Wtuwijekani Mamosta

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫خالید موحهممهدزاده‪ :‬مامۆستا‪ ،‬ئهگوهر بگهڕێینوهوه سوهر مامۆسوتا هوێمن‪ ،‬دهبینوین چهنود سواڵ ئهنودامی كۆمیتوهی ناوهنودی و‬‫دهفتهری سیاسیی حیزبی دێموكرا بووه‪ .‬چۆن كهسێكی وهك هێمنی شاعیر و ناسك خهیاڵ له حیزبی دێمووكرا دا زۆر زوو‬ ‫ئهو پله سیاسی یانه دهبڕێ؟ ئایا ئهمه دهگهڕێتهوه بۆ توانایی سیاسیی خۆی یا كۆمهڵێك هۆكاری دیكه لهگۆڕێ دان؟‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬دیاره ئهندامهتیی حیزبی لهگهڵ هیچ یهك لهو شتانه ناتهبا نیه‪ .‬بهتایبهتی حیزبێك كه دیموكرات و‬‫نهتهوهیی بێ‪ .‬بۆیه حیزبێك نیه بڵێین چینێكی دیاریكراو دهكاته ئهندامی خۆی و دهتوانێ له ههموو چینێكـی كۆمهڵایـهتـی تێـی‬‫دا بهشدار بن‪ .‬بۆیه زۆر سروشتی یه كهسێكی خوێندهوار و ڕووناكبیر له ههر پلهیهك دا ببێته ئهندامی حیزبـی و بچێتـه پێشـێ‪.‬‬‫مامۆستا هـێمن لـه سـاڵی ‪ ٨٥٩١‬هـهتا ‪ ٨٥٣١‬ئهنـدامی كۆمیتـهی ناوهنـدی بـوو‪ .‬یـانی بـۆ مـاوهی ‪ ٨١‬سـاڵ و چهنـد مانـگ ئهنـدامی‬‫كۆمیتهی ناوهندی بوو‪ .‬له ساڵی ‪٨٥٣١‬یش تا ‪ ٨٥٣٢‬ئهندامی دهفتهری سیاسی بـووه‪ .‬بـهڵام ئهندامـهتی یهكـهی كۆمیتـهی ناوهنـدی‬‫درێژتر بوو‪ .‬پێم وا بێ ئهوه شـتێكی زۆر سروشـتی بـوو‪ .‬جـاری یهكـهم كـه ئـهمن و ئـهویش بووینـه ئهنـدامی كۆمیتـهی ناوهنـدی‪،‬‬‫كۆمیتهیهكمان ههبوو كه لهبهریهك ههڵ‪-‬وهشابوو‪ ،‬دهبوو تهرمیم بكرێتهوه‪ .‬ڕهفیقێكمـان هـهبوو دهیگـوت ئێـوه بوونـه بهرهـهڵێخ‪،‬‬‫(دیوار كه مهترسیی ڕووخانی لێدهكرێ دیوارێكی چووكه به بهریهوه دروسـت دهكـهن پێـی دەڵـێن بهرهـهڵێخ)‪ .‬لـهو كاتـهدا دهبـوو‬‫تـهرمیمی تهشــكیلاتێك بكهین ـهوه ك ـه ئێم ـهیان دانــا‪ .‬ل ـه دوای ـهش ك ـه بــووه ئهنــدام وهك كهســایهتی ی ـهكی ئــهدهبیی ناســراو‬ ‫ههڵدهبژێردرا‪.‬‬‫خالید موحهممهدزاده‪ :‬بهڕێز‪ ،‬ئهو ساڵانهی هێمن له دهفتهری سیاسوی دا دهبوێ‪ ،‬ئایوا جوێ پهنجوهی دیواره بهسوهر كۆموهڵێك لوه‬ ‫بڕیاراتی سیاسی یهوه؟ واته ڕۆڵی ههبووه له داڕشتنی بڕیارا و سیاسهتهكان دا؟‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬بهبێ شـك! وهك ئهنـدامی كومیتـهی ناوهنـدی لانـی كـهم دهنگـی ههیـه‪ .‬بـهڵام ئەمـن زۆر جـار گوتوومـه‪،‬‬‫بـهبێ ئـهوهی لـه كهسـایهتیی هـێمن كـهم بكهمـهوه‪ ،‬مامۆسـتا هـێمن لـه بـاری دیـدی سیاسـی یـهوه وهك شـاعیری یهكـهی نـهبوو؛‬‫شاعیرێكی زۆر گهوره بوو‪ .‬یانی بێ موبالهغه دهڵێم‪ ،‬له دهورانی خۆی دا و لهنێو شاعیرانی كورددا بـه یهكـهمی دهزانـم‪ .‬مـن بـه‬‫شاعیری یهكهمی دهزانم لهنێو شاعیرانی كلاسیكی سهردهمی خـۆی دا‪ .‬دهتـوانم بڵـێم تـهنیا شـاعیرێكی ئـهو سـهردهمهیه كـه قـهت‬‫شیعری نوێی نهگوت‪ .‬مام ههژار شیعری نوێی ههیه‪ ،‬محاولهی ههیه‪ .‬بهڵام ئهو قهت شیعری نوێی نهگوت‪ .‬ئهو شـیعری كلاسـیك و‬‫عهرووزیی ههبوو‪ .‬بهڵام له باری سیاسـی یـهوه ئهوهنـده پیـاوێكی بـهتوانا نـهبوو‪ .‬ئهگـهر باسـی ڕۆڵـی كاریگـهر بكـهین‪ ،‬نـا‪،...‬‬ ‫نهیبوو‪ .‬نه له دهفتهری سیاسی و نه له كۆمیتهی ناوهندی دا‪.‬‬‫خالید موحهممهدزاده‪ :‬هێندێك جار دهڵێن هێمن كاتی خۆی له بهشێك له شیعره سیاسی یهكانی دا وهك \"بوەی دێمووكرا \" و‪...‬‬‫بێزاریی دهربڕیوه‪ .‬تو پێتوایه ئهم جۆره شیعرانهی كاتی خوۆی لوهژێر فشواری حیزبوی دا نووسویون یوان خوۆی بوهو قهناعهتوه‬‫گهیشتوه بۆ دانانی ئهم شیعرانه‪ ،‬و پاشان بۆ پهشیمان دهبێتهوه لێیان؟ یا به توهعبیرێكی دیكوه توۆ ئوهم پهشویمان بوونوهوهی كوه‬ ‫باسی دهكهن بهڕاست دهزانی؟ ههروهها تۆ بۆخۆ كام یهك له شیعرهكانی هێمن به شیعر نازانی؟‬ ‫‪101‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬من نازانم ئهو قسهیه هی هێمنـه یان هی هێمن نیه‪ .‬ئارهزووم ئهوهیـه ئـهو قسـهیه قسـهی هـێمن هـهر‬‫نهبێ و شتی وای نهگوتبێ‪ .‬چونكه وا بیر دهكهمهوه ئهو قسهیه هی خۆی بـێ یـان هـی كهسـانی دیكـه بـێ‪ ،‬دهیانـهوێ وا پیشـان‬‫بدهن كه هێمن لـهژێر تهئسـیری (بـا نـهڵێم فشـار) ڕێبهرایـهتیی حیزبـی دێمـوكرات دا (مهبهستیشـیان ڕێبهرایـهتیی مهرحهلـهی‬‫دوایی حیزبی دێموكرات یان بڵێین له دهورانی شههید دوكتۆر قاسملوودا) شیعری نیشتمانیی گوتوه‪ .‬یان شیعری بـۆ حیـزب گوتـوه‬‫یان شیعری سیاسیی گوتوه‪ .‬بهڵام شتهكه ڕاست به پێچهوانهیه و ئهوه دیوانهكهی لهبهر دهستم دایه‪ .‬له تهواوی ئـهو دهورانـهدا‪،‬‬‫واتـه لـه سـاڵی ‪٨٥٩١‬هوه كـه بۆتـه ئهنـدامی كۆمیتـهی ناوهنـدی تـا سـاڵی ‪ ٨٥٣١‬كـه لـه كۆمیتـهی ناوهنـدی چۆتـه دهرێ (دیـاره‬‫ههڵبژێردرا به ئهندامی ئیفتخاریی كۆمیتهی ناوهندی‪ ،‬دوای ئهوه زیاتر ههر ناو بـوو‪ ،‬سـهمبولیك بـوو) یـهك شـیعری بـۆ حیـزب‬‫نهگوتوه‪ ،‬یـهك شـیعر‪\" .‬بـژی دێمـوكرات\"ی سـاڵی ‪ ٨٥٢٩‬گوتـوه‪ .‬زۆربـهی ئـهو شـیعرانهی لـهو بارهیـهوه گـوتراون وهك ڕێبهنـدان و‬‫شـاعیر‪ ،‬ڕۆژی شـادی‪ ،‬و دواڕۆژی ڕوونـاك‪ .‬زۆربـهی ئـهو شـیعرانهی هـی سـهردهمی جمهـورین‪ .‬هیـوادارم قـهت هـێمن لـه شـتی وا‬‫پهشیمان نهبووبێتهوه‪ .‬پاشان ڕاسته هێمن شاعیرێكی ناسك خهیاڵ بوو‪ ،‬شاعیرێكی گهوره بوو‪ ،‬بهڵام هـێمن تـهنیا لهبـهر ئـهوه‬ ‫خوشهویست نیه كه باسی خاڵ و پهرچهمی كردوه‪ ،‬عهكسی ئهوهیه‪ .‬یهكێك له شانازیهكانی هێمن ئهوهیه كه دهڵێ‪:‬‬ ‫\"عاشقی چاوی كهژاڵ و گهردنی پڕخاڵ نیم‬ ‫عاشقی كێو و تهلان و بهندهن و بهردم ئهمن\"‬ ‫باشه ههر \"بژی دێموكرات\"ی له زهمانی جمهوری دا گوتوه‪ .‬لهو كاتهدا كه هێزی پێشمهرگه پێكهاتوه‪ ،‬ههر بۆخۆی دهڵێ‪:‬‬ ‫\"پێكیان هێناوه لهشكرێكی چاك‬ ‫له لاوی ئازا و بهكار و چالاك‬ ‫ئۆمێدم وایه لاوانی خوێن پاك‬ ‫به خوێنی خۆیان بپارێزن خاك\"‬ ‫یان دهڵێ‪:‬‬ ‫\"پێشمهرگهی كوردی له مهیدانی جهنگ‬ ‫بهرگهی ناگرێ نه شێر‪ ،‬نە پڵهنگ‬ ‫دوژمنی ئێمه تازه بكا دهنگ‬ ‫سینگی دهسمن به گوللهی تفهنگ\"‬ ‫‪102‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫ڕهنگه ئهوه یهكهم شـیعری شـاعیران بـێ كـه نـاوی پێشـمهرگهی تێدایـه‪ .‬جـا هـێمن بـۆ لـهوهی پهشـیمان بێتـهوه؟ ئـهوه شـانازیی‬‫هێمنــه‪ .‬لـهو دهورانـهی كـه باسـی دهكـهم ئـهو یـهك شـیعری گوتـوه‪ ،‬ئـهویش نـهك بـۆ حیـزب بـهڵكوو بـۆ شـههیدان‪ .‬كـه شـیعری‬‫\"گهرمهشـین\"ــه‪ .‬ئـهمن تماشـای دیوانهكـهیم كـرد‪ ،‬نوسـرابوو ‪ ،٨٥٩١‬بـهڵام وا نیـه‪ .‬ئێمـه سـاڵی ‪ ٨٥٩٢‬پێكـهوه بـووین لـه بهغـدا‪.‬‬‫دانیشتبووین‪ ،‬پێمگوت ئهرێ بهڕاستی ئهتۆ لۆمهی خۆت ناكهی ئهو ههموو كهسـك و سـووره لـه سـاڵی ‪ ٩١ - ٩٢‬دا شـههید بـوون‬ ‫ئهتۆ متهقت له دهم نههات؟! شتێكت نهگوت؟! گوتی وهڵڵا نههاتوه‪ .‬پاش چهند ڕۆژێك هات شیعری \"گهرمهشین\"ی هێنا‪:‬‬ ‫\"بۆ شههیدێكی كه گهوزیوه لهنێو خوێن‪ ،‬دهگریم‬ ‫بۆ ههواڵێكی كه چوو بێ سهر و بێ شوێن دهگریم\"‬‫ئهوهی هێنـا و گـوتی هـا! ئـهمنیش خوێندمـهوه پـێم گـوت دهسـتت خـۆش بـێ‪ ،‬شـیعری چاكـه‪ ،‬بـهڵام ئـهوه نابێتـه كـهفارهتی ئـهو‬‫گوناههی كه كردووته‪ .‬گهرمهشین له ژماره ‪٥‬ی كوردستان‪ ،‬تایبهت بە خاكهلێوهی ‪ ٨٥٣١‬چا‪ ،‬كـرا‪ .‬پێمخۆشـه ئـهوهیش بڵـێم‪ ،‬زۆر‬‫دواتر ههوڵی دا قهسیدهیهك بڵێ بۆ شههیدانی ‪ ٩٢‬و ‪ .٩١‬هات گـوتی ئەمـن عـادهتم وایـه ئهگـهر مهتلـهعی قهسـیدهم زۆر بـاش‬ ‫بوو دوایه شێعری دیكهم بۆ نایه‪ .‬یهك شێعرم گوتوه و وهستاوه‪ .‬گوتم چیه؟ شیعرهكهی خوێندهوه كه ئهمهیه‪:‬‬ ‫\"زهوی ئێستاش له ڕووت ههڵدێ بدهی سووڕ‬ ‫نهڕووخای ئاسمانی پیری پشت كووڕ\"‬ ‫بهڕاستی شیعرێكی زۆر جوانه‪ .‬هونهرمهند حهسهن دهرزی ئهم شیعرهی كردوه به گۆرانی كه هێندێ شتی لێ زیاد بووه وهك‪:‬‬ ‫\"كه سۆمایی له چاو باوکان ڕژاوه‬ ‫بهرۆكی پیره دایكان دادڕاوه\" و‪ ...‬هتد‬‫جا نازانم ئهوه هی ئهوه یان نـا بـهڵام ئـهو كاتـهیش ئـهوهی تـهواو نـهكرد‪ .‬دهنـا یـهك شـیعری لـهژێر تهئسـیری ئـهو دهورانـهدا‬‫نهگوتوه‪ .‬شیعره نیشتمانی یهكانی پێشتر گوتوون‪ .‬ئهگهر دواتر گوتبێتی‪ ،‬مهسهلهن شیعرێكی ههیه به ناوی كاروانی خهبات كـه‬‫بۆ حیزبی دانهناوه‪ .‬بۆ تێكۆشهرێكی داناوه‪ .‬زۆر جوانه‪ .‬ئهگـهر هـێمن لـهو شـیعرانه پهشـیمان بـێ‪ ،‬هـێمن خـۆی شـانازی یـهكانی‬‫خۆی سڕیوهتهوه‪ .‬باوهڕ ناكهم ئهوه قسهی هێمن بـێ‪ .‬هـی هـهر كهسـێكیش بـێ لهواقیعـدا ههدهفهكـهی نـهپێكاوه‪ .‬ئـهمن پێموایـه‬‫ئەگەر ئهم قسهیەشی كردبێ كه وهك گـوتم ئـارهزووم ئهوهیـه نـهیگوتبێ بـهڵام كـه گـوتبێتی ڕهنگـه پـاش سـاڵی ‪ ٨٥٣١‬و ئهوانـه‬‫لهنێو دهوڵهتی جمهوریی ئیسـلامی مابێتـهوه و ترسـی هـهبووبێ و لـه مهجلیسـێك كـه ڕهنگـه خـهڵكی نامـهحرهمی لـێ بـووبێ‪ ،‬بـۆ‬ ‫‪103‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫ئهوهی ئهوه بگاتهوه دهستی بهرپرسانی دهسهڵات ڕهنگه گوترابێ‪ .‬دهنا باوهڕ ناكهم شاعیرێك ئـهوه بڵـێ‪ .‬یـانی شـانازی یـهكانی‬‫خۆی له خۆی بستێنێتهوه‪ .‬لهلایهكی دیكهیشهوه قازی موحهممهد ئهوه نهبوو فشار بۆ خـهڵك بێنـێ شـیعری نیشـتمانیی بـۆ بڵـێن‪.‬‬‫شاعیر ههبووه شیعری دژی قازی موحهممهد گوتوه بهڵام كهس نـهیتوانیوه هـهر لـه ترسـی قـازی پێـی بڵـێ پشـتی چـاوت برۆیـه‪.‬‬ ‫كهوابوو قازی (به پێكهنینهوه) چۆن فشار دێنێ؟ له دهورانی دیكهیش وهك گوتم شیعری نهگوتوه‪.‬‬ ‫خالید موحهممهدزاده‪ :‬واته ئێوهیش دوای قازی موحهممهد فشارتان بۆ هێمن نههێناوه؟‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬نا نـا‪ ،‬عـهرزم كـردی‪ .‬پێویسـت ناكـا ئیسـتیدلال بكـهین كـه فشـارمان بـۆ هێنـاوه یـان نـا‪ .‬چونكـه لـهو‬ ‫سهردهمهدا ههر شیعری وای نهگوتوه تا بڵێین لهژێر فشاردا بووه‪.‬‬ ‫خالید موحهممهدزاده‪ :‬بهڵام دهتوانین بڵێین كه شیعری گهرمه شین لهژێر تهسیری تۆدا گوتراوه؟‬ ‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬شیعری گهرمه شین‪ ،‬بهڵێ‪ ،‬بەڵام لەژێر فشاردا نەبووە‪.‬‬ ‫خالید موحهممهدزاده‪ :‬ئهی تۆ كام یهك له شیعرهكانی مامۆستا هێمن به شیعر نازانی؟‬ ‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬ئهو پرسیارهت شیعرێكی فارسیم وهبیر دێنێتهوه كه دهڵێ‪:‬‬ ‫\"در بیان و در فصاحت چون بود یكسان سخن‬ ‫گرچه گوینده بود چون جاحظ و چون اصمعی‬ ‫در كلام ایزد بیچون كه وحی منزل است‬ ‫كی بود تبت یدا مانند یا أرض ابلعی\"‬‫له ههموو نووسینێك دا یهكێك بـهرزتره و یـهكێك نزمتـره‪ .‬بـهڵام ئـهمن پێموایـه هـێمن شـاعیرێكی گهورهیـه‪ .‬شـیعرهكانی هـهموو‬‫باشن‪ .‬پاشان ئـهمن ئـهو حهقـه بـه خـۆم نـادهم بڵـێم شـیعرێكی بـه شـیعر نـازانم‪ .‬ههرچهنـد كاتێـك پێكـهوه بـووین زۆر پێكـهوه‬‫سهمیمی بووین و شتی خۆشمان دهگوت‪ .‬مهسهلهن شیعرێكی ههیه كـه هـهر بـه نـاوی مـاچی خـودایی یهوهیـه كـه لـه ئاخرهكـهی دا‬ ‫دهڵێ‪:‬‬ ‫\"وهره ماچم دهیه ماچی خودایی‬ ‫‪104‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬ ‫كه بێزارم له ماچی سینهمایی\"‬‫كه دانیشتبووین پێم گوت \"ئهوه ئێستا خۆت ماوی و زهق و زیندووی‪ ،‬پێم بڵێ ماچی خودایی یانی چی؟ دهزانـم مـاچی سـینهمایی‬‫مانای ههیه‪ .‬چونكه ماچی سینهمایی ئهكتهر وهك ڕۆڵ بازی دهكا له فیلمهكهدا كه ڕهنگه ماچهكهیشی بـهدڵ نـهبێ‪ .‬بـهڵام مـاچی‬‫خودایی یانی چی؟ گوتی وهڵڵاهی ڕاست دهكهی هیچ مانای نیه‪ ،‬تهنیا قافیهم پێ ڕاست كردۆتهوه‪ .‬گـوتم جـا ئـهوه سـبهینێ كـه‬‫ئهتۆ مردی‪ ،‬كابرایهك دهی خوێنێتهوه ناوێرێ بڵێ هێمن شیعری قۆڕی گوتوه (ههر عهینی ئهو وشهیهم بـۆ بـهكار بـرد) غیرهتـی‬‫ئهوهیشی نیه بڵێ ئهمن تێی ناگهم‪ ،‬ههر دهڵێ بهه بهه ماچی خودایی! عهزهمهتـه!\" بـهڵام ئەمـن بـه هـیچ شـیعرێكی نـاڵێم شـیعر‬ ‫نیه و ههموویان جوانن‪.‬‬‫خالید موحهممهدزاده‪ :‬مامۆستا‪ ،‬ئهو \"سانسۆره خۆماڵی یه\" چیه كه هێمن له چاوپێكهوتنێك دا باسی لێودهكا؟ ئوهتۆ پێتوایوه ئوهو‬‫قۆناغه له حیزبی دێموكرا دا سانسۆر لهسهر شیعرهكانی هێمن ههبووە و بهتایبهتی له ڕۆژناموهی كوردسوتان كوه بۆخۆیشوتان‬ ‫ئهوكا لهگهڵ هێمن دا له دهستهی نووسهرانی ئهم ڕۆژنامهیه بوون؟‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬له ڕۆژنامهی كوردستان دا زۆر شـیعری هـێمن چـا‪ ،‬كـراون‪ .‬یـهك شـیعری هـێمن لـه ڕۆژنامـهی كوردسـتان‬‫تهنانهت یهك پیتی لێ لانهبراوه و هـهر ئـهوه هـهمووی چـا‪ ،‬بـووه كـه بۆخـۆی داویـهتی‪ ،...‬شـتی وا نـهبووه‪ .‬بـهڵام لـه چـاپی‬‫دیوانهكـهی دا واتـه \"تاریـك و ڕوون\"‪ ،‬حیـزب نـا‪ ،‬بـهڵكوو ئـهمن كـه زۆر لێـك نیزیـك بـووین‪ ،‬لهسـهر هێنـدێك شـتی ڕای خـۆم‬‫دهردهبڕی‪ .‬تهنانهت شیعری لابردوه لهسهر پێشنیاری مـن‪ .‬لـهوێ دا بۆخۆیشـی شـتی لـه شـیعرهكانی خـۆی لابـردوه‪ .‬ئـهو هێنـدێك‬‫شتی دانابوو كه ئهمن پێم وابوو نابێ چا‪ ،‬بكرێن‪ .‬وهك شیعری گه‪ ،‬و گاڵته‪ .‬تهنانـهت شـیعری وای ههیـه كـه ئـهمن ئێسـتایش‬‫پێم خۆش نیه بی خوێنمهوه و ئهتۆ زهبتی بكهی‪ .‬ڕهنگه پاشان بۆت بخوێنمهوه‪ .‬شـتی وای گوتـوه بـۆ گاڵتـه كـه بـه بـاوهڕی مـن‬‫نهدهبوو بچێته سهر كاغهز و بمێنێتهوه بۆ یهكجاری‪ .‬مهسهلهن شیعرێكی دوورو درێژی ههیه به ناوی ژوانی ئاغـا كـه وشـهی وای‬‫تێدابوون ناشیرین بوون‪ .‬ئهمن پێشنیارم پێكرد لایان بـهرێ و لای بـردن‪ ،‬بـهڵام لـه چـاپكردنی دیوانهكـهی دا بۆخۆیشـی شـیعری‬ ‫سانسۆر كردوه‪ .‬مهسهلهن شیعرێكی زۆر جوانی ههیه كه تیترهكهی داناوه به \"تۆم ههر له بیره‪\":‬‬ ‫\"له شایی دا له وهختی ههڵپهڕینا‬ ‫له خۆشی دا له كاتی پێكهنینا‬ ‫له كۆڕی ماتهم و گریان و شینا‬ ‫ئهمن ئهی نیشتمان تۆم ههر له بیره\"‬ ‫له یهكێكیشیان دا شیعرێكی ههبوو كه دهڵێ‪:‬‬ ‫\"له كاتێكا كه گێژ و وێژ و مهستم‬‫‪105‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬ ‫له كاتێكا كه نوێژێ دادهبهستم‬ ‫كه ههڵ دێنم لهبۆ نییهت دوو دهستم‬ ‫ئهمن ئهی نیشتمان تۆم ههر له بیره\"‬‫ئهوهی خوارهوهی لابـرد‪ .‬ئـهمن گـوتم باشـه بـۆ حـهزفی دهكـهی؟ وا دابنـێ موسـڵمان بـوون نیشـانهی نـهزانی یـه‪ ،‬دهباشـه ئـهتۆ وا‬‫نیشان بده كه پیاوێكی قابل تكاملی‪ ،‬ئهو كات نهتدهزانی (به پێكهنینهوه) بهڵام دوایه پێگهیشتووی‪ .‬له پاشان هێنـدێك شـتی‬‫دیكهی ههبوون له شیعرهكانی دا كه بۆخۆی دهسكاری دهكـردن‪ .‬مهسـهلهن شـیعرێكی دوورودرێـژی ههیـه بـه نـاوی یادگـاری شـیرن‪.‬‬ ‫ئهوهی ئێستا چا‪ ،‬بووه ‪ ٥٢‬شیعره‪ ،‬لهحالێك دا كه یادگاری شیرن ‪ ٢‬یا ‪ ٨٨‬شیعر بوو‪ .‬تاك بوو‪:‬‬ ‫\"چاوهكهم چاوی ڕهشی تۆ ئافهتی گیانی منه‬ ‫گیانهكهم برژانگی تیژت (ئهو كات گوتبووی \"وهك سهنانی دوژمنه\"‪ ،‬بهڵام دوایه كردبوویه \"نووكه ڕمبی دوژمنه\")‬ ‫سا بهژنهكهت سێدارهیه كهزیهت تهنافه‪ ،‬زووبه سا (ئهو كات گوتبووی زولفت تهنافه)‬‫بیخه ئهستۆی من كه كوردم كورد بهشی خنكاندنـه\" (كـاتی خـۆی دهڵـێ بیخـه ئهسـتۆم چـون بهشـی كـوردی هـهژار خنكاندنـه) كـه‬‫دهستكاریی كرد‪ .‬پاشان هاتوه لێی زیاد كردوه بهڵام دهبینین شـیعرێكی لـه دیوانهكـهی چـا‪ ،‬نـهكردوه لهبـهر كهلیمهیـهك‪ .‬ئـهمن‬ ‫ئیجازه بده ههر ئهو شیعره بخوێنمهوه‪ .‬دیاره شیعری دیكهی بۆ داناوه بۆ هاندانی خوێندن‪ ،‬دهڵێ‪:‬‬ ‫\"دهركه بشكێنه‪ ،‬پهچه بدڕێنه‪ ،‬ڕاكه مهدرهسه‬ ‫چاری دهردی كوردهواری خوێندنه ههر خوێندنه‬ ‫دایكی زانایه كوڕی ئازا دهنێرێته خهبات‬ ‫من گوتم تۆش تێ بگه ناگاته دهریایه زنه\"‬ ‫بهڵام ئهوهی كه لهوێ لایبردووه ئهوهیه كه دهڵێ‪:‬‬ ‫\"خۆ دهپارێزێ ههمیشه كیژی زانا و خوێندهوار‬ ‫دوور له ڕووی تۆ ههر كچی نهخوێندهواره بێ بنه\"‬‫ئهمهی له دیوانهكهی دا حهزف كردوه‪ .‬بۆخۆیشی لای بردوه‪ .‬كـهس لای نـهبردوه‪ .‬نموونـهی دیكـه ئـهو شـیعرهیهتی كـه لـه بـارهی‬ ‫ئاڵای كوردستانهوه نووسیویه‪ .‬له باسی ڕهنگهكان دا گوتوویه‪:‬‬ ‫‪106‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬ ‫\"سپی یهكهی یهعنی كهسێكه ڕووسپی‬ ‫ههر كهسێ بمخا بكا فهوری خپی‬ ‫كهسكهكهی یهعنی بكوژن دوژمنوو‬ ‫تا كهسك بێ باسك و دهستوو ههموو‬ ‫ڕۆژهكهی یهعنی لهژێر ههوری سیا‬ ‫هاتهدهر ڕۆژمان و تاریكی نهما‬ ‫دوو گوڵی گهنمیش دهڵێ ههر كشتوكاڵ‬ ‫زۆر بكهن دوژمن بكا لێتان سواڵ‬ ‫پێو دهڵێ یاران قهڵهم‪ :‬نووكی قهڵهم‬ ‫زۆر له شیر چاكتر دهپارێزێ عهلهم\"‬ ‫كهچی له تاریك و ڕووندا ئاوای گۆڕیون‪:‬‬ ‫\"سپیهكهی یانی كهسێكه ڕووسپی‬ ‫هیچ شتێك نهیكردبێ مات و كپی‬ ‫سهوزهكهی دێنێته بهر چاوان وڵات‬ ‫ئهو دهمهی فهسڵی بههاری جوانی هات‬ ‫تیشكی ڕۆژی كورد لهژێر ههوری سیا‬ ‫هاتهدهر‪ ،‬ئهنگاوتی وا لووتكهی چیا‬ ‫دوو گوڵی گهنمیش دهڵێ ههر كشتوكاڵ‬ ‫زۆر بكهن‪ ،‬مشتی بكهن عهمبار و چاڵ‬ ‫پێت دهڵێ نووكی قهڵهم‪ :‬نووكی قهڵهم‬ ‫زۆر له شیر باشتر دهپارێزی عهلهم\"‬‫پاشان بۆ ئهوهی بزانی فشـاری لهسـهر نـهبووه‪ ،‬كـافی یـه بڵـێم كـه مامۆسـتا هـێمن دواتـر شـیعرهكانی خـۆی چـا‪ ،‬كردوونهتـهوه‪.‬‬‫ئهوانهی كه له ڕۆژنامهی كوردستان دان یهك شیعریشی نیه كه دهستكاریی كردبێ‪ .‬حهتتا ئهوانهی كـه كـاتی خـۆی لـه تاریـك و‬‫ڕوون دا هێندێ شتی به هاوفیكریی من (كه ڕای منی زۆر قبووڵ بوو) لای بردوون‪ ،‬دوایه چـاپی نـهكردوون‪ .‬وا دیـاره پێـی بـاش‬‫بوون‪ .‬كه وا بێ ئهمن گومانم لهو قسهیهیش ههیه كـه گـوتبێتی سانسـۆری حیزبـی لهسـهر بـووه‪ .‬سانسـۆری حیزبـی قـهت لهسـهر‬ ‫نهبووه‪.‬‬ ‫خالید موحهممهدزاده‪ :‬واته تۆ ئهمه ڕهد دهكهیتهوه كه سانسۆر له شیعرهكانی دا كرابێ؟‬ ‫‪107‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬بهتهواوی ڕهدی دهكهمـهوه‪ ،‬بهتایبـهتی سانسـۆری حیزبـی‪ .‬ئـهمن پـێم ناخۆشـه ئـهوه دهلـێم بـهڵام وهك‬‫حهقیقهتێك دهڵێم‪ ،‬بۆ ماوهی چهند ساڵ لانی كهم بۆ ماوهی شهش ساڵ شهو و ڕۆژ پێكهوه بـووین‪ ،‬یـهك شـیعری چـا‪ ،‬نـهكردوه‬‫تا ئهمن نهم دیبێ‪ ،‬بڵاوی نهكردۆتهوه چونكه باوهڕی بهوه ههبوو كه ئهمن لانی كهم له شیعری ئهو حاڵی دهبـم‪ .‬زۆر جـار شـتی‬‫لێ قبووڵ كردووم‪ .‬ئهو زۆر دهسكاری شـیعری دهكـرد‪ .‬بـه بـاوهڕی مـن یهكـهم نوسـخهی كـه دای دهنـا جـوانتر بـوو لـه دواتـری كـه‬‫دهیگۆڕی‪ .‬دهمگوت یهكهم نوسخهت كه نووسی دهبێ بیدهی به من‪ .‬دوایه ئهگهر دهستكاریت كرد بیكه‪ ،‬جا قسهی لێدهكهین ئـهوهی‬ ‫پێشووتر جوانتر بوو یان ئهمهی دوایی‪ .‬پێم دهگوت ئهتۆ یهكهم ئیلهامت زۆر جوانتره‪ .‬له بیرمه شیعرێكی نووسیبوو‪ ،‬دهڵێ‪:‬‬ ‫\"ئهگهرچی شهو درهنگه ساقی بۆم تێکە كهمێكی تر‬ ‫كه وا ئهمشهو سهری ههڵدا له ناخمدا خهمێكی تر\"‬ ‫شیعرێكی نووسیبوو‪ ،‬دهڵێ‪:‬‬ ‫\"ئهوهنده دهردهدار و لێوبهبار و بێ پهرستارم كه پێموایه‬ ‫لهسهر كێكی تهمهن ههڵناكرێ تازه شهمێكی تر\"‬‫گوتم ئهو گوریسه چیه دروستت كردوه؟ گوتی چۆن؟ گوتم ئهو میسرهعه درێژه‪ .‬پاشان تهماشای كـرد و گـوتی وهڵڵاهـی وشـهكانم‬‫هێند پێ جوان بوون ههستم پێ نهكرد‪ .‬به قسهی كردم له دهسـتكاریكردن دا‪ .‬شـتی ئـاوا هـهبوو‪ ،‬بـهڵام بڵێـین حیـزب تهئسـیری‬‫ههبووه لهسهری‪ ،‬به هیچ جۆر نه وهكوو حیزب و نه بهتایبهتی وهكوو ڕێبهرێكی وهك دوكتۆر قاسملوو فشاری لهسهر بـووه‪ .‬شـتی‬ ‫وا ههر نهبووه‪.‬‬‫خالید موحهممهدزاده‪ :‬ئێوه بههۆی ئهوه له مامۆستا هێمن زۆر نیزیك بوون چهند تهئسیر ههبووه له داڕشتنهوهی بهشوێك لوه‬ ‫شیعرهكانی‪ ،‬یا هێندێك له شیعرهكانی به قهرزداری خۆ دهزانی؟‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬نا‪ ،‬ئهمن نامهوێ بڵێم به قهرزداری خۆمی دهزانـم‪ .‬بـهڵام شـیعری ههیـه بهڕاسـتی تهئسـیری منـی تێـدا‬‫بووه‪ .‬ئێسـتا شـیعرێكی ههیـه كـه دوایـه دهسـكاری كـرد و كردیـه شـیعرێك بـۆ لـهیلا قاسـم‪ .‬ئـهوه لـه بنـهڕهت ڕا بـۆ لـهیلا قاسـم‬‫نهگوتراوه‪ .‬دوو سـاڵ یـان سـاڵێك پـێش شـههیدبوونی لـهیلا قاسـم ئـهو شـیعرهی نووسـیبوو‪ .‬یـاری ئۆلـهمپیك بـوو لـه مۆنریئـالی‬‫كانادا‪ ،‬ساڵی ‪ ٨٢١٢‬یا ‪٨٢١٥‬ی زایینی بوو‪ .‬ئێمه زۆرمان چاو له تهلهڤزیۆن دهكرد‪ .‬كه چاوم له یاری یـهكان دهكـرد لـه بهغـدا‪،‬‬‫زۆر نارهحـهت بـووم كـه ئێمـهی كـورد نـه تیمـی وهرزشـیمان ههیـه و نـه ئاڵامـان ههیـه‪ .‬بههـهرحاڵ‪ ،‬خـهیاڵ هـهڵیگرتم و زۆر‬‫ناڕهحهت بووم‪ .‬ڕۆژێكی دیتم كه سێ قارهمـان چوونـه سـهر سـهكۆ و میـداڵیان وهرگـرت‪ .‬لـهخۆڕا ئـهو فیكـره لـه خـهیاڵی دام‪،...‬‬ ‫‪108‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫گوتم لهواقیعدا ئهو كهسـهیش كـه ئیعـدام دهكـرێ میـدالی دهرهجـه یـهكی خـهبات وهردهگـرێ‪ .‬كـه چوومـه مهقهڕهكـهی حیـزب لای‬‫مامۆستا هێمن گوتم ماموستا هێمن‪ ،‬فیكرێكی باشم بۆ هاتوه‪ ...‬ئهگـهر شـاعیر بایـهم شـیعرێكی باشـی لـی دروسـت دهبـوو‪ .‬بـزانم‬‫ئهتو نایكهی به شیعر؟ گوتی چیه؟ گوتم حاڵ و وهز ئاوایه‪ .‬گوتی زۆر سهخته‪ .‬گوتم باشه ئهوه قسهیه پێم گوتی‪ .‬پـاش دوو‬ ‫سێ ڕۆژان گوتی ها! چوارینهیهكی پێ نیشان دام كه دوایه گۆڕیویهتی بهڵام ئاوا بوو ‪:‬‬ ‫\"بزهی هاتێ و گوتی جهللادی خوێڕی‬ ‫به كهیفی خۆت پهتت باوێژه ئهستۆم‬ ‫پهتت بۆ من نیشانی ئیفتخاره‬ ‫كه بوومه قارهمانی میللهتی خۆم\"‬‫ئهمن گوتم جوانه بهڵام تێرم ناكا‪ .‬پاشان ئهمن ئهو فیكـرهم كـرده وتارێـك بـه نـاوی \"میـداڵی دهرهجـه یـهك\" و لـه بڵاوكـراوهی‬‫\"تێكۆشهر\"دا چاپم كرد‪ .‬به ههر سوورهت ئیحساسی خۆمم تێدا دهربڕی‪ .‬پاشان ساڵی ‪ ٨٢١٩‬كه لهیلا قاسم و ڕهفیقـهكانی ئیعـدام‬‫كران ئهو هات هێندێك شتی دیكهی بۆ دانا كه به باوهڕی من سهركهوتوو نهبوو‪ .‬هـهر ئـهو ڕوبـاعی یـه بـهتـهنیا بووایـه باشـتر‬ ‫بوو‪ .‬مهسهلهن له باری لهیلاوه دهڵێ‪:‬‬ ‫\"كه تۆ تۆرای له چاوم وهك خهوی من‬ ‫له بسكت ڕهشتره مانگهشهوی من‬ ‫بڕۆ مهجنوون به لهیلای خوت مهنازه‬ ‫كه ناوبانگی پتر دهركرد ئهوی من\"‬‫ئهوه بهتایبهتی میسرهعی ئاخری ئهمنیش دهتوانم شیعری وا بڵێم (به پێكهنینهوه) و ئـهوه وهك شـیعری هـێمن نـاچێ‪ .‬یـا یـهك‬‫دوو جار شـیعری وای گوتـوه كـه تهماشـام كـردوه تێبینـیم لهسـهری هـهبووه و لهبـهرچاوی گرتـوه‪ .‬مهسـهلهن شـیعرێكی زۆر باشـی‬ ‫ههیه به ناوی شهو و شهیتان‪ ،‬له یادی شههیدبوونی پێشهوادا دهڵێ‪:‬‬ ‫\"دێن و دهچن به ئهسپایی له چوارچرا چهند تارمایی‬ ‫خێوی شهو و خودای شهڕن‪ ،‬بێچووه شهیتانی بهدفهڕن\"‬ ‫باسی مهئموورین دهكا جا له پاشان باسی ئیعدام دهكا دهڵێ‪:‬‬ ‫\"له دهوروبهری چوارچرا ههزاران سهر له قوڕ نرا‬ ‫‪109‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬ ‫كام نازداری شۆخ و جوانه‪ ،‬دای له خم لكی كۆڵوانه‬ ‫شۆڕه لاو هاته كۆڕی شین‪ ،‬ئهویش سۆرانیی كرده شین\"‬‫ئهمن گوتم مامۆستا‪ ،‬ئهوه زۆری نائۆمیدی تێدایه‪ .‬ڕاسته مردنی پێشهوا ناخۆشه‪ ،‬بـهڵام ئـهی ئـهو خهڵكـه هـهر قـوڕی بهسـهردا‬‫كرد؟ هیچی نهكرد؟ تۆزێك بیری كردهوه و ڕۆیشت‪ .‬دوو سهعاتی نهخایاند هاتهوه شیعرێكی نووسیبوو كه ئـهو شـیعرهی كڕییـهوه‬ ‫كه دهڵێ‪:‬‬ ‫\"پیره پیاو بانگ دێڵێ ڕۆڵه!‬ ‫له بیر نەكهن تۆڵه‪ ،‬تۆڵه\"‬‫یانی هونهرهكه هی ئهوه‪ ،‬بهڵام تێ بینیم لهسهری ههبووه‪ .‬حهتمهن پیشانت دهدهم بۆخۆی كـه تاریـك و ڕوونـی چـا‪ ،‬كـرد‪ .‬جـا‬‫تاریك و ڕوون بهشی زۆری كارهكانی ئهمن كردمن و سهرپهرستیی چاپهكهی به مـن بـوو تـا مهرحهلـهی ئـاخری كتێبهكـه وا بـوو‪.‬‬‫ساڵی ‪ ٨٢١٩‬ئهمن مهئمووریهتم پێدرا له بهغدا بێمهوه كوردسـتان لـهنێو دۆسـتان لـه كوردسـتان بـم‪ .‬دواتـر كـه چـا‪ ،‬بوونهكـهی‬‫تهواو ببوو‪ ،‬نوسخهیهكی بۆم نارد به یادگاری كه لهسهر كتێبهكه نووسیبووی‪\" :‬ئیعتـراف دهكـهم تهئسـیری تـۆ لهسـهر شـیعرهكانم‬‫زۆره‪ .‬لهحاڵێكدا شانازی به برایهتی و هاوسهنگهریت دهكهم ئهو دیوانهت پێشـكهش دهكـهم‪ \".‬ئهمـه دیوانهكهیـه مـاوه بـه خـهتی‬‫خۆی‪ .‬بـهڵام لـه واقیعـدا فـهزل هـهر هـی خۆیـهتی‪ ،‬چونكـه ئهوپهڕهكـهی ئـهوه بـووه ئـهمن تێبینـیم هـهبووه لهسـهری‪ .‬تهنانـهت‬‫جارێكیش به بهدفهڕی شیعرێكم لێ خرا‪ ،‬كرد‪ .‬گوتی ئهوه شیعری تۆ نیه‪ .‬ئەتۆ شیعری وا خـرا‪ ،‬نـاڵێی‪ .‬گـوتم شـیعرهكه خـرا‪،‬‬ ‫نیه و زۆربهی وشهكان هی خۆتن و ئەمن فهقهت وشهیهكم له جێگای وشهیهك داناوه‪.‬‬‫خالید موحهممهدزاده‪ :‬باشه لهو قۆناغهی كه پێكهوه بوون‪ ،‬ئهو جگه له تۆ شویعری پوێش بڵاوبوونوهوهی پیشوان كوهسوانی دیكوه‬ ‫دهدا؟‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬شتی وای ههبووه‪ .‬جارێك له شیعرێكی دا كهریمی حیسامییش ئهوهی كردبوو‪ .‬شیعرێكی ههیـه بـه نـاوی‬‫ئێوارهی پاییز‪ ،‬كه سـاڵی ‪ ٨٢١٩‬دای نـابوو‪ .‬ئـهمن لـه كوردسـتان بـووم‪ ،‬ئـهوان لـه بهغـدا بـوون‪ .‬شـیعرهكه وهسـفێكی زۆر جـوانی‬‫كردبوو‪ .‬لێرهدا ڕهنگه مهجال نهبێ ههمووی بخوێنمهوه ئهگینا بهشی ههره زۆریم ههر لهبهره‪ .‬بهڵام له ئاخرهكهی دا وای كـردوه‬‫كه ئیدی دهست له كراس دێنێته دهر‪ .‬كهریم حیسامی كه دهی بینی دهڵێ بابه تۆ ئهوه بڵاو بكهیتهوه ههر ئـابڕووت دهچـێ‪ .‬ئـهو‬ ‫ههموو نائۆمێدی یه چیه؟‬ ‫كه ئهوهی پێ دهڵێ یهك شیعری دیكه ئێستا بووه به شیعری ئاخری‪ ،‬دادهنی كه دهڵێ‪:‬‬ ‫‪110‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬ ‫\"گوتم كه وا بێ ئاشنا‪ ،‬بهشی ئێمه له ناوچوونه‬ ‫گوتی نا نا دوور بنواڕه‪ ،‬دوور بنواڕه ئاسۆ ڕوونه\"‬‫یانی ئهو تێبینی یهی كهریم حیسامی ئهو شیعره جوانهی ڕزگـار كـرد‪ .‬دهنـا شـیعرهكه لهگـهڵ ئـهوهی لـه بـاری ئـهدهبی یـهوه زۆر‬ ‫جوان داڕێژراوه نائۆمێدیی لێ دهبارێ‪ .‬بهڵام بهو دوو دێڕه نهجاتی بوو‪.‬‬ ‫خالید موحهممهدزاده‪ :‬بووه مامۆستا هێمن به قسهی تۆ نهكا؟‬ ‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪(:‬به پێكهنینهوه) حهتمهن ههبووه! ئهوه نیه پێمگوت ئهو شیعره دابنێ‪ ،‬دای نهنا‪.‬‬‫خالید موحهممهدزاده‪ :‬باشه ئهو تهئسیرهی كه كاتی خۆی شۆڕشی مهلا مسوتهفا بوارزانی لهسوهر هوهژار هوهیبوو‪ ،‬وا دیواره بوهو‬‫شێوهیه ئهو تهئسیرهی لهسهر هێمن نهبووه‪ .‬ئایا بهڕاستی ئهم شۆڕشه تهئسیری لهسهر هێمن نوهبووه یوان نوا‪ ،‬هوێمن شویعری بوۆ‬ ‫شۆڕشی بارزانی ههبووه بهڵام بڵاو نهكراوهتهوه؟‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬ئهوهیش دهگهڕێتهوه بۆ ئهو خۆسانسۆری یه كـه هـێمن كردوویـهتی‪ .‬بـه هـهر دهلێـك بـێ‪ ،‬هـێمن كهوتـه‬‫خۆسانسۆری‪ ،‬ئهگینا شیعری بۆ ئهو كات ههبوو‪ .‬تهنانهت شیعری بۆ مهلا مستهفایش ههبوو‪ .‬بۆ نموونه ئهمن چهنـد بـهیتێك لـه‬‫شیعرێكی بۆت بخوێنمهوه كه ساڵی ‪ ٨٢١١‬له ڕێككهوتننامهی ‪٨٨‬ی ئازاردا بڵاو كرایهوه‪ .‬جێژنێكیان گرت له چۆمان ناویان لـێ نـا‬‫جێژنی ئادار و نهورۆز‪ .‬چووبوونه لای مامۆستا ههژار كـه شـیعریان بـۆ بنووسـێ؛ گوتبـووی ئـهمن بـه سـفارش شـیعر نـاڵێم و بـۆم‬ ‫نههاتوه و نایڵێم‪ .‬چووبوونه لای مامۆستا هێمن‪ .‬شیعرێكی جوانی نووسیبوو‪ .‬كه بهم شێوهیه دهست پێ دهكا‪:‬‬ ‫\"لهو دهمهی ڕا كه كاوه كوتكی وهشاند‬ ‫مێشكی زووحاكی كورد كوژی پڕژاند‬ ‫گهلی چهوساوه هات و لێی هاڵا‬ ‫چهرمی بهروانكهكهی كرا ئاڵا‬ ‫شۆڕشی پاكی پیری ئاسنگهر‬ ‫ڕاوی نا لهم وڵاته داگیركهر\"‬ ‫ئهم شیعره درێژه‪ .‬له پاشان دهڵێ‪:‬‬ ‫\"به دههۆی دوژمنان گهلێك ساڵ بوو‬ ‫جێژنی نهورۆز له كوردهكان تاڵ بوو‬ ‫‪111‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬ ‫نهتهوی خاكی گرت و مڵكی بڕی‬ ‫ههر كهسێ هات بهشێكی لێ پچڕی\"‬ ‫ئهوجار دهڵێ‪:‬‬ ‫\"ڕاپهڕی كاوهیێكی ئازاتر‬ ‫كهوته دووی كۆمهڵێكی وریاتر‬ ‫مهزنی ئهو كورده كاكه بارزانی‬ ‫كاتێ حاڵی به نالهبار زانی‬ ‫ڕابوو‪ ،‬ڕاسا‪ ،‬پساندی زنجیری‬ ‫گرتی ڕێی ڕاستی باب و باپیری‬ ‫كوڕه پێشمهرگه پشتی دا پشت یهك‬ ‫كهوته شوێنی ئهو و دهسی دا چهك‬ ‫لهو چیا و بهندهنانه سهنگهری گرت‬ ‫لهو ههموو ملهوڕانه كێ بهری گرت‬ ‫ئهو ههڵۆ دوژمنی قهل و داڵ بوو‬ ‫ڕووی له ههر سهنگهرێك دهكرد زاڵ بوو\"‬‫ئهمه زۆر شیعرێكی جوانه‪ .‬ئاخرهكهی به سێ شیعر تهواو دهبێ كه ئێستا له بهرنامهی \"شههیدان\" لـه ڕادیـۆی دهنگـی كوردسـتانی‬ ‫ئێران دهخوێندرێتهوه كه دهڵێ‪:‬‬ ‫\"ئهی شههید ئهی نموونهی ئازایی‬ ‫نهڕژا خوێنی تۆ بهخۆڕایی‬ ‫ئهو لهشانهی به گولله دابێژران‬ ‫له دڵێ گهرمی میللهتا نێژران‬ ‫خوێنه داشتوویه داری ئازادی‬ ‫هات به دووی شینی ئێوه دا شادی\"‬ ‫ئێستا كردوویهتی به‪:‬‬ ‫‪112‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬ ‫\"دێ به دووی شینی ئێوه دا شادی\"‬ ‫بهڵام ئهو وهخته \"هات\"بوو‪ ،‬چونكه ئهمن شاهیدی لهحزهی له دایكبوونی ئهو شیعره بووم‪.‬‬ ‫خالید موحهممهدزاده‪ :‬جگه لهوه شیعری دیكهیشی بۆ بارزانی وتوه؟‬ ‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬بهڵێ‪ .‬كاتی خۆی عهكسێكی بارزانی له ئێران دهست كهوتوه كه نازانم خ ساڵێك بووه‪ ،‬ئاوا دهڵێ‪:‬‬ ‫\"وێنهت گهیشته دهستم و ڕوون بۆوه چاوی من\"‬ ‫یان لهشیعرێكی دا دهڵێ‪:‬‬ ‫\"ههرچهنده دیوته ڕۆژی ڕهش و دوژمنی قهوی‬ ‫ئاڵای خهباتی میللهتی كوردت نهكرد نهوی\"‬‫بهڵام دوایه به ههر دهلیـل بـوو ڕای گـۆڕدرا‪ .‬بۆیـه ئـهو شـیعرانهی لـه مێـژووی خـۆی سـڕینهوه‪ .‬كـارم نیـه و بهرپرسـیاری یهكـهی‬‫لهسهر خۆیهتی‪ .‬ئهگهر له بهغدا له تاریك و ڕوون دا نهیتوانی چاپیان بكا‪ ،‬باشه خۆ له ئێران دهیتوانی چاپیان بكا؟ كـه لـه‬ ‫ئێرانیش هێندێك له بهرههمهكانی چا‪ ،‬كرانهوه جارێكی دیكه ئهوانهی نههێنان‪.‬‬ ‫خالید موحهممهدزاده‪ :‬بۆ نهی هێنان؟‬ ‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪( :‬به پێكهنینهوه) ئهگهر زیندوو بووهوه له خۆی بپرسه‪ .‬ئهمن بۆ وهكیلیی ئهو بكهم؟‬‫خالید موحهممهدزاده‪ :‬دهكرێ بڵێی مامۆسوتا هوێمن چهنود سواڵ ئهنودامی دهسوتهی نووسوهرانی \"كوردسوتان\" بووو و چ ڕۆڵێكوی‬ ‫ههبووه؟‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬لهڕاستی دا له دهستهی نووسهران له ساڵی ‪٨٥٩٢‬هوه كه دهورهی ئێستای \"كوردستان\"مان دهست پێكـردهوه‬‫كــه ئێســتایش بهردهوامــه‪ ،‬لــهو كاتــهوه ئهنــدامی دهســتهی نووســهران بــوو تــا لێــك جیابووینــهوه لــه ‪٨٥٣١‬دا‪ .‬بــهڵام وهك‬‫بهرپرسیارهتی‪ ،‬ئهو بهرپرسی بهشـی ئـهدهبیی ڕۆژنامـه بـوو‪ .‬ههرچهنـد ئـهمن پـێم ناخۆشـه ئـهوه بڵـێم بـهڵام وهك حهقیقـهتێك‬ ‫‪113‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫ئهوه بڵێم باشه كه لهواقیعدا كارهكهی به من سپاردبوو‪ .‬بۆیه كارهكان ههر ئهمن دهمكردن‪ .‬تهنانهت سـاڵی ‪ ٨٢١٩‬كـه لێـك بـڵاو‬‫بووین‪ ،‬پێش دهست پێكردنهوهی شهڕ‪ ،‬بڕیارمـان دا كۆمیتـهی ناوهنـدی لێـك بـڵاو بـێ‪ .‬دوو كـهس لـهنێو وڵات بـه نهێنـی دهژیـان‪.‬‬‫چهند كهسمان له بهغدا مانهوه‪ .‬دوو سێ كهسمان چوونـه ناوچـهی ژێردهسـهڵاتی پێشـمهرگه‪ .‬دوو سـێ كهسـمان چوونـه سـلێمانی‪.‬‬‫دوو سـێ كهسیشـمان وهك كـاك دوكتـۆر چوونـه دهرێ‪ .‬لـهوێ دا كـه باسـی ڕۆژنامـه كـرا‪ ،‬دوكتـۆر قاسـملوو فـهرمووی \"هـهوڵ بـدهن‬‫ڕۆژنامهكه ههر دهربچێ‪ .‬ئهمن كه ئێستا لێره نابم بـا كـاك كـهریمی حیسـامی بهرپرسـی بهشـی سیاسـیی ڕۆژنامـه بـێ و مامۆسـتا‬‫هێمنیش با بهرپرسی بهشی ئـهدهبی بـێ‪ \".‬مامۆسـتا هێمنـیش گـوتی \"باشـه بـۆ ئەمـن هـهتا ئێسـتایش مهسـئوول نـهبووم؟\" دوكتـۆر‬‫گوتی \"با بهرپرس بووی بهڵام با له بیرمان نهچێ هـهتا ئێسـتا مامۆسـتا (بـه پێكهنینـهوه) لێـره بـوو‪ ،‬بـهڵام ئێسـتا ئـهو لێـره‬‫نابێ‪ \".‬ئهو باوهڕی به من هـهبوو كـه كارهكـان بكـهم‪ .‬سهرپهرسـتیی تهسـحی و چـاپی ڕۆژنامـهیش جگـه لـه ژمـارهی یهكـهمی كـه‬‫ئهگهر چاوی لێ بكهی زۆر شپرزهیه و پڕه له غهڵهت‪ ،‬ههر ههمووی ئهمن دهمكرد‪ .‬بهڵام وهك ئهنـدامی دهسـتهی نووسـهران هـهر‬ ‫مایهوه تا ئهو جیابوونهوهیە كه ڕووی دا‪.‬‬ ‫خالید موحهممهدزاده‪ :‬قه ههبووه مامۆستا هێمن وتاری سیاسی بنووسێ؟‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬دیاره زۆرتر شتی ئهدهبیی دەنووسی‪ .‬بهڵام ڕۆژنامهكه حیزبی بوو دهبووایه شتی سیاسی بنووسێ‪ .‬بـهڵام‬ ‫وهك وتاری تهفسیری و تهحلیلی‪ ،‬نا نهیبووه‪ .‬زیاتر كارهكانی توانای ئهدهبی یان تێدا بوو تا تهحلیلی و سیاسی‪.‬‬‫خالید موحهممهدزاده‪\" :‬تاریك و ڕوون\"ی هێمن و بهشێك لوه كتێبوهكانی ئوهو سوهردهمهی حیزبوی دێمووكرا لهلایوهن \"بنكوهی‬ ‫پێشهوا\"وه بڵاو كراونهتهوه‪ .‬دهكرێ باسی ئهم بنكهیهمان بۆ بكهی؟ ئایا شتی وا له بنهڕه دا ههبووه؟‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪\" :‬بنكهی پێشهوا\" وهك بڵێین چاپخانـهی هـهبێ و شـتی وا‪ ،‬نـا‪ .‬بـهڵام بنكـهی پێشـهوا بڕیارێـك بـوو كـه‬‫حیزبی دێموكرات دابووی كه كۆمـهگ بكـا بـه بڵاوبوونـهوهی بهرهـهمی ئـهدهبیی كـوردی و ئـهو بهرههمانـهی كـه بـه زمـانی كـوردی‬‫دهنووسـرێن‪ .‬نـاوی بنكـهی پێشـهوای لـێ نرابـوو‪ .‬خـۆ بنكـه مـهرج نیـه خـهڵك كـۆ بێتـهوه و دهزگـای هـهبێ و شـتی وا‪ .‬حیـزب‬‫ههزینهكهی دهدا‪ .‬كتیبی دوكتۆر قاسملوو بنكهی پێشهوا چاپی كرد‪ .‬تاریك و ڕوون‪\" ،‬كاروانێك له شـههیدانی كوردسـتانی ئێـران\"‬‫له نووسینی كهریمی حیسامی ههر بنكهی پێشهوا چاپی كرد‪ .‬كتێبی پێكـهنینی گـهدا و یـهك دوو كتیبـی دیكـهی لـێ چـا‪ ،‬كـران‪.‬‬‫ئهمن له بیرمه كاك موحهممهدی مهلا كهریم شتێكی نووسیبوو‪ .‬دهڵێ حیزبی دێموكرات تهنیا حیزبی سیاسی یـه كـه خزمـهتی بـه‬‫زمانی كوردی كردوه ههر بـۆ خزمـهت بـه زمـانی كـوردی‪ .‬ئـهوانی دیكـه بـه زمـانی كـوردی خزمـهتیان بـه سیاسـهتهكانیان كـردوه‪.‬‬ ‫مهسهلهن تاریك و ڕوون یان پێكهنینی گهدا بۆ ئهوه بوو كه بڵاوی بكهینهوه‪ .‬خهرجهكهی لهسهر حیزب بوو‪.‬‬ ‫خالید موحهممهدزاده‪ :‬چاپخانهكهی له بهغدا بوو؟‬ ‫‪114‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬بهڵێ له بهغدا بوو‪ .‬دیاره له بهغدا بوون تاوان نیه‪ .‬ئهمن پێم خۆشـه لـهو دهرفهتـه كـهڵك وهرگـرم‪.‬‬‫دوو سێ جار باسم كردوه بهڵام ئێستا ئهم قسانه بـڵاو دهبنـهوه‪ ،‬بۆیـه پێخۆشـه بڵـێم كتێبـی دوكتـۆر قاسـملوومان چـا‪ ،‬كردبـوو؛‬‫ئهمن ههم سهرپهرستی چاپهكهی بووم و ههم وهرگێڕی ئهم كتیبه بـووم‪ ،‬بۆیـه بڵاوكردنهوهكـهیشـی كهوتـه سهرشـانی مـن بـههۆی‬‫ئهوهی پتر شارهزای كوردستان بووم‪ .‬جارێكیان هاتبوومه سلێمانی بهسهر كتێبخانهكان دا دهگهڕام كه داخوا چهندهیان فرۆشـراون‬‫بۆ ئهوهی پارهكهیان لێ وهرگرم‪ .‬چوومه كتیبخانهیهك بۆوهی حیسابی لهگهڵ دا بكهم‪ .‬كوڕێكی لێ بـوو كـه دهركـهوت خوێنـدكاری‬‫زانستگهیه‪ .‬لێی پرسیم ئهو كتێبه هی تۆیه؟ گوتم بهڵێ‪ .‬گوتی له كوێ چا‪ ،‬كراوه؟ ئهمنیش زانـیم مهبهسـتی شـتێكی دیكهیـه‪،‬‬‫گوتم ئهوه كۆشكی كۆماری له بهغدا چاپخانهیهكی لێیه‪ ،‬لهوێ چا‪ ،‬كراوه‪ .‬گوتی بۆ قهڵس دهبێ؟ گوتم بۆ قهڵس دهبم؟ ئـهتۆ‬‫پرسیارت كرد‪ ،‬ئهمنیش وهڵامم دایهوه‪ .‬گوتی نا قهڵسیی پێوه دیاره! گوتم ئاخر بۆیه قسهكهی من قهڵسیی پێـوه دیـاره چونكـه‬‫قسهكهی تۆ پلاری پێوه دیاره! باشه ئهتۆ خوێندهواری و لاوی و ڕووناكبیری‪ ،‬گرنگ بۆ كتێبێك ئهوهیه چی تێدایه نـهك ئـهوهی‬ ‫له كوێ چا‪ ،‬كراوه‪.‬‬‫خالید موحهممهدزاده‪ :‬كاتی خۆی شیعرهكانی هێمن له ڕۆژنامهی كوردستان بهبێ ناو و ئیمزای هێمن بڵاو دهكرانوهوه و نواوی‬ ‫ئهم شاعیرهیان لهسهر نهبوون‪ .‬هۆكارهكهی له چی دایه؟‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬بهڵێ ئهوه وایه‪ .‬ئهوه لهبهر ئهوه نهبووه ئێمـه هـێمن زدایـی بكـهین‪ .‬بـهڵام ئـهو بۆخـۆی لـه یـهك دوو‬ ‫شیعر نهبێ وهك یادگاری شیرن‪ ،‬كه دهڵێ‪:‬‬ ‫\"گوارهكهی زێڕت به كار نایه له گوێ بگره قسهم‬ ‫لایقی گوێی تۆ عهزیزم شیعری سادهی هێمنه\"‬‫ئیدی نـاوی دانـهناوه وهك شـاعیرانی پـێش خـۆی‪ .‬وهك نـالی كـه لـه هـهموو شـیعرهكانی دا نـاوی نـالی ههیـه یـان حـافز هـهموو‬ ‫قهسیدهكانی ناوی حافزیان تێدایه‪ .‬ئهو عادهتی وا نهبوو‪ .‬ئهو به كهمی ناوی خۆی هێناوه‪.‬‬ ‫خالید موحهممهدزاده ‪ :‬مهبهستمه بڵێم كه شیعرهكانی بهبێ ئیمزای هێمن بڵاو كراونهتهوه؟‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬ئهگهر چاو له ڕۆژنامهی كوردستان بكهی‪ ،‬لهو دهورهیهدا هـیچ وتارێـك بـه نـاوی نووسـهرهكهی نـهبووه‪.‬‬‫ئهویش وهك ئهوان وابوو‪ .‬یهك دوو شیعرێك چـا‪ ،‬كـران هـهر لـهو دهورهیـهدا لـه یـهك دوو شـاعیری دیكـه‪ ،‬پێموایـه ناویـان بـه‬ ‫جۆرێك نووسراوه‪ .‬دهنا شیعرهكانی هێمن وهك له شیعرهكهی دا نهبوو لهسهریشی نهدهنووسرا‪.