بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهخۆی ژنان مافی چوونه قوتابخانهو کـارکردن و هـهڵبژاردن و هـهڵبژێرانیان بهدهسـت هێنـاوهو ئـهمڕۆ لـهزۆر بـواردا ژنـان مایـهیشانازیی پیاوانی ڕووناکبیرو تێگهیشتوون .بهڵام بهوحاڵهش کۆمهڵی کوردهواری بهداخهوه زۆری ماوه بـۆ ئـهوهی بتـوانێ بڵـێ بـهقۆناغی یهکسانیی مافهکانی ژن و پیاو گهیشتووم یـان تهنانـهت لێشـی نیزیـک بوومـهوه .ئهگـهر چاوێـک لـه ئامـاری ئـهو ژنانـهبکهین که بهدهستی مێردو باب و براو تهنانهت کوڕو خزمه دوورهکانیشـیان دهکـوژرێن ،یـان ناچـار بـه خۆکوشـتن و خۆسـووتاندندهکرێن ،قووڵایی کارهساتهکهمان بۆ دهردهکهوێ و دهبینین چهنـده گهڕاوینـهوه سـهردهمه تاریکـهکانی مێـژوو .ههرئهوهنـده بهسـهوهبیر خۆمان بێنینـهوه کـه لـه نێوجهرگـهی وڵاتـه پێشـکهوتووهکانی دنیاشـدا پیـاوانی وا لـه کـوردان هـهڵ دهکـهون کـه \"غیرهتـی شێرانه\"! یان ڕیگایان پێ دهدا کچ و ژنهکانیان پارچهپارچه و بێ سهروشوێن بکهن.بهباوهڕی من دهسکهوتی ههره مهزن و بێ گهڕانهوهی ژنانی کورد ئهوهیه که ژنی کورد وشیار بۆتهوه ،خـۆی و مافـهکانی ناسـیوهوئامادهیه به هاوکاری و پاڵپشتیی پیاوانی پێشکهوتنخوازو پێگهیشتوو که بهخۆشییهوه ژمارهیان ڕۆژ به ڕۆژ له زیادبووندایه بـۆ وهدست هێنانیان تێ بکۆشێ.پرسیار٩ :ی مارس به ڕۆژی نێونهتهوهیی ژنوان دیواری کوراوه و ههرسواڵه ڕێورهسومی جیهوانیی بوۆ دهگیورێ .دیواری کردنوی رۆژێکی وا بۆ ژنان به جێ و شیاو دهزانی؟وهڵام :خهبات بۆ وهدهستهێنانی ماف و ئازادییهکانی ههر چین و توێژێکی کۆمهڵ و ههر گهل و نهتهوهیهک ڕۆژو مانگ و سـاڵیتایبـهت ناناسـێ .هـهموو ڕۆژهکـانی سـاڵ ڕۆژی هـهوڵ و تێکۆشـان بـۆ هـهر ئامـانجێکی پیـرۆزی ئینسـانین .ئـهوه کـه ڕۆژێـک یـانحهوتوویـهکی سـاڵ بـۆ هـهر توێژێـک یـان هـهر مهسـهلهیهک تـهرخان دهکـرێ تـهنیا بـۆ ڕاکێشـانی سـهرنجی بیـروڕای گشـتی و وهبیرهێنانهوهی گرنگیی بابهتهکهو چڕکردنهوهی ههوڵهکان له پێناوی گهیشتن به ئامانجه دیاریکراوهکهدایه.لهو ڕوانگهیهوه دیاریکردنی ڕۆژێکی ساڵ بۆ وهبیرهێنانهوهی ئهو ناههقییانهی دهرههقی ژنان کراون و بۆ پێ داگرتنـهوه لهسـهرهـهوڵی ههمهلایهنـهی قهرهبووکردنـهوهی ئـهو خهسـارهو لابردنـی زوڵـم وزۆر لهسـهر ئـهو بهشـه گرنگـهی کۆمـهڵ زۆر لهجێگـهیخۆیدایــه .بــهباوهڕی مــن زیــانی نابهرابــهریی مافــهکانی ژنــان و پیــاوان تــهنیا ئــهو نیــوهی کۆمــهڵ ناگرێتــهوهو شــوێنهوارهوێرانکـهرهکانی بـهرۆکی تـهواوهتی کۆمـهڵ دهگـرن .بهوپێیـه ئـهرکی هـهموو کۆمهڵیشـه کـه یهکدهسـت و بهوشـیارییهوه لـهڕێگایســڕینهوهی شــوێنهواره زیانبارهکانیــدا هــهنگاو ههڵینێتــهوه .دیــاریکردنی ڕۆژێکــی تایبــهت بــه ژنــان و وهڕێخســتنی ڕێوڕهســمی تایبهتییش کارێکی سێمبولیکه بۆ نیشاندانی تێگهیشتنی گرنگی و بایهخی مهسهلهکه. پرسیار :کۆماری ئیسلامیی ئێران ٠١ساڵه به توندترین شێوه مافی مرۆد به تایبه مافی ژنان پێشێل دهکا ،بهڵام ژنوان هوهروا لهخۆبردووانه تێ دهکۆشن و به تایبه ڕۆڵی بهرچاویان له جووڵانهوهی ٩مانگی ڕابردووی ڕاپهرینی سوهوزدا هوهبووه .ئوهو شێوه خهبا و چالاکییانهی کچان و ژنان چوون لێک دهدهنهوه؟ 351
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهوهڵام :پیاوهکان زۆر ئازایانه دهبێ دان بهودا بنێن که ژنانی تێگهیشـتوو و پێگهیشـتووی ئێـران و لـهو نێـوهدا کوردسـتانیش لـهبزووتنهوهی ڕزگاریخوازانهی چهندساڵی دوایی و بهتایبهتی ئهم ههشت مانگهدا وهپێشیان کهوتوونهوه .ئـهوه نـهک هـهر بـۆ پـێناخۆشبوون یان حاشالێکردن نابێ ،بهڵکوو بۆ ههمووان جێگای هومێدو شانازییه .بهتایبـهتی پیـاوی کـورد دهبـێ بـهوه سـهربهرزبێ ،چوونکه باپیره ژیرهکانی لهمێژه گوتوویانـه \"شـێر کـه لـه بێشـه هاتـهدهر خ نێـرو خ مـێ\" .بهڕاسـتی ئـهوه نیشـانهی دهرکـی دروستی پیاوی زانای کورد له نهخش و جێگهو پێگهی ژنی کورده.لـهبارهی بزووتنـهوهی سهوزیشـهوه ئـهو دیمهنانـهی سـهرباری هـهموو سانسـۆرێکی بـهکرێگیراوانی کۆنهپهرسـتی کهوتنـه بـهرچاویبیروڕای گشتیی جیهانی ،نهخشی حاشاههڵنهگری ژنانی ئێرانی بۆ ههمووان ئاشکرا کرد .ههر بۆیهش دیتمـان خـانمێکی شـههیدی وهک نهدا ئاغاسوڵتان بهحهق بوو به سێمبولی خهبات و قارهمانهتیی ئهو ڕاپهڕینه که ئهمڕۆ به بزووتنهوهی سهوز دهناسرێ.پرسیار :پێش کۆنگرهی ١٢ی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان ڕێەهی بهشداریی ژنان له ڕێبهرایهتیی حیوزب و هێوزه سیاسوییهکاندا زۆر کهم بوو یان ههر بهچاو نهبوون ،بهڵام لهم کۆنگرهیهی دوایی واته کۆنگرهی ١٢دا ژنان زیاتر بوۆ ڕێبهرایوهتیی حیوزبههڵ بەیردران .ئایا ئهو ههنگاوه بۆ تهبلیاا و خۆ نواندنی حیزبی بوو یان بهڕاسوتی ژنوان خۆیوان دۆزیوهتوهوه و پێیوان وایوه دهبێ شان به شانی پیاوان له ڕێبهرایهتی کردنی حیزبه سیاسییهکان دا خۆیان ببیننهوه و ڕۆل و نهخشی دیاریان ههبێ؟وهڵام :ئهمن پێموایه ئـهوهی لـهکۆنگرهی چـاردهی حیزبـی دێمـوکڕاتی کوردسـتاندا بـۆ بهشـداربوونی ژنـان لـه کاروبـاری کـۆنگرهودوایـهش لـه ڕێبهرایـهتیی حیزبـدا کـرا ،دهگـهڵ ئـهوهی بـه بـهراورد دهگـهڵ ڕابـردوو هـهنگاوێک بـهرهو پـێش بـوو ،تـهنیا وهکسهرهتایهک دهبێ چاو لێ بکرێ .ژنانی کوردو لهنێویاندا ژنانی ئهندامی حیزبی دێموکڕاتی کوردستانیش شـایانی زیـاتر لـهوهن.ئهوان له ژیانی حیزبی و تهنانـهت لـه ژیـانی سـهختی پێشمهرگایهتییشـدا شـان بهشـانی پیـاوان نهخشـیان گێـڕاوهو خۆیـان پـێگهیاندوه .ئهگهر واش دابنێین که له هێندێ بواردا ژنهکان کهمتر له پیاوان گهشهیان کردوه قهت نـابێ لـهبیرمان بچـێ کـه لـهدواکهوتن،یان باشتر بڵێم دواخرانی ژنانیشـدا بهرپرسـایهتیی یهکـهم لهسـهر شـانی پیاوانـه .ئێمـه پیـاوانین کـه دهرفـهتمان بـۆ نهڕهخساندوون و زۆرجار ڕێگای پێشکهوتنیشمان لێ بهستوون.وهک لهبیرم بێ ،ههر لـه بهڵگهنامـهکانی کۆنگرهشـدا هـاتوه کـه ئـهوهی لـهبارهی ژنانـهوه کـراوه تـهنیا دهسـپێکهو پێویسـته لـهکۆنگرهکانی دیکهدا پهرهی پێ بدرێ .بهش بهحاڵی خۆم ئاوات بۆ ڕۆژێک دهخوازم که حیزبێک ئهگهر زیاتر لهنیوهی ئهنـدامانیکۆنگرهکهی یان رێبهرایهتییهکهشی له ژنان بوون نهتوانێ خۆی پێوه ڕابنێ و ئهندامه پیاوهکانی وا بنوێنن که خێریان به ژنـانکردوه .بهههرحاڵ ئهوهی ئێستا له حیزبی دێموکڕاتی کوردستاندا بۆ ژنـان کـراوه نـه بـۆ خۆڕانـان بـووهو نـه بـۆ خۆپێوهڕانـانیش دهبێ .چوونکه بهڕاستی ههر ئێستا کهمتر لهوهیه که ههقی ئهندامه ژنهکانه. پرسیار :کهم وکوڕییهکانی سهر ڕێگای خهباتی ئهو بهشه گرنگهی کۆمهڵ چین؟ چ ڕێگایهک بۆ ئهم مهبهسته پیشنیار دهکهن؟ 352
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهوهڵام :له تهواوهتی خۆیدا بیگرین،ئێستاش بهشێک له بهرپرسـایهتیی بـهجێمانی ژنـانی کـورد لهسـهر شـانی خۆیـان و بهشـێکیزیاتریشی له ئهستۆی پیاوان وحیزب و ڕێکخراوه سیاسییهکان و پێش ههمووان حیزبی دێمـوکڕاتی کورسـتانه .بهوحاڵـهش حاشـالهوه ناکرێ کـه بهربهسـتی بنـهڕهتی لهسـهر ڕیگـای پێشـکهوتنی ژنـان و هـهموو کۆمـهڵ سیسـتمی حـاکم بهسـهر وڵاتهکهماندایـه.ههتا ڕێژیمێکی دواکهوتوو له وڵاتدا دهسهڵاتدار بێ ،نه ژنان دهتوانن داخوازه ڕهواکانیان بهتـهواوی بێننـه گـۆڕو خـهباتیان بـۆبکـهن و بهدهسـتیان بێـنن ،نـه هێـزه سیاسـییهکان ڕێگایـان پـێ دهدرێ بیـرو بۆچوونـهکانیان بێننـه گـۆڕێ و بهرنامـهکانیان بـۆ پێشکهوتنی کۆمهڵ پیاده بکهن.کهوایــه ،بــێ ئــهوهی خــهبــات بــۆ مافــه ڕهواکــانی ژنــان و هــیچ تــوێژێکی دیکــهی کۆمهڵایــهتی پــهک بخــرێ یــان بــۆ دواڕۆژههڵگیرێ،باشترین ڕێگا بۆ گهیشتن به ئامانجی یهکسانیی ژن و پیاوو ههموو ئـاڵوگۆڕه کۆمهڵایـهتی و سیاسـییهکان ئهوهیـه کـه ههموو تواناکان وهسهریهک خرێن و ههموو ههوڵهکان بۆ ڕزگاربوون لهو ڕێژیمه ئازادیکوژه تێکهڵ بکرێن و چڕ بکرێنهوه. سهرچاوه :ماڵپهری گیارهنگ /رێکهوتی١ :ی مارسی ٢١٨١ 353
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده عهبدوڵڵا حهسهنزاده \" :ئەوەی لەدەرێ هەمانە جالییەی کوردە نەک لۆبیی کورد ئا :عەبدولڕەحمان ڕەسووڵعەبدوڵڵا حەسەنزادە ڕۆشنبیرو سیاسەتمەداری کورد سەبارەت بە قۆناغی ئەمڕۆی لۆبیی کوردی و کەموکوڕییەکانی هەنگاوەکـانیلۆبی و هۆکارەکانی دروستنەبوونی یەکێتیی نەتەوەیی و ئایندەی دەزگا ئەتۆمییەکەی ئێران و ناڕەزایییەکانی ناوخۆی ئێـران وتیشـکخسـتنە سـەر هۆکـاری نەبـوونی بەرەی ئۆپۆزیسـیۆنی ئێرانـی و باسـکردنی چەنـدین بـابەتی گرینگیتـر بـۆ ڕۆژنـامەی ئـاڵای ئازادی دەدوێ. ئاڵای ئازادی :لۆبیی کورد بەشێوەیەکی گشتی لەرووی بە جیهانیکردنەوە لە چ ئاستێکدایە ،تێڕوانینت لەسەری؟عهبودوڵڵا حهسوهنزاده :بەداخەوە تێروانینـی مـن بـۆ مەسـەلەی لـۆبیی کـورد نـالێم جێـی نائومێـدییە ،بەڵام بەهەرحـاڵ جیـیخۆشحاڵی نیە ،چونکە ئەوەی ئێمە لەدەرێ هەمانە زیاتر دەبێ پێی بڵێـین جـالییەی کـورد ،دیاسـپۆرای کـورد نەک لـۆبیی کـورد.هەروخت کۆمەڵێک خەڵکی سەر بە میللەتێـک لە وڵاتێکـی دەرەوە وەک پەنـابەر ،یـان وەک هاونیشـتمانی ئەو وڵاتە بـژین ،ئەوەنابێتە لۆبی .لۆبی دەبێ رێکخراو بێ ،دەبێ بوودجەی هەبێ ،دەبێ ئیرتیباتـاتی(پەیوەنـدیی) پەیـدا کردبـێ ،پـێکەوە و بەسـەریەکەوە هاوکـاری بـکەن .ئەوەی ئـێمە ئێسـتا دەیبینـین ڕەنـگە لە هەریەک لە وڵاتە گرنگەکـاندا بە تـایبەتی لە شـوێنێکی وەکئەمریکا ،لە بەریتانیا تا ڕادەیەک لە فەرەنسا ،ئەڵمانیا ،موحاوەلاتێک هەبێ بۆ ئەوەی شتێک بۆ کـاری لـۆبیگەری دەسـت پـێ-بکـا .یەعنـی کوردەکـان بەتـایبەتی بژاردەکـانی کـورد پەیوەنـدییەکـی باشـیان لەگەڵ کەسـایەتییەکـان یـان لەگەڵ کۆڕوکـۆمەڵەقـانونی و ڕۆژنامەنوسـییەکـاندا دروسـتکـردوە ،کە بتـواننن کەم و زۆر لە نفـووزی خۆیـان و لە پەیوەنـدییەکانیـان لەگەڵ ئەوکۆڕوکـۆمەڵانە ،یـان ئەو مەرجەعـانە کەڵـک وەربگـرن بـۆ هێنـانەگۆڕی مسـائیلی کـورد و راکێشـانی سـەرنجی بیـرورای گشـتی وکۆڕوکۆمەڵەکانی دیفا لە مافی مرۆڤ یان تەنانەت بەرپرسانیش بۆلای مەسەلەی کورد و مافەکانی میللەتـی کـورد .بەڵام ئەوەیکە پێیدەڵێن لۆبی وەکوو هەنـدێ وڵاتـی دیـکە لـۆبییـان دروسـتکـردوە ،ئەوەی کـورد وانـیە .مەسـەلەن لـۆبیی ئیسـرائیل ،ڕەنـگەکەمێکی موبالەغە تێدابێ ،دەڵێن لۆبیی ئیسرائیل ئەمریکا بەڕێوە دەبا نەک حکوومەتی ئەمریکا ،ئەوە وانـیە ،بەڵام مەسـەلەکەئەوەیە لـۆبیی ئیسـرائیل ئەوەنـدە لەوێ بەقەوەتە کە تەئسـیر دەکـاتە سـەر بریـاری سیاسـی ،ئـابووری ،دیپلۆماسـی و هەروەهـانیزامـی .ئـێمە لەوبـارەیەوە هەنگاوەکانمـان دەسـت پـێکـردوون ،بەڵام نەگەیشـتووینە شـتێکی وا کە نـاوی لـۆبیی کـوردی لەسـەر دابنێین .ئاواتیش دەخوازم کە ئەم هەوڵانە بەردەوام بن و لە داهاتوویکی نزیکدا بتوانین بڵێین ئێمەش لۆبیمـان هەیە .ئەگەر لۆبی یەکی جیهانییش نەبێ ،لانیکەم لە هەندێ مەرکەزی گەورەی بڕیار لە دونیادا بتوانێ کاری خۆی بکا. 354
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده ئاڵای ئازادی :ئەم کەموکوڕییانە چین کەوا دەکا لۆبیی کورد گەشە نەکا؟عهبدوڵڵا حهسهنزاده :کەموکوڕییەکان زۆرن .لە پێش هەموو شـتێکدا جـاری کـورد بـۆ خـۆی دابەشکـراوە ،کەوابـێ کـورد کە لەدەرەوە هەیە وەکــوو یەک واحیــد نــیە لەم وڵات و ئەو وڵاتە ،پاشــان لەوەش ناخۆشــتر و خەراپتــر کە بــۆتە بەڵای گیانمــانتەعەددودی حیزبەکانە .بوونی حیزبەکان دیاردەیەکی خەرا ،نیە ،دیاردەیەکی باشە ،نیشـانەی پێشـکەوتنی کـۆمەڵە ،نیشـانەیوشـیاربوونەوەی کـۆمەڵە ،بەڵام ئەوە خـراپە کە حیـزبە کـوردییەکـان خ لە چوارچێـوەی وڵاتێـکدابـی ،خ چوارچێـوەی وڵاتەکـانیدیکەدا پێکەوە هاوکارییان نیە ،لەپاشان تەئسیراتی خەرا ،و زیـانبەخشـی پەیوەنـدییە نـاوچەیییەکـان لەسـەر ئەو بەشـانەیبزووتنەوەی کوردە .هەموو ئەوانە بوونە کۆسپ لەسەر ڕێگای لێکنیزیکبوونەوەی کوردەکان و هاوکـارییـان لە پێنـاوی فەزایەکـیئاوا گەورەدا .جگە لەوەش لۆبیگەری پیویستی بە خەرج و موخارجێکی زۆر هەیە ،بەشی زۆری دیاسپۆرای کـورد لە دەرەوەی وڵاتبەداخەوە لەو توانا ماددییە بێ بەشە و ئەوانەی توانا ماددییەکەشیان هەیە ڕەنگە بەشێکی زۆریان -حورمەتمان بۆ هەموویانهەیە ،-بەڵام ڕەنگە بەشێکی هەرە زۆریان لە هیمەتی ئەوە بێبەش بـن کە بیـانەوێ لە توانـای مـادیی خۆیـان کەڵـک وەربگـرن بۆ ڕێکخستنی کارێکی ئاوا پیرۆز.ئاڵای ئازادی :بەو پێیەی بەڕێز ماوەی چەندین ساڵە لە بواری سیاسی و ڕۆشونبیریدا کوار کوردوە ،میکوانیزمی هاتنەکوایەی یەکێتییەکی نەتەوەیی چیە کە بۆ کورد دروست بێ ،کە لەهەر کوێ پێویست بێ بەرگری بکا؟.عهبدوڵڵا حهسهنزاده :پێمـوایە ئەوەش یەکـیکە لەو ئـارەزووە دێـرینە و پیـرۆزانە ،کە کـورد هەتـا ئێسـتا پێیـان نەگەیشـتوە،پێگەیشتنیشی زەحمەتە .دابەشکرانی کوردسـتان لە نێـو چەنـد وڵاتدا کە وڵاتەکـانیش پـێکەوە جاروبـار قـازانجی دژ بە یەکیـانهەیە ،جاروبــاریش قــازانجی هاوبەشــیان هەیە لە هاوکــاریکردنی یەکتریــدا ،کــاری پێکهینــانی بەرەیەک ،یــان دەزگــایەکینەتەوەیی بۆ هەموو کوردی زۆر وەزحمەت خستوە .بمانەوێ و نەمانەوێ ئەو وەزعیەتە جوگرافیـایییەی بەسـەر کـورددا سـەپاوە،وای کـردوە کە هێـزە سیاسـییەکـانی هەر یەک لە بەشـەکانی کوردسـتان بـیئەوەی حەزی لـێبـکەن و ئارەزوویـان بـێ ،مەجبـوورنجۆرێک پەیوەندی لەگەڵ دەوڵەتانی حاکم بەسـەر بەشـەکانی دیـکەدا دروسـت بـکەن .چـونکە ئەگەر نەیـکەن دەخنکـێن .مەبەسـتمئەوە نیە ئەوە مەحکووم بکەم ،یان بەکارێکی خەرا ،بزانم ،بەڵام ئەوە دەستوپێی هێزە سیاسییەکان بـۆ ئیقـدامێکی وا گەورەیمێژوویی و نەتەوەیی دەبەستێ .ئەوان ناتوانن دەزگایەکی نەتەوەیی بەم جۆرە پێـکبهیـنن کە بتـوانێ بە نـاوی کـوردەوە لە هەرجێیەکــی پێویســت بــوو دەســتبەکار بــێ ،بەڵام بەو حــاڵەش ئەمــن بــاوەڕم وایە ئەگەر تاکەکــانی کــورد بەتــایبەتی ئەوانەیبەهەرحاڵ لە دەرەوەی وڵات دەژین بەشی زۆریان یان پەیوەندی حیزبایەتییان هەر نەبووە ،یـان ئەگەر بووشـیانە بەجۆرێـک لەجۆران دابڕاون ،ئەگەر ئەوان کار بـکەن ،مشـوورخۆریان هەبـێ بتـوانن ئەوانە بەسـەر یەکەوە ڕێکخراوێـک لە نێوخۆیـاندا دروسـتبــکەن ،کە نەژیانیــان دە لە شــوێنی دانیشــتنیان کەوێــتە خەتەرەوە نە مەســالحێکیان هەیە لە هــیچ یەک لە وڵاتەکــاندا کەبکەوێتە مەترسییەوە ،لە فەزایەکی ئازاد و دیمـوکراتیکیشدا دەژیـن ،ئەوان دەتـوانن دەزگـایەک پێـکبێـنن ،ڕەنـگە لە هەنگـاوی 355
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهیەکەمدا زۆریش کارێگەر نەبێ ،بەڵام زۆر دەسـتوبـاڵی ئـاوەلایە ،دەتـوانی ئەگەر کـورد لە هەر شـوێنێکی کوردسـتان لە بـاکووریکوردستان لە ڕۆژهەڵات لە ڕۆژئاوا موشـکیلێکی بـۆ پـێشهـات ،یـان تەنـانەت لە وڵاتـانی دەرەوە موشـکیلی بـۆ هـاتە پـێش ،وەکئێستا دەبینین لەو بەینانەدا کوردەکانی باکووری کوردستان لە وڵاتانی ئوروپایی هەندێ موشـکیلیان بـۆ پێـکهـاتوە ،ئەو وەخـتئەو دەزگایەی لە ئینسانە سەربەخٶکان پێکهاتوە دەتوانێ وەدەنگ بێ و دیفاعیان لێبکا .پێمـوایە ئەوە مـومکینە ،بەڵام ئەوەکە هێزە سیاسییەکان هەموویان لە چوارچێوەی کۆنگرەیەکی نەتەوەیی ،یان پارلەمانێکی نەتەوەییدا ،یان هەر شتێکی تۆ بڵێـییەکبگـــرن ،پێمـــوایە لەگەڵ هەنـــدێک موشـــکیلی دیپلۆماســـی و نـــاوچەیەیی و مەنتەقەیـــی ڕووبەڕوو دەبـــێ ،کە ناتوانیـــت لە هەلومەرجی ئێستادا ئەمە دروست بێ. ئاڵای ئازادی :دروستبوونی کۆنگرەیەکی نەتەوەیی ئەگەرێکی لاوازە؟.عهبدوڵڵا حهسهنزاده :ئەگەر بمانەوێ ناو دروست بکەیـن ئاسـانە ،وەختـی خـۆی کە کـۆنگرەی نەتەوەیـی دروسـت دەبـوو ،ئـێمەحیزبەکەی کەمن تێیدام نەچووینە ناوی ،ئەمن دوو سێ جار گوتم کۆنگرەی نەتەوەیی چێ خۆ نەتەوە خڕنابێتەوە کۆنگرە پێـک-بێنێ ،حیزبەکانن دەبێ پێکی بێنن ،دەی باشە ئەوە خ کـۆنگرەیەکی نەتەوەیـییە کە لە چـوار حیزبـی سـەرەکیی ناسـراوی کـورد،یەکـی ڕۆژهەڵات ،یەکـی بـاکوور ،دووی باشـوور( پـارتی و یەکیتـی و حیزبـی دیمـوکراتی کوردسـتان لە ئێـران و پەکەکە) لەوچوارانە سێیان پێکەوە لە شەڕی چەکداریدان ،ئەوە کوێی کۆنگرەی نەتەوەیییە کۆنگرەی نەتەوەیی دروست کـرا ،بەڵام کـۆنگرەینەتەوەیی لە باری تەبلیغاتی و دەرونـییەوە مـاوەیەک تەئسـێرکـی هەبـوو ،بەڵام نەیتـوانی بەردەوام بـێ ،نەیتـوانی تەئسـیری کاریگەر ببەخشێ .مەبەستم ئەوەیە ئەگەر بمانەوێ ناو دروست بکەین ئەوە دەکرێ .بەڵام ناتوانی کاریگەر بێ.ئاڵای ئازادی :لەسەردەمی ئێستادا ئومێد هەیە ئەو ئینسانە سەربەخۆیانە لەو مەیدانەدا کار بوکەن بوۆ دروسوتکردنوی جۆرێوک لەوەی کە پێی دەگوترێت چەترێکی نەتەوەیی بەرگری بۆ داهاتووی ڕۆڵەکانی کورد؟.عهبدوڵڵا حهسهنزاده :زۆر ناخۆشە شتێک بڵێی کە عەیبی میللەتی خۆتە ،یان نائومیدیی لێ دیارە ،بەڵام بەداخەوە پیاو لەوبارەیەشەوە ناتوانی گەشـبین بـێ ،لەگەڵ ئەوەی هەولەکـان هەن ،بەڵام سـەیرەکەی ئەوەیە ئـێمە هەوڵەکانیشـمان ئەغـڵەب وایەئی کورد ،هەوڵەکانیشمان بـۆ پەرشوبلاوبـوونە مەسـەلەن لەجێـیەک چەنـد کەس پـێکەوە کۆبـوونەوە ،ئەگەر چەنـد کەسـی دیـکەدەیانەوێ ئەوانیش عەینـی کـار بـکەن نـاچن لەگەڵ ئەوانە پـێکەوە هاوکـاری بـکەن ،ئەوانـیش دەزگـایەکی دیـکە دروسـت دەکەن.هەتـا دەزگاکـان دروسـت دەکەن هەوڵەکـان کە دەسـت پێـدەکەن هەڵـی پەرشوبـڵاون .ئەگەر هەوڵەکـان تـێکەڵ بکـرێن ،پێمـوایە دەتوانن شتێکی ئاوا پێکبێنن و دەتوانن کاریگەریش بن ،خۆ کاریگەری هەر ئەوە نیە بە ڕۆژیک و مانگێک و ساڵێک کوردسـتان بە تەواوی ڕزگار بکا. 356
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهدەتـوانی بەلای کەمەوە وەکـوو دەنگێکـی واحیـد لەنێـو کۆڕوکـۆمەڵە نێـونەتەوەیییەکـاندا قەزیەی کـورد بێنیـتە پێشـێ .زۆرجـارخارجییەکان لە دەولەتەکانەوە بگرە هەتا پارلەمانتارەکان ،هەتا دەزگاکانی مافی مـرۆڤ بە کـورد دەڵـێن کەس نـازانی دەڵـێنچی .ئێوە بڕۆن لەپێشـدا قسـەی خۆتـان بـکەن بەیەک ئەوجـار وەرن لەگەڵ ئـێمە قسـان بـکەن .قسەکەشـیان حیسـابییە ،دیـارەبەشێکی ناحیسابییە ،چونکە ئەوان ناتوانن دەرک بکەن کە کورد لە ئێران گیروگرفتێکی هەیە ،لە عێراق گرفتـارییەکـی هەیە،لە تورکیــا گرفتــارییەکی هەیە ،لەســووریا گرفتــارییەکی هەیە ،ئەوان ئەوە دەرک نــاکەن بەڵام وەکــوو نەتەوەیەک کە باســیمەسەلەی نەتەوەیـی دەکـرێ دەبـێ کـورد قسـەی هەبـێ .جـا ئەوەیـان بەزەحـمەتە ،هەتـا کـوردەکە بەسـەر یەکەوە کـار نەکـا .لەحاڵەتێکی ئاوا دا حیزبەکانیش دەبێ مەجالی بۆ پێکبێنن ،حیزبەکانیش دەبێ هەوڵ نەدەن بـۆ ئەوەی هەرکامیـان بـۆ لای خـۆیڕابکێشێ .ئەگەر شتێکی ئەوا دروستبوو ئەرکی حیزبە سیاسییەکانە چەندی بۆیان دەکرێ پشـتی بگـرن بەبـێئەوەی تەدەخـول لەکارەکانیدا بکەن ،دەنا کارەکانی تووشی شکست دەکەن .ئەویش هەر دەبێتە شوێنێک بۆ ململانێـی حیزبـی و سیاسـی ،هەر وەکـوولەهەندێ تەجرەبەی رابردوودا دیومانە ،مەسەلەن لە کۆمەڵەی خوێندکارانی کورددا کە لە ئورووپـا دروسـتبـوو ،دیـومە .کـۆنگرەدەگیـرا ،ئـی خوێنـدکاران بـوو ،خوێنـدکاران دەبـوو بەرێـوەبەرایەتیی خۆیـان هەڵبژێـرن ،بەڵام لەپشـتی ئەوەی پێـی دەڵـێن \" کوالیس\" مەسئوولینی حیزبەکان دادەنیشتن بەشیان دەکرد چەند لەم حیزب چەند لەو حیزب بێ .ئەوە کارێکی خەراپە.ئاڵای ئازادی :ئایندەی دەزگا ئەتۆمییەکەی ئێران چوۆن دەبینوی؟ ئایوا ئەم دەزگوایە بەرەو لەنواوچوون دەچێوت ،یوان کۆمواری ئیسلامیی ئێران ملکەچی بڕیاری نێودەوڵەتی دەبێ؟عهبدوڵڵا حهسهنزاده :ئەو مەسەلەیە مەسەلەیەکی تـاڕادەیەک شـاراوە و پێچەڵپـووچە .هەتـا ئێسـتا کـۆمەڵگەی نێـونەتەوەییکە موخالیفی بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێرانە ،دەلیلێکی ڕوونی لەدەسـتدا نـیە ،بـۆ ئەوەی ئێرانـی پـێ مەحکـووم بکـا ،لەبەر ئەوەهەوڵ دەدا بۆ دەستڕاگەیشتن بە چەکی ئەتۆمی .ئەوەی ئێرانیش ئیدیعای دەکا هەوڵدانە بۆ دەسـتڕاگەیشـتن بەوەی پێـی دەڵـێنئێنێڕژیـی ئەتـۆمی ،یـان وزەی ئەتـۆمی کە بەپێـی قـانوونە نێـونەتەوەیییەکـان حەڵاڵە ،لەسـەر ئەوەش کە داخـوا بەرەو کـوێدەچێ ،ئەمن پێموایە لەگەڵ ئەوەی هەتا ئێستا سابیت نەبووە کە ئێـران ئەو بەرنامـانەی بە دەسـتەوەیە ،بەڵام ئێـران خ قەولبـدا ،خ قەول نەدا هـیچ دەرفەتێـک لەدەسـت نـادا بـۆ هەوڵـدان لە پێنـاوی دەسـت راگەیشـتن بەچەکـی ئەتۆمیـدا ،تەنـانەت -جارێکی دیکەش ئەوەم گوتوە -ئەو فەلسەفە دینییەکەش حوکمی پێدەکا ،کە دەبێ هەرچی لەدەستی دێ بیکـا بـۆ ئەوەی هێـزیدیفاعی تەنانەت هێزی هوجوومییش لە موقابیلی دوژمنانی خۆیـدا ،یـان بڵێـین لە موقـابیلی دوژمنـانی ئیسـلامدا بەدەسـت بێنـێ،بۆیە بەهـیچ جـۆر پـێموانـیە ئێـران دەسـتی لـێهەڵگـرێ .شـتەکانی بەنهێنـی ڕادەگـرێ .ئەگەریـش زەرورەت ئیجـابی کـرد -ئەوان ئەهلی مانۆڕن -دەتوانن بۆ ماوەیەک وازی لێبهێنن ،بەڵام بۆ درێژخایەن هیچ باوەڕ ناکەم وازی لێبینن.ئواڵای ئوازادی :هەڵبەاردنوی سوەرۆککۆمواریی ئێوران خوولی دەیەم بەشوێک لە حیوزب و ڕێکخوراوە ئۆپۆزیسویۆنەکانی ئێوران پشتگیرییان لە باڵی (مەهدی کەرووبی) دەکرد بە تێڕوانینی بەڕێز لەسەر چ پلاتفۆرمێک بوو ،ئەنجامەکەی بەچی گەیشت؟ 357
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهعهبودوڵڵا حهسوهنزاده :ئەوەی ئەمـن بـزانم پشـتیوانییەک یـان پێشـوازییەک لە مەهـدی کەرووبـی ،بەمانـای ئەوەی حیزبێـکهەبێ پشتیوانی لە مەهدی کەرووبی بکا بۆ ئەوەی خەڵک دەنـگ بەو بـدەن ،لەئـارا دا نەبـوو .زیـاتر ئەوە بـوو بەشـێکی زۆر لەهێزە سیاسییەکانی کورد بایکۆتیان کرد .بەڵام یەک دوو هێز یەکێکیان حیزبی دیموکراتی کوردستان بـوو ،لەجیـاتی بـایکۆت لەخەلکیان داوا کرد بۆ خۆیان ئەو ئینتخاباتە بـکەنە مەیـدانێک بـۆ تەرحـی داخوازەکـانی خۆیـان و بـۆ خۆیـان بڕیـار بـدەن کە خدەکەن ،بەشدار دەبن یان بەشدار نابن ،ئەگەر بەشدار دەبن ڕەئی بەکێ دەدەن .بەڵام ئەوەی کە کرا کەمێک فەرقـی لەگەڵ ئەوەهەبـوو کە پشـتیوانی لە کەڕووبـی ببـێ .پێشـوازی کـرا لەبەرنـامەیەکی ئینتخابـانی کە مەهـدی کەڕووبـی دابـوی .بەیـانێکی دالەهەشـت مـاددەدا لە پەیوەنـدی لەگەڵ مـافی نەتەوەکـانی ئێـراندا کە ئەو بەقەومـی نـاو بـردن ،لەوێـدا شـتی ئیجـابی هەبـوو،ئەگەر ئەو قسانەی ئەو کردبوونی لە بەرنامەکەی ئەحمەدینەژادیـش بکرابـایەن هەر دەبـوو پێشـوازییـان لـێبکـرێ .چـونکی ئەوکابرایە ئەووەڵەن باسی مەحروومییەت دەکا ،باسی جیاوازیی نەتەوەکـانی ئێـران دەکـا ،لە هەمـووی گرنگتـر کە باسـی ئەقـوامیئێران دەکا ،ئەقوامی ئێران وەک یەک تەماشا دەکا ،بەشێکی زۆر لە ئێرانـییەکـان کە باسـی ئەقـوامی ئێـران دەکەن مەبەسـتیانغەیرە فارسەکانە ،یەعنی فارس بە میللەت دادەنین ،بە کورد و ئـازەری و عەرەب و بەلـووخ و تـورکمەنیش دەڵـێن قەوم ،بەڵامئەو دەڵێ قەومەکانی وەک فارس وەک ئازەربایجان وەک کورد وەک بەلووخ ،یەعنی تەسری دەکا کە ئەوانە وەک یەکـن و دەبـێحقووقیشیان بەرامبەر بـێ .پاشـان زۆر دەرد و ئازارەکـانی ئەو میللەتـانە و ئەو جیـاوازیدانـانەی کە لەبەینیـاندا هەیە ،ئەوانەباس دەکا و تەنانەت دەڕواتە پێش و دەڵێ :قانوونی ئەساسیی ئێمە ،دەستوور ،ئیحتیاجی بە دەستکاری هەیە .ئەوە نە هەمـووداخوازی کوردی تێدا هەیە ،نەداخوازی حیزبە سیاسییەکانی تێدایە ،بەڵام شتی ئیجابیی تێدایە .سیاسەت ئەوە نیە بڵێی ،یـانهەمـوو شـتێک یـان هـیچ شـتێک ،یـان ئەوەی دەمەوێ هەمـووی بە ڕۆژێـک وەدی دێ .لە فەزای سیاسـیی ئێـراندا بە تـایبەت بـۆکەسێک دەیەوێ خەباتێکی مەدەنی بەڕێوەبەرێ ئەو شتانە مومکینە .ئێمە نابێ ئینتزارمان هەبێ مەهـدی کەڕووبـی بڵـی بڕووخـێجمهـوریی ئیسـلامیی ئێـران ،یـان میرحسـینی مووسـەوی شـیعاری وا بـدا .ئەوە کـاری ئەوان نـیە ،ئەو دەیەوێ خەبـاتەکەی لەوچوارچێوەیەدا بێ بۆیە پێموابی هەندێ شتی ئیجابیی تێدابوو ،دەبوو تەشویق بکرێ و بەتایبەتی ئەوەی کە ئـێمە هەڵوێسـتێکیلەو بــارەوە هەمــانبوو ئیلهاممــان لە خەڵکــی نێوخــۆی کوردســتان وەرگــرت ،ئەوەی پێیــان دەڵــێن بژاردەکــانی کــورد لە داخڵــیکوردسـتانی ڕۆژهەڵات هەموویـان ئەو ڕەئیەیـان هەبـوو ،کە پێویسـتە لەو ئینتیخابـاتەدا بەجـۆرێکی دیـکە حەرەکەت بکـرێ ،زۆرجـار نوێنەرانیـان دەهـاتن لەگەڵ حیـزبە سیاسـییەکـان و یەک لەوان لەگەڵ ئـێمە قسـەیان دەکـرد ،دەیـانگـوت بـابە خەڵـک لەتەحریم ماندوو بووە ،ئێوە لێرە بڕیارێک دەدەن ،بەڵام سزاکەی دەخرێتە سەرشـانی ئـێمە ،ئـێمەین کە دەبـێ سـزایەکەی بـدەین،مەحرومییەتمان بۆ پێکدێنن ،موشکیلاتمان بۆ پێـکدیـنن ،بـا بە ڕێگـایەکی دیـکەدا بـۆی بچـین .بۆخۆشـیان چـوون لەگەڵ هەمـووکاندیداکان ،لەگەڵ هەر چواریان دانیشتن داوایان لێکـردن کە بەرنامەیـان هەبـێ بـۆ نەتەوە زوڵـملێکراوەکـانی ئێـران .لە وانەمیرحسینی مووسەوی و مەهدیی کەڕووبی هەریەکە بەیاننامەیەکیان لەو پەیوەندییەدا دەرکـرد کە ئەوەی مووسـەوی دوازدە مـاددەبوو ،ئەوەی کەڕووبی هەشت ماددە بـوو ،بەڵام شـتەکانی جـوانتر بـوون ئێسـتا بەداخەوە ئەو بەیـانەم لەبەر دەسـتدا نـیە ،بەڵام شتی باشی تێدابوو .بۆیە دەبوو تەشویق بکرێ .لە نێو ئەوانەدا بەرنامەکەی وی لە هەموویان باشتر بوو قسە لەسەر 358
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده بەرنامەکەی کراوە.ئاڵای ئازادی :ناڕەزایەتیی جۆراوجۆر هەیە لە نێو شەقامی ئێرانی بەرامبەر بە کۆماری ئیسلامیی ئێران ،پێتووایە بە شوێوەیەکیگشتی حیزب و ڕێکخراوە کوردییەکان دەوری کاریگەریان هەیە لە ڕێکخراوکردن و سەرمەشوقکردنوی ئەو نوارەزایەتییوانە، یان بەپێچەوانەوە حیزب و ڕێکخراوە کوردییەکان دوورەپەرێزن؟عهبودوڵڵا حهسوهنزاده :پێمـوابێ ئەگەر نێوبەنـدی ئەو وشـەیە بگـرین لە هەمـووی واقیعبینـانەترە ،هەنـدێ کەس لە دەرەوەیحیزبەکان هەن ،هەمـوو نەخشـێکی حیزبەکـان نەفـی دەکەن .دەڵـێن حیزبەکـان هـیچ نەخشـێکیان لە ئالوگۆڕەکـان و ڕووداوەکـانینێوخـۆی کوردسـتانی ڕٶژهەڵاتدا نـیە ،هەنـدێ لە حیزبەکـانیش پێیـانوایە کوردسـتان بەسـەری قـامکی وان دەسـووڕێ .پـێموایەئەوانە هەر دووکیان لە ڕاسـتی دوورن .واقیعیـیەت ئەوەیە کە بە دەلائیلێکـی زۆر ،هێـزە سیاسـییەکـانی کـورد هیچیـان تەئسـیریکاریگەر ،یان تەئسـیری یەکلاکەرەوەیـان نـیە،کە ئەوەی دەبـێ بکـرێ ئەوە بڵێـین ،یـان ئەوەی گوتیـان خەڵـک ئەوە بـکەن .ئەوەوانـیە ،مەسـەلەن لە ئەوەل ئینتیخابـاتی خـاتەمیدا کە دوو جـار هەڵبژێـردرا ،جـاری یەکەم هەمـوو هێـزە سیاسـییەکـانی کـوردداوایان لە خەڵک کرد کە ئینتیخابات تەحـریم بـکەن ،بەڵام بەربڵاوتـرین بەشـداری لە ئینتیخابـاتدا لەو دەورەی ئینتیخابـاتدابوو .خەلکەکە جۆرێکی دیکەی عەمەل کرد .جاری واش بووە مەسەلەن ئـێمە هێـزە سیاسـییەکـان داوامـان کـردوە خەڵـک تەحـریمبکەن ،تەحریمیان کردوە ،جاری وابووە داوامان کردوە بەشدار بن ،موشارەکەیان باش بـووە ،وانـیە کە بفەرمـووی هێـزە سیاسـی-یەکان چییان ویست ئەوە بکرێ یان چییـان نەویسـت نەکـرێ ،وانـیە ،بەڵام لەعەینـیحـاڵدا هەر کەسـە بەتەفـاوتی حیزبەکـانبەشـی خویـان ئەئسـیریان هەیە .دەبینـی ڕووداوێـک ڕوو دەدا .ئەو ڕووداوە ڕەنـگە لە نێوخـۆوە هەڵقـوڵیبێ ،بەڵام پـاش دەسـت-پێکردنـی دەبینـی هەر یەک لە هێـزە سیاسـییەکـان هەر کەسـە بە ئەنـدازەی حەجمـی خـۆی لەوێـدا شـیعارەکانی تەرح دەکـا،هێزەکەی خۆی دێنێتە مەیدان ،بەجۆرێک لە جۆران دیارە .ئەو کەسـانەی لە ژوورەوەن دێـن بـاس دەکەن دەڵـێن لە فـڵانشـار ئەو حیزبە بەو جۆرە حوزووری هەبوو لەوی دیکە ،ڕەنگە یەکی دیکە حوزووری هەبێ یان یەکێک کەم و یەکێک زۆر بێ.ئاڵای ئازادی :بۆچی لە کوردستان کەمتر ناڕەزایەتی هەیە لەسەر شەقامەکان وەک ئەوەی لە تاران و شارەکانی تر هەیە؟عهبدوڵڵا حهسهنزاده :زۆرجـار ئەو پرسـیارە کـراوە ،بەڵام ئەمە دەلـیلەکەی ئەوەیە کە کوردسـتان دەسـت بـۆ هەرشـتێک ببـا لەڕوانگەی دەوڵەتەوە موتتەهەمە ،پەرچەکردار ،یان دژکردەوەی دەوڵەت بە رامبەر بزووتنەوەی نارەزایەتیی خەڵـک لە کوردسـتانزۆر تونـدوتیژترە ،زۆر بـێڕحمـانەترە .لەبەرئەوە خەڵکـی کوردسـتان کەمتـر دێـتە مەیـدان .لە مەرحەلەی ئێسـتادا ،دوو شـتیدیـکەش پـێم باشـە بـاس بـکەم .یەکێکیـان ئەوەیە ئەو بـزووتنەوەیەی لە ئێـراندا هەیە ،بـزووتنەوەی سـەوز لەگەڵ ئەوەی بـێ-بەرنامەیی بەکارەکانیەوە دیارە ،چونکە ناتوانێ بزووتنەوەیەکی ڕێکخراو بێ کە بەرنامەیەکی عەلەنیی هەبێ ،بەڵام تەنـانەتئەو دوو کەسە کە ڕێبەری دەکەن زاهیـرەن بەرنامەکـانی خۆشـیان کە وەختـی ئینتیخابـات ئیعلانیـان کـرد ئەوانەشـیان تەقـریبەن359
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهلەبیر بردۆتەوە لەبـارەی مەسـەلەی نەتەوەیـی ،و مـافی نەتەوە زۆر لێکراوەکـانەوە .کەوابـێ خەڵـک داخوازەکـانی خۆیـانی تێـدانـابیننەوە هەتـا بێـنە مەیـدان .لای دیـکە ئەوەیە کە ئەو بـزووتنەوەیە ،بزووتنەوەیەکـی نـاڕەزایەتیی مەدنـییە ،عـادەتەن ئەوجـۆرە بـزووتنەوە مەدنـییـانە وەکـوو بـزووتنەوەی چەکـداری نـین لەشـاخ و شـوێنی دێهـاتی زیـاتر بتـوانن پەرە بسـتێنن ،بەلـکەچـالاکیی مەدەنــی لەشــار و بەتــایبەتی لەشــاری گەورە دەتـوانێ پەرە بســتێنێ .کوردســتانیش بە بەراود لەگەڵ ئێــراندا شــاریگەورەی هەر نـین ،مەسـەلەن گەورەتـرین شـاری کوردسـتان کرماشـانە ڕەنـگە بگـاتە ملیۆنێـک .لەگەڵ ئەوەش هەم کرماشـان هەمورمـێ غیـری کوردیشـیان تێـدایە .لەحاڵێـکدا تـاران بە دە تـا چـواردە تـا پـازدە ملیـۆن تەخمـین دەکـرێ ،شـارەکانی دیـکە وەکمەشهەد و ئیسفەهان و تەورێز و شیراز شاری گەورە گەورەن .ئەو حەرەکەتانە ئەگەر دیققەتمـان کـرد بـێ لە هەمـوو ئێـرانیشداتەنانەت لە ناوچە فـارسنشـینەکانیش زیـاتر لەشـارە گەورەکـانە .پـێموایە لەبەر ئەو دوو سـێ دەلـیلە کوردسـتان زاهیـرەن بـێ-دەنگترە ،هەرچەند کوردستان لەواقیعدا ناکرێ پێی بڵێـی بێـدەنگە ،چـونکی لە سـیویەک سـاڵی ڕابـردوودا کوردسـتان لە هەمـووشوێنەکانی دیـکە چـالاکتر بـووە لە موقـابەلە دەگەڵ جمهـوریی ئیسـلامیدا .ئێسـتا کوردەکـان لەو شـارە گەورانەدا لەگەڵ خەڵکـیدیکە بەشدارن .زۆر جاریش شەهیدیان بۆ هاتۆتەوە ،ئێستا ئەمن ناوەکانم لەبیر نین ،بەڵام لانیکەم شـەش کەس لە کوردەکـان لە ماوەی چەند مانگی ڕابردوودا لە تاران و کرماشان لە بزووتنەوە ناڕەزایەتییەکاندا شەهید بوون.ئاڵای ئازادی :لاوازبوون و پەر (پارچە پارچە)بوونی ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانی بە کۆمۆنیستەکان و دیموکراتخوواز و لیبراڵخوواز ونەتەوەخوازەکانی ئێران هۆکاری ئەساسی بۆچی دەگەڕێتەوە؟ لە قوناغی ئەمڕۆی ئێراندا کە ڕژیمی ئیسولامیی ئێوران تووشوی ناڕەزایەتییەکی زۆری خەڵکی بەگشتی بۆتەوە؟!عهبودوڵڵا حهسوهنزاده :دیـارە هێـزە سیاسـییەکان جۆراوجـۆرن ،بـێجگە لەو جـۆراو جـۆرییـانەی کە باسـت کـردن جۆراوجـۆرییدیکەشـیان هەیە ،هەنـدێکیان هێـزی سیاسـیی غیـرە قـانوونین ،هەنـدێکیان لە ژوورێـن ،هەنـدێکیان لە دەرێـن .هەمـووی ئەوانەهەن .دەلیلەکـانی زۆرن .ئەوانەی لە ژۆرێـن بەدەلیلـی ئەو وەزعە پـر خەفەقـانە کە لە ئیـران هەیە ،ئیمکـانی پێـکگەیشـتن وموشاوەریان نیە .ئەوانەی لە دەرەوەشن بێجگە لە ئیختیلافاتی ئایـدۆلۆژیکی کە لە نێوانیـاندا هەیە ،بەبـاوەڕی مـن ئەمەیـان بە کۆسپی گەورە دەزانم ،نەبوونیان لەنێوخۆی وڵاتدا بۆتە هۆی ئەوەی هەستی بەرپرسـایەتی بەرامـبەر قەزیـیەکە لەواندا زەعیـبــێ .زەروورەتەکە دەرک نــاکەن ،زیــاتر بە بەرنــامە سیاســییەکانی خۆیــانەوە دەچەســپێن تــا ئەوەی بیــر لە شــتێکی گەورەتــربکەنەوە .ئەوە نەک هەر لە نێو هەمـوو ئۆپۆزیسـیۆنی ئێـراندا - ،کە دیـارە بـۆ گـۆڕینی ئێـران دەبـێ ئۆپۆزیسـیۆنی ئێرانـی ،ئـیهەمـوو ئێرانییەکـان بە نـاوچەیی و سەرتاسـەرییەوە پـێکەوە هاوکـاری بـکەن -هەتـا لە چوارچێـوەی ناوچەکـانیشدا مەسـەلەنبڵێین لە چوارچێوەی کوردستانیشدا هێزەکانی ئۆپۆزیسیۆنی عەلەنـی زیـاتر بە بەرنـامەکەی خۆیـانەوە ،بە ئیـدە سیاسـییەکـانیخۆیانەوە مەشغووڵن تا بەمەسڵەحەتی گشـتییەوە .چـونکە لەدەرەوەی سـنوور دانیشـتوون ئەو زەروورەتە کە بـۆ پـێکەوە کـارکردن دەبێ هەستی پێبکەن بەو جۆرە هەستی پێناکەن. 360
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهئاڵای ئازادی :رۆڵی ڕۆشبیران و کەسانی سیاسیی کورد لەناوخۆی ئێران بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی کورد لەقۆناغی ئەموڕۆداچۆن هەڵدەسەنگێنیت؟ بەمانایەکی تر ئایا ئومید هەیە کە بە پلاتفۆرمێکی ڕیفوۆڕمی نەرم لە نواوخۆی ئێوران گەشوە بەڕەوتوی گۆڕانکاریی باشتر بکرێت کە لە بەرژەوەندیی کورد و دیموکراسیدا بێ؟!عهبوودوڵڵا حهسووهنزاده :پێمـوایە ئەوانەی لەنێـو خـۆی وڵاتـن زیـاتر لەوانەی لە دەرەوەی وڵاتـن ئەوەی لە توانایـاندا هەیەدەیـــکەن ،ئەگەر ئەوانەی دەرەوەی وڵات پێـــک نـــاگەن لەبەر ئەوەیە مـــانیعەکە لە خۆیـــانە ،بەڵام ئەوانەی ژوورێ نـــاتوانن.رووناکبیرانی کورد لە نێوخۆی وڵاتدا زیاتر لەهێـزە سیاسـییەکانی کـورد کە ڕێبەرایەتییەکانیـان لە دەرەوەی وڵاتە ،ئەرکەکـانیخۆیانیـــان بەجـــێ گەیانـــدوە ،ئێســـتا هێـــزە سیاســـییەکانی کـــورد لە دەرەوەی وڵات ئەگەر بـــۆ خۆیـــان بیـــانەوێ و هەســـتبەبەرپرسایەتی بکەن ،بیانەوێ لەدەوری یەک دانیشن هیچ کۆسپێکیان لەپێش نیە ،کەس نیە پێشیان پێبگـرێ کەس نـیە بیـانخاتە زیندانەوە و کۆسپیان لەسەر ڕیگا دروست بکا ،لەحاڵیـکدا ئەوان زۆر کۆسـپیان لەسـەر ڕێگـایە ،کەمتـر جموجۆڵیـان لەژێـرچاودێریی دەزگا ئەمنییەتییەکانی دەوڵەتی جمهوریی ئیسلامیدایە و پێشیان پێدەگیرێ .بەو حـاڵەش ئەوان هەوڵـی خۆیـان داوەلە شـــێوەی جۆراوجـــۆردا .هەم لەگەڵ دەوڵەت هەم لەگەڵ ڕۆژنـــامە نیوەئـــازاد و لە ڕێگـــای کۆبـــوونەوەی ئاشـــکراوە لەهەمـــووڕێگاکانەوە هەوڵیـان داوە مەسـائیلی مەربـووت بە میللەتەکەیـان بێنـنە گـۆڕێ و دیفـاعی لـێبـکەن ،تەنـانەت لەو پەیوەنـدییەدابەراستی نرخیشیان داوە .ئێستا دەبینین رووناکبیرانی کـورد لە نێوخـۆی وڵات بە دەیـان کەسـیان لە زینـدانن ،لەسـەر بیروبـاوەڕزیندانی بیروبـاوەرن لەوەش بەولاوەتـر ژمـارەی بیسـت کەسـیان لەژێـر حکـومی ئیعـدامدان ،کەوابـێ بـێ ئەدەبـی نـابێ لە خـزمەتسیاسییەکاندا ئەگەر بڵێم ئەوان پتر هەست بە بەرپرسایەتی دەکەن و پتر مایە لە ژیـان و گیـانی خۆیـان دادەنـێن بـۆ گەیشـتنبەوە کە کار بۆ میللەتەکەیان بکەن .دیارە کاری ئەوان بەتەنێ ناتوانێ وەڵامدەر بێ ،بەڵام لە عەینیحاڵدا کارەکەیـان کـارێکیپیرۆزە و دەتوانێ تەئسیر دابنێ لەسەر هێزە سیاسییەکانی دەرەوەی وڵات .ئەوان ئەگەر بیانەوێ ئـی میللەتـی خۆیـان بـن دەبـێگوێیـان لەوان بـێ چاویـان لەوان بـێ و داخوازەکـانی خەڵـک لە زمـانی ئەوانەوە زیـاتر ببیسـتن ،چـونکە ئەوانەی لە دەرەوەن،ڕاسـتەوخۆ ئازارەکـانی خەڵـک نـابینن ،ئەوان دەیبیـنن .بەهەرحـاڵ ،ئەمـن نـاتوانم بە ئاکـامێکی زۆر زوو بـگەم ،بەڵام ئومێـدمبەکار و تێکۆشانی ڕووناکبیران و ئازادیخوازانی نێوخۆی وڵات زۆرە کە ئەوانە ڕەنگە بەشێکیان بەجۆرێک لە جـۆران نە بەشـێوەیڕێکخراوەیی پەیوەندییـان بە حیـزبە سیاسـییەکانیشـەوە هەبـێ .چـونکی قەزیـیەکە یەک قەزیـیەیە ،ئامـانجەکە یەک ئامـانجە،بەڵام هەندێ جیاوازیی بچووک بچـووک هەیە .وەکـوو لە باشـووری کوردسـتانیش دەبینـی ئەو حیزبـانە تەماشـا دەکەی هەموویـان دروشمە سەرەکییەکەیان یەکە ،هەندێ سەلیقەی جیاوازی چووکە چووکەی لێ پەیدا دەبێ.ئواڵای ئوازادی :لەحواڵەتی ئێسوتادا کەمپینێوک هەیە بوۆ یەکگورتنەوەی هەر دوو بواڵی حیزبوی دیمووکراتی کوردسوتانی ئێوران تیڕوانینت بۆ ئەم هەنگاوە چیە؟ جگە لەمە هیچ هەنگاوی تر لە ئارادایە؟عهبدوڵڵا حهسهنزاده :ئەو کەمپینەی کە باسی دەکەی ماوەیەکە هەیە و ئێستاش زاهیـرەن هەر بەردەوامە ،بەڵام ئەو کەمپیـنەتەقریبەن جـوابی خـۆی لەهەر دوو حیـزبەکە وەرگرتـۆتەوە .ئـێمە ئێسـتا حیزبێکـی دیموکراتمـان نـیە ،دوو حیزبـی دیموکراتمـان 361
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادههەن ،دوو حیزب بە هەموو ماعنای کەلیمە جیاوازن .نزیکی هەیە لەئامانجەکاندا ،وەکوو گوتم حیـزبە سیاسـییەکـانی باشـووریکوردستانیش تەقریبەن هەموویان یەک ئامانجیـان هەیە ،بەڵام جیاوازییشـیان هەیە .جوابیـان وەرگـرتەوە لە بەیـانی رەسـمیدا.حیزبی دیموکراتی کوردستان لە زمانی دەفتەری سیاسییەوە پێشوازیی لەو هەوڵانە کردوە ئامادەیی خۆیی بۆ دانیشـتن و دیـالۆگو هەوڵدان بۆ نزیکبوونەوە هەتا دەگاتە یەکگرتنەوە پێشان داوە ،بەڵام لایەنەکەی دیـکە ئەوەی بەپـیلان و دەسـتی دوژمنـان وشتی وا لەقەڵەم دا و لە واقیعدا زۆر بەتونـدی بەرەنگـاری ئەو ئەنـدامانەی بـۆوە کەلەو کەمپیـنەدا بەشـدار بـوون و داوایـان لەحیزبەکەیان کردبوو هەوڵی لێکنزیکبوونەوە بدا ،پێی گوتوون کە کەس مافی نیە شـتی وابکـا ،هەرشـتێکیان هەیە دەبـێ لەنێـوحیـزبدا بیڵـێن و لەنێـو حیـزبدا جوابیـان دەدەنەوە کە جوابەکەشـیان لە باشـترین حـاڵەتدا ئەوە بـووە بەقسـەت نـاکەین .لەخراپتـرین حـاڵەتیشدا دەڵـێ ئەگەر رازیـی دانیشـە و ئەو قسـانەش تەواو کە ،ئەگەر رازیـیش نـی بـڕۆ جێیەکـی دیـکە بۆخـۆتپەیدا بکە .هەتا نووسییان با بەزمانی نامەسئوولیش بێ ،دەڵـێ بـۆ نـاچنە ئەو حیـزبەی دیـکە ئەگەر شـتی ئاوایـان پـێخۆشـە،بۆیە ئەو کەمپینە بەداخەوە سەرکەوتنی بەدەست نەهێناوە و تەوەققـوعیش نـاکرێ .بـۆ ئەوەش داخـوا هەوڵـی دیـکە هەیە ئەمـنهیچ هەوڵێکی دیکە لەئارادا نابینم ،نە بەئاشکرا و نە بەنهێنی هەوڵێک هەبێ .چونکی مەسەلەکە ئەوەیە لایەک دایناوە نـابێببێ ،لەتی نەکردوە بۆ ئەوەی یەکی بخاتەوە بەبەرنـامە لەتـی کـردوە و بەبەرنـامە کـار دەکـا بـۆ ئەوەی قەت یەک نەگـرێتەوە.ئەگینـا نـاکرێ پیـاو هەم موخـالیفی یەکگـرتنەوە بـێ هەم موخـالیفی لەتبـوون ،ئەو کەسـەی مـوافیقی یەکگـرتنەوەیە موخـالیفی لەتبوونە ،ئەوەی موخالیفی یەکگرتنەوەیە موافیقی لەتبووە.ئالای ئازادی :ئەم حیزبە سەردەمانێک گەشەی کردوە ،دوژمنوان توانیویوانە بەئاسوانی دەرکوی پوێبوکەن و خەلەلەکەی وەدۆزن،کواریگەری لەسوەر گەشوەکردنەکانی حیوزب بوۆ دروسوتکردنوی لەموپەر لەبەردەمویدا .توۆ پێتووانیە مەسوائیلی ئیتلاعوا لەم لەتکردنەدا دەوری هەبێ؟ من ناڵێم تەنها لەوان یان لەئێوە وەکوو تایبەتتر بە شێوەیەکی ناڕاستەوخۆ تەئسیری هەبێ؟عهبدوڵڵا حهسهنزاده :ئەمن پێموایە ئەگەر کێشـە لەنێـو حیزبێـکدا هەبـێ و دوژمنـان ئیسـتفادەی لـێنەکەن ،شـتێکی غەریـبە.هەر چۆنێک خیلافات لە نێو حیزبێکدا هەبێ دوژمنانی ئەو حیزبە دەیانەوێ ئیستفادەی لـێبـکەن ،بەڵام ئەو جەسـارەتە بەخـۆمنادەم بڵێم ئێمە پیاوی ئیتلاعات بووین یان ئەوان پیاوی ئیتلاعات بوون .نەخەیر ،خیلافی سـەلیقەیە و دەبێـتە بـاعیزی ئەوەیڕەنگە دوژمن هەوڵ بدا ئاگرەکە خۆشتر بکا ،دەنا نە ئێمە بە دەستووری ئیتلاعات ،یان بەدستووری هێزێکی دیـکە جـووڵاوینەوە،نە ئەوان مــوتتەهەم دەکەم .بەڵام بەهەرحــاڵ کــارەکە بە قــازانجی دوژمــن تەواو بــووە .لەوەدا لەگەڵــتم وەختــی یەکگرتــووییبەقەوەت بووین .ئەمن دەزانم هەر دووکمان چالاکترین لەجاران بەڵام بەهەر دوو ئەو حیزبانە نە لەکن میللەتـی کـوردی ئێـران،نە لەکـن کـوردی بەشـەکانی دیـکە ،نە لەکـن ئێرانـییـان ،نە لەکـن جمهـوریی ئیسـلامی وەک حیـزبەکەی پێشـوو نـابین .بەڵامموشکیلەی کار لەوەدایە ئەو لایەنەی دیکە پێیوایە لە باشترین حاڵەتی تاریخی( )٢٣ساڵەی حیزبـی دیمـوکراتی کوردسـتاندایە.جا بۆیە ئەو دەرفەتە لەدەست میللەتی کـورد نـادا .ئەو پێـیوایە ئـاوا چـاکترە ،بـۆیە هـیچ هەوڵێـک بـۆ یەکگـرتنەوە ،بـۆ لێـک نزیک بوونەوە ،بۆ پەیوەندییەکی ئاسایی قبووڵ ناکەن. 362
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهئواڵای ئوازادی :زۆر حیوزب و لایەن هەیە دەڵوێن بەرەی ئۆپۆزیسویۆن پێویسوتە،بەڵام بەرەی ئۆپۆزیسویۆن دروسوت نوابێ بەڕای بەڕێز بۆچی بەرەی ئۆپۆزیسیۆن دروست نابێ؟عهبوودوڵڵا حهسووهنزاده :ئەمە هەر قسـەکەی پێشـووە ،بەجـۆرێکی دیـکە و بەم زمـانە نەهـات .جوابەکەشـی هەرئەوەیە گەورەکردنەوەی مەسەلەی حیزبی و ئایدۆلۆژی پێش ئەوەی کە هێزە سیاسییەکان لەسەر موشتەرەکات یەک بگـرن ،نەبـوون لەنێـو خـۆیوڵاتدا ،هەست نەکردن بەبەرپرسایەتی و ئەوانە هەموویان دەبنە کۆسپی پێکگەیشتن ئەگینا موشـتەرەکات زۆرە .بەرە عـادەتەنلەسەر ئەوە پێکدێ کە هەموو واز لە شتە تایبەتییەکان بێنن لەسـەر شـتە هاوبەشـەکانیان یەک بگـرن .کە پـێموایە تەماشـایحیزبە سیاسییەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان بکەین لە ئامانجەکانیاندا کە بۆ نەتەوەی کوردیان هەیە جیاوازییەکیان نـیە ،خـاڵی هاوبەشیان یەکجار زۆرە. ئاڵای ئازادی :مامۆستا تۆ نوسەرو وەرگێڕێکی باشی ،ئێستا هیج بەرهەمت لەبەردەستدایە بۆ چاپکردن و بڵاوکردنەوە؟عهبدوڵڵا حهسهنزاده :ئەوەی کە نووسەر و وەرگێڕێکی باشم ئەوە رەئیی جەنـابتە رەئیـی مـن نـیە ،بەڵام زۆر جـاری دیـکە ئەوپرسیارە دەکرێ .ئەمن عادەتەن باسی شتێک ناکەم کە بەنیازم بیکەم ،ئەو شـتانەی کە کـراون ئەوە کـراون ئەگەر شـتێکی دیـکە بوو لە دوارۆژدا بۆ خۆی دێتە دەرێ خەڵک دەزانی کە کردوومە. ئالای ئازادی :زۆر سوپاس بۆ ئەو دەرفەتەی کە پێتداین ،هیوای سەرکەوتنت بۆ ئەخوازین ،تەمەنیشت هەر درێە بێت. عهبدوڵڵا حهسهنزاده :سوپاس ،بەخێر بێن. سەرچاوە :ڕۆژنامەی ئاڵای ئازادی -ڕێکەوتی١ :ی حوزەیرانی(جوون) ی ٢١٨١ 363
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده عهبدوڵڵا حهسهنزاده :پێوهندیی (بارزانی) و (پێشهوا) ،نموونهی پێوهندییهكی دروستی نێوان دوو رێبهری كورد بووه رۆژنامهی باس(عهبدوڵڵا حهسهنزاده ):سكرتێری پێشووی حزبـی دیمـوكراتی كوردسـتان -ئێـران لهدیمانهیـهكی رۆژنامهوانییـدا دووپـاتیكردهوهكه \"پێوهندیی (بارزانی) و (پێشهوا) ،نموونهی پێوهندییهكی دروستی نێوان دوو رێبـهری كـورد بـووه\"؛ هاوكـات قسـهكانی (قـانع فهرد)یشی به گاڵتهجار وهسفكرد.عهبدوڵڵا حهسهنزاده) سكرتێری پێشووی حزبی دیموكراتی كوردسـتان -ئێـران ،لـه دیمانهیـهكی رۆژنامـهی \"بـاس\"ــدا لـه بـارهیپێوهندیی (مهلا مستهفا بارزانی) و (قازی محهممهد)ـهوه ،دهڵێ\" :ئهمه زیاتر وهك گاڵتـه دهچـێ كـه بگـوترێ بارزانییـهكان بـۆرووخاندنی كۆماری كوردسـتان چوونـه كوردسـتانی ئێـران (ئهمـه وهك \"قـانع فـهرد\" ئامـاژهی پـێ كـردووه) ،لـهوهیش گاڵتـهجارتر ئهوهیه كه گوایه ئینگلیز ئهوانی ناردووه كۆمار بڕووخێنن\". ئهمهی خوارهوهیش دهقی دیمانهكهیه.قانعی فهرد :گومان دهخاته سهر پێوهندیی نێوان (قازی محهممهد) و (مهلا مستهفا بارزانی) ،ههتا ئهو جێگهیهی ئێوه ئاگادار بن و بتانخوێندبێتهوه ،ئهم پێوهندییه چۆن بووه؟عەبدوڵڵا حەسوەنزادە :ئهوهنـدهی ئـهمن بـۆم دهركـهوتووه ،پێوهنـدیی نێـوان (پێشـهوا) و (مـهلا مسـتهفای بـارزانی) ،یـان بـهقهولی مامۆستا هێمنی شاعیر (قازی و مهلامان) نموونـهی پێوهندییـهكی دروسـتی نێـوان دوو ڕێبـهری كـورد بـووه كـه یـهكیان لـهوڵاتـی خـۆی دهسـتهڵاتداره و ئـهوی دیكـهیان بـه پێـی ههلومـهرجێك كـه كـورد و كوردسـتانی تێـدان میوانـه .پێشـهوا ،بـارزانی وبارزانییهكان بهبێگانه و میوان نازانێ ،بارزانی له زۆرشتدا دهكاته راوێژكار و تهنانهت شهریكه بڕیـاری خـۆی ،بارزانییـهكان وهاوڕێكانیشـیان وهك هـهموو هاونیشـتمانانی ناوچـهی ژێـر دهسـتهڵاتی كۆمـار چـاو لـێ دهكـا و بـهپێی لێوهشـاوهیی كاریـان پـێدهسپێرێ تا ئهو جێیه كه له چوارپلهی ژهنراڵی یهكێكیان بـه مـهلا مسـتهفا دهبهخشـێ .لـه بهرامبـهردا بـارزانی و هاوڕێكانیشـیخۆیان به بێگانه و تهرهكهمه نازانن ،ههرچی توانا و لێوهشاوهیی ههیانه به دڵسۆزییهوه دهیخهنـه خزمـهتی كۆمـار و تهنانـهتگیانیشـیان بـۆ پاراسـتنی دهسـكهوتهكانی كۆمـار لهسـهر لـهپی دهسـت دادهنـێن .دهزانـین كـه بهشـێك لـه گـهورهترین حـهماس و 364
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهقارهمانهتییهكانی كۆمار ئهوانهن كه بارزانییهكان تۆماریان كردوون .به بـاوهری مـن شـتێكی زۆر سروشتییشـه كـه لـه نێـوان ئـهودوو رێبـهرهدا جاروبـار جیـاوازی و تهنانـهت نـاكۆكیی بیـروڕاش بـووبێ .ئهگـهر وا نـهبێ ناسرووشـتییه .بـهڵام ئـهوهی تـا ئێسـتالهسهر مێژووی كۆماری كوردستان دیومانه و خوێندوومانهتهوه لێی دهرناكهوێ كه ئهم دووانه له دهورانی یـازده مانگـهی تهمـهنیكۆماردا وهكو دوو خهنیم ،دوو قۆڵ ،یان دوو لایهن رهفتاریـان كردبـێ .ئێسـتا نـازانم خێـری كێـی تێدایـه ئهگـهر پـاش شهسـت و چوار ساڵ لهشكریان پێ لهبهرامبهر یهكدا رابگرین؟پرسیار :ئهو دهنگهی عیرفان باسی لێوه دهكا كه گوایه هی موهلا مسوتهفایه و بوه ئۆڵسونی گوتوووه \"قوازی محهموهد پیواوێكی ترسنۆك بووه\" ههتا چهند راسته؟عەبدوڵڵا حەسەنزادە :نه ئهمن دهتوانم و نهكهسی دیكه دهتوانێ له دوورهوه بڵـێ ئـهم دهنگـه ههیـه یـان نـا و ئهگـهر ههیـه،دهنگی مهلا مستهفا بارزانییه یان نا؟ بهپێی ههموو قانوون و رێوشوێنێك ئهوه كاك عیرفـان قـانیعی فـهرده كـه دهبـێ سـابیتیبكا( .البینه علی المدعی) .لێرهدا بۆ خۆم ئهو پرسیارهشم بۆ دروست دهبێ ،كه تۆ بڵێی ئهو لایهنه دهرهكییانه ئاوا به ئاسـانیهـهموو پهروهنـده نهێنییـهكان بـه نووسـراو و گـوتراوهوه بخهنـه بـهردهم رۆژنامهنووسـان و مێژوونووسـان و لێكۆڵـهران؟ لـهوهشگـهرێین كـه هـهروهك لهپێشـهوهش گـوتم نـازانم ئهمـه خ خزمـهتێك بـه دۆزی كـورد دهكـا و خ دروویـهك لـه لهشـی ئـهم نهتـهوه خێرنهدیوه دهردێنێ؟پرسیار :عیرفان قانعی فهرد بانگهشهی ئهوه دهكا دهنگی چهند ئهندامێكی حزبی دیمووكراتی لایوه لوه باڵیۆزخانوهی ئیسورائیلجنێویان به دكتۆر عهبدولرهحمان قاسملو داوه ،ئهگهر ئهو قسهیه راسته ،ئهوانه كێ بوون و له چ زهمانێكدا و بۆ چ مهبهستێ له باڵیۆزخانهی ئیسرائیل بوون؟ ئایا به ئهركی حزبی رۆیشتوون یان وهكو پێوهندی گرتنی شهخسی رۆیشتوون؟عەبدوڵڵا حەسەنزادە :ئهو ئیدیعایهی كاك عیرفان ئهوهنده لهنهكاو هاتووه كه پیاو نازانێ باسی حزبی دیموكراتی ئـهمریكادهكا ،یان پارتی دێموكراتی كوردستان -عێراق ،یان حزبی دیموكراتی كوردستان ئێـران! بـهڵام بهخۆشـییهوه لێـرهدا ئیدیعاكـهیراشكاوانهتره و دهڵێ \"دهنگهكهم لهلایه\" .ئهمن بهش بهحاڵی خۆم ئهندامێكی حزبی دێمـوكراتی كوردسـتان ناناسـم كـه چووبێتـهباڵیۆزخانهی ئیسرائیل ههتا دهگا بهوهی جنێوی به دكتۆر قاسملو دابێ .بهڵام ئێستا كه كاك عیرفان ئیدیعا دهكـا ئـهو دهنگـهیلهلایه ،تكای لێ دهكهم سێ و دووی لێ نهكا و له سهتهلایتێك یان ههرنهبێ سایتێك بڵاوی بكاتهوه ،تا ههم بـهخۆڕایی و بـێ بهڵگه خهڵك تۆمهتبار نهكرێ و ههم ئهوهی بۆ خۆی بهدوایدا دهگهرێ بێته دی ،واته راستییهكان به خهڵك نیشان بدرێن.پرسیار :ئایا حوكمی لهسێدارهدانی پێشهوا قازی محهمهد لهلایهن شاوه بووه ،یان سوهرۆكوهزیران رهزمئوارا؟ ئایوا بارزانییوهكانبۆ یارمهتیدانی كۆمار هاتن یان رووخانی كۆمار بهپێی پیلانوی بهریتانییوهكان وهك قوانعی قوهرد باسوی دهكوا ؟ چونكوه پوێش دامهزرانی كۆمار پێشهوا سهردانی بهریتانییهكانی كردبوو ئهوان بهم كارهی نارازی بوون. 365
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهعەبدوڵڵا حەسەنزادە :ئهمن چهند جارێكی دیكهشم بیستووه كه گۆیا شا بهنیاز نهبووه پێشـهوا قـازی محهممـهد ئیعـدام بكـا وئهو كاره تاڕادهیهك بێ ئاگاداریی ئهو بووه ،بهڵام وا بزانم هیچ بهڵگهیهك له دهستدا نییه بتوانێ ئهم رایه سابیت بكا .ئهمـهزیــاتر وهك گاڵتــه دهچــێ كــه بگــوترێ بارزانییــهكان بــۆ رووخانــدنی كۆمــاری كوردســتان چوونــه كوردســتانی ئێــران .لــهوهشگاڵتهجارتر ئهوهیه كه گۆیا ئینگلیـز ئـهوانی نـاردووه كۆمـار بـڕووخێنن .كـهس گومـان لـهوه ناكـا كـه ئیگلیزییـهكان چاویـان بـهكۆماری كوردستان هـهڵ نـههاتووه و دیارهحـهزیان لـه چـارهی پێشـهوا قـازی محهمـهدیش نـهبووه .بـهڵام ئهگـهر ئـهو راسـتییهمانلهبـهر چـاو بـێ كـه مـهلا مسـتهفا و بارزانییـهكان لـهژێر تـهوژمی هێرشـی بێبـهزهیی یانـهی هێـزی ئاسـمانیی بریتانیـادا دوایوێرانبـوون و سـووتانی بهشـێكی زۆر لـه گونـدهكان ناچـار بـوون پـهنـا بـۆ كوردسـتانی ئێـران بـهرن و گهیشـتنیان بـه مـههابادیپێتهختی كۆماری كوردستانیش نیزیك به دوومانگ پێش دامهزرانی كۆمار بوو ،ئـهودهم تـێ دهگـهین ئـهم ئیدیعایـه هـی ههركـهسبێ چهنده بێ بناخهیه .ئهمه ههروهك ئهو ئیدیعایـه دهچـێ كـه دهڵـێ مـهلا مسـتهفا دهسـتی لـه بهكوشـتدانی پێشـهوادا هـهبووه.ئهوكاتـهی پێشـهواو هاوڕێكـانی لـهدار دران ،بـارزانی و بارزانییـهكان و تهنانـهت ژن ومنداڵیشـیان لـهژێر پـهلاماری دڕندانـهیهێزهكانی ئهرتهشی شادا بوون و شا له پـهیامێكی رهسـمی دا فـهرمانی دابـوو لـه زهوی و هـهواوه بارزانییـهكان و بنهماڵـهكانیانبۆردومان بكهن و نههێڵن دهرباز بن تا بهقهولی خۆی لـهوه زیـاتر ئـابرووی ئهرتهشـی ئێـران نـهچێ .بهراسـت ..عـهقڵ دهیگـرێ لهو ههلومهرجهدا شا بۆ كوشتنی پێشهوا داوای كۆمهك له بارزانی بكات؟پرسیار :ههتا چهند راسته پێشهوا ئاڵای كوردستانی دابێته دهست مهلامستهفا و پێی گوتبێت توۆ ئواڵای شۆڕشوی كوورد هوهڵبگره؟ئایا ئهو ئاڵایهی كۆمار جیاوازیی زۆری لهگهڵ ئهوهی ئێستا نوهبووه؟ چونكوه ئوهو ئاڵایوهی عوهلی قوازی لوه مهراسویمێكدا دایوه دهستی نێچیرڤان بارزانی ،ئاڵای ئێستای كورستان بوو؟عەبدوڵڵا حەسەنزادە :ئهمن پێموایه پێداگرتن لهسـهر ئـهوه كـه پێشـهوا ئـاڵای كوردسـتانی تهسـلیمی مـهلا مسـتهفا كـردوه ،وههوڵ و تهقهلا بۆ وهدرۆخستنهوهی ئهم ئیدیعایه ،ههردووكیان ئیسرارێكی بـێ جـێن .بـارزانی ئـاڵای لـه دهسـتی قـازی محهممـهدوهرگرتبێ یـان وهرنـهگرتبێ شـیاوی هـهڵگرتنی ئـاڵای خـهباتی رزگاریخوازانـهی خـهڵكی كوردسـتان بـووه ،هـهروهك بـۆ نیزیكـهیپـهنجا سـاڵیش هـهڵگری ئـهم ئاڵایـه بـوو .پرسـیار ئهوهیـه ئهگـهر بـارزانی ئـاڵای لـه دهسـتی پێشـهوا وهرگـرت ،ئـهدی پێشـهوالهدهستێ كێی وهرگرت؟ ئهمجار وهرگرتنی ئاڵای خهبات قهت بهمانای وهرگرتنـی ئـهو پارچـه قوماشـه نییـه كـه ئاڵاكـهی لهسـهرنهخشاوه .ئهمه ئهركێكی مهعنهوییه كه دهكرێ بڵێین ههموو خهباتگێڕانی رێگای رزگاریی كوردستان ههركام بـهپێی ئـهو دهورهیبوویانـه لـه دهسـتی خـهباتگێڕانی پـێش خۆیانیـان وهرگرتـوه .لـه هێڵـه گشـتییهكاندا كـه برێتـی بـێ لـه سـێ رهنگهكـهی ئـاڵایكوردستان ،ئهو ئاڵایهی ئێستا له ههرێمی كوردستان ههڵ دهكرێ و بهخۆشییهوه بهرهسمیش ناسراوه ،جیاوازییهكی دهگـهڵ ئـاڵایسـهردهمی كۆمـاری كوردسـتان نییـه \"نیشـتمانم ڕهنگینـه ...بهههشـتی سـهر زهمینـه ...خـاكم وهكوئاڵاكـهم ...رهنـگ سـوورو سـپی وشینه\" .بهڵام له ئارمی نێو ئاڵاكهدا ئهو ئاڵایهی له كۆماری كوردستان ههڵ دهكرا جیـاوازیی دهگـهڵ ئـهو ئاڵایـه كـه كـاك عـهلیقازی دایه دهستی كاك نێچیرڤان بارزانی ،ههیه .ئاڵای سهردهمی كۆمار ئارمێكی لهنێودا بوو كه برێتی بـوو لـه دوو گوڵـه گـهنم 366
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهو قهڵهمێك و خۆرێك كه له پشت چیاوه تیشكی دهركهوتبوو ،له حاڵێكدا ئاڵای ئێستامان خۆرێكی ٢٨پهڕی لـهنێودا نهخشـاوه. بهو ئاواته كه رۆژێك له ههموو خاكی كوردستاندا به شهكاوهیی بیبینین.له پێوهندییهكدا لهگهڵ سهلاحهدین موهتهدی سیاسهتوانی دێرینی كوردستانی ئێران لهوبارهیهوه دهڵێ\" :ئهوهی كه مهلا مسـتهفاقسهی به پێشهوا قازی محهمهد گوتبێت یان بۆ تێكـدانی كۆمـاری كوردسـتان هاتبێـت ،ئـهوه شـێواندنی مێـژووه و قسـهی قـۆڕه ولهوباوهڕهدام وهها درۆیـهك شـیاوی وهڵامدانـهوهیش نییـه و گۆڤـاری \"لڤـین\"یشـم بـهس ئـهو كاتـهی دیمانهیـهكیان لهگهڵـدا كـردم خوێندووهتهوه \". سهرچاوه :ماڵپهڕی رۆژههڵات تایمز /ڕێکهوتی٨١ :ی ئاگوستی ٢١٨١ 367
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده عهبدوڵڵا حهسهنزاده :مافی ئەوەم نیه ئەو نەهێنی یانەی له لامە ،به بێ ئیزنی حیزبەکەم ئاشکرا بکەم... مامۆستا عەبدوڵڵا حەسەن زاده کهسایهتیی سیاسیی کورد لە دیدارێكی تایبە لە گەڵ «كورد كاناڵ» دا دیمانه :مادح ئەحمەدی (بەشی یەکەم)ئاماژە :خوێنەرانی بەڕێـز هەروەك ئاگـادارن ٢٣ی گەلاوێـژی ئەمسـاڵ ٢٣سـاڵ بەسـەر تەمەنـی \"حیزبـی دیمـوكراتی كوردسـتان\"داتێپەڕی .حیزبی دیموكراتی كوردستان وەك یەكێك لە بەتەمەنترین حیزبە كوردی یەكان لە مـاوەی دەیەكـانی رابـردوودا قۆنـاغیجۆراوجۆری بڕیوە و لە زۆر لایەنەوە دەكرێ ئێمە قسەی لە سەر بكەین .لە مێژووی ئەم حیزبەدا كۆمەڵێك پرسیار هەن ،رەنـگەتا ئێستا لای زۆر كەس جێ رەخـنە بـووبێتن و كەوتبـنە بەربـاس ،یـان لەراسـتیدا پرسـیاری زۆرێـك لە ئێـوەی ئـازیز بـن .كـوردكاناڵ لە دیدارێكی تایبەت دا كۆمەڵێك پرسیاری كلیدی لەسـەر مێـژووی حیزبـی دیمـوكرات (لە دامەزرانـیەوە تـا ئێسـتا) لەگەڵ مامۆستا \" عه بدوڵڵا حەسەن زاده\" خستە بەرباس كە بە پێویستمان زانی لە \"كوردستان\"دا دەقی ئەو وتووێژە بڵاو بكەینەوە.مادح ئهحمهدی :مامۆسوتا زۆر سوپاس بوۆ ئەوەی ئەم دەرفەتەتوان پوێ دایون كە لەم دیودارە توایبەتەدا چەنود پرسویارێك لەسوەرمێەووی حیزب بخەینە بەر باس .مامۆستا لە ماوەی چوار دەیەی رابردوودا جەنابت لە حیزبوی دیموكراتودا بەردەوام لە ردسودابووی و رۆڵی سەرەكیت هەبووە .لەم رووەوە بێگومان ئاگاداری زۆربەی نهێنی یەكوانی ئەم حیوزبەی ،بەڵام توا ئێسوتا شوتێكیزۆر سەیروسەمەر و نهێنی كە پێویست بێ باس بكرێ و خەڵك بزانێ باستان نەكردوە .هەر نهێنی یەكیش ٠١سواڵ بە سوەری داتێپەڕی بەڵگەمەندی (سندیت)ی خۆی لە دەست دەدا .رەنگە لە داهاتوودا كۆمەڵێك كەس ئەو شتانە چەواشە بكەن .پێوت وانویەباشتر وایە ئەگەر نهێنی یەك لە گوۆڕێ دایە لە زموانی كەسوانێكی وەك جەنوابتەوە بواس بكورێ و بگووازرێتەوە بوۆ نەوەكوانی داهاتوو؟عەبودوڵڵا حەسوەنزادە :ئەمنـیش سپاسـتان دەكەم بـۆ پێكهێنـانی ئەو دەرفەتە ،چـونكە لە بەرەبەری ٢٣ی گەلاوێـژ (سـاڵڕۆژیدامەزرانی حیزبی دیموكراتی كوردستان)داین و بەتایبەتی ئەمساڵیش ساڵێكی یووبیلی یە پیرۆزبـایی دەكەم لە ئێـوە ،لە هەمـوو ئەندامانی حیزبی دیموكراتی كوردستان و لە هەموو كۆمەڵانی خەڵكی كوردستان. 368
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهئەوەی باســت كــرد لەبــارەی مەســایلی نێــو حیــزبەوە و نهێنــی یەك كە لە نێــو حیزبــی دیمــوكراتی كوردســتاندایە یــان لە نێــوبزووتنەوەی كورددا هەبێ ،ئەمن پێموایە لە حیزبی سیاسی دا و یەك لەوان لە حیزبـی دیمـوكراتی كوردسـتان دا نهێنـی ئەوەنـدە زۆر نیە. مادح ئهحمهدی :چۆن ئەوەندە زۆر نیە؟عەبدوڵڵا حەسەنزادە :چونكە ئەو بەرنامەیەكی نیە لە پشتی سـەری خەڵـكەوە بـێ .حیزبـی سیاسـی هەر بەرنـامەیەكی هەیە،بۆ ئەوەیە بە خەڵكی بڵێ و تەبلیغی لەسـەر بكـا .حیزبـی سیاسـی لەوەدا سـەر دەكەوێ كە بتـوانێ شـتەكانی بە خەڵكـی بڵـێ و خەڵكی تێبگەیەنێ. مادح ئهحمهدی :بەهەر حاڵ ئەم حیزبە خاوەن كۆمەڵێك پێوەندییە؟عەبدوڵڵا حەسەنزادە :لە پێوەندیی لەگەڵ ئەم لاو ئەولادا رەنگه هەندێ نهێنی بێنێتە پـێش .ئەوەی لەسـەرەتادا باسـت كـردلە دوو سێ لایەنەوە بۆ حیزبێكی سیاسی لەگەڵ دەوڵەتان جیاوازیی هەیە .یەكەم بۆ حیزبێكی سیاسی بە قەولی ئێرانـی یەكـان منحلە (هەڵوەشاوە) و نایاسایی لەگەڵ دەوڵەتان جیاوازیی هەیە. مادح ئهحمهدی :هەڵبە لە ئێرانی یەكان دا ،تەنیا كۆماری ئیسلامی (حزب منحلە) دەڵێ؟عەبدوڵڵا حەسەنزادە :نـا .لە پـیش كۆمـاری ئیسـلامییش دا دەسـتەواژەی «مـنحلە»مـان هەبـووە .ئەگەر بـۆ حیزبـی دیمـوكراتیكوردسـتانیش نەبـووبێ ئەوا بـۆ حیزبەكـانی دیـكە هەبـووە .بـۆ وێـنە بـۆ یەكەمـین جـار دەسـتەواژەی «حـزب مـنحلە» بـۆ حیزبـی«تودە» لە زەمانی شادا بەكار دەبرا .ئەمە گرنـگ نـیە ،بەڵام جیـاوازی هەیە بـۆ حیزبێكـی سیاسـی لەگەڵ دەوڵەتـان .لەگەڵـتنــیم كە لە دەوڵەتــانیش دا هەر نهێنــی یەك تەنیــا ٥١ســاڵ بەســەری دا تێــپەڕی ســەنەدیەتی خــۆی لەدەســت دەدا .ئەوان(دەوڵەتان) رەدەبەندیی تایبەتی خۆیان هەیە .هێندێك نهێنی یـان هەتـا ٨١١سـاڵیش هەر ئاشـكرا نـاكەن .هێنـدێكیش كەمتـر، تا دەگاتە ٥١ساڵ و رەنگە هەندێ بابەتیش لە گۆڕێ دا بێ كە زووتر لە ٢١ساڵ و تەنانەت ٨١ساڵیش ئاشكرا بكرێ.مادح ئهحمهدی :باشە هەندێ كەس یا هەندێ لە بەرپرسان ( بۆ وێنە سەرۆك وەزیر ،وەزیر ،سەرۆكی حیوزب یوان هەنودێ كەس كە بەرپرسایەتیی جۆراوجۆریان هەیە) دوای بەرپرسایەتی یەكەیان زۆربەی نهێنی یەكان دەدركێنن.عەبدوڵڵا حەسەنزادە :بەڵێ .زۆر شتی خۆیان دەنووسـن .مـافی خۆیـانە .بەڵام ئەوانـیش مـافی ئەوەیـان نـیە چوارچێـوە گشـتی یەكە بشكێنن .ئەوانیش بێگومان ئەوە دەپارێزن. 369
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهمادح ئهحمهدی :بەڵام ئەوەی ئێمە تا ئێستا لە جەنابتمان لەسەر رابردوو و مێەووی حیزب بینیووە .هەر ئەو شوتانەیە كە لە «نیوو سەدە تێكۆشان»دا لەسەر رابردووی حیزب باست كردوە.عەبدوڵڵا حەسەنزادە :ئەمن جاری دیكەش ئەو پرسیارەم لێكـراوە .بەڵام مەسـەلەكە ئەوەیە ئەمـن دەڵـێم ئەوەی پێوەنـدیی بەخۆمەوە هەیە ئەگەر كاریگەریی هەر لەسەر خۆم بوایە رەنگە هیچ باكم نەبایە كە هەموو شتێك بڵێم ،بەڵام بە مەرجێـك تەنیـاقازانج و زەرەرەكانی هاتبـایەتەوە سـەر خـۆم .بەڵام كـاتێ كە كـاریگەری یەكـانی هەنـدێ شـت (كە لە كـاتی خـۆی دا بە نهێنـیماونەتەوە) دەكەوێتەوە سەر حیسابی نەتەوەی كورد و بزووتنەوەی كورد و بەتایبەتی حیزبی دیموكراتی كوردسـتان لە پێوەنـدییە ناوچەیی و نێونەتەوەیی یەكانی دا ،ئیدی ئەمن مافی ئەوەم نیە ئاشكرای بكەم .بەتـایبەتی ئەمـن بـاوەڕم وایە تەنـانەت لەپێوەندیی دووقۆڵی و سێ قۆڵی و كۆمەڵایەتییش دا ،وەختێ دۆستێك نهێنی یەكی لەگەڵ من بـاس كـردوە ،لەبەر ئەوە بـووە زۆرلێك نزیك بـووین و هـاوڕێی یەكتـری بـووین و بـاوەڕی پـێم بـووە ،ئەگەر رۆژێـك دۆسـتایەتی یەكەشـمان تێـك بچـێ ئەمـن مـافی ئەوەم نیە ئەو نهێنی یانە بدركێنم. مادح ئهحمهدی :مامۆستا ئەوە جیاوازە لەگەڵ حیزبێكی سیاسی.عەبدوڵڵا حەسەنزادە :ئەمن بۆیە نهێنیم لە لا بووە ،چونكە بەرپرسـایەتیم هەبـووە .ئێسـتا كە مـن لە سـەدری بەرپرسـایەتیدا نەماوم ،مافی ئەوەم نیە كە ئەو نهێنی یانەی لەلامن ،بەبێ ئیزنی حیزبەكەی خۆم ئاشـكرایان بـكەم .ئەو شـتانەی كە ئەگەرنهێنی بوون و پارێزراون و دەبێ ئاشكرا بكرێن ،پێموایە ئەوە تەنیا لە چوارچێوەی دەسەڵاتی ئۆرگـانی رێبەریـی حیـزب دایە كە هەندێك لەو شتانە كە پێیوایە ئێستا وەختی هاتوە بۆ خەڵكیان باس بكا ،باسیان بكا.مادح ئهحمهدی :بەڵام مامۆستا ،مەسەلەكە ئەوەیە كە ئەگەر ئەوشتانەی لە زمانی كەسانێكی وەك جەنابتانەوە كە رۆڵت هەبووەلە مێەووی حیزب دا و لە شتەكان ئاگاداری بۆ نەوەكانی داهاتوو نەگوازرێتەوە رەنگە كەسانێك پەیودا بون ئەو شوتانە چەواشوە بكەن.عەبدوڵڵا حەسەنزادە :ئەگەر شتێك لای مـن هەبـێ و لە ئەرشـیڤی حیزبـدا نەبـێ ئەوا حیـزبەكە دەتـوانێ لە مـن و كەسـانێكیوەك مـن وەری بگـرێ و لە ئەرشـیڤی حیزبـدا بمێنـێ ،بـۆ ئەوەی حیـزب لە وەختـی خۆیـدا بیڵـێ .ئەوە بەو مانـایە نـیە كە پیـاوزمانی گرێ بدا و هیچ شتێك باس نەكا .جاری وابووە ئەمن و كەسانی دیكەش شتی وامان باس كردوە كە بۆ یەكەمین جار بـاسكراوە ،بەڵام لانیكەم بە لێكدانەوەی خۆمان پێمانوابووە كە ئەوەندە زیان نـاگەیەنێ .بەو حـاڵەش ئەمـن دووبـارە دەڵـێم رەنـگە شتی وا هەبێ ئەگەر لە منی بپرسن مافی ئەوە بە خۆم نەدەم زیاتر لەوەی تا ئێستا گوتوومە بڵێم. مادح ئهحمهدی :مامۆستا با بچینە سەر تەوەری سەرەكیی باسەكە كە كۆمەڵێك پرسیارە لەسەر مێەووی حیزب لە قۆناغە 370
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهجیاوازەكان دا .ئەگەر بە پرسیارێكی گشتی یهوه دەست پێبكەین ،بە لەبەرچاوگرتنی مێەووی حیزب جەنابت پێتوایە زەقتورین و دیارترین هەڵەی «حیزبی دیموكراتی كوردستان « (چ لەرووی تاكتیكی یەوە و چ لە رووی ستراتیەی یەوە) كامەیە؟ عەبدوڵڵا حەسەنزادە :ئەمن پێموایە ئەو پرسیارە هەم لە وەختێكی خرا ،دا و هەم لە كەسێكی نامناسب دەكرێ. مادح ئهحمهدی :بۆ؟عەبدوڵڵا حەسەنزادە :لە لایەك وەختێكی تەنگە .لە باسـێكی نیـو كـاتژمێری یـان ٩١خـولەكی دا یـان یەك كـاتژمێردا رەنـگەئەو بــابەتە لێــك نەدرێــتەوە .دووهەم ئەوەیە كە ئەمــڕۆ ســاڵرۆژی دامەزرانــی حیــزبە .وەك جــارێكی دیــكەش لە یــادی لەسێدارەدانی «پێشەوا قازی محەممەد»دا گوتم :ئەمڕۆ كۆبووینەتەوە بۆ رێزگرتن لە قازی محەممەد و كۆمـاری كوردسـتان ،نە بـۆتەحلیل و لێكدانەوە .لە هەمووی گرنگتر ئەندامێكی حیزبی دیموكراتی كوردستان شاهیدێكی باش نیە بـۆ قەزاوەت كـردن لەسـەرئەو بابەتە .ئەوە ئەركی ئەو كەسانەیە كە یـهكەم سـەرقاڵی لێكـدانەوە و تەفسـیرن و پاشـانیش بـێ لایەنـن و ئەنـدامی حیـزبنـین و لە هەمانكـات دا دژی حیـزبیش نـین و مونسـیفانە قەزاوەت دەكەن .ئەویـش نەك هەر لەم لاو لەولا بپرسـن ،ئەوانەی كەدەیـانەوێ قەزاوەت بـكەن دەبـێ هەم لە كەسـانی حیـزب ،هەم لە دۆسـتانی حیـزب و تەنـانەت هەم لە كەسـانی دژی حیـزبیشبپرسن .بۆ وێنە دۆستێك هەبوو تێزەكەی لەسەر دوكتور قاسملوو بوو .پێموایە دەشی ناسن (كـاك هوشـمهند عەلـی) زۆر دەهـاتەلای من ،ئەمن زۆر جار داوام لێدەكرد بچێتە لای ئەو كەسانەش كە دوكتور قاسـملوویان خـۆش نەویسـتوە و دژی دوكتـور قاسـملووبـوون ،لەوانـیش بپرسـێ ،چـونكە ئەو دەیەوێ بە دوای حەقـیقەت دا بـگەڕێ و نەهـاتوە ببێـتە ئەنـدامی حیـزب و ئەو هەقەشـی هەیە .مادح ئهحمهدی :ببوورە قسەكەشم پێت بڕی ،ئوێمە لەم كواتەدا كە دەموانەوێ هەنودێ شوت بوورووژێنین و یوان كۆمەڵێوك شوتبخەینە ڕوو ،لە راستیدا دەمانەوێ لە روانگەیەكی دیكەوە خوێندنەوە بۆ رابردووی حیزبی دیمووكراتی كوردسوتان بكەیون .بوۆئەوەی ئەگەر هەڵەیەك لە مێەووی حیزب دا هەبووە ،ببێ بە ئەزموون بۆ رێبەریوی ئێسوتای حیوزب و بوۆ نەوەكوانی داهواتوو. دەمانەوێ لەم رووەوە بچینە نێو باسەكە .بەڵام ئایا ئێستا پێت وایە حیزب هیچ هەڵەیەكی نەكردوە؟عەبودوڵڵا حەسووەنزادە :دەبـێ پیـاو زۆر دەمـارگرژ (تەنـانەت لە دەمـارگرژیش بەولاوەتـر) بـێ كە پێیـوابێ حیـزبەكەی هـیچهەڵەیەكی نەكردوە .جاروبار ئەو شتانەی بە هەڵە دەگیرێن ،كەموكـوڕی یـان تێـدایە .یەكێـك كە ئێسـتا لە سـەدەی ٢٨دا دەژیلە سـەر سـەرەتاكانی سـەدەی بیسـتەم یـان تەنـانەت سـەدەی نـۆزدەیەم قەزاوەت دەكـا و دەڵـێ ئەو شـتە هەڵە بـوو ،بە فیكـر وئەقڵی ئێستا هەڵسەنگاندن و بڕیاردان لەسەر ئەو كارانەی ئەو كات ،كەمێـك زاڵمـانەیە .رەنـگە ئەو كەسـە كە ئێسـتا لە فـڵانكاری فڵان كەسایەتیی مێژوویی ،یان فلان حیزبی سیاسی رەخنەیەكی هەیە ،ئەگەر بۆخـۆی لەو وهختـهدا ژیابـایە ،هەمـان كـاریكردبایە كە ئەو رێبەرە كردوویەتی .ئەگەر لە هەمان پۆستیش دا بایە .كەوابوو ،بابەتەکە بەو شـێوەیە نـیە كە كەسـێك ئێسـتە 371
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهدابنیشێ و ئەو مافە بەخۆی بدا كە بڕیار لەسەر مێژووی دەیـان سـاڵ و سـەدان سـاڵی پـێش خـۆی بـدا .ئەوە هەڵەیە بڵێـین ئەوحیزبە هەڵەی نەبووە ،دیارە هەڵەی هەبووە .رەنگە كارێكی كردبێ كە لە كاتی خۆی دا هەڵە بـووبێ و بڕیـاری واشـی دابـێ كەدروست بووبێ ،بەڵام لە درێژەدا رەنگە نادروست بووبێ .دەبـێ شـتی واش هەبـێ لە مێـژووی حیزبـی دیمـوكراتی كوردسـتانیش دا.بۆ وێنە شتێكی بەرنامەییمان ئەوڕۆ داناوە ،سبەینێ پێمان وابووە دروست نیە ،لە كۆنگرەیەكی دیكە دا لە بەرنـامەدا گۆڕیومـانە و دروستەكەیمان داناوە.ئەمن تەنانەت ئەگەر خۆم لە ئەندامەتیی حیزبی دیموكراتی كوردسـتانیش رووت بـكەمەوە ،وەكـوو كەسـێك کە خـۆی بە دڵسـۆزیبزووتنەوەی كورد دەزانێ ،ئەوا بمەوێ داوەری بكەم وا تێنـاگەم كە حیزبـی دیمـوكراتی كوردسـتان لە مـاوەی ٢٣سـاڵ تێكۆشـانیسیاسیی خۆیدا هەڵەی ستراتیژیكیی کردوه .ههنـدێک کـهس هـهن کـه پێیانوایـه یهکـهم هەڵەی سـتراتیژیكی حیزبـی دیمـوكراتیكوردســـتان ئەوە بـــووە كە وەختێـــک دامەزراو هـــاتە جێگـــای كـــۆمەڵەی «ژ.ك» دروشـــمی «كوردســـتانی گەورە»ی گـــۆڕی بـــۆ«خودمختــاری» .ئەمــن پێمــوایە ئەوە هەڵە نەبــووە ،بەڵكــوو بەرهەمــی لێكــدانەوەیەكی قــووڵی سیاســی بــووە .لە ئاكــامیلێكدانەوەی ئەو پارامێترانەدا بووە كە بە دەروبەریەوە بوون (لە نێوخۆی ئێران ،لە كوردستان ،لە نـاوچەكە و لە جیهـان) واتەبەرچاوڕوونی یەكی زیاتری هەبووە ،بۆیە ئەوەی كردوە .ئێستاشی لەگەڵ بێ ،مافی كوردسـتانی گەورە و سـەربەخۆ ،مـافێكی بـێئەملاو ئەولای نەتەوەی كوردە .بە باوەڕی من هیچ گوناح نیە كە كورد ئارەزووی سەربەخۆیی و یەك كەوتـنەوەی وڵاتەكەی بكـا.بەڵام وەكوو دروشمی ستراتیژیكی بێتە گۆڕێ هەتا ئێستاش واتێدەگەم دروشـمی چارەسـەركردنی پرسـی كـورد لە چوارچێـوەی ئەو وڵاتانەدا ،دروشمێكە كە لەباری سیاسی و دیپلۆماسی یەوە گونجاوترە. مادح ئهحمهدی :مامۆستا جگە لەمانە ،پێمان خۆشە ئاماژە بە هەڵەیەك بكەن كە بۆخۆشتان قبووڵتانە؟عەبدوڵڵا حەسەنزادە :ئەمن ئەوەم كردە پێشەكی یەك بۆ ئەوەی ئەوە بڵێم .ئەگەر بڵێم وەكوو هەڵەی تاكتیكی رەنـگە كەمێـكباری عاتیفیی تێدا هەبێ .بە باوەڕی من گەورەتـرین هەڵەی تـاكتیكی كە لە مێـژووی حیزبـی دیمـوكراتی كوردسـتان دا كـراوە ودەكرێ بڵێین رێبەریـی حیـزب كردوویەتـی نەك تـاك ،ئەوە بـوو كە بە پـێچەوانەی هەمـوو ئەزموونەكـان ،بە پـێچەوانەی هەمـووئەو شتانە كە لە نێو حیزبدا گەڵاڵە كرابـوون رێبەریـی حیـزب (بەواتـای دەفـتەری سیاسـی) بـاوەڕی بە كۆمـاری ئیسـلامی كـرد وئامادە بوو بە شـێوەی نهێنـی وتـووێژی لەگەڵ بكـا كە لە ئاكـام دا لە دەسـت دانـی دوكتـور قاسـملووی لـێكەوتەوە .ئـاخر هەڵەیگەورە دەڵێن دوو جۆرە :یەكیان هەڵەیەكە كە قەرەبـوو نەكـرێتەوە .یەكـی دیكەشـیان هەڵەی چـووكە بـێ ،واتە ئەوەنـدە نەبـێ.ئەویش ئەگەر دووپات بێتەوە هەر گەورەیە .باشە ئەوە هەڵەیەك بـوو كە بە هـیچ شـێوەیەك قەرەبـوو نـاكرێتەوە .هەڵەیەكمـانكردوە كە گەورەتـرین رێـبەری حیزبیمـان و كەسـی یەكەممـان تێـدا لەدەسـت داوە .پێمـوایە هەڵەیەكـی یەكجـار كوشـەندە بـوو بەمانـای واقیعـی ،چـونكە ئەوە نـیە تیـرۆر كـرا .ئەوە هەڵەیەكـی گەورە بـووە ،دیـارە ئەو هەڵەیەكـی تـاكتیكی یە ،هەڵەیەكـیسـتراتیژیكی نـیە .هـێڵە سـتراتیژیەكە بـاوڕە بە چارەسـەركردنی پرسـی كـورد بە شـێوەی ئاشـتیخوازانە كە حیزبـی دیمـوكراتی 372
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهكوردستان هەر لە سەرەتاوە تـا ئێسـتا بـاوەڕی پـێ هەبـووە .بە بـاوڕی مـن ئەوەش لە جێـی خـۆیەتی و هـیچ هەڵەی تێـدا نـیە. بەڵام ئەوە كە ئەو تێكنیكەمان بۆ وتووێژ هەڵبژارد ئەوە هەڵەیەكی مێژوویی بوو.پێمخۆشە ئەوەش بڵێم كە زۆر جار موخالیفانی حیزب یان بڵێین ئەوانەی لە دەرەوەی حیزبن و ئاگایان لـێ نـیە ئەو تـۆمەتە لەدوكتـور قاسـملوو دەدەن (بەنووسـراو) كە گـوایە دوكتـور قاسـملوو بـێ پرسـی هەمـوو حیزبـی دیمـوكراتی كوردسـتان چـووە لەگەڵنـوێنەرانی كۆمـاری ئیسـلامی دانیشـتوە .ئەمـن جـاری دیـكە گوتـوومە و ئێسـتاش دووپـاتی دەكەمەوە كە بە هـیچ جۆرێـك وانـیە. دەفتەری سیاسی بە تەواوی ئاگای لەو مەسەلەیە هەبووە.ئەمن پێموایە هەڵەی گەورەتر لەوەش (دیسان تاكتیكی) ئەوە بوو كە مەرحوومی دوكتور سەعید ،بەداخەوە تووشی بوو .ئەویـشبــۆیە گەورەتــر بــوو ،چــونكە پــاش ئەو ئەزمــوونە كــردی .بەڵام كە نــاوی ئەو نــابەم ،لەبەر ئەوەیە یەكەم ئەو هەڵەیە هــیدەفتەری سیاسی نەبوو ،دەفتەری سیاسی هەر ئاگاداری ئەو بابەتە نەبوو .ئەو لەوێ دانیشتبوو ،لەپاشان ئەو نەچووبـوو لەگەڵدوژمـن دابنیشـێ .بە نییەتێكـی خێرخـوازانە لەگەڵ ژمـارەیەك لە كەسـایەتی یەكـانی ئۆپۆزیسـیۆنی كۆمـاری ئیسـلامی دانیشـت كەتیرۆری لێ كەوتەوە .دیارە لەوهشدا دیسـان هەر هەڵەی دوكتـور سـەعید هەبـوو .ئەمـن دواتـر زانـیم پۆلیسـی ئەڵمـان داوای لـێكردبـوو كە ئیسـكۆرتی بـۆ دابنـێ ،بەڵام بـۆ خـۆی قبـووڵی نەكردبـوو .ئەوە هەڵەیەكـی گەورە بـوو ،كە لە دەسـتدانی گیـانی لـێ كەوتەوە .ئەویش گیانی كێ؟ شەخسی یەكەمی حیزب .كەوابێ هەڵەی كوشەندە ،بەمانای تەواوی وشەیە.مادح ئهحمهدی :ئهم ههڵهی که ئێستا ئاماژهتان پێکورد ،واتوه ئوهوهی کوه لوه مهسوهلهی تیورۆری دوکتوور قاسوملوودا هوهموویدهفتهری سیاسی لهو قۆناغهدا ههڵهی کرد و له مهسهلهی تیرۆری دوکتور سادق شهڕهفکهندی دا ،دوکتور شوهڕهفکهندی خوۆی ههڵهی کردوه .پێتوایه ئهمه له مێەووی حیزبدا دووپا بێتهوه؟عەبدوڵڵا حەسەنزادە :هیوادارم قهت دووپات نهبێتهوه .جارێک لهلایهن بهشی فارسی رادیۆ فهڕانسهوه بۆ وتووێژێکی رادیۆییبانگهێشت کرابووم .یهکێک له پرسیارهکانیان ئهوه بوو که لێیان پرسیم :دهبینـین پاسـهوان و ئیسـکۆرت یـان گـاردێکی زۆرت بـهدهورهوهیه .بۆ وایه؟ ئهمن ئهو شێعرهی «روودهکی»م هێنایەوه که دهڵێ« :هر که ناموخت از گذشت روزگار /هیچ نـاموزد ز هـیچآموزگار» .گوتم ئێمه دوو کهس لـه رێبـهرانمان لـهو رێگایـهوه لهدهسـت داون ،کـهوابێ نـابێ ئـهوه دووپـات بێتـهوه ،بهتایبـهتی نابێ رێگا بۆ سهرکهوتنی دوژمنی حیزبهکهمان و نهتهوهکهمان خۆش بکهین.مادح ئهحمهدی :مامۆستا با بێینه سوهر پرسویارێکی دیکوه .پواش رووخوانی کۆموار بازنوهی رێکخسوتنهکانی حیزبوی دیمووكراتیكوردستان بهر تهسک دهبێتهوه .ئهگهر ئێمه چاو لوه مێوەوو بکوهین ،دهبینوین لوه کۆمهڵوهی «ژ.ک» دا بازنوهی رێکخسوتنهکانیبهرین بووه .بۆ وێنه :له ناوچهکانی خوارهوهی رۆژههڵاتی کوردستان (کرماشان و )...کۆمهڵهی «ژ.ک»بۆ کاروبواری کرماشوان،ئیلام و تهنانه خوارهوهتریش ،نوێنهری تایبهتیی خۆی ههبووه .له کۆمواری کوردسوتانیش دا کهسوێکی وهک «ئیبوراهیم خوان 373
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهنادری» و کهسانێکی دیکه ڕۆڵیان ههبووه ئهگهرچی ئهو کا ئهو ناوچانه لهژێر دهسوهڵاتی کۆمواردا نوهبوون ،بوهڵام ئینتمایوهکههبووه بهرانبهر به کارکردن لهو ناوچانهدا .دواتر دهبینین (پاش رووخانی کۆمار) حیزبوی دێمووکرا بازنوهی رێکخسوتنهکانیبهرتهسک دهکاتهوه و چالاکی و ههوڵهکانی زیاتر چڕ دهکاتهوه سهر ناوچهی موکریان .ئایا پێتوانیه ئهمه ههڵهیهکه که تائێسوتاکاریگهریی بهسهر بزووتنهوهی کووردهوه دیواره و ناسویۆنالیزمی کووردی بوهو جوۆرهی لوه موکریوان بوههێزه لوه ناوچوهکانی خوارهوه بههێز نیه؟عەبدوڵڵا حەسەنزادە :ئهمن شتهکه وا نابینم .یهکهم پێم وانیـه لـهکاتی کۆمهڵـهی «ژ.ک» دا رێکخسـتنی حیزبـی دیمـوكراتیكوردسـتان لـه کوردسـتان دا بـه تایبـهت لـه باشـووری رۆژهـهڵاتی کوردسـتان بهربـهرینتر بـووه تـا سـهردهمی حیزبـی دیمـوكراتیكوردستان ،بهڵام ههندێک هۆی تایبهتی له ئارادان .لهو سێ ساڵهی پێش دامهزرانی کۆماردا کـه کۆمهڵـهی «ژ.ک»ه خـهباتێکینهێنی له ئارادایه .ئهو خهباته له سنه ،مەهاباد ،کرماشان ،ورمێ و ئیلام ههر نهێنی یه .ئهو بهربهسته سهخته له بهرانبـهریدا نیه ،بهڵام که حیزبی دێموکرات دادهمهزرێ به تایبهتی که نزیک به پێـنج مانـگ دواتـر کۆمـاری کوردسـتان دادهمـهزرێ ،ئـهوجاره حهساسییهتهکه له نێوان ئهو دوو ئۆردووگایهدا (سوسیالیستی و کاپیتالیستی) زیاتر دهبێ .ههتا سهقز له ژێر دهسـهڵاتیسۆڤییهت دا بووه و لهوێوه بهرهوخوار لهژێر دهسهڵاتی بریتانیادایه .ئهو دووانهش حهساسـییهتیان بـه یـهکتر هـهبووه و کارهکـهسهختتر بووه« .هێمن»ی رهحمهتی له شێعرێک دا ئاماژهی پێـدهدا و دهڵـێ کـه براکـانی باشـوورمان وا دهڵـێن .وتـووێژێکی سـازکردوه له نێوان شاعیر و نیشتماندا .لهوێدا هێمن به شێوهیهکی هومێدوارانه دهڵێ کـه نیگـهران مهبـه و ڕۆڵـهکانی نیشـتمان لـهغهمی ئهو بهشهی نیشتمانیش دا ههن و ،...بهڵام ئهگهر چاو لێ بکهین دواتر به هیچ جـۆر وانیـه .ئـهو هـهوڵ و تهقهلایـه کـهبۆ نفووزکردن له بهشـهکانی دیکـه لهئارادایـه ،هـهر بهردهوامـه .بهداخـهوه ئهگـهر ئێسـتا بههـهردووکمان خـهریک بـین رهحمـهتی«ئیبراهیم نادری» بکهینه دوو ،پێمان ناکرێ .لهکاتی کۆماریش دا دیسان ئیبراهیم نـادری بەتەنیـا لـه نێـو کۆماردایـه .بۆمـاننـاکرێ بـه دوو ،چونکـه تـهنیا ئاڵقهیـه و ههوڵێکـه ...بابهتهکـه زۆر سروشـتی یـه .نـهک هـهر حیزبـی دێمـوکرات و کۆمـاریکوردستان ،کۆمهڵهی «ژێ کاف»یش کهم و زۆر به کهڵک وهرگرتن لهو فهزایه کـه بـه داگیرکردنـی ئێـران پێکهـاتبوو دامـهزراون(ههر دووکیان) .دیاره زیاتریش لهبهر ئهوهی ناوچهی موکریان زیاتر لهژێر دهسهڵاتی سۆڤیهت دا بووه ،بهڵام به کردهوه هیچـیتێدا نهبوو ،بۆشایی-یهکی دهسهڵاتی تێدا ههبوو ،بۆیه لهوێ دهرهتانی خۆنواندن و تێکۆشانی سیاسـی زیـاتر بـووه .دهنـا ئەمـنزۆر جارم ئهوه گوتوه ،ئهگهر چاو له ڕادهی وشیاریی سیاسی و خوێندهواری و زانیاریی بکهین ،ئـهو کـات کرماشـان و سـنه (یـانبه قهولی سنهیی یهکان بڵێین کورسان) زۆر له پێش مههابادهوه بوون .لهباری رێژهی دانیشتووانیشـهوه ،مەهابـاد شـارۆچکهیهکبوو لـه چـاو سـنه ،سـنه شـارێکی چووکـه بـووه لـه چـاو کرماشـان ،بـهڵام ههلومهرجهکـه لـه مەهابـاد خوڵقـاوه و ئهمـهش مێـژوو دهیخوڵقێنێ.مادح ئهحموهدی :بوه پێوی ئوهو وتانوهی جوهنابتان ،کهواتوه ههڵهکوه لهلایوهن حیزبوی دیمووكراتی كوردسوتانهوه نوهبووه و ئوهوه ههلومهرج دیاری کردوه. 374
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهعەبدوڵڵا حەسوەنزادە :خـودی دامـهزرانی حیزبـی دیمـوكراتی كوردسـتان بـه مهرکهزییـهتی مـههاباد ،یـان دامـهزرانی کۆمهڵـهی«ژ.ک» (دهکرێ بڵێین تا ڕادهیهک) به مهرکهزییهتی موکریان (دیاره بـه واتـا گشـتی یهکـهی سـابلاغیش بهشـێکه لـه موکریـان،چونکه موکریان به شێوازی جۆراوجۆر باسی لێ دهکرێ ،له ههندێ جێگادا سهردهمانێک ورمـێ پایتـهختی موکریانـه ،لـه ههنـدێبهکارهێنان دا موکریان تهنیا به دهوروبهری بۆکان دهڵێن ،له باری زمانهوانی یهوه خودی مههابادیش وهبـهر موکریـان دهکـهوێ)لهوێدا دهرفهت و دهرهتانێک ههیـه کـه لـه بهشـهکانی دیکـهدا نیـه ،ئـهوه لهگـهڵ ئـهوهی شانسـه ( شـانس بـۆ بووژانـهوهی بیـرینهتهوایـهتی لـه هـهر شـوێنێکی نیشـتمان پێـک بـێ هـهر باشـه) ،بـهڵام لـه هـهمانکات دا تۆزێـک بـهد شانسـیی تێدایـه کـه لـهوجێگایان ـهی دهتــوانن کاریگــهریی زیــاترین هــهبێ پێــک نــههاتووه .بریــا ئــهو دهرفهتــهی لــه م ـههاباد پێکهــات لــه کرماشــان رهخسابایه.مادح ئهحمهدی :مامۆستا یهکێک لوهو بابهتانوهی کوه ههنودێ کوهس زۆرجوار باسوی لێدهکوهن و تهنانوه بۆتوه جێوی مشوتومڕ وڕهخنهگرتن ،مهسهلهی ئهوهیه که پاش رووخانی کۆمار «پێشهوا» خۆی تهسلیم دهکا .ههنودێ کوهس لهسوهر ئوهو بواوهڕهن کوهدهڵێن ئهمه له ڕووی ترسنۆکی یهوهیه که پێشهوا خۆی تهسلیم دهکا و لهم روانگهیەوه دهڵێن که دهبا خۆی تهسلیم نهکردبا و ههڵهاتبایه و سهرۆکایهتیی خهباتی دژی رژێمی پادشایهتیی کردبایه .ڕای جهنابتان لهو پێوهندی یهدا چیه؟عەبدوڵڵا حەسەنزادە :لهم بارەیەوه ئهمه بهسهر دوو بهشدا دابهش دهکهم .بهشێکیان ئهوهی گۆیا پێشهوا لهبهر تـرس ئـهوهیکردوه ،ئهوه تۆمهتێکه نه به چهسپی دوو قولوو (به قـهولی ئێسـتا) و نـه بـه دهرزی و درێشـان بـه پێشـهوا قـازی محهممـهدهوهنانووسـێ .قـازی محهممـهد هـیچ گومـانی لـهوه دا نـهبووه کـه دهکـوژرێ .هـیچ گومـانی نـهبووه ،تووشـی تـهوههوم نـههاتوه ،بـهپێچهوانهوه لهبهر ئازایهتی بووه .گوتوویهتی ئهمن خۆم به دهستهوه دهدهم ،بـهو مهبهستهشـی بـوو ئـهو بکـوژرێ ،بـهڵام خـهڵکنهکوژرێ .ههر لهو ساڵهدا له ئازهربایجان(بهقهولی سیاسی یـان دهسـته خۆشـکی کۆمـاری کوردسـتان) رووی دا .بـه پێـی ههنـدێئاماری نادهقیق لهوێ ٨١تا ٨٣ههزار کهس کوژران .بهڵام له کۆماری کوردستان و ناوچهکانی ژێـر دهسـهڵاتیدا لـه سـهرهتاوه تـا ئاخر به ههموویهوه له ٨٣کهس تێنهپهڕی. مادح ئهحمهدی :واته پێشهوا له کۆماردا پێشی بهو خوێنرشتنه گرتوه؟عەبدوڵڵا حەسەنزادە :ئهوه ئاکامی ئهو ئازایهتی یهی پێشهوا بووه .بهداخهوه یـان بـه خۆشـی یـهوه تـهواوی شـاهیدهکان لـهمباره یەوه لهوانهن که دوژمنمانن ،چونکه ئیزنی ئهوهیان نهداوه که خهڵکی بێ لایهن بچن یان لایهنگرانی کۆمار و پێشهوا بچـنبۆ کۆبوونهوهکانی دادگا .ههر کهسی خۆیان لهوێ بوون ،بهڵام ههر ئهوهی کـه بۆخۆیـان دهڵـێن (هـهموویان شـاهیدی دهدهن) کـهپێشهوا تـا دواههناسـه بـهرگری و داکـۆکیی لـه ئامانجـهکانی کـردوه و هـهموو بهرپرسـیایهتی یهکـهی گرتۆتـه ئهسـتۆ و بـه هـیچجۆرێک نهپاڕاوهتهوه .تهنانهت ئهوه به ناوبانگه (حهتمهن یان خوێندووتانهتهوه یان بیستووتانه) له شوێنێک دا جنێوێـک بـهکورد (دهڵێن کوردی )...دهدهن ،پێشهوا لهسهر کورسی یهکـهی ههڵدهسـتێ و کورسـی یهکـهی تـاو دهدا کـه لـه لایـهنی بهرانبـهری 375
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهبدا و دهڵێ ئەمن ئهوه لێرهم چی به من دهڵێن ،بیڵێن ،لێرهم بۆ کوشتن ،بهڵام ئیزنی ئهوه نادهم قسه به نهتهوهکهم بگـوترێ. که وابێ به تهواوهتی نادروسته بڵێین لهبهر ترس بووه.ئهگهر لهمن بپرسن (جارێکیش بهو بۆنهیەوه هێرشم کرایه سهر) بهڵێ پێم خرا ،بوو که پێشهوا به پیر ئهرتهشی شـاوه چـوو وتهسلیمیان بوو ،پێشهوا ئهگهر ههر قهرار بوو شههید بێ پێم خۆش بـوو لـه چیـا شـههید بووایـه ،نـهک لـه مهیـدانی چـوارچرا.بهڵام وهکوو دهڵێن - :قسهی من نیـه -مێـژوو ئهوهیـه کـه بـووه ،نـهک ئـهوهی کـه ئـارهزوو دهکـرا .کـهوابێ پـێم باشـتر بـوو کـه پێشهوا قهت تهسلیم نهبووایه ،بهڵام تهسلیم بوونهکهشی قهت لهبهر ترس نهبووە .له ئازایهتی یهوه هاتوه.مادح ئهحمهدی :مامۆستا بابهتێک لهگۆڕێ دایه ئهویش ئهوهیه که مێەوو بوه چواک و خراپوهوه دهبوێ بنووسورێتهوه .مێوەوو بوهئارهزووی کهسێک و دوو کهس نوابێ بنووسورێ .لوه مێوەووی حیزبوی دێمووکرا دا ههنودێ بابوه هوهن بوۆ زۆر کوهس جێویپرسیارن .پێموایه جارێک دوکتور قاسملوو پێشنیاری ئهوه دهکا که کۆنگرهی دوو له مێەووی حیزبودا نهنووسورێتهوه .جوهنابتئهوه دهڵێی که مێەوو به چاک و خراپهوه دهبێ بنووسرێ .بابهتێک که لێرهدا جێی پرسیاره ،مهسهلهی « ئهحمهد تۆفیوق»ه کوهبۆ ماوهیهکی زۆر سکرتێری حیزب بووه ،بهڵام لوه مێوەووی حیزبودا ،باسوێکی ئوهوتۆی لوێ نواکرێ .لهحالێکودا بوه پێچهوانوهیرێبهرانی سهردهمی خۆی کهسایهتی یهکی ناسیۆنالیسوت و نهتوهوهیی بوووه ،بوهڵام دهبینوین نهتوهنیا لوه دهیوهکانی رابوردوودا،ئێستاش هیچ ئاوڕێک له ژیان و خهباتی ئهحمهد تۆفیق نادرێتهوه .هۆی ئهوهی له مێەووی حیزبدا باسی ئهحموهد تۆفیوق نواکرێ دهگهڕێتهوه بۆ چی؟عەبدوڵڵا حەسەنزادە :لهسهر کاک عهبدوڵڵای ئیسحاقی (ئهحمهد تۆفیق) شتی زۆر گـوتراوه .شـتی زۆر ناتـهبا لهگـهڵ یـهکترگوتراوه .لهپێش دا دهمهوێ لهسهر سکرتێری یهکهی قسه بکهم .ههموو کهس پێیان وایه ئهحمهد تۆفیق سـکرتێری حیـزب بـووه. ئهوهندهی ئهمن بزانم ئهحمهد تۆفیق سکرتێری حیزب نهبوو. مادح ئهحمهدی :چۆن؟عەبدوڵڵا حەسەنزادە :دوو کهس له رێبهرانی حیزبی دیموكراتی كوردستان سکرتێر نهبوون .پێشهوا قازی محهممهد و ئهحمـهدتۆفیق .پێشهوا ،پێشهوا بوو .زۆر کهس پێیان وایه ،بۆیه به قازی محهممهد دهڵـین «پێشـهوا» چونکـه سـهرکۆمار بـووه ،بـهڵامقـازی محهممـهد هـهر پێشـهوای حیـزب بـوو و بـه پێشـهوایی بـوو بـه سـهرکۆماری کوردسـتان .پێشـتر پێشـهوا بـوو قـهتی پـێنهگوترابوو «سکرتێر» .عادهته به رێبهرانی حیزب له جێگایەکدا دهڵێن«بهرپرس» له جێی دیکه »سـکرتێر» یـان «لیـدێر»و...دهڵـێن .پێشـهوا قـهت پێـی نـهگوتراوه سـکرتێر .لـه مهسـهلهی ئهحمـهد تـۆفیقیش دا ههیئـهتێک هـهبوو کـه پێیـان دهگـوت«ههیئهتی سکرتاریا» ،کهسی یهکهمی ئهو ههیئهته ئهحمهد تۆفیق بوو .ئهو مۆرهی که ههیانبوو ،لهلای ئهحمـهد تۆفیـق بـوو،کهوابێ وهکوو ڕۆڵ ،ڕۆڵی سکرتێری گێڕاوه ،بهڵام ئهو ناوهی (سکرتێر) پێ نهگوتراوه و دواتر بۆیان دانـاوه .ئـهمن هاوچـهرخی 376
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهئهحمهد تۆفیق بووم .ئهحمـهد تۆفیـق ههمـهکارهی حیـزب بـوو ،بـهڵام قـهتم نـاوی وهکـوو سـکرتێری حیـزب نهبیسـتوه .بهرپرسـی ههیئهتی سکرتاریای حیزب بوو. مادح ئهحمهدی :باشه لانی کهم خۆ کهسی یهکهمی حیزب بووه؟ بۆ باسی ناکرێ؟عەبدوڵڵا حەسەنزادە :لهو بارهیەوه هـیچ گومـانم نیـه ،وایـه .کـه لـه مێـژووی حیزبـدا بـهو شـێوهیه باسـی لـێ نـهکراوه ،هـۆیتایبهتیی خۆی ههیه .ئهمن به کورتی له کتێبی «نیو سهده تێکۆشان»دا باسـم کـردوه ،ئهحمـهد تۆفیـق کـاتی خـۆی لـه حیزبـیدێموکراتی کوردستان دهرکراوه ،کهسێک که له حیزبی دێموکراتی کوردستان دهرکراوه ،له بۆنهکان دا یـادی ناکرێتـهوه .نموونـهیدیکـهمان لـه حیزبـهکانی دیکـهش دا ههیـه ،بـهڵام نامـهوێ ئامـاژه بـه هـیچ حیزبێکـی دیکـه بکـهم .ئهوهنـدی حیزبـی دێمـوکراتیکوردستان بایهخی به ئهحمهد تۆفیق داوه ،هیچ کهس و لایهنێکی دیکه ئهوهندهی بایهخ بۆ ئـهو جـۆره کهسـانه دانـهناوه .بـهڵامئهگـهر یـهکێک تهفسـیر و لێکدانـهوه دهکـا ،مێـژوو دهنووسـێتهوه ،مـافی بـێ ئـهملاو ئـهولای خۆیـهتی لـه »ئهحمـهد تۆفیـق»بکۆڵێتهوه .له کهسایهتی و ئـهو ڕۆڵـهی کـه گێڕاویـه ،لـه ههڵـهکانی ،لـه خاڵـه بـاش و خراپـهکانی بکۆڵێتـهوه .هـهر وهک بـۆپێشهوا قازی محهممهد ،دوکتور قاسملوو ،دوکتور سهعید و کهسانی دیکه که شههید بـوون یـان کهسـانی دیکـه کـه مـاون ،ئهگـهرله کهسایهتی یان دهکۆڵینهوه و ههڵیاندهسهنگێنین ،ههق وایه باسی ههموو شتێک بکـرێ .بـهڵام ئیـدی نـاکرێ بڵێـین کـاتێ کـهباسی ڕێبهرانی شههیدمان دهکهین ئێمه بڵێین :قازی محهممهد ،ئهحمهد تۆفیق ،قاسملوو ،شـهرهفکهندی .چونکـه ئهحمـهد تۆفیـقکاتێک شههید بووه (ئهمن له قووڵایی ویژدانمهوه به شههیدی ناو دهبـهم) نهتـهنیا سـکرتێر ،رێبـهر ،کهسـی یهکـهم ،تهنانـهتئهندامی حیزبی دێموکراتی کوردستانیش نهبووه .ئێسته ئهوه باسێکی دیکهیه ،با بێن و لێـی بکۆڵنـهوه .باسـی ئـهو تۆمهتـه بـێبنهمایانـهش ناکـهم کـه لـهم پێوننـدی یـهدا دهخرێتـه پـاڵ دوکتـۆر قاسـملوو .زۆر جـار زێـدهڕهوی لـه وهسـفی دوکتـور قاسـملوودادهکرێ ،ئەمن لهگهڵ ئهوانه نیم ،بهڵام بهو حاڵهش هێندێ لایهن لـه کهسـایهتیی دوکتـۆر قاسـملوو هێشـتا نهناسـراوه .دوکتـۆر قاسملوو بهخۆی بایه تهنانهت دژی کوشتنی پاسدارێک بوو ،هەتا دەگا بهوهی لهگهڵ کوژرانی یهکێک له رێبهرانی حیزب بێ. ٢ی سێپتامبری ٢١٨١ ------------------------------------------ بەشی دووهەممادح ئەحمەدی :مامۆستا بابێینە سەر قۆناغێكی دیكە پاش شوڕشی گەلانی ئێران لە ساڵی ١٠٥٩دا حیزبی دیمووكراتی كوردسوتاندێتەوە و لە لای رەشەمەدا تێكۆشانی لە میتینگێك¬دا لە مەهاباد و لە لایەن دوكتورقاسملووەوە رادەگەیەنێ دیسوان بەپێوی ئەونەریتەی كە كۆمار لە مەهاباد دامەزرا ،حیزبوی دیمووكرا لەوێ تێكۆشوانی ئاشوكرای خوۆی رادەگەیەنوێ ،پرسویار ئەوەیە بوۆحیزبی دیموكرا ئەو كا نەهاتە سنە و لەوێ تێكۆشانی ئاشكرای خۆی رابگەیەنێ و بارەگای سەرەكیی خۆی لەوێ دابنوێ و بتوانی لە بازنەیەكی بەرینتردا كاریگەری دابنێ و ئەگەر توانیبایە ئەوكا بارەگای سەرەكیی خۆی هێنابایە سنە بە نیسبە 377
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده وتووێەەكان و زۆر بابەتی دیكەوە ،هاوكێشەكان دەگۆڕدرا؟عەبودوڵڵا حەسوەنزادە :لە سـاڵی ٨٥٣١كـومیتەی شارسـتانی مەهابـاد گۆڤـارێكی دەردەكـرد داوایـان لێكـردم كە وتارێكیـان بـۆبنووسم ئەمن وتارێكم نووسی بە ناوی «دوو قسەی حیسابی» دوو قسە حیسابی یە كە باسی ئەوە دەكا كە خەڵكی هەموو شـاروناوچەكان دێنە ئێرە دەڵێن ئەرێ بۆ پێمان راناگەن؟ بۆ كوردستان هەر مەهابادە كە ئێوە زیاتر سـەرنج دەدەنە ئەوێ؟ وتـارەكەدرێژە ،بەڵام كورت كراوەكەی ئەوەیە راستی یەكەی ئەوەیە با لە خۆمان بپرسین ئێمە لە مەهاباد ئەوەین كە دەبـێ ببـین؟ ئـێمەلە مەهابـادیش وا نیـین ،هەمـوو گیانمـان كەموكـوڕی یە بـابەتەكە دەگەڕێـتەوە سـەر ئەوە كە ئەو بـوارەی ئەوكـات لە مەهابـادهەبوو ،بـۆ كـارێكی ئـاوا ئەو بوارەمـان لە سـنە نەبـووە لە سـنەش گرنگتـر لە كرماشـانیش نەمـانبوو بـۆ سـنە؟ بـۆ كرماشـان نە؟چونكە گەورەتـرین شـاری كوردسـتانی ئێـران سـنە نـیە ،كرماشـانە بەتـایبەتی گرنگـایەتیی تـایبەتی هەیە ،تەنـانەت ئەگەر لەرووی جوگرافیشەوە بەراوردی بكەیـن «هەر چەنـد ئەمـن جـوگرافیزان نـیم» كرماشـان تـارادەیەك ناوەنـدترە ،كوردسـتانی ئێـراندرێــژ و بــاریكە و كرماشــان لە هەمــوو رووێــكەوە لەبــارترە بەڵام ئــاخر دەبــێ بــوارت هەبــێ بــۆ ئەوكــارە هەر ئەبــوارەی كەبزووتنەوەی كوردی تێدا وەجووڵە كەوت لە سەرەتا «لە كاتی دەسپێكەوە» كۆمەڵەی ژێ كاف و حیزبی دیمـوكراتی كوردسـتان وكۆماری كوردستانی تێـدا دامەزرا ،هەر ئەو بـوارە لە ویـش هەیە بـۆ وێـنە ئەمـن زۆرجـار نمـوونە ئەوە دێـنمەوە ،كەسـێك خـاوەنگوندێكە ،ئەو گوندە زەمینی جۆراوجۆری هەیە ،ماوەیەك بە هەر هۆیەك ئەو گوندە بەجێ دێڵـێ( ،دەوڵەت دەری دەكـا یـان هەرهـۆیەكی دیـكە) دەیەوێ ئەو گونـدە ئـاوەدان بكـاتەوە ،لە كوێـوە ئـاوەدانی دەكـاتەوە؟ لەو جێگـایەوە دەسـت پێـدەكا ئـاوەدانی بكاتەوە كە ئاسانترە ،زەمینەكانی بەڕێژەوترن ،بوارەكە لەوێ (لە مەهاباد) لەبارتر بوو بریا ئەو وەختی وابایە. مادح ئەحمەدی :كەواتە جەنابت پێتوایە هەڵەكە لە حیزبەوە نەبوو؟عەبدوڵڵا حەسەنزادە :نەدەكـرا .هەلـومەرجەكە شـتێكی دیـكەی جیـا لەوەی هەڵ نەدەگـرت .دەنـا ئەو كـات كە ئـێمە لە سـاڵی٨٥٣١دا بە نهێنـی گەڕایـنەوە وڵات (ئەوه بـۆ دامەزرانـی دامودەزگـا نـیە بـۆ كـاری حیـزبیە) شـەش ( )٢كەس چـووینەوە .رأسـیحیزبمان بۆ تاران دانا ،چون تاران گرنگە .دوكتـور قاسـملوو چـووە تـاران ،برادرێكمـان چـووە كرماشـان ،یەكێكمـان چـووە سـنە،یەكێكمـان چـووە ورمـێ ،یەك لە مەهابـاد بـوو و یەكێكیشـمان لە نـاوچەی شـنۆ و نەغەدە بـوو .واتە ئەو شـەش كەسـەمان ئەوادابەش كرد .لە دەرەوە كە بڕیارمان دا گوتمان دەبێ یەكێك لە كرماشان بێ ،یەكێك لە سـنە بـێ .ئەوە نەبـوو كە ئەو شـوێنانەلە بەرچاو نەگیرێن ،بەڵام چونكە بوارەكە لەبار نەبوو لە كرماشان یان لە سنە تا ئەوكـات نەیتـوانی شـتێكی وا بكـا .بـۆ وێـنەئەگەر سـەرنجتان دابێتــێ ،چەنــد مان ـگ دوای گەڕانەوەی ئـێمە ،چەنــد مان ـگ دوای رووخــانی رێژیمـی شــاو چەنــد مانــگ دوایهاتنەسەركاری كۆماری ئیسلامی ،گەورە پیاوی وەك دوكتور قاسملوو لە سـنە بـوو ،دەیـانگوت نـابێ قسـە بكـا ،مـافی ئەوەی نـیەقسە بكا .باشە بۆ ئەوەی تۆ دامودەزگای حیزبی لەوێ دابنێی و ببێتە ناوەندی حیزبـی ،شـوێنێكی ئـاوا نـاتوانێ بە كەڵـك بـێ. پێویست بە جێگایەك دەکا كە لە بار بێ .پاشان لە مەهاباد بوارێكی وا هەبوو كە ئێمە بە تەواوەتی ناوچەكەمان خاوێن 378
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده كردبووەوە (رەنگە پرسیاریشی لەسەر بێ) ،تەنانەت پادگانیشی لێ نەما.مادح ئەحمەدی :مامۆستا دێینە سەر ئەوە .بەڵام یەك پرسیار بە نیسبە سنەوە .یەكێك لەو هۆكارە سەرەكی یانە كە زۆر كەسباسی لێدەكەن ،جیاوازە لەوەی كە جەنابت دەڵێوی «بووارەكە لەوێ لەبوار نەبووو» .ئەویوش ئەوەیە كە دەڵوێن حیوزب حیسوابی لەسەر هەندێ مۆرە یان كەس كردبوو لە سنە كە زۆر لاواز بوون؟ ئەوەتان قبووڵە؟عەبوودوڵڵا حەسووەنزادە :ئەوە نــاگەڕێتەوە بــۆ ئەو كــاتەی كە ئــێمە گەڕایــنەوە و ناوەنــدمان دامەزرانــد لە مەهابــاد .ئەوەدەگەڕێتەوە بۆ دواتر .بەڵێ رەنگە ئەمنیش قبووڵم بێ ئێمە باشمان عەمەل نەكرد .لەسـەر یەك سـەرەڕای ئەوەی شـانازی دەكەمبە كارو تێكۆشـانی ئەوانەی كە لەوێ حیسـابمان لەسـەر كردبـوون كە هەندێكیشـیان نەمـاون و شـەهید بـوون ،بەڵام ئـێمە لەوێباش نەجووڵابووینەوە .هەر چەندە بەو حاڵەش دواتر دەركەوت كە حیزبی دیمـوكرات لە سـنە غەریـب نـیە .لە هەڵبژاردنێـك داكە تێكیان دا ،بەڵام ئەگەر تێـك نەچووبـایە ،كاندیـداكانی ئـێمە دەچـوونە قۆنـاغی دووهەم .واتە لە سـنە حیـزب ئەوەنـدە بـێ پێگە نەبوو .مادح ئەحمەدی :مامۆستا ئاماژەتان بە گرتنی پادگانی مەهاباد كرد كە ئەوكا ناوچەی سوەرەكیی ژێردەسوەڵاتی حیوزب بووو وحیزب دەسەڵاتی تەواوی لەو نواوچەیە هەبووو .زۆر كەس لەسوەر ئەو بواوەڕن كە حیوزب بە شوێوەیەكی چەكودارانە دێوتەوە وپادگانی مەهابادیش دەگرێ ،بە گرتنی پادگوانی مەهابواد زەربەیەكوی گەورە دەدا لە وتوووێە و دانوسوتانەكان لەگەڵ دەوڵەتویناوەندی و ئەوە دەبێته بیانوویەك بۆ ئەوەی دانوستانەكان بەو شێوەیە كە پێویستە نەچێتە پێشەوە .رای جەنابتوان لەم پێوەنودی یەدا چییە؟عەبدوڵڵا حەسەنزادە :دانوستانەكان هێشتا دەستیان پێنەكردبوو ،پێش گرتنی پادگانی مەهاباد ،دوكتور قاسملوو یادداشتێكیبۆ خومەینی نووسی كە لەوێدا دەنووسێ «حەزرەتی ئیمام» ئەتۆ تا ئێستا سەلماندووتە لەگەڵ سەرەڕۆیی و دیكتاتۆری خەبـاتدەكەی و ئازایـانە لەگەڵ كێشـەكان بەرەوڕوو دەبیـتەوە .وەرە لەبەر حەقـیقەت و مێـژوو ئەتـۆ كە پێـت دەڵـێن بـوت شـكێن ئەوبوتەش كە پێی دەڵێن تۆمەتی (تجزیەطلبی) بشكێنە و مەسەلەی كورد چارەسەر بكە( .شتێكی ئاوا بوو ،ئێستا وشە بە وشـە لە بیرم نیە ).دڵنیابە كە مێژوو هەرگیز ئەو خزمەتەگەورەیە لە بیر ناباتەوە .ئەو كات ئەوەمان كرد.پادگــانی مەهابــاد لە لایەكەوە شمشــێركی دێمــۆكڵێس بــوو لەســەر ســەری ئەو خەڵــكە ،دەبــوو ئەو خەڵكــه (بەتــایبەت كەبزووتنەوەیەك هەبوو) فەزایەكـی هەبـووایە كە تێیـدا هەناسـە بـدا و مەترسـیی هێرشـكردنە سـەری لەسـەر نەبـایە .دەبـوو ئەوە بكرێ .بە نەخشەیەكی زۆر وەستایانە كرا. مادح ئەحمەدی :واتە پێت وایە كارێكی باش بوو؟ 379
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده عەبدوڵڵا حەسەنزادە :دیارە پێم كارێكی باش بوو. مادح ئەحمەدی :لە رووی یاسایی یەوە ئایا كارێكی دروست بوو؟عەبدوڵڵا حەسەنزادە :لە رووی قانوونی یەوە سەیرەكەی ئەوەیە هەر ئەو رۆژەی پادگانی مەهابـاد گیـرا (دەوروبەری كـاتژمێر ٨٢گیرا) سەعات ٢لە هەواڵەكاندا رادیۆ تاران خوێندیەوە كە «ئەمڕۆ پادگـانی مەهابـاد لە لایەن ئەفسـەرانی شۆڕشـگێری ئەوشــارەوە دەســتی بەســەردا گی ـرا» .بەراســتییش هەروا بــوو ،راســته بە هاوكــاری و هەمــاهەنگیی حیزبــی دێمــوكرات بــوو ،بەڵام ئەفسەرەكانی نێو پادگان كاریگەریی زۆریان هەبوو. مادح ئەحمەدی :واتە بەشی سەرەكیی سیناریۆكە ئەوان جێبەجێ یان كرد؟عەبودوڵڵا حەسوەنزادە :بەڵـێ .تەنـانەت ئەمـن بۆخـۆم تەداروكـاتی بەشـێك لە بەرەكەم دەكـرد ،خـۆ ئـێمە چەكمـان نەبـوو،خەڵكمان لەم لاولەولاوە هێنابوو .ئەمن ٣٥كەسم لە ناوچەكەی خۆمانەوە هێنابوو .پێشتر بانگهێشتم كردبوون بـۆ یارمەتیـدانیحیـزب .هەنـدێ خەڵكمـان رێكخسـتبوو ،پێمـان گوتبـوون كە هەر هێـرش كـرا لەبەرەی خۆیـانەوە تەقە بـكەن .لە پـڕ هەواڵیـان پێداین گوتیان هەستن سەنگەرەكانتان چۆڵ بكەن ،پادگان تەسلیم بوو .كەوابێ بە باوهڕی من كارێكی باش كراوە.دەمەویست ئەوە زیاد بكەم ،ئەوەی لە كوردیان كردە گوناحی كەبیرە (گەورە) سەیرەكەی ئەوە بوو یەك پادگـان لە دەوری تـاراننەما .ئەمـن جارێكیـان لە وتـووێژێكی چـاپەمەنی دا یـان لەگەڵ رۆژنـامەی «كەیهـان» بـوو یـان لەگەڵ رۆژنـامەی «ئیتلاعـات»،گوتم بە پێی ئامارێك كە راگەیەندراوە یەك ملیۆن قەبزە چەك لە پادگانەكانی دەوروبەری تاران هاتۆتە دەرێ .هیچی باسیناكرێ ،بەڵام دهوری ٣١١یان ٢هەزار تفەنگ له پادگانی مەهاباد هاتۆته دەرێ به قەولی مەشهوور بۆته «پیراهن عثمان».مادح ئەحمەدی :مامۆستا پاش ئەوەی وتووێەهکان له گەڵ دەوڵەتی ناوەندی بەبنبەست دەگەن و ئیودی حیوزب و لایەنوه سیاسوییه کوردەکان ناچار دەبن لەژێر گوشاری هێرشی هێزەکانی دەوڵە دا شار و گوندەکانی کوردستان چوۆڵ بوکەن و روو بکەنوهچیاکان .ئێمه دەبینین حیزبی دێموکرا بوۆ بەرەنگواری خەبواتی چەکدارانوه هەڵودەبەێرێ .ئایوا هویچ رێگوایەکی دیکوه نەبووو ئەوکا حیزبی دێموکرا بیگرێته بەر؟عەبدوڵڵا حەسەنزادە :با رێگای دیکه ههبوو .خۆ تهسلیم و خۆ بهدهستهوهدان .بۆئهوهی چارهنووسـی ئێمـهش ببێتـه چـارهنووسـیئهوانهی که پێیانوابوو دهکرێ به تهسلیم بوون و پاڕانهوه لهگهڵ کۆماری ئیسلامی ههموو شتێک بکرێ .خـۆ ئێمـه بـۆ بـهرگـری لـهخۆمان چهکمان تاو دا ،حیزبی «توده« خۆ ئهوهی نهکرد .حیزبی توده ههمـوو شـتێکی کـرد .بـهڵام سـهرانـی ئـهوان پتـر کـوژرا یـاهی ئێمه .سهرانی ئێمه یان گیانیان به سهلامهتی دهربرد و درێژهی خهباتهکهیان دا ،یا به سهربهرزی وهکو کورد دهڵـێ بـه پێـوه 380
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهمردن .له حاڵێکدا هی ئهوانیان وهکوو بهرخی قهسابی برده پای دار و له سێدارهیاندان یـا هێنایانـه سـهر تـهلـهفزیـۆن و هـهمـووشتێکیان لێ بڵاو کردنهوه .هیچ رێگای دیکه نهمابوو .ههرچی ههوڵ بوو دامان ،بو ئهوهی شـهڕ نـهبـێ .بۆیـه تـا ئێستاشـی لـهگـهڵبێ ههندێ رۆشنبیرمان لێ پهیدا بوون که «درهنگ هاتوون و دهیانههوێ زوو پێ بگهن» سهرزهنشتی هـهمـوو شـتێک دهکـهن .دهنـانهتهوهی کورد ئهوهنده سهرزهنشتی هێزه سیاسـییهکـان ،بـه تایبـهتـی حیزبـی دێموکراتیـان نـهکـرد کـه بـۆ هێشـتیان ئـهو مـهرگ وماڵوێرانییه تووشی میللهتی کورد بێ ،چونکه ههرچی له توانامان دابوو کردمان بۆ ئهوهی میللهتی کورد تووشـی شـهڕ نـهبـێ .سـهرشهقامهکانمان لهبیرن ،گهورهترین درووشم ئهوه بوو «مرگ بر سازشکار» بوو که مهبهسـتیان حیزبـی دێمـوکراتی کوردسـتان بـوو.یا ماوهیهک ههر دوو حزبی دێموکراتی کوردستانی عێراق و ئێرانیان تێک دهدا و دهیانگووت «دێموکرات و قیاده ،رهنجی کوردیـانبه بادا» .چونکه ئێمه له مهسهلهی مادهی ١دا ( ناچمه ناو وردهکارییهکانی که چۆن بوو؟چـۆن نـهبـوو؟) دواتـر دوکتـور قاسـملووله میتینگێکدا وتی بهدهر لهوهی ئێمه ڕامان بهرانبـهر بـه قیـاده موقـت چییـه( .ئـهو کـات بـه پـارتی دێمـوکراتی کوردسـتانیان دهکووت «قیاده موقت» .رێبهرایهتییهکی کاتیان پێـک هێنـابوو ) مـادهی ١شـتێکی لاوهکییـه و ١مـادهکـهی دیکـه باسـی کێشـهکـانی کوردی ئێران دهکا .بهڵام ئهو باسی کوردی عێراق دهکا کارێکی بێ جێیه .لهسهر ئهوه لهعنهتی تهواو دونیامان بۆ هات. کهوابێ ئێمه هیچ نهما نهیکهین بۆ ئهوهی تووشی شهڕ نهبین و میللهتی کورد تووشی مهرگ و ماڵوێرانی نهبێ.مادح ئەحمەدی :مامۆستا پاش ئهم قۆناغه حیزبی دێموکرا دێ له چیاکانی قهندیل جێگیر دهبێ ،بوهڵام پواش چوهنود سوال لوه سواڵی ١٥٥٢دا ناچار دهبێ له قهندیل بێته خوارهوه و له دهشتی کۆیه زهمین گیر بێ ،زۆر کهس ئوهموه بوه مێەوویتورین هوهڵوهی حیزبوی دێموکرا دادهنێن .وڵامی جهنابتان چییه؟عەبدوڵڵا حەسەنزادە :خۆزگـه ئـهو کـهسـانه لـهوێ بایـهن ،نـهک ژن و منداڵـهکانیـان لـهبـهر رهحمـهتـی بۆمبـاران و کاتوێشـا وتۆپخانهدا بایه ،ههر بۆخۆیان لهوێ بانایه و وهکوو زۆر له ئێمه بـه سـێ مانـگ یـهک کـاتژمێر لـهسـهر یـهک خـهویـان لـێ نـهکـهوتبایه .،دهبوو خهوت زۆر خۆش بێ که یهک سهعات لهسهر یهک بنووی ،چونکه ساعهتی بێ گرمـهی تێـدا نـهبـوو .کـوا ئێمـه بـهپێخۆشبوونی خۆمان هاتینه خوارێ .بارودۆخێک که ئێستا ههیه ،بێ گومان بـۆ ئێمـه دڵخـواز نیـه ،بـهڵام ئـهوه ئاکـامی ئـهوه نیـهکه ئێمه هاتووینه کۆیه ،به پێچهوانه هاتنه کۆیه ئاکامی بارودۆخێک بوو که ئێمه لهوێ تێکهوتبووین .باشه دهکرێ بـۆ مـاوهیـه کی نازانم چهند ساڵی ،ژن و ماڵ و ههموو ئیمکاناتت لهبهر ڕهحمهتی تۆ ،و کاتوێشا دابێ وبۆمباران بکرێ.مادح ئەحمەدی :باشه مامۆستا زۆر کهس ئهو پرسیاره دهکان دهڵێن بۆ له سهردهمی دوکتور قاسوملوو و دوکتوور شوهرهفکوهنودی دا ئهو گوشاره نهبوو؟عەبدوڵڵا حەسەنزادە :با نهڵێین ئهو گوشاره نهبوو ،چونکه ئهگهر نهڵێین ئـهو گوشـاره لـه سـهردهمـی ئـهوانـدا نـهبـووه ،دهبـێبڵێین ئهوان سازشێکیان ههبووه لهگهڵ کۆماری ئیسلامی .وانیه له سهردهمی دوکتوور قاسملوو دا بووین ،له شـهوی ٢٣ی گـهلاوێـژدا 381
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهله «گهورهدێ» بووین (ئهویش ههر خاکی کوردستانی عێڕاقه) که بۆ ماوهی ٩سهعات و ٨١دهقیقه لهسهر یهک لێیـان دایـن ،بـۆ مێژوو با ئهوهی بڵێم ،ههر که گهوره دێمان بهجێ هێشت ،ئهمن باوهرم وابوو که دهبێ بێینه جێگایهکی وهک کۆیه. مادح ئەحمەدی :بۆ راست کۆیه؟عەبدوڵڵا حەسەنزادە :نهمگووت کۆیه .جێیـهکـی وهک کۆیـه .واتـه گـوتم بچینـه جێگایـهک کـه تۆپخانـه نـهمانگـاتێ .مووشـهکـیدوورهـاوێژ دهگاتـه هـهمـوو جێگایـهک ،هـهلیکۆپتـهر دهتـوانێ ،بـهڵام بـا لـه بـوردی تۆپخانـه دهربچـین ،لـهبـهر ئـهوهی وتمـان بـاپشتمان به سنوورهوه بێ ،چووینه ئهوێ دوو ساڵ کوێرهوهری و خانوو ساز کردن و پاره لـه عـهرز کـردن لـه ئـاخردا ناچـار بـووین به جێی بێڵین .گوزهرانمان بۆ نهدهکرا.مادح :مامۆستا شتێکی دیکه لهم پێوهندییهدا که زۆر جار باس دهکرێ و له هوهنودێ شووێن بینیومانوه و نواوی جوهنابیشوت دێونن .ده ڵێن له ئاکامی مامهڵهیهکدا حیزبی دێموکرا له قهندیل هاته خوارهوه؟ عەبدوڵڵا حەسەنزادە :ئهو قسانه لهمێژه ههزم بووه .بۆ وڵام دانهوه نابن.موادح :ئوهی مامۆسوتا ئوهوهی کوه راسوت دهشوتی کۆیوه دیواری دهکورێ .ئایوا حیزبوی دێمووکرا ئوهوهی بوه دڵخووازی خوۆی هوه ڵبەاردووه؟ عەبدوڵڵا حەسەنزادە :ئێمه له جێی جۆراوجۆر گهڕاین که جێگایهکمان دهست بکهوێ. مادح :باشتر له دهشتی کۆیه نهبوو؟عەبدوڵڵا حەسەنزادە :خۆشتر له دهشتی کۆیه زۆر بوون .بهڵام دهشتی کۆیه له زۆر رووهوه باشتر بوو .یـهکـهم جێگایـهکـی زۆریههبوو .ئهگهر سهرنجت دابێ ئێستا ئهو جێگایهی دام و دهزگاکانی حیزبی تێدایهو ئێمهی لێین ،جێگایهکی یـهکجـار زۆره .لـههـیچشوێنێک ئهوهنده جێگا دهست نهدهکهوت .جگه لهوه بهشێکی زۆریش خانوبهره ههبوون که سازمان کـرد .لـه هـهمـوو گرینگتـر لـهمـهیاندا من مهسئولییهتی وه ئهستۆ دهگرم .ئهمن بۆخۆم تهجرهبهم له سهر خهڵکی کۆیـه هـهبـوو ،خـهڵکـی کۆیـه خـهڵکێکـی زۆر شـهریفن ،زۆر نیشتمان پهروهرن ،لهگهڵ غهریبهی زۆر به تهفاهومن ،لێی ژیابووم ئهمن بۆخۆم پێشنیارم کرد که ئهگـهر لـه دهوروبـهری کۆیه و خودی شاری کۆیه جێگایهکمان دهست بکهوێ باشه ،هاتین پێیـان پێشـنیار کـردین ،کـه پێیـان پێشـنیار کـردین ،ئـهمـن وتم کۆیه جێگایهکی باشه با بچینه ئهوێ. 382
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده عهبدوڵڵا حهسهن زاده :ئهگهر بزانم خهباتی ٠٥ساڵهی حیزبی دێموکرا بێ ئاکامه ،سبهینێ بهجێی دێڵم (بهشی سێیهم و کۆتایی)مادح ئەحمەدی :مامۆستا له ساڵی ١٠٥٩دا که حیزب یهک دهگرێتهوه ،بنکهیهکی دیکه ههیه \"قوهڵا سوهیده یوان دۆڵوه رهقوه\" ،بوۆ ئهوکا ئهوێتان تهحویل دایهوه؟عەبودوڵڵا حەسوەنزادە :ئـهو دوو شـوێنه بۆیـه بـوون چونکـه دوو لایـهن بـووین .پاشـان ئـهوێش زۆرجـار دهکهوتـه بەر هێرشـیتۆپخانه .خۆ دهزانین ئێرهش (کۆیه) کهوتۆته بهر هێرش ،بهڵام له جۆرێکی دیکه یان تهیاره یان لهشکهرکهشیی بۆ کراوه یـانمووشهکی دوورهـاوێژی بـۆ هـاتوه ،بـهڵام ئـهوێ هـهر دهکهوتـه بـهر هێرشـی تۆپخانـه .دواتـریش هۆیـهک نـهبوو کـه ئێمـه لـهوێبنکهیهکمان ههبێ .لهوهختی دوو حیزبیدا هێندێ بنکەمان لهوێ بوون ،کاتێ یـهکمان گرتـهوه مهرکهزییـهتی حیـزب لێـره بـوو وئهوانیشمان هێنایه ئێره .خهڵکهکه بهشێکیان له دهوروبهری رێبـهری بـوون (لێـره مانـهوه) و بهشـێکیان چوونـه ئـهو ئۆرگانانـهی که له جێی دیکه بوومانن.ئهگهر لـهبیرمان بـێ مهسـهلهکه زۆر درێژخایـهنتره لـهوه .ئهگـهر لـه قـووڵاییش دا بـووین ناچـار بـووین كـۆی بکهینـهوه .چونکـهههلومهرجێک خوڵقا که ئیدی ئهمنیهت نهبوو .لهو رێگاوبانانـهدا بـه دهیـان کهسـمان شـههید و برینـدار بـوون .دهڵـێن لـه پـاششهڕ ههموو کهس ژهنراڵه ،ئهوانهی لهخۆڕا تهحلیل دهکهن و تێیـدا نـین ،بـه کـهیفی خۆیـان تـهحلیل دهکـهن ،مـافی خۆیانـه بـاتهحلیلی بکهن ،بهڵام که له نێو واقعیهتهکهدا دهژی دهبینی شتێکی دیکهیه .بـۆ وێنـه ئـهمن زۆرجـار ئیعتـراز بـهوهی دهکـهم کـهیهکێک دهڵێ \"رووناکبیرهکان و سیاسی یهکان\" ،دهڵێم چما سیاسـی یـهکان تاریـک بیـرن؟ ئهوانـه چونکـه سیاسـیین ،روونـاکبیرن.جا هێندێک له رووناکبیرانی غهیره حیزبی ئهو رهخنانه دهگرن ،بهڵام له نێو حیزبدا یهک کهسیش نهیگوتوه بـۆ بچینـه ئـهوێ؟یـهک کـهس نـهیگوتوه بـۆ لـه قهنـدیل بێینـه خـوارێ؟ چونکـه لـه قهنـدیل ژیـان نـهدهکرا ،بـه تایبـهتی ئێمـه لـه قهنـدیل ٥١١ بنهماڵهمان ههبوو .ژن و منداڵ خۆ ناکرێ ههموو رۆژێک لهبهر رهحمهتی تۆ ،و کاتیووشادا بێ .مادح ئەحمەدی :مامۆستا جیا لهمانوه ،لوه مواوهی ئوهو سواڵانهدا کوه حیزبوی دێمووکرا لوه دهشوتی کۆیوه جێگیوره ،بههوهرحالدهرهتانی خهباتی چهکداری بوهو شوێوهی پێشووو کوه حیوزب دهیكورد نوهما .ههلومهرجهکوه وابووو کوه زۆرجوار جوهنابت یوانکهسانێکی دیکه له حیزبدا باسیان کردوه ،بهڵام بۆ لهم ساڵانهی دواییدا (بهتایبه لوه سوهردهمی دهسوهڵاتی خاتوهمی دا) حیزبویدێموکرا ههوڵی نهداوه گرووپ و رێکخراوی نیمچه لیگاڵ پێک بێنێ؟ بۆ وێنه له ساڵی ١٠٩٥یان ١٠٩١دا کۆموهڵێک ویسوتیانحیزبێک دروست بکهن له نێوخۆ و پێوهندی یان به کۆمهڵێک کهسهوه هوهبوو لوه دهرێ ،توا هوهواڵی ئهموه بوه حیوزب گهیشوت،حیزب راگهیهندراوی دا و بهپێی ئهو پێگهیهی که ههیهتی پێشی به دروستبوونی ئهو حیزبه گر و ههڵوهشوایهوه .بوۆ حیزبوی دێموکرا نهیتوانیوه لهو دهرفهتانه کهڵک وهرگرێ ،گرووپ و رێکخراوی جۆراوجۆر دروست بکا؟ عەبدوڵڵا حەسەنزادە :جارێ با باسی ئهوه نهکهین که حیزب رۆڵی ههیه یان نیه؟ ئاگای لێیه یان ئاگای لێ نیه؟ ئهوهیان 383
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهبا لهوێ راوهستێ ،بهڵام خهڵکی کوردستان و رووناکبیرانی کورد به دهیـان رێکخـراوی غـهیره حیزبـی یـان دروسـت کـردوه کـه بـهجۆرێک له جۆرهکان (رهنگه تهواو نهبێ ،هیچ شـتێک لـه دونیـا تـهواو نیـه) جێگـای حیزبـی سیاسـی یـان پـڕ کردۆتـهوه .خـهڵک کردوویهتی .ئێمه چیین؟ ئێمهش ئامرازێکین بۆ ئامانجهکانی ئهو خهڵکه وهکوو ئهو گرووپانهی دیکه.مادح ئەحمەدی :مامۆستا لهم نێوانهدا یهک شت ههیه ،حیزبی دێموکرا بهپێی رابردوو ،بهپێی ئهزموون ،بهپێی ئهو کهسوایهتی یانه که ههیهتی ،دهی توانی دهقیقتر عهمهل بکا یان ئهوهی هاندهری کۆمهڵێک کهس بێ که شتێک دروست بکهن. عەبدوڵڵا حەسەنزادە :دهتهوێ بڵێم حیزبی دێموکراتی کوردستان ئهوانی دروست کردوه؟ مادح ئەحمەدی :نا مهبهستم ئهوه نیه.عەبدوڵڵا حەسەنزادە :حیزبی دێموکرات حیزب دروستکهر نیه و دروسـتیش ناکـا ،بـهڵام خـهڵک ههیـه بۆخـۆی دروسـتی کـردوه، ههمووشمان دهزانین. مادح ئەحمەدی :بهڵام حیزبی دێموکرا دهتوانێ کاریگهریی ههبێ.عەبدوڵڵا حەسەنزادە :لهو شـتانهدا ئـهمن نامـهوێ ئـادرهس بـدهم و ئیـددیعا بکـهم .ئـهمن شـتی وا ناکـهم ،بـهڵام لهسـهر ئـهوقسهیه ئهمن پێم خۆش بـوو ئـهو بهیانییـهی کـه باسـی دهکـهی (ئـهوه نـابێ راگهیهنـدراو بـێ ،دهبـێ بهیانییـه بـێ .چونکـه ئـهودووانه جیاوازی یان ههیه) لێره لهبهر دهستمان بایه و بمانزانیبایه که داخوا ئێمه چیمان گوتوه .چهند کهس لهنێو ئهنـدامانیحیزبی دێمـوکراتی کوردسـتان دا (لـه نێوخـۆی وڵات) ،پێشـنیاریان کـرد کـه حیزبێکـی ئاشـکرا دروسـت دهکـهین ،وهک ئـهوهی لـهکوردستانی تورکیا هـهبوو .وهک \"ده تـه پـه \" (DTP).ئێمـه باوهڕمـان وابـوو کـه فـهزای سیاسـیی ئێـران لهگـهڵ فـهزای سیاسـییتورکیـا جیـاوازیی ههیـه .ئـهتۆ حیزبێکـی سیاسـیی جیـددی دامـهزرێنی ،هـیچ ئیزنـی چـالاکیی پـێ نـادهن ،پاشـان ئهنـدامان ومۆرهکانی خۆت دهخهیته مهترسی یهوه .ئهتۆ ئهو حیزبه دروست دهکهی ،کهسه باشهکانی خۆت که ههتـه (خ ئهنـدامی حیزبـه خدۆستی حیزبه) دهیخهیه نێو ئهوێ یان نا؟ ئهگهر دهیخهیه نێو ئهو حیزبه ،ئهوه ئهوانت خستۆته مهترسی یهوه .خـهڵکی خـرا،دهیهوێ بێ ،ڕەتی دهکهیەوە یان نا؟ ئهگهر ڕەتی بکهیەوە ،ئهوه حیزبهکهت ئاشکرا کردوه که ئهوه حیزبێکـی جیـددی یـه و دژیکۆماری ئیسلامی یه .بهقهولی کوردهواری دهیکهیه \"گۆلێ کـا بـهکری\" هـهموو جـۆره تـهیر و تـووری دونیـای تێـدا کـۆ دهکهیتـهوه،ئهوه حیزب نیه .پێمـان وابـوو فـهزای سیاسـیی ئـهوێ ئـهوه هـهڵ نـاگرێ کـه حیزبـی سیاسـیی جیـددیی تێـدا دابمـهزرێ ،کهوایـهباشـتره خهڵکهکـهی ژوورێ بـهو شـتانهی کـه ههیـه خۆیـان سـهرقاڵ بـکەن .یهکیـهتیی نووسـهرانه ،یهکیـهتیی هونهرمهندانـه، ئهنجومهنی قهڵهمه ،ئهنجومهنی ئهدهبی یه و ...ئهوانه بکهن که شتی سیاسی نین. 384
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده\" \"NGOكان دامهزرێنن و پهرهیان پێ بدهن باشتره .رای ئێمه ئهوه بووه .تهنانهت له جێگایهکی دیکهدا گوتمان ئێمـه پێمـانوایه فهزای سیاسیی ئێستا ئهوه ههڵ ناگرێ ،پاشان ئێمه خـۆ خـاوهنی کوردسـتانی ئێـران نیـین .ئێمـه لـهوێ دهسـهڵاتدار نیـین.ئهگهر له کوردستانی ئێران دهسهڵاتدار بوایهین ،حیزبی دێموکراتی کوردستان پێشـی بـه دروسـت بـوونی حیزبـی دیکـه نـهدهگرت.خهڵک ئـازاده بۆخـۆی حیـزب دادهمـهزرێنی یـان نـا ،تهنانـهت ئیزنـی دامهزرانـدنی حیـزبیش خـۆ خـهڵک لـه حیزبـی دێمـوکراتیکوردستان ئیجـازه وهرنـاگرێ ،ئیزنـی دامهزرانـدنی حیزبـی سیاسـی دهبـێ لـه دهوڵـهت وهربگیـرێ .لـه هـیچ شـوێنێکی دنیـا ئیزنـیدامهزراندنی حیزبی سیاسی لـه حیـزب وهرنـاگیرێ ،لـه وهزارهتـی نێوخـۆ وهردهگیـرێ .ئێمـه گوتمـان ههلومهرجهکـه لـهبار نیـه وحیزبی سیاسیی ئاوا له کوردستانی ئێران ناتوانێ چالاک بێ و بهرههمدار بێ ،بهوحاڵهش ئهگهر ههلومهرج هـهبێ ئێمـه پێمـانخۆشه ههزار گوڵ بپشکوێ .ئهوه نازانم لهکوێیه ،بهڵام کاتی خۆی چا ،بووه .کهی ئێمه نهمان هێشـتوه؟ باشـه ئێمـه بـۆ نـهمانهێشتوه؟ دامان نـا کـه حیزبـی دێمـوکرات بهیاننامهیـهکی دهرکـرد کـه نـابێ ئـهو حیزبـه دابمـهزرێ ،خـهڵک بـۆ بهقسـهی حیزبـی دێموکرات دهکا؟ دهسهڵاتداره لهوێ؟ئهوهم ئێستا وهبیر هاتهوه ،ئێمه ئاگامان له ههندێ جموجۆڵ هـهبوو ،هێنـدێک جموجـۆڵی گومانـاوی هـهبوون ،لـه جێگایـهک دائاماژهمان بهوه کردوه ،له دهرێ کۆمهڵێک کهس خهریک بـوون حیزبێـک بـهناو ئـهوه( )...و بـه غـهرهزی دیکـه بـۆ کـوردی ئێـران دروست بکهن ،ئێمه له جێگایهک دا بهرهوڕووی ئهوه بووینهوه و خهڵکمان لهوه ئاگادار کردهوه. مادح ئەحمەدی :دهتوانی ناوی ئهو کهسانهمان پێ بڵێی؟عەبدوڵڵا حەسەنزادە :بۆ ناویان بهرم .هیچ زهروورهتێکی نیه .رهنگه خهڵکێک بۆخۆیان بزانن .رهنگه ئهتۆش لهو کهسانه بی که بزانی.مادح ئەحمەدی :مامۆستا ئهگوهر پرسویاری دیکوه نهیهتوه گوۆڕێ ،وهک دوا پرسویار .ئهمسواڵ ٠٥سواڵ بهسوهر تێکۆشوانی حیزبویدێموکراتی کوردستان دا تێپهڕی .بهو پێیهی که حیزبوی دێمووکرا وهک دهسوهڵاتی سیاسوی خواوهنی بسوتێک خواک نیوه و لوهپارچهیهکی دیکهی کوردستان نیشتهجێیه .زۆر کهس دهڵێن حیزبی دێموکراتی کوردستان خواوهن ٠٥سواڵ خوهباتی بوێ ئاکاموه (ئهمه ڕای من نیه) وەڵامی جهنابتان چیه؟عەبدوڵڵا حەسەنزادە :بسته خاک و ئهوانه هی من نیه ،بهڵام با حهقی تألیفی ئهو دهستهواژهیهم لێ نهستێندرێ .مهسـهلهی بستێ خاکمان نیه ،رهنگه به دهیان جار (ئهوهڵ جار و ئاخر جار) ئهمن بهکارم هێنابێ .بۆخۆم باوهڕم بهوه ههیه.ئهوه زۆر ههڵهیه که بڵێین حیزبی دێموکرات خاوهن ٢٣ساڵ خهباتی بێ ئاکامه .ئهوانـهی وادهڵـێن رهنگـه بـۆ رهخنـهگرتن یـاندژایـهتی کردنـی حیزبـی دێمـوکراتی کوردسـتان ئـهوه بڵـێن .بەڵام بـهبێ ئـهوهی بۆخۆیـان بـزانن ،تـهواوی بزووتنـهوهی کـورد لـهسهرهتای مێژووهوه تا ئێستا به بێ ئاکام دادهنێن .چون خهباتی حیزبی دێموکرات بـێ ئاکامـه؟ هـهر ئێسـتا زۆرکـهس پێـی وایـه(که دیاره ههڵهیهکی گهورهیـه) حیزبـی دێمـوکرات لـه کۆیهیـه .ئهگـهر حیزبـی دێمـوکرات لـه کۆیـه بـێ ،ئـهمن یـهک رۆژی تێـدا 385
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهئهندام نابم .حیزبی دێموکرات له نێو رۆژههڵاتی کوردستانه .بهڵام خهڵک بۆ ئهوه دهبینـێ؟ ئـهی ئـهو خـهڵک و لایـهنگرهی کـهله نێوخۆی وڵاتدا ههیهتی ،ئهو وشـیاری یـه سیاسـی یـه کـه دروسـت بـووه ،ئـهو هێڵـه فیکـری یـه سیاسـی یـه (کـه هێڵـی فکریـیحیزبی دێموکرات له هی ههمووان له خهڵک نزیکتره) ،ئهوه چیه؟ ئـهو بـه رێکهوتـه؟ ئهگـهر ئـهو خهباتـه نهبایـه ،ئهگـهر ئـهوخهباته چهکدارانهیه نهبایه ئێستا کهسێک دهما؟ رهنگه هـهزارو یـهک تێبینیمـان لهسـهر خـهباتی ( \"\"PKKبـه ئاشـکرا نـاویدێنم) ههبێ ،بهڵام ئهگهر بزووتنهوهی کورد له کوردستانی تورکیا ئێستا زیندوویه ،ئاکامی ئهو خهباته چهکدارانه ( بهقـهولیتۆ ،یان به قهولی ئهوانه .ئیشەڵڵا ئهوه قسهی تـۆ نیـه) بـێ ئاکامـه بـووه کـه \" \"PKKکردوویـهتی . PKKکـوا چـی کـردوه؟کوردستانی رزگار کردوه؟ بستێ خاکی ههیه؟ ئهگهر ئهو خـاکی لـه شـاخی قهنـدیل ههیـه .ئێمـهش لـهو دهشـته پـان و بهرینـهخاکمان بهدهستهوهیه .بهڵام خۆ خاکی ئێمه نیه .ئێمه ئهو ئیددیعایانه ناکهین که کوردستان ههموو موڵکی ئێمهیه .ئـهو شـتانهعادهتـهن لـه حیزبـی دێمـوکرات دا جێگایـان نیـه .کـهوابـێ وا نیـه .خـهبات وا نیـه یـان گهیشـتۆته ئهوپـهڕی خـۆی یـان ئهگـهرنهگهیشتۆته ئهوپهڕی خۆی ،ئهوه خهباتێکی بێ ئاکام بووه .به باوهڕی مـن ئـهو وشـیاری یـه سیاسـی یـه کـه ههمانـه ،ئـهوه کـهخهڵک لهباری سیاسی یهوه لهباری بۆچوون بۆ کێشهکانهوه ،دهتـوانم بڵـێم خـهڵکی رۆژهـهڵاتی کوردسـتان لـهنێو حیزبـه سیاسـییـهکان دا لـه حیزبـی دێمـوکرات (لـه بـاری فیکـری یـهوه باسـی تهشـکیلات ناکـهم) لههـهمووان نزیکتـرن ،ئـهوهش ئاکـامی ئـهوخهباتهیه که کردوویهتی .باوهڕم بهشتی وا نیـه .سـبهینێش بـزانم وایـه ،بـهجێـی دێڵـم .ئهگـهر بـزانم خـهباتی ٢٣سـاڵهی بـێئاکامه ،بۆ خۆم ماندوو بکهم؟ لانیکهم ٢ - ٣ساڵم تهمهن ماوه خهریکی ژیانی خـۆم دهبـم .پـێم خۆشـه ئـهوهش زیـاد بکـهم کـهئهگهر کۆماری ئیسلامی ههرگیز نهیتوانیوه ههموو بهرنامهکانی له کوردستان پیاده بکا ،لهبهر ئـهو بـهرهنگاری یـه چهکدارانهیـه بووه که له کوردستان بهڕێوه براوه. مادح ئەحمەدی :زۆر سپاس مامۆستا. عەبدوڵڵا حەسەنزادە :سپاس بۆ ئێوهش. مادح ئەحمەدی :بهڵام ههر هیچ نهێنی یهکت نهدرکاند و هیچ شتی زیاتر لهوانه نهگو که پێشتر باست کردوون. عەبدوڵڵا حەسەنزادە :نا .باشه شتی واشمان باس کرد که باس نهکرابوون. مادح ئەحمەدی :دیسان سپاس مامۆستا. عەبدوڵڵا حەسەنزادە :ههر سهرکهوتوو بن. سهرچاوه :ماڵپهڕی کوردستان و کورد /ڕێکهوتی١ :ی ئۆکتۆبری ٢١٨١ 386
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده عهبدوڵڵا حهسهنزاده :هەرکەس پێیوابێ لە لەتبوون قازانجی کردووە ،لە هەڵەدایە رۆماڵ -زریان جەوهەرلە بەرەبەری ساڵرۆژی لەتبوونی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێراندا ،عەبدوڵڵا حەسەن زادە سکرتێری پێشـووی ئەو حیـزبە ودیارترین کەسایەتیی ناو حیزبی دێموکرات باس لە هۆکارەکـانی لەتبـوون و زیانەکـانی دەکـات و هاوکـات ئاشـکرای دەکـا کە بەدوای لێک جیـابوونەوەی بـاڵە نـارازی یەکـانی نـاو حیـزبەکەی ،لە لایەن خەڵکـی رۆژهەڵاتـی کوردسـتانەوە کەوتـنە بەر لـۆمە وسەرزەنشت .لەم دیمـانەیەدا حەسـەن زادە هاوکـات بـاس لە هەلـومەرجی ئەمـڕۆی ئێـران و رووداوەکـانی روژهەڵاتـی کوردسـتانیش دەکاتعهبدوڵڵا حهسهنزاده :سكرتیری [پێشووی] حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران سەبارەت بە پرسی دیموكرات و هۆكـاری دوولەت -بونیان ،پێوەندیی نێوان حیزبەكانی كوردستانی رۆژهەڵات بەو شێوەیە وەڵامی پرسیارەكانی زریان جەوهەری دایەوە. پرسیار :ئێستا ئێوە دوولەتبونە كێ لە ئێوە خاوەنی خەباتی حیزبی دیموكراتە؟وهڵام :ئەوە شتێكی نامەنتیقی یە كەسێک بانگەشەی ئەوە بكـا کە بەشـێك خـاوەنی مێـژووە بەشـێك خـاوەنی مێـژوو نـیە .ئەوەیهەیە هەردووكمـان هاوبەشـین لەسـەركەوتن و لە شكسـتەكانی دا ،رەنـگە كەسـێكیان زیـاتری خەبـات كردبـێ ,هەردوو بەشـەكەخاوەنی بەشێك لە شانازی و شكستەكانن .كە رووبەروو قسە بكەین رەنگە هەریەكە قسەی خۆی بكـا بەڵام كە بـۆ رۆژنـامە قسـەبكەین ئەوە شتێكی ترە .وەكوو ئەوە وایە كە چوار برا لەیەك ماڵ بن دواتر جیا بـنەوە .هەر یەكێکیـان مـافی ئەوەی هەیە بڵـێ ئەمن خاوەنی مێژووی باب و باپیرانم بەڵام ناتوانێ ئەوانی دیکە بێ بەش بكا. پرسیار :كوردەكانی رۆژهەڵا چ هەڵوێستێكیان هەبوو لەو جیابوونەوەیەتان؟وهڵام :ئەمن ناوی لێ نـانێم جیـابوونەوەی [لایەک] لە لایەكـی دیـکە بەڵكـوو حیزبـی دیمـوكرات لەت بـووە .ئـێمە لەو كـاتەوەیلەت بـووین لە هەمـوو لاوە كەوتـووینە بەر شـاڵاوی رەخـنە و تـانە و لـۆمە و سەرزەنشـتی كوردەكـانی رۆژهەڵات ئەوەش كـارێكی بەجێیە ،چونكە هەر كەس پێی وابێ لە لەتبوون قازانجی كردوە ئەوە لە هەڵەدایە. 387
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده پرسیار :دەڵێن پارتەكانی باشوور لەبەر دەسەڵا ڕێك ناكەون بەڵام ئێوە لەبەر بێكاری بەیەكەوە هەڵ ناكەن تۆ دەڵێی چی؟وهڵام :ئەوە قسەیەكی بەجێ نیە بەبەڵگەی ئەوەی كە پێمان بڵێن ئێسـتا لەبەر بێكـاری تووشـی لەتبـوون بـوون ،خـۆ سـی سـاڵلەمەوبەر لە نێو جەرگەی وڵاتدا بووین بەشـێكی زۆری نـاوچە و دێهاتەكـانی وڵاتمـان لەبەر دەسـتدا بـوو ،تووشـی لەت بـوونیش هاتین.خۆ ئەو كات بێكار نەبووین ٢١بۆ ٢٨ساڵ پێش ئێستا بەسەدان چەكداریشـمان هەبـوو .بـۆیە لەتبـوون هۆكـاری جۆراوجـۆر هەن، تایبەت بەكوردیش نیە ،بەڵكوو لە هەموو جیهان ئەوە هەیە.پرسیار :بەڵام ئێمە لە قۆناغی رزگاری دایون ،سوەركەوتنمان بە یەكڕیوزی و یەك هەڵوێسوتی یە ،پێتووانیە ئەو حیزبوانەی كوورد بەرژەوەندیی تایبەتی پێش بەرژەوەندیی نەتەوەیی دەخەن؟وهڵام :ئەمن پێموایە ئەوە حوکمێكی كەمێك ستەمكارانەیە ،ڕەنگە داوایەكی بەجـێ بـێ كە بڵێـی ئێـوە لەت مەبـن ،بەڵام نـاكرێحیزبێـك تۆمەتبـار بـكەی كە لەت بـوو بەوەی بەرژەوەنـدیی نەتەوەیـی لەبەر چـاو نەگرتـوە .تەنـانەت لە هەمـوو لەتبوونەكـانڕەنـگە هەردووكیـان لەهەڵەدا بـن ،رەنـگە یەكێكیـان لەهەڵەدا بـێ ،بەڵام هەردووكیـان پێیـان وایە كە بەرژەوەنـدیی لایەنەكە وبەرژەوەندیی نەتەوەكەی لەو لەتبـوونەدایە ،بەتـایبەت حیزبـی كوردسـتانی خـۆرهەڵات ئەگەر لەبەر قـازانجی مـیللەت نەبـێ ئەو قوڕشێلی یە بۆ دەكا. پرسیار :تاچەندە بوونی دەستی ئیتلاعاتی ئێران لەولە بوونەدا دەبینن؟وهڵام :هەرگیز نامەوێ هیچ كامێكیان تۆمەتبار بكەم ،دیارە ئەگەر ئیتلاعاتی ئێران سـوود لەو لەتبوونـانە وەرنەگـرێ ،شـتێكیناسروشـتی یە ،بەڵام تـۆ بڵێـی لەبەر خـاتری ئیتلاعـات لەت بـووبین؟! باشـە حیزبەكـانی كوردسـتانی باشـوور كە لە هەشـتاكانلەتبـوون تـۆ بڵێـی لەبەر خـاتری دەزگـای ئەمنـی عێـراق لەت بـووبن؟! ئەوانە تـۆمەتێكن لە شـەڕەجنێوی سیاسـی دەچـن .ئەمـنبەوانەی خۆشم و دژەكانی خۆشم گوتوە هێندە سەخی مەبن لە بەشینەوەی تۆمەت دا ،فڵان جاسووسە! چۆن جاسووسە كە خـاوەنی ٨١بۆ ٢١ساڵ خەباتە؟ بێ بەڵگە تۆمەتباری بكەی؟!پرسیار :لەماوەی رابردوودا ٢خەباتكاری كۆمەڵە لە ئێران گیانیان بەخت كرد عومەری ئیلخوانی زادە لەبەیانێوك دا بوێ ئاگواییخۆی لەو چەند خەباتكارە دەربڕی ئەوەش نیگەرانیی لوێ كەوتەوە گوتیوان ئەو هەڵوێسوتەی نواوبراو لەبەر خواتری یەكێتوی و پارتی بووە؟ 388
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهوهڵام :ئەمـن پێمـوایە هەر یەكـێ لە پارتەكـانی دیـکەی كوردسـتانی بـاكوور یـان رۆژهەڵات كە لەبەر خـاتری ئەو ئەزمـوونە،هەندێك ریعایەت بكا كارێكی خرا ،نیە ،بەڵام ئەوەی كـاك عـومەر لەبەر دڵـی یەكێتـی و پـارتی نەبـوو بەڵكـوو كـومەڵێ شـتیدیکەی بەدوادا هـات وەك یەكـێ لە ئەنـدامانی ئەو حیـزبە گـوتی ئیتلاعـات دزەی كـردۆتە ریزەكانمـان ،كەسـانێكی بەلای خۆیـداراكێشاوە ،باسی ئەوەی كرد كە ئەو شتانە روویان داوە نەك هەر ئەوە بەڵكوو ئەوەی سـەقز ،هـی دیـکە هەموویـان زنجیرەیەكـی پێكەوەبەستراون لە ئایندە لە تەلەفزیۆن نیشان دەدرێ. پرسیار :ئێوە هەڵوێستی ئۆپۆزسیۆنی ئێران تاچەندە لە بەرژەوەندیی كورد دەبینن؟وهڵام :دیــارە مەبەســتت ئۆپۆزســیۆنی غەیــری كــوردە ،ئەوەی جــێگەی داخە ئۆپۆزســیۆنی هەمــوو بەشــەكانی كوردســتان دەركــیتەواویـان بـۆ مەسـەلەی كـورد نـیە بەتـایبەت ئەوە لەئێـران زەقتـرە ،لە كێشـەی كـورد بەتەواوی نەگەیشـتوون ،ئەوەش بەشـێكیزۆری خەتــای دەوڵەتەكــانە كە رێگەیــان نەداوە دەنگــی كــورد بەو جــۆرەی كە هەیە ببیســترێ .لەبیــرمە لەســەرەتای جمهــوریئیسلامی نزیك بە دووساڵ بە ئاشكرا خەباتمان هەبوو ،شەهید دوكتـۆر قاسـملوو چەنـد جـار داوای كـرد لە رادیـۆو تەلەڤیزیـۆنیئێران لەسەر داخوازی گەلی كورد و حیزبی دیموكرات بە ئاشكرا قسە بكات .هەتا گوتیشی با خەڵكـی بـزانن ئـێمە جیـاوازیخوازنیـین .بەشـێكی ئەوەیە بەشـێكی تـری دەمـارگرژی لایەنەكـانە كە ئۆپۆزسـیۆنن بەرانـبەر بە نەتەوە بندەسـتەكان كەم و زۆر یەك هەڵویستن. پرسیار :كەواتە جیاوازی نیە لە نیوان دەسەڵا و ئۆپۆزسیۆن لە ئیران؟وهڵام :هەندێكیان هەڵوێسـتیان باشـە یەكێكیـان راهـی كـارگەرە كە بەداخەوە ئەوانـیش ئێسـتا تووشـی لەتبـوون هـاتوون ،ئەویدیکە بەشێكە لە چریكەكانی پێشوو بەناوی سازمانی ئیتحادی فیدایی ،ئەوانە لەبارەی بـابەتی نەتەوەیـی بیروبـاوەڕی جوانیـان هەیە تەنانەت داوای [دیاری کردنی مافی] چارەنووس بۆ كورد و نەتەوەكانی دیکە دەكەن.پرسیار :پێتوانیە كورد لەرێگەی پەرلەمانەوە بچێتە پەرلەمانی ئێران لەوێ ئۆپۆزسیۆن بێ باشترە لەوەی كەلێرەوە خەبا بكا؟ وهڵام :جا هەمیشە هەوڵی ئێمە ئەوە بووە وەك هێمن دەڵێ: كوا بەخۆشی خۆم بەجێ دێڵم وڵاتی خۆشەویستم من لەترســی گوللەوو باتووم و دار و شـەق هەڵاتــم 389
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده ئێمە بۆ بەخۆشیی خۆمان دێینە ئێرە؟ ئەوە دەوڵەتە رێگەی بەخەباتی سیاسی دیپڵۆماسی نەداوە ،ئەگەر نا هەموو كاتێک ئێمەداوای ئەو خەباتە مەدەنی یەمان كردوە وە لە سەرەتای دامەزرانی كۆماری ئیسـلامی هەوڵـی دنیامـان دا بـۆ ئەوەی كـورد جـارێكیدیکە تووشی شەڕ و ئاوارەیی نەبێـتەوە ،بەڵام شـەریان بەسـەردا سـەپاندین .ئێسـتاش ئەو نیـزامە رێـگە بەهـیچ كەس نـادا نەكهەر بە ئێمە .ئەوەتا حیزبی سیاسی هەیە هەموو شتێکی كوماری ئیسلامیی قبووڵە بەڵام قەدەغە كـراوە ،مووسـەوی و كەڕڕووبـیلە دامەزرێنەرانی كوماری ئیسلامین ،یەكێكی وەك ئیبراهیمی یەزدی كە نەوەد ساڵە ،لە چوارچێـوەی کۆمـاری ئیسـلامیدا خەبـاتیكردوە ،هاشـمی سـەباغیان یەكێـك بـوو لەمـۆرە هەرە دەمارگرژەكـان ،ئێسـتا لە زینـدان كـراوە ،هەمـوو ئەوانە دەبینـین كە چیـان لەگەڵ دەكرێ. پرسیار :ئێوە چارەسەری كێشەی كورد لەچی دا دەبینن؟ وهڵام :زیاتر لە ٣١ساڵ داوای خودموختاریمان دەكرد ،ئێستا داوای فیدراڵی دەكەین.پرسیار :حاجی ئەحمەدی دەڵێ من دیموكرا و كۆمەڵە نیم بە ئەمری یەكیەتی و پارتی هەڵسم و دانیشم ،ئێسوتا مون نووێنەری دیاری گەلی ئێرانم تۆ دەڵێی چی؟وهڵام :مـافی خـۆیەتی ئەو بانگەشـەیە بكـا ،هەر حیزبێـک خەبـات دەكـا وەك بازرگـان وایە .هەریەكەی بە جۆرێـك بانگەگەشـەدەكا ،بەڵام ئەمن بە شانازی دەزانم كە حیزبە سیاسی یەکـان بنكەكەیـان لە باشـووری كوردسـتان بـێ .هاوكـاری و تێگەیشـتنیان لەگەڵ هێزە دەسەڵاتدارەكانی كوردی باشوور هەبێ ،ئەوە لە هەڵبژاردنێكی خاوێن دەردەكەوێ. پرسیار :پەیوەندیتان لەگەڵ پەژاك چۆنە؟ وهڵام :پەیوەندیی باشمان هەیە ناکۆکیی ئەوتۆمان نیە. پرسیار :بۆ ئێران ئەوەندە دژایەتیی پەژاك دەكا وەك لە پارتەكانی تر؟وهڵام :من لەگەڵ ئەو قسەیەت نیم كە دژایەتـی ئەو زیـاتر دەکـا .ئێسـتاش رەنـگە ئێـوە كەمتـر چـاودێریی ئەو بابەتـانە بـكەندەنـا كە سـەیر بـكەن دەبیـنن ناوهێنـان یـان لێكـۆڵینەوە لەسـەر كـۆمەڵە و دیمـوكرات زۆر زیـاترە لە هـی پـژاك .تـا ئیسـتا لەكوردستانی باشوور بەسەدان كەسی ئێمە بەدەستی تیرۆریستەكانی کۆماری ئیسـلامی شـەهید و برینـدار بـوون هـی ئەوانـی دیـکەش كەمتر لەسەد كەس نین ،بەڵام هیچ پژاكێك لە كوردستانی باشور تیرۆر نەكراوە. 390
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهپرسیار :ئێوە هەڵویستی پارتەكانی كوردستانی باشوور چۆن دەبینن بەرانبەر بە كوردەكوانی رۆژهەڵا لە عەلموانی و ئیسولامی یەكان؟وهڵام :دەكـرێ حیزبێكـی دیـکە زۆر نەتەوەییتـر لە پـارتی و یەكیەتـی بێـتە بەر چـاو بەهـۆی ئەوەی كە ئەوان لە دەسـەڵاتدانقســەكانیان بــاجی زیــاتر هەیە .بــۆیە ئەوان لەســەر خۆیــان پێویســت دەكەن كە خــۆ لە دروشــمی گەورە بپــارێزن چــونكە لە دەسەڵاتن ،رێكەوتنی جۆراوجۆریان هەیە و قسەكانیان زیاتر لەسەر دەكەوێت. پرسیار :زیاتر مەبەستی پرسیارەكەم ئەوە بوو كە ئیسلامی یەكانی كوردستان بەوە تۆمەتبار دەكرێن كەسەر بەئیتیلاعاتن؟وهڵام :ئیسـلامی یەكـان موسـڵمانن ،ئیـرانیش بانگەشـەی ئیسـلامی بـوون دەكـا بەڵام هێـزە ئیسـلامی یەكـان كە ئیسـتاهەن تـانەیئەوەیان لێ نادەم كە پیاوی ئیـرانن هەڵوێسـتی باشـیان هەیە ئـێمە لە ئیسـلامی یەكـان تەنهـا لە بـزووتنەوەی ئیسـلامی شـتێكی تایبەتیمان هەیە كە كاتی خۆی ١كەسی ئێمەیان گرت و تەسلیمی ئیرانیان كردنەوە. پرسیار :ئەوە شەخسی بوو یان حیزبی بوو؟وهڵام :وەختێک ئەندامێکی حیزب كارێك دەكا تا ئەو كاتەی حیزب پێی نازانێ دە كرێ كەسی بێ ،بەڵام كە حیـزب پێـی زانـیو هیچی نەكرد دیـارە ئەو حیـزبە قبـووڵیەتی .ئەویـش وابـوو ئیسـتا ئەوكەسـە یەكـێكە لە فەرمانـدەكانی بـزووتنەوەی ئیسـلامی. بزووتنەوە هەڵوێستەكەی قبووڵ كرد .ئەگەر سەرەتاش ئاگای لێنەبووبێ خۆ دوایە زانیویەتی. پرسیار :ئێوە ئەو بارودۆخەی كوردستان چۆن دەبینن؟وهڵام :ئەو بارودۆخە بەبـاش یـان خـرا ،دەسـكەوتێكە بـۆ گەلـی كـورد وەك ئەوە وایە ٩بـرا لەزینـدان بـن یەكێكیـان ئـازاد بـێدەستكەوتە بۆ هەمویـان ،یەكیـان بۆخـۆی ئـازاد بـووە بەڵام تـا چەنـدە كـاریگەریی هەبـێ ،وەڵامـی ئەوە زۆر ئاسـان نـیە .ئەوەیئێستا هەیە لە فیـدرالیزم زیـاترە ،بە جۆرێـك لە جۆرەكـان سـەربەخۆیی یە ،بەڵام لە بەرانـبەر تەحەددای گەورەدایە .كـورد لەباشوری كوردستان لێ نەبۆتەوە ،رێگەی سەختی لەپێشە بۆ چەسپاندنی دەسكەوتەكان ،كورد لەباشوور سـێهەم بەشـی كوردسـتانەخ لەرووی خاك و خ لە رووی حەشیمەتەوە ،دەكرێ ئێمە لە دادگای جیهـانی بڵێـین دوو هینـدە و كـوردی بـاكوور بڵێـت مـن چـوارهێندە ،ئەوەی بۆ كوردی باشوور دەكرێ بۆچی بۆ ئێمە ناكرێ ،ئەوە رەنگە لەو رووە سوودی هەبـێ و لەداهـاتوو بتـوانن كـۆمەكیرۆژهەڵات [و] بـاكوور بـكەن .ئەگەر بە قسـەیەكی خێـریش بـێ .ئەگەر چـاوەڕوان بـین دەسـەڵاتی كـوردی لە باشـووری كوردسـتان بەجۆرێک كۆمەگی پارچەكانی دیکە بكا و دراوسێكانی لەخۆی بكاتە دوژمن ،كارێكی واقیع بینانە نیە. 391
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهپرسیار :كورد لە كوردستانی باشوور كۆمەڵێك پۆستی سیادیی هەبوووە بەڵام ئەوان پەیوامێكی روونیوان نەبوووە بوۆ پارچەكوانی تری كوردستان؟وهڵام :ئەوانە پـارتی سیاسـین بەڵام لەهەمـان كـات دا حكـوومەتن .حكـوومەت نـاتوانی وا بەئاسـانی هەڵویسـتی خـۆی وەرگـرێبەرانبەر بە بەشێكی كوردستان كە لە وڵاتێكـی دراوسـێ دایە ئەوە جـۆرێكە لە دەسـت-تێـوەردان ،بـۆ ئـێمە دیـارە كە بـۆ چـی ئەو هەڵوێستەیان نیە. سهرچاوه :ماڵپهڕی رۆژهەڵات تایمز /ڕێکهوتی٢٢ :ی نوامبری ٢١٨١ 392
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهعەبدوڵڵا حەسەن زادە :زۆربوونی بنکەو پێگەی نیزامی بۆ هەر رێەیمێک نیشانەی لاوازی یەتی لە نێو خەڵک دا میدیا -ئەحمەد سەفا:میدیا :دوای تێپهڕبوونی ٠١ساڵ بهسهر شۆڕشی گهلانی ئێراندا ،چ خوێندنهوهیهكتان بۆ پێگهی ئێستای كۆماری ئیسولامیی ئێوران ههیه؟عهبدوڵڵا حهسهنزاده :دهسهڵاتی كۆماری ئیسلامیی ئێران رهنگه له روانگهی لایهنگرانی خۆیـهوه رێژیمێكـی سـهقامگرتوو بێـت،بهڵام به رای من ئێستا له ههموو كاتێك زیاتر وهك رێژیمێك كه دهبێ دهسهڵاتی بهسهر میللهتهكـهی خۆیـدا هـهبێت ،لاوازتـره،حاشا لـهوهش نـاكرێ كـه بـه زهبروزهنـگ خـۆی سـهپاندوه و موخالیفـهكانیی بێـدهنگ كـردوون ،بـهلای منـهوه توانـا و دهسـهڵاتیرێـژیم ئهوهیـه كـه حكوومـهت بهسـهر دڵـی خهڵكـدا بكـا ،نـهك حكوومـهت بـه زهبـری سـهرهنێزه و كوشـت و كوشـتار .ئهگـهر لـهریفراندۆمی ساڵی یهكهمی سهركهوتنی شۆرشی ئێراندا رێژیم %٢٣ی خهڵك لهگهڵ بوو ،رهنگه ئێستا %٢١ی لهگـهڵ نـهمابێ،خۆ به وهی نیـه لـه هـهموو شـوێنێك پایگـا و پێگـهی سـهربازیی دانـاوه ،ههرچهنـده رژێمێـك بنكـه و پێگـهی سـهربازیی زیـاتریههبێ ،نیشانهی ئهوهیه له نێو خهڵكهكهی دا ئهوهنـده لاوازه ,ئـهوهی ئـهو رێژیمـه ئێسـتا دهیكـا ،هیچـی نیشـانهی بهدهسـهڵاتینیه ،بهڵكوو نیشانهی لاوازی یه له دهسهڵاتداری دا ،خۆ ئیسـتقراری رێـژیم بـه زۆربـوونی پایگـا و بنكـهی سـهربازی یـهوه نیـه،ئهمه زیاتر نیشانهی لاوازی یه ،حكوومهت كاتێك دهتوانێ ئیستقراری ههبێ ،كه بهبێ چاودێری بهردهوام بهسـهر خهڵكهكهیـهوهحوكم بكـا .ئهگـهر دهسـهڵاتێك ناچـار بـێ بـۆ راگرتنـی خـۆی لـهسـهر هـهر تهپۆڵكهیـهك پایگایـهكی سـهربازی دابنـێ ،نیشـانهیئهوهیه كه پایگای جهماوهری و خـهڵكیی نیـه ,تـا ئـهوهی زیـاتر بـێ ،هـهر بۆیـه بـهرای مـن لهگـهڵ ئـهوهی كـه رێژیمـی كۆمـاریئیسلامی له رووی سهربازی یهوه بههێزه و به زۆری و توندوتیژی بهسهر خهڵكدا زاڵه ،رێژیمێكی لهرزۆك و بـێ ئایندهیـه و نـه خهڵك نه له ناوخۆی دا قبووڵیهتی و نه له دنیای دهرهوهش دا. میدیا :ئۆپۆزسیۆنهكانی ئێران چۆن دهبینی؟عهبوودوڵڵا حهسووهنزاده :بهداخـهوه تـهوازونی ناتـهواو ههیـه ،هێزەکـانی ئۆپۆزسـیۆن دهتوانیـت بـه ئۆپۆزسـیۆنی نێوخـۆیی وئۆپۆزسیۆنی دهرهكی ،ههروهها ئۆپۆزسیۆنی رێكخراو و ئۆپۆزسیۆنی رێكنهخراو ،دابـهش بكـهی .ئهگـهر هـهركام لـه وانـه لـه بـهرچاو بگرین ،یهكجار زۆر بهربڵاون ،حیزبه موخالیفهكانی رێژیمی كۆماری ئیسلامی زۆرن ،خهڵكی ناڕازی له رێـژیم یـهكجار زۆرن 393
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهو بـه ئاسـانی دهكـرێ بڵێـین %٢٣ی موخـالیفن ،بـهڵام لـه بهرئـهوهی نـهك ئۆپۆزسـیۆنی رێـك نـهخراو ،بـهڵكوو ئۆپۆزسـیۆنهرێكخراوهكهش له نێو خۆیدا تهبایی و یهكگرتوویی نیه و هاوكاریی یهكتر ناكهن و له بـار و دۆخێكـی لاواز و نالـهباردا بهسـهردهبــهن ،بــه جۆرێــك نــاكرێ هیــوای ئــهوهت هــهبێ كــه ئــهو ئۆپۆزســیۆنه بتــوانێ لهگــهڵ كۆمــاری ئیســلامی بــهرهنگاری یەكــی چارهنووسسازی ههبێ. میدیا :لهچاو ئهو ئۆپۆزسیۆنه سهراسهری و ئێرانی یهکان ،دۆخی ئۆپۆزسیۆنی كوردی چۆنه؟عهبدوڵڵا حهسهنزاده :ناكرێ به رهشبینی تهماشای شـتهكان بكـهین ،بـهلام بتـهوێ و نهتـهوێ بزووتنـهوهی كـورد بهشـێكه لـهبزووتنهوهی سهراسهری و رهنگه زۆر جار شیعاری به ئارهزوو بدرێ كه كورد كاری به ئێران چیه و واز له ئێران بێنین و با لێـیجودا بینهوه و ههندێك شتی وههـا ،ئهگـهر كهسـێك دهتـوانێ لـه ئێـران جـودا بێتـهوه ،بـا جـودای كاتـهوه و ئەمنـیش ئـهو كاتـهدهستخۆشیی لێ دهکەم ،بهڵام خۆ ئهوه مـومكین نیـه ،ئۆپۆزسـیۆنی كـوردیش بهشـێكه لـه ئۆپۆزسـیۆنی سهراسـهری ئێرانـی ،ئهگـهرئۆپۆزسیۆنی سهراسهری له وهزعێكی خرا ،دایه ،ئۆپۆزسـیۆنی كـوردی نـاتوانێ كارسـاز بێـت ،بـهڵام ئۆپۆزسـیۆنی كـوردی لـه چـاوئۆپۆزسیۆنی بهشهكانی دیکە ئامادهتره ،لهگهل ئهوهی بهداخهوه لهو ههلومهرجهش دا نیه كه چـاوهڕوانیی لـێ بكـرێ كـارێكی وابكا ،چونكه ئهگهر ئهو بهربڵاوی-یهشی نهبێ ،ئهوه نیه كـه بتـوانێ بهرامبـهر بـه دهسـهڵاتی ئێـران كـارێكی ئهساسـیی لـه دهسـتبـێ ،ئهگـهر ههلومـهرجێكی وهكـوو سـاڵی ١١ - ١٢روو بـدا ،ئۆپۆزسـیۆنی كـوردی دهتـوانێ كارێـك بكـا بـه تهجرهبـهوهرگرتن لـهرابردوو له كوردستان مهوقعییهتێكی زۆر باڵا بهدهست بێنێ ،ههر وهكـوو ئۆپۆزسـیۆنی كـورد لـه ئێـراقیش تـوانی ئـهو كـاره بكـا، بهڵام ئهگهر بهتهنێ لهگهڵ كۆماری ئیسلامی رووبهڕوو بێ و زۆر لهوهش رێكوپێكتر بێت ،ناتوانێ كارساز بێ.میدیا :دهگوترێ كۆماری ئیسلامی ئێران له ژێر فشارێكی نێوخۆیی و جیهانی دا لاواز بووه ،ئۆپۆزسیۆنی سهراسوهری ئێورانیشلاوازه ،بهشه كوردییهكهشی كۆك نین و پێكهوه ناتهبان ،كوهوابوو داهواتووی سیاسویی ئێوران بوه كووێ دهگوا و چ ئوهنجامێكی دەبێ؟ عهبدوڵڵا حهسهنزاده :هێمن له شیعرێكی خۆیدا (ئێوارهی پاییز) دهڵێ:(گوتم كهوابێ ئاشنا بهشی ئێمه له ناوچوونـه ...گــوتی نـــا ,نــا ،دوور بــنواڕه ،دوور بنـواڕە ،ئـــــاســــۆ روونــه) ،بۆیـه لهگـهڵههموو ئهوانه ،رێژیمی كۆمـاری ئیسـلامیی ئێـران رێژیمێكـی بـێ ئایندهیـه و ئۆپۆزسـیۆنی ئێـران و ئهوانـهی كـه دهیانـهوێ ئێـرانبگۆڕن ،ئایندهیان پتـر روونـه ،واتـه وهزعـی رێـژیم ئهوانـه بـهرهو لـه یـهك نزیكبوونـهوه و هاوكـاری پـاڵ پێـوه دهنـێ و رهنگـههۆكاری دهرهكییش به جۆرێك كاریگهر بێ ،ههرچهنده ئەمن به پێچهوانهی رای زۆر كهس ،نه هومێـدم پێیـهتی و نـه ئـارهزووشدهكهم ئێران به واسیتهی هجوومی خاریجی بگۆڕێ ،ئەمن ئـارهزوو دهكـهم ئێـران بـه دهسـتی ئێرانـی یـهكان بگـۆڕی و كـورد وهكـووخۆی بهشی تێیدا ههبێ ,نهك ئهمریكا و ئورووپا بێن و بۆمان بڕووخێنن ،چونكـه ئـهوان ئهگـهر هـاتن بـۆ خۆیـانی دهڕووخێـنن، 394
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهنهك بۆ ئێمه ،بهلام بهههر حاڵ رهنگه ئهم لایهنهش هۆكارێك بێ ،بۆیه پێوایه ئۆپۆزیسیۆن ئایندهی ههیـه و كۆمـاری ئیسـلامی بێ ئایندهیه.میدیا :راتان بهرامبهر به بزووتنهی سهوز چیە؟ ئایوا شوهپۆلێك بووو ،كۆتوایی پێهوا ،یوان جوهماوهریتر و بوههێزتر سوهر هوهڵ دهداتهوه؟عهبدوڵڵا حهسهنزاده :رهنگه خهڵكێكی زۆر پێیوابێ ئهوهی كه به بزووتنهوهی سهوز ناو دهبرا ،ئێسـتا تـهواو بـووه و كۆتـاییهاتوه ،من زۆر جار وتوومه ،بزووتنهوهی سهوز تهنیا له ئاغایانی مووسهوی و كهڕووبی و لایهنگرانیان دا نابینم ،ئۆپۆزسـیۆنیسهوز بهو ناوكـه پتـهوه دهزانـم كـه لـه قـووڵایی بزووتنـهوهی خـهڵكی ئێرانـدا سـهری ههڵـداوه و ئـهوه رهنگـه بـه شـێوهی كـاتیسهركوت بكـرێ ،یـان لاواز بـێ ،بـهڵام فـهوتانی نیـه ،زینـدووه و دهمێنـێ و ئهمڕۆكـه خهفهیـه ،سـبهی سـهر هـهڵ دهداتـهوه .لـهنزیكهوه لهگهڵ خهڵكی شارهزا قسـهم كـردوون ،ئـهوهی كـه پێـی دهگـوترێ ئۆپۆزسـیۆن و بزووتنـهوهی سـهوز ،یـانی بزووتنـهوهیناڕهزایـهتی بـه هـهموو چـین و توێژهكانیـهوه ،لـه بـهر ئـهوهی ئهوانـهی كـه لـهو بزووتنهوهیـهدا هاوبـهش بـوون ،خـۆ یهكدهسـتنهبوون ،بهڵكوو له حیزبی جۆراوجۆر و چین و توێژی جۆراوجۆر هاتبوون ،ئهو بزووتنهوهیه خـۆ هـهر ئـی كـهڕووبی و مووسـهوینیه ،وهكوو دهزانین ئیستاش بههێزه ،وهك له پێشووش دیتمـان توانـای لـه رێـژیم بڕیبـوو ،بهشـێكی زۆری لـه كارهكـانی فهلـهجكردبـوو كـه نـهتوانێ بهرنامـه ئاسـایی یـهكانی واتـه جێژنـی ئـایینی و بۆنـه تایبـهتی یـهكانی خـۆی بـهڕێوه بـهرێ ،هـهر بۆیـه داهاتووی رێژیم به رهشی دهبینم و به داهاتووی ئۆپۆزسیۆن گهشبینم و بزووتنهوهی نارهزایهتیی خهڵك سهردهكهوێ.میدیا :زۆربهی لایهنی سیاسی و بزووتنهوهی كورد له رۆژههڵاتی كوردستان سیاسهتی خوهباتی چهكدارانوهی وهلا نواوه و روویله كاری سیاسی و مهدهنی كردوه ،ئایا بهردهوامیی ئهو شێوه خهباته تا سهر دهبێ ،یا كورد به بهناچاری جارێكی دیوکە دهسوت دهداتهوه چهك؟عهبودوڵڵا حهسوهنزاده :دهكـرێ بڵێـین كـه ئۆپۆزسـیۆنی كـورد لـه سـهرتاوه خـهباتی چهكدارانـهی وهك شـتێكی ئایـدیال و بـهئارهزووی خۆی ههڵ نهبژاردوه و ههمیشه به شێوهیهكی داسهپاوی زانیـوه ,هـهوڵی داوه ئهگـهر بكـرێ لـه رێگـهی ئاشـتیخوازانهوهمیللـهت بـه داخـوازی یـهكانی خـۆی بگـا ،تهنانـهت ئـهودهم كـه دهیـانگوت ئـازادی لـه لوولـهی تفـهنگ دایـه ،حیزبـی دیمـوكراتیكوردستان دهیگوت مهسهلهی كورد رێگهچارهی سهربازیی نیه ،واته وانیه كه ههمووی به یهك شێوه بێ ،بهڵام ئێسـتاكه ئیمكـانیب ـهڕێوهبردنی خ ـهباتی چهكدارانــه نی ـه و وهســتاوه ،زیــادهڕۆیی ل ـهم بــاره یەوه كــه ئ ـهم ش ـێوه خهباتــه ت ـهواو بــووه و دهبــێخواحافیزیی لێ بكرێ و دهوری بهسهر چووه ,زۆر لهو قسانه دروست نین ،بهڵكوو دهبێ وا بڕوانینه ئهم شێوه خهباتهش كـه لـهواقیع دا شێوهیهكی دڵخواز نیه ،بهڵكوو دوژمن بهسهرت دا دهیسهپێنێ و وهك یهكێك له رێبازهكانی خهبات قـهت نـابێ لـه بیـربكرێ ،چونكه ههمیشه ئهگهری ئهوهی ههیه هێزێك كه داوای ماف و ئازادی یهكانی دهكات ،له لایـهن رێژیمـهوه پـهلامار بـدرێو ئـهو كاتـهش خـۆ كـاری شـۆڕگێری بهرهنگاربوونهوهیـه ،نـه سـهردانهواندن ،لهلایـهكی دیـکەهوه زۆر قسـه بـۆ شـۆردنهوی مێشـكی 395
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهخهڵكهكه دهكرێ كه چهك باوی نهماوه و سهردهمی ئهو جۆره خهباتانه بهسهر چووه ،خۆ چهكداركردن و بـه دهسـتهێنانی چـهكینوێ بهردهوام كاری دوژمنهكانـه ،تهنانـهت لـه ئاسـتی جیهـانیش دا ئـهو ركابـهری یـه ههیـه ،هـهر دوێنـێ خهبـهر بـڵاو بـۆوه كـهئهمریكا خهریكی داڕشتنی گهڵاڵهی چهكی تاقی كراوهی سهرنهكهوتوو بووه و دهیهوێ له سهرڕا تاقی بكاتـهوه ،ئهگـهر خـهباتیچهكدارانه باوی نهماوه ،ئهو ههموو چهكه بۆچیه و ئهو میلیاردانه بۆ خهرج دهكرێن؟ بۆ وا خهڵك رابێنین كه نـابێ زللـهش لـه دوژمنهكانمان بدهین ،لهگهڵ ئهوهش تا ئهو جێیهی مومكینه ،نابێ خۆ بخهینه خهباتی چهكدارانه.میدیا :ئهی بۆ له حاڵێكدا حیزبوهكان كواری چهكدارانوه ناكوهن و رۆژ توا ئێوواره بوه شوان و بواهۆی خۆپیشواندان و ناڕهزایوهتیدهربڕین و كاری مهدهنی ههڵدهڵێین ،لهولاوهش له TVیهكانیان خۆراكه تهبلیای یهكهیان ههر پێشمهرگه و شوههید و تفهنگوه و سروودی شۆڕشگێڕی یه ،ئایا ئهمه سیاسهتێكی دوو جانبه و دوفاقی نیه؟عهبدوڵڵا حهسهنزاده :كۆمهڵگهی كوردهواری ههموو جۆرێكی تێدایه و خهڵكانێك ههن كه بهمـه كـهی دهكـهن و بـهوه ههسـتیخۆڕاگری یان تێدا زیندوو رادهگیرێ ،ئهگهر ئەمن TVیهكم ههبایه ،یان بهر پرسیارهتیی TVیهكم به دهسـت بـا ،رهنـگ بـوولهم دیمهنانهم كهم كردباوه ،ئهمه پێی دهگوترێ ئاژیتاسیۆن و بۆ وهختێك دهبێ كه بهو كارهوه خهریكی ،بۆ ئـهوهی ئـهم گیانـهزیندوو رابگری ،ههرچهنده خهڵكی وڵاتی ئێمه زیاتر دوو دهستهن ,دهستهیهك كه پێگهیشتووترن دهڵـێن ،دهوران دهورانـی كـاریمهدهنی یه و ئهمه راسته ،دهستهیهكی تر هاواریانه كـه بابـه خـوراین ,بـۆ پێشـمهرگه نایەتـهوه ،ئهمانـهش هـهر راسـت دهكـهن،ئهوانهی لهگهڵ خهڵك سهروكاریان ههیه ،به تایبهت پاسـدار و بهسـیجی و جـاش ئهگـهر ههسـت بـه بـوونی پێشـمهرگه بكـهن وپێشمهرگه لهوڵاتدا شك بهرن ،كهمێك له رهفتار و ئاكاری توندوتیژی خۆیان كهم دهكهنهوه ،ئەمـن تێكـهڵاوێك لـهو دووانـه بـهخرا ،نازانم ،ههر چهنده لهو بهشهی كه باست كرد ،كهم دهكهمهوه ،بهڵام قهت نامـهوێ گیـانی خهباتگێڕانـه و خۆشهویسـتی وخهباتی چهكدارانه له خهڵكی ئێمهدا بمرێ ،چونكه كه كوشتت ئهو گیانه شۆڕشـگێڕانهیهت بـۆ زینـدوو نابێتـهوه ،ئـهم دوژمنـهیكه ئێستا رهحم به ئیبراهیمی یهزدیی ١١سـاڵه ناكـات و دهیگـرێ لـه حاڵێكـدا حـهتتا ویلایـهتی فهقیهیشـی قبووڵـه ،چـۆن لـه میللهتی كورد قبووڵ دهكا و سهر بۆ داخوازی یهكانی دادهنوێنێ؟میدیا :جاربهجار له هێندێك راگهیاندن و دیمانهدا ،تهنانه لوه لایوهن رێبهرایوهتیی حیزبوی دیمووكراتی كوردسوتان ,دهگووترێئهگهر رێەیم ئازادی بدا ،زمانی كوردی ئازاد بكا ،ریفراندۆم بكا ،زیندانیی سیاسی بهر بدا و دهیان لهو ئهگهرانه ،ئوهوا ئاموادهن بۆ رۆژههڵاتی كوردستان بگهڕێنهوه .ئایا ئهو خهون و ئهگهرانه تا چهند له واقیعی ئهمڕۆی ئێران دوورن؟عهبدوڵڵا حهسهنزاده :ئەمن به ناوی حیزب قسه ناكهم و وهك خۆم قسه دهكهم ،ئەمن ئـهو قسانهشـم پـێ خـۆش نیـه ،بـهڵامئهو قسانه بۆ خۆیان وان ،ئهگهر پوورێ دوو سـمێڵی هـهبان ،پێیـان دهگـوت مامـه ،ئـهوه لـهو قهبیلهیـه ،راسـته ئهگـهر كۆمـاریئیسلامی رێگه بدا به ههموو حیزبهكان و ئازادیی تهواو ههبێ و چالاكیی سیاسی بكرێ و كهسـیش نـهیانگرێ ،زۆر بێمانـا دهبـێچهك له شان له دهرهوهی سنوور بمێنیتهوه ،بهڵام ئهو ئهگهره به هیچ جۆر نایهته دی ،ئهوه له تیۆری دا راسته ،پێمخۆش نیـه 396
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادههێندێ كهس باوهڕ بكهن رهنگه شتی وابكرێ ،لهگهڵ ئـهوهی لـه بـاری عـهقڵی یـهوه ئـهو ئیحتیمالـه نابڕێتـهوه ،ئەمـن پێموایـهنهك ،%٢٢بهڵكوو له ملیۆن دا یهك له نۆسهدونهوهد و نۆ ههزار و نۆسهد و نهوهد ونۆ ،ئیمكانی چـاكبوونی كۆمـاری ئیسـلامییئێران نیه و ئهوهی كه رژێمی كۆماری ئیسلامی ئیجازه به حیزبێكی وهك حیزبی دیموكرات بدا ،چالاكیی سیاسـی بكـا ،بۆیـه ئـهو قسانه بایگانی كهین و ههر نهیكهین ,چاكتره. سهرچاوه :ماڵپهڕی رۆژههڵات تایمز /ڕێکهوتی٢١ :ی دێسامبری ٢١٨١ 397
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده عهبدوڵڵا حهسهنزاده :قازی محهمهد ،گوڵێك بوو له سهحرا ڕووابوو دیمانه :حهیدهر عهبدوڵڵامامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده نووسهرێكی وشه ناسك و وهرگێڕێكی زمان پاراوه ،نووسراوهكانی ئهو سیخناخن له گوزارشـتی تـهڕو خۆشكهڵهی كوردی ،ئهو یهكێكه لهو نووسهره سهركهوتوانهی توانیویهتی له بـواری نووسـین دا سـیحر بئافرێنێـت .دوای ئـهوهیله ڕێگهی ئهنتهرنێتهوه پرسیارهكانم بۆ ڕهوانهكرد ،ئهو خۆی لهم باسه دزیهوه به پاساوی ئهوهی شایهنی ئهم جۆره پرسـیارانهنیه و پێویسته كهسی لێهاتوو وهڵامیان بداتهوه ،بهڵام ئهمه نهبۆوه مایهی ڕازی بوونی من ،شهوێك له ماڵی تایبهتی خـۆی بـهخزمهتی گهیشتم ،دوای تكا و موجامهلهیهكی زۆر قهبووڵی گفتوگۆكهی كـرد ،وهلـی بـه خهنـده و پێكهنینـهوه گـوتی :كـوردهواری دهڵێن\" گهر كهچهڵ به تۆبزی بنێرنه مازووان له دارێ ههڵناڕوانێ\".حهیدهر عهبدوڵڵا :وهك ئاشكرایه جهنابت شارهزایێكی باشت له رێنووسی زمانی كوردی ههیه ،چهندانجار بانگهێشت كراوی بۆدیاریكردنی زمانێكی ستاندارد بۆ نووسین ،بهڵام بهداخهوه تاكو ئێستا ئهم خهونه له مێەینهی بهشێك لوه زموانزان و نووسوهرانی كورد نهترووكاوه ،به بۆچوونی تۆ ئهمه بۆچی دهگهڕێتهوه؟عهبدوڵڵا حهسهنزاده :به بۆچوونی من پرسـیارهكهت دوو داخـوازی ههڵـدهگرێ ،ڕێنـووس شـتێكه و زمـانی سـتانداردیش شـتێكیدیكهیه ،له بارهی رێنووسی زمانهوه ڕهنگه كهم و كوڕیمان ههبێ ،بهڵام هێندێک كار كراون ،ئەگهر هـهموویان بچنـهوه سـهریهكرێنووسمان تا ڕادهیهكی زۆر باش دهبێ ،گیروگرفتهكه ئهوهیه :ئهوانهی دهنووسـن كـهمتر گـوێ بـه ڕێنـووس دهدهن ،ئـهو گۆڤـار و ڕۆژنامانهی له كوردستان دهردهچن كهمتر ههڵهبڕی و جوانكردنی ڕێنووسیان پێوه دیاره.مامۆستا جمال عهبدول شتێكی جوانی نووسیوه له سهر ڕێنووسی كوردی ،پێشكهشی ئهكادیمایای كوردستانی كردووه ،به رهئی مـن گهر ئهمه پهسند بكرێت گرفتی ڕێنووسمان زۆر كهم دهبێ.له بارهی ڕێزمانیشهوه ئهوانهی خۆیان به شـارهزا دهزانـن -ههڵبـهت مـن خـۆم بـه شـارهزا نـازانم -دهتـوانن گفتوگـۆی چڕوپـڕیلهبارهوه بكهن ،بهڵام مهسهلهی گرنگتر ئهوهیه :كه ئایا ڕێنووس پهیوهندیی به زمانی ڕسمی یـهوه ههیـه یـان نـا؟ بـه بـاوهڕی من دهبوو زمانی ڕەسمی بۆ وڵات زۆر زوو بیری لێ كرابایەوه و بڕیاری له سهر درابایه. 398
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهله كۆبونهوهیهك بۆ دهستنیشانكردنی زمانی ڕەسمی بهشداربووم ،له نێو كۆبوونهوهكه شـیعرێكی حـاجی قـادری كـۆییم بـه نموونـه هێنایەوه:بهم چهشنهیه(صهرف)ی عیشقبازی (موستهقبهل)ی كهمتره له مازی گوتم به داخهوه ئێمه ڕابردوومان باشتره لـه ئێسـتا ،دهیـانسـاڵه زمـانی كـوردی ڕێڕهوێكـی باشـی بۆخـۆی دروسـت كـردوه ،بـهڵام ئێسـتا خهریكـه دهی شـێوێنن .ئێسـتا تهلـهڤیزیۆن ،ڕادیـۆ،ڕۆژنامه ،به چهند زمانێكی له یهك جیا پهخش دهكرێن ،بهداخهوه ئهمـهش زیـاتر بـۆ ڕاكێشـانی خهڵكـه بـۆ خۆیـان ،ههرچهنـد دهزانم بهمه خۆم خوێن تاڵ دهكهم.له وانهیه خهڵك حهز بكات به شێوهزاری گهڕهك و تیرهی خۆی قسه بكات و منداڵهكیشانیان پێی بخوێنن ،بهڵام دهبـێ زمـانیڕەسمی لهسهرووی ههموو ئهمانهوه بێ ،خوێندن به زمانی زگماك نهك به شـێوهزاری زگمـاك هـهقی هـهموو میللـهتانی سـهر زهوی یه.حهیدهر عهبودوڵڵا :بوهڵام مامۆسوتا ئایوا لهموهدا زۆریینوه ڕهچواو دهكرێوت ،یوان كهمیینوه؟ یواخود پێوهرێكیدیكوه بوۆ ئهموه لوه بهرچاودهگیرێت؟عهبدوڵڵا حهسهنزاده :نهخێر له دروستبوونی زماندا هیچ كاتێك زۆرینه و كهمینه ڕهچاو ناكرێ ،هێندێك ڕووداوی دیكـه هـهن كه زهمینه بۆ ئهمه دهڕهخسێنن ،جاری واههیه ئابووری یه ،گهلێ جار سیاسی یه ،زۆرجاریش ئایینی یه...تاد.وهك پێشتر گوتوومه و دهیڵێمهوه بۆ نموونه :بۆ به هێزبوونی زمانی عهرهبی كه زمانی قوڕهیش بوو دوو هـۆی سـهرهكی دهسـتیانوهدهستی یهك داوه بۆ ئهوهی ئهم شێوهزاره ببێته زمانی ههموو عـهرهب .یهكـهم هـۆ :ئـایینی یـه ،كـاتی خـۆی بوتخانـهی كهعبـهههبووه له سهردهمی جاهیلیهت خهڵك ڕوویان تێكردوه ،هاوكات به رۆخ ئهمهشهوه هۆی دووهم كـه ئـابووری یـه پشـتگیری دهكـا،بازاڕی عوكاز كه له ههموو لایهكهوه خـهڵك بـۆ مامهڵـهی بازرگـانی ڕووی تێدهكـهن و باسـی عهشـیرهت و تیـرهی خۆیـان دهكـهن بهزمانێك كه ئهوان بهزمانی ڕسمیی خۆیانیان داناوه ،ئیتر ئهوان واز له زمانی كۆڵان و عهشیرهتی خۆیان دههێنن.دیاره ههموو میللهتانی دنیـا پـێش ئـهوهی ههسـتی نهتهوایـهتی یـان هـهبێت ههسـتی زمانیـان هـهبووه .گـهلێ كـهس پێیـان وایـهزمانی عهرهبی بۆیه بەم شێوەزارە دروست بووە ،چونكه قوڕئان بـهم زمانـه هـاتوه ،بـهڵام ئهمـه ڕاسـت پێچهوانهیـه ،لهڕاسـتی داقورئان بهزمانی عهرهبان هاتوه .ئێستاش عهرهب شانازی به زمان و ئـهدهبی جاهیلیهتـهوه دهكـهن كـه پـێش ئیسـلام بـه سـهدانساڵ ئهم زمانه ههبووه .زمانی كوردییش له قۆناغهكانی مێژوودا ئهم ههوڵانهی داوه ،سهرنج بده كاتێك لـه ناوچـهی هـهورامانتهریقهتی نهقشبهندی برهوی پێدهدرێ خهڵك له ههموو ناوچهكانی دیكەوە ڕووی تێدهكهن و ئاواتیـان ئهوهیـه زمـانی تهكیـه و 399
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهخانهقا فێر بن .شاعیری گهورهی كورد مهولهوی خهڵكی شارهزووره كـهچی شـاكارێكی زۆر مـهزن و گـهوره بـه شـێوهزاری هـهورامیدهخوڵقێنێ .نموونهیهكی دیكه لـه هـهردوو كوردسـتانی ڕۆژهـهڵات و ڕۆژئـاوا هـهركاتێك بزوتنـهوهی كوردایـهتی هەڵگیرسـابێتهوه لهو شوێنه هەڵگیرساوهتهوه كه بهو زاراوه یە دەدوێن كه ئێمه بەههڵه پێی دهڵێین سۆرانی. حهیدهر عهبدوڵڵا :بۆچی زاراوهی (سۆران)ی ههڵهیه؟عهبدوڵڵا حهسوهنزاده :چونكـه مـن بـاوهڕم بـه دابهشـكردنی زمـان نیـه ،نـاكرێ بڵێـین زمـانی سـۆرانی و بـادینی و هـهورامی...ئهمانه شێوهزارن ناشێ یهكێكیان بهسهر ئهوانی دیکەدا بسهپێنین ئهوانه بنـزاراوهن نـهك زمـانی ڕهسـمی كـه لـه سـهرووی هـهموو ئهمانهوهیه.بهههرحاڵ ئهوهی وای كردوه ئهم زهرورهته پڕبایهخه جێبهجێ نهكرێ دووشت بووه یهكـهم :دهمـارگیریی خوێنـدهوارانمان .دووهم:بڕیاری سیاسی كه تاكوو ئێستاش له سهر زمانێكی ستاندارد قەراری خۆی نـهداوه .ئەمـن گوتوومـه زمـانی رسـمیمان ههیـه بـهڵامدهبـێ لێیگـهڕێین و پێشـی پێنـهگرین ،ژیـان بـهرهو پـێش هـهنگاو دهنـێ ،چـهمك و وشـهی نـوێ دێنـه نێـو زمانـهوه بـهڵام نـابێ ههركهسهو لهلای خۆی وشه داتاشێ .دروستكردنی وشه پێوسته له رێگای دەزگا و پڕۆژەوە بێ.دیاره بڕیاری سیاسی زمانی ستاندارد دروست ناكا ،چونكه زمان له ڕهوتی مێژوویـی دا خـۆی دروسـت كـردوه ،بـهڵام پێوسـته بـیچهسپێنێ ،دهسهڵات توانای ئهوهی ههیه بانگهێشتی پسپۆڕان بكات و لهگهڵیاندا گفتوگۆ بكـا بـۆ ئـهوهی لـه ئـهنجام دا زمـانێكی ڕەسمی بۆ نووسین دیاری بكرێ.حهیدهر عهبدوڵڵا :مامۆسوتا عهبودوڵڵا حسون زاده بوه پڕاكتیكوی لوه گوهڵ سیاسوه تێكوهڵاوه و بوه تیوۆریش لوه گوهڵ ئوهدهب و وهرگێڕان ،واته كهمتر قهڵهمی لهباسی سیاسه كوتاوه ئهمه بۆچی؟عهبدوڵڵا حهسهنزاده :له وانهیه گیروگرفتهكه ئهوه بێ کە تۆ ههموو نووسینهكانی عهبـدوڵڵا حەسـەن زادهت نهخوێندبێتـهوه،ئەتۆ نههاتووی نووسینهكانی عهبدوڵڵا حەسەن زاده بخوێنیهوه هاتووی وهرگێڕانـهكانی عهبـدوڵڵا حەسـەن زادهت خوێندوهتـهوه،لهمهش ڕاست دهكهی چونكه ههموو وهرگێڕانهكانی من جگه له \"كورد و كورستان\" ئهدهبین .بهڵام نووسینه سیاسی یـهكانی مـن لـهسهدا نهوهت و ههشت به ناوی خوازراون ،ئینجا بۆت دهردهكهوێ نووسینهكانی مـن لـه سـهدا ههشـتا لـه باسـی سیاسـهت دهدوێـن، تهنها لەسهدا بیستی له باسی ئهدهبیات دایه. حهیدهر عهبدوڵڵا :بهڵام ناوی خوازراو له سهر نووسینهكانت دا زیان به خوێنهران ناگهێنێت؟ 400
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
- 121
- 122
- 123
- 124
- 125
- 126
- 127
- 128
- 129
- 130
- 131
- 132
- 133
- 134
- 135
- 136
- 137
- 138
- 139
- 140
- 141
- 142
- 143
- 144
- 145
- 146
- 147
- 148
- 149
- 150
- 151
- 152
- 153
- 154
- 155
- 156
- 157
- 158
- 159
- 160
- 161
- 162
- 163
- 164
- 165
- 166
- 167
- 168
- 169
- 170
- 171
- 172
- 173
- 174
- 175
- 176
- 177
- 178
- 179
- 180
- 181
- 182
- 183
- 184
- 185
- 186
- 187
- 188
- 189
- 190
- 191
- 192
- 193
- 194
- 195
- 196
- 197
- 198
- 199
- 200
- 201
- 202
- 203
- 204
- 205
- 206
- 207
- 208
- 209
- 210
- 211
- 212
- 213
- 214
- 215
- 216
- 217
- 218
- 219
- 220
- 221
- 222
- 223
- 224
- 225
- 226
- 227
- 228
- 229
- 230
- 231
- 232
- 233
- 234
- 235
- 236
- 237
- 238
- 239
- 240
- 241
- 242
- 243
- 244
- 245
- 246
- 247
- 248
- 249
- 250
- 251
- 252
- 253
- 254
- 255
- 256
- 257
- 258
- 259
- 260
- 261
- 262
- 263
- 264
- 265
- 266
- 267
- 268
- 269
- 270
- 271
- 272
- 273
- 274
- 275
- 276
- 277
- 278
- 279
- 280
- 281
- 282
- 283
- 284
- 285
- 286
- 287
- 288
- 289
- 290
- 291
- 292
- 293
- 294
- 295
- 296
- 297
- 298
- 299
- 300
- 301
- 302
- 303
- 304
- 305
- 306
- 307
- 308
- 309
- 310
- 311
- 312
- 313
- 314
- 315
- 316
- 317
- 318
- 319
- 320
- 321
- 322
- 323
- 324
- 325
- 326
- 327
- 328
- 329
- 330
- 331
- 332
- 333
- 334
- 335
- 336
- 337
- 338
- 339
- 340
- 341
- 342
- 343
- 344
- 345
- 346
- 347
- 348
- 349
- 350
- 351
- 352
- 353
- 354
- 355
- 356
- 357
- 358
- 359
- 360
- 361
- 362
- 363
- 364
- 365
- 366
- 367
- 368
- 369
- 370
- 371
- 372
- 373
- 374
- 375
- 376
- 377
- 378
- 379
- 380
- 381
- 382
- 383
- 384
- 385
- 386
- 387
- 388
- 389
- 390
- 391
- 392
- 393
- 394
- 395
- 396
- 397
- 398
- 399
- 400
- 401
- 402
- 403
- 404
- 405
- 406
- 407
- 408
- 409
- 410
- 411
- 412
- 413
- 414
- 415
- 416
- 417
- 418
- 419
- 420
- 421
- 422
- 423
- 424
- 425
- 426
- 427
- 428
- 429
- 430
- 431
- 432
- 433
- 434
- 435
- 436
- 437
- 438
- 439
- 440
- 441
- 442
- 443
- 444
- 445
- 446
- 447
- 448
- 449
- 450
- 451
- 452
- 453
- 454
- 455
- 456
- 457
- 458
- 459
- 460
- 461
- 462
- 463
- 464
- 465
- 466
- 467
- 468
- 469
- 470
- 471
- 472
- 473
- 474
- 475
- 476
- 477
- 478
- 479
- 480
- 481
- 482
- 483
- 484
- 485
- 486
- 487
- 488
- 489
- 490
- 491
- 492
- 493
- 494
- 495
- 496
- 497
- 498
- 499
- 500
- 501
- 502
- 503
- 504
- 505
- 506
- 507
- 508
- 509
- 510
- 511
- 512
- 513
- 514
- 515
- 516
- 517
- 518
- 519
- 520
- 521
- 522
- 523
- 524
- 525
- 526
- 527
- 528
- 529
- 530
- 531
- 532
- 533
- 534
- 535
- 536
- 537
- 538
- 539
- 540
- 541
- 542
- 543
- 544
- 545
- 546
- 547
- 548
- 549
- 550
- 551
- 552
- 553
- 554
- 555
- 556
- 557
- 558
- 559
- 560
- 1 - 50
- 51 - 100
- 101 - 150
- 151 - 200
- 201 - 250
- 251 - 300
- 301 - 350
- 351 - 400
- 401 - 450
- 451 - 500
- 501 - 550
- 551 - 560
Pages:
