Wtuwijekani Mamosta

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬ ‫دووپاتبوونهوهی سیناریۆی ئازادیی عێراق‪ ،‬له ئێران بهدوور دهزانم‬‫وتووێەی ئاژانسی دهنگوباسی ‪ AKI‬ی ئیتالیا لهگهڵ عهبدوڵڵا حهسهن زاده‪ ,‬سكرتێری پێشووی حیزبی دێموكراتی كوردستانی‬ ‫ئێران‬‫كۆیه ـ كوردستانی عێراق (‪٢‬ی مای) ئێران ئهمڕۆ بۆته ناوهندی باس و بایهخ پێدانی نێونهتـهوهیی‪ .‬بـۆ روون بوونـهوهی وهزعـی‬‫ئهم وڵاته و وهرگرتنی بیروبۆچوونه سیاسییهكان له سهرچاوه ئهسڵییهكانیان دهربارهی ئهوهی له نێوخـۆی وڵات دا دهگـوزهرێ و‬‫روونكردنهوهی دیمهنی ئێستای ههلومهرج له ئێراندا‪ ،‬وتووێژێكمان لهگـهڵ یـهكێك لـه بـهرچاوترین كهسـایهتییه سیاسـییهكانی‬‫ئۆپۆزیسیۆنی ئێران پێك هێنا‪ .‬ئهو كهسایهتییه‪ ,‬عهبدوڵڵا حهسهن زاده‪ ,‬یهكێك له رێبهرانی كورد و سكرتێری پێشووی حیزبـی‬‫دێموكراتی كوردستانی ئێرانه كه له سـاڵهكانی پـهنجای سـهدهی رابـردووهوه دژی دهسـهڵاتهكانی فـهرمانڕهوا لـه ئێرانـدا خـهبات‬‫دهكا‪ .‬حیزبهكهی رێبهرایهتیی یهكهمین حكوومهتی كۆماریی مێژووی كوردی كردوه كه سـاڵی ‪ ٨٢٩٢‬لـه شـاری كوردنشـینی مـههاباد‬‫له ئێران دامهزرا‪ .‬ئهو كۆماره لهگهڵ كشانهوهی هێزهكـانی شـووڕهوی لـه ئێـران بـه ساتوسـهودایهكی گومـانلێكراو لـه نێـوان شـا و‬ ‫ستالین دا‪ ,‬رووخا‪.‬‬‫پرسیار‪ :‬سهرنجهكان ئهمڕۆ به شێوهیهكی چڕوپڕ روویان له ئێرانه و توین‪ -‬هێنوان (فشوار) بوۆ رێەیمهكوهش لوه زیوادبوون دایوه‪.‬‬‫دهنگوباسێكیش ههیه كه قسه له گیروگرفتی نێوخۆیی و زیادبوونی ناڕهزایهتیی خهڵك دهكا‪ .‬ئێوه وهك هێزێكی ئۆپۆزیسیۆنی‬ ‫ئێرانی له كوێی رووداوهكانی ئهمڕۆی ئێران دان؟‬‫وهڵام‪ :‬ئێمه له حیزبـی دێمـوكراتی كوردسـتانی ئێرانـدا نوێنـهری بهشـێك لـه گـهلانی ئێـرانین‪ ,‬نـهك هـهموو ئێرانییـهكان‪ .‬بـهو‬‫حاڵـهش ئهگـهر سـهیری نهخشـهی سیاسـیی ئۆپۆزیسـیۆنی ئێـران بكـهین‪ ,‬حیزبـی ئێمـه لهمێژینـهترین و ریشـهدارترین حیزبـی‬‫ئۆپۆزیسیۆنی رێژیمـی شـا و رێژیمـی ئێسـتایه و لـه مهیـدانی كـردهوهش دا یـهكێك لـه چـالاكترین حیزبـه ئێرانییهكانـه‪ .‬لهگـهڵ‬‫ئـهوهش كـه نوێنهرایـهتیی بهشـێكی زۆری ئێرانییـهكان ناكـا‪ ,‬پێگـهو قورسـایییهكی گـهورهی لـه نێـو كۆڕوكۆمهڵـه سیاسـییهكانی‬‫ئێراندا ههیه‪ .‬بۆیه ئهمن پێموایه حیزب نهخشێكی كاریگهری له ئاڵوگۆڕهكانی دواڕۆژی ئێراندا دهبێ‪ .‬ئێمه پێشوازی لهو فشـاره‬‫نێونهتهوهیییـه دهكـهین كـه دهخرێتـه سـهر رێـژیم‪ ,‬چونكـه لـهم ههلومهرجـهدا بـه پشـتیوانییهكی مهعنـهوی لـه ئێرانییـهكانی‬‫دهزانین‪ .‬بهڵام لهوه گرنگتر بۆ ئێمه ئهو یهكیهتیی بیروبۆچوونهیه كه ئهمڕۆ له نێـو گـهلانی ئێرانـدا بـهر چـاو دهكـهوێ‪ ,‬دیـاره‬‫مهبهستم یهكیهتییهكی رێكخراوهیی له كاری سیاسیدا نیـه‪ ,‬بـهڵكوو یهكیهتییـهكی گهلییـه كـه ویسـتی راسـتهقینهی خـهڵك بـۆ‬‫ئاڵوگۆڕ و یهكیهتیی چارهنووس نیشان دهدا‪ .‬له ساڵهكانی پێشتردا خهڵكی ئێران بهسهر دوو دهستهی پاوانخواز و ریفۆرمخـوازی‬‫نێو رێژیم دا دابـهش ببـوون‪ ,‬بـهڵام ئـهمڕۆ هـهموویان گهیشـتوونهته بـاوهڕی تـهواو بـهوه كـه لـه سـێبهری رێژیمـی ئێسـتادا هـیچ‬ ‫‪51‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫ئاڵوگۆڕێكی سیاسیی جیددی لهم وڵاتهدا بهدی نایه‪ .‬بۆیه ئێرانییهكان ئهمڕۆ به یهكدهست كهوتوونهتـه بهربـهرهكانیی رێـژیم و‬‫بوێرانــه تهنانــهت داوا لــه رێبــهری رێــژیمیش دهكــهن كــه واز لــه دهســهڵات بێنــێ‪ .‬ئهمــه بهڵگــهی بــاوهڕی هاوبهشــی هــهموو‬‫ئێرانییهكان به پێویستییهكانی قۆناغی تازهیه‪ .‬بۆیه دهتوانم بڵێم له ژێر تیشكی ئاڵوگۆڕهكانی ئێستادا دواڕۆژێكـی پرشـنگدار‬ ‫بۆ ئێرانییهكان بهدی دهكهم‪.‬‬‫پرسیار‪ :‬باسی ههڵوێستی وهك یهكی ئێرانییهكان بهرامبهر به رێەیمت كرد‪ .‬لهلای دیكهوه فشارێكی نێونهتهوهیی گهورهش بۆ‬‫سهر ئێران ههیه‪ .‬ئێوه وهك هێزێكی لهمێەینهی ئۆپۆزیسیۆنی ئێران ههوڵتان داوه به كهلك وهرگرتن لهم ههلومهرجوه لهگوهڵ‬ ‫هێزه سیاسییهكانی دیكه جموجۆڵێك بۆ رێبهرایهتیكردنی ئهم قۆناغه وهڕێ بخهن؟‬‫وهڵام‪ :‬وهك دهزانین له نێوخۆی ئێراندا هیچ دهرهتانێك بـۆ كـاری سیاسـیی ئۆپۆزیسـیۆن نیـه‪ .‬دیكتـاتۆریی فـهرمانڕهوا رێگـا بـه‬‫تێكۆشـانی ئۆپۆزیسـیۆن نـادا بیروبۆچـوون و دروشـمهكانی ههرچییـهك بـن‪ .‬ئۆپۆزیسـیۆنیش بـه نـۆرهی خـۆی پـهرش و بـڵاوه و‬‫رێبهرایهتییهكهشی له دهرهوهی وڵاتـه‪ .‬بمانـهوێ نهمانـهوێ نـهبوونی پێوهنـدیی راسـتهوخۆ و بـهردهوام لـهنێوان ئـهو هێزانـه و‬‫كۆمهڵانی خهڵكدا شوێنهواری نالهباری دهبێ‪ .‬دهبێ قبووڵ بكهین كه نهبوونی ئهو پێوهندییه راستهوخۆیه زیـاتریش بۆتـه هـۆی‬‫پهرش و بڵاویی هێزهكانی ئۆپۆزیسیۆنی ئێران‪ .‬بهڵام لهگهڵ ئهوهش دا دهتوانم بڵێم كه له سایهی ئـاڵوگۆڕه خێراكـانی ئێسـتادا‬‫ههوڵێكی جیددی بۆ لێك نزیكبوونهوهی هێزهكـانی ئۆپۆزیسـیۆنی ئێـران دهسـتی پێكـردوه بۆئـهوهی لـه ژێـر چـهتری هاوپـهیمانی‬ ‫(ائتلاف)یهكدا كۆ ببنهوه کە بتوانێ جڵهوی كاروبار لهم قۆناغه گرنگهی مێژووی ئێراندا به دهستهوه بگرێ‪.‬‬‫پێمخۆشـه وهبیـر بێنمـهوه كـه حیزبـی ئێمـه هـهر سـاڵێك دوای ئـهوهی ئاخونـدهكان هاتنـه سـهركار‪ ,‬بانگـهوازی بـۆ پێكهێنـانی‬‫بهرهیــهكی بــهرین كــرد كــه لــه قۆنــاغی یهكــهم ‪ -‬دا حیزبــی دێمــوكراتی كوردســتانی ئێــران و موجاهیــدینی خــهڵق و چریكــه‬‫فیدایییهكان بگرێته خۆی و دواتر ههمووان له دهوری خۆی كۆ بكاتهوه‪ .‬بـهڵام ئـهو لهتلـهت ‪ -‬بوونـه كـه كهوتـه نێـو ریزهكـانی‬‫ئهو دوو رێكخراوه‪ ,‬بهتایبهتی چریكهكانهوه ههوڵهكانی ئێمهی بـۆ پێكهێنـانی ئـهو بهرهیـه پووچـهڵ كـردهوه‪ .‬ئهمـه بێجگـه لـهو‬‫ههموو زهبروزهنگ و راونانهش كه لهلایهن رێژیمهوه خرایه سهر ههموو رێكخـراوه سیاسـییهكان‪ .‬بۆیـه حیزبهكـهمان بـهو ئاكامـه‬ ‫گهیشت كه لهو قۆناخهدا پێكهێنانی بهره كارێكی زۆر سهخت و دژواره‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬له سێبهری ئاڵوگۆڕه تازهكاندا پێت وایه وهختی دامهزراندنی بهرهیهكی وا هاتوه؟‬‫وهڵام‪ :‬دیاره دهرهتانێكی باش بۆ گهیشتن بهو ئامانجـه پێـك هـاتوه و لـه سـێ لاوه ئێمـه ههوڵـهكانی خۆمـان دهسـت پێكـردوه‪:‬‬‫یهكـهم‪ ,‬یهكخسـتنی ریـزی هێـزه سیاسـییه كوردسـتانییهكان‪ ,‬دوایـه ههوڵـدان بـۆ هاوكـاری و هاوپـهیمانی لهگـهڵ ئـهو هێـزه‬‫سیاسـییانه كـه نوێنهرایـهتیی یـهكێك لـه گـهلانی زۆرلێكـراوی ئێـران دهكـهن‪ ,‬وهك ئازهرییـهكان‪ ,‬بهلووچـهكان‪ ,‬توركمهنـهكان و‬ ‫‪52‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫عهرهبـهكان‪ ,‬سـهرهنجامیش پێـك ‪ -‬هێنـانی هاوپهیمانییـهكی بـهرینتر لهگـهڵ هـهموو هێـزه ئێرانییـهكان‪ .