‬‬ ‫‪115‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬ ‫خالید موحهممهدزاده ‪ :‬تۆ پێتوایه ڕێنووس و ڕێزمانی ڕۆژنامهی كوردستان تا چهند خۆی به قهرزداری هێمن دهزانێ؟‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬پێموانیـه ڕێزمانهكـه تـهنیا لـهژێر تهئسـیری مامۆسـتا هـێمن دا بـێ‪ .‬كهسـی دیكـهیش هـهبوون‪ .‬دوكتـۆر‬‫قاسملوو ههبوو‪ ،‬ئهمن ههبووم‪ .‬ڕهنگه ئهو ڕێنووسه به ئیلهام لـه كوردسـتانی عێـراقیش بـێ‪ .‬چـاك و خراپهكـهی هـهموومان لێـی‬‫بهرپرسین‪ .‬نه شـانازی یـهكانی نـه عهیبـهكانی تـهنیا بـۆ هـێمن ناگهڕێنـهوه‪ .‬بـهڵام دیـاره لـهو بارهیـهوه ڕهنگـه هـێمن و دواتـر‬ ‫ئهمنیش تهئسیرم ههبێ لهسهری‪.‬‬ ‫خالید موحهممهدزاده‪ :‬هێمن بۆ ماوهی چهند ساڵێك ئهندامی كۆڕی زانیای بووه‪ .‬دهكرێ بڵێن كه چۆن وهرگیراوه؟‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬له ساڵی دوای دامهزرانیهوه مامۆستا هێمن ئهندامی كۆڕی زانیاری بـوو‪ .‬بـهڵام ئیـدی بـه گهڕانـهوهی بـۆ‬‫ئێران و پاش نوشوستیی شۆڕش له ساڵی ‪ ٨٢١٣‬دا كۆڕی زانیاری بهرهو كزی چوو‪ .‬دهوڵهتی عێراق كه لهژێر بارودۆخێـك دا ڕازی‬‫ببوو به دروست كردنی‪ ،‬پاشان پشتی تێكرد‪ .‬بهڵام هێمن ئیستعیفای ههر نهدا تا چۆوه ئێران‪ .‬دیـاره زیـاتر لـهو كۆمیسـیۆنانهدا‬ ‫كاری دهكرد كه به زمان ڕادهگهیشتن‪ .‬مهسهلهن دهچوون موستهلهحاتیان دادهنا له بهرانبهر عهرهبی دا‪.‬‬ ‫خالید موحهممهدزاده‪ :‬جگه له مامۆستا هێمن كهسی تر له كوردهكانی ئێران لهم كۆڕه دا بهشدار بوون؟‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬ماموستا هـهژار كـه زۆر كـارا بـوو و دوكتـۆر قاسـملوو ئهنـدام بـوون‪ .‬مـهرحوومی زهبیحـی زۆری هاوكـاری‬ ‫دهكرد بهڵام دڵنیا نیم لهوهی ئهندام بوو یان نا! زهبیحی له زمانی كوردی زۆر شارهزا بوو‪ .‬كاك حهسهنی قزلجی ئهندام بوو‪.‬‬‫خالید موحهممهدزاده‪ :‬مامۆستا‪ ،‬ئهگهر بێینه سهر بهشی سیاسیی دانیشتنهكهمان دهتوانم بڵێم ئێوه له كتێبی \"هێمن\" له نووسوینی‬‫عوسمان دهشتی دا دهنووسن‪\" :‬هێمن كه له باری ئهدهبی و شیعری یهوه زۆر بهتوانا بووو بوه هوهمان ڕادهیوش لوه بواری سیاسوی‬ ‫یهوه كهم توانا بوو‪ .‬پرسیار ئهمهیه كهسێكی \"بێ توانوای سیاسوی\" ئوهوتۆ چوۆن بووو بوه ئهنودامی ڕێبوهریی حیزبوی دێمووكرا‬ ‫ئهویش بۆ ماوهی چهندین ساڵ ههڵبەێردرایهوه ؟‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬ئهمن به جۆرێك له جێگایهكی دیكه باسی ئهوهم كرد‪ .‬یهكهم‪ ،‬هێمن ئهو پیـاوه بـێ توانایـه نـهبوو كـه‬‫بڵێم بێ تواناترین ئهندامی كۆمیتهی ناوهندی بێ‪ .‬دووهم‪ ،‬ههر كهس لهو شتانه ههڵـدهبژێرێ كـه لـه بهردهسـتی دا هـهن‪ .‬ئێمـه‬‫مهجمووعهیهك بووین كه له نێویان كهسـانی وامـان هـهبوون كـه لـه بـاری سیاسـی و ئاگـایی و زانیـاری یـهوه لـه مامۆسـتا هـێمن‬‫خوارتر بوون‪ .‬ڕهنگه من یهكێك لهوانه بووبم‪ .‬مهسهلهكه ئهوه نیه‪ .‬بهڵام ئهوهی پێوهندیداره به شهخسی مامۆستا هـێمن‪ ،‬پـێش‬‫ئهوهی لهبهر توانا سیاسی یهكهی بێ‪ ،‬لهبهر ئهو ناوبانگه ئهدهبی یهی بوو كه هـهیبوو‪ .‬حـهتتا لهگـهڵ دوكتـۆر قاسـملوو چهنـد‬‫جار باسم كردوه كه بابه لێی گهڕێن‪ ،‬ئهو پیاوه با كاری خۆی بكا‪ .‬ئهوه بۆ سیاسهت دروست نهبووه‪ .‬جا بهڕاستی ئهو پیاوه بۆ‬ ‫‪116‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫شیعر دروست ببوو‪ .‬هـهر چهنـد پیـاوێكی بهفهرهـهنگ و بهموتالهعـه و خوێنـدوار بـوو‪ ،‬بـهڵام ئـهو بـۆ سیاسـهت دروسـت نـهببوو‪.‬‬‫دهیفهرموو ناوی هێمن له لیستی كۆمیتـهی ناوهنـدی دا هێزێكـه‪ .‬بۆیـه زیـاتر لـهو بارهیـهوه بـوو‪ .‬بـهڵام وا نیـه كـه بڵێـی بهقـهد‬‫شـاعیری یهكـهی بـێ‪ .‬ڕهنگـه ئـهو بهراوردكردنـهی مـن لهبـهر ئـهوه بـێ كـه هـێمن زۆر شـاعیر بـوو‪ ،‬بـهڵام كـهم سیاسـی بـوو (بـه‬‫پێكهنینهوه)‪ .‬ههرچهند ئهو له هێندێك كهسی نێو كۆمیتهی ناوهندی بهتواناتر بوو‪ .‬بهڵام ئهو بهراوردكردنـه كهسـێك بیڵـێ كـه‬ ‫چهنده شاعیر بوو ئهوهندهیش سیاسی بوو ئهوه بهراوردكردنێكی غهڵهته‪.‬‬‫خالید موحهممهدزاده‪ :‬باشه تۆ پێت وانیه كاتی خۆی كه هوێمن ههڵبەێردرایوهوه بوۆ كومیتوهی ناوهنودیی حیوزب‪ ،‬ویسوتوویانه‬ ‫زیاتر وهك كهسێكی ناسراو و یادگاری كۆمار بی قۆزنهوه و سوودی لێ وهربگرن؟!‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬عهرزم كردی‪ ،‬ئهو كهسایهتی یهكهی ناسراوی ئهدهبی بوو كه گرنگ و دیار بوو ئهگهر له حیزبـدا بـێ‪،‬‬ ‫حهتمهن دوكتۆر قاسملوویش باوهڕی وا بووه‪.‬‬‫خالید موحهممهدزاده‪ :‬باشه مامۆستا هێمن ئهگهر تێكهڵ به \"تاقمی حهو كهسی\" نهبایه و له حیزب جیا نهبووایهتوهوه‪ ،‬توۆ ئوهم‬ ‫قسهیه ههر دهكرد؟‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬ئهگـهر بۆنهیـهك ڕێـك كهوتبایـه‪ ،‬ئـهمن ئـهو قسـهیهم هـهر دهكـرد‪ .‬چونكـه بـه حـوزووری خۆیشـی ئـهو‬‫قسهیهم كردوه‪ .‬ههر به خۆیم گوتوه‪ .‬وهنهبێ ئەمن غهیبهتی هێمن بكهم یان له كهسایهتیی هێمن كهم بكهمهوه‪ .‬به باوهڕی مـن‬‫ئهوه له كهسایهتیی هێمن كهم ناكاتهوه‪ .‬مهسهلهن ئهمن پێـت دهڵـێم دوكتـۆر قاسـملوو لـه بـاری سیاسـی یـهوه چهنـد لـه سـهرێ‬‫بوو‪ ،‬ڕاست بهقهد ئهوه له باری شیعری یهوه له خوارێ بوو‪ .‬بهڵام ئایا دوكتـۆر قاسـملوو لێـی كـهم بـۆوه ئـهمن وام گـوت؟ هـێمن‬‫سیاسی یهكی سهركهوتوو نهبوو و قاسـملوویش هـهر شـاعیر نـهبوو (بـه پێكهنینـهوه)‪ .‬تواناكـان بـهش كـراون‪ .‬بـۆ وای لـێ بكـهم‬‫ئهگهر گوتم هێمن سیاسی‪-‬یهكی گهوره نهبوو ئیدی لێی كهم بۆتهوه؟ دوكتۆر قاسملوو مامۆستام بوو‪ ،‬ڕێبهرم بـوو‪ ،‬ئۆلگـووم بـوو‪،‬‬ ‫ههموو شتێكی من بوو‪ ،‬بهڵام پێت دهڵێم شاعیر نهبوو‪.‬‬‫خالید موحهممهدزاده‪ :‬مامۆستا‪ ،‬به سهرنجدان بهوه كه تۆ زۆر له هێمن نیزیوك بوووی‪ ،‬كوه دیوانهكوهی چواپ دهكورێ پێشوهكی‬ ‫یهكهی لهلایهن دوكتۆر قاسملووه دهنووسرێ‪ .‬بۆچی تۆ ئهم پێشهكی یه نهنووسی و ئهم پێشهكی یه چۆن نووسرا؟‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬دیاره دوكتۆر قاسملوو بـه شـێوهی گشـتی لـه ئـهدهبیات دا خـاوهن ڕا بـوو‪ .‬پاشـان مهوقیعییـهتی دوكتـۆر‬‫قاسملوو مهوقیعییهتێكی دیكه بوو‪ .‬شانازی یهكی گهوره بوو كه قاسملوو پێشهكی بۆ شیعری هێمن بنووسێ‪ .‬بهڵام ئـهمن بـه هـیچ‬‫جۆر لهو مهوقیعییهته دا نـهبووم كـه كتێبـی مامۆسـتا هـێمن بـه پێشـهكیی مـن وهبـرهو بكـهوێ‪ .‬بهتایبـهتی ئـهو كاتـه ئـهمن لـه‬‫مهجالی كاری ئهدهبی دا زۆر كهم ناسرابووم‪ .‬دوكتۆر قاسملوو ههم له باری ئهدهبی یهوه له من باڵاتر بوو ههم له باری سیاسی‬ ‫‪117‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬ ‫یهوه‪.‬‬‫خالید موحهممهدزاده‪ :‬ئهگهر هێمن ئهندامی حیزبی دێموكرا نهبووایه دوكتۆر قاسملوو پێشهكیی بۆ دیوانهكهی دهنووسوی و‬ ‫به شاعیری گهلی دهناساند؟‬‫عەبدوڵڵا حەسەن زادە‪ :‬حهتمهن‪ .‬ئهگهر ئاوا لێك نیزیك بووایهن حهتمهن بۆی دهنووسی‪ .‬ئـهوهی كـه دوكتـۆر قاسـملوو پێشـهكیی‬‫بۆ دیوانهكـهی هـێمن نووسـیوه لهبـهر ئـهوه نیـه كـه هـێمن ئهنـدامی حیـزب بـووه‪ ،‬لهبـهر ئـهوه بـووه كـه هـێمن شـاعیره‪ .‬دوكتـۆر‬‫قاسملوو وتاری لهسهر گۆران ههیه كه زۆر بههێزتره لهو پێشهكی یـهی كـه بـۆ دیـوانی هـێمن نووسـیویهتی‪ .‬خـۆ گـۆران ئهنـدامی‬ ‫حیزبی ئێمهیش نهبوو‪ .‬بهڵام لهبهر ئهوهی شاعیرێكی گهورهی كورده شتی لهسهر نووسیوه‪.‬‬‫خالید موحهممهدزاده‪ :‬مامۆستا‪ ،‬ڕهنگه ئهم پرسیاره ئێستایش لهنێو خهڵك دا ههبێ كه چۆن بوو كهسوێك كوه بوه شواعیری گوهل‬ ‫دهناسرێ‪ ،‬دوایه دهخرێته ڕیزی خیانهتكارانهوه؟‬‫عەبدوڵڵا حەسەن زادە‪ :‬ئهوه مهسهلهیهكه زۆر جار ڕهنگه بێته گۆڕێ بهڵام تهزمین بۆ هیچ كهس نیه‪ .‬نه بۆ ئهوهی تاسهر چـاك‬‫بێ‪ ،‬نه بۆ ئهوهی تاسـهر خـرا‪ ،‬بـێ‪ .‬بۆیـه تـهزمین بـۆ كـهس نیـه كـه لـه ژیـان دا ههڵـه نـهكا‪ .‬ئینسـان بهههڵـه دا دهچـێ‪ .‬لـه‬‫واقیعدا تهنیا دوای مردنی ئینسانێكه كه دهتوانی حوكمی نیهایی بدهی لهسهر ئهوهی كه ئهو كابرایه تاسهر لهسـهر بیروبـاوهری‬‫خۆی ماوه‪ .‬ئینسان دهتوانێ بگۆڕدرێ‪ .‬ئهوهی كه هێمن له ڕیزی ئهوانهدا حیساب كرا لهلایهن حیزبی دێموكراتـهوه شـتێكی سـهیر‬‫نهبوو‪ .‬ڕاسته قبووڵ كردنی ئهوه لهلایـهن خهڵكـهوه بـۆ مامۆسـتا هـێمن و بـۆ ئـهوانی دیـکە وهك یـهك نـهبوو‪ .‬لهڕاسـتی دا ئـهوه‬‫ههلسـهنگاندنێكی عـاتیفی بـوو‪ .‬حـهوت كـهس كارێكیـان كـردوه‪ .‬حوكمێكیـان لهسـهر دهدرێ‪ .‬باشـه بـۆچی بـۆ شهشـیان دروسـته و‬‫یـهكیان غهڵهتـه؟ بـۆ كـاری شهشـیان حهرامـه و هـی یـهكیان حهڵاڵـه؟ یـان بـه پێچهوانـهوه‪ .‬شـتی وا نیـه‪ .‬هـێمن شـاعیر بـوو‪،‬‬‫خۆشهویسـت بـوو لـهنێو خـهڵك دا لهبـهر شـیعرهكانی‪ .‬یـان خـهڵك لـه دوورهوه شـیعرهكانی هێمنیـان خـۆش دهویسـت و ئاگـاداری‬‫قهزیهكه نهبوون‪ .‬دهنا چهند جارێك لهگهڵ ئهدیبان ڕێ دهكهوت كه قسهم بۆیان دهكرد قسهیان پێ نهدهما‪ .‬ئهتۆ نابێ كار بـه‬‫شهخس ههڵسهنگێنی بهڵكوو دهبێ شهخس به كار ههڵسهنگێنی‪ .‬مهسهلهن ئهگـهر پیـاوێكی موسـوڵمان چـووه مهیخانـه‪ ،‬مهیخانـه‬‫نابێتــه پهرســتگه‪ ،‬موســڵمانهكه گوناهبــار دهبــێ (پێكــهنین)‪ .‬یــانی لــهو بارهیــهوه ههڵهیــهك كــرا‪ .‬مامۆســتا هــێمن بۆخــۆی‬ ‫گوتوویهتی\"فڵان كهس‪ ...‬هێندهی ویسكی دامێ نهمزانی چیم ئیمزا كرد‪\".‬‬ ‫خالید محهممهدزاده‪ :‬كێ ویسكی پێ دا؟‬ ‫عەبدوڵڵا حەسەن زادە‪ :‬جا بۆ بیڵێین؟!‬‫‪118‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬ ‫خالید موحهممهدزاده‪ :‬پاش زیاتر له دوو دهیه لهو كاره پێتوایه ئهو حوكمهی سهر هێمن ڕاست بوو؟‬‫عەبدوڵڵا حەسەن زادە‪ :‬دوای چل ساڵیش پێموایـه هـیمن نـهدهبووا ئـهو كـارهی بكردایـه‪ .‬هـهر حـهی بـوو نوختهیـهكی وا كهوتـه‬‫ژیانی هێمنهوه‪ .‬نهك لهبهر حیزب یان میللهت‪ ،‬ههر لهبهر خودی هێمن حهی بوو‪ .‬هێمن ئهگهر تهماشـا بكـهی هـهر ئـهو كـاتی‬ ‫كه لهنێویان دایه‪ ،‬زهمی ئهو ڕێژیمه دهكا‪:‬‬ ‫سهقز و سهردهشت و سابڵاغ و سنهی كرد غهرقی خوێن‬ ‫سێی تری ویستن گوتی بۆ سفره حهوسینم دهوێ\"‬ ‫له بارهی خومهینی یهوه دهڵێ‪:‬‬ ‫\"بۆ فریشتهی داد به سینهی پڕ له كینه و داخهوه‬ ‫هاته كوردستان وتی ڕهجمی شهیاتینم دهوێ\"‬‫ئهو ههر ئیمانی پێی نهبوو‪ .‬جا حهی بوو ئهو حیزبهكهی خۆی و بزووتنهوهی خۆی مهحكووم بكا‪ .‬بهتایبـهتی هـێمن زۆر بـاش‬‫دهیزانی كه پێوهندیی ئێمه لهگهڵ دهوڵهتی عێراق چهنده پێوهندی یهكی سهربهرزانهیه‪ .‬ئێستا ئیدی تهواوی دنیـایش ئیعترافـی‬‫پێ دهكا‪ .‬بهڵام شتێك نووسرا ههرچهند ئهوان بهداخهوه هیچ كامیان نـهیان نووسـی‪ .‬حیزبـی تـووده بۆیـانی نووسـی و ئـهوانیش‬ ‫ئیمزایان كرد‪ .‬قهت پێم خۆش نهبوو له ژیانی هێمن دا شتی وا ڕوو بدا‪ .‬هێمن زۆر گهورهتر بوو‪.‬‬ ‫خالید موحهممهدزاده‪ :‬دهڵێن مامۆستا هێمن كاتی خۆی لهو كارهی پهشیمان بۆتهوه‪ .‬ئهمه تا چهند ڕاسته؟‬‫عەبودوڵڵا حەسوەن زادە‪ :‬بـهڵێ گوایـه خـۆی هـهر ئـهو كاتـه گوتوویـهتی كـه ئـهو هـهتیوهی فـڵان كـهس ئهوهنـدهی ویسـكی دامـێ‬‫بۆخۆیشم نهمزانی چیم ئیمزا كرد‪ .‬بهڵام دواتر ئێمـه دهمانەویسـت ئـهو حوكمـهی لهسـهری درابـوو ئیسـلاح بكـرێ‪ .‬كـاك حهسـهنی‬‫شهرهفی مان نارده لای‪ .‬بنكهی كۆمیتهی شارستان له شیلاناوێ بوو‪ .‬مامۆستا هێمنیش له شیلاناوێ بـوو؟ ناردمانـه لای كـه بابـه‬‫شتێك بنووسه كه من ئهو كاره به ههڵه دهزانم‪ .‬ئێمه به \"تعهد\"هوه بڵاوی ناكهینهوه‪ ،‬بهڵام بۆ ئهوهی ببێته دهلیلێـك بـۆ ئـهوهی‬‫ئهو حوكمه بگۆڕین با شتێكی ئاوا بنووسێ‪ .‬به كاك حهسهنی گوتبوو باشه بهیانی وهرهوه دهت دهمـێ‪ .‬بـهیانی كـه چووبـۆوه كـه‬ ‫پێمخۆش نیه هۆیهكهی باس بكهم ‪ -‬پهشیمان ببۆوه و گوتبووی نایكهم‪.‬‬ ‫خالید موحهممهدزاده‪ :‬دوای ئهوه ئێوه چهند ساڵ دواتر و پاش مردنی هێمن‪ ،‬ئهو كاتهی كه ئێوه سكرتێری حیزب دهبن‪،‬‬ ‫‪119‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬ ‫ئیعادهی كهسایهتی لهسهر هێمن بڵاو دهكهنهوه‪ .‬ئهویش له بڵاوكراوهی نێوخۆی حیزب به ناوی تێكۆشهردا‪ .‬بۆ له ڕۆژنامه‬ ‫بڵاوتان نهكردهوه؟‬‫عەبدوڵڵا حەسەن زادە‪ :‬دیاره ههر له تێكۆشهردا نـهبوو‪ ،‬لـه ڕادیـۆیش دا بڵاومـان كـردهوه‪ .‬لهڕاسـتیدا ئـهوه زیـاتر لهبـهر \"اعـاده‬‫حیثیت\" لهو نهبوو‪ .‬اعاده حیثیتهكهمان به كردهوه لێ كردبوو‪ .‬زۆر جار له بۆنـهكان دا شـیعرهكانی ئـهومان دهخوێندنـهوه‪ .‬بـهڵام‬‫بۆ ئهوهی تهوجیهێك بێ كه ناكرێ شاعیرێك (به پێكهنینیهوه) به خائین دابنێی و شیعرهكانیشی وهك حهدیسی ئـهبوو هـورهیره‬‫بهێنیتهوه‪ .‬بۆیه ئهوهمان كرد كه بڵێین ئهوه دیكۆمێنتێكه بۆ ئهوهی كه بهجێیه له شـیعرهكانی ئیسـتفاده بكـهین‪ .‬شـهرایتێك بـوو‬‫كه هێمن بهسهری دا سهپا بوو‪ .‬جا پیری بووبێ یان ههرچی بێ‪ .‬لهڕاستی دا مامه غهنییش ههروهها بوو‪ .‬له خۆیان ڕا نـهدهدی‬‫بێنه ئهو ههلومهرجه ناخۆشهی كه پاش شۆڕشی ‪ ٨٥٣١‬پێش هات‪ ،‬بهتایبهت كه ئهوانیش ئهزموونیان ههبوو‪ .‬بێجگـه لـهوهی كـه‬ ‫تهئسیراتی ئهملا و ئهولایان لهسهر بوو‪.‬‬ ‫خالید موحهممهدزاده‪ :‬مامۆستا‪ ،‬ئهو ئیعادهی حەیسیەتە كه كرا به پێشنیاری ئێوه بوو یان بهرههمی فشاری خهڵكی بوو؟‬‫عەبدوڵڵا حەسەن زادە‪ :‬هیچ كهس داوای ئیعادهی حهیسییهتی بۆ مامۆستا هێمن نهكردوه‪ .‬ئهوهیش كـه ئێمـه ئـهوهمان كـرد لـهژێر‬‫فشاری خهڵكی نهبوو‪ ،‬بـهڵام ئێمـه لـه حیـزب دا پێمـان وابـوو كـه دهبـێ ئـهم كـاره بكـرێ‪ .‬ههرچهنـد ئێمـه بـه كـردهوه هـهڵمان‬‫گرتبوو ئهو تهحریمه بهڵام ئهمن گوتم با تهوجیهێكیش ههبێ‪ .‬دهنا خهڵك حهقیانه بپرسن باشه ئهتۆ كـه بـه خـائینی دهزانـی‬ ‫بۆ شیعرهكهی له ڕادیۆكهت دا دهخوێنیتهوه‪.‬‬‫خالید موحهممهدزاده‪ :‬من له قسهكانت وا تێگهیشتم كه تۆ كهسێكی نیزیك له مامۆستا هێمن بوویت‪ ،‬بوهڵام لوهملا و لوهولا بواس‬ ‫لهوه دهكهن كه پێوهندیی تۆ و هێمن زۆر نۆرمال نهبووه‪ .‬ئهمه تا چهند ڕاسته؟‬‫عەبدوڵڵا حەسەن زادە‪ :‬ئێستا ماون ئهوانهی شاهیدی پێوهندیی نێوان من و هێمن بوون‪ .‬نیزیكتـرین كـهس لـه ڕهفیقـهكانی هـێمن‬‫ئهمن بووم‪ .‬كاتی خۆیشی ئیمزای خۆی شاهیده كه چهنده شوێنم لهسهری دانـاوه‪ .‬حـهتتا جاروبـار زۆر لـوتفی دهكـرد‪ .‬جارێكیـان‬ ‫لهبیرمه جێژنی نهورۆز بوو له بهغدا چووبووینه دهرێ‪ .‬شایی و ههڵپهڕكێ بوو‪.‬‬‫هات‪ ،‬ئهمن سهرچۆپیم گرتبوو‪ ،‬گوتی ئهشهدوبیللا لهوهیش دا ههر ئوستادی‪ .‬یانی ئهو وشـانهی بـهكار دهبـردن‪ .‬بـهڵام ئـهمن لـه‬‫بهرانبهر ئهو ههلوێستهی ئهوان دا توند بووم و نای شارمهوه‪ .‬ئهمن تهنانهت لهو دیمانهیهدا كه كردم له وهڵامی گۆڤـاری \"چشـم‬‫انداز\" دا گوتم سپاسی كاك غهنی بلووریان دهكهم كه شاهیدێكی باشه بۆ ئهوهی ئـهو چـۆن دیفـاعی لـه جمهـوری ئیسـلامی كـرد و‬‫ئهمن چون دیفاعم له بزووتنهوهی كوردستان كردوه‪ .‬جا بهبێ شك ئهوانهی قسهیان لهسهر من كردوه تهئسیریان لهسهر دانـاوه‪.‬‬ ‫ئهگینا تا پێكهوه (پێكهنین) بووین گه‪ ،‬و گاڵته و ههموو شتێكمان ههبوو‪.‬‬ ‫‪120‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬ ‫خالید موحهممهدزاده‪ :‬من لێره دا كۆتایی دێنم به پرسیارهكانم‪ .‬ئێوه ئهگهر شتێكتان ماوه دهتوانن باسی بكهن؟‬‫عەبدوڵڵا حەسەن زادە‪ :‬ئهمن شتێكم نیه جگه لهوهی سڵاو بۆ یادی هێمن بنێرم و ڕێز دابنێم بۆ ههموو ئـهو خزمهتانـهی كـه ئـهو‬ ‫ههم به زمان و ئهدهبیاتی كوردی كردی و ههم به فیكری شۆڕشگێڕانهی لاوانی كورد‪ .‬یادی بهخێر بێ!‬‫خالید محهممهدزاده‪ :‬سپاس بۆ تۆ و سپاس بۆ خوێنهرانی ئهم دیمانهیه كه تایبهته به بیسوتهمین سواڵیادی كوۆچی دوایوی هێمنوی‬ ‫شاعیر‪.‬‬ ‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده له چهند دێڕێكدا به قهڵهمی خۆی‬ ‫ساڵی ‪ ٨٥٨١‬لهدایك بووم‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ ٨٥٥١‬وهك ئهندامی حیزبی دێموكرات ناونووسیم كردوه‪.‬‬ ‫له ساڵی ‪٨٥٩١‬هوه بوومه ئهندامی ڕێبهری‪.‬‬ ‫جگه له كۆنگرهی ‪ ١‬و كۆنگرهی ‪ ٨٥‬له ههموو كۆنگره و كۆنفرانسهكان دا ههڵ‪-‬بژێردراوم‪.‬‬ ‫نیزیك ده ساڵ سكرتێر بووم‪ .‬چوار دهوره جێگری سكرتێر بووم‪.‬‬ ‫له ساڵی ‪٨٥٣١‬هوه ئهندام دهفتهری سیاسی بووم‪.‬‬ ‫دهكرێ بڵێم ‪ ١‬ساڵی تهواو لهگهڵ هێمن بووم‪.‬‬ ‫چاكم لهبیر نیه‪ ،‬ڕهنگه به ورد و درشتیهوه ‪ ٨٣‬كتێبم چا‪ ،‬كردبن‪.‬‬ ‫نیزیكهی ‪ ٨١‬كتێبم وهرگێڕاوه كه جگه له دوانیان ههموویان ئهدهبی بوون‪.‬‬ ‫سهرچاوه‪ :‬ئارشیڤی ماڵپهری دیمانه ‪ /‬ڕێکهوتی ‪٨٥ :‬ی ئاورێلی ‪٢١١٢‬‬ ‫‪121‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬ ‫بهرهى کوردستانى\" له چاوپێکهوتنێک له گهل بهڕێز عەبدوڵڵا حەسەن زادە‬ ‫وتووێەى‪ :‬خالید موحهممهدزاده‬‫پرسیار‪ :‬مامۆستا پێشهکى سپاست دهکهم بۆ ئامادهبوونت لوهم چاوپێکهوتنوهدا‪ ،‬دهکورێ بواس لوه مێوەووى سوهرههڵدانى یهکوهم‬‫بوهرهى کووردى یوا داواکردنوى ئوهم ئیئتیلافوه کووردی یوه لوه کوردسوتانى ئیوران دا بکوهن و بڵوێن بوۆ چ تواری و سوهردهمێک‬ ‫دهگهرێتهوه له نێوان ئهحزابى سیاسیى کوردستان دا؟‬‫وهڵام‪ :‬به خێر بێن و سپاس بۆ هاتنتـان‪ .‬ئهوهنـدهى لـه بیـرم بـێ بـه نـاوى بـهرهى کـوردى یهکـهمجار لـه سـاڵى ‪ ٨٢١١‬دا پێـک‬‫هاتوه‪ ٨٢١١ .‬ئهو شـتهى کـه وهک \"بـهره\" هاتـه گـۆرێ‪ ،‬شـتێک نـهبوو تایبـهت بـه کوردسـتانى ئێـران‪ ،‬بـهڵکوو هـهولێک بـوو بـۆ‬‫پێکهێنانى بهرهیهک له نێو هێزه کوردستانییهکاندا له ههموو بهشـهکانى کوردسـتان‪ .‬ئهگـهر ههڵـه نهکـهم راسـت لـه مـانگى ‪٨٢‬ى‬‫‪ ٨٢١١‬دا بـوو‪ ،‬لـه بـهیرووت هاورێیـان کـۆ ببوونـهوه‪ ،‬لـه حیزبـى دێمـوکرات شهخسـى دوکتـور قاسـملوو بهشـدار ببـوو‪ .‬پاشـان بـۆ‬‫نوێنهرایهتى کردنى حیزب کاک ئهمیرى قازى بهشدار بـوو‪ .‬ئهوهنـدهى لـه بیـرم مـابێ یهکیـهتیى نیشـتمانیى کوردسـتان‪ ،‬کـه دوو‬‫سـاڵ بـوو دامهزرابوو‪،‬لیژنـهى ئامـادهیى پـارتى دێمـوکراتى کوردسـتان ـــ عێـراق‪ ،‬کـه دوکتـور مـهحموود عوسـمان و هاوبیرهکـانى‬‫بهشدار ببوون‪ ،‬پارتى دێمـوکراتى پێشـڤەڕۆى کـوردى سـووریهی تێـدا بهشـدار بـوون‪ .‬پـارتى دێمـوکراتى کـوردى سـووریه‪ ،‬حیزبـى‬‫دێموکراتى دهستى چهپى کوردى سووریه‪ ،‬یهک دوو حیزبى کوردسـتانى تورکیـهش هـهر لهوێـدا بریـار درابـوو کـه قسـهیان لهگـهڵ‬‫بکـرێ چونکـه بۆیـان نـهکرابوو بێنـه کۆبوونهوهکـه‪ .‬ئـهوه هـهر وهکـوو لـه ئهسـنادهکهى دا نووسـرابوو بهشـى هـهره گـهورهى بـه‬‫دهستپێشخهریى حیزبى دێموکرات و شهخسـى دوکتـور قاسـملوو پێـک هـات‪ .‬تهنانـهت گهڵاڵـه و بهرنامهیـهک کـه دانرابـوو حیزبـى‬‫دێموکرات ئامادهى کردبوو‪ .‬مهبهسـتهکه ئـهوه بـوو کـه هێـزه سیاسـی یـهکانى سـهر مهیـدانى تێکۆشـانى رزگاریخوازانـهى کـورد لـه‬‫ههموو بهشهکانى کوردستاندا ئیستراتیژی یهکى هاوبهشیان ههبێ‪ ،‬که بریار درا سهرهتا شتهکانیان نهێنى بـێ و پاشـان ئاشـکرا‬‫کـران‪ .‬دیـاره ههوڵهکـه زۆر سـهرنهکهوت‪ ،‬بریاریـان دابووکـه ئـهو حیزبانـه کـار بکـهن بـۆ ناسـاندنى مهسـهلهى کـورد بـه دنیـاى‬‫دهرهوه‪ .‬به پێى توانا له ههر بهشێکى کوردستان بزووتنههیهک له ئارادا بوو ئهوانى دیکه هاوکاریى بکهن‪ .‬تهنانهت قسه لـهوه‬‫کرابوو که له کام بهشى کوردستان وەڕێخستنى حهرهکهتێکى فهععال پتـر ئیمکـانى هـهبوو‪ ،‬لـهو بهشـهدا وهرێـى بخـهن‪ .‬لهبیرمـه‬‫ئهوه (که پاش نوشوستی ‪ -‬یهکهى ‪٨٢١٣‬بوو) نووسرابوو که کوردستانى عێراق هـهر چهنـده لـه بـارى سیاسـی یـهوه بوارهکـهى لـه‬‫باره‪ ،‬بهلام له بـارى نێونهتـهوهیی یـهوه لـه بـار نیـه‪ ،‬کوردسـتانى ئێـران موناسـبتره‪ ،‬هۆیهکـهش ئـهوه بـوو کـه ئـهوکات هـهموو‬‫روانگهکان روو له ولاتانى سوسیالیستى بوون‪ ،‬وڵاتانى سوسیالیستییش لهگهڵ دهوڵهتى عێراق هاوپـهیمان بـوون‪ ،‬بـهڵام لهگـهڵ‬‫ئێـران نێوانیـان خـۆش نـهبوو‪ ،‬ههرچهنـد بازرگانییشـیان لهگـهل ئێـران هـهبوو‪ .‬لـه لایـهکى دیکهشـهوه رێژیمـى ئێـران گلۆڵـهى‬ ‫کهوتبووه لێژى‪.‬‬ ‫‪122‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫له پاشان ههوڵى دیکه که درابێ دیاره نهک بۆ \"بهرهى کوردستان\"‪ ،‬بهڵام هاوکاریى کوردستانى کرابێ دهتوانین ئامـاژه بـه دواى‬‫راپهرینى گهلانى ئێران له کوردستانى ئێران بکهین‪ .‬لهوێدا حیزبى دێموکراتى کوردسـتان‪ ،‬کۆمهلـه‪ ،‬شـاخهى کوردسـتانى چریکـى‬‫فیدائى و مامۆستا مهلاشیخ عیززهدین وهک کهسایهتی یهک ههیئهتێکیان پێک هێنا کـه نـاوى نـرا \"دهسـتهى نوێنهرایـهتیى گـهلى‬‫کورد\" ئهوهش ههم به پێشنیار و ههوڵی حیزبى دێموکرات بووء ههم رۆڵى ئهساسییش لهوێ درابوو به حیزبى دێموکرات‪ .‬چونکـه‬‫راسته مامۆستا به حوکمى ئهوهى که لهگهل حکوومهتێکى دینـى بـهرهوروو بـووین و ئـهویش شهخسـییهتێکى دینـى بـوو کرابـوو بـه‬‫بهرپرسى ههیئهتهکه بهڵام بهرپرسێکى ئیفتیخارى بوو‪ .‬چونکه ئهو رۆڵى هـهر ئـهوه بـوو کـه سـهرۆکایهتیى دانیشـتنهکان بکـا و‬‫دهروازهى قسه لهگهڵ ههیئهتى دهوڵهت بکاتهوه‪ .‬وتهبێژى ههیئهتهکهش حیزبى دێموکراتى کوردستانى ئێران بوو‪ .‬له بهر ئهوه‬‫دهتوانین بڵێین رۆلى بهربڵاو ههم لهکارکردن و ههم له بهرێوهبهرىدا ههر به حیزبى دێموکرات بـوو (دیـاره بـه داخـهوه ئـهویش‬ ‫زۆرى نهخایاند و بهرههمێکى دڵخوازى لێ به دهست نههات)‪ .‬پاش ئهوهش ههوڵ و تهقهلایهکه ههر بهردهوام بووه‪.‬‬‫پرسیار‪ :‬ئهو ئیئتیلافهى که به بهشداریى حیزبى دێمووکرا و ئوهحزابى دیکوهى کوورد لوه بوهیروو پێوک هوا بوه سوهرنجدان‬‫بهوهى که دووساڵ دواى ئهوه‪ ،‬شۆرشى سهرانسهریى ئێران دێته گۆڕێ چ رۆڵێکى ههبووه لهو قۆناغهى تێکۆشوانى کوردهکوانى‬ ‫ئێراندا؟‬‫وهڵام‪ :‬به داخهوه ئهو پێکهاتهیه پێکهاتهیهکى ناکام بوو‪ .‬ئاڵوگۆڕهکان وایـان کـرد کـه ئـهم بهرهیـه بـه کـردهوه دروسـت نـهبێ‪.‬‬‫ئهوهش له واقێعدا ههوڵێک بوو بۆ پێکهینانى \"بهره\"‪ ،‬ئـهوان یهکـهم کۆبوونـهوهیان کردبـوو‪ ،‬بریاریـان دابـوو کـه لـه مـانگى ‪١‬ى‬‫ساڵى داهاتووى زایینى دا کۆبوونهوهیـهکى دیکـه بکـهن‪ ،‬لـه بیرمـه گۆترابـوو کـه دهبـێ لـه کوردسـتانى عێـراق ئـهو کۆبوونهوهیـه‬‫بکهین‪ ،‬بـهڵام ئـهو کۆبوونهوهیـه هـهر پێـک نـههات‪ ،‬چونکـه ههلومهرجهکـه‪،‬رێگاى نـهدا‪ ،‬پاشـان کۆمـهلێک رووداو لـه پێوهنـدیى‬ ‫حیزبهکاندا پێک هات‪ ،‬که ئیدى پێکهاتنى ئهو بهرهیهى به کردهوه نامومکین کرد‪.‬‬‫پرسیار‪ :‬بهلام باس له کۆمهلێک ههوڵى دیکهش پێش ئهم دانیشتنهى بهیڕووت له نێوان حیزبـى دێمـوکراتى کورسـتانى ئێـران و‬ ‫رێکخراوهکانى پارچهکانى دیکهدا دهکرى؟‬‫وهڵام‪ :‬دیاره حهتمهن بووه و ههرچهند ئهسنادى تاریخى به داخهوه پێشانى نادا‪ .‬بهڵام گۆیا پێشتر له نێـوان حیزبـى هیـوا لـه‬‫کوردســــتانى عێــــراق و خۆیبــــوون لــــه کوردســــتانى تورکیــــه و ژێ ‪ -‬کــــاف لــــه کوردســــتانى ئێــــران جۆرێــــک یــــهکتردیتن و‬‫رێککهوتنامهمۆرکردن ههبووه‪ ،‬ههرچهند ئهوانه شهفاهى بوون تا ئهو جێگهیهى مـن بـزانم لـه بهڵگـه مێژوویـی یـهکان دا شـتێکى‬‫وا دهست نهکهوتوه که ئیسبات بکا‪ .‬تهنانهت ئهوهى که له سهر ئـاڵاى کوردسـتان باسـى لێـوه دهکـرێ وا بـه ناوبانگـه کـه کـاتى‬‫خۆى له کۆبوونهوهى\" سێ سنوور\" یان کۆبوونهوهى داڵانپهڕ که سنوورى ئێران و عێراق و تورکیه بووه‪ ،‬قسه له سـهر ئـهو ئاڵایـه‬ ‫کراوه که له کۆمارى کوردستان ههڵ کراوه‪ .‬گوایهله سهر ئهوه ریککهوتن کراوه که له ههر جێگایهکى کوردستان مهجال ههبوو‬ ‫‪123‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬ ‫ئاڵاى کوردستان ههڵبکرێ ئهو ئاڵایه بێ‪.‬‬‫دیاره ئهمن ئهمهم لهبیر نیه بهڵام دانیشتنى بهیرووتم له بیره و تهنانهت سهنهدى ئهو یهکگرتنـه لـه بـهر کوردهکـانى سـووریه‬ ‫به عەڕهبى نووسرابوو که هاتهوه ئهمن کردم به کوردى‪.‬‬‫پرسیار‪ :‬کهواته له قسهکانى ئێوهدا وا دهردهکوهوێ کوه ههوڵودان بوۆ ئیئتیلافێکوى کووردى یوا بهرهیوهکى کوردسوتانى لوه نێوو‬ ‫کوردهکانى ئێران دهگهرێتهوه بۆ پاش شۆرشى ‪١٥٩٥‬؟‬‫وهڵام‪ :‬ئهوهى ئهمن بزانم پێش ئهو رێککهوته شتێک نهبووه‪ .‬چونکه ئهوهى راستى بێ رێکخراوى کـوردى ئێرانـى تـا سـهرکهوتنى‬‫شۆرشـى گـهلانى ئێـران بـه شـێوهیهکى جیـددى و لـه پراکتیـک دا لـه کوردسـتانى ئێـران نـهبوو جگـه لـه حیزبـى دێمـوکرات ‪ .‬لـه‬‫جهریانى راپهرین دا هێندێک رێکخراو دروست بوون وهک کۆمهڵه که ناوى مهحهللى یـان لـه خـۆ نـابوو‪ .‬رهنگـه ئهمـه تـاکتیکێکى‬‫باشـیش بـووبێ‪ ،‬بۆیـه ئـهوان لهبـههارى ‪ ٣١‬دا ئیعلامـى کۆمهڵـهى شۆرشـگیرى زهحمهتکێشـانى کوردسـتانى ئێرانیـان کـرد‪ .‬پاشـتر‬‫ئهوان نووسییان که ساڵى ‪ ٩١‬دروست بوون‪ ،‬دیـاره ئهگـهر ئـهو تاریخـهش دروسـت بـووبن خـهڵک ئـهوهى نـهدیوه‪ ،‬ههرچهنـد وهک‬‫رێکخراوێکـى نهینـى دهتـوانن بـووبن‪ ،‬بەڵام رێکخراوێـک نـهبوو کـه حیزبـى دێمـوکرات بیناسـێ و پێوهنـدیى لـه گـهڵ دا هـهبێ‪.‬‬‫مهسهلهن حیزبى رزگاریى کوردستان سهرى ههڵ دا که بۆ ماوهیـهکى کـهم ژیـا لـه سـالهکانى ‪ ٩٩‬و ‪٩٣‬ى هـهتاوى دا بـوو کـه کـاک‬‫سهلاحى موهتهدى و مهرحووم کاک موحهممهدى ئیلخانى زاده بوون‪ ،‬و پاشان نهما‪ .‬بۆیه تا شۆرشـى ئێـران لـه کوردسـتانى ئێـران‬ ‫جگه له حیزبى دێموکرات له کردهوهدا رێکخراوێکى سیاسیى کوردى نهدهبینرا‪.‬‬‫پرسیار‪ :‬مامۆستا حیزبى دێموکرا له دهیهى ‪٢١‬ى ههتاوى (خهزهڵوهرى ‪ )١٠٢٥‬لوه بهرهیوهکى ئێرانوى دژى ئیسوتیعمارى دا بوه‬‫ناوى\"بهرهى یهکگرتووى ئازادیخواز\" بهشداریى کرد که حیزبهکانى وهک‪ :‬حیزبى ئێران ‪ ،‬حیزبوى سوسیالیسوت‪ ،‬حیزبوى توووده‪،‬‬‫فیرقهى دێموکراتى ئازربایجان‪ ،‬حیزبى جهنگهل‪ ،‬تێیدا بهشدار بوون؟ رۆڵى ئهو یهکگرتنه دژى ئیستیعماری یه لوه جوولانوهوهى‬ ‫کوردهکانى ئێراندا چ بوو؟‬‫وهڵام‪ :‬ئهوهندهى ئهمن بـزانم ئـهم یهکگرتنـه لـه پراکتیـک دا هیچـى نـهکرد‪ .‬لـهو حیزبانـهش تـهنیا لـه دوا کاتـهکانى کۆمـارى‬‫کوردستان جۆرێک هاوکارى له نێوان حیزبى دێموکرات و فیرقهى دێمـوکراتى ئازربایجـان دروسـت دهبـێ‪ ،‬بـهڵام ئـهوانى دیکـه لـه‬‫گۆرهپانهکـه نـهبوون‪ ،‬هـهر چهنـد رهنگـه حیزبـى تـووده لـه پشـت پـهردهوه بـه تایبـهتى شـوینى لـه سـهر فیرقـهى دێمـوکراتى‬‫ئازبایجان بووبێ‪ ،‬چونکه ئهم فیرقهیه پێشتر کومیتهى ئهیالـهتیى حیزبـى تـووده لـه ئازەربایجـان بـوو‪ .‬تهنانـهت لـه راپـۆرتى‬‫کۆمیتهى ناوهندیى حیزبى دێموکرات بۆ کونگرهى ‪ ٥‬دا به ئاشکرا ئهوه هاتوه که جەبههى یهکگرتووى گهلانى ئێـران لـهو کاتـهدا‬‫هیچ حهرهکهتێکى له خۆ پێشان نهدا و بهکردهوه ئازەربایجان و کوردستان له بهرانبهر کۆنهپهرستى دا تهنیا مانـهوه‪ .‬تهنانـهت‬ ‫تاریخ باسى کۆبوونهوهیهکى ئهو جهبههیهشمان بۆ ناکا‪ ،‬ئهویش له نوتفهدا خنکاوه‪.‬‬ ‫‪124‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫پرسیار‪ :‬حیزبى دێموکرا بۆ خۆى مێەوویهکى ههیوه لوه چوونهنێوئیئتیلافوه سهرتاسوهری یوهکانى ئێوران‪ ،‬توۆ پێتوایوه حیزبوى‬‫دێموکرا له ههوڵدان بۆ چوونهنێو ئهم ئیئتیلاک و بازنه سهرتاسوهری یانوه توانیویوهتى هوهنگاوێک بوه قوازانجى بزووتنوهوهى‬‫کورد لهم ئیئتیلافانه ههڵبهاوێ‪ ،‬به لهبهرچاوگرتنى ئهم راسوتی یوهش کوه حیزبوى دێمووکرا لوه سوهرهتاکانى دهیوهى ‪٠١‬دا لوه‬‫شووراى نیشتمانیى بهرگرى دهردهکرێ‪ ،‬له لایهکى دیکهشهوه له دهیهى ‪٩١‬ى ههتاوىدا له \"یهکیهتیى کردهوه بۆ دێموکراسوى\"‬ ‫بهشدار بووه‪ ،‬تو پێتوایه ئهم بهشدارىکردنه چ قازانجێکى بۆ حیزبى دێموکرا و جووڵانهوهى کورد له ئێراندا بووه؟‬‫وهڵام‪ :‬ههوڵـدان بـۆ پێکهێنـانى ئیئتــیلاف و جۆرهجهبههیـهک تـهنیا ب ـه مانـاى هاوکـارى لـه کــارێکى جهبهـهیى تـا شــهرێکى‬‫چهکدارانهدا نیه‪ .‬بهڵکوو زیاتر بۆ کارى سیاسى یه‪ .‬بۆ هاوکاری یه و بۆ روونکردنهوهى کۆمهڵانى خهڵکـه و بـۆ فشارخستنهسـهر‬‫حاکمییهته به مهبهستى ناچارکردنى به قبووڵ کردنى داخوازهکـانى خـهڵک‪ .‬ئـهمن بـه چـاوێکى ئاوهـاوه تهماشـاى ئـهو ههوڵانـه‬‫دهکهم‪ .‬پێموایه ئهو ههوڵانه نه کارێکى گهورهیان له دهست هاتوهو نه بێ بهرههم بـوون‪ .‬مهسـهلهن هـهوڵى ئێمـه یـان بوونمـان‬‫له \"شوراى ملى مقاومت\"دا‪ .‬بۆ ماوهیهکى زۆر له گەڵ گهورهترین رێکخراوى سهرتاسهریى ئێران ئێمه ئیئتیلافمان ههبووه جگـه لـه‬‫هێندێ رێکخراوى دیکه‪ .‬بۆ یهکهمجار له مێژوودا گهورهترین رێکخراوى سهرتاسهریى ئێران نهک ههر خودموختاریى قبـوول کـرد‪،‬‬‫بهڵکوو له چوارچێوهى شووڕاى نیشتمانیى بهرگرى دا گهڵاڵهیهکیشى بۆ خودموختـارى پهسـهند کـرد‪ .‬ههرچهنـد ئـهوه قـهت بـهدى‬‫نههات ‪ ،‬چونکه ئهوان نهگهیشتنه دهسەڵات‪ .‬رهنگه کامل نهبێ بهڵام ئهوه که هێزێکى سهرتاسهرى قبـووڵ دهکـا مهسـهلهى کـورد‬‫لــه ئێــران ههیه‪،‬شــتێکى گرنگــه‪ .‬بــه تایبــهت ئهوکاتــه ســازمانى موجاهیــدین زۆر لــه بــرهودا بــوو و یــهکێک لــه گــهورهترین‬‫رێکخراوهکــانى ئێــران لهوقۆناغــهدا بــوو‪ .‬ئــهوکات دوو هێــزى گــهوره هــهبوون‪ :‬یــهکێکیان چریکــهکان بــوون و ئــهوى دیکــهیان‬‫موجاهیدین بوون‪ .‬چریکهکان ههر زوو لێک بڵاو بوون و به کردهوه له مهیـدانى تێکۆشـان دا نـهمان‪ .‬بـهلام سـازمانى موجاهیـدین‬‫وهک خۆى مایهوه‪ .‬له پاشان ئهوه که حیزبى دێموکرات وهک حیزبێـک مهسـهلهى کـوردى لـه گـهڵ هێـزە ئێرانـی یـهکان هێناوهتـه‬‫گـۆرێ یـان پێویسـتیى هاوکـارى لـه گـهڵ هێـزه سیاسـی یـهکانی هێناوهتـه گـۆڕێ و دهرفـهتى هاوکـاریى قۆزتۆتـهوه‪ ،‬بـهڕاى مـن‬‫دهسـکهوتێکه بـۆ حیزبـى دێمـوکراتى کوردسـتانى ئێـران و بـۆ خـهباتى سیاسـیى میللـهتى کـورد‪ .‬بـه تایبـهت لـهو روانگهیـهوه کـه‬‫ههتاکوو ئێستاش میللهتى کـورد و بزووتنهوهکـهى بـه جیـایی خـوازیى تاوانبـار دهکـرێن و ئـهوهش بـه تـاوانى گـهوره لـه قهلـهم‬‫دهدرێ‪ ،‬ئهوه دهرى دهخا که حیزبى دێموکرات وهک گهورهترین هێزى مهیدانى تێکۆشانى خهڵکى کوردستان‪ ،‬دهیـهوێ کارهکـانى و‬‫ئامانجهکانى لهگهڵ ههموو هێزه سیاسی یه نیشتمانپهروهکانى ئێران بباتـه پـێش‪ .‬کهواتـه ئهمـه دهسـکهوتى سیاسـی یـه‪ ،‬شـهرت‬ ‫نیه حهتمهن دهسکهوتێکى ماددیى مهلمووسى ههبێ‪.‬‬‫پرسیار‪ :‬مامۆستا بێینه سهر کوردستان‪ .‬حیزبه کوردی یهکانى ئێوران مێەوویوهکى دوورودرێەیوان لوه پێکهوهکارنوهکردن ههیوه‪.‬‬ ‫پێتوایه ئهمه بۆچى دهگهرێتهوه؟ بۆ ئهم هێزانه تا ئێستا نهیان توانیوه له ژێر چهترێک دا و له کۆمهڵێک کارى هاوبهشدا‬ ‫بهشدار بن؟‬ ‫وهڵام‪ :‬پێموایه ئاوا موتلهقى نهکهینهوه باشه‪ .‬مێژووى حیزبه سیاسی یه کوردی یهکانى ئێران قۆناغى جۆراوجۆرى تێدایه‪.‬‬ ‫‪125‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫تێیدا ههیه که پێکهوه هاوکارى یان کردوه‪ ،‬تێیدا ههیه که ههر کهس له ماڵى خۆى بووه‪ .‬تهنانهت تێیـدا هەیە کـه بهرانبـهر‬‫به یهک وهستاون‪ .‬بهڵام ئهوه که ئهو هێزه سیاسی یانه نهگهیشتوونهته شتێکى بـه کـردهوه‪ ،‬لـه هاوکـارى و پێکـهوهکارکردن بـه‬ ‫باوهڕى من دهتوانێ چهند هۆیهکى ههبن که لێرهدا رهنگه یهک دوانێکیان باس بکهم‪.‬‬‫پێش ههموو شتێک و له ماوهیـهکى دیـاریکراودا ئـهوه کـه نـاکۆکیى سیاسـى و ئایـدئۆلوژیکى هـهبوو‪ .‬ههرچهنـد حیزبـى دێمـوکرات‬ ‫قهت ئیدئۆلۆژیى تایبهتیى نهبووه‪ .‬حیزبى دێموکرات وهک هێزێکى نهتهوهیى کۆمهڵێک ئایدئۆلۆژیاى لهخۆدا جێ کردوتهوه‪.‬‬‫یهکێکى دیکهیان ئهوه بووه که ماوهیهکى کهم وڵاتمان به دهستهوه بووو له ناوچهدا دهسهڵاتدار بـووین‪ .‬ئـهو هێـزه سیاسـی یانـه‬‫که له گۆرهپانهکهدا پهیدا بوون بۆ خۆیان منسجم نهبوون‪ .‬جارێ ئهزموونى سیاسیى پێکهوهکارکردنیان نهبوو‪ .‬لـه پاشـانیش لـه‬‫پێش چاوى ئهوانه که له جهریانى ئینقلاب دا دروست ببوون و له داخلى کوردستانى ئێراندا دروست ببوون ‪ ،‬تا ڕادهیهک حیزبـى‬‫دێموکرات ناپهیدا بوو‪ .‬چونکه حیزبى دێموکڕات حیزبێکى قهدهغهکراو بوو‪ ،‬رێبهری یهکهى له دهرهوهى وڵات بوو‪ ،‬زیـاتر پێیـان‬‫وابوو دهبێ حیزبى دێموکرات له گۆڕهپانى سیاسیى کوردستانى ئێران ههر وهدهر بنرێ‪ .‬ئهوه شتێک نـهبوو کـه هـهر بـه قسـه بـێ‬‫یان ههر له خهیاڵ دا بمێنێ‪ .‬شتێک بوو که دههاته سهر کاغهزیش‪ .‬تهنانهت لـه کۆبوونهوهیـهکى گرنـگ کـه لـه مـههاباد گیـرا‪،‬‬‫زۆر لهو برادهرانه که لهوێدا بهشدار بـوون داواى دهرکردنـى دوکتـۆر قاسـملوو لـهو کۆبوونهوهیـه(‪)8991‬یـان کردبـوو‪ .‬گوتبوویـان‬‫دوکتۆر دهبێ لهو کۆبوونهوهیهدا نهبێ‪ ،‬چونکه دوکتۆر قاسملوو سـکرتیرى حیزبـى دێموکراتـه‪ .‬دوکتـۆر قاسـملووش گوتبـووى بـهلێ‬‫هـهر لـه بـهر ئـهوهى سـکرتێرى حیزبـى دێمـوکراتم بهشـدارى دهکـهم‪ .‬ئێـوه خـرا‪ ،‬حـاڵین‪ ،‬حیزبـى دێمـوکرات بهشـى گـهورهى لـه‬ ‫تێکۆشان و خهباتى رزگاریخوازانهى گەلى کورددا ههیه‪.‬‬‫ئهوهى دیکه که دهتوانێ قۆناغێکى درێژتر بگرێته خۆ‪ ،‬له واقێع دا له ساڵهکانى ‪٨٥٢١‬هوه تا ئێره حیسابى بکهین هـى ئهوهیـه‬‫که به کردهوه به تایبهتى له ‪٢٨‬هوه رێبهریى ئهم حیزبانه له وڵاتدا نیە‪ ،‬که لـه وڵاتـدا نـهبوون‪ ،‬ئـهو ههسـتى بهرپرسـیارهتى‬‫یە ئهو پێویستی یه که هێزه سیاسی یهکان وادار به هاوکارى و لێک نیزیکبوونهوه دهکا کهم رهنگ دهبێتهوه‪ .‬چونکه ئێمه ئێستا‬‫له رواڵهتدا کێشهیهکمان نیه به بێ پێکهوهبوون نهتوانین چارهسهرى بکهین‪ .‬بۆیه ئهو تامـهزرۆیى یـه بـۆ پێکهێنـانى بهرهیـهک‬‫یان هاوکارى یـهک ههسـت پـێ ناکـهین‪ .‬بەڵام ئهگـهر لـه نێـو خهڵکـدا بـین و لـه وڵاتـدا بـین و کێشـهکانى وڵاتمـان هـهبێ ئـهو‬‫پێویستی یه پتر تێدهگهین‪ .‬بۆ بههێزکردنى ئهو بۆچوونه ئیستیدلالێک بکهم‪ .‬وهکوو ئهمهگناسـی یهکیشـه‪ ،‬دهتـوانم بڵـێم یهکـهم‬‫ئیشارهکانى پێکهاتنى دهستهى نوێنهرایهتیى گـهلى کـورد لـه واقێـع دا بـه پێشـنیار و بـه فشـارى خـهڵک بـوو لـه نێـو شـارهکان‪.‬‬‫ئهوکات ئێمه له شاخ بووین‪ ،‬هاتن بـۆ لاى حیزبـى دێمـوکرات و ئـهوانى دیکـهش کـه ئێـوه دهبـێ پێکـهوه کـار بکـهن‪ .‬دیـاره ئـهو‬‫فشاره ئهوه نهبوو که حیزبى دێموکرات یان ئهوانى دیکه نهتوانن وهڵامى نهدهنهوه‪ ،‬ههستى بهرپرسیارهتى بوو کـه وهڵامیـان بـه‬ ‫داخوازى خهڵک‪ .‬دایهوه جا قسه له وهیه که ئهگهر له نێو ولاتدا بن ئهو فشاره دهبێ به هۆیهک بۆ لێک نیزیک بوونهوهى‬ ‫‪126‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬ ‫زیاتر‪.‬‬‫پرسیار‪ :‬مامۆستا تۆ کۆمهلێک هۆکار باس کرد وهک کۆسوپهکانى سوهر رێگواى لێوک نیزیوک بوونوهوهى ئوهم هێزانوه‪ .‬پرسویار‬‫ئهمهیه ئایا ئێستاش ئهو هۆکارانه ههست پێدهکرێ یوا نوا؟ هوهر چهنود ئێسوتا کۆموهلێک روانگوه و بۆچووونى جیواواز ههیوه بوۆ‬ ‫پێکهێنانى ئهم ئیئتیلافه کوردی یه‪ ،‬بهڵام ئهو هۆکارانهى باست کردن ئێستاش پێتوایه ماون؟‬‫وهڵام‪ :‬له بارى شته ئایدئۆلۆژی یهکانهوه قسهیهکى خۆمم وهبیر هاتهوه که کاتى خۆى کردبووم و خهڵکهکه پێیان خـۆش بـوو‪.‬‬‫ساڵێکیان له سوئید له گـهڵ کـاک سـهید برایمـى عـهلیزاده کۆبوونهوهیـهکى دووقۆڵیمـان بـۆ خـهڵک سـاز کـرد (ئـهوکات کۆمەڵـه‬‫یهکدهست بوو) که ‪ ١١١ - ٢١١‬کهس هاتبوون‪ .‬له پهراوێزى قسهکاندا پرسیارێک هات گـوتى باشـه ئێـوه چـۆن پێکـهوه هاوکـارى‬‫دهکهن؟ ئێوه حیزبى بۆرژوازى و کۆمەڵه حیزبى چینى کرێکار؟ ئهمن گوتم نه ئێمه بۆرژزوازی ‪ -‬یهکهى جـارانین و نـه کۆمهلـهش‬‫کرێکارهکهى جارانه (به پێکهنینهوه)‪ .‬ئیدى ئهو سنووره ئیدئۆلۆژییانه به راستى زۆر شکاون و کهمرهنگ بوونهتـهوه‪ .‬ئێسـتا زۆر‬‫له رێکخراوه چهپهکان رهنگه هێندێک بونیادى فیکرى و ئابوورى یان ههبێ‪ ،‬بهڵام هێندێ سازمان که پێشـتر چـهپى کومونیسـتى‬‫بوون ئیێستا ههوڵیانه ئهمه لـه بیـر خـهڵکى بهرنـهوه‪ .‬کهواتـه کۆسـپى ئیـدئۆلۆژى ئهگـهر بـه تـهواوییش لـه نێـو نـهچووبێ زۆر‬‫کهمرهنگ بۆتهوه‪ .‬بهڵام مهسهلهن دوورى له وڵات به داخهوه ههتا ئێستا له جێگاى خۆیـهتى‪ .‬بهوحاڵـهش دهتـوانم بڵـێم ئێسـتا‬‫شـتهکه جیـاوازیى ههیـه‪ .‬ئێسـتا پێکنـههاتنى شـتێک وهک هاوکـارى و وهک ئیئتـیلاف یـان هـهرچى دیکـه هۆیهکـهى هێنـدێ شـتى‬ ‫دیکهیه‪ .‬نه ئهو جیاوازى یه ئایدئۆلۆژی یه کوسپه نه ناکۆکى له سهر بهرنامه سیاسی یهکان و ئامانجه سیاسی یهکان‪.‬‬‫ئهوهى راست بێ که باسى شتى سیاسى دهکهین هیچ ناکۆکیمان له سهرى نیه‪ .‬رهنگه جاروبار شتێک رابگهیهندرێ ئـهویش شـتێکى‬‫کاتی یه به ئاسانى دهتوانى به سهرى دا باز بـدهى‪ .‬مهسـهلهن ئێسـتا هـهموومان وهک یـهک وایـن‪ ،‬هێزێـک نیـه لـه ئێـران داواى‬‫خۆدموختارى بکا و له ههمان کاتیشدا هێزێک نیه داواى جیابوونـهوه بکـا‪ .‬هـهموو پێیـان وایـه فیـدرالیزم سیسـتهمێکى باشـه بـۆ‬‫چارهسهرى کێشهى میللى له ئێراندا‪ .‬هێزێکمـان نیـه موخـالیفى دێموکراسـى بـێ یـان هێزێکمـان نیـه ئیـددیعاى دێموکراسـى نـهکا‪.‬‬‫هێزیکى سیاسیمان نیه که بڵێ موخالیفى بهرابهریى ژن و پیاوم‪ .‬کهسمان نیه موخالیفى مافى کرێکاران و زهحمهتکێشان بێ‪ .‬لـه‬‫زۆر شتدا له یهک دهچین‪ .‬ئهوهندهى ئهمن ههستم پێکردبێ ناکۆکى زیاتر له سهر ئهوهیه که یهکهم پێکهاتـهى ئـهو ئیئتیلافانـه‬‫له کێ و له چى بێ ؟ دووههم پێکهاتهکه خ سروشتێکى ههبێ؟ چۆن پێک بێ؟ سهلاحییهتى چۆن بێ؟ ئـهرک و پۆسـتهکانى چـۆن‬ ‫دابهش بکرین؟ ئەمن زیاتر ئهوهم به کۆسپ دیوه تا مهسائیلى ئیدئۆلۆژیکى یان سیاسى‪.‬‬‫پرسیار‪ :‬به نیسبه پێکهاتهى ئهو بهرهیه ئێستا کۆمهڵێک هێزى سیاسیى دیکه هاتوونهته گۆرهپانهکهوه له پواڵ ئوهوهش دا بواس‬ ‫لهوه دهکرێ که کۆمەڵه و دێموکرا \"بهره\"یان له نێوان خۆیاندا قۆرغ کردوه‪ .‬ئهم دوو هێزه یا به تایبهتى حیزبى دێمووکرا‬ ‫تا چهند هێزه سیاسی یهکانى تازهى دیکه له بهرهدا به بهشدار دهزانێ؟‬‫‪127‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫وهڵام‪ :‬دهڵێن مهلاى مهشهوور خۆى مراندبوو دهیان برد بۆ سهر قهبران‪ .‬دهبوو له چۆمى بپهڕنهوه ناکۆکی یان لێ پهیدا بوو که‬‫کوێ بواره لێى بپرنهوه‪ ،‬به ئاکام نهگهیشتن‪ ،‬مهلا له سهر تابووتێ گوتى هـهتا مـهلا مـهلا بـوو فڵانـه جـێ بـوار بـوو‪ .‬ئـهمنیش‬‫ئێستا باسى ئهو کاته دهکهم که زیاترله بڕیارى سیاسیى حیزبى دێموکرات نیزیک بووم و ئێستا نازانم چیـه‪ .‬بەڵام ئـهو وهختـه‬‫به نیسـبهت حیزبـى دێموکراتـهوه ئـهوه نـهبوو کـه حیزبـى دێمـوکرات و یـهکى دیکـه بیانهـهوێ ئیئتیلافـى کوردسـتانى لـه پـاوانى‬‫خۆیاندا بنێن‪ .‬به پێچهوانه لهگهڵ ئـهوهى بایـهخى کۆمهڵـهى ههسـت پێکردبـوو‪ ،‬ئـهو کـاتى کـه کۆمهلـه یـهک پارچـه بـوو ئێمـه‬‫گهڵاڵهیهکمان ههبوو که ههر ناویشى نرا \"گهڵاڵهى هاوکارى\"‪ ،‬چهند ساڵ لـه گـهڵ ئـهوان کارمـان لـه سـهر کـرد‪ ،‬بـۆ ئـهوهى لـه‬‫گهڵ ئهوان به کۆمـهلێک راى هاوبـهش بگـهین و پاشـان لـه گـهڵ لایهنـهکانى دیکـه باسـى لێـوه بکـهین‪ .‬بـهڵام لـه گـهڵ هـهمووى‬‫ئهوانه ئێمه پێمان وابوو که نابێ کهس حهزف بکرێ‪ .‬جێى سهرنجه که بڵیم لهو \"بهره\"یه که ساڵى ‪٨٢١١‬یش پێک هات لـهوێش‬‫دا یهکێک له خاڵهکان ئهوهیه که نابێ هیچ هێزێکى واقیعیى مهوجوود حهزف بکرێ‪ .‬رهنگه یهکێک بۆ خۆى نهیه‪ .‬لێرهش رامـان‬‫وابوو که نابێ کهسێک حهزف بکرێ‪ .‬بەڵام راستی یهکهى ئهوهیه که ههر کۆڕێک پێک دێ له یهکهوه دهست پێ دهکا و دهبـێ بـه‬‫دوو و پاشان زیاد دهکرێ‪ .‬واته یهکێک به فیکرى دا دێ که با \"بهره\"یهک پێـک بێنـین کـه بـه فیکـرى دا هـات حهتمـهن هێزێـک‬‫ههیه که له پێش دا دهیهوێ له گـهڵ ئـهودا باسـى لێـوه بکـا‪ .‬ئهولـهویاتێک ههیـه‪ ،‬ئێسـتا رهنگـه سـبهینێ بـه تایبـهتى ئهگـهر‬‫ههلومهرجێک وهک ساڵى ‪٨٥٣١‬پێک بێ چهندین رێکخراوى دیکه سهر هـهڵ بـدهن‪ ،‬خـۆ کوردسـتان لـه پـاوانى هـیچ کـهس دا نیـه‪.‬‬‫حهقى خۆیانه‪ .‬پێت باشه یان نا ئهوه قهزاوهتیکى دیکهیه‪ .‬کهواته حهق وایه به بـاوهڕى مـن لـه سـهرهتاوه جـهمعێک لـه هێـزه‬‫سیاسی یهکان که یهکتر دهناسن‪ ،‬سابیقهى تێکۆشانیان ههیه‪ ،‬به جیاوازى حهجم و قورسـایى خۆیـان کـه بـۆ خـهڵکیش ناسـراون‬‫له سهر ئهوانه دانیشن و له سهر هێندێک شت پێک بێن‪ .‬با ئهوان موشاوهره بکـهن و بریـار بـدهن کـه خ هێزێکـى سیاسـیى دیکـه‬‫بێته نێوهوه‪ .‬له شهخسـییات کـێ دهبـێ بهشـدار بـێ؟ پێموایـه کـه دهسـت پێکردنهکـه لـه گـهڵ کۆتـایی ‪ -‬یهکـهى دهبـێ جیـاوازیى‬ ‫ههبێ‪.‬‬‫پرسیار‪ :‬که باس له بهرهى کوردستانى دهکرێ‪ ،‬دیدگاى جیاوازیش دێتوه گوۆڕێ‪ .‬هێنودێ پێیانوایوه کوه ئهنودامانى \"بوهره\" دهبوێ‬‫مافى وهک یهکیان ههبێ‪ .‬دیدگاى واش ههیه دەڵێ نا‪ ،‬ههر حیزبێک دهبێ به پێى قورسایى و توانا و مێەووى خۆى بهشودار بوێ‬ ‫لهم پێکهاتهیهدا‪ .‬پێشنیارى تۆ چیه؟‬‫وهڵام‪ :‬ئهمن که باس له \"بهره\"ى کوردستانى دهکرێ سهرهتا دوو تێ بینیم ههیه‪ :‬یهکێکیان له سـهر ئـهو ناوهیـه‪ ،‬واتـه \"بـهرهى‬‫کوردستانى\"‪ .‬له کوردستانى عێراق پێیان دهگوت \"بهرهى کوردستانى\" (الجبهو الکردستانیو)‪ .‬بۆیه له بارى وشهوه پێموایـه دهبـێ‬‫بگۆترێ\"بهرهى کوردستان\"‪\" .‬بهرهى ئێران\"‪ ،‬بهرهى نازانم فهرانسـه‪ .‬ئـهو\"ى\"یەی نـاوێ و ئـهوه \"ى\"یـه زیـاتر عـهرهبی یـه‪ .‬ئـهوهى‬‫دیکه ئەمن لهجێ دا شتێک به ناوى \"بـهرهى کوردسـتانى\" بـه دروسـت نـازانم‪ .‬ئێمـه وهدواى ئیحساسـات نهکـهوین‪ ،‬هێـزى سیاسـیى‬ ‫دهبێ مهسئوول بێ‪.‬‬ ‫‪128‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫جیاوازیى \"بهره\" له گهڵ ئهو ناوانهى دیکه که بۆ پێکهوهکارکردنى هێزه سیاسی یـهکان دادهنـرێ لـه چـى دایـه؟ ئـهرێ بـۆ نـاوى‬‫\"یهکگرتن\" نهبێ؟ بۆ ناوى\"یهکیهتى\" نهبێ؟ بۆ ناوى\"تشکل\" نـهبێ؟ بـۆ نـاوى\"هاوبهنـدى\" نـهبێ؟ بـۆ نـاوى \"بـهره\" بـێ؟ جیـاوازیى‬‫\"بهره\" چیه؟ زۆر کهس که دهڵێن \"بهره\" دهبێ \"بهره\" شتێکى ههبێ کهسیش پێم ناڵێ \"بهره\" چیه؟ بهڵام ئهمن پێت دهڵێم \"بـهره\"‬‫چیه؟ \"بهره\" که له عهرهبى یان فارسى دا \"جبهه\"ى بـۆ بـهکار دهبـهن‪ ،‬جیـاوازیى ئهساسـیى لـه گـهڵ شـتهکانى دیکـه ئهوهیـه کـه‬‫\"جبهه\" دهبێ وێڕاى ئهو پرهنسیپانه که دایان دهنێن بۆ هاوکارى‪ ،‬وێراى ئـهو ئامانجانـه‪ ،‬دهبـێ بهرنامـهى بـۆ حکوومـهتى دواتـر‬‫هـهبێ‪ .‬جیـاوازی یهکـهى ئهوهیـه ئـهوانى دیکـه ئامانجیـان ههیـه‪ ،‬بهرنامـهى کاریـان ههیـه‪ ،‬بـهڵام بهرنامـهى سیاسـى یـان بـۆ‬‫حکوومـهتى داهـاتوو نیـه‪ ،‬لەحاڵێکـدا \"بـهره\" (جبهـه) ههیـهتى‪ .‬کـه ئـهوهمان دانـا و گوتمـان \"بـهره\" یـان (جبهـه) ئهوهیهکـه‬‫بهرنامهى بۆ حکوومهتى دواى وهزعى مهوجوود ههبێ‪ ،‬ئهو کات \"بهرهى کوردستانى\" هـیچ مانـاى نیـه‪ .‬لـه بـهر چـى؟ چونکـه وهک‬‫گوتم دروشمى ههموو هێزه سیاسی یهکانى کوردستانى ئێران ئهوهندهى ئهمن بزانم وهدیهێنانى فیدرالیزمـه‪ .‬واتـه لـه چوارچێـوهى‬‫ئێراندا کێشهکه چارهسهر دهکهن‪ .‬ئێستا یهکى دیکه بلـێ ئەمـن لـه ئێـران جیـا دهبمـهوه مـافى خۆیـهتى \"بـهره\"ى بـۆ پێـک بێنـێ‪.‬‬‫دهڵێ کوردستان له ئێران جیا دهکهمهوه ئهوهش بهرنامهکهمه بـۆ سیسـتهمى حکوومـهتى کوردسـتان‪ .‬بـهلام کـه دەڵێـى لـه ئێرانـدا‬‫دهمێنمهوه‪ ،‬بهرنامـهى حکوومـهتى ئێـران بـه تـو دانـانرێ‪ .‬دهبـێ هـهموو ئێرانـی یـهکان یـان هێـزه سیاسـی یـه گـهورهکانى ئێـران‬‫دابنیشن جبههیهک پێک بێنن و بهرنامهش بۆ حکوومهتى دواى کۆمارى ئیسلامى که ئهوان بێنـه سـهر کـار دابنـێن‪ .‬ئـهتۆ نـاتوانى‬‫بهرنامهى حکوومهتى کوردستانیش دابنێى‪ ،‬چونکه ناکرێ له ئێران سیستهمێک لهسهر کار بێ و لـه کوردسـتان سیسـتهمێکى دیکـه‬‫دابنێى‪ .‬ناکرێ ئێران سهرمایهدارى بێ‪ ،‬کوردستانیش سوسیالیستى بێ‪ .‬راسته له فیدرالیزم دا هێنـدێک تایبهتمهنـدیى ناوچـهیى‬‫له هێندێک قانوونی (احوال شخصى) له بهرچاو دهگیرێ‪ ،‬بهڵام به گشتى ناوچهى خودموختار سهر به حکوومـهتى فیدراڵـه (کـه‬‫ده‪-‬ڵێم ناوچـهى خودموختـار مهبهسـتم ئـهوه نیـه شـیعارى خودموختـارى بژێنمـهوه) لـه فیـدرالیزمیش دا ناوچـهکان پێیـان نـاڵێن‬‫فیدراڵ‪ .‬ئێستا ئهوهى که لێره (کوردستانى عێراق) دەڵێن کوردستانى فیدراڵ ئیستیلاحێکى دروست نیـه‪ .‬کوردسـتان فیـدراڵ نیـه‪،‬‬‫عێراق فیدڕاڵه‪ ،‬ئهوانه ههر پیێان دهڵێن ناوچهى خودموختار‪ .‬کهوابێ له جێ دا باسى \"بهره\" زۆر وارید نیه باسـى \"یـهکگرتن\"‪،‬‬ ‫\"هاوپێوهندى\"‪ ،‬ئیئتیلاف\" و \" ههڤگرتن\" و شتى ئاوا به باوهڕى من دروسته‪.‬‬‫بهڵام ئهوه که پێوهندیى ئهندامانى ئهو یهکگرتنه دهبێ چۆن بـێ؟ ئـهمن پێموایـه کـه حـهق ئەوەیـه هـهر ئیئتیلافێـک پێـک دێ‪،‬‬‫شێوهى کارکردن و ئیدارهکردنى وا بێ که ههموو لا له ئهرک و لهماف دا بهرانبهر نهبن یـان لـه راسـتى دا بهرانبـهر بـن‪ .‬ئـهوهى‬‫که دهڵێ \"هر که بامش بیش برفش بیشتر\" دروسته‪ .‬واته ئهوهى حقووقى زیاتر وهردهگرێ ئـهرکى زیاتریشـى هـهبێ‪ .‬ئـهوهى کـه‬‫قورسایى یهکى زیـاترى ههیـه دهسـهڵاتى زیـاترى هـهبێ‪ .‬ئـهمن هـهر لـه تیئـۆرى دا دهڵـێم‪ ،‬بـهبێ ئـهوهى مهبهسـتم هـیچ هێـز و‬‫حیزبێـک بـێ‪ .‬واى دانێـین ‪٩‬ئهنـدام لـه بهرهیـهک دا هـهن‪ .‬یـهکێکیان ‪ %٣٣‬ى خـهڵکى ولاتهکـهى خـۆى (وا دابنـێ باسـى بـولیڤى‬‫دهکـهم نـهک کوردسـتان) لهگـهڵ دایـه‪ ،‬یـهکێکیان ‪ ، %٢١‬یـهکیان ‪، %٨٣‬یـهکیان ‪ ،%٨١‬ئێسـتا \"بـهره\"یـهک پێـک دێـنن‪ .‬ئایـا‬‫دروسته ههموویان به قهد یهک سهلاحییهتیان لهو جبههیهدا ههبێ ؟ باشه وا دانێین نـاکۆکی یـهک ههیـه لـه سـهر مهسـهلهیهکى‬ ‫‪129‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫زۆر گرنگ ئهوان سێن ‪ %٩٣‬ن و یـهکیان کـه گهورهیـه ‪ %٣٣‬ه ‪ .‬ئـهوان ئهگـهر رایـان جۆرێـک بـوو دهنگـى ئـهوان سـهر دهکـهوێ‪.‬‬‫باشـه ئـهوه لـه راسـتى دا قوربـانى کردنـی زۆرایـهتى یە لـه بهرامبـهر کهمایـهتی دا‪ ،‬ئـهو ‪%٣٣‬هى خـهڵک بۆیـه لـه گـهڵ ئـهو‬‫حیزبهن که سیاسهتهکانى ئهویان قبووڵه‪ .‬به خ حهقێک دهچـێ دیـدگاى زۆربـهى خـهلکى فیـداى دیدگایـهک دهکـا کـه کهمایـهتی‬‫یه‪ .‬پاشان وا دابنێین حیزبێکى چووکه و حیزبێکى گهوره له جەبههیهک دا ههن‪ .‬باشه ئهو جەبههیـه ئهگـهر فعـال بـێ ههزینـهى‬‫دهوێ‪ .‬ئایا ئهوانى دیکه دهتوانن ههر یهکهیان مهسهلهن مانگێ ‪ ٨١١١١‬دوڵار بدهن بـۆ خهرجهکـهى‪ .‬یـان جاروبـار وهک شـیعاریش‬‫دهڵێن با کهسایهتیى سهربهخۆى تێدابێ به مافى وهک یهکـهوه‪ .‬ئـهمن پێموایـه ئـهوه جۆرێـک گـاڵتەیە بـه ئیحساسـاتى خـهڵک‪.‬‬‫مهسهلهن وا دابنێین جەبههیهک له کوردستانى ئێران پێک دێ‪ .‬حیزبى دێموکراتى تێدایـه‪ ،‬کۆمهلـهى تێدایـه‪ ٣١ ،‬کهسایهتییشـى‬‫تێدایه‪ .‬ئهگهر وا دانێین ئهوکهسایهتی یانه رایان له گهڵ حیزبهکان یهک نیه‪ .‬ئهو حیزبانه دهبێ ههزینهى ئهوبهرهیه تـهئمین‬‫بکهن و ههوڵ و تهقهلا بدهن بۆ ئهو جەبههیه‪ ،‬ئهگهر خهباتى چهکدارانهیـه خوێنهکـه ئـهوان بیـدهن‪ ،‬بـهڵام کهسـایهتی یـهکان‬‫بریار بدهن که چارهنووسى ئهو بزووتنهوهیه چۆن دهبێ؟ به جۆرێکى دیکه بۆى بچـین‪ .‬کهسـایهتی یـهک ههیـه کـه سـهر بـه هـیچ‬‫حیزبێک نیه‪ ،‬باشه ئهى ئهندامانى ئهو حیزبانه‪ ،‬ئهندامانى به ئهزموونى ئهو حیزبانه ئهوان کهسـایهتى نـین؟ بـۆچى حیزبێـک‬‫بـه خـۆى و سـهد کهسـایهتیى هـاوتەرازى ئـهو کهسـایهتی یانـهوه کـه لـه دهرهوهى حیزبـهکان هـهن یـهک دهنگـى هـهبێ بـهڵام‬‫کهسـایهتی یـهکى دیکـه هـهر چونکـه حیزبـى نیـه بـه تـهنیا دهنگێـک بـێ؟ ئـهوه بهرابـهرى نیـه‪ ،‬ئـهوهى زێـدهخوازی یـه بـۆ ئـهو‬‫کهسانهى که نوێنهرایهتیى کهمایهتی یهک له کۆمهڵگاکهى خۆیان دا دهکهن‪ .‬بۆیه پێموابێ هیچ شتێکى سهیر و سـهمهره نیـه کـه‬‫تهرکیبهکه وا دابنرێ کـه بـه پێـى وهزنـى هـهر حیزبێـک سـهلاحییهت لـه نێـو رێبـهریى ئـهو یـهک گرتنـهدا کـه پێـک دێ دابـهش‬ ‫بکرێ‪ .‬ئهمن پێموایە عهکسى ئهوه عهداڵهت بهرقهرار ناکا‪.‬‬‫پرسیار‪ :‬تۆ لهگهڵ ئهوهداى که جیاوازى و قورسایى حیزبهکان لهو یهکگرتنهدا وهک خۆیان ببینرێن‪ ،‬ئهمه له لایهک‪ .‬له لایوهکى‬‫دیکهوه ئهحزابى ئێمه ههر ههموویان له تاراوگهدان‪ ،‬بهڵام له سیستهمگهلى دێموکراتیک دا شوێن و جێگاى هێزهکان له رێگواى‬‫ههڵبەاردنهکانهوه دیارى دهکرێ‪ .‬واته ئهوه ههڵبەاردنهکانه به تۆ دهلى کوام هێوز یهکوهم و کوام هێوز دووههموه‪ .‬لوه نوهبوونى‬ ‫ههلبەاردنێکى ئازاد له کوردستان ئهو وهزنهى که باست کرد به چى ههڵ بسهنگێندرێ؟‬‫وهڵام‪ :‬پرسیارهکهت به جێ یهو کارهکهش موشکیله‪ .‬بهلام ئهگـهر بمانـهوێ پێوانـهى دیکـه دابنێـین پێوانـهى دیکـه هـهن کـه بـه‬‫جۆرێک له جۆرهکان قابیلى هەڵسـەنگاندن (سـنجش)ن‪ .‬مهسـهلهن کـام حیـزب هـهر ئێسـتا ژمـارهى ئهنـدامانى پتـره‪ .‬کـام حیـزب‬‫شههیدى زیاتره؟ کام حیزب له رابردوودا له ههڵبژاردنهکان دا زۆرترین دهنگى هێناوه‪ .‬ئهمن لێـرهدا مـهجبوورم شـتێک بڵـێم کـه‬‫به قازانجى حیزبهکهى منه‪ .‬حیزبى دێموکرات له مێژووى سیاسیى خۆى دا سێ جار بهشداریی ههڵبژاردنهکانی کردوه‪ .‬جارێکیـان‬‫ساڵى ‪ ٨٥٥٨‬بوو که حیزبى دێموکرات پشتیوانیى له سارم خانى سـادق وهزیـرى کـرد یـادى بـهخێر بـێ‪ ،‬ههڵبژاردنـهکانى بـردهوه‪.‬‬‫جارێکیان دوکتۆر قاسملوو کاندیدا بوو بۆ مهجلیسى خوبرهگان که حیزبى دێموکرات پشـتیوانیى لێکـرد و بردیـهوه‪ .‬جارێکیـان لـه‬‫یهکهم مهجلیسى شووراى ئیسلامى دا که ئهو کات ناوى شووراى میللى بوو بهشـدار بـووین لـه هـهر جـێ یـهک نوێنـهرێک سـهرکهوت‬ ‫‪130‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫سهر به حیزبى دێموکرات بـوو‪ .‬لهوانـهش کـه کهوتنـه دهورى دووهـهم جگـه لـه مـهریوان لـه هـهموو جێگایـهک نوێنـهرانى حیزبـى‬‫دێمـوکرات لـه پێشـهوه بـوون‪ .‬باشـه ئیسـتا بهڵگهیـهک نیـه کـه نفـووزى حیزبـى دێمـوکرات وهک خـۆى مـابێ‪ .‬هـیچ بهڵگهیـهکى‬‫مەحکەمهپەسندمان نیه‪ .‬بەڵام ئایـا بهڵگـهى مەحکەمهپەسـندى دیکـه ههیـه نیشـان بـدا کـه یـهکى دیکـه جێگـاى وى گرتبێتـهوه؟‬ ‫ئهویش نیه‪ .‬کهوابێ مهجبوورین به شتێکى دیکه بگهین‪ .‬با بڵێم ئهو ئیددیعایانهى که ئێستا ههن ئهو کاتیش ههبوون‪.‬‬‫ئـهمن لـه بیرمـه لە هـهڵبژاردنى دهورهى یهکـهم[ی مەجلیسـی ئێـران] ئهنـدامانى دهسـتهى نوێنهرایـهتى لـه مـاڵى مامۆسـتا شـیخ‬‫عێززهدینى حوسـینى کۆبووینـهوه لهسـهر ئـهوهى کـه چـۆن کاندیـدا معرفـى بکـهین‪ ،‬چـۆن بچینـه نێـو ئـهو ههڵبژاردنانـهوه‪ .‬ئـهمن‬‫بهرپرسى ههیئهتى حیزبى دێموکرات بووم‪ .‬گوتم با ههر کامهمان کاندیداى خۆمان ههبێ‪ ،‬لـه دهورى یهکـهم دا لایـهنگرانى هـهر‬‫لایـهکمان دهنـگ دهدهیـن بـه کاندیـداى خۆمان‪،‬بـهڵام لهئێسـتاڕا تەوافـوق دهکـهین کاندیـداى هـهر لایـهکمان لـه دهورى یهکـهم دا‬‫دهنگى زیاترى هێنابوو ههموولا راگهیهندراو دهربکهین و داوا له لایهنگرانى خۆمان بکهین که له دهرى دووهم دا دهنگ بهو بـدهن‬‫واتـه چیـدى خۆمـان کاندیـدا نهکـهین‪ .‬مهسـهلهن لـه حـهوزهى ههڵبژاردنـهکانى سـهقزدا کاندیـداى چریکـى فیـدایى لـه هـهمووان‬‫زیـاترى دهنـگ هێنـا و کهوتـه دهورى دووهـهم‪ ،‬ئیـدى حیزبـهکانى دیکـه بهیاننامـه دهربکـهن و بڵـێن ئێمـه کاندیـدمان نـابێ و‬‫کاندیدى ئێمه فڵان کهسه که کهوتوته دهورى دووههم‪ .‬ئهوان گوتیان نا با به سهر یهکهوه کاندیدا بـدهین‪ .‬ئـهمن گـوتم سـوودى‬‫نیـه و بـه ئاکـام ناگـهین‪ .‬گوتیـان بـۆ بـه ئاکـام ناگـهین؟ گـوتم چونکـه دهبـێ کاندیـداکان بـهش بکـهین‪ ،‬چهنـدیان هـى حیزبـى‬‫دێموکرات و چهندیان هى کۆمهڵه و چهندیان هى دیکه بن؟ بۆیه له سهر ئهوه به تهوافوق ناگهین‪ .‬گوتیـان بـۆ ناگـهین؟ گـوتم‬‫چونکـه ئهگـهر ئـهمن بڵـێم نیـوهى کاندیـداکان لـه حیزبـى دێمـوکرات بـن ئێـوه قبـووڵى ناکـهن‪ .‬گوتیـان جـا بـۆ نیـوه لـه حیزبـى‬‫دێموکرات بن؟ ئهمنیش گوتم جا ئیشکالهکه لهوهدایـه کـه ئـهمن بـه نیـوهى رازى نـابم‪ ،‬چونکـه ئـهمن پێموایـه حیزبـى دێمـوکرات‬‫زیاترله نیوهى کاندیداکانى سهر دهکهون کهچى ئێوه به نیوهکهش رازى نین‪ .‬گوتیان جا ههڵبژاردن دهرى دهخـا‪ ،‬گـوتم بـا دهرى‬‫بخا‪ .‬وابوو حیزبى دێموکرات به تهنیا کاندیداى ناسـاند بـهڵام ئـهوان ئیتلافیـان کـرد (مامۆسـتا و کۆمهلـه و چریـک و تهنانـهت‬‫سهربهدارانیش لهگهڵیان کهوت) بهڵام له نهتیجهدا ئێمه له زۆربـهى جێگاکـان سـهرکهوتین‪ ،‬ئـهوان تـهنیا لـه مـهریوان دهنگیـان‬‫زیاتر هێنابوو‪ .‬باشه ئێستا خ گۆرانێک رووى داوه؟ ئهمن ناڵێم نهگۆڕاوه و وهک خۆیـهتى و دهلیلـێکم نیـه بـۆ ئـهوهى وهک خـۆى‬‫بێ‪ .‬خهڵک دهڵێن وهک خۆیهتى و زیاتریشه بهڵام ئهمن ئیددیعاى ئـهوه ناکـهم بـهڵام ئیـدى چـى دهرى دهخـا کـه ئـهو تهوازونـه‬ ‫[بە قازانجی لایەنێکی دیکە] گۆڕاوه‪ ،‬ئهویش وا نیه‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬باشه مامۆستا قسهکانت ئاماژهیه به قورسایى حیزبى دێموکرا له رابردوودا‪ ،‬بهڵام ئهمه رهسالهتێکى زیاتر دهخاته‬‫سهر حیزبى دێموکرا بۆ لێک نیزیک کردنهوهى هێزه کوردی یهکان له دهورى یهک‪ .‬باشه حیزب بۆ نهیتوانیوه ئهم رهسوالهته‬ ‫به جێ بگهیهنێ؟‬ ‫وهڵام‪ :‬عهرزم کردى که هۆیهکهى ههر ئهوهیه لایهنهکانى دیکه ئاوا دهکهن‪ .‬ئێستا کۆمهڵه ههمیشه گوتوویهتى و حهقى‬ ‫‪131‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫خۆشیهتى بیڵێ‪ .‬دهڵێ ئهمن به موو کهمتر له حیزبى دێموکرات رازى نیم‪ .‬حیزبـى دێمـوکراتیش ئـهوهى قبـوول نـهکردوه‪ ،‬چونکـه‬‫پێیوایه نوێنهرایهتیى زۆرایهتیى کۆمهڵگا دهکا‪ .‬ئهمن بۆخۆم له گهل دوستانى کۆمهڵه دانیشتووم دهڵێن ئێمه نامانهوێ ئیمتیـاز‬‫داوا بکهین‪ ،‬بهڵام پێمانوایه ئێمه حیزبى یهکهمین له کوردستاندا‪ .‬جا ئهو ئیختیلافه ههیه که ناهێڵێ ئهو ئیئتیلافه پێـک بـێ‪،‬‬‫ئـهگینا ئیختـیلاف لـه سـهر مهسـائیلى سیاسـى نیـه‪ .‬بـه داخـهوه زۆریـش ئاسـۆکه نیزیـک نـابینم‪ .‬ههرچهنـد ئـهمن پێموایـه ئـهوه‬‫پێویستی یهکه بۆ فیداکارى دهبێ‪ .‬رهنگه زهوابیتێک ههرباش بێ ههبێ‪ .‬ئێستا له هێندێک جێ دا ئهو زهوابیتهیان دانهناوه‪ .‬لـه‬‫کوردسـتانى عیـراق ماوهیـهک جهبهـه هـهبوو کـه پـارتى و یهکیـهتى تێیـدا بـوون‪ .‬ماوهیـهکى درێژتـر لـهو ماوهیـه هاوپـهیمانى‬‫ههبوون‪ .‬پارتى یهکى ههبوو‪ ،‬یهکیەتى یهکى ههبوو بێ ئهوهى بنووسرێ‪ ،‬له ههر دوو هاوپهیمانی یه کە ههموو لایان رێبـهریى‬‫حیزبه گهورهکهیان قبووڵ بوو یانى هاوپهیمانیى کوردستان لـه سـلێمانى چهنـد ئهنـدامیان هـهبوو هـهموویان رێبـهریى یهکیـهتى‬‫یان قبووڵ بوو و هى ههولێریش تێکڕا رێبهریی پارتی یـان قبـوول بـوو‪ .‬بـهڵام لـه کوردسـتانى ئێـران وهک گوتـت هـهڵبژاردنێک‬ ‫نیه که پێشانى بدا و ئهوهى پێشووشیان قبوول نیه‪ .‬کهواته زهوابیتێکیان دهوێ‪.‬‬‫پرسیار‪ :‬تو بۆخو بووونى بهرهیوهکى یوهکگرتووى کووردى لوه حیزبوهکان بوه پێویسوت دهزانوى بوۆ قۆنواغى ئێسوتاى خوهباتى‬ ‫کوردهکان؟‬‫وهڵام‪ :‬گوتم ئەمن پێموایه له جێ دا ناوى \"بهره\" باش نیه‪ .‬چونکى هێنده تهبلیغاتى بۆ کراوه له بـهر چـاوى کۆمـهڵانى خـهڵک‬‫بۆته \"معجزه\"‪ .‬یانى ئێستا خهڵک پێیان وایه که ئهمڕۆ بهره پێک هات‪ ،‬سبهینێ کوردستان رزگار دهبێ‪ .‬له حاڵێکدا به داخهوه‬‫ئهمن وا تێدهگهم و ئێستاش راکهم بـه دروسـت دهزانـم ئـهمرۆ بهرهیـهک ئـیعلان بکـرێ سـبهى و دووى و سـێ مـانگى دیکـهش هـیچ‬‫شتێک ناگۆڕێ‪ .‬چونکه ئێمه له بارودوخێکدا نیین کـه حهرهکـهتێک دهسـت پێبکـهین کـه دهسـکهوتێکى لـێ بهرهـهم بـێ‪ .‬ئێمـه لـه‬‫دهرهوهى وڵات دهژیین‪ .‬باشه ئهو تاقه هیوایه بۆ لـه خـهڵک بسـتێنین؟ بڵـێن ئـهوه بـهرهش پێکهـات و هیچشـى نـهکرد؟ بۆیـه بـه‬‫نـاوى بـهره پێموایـه پێکهێنـانى بـاش نیـه‪ ،‬بـهڵام پێویسـته ئێمـه ههڵویسـتهکهمان یـهک خـهین‪ .‬پێویسـته پێکـهوه کـار بکـهین‪.‬‬‫پیویسته ئێمه ئوسوولێکمان ههبێ که سبهى گەڕاینهوه نێو وڵات چۆن لهگەڵ خهڵکى رهفتار بکهین و چۆن لـهگەڵ یـهکتر رهفتـار‬‫بکهین‪ .‬ئهگهر ههلومهرجێکى وهک سالى ‪٣١‬ى ئێران پێکهات یان ههلومهرجێکى وهک دهیهى ‪٢١‬ى کوردستانى عێراق پێکهـات چـۆن‬‫ئهو وڵاته پێکهوه ئیداره بکهین‪ .‬ههر کهس بۆ خۆى حکوومهتێکى ههبێ؟ ههر کهس ناوچهى دهسهڵاتى خـۆى هـهبێ یـان پێکـهوه‬‫و بـه یهکدهسـت و یـهک قـانوون وڵات بەڕێـوه بـهرین‪ .‬ئێمـه تهجروبـهى ئـهوهمان ههیـه‪ .‬زۆرجـار قـانوونێکى بـاش جـێ بـه جـێ‬‫نهدهبوو چونکه حیزبێک دهیگوت ئهوه هى فلان حیزبه ئهمن به قسهى ناکهم‪ .‬مهسهلهن حیزبـى دێمـوکرات ژن بـه ژنـهى قهدهغـه‬‫کردبوو فلان حیزب دهچوو به لایهنگرانى خۆى ژن به ژنهى دهکرد‪ .‬دهیگوت خۆ حیزبى دێمـوکرات حـاکم نیـه و هـهر بـۆ شـکاندنى‬‫حاکمییهتى حیزبى دێموکرات مجوزى دهنووسى بۆ ژن به ژنه‪ .‬ئێمه دهمانگوت دارستانهکان مهبڕن‪ ،‬حیزبێکى دیکه دههات دهیگـوت‬‫بابـه بیبـڕن خـۆ مـاڵى حیزبـى دێمـوکرات نیـه و مـاڵى خۆتانـه‪ .‬بۆیـه پێویسـته هـهر لهئێسـتاوه کاربکـهین و هـهر لـه ئێسـتاوه‬ ‫ئوسوولێکمان ههبێ که رهنگه ئهو کات دهسکاریى بوێ‪ .‬بهڵام با ناوى جهبههى له سهر دانهنری‪.‬‬ ‫‪132‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫پرسیار‪ :‬کهواته تۆ دهترسى له جێ بهجێ نهکردنى ئهو هیوایهى که رهنگه ئهم حیزبانه له دانانى بهره به خهڵکى بدهن و بۆیان‬ ‫جێ بهجێ نهبێ؟‬‫وهڵام‪ :‬بەڵێ ئهورۆکه وایه‪ ،‬ئهگهر بهره پێک بێ چى دهکا؟ به خۆى و ده ههزار پێشمهرگه دهتوانێ ناوچهیـهک رزگـار بکـا؟ لـه‬‫لایهکى دیکهشهوه جهبهه رێکهوتنى چهند رێبهر نیه‪ .‬دهبێ بهدهنهى ئهو حیزبه لهگهڵ حیزبهکانى دیکه ئـهو زهمینـهى هاوکـارى‬‫کردنه له نێوانیان پێک بێ یانى ببێته شتێکى جیگاى قبوولى ههمووان‪ .‬له ههمووى گرنگتر ئێمـه ئێسـتا کـارى پراکتیکیمـان بـۆ‬ ‫ناکرێ‪ .‬به تایبهتى ئهو کاره پراکتیکی یهى که خهڵک دهیانهوێ‪.‬‬ ‫سهرچاوه وێبلاگی کاک خالید ‪ /‬ڕێکهوتی ‪٢١ :‬ی ئاوریلی ‪٢١١٢‬‬ ‫‪133‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬ ‫وردەکاریییەکانی شەڕی ساڵی ‪ ١٠٥٩‬لە نەغەدە لە وتووێە لە گەڵ‬ ‫مامۆستا حەسەنزادەدا‬ ‫هەڤپەیڤین‪ :‬مێهدی مێهرپەروەر‬‫پاش سەرکەوتنی شۆڕشی گەلانی ئێران‪ ،‬حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران‪ ،‬رۆژی ‪٨٨‬ی رەشەمە لە میتینگێکی گەورەی شاری‬‫مەهاباددا‪ ،‬خەباتی ئاشکرای خۆێ دەست پێکرد‪ .‬بە دوای ئەو کۆبوونەوەیەدا لە شارەکانی دیکەی کوردستان لەو چەشنە‬‫میتینگانە لە لایەن حیزبەوە بەرێوە چوون‪ ،‬کە لەگەڵ پێشوازیی بێوێنەی خەڵک بەرەوروو بوون‪ .‬رۆژی ‪٥٨‬ی خاکەلێوەی ساڵی‬‫‪ ٨٥٣١‬حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران ویستی لە شاری نەغەدەش‪ ،‬میتینگێک پێک بێنێ کە سەرەڕای باس لەسەر سیاسەتە‬‫گشتییەکانی حیزب‪ ،‬بناخەیەکی نوێ بۆ هاوخەباتیی دوو گەلی کورد و ئازەربایجانی دابمەزرێنێ‪ ،‬بەڵام‪ ،‬بەداخەوە شەڕێکی‬‫نەخوازراو رووی دا کە بە سەدان کەس لە رۆڵەکانی دوو گەلی کورد و ئازەری بوونە قوربانی و بە هەزاران ماڵی کورد بە‬ ‫ناچار ماڵی خۆیان بەجێ هێشت‪.‬‬‫شەڕی نەغەدە بە دەرچوونی بەیاننامەیەکی هاوبەش کۆتایی پێها و لەو پێوەندییەدا هەیئەتی\" حسن نیت\" پێکها ‪.‬‬‫سەبارە بە نێوەرۆکی بەیاننامەکە و پێکهاتەی هەیئەتی \"حسن نیت\" و رۆلی کوردەکان لەو پێوەندییەدا‪ ،‬رووی پرسیارمان‬‫کردە بەڕێز مامۆستا حەسەنزادە سیاسەتمەداری ناسراوی کورد‪ ،‬کە ئەوکا نوێنەری حیزب و ئەندامی هەیئەتی \"حسن نیت\"‬ ‫بوو‪ ،‬بەڕێزیان لە وەڵامدا وتی‪:‬‬‫وهڵام‪ :‬لەراستی دا ئەگەر بمانەوێ لە باری شەڕی نەغەدەوە قسە بکەین‪ ،‬دەبێ کەمێک پتر بگەڕێینەوە‪ ،‬هەروەک دەزانن شەڕی‬‫نەغەدە‪ ،‬نتیجەی پیلانێک بوو کەپاشماوەکانی رێژیمی سەڵتەنەتی و ئاژاوەگێرانی سەر بەجمهوریی ئیسلامی کە لەراستیدا هەر‬‫لە چەند عونسووریکدا خۆیان دەنواند بەعەمد بەسەر دوو میللەتی کورد و ئازەرییاندا سەپاند‪ ،‬بەبۆنەی رێکخستنی میتینگێکی‬‫ئاشتیخوازانە کەلەتەرەف حیزبی دێموکراتی کوردستانەوە سازکرابوو‪ .‬ئەمن بەئینسافەوە دەڵێم کەحیزبی دێموکرات لەرێکخستنی‬‫ئەو میتینگەدا بێ دیققەتییەکی کردبوو‪ ،‬یەعنی ئیمە نەمانتوانیبوو حەساسیەتی وەزعی نەغەدەی بەو جۆرە کە هەیە‪ ،‬تێ‪-‬‬‫بگەین و یان ئەو میتینگە وەڕێ نەخەین‪ ،‬یان ئەو میتینگە چووکتر وەڕێ بخەین‪ ،‬یان هیچ نەبێ ئیجازە نەدەین کە خەڵک بە‬‫چەکەوە بچێتە ئەوێ‪ .‬ئەمە هەڵەیەک بوو کە لە رووی نیازپاکییەوە‪ ،‬ئێمە تووشی بووین‪ .‬چونکە بەراستی حیزبی دێموکرات‬‫هیچ نیازێکی نەبوو غەیری ئەوەی کە لەشارێکی وەکوو نەغەدەدا کە دەیویست بیکاتە شاری برایەتی و تەبایی تەئکید بکاتەوە‬ ‫و پێدابگرێ لەسەر پێوەندیی برایانە و خەباتگێرانەی دوو میللەتی کورد و ئازەری کە لە لەو شارە دەژین‪.‬‬ ‫‪134‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫بەڵام ئەوانە کە چاویان بە برایەتیی کورد و ئازەری هەڵ نەدەهات‪ ،‬هاتن ئەو بەزمەیان رێکخست‪ ،‬ئەو شەڕەیان بەسەر هەر‬‫دوو میللەتدا سەپاند‪ .‬بۆیە دەتوانم بڵێم بەشی هەرە زۆری قوربانییەکان لە هەر دوو لاوە قوربانیی ئەو پیلانە دژی‬‫ئینسانییە بوون‪ ،‬کە بەنیازپاکییەوە واریدی بوون‪ ،‬بەڵام بوونە قوربانیی پیلانێک و دەسیسەیەک کە دوژمنانی هەر دوو میللەت‬‫وەرێیان خست‪ .‬ڕەنگە لەو نێوەدا کەسانێکیش هەبووبن کە ئەگەر کوژراون شیاوی ئەو سزایە بوون کە وەرەیان گرتوە بە بێ شک‬‫لەوانەش کە ئاژاوەکەیان وەرێ خست هەندێ کەس کوژران‪ .‬بەهەرحاڵ شەڕی نەغەدە لە رۆژی ‪٥٨‬ی خاکەلێوەی ساڵی ‪٨٥٣١‬دا‬‫وەرێ کەوت‪ .‬ئەو بەیاننامەیەی کە پرسیاری لێدەکەی رۆژی ‪٢‬ی بانەمەڕ دەرچوو‪ ،‬کۆبوونەوەیەک لە مەحمەدیار پێکهات‪ ،‬لەو‬‫کۆبوونەوەیەدا لە تەرەف شاری مەهابادەوە و لە تەرەف بڵێین رێبەرایەتیی کوردەوە کە ئەو وەختەی جارێ رێبەرایەتییەکی وا‬‫مونسەجیم نەبوو‪ .‬بەڵام حیزبی دێموکرات هەبوو وەکوو تەرەفێک شووڕای شاری مەهابادێ هەبوو‪ ،‬کەیخوداو ڕیشسپی و‬‫عولەمای دینی و ئەوانە هەبوون هەیئەتێک ڕێکخرا کەبچن‪ ،‬لەوێ دەگەڵ نوێنەرانی خەڵکی نەغەدە و هەروەها لەگەڵ‬‫کارمەندانی دەوڵەت‪ ،‬هەم لە ئوستان و هەم لە شارستانی نەغەدەی‪ ،‬دابنیشن بۆ چارەسەری ئەو مەسەلەیە‪ .‬ئەوەی لە بیرم بێ‬‫ڕەنگە تەواوتەواو هەموو ناوەکانم بەبیر نەیەن‪ ،‬لە لایەن کوردەکانەوە‪ ،‬خوالێخۆشبووان مامۆستا مەلا رەحیمی عەبباسی و‬‫مامۆستا مەلاخدری مەولانی یان مامۆستا مەلاخدری سارتکێ کەوا مەشهوورە وەکوو رووحانی بەشدار بوون‪ ،‬فەرمانداری‬‫مەهابادێ‪ ،‬مەرحوومی حەسەنی بابا تاهێری بەشدار بوو‪ ،‬کاک رەحیم خەڕڕازی یان ئێستا حاجی رەحیمی خەڕڕازی بەشدار بوو‬‫وەک نوێنەری ئەسناف و بڵێین پیاوماقووڵانی شاری مەهاباد‪ ،‬ئەمنیش وەکوو نوێنەرێ حیزبی دێموکرات بەشدار بووم‪ ،‬چەند‬‫کەسێکیش دەگەڵ بوون‪ .‬دیارە هەیئەتی ئێمە هەمووی بێ چەک بوون‪ ،‬بێموحافیزو ئەوانە‪ ،‬تەنانەت هەندێ پێشمەرگەمان‬‫دەگەڵ بوون کە لە قاوەخانەیەک کە بە قاوەخانەی \"حاجی حوسێن\" دەناسرا بەجێمان هێشتن‪ ،‬بۆ ئەوەی بەبێ چەک بچینە‬‫ئەوێ و وەکوو هەیئەتێکی بە تەواو مەعنا بێچەک و هەیئەتی حوسنی نییەت واریدی ئەوێ بین‪ .‬لەوێ باسێکی دوورودرێژ کرا‬‫لەسەر ئەو شەڕە و عەوامیلی هەڵگیرسانی و ئەمن زۆر چاکم لە بیرە کە بە فارسیمان قسە دەکرد چونکی هەموومان لێک حاڵی‬‫نەدەبووین‪ ،‬ئەگەر بە فارسیمان قسە نەکردبایە‪ ،‬فارسی زمانی موشتەرەکی هەموومان بوو‪ ،‬ئەمن گوتم لە جیاتی ئەوەی پێی‬‫بڵێین جەنگی نەغەدە‪ ،‬حەق وایە پێی بڵێین‪ ،‬نەنگی نەغەدە‪ ،‬چونکی ئەو شەڕە لە بەینی دوو میللەتدا هەڵگیرساوە کە بران و‬‫چارەنووسی موشتەرەکیان هەیە و وەک یەک غەدریان لێکراوە‪ ،‬حەق وایە پێکەوە بۆ وەدەستهێنانی ئامانجەکانیان خەبات‬‫بکەن‪ .‬ئەمن پێمخۆش بوو ئەوەش بڵێم لە ئوستاندارییەوە‪ ،‬هەم ئوستانداری ئازەربایجانی غەربی‪ ،‬کە دیارە مەنتەقەی‬‫کوردستان هەمووی ئەو بەشەی هەمووی هەر دەگرێتەوە‪ ،‬ئاغای عەبباسی‪ ،‬بەشدار بوو هەم ئاغای قوڕەیشی‪ ،‬لە رووحانیونی‬‫خەڵکی ورمێ بەشدار بوو و هەم مەلا برایمی موحەرریر کە وا بزانم ئیمامجومعەی بەشی ئازەرینشینی شاری نەغەدەی بوو‪ ،‬هەم‬‫ئەوان بەشدار بوون‪ .‬باسێکی زۆر کرا لەسەر ئەوە کە ئەو شەڕە خراپە‪ ،‬هەموو تەئکیدیان کردەوە لەسەر ئەوە کە ئەو شەڕە‬‫خراپە و دەبێ کۆتایی پێبهێنرێ‪ ،‬ئەمن زۆر چاکم لەبیرە کە ئوستاندار هەرچەند عومرێکی زۆری هەبوو لە ئوستانداریدا‪،‬‬‫بەڵام وا تێگەیشتم پیاوێکی بە حوسنی نییەتە‪ ،‬چەند جار بەڕاستی لە نەقشی کوردەکان و‪ ،‬بەتایبەتی لە حوسنی نییەتی‬‫حیزبی دێموکرات تەشەککوری کرد‪ .‬بەیانیەکە بەو موناسەبەتەوە دەرچوو‪ ،‬ئێمە هەر لە مەحمەدیار دانیشتبووین کە بەیانیەکە‬ ‫‪135‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫لە رادیۆ تاران خوێندرایەوە‪ ،‬چونکی بەیانی گەیشتینەوە وێ و‪ ،‬نەهاریشمان لەوێ کرد و پاش نێوەرۆیە ڕٶیشتین‪ .‬بەیانیەکە‬‫هەر ئەوەندی تێدا بوو کە ئەو شەڕە‪ ،‬شەڕێکی براکوژییە‪ ،‬شەڕێکە بە قازانجی هیچ یەک لەو دوو نەتەوەیە تەواو نابێ و‪،‬‬‫دەبێ هەرچی زووترە تەواو بکرێ‪ .‬بەناوی نوێنەرانی هەر دوو نەتەوە داوا کرابوو کە تەرەفەین دەست لە شەڕ و دەرگیری‬‫هەڵبگرن و بگەڕێنەوە شوێنەکانی خۆیان‪ ،‬کە لەو بارەوە لایەنی کوردی هەتا شەڕکەرەکانیش بە راستی بە حوسنی نییەتەوە بە‬‫دەنگی ئەو بانگەوازەوە چوون‪ ،‬بەڵام ئەوەی کە جێی داخ بوو‪ ،‬ئەوە بوو کە نوێنەرانی دەوڵەت لە واقیعدا هەر ئەو کەسانە‬‫بوون کە شەڕەکەیان هەڵایساندبوو‪ ،‬دەگەڵ ئەوەی بەناوی ئەوە کە دەیانەوێ شەڕەکە دامرکێنن‪ ،‬هێزی نیزامیی نارد‪ ،‬هێزە‬‫نیزامییەکە کە هات بەراستی یەکتەرەفە عەمەلی کرد‪ ،‬عەمەلەن بۆ سەرکوتی کوردەکان هات‪ ،‬ئێمە کە لەوێ دانیشتبووین‪،‬‬‫هاتن خەبەریان دا کە ئەوە هێزی نیزامی گەیشتێ‪ ،‬لە سێڕای مەحمەدیار لەو سێڕایەیە‪ ،‬بەڵام کوردەکان پێشیان پێگرتوە‪،‬‬‫گوتیان بەڵکوو‪ ،‬بچن پێیان بڵێن‪ ،‬ئەمە چووین‪ ،‬ئەمن‪ ،‬مەرحوومی مامۆستا مەلا رەحیمی عەبباسی و مامۆستا مەلا خدر بوو و‬‫حاجی رەحیمی خەڕڕازی‪ ،‬چووینە وێ‪ ،‬تەماشامان کرد نەخەیر‪ ،‬ئەوە تانکەکانن بەدەوروبەری خۆیاندا دەڕشێنن بێئەوەی بزانن‬‫داخوا کێ لەو ناوەیە‪ ،‬یەعنی وەکوو لەمەیدانی شەڕدا بن ئەو دەشت و دەرەیان دەکوتا‪ ،‬ئەو باخانەیان دەکوتا‪ .‬لەوێ خەڵکێکی‬‫زۆریان دوچاری زەرەروزیان کرد‪ .‬لەهەمووی تاڵتر‪ ،‬ئەوە بوو ڕەفیقێکمان دەگەڵ بوو کە هیچ مەسئوولییەتێکی نەبوو‪ ،‬وا دیار‬‫بوو هەر دەبوو ئەم چارەنووسەی بەسەر بێ‪ ،‬چارەنووس هەڵی گرتبوو‪ ،‬مەرحوومی عوسمانی کەریمی‪ ،‬برای کاک هاشمی کەریمی‬‫و قاقای کەریمی هات دەگەڵمان‪ ،‬بەبێ ئەوەی نەزەرێکی هەبێ هات‪ ،‬لەوێ لە ئێمە جودا بووەوە‪ ،‬وەختیکی گەڕاینەوە بێینەوە‬‫بۆ مەحمەدیاری‪ ،‬ئەرتەش هات رەت بوو‪ ،‬رۆیی‪ ،‬هەرچی کردمان تەماشامان کرد‪ ،‬کاک عوسمان نەماوە‪ ،‬دوای ئەوە دەرکەوت‬‫رفاندوویانە و کەسێکی بێچەک کە هاتووە بۆ حوسنی نییەت‪ .‬رفاندوویانە بردوویانە بیکوژن‪ ،‬پاش سێ رۆژان‪ ،‬جەنازەی بێ‪-‬‬‫گیانی لە چۆمی \"گادەر\" دا بینرایەوە‪ .‬شتێکی دیکەش کە زۆر ناخۆش بوو ئەوە بوو‪ ،‬هەر ئەو وەختی دیسان هەر ئەوانەی کە‬‫شەڕەکەیان هەڵایساندبوو‪ ،‬شتێکیان دەرکرد بوو جێی سەرنج بوو‪ ،‬دەڵێن‪ ،‬هەر لە زەمانی شا عەبباسەوە کە ئێلی قەرەپەپاخ‬‫هاتۆتە سندووسی‪ ،‬کوردانی تەجزیەتەڵەب و ئاژاوەخواز وایان رەفتار کردوە‪ .‬زۆر جالیب بوو‪ ،‬بۆخۆی دەڵێ‪ ،‬کە ئێمە هەموو‬‫‪ ٩١١‬تا ‪ ٣١١‬ساڵە هاتووینە ئەو مەنتەقەیە‪ ،‬بەڵام بە کوردەکانیان دەگوت تەجزیە تەلەب‪ ،‬ئەمن جارێکی دیکە بە نووسین‬‫نووسیومە‪ ،‬نەقشێکی مەنفی کە پیاوێکی حقووقزان و وەکیلی دادگوستەری بەناوی ماشەڵڵاخانی بوزچلوو یاریی کرد قەت لە‬‫بیرم ناچێ کە لە جیاتی ئەوەی هەیئەتی سول بێ لەواقیعدا دەیویست سوڵ نەکرێ‪ ،‬کابرایەکی پیری ئازەریی هێنا‪ ،‬زۆرم‬‫پێ سەیر بوو‪ ،‬وەک بارانێ بەهارێ فرمیسکی هەڵدەڕشتن‪ ،‬ئەو کابرایە کە دەگریاو لەخۆی دەدا‪ ،‬گوتی ئەمن ئێستی لە‬‫(مەحمەشە)ڕا هاتووم‪ ،‬تەنیا بۆخۆم دەرچووم‪ ،‬هوجووم کراوەتە سەر مەحمەشەو هەرچی ماڵ و منداڵی ئەو خەڵکەیە‬‫قەتڵوعامیان کردوە‪ ،‬یەک لەوانە من نە ژنم ماوە‪ ،‬نە کوڕم ماوە و نە کچم ماوە‪ ،‬ماشەڵڵاخان هێنایە ژوورێ‪ ،‬گوتی بابە بە‬‫خۆڕایی سەری خۆتان دێشینن ئەوە حیزبی دێموکرات حەملەی کردۆتە سەر مەحمەشەی و ئاوا قەتلوعامی لە خەڵکی خستوە‪.‬‬‫ئەمن وەکوو یەکێک لە غەیبەوە پێم بڵێ‪ ،‬تێگەیشتم کە درۆیە‪ ،‬گوتم ئەو قسەیە درۆیە‪ ،‬ئەمن حازرم ئێستا بچمە مەحمەشەی‪.‬‬‫یادی بەخێر‪ ،‬حاجی رەحیمی خەڕڕازی گوتی‪ .‬ئەمنیش دێم‪ ،‬ماشێنی پێ بوو‪ ،‬جیپی پێ بوو‪ ،‬بە جیپەکەی هەستاین‪ ،‬چووین‬ ‫‪136‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫لەوێ چووینە بەر دەرکی مەدرەسەی تەماشامان کرد کە حاڵەتێکی تەبێعییە‪ .‬وادیار بوو دەرس تەواو بووبوو‪ ،‬موعەللیمەکان‬‫سێ موعەللیمی لێبوون‪ .‬چەند کەسی کەیخودای دێیان بە دەورەوە راوەستابوون‪ ،‬زۆریان حورمەت لێگرتین‪ ،‬زۆریان خوڵق کردین‬‫کە بچینە ماڵ و نێوەرۆیان لەکن بین‪ ،‬گوتمان ئێمە نەهاتووین‪ ،‬لێرەوە وەمێنین‪ ،‬بەڵام بۆ شتێکی ئاوەها هاتووین‪ ،‬خەبەرێکی‬‫وامان بیستوە و بۆیە هاتووین هیچ بووە‪ ،‬لێرە؟ گوتیان نەوەڵڵا‪ ،‬هیچ نەبووە‪ .‬سورەت جەلەسەیەکمان پێ ئیمزا کردن و‬‫بردمانەوە کە بەڵێ لەو شەو رۆژەی رابردوودا‪ ،‬لە مەحمەشە هیچ نەقەوماوە‪ .‬دواتر کە فەزای کۆبوونەوەکەی کەمێک ئارام‬‫کردەوە‪ ،‬دیسان ماشەڵڵاخان‪ ،‬چووە دەرێ و هاتەوە گوتی ئەرێ بابە بە خۆڕایی سەری خۆتان بۆ دێشێنن‪ ،‬سولحی چی لەگەڵ‬‫کوردان؟ هەر ئێستی منداڵێکی سێ مانگەی ئازەرییان دیوەتەوە‪ ،‬بەسەربڕاوی‪ ،‬کەبەچۆمی گادەریاندا داوە‪ ،‬هێندە بە تەئسیرەوە‬‫قسەکەی کرد‪ ،‬ئوستاندار ئاغای عەبباسی زۆر بەنارەحەتییەوە رووی لەمن کرد‪ ،‬گوتی توخوا ئاغای حەسەنزادە ئەوە کارە!‬‫دووبارە وەک لە غەیبەوە پێم بڵێن‪ ،‬زانیم درۆیە یانێ لەواقیعدا تەبیعی بوو کە درۆیە هەر زیرەکییشی نەدویست‪ ،‬گوتم ئاغای‬‫ئوستاندار‪ ،‬شەڕ هەر بۆ خۆی خراپە و شتی خراپیشی لێ دەبێتەوە‪ ،‬بەڵام دەبێ لێکڕا ئافەرین لە ئاغای بوزچلوو بکەین کە‬‫ئەوەندە زیرەکە منداڵێكی سێ مانگە‪ ،‬ئەویش بە سەربڕاوی تەشخیس دەدا کە کوردە یان عەجەمە‪ ،‬کە وامگوت ئەو پیاوە‪ ،‬کە‬‫پیاوێکی بەراستی هەر ئەو جارەم‪ ،‬دی پیاوێکی بە ئینسافم هاتە بەرچاو‪ ،‬زۆر عەجایب کەوتە ژێر تەئسیر‪ .‬ئیدی دووبارە ئەو‬‫بڵێین ئەو بەدنییەتییەی بوزچلووی خونسا بووەوە‪ ،‬جابۆیە دەڵێم ئەو کابرایە پیاوێکی بە حوسنی نییەت بوو کە ئێمە چووین‪،‬‬‫گویا نەیەڵین کوردەکان پێشی هاتنەپێشی ئەرتەش بگرن‪ .‬ماوەیەک لەوێ بووین‪ ،‬بە دوایدا ناردین گوتی‪ :‬با بێنەوە‬‫تانگەکانیش پێش ئەوەی ئێمە بێین هاتن رۆیشتن‪ ،‬هێزەکە هات و بەرەو مەحمەدیار و بەرەو نەغەدە رۆیشت‪ .‬کە چووینەوە‬‫گوتی‪ ،‬بۆیە بەدوامدا ناردوون‪ ،‬دەبێ بێن پێکەوە بڕۆین‪ ،‬چونکی ئەگەر ئێوە بە جودا بگەرێنەوە یان لێرەوە بچنەوە مەهابادێ‪،‬‬‫حەتمەن لێتان دەدەن‪ .‬لە بیرمە تەنانەت بەرێی ئیسفاڵتەشدا نەڕۆیشتین‪ ،‬شوێنێک ئەوان بەڵەد بوون‪ ،‬رێگەیەکی خاکی بوو‪.‬‬‫رێیەکەی زۆر ناخۆشیش بوو‪ ،‬بەوێدا رۆیشتین لە پردی حەیدەرئابادێ چووینەوە سەر جادەی ئیسفاڵتە و‪ ،‬چووینە ورمێ‪ .‬شەوێ‬‫لەورمێ بووین‪ ،‬بەیانی دووبارە چووینەوە‪ ،‬ئوستانداری‪ ،‬پێشوازیی کردین و بە حورمەت و بە حوسنی نییەتەوە‪ .‬دوایە مەجبوور‬‫بووین بە رێگای بەندێدا و بە مەنتیقەی مەرگەوەرێدا هاتینەوە شنۆیە و لە شنۆیەڕا هاتینەوە پیرانشاری‪ ،‬نەک خودی‬‫پیرانشار‪ ،‬هاتینەوە جەڵدیانێ و بەڕێی\"پەسوێ”دا ئەوەی پێی دەڵێن سەری مەیدانێ‪ ،‬بەوێدا چووینەوە مەهابادێ‪ .‬دەنا‬‫خەتەری لە سەداسەد ئێمەیشی دەخستە ژێر هەڕەشەی خۆیەوە‪ ،‬ئەوە بیرەوەرییەکی زۆر تاڵ و جێی عیبرەتە کە لە شەڕی‬‫نەغەدە هەمە‪ .‬بەهەرحاڵ ئەوەی مەربووت بە کوردەکانە‪ ،‬نە لە ئەوەڵەوە نیازی شەڕفرۆشتنیان هەبوو‪ ،‬غەیری ئەوەی کە باسم‬‫کرد‪ ،‬گوتم ڕەنگە لە دەرک و تەشخیسی هەلومەرجەکەدا‪ ،‬بەهەڵە چووبین‪ ،‬نەخوازیاری دریژەدانی ئەو شەڕە بوون‪ ،‬هەموو‬‫هەوڵێکمان بۆ ئەوەی بوو‪ ،‬کە هەرچێ زووتر ئەو شەڕە تەواو بێ‪ ،‬کە بەداخەوە خەسارەتێکی زۆری بەدوادا هەبوو‪ ،‬هەیئەتی‬‫کورد نەقشی زۆر باشی هەبوو بۆ پێکهێنانی ئەو فەزایەی کە ئاگربەسەکەی تێدا بە وجوود هات‪ .‬بەڵام بەداخەوە کوردەکان‬‫بێجگە لەوەی خەلکێکی زۆریان لێ کوژران و ماڵویران بوون و تاڵان کران‪ ،‬خەڵکێکی زۆریشیان ئاوارەی شارەکانی دیکە بوون‪،‬‬‫کەهیندێکیان چەندین ساڵ هەر لەئاوارەییدا ژیان‪ .‬ڕەنگە پیاو ئامارەکەی نەزانێ‪ ،‬ڕەنگە ئێستەش هی وا هەبێ کە‬ ‫‪137‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫نەگەرابێتەوە سەر جێ و رێی خۆی‪( .‬هیوادارم بەهەرحاڵ ئەو رووداوە ببێتە دەرسی عیبرەتێک کە لە ئایندەدا هەم هەموو‬‫لایەنەکان بەوردی هەلومەرجەکان هەڵسەنگێنن‪ ،‬و هەم ئیجازە نەدرێ کە ئەوانە دوژمنانی ئازەری و دوژمنانی ئاشتی و تەبایی‬ ‫لە نێوان میللەتاندا‪ ،‬ئاوری شەڕی ئاوا خۆش کەن‪).‬‬ ‫زۆر سوپاس‬ ‫سوپاست دەکەم‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ڕۆژنامەی کوردستان ژمارە‪ - ٩٥٢ :‬ڕێکەوتی‪٣ :‬ی مەی ‪٢١١٢‬‬ ‫‪138‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬ ‫دهسهڵاتی سمکۆ دهچێته خانهی دهسهڵاته نهتهوهیی و رزگاریخوازییهکانی کوردهوه‬ ‫وتووێەی \"پهیکی کوردستان\" له گهڵ سیاسهتمهداری گهلهکهمان بهرێز و تێکۆشهر مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪.‬‬ ‫ههڤپهیڤین‪ :‬سهلاح عهبدوڵڵاپوور‬‫پرسیار‪ :‬بهڕێز مامۆستا عبدالله حسن زاده‪ ،‬وهک ئاگادارن لهو ماوهیهدا کۆموهڵێک باسوی سیاسوی لوه پێوهنودی لهگوهڵ سونووری‬‫جوغرافیایی کوردستانی ئێران هاتۆته پێش که زۆرتر له ماڵپوهڕهکانی ئینتێرنێوت دا دهبینرێتوهوه‪ .‬پێموان خوۆش بووو جوهنابتان‬‫وهک تێکۆشوهرێکی دێرینوی جووڵانوهوهی کوورد رای خۆتوان لهسوهر چوارچێووهی ئوهو باسوه کوه پێوهنودیی بوه سونوورهکانی‬ ‫کوردستانی ئێرانهوه ههیه دهرببڕن‪.‬‬‫عهبودوڵڵا حهسوهنزاده‪ :‬لهگـهڵ سـڵاو لـه خوێنـهرانی \"پـهیکی کوردسـتان\" و دهستخۆشـی لـه کـارگێڕانی ئـهم بڵاوکـراوه نوێیـه‪،‬‬‫سهرکهوتنتان له پهرهپێدانی زمان و ئهدهب و فهرههنگی کوردی و بووژاندنهوه و قووڵترکردنی وشـیاریی نهتـهوهییدا بـه ئـاوات‬‫دهخـوازم‪ .‬وهڵامــی پرســیارهکهتان ئهگ ـهر بمان ـهوێ ه ـهقی خـۆی بــدرێتێ‪ ،‬پێویســتیی ب ـه وهخــت و دهرهتــانێکی زۆر و کــارێکی‬‫کارناسانه و زانایانه و مێژوویی ههیه که لانی کهم لهم دهرفهته تهنگـهدا لـه توانـای مـن بـهدهره‪ .‬بـهڵام ئـهمن پـێم خۆشـه لـه‬ ‫روانگهی حیزبی دێموکڕاتی کوردستانی ئێرانهوه قسه لهسهر ئهو بابهته بکهم‪:‬‬‫وهک دهزانین حیزبی دێموکڕات له بهرنامهی سیاسیی خۆی دا لهجیاتی ئهوهی سنوورێکی روون و دیاریکراوی بۆ کوردستانی ئێران‬‫کێشـابێتهوه‪ ،‬هێنـدێ پێوانـهی بـۆ دیـاریکردنی چوارچێـوهی جوغرافیـایی کوردسـتان دانـاوه‪ .‬لهوانـه هۆیـهکانی جوغرافیـایی و‬‫ئـابووری و ویسـتی زۆربـهی دانیشـتووانی هـهر ناوچهیـهک‪ .‬تهنانـهت نێـوهرۆکی ناوچـهش بـه وردی شـی نهکراوهتـهوه و دهتـوانێ‬‫بـهپێی دابهشــکردنی وڵات (تقســیمات کشـوری) ب ـهخش‪ ،‬شارســتان‪ ،‬یـان ئوســتان بگرێت ـه خـۆی‪ .‬ب ـهو پێی ـه دیــاریکردنی وردی‬‫چوارچێـوهی جوغرافیـایی کوردسـتان پێویسـتیی بـه ههلومـهرجێکی لـهبار و لێکۆڵینهوهیـهکی جوغرافیـایی‪ ،‬مێژوویـی‪ ،‬ئـابووری‪،‬‬‫فهرههنگی‪ ،‬ئیتنی و باس و راوێژ لهگهڵ نوێنهرانی گهلانی دراوسێی کوردسـتان و تهنانـهت نوێنـهرانی دهوڵـهتی ناوهنـدی‪ ،‬یـان‬ ‫دهوڵهتی فیدراڵ ههیه‪.‬‬‫بهو حاڵهش ههر وهک له ئهدهبیاتی حیزبی دێموکڕات له کۆنهوه تا ئێستا دهردهکـهوێ‪ ،‬لـه روانگـهی ئـهم حیزبـهوه سـهرزهمینی‬‫کوردستانی ئێران ههموو ئهو شار و شارۆچکه و گوند و پێدهشت و چیا و چۆڵانه دهگرێته خۆی که له دابهشکردنی ئێـراندا چـوار‬‫ئوستانی ئازهربایجانی رۆژئاوا‪ ،‬کوردستان‪ ،‬کرماشان و ئیلامیان لێ پێکهاتوه‪ .‬رهنگـه هێنـدێک کـۆخ و کۆچبـاری زۆرهملیـی کـورد‬ ‫‪139‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫بۆ ناوچهکانی دیکهی ئێران و کۆچی پێچهوانهی گهلانی دیکه بهتایبـهتی لـه دهورانـی پاشـاکانی سـهفهویدا و هـهروهها هێنـدێ‬‫ئاڵوگۆڕی سروشتی یان دهسکردی دێمۆگرافی له هێندێ شوێن‪ ،‬لێک جیاکردنـهوهی سـنوورهکانی دژوار کردبـێ‪ ،‬کـه ئهمـه دهبـێ بـه‬‫راپرسی له دانیشتووانی ناوچهکان چارهسهر بکرێ‪ .‬بهڵام لهسهر یهک ئهو چوار ئوستانه به ماڵی کـورد و سـهرزهمینی کوردسـتان‬ ‫دهناسرێن‪.‬‬‫پرسویار‪ :‬وهک دهزانون رێەیموه یوهک لوه دوای یهکوهکانی ئێوران بوۆ شوێواندنی دێموۆگرافیی کوردسوتان کۆموهڵێک سونووری‬‫دهستکردی ئیداری و دهوڵهتییان داناوه‪ ،‬بهشێوهیهک که له هێندێ ناوچهدا بوه تایبوه لوه موکریوانی ههمیشوه کوردسوتان کوه‬‫ناویان ناوه\"ئازهربایجانی رۆژئاوا\" بۆته کێشهیهکی نهتهوهیی لهنێوان کورد و ئازهریدا‪ .‬تکایه بفهرموون ئێوه وهک یوهکێک لوه‬‫کهسایهتی یه سیاسی یهکانی رۆژههڵا که ماوهیهکی زۆر ئهندامی سوهرکردایهتی و سوکرتێری حیزبوی دێمووکڕا بووون‪ ،‬لوه‬ ‫ماوهی تێکۆشانی جهنابتان له سهرکردایهتیی حیزب و له دهورانی شههیدی مهزن دوکتور قاسملوودا سیاسهتی حیزب سهباره‬ ‫بهم شوێنانه چۆن بووه و ئێستا چۆنه؟‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬هـهر لـه کۆنـهوه حکوومهتـهکانی ئێـران کـه لـه بهشـی هـهره زۆری مێـژووی ئێـراندا رێژیمـی پاشـایهتی‬‫بوون‪ ،‬سیاسهتی نکوولی کردن له فرهنهتهوهبوونی ئهم وڵاتهیان رهچاو کردوه و قهت نهیانویستوه دابهشـکردنی نێوخـۆیی ئێـران‬‫سروشتی جۆراوجۆریی نهتهوهیی پێوه دیار بێ‪ .‬بۆیـه ئهگـهریش ئوسـتانێک بـه نـاوی فـارس ههیـه و یـهک بـه نـاوی کوردسـتان و‬‫یهکی دیکه به ناوی ئازهربایجان یان تهنانهت بهلووچستانیش‪ ،‬ههرگیز رێگـه نـهدراوه ئـهو ناوچانـه کـه نهتهوهیـهکی تایبـهتی‬‫یان لێ دهژی ههموویان وهک یهکهیهک به نـاوی نهتهوهکـهوه بناسـرێن و ئـهمجار بـه چهنـد ئوسـتان دابـهش بکـرێن‪ .‬خـۆ کاتێـک‬‫مهسهلهکه پێوهندی به کوردهوه پهیدا دهکا‪ ،‬ئهو نیازه ناڕهوایه روونتریش دهردهکـهوێ و دهبینـین کـه بهشـێکی کوردسـتان تـهنیا‬ ‫ناوچهی ئێرانه که نهک ههر به ناوی خاوهنانی خۆیهوه ناودێر نهکراوه بهڵکوو ناوی نهتهوهیهکی دیکهشی لهسهر دانراوه‪.‬‬‫پێویسته بگوترێ که مهبهستی ئهم وهڵامه بـه هـیچ جـۆر ئـهوه نیـه کـه نکـوولی لـه بـوونی رۆڵـهکانی نهتـهوهکانی دیکـه لهسـهر‬‫خاکی کوردستان بکرێ‪ .‬بهتایبهتی لهو بهشهی کوردستان که به ئوستانی ئازهربایجـانی رۆژئـاوا دهناسـرێ سـهدان سـاڵه کـورد و‬‫تورکه ئازهرییهکان پێکهوه دهژین و مێژوویهکی دوورودرێژیان له خۆشی و ناخۆشـی و خـهباتی هاوبـهش و چارهنووسـی هاوبـهش‬‫ههیه‪ .‬ئازهربایجانی یهکان برا و هاوماڵی کوردن و له داهاتووی کوردستانیش دا خـاوهنی هـهموو مـافێکی هاونیشـتمانین‪ ،‬بـهڵام‬‫به باوهڕی من که دیاره روانگهی حیزبی دێموکڕاتی کوردستانی ئێرانیشـه ئهمـه هـیچ لـهو راسـتی یـه نـاگۆڕێ کـه خاکهکـه خـاکی‬‫کورده و ناوی واقیعی و شیاوی خۆی کوردستانه نهک ئازهربایجان‪ .‬نه ناوچهی قووچان له خوڕاسـان بـه بـوونی زۆرایـهتیی کـورد‬‫بۆته کوردستان و نه ئهم بهشهی کوردستانیش بـه بـوونی خوشـک و بـرا ئـازهری یـهکانمان دهبێتـه ئازهربایجـان‪ .‬خـاکی مێژوویـی‬‫کورد ههر ناوێکی لهسهر دابنرێ ههر کوردستانه و ههر کوردستان دهمێنێتهوه‪ .‬ئهمه به کورتی روانگهی حیزبی دێموکڕات بـووه و‬ ‫پێم وانیه ئێستاش هیچ گۆڕانێکی بهسهردا هاتبێ‪.‬‬ ‫‪140‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬ ‫پرسیار‪ :‬ئایا کاتی ئهوه نههاتوه که حیزب به روونی سیاسهتی جوغرافیایی خۆی له کوردستانی ئێراندا روون بکاتهوه؟‬‫عهبودوڵڵا حوهسوهنزاده‪ :‬پێموایـه هـهروهک لـه وهڵامـی پرسـیارهکانی پێشـتردا گـوتم سیاسـهتی حیـزب لـهبارهی چوارچێـوهی‬‫جوغرافیایی کوردستانهوه روونه‪ .‬بهڵام ئهمه بهو مانایه نیه که بـه خـهتکێش سـنوورهکانی کوردسـتان لهگـهڵ بهشـهکانی دیکـهی‬‫ئێران دیاری بکرێن‪ .‬به باوهڕی من روونکردنهوهی زیاتری ئهم چوارچێوهیه و دوا بڕیار لهم بارهیهوه دهبێ ههڵبگیرێ بۆ وهختی‬‫موناسیبی خۆی‪ ،‬واته بۆ کاتێک که دیکتاتۆری رووخاوه و روانگهی یهک نهتهوهبوونی ئێران به مێژوو سـپێردراوه و حکوومـهتێکی‬‫فیـدڕاڵ و پلـووڕال و دێمـوکڕات لـه ئێـراندا دامـهزراوه‪ .‬بـۆ هـهموو ئێـرانیش تـهنیا لـه ههلومـهرجێکی وادایـه کـه چوارچێـوهی‬‫جوغرافیایی بۆ سهرزهمینی هـهر کـام لـه نهتـهوهکان دیـاری دهکـرێ و گـهلانی ئێـران خ لهسـهر خـاکی خۆیـان بـژین و خ لهسـهر‬ ‫خاکی گهلێکی برایان ماف و ئازادییهکانیان به یهکسانی بۆ دهپارێزرێ‪.‬‬‫پرسیار‪ :‬جووڵانهوهی شههید سمکۆی شکاک بهشێکه لوه مێوەووی تێکۆشوانی سیاسویی کوورد لوه کوردسوتانی ئێوران‪ ،‬ئێووه چوۆن‬ ‫دهڕواننه ئهو جووڵانهوهیه و جهنابتان چ خوێندنهوهیهکتان ههیه بۆ ئهو دهسهڵاته کوردی یه و سنووره ئیدارییهکهی؟‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬گومـان لـهوهدا نیـه کـه بزووتنـهوهی سـمایل ئاغـای شـکاک‪ ،‬ناسـراو بـه سـمکۆ یـهکێک لـه رهسـهنترین و‬‫رادیکـاڵترین بزووتنـهوهکانی خـهڵکی کوردسـتان لـهپێناوی ئازادیدایـه‪ .‬لهگـهڵ ئـهوهی شـههید سـمکۆ بۆخـۆی سـهرۆک عهشـیرهت‬‫بـووه‪ ،‬نـاوبراو خـاوهنی روانینێکـی نهتـهوهیی بـووه و هـهوڵی داوه هـهموو کوردسـتان رزگـار بکـا و دهوڵـهتی سـهربهخۆی کـورد‬‫دامـهزرێنێ‪ .‬لـهو بارهیـهوه بـه راشـکاوی دهڵـێم کـه ئامـانج و دروشـمی بزووتنـهوهی سـمکۆ لـه دروشـم و ئامـانجی ئێسـتای حیزبـی‬‫دێمـوکراتی کوردسـتانی ئێـران رادیکـاڵتر بـووه‪ .‬جگـه لـهوه سـمکۆی شـههید روانگهیـهکی نـوێ و پێشـکهوتنخوازانهی هـهبووه؛‬‫رۆژنامــهی دهرکــردوه‪ ،‬هــهوڵی پێوهنــدیی دیپڵۆماســیی داوه و لــه رێگــای پێکهێنــانی ئــاڵوگۆڕی پێشــکهوتووانهی کۆمهڵایــهتیدا‬ ‫تێکۆشاوه‪.‬‬‫بهو پێیه ئاشکرایه کـه دهسـهڵاتی سـمکۆ دهچێتـه خانـهی دهسـهڵاته نهتـهوهیی و رزگاریخوازییـهکانی کـوردهوه‪ .‬بـهڵام بهداخـهوه‬‫دهسهڵاتی سمکۆ دهسهڵاتێکی کورتخایهن بوو‪ .‬نه ئامانجهکانی خۆی که رزگارکردنی ههموو خاکی کوردستان بوو وهدی هێنـا و نـه‬‫تهنانهت له ناوچهی ژێر دهسهڵاتی بزووتنهوهکهشیدا دهسهڵاتێکی سهقامگیر و دامهزراوی بۆ پێکهات‪ .‬لـهو حاڵـهدا نـاکرێ بـه‬ ‫شێوهیهکی روون ئاماژه به سنووری ئیداریی دهسهڵاتی سمکۆی نهمر بکهین‪.‬‬‫پرسیار‪ :‬وهک دهزانین لهم دوایییانهدا کهسێکی شۆوێنیست بهناوی نهزمی ئهفشار کۆموهڵێک بابوه و ئیهانوهتی لهسوهر خواکی‬‫کوردستان‪ ،‬نهخشهی کوردستانی گهوره و شههید سمکۆی شکاک بڵاو کردۆتهوه‪ .‬نهزهری جهنابتان لهسهر ئوهو دهسوتدرێەییهی‬‫نهزمی ئهفشار بۆ سهر خاکی کوردستان و بێحورمهتی به نهخشهی کوردستان و شههیدانمان چیه؟ هوهروهها ئهگوهر بتانوهوێ لوه‬ ‫چهند دێڕێک دا وهڵامی ئهو دهستدرێەی یه بدهنهوه چی دهفهرموون؟‬ ‫‪141‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫عهبودوڵڵا حهسوهنزاده‪ :‬ئـهمن روانگـه و بۆچوونـهکانی ئاغـای نـهزمی ئهفشـارم خوێندۆتـهوه‪ .‬وا تێدهگـهم ئـهو پیـاوه کـه تـا‬‫بڵاوبوونهوهی ئهو بیروبۆچوونانه بۆ زۆربهی نزیک به تهواوی خهڵکی کوردستان و سهرانسـهری ئێـران و تهنانـهت ئازهربایجـانی‬‫یهکانیش نهناسراو بووه‪ ،‬ویستوویهتی به ورووژاندنی ئهو باسـه شۆوێنیسـتی و مهزنیخوازانهیـه نـاو و ناوبانگێـک بۆخـۆی پهیـدا‬‫بکا‪ .‬ئهوه راسته که بهداخهوه ئهمڕۆ کوردستان پارچه پارچهیه و بهشی ههره زۆریشی له ژێردهسـتهیی و ژێرچهپۆکـهییدا دهژی‪.‬‬‫بهڵام کوردستان وهک واقعییهتێکی مێژوویی و جوغرافیایی ههیه و نهخشهی کوردستانیش وهک نهخشهی هـهموو وڵاتێـک ههیـه و‬ ‫پیرۆزه و بۆ هیچ کهس له هیچ پله و پایهیهک دا نههاتوه نکوولیی لێ بکا یان بێحورمهتیی پێ بکا‪.‬‬‫هێرشی نارهوا بۆ سـهر سـمکۆی نـهمریش دهسـتدرێژییهکی ئاشـکرایه بـۆ سـهر پیرۆزییـهکانی نهتـهوهی کـورد کـه بـۆ هـیچ کوردێـک‬‫قابیلی لێ خـۆش بـوون نیـه‪ .‬نـه ئێمـه و نـه کهسـی دیکـه چـاوهڕوانی ئـهوه نیـه هـهموو گـهلان بـه یـهک چـاو بڕواننـه رێبـهرانی‬‫بزووتنـهوهی رزگاریخوازانـهی گـهلان و سـێمبوله ناسـراوهکانی ئـهو گهلانـه‪ .‬بـهڵام ئهوانـهی رێـز بـۆ رێبـهرانی نهتـهوهی خۆیـان‬‫دادهنێن ههرگیز ههق به خۆیـان نـادهن هێرشـی بێئهدهبانـه بکهنـه سـهر رێبـهرانی گـهلانی دیکـه‪ .‬هـهر لـه نموونـهی ئێسـتاماندا‬‫ئهگهر سمکۆ و راپهڕینی سمکۆ له شهڕ و بهرهنگاری دا چهند کهسێکیان له رۆڵهکانی نهتهوهی تورک له دهست کوژرابێ‪ ،‬مسـتهفا‬‫کهماڵ پاشا به دهیان و بگره به سهدان ههزار کوردی به ناههق کوشـتوه یـان لـه زێـد و نیشـتمانی خۆیـان ئـاواره کـردوه‪ .‬بـهڵام‬‫پێموایه ههر کوردێک رێزی قسه و قهڵهمی خـۆی بزانـێ نـاچێ بـهو زمانـه کـه نـهزمی ئهفشـار بـهکاری هێنـاوه نـاوی ئـهتاتورک‬ ‫بهرێ‪ .‬ئهمهش بهو مانایه نیه که کورد مێژووی خۆی لهبیر دهباتهوه و بیر له رزگاریی یهکجاریی خۆی ناکاتهوه‪.‬‬‫پرسیار‪ :‬وهک ئاگادارن نهزمی ئهفشار کورد لهسهر خاکی خۆی به عهشایری لێواری مهرزی ناو دهبا و ئهوه له حاڵێک دایوه کوه‬‫مێەوو دهری دهخا کام نهتهوه پێشتر لهسهر ئهو خاکه پیرۆزه نیشتهجێ بووه و کامهیان موهاجیره‪ ،‬جهنابت قسهکانی کهسێکی‬‫وهک نهزمی ئهفشار که خۆی به دڵسۆزی نهتهوهی کورد و ئازهری دهزانێ بهڵام ههر لهو کاتهدا بۆنی شۆوێنیسمی لێودێ چوۆن‬ ‫ههڵدهسهنگێنی؟‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬ئاغای نهزمی ئهفشار لهم بهشهدا ناشیگهری یهکی بهرچاوی کردوه‪ .‬چونکه له حاڵێکدا ههوڵ دهدا خۆی‬‫وهک دۆستی کورد و لایهنگری پێوهندیی برایانهی دوو نهتهوهی کورد و تورک نیشان بدا‪ ،‬به ئاشکرا هـهموو شـانازییهکانی کـورد‬‫دهشواتهوه‪ ،‬خاکی کورد و تهنانهت پێتهختی کۆماری کوردستان به ئازهربایجـان دادهنـێ و تهنانـهت ههڕهشـه لـه کـورد دهکـا کـه‬‫ئهگهر بێت و کوردستان به خاکی کورد دابنێ به خۆی و ههموو دهوڵهتانی تورکی دهوروبـهرهوه هێـرش دهکاتـه سـهر کوردسـتان و‬ ‫کورد قڕانی دهورانی ئیمپراتۆریی عوسمانی و مستهفا کهماڵ تازه دهکاتهوه‪.‬‬‫کورد و بهرپرسانی بزووتنهوهی کورد زۆر زۆر دڵسۆزی پێوهندیی برایانه و خهباتگێڕانه لهگهڵ ههموو گهلانی ئێران بهتایبـهتی‬‫گهلی برا و دراوسـێی ئازهربایجـانن‪ .‬بـهڵام ئاشـکرایه کـه هـیچ کوردێـک بـۆ هـیچ کهسـێک و هـیچ نهتهوهیـهک واز لـه هـیچ بسـته‬ ‫‪142‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫خاکێکی کوردستان ناهێنێ و ئهگـهر لـه بهرامبـهر دوو ئیمپراتـۆریی ئێـران و عوسـمانیدا خـۆی راگرتـوه و کهسـایهتیی نهتـهوهیی‬‫خـۆی پاراسـتوه‪ ،‬مـومکین نیـه چـاوی لـه چـاو و ڕاوی شۆوێنیسـتانهی کهسـێکی وهک نـهزمی ئهفشـار بترسـێ و واز لـه غیرهتـی‬‫نهتهوهیی و هیچ زهڕڕه خاکێکی کوردستان بێنێ‪\" :‬زهڕڕهیهک خاکی وهتهن نادهم بـه قهسـری قهیسـهری‪ ،‬جۆگهلـه و کـانیی وهکـوو‬ ‫کهوسهر‪ ،‬ههوای وهک جهننهته‪\".‬‬ ‫زۆر سپاس بهرێز و تێکۆشهر مامۆستا عبدالله حەسەن زاده لهوهی که کاتی خۆت تهرخان کرد بۆ ئهم وتووێژه‪.‬‬ ‫سهرچاوه‪ :‬ماڵپهڕی گیارهنگ ‪ /‬ڕێکهوتی ‪٢٨ :‬ی مای ‪٢١١٢‬‬ ‫‪143‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬ ‫دووپا بوونهوهی سیناریۆی ئهفاانستان و عیراق له ئێران‪ ،‬لانیکهم له داهاتووی نزیکدا‬ ‫بهدوور دهزانم‬ ‫وتووێەێکی تایبه لهگهڵ عەبدوڵڵا حەسەن زادە‬ ‫گۆڤاری ڕێەوان‬‫بۆ ئاگاداریی زیاتری خوێنهران دهربارهی ههلومهرجی سیاسیی کوردسـتان و ئێـران‪ ،‬هـهروهها باسـگهلێكی دیكـهی پێوهندیـدار بـه‬‫ڕهوتی جووڵانهوهی حیزبه كوردی یهكان و ڕۆڵ و کاریگهری یان‪ ،‬لـه ڕووداوهكـان دا‪ .‬وتـووێژێكی تایبـهتیمان بـۆ ئامـاده كـردوون‬ ‫لهگهڵ بهڕێز مامۆستا عبدلله حهسهن زاده‪ ،‬سیاسهتمهدار و بیرمهندی سیاسیی كورد‪.‬‬‫بـهڕێز حهسـهن زاده‪ ،‬لهلایـهن کـارگێڕانی گۆڤـاری ڕێژوانـهوه بهگـهرمی بـهخێرهاتنتان دهکـهین بـۆ وڵاتـی سـوئێد‪ ،‬هیـوادارین‬ ‫سهفهرێکی خۆشتان ههبێ‪ .‬زۆر سوپاس بۆ ئامادهبوونتان لهم گفتوگۆیهدا‪ ،‬ڕێگه بده بهم پرسیاره دهست پێ بكهین‪.‬‬‫ڕێەوان‪ :‬بێگومان له سیاسه دا‪ ،‬وهڵامێكوی توهواو‪ ،‬واتوا ‪ %١١١‬بوۆ ڕووداوهكوان نیوه‪ ،‬بوهڵام بوهپێی ئوهزموون و پێشوبینی كوردن‬‫دهتوانرێ بگهینه وهڵامێك كه تا ڕادهیهك له ئهنجامی كۆتایی كێشهكان تێبگهین‪ .‬كۆماری ئیسلامیی ئێوران‪ ،‬پێشونیاری وڵاتوانی‬‫ئورووپایی بۆ گفتۆكردن ڕه دهكاتهوه و بوهردهوام لوه ڕاگهیهنوه گشوتی یوهكانی دا ڕادهگهیوهنێ كوه دهسوبهرداری‪ ،‬پوڕۆژه‬‫ئهتۆمی یهكهی نابێ‪ ،‬ئێوه پێتان وایه له كۆتایی دا ئهم كێشهیه به گفتوگوۆ چارهسوهر دهبوێ یوان هاوپوهیمانان و ئوهمریکا پوهنا‬ ‫دهبهنه بهر هێزی سهربازی؟‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬بـه بـاوهڕی مـن کاربهدهسـتانی کۆمـاری ئیسـلامی ههلومهرجهکـهیان بـاش ههڵسـهنگاندوه بـۆ ئـهوهی بـه‬‫هێندێ چاووڕاوی بێ بناخه سهری لایهنگرانی خۆیان گهرم بکهن و وا بنوێنن که ڕێژیمهکهیان دهتوانێ بهرامبـهر بـه گـهورهترین‬‫هێـزه سـهربازییهکانی جیهـان ڕاوهسـتێ و تهنانـهت بهچۆکیشـیان دا بێنـێ‪ .‬ئـهوان دهزانـن ئـهمریکا وهک گـهورهترین بڕیـاردهری‬‫سیاسهتی جیهانی ئێستا له ههلومهرجێکی وادا نیه که حهز بکا جهبههیهکی تازه بۆ بهشهڕدانی هێـزه سـهربازییهکانی بکاتـهوه‬‫چونکه لهلایهک له ئهفغانستان و عێراق نهیتوانیوه وهزعهکه بهلایهکدا بخا و بهتایبهتی له عێـراق لهگـهڵ دوژمنێکـی نادیـار و‬ ‫بههێز و بێبهزهیی بهرهوڕوویه و له لایهکی دیکهش لهژێر تهوژمی بیروڕای گشتیی جیهانی و ناڕهزایهتیی نێوخۆیی دایه‪.‬‬ ‫ههربۆیهش بهکهیفی خۆیان مانۆڕدهدهن و دروشمی قهبه و بریقهدار بهرز دهکهنهوه‪ ،‬ئهگینا تاقیکردنهوه نیشانی داوه که‬ ‫‪144‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫ئهمانه ههتا سهر درێژه بهم بهرهنگارییه نادهن و ههرکات دیتیان کار گهیوهته جێگایهکی ناسک و چارهنووسساز تهسلیم دهبـن‬‫و خۆیــان لــه ڕووبهڕووبوونــهوهی ســهربازی دهپــارێزن‪ .‬ئهگــهر ئایــهتوڵڵا خومــهینی بهرامبــهر بــه هێزێکــی بچــووکی ناوچــهیی‬‫پاشهکشهی کرد و به قهولی خۆی پیاڵهی پڕ لهژاری ههڵقووڕاند‪ ،‬ئاشکرایه کـه جێنشـینهکانی زۆر بـه ئاسـانی بـا دهدهنـهوه و‬‫مهرجهکانی ئهمریکا و ئورووپا قبووڵ دهکهن‪ .‬بهتایبهتی که ئهزموونی عیراقیشیان لهبهر چاوه و دهزانن که هێزهکانیان تـهنیا‬‫بهرامبهر به خهڵکی ئێران و له سهرکوتی ئازادیخوازان دا کارلێهـاتوون‪ ،‬ئـهگینا لـه بهرامبـهر هێـزی بـێ ژمـاری هاوپـهیمانان دا‬ ‫کارێکیان لهدهست نایه‪.‬‬‫بهوپێیه دووپات بوونهوهی سیناریۆی ئهفغانستان و عیراق له ئێران‪ ،‬لانیکهم له داهاتووی نزیکدا بهدوور دهزانـم‪ .‬بهوحاڵـهش‬‫پێموانیه فشاری ئهمریکا و هاوپهیمانهکانی لهسهر ئێرانی ژێر دهسهڵاتی کۆمـاری ئیسـلامی بـه قبـووڵکردنی پێشـنیاری وڵاتـانی‬‫ئورووپایی کۆتایی پێدێ‪ .‬چونکه دنیا تێگهیشتوه که ڕێژیمـی ئێسـتای ئێـران نـاتوانێ واز لـه ئـاژاوهگێڕی و یاغیگـهری بێنـێ و‬ ‫بهرنامهکانی بۆ دهست ڕاگهیشتن به چهکی ئهتۆمییش بهنهێنی درێژه پێدهدا‪.‬‬ ‫ڕێەوان‪ :‬ڕهوتی ڕووداوهكان‪ ،‬بهشوێوهیەكی زۆر لوه ڕووداوهكوانی پوێش لێودانی عێوراق‪ ،‬دهچوێ‪ .‬ئاگاداركردنوهوهكان‪ ،‬مۆڵوه‬‫پێدان‪ ،‬داوای هاوكواری كوردن و ‪ ...‬هتود‪ .‬لهگوهڵ ئوهوهش دا‪ ،‬كارهكوانی ئوهمریكایی یوهكان‪ ،‬چ لوه عێوراق و چ لوه ئهفاانسوتان‪،‬‬‫نهگهیشتوونه ئهنجامی كۆتایی خۆیان‪ .‬بهڕێز پێتوایه كه ئهمریكایی یهكان هێزوتوانای دهست پێكردنوی شوهڕێكی دیكوهیان‪،‬‬‫ههیه؟ مهبهستم ئهوهیه ڕای گشتی پشتیوانیی ئهمریكایی یهكان دهكوا‪ ،‬بهشوێوهیهكی گشوتی جیواوازی یوهكان لوه نێووان ئێوران‪،‬‬ ‫ئهفاانستان و عێراقدا‪ ،‬چین؟‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬ئهوه ڕاسته که ڕهوتی ڕووداوهکان کهم و زۆر وێکچونێکیـان لهگـهڵ ههلومـهرجی پـێش پـهلاماری نیزامـی‬‫بۆسهر عیراق ههیه‪ .‬بهڵام لهبهرامبهر ئهوهش دا هێندێ فاکتـهر هـهن کـه هێرشـی نیزامـی بۆسـهر ئێـران لـه کورتخایـهن دا دوور‬‫دهخهنهوه‪ .‬وهک له وهڵامی پرسیاری پێشوودا گوتم ئهمریکا و هاوپهیمانهکانی لهگهڵ شهڕێکی درێژخایهن و پشووبڕ لـه عێـراق‬‫و ئهفغانستان بهرهوڕوون و به قازانجیان نیه جهبههیهکی تازهش بکهنهوه‪ .‬جگهلهوه له عێـراق دهکـرێ بڵێـین هـهموو هێزهکـانی‬‫ئۆپۆزیسیۆن لایهنگری هێرش بۆسهر ڕێژیمی صدام حسین بـوون‪ ،‬کـهچی لـه ئێـران زۆربـهی هـهرهزۆری هێزهکـان دژی پـهلامارێکی‬‫لهو بابهته بۆسهر ئێرانن‪ .‬له لایهکی دیکهوه ههرچهند کۆمـاری ئیسـلامی بهشـێوهی خـۆی دهسـت لـه کاروبـاری زۆر وڵاتـی دوور و‬‫نزیکـی جیهـان وهردهدا‪ ،‬بـهڵام بهشـێوهی ڕهسـمی وڵاتێکـی داگیـر نـهکردوه تـا یهکدهنگییـهکی جیهـانی لـه دژی خـۆی بـوروژێنێ و‬‫هێرشێکی نیزامی بۆسهر خۆی پاساو بدا‪ .‬بێگومان ناڕهزایـهتیی بیـروڕای گشـتیی خـهڵکی ئـهمریکا و تاڕادهیـهکی کـهمتر وڵاتـانی‬ ‫دیکهی بهشداری شهڕیش کۆسپێکی دیکهی سهر ڕێگای پهلاماری نیزامیی ئهمریکا و هاوپهیمانهکانی بۆسهر ئێرانه‪.‬‬ ‫ئهگینا ئهگهر له ڕوانگهی توانای نیزامیی ئهمریکاوه سهیری مهسهلهکه بکهین‪ .‬پێموایه دووهێرشی گهورهی ئهمریکا بۆسهر‬ ‫‪145‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫ئهفغانسـتان و عێـراق تـهنیا بهشـێکی بچـووک لـه توانـای سـهربازی و جبهخانـهی ئەو دهوڵهتـهیان لێخـهرج کـراوه کـه لـهمێژه‬‫قهرهبوو بۆتهوه و ئهم بهشهی بۆ زلهێزێکـی وا کـارێکی نیـه‪ .‬بهتایبـهتیی پێموایـه سـهرهڕای هـهمووی ئـهو چاووڕاوانـه ڕووخـانی‬‫کۆماری ئیسلامی له حاڵـهتی پـهلامارێکی بـهرینی نیزامـی دا کـهمتر لـه ڕێژیمـی تاڵیبـانی ئهفغانسـتان و بهعسـی عێـراق وهخـت‬‫دهبـا‪ .‬بـهڵام تاقیکردنـهوه بۆهـهمووانی دهرخسـتوه کـه ڕووخانـدنی ڕێژیمێـک ئـهویش بـۆ هێزێکـی بـهتوانای وهک ئـهمریکا زۆر‬ ‫ئاسانتره له سهقام گیرکردنی ڕێژیمێکی دیکه‪.‬‬‫ڕێەوان‪ :‬ئهمریكایی یهكان‪ ،‬بێگومان بۆ پاراستنی بهرژهوهندی یه تایبهتی‪-‬یهكانیان لوهم ناوچهیوه دان و ڕۆڵوی كاریگوهریان لوه‬‫گۆڕانكاری یهكان دا ههیه‪ ،‬ئایا هاوپهیمانی و هاوكاریكردن لهگهڵ ئهمریكایی یهكان له بهرژهوهندیی جووڵانوهوهی كورددایوه‬ ‫یان بهپێچهوانهوهیه؟‬‫عهبودوڵڵا حهسوهنزاده‪ :‬ئهمـه بهتـهواوی ڕاسـته کـه ئـهمریکا لهبـهرچاوی کـاڵی کـورد و هـیچ نهتهوهیـهکی زۆرلێکـراوی دیکـه‬‫نههاتۆته ئهم ناوچهیه و بهدوای قازانجی ستراتیژیی خۆیدا عهوداڵه‪ .‬بهڵام لهبیرمان نهچێ که ئهگـهر لـه ڕابـردوودا ئـهمریکا‬‫بهههموو توانایهوه پشتی ڕێژیمه زۆردارهکانی ناوچهی دهگرت و ئهوانی لهسهرپێ ڕادهگرت و ههربۆیـهش هێـزه کوردسـتانییهکان‬‫دروشـمی دژی ئـهمریکایان دهدا‪ ،‬ئێسـتا دهیـهوێ ڕێژیمـهکانی حـاکم بهسـهر کوردسـتان دا‪ ،‬بڕووخێنـێ یـان بگـۆڕێ‪ .‬ئـهمن باسـی‬‫هاوکـاریی کـورد لهگـهڵ ئـهمریکا ناکـهم‪ ،‬بـهڵام بزووتنـهوهی کـورد بـۆدهبێ لـه ههلومـهرجی ئێسـتادا ئـاڵای بهربـهرهکانی لهگـهڵ‬‫ئهمریکا بهرز بکاتهوه؟ ئهو دەوڵهتانهی کوردستانیان له نێو خۆیان دا دابهش کردوه‪ ،‬خ ماف و ئـازادی یـهکیان بـۆ کـورد دابـین‬ ‫کردوه که به پهلاماری ئهمریکا و ڕووخانی ئهو دهوڵهتانه لهدهستی بچێ؟‬‫بـۆ نموونـه دیفـا لـه کۆمـاری ئیسـلامی بـۆ دیفـا لـه کـورد یـان تهنانـهت بـۆ دیفـا لـه ئێرانیشـه؟ جارێکیـان لـه دانیشـتنێکی‬‫دۆستانهدا دۆستێکی دژی هـاتنی ئـهمریکا بـۆ ناوچـه گـوتی‪ :‬دێمۆکراسـی بـه مووشـهکی کـڕووز و فڕۆکـهی فـانتۆم دابـین نـاکرێ و‬‫نانێردرێته وڵاتان‪ .‬له وهڵامدا گوتم بهتهواوی ڕاسته‪ ،‬بهڵام لهبیرت نهچێ که دیکتاتۆری به مووشهکی کـڕووز و فڕۆکـهی فـاتۆم‬‫دهڕووخێ‪ .‬کهوایـه بـه بـاوهڕی مـن بزووتنـهوهی کـورد نـهک هـهرنابێ لـهکاتی پـهلاماری ئـهمریکا بۆسـهر ڕێژیمێکـی وهک کۆمـاری‬‫ئیسلامیدا بهدژی ئهمریکا بچێته سهنگهرهوه‪ ،‬بهڵکوو دهبێ ههوڵ بدا چهندی بکرێ لهههلومهرجێکی وا بـهقازانجی دابـین کردنـی‬ ‫مافهکانی گهلی کوردستان کهڵک وهربگرێ‪.‬‬‫ڕێەوان‪ :‬له ئێراندا‪ ،‬چاوهڕوانیی گۆڕانكاری یان لانی كهم پێشبینیی گۆڕانكواری‪ ،‬دهكورێ‪ .‬ئێووه بوهپێی ئوهزموونی كواركردن و‬‫زانیاریتوان لوه ههلوموهرجی سیاسویی ئێوران و كوردسوتان‪ ،‬پێتوان وایوه هێوزه سیاسوی یوه كووردی یوهكان ئاموادهی پێكهواتنی‬ ‫گۆڕانكارین له ئێراندا‪ ،‬وه دهتوانن چ ڕۆڵێكیان ههبێ؟‬ ‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬رووداوهکانی ئهم ساڵانهی دوایی به تایبهتی دوای ههڵبژاردنی سهرکۆماری‪ ،‬ڕووبهڕووبوونهوهی گهلانی‬ ‫‪146‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫ئێران و بزووتنهوهی ڕزگاریخوازی نهتهوهیی لهگهڵ کۆماری ئیسـلامی یـان خسـتۆته قۆنـاخێکی تـازهوه‪ .‬ئـهم قۆناخـه دهکـرێ بـه‬‫قۆنـاخی ڕهوینـهوهی گومانـهکان لهسـهر کۆمـاری ئیسـلامی و قۆڵـه جۆراوجۆرهکـانی و قۆنـاخی یهکدهسـت بوونـهوهی دهسـهڵاتی‬‫فــهرمانڕهوا و تــهمابڕاویی کۆمــهڵانی خــهڵک لــه بــهناو ڕیفۆرمخــوازانی نێــو تــاقمی فــهرمانرهوا دابنــرێ‪ .‬بــهو پێیــه‪ ،‬بــێ‬‫لهبهرچاوگرتنی ئهوه که ئێران دهکهوێته بهر پهلاماری سهربازیی بێگانه یان نا‪ ،‬ئاڵوگۆڕ بهڕێوهیه و ناش توانێ بـهڕێوه نـهبێ‬‫ههرچهندیش ئهو ئاڵوگۆڕه خێرا نهیهتـه بـهرچاو‪ .‬چونکـه نـه ڕێـژیم دهتـوانێ تاسـهر بـهم جـۆره حکوومـهت بکـا و نـه خـهڵکیش‬‫تاسهر لهگهڵ ئهم مهینهته دهردهبهن‪ .‬بهڵام داخوا هێزه سیاسییهکانی کورد بۆ ئاڵوگۆڕێکی لهو بابهته ئامادهن یان نـا؟ وهڵامـی‬ ‫من ئهمهیه‪:‬‬‫لهسهریهک پێموایه وشیاریی سیاسی له کوردستان له ههموو بهشـهکانی دیکـهی ئێـران زیـاتره و لـه بـاری ڕێکخراویشـهوه وهزعـی‬‫کورد له هی ههموو نهتهوهکانی دیکه لهپێشتره‪ .‬ههربۆیـه ئامـادهیی بـۆ ئـاڵوگۆڕیش لـه کوردسـتان پتـره تـا ناوچـهکانی دیکـهی‬‫ئێران‪ .‬بهوحاڵه واقیع بینانه دهڵـێم هێـزه سیاسـییهکانی کوردسـتان ئامـادهیی تـهواو و پێویسـتیان بـۆ ئـاڵوگۆڕی چـاوهڕوانکراو‬‫نیه‪ .‬چونکه ئهوان ههقیان نیه ههر به ئامادهبوون بۆ ئاڵوگۆڕهکان ڕازی بن‪ ،‬بهڵکوو دهبێ له ههوڵی پێکهێنـانی ئـاڵوگۆڕدا بـن‬‫و ئهو ئاڵوگۆڕه خێراتـر بکـهن‪ .‬جـا پێموایـه بهداخـهوه هێـزه کوردسـتانییهکان ئامـادهیی تـهواویان بـۆ بهرهوڕووبوونـهوه لهگـهڵ‬‫ئهرکـهکانی قۆنـاخێکی وا نیـه و پێویسـته هـهوڵێکی زیـاتر لـهم بـوارهدا بخهنـه کـار‪ .‬پێمـان خـۆش بـێ یـان نـاخۆش‪ ،‬حیـزب و‬‫ڕێکخراوه کوردییهکان نهک ههر هاوکـاریی پێویسـتیان لهگـهڵ یـهکتر نیـه‪ ،‬بـهڵکوو لـهباری پێوهندییـه تهشـکیلاتییه نێوخـۆیی‬ ‫یهکانیشهوه له وهزعێکی دڵخوازدا نین‪.‬‬‫ڕێەوان‪ :‬فیدڕاڵیزم‪ ،‬كه ئێستا دروشمی زۆربهی هێزه كوردییهكانه‪ ،‬زۆر ناڕوونوه‪ ،‬نوه لوهباری یاسوایی یوهوه نوه لوه پێكهاتوهی‬‫دهوڵهتدا‪ ،‬ههتا ئێستا پێناسه نهكراوه‪ ،‬بهڕێزتان پێتان وایه كه ئامادهبوونێكی تهواو بۆ ههڵگرتنی ئهم دروشمه له گۆڕێ دا بوو؟‬ ‫یان بهشێوهیهك له شێوهكان چاولێكهری و كهوتنه ژێركاریگهریی ههلومهرجی باشوور بوو؟‬‫عهبودوڵڵا حهسوهنزاده‪ :‬ئهوهنـدی پێوهنـدیی بـه حیزبـی دێمـوکراتی کوردسـتانی ئێرانـهوه ههیـه‪ ،‬فیـدرالیزم زۆر لـهمێژه وهک‬‫باشترین ڕێگا بۆ چارهسهری مهسهلهی نهتهوایهتی له ئێران چاوی لێکراوه‪ .‬ئـهوهش کـه تـا دووسـاڵ لهمهوبـهر نهبۆتـه دروشـمی‬‫ستراتیژیی حیزب هۆیهکهی به موناسیب نهزانینی ههلومـهرجی خـهبات بـۆ هـهڵگرتنی ئـهم دروشـمه بـووه‪ .‬کـهوابێ ئهگـهریش لـه‬‫ههڵگرتنی فیدرالیزم وهک دروشمی ستراتیژی شـوێنهوارێکی ههلومـهرجی باشـووری کوردسـتان یـان بیـروڕای گشـتیی خـهڵکی پێـوه‬‫دیار بێ‪ ،‬له باوهڕپێبوون دا شوێنهواری کهسی بهسهرهوه نیه و حیزبی خۆمان پێش ئهوانی دیکه ناسیویهتی و تهنانهت داواشـی‬ ‫کردوه (وهک له پهیامی هاوینی ‪٨٥٣١‬ی دوکتور قاسملوو بۆ ئایهتوڵڵا خومهینی دا هاتوه)‪.‬‬ ‫لهبارهی ڕوونی و ناڕوونی و پێناسهکردنیشهوه لهو باوهڕهدام ئهوهی که له بهرنامهی حیزب دا هاتوه‪ ،‬وهک دیاریکردنی‬ ‫‪147‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫دروشمهکه لهباری سیاسییهوه تهواوه‪ .‬بهرنامهی حیزب قانوونی دهوڵهتی فیـدراڵ دانـانێ‪ .‬لـهبیرمان نـهچێ ئێمـه فیـدرالیزم بـۆ‬‫ئێران داوا دهکهین نهک بۆ کوردستان‪ .‬له عێراقیش ئهوه دهوڵهتی مهرکهزییه که بۆته فیدراڵی و کوردستان ههرێمێکی ئۆتۆنـۆم‬‫له چوارچێوهی ئهو دهوڵهته فیدراڵهدایه‪ .‬دیاریکردنی ورد و ڕوونی دهسهڵاتهکانی دهوڵـهتی فیـدراڵ و ههرێمـه ئۆتۆنۆمـهکان لـه‬‫ئێـرانیش دا کـاری شـارهزایان و کارناسـانی بـواری حقـوقی‪ ،‬ئـابووری‪ ،‬جوغرافیـایی و مێژوویـی و فهرهـهنگیی سـهربه نهتـهوه‬‫جۆراوجۆرهکـانی ئێرانـه کـه لـه ههلومـهرجی موناسـیبی خـۆی دا گهڵاڵـهی بکـهن و بـۆ پهسـهندکردن بیخهنـه بـهرچاوی پارلمـانی‬‫دهوڵهتی فیدراڵ‪ .‬دیاره مهبهستم ئهوه نیه که نابێ ئێستا لهسهری بنووسرێ یان پێشـنیاری بـۆ بکـرێ‪ .‬هـهروهک بهخۆشـی یـهوه‬ ‫تا ئێستا چهند ههوڵێکی بهسوودیش لهو بوارهدا دراون‪.‬‬‫ڕێەوان‪ :‬لهم دوایی یانهدا‪ ،‬زۆر باس له پێكهێنانی بهرهیهك دهكرێ‪ .‬دیاره كه زیاتر جۆش و خرۆشی ههسوتی نهتهوهیییوه بوۆ‬‫یهكگرتنی هیزه سیاسییه كوردی‪-‬یهكانی ڕۆژههڵا ‪ ،‬بهڵام له كردهوهدا گرفت و كێشوهی گوهوره هوهن بوۆ پێكهێنوانی بوهره‪.‬‬‫بهڕێز پێتوایه كه له كاتی ئێستادا‪ ،‬پێكهێنانی بهره بۆته پێویستی یهك و له هوهمان كاتودا هیوزه سیاسوی یوه كووردی یوهكانی‬‫ڕۆژههڵا ‪ ،‬ئامادهیی تهواویان ههیه بۆ پێكهێنانی بهره؟ سوهرئهنجام ئێووه پێكهێنوانی بوهره‪ ،‬یوان شوێوهیهك هاوكواریكردن لوه‬ ‫نێوان هیزه سیاسییه كوردی یهكانی ڕۆژههڵا دا‪ ،‬چۆن ههڵدهسهنگێنن؟‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬ئهمن بیروبۆچوونی خۆم لهبارهی بهرهوه له وتووێژێک دا که لهگهڵ گۆڤاری \"تیشک\" کردبـووم دهربڕیـوه‬‫و ئهم وتووێژه بێجگهلهوهی چا‪ ،‬کراوه لـه هێنـدی سـایتی ئهنتـهرنێتیش دا ههیـه و کهسـێک پێـی خـۆش بـێ نـهزهری مـن بزانـێ‬‫دهتوانێ سهری سایتی حیزبی دێموکرات بدا و بیخوێنێتهوه‪ .‬لێرهدا ههرئهوهنده دهڵێم که هێزه سیاسییهکانی کوردسـتانی ئێـران‬‫پێویسته زیاتر لهسهر گهیشتن به نوخته نهزهری هاوبهش و پێکهێنانی هاوپهیمانییهک کاربکهن‪ .‬چونکه ئهگهر ئهمڕۆ ئەوکـاره‬ ‫نهکرێ‪ ،‬سبهینێ درهنگ دهبێ‪.‬‬‫ڕێەوان‪ :‬كوردبوون یان ئێرانی بوون؟ ئێران وڵاتێكی فره نهتهوهیه و لهلایهن فارسهكانهوه فوهرمانڕهوایی دهكورێ‪ ،‬بوه شوێوهی‬‫سیاسی و یاسایی ئێرانی بوون واتا فارس بوون‪ .‬جووڵانهوهی كوردهكان بهتایبه لهم سوهدهیه و سوهدهی ڕابوردوودا خوهباتێكی‬‫نهتهوهیی بووه‪ ،‬واتا بوۆ بهدهسوتهێنانی ناسونامهیهكی سیاسوی و یاسوایی كووردی لوهو ههرێموهی كوردسوتاندا كوه بوه ئێرانوهوه‬‫لكێنراوه‪ .‬بهڕێز پێت دروسته كوردێك بڵێ ئێرانیم یان بڵێ كوردی ئێرانم یان كوردی كوردستانی ئێرانم‪ ،‬بهگشتی ئێووه لوهم‬ ‫بارهیهوه چۆن بیردهكهنهوه؟‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬ساڵی ‪ ٨٢٢٥‬ڕۆژنامهنووسێکی فهڕانسهیی لێی پرسیم‪ :‬ئهتۆ لـهپێش دا کـوردی یـان ئێرانیـی؟ لـهوهڵام دا‬ ‫گوتم‪ :‬ئهمه هیچ مهسهلهیهک حهل ناکا‪ .‬ئهمن ههر لهوکاتهدا که کوردم ئێرانیم و ههرلهوکاتهدا که ئێرانیم کوردم‪.‬‬‫ئهوانهی شارهزای ئهدهبیاتی حیزبی دیموکرات و نووسـینهکانی مـنن دهزانـن کـه تـا ئێسـتا چهنـد جـار بـه ڕاشـکاوی و بـێ پـێچ و‬ ‫پهنا گوتوومه کورد یهک نهتهوهیه و کوردستانیش یهک وڵاته‪ ،‬کهوایه کورد ههقی ههیه وڵاتی یهکپارچه و سهربهخۆی ههبێ‪.‬‬ ‫‪148‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫بۆیه ههق بهکـهس نـادهم خـۆی لـه مـن بـهکوردتر یـان کوردسـتانیتر بزانـێ‪ .‬بـهڵام هـهق و ئـارهزوو شـتێکه و واقیعییـهت شـتێکی‬‫دیکهیـه‪ .‬یـهک نهتـهوهبوونی کـورد و یـهک وڵاتبـوونی کوردسـتان هـیچ لـهو واقیعییهتـه نـاگۆڕێ کـه ئێسـتا وڵاتێـک بـه نـاوی‬‫\"کوردسـتان \" لهسـهر نهخشـهی سیاسـیی جیهـان نیـه و لـه بهرامبـهردا \"تورکیـه\"‪\" ،‬ئێـران\"‪\" ،‬عیـراق\" و \"سـووریه\" هـهن کـه کـورد و‬‫کوردستانیان بهسهردا دابهش کراون‪ .‬بەو پێیه هیچ به نادروستی نازانم که کوردێک بڵێ کوردی تورکیه یـان کـوردی ئێـران‪ ،‬یـان‬‫کوردی عێراق یان سووریهم یان تهنانهت بڵێ ئێرانیم یان عێراقیم‪ .‬چونکه له پاسپۆرتی هیچ کوردێکدا ‪ -‬بهداخهوه ‪ -‬تهنانـهت‬‫هی کوردی عێراقیش نهنووسراوه \"کوردستانی\" و بهوهش کهس له کوردایهتی نهشۆراوه‪ .‬ههروهک لـه پاسـپۆرتی هـیچ عـهرهبێکیش‬‫دا که ‪ ٢٢‬دهوڵهتیان ههیه نهنووسراوه عهرهب یان عهرهبی‪ ،‬بهڵکوو نووسراوه میسری‪ ،‬لوبنانی‪ ،‬کووهیتی و هتد‪ .‬بهوهش ئـهوان‬ ‫له عەڕهب نهشۆراون‪.‬‬‫ڕێەوان‪ :‬بهشێك له ڕۆشنبیرانی فارس كه خۆیان به دۆستی كورد یان لایهنگری موافی مورۆد دهزانون‪ ،‬كاتێوك بواس لوه كێشوهی‬‫كورد و مافی كوردهكان له خاكی خۆیان دا واتا كوردستان دا دهكورێ‪ ،‬بوه جۆرێوك ههسوتی ناسویونالیزمی پوان‪ -‬ئێرانیسوتییان‬‫دهجووڵێ و له مافی هاووڵاتی له ئێرانی گهورهیان‪ ،‬زیاتر پێ ڕهوا نابینن‪ .‬ئایا له ڕاستیدا ڕۆشونبیرانی فوارس دۆسوتی كووردن؟‬‫لێرهدا ئهركی ڕۆشونبیرانی سیاسویی كوورد چیوه؟ ههڵوێسوتی هێوزه سیاسوی یوهكان دهبوێ چوۆن بوێ؟ لانوی كوهم پێویسوت نیوه‬ ‫بڵاوكراوهیهك بڵاو بكهنهوه و وهڵامێكیان ههبێ !‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬ئهو بۆچوونهی فارسی زمانهکان بهداخهوه جگهلهوهی ههڵهیه‪ ،‬بۆسهردهمی ئێستا کهمێکیش شـوورهیییه‪.‬‬‫تائێستا کورد له ئێراندا داوای جیابوونهوه و دامهزراندنی دهوڵـهتی سـهربهخۆی نـهکردوه ‪ -‬کـه هـهقی خۆشـیهتی ‪ -‬بـهڵام ئهمـه‬‫ههرگیز ئهوه ناگهیهنێ که فارسی زمانهکان ههقیان ههیه حاشا له پێناسهی نهتهوهیی کورد یان گهلانی دیکهی \"غیر فـارس\" ی‬ ‫ئێران بکهن‪.‬‬‫ئێران وڵاتێکی فره نهتهوهیه‪ ،‬کهوایه یهکێک فارسه و ئێرانییه‪ ،‬یهکێک کـورده و ئێرانییـه‪ ،‬یـهکێک تورکـه و ئێرانییـه و هتـد‬‫‪ ...‬ئ ـهرکی ڕوونــاکبیرانی گــهلی کــورد و گــهلانی دیک ـهی ئێــران لــهو پیوهندییــهدا ئهوهیــه ک ـه چهنــدی بکــرێ زیــاتر لهســهر‬‫ڕوونکردنهوهی زهینی فارسی زمانهکان و تێگهیاندنیان لـه حهقیقـهتی فـره ‪ -‬نهتـهوه بـوونی ئێـران کـار بکـهن‪ .‬ئـهوهی دڵسـۆزی‬‫ئێران بێ ناتوانێ حاشا له بوونی گهلانی جۆراوجۆر لهم وڵاتهدا بکا و یهکپارچهیی خـاکی ئێـرانیش ئهگـهر تـا ئێسـتا بـهزهبری‬‫قورقوشـم و بـاڕووت پـارێزراوه لـه دنیـای پێشـکهوتوودا تـهنیا بـه دیموکراسـی و بهڕهسـمی ناسـینی بـوون و مافـهکانی یـهکتر‬ ‫دهپاریزرێ‪ ،‬نهک به زهبر و زهنگ و کوشت و کوشتار‪.‬‬‫ڕێەوان‪ :‬ئهگهر دهکرێ سهباره به ههریهک لهم ناوانه قسهمان بۆبکهن‪ ،‬قهوم‪ ،‬میللوه و نهتوهوه‪ .‬ئایوا کوردهکوان لوه ئێرانودا‬‫نهتهوهن؟ جیاوازیی نێوان نهتهوه و قهوم چییه؟ له سروودی ئهی ڕهقیب دا دێڕێکمان ههیوه ئواوا نووسوراوه‪\" :‬قوهومی کوورد‬‫ههستایه سهرپێ وهک دلێر تا بهخوێن نهخشی بکا تاجی ژیان\" ئایا لێرهدا قهوم لهجیاتی نهتهوه بوهکار هواتوه؟ ئهگوهر نوا پێتوان‬ ‫وانیه دهبوو نووسرابا نهتهوه له جیاتی قهوم؟‬ ‫‪149‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬وابزانم له ساڵی ‪ ٨٢٢١‬دا بوو که ئهم بابهتهم له وتـارێکی درێـژدا کـه بـۆ کۆنفڕانسـێک لهسـهر کـورد‬‫له واشینگتۆن ئاماده کرابوو‪ ،‬هێنابۆ گۆڕێ‪ .‬ئـهم وتـاره لـه \"ڕۆژنامـهی کوردسـتان\" ئۆرگـانی حیزبـی دێمـوکرات دا بـڵاو بۆتـهوه و‬‫کهسێک بیههوێ دهتوانێ وهی بینێ‪ .‬بۆیه لێرهدا ههربهکورتی ئهوهنده دهڵێم که ههم وشـهی \"قـهوم\" هـهم وشـهی \"ملـت\" لـهجێ دا‬‫عهرهبین و لهکوردی و فارسی و تهنانهت له تورکی دا بهکارهاتوون و ماناکهشیان تووشی گۆڕان بووه‪ .‬ئێستا له زمـانی عـهرهبی‬‫دا بـه هـهموو عهڕهبـهکان دهڵـێن \"الأمـو العربیـو\" ئوممـهتی عـهرهبی بـهڵام بۆنموونـه کـه بـاس لـه ئهمنیـهتی نهتـهوهی عـهرهب‬ ‫دهکرێ‪ ،‬دهڵێن \" الأمن القومي العربي\" واته ئهمنیهتی قهومیی عهرهب ‪.‬‬‫کهوایه قهوم به مانای نهتهوه هاتوه و ههربۆیهش له سروودی \"ئهی ڕهقیـب\"دا گـوتراوه \"قـهومی کـورد زمـان\" یـان 'قـهومی کـورد‬‫ههستایه سهرپێ\"‪ .‬بهڵام له ئهدهبیاتی سیاسی به زمانی فارسیدا وشهی \"قوم\" بۆ قۆناخێـک پـێش دروسـت بـوونی نهتـهوه بـهکار‬‫دهبرێ‪ ،‬یان بڵێین بهکار براوه‪ .‬بهههرحاڵ‪ ،‬پێموایه گیروگرفتی گهوره ئهوه نیه که له ئێراندا به به کـورد و ئـازهری و ئـهوانی‬‫دیکه دهگـوترێ قـهوم‪ .‬مهسـهلهکه ئهوهیـه کـه مافـه نهتهوایهتییـهکانی ئـهو گهلانـه بـه ڕهسـمی نهناسـراون و سـهرزهمینهکانیان‬ ‫بهڕهسمی دانی پێدا نهنراوه‪ .‬ئهگهر ڕۆژێک گیروگرفتی نێوهرۆک چارهسهر بکرێ گیروگرفتی ناوهکه نابێته کۆسپ‪.‬‬‫ڕێەوان‪ :‬سوپاس و ڕێز‪ ،‬بۆ ئێوه و سوپاس لهوهی که وهختی پڕبایهخی خۆتان بۆ وهڵامدانوهوهی پرسویارهکانمان توهرخان کورد‪.‬‬ ‫هیوای تهندروستیت بۆ دهخوازین‪ ،‬له كۆتایی دا ئهگهر شتێكتان ههیه‪ ،‬تكایه بفهرموون‪.‬‬ ‫عەبدوڵڵا حهسهن زاده‪ :‬سوپاس بۆ ئێوهش‪.‬‬ ‫سهرچاوه‪ :‬ماڵپهڕی پێشمهرگهکان ‪ /‬ڕێکهوتی‪٨٢ :‬ی جوونی ‪٢١١٢‬‬ ‫‪150‬‬