Glossário ilustrado _PT

στέγνωμα (2.9) secagem (pt) drying (en) secado (es) Τελικό βήμα που εκτελείται μετά τις υδατικές επεμβάσεις (πλύσιμο, αποξίνιση) ή την ύγρανση ώστε να αφαιρεθεί η επιπλέον υγρασία από το χαρτί. Δείτε επίσης: επιπεδοποίηση; ύγρανση. Άλλες ονομασίες: ξήρανση. Σημείωση: Το στέγνωμα πρέπει να γίνεται αργά και σταδιακά, ώστε να μην προκληθούν παραμορφώσεις και άλλες φθορές του χαρτιού. Συνήθως χρησιμοποιείται η διαδικασία με πίεση που περιγράφεται στην επιπεδοποίηση, αλλά μπορεί να πραγματοποιηθεί και ανάμεσα σε στυπόχαρτα ή χωρίς αυτά, σε ειδικά κατασκευασμένους στεγνωτήρες. 552



στερέωση (2.17) fixação de mídia (pt) fixing (en) fijado (es) Επέμβαση που έχει ως στόχο την προστασία διαλυτών μελανιών ή χρωμάτων κατά τη διάρκεια υδατικών επεμβάσεων ή την σταθεροποίηση και την αύξηση της αντοχής στον χρόνο εύθρυπτων χρωματικών στρωμάτων. Η επέμβαση αυτή μπορεί να έχει προσωρινό ή μόνιμο χαρακτήρα. Δείτε επίσης: στερέωση μελανιών ή χρωμάτων. Άλλες ονομασίες: φιξάρισμα. 554



στερέωση μελανιών ή χρωμάτων (2.15) consolidação de mídia (pt) media consolidation (en) consolidación (es) Διαδικασία που έχει ως σκοπό την αντικατάσταση ή την αναγέννηση της υποβαθμισμένης λόγω γήρανσης συνδετικής ουσίας μελανιών ή χρωμάτων, εξασφαλίζοντας έτσι συνοχή στο χρωματικό στρώμα και προσκόλληση στο υπόστρωμα. Δείτε επίσης: στερέωση. 556



συμπλήρωση (2.13) reintegração (pt) filling of losses (en) reintegración (es) Επέμβαση συντήρησης με στόχο την αποκατάσταση απωλειών χαρτιού σε ένα αντικείμενο από χαρτί. Στη συντήρηση χαρτιού, η συμπλήρωση μπορεί να πραγματοποιηθεί είτε χειρωνακτικά είτε με την βοήθεια ειδικής συσκευής (μηχανική συμπλήρωση με leaf casting machine) και περιλαμβάνει την προσθήκη νέου χαρτιού ή χαρτοπολτού στις περιοχές των απωλειών. Δείτε επίσης: συμπλήρωση με ξηρό χαρτοπολτό; μηχανική συμπλήρωση; συμπλήρωση με υγρό χαρτοπολτό; συμπλήρωση με χαρτί. Άλλες ονομασίες: αποκατάσταση απωλειών υποστρώματος. 558



συμπλήρωση με ξηρό χαρτοπολτό (2.13.4) obturação (pt) dry pulp fill (en) resane (es) Επέμβαση συντήρησης κατά την οποία χρησιμοποιείται ξηρός χαρτοπολτός για τη συμπλήρωση μικρών απωλειών υποστρώματος (μικρών κενών στο χαρτί του αντικειμένου). Δείτε επίσης: συμπλήρωση με χαρτοπολτό; συμπλήρωση με χαρτί; μηχανική συμπλήρωση. 560



συμπλήρωση με χαρτί (2.13.1) enxerto (pt) insert (en) injerto (es) Επέμβαση αποκατάστασης απωλειών υποστρώματος, που περιλαμβάνει την προσθήκη νέου χαρτιού στις περιοχές ενός αντικειμένου που λείπει χαρτί. Δείτε επίσης: συμπλήρωση με χαρτοπολτό, μηχανική συμπλήρωση, συμπλήρωση με ξηρό χαρτοπολτό. Σημείωση: Το νέο χαρτί κόβεται στο ακριβές σχήμα των περιοχών που λείπει χαρτί και τοποθετείται και κολλιέται στο πρωτότυπο υπόστρωμα με ελάχιστη επικάλυψη στην περίμετρό του. Για ένα ικανοποιητικό αποτέλεσμα πρέπει το νέο χαρτί να είναι παρόμοιο με το χαρτί του πρωτοτύπου όσον αφορά το βάρος, το χρώμα και την κατεύθυνση των ινών. 562



συμπλήρωση με χαρτοπολτό (2.13.2) reenfibragem manual (pt) wet pulp fill (en) injerto con pulpa (es) Διαδικασία συντήρησης με στόχο τη συμπλήρωση κενών του υποστρώματος χαρτιού, η οποία πραγματοποιείται με την εφαρμογή υδατικού αιωρήματος χαρτοπολτού. Δείτε επίσης: μηχανική συμπλήρωση; συμπλήρωση με ξηρό χαρτοπολτό; συμπλήρωση με χαρτί. 564



ύγρανση (2.10) umidificação (pt) humidification (en) humectación (es) Διαδικασία που περιλαμβάνει την ελεγχόμενη ύγρανση του χαρτιού με ψεκασμό, προσθήκη νερού με πινέλο, με επαφή με άλλο υγρό υλικό ή με χρήση θαλάμου ύγρανσης, που έχει σαν στόχο την αύξηση της ευκαμψίας, ειδικά αν πρόκειται για χαρτί με παραμορφώσεις, χαρτί τυλιγμένο σε ρολό, ή ξηρό ή ψαθυρό χαρτί. Δείτε επίσης: επιπεδοποίηση. Σημείωση: συνήθως, η ύγρανση εφαρμόζεται πριν την επιπεδοποίηση ώστε να χαλαρώσουν οι εσωτερικές τάσεις που παρουσιάζονται λόγω διαφόρων ειδών μηχανικών παραμορφώσεων (πτυχές, τσακίσεις, ρυτίδες κ.λπ.). Έτσι, η εφαρμογή της πίεσης που ασκείται κατά την επιπεδοποίηση μπορεί να διορθώσει τις παραπάνω παραμορφώσεις. 566



φοδράρισμα (2.12) laminação (pt) lining (en) laminado (es) Επέμβαση μηχανικής ενίσχυσης σε αντικείμενα από χαρτί που περιλαμβάνει την επικόλληση ενός λεπτού διαφανούς ενισχυτικού στρώματος στην μία ή και στις δύο επιφάνειες του αντικειμένου. Σημείωση: Παραδοσιακά, για το φοδράρισμα έχουν χρησιμοποιηθεί διάφορες κόλλες και υλικά ενίσχυσης, κάποια από τα οποία με την πάροδο του χρόνου έχουν παρουσιάσει προβλήματα. Σήμερα χρησιμοποιούνται γιαπωνέζικο χαρτί και αντιστρεπτές κόλλες. Το φοδράρισμα μπορεί να πραγματοποιηθεί και με γιαπωνέζικο χαρτί προεμποτισμένο με θερμοπλαστικές κόλλες ή κόλλες σε διάφορους διαλύτες, οι οποίες ενεργοποιούνται με χρήση θερμικής σπάτουλας, θερμικής τράπεζας ή εφαρμογή κατάλληλων διαλυτών. Δεδομένου ότι το φοδράρισμα αποτελεί παρεμβατική επέμβαση, πρέπει να εκτελείται μόνο στις περιπτώσεις που η μεγάλη ευθραυστότητα του αντικειμένου εμποδίζει τον χειρισμό και την πρόσβαση. 568



χρωματική αποκατάσταση (2.18) reintegração cromática (pt) inpainting (en) reintegración cromática (es) Διαδικασία κατά την οποία η επιφάνεια μιας περιοχής που έχει πρόσφατα συμπληρωθεί με νέο χαρτί χρωματίζεται, ώστε να ταιριάζει χρωματικά με το αυθεντικό χαρτί που την περιβάλλει. Άλλες ονομασίες: ρετουσάρισμα. Σημείωση: Παρόλο που η χρωματική αποκατάσταση και το ρετουσάρισμα μπορούν να θεωρηθούν συνώνυμα, μπορεί να αφορούν διαφορετικές προσεγγίσεις επεμβάσεων συντήρησης, ανάλογα με την περιοχή στην οποία εφαρμόζονται. 570

Αλφαβητικό ευρετήριο Δενδροδιάγραμμα Ελληνικά Πορτογαλικά Αγγλικά Ισπανικά 2.6.2.2 αλκαλικό απόθεμα reserva alcalina alkaline reserve reserva alcalina 2.6.2 αλκαλοποίηση alcalinização alkalization alcalinización 2.16 iron gall ink estabilización de αντιμετώπιση της estabilização da corrosion tinta ferrogálica 2.14 διάβρωσης της corrosão da tinta stabilization 2.6 μεταλλογαλλικής refuerzo 2.2 ferrogálica mending μελάνης 2.3 αποκατάσταση remendo μηχανικών φθορών 2.4 / επιδιόρθωση 2.6.1 2.7 αποξίνιση desacidificação deacidification desacidificación 2.11 2.1.1 αφαίρεση remoção adhesive remoción de αυτοκόλλητων – de adesivo removal adhesivo κόλλας remoção de stain remoción αφαίρεση mancha / redução removal de mancha / λεκέδων de mancha (Sin.) backing reducción de αφαίρεση removal mancha (Sin.) / υποστηρίγματος atenuação de atenuación de mancha (Sin.) mancha (Sin.) remoção de remoción de suporte aderido soporte adherido εξουδετέρωση neutralização neutralization neutralización επανεμποτισμός reencolagem resizing reencolado του χαρτιού με κόλλα / κολλάρισμα / υδροφοβίωση επιπεδοποίηση planificação flattening devolución de plano επιφανειακός limpeza surface cleaning limpieza καθαρισμός / ξηρός mecânica / dry cleaning mecánica καθαρισμός (Syn.) 571

Δενδροδιάγραμμα Ελληνικά Πορτογαλικά Αγγλικά Ισπανικά 2.1 καθαρισμός limpeza cleaning limpieza 2.8 bleaching blanqueo 2.13.3 λεύκανση clareamento leaf casting reintegración mecánica con 2.5 μηχανική reintegração washing συμπλήρωση mecânica / pulpa 2.9 reenfibragem (Sin.) drying lavado 2.17 fixing 2.15 πλύσιμο banho / banho media secado de limpeza (Sin.) consolidation fijado 2.13 / banho aquoso filling of losses consolidación 2.13.4 (Sin.) dry pulp fill reintegración 2.13.1 insert 2.13.2 στέγνωμα / secagem resane ξήρανση wet pulp fill injerto injerto con pulpa στερέωση / fixação de mídia φιξάρισμα στερέωση μελανιών consolidação ή χρωμάτων de mídia συμπλήρωση / reintegração / αποκατάσταση reconstituição απωλειών (Sin.) υποστρώματος συμπλήρωση με obturação ξηρό χαρτοπολτό συμπλήρωση enxerto με χαρτί συμπλήρωση με reenfibragem χαρτοπολτό manual 2.10 ύγρανση umidificação humidification humectación lining / laminação / lamination 2.12 φοδράρισμα velatura (Sin.) (Syn.) / backing laminado (Syn.) 2.18 χρωματική reintegração inpainting / reintegración αποκατάσταση / cromática retouching cromática ρετουσάρισμα (Syn.) 572

Βιβλιογραφία ορολογίας και λεξικολογικών αναφορών BARROS, L. A. Curso Básico de Terminologia. São Paulo: Editora da Universidade de São Paulo, 2004. CABRÉ, M. T. La terminología: teoría, metodología, aplicaciones. Barcelona: Editorial Empúries, 1993. ________ La Terminología: representación y comunicación: elementos para una teoría de base comunicativa y otros artículos. Girona: Documenta Universitaria, 2005. DICTIONARY.COM. [s.l.]: Dictionary.com LLC, 2020. <https://www. dictionary.com/> accessed 16 December 2020. DOE, Erik Van Der. Archives Damage Atlas. Haia: Metamorfoze, 2010. FAULSTICH, E. A socioterminologia na comunicação científica e técnica. Ciência e Cultura, 58 (2): 27-3. 2006. FERREIRA, A. B. H. Novo Aurélio século XXI: o dicionário da língua portuguesa. 3.ed. rev. amp. Rio de Janeiro: Nova Fronteira, 1999. GAUDIN, F. Socioterminologia: um itinerário bem-sucedido. As Ciências do Léxico: lexicologia, lexicografia, terminologia, 7: 293- 309. 2014. HOUAISS, A.; VILLAR, M. S. Dicionário Houaiss da Língua Portuguesa. Rio de Janeiro: Objetiva, 2004. KRIEGER, M. G.; FINATTO, M. J. B. Introdução à Terminologia: teoria e prática. São Paulo: Contexto, 2004. 573

OXFORD UNIVERSITY PRESS. [s.l.]; Lexico.com, 2021. <https://www. lexico.com/> accessed 24 February 2021. PEARSON, J. Como ter acesso a elementos definitórios nos textos especializados. Cadernos de Tradução, 17, out-dez. 51-66. 2004. THESAURUS.COM. [s.l.]: Dictionary.com LLC, 2020. <https://www. thesaurus.com/> accessed 16 December 2020. 574

Βιβλιογραφία ορολογίας συντήρησης χαρτιού AIC Wiki. Lexicom Terms. <http://www.conservation-wiki.com/wiki/ Lexicon_Terms>. 2016. Accessed 24 February 2021. BOJANOSKI, S. F. Terminologia em Conservação de bens culturais em papel: produção de um glossário para profissionais em formação. 292p. Tese (Doutorado). Programa de Pós-Graduação em Memória Social e Patrimônio Cultural. Universidade Federal de Pelotas. Instituto de Ciências Humanas. Pelotas, 2018. BOOK and Paper Group Wiki. BPG Glossary of Terms. <http://www. conservation-wiki.com/wiki/BPG_Glossary_of_Terms>. 2017. Accessed 24 February 2021. CALVO, A. Conservación y restauración: materiales, técnicas y procedimientos de la A a la Z. Barcelona: Ediciones del Serbal, 1997. CAMEO. Conservation & Art Materials Encyclopedia Online. <http:// cameo.mfa.org/wiki/Category:Materials_database>. 2016. Accessed 24 February 2021. FARIA, M. I.; PERICÃO, M. G. Dicionário do Livro: da escrita ao livro eletrônico. São Paulo: Editora da Universidade de São Paulo, 2008. FARIA, M. I.; PERICÃO, M. G. Dicionário do Livro: da escrita ao livro eletrônico. Coimbra: Edições Almedina, 2008. GIANNINI, C.; ROANI, R. Diccionario de restauración y diagnóstico. Editorial Nerea, 2008. 575

MUÑOZ VIÑAS, S.; PONS, J.O.; SARRIÓ, I.G. Dicionario Técnico Akal de materiales de conservación y restauración. Madri: Ediciones Akal, 2014. NORTHEAST DOCUMENT CONSERVATION CENTER. NEDCC, 2020. Preservation 101: Preservation Basics for paper and media collections. < https://www.nedcc.org/preservation101/welcome> accessed 16 December 2020. ROBERTS, M. T.; ETHERINGTON, D. Bookbinding and the Conservation of books: a Dictionary of Descriptive Terminology. <https://cool. culturalheritage.org/don/don.html>. 2017. Accessed 24 February 2021. SANDU, I. C. A.; SPIRIDON, P.; SANDU, I. Current studies and approaches in the field of cultural heritage Conservation Science: harmonizing the terminology in an interdisciplinary context. In: International Journal of Conservation Science, v. 7, n. 3, Jul-set, 2016. p. 591-606. SOCIETY OF AMERICAN ARCHIVISTS. Dictionary of Archives Terminology, 2005. < https://dictionary.archivists.org/index.html> accessed 16 December 2020. THE AUSTRALIAN Institute for the Conservation of Cultural Material. Visual Glossary. <https://aiccm.org.au/conservation/visual-glossary> accessed 24 February 2021. THE FINE ARTS Conservancy. Glossary for Works on paper. <http:// www.art-conservation.org/?page_id=1189> accessed 24 February 2021. ΖΕΡΒΟΣ, Σ. Συντήρηση και Διατήρηση Χαρτιού, Βιβλίων και Αρχειακού Υλικού. Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών, 2015. 576



Συνεισφορά εικόνων Adriana Gómez Llorente: 1.8 / 1.18 Alice Almada Campos: 2.6 / 2.6.1 / 2.7 / 2.12 / 2.13.2 / 2.15 Ana Cristina Torres: 1.1 / 1.9 / 1.13 / 1.22 / 1.23 Bruna Cristina Gentil dos Santos: 2.13.3 Hanna Fedra: 2.6.2 / 2.6.2.1 Luis Crespo Arcá: 1.19 / 2.8 / 2.1 / 2.11 / 2.13 Márcia Almada: 1.1 / 1.2 / 1.3 / 1.4 / 1.7 / 1.11.4 / 1.12 / 1.14 / 1.16 / 1.17 /1.20 / 1.21 / 1.25 / 1.26 / 2.3 / 2.13.4 / 2.18 Patrícia Lavall: 2.4 Silvana Bojanoski: 1.6 / 1.15 / 1.24 / 1.27 / 2.1 / 2.1.1 / 2.2 / 2.5 / 2.9 / 2.14 / 2.16 / 2.17 Σπύρος Ζερβός: 1. 5 / 1.11 / 1. 11.1 / 1.11.2 / 1.11.3 / 2.13.1 578

Συγγραφείς Márcia Almada (Belo Horizonte, Βραζιλία) – Κατέχει διδακτορικό δίπλωμα στην Ιστορία από το Federal University of Minas Gerais (UFMG) και πτυχίο Συντήρησης Χαρτιού από το International Centre for the Study of the Preservation and Restoration of Cultural Property / ICCROM. Είναι καθηγήτρια στη Σχολή Καλών Τεχνών του UFMG και διδάσκει Συντήρηση και Αποκατάσταση Πολιτιστικών Αγαθών σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο.Το ερευνητικό της ενδιαφέρον επικεντρώνεται στην έρευνα για την αξιοποίηση υλικών ιχνών σε αντικείμενα από χαρτί ως πηγών ιστορικών πληροφοριών. Silvana Bojanoski (Pelotas, Βραζιλία) – Κατέχει διδακτορικό δίπλωμα στην Κοινωνική Μνήμη και Πολιτιστική Κληρονομιά από το Federal University of Pelotas (UFPel) και πτυχίο Συντήρησης Χαρτιού από το Federal University of Paraná (UFPR). Είναι καθηγήτρια στο Ινστιτούτο Ανθρωπιστικών Επιστημών (UFPel) και διδάσκει Συντήρηση και Αποκατάσταση Πολιτιστικών Αγαθών. Η έρευνά της αφορά την ορολογία με γλωσσική κλίση στο πεδίο της πολιτιστικής κληρονομιάς, με επικέντρωση στις έννοιες και πρακτικές της συντήρησης και αποκατάστασης πολιτιστικών αγαθών. 579

Συνεργάτες Σπύρος Ζερβός (Αθήνα, Ελλάδα) – Κατέχει διδακτορικό δίπλωμα στην Επιστήμη των υλικών με εξειδίκευση στη Συντήρηση Χαρτιού από το Τμήμα Χημικών Μηχανικών του Ε.Μ.Π. και έχει εκπαιδευτεί στη συντήρηση χαρτιού στο Centro del bel Libro, στην Ascona, Ελβετία. Είναι καθηγητής στο τμήμα Αρχειονομίας, Βιβλιοθηκονομίας και Συστημάτων Πληροφόρησης του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής, στο οποίο διδάσκει συντήρηση και διατήρηση βιβλίων και αρχειακού υλικού. Η έρευνά του επικεντρώνεται στη γήρανση του χαρτιού και της κυτταρίνης και τη συντήρηση χαρτιού. Ana Cristina Torres Campos (Belo Horizonte, Βραζιλία) – Κατέχει πτυχία Ιστορίας και Συντήρησης- Αποκατάστασης Πολιτιστικών Αγαθών από το Federal University of Minas Gerais (UFMG), με έμφαση στη συντήρηση χαρτιού και την προληπτική συντήρηση. Εργάζεται ως συντηρήτρια χαρτιού σε ιδιωτικές συλλογές. Το ερευνητικό της ενδιαφέρον επικεντρώνεται στη απόδοση αξιών και τη λήψη αποφάσεων στη συντήρηση χαρτιού. Her research interest is the attribution of values and decision making in the conservation of graphic documents. 580

Adriana Goméz Llorente (Mexico City, Μεξικό) – Κατέχει άδεια ασκήσεως επαγγέλματος συντηρήτριας Κινητών Πολιτιστικών Αγαθών και Μεταπτυχιακό Δίπλωμα στη Μουσειολογία από το “Manuel de Castillo Negrete” National School of Conservation, Restoration, and Museography (ENCRYM), καθώς και Μεταπτυχιακό Δίπλωμα στη Library and Documentary Heritage από το University Carlos III of Madrid και τη National Library of Spain. Εργάζεται ως συντηρήτρια στη National Library of Mexico / Institute of Bibliographic Research of National Autonomous University of Mexico (UNAM), όπου είναι και πρόεδρος του Τμήματος Συντήρησης και Αποκατάστασης. Είναι καθηγήτρια στο College of Library Science, Faculty of Philosophy and Letters, UNAM.Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα περιλαμβάνουν τη διαχείριση της συντήρησης σε βιβλιοθήκες και την αποκατάσταση βιβλίων. Sandra Peña Haro (Mexico City, Μεξικό) – Κατέχει άδεια ασκήσεως επαγγέλματος συντηρήτριας Κινητών Πολιτιστικών Αγαθών από το “Manuel de Castillo Negrete”National School of Conservation, Restoration, and Museography (ENCRYM) και διδακτορικό δίπλωμα στη Δημιουργία και Θεωρίες του Πολιτισμού, από το University of the Americas in Cholula, Puebla. Εργάζεται ως συντηρήτρια στο Institute of Research about the University and Education (IISUE) / National Archive / National Autonomous University of Mexico (UNAM). 581

Είναι καθηγήτρια στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα Συντήρησης Αρχειακών Τεκμηρίων του ENCRYM. Το ερευνητικό της έργο εστιάζει σε θέματα συντήρησης και επεξεργασίας φωτογραφικού υλικού σε αρχεία. Gustavo Lozado San Juan (Mexico City, Μεξικό) – Κατέχει άδεια ασκήσεως επαγγέλματος συντηρητή Κινητών Πολιτιστικών Αγαθών από το “Manuel de Castillo Negrete” National School of Conservation, Restoration, and Museography (ENCRYM) και πτυχίο στη συντήρηση φωτογραφίας από το George Eastman Museum and the Image Permanence Institute (IPI). Είναι καθηγητής πιστοποίησης στην Διεύθυνση και Διαχείριση Αρχείων της σχολής Faculty of Philosophy and Letters του Institute of Aesthetic Research, National Autonomous University of Mexico (UNAM) και ο υπεύθυνος συντηρητής για το αρχειακό υλικό του ίδιου πανεπιστημίου. Το ερευνητικό του ενδιαφέρον επικεντρώνεται στην εφαρμογή μεθόδων ανάλυσης και ψηφιοποίησης για τη διατήρηση, μελέτη και προβολή ιστορικών αρχείων. 582

Formato: 15cm x 18cm | 586 p. Tipologia: Myriad Pro, Minion Pro Coordenação editorial: Betânia G. Figueiredo Capa, projeto gráfico & Diagramação: Marcela Paim do Carmo Imagem de capa: Silvana Bojanosky