Glossário ilustrado _PT

inpainting (2.18) reintegración cromática (es) reintegração cromática (pt) χρωματική αποκατάσταση (ελ) Procedure in which the surface of a recently filled area of loss is colored, in order to match the new paper with its surroundings. Other denomination: retouching. Note: Although they can be considered synonyms, inpainting and retouching may be related to different intervention concepts, depending on the region it is being used on. 402



insert (2.13.1) injerto (es) enxerto (pt) συμπλήρωση με χαρτί (ελ) Treatment procedure for support losses, which consists of the addition of new paper in missing areas of an object. See also: filling of losses; wet pulp fill; leaf casting; dry pulp fill. Note: The new material is cut in the exact shape of the missing area - or as close as possible - pasted and juxtaposed with a millimetric overlap onto the original support. A satisfactory result depends on the use of an insert paper similar to the original regarding weight, color and fiber orientation. 404

Iron (II) test applied after calcium phytate treatment.

iron gall ink corrosion stabilization (2.16) estabilización de tinta ferrogálica (es) estabilização da corrosão da tinta ferrogálica (pt) αντιμετώπιση της διάβρωσης της μεταλλογαλλικής μελάνης (ελ) Chemical treatment carried out to stop or minimize ink degradation. 406



leaf casting (2.13.3) reintegración mecánica con pulpa (es) reintegração mecânica (pt) μηχανική συμπλήρωση (ελ) Procedure for reestablishing areas of loss, carried out on a leaf casting apparatus. It is based on the papermaking principle in which fibers suspended in water, when passing through a sheet placed over a nylon screen, tend to deposit within missing areas. See also: insert; wet pulp fill; dry pulp fill; filling of losses. Note: leaf casting is useful for the reestablishment of large areas of loss or in documents that have been heavily damaged by insects, which are impossible to be reestablished using manual reintegration techniques. Although operating the leaf casting apparatus is simple, the procedure is complex and depends, for example, on exact calculations of areas of loss and the amount of fibers that will be used in order to avoid overlap or failure in missing areas. 408



lining (2.12) laminado (es) laminação (pt) φοδράρισμα (ελ) Consolidation procedure carried out on paper artifacts in which a thin transparent reinforcement layer is adhered to one or two surfaces of an object. Other denomination: lamination; backing. Note: Traditionally, many reinforcement materials and different types of adhesives have been used, which, over time, have presented issues. Currently, lining is carried out using Japanese tissue paper and reversible adhesives. It can also be carried out with Japanese tissue impregnated with hot melt or solvent reactive adhesives, which are activated by a hot spatula or hot table or a suitable solvent. Because this is an invasive treatment, lining should only be carried out on objects whose extreme fragility impairs handling and consultation. 410



media consolidation (2.15) consolidación (es) consolidação de mídia (pt) στερέωση μελανιών ή χρωμάτων (ελ) Procedure that aims to substitute or regenerate degraded media binder, to assure internal cohesion and support adhesion. See also: fixing. 412



mending (2.14) refuerzo (es) remendo (pt) αποκατάσταση μηχανικών φθορών (ελ) Procedure of uniting or reinforcing torn or cut areas with the aid of adhesives and thin japanese tissue paper. 414



neutralization (2.6.1) neutralización (es) neutralização (pt) εξουδετέρωση (ελ) Application of an alkaline compound which neutralizes acidity in paper through an acid-base reaction. See also: deacidification; alkalization; alkaline reserve. 416



resizing (2.7) reencolado (es) reencolagem (pt) επανεμποτισμός του χαρτιού με κόλλα (ελ) Procedure carried out to replace paper sizing lost during washing, with the application of a very diluted adhesive, employing spray, brushes, or by immersion during the last wash. 418



stain removal (2.3) remoción de mancha (es) remoção de mancha (pt) αφαίρεση λεκέδων (ελ) Procedure carried out to remove stains through the local application of various solvents such as water, alcohol, and others or through bleaching. See also: bleaching. Note 1: This is a treatment that must be carefully assessed since it may cause unwanted side-effects similar to those of washing. Note 2: The term stain removal is the most common term among professionals; however, it should be better evaluated, since the treatments rarely remove stains from documents completely. The term stain reduction would be more suited to the objectives and results of the conservation treatments of paper- based artifacts. 420



surface cleaning (2.1.1) limpieza mecánica (es) limpeza mecânica (pt) επιφανειακός καθαρισμός (ελ) Procedure carried out without any source of moisture in order to remove the dirt accumulated or embedded in a paper object that can compromise its conservation or original integrity. See also: cleaning. Note: Soft brushes, scalpels, erasers and ground eraser crumbs and vacuum cleaner are all used to carry out surface cleaning. It is a delicate procedure which demands careful assessment of the constituent materials of the object and domain of the applied techniques. 422



washing (2.5) lavado (es) banho (pt) πλύσιμο (ελ) Cleaning treatment in which paper sheets are immersed or saturated with water, to dissolve and remove dirt and soluble products of paper degradation. Note: There are various washing techniques and the decision about which method should be applied depends on the characteristics and condition of the paper-based artifact. Because it is an irreversible and risky treatment, washing procedures should be carefully evaluated and preceded by tests to identify the absorption capacity and resistance of paper and media. Washing increases the whiteness and the chemical stability of paper, since washing in hard water results in partial deacidification. The disadvantages are the possibility of solubilization of beneficial substances present in the paper, such as calcium and magnesium, the impact on the microstructure of paper, the risk of tears and solubilization of elements such as paints and inks and the changes in the dimension and texture of the sheet. It is a common belief among conservators that washing increases the flexibility and strength of aged paper, but there are recent studies suggesting that in many cases the opposite can happen. 424



wet pulp fill (2.13.2) injerto con pulpa (es) reenfibragem manual (pt) συμπλήρωση με χαρτοπολτό (ελ) Procedure for treatment of missing areas with the addition of paper pulp in water suspension. See also: filing of losses; dry pulp fill; leaf casting; insert. 426

Alphabetical Index Number in the English Portuguese Spanish Greek domain tree remoción de αφαίρεση 2.2 adhesive removal remoção de adhesivo αυτοκόλλητων – adesivo reserva alcalina κόλλας 2.6.2.1 alkaline reserve reserva alcalina alcalinización αλκαλικό απόθεμα 2.6.2 alkalization alcalinização remoción de remoção de soporte adherido αλκαλοποίηση 2.4 backing removal αφαίρεση suporte aderido blanqueo 2.8 bleaching clareamento limpieza υποστηρίγματος 2.1 cleaning limpeza desacidificación λεύκανση 2.6 deacidification resane καθαρισμός desacidificação secado αποξίνιση 2.13.4 dry pulp fill obturação reintegración συμπλήρωση με ξηρό χαρτοπολτό 2.9 drying secagem fijado devolución στέγνωμα / ξήρανση reintegração / de plano συμπλήρωση / 2.13 filling of losses reconstituição humectación αποκατάσταση reintegración απωλειών (Sin.) cromática υποστρώματος στερέωση / 2.17 fixing fixação de mídia injerto φιξάρισμα 2.11 flattening planificação επιπεδοποίηση 2.10 humidification umidificação ύγρανση χρωματική 2.18 inpainting / reintegração αποκατάσταση / retouching (Syn.) cromática ρετουσάρισμα συμπλήρωση 2.13.1 insert enxerto με χαρτί 427

Number in the English Portuguese Spanish Greek domain tree iron gall ink corrosion estabilização da estabilización de αντιμετώπιση της 2.16 stabilization corrosão da tinta tinta ferrogálica διάβρωσης της leaf casting μεταλλογαλλικής 2.13.3 ferrogálica 2.12 lining / μελάνης 2.15 lamination (Syn.) / reintegração reintegración μηχανική 2.14 mecânica / mecánica con pulpa συμπλήρωση 2.6.1 backing (Syn.) reenfibragem 2.7 media (Sin.) 2.3 consolidation mending laminação / laminado φοδράρισμα 2.1.1 velatura (Sin.) 2.5 neutralization resizing consolidação de consolidación στερέωση μελανιών ή mídia refuerzo χρωμάτων stain removal remendo neutralización αποκατάσταση surface cleaning neutralização reencolado μηχανικών φθορών / dry cleaning (Syn.) remoción de reencolagem επιδιόρθωση washing mancha / reducción εξουδετέρωση remoção de de mancha (Sin.) / επανεμποτισμός του mancha / χαρτιού με κόλλα redução de atenuación de / κολλάρισμα / mancha (Sin.) / mancha (Sin.) υδροφοβίωση atenuação de limpieza mecánica mancha (Sin.) αφαίρεση λεκέδων limpeza lavado mecânica επιφανειακός banho / banho καθαρισμός / ξηρός de limpeza (Sin.) / banho aquoso καθαρισμός (Sin.) πλύσιμο 2.13.2 wet pulp fill reenfibragem injerto con pulpa συμπλήρωση με manual χαρτοπολτό

Terminological and lexicographic bibliography BARROS, L. A. Curso Básico de Terminologia. São Paulo: Editora da Universidade de São Paulo, 2004. CABRÉ, M. T. La terminología: teoría, metodología, aplicaciones. Barcelona: Editorial Empúries, 1993. ________ La Terminología: representación y comunicación: elementos para una teoría de base comunicativa y otros artículos. Girona: Documenta Universitaria, 2005. DICTIONARY.COM. [s.l.]: Dictionary.com LLC, 2020. <https://www. dictionary.com/> accessed 16 December 2020. DOE, Erik Van Der. Archives Damage Atlas. Haia: Metamorfoze, 2010. FAULSTICH, E. A socioterminologia na comunicação científica e técnica. Ciência e Cultura, 58 (2): 27-3. 2006. FERREIRA, A. B. H. Novo Aurélio século XXI: o dicionário da língua portuguesa. 3.ed. rev. amp. Rio de Janeiro: Nova Fronteira, 1999. GAUDIN, F. Socioterminologia: um itinerário bem-sucedido. As Ciências do Léxico: lexicologia, lexicografia, terminologia, 7: 293- 309. 2014. HOUAISS, A.; VILLAR, M. S. Dicionário Houaiss da Língua Portuguesa. Rio de Janeiro: Objetiva, 2004. KRIEGER, M. G.; FINATTO, M. J. B. Introdução à Terminologia: teoria e prática. São Paulo: Contexto, 2004. 429

OXFORD UNIVERSITY PRESS. [s.l.]; Lexico.com, 2021. <https://www. lexico.com/> accessed 24 February 2021.. PEARSON, J. Como ter acesso a elementos definitórios nos textos especializados. Cadernos de Tradução, 17, out-dez. 51-66. 2004. THESAURUS.COM. [s.l.]: Dictionary.com LLC, 2020. <https://www. thesaurus.com/> accessed 16 December 2020. 430

Terminological bibliography of paper conservation AIC Wiki. Lexicom Terms. <http://www.conservation-wiki.com/wiki/ Lexicon_Terms>. 2016. Accessed 24 February 2021. BOJANOSKI, S. F. Terminologia em Conservação de bens culturais em papel: produção de um glossário para profissionais em formação. 292p. Tese (Doutorado). Programa de Pós-Graduação em Memória Social e Patrimônio Cultural. Universidade Federal de Pelotas. Instituto de Ciências Humanas. Pelotas, 2018. BOOK and Paper Group Wiki. BPG Glossary of Terms. <http://www. conservation-wiki.com/wiki/BPG_Glossary_of_Terms>. 2017. Accessed 24 February 2021. CALVO, A. Conservación y restauración: materiales, técnicas y procedimientos de la A a la Z. Barcelona: Ediciones del Serbal, 1997. CAMEO. Conservation & Art Materials Encyclopedia Online. <http:// cameo.mfa.org/wiki/Category:Materials_database>. 2016. Accessed 24 February 2021. FARIA, M. I.; PERICÃO, M. G. Dicionário do Livro: da escrita ao livro eletrônico. São Paulo: Editora da Universidade de São Paulo, 2008. FARIA, M. I.; PERICÃO, M. G. Dicionário do Livro: da escrita ao livro eletrônico. Coimbra: Edições Almedina, 2008. GIANNINI, C.; ROANI, R. Diccionario de restauración y diagnóstico. Editorial Nerea, 2008. 431

MUÑOZ VIÑAS, S.; PONS, J.O.; SARRIÓ, I.G. Dicionario Técnico Akal de materiales de conservación y restauración. Madri: Ediciones Akal, 2014. NORTHEAST DOCUMENT CONSERVATION CENTER. NEDCC, 2020. Preservation 101: Preservation Basics for paper and media collections. < https://www.nedcc.org/preservation101/welcome> accessed 16 December 2020. ROBERTS, M. T.; ETHERINGTON, D. Bookbinding and the Conservation of books: a Dictionary of Descriptive Terminology. <https://cool. culturalheritage.org/don/don.html>. 2017. Accessed 24 February 2021. SANDU, I. C. A.; SPIRIDON, P.; SANDU, I. Current studies and approaches in the field of cultural heritage Conservation Science: harmonizing the terminology in an interdisciplinary context. In: International Journal of Conservation Science, v. 7, n. 3, Jul-set, 2016. p. 591-606. SOCIETY OF AMERICAN ARCHIVISTS. Dictionary of Archives Terminology, 2005. < https://dictionary.archivists.org/index.html> accessed 16 December 2020. THE AUSTRALIAN Institute for the Conservation of Cultural Material. Visual Glossary. <https://aiccm.org.au/conservation/visual- glossary>. Accessed 24 February 2021. THE FINE ARTS Conservancy. Glossary for Works on paper. <http:// www.art-conservation.org/?page_id=1189>. Accessed 24 February 2021. ΖΕΡΒΟΣ, Σ. Συντήρηση και Διατήρηση Χαρτιού, Βιβλίων και Αρχειακού Υλικού. Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών, 2015. 432



Image Credits Adriana Gómez Llorente - Paper conservator - Mexico: 1.8 / 1.18 Alice Almada Campos - Photographer - Brazil: 2.6 / 2.6.1 / 2.7 / 2.12 / 2.13.2 / 2.15 Ana Cristina Torres - Paper conservator - Brazil: 1.1 / 1.9 / 1.13 / 1.22 / 1.23 Bruna Cristina Gentil dos Santos - Paper conservator - Brazil: 2.13.3 Hanna Fedra - Paper conservator - Brazil: 2.6.2 / 2.6.2.1 Luis Crespo Arcá - Paper conservator – National Library - Spain : 1.19 / 2.8 / 2.1 / 2.11 / 2.13 Márcia Almada - Paper conservator - Brazil: 1.1 / 1.2 / 1.3 / 1.4 / 1.7 / 1.11.4 / 1.12 / 1.14 / 1.16 / 1.17 /1.20 / 1.21 / 1.25 / 1.26 / 2.3 / 2.13.4 / 2.18 Patrícia Lavall - Paper conservator - Brazil: 2.4 Silvana Bojanoski - Paper conservator - Brazil: 1.6 / 1.15 / 1.24 / 1.27 / 2.1 / 2.1.1 / 2.2 / 2.5 / 2.9 / 2.14 / 2.16 / 2.17 Spiros Zervos - Paper conservator - Greece: 1. 5 / 1.11 / 1. 11.1 / 1.11.2 / 1.11.3 / 2.13.1 434

Authors Márcia Almada (Belo Horizonte, Brazil) – Has a Ph.D. in History from Federal University of Minas Gerais (UFMG) and a Diploma in Paper Conservation from the International Centre for the Study of the Preservation and Restoration of Cultural Property / ICCROM. She is a professor in the course of Conservation-Restoration of Cultural Property in the School of Fine Arts, UFMG and the Graduate Studies programs in Arts and History in the same university. Her research involves the problematic in the use of material signs in graphic documents as a source of historical information. Silvana Bojanoski (Pelotas, Brazil) – Has a Ph.D. in Social Memory and Cultural Heritage from Federal University of Pelotas (UFPel) and a Diploma in Paper Conservation from Federal University of Paraná (UFPR). She is a professor of Conservation and Restoration of Cultural Property in the Institute of Human Sciences, UFPel. Her research is concerned with terminology with a linguistic bias about cultural heritage, with a focus on the concepts and practices of the Conservation and Restoration of Cultural Goods.   435

Collaborators Spiros Zervos (Athens, Greece) – Has a Ph.D. in Material Sciences specialized on Paper Conservation from the Department of Chemical Engineering Department of the National Technical University of Athens, and has been trained in Paper Conservation at the Centro del bel Libro, in Ascona, Switzerland. He is a professor in the Department of Archival, Library & Information Studies, University of West Attica, where he lectures on the conservation and preservation of archival materials and books. His research has focused on the ageing of paper and cellulose and paper conservation. Ana Cristina Torres Campos (Belo Horizonte, Brazil) - Has a Degree in History and the Conservation- Restoration of Cultural Property from Federal University of Minas Gerais (UFMG), with a focus on paper conservation and preventive conservation. Currently works with conservation-restoration of graphic works in private collections. Her research interest is the attribution of values and decision making in the conservation of graphic documents. 436

Adriana Goméz Llorente (Mexico City, Mexico) – Has a Licentiate in the Restoration of Moveable Goods and a Masters in Museology from the “Manuel de Castillo Negrete”National School of Conservation, Restoration, and Museography (ENCRYM) and also in Library and Documentary Heritage from University Carlos III of Madrid and the National Library of Spain. She is a conservator at the National Library of Mexico / Institute of Bibliographic Research of National Autonomous University of Mexico (UNAM), where she is the Head of the Department of Conservation and Restoration. She is a professor in the College of Library Science in the Faculty of Philosophy and Letters, UNAM. Her interests are related to conservation management in libraries and the book restoration. Sandra Peña Haro (Mexico City, Mexico) – Has a Licentiate in the Restoration of Moveable Goods from the “Manuel de Castillo Negrete” National School of Conservation, Restoration, and Museography (ENCRYM) and a Doctorate in Creation and Theories of Culture from University of the Americas in Cholula, Puebla. She is a restorer at the Institute of Research about the University and Education (IISUE) / National Archive / National Autonomous University of Mexico (UNAM) and a professor in the Master’s course in the Conservation of Documentary Archives of ENCRYM. Her interests are related to the processing and conservation of photographic material in archives. 437

Gustavo Lozado San Juan (Mexico City, Mexico) – Has a Licentiate in the Restoration of Moveable Goods from the “Manuel de Castillo Negrete” National School of Conservation, Restoration, and Museography (ENCRYM) and a Diploma in Photographic Conservation from the George Eastman Museum and the Image Permanence Institute (IPI). He is the conservator responsible for documentary, photographic, and bibliographic archives in the Institute of Aesthetic Research, National Autonomous University of Mexico (UNAM) and a professor of the licentiate in Archive Administration and Documentary Management of the Faculty of Philosophy and Letters in the same university. His main interests are centered on the application of methods of analysis and digitization for the conservation and the study and diffusion of historical documentary archives. 438



Εικονογραφημένο γλωσσάρι συντήρησης χαρτιού: φθορές και επεμβάσεις



Περιεχόμενα Παρουσιαση.........444 Φθορές Δενδροδιάγραμμα.........449 Γλωσσάρι φθορών.........449 Αλφαβητικό ευρετήριο.........513 Επεμβάσεις συντήρησης Δενδροδιάγραμμα.........517 Γλωσσάρι επεμβάσεων συντήρησης.........517 Αλφαβητικό ευρετήριο.........571 Βιβλιογραφία ορολογίας και λεξικολογικών αναφορών...573 Βιβλιογραφία ορολογίας συντήρησης χαρτιού.........575 Συνεισφορά εικόνων.........578 Συγγραφείς.........579 Συνεργάτες.........580



Παρουσιαση Η δημιουργία εξειδικευμένων γλωσσαρίων και λεξικών αποτελεί ένα θεμελιώδες στάδιο για την παγίωση και ενοποίηση της γνώσης σε μια γνωστική περιοχή, αφού οι όροι συνδέονται με έννοιες, για τις οποίες απαιτείται σκέψη, αξιολόγηση και κάποιες φορές επανεξέταση του λεξιλογίου που χρησιμοποιείται από τους επαγγελματίες ενός εξειδικευμένου τομέα. Η παραγωγή ενός πολύγλωσσου γλωσσαρίου με ταυτόσημους όρους σε διαφορετικές γλώσσες αποτελεί μεγάλη πρόκληση, αλλά αποκτά μια ειδική διάσταση αναδεικνύοντας τις προσεγγίσεις ή / και τις εννοιολογικές παραλλαγές που υπάρχουν σε διαφορετικές χώρες. Αναγνωρίζουμε ότι ο ακριβής προσδιορισμός των φυσικοχημικών φαινομένων που σχετίζονται με τη φθορά είναι απαραίτητος για την τεχνική και την επιστημονική επικοινωνία. Παρομοίως, η παρουσίαση των πιο κοινών επεμβάσεων που χρησιμοποιούνται από συντηρητές χαρτιού, με σαφείς και αντικειμενικούς ορισμούς, διευκολύνει την επικοινωνία μεταξύ επαγγελματιών. Το Εικονογραφημένο Γλωσσάριο Συντήρησης Χαρτιού: Φθορές και επεμβάσεις συντήρησης - Αγγλικά, Πορτογαλικά, Ισπανικά, Ελληνικά παρουσιάζει ταυτόσημους όρους και ορισμούς σε τέσσερις γλώσσες, που αφορούν δισδιάστατα αντικείμενα σε χαρτί, όπως έργα τέχνης, χειρόγραφα και χαρακτικά. 444

Το γλωσσάρι αυτό στηρίχτηκε στη διδακτορική διατριβή Terminologia em Conservação de bens culturais em papel: produção de um glossário para profissionais em formação, που παρουσιάστηκε το 2018 από την Silvana Bojanoski. Στην έρευνα αυτή, εφαρμόστηκαν οι αρχές της Ορολογίας με γλωσσική κλίση για τη δημιουργία ενός γλωσσαρίου που απευθύνεται σε προπτυχιακούς φοιτητές Συντήρησης στη Βραζιλία. Δεδομένου ότι η έκδοση ενός νέου εικονογραφημένου γλωσσαρίου έχει ως στόχο επαγγελματίες με διαφορετικούς προσανατολισμούς και υπόβαθρα, αποφασίστηκε να δοθεί προτεραιότητα σε όρους που αφορούν τις φθορές και τις επεμβάσεις συντήρησης. Μετά από αναθεώρηση, συμπεριλήφθηκαν σε αυτό και όροι που απουσίαζαν από το αρχικό κείμενο της έρευνας. Λόγω του συγκεκριμένου του προσανατολισμού, αποφασίστηκε να μην συμπεριληφθούν σε αυτό όροι που σχετίζονται με την προληπτική συντήρηση. Αναγνωρίζουμε ότι είναι αδύνατο να συμπεριλάβουμε όλους τους ειδικούς όρους σε ένα γνωστικό πεδίο που συνεχώς αναπτύσσεται, γεγονός που δίνει στην έκδοση αυτή προοπτικές και δυνατότητες μελλοντικής διεύρυνσης. Οι μεταφράσεις στις άλλες γλώσσες ξεκινούν από την αρχική γλώσσα του έργου, η οποία είναι τα Πορτογαλικά που μιλούνται στη Βραζιλία, και προσπαθούν να σεβαστούν τις γλωσσικές και πολιτιστικές ιδιαιτερότητες κάθε γλώσσας και περιοχής προέλευσης. Η καθιέρωση ισοδυναμιών εξειδικευμένων όρων σε διαφορετικές γλώσσες δεν είναι εύκολη υπόθεση, ακόμα και όταν πρόκειται για την ίδια γνωστική περιοχή. Οι διαφορετικές εμπειρίες, περιβάλλοντα και συστήματα επαγγελματικής εκπαίδευσης που χαρακτηρίζουν κάθε χώρα ή περιοχή, αναπόφευκτα εμφανίζονται στην επιλογή των 445

όρων που χρησιμοποιούν οι επαγγελματίες. Στη δική μας οπτική, οι διαφορές αυτές δεν αποτελούν πρόβλημα, αλλά αναγνωρίζονται ως ένας σημαντικός παράγοντας δημιουργίας και διαρκούς αναθεώρησης που συμβαίνουν εντός ενός εξειδικευμένου γνωστικού πεδίου. Πρέπει να σημειωθεί ότι η κύρια πηγή που χρησιμοποιήθηκε για την μετάφραση στα Αγγλικά ήταν η ορολογία που αναπτύχθηκε από το American Institute for Conservation / Book and Paper Group, της οποίας η συμβολή στο πεδίο της Συντήρησης ήταν σημαντική. Πρέπει επίσης να αναγνωριστεί ότι, παρόλο που η μετάφραση στα Ισπανικά στηρίχτηκε στο λεξιλόγιο που χρησιμοποιείται από σχετικούς επαγγελματίες στο Μεξικό, οι όροι και η απόδοσή τους μπορούν να ποικίλουν σε διάφορες ισπανόφωνες χώρες. Για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που παρουσιάζει η δημιουργία ενός εικονογραφημένου πολύγλωσσου γλωσσαρίου, ήταν απαραίτητη η συνδρομή μιας ομάδας πεπειραμένων επαγγελματιών από το πεδίο της Συντήρησης Χαρτιού. Η αρχική ομάδα περιελάβανε την καθηγήτρια Márcia Almada, από το Πανεπιστήμιο Universidade Federal de Minas Gerais, και την καθηγήτρια Silvana Bojanoski, από το Πανεπιστήμιο Universidade Federal de Pelotas. Η Αγγλική έκδοση συντάχθηκε από την συντηρήτρια και ιστορικό Ana Cristina Torres Campos (Belo Horizonte, Minas Gerais), με την υποστήριξη της Márcia Almada. Η Ισπανική έκδοση αναπτύχθηκε από τους Adriana Goméz Llorente, Gustavo Lozado San Juan, και Sandra Peña Haro, συντηρητές που εργάζονται στο Πανεπιστήμιο Universidad Nacional Autónoma de México. Η Ελληνική έκδοση συντάχθηκε από τον Σπύρο Ζερβό, καθηγητή στο Τμήμα Αρχειονομίας, Βιβλιοθηκονομίας και Συστημάτων Πληροφόρησης του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής, 446

ο οποίος επίσης συνεισέφερε σημαντικά στους ορισμούς των όρων που σχετίζονται με την αποικοδόμηση της κυτταρίνης. Η μορφή ηλεκτρονικού βιβλίου επιτρέπει την γραμμική ανάγνωση ολόκληρου του γλωσσαρίου ή την προσπέλαση όρων σε κάθε μία από τις τέσσερις γλώσσες, χρησιμοποιώντας τις υπερσυνδέσεις που υποδεικνύονται με το δικό τους χρώμα. Επιπλέον, όροι που αφορούν Φθορά ή Επέμβαση Συντήρησης μπορούν να προσπελαστούν με τρεις τρόπους: από το δενδροδιάγραμμα, δηλαδή το αριθμητικά ταξινομημένο ιεραρχικό διάγραμμα· από τις καταχωρήσεις που παρουσιάζονται με αλφαβητική σειρά· και από τον πίνακα ταυτόσημων όρων στις τέσσερις γλώσσες, που είναι και αυτός ταξινομημένος αλφαβητικά. Το δενδροδιάγραμμα περιλαμβάνει και μια αριθμητική αναπαράσταση των όρων, η οποία επιτρέπει την άμεση συσχέτιση τους μεταξύ των τεσσάρων γλωσσών. Στο σύστημα παραπομπών του Εικονογραφημένου Γλωσσαρίου, οι σχέσεις μεταξύ των όρων υλοποιούνται με δύο πεδία: άλλες ονομασίες και δείτε επίσης. Το πρώτο περιλαμβάνει τα συνώνυμα, δηλαδή διαφορετικούς τρόπους έκφρασης του όρου που έχουν την ίδια έννοια και σημασία, εκ των οποίων ο πιο συνηθισμένος είναι αυτός που αποτελεί τον αρχικό όρο. Το δεύτερο πεδίο υποδεικνύει άλλους σχετικούς όρους που περιλαμβάνονται στο Εικονογραφημένο Λεξικό, οι οποίοι μπορούν να βοηθήσουν στην καλύτερη κατανόηση του όρου. Όροι με έντονη γραφή δείχνουν ότι υπάρχει μια συγκεκριμένη εγγραφή στο γλωσσάρι που ακολουθείται από ορισμό. Σε πολλές καταχωρήσεις εμφανίζεται το πεδίο Σημειώσεις, το οποίο περιλαμβάνει πληροφορίες που συμπληρώνουν ή εμβαθύνουν τον ορισμό. Το πεδίο αυτό αξίζει ιδιαίτερης προσοχής, αφού μπορεί 447

να περιλαμβάνει σχόλια που αφορούν διαφορές ή εξειδικεύσεις της σημασίας των όρων στα Αγγλικά, Ισπανικά και Ελληνικά σε σχέση με τη γλώσσα του πρωτότυπου έργου, δηλαδή τα Βραζιλιάνικα Πορτογαλικά. Κάθε καταχώρηση συνοδεύεται από μια εικόνα που απεικονίζει και συμπληρώνει τις πληροφορίες που αφορούν τον όρο. Η εικονογράφηση του λεξικού κατέστη δυνατή μέσω της ευγενικής προσφοράς εικόνων από διάφορους επαγγελματίες του χώρου, οι οποίοι παρουσιάζονται στο τέλος του βιβλίου. Εκεί παρουσιάζεται επίσης και ο κατάλογος των λεξικολογικών αναφορών που χρησιμοποιήθηκαν ως πηγές. Το αποτέλεσμα αυτής της συνεργασίας δεν θα μπορούσε παρά να είναι ένα ηλεκτρονικό βιβλίο ανοικτής πρόσβασης, για χρήση από τους επαγγελματίες, φοιτητές, ερευνητές και άλλους ενδιαφερόμενους για το πεδίο της συντήρησης χαρτιού. Η επιλογή της ηλεκτρονικής έκδοσης συνδέεται επίσης με τη διεύρυνση της πρόσβασης και τη ρευστή αλληλεπίδραση μεταξύ των γλωσσών που συνθέτουν το βιβλίο αυτό. Έχοντας επίγνωση ότι ένα γλωσσάρι είναι ένα έργο υπό συνεχή εξέλιξη, αφού το λεξιλόγιο των επαγγελματιών αντανακλά μεταβολές στην παραγωγή της εξειδικευμένης γνώσης, αναμένεται ότι η έκδοση αυτή μπορεί να παρακινήσει νέες συζητήσεις γύρω από την ορολογία του επαγγέλματος, που είναι θεμελιώδεις για την εξέλιξη στον τομέα της Συντήρησης Χαρτιού. Πάντως, πέραν των παραπάνω, ελπίζουμε ότι το γλωσσάρι αυτό θα αποτελέσει ένα χρήσιμο εργαλείο επικοινωνίας μεταξύ ατόμων, πολιτισμών και λαών. Silvana Bojanoski Márcia Almada 448

1. Γλωσσάρι φθορών 1.1 εκτριβή  1.2 κιτρίνισμα 1.3 αμυχή / γρατσουνιά 1.4 βιολογική προσβολή 1.5 διάβρωση μεταλλογαλλικής μελάνης 1.6 κόψιμο / τομή 1.7 δυσχρωμία 1.8 πτυχή / αναδίπλωση 1.9 αλλαγή του χρώματος προς το πιο σκούρο 1.10 ξεθώριασμα μελάνης 1.11 λεκές 1.11.1 αλωπεκίαση 1.11.2 νερολεκές 1.11.3 λεκές κόλλας 1.11.4 λεκές σκουριάς 1.12 εύθρυπτα μέσα γραφής ή ζωγραφικής (μελάνια ή χρώματα)

1.13 μετανάστευση οξέων 1.14 μετανάστευση μελάνης 1.15 ζάρωμα 1.16 απώλεια μέσων γραφής ή ζωγραφικής (μελάνια ή χρώματα) 1.17 απώλεια υποστρώματος / κενό υποστρώματος 1.18 τρύπα / διάτρηση 1.19 κάψιμο 1.20 σχίσιμο 1.21 υπόλειμμα κόλλας 1.22 ρυτίδα 1.23 τρέξιμο / άπλωμα / διάχυση (χρώματος ή μελανιού) 1.24 βρωμιά / επιφανειακή βρωμιά / ρύπος 1.25 όξινο χαρτί 1.26 εύθρυπτο χαρτί / ψαθυρό χαρτί 1.27 τσάκιση