‬هـهر ئێسـتاش هێنـدێ‬ ‫ههوڵ و پێوهندیمان لهگهڵ بهشێك لهو لایهنانه ههیه‪ ,‬كه هیوادارم لهمهودوا بهربڵاوتر بێت و بمان گهیهنێته ئامانج‪.‬‬‫پرسیار‪ :‬پێش بینی دهكهن سیناریۆی ئاڵوگۆڕهكانی عێراق له وڵاتی ئێوهش دا دووپا بێتهوه و ئایوا ئاموادهن لهگوهڵ پشوتیوانیی‬ ‫دهرهكی لهو پێوهندییهدا هاوكاری بكهن؟‬‫وهڵام‪ :‬ههر وڵاتێـك تایبهتمهنـدی و ههلومـهرجی تایبـهت بـه خـۆی ههیـه‪ .‬بۆیـه نـاكرێ یـهك سـیناریۆ لـه هـهموو دهوڵهتانـدا‬‫بهڕێوه بچێ‪ .‬ئێران و عێراق زۆر شتیان لێك جیایه‪ .‬رێژیمی عێـراق ههڵهیـهكی سیاسـیی گـهورهی كـرد بـهوه كـه كـووەیتی داگیـر‬‫كرد و وهك دیتمان گۆڕان و رووخانی رێژیمی بـهدوادا هـات‪ .‬ئـهمریكاش بـه نـۆرهی خـۆی بـه ههڵـه چـوو كـه بـه بیـانووی بـوونی‬‫چهكی كۆمهڵكوژ هێرشی كرده سهر رێژیمی عێراق و دوایهش نهیتوانی بوونی ئهو جـۆره چهكـه سـابیت بكـا‪ .‬هـهر ئهمـه دهتـوانێ‬‫دووپاتبوونـهوهی ئـهو سـیناریۆیه دوور بخاتـهوه‪ .‬ئـهمریكا تـوانی رێـژیم برووخێنـێ و دهستیشـی خـۆش بـێ‪ ,‬بـهڵام نـهیتوانی‬‫هۆیهكانی ئهو هێرشه به دنیا سابیت بكا‪ .‬ئهگهر ئهمریكا هێـرش بـۆ سـهر رێژیمـی عێراقـی بـه هێنـدێ شـتی دیكـه وهك پێشـێل‬‫كردنـی مـافی مـرۆڤ و كۆمـهڵكوژی پاسـاو بدایـه‪ ,‬سـهركهوتوو دهبـوو‪ .‬چونكـه ئـهو هـهموو گـۆڕه بهكۆمهڵـه كـه هـهموو رۆژێ لـه‬‫سهرتاسهری عێراقدا دهدۆزرێنهوه‪ ,‬بهڵگهی راستی و دروستیی ئهو تۆمهتـهن‪ .‬بۆیـه لهگـهڵ هـهموو ئـهو كێشـهوههرایه كـه ئێسـتا‬ ‫لهسهر مهسهلهی چهكی ئهتۆمی لهگهڵ رێژیمی ئێران له ئارادایه‪ ,‬پێم وانیه ئهمریكا بهو بیانووه هێرش بكاته سهر ئێران‪.‬‬‫پرسیار‪ :‬ئێستا كه ئهو سیناریۆیه به دوور دهزانن‪ ,‬رێگاچواره چیوه؟ ئێووه ئاموادهن راسوتهوخۆ لهگوهڵ وڵاتوه یوهكگرتووهكان لوه‬ ‫ههوڵی گۆڕینی رێەیمی ئێراندا هاوكاری و بهشداری بكهن؟‬‫وهڵام‪ :‬ئێمـه داوای دووپـات بوونـهوهی ئـهو مـهرگ و ماڵوێرانییـهی ل ـه عێراقـدا رووی دا‪ .‬لـه وڵاتـی خۆمانـدا ناكـهین‪ .‬ئــهو‬‫وێرانییهی تووشی عێراق بووه به كهمتر له ‪ ٢١‬ساڵ قهرهبوو ناكرێتهوه‪ ,‬كهوابێ چـۆن ئێمـه بانگـهواز بـۆ دووپـات بوونـهوهی لـه‬‫وڵاتی خۆماندا دهكهین؟ پێموایه هیچ پێویستیش نیه له دهرهوهڕا هێرش بكرێته سهر ئێران‪ .‬دهكرێ له جیاتیی ئهوه‪ ،‬پشتیوانی‬‫له رێژیمـی فـهرمانڕهوا رابگیـرێو پشـتی هێزهكـانی ئۆپۆزیسـیۆنی ئێـران بگیـرێ تـا ئـهوان بـه پشـت بهسـتن بـه هێـزی گـهل لـه‬‫نێوخۆی وڵاتدا بهرهنگاری رێژیم ببنهوه‪ .‬لهو حاڵهدا گومانم نیه كه لـه ئێرانـدا ئـاڵوگۆڕ پێـك دێ بـێ ئـهوهی وڵاتهكـه تووشـی‬ ‫وێرانی ببێ‪.‬‬‫پرسیار‪ :‬بهڵام ئۆپۆزیسیۆنی عێراق ئهوهنوده بوههێز بووو كوه بتووانێ بوهرهنگاری رێەیموی سوهددام ببێتوهوه‪ .‬داخووا ئێووه ئوهوه‬ ‫توانایهتان ههیه كه لهگهڵ رێەیمی ئێران بكهونه شهڕهوه؟‬ ‫وهڵام‪ :‬ئهگهر هێزه كوردییهكانی لـێدهركهین‪ ,‬ئۆپۆزیسیۆنی عێراق ئهوهنده بههێز نهبوو‪ .‬ئێمهش له ئۆپۆزیسیۆنی ئێراندا كه‬ ‫‪53‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫داوای پشتیوانیی نێونهتهوهیی دهكهین بۆ ئهوهیه كه بتـوانین هێزهكـانی خۆمـان رێـك بخهینـهوه و بـۆ قۆنـاخی دواتـر ئامادهیـان‬‫بكـهین‪ .‬لـه بیـرت نـهچێ سـهددام حوسـێن كـه لـه شـهڕی ‪ ١‬سـاڵهدا بهسـهر ئێرانـدا زاڵ بـوو‪ ,‬پشـتی بـه پشـتیوانیی سیاسـی و‬‫سهربازیی نێونهتهوهیی قایم بوو‪ ,‬ئهگینا هێزهكـانی ئێـران و عێـراق نابهرامبـهر بـوون‪ .‬دووبـارهی دهكهمـهوه‪ ,‬ئهگـهر پشـتیوانیی‬‫نێونهتهوهیی بۆ هێزهكانی ئۆپۆزیسیۆنی ئێران دابین ببێ‪ ,‬هیچ پێویستییهك بـه شـهڕ نـابێ‪ .‬رهنگـه ئهمـه چهنـد سـاڵێك وهخـت‬ ‫بگرێ‪ ,‬بهڵام ئهمه بۆ گهلانی ئێران له وێران بوونی وڵاتهكهیان باشتره‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬پێتوایه ئهگهر ئهم پشتیوانییه دابین ببێ‪ ,‬ئێرانییهكان بۆ پێكهێنانی ئاڵوگۆڕ ئامادهن؟‬‫وهڵام‪ :‬پێموایه ئێستا زهمینه بۆ خهباتی چهكدارانه دژی رێـژیم ئامـاده نیـه‪ .‬بـهڵام ئهگـهر پشـتیوانیی نێونهتـهوهیی لـه رێـژیم‬‫رابگیرێ‪ ,‬دهكرێ له رێگای ناڕهزایهتیی گهلییهوه (نافرمانی مـدنی) ئـهم رێژیمـه برووخێنـدرێ‪ ,‬رهنگـه ئـهوه وهخـت زۆر بگـرێ‪,‬‬ ‫بهڵام گرنگ نیه‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬ئهتۆ وهك سیاسهتمهدارێكی به ئهزموونی ئێرانی پێتوایه رێەیمی ئێستا خاوهنی چهكی ئهتۆمییه؟‬‫وهڵام‪ :‬ئهگهر له روانگهی ئایینییهوه بۆ مهسهلهكه بچین‪ ,‬به تایبهتی كه رێژیمی ئێستای ئێـران رێژیمێكـی ئایینییـه‪ ,‬پێموایـه‬‫ئهم رێژیمه بۆ بهرههمهێنان و وهدهستهێنانی هیچ جۆره چهكێكی كۆمهڵكوژ و یهك لهوانه چـهكی ئـهتۆمی تهنـهخی ناكـا‪ .‬چونكـه‬‫قورئان كه بۆ ئهوان قانوونی ئهساسییه له ئایهتی \"وأعدوا لهم ما استفعتم من قوة\"دا داوای ئهوه دهكا‪ .‬ئهمانه پاشهكشـه لـه‬ ‫بهرنامهی ئامادهكردنی هێز ناكهن و دڵنیام ههركاتێك بۆیان بكرێ لێی راناوهستن‪.‬‬‫دیاره ئهمانه ههوڵ دهدهن بـه گـۆڕینی شـوێنی دامودهزگـا ئهتۆمییـهكانیان سـهر لـه كۆمـهڵگای نێونهتـهوهیی بشـێوێنن‪ .‬ئـهوانیش‬ ‫ههروهك سهددام حوسێن بهشێك له دامودهزگاكانیان گهڕۆكن و بهسهر ناوچهی جۆراوجۆریش دا دابهش كراون‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬ئهتۆ بهدوور دهزانی كه ئێران پهروهندهی ئهتۆمیی خۆی ئاشكرا بكا و بیخاته بهرچاوی پشكنهره نێونهتهوهیییهكان؟‬‫وهڵام‪ :‬ههركهس پێی وابێ رێژیمی ئێران بهڕاستی مل بۆ داخوازه نێونهتهوهیییهكان رادهكێشێ‪ ,‬بهههڵه چووه‪ .‬بهڵێ بـۆ ئـهوهی‬‫مهترسیی زهبرێكی سهربازی لهسهر خۆی لابهرێ سهر بۆ هێندێك لهو داخوازانه نهوی دهكا بۆ ئهوهی تووشی چارهنووسی سـهددام‬‫نهبێ‪ .‬ههربۆیهشه دهڵێ ئامادهیه ههموو زانیارییهكان لهبارهی پیتاندنی ئۆرانیۆمـهوه ئاشـكرا بكـا‪ .‬بـهڵام هـیچ شـتێك لـهبارهی‬‫نیازی راستهقینه و بهرنامهی خۆیهوه نادركێنێ‪ .‬كاربهدهستانی ئێران شیعهن‪ .‬ئێمهش دهزانین كه (تهقیه) یهكێك لـه پایـهكانی‬‫مهزههبی شیعهیه كه رێگـا دهدا ئـهوان شـتێك بڵـێن و پێچهوانـهی رهفتـار بكـهن‪ .‬پاشـان ئـهوان ئـهزموونی (صـدام حسـین)یشـیان‬ ‫‪54‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫لهبـهر چـاوه‪ .‬لـه بیریانـه كـه سـهددام بهرنامهكانیشـی ئاشـكرا كـرد و هـهر لێشـی درا‪ .‬راسـته ئـهوان هێنـدێ مـل بـۆ فشـاری‬‫نێونهتهوهیی رادهكێشن و دهڵێن بهرنامـه ئهتۆمییـهكانیان ئاشـكرا دهكـهن‪ ,‬بـهڵام لهسـهر یـهك‪ ,‬مـومكین نیـه واز لـهو بهرنامانـه‬ ‫بێنن‪.‬‬‫پرسیار‪ :‬لهو قهیرانهدا كه ئێرانی پێدا دهڕوا‪ ,‬ئایا دهسهڵاتی فهرمانڕهوا داوای له ئێوه كردوه لهگهڵی بكهونه وتووێە بۆ ئوهوهی‬ ‫پێش بهرهنگاربوونهوهی دهرهوه‪ ,‬نێوماڵی خۆی رێك خاتهوه؟‬‫وهڵام‪ :‬له وتووێژه چاپهمهنییهكانی رابردوودا زۆرجار گوتوومه كه راسپاردهكانی رێژیم لهبارهی وتووێژهوه قـهت رانهوهسـتاون‪.‬‬‫ههموو جاریش ئێمه رهتمان كردۆتهوه‪ .‬چونكه پێمانوایه ئهم رێژیمـه بـه هـیچ جـۆر غـهیری خـۆی قبـووڵ ناكـا و هـهموو هـهوڵی‬‫ئهوهیه كه ئهو غهیره لـهنێو بـهرێ‪ .‬بڕوانـه حكوومهتهكـهیان‪ .‬ئـهوان دهسـت لـه هـهموو كاروبـارێكی ژیـانی تایبـهتیی مرۆڤـهكان‬‫وهردهدهن‪ ,‬خ دهخۆن‪ ,‬خ دهخۆنهوه‪ ,‬خ دهبهر دهكهن؟ جا رێككهوتن لهگهڵ رێژیمێكی وا چۆن رێێ تـێ دهچـێ؟ پاشـان سـهركهوتنی‬‫ههر رێككهوتنێك لهگهڵ رێژیمێكی وا پێویستیی به دێموكراسی و ئازادی ههیه‪ ,‬دێموكراسییش له نێـوهرۆكی فكـری ئـهم رێژیمـهدا‬ ‫جێگای نیه‪ .‬كهوایه وتووێژ لهگهڵ رێژیمێكی وا بۆ نهجات دانی له قهیران خ مانایهكی دهتوانێ ههبێ؟‬ ‫پرسیار‪ :‬ئێوه ئامادهی قبووڵی پشتیوانیی ئەمریكا یان هێزی نێونهتهوهیی دیكه بۆ گۆڕین له ئێران دان؟‬‫وهڵام‪ :‬ئێمه داوا له ههموو دهوڵهتانی دنیا دهكهین پشتگیریی خۆیان له رێژیمی ئێران رابگرن و له جیاتی ئهوه پشـتیوانی لـه‬‫بهڕێوهچوونی مافی مرۆڤ له ئێراندا بكهن‪ ,‬پشتی بزووتنـهوهی رزگاریخوازانـه لـه ئێرانـدا بگـرنو فشـاری نێونهتـهوهیی بـۆ سـهر‬‫رێژیم زیاتر بكهن‪ .‬دیاره مهبهست فشـاری ئـابووری بـۆ برسـیكردنی گـهلانی ئێـران نیـه‪ ,‬بـهڵكوو راگرتنـی پشـتیوانیی سیاسـی و‬ ‫نیزامی بۆ ئهو رێژیمهیه‪ ,‬تا ئێرانییهكان رێگای خۆیان بهرهو رزگاری بگرنه بهر‪.‬‬‫ئێمـه بـه نـۆرهی خۆمـان پێشـوازی لـه هـهر پشـتیوانییهك بـه قـازانجی ئـاڵوگۆڕ لـه ئێرانـدا دهكـهین و ئامـادهی هاوكـاری و‬‫ههنگاورێكخستنی سیاسی و دیپلۆماسی لهو بوارهداین‪ .‬بهڵام خوازیاری وێرانیی وڵاتهكهمان نیین و پێمانوایه گۆڕانی ئێـران دهبـێ‬‫بــه دهســتی ئێرانییــهكان بــێ‪ .‬ئــهوهی ئێمــه داوای دهكــهین‪ ,‬تــهنیا پشــتیوانیی نێونهتــهوهیی بــۆ چــالاكتركردنی بزووتنــهوهی‬ ‫رزگاریخوازیی گهلییه‪.‬‬ ‫تێبینی‪ :‬ئهم وتووێژه به سێ زمانی ئیتالیایی‪ ,‬ئینگلیسی و عهرهبی له ‪ AKI‬دا بڵاو بۆتهوه‪.‬‬ ‫سهرچاوه ڕۆژنامهی کوردستان ژماره ‪٩٨٥‬‬ ‫‪55‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬ ‫لەپەراوێزی سیاسە دا؛ وتووێەێکی ئەدەبی لەگەڵ عەبدوڵڵا حەسەنزادە‬ ‫سازدانی؛ هومەن مەردانی‬‫عەبدوڵڵا حەسەنزادە جگە لەوەی سیاسەتمەدارێکی کوردە و زۆرتر سەبارەت بە پرسە سیاسییەکان بیروڕای خـۆی دەردەبڕێـت‪ ،‬لە‬‫بــواری ئەدەبییشــەوە کەســایەتییەکــی ناســراوە و زۆربەی کەســایەتی و ناوەنــدە ئەدەبــییەکــان‪ ،‬بەرهەم و وەرگێڕدراوەکــانی بە‬‫بەرهەمــی ســەرکەوتوو وەســ دەکەن و پێیــان وایە زمــانێکی ســاکار‪ ،‬شــیرین و رەوان بەکــار دێنــێ و بگــرە زۆر لە نووســەر و‬‫وەرگێڕەکان خوازیای ئەوە دەخوازن کە عەبدوڵڵا حەسەنزادە بەرهەمی زیاتری ئەدەبی هەبووایە‪ .‬وەرگێڕانی رۆمانی \"گـێلە پیـاو\"‪،‬‬‫\"دان چەرمـوو\" کـۆمەڵە چیرۆکـی \"هەتـاو\"‪ ،‬کتێبـی \" کوردسـتان و کـورد\" نمـوونەیەکن لە وەرگێڕانەکـانی عەبـدوڵڵا حەسـەنزادە‪.‬‬‫هەروەها هەندێک چـاودێری ئەدەبـی پێیـان وایە کە کتێبـی \" نـزا بـۆ ئـارمێن\" یـش کە بەنـاوی خـوازراوەوە بـڵاو بـۆتەوە‪ ،‬لەلایەن‬‫ئەوەوە وەرگێڕدراوەتە سەر کوردی‪ .‬لە پەراوێزی سیاسەت و لە وتوویژێکی ئەدەبیدا‪ ،‬بەمجۆرە وەڵامـی پرسـیارەکانی رێنێسانسـی‬ ‫دایەوە‪.‬‬ ‫هومەن مەردانی‪ :‬با لەوەوە دەست پێبکەین کە ئیوە چۆن هاتنە ناو جیهانی ئەدەبەوە؟‬‫بەباوەڕی من بەشی زۆری ئەو هۆیانە کە نووسەران و هونەرمەنـدان لە وەڵامـی پرسـیارێکی لەو بـابەتەدا باسـیان دەکەن چەنـدین‬‫سـاڵ دوای هاتنیـان بـۆ نێـو دنیـای ئەدەب و هـونەر بەمێشـکی ئەو ئـازیزانەدا هـاتووە و لەراسـتیدا ڕۆژنامەنووسـەکان ناچاریـان‬‫دەکەن بیر لە شتێکی وا بکەنەوە‪ .‬ئەگینا هیچ ئەدیب و هونەرمەندێک لەسەرەتای کاردا بیر لەوە ناکاتەوە کە بـۆچی روو دەکـاتە‬‫ئەو مەیدانە‪ .‬مەسەلە هەر ئەوەیە کە ئەوکاتەی بەهرەیەک لە هەناوی مرۆڤێکدا هەیە بێ ئەوەی بەخۆی بزانێ بەرەو ئەو بـوارە‬‫کە پتـر ئـۆگریریەتی دەکشـێ و زۆر دواتـر هەسـتی وەخەبەر دێ و ئەمجـار بە وشـیارییەوە بـۆ گەشـەپێدانی تواناکـانی دەکەوێـتە‬ ‫کار‪.‬‬‫کەوایە ئەمن ـیش زۆر پــێش ئەوەی بــۆ خــۆم بــزانم و بەپێــی هێزێکــی سروشــتی کە پــێموایە لە زۆربەی مرۆڤەکــاندا هەیە بەرەو‬‫هونەری شێعر و گۆرانی و مووزیک و بەگشتی جوانییەکان کشاوم و لەو بوارانەدا کە هەم حەزم لێیـان بـووە و هەم دەرەتـانم بـۆ‬ ‫ڕەخساوە‪ ،‬چوومە پێش‪ .‬ئێستا گەیشتوومە کوێ؟ بۆخۆم نە هەستی پێدەکەم و نەهەقم هەیە قسەی لێبکەم‪.‬‬ ‫هومەن مەردانی‪ :‬هەتا ئەو جێیەی بزانم پسپۆریی جەنابتان بەتایبەتی لە بواری وەرگێڕان و زمانەوانیدایە‪ .‬دەکرێ بڵێن ئەو‬ ‫‪56‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬ ‫هۆیانە چی بوون کە ئێوەیان هان دا بۆ وەرگێڕان؟‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬لەپێشـدا پـێمخۆشـە ئەوە روون بـکەمەوە کە ئەمـن لە بـوواری زمـانەوانیدا نەک هەر پسـپۆر نـیم‪ ،‬بگـرە‬‫شارەزایییەکی جێی باسیشم نیە و قەتیش حەز ناکەم زیاد لەوەی هەم بۆخۆم ئیددیعا بکەم یان خەڵکی دیکە مـایەم بـۆ دانـێن‪.‬‬‫بـۆ مەسـەلەی وەرگێـڕانیش وا تـێدەگەم پـێش هەمـوو شـتێک ئەو ئـۆگرییە سروشـتییە کە گـوتم لە ئینسـانەکاندا هەیە هانـدەرم‬‫بـووە‪ ،‬بەڵام دواتـر لە هەڵبژاردنـی هەر بابەتێـک بـۆ وەرگێـراندا هانـدەر و پـاڵنەرێکم هەبـووە‪ .‬بـۆ نمـوونە لە یەکەمـین کـاری‬‫بەرچاوی وەرگێرانمدا کە وەرگێرانی کتێبی \"کوردستان و کورد\"ی دوکتور قاسـملوو بـوو‪ ،‬هانـدەرەکەم ئەوە بـوو کە بەغەدرم دەزانـی‬‫کتێبێک لەسەر کورد بە دەستی کـورد نووسـرابێ‪ ،‬بەڵام بە زۆر زمـانی بیگـانە هەبـێ و بەزمـانی کـوردی نەبـێ و بەشـی هەرە زۆری‬‫خوێنەرانی کورد لێی بێخەبەر بن‪ .‬لە بەشیکی زۆری بەرهەمە ئەدەبـییەکانـدا هـۆیەکە ئەوە بـووە کە بۆخـۆم هەرچەنـد ئەوکـاتەی‬‫هاتمە نێو دنیای وەرگێڕان لە عێراق دەژیام‪ ،‬بەڵام بەرهەمەکـانم بە فارسـی دەخوێنـدنەوە و چـونکە دەمزانـی زۆربەی خـوێنەرانی‬‫کوردی باشوور ‪ -‬هەرنەبێ ئەودەم ‪ -‬فارسی نازانن پێم حەی بوو ئەو شتانە کە بۆخـۆم پـێم جـوان بـوون و چێـژم لـێوەردەگـرتن‬‫نەکەونە بەرچـاوی خـوێنەرانی کـوردی باشـوور‪ .‬دەتـوانم بڵـێم ئەگەر ئەودەم لە ڕۆژهەڵات ژیابـام لەوانە بـوو بیـر لە وەرگێڕانـی‬ ‫ڕٶمان و کورتەچیڕۆک نەکەمەوە‪.‬‬‫پێمخۆشە ئەوەش زیاد بکەم کە ئەمن زۆر پێش ئەوەی دەسـت بەکـاری وەرگێـڕان بـکەم لە مەیـدانی نووسـیندا چـالاک بـووم‪ ،‬بەڵام‬ ‫لەبەر ئەوەی پتر لەسەدی نەوەدی نووسینەکانم بەبێ ناو یان بەناوی خوازراو بڵاو بوونەوە زیاتر وەک وەرگێڕ ناسراوم‪.‬‬‫هومەن مەردانی‪ :‬بەڕای زۆربەی خوێنەران و ئەو کەسانەی شوارەزای ئەدەبوی کووردین ئێووە زمانخۆشوترین وەرگێوڕی کووردی‬‫بوون لە بوواری وەرگێڕانی ئەدەبیدا جا چ ڕۆمان بێت یا کورتە چێڕۆک‪ .‬ئەگەر دەکرێ هۆی سوەرکەوتنتمان هێنودێ بوۆ ڕوون‬ ‫بکەوە؟‬‫عەبدوڵڵا حەسەنزادە‪ :‬ئەمن قەت نەمگوتوە سەرکەوتووم تـا هۆیەکـانی سـەرکەوتنم ڕوون بـکەمەوە‪ .‬ئەگەر شـارەزایانێک پێیـان‬‫وابــێ ئەمــن ســەرکەوتووم ‪ -‬کە دیــارە زۆری پــێ ســەربەرز دەبــم ‪ -‬هەق وایە لەوان بپرســرێ‪ .‬بەڵام ئەوە کە زمــانی نووســین و‬‫وەرگێــڕانم خۆشــە ‪ -‬کەوا بــزانم هەقیقەتێکــی تێــدایە ‪ -‬بۆخــۆم هــۆیەکەی لەوەدا دەبیــنم کە ئەمــن بەزمــانی خەڵکــی ســاکار و‬‫تەنــانەت نەخوێنــدەورای کــوردەواری دەنووســم‪ ،‬ئەوانە کە لەنێــو هەمــوو گەلاندا بەســەرچاوەی زمــانی پوخــتوپــاراو و ڕەســەن‬‫دەناسرێن‪ .‬جا چونکە ئەو زمانەش دەگەڵ \"میزاجی کوردەواری\" سـازگارترە هەسـتم کـردوە هەمـوو ئەوانەی میـزاجە کـوردییەکەیـان‬ ‫تێک نەچووە حەزی پێدەکەن‪.‬‬‫هوومەن مەردانوی‪ :‬ئەو هۆکوارانە چوی بووون کە ئێوەیوان بەرەو وەرگێڕانوی ڕۆموانی \" ئیونجە مەمەد\" بورد کە شواکاری گەورە‬ ‫نووسەری کوردستانی باکوور \"یەشار کەماڵ\"ە؟‬ ‫‪57‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫عەبدوڵڵا حەسەنزادە‪ :‬ئەوەی لە وەڵامی پرسیارێکی پێشوودا گوتم لێرەشدا ڕاستە‪ ،‬نووسەرێکی کورد ڕۆمـانێکی لەسـەر کـۆمەڵی‬‫کوردەواری نووسیوە کە هەم لە نێو کارەکانی خۆیدا بە شاکار دەناسرێ و هەم بێ هیچ ئەمـلاو ئەولایەک یەکێـک لە شـاکارەکانی‬‫ئەدەبی جیهانییە‪ ،‬کەچی بەشێکی یەکجار زۆر لە خوێنەرە کوردەکان لێی بێبەشن‪ .‬بـۆیە ئەمە هانـدەرێکی گەورە بـوو کە بڕیـاری‬‫وەرگێڕانــی بــدەم‪ .‬بەڵام جــگە لەوەش هێنــدێ پــاڵنەری دیــکە بــۆ ئەم کــارەم لەئــارادا بــوون‪ .‬ڕۆمــانی 'ئیــنجە مەمەد\" یــان \"‬‫حەمەدۆک\"ەکەی خۆمان‪ ،‬جگە لەو پانووڕاما وەستایانە و شیرینە کە لە کۆمەڵی کوردەواریی کێشاوەتەوە‪ ،‬هەر لە بەرگی یەکەمـدا‬‫‪ -‬کە ئەودەم پـێم وانەبـوو بەرگـی دیـکەی بەدوادا دێـن‪ -‬باسـی قونـاخێکی تـایبەتی لە ژیـان و بەسـەرهات و بەرەوپـێشچـوونی‬‫کـۆمەڵی کـوردەواری دەکـا و بـڕگەیەک لە بڕگەکـانی خەبـاتی چەوسـاوەکان بەدژی زۆرداران \"ئەویـش لەو تـابڵۆ جـوان و دڵگـرەدا\"‬‫دەخـاتە بەرچـاو‪ .‬لە بەرگەکـانی دیـکەدا هەنگـاوێکی گەورەتـریش بەرەوپـێش هەڵ دێنێـتەوە و تـابلۆیەکی ڕەنگـین لە هـاودڵی و‬‫هاوپێوەندیی کۆمەڵانی خەڵـک و تێكٶشـەرانی ڕێگـای ڕزگاریمـان بـۆ دەکێشـێتەوە کە بە بـاوەڕی مـن بـۆیە دەبـێ هەمـوو ڕێبـوارانی‬ ‫ڕێگای ئازادی لێی فێربن و دەرسی لێوەرگرن‪.‬‬‫ئەمانە و هێندێ شتی دیکەش و لە هەمووان پتر شیرینیی دەربڕین و داڕشتنی ئەو شاکارە مەزنە منیـان هـان دا تـا ئەو بەرهەمە‬‫بـکەمە دیـاری بـۆ خـوێنەرە کـوردە هاوزمانەکـانم‪ .‬بەداخەوە چـونکە تـورکی نـازانم و بەرگـی چوارەمیشـی نەکـراوەتە فارسـی بـۆم‬‫نەڕەخسا کارەکە تەواو بکەم‪ .‬بەڵام وەک مزگێنییەک بـۆ دۆسـتانی \"حەمەدۆک\" پـێمخۆشـە ئاشـکرای بـکەم کە هەرئێسـتا دۆسـتیکی‬‫بەڕێـزم کە کـوردی جـوان دەنووسـێ خەریـکە لە زمـانێکی ئورووپـایییەوە بیکـاتە کـوردی‪ .‬بـا ئەم ئاشـکراکردنە هانـدەرێک بـێ بـۆ‬ ‫ئەوەی ئەو دۆستەشمان زیاتر لە غەمی تەواوکردنی وەرگێڕانەکەیدا بێ‪.‬‬‫هومەن مەردانی‪ :‬پێشتر هێندێ لە کتێبەکانی یەشار کەماڵ لەلایەن شوکور مستەفاوە وەرگێررابوونە سەر زمانی کووردی‪ ،‬ئاسوتی‬ ‫زمانی وەرگێڕان چۆن دەبینن لەم بەرهەمانەدا؟‬‫عەبدوڵڵا حەسەنزادە‪ :‬مامۆستای نەمر شوکور مستەفا هەم پێش من و هەم دوای من هێندێک بەرهەمی یەشـار کەمـاڵی کـردوونە‬‫کوردی و جگە لەوانەش ئەو نەمرە بەرهەمێکی بەنرخی لە نووسین و وەرگێڕان لە پاش خۆی بەجێ هێشتوە‪ .‬مامۆسـتا شـوکور هەم‬‫کـوردیزانێکی بەتوانـا بـوو‪ ،‬و هەم تـورکییەکـی باشـی دەزانـی‪ ،‬بەداخەوە ئەو نووسـەر و وەرگێـڕە بەدەسـەڵاتە زۆر پـێشوەخـت‬‫مـاڵاوایی لەگەل و وڵاتەکەی کـرد‪ ،‬ئەگینـا دەبـوو داوا لەو بکـرێ کە کارەکـانی مـن لەو بـووارە دا بخـاتە بەر سـەرنج و هەڵیـان‪-‬‬ ‫سەنگێنێ‪ ،‬نەک بەپێچەوانە‪.‬‬‫هومەن مەردانی‪ :‬یەکێ لە بەرهەمەکوانی توری ئێووە ڕۆموانی \"دان چەرمووو\" لە نووسوینی گەورە_نووسوەری ئەمریکوایی \"جەک‬ ‫لەندەن\"ە‪ .‬چۆن بوو بیرۆکەی وەرگێڕانی ئەو ڕۆمانە کەوتە ناو زەینتان؟‬ ‫‪58‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬ ‫عەبدوڵڵا حەسەنزادە‪ :‬لە خوێندنەوەی ئەو ڕۆمانەدا دوو شت یکجار زۆر سەرنجیان ڕاکێشام‪ :‬یەکەمیان توانای ئەو نووسەرە بۆ‬‫تێگەیشتن و خوێندنەوە و تەنـانەت کێشـانەوە و نیشـاندانی هەسـتی هەمـوو ئەو گیـانلەبەرانە بـوو کە لەم ڕۆمـانەدا نەخشـی پـێ‬‫سـپاردوون‪ .‬خـوێنەری وردبـین لەکـاتی خوێنـدەوەی \"دان چەرمـوو\" دا هەسـت دەکـا نووسـەر چـۆتە نێـو هەنـاوی یەک بەیەکـی ئەو‬‫گیانلەبەرانە و هەمـوو هەسـتە حەیـوانییەکانیـانی بە کـامێڕا وێـنە کێشـاوە و بەڕێکـوردەر تۆمـاری کـردوە‪ ،‬تەنـانەت هەسـت دەکـا‬ ‫نووسەر بۆخۆی بە نۆرە چووتە کەوڵی هەرکام لە\" قارەمانەکانیەوە و بۆتە یەکێک لەوان‪.‬‬‫دووەمـین شـت کە بەڕاسـتی سەرسـامی کـردم زەقکـردنەوەی زۆر وەسـتایانەی ڕۆڵـی پەروەردە و بارهێنـان بـوو‪ .‬جەک لەنـدەن لە‬‫دووتویی ڕۆمانێکدا کە خوێنەر هەنگاو بە هەنگاو بە دووای خۆیدا بەکێش دەکا بێ ئەوەی مانـدووی بکـا‪ ،‬پێمـان نیشـان دەدا کە‬‫پەروەردەیەکــی دروســت و بە تــایبەتی پەروەردەیەکــی تــێکەڵ بە خۆشەویســتی و مێهرەبــانی چــۆن دەتــوانی حەیوانێــک بکــاتە‬‫بوونەوەرێکی شەری و تەنانەت پیرۆز و بە پێچەوانەش پەروەردە و ڕاهێنانێکی نادروست چۆن دەتوانی مرۆڤێک بکاتە پیسـترین‬‫و خەراپتـرین دڕنـدە‪ .‬ڕەنـگە بەشـێک لە خـوێنەران تێگەیشـتنی منیـان لەو ڕۆمـانە هەبـێ و بەشـێکی دیـکە دەگەڵـم نەبـن‪ ،‬بەڵام‬ ‫بەهەرحاڵ ئەو خوێندنەوەیە هاندەر بوو بۆ وەرگێڕانی ئەو شاکارەی \"جەک لەندەن\"‪.‬‬‫هومەن مەردان‪ :‬ئێوە بارودۆخی ئێسوتای وەرگێوڕان لە باشوووری کوردسوتان چوۆن هەڵدەسوەنگێنن؟ خواڵە لاواز و بەهێزەکوانی‬ ‫کامانەن؟‬‫عەبدوڵڵا حەسەنزادە‪ :‬ئەگەرچی بەداخەوە بە زۆر هۆ ئاگادارییەکی تەواوم لەسەر بارودۆخی وەرگێڕان لەم بەشەی کوردسـتاندا‬‫نیە‪ ،‬بەڵام هەر ئەوەندە کە لێی ئاگادارم بەسە بۆئەوەی بڵێم جموجۆڵێکی جێی دڵخۆشی لەو مەیدانەدا هەیە‪ .‬بـێجگە لە دەزگـای‬‫وەرگێڕان (لە هەولێر) و خـانەی وەرگێـڕان (لە سـلێمانی) زۆربەی دامودەزگاکـانی چـا‪ ،‬و بڵاوکـردنەوە خ دەوڵەتـی و خ تـایبەتی‬‫ئاوڕیان لەم بووارە داوەتەوە و زۆر کەسیش لەسەر ئەرکی خۆیان بەرهەمـی وەرگێڕاویـان بـڵاو کـردۆتەوە‪ .‬ڕەنـگە زیـادەڕۆیی نەبـێ‬‫ئەگەر بڵێم ئێسـتا هەر سـاڵێک بە ئەنـدازەی دەسـاڵی جـاران بەرهەمـی وەرگێـڕراو چـا‪ ،‬و بـڵاو دەبێـتەوە‪ ،‬کە دیـارە ئەمە خـاڵی‬ ‫بەهێز و جێگای دڵخۆشی و دەستخۆشییە‪.‬‬‫ئەگەر بمەوێ لە ڕوانگەی خۆمەوە ئاماژە بەخاڵە لاوازەکـانی ئەم بەشـە لە بـزووتنەوەی ئەدەبیـی ئێسـتای باشـووری کوردسـتانیش‬‫بـکەم‪ ،‬ئەم چەنـد خـاڵەم لەلا زەق دەبـنەوە‪ :‬یەکەم لە وەرگێـڕانێشدا هەر وەک نووسـین بێسـەرەوبەرەیی لە زمـان و ڕێنـووس و‬‫ڕێزماندا بەرچاو دەکەوێ کە ئارەزوو دەکەم مشووری لێبخـورێ‪ .‬دووەم‪ :‬وام دێـتە بەرچـاو کە بەشـێک لەوانەی لە زمـانی فارسـی‪-‬‬‫یەوە تەرجەمە دەکەن‪ ،‬بەپەلەن و پێش ئەوەی دەسەڵاتی تەواو بەسەر زمانی فارسیدا پەیدا بـکەن‪ ،‬ئەسـپی خۆیـان لە مەیـدانی‬‫وەرگێـڕاندا تـاو دەدەن‪ ،‬کەپـێموایە زیـان لە زمـانیش و ڕووحـی بەرهەمەکەش دەدا‪ .‬سـێیەم‪ :‬تـا ئێسـتا جێـی زۆر لە شـاکارەکانی‬ ‫ئەدەبی جیهانی لە کتێبخانەی کوردیدا بەتاڵە‪ .‬چوارەمیش ئەوەیە کە وادیارە ئەو پاداشەی دەزگاکانی چا‪ ،‬و بڵاوکردنەوە‬ ‫‪59‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬ ‫دەیدەن بە نووسەران و وەرگێڕان کەمە و هانی قەڵەمبەدەستان نادا کە خۆیان لە قەرەی کاری گەورە بدەن‪.‬‬‫هوومەن مەردانوی‪ :‬ئێووە تاچەنودە سەرسوامن بەکارەکوانی ئیبوراهیم یوونسوی و عەلوی ئەشوڕەک دەرویشویان دوو کەس لەنواوە‬ ‫دیارەکانی ئەدەبیاتی ئێران؟‬‫عەبوودوڵڵا حەسووەنزادە‪ :‬ئەوە بەشــێک لە نەهــامەتییەکــانی نەتەوەی کــوردە کە لەکــۆنەوە تــا ئەمــڕۆ زۆر لە نووســەران و‬‫بیرمەندانی هەر وەک نموونە زەهاوی‪ ،‬بێتوشی‪ ،‬محەمـمەدی قـازی‪ ،‬ئیبـراهیم یوونسـی و عەلـی ئەشـڕەفی دەرویشـیان ناچـار بـوون‬‫هەموو‪ ،‬یان بەشی هەرە زۆری بەرهەمە فکری و ئەدەبییەکانیان ‪ -‬دانان یان وەرگێڕان ‪ -‬بەزمانێـک غەیـری زمـانی خۆیـان بـدەنە‬‫دەرەوە‪ .‬ئەو دوو کەسـەی ناوتـان بـردن هەر دووکیـان جێگـای شـانازیی ئەدەبیـاتی فارسـی و لەبـاری نێـوەرۆکەوە مـایەی شـانازیی‬‫کوردیشــن‪ ،‬بەڵام هــیچ بەگونــاحی نــازانم ئەگەر بڵــێم ئــارەزووم دەکــرد ناویــان لە ئاســمانی ئەدەبــی کــوردیدا درەوشــابایەوە و‬ ‫کتێبخانەی کوردی بە بەرهەمە فکرییەکانیان ڕازابایەوە‪.‬‬‫هومەن مەردانی‪ :‬ئەدەبی کوردی هەنووکە پێویستییەکی حاشاهەڵنەگری بە دەقوی وەرگێوڕراو لە زموانە بیوانییەکوانەوە هەیە‪.‬‬ ‫دەکرێ لەسەر ئەم تەوەرە کورتە باسێکمان بۆ بکەێ؟‬‫عەبدوڵڵا حەسەن زادە‪ :‬ئەوەی کە ئەدەبـی کـوردی پێویسـتیی بەدەقـی وەرگێـڕراو لە زمـانە بیـانییەکـانەوە هەیە نـابێ وا لێـک‬‫بدرێتەوە کە کورد بۆخۆی هیچـی نـیە و هەردەبـێ لە خەڵکـی دیـکە بخـوازێتەوە‪ ،‬بەپـێچەوانە کـورد لە کـۆنەوە خـاوەنی بەرهەمـی‬‫بەنرخــی فکــری و ئەدەبــی بــووە و بەبــاوەڕی مــن یەکێــک لە ئەرکە هەرە گرنــگ و هەنــووکەیییەکــانی ئەدیبــان و ڕوونــاکبیرە‬‫بەتواناکانمان ئەوەیە کە تێبکۆشن بەرەبەرە بەرهەمە فکرییەکانی کورد وەرگێڕنە سەر زمانەکانی دیکە تا خەڵکـی دنیـا بـزانن‬ ‫کوردیش قسەی خۆی هەیە و هەر چاولەدەستی گەلانی دیکە نیە‪.‬‬‫بەڵام پێداویسـتیی شارسـتانەتیی مـرۆڤ حـوکم دەکـا کە هەمـوو نەتەوەکـان لە کانیـاوی فکـرو ئەندیشـەی گەلانـی دیـکە جـۆگە‬‫هەڵبەستن و مەزرای بیرو هۆشی خۆیانی پێ تێرئاو بکەن‪ .‬هیچ نەتەوەیەک بـێنیـاز لە گەلانـی دیـکە نـیە و هـیچ نەتەوەیەکـیش‬‫نیە کە شتێکی بەکەلکی بۆ بازاری فکـر و کەلتـووری جیهـانی پـێ نەبـێ‪ .‬لەو نێـوەدا سروشـتییە کە نەتەوەی کـورد بەحـوکمی ئەو‬‫بەجێمانە کە لەلایەن بیگانەوە بەسەریدا سەپاوە پێویستیی بە هەڵینجان لە دەریای ئەدەبی جیهانی پترە‪ .‬هەر بۆیە لە وەڵامـی‬ ‫یەکی دیکە لە پرسیارەکاندا ئاماژەم بە جێگای بەتاڵی هێندێ شاکاری ئەدەبی جیهانی لە کتیبخانەی کوردیدا کرد‪.‬‬ ‫هومەن مەردانی‪ :‬وەرگێڕی باش کێیەو بەرهەمی وەرگێڕراوی باش کامەیە؟‬‫عەبدوڵڵا حەسەنزادە‪ :‬ئەو کەسەی دەست بۆ وەرگێڕانی دەقێک لە زمانێکەوە بۆ زمانێکی دیکە دەبا بۆ سەرکەوتن لە کارەکەیدا‬ ‫‪60‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫پێویسـتە هەر دوو زمـانەکە بـاش بزانـی‪ .‬بـاش فێربـوونی زمـانیش بە بـاوەڕی مـن تەنیـا بەدەرسـی قوتابخـانە و خوێنـدنەوەی‬‫فەرهەنگی زمان بەدەست نایە‪ .‬بۆئەوەی شارەزای وەردکاری و کەلێن و قوژبنی زمانێک بین دەبێ لەنێو چـین و تـوێژی جۆراوجـۆری‬‫ئەو نەتەوەیەدا کە قسەی پێ دەکەن ژیـابین‪ ،‬یـان هەر نەبـی لە ڕێگـای خوێنـدنەوەیەکی تێـرو تەسـەلی بـووارە جۆربەجۆرەکـانی‬‫ئەدەبیاتی ئەو نەتەوەیەوە شارەزایییەکی باشمان لە ئەدەبی گەلی و مەجاز و کینایە و تەوسوپلار و تیروتـوانجی نێـو زمـانەکە‬ ‫پەیدا کردبێ‪.‬‬‫پاش ئەو دوو مەرجە دەبـێ پیـاو هـونەری وەرگێـڕانیش بزانـی و تەنـانەت زەوق و سـەلیقەی وەرگێرانیشـی هەبـێ‪ .‬ئەگەر سـەرنج‬‫بدەینە ئەو ڕاستییە کە ژمارەی ئەو کەسانەی دوو زمان و زیاتر دەزانن و باشیشـیان دەزانـن چەنـد هێنـدەێ وەرگێڕەکـانە ئەودەم‬‫بەئاسانی تێدەگەین کە وەرگێڕان هونەرێکی جیا لە زمانزانینە‪ ،‬بە واتەیەکی دیکە‪ ،‬هەمـوو وەرگێڕێکـی بەڕاسـتی زمـانزانە بەڵام‬ ‫هەموو زمانزانێک وەرگێڕ نیە‪.‬‬‫بـۆ ئەوەی وەرگێڕێـک سـەرکەوتوو‪ ،‬یـان بڵێـین سـەرکەوتووتر بـێ ئەو مەرجەش هەیە کە ئەگەر بـۆ نمـوونە ڕۆمانێـک وەردەگێـڕێ‬‫بتـوانێ بەزمـانی هەرکـام لە قارەمانەکـانی بـدوێ‪ .‬قسـەکردن لە زمـان زانـایەکەوە بە زمـانی کەسـێکی سـاویلکە و نەزان چەنـدە‬ ‫ناشیرینە‪ ،‬قسەکردن لە زمانی بابایەکی ساویلکەوە بە زمانێکی فەیلەسووفانەش ئەوەندە و بگرە زیاتریش ناحەزە‪.‬‬‫چونکە وەرگێران بەرهەمی کاری وەرگێڕە‪ ،‬ڕەنگە بۆ قسەکردن لەسـەر وەرگێڕراوێکـی بـاش ئەوەنـدە بەس بـێ کە بڵێـین ئەوەیە کە‬‫وەرگێڕەکەی ئەو مەرجانەی پێشەوەی تیدا بن و رەچاویشی کردبن‪ .‬بەڵام پێمخۆشە ئەوەشی لێ زیاد بکەم کە وەرگێڕراوێکی بـاش‬‫ئەوەیە کە خوێنەری دەقەکە هەست بەوە نەکا کە وەرگێڕانە‪ .‬دیـارە ئەوانەی بـاس کـران بەشـێک لەو مەرجـانەن کە بـۆ وەرگێـڕان‬ ‫پێویستن و شارەزایان زۆر شتی دیکەیان هەیە لێی زیاد بکەن‪.‬‬ ‫هومەن مەردانی‪ :‬ڕەوتی ئێستای ئەدەبی و ڕۆشنبیریی ڕۆژهەڵاتی کوردستان چۆن دەبینی؟‬‫عەبدوڵڵا حەسەنزادە‪ :‬دەگەڵ ئەوەی بەداخێکی گرانەوە ئاگاداری تەواوم بەسەر بزووتنەوەی فەرهەنگیی ڕۆژهەڵاتی کوردسـتان‪-‬‬‫دا نیە‪ ،‬لە قـووڵایی دڵەوە شـانازی بەو ڕەوتە پڕسـەروەرییەوە دەکەم کە ڕوونـاکبیرانی ڕۆژهەڵاتـی کوردسـتان وەڕێیـان خسـتوە و‬‫بەرەو پێشی دەبەن‪ .‬ئەگەر سەرنج بدەینە ئەو هەموو کەندوکۆسپە کە لەلایەن کاربەدەستانی دەوڵەتەوە دەخریتە سەر ڕێگایـان و‬‫ئەو هەموو بێ ئیمکاناتییە و لەوانەش گرنگتـر ئەو پاڵەپەسـتۆیە لەبەرچـاو بگـرین کە دەزگـا پۆلیسـییەکـان دەیخەنە سـەریان‬‫تێدەگەین کە هەوڵ و تێکۆشانی ئەو ئازێزانە چەندە بەنـرخە‪ .‬لەڕاسـتیدا ڕوونـاکبیرانی کـورد لە ڕۆژهەڵات بەقیمەتـی گیـان بە‬ ‫بەخشینی سەروماڵ ئەو بزووتنەوە فەرهەنگییەیان لەسەر پێ ڕاگرتوە‪.‬‬ ‫‪61‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫زۆرجـار ئەمـن دەڵـێم ئەوەی ڕوونـاکبیرانی کـوردی ڕۆژهەڵات هەیـانە ئـازادییەک نـیە کۆمـاری ئیسـلامی پێـی بەخشـیبن‪ ،‬بەڵکـوو‬‫ئازایییەکە کە بەسەر کۆماری ئیسلامییاندا سەپاندوە‪ .‬خۆ ئەگەر ئەوەشمان لەبیر بێ کە سەرەڕای ئەو هەموو زەبروزەنگە هێشـتا‬‫لاپەڕەکـانی بەشـی هەرە زۆری بڵاوکراوەکانیـان پەڵەی شـەرمی پێهەڵڵاگـوتنی کاربەدەسـتانی ڕێژیمیـان پێـوە دیـار نـیە‪ ،‬باشـتر‬‫گەورەیــی ڕووحــی ئەو ڕووناکبیرانەمــان بــۆ دەردەکەوێ‪ .‬بــۆ هەڵســەنگاندنی کارەکانیشــیان هەر ئەوەنــدە دەڵــێم کە هەرچەنــد‬‫ئەزموونێکی کەمیان هەیە و هەمووی بیست سـاڵێکە دەسـتیان پـێکـردوە‪ ،‬بە بـاوەڕی مـن تێکـڕای کارەکانیـان لەکـاری نووسـەران و‬ ‫ڕووناکبیرانی باشووری کوردستان کە بەخۆشییەوە ئەزموونێکی دەیان ساڵەیان لە پشتە نامێنێتەوە‪.‬‬ ‫سەرچاوە ماڵپەڕی ڕێنێساس‬ ‫‪62‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬ ‫عەبدوڵڵا حەسەنزادە‪ :‬ئێران حکوومەتی هەرێم بەفەرمی ناناسێت‬ ‫دیمانە هیوا سەلیمی ( سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی رەوا)‬‫هیوا سەلیمی‪ :‬هەروەک خۆشتان ئاگادارن کۆماری ئیسلامیی ئێوران لە دەیەکوانی رابوردوودا خواوەنی هێوز و نفوووزێکی زۆر لە‬‫ناوچەکەدا و هەروەها خاوەنی ئۆتۆریتەیەکی بەهێزی مەعنەوی لەلانی کەم بەشێک لە وڵاتانی ئیسلامی بووە‪ .‬کەچی ئێسوتاکە بە‬ ‫پێچەوانە باس لەوە دەکرێت کە ئەم کاریگەری و نفووزە روو لە کزبوونە‪ .‬رای ئێوە لەمبارەوە چیە؟‬‫عەبدوڵڵا حەسەنزادە‪ :‬ڕەنگە ئاواتمان ئەوە بێ کە نفووزی کۆماری ئیسلامی لەلای وڵاتانی دراوسێ روو لەکزی بێ‪ ،‬بەڵام پـێم‪-‬‬‫وایە ئەمەیان زیاتر لەنێوخۆی وڵاتدا ڕەنگ دەداتەوە لەبەرئەوەی لە نێوخۆی وڵات‪ ،‬خەڵک تەنیا دروشمەکانی حکـوومەتی ئێـران‬‫نابیستێ‪ ،‬بەڵکوو رەفتار و کـردەوەی ئەو سیسـتەمە دەرحەق بەخـۆی دەبیـنن و بەهەمـوو وجوودیـانەوە ئەو زوڵـم و زۆرە دەچێـژن‪،‬‬‫بۆیە بەبێ گومان نفووز و خۆشەویستیی ئەو رێژیمە لەپێش چـاوی کـۆمەڵانی خەڵکـی ئێـران بە هەمـوو نەتەوەکـانیەوە‪ ،‬بەهەمـوو‬‫حیـزبە سیاسـییەکـانیەوە‪ ،‬بەهەمـوو بیروبـاوەرە ئـایینی و مەزهەبـییەکـانەوە زۆر زۆر دابەزیـوە‪ .‬بەڵام لەنێـو خەڵکـی وڵاتەکـانی‬‫دەوربەر و رای گشـتیی ئەو وڵاتـانەدا‪ ،‬بەتـایبەتی ئەوانەی لەبـاری مەزهەبـییەوە لەگەڵ کۆمـاری ئیسـلامی یەکـن‪ ،‬یـانی شـیعە‬‫مەزهەبــن‪ ،‬بــاوەڕ نــاکەم ئەوە لە کەمیــی دابــێ‪ ،‬لەبەرئەوەی ئەوان دروشــم و قســەکانی ڕێبەرانــی ئەو نیــزامە دەبیســتن‪ ،‬بەڵام‬‫ئاگایان لە کردەوەکانی نـیە‪ ،‬کردەوەکـانی روویـان لەوان نـیە و تەنـانەت پـێچەوانەی ئەو بابەتەشـە‪ .‬لە رووبەروبـوونەوە لەگەڵ‬‫حەماسی فەلەستین‪ ،‬لەگەڵ حیزبوڵلای لوبناندا نەک هەر زوڵموزۆری بۆیان نیە بەڵکوو پشتیوانییشـیان لـێدەکـاو لەبـاری مـادی‪-‬‬‫یەوە و لە بـاری سـەربازییەوە‪ ،‬بەهێزیـان دەکـا‪ .‬بـۆیە وێ نـاچێ لە نێـو ئەواندا نفـووزی هـاتبێتە خـوار‪ .‬بە شـێوازێکی دیـکە‪،‬‬‫بڵێـین‪ ،‬ڕەنـگە لەلای دەوڵەتەکـانی دراوسـێ دیسـانەکە ئەو نفـووزە هـاتبێتە خـوارێ بە هۆکـاری ئەوەی ئەو دەیـهەوێ دەسـت لە‬‫کاروباریان وەردا‪ ،‬دەیهەوێ خەڵکیـان لـێ هـان بـدا‪ ،‬ئەمە ڕاسـتە بەڵام لە نێـو بیـروڕای گشـتیی خەڵکـی ئەو وڵاتـانەی دراوسـێ‪،‬‬ ‫ئەمن لەو بڕوایەدا نیم کە نفووزی هاتبێتە خوار‪.‬‬‫هیووا سوەلیمی‪ :‬بەردەوام ئەم مەسوەلە دووبوارە دەبێوتەوە کە لەدوای پرۆسوەی ئوازادیی عێوراق‪ ،‬حکووومەتی ئێوران یەکێوک لە‬‫کارەکتێرە چالاکەکانی ساحەی سیاسیی عێراق بوووە و هەیە‪ .‬وەک ئێووە ئاگوادار بون ئەو دەسوتتێووەردانە لە چ ڕێگواگەلێکەوە‬ ‫ئەنجام دەدرێ و ئامانجەکان و ستراتەییەتی ئەم سیاسەتە کامانەن؟‬‫عەبدوڵڵا حەسەنزادە‪ :‬پێموایە هیچمان لە تەواوی چەندوچوونی دەسـتتێوەردانی ئێـران لە عێـراق یـان وڵاتـانی دیـکەی دراوسـێ‬‫یـان لە وڵاتـانی دوورتـر ئاگـادار نـین‪ .‬بەڵام‪ ،‬لە نەوعیـیەتەکەی ئـێمەش و خەڵکـی وڵاتـانی دراوسـێش ئاگـادارین‪ .‬ئەم دەسـت‪-‬‬‫تێـوەردانە لە کاروبـاری وڵاتـان لەلایەن کۆمـاری ئیسـلامییەوە ڕێگـای جۆراوجـۆری هەیە‪ ،‬پـێش هەمووشـتێک هەر وەکـوو پێشـتر‬ ‫‪63‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫باسـمان کـرد ئەو نفـووزە مەزهەبـییە کە حکـوومتی ئێـران هەیەتـی و هەروەهـا ئەو پڕوپاگەنـدە زۆر فریـودەرانەی کە حکـوومەتی‬‫ئێـران بەنـاوی دیـن و خـواو ئەڵـڵاوە دەیکـا توانیـویەتی لەسـەر خەڵکـی بەبیـرو بـاوەڕی مەزهەبـی لەگەڵ ڕێزمـدا بـۆ هەموویـان‬‫کاریگەر بێ‪ .‬بەڵام هەوڵ دەدا نفووز لەسەر ئەوانە دابنێ و بتوانێ بەلای خۆیدا رایانبکێشێ و بەدژی دەوڵەتەکـان هانیـان بـدا‪،‬‬‫با دەوڵەتەکان رەفتارەکەشیان جۆرێک نەبێ کە بڵێـین خەڵکەکەیـان هەمـووی لێـی رازیـن‪ .‬دەسـتتێـوەردانەکە دەگەیەنێـتە ئەوەی‬‫کە هەندێک گرووپی وابەستە بەخۆی دروست بکا‪ ،‬پارەیان بداتێ و بیهەوێ لە وڵاتەکەی خۆیـاندا ئاژاوەیـان پـێ سـاز بکـا‪ ،‬ئەم‬‫سیاسەتە بەرەو ئاستێک بەرێ کە ئەم گروو‪ ،‬و ئەو گـروو‪ ،‬و ئەم حیـزب و ئەو حیـزب و تەنـانەت دەوڵەتەکـان لە دژی یەکتـر‬‫بوەستنەوە‪ .‬جگە لەوەش ئێستا ئیتر بۆ کەس شاراوە نیە کە بە ڕێگای جۆراوجۆردا تەنـانەت چەک بـۆ هەنـدێک وڵاتـان دەنێـرێ‪،‬‬‫نەک هەر بۆ وڵاتـانی دەوروبەر‪ ،‬بەڵکـوو بـۆ وڵاتـانی دوورێـش‪ ،‬بـۆ نمـوونە ئـێمە تەنـانەت دەبینـین و دەبیسـتین کە لە هوڵەنـدا‬‫کەشتی دەگیرێ کە مووشەکی ئێرانیـی پێـیە‪ .‬بە گشـتی ئەم سیاسـەتە جۆراوجـۆرە و هەمـوو لایەنە مەعـنەوی و ئـابووری و دارایـی‬ ‫سەربازییەکان دەگرێتەوە‪.‬‬‫هیوا سەلیمی‪ :‬ئەم سیاسەتە لە رووبەرووبوونەوە لەگەڵ هەرێمی کوردسوتان چوۆنە؟ بوۆ وێونە دەبینودری ئەموڕۆ رێکەوتنێوک لە‬‫نێوان حکووومەتی هەرێوم و کۆمواری ئیسولامی دەکورێ و کەچوی سوبەینێ نواوچە سونوورەکانی هەرێموی کوردسوتان تۆپبواران‬ ‫دەکرێ؟‬‫عەبوودوڵڵا حەسووەنزادە‪ :‬ئەمـن بەش بەحـاڵی خـۆم لە سـیغەی ئەو رێکەوتننامـانە کە لە نێـوان دەوڵەتـی کۆمـاری ئیسـلامی و‬‫هەرێمی کوردستاندا ئیمزا دەکرێن ئاگادار نیم و نازانم چۆنن‪ ،‬بەڵام بەداخەوە پێموایە ئیستاشی لەگەڵ بێ‪ ،‬کۆماری ئیسـلامی بە‬‫هەمـوو سیاسـەتی فریـودەرانە و دووڕووانەی خـۆیەوە لەگەڵ حکـوومەتی هەرێمـی کوردسـتان وەکـوو حکـوومەتی هەرێمـی کوردسـتان‬‫تەرەف نیە‪ ،‬بەلکوو بەناوی حیزبەکانەوە هەندێک رێککەوتن ئیمزا دەکا‪ ،‬لەگەڵ پارتی لەگەڵ یەکیەتـی لەگەڵ حیزبێکـی دیـکەو‬‫ئوسوولەن دان بە بوونی حکوومەتی هەرێمی کوردستاندا نانێ هەرچەندە حکوومەتی هەرێمی کوردسـتان قەوارەیەکـی یاسـایییە و‬‫شتێکی دەستورییەو دەوڵەتەکەی خۆی بەرەسمی ناسیویەتی و لە گرنگترین قانوونەکانی وڵاتی عێراقدا کە بریتـییە لە دەسـتوور‬‫یان وەکوو لە ئێراندا دەڵێن یاسـای بنەڕەتـی‪ ،‬ئەمە دەکـا‪ .‬دواتـریش بـۆ هەمـووان دەرکەوتـوە کە کۆمـاری ئیسـلامی لەگەڵ هەمـوو‬‫کەس فرتوفێڵی هەیە بەڵام لە تەعامول لەگەڵ حکوومەتی هەرێمـی کوردسـتاندا لە روانگەیەکـی دەسـەڵاتدارانە و خـۆبەزلزانـی‪-‬‬‫یەوە رەفتار دەکا‪ .‬زۆر جار دەبینین نوێنەری حکوومەتی ئێران لە هەرێمی کوردستانە و هەر لەو کاتەدا تۆپخانەکانی حکـوومەتی‬‫ئێران‪ ،‬ناوچەکانی هەرێمی کوردستان تۆپباران دەکەن‪ .‬یان بەپێچەوانە دەبینین نوێنەرانی حکـوومەتی هەرێـم بانگهێشـتنی ئێـران‬‫کـراون و نـوێنەرانی حکـوومەتی هەرێـم لە تـارانن و بەڵام هەر لەو کـاتەدا ئێـرە تۆپبـاران دەکـرێ‪ .‬گرنـگ ئەوەیە کە کۆمـاری‬‫ئیسلامی بەهیچ جۆرێک چاوی بە حکوومەتی هەرێمی کوردستان هەڵنایە‪ ،‬ئەو وەخـتەی کە دۆستایەتییشـی دەکـا بـۆ ئەوەیەتـی لە‬ ‫ڕێگای دۆستایەتییەوە زەربەیەکی لێبدا‪ .‬قەت نایەوێ حکوومەتی هەرێمی کوردستان سەقامگیر ببێ و لەجیگەی خۆیدا راوستێ‬ ‫چونکە دەسەڵاتدارانی ئێران دژی ماف و ئازادییەکانی گەلی کوردن لە هەر جێگایەکی کوردستان بێ‪.‬‬ ‫‪64‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫هیوا سەلیمی‪ :‬ئێوە باس لەوە دەکەن کە حکوومەتی ئێران چاوی بە حکووومەتی هەرێموی کوردسوتان هەڵنوایە‪ ،‬بەبوڕوای ئێووە‬‫هەبووونی کیوانێکی سیاسویی کووردی لە عێوراق توا چەنود توانیوویەتی و یوان دەتووانێ کوارێگەری لەسوەر پارچەکوانی دیوکەی‬ ‫کوردستان و بە تایبە لەسەر ڕۆژهەڵا دابنێت؟‬‫عەبدوڵڵا حەسەنزادە‪ :‬هەر ئاڵوگۆڕێک لە هەرکـام لە بەشـەکانی کوردسـتاندا پێـکبـێ‪ ،‬بەبـاش و بەخـرا‪ ،‬بە دەسـتکەوت و بە‬‫نوشسـتیهێنـان تەئسـیرێکی ناڕاسـتەوخۆی لەسـەر بەشـەکانی دیـکەی کوردسـتان هەیە‪ .‬ئاشـکرایە بەشـەکانی کوردسـتان هەموویـان‬‫بەشی یەک وڵاتن‪ .‬بەشی یەک میللەتن کە بەخۆشی و ناخۆشیی یەکتر بەدڵنیایییەوە دڵخۆش یـان دڵگـران دەبـن‪ .‬بە سـەرکەوتنی‬‫یەکتر خۆشـحاڵن و بە نوشوسـتییەک کە بەسـەریان بـێ‪ ،‬تێـک دەچـن و نـارەحەت دەبـن‪ .‬دەتـوانن لە ئەزموونەکـانی یەکتـر دەرس‬‫وەربگرن‪ ،‬سەرکەوتنی لایەکیان دەتوانێ ئومێدێک بە سەرکەوتنی لایەکی دیکە فەراهەم بکا‪ .‬بەڵام هەر وەکـوو باسـت کـرد شـوێن‪-‬‬‫دانانی ئەو دوو بەشەی کوردستان واتە باشوور و ڕۆژهەڵات لەسـەر یەکتـر ‪ ،‬بەرچـاوترە لە شـوێندانانی ناوچەکـانی دیـکە لەسـەر‬‫یەکتـر‪ ،‬بە هۆکـاری ئەوەی کە لە کـۆنەوە تـا ئێسـتا پەیوەنـدییەکـی بەرینتـر و پتەوتـر لە نێـوان ئەم دوو بەشـەی کوردسـتاندا‬‫هەبووە‪ .‬ڕەنگە زۆر هۆکار هەبن‪ ،‬یەکێکیان ئەوەیە کە بزووتنەوەی کوردایەتی لە هەر دوو بەشی باشـوور و ڕۆژهەڵاتـی کوردسـتان‬‫لەو ناوچەیەدا بووە کە هەم پێکەوە هاوسنوورن‪ ،‬ئەو سنوورە دەستکردە کە دروست بووە‪ ،‬هەم لەباری لەهـجەی زمـانییەوە و هەم‬‫لەبــاری مەزهەبــییەوە یەکــن‪ .‬هەر دووکیــان ئەوەی بەش ـێوەی عــام دەڵــێن ســۆرانی زمــانن‪ ،‬هەردووکیــان کەوتــوونەتە ناوەنــدی‬‫کوردسـتانەوە‪ .‬پاشـان لەوەختـی تەنگـانەدا لە کوردسـتانی ئێـران کە فشـارێک هـاتوە خەڵـک پەنـای بـۆ ئەم بەشـەی کوردسـتان‬‫هێناوە‪ .‬لە باشووریش بەپێچەوانە کە فشاریان بۆ هاتوە روویان کردوەتە ڕۆژهەڵاتی کوردستان‪ ،‬ئەم دووانە کـارگەرییـان لەسـەر‬‫یەکتری زیاترە‪ .‬بەڵام بەهەرحاڵ ئەوانە هەموویان لەگەڵ ئەوەی زیاتریش بێ هەر ناڕاسـتەوخۆیە‪ .‬ئـاڵوگۆڕ لە تـاران تەئسـیری‬‫ڕاســتەوخۆی لەســەر کرماشــان و ســنە و ورمــێ و نەغەدە هەیە‪ ،‬بەڵام ئــاڵوگۆڕ لە ســلێمانی لەســەر مەهابــاد شــوێنەوارەکەی‬ ‫ناڕاستەوخۆیە‪ ،‬لەبەرئەوەی کە بەشێک لە وڵاتێک نین بەشیوەی رەسمی‪ ،‬بەس بەهەرحاڵ تەئسیری هەر دەبێ‪.‬‬‫هیوا سەلیمی‪ :‬وەک خۆشتان ئاگوادارن لە هەڵبەاردنەکوانی پارلموانی عێوراق نزیوک دەبیونەوە و هەڵمەتوی ئیعلانوی ئەو پرۆسوەیە‬‫دەستی پێکردوە‪ .‬نەبوونی هاودەنگییەکی تۆکمە لە نێوان لیست و قەوارە سیاسییەکوانی کوردسوتان ئەگەرەکوانی لاوازبووونی‬‫پێگەی کورد لە ناوەندەکانی بڕیاردانی عێراقی زیاد کردوە‪ .‬لە ئەگەری روودانی ئەم حاڵەتەدا چ کاریگەرییەک لەسوەر پوێگەی‬ ‫ئۆپۆزیسیۆنی کوردی ئێرانیی نێشتەجێ لە کوردستانی باشوور دادەنێت؟‬‫عەبدوڵڵا حەسەنزادە‪ :‬هاودەنگنەبوونی کوردەکـان لە پارلمـانی عێراقـدا ‪ -‬هیـوادارم قەت شـتی وا نەیەتە پێشـێ ‪ ،-‬زیـان بە‬‫ئەزمــوونی هەرێمــی کوردســتان دەگەیەنــێ کە ئەو زیــانە ئەگەر بەشــێوەی ناڕاستەوخۆش ـە‪ ،‬زیــانە بــۆ هەمــوو بەشــەکانی دیــکەی‬‫کوردستان‪ .‬دیارە ئەمن لەو بڕوایەدام لە پارلمانی عێراق کوردەکان هەرچەند بەچەند لیستیش بچـنە نێـو هەڵبـژاردنەوە‪ ،‬لەوێـدا‬‫لەسـەر پرســی نەتەوەیـی لێــک جیـا نــابنەوە بەڵام‪ ،‬لەهەر حاڵـدا و بە بــاوەڕی مـن ئەگەر بەیەک لیس ـت ببوونـایە وەزنێــک و‬‫قورسایییەکی دیکەیان دەبوو‪ ،‬قووەتێکی دیکەیان دەبـوو‪ ،‬نەک بـۆ دژایەتیـی نێوخـۆ‪ ،‬ئەوان بـۆ دوژمنـایەتی نـاچن‪ ،‬بـۆ هاوکـاری‬ ‫‪65‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫دەچن‪ .‬نوێنەرانی کورد دەچن لەگەل نوێنەرانی عەرەب و تورکمان و بەشەکانی دیکە پێکەوە هاوکاری بکەن بـۆ درووسـتکـردنەوەی‬‫عێراقێکـی نـوێ‪ .‬مەسـەلەکە بەرامبەرکـێ نـیە‪ .‬بەڵام ئەگەر هاودەنـگ بـن زۆر زۆر باشـترە یـانی بە هەمـوو لایەنەکـان لانـیکەم‬‫فراکسیۆنێک پێک بێنن‪ ،‬وەکوو بڵێین کـارەکتەری کـورد لانـیکەم هەوڵبـدەن بەیەک دەنـگ بچـنە نێـو قەزایـای ئەو قانوونـانەی لە‬‫پارلماندا تەرح دەکرێن‪ .‬بەڵام ئەوە کە لەسەر کوردی ڕۆژهەڵات یان کوردی بەشەکانی دیکە شـوێنەواری دەبـێ یـان نـایبێ‪ ،‬پـێم‪-‬‬‫وایە بەشەکانی دیکەی کوردستان کە پەیوەندییان بێرەوە هەیە یان تێکۆشـەرانیان لێـرە هەن نـابێ حیسـابی خۆیـان لەسـەر ئەوە‬‫بنیاد بنێن کە کورد لەگەڵ دەوڵەتی عێراق وەزعییەتی چـۆنە چـونکە بەهەرحـاڵ کـوردی بەشـەکانی دیـکە لە عێـراق بەشـێک نـین‬‫لەو مەسەلەیە‪ ،‬کوردستان لە نێو چوار وڵاتدا دابەش کراوە و ئەو بەشە پێوەنـدیی بەو کـوردانەوە هەیە کە دانیشـتووی باشـووری‬‫کوردستانن‪ .‬بەو حاڵەش مەعلوومە بەهیزبوونی کورد لە کوردستانی عێراقدا‪ ،‬یان لە پارلمانی عێراقدا دیسانەکە با تەئسـیرەکە‬‫ناڕاستەوخۆش بێ‪ ،‬بە قازانجی کورد لە پارچەکانی دیکەی کوردستانە‪ .‬بەتایبەتی لەسەر ئەو هێزە سیاسییە کوردانە کە لەسـەر‬‫عەرزی هەرێمی کوردستان دەژین‪ ،‬لەگەڵ ئەوەی کە گوتم ڕاستەوخۆ نە لەسەر هەموو کورد تەئسیر دادەنێ و نە لەسـەر ئەو هێـزە‬ ‫سیاسییانەی کە لێرەدان یان بنکەیان هەیە یان تێکۆشەرانیان لەم بەشەی کوردستاندا ژیان بەسەر دەبەن‪.‬‬‫هیوا سەلیمی‪ :‬بەڵام نیگەرانییەکە لەوێوە دێت کە هەر ماوەیەک لەوەپێش لەسوەر دەسوتی حکووومەتی عێراقوی هێورش کورایە‬ ‫سەر موجاهیدنی خەڵقی ئێران؟ دیارە لەژێر کاریگەری شیعەکان کە بە ئێران نزیکن؟‬‫عەبدوڵڵا حەسەنزادە‪ :‬ئەمـن بە هـیچ شـێوەیەک نـامەوێ پێشـبینییەکـی وا بـکەم کە حکـوومەتی عێـراق رەفتـارێکی ئـاوا لەگەڵ‬‫هێزە سیاسییە کوردییەکان بکـا‪ .‬لەسـەر یەک پـێموایە ئەوەی لەسـەر موجاهیـدین کـرا شـتێکی بـاش نەبـوو بە قـازنجی عێـراق و‬‫دەوڵەتی عێراق و یەک لەوان خودی دەوڵەتـی مـالیکییش نەبـوو‪ ،‬چـونکە لانـیکەم هەیـمەنەی وەکـوو وڵاتێـک کە خەڵکـی تێـدایە‬‫بەنـاوی پەنـابەر هەیـمەنەی دێنێـتە خـوارەوە و شـتێکی بـاش نـیە‪ .‬بەڵام بەنیسـبەت هێـزە کـوردییەکـانەوە ئەمـن ئەوە نـابینم و‬‫هۆکارێک نابینم بۆ ئەوەی ئەو رەفتارە لەگەل ئەوان بکرێ‪ ،‬چونکە نەلێکدانێکیان دەگەڵ عێراق هەبووە‪ ،‬نە کارێکیـان کـردوە بە‬‫دژی حکـوومەتی ئێسـتای عێـراق بـێ‪ ،‬بەڵکـوو ئۆپۆزیسـیۆنی ئێـران خۆشـحاڵ بـوون بە ئـاڵوگۆڕێکی کە لە عێـراق دێـتە پێشـەوە و‬‫بەچاوی هیوا و ئومێدەوە سەیری دەکەن‪ .‬راستە تەئسیری دەوڵەتی ئێران لەسەر دەوڵەتی عێراق هەیە‪ ،‬بە تایبەت کە تا ئیسـتا‬‫وایە و ڕەنگە لە ئایندەشدا هەر وابێ‪ ،‬جڵەوی حاکمییەت زیاتر بەدەست شیعە مەزهەبەکانەوەیە‪ ،‬بەڵام پێموانـیە ئەوە هۆکارێـک‬‫بێ بۆ ئەوەی کە فشار بـۆ هێـزە کوردسـتانییەکـان بهێـنن و هۆکارێـک بـۆ دوژمنـایەتی دەگەڵ ئەوان نـیە‪ ،‬چـونکە ئەوانەی لەسـەر‬‫خـاکی عێـراق دەژیـن بەوانەشـەوە کە لەسـەر بیـرو بـاوەر دەربەدەر بـوون‪ ،‬دەیـانەوێ لەم وڵاتە بحـاوێنەوە تـا ڕۆژیـک دەرفەتـی‬‫گەڕانەوە و ژیانێکی ئازادانە و سەربەرزانەیان لە وڵاتی خۆیان بـۆ دەڕەخسـێ‪ .‬بەهەرحـاڵ هۆکـارێکی ئـاوا نـابینم‪ .‬جـگە لەوەش‪،‬‬‫وابزانم دەورانی سەوداکردن بە مرۆڤەکان بەسەر چووە‪ .‬بۆ موجاهیدینیش ڕەنگە لە ژێرەوە جاروبـار شـتێکی ئـاوا بکـرێ بەڵام لەو‬‫بارەیەشەوە پێموایە دەوڵەتی عێراق ناتوانێ ساتوسەودا بکا و موجاهیدین بە ئاسانی تەسلیمی ئێران بکـاتەوە‪ .‬چـونکە دەورانـی‬ ‫ئەو شتانە بەسەر چووە‪.‬‬ ‫‪66‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬ ‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬ئهگهر قهراره چارهنووسی كورد دیاری بكرێ بۆچی دهبێ ههر له‬ ‫كوردستانی عێراق دا بێ؟‬ ‫ههڤپهیڤین‪ :‬خالید موحهمهد زاده ‪ -‬سۆران پاڵانی‬‫پرسیار‪ :‬رۆژی ‪٠١‬ی ژانوهریی ئهم ساڵ كوردهكانی عێراق تێكرا بهشداری یوهكی چالاكانوهیان لوه ههڵبەاردنوهكان دا كورد‪ ،‬واتوه‬‫دهنگیان بوهوهدا كوه لە چوارچێووەی عێراقودا بمێننوهوه‪ .‬هوهمان رۆژیوش كوردهكوان روویوان لوه سوندووقهكانی بزووتنوهوهی‬ ‫ریفراندۆم كرد و ‪%٥٩‬ی كوردهكان دهنگیان بهجیابوونهوه دا‪ .‬جهنابتان لهم نێوانەدا جۆرێك نا تهبایی نابینن؟‬‫وهڵام‪ :‬لـهو بـارهیەوه دهبـێ دهستخۆشـی لـه كوردهكـانی عێـراق بهگشـتی و بـه تایبـهتی كاربهدهسـتان و دهسـهڵاتدارانی بكـهم‪,‬‬‫چونكه نموونهیهكی باشیان لـه كـورد بهدهسـتهوه دا هـهروهها ئـهو سـهركهوتنانهش كـه بهدهسـتیان هێنـا سـهركهوتنێكی بـهرچاو‬‫بوون لهگهڵ ئهوهی ئهمن پێموایه له وهزعیهتی ئێستادا دهكرا سـهركهوتنی كـورد بهتایبـهتی لهپهرلـهمانی عێراقـدا زیـاتر بـێ‪,‬‬‫نه له بهرئهوهی وابیر بكهمهوه كه كورد سـهنگی لـهوه زیـاتره‪ ,‬لـه بهرئـهوهی كـه بهشـێك لـه عیراقـی یـهكان بهتایبـهت سـوننی‬‫مهزههبهكان بهشدار نهبوون‪ ,‬بهڵام ئهوهی كه لهبارهی ریفراندۆمهوه كرا‪ ,‬خودی حهرهكهتهكه ههسـتی خـۆمی لـه سـهر دهردهبـڕم‪,‬‬‫حهرهكهتهكه بوونی باشه‪ ,‬یهعنی خهڵك ئهو دهنگه ببیستێ‪ ,‬بهڵام وا فكر دهكهمهوه كه حهرهكهتی ریفراندۆم زیـاتر لـهوهی كـه‬‫لهسهر ئهوه دهنگ بدا دهبێ رووی له ناوهندهكانی دهسهڵات و بڕیاردهر له دنیادا بـێ و هانیـان بـدا بـۆ ئـهوهی بڕیـار بـدهن كـه‬‫كورد ریفراندۆم بكا بۆحهقی خۆی‪ ,‬با ههر بڵێین ئازادیمان دهوێ‪ ,‬سـهربهخۆییمان دهوێ‪ ,‬كـورد هـهموودهم گوتوویـهتی ئازادیمـان‬‫دهوێ‪ ,‬بهڵام كـهس جـوابی نهداوهتـهوه‪ .‬ئـهو ریفراندۆمـه وهختێـك دهتـوانێ تهئسـیری هـهبێ كـه لـه پێشـهوه ڕێكخـراوی نهتـهوه‬‫یهكگرتووهكان و پاشانیش دهسهڵات بهدهستهكان‪,‬بڵێن بهڵێ ئێمه ریفراندۆم له نێو كـورددا پێـك دێنـین‪ ,‬ئهگـهر سـهربهخۆییتان‬‫ویست سهربهخۆییتان بۆ دابین دهكهین‪ .‬ئهوهیه دهتوانێ زامن بێ‪ ,‬ئهو وهختهش مهسهلهكه ئهوهیـه كـه بـۆ تـهنیا بـۆ كوردسـتانی‬ ‫عێراق؟ بۆ ههموو كوردستان نا؟ ئهگهر قهراره چارهنووسی كورد دیاری بكرێ بۆچی دهبێ ههر له كوردستانی عێراقدا بێ‪.‬‬‫ئهگهر چارهنووسی كورد وهكوو فیدرالیزم وهكوو خودموختاری له چوارچێوهی یهك لـه بهشـهكان دا دیـاری دهكـرێ‪ ,‬بهجێیـه رهنگـه‬‫له عێراقدا ئۆتۆنۆمی بدرێ یان ببێته فیدراڵی‪ ,‬لـه توركیـه نـهبێ‪ ,‬لـه توركیـه هـهبێ لـه ئێـران وانـهبێ ئهمـه مومكینـه‪ ,‬بـهڵام‬‫ئهگهر قهراره قسه له سهربهخۆیی كوردان بكرێ بۆ تهنها بهشێكی كوردستان؟ حهق وایه ههوڵ بـدرێ بـۆ ئـهوهی كـه دنیـا بـهوه‬‫رازی بێ له كوردهكان بپرسن چیان دهوێ‪ ,‬دیفاعی لێ بكهن كه تا ئێستا بهداخهوه لهوباره یەوه نـهك هـهر سـهركهوتن بهدهسـت‬‫نههاتوه به باوهڕی من ههوڵی پێویستیش بۆ ئهوه نهدراوه‪ ,‬بهڵام ئایا ناتهبایی ههیه یان نا؟ بهبڕوای مـن ناتـهبایی نیـه‪ .‬لـه‬ ‫‪67‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫بهردوو دهلیل ‪ :‬یهكهم ئهم دوو حهرهكهته یهكێكیان نوێنگهی واقیعییهته‪ ,‬یهكێكیشیان نوێنگهی ئارهزووهكانـه‪ .‬ئـهوهی كهخـهڵك‬‫له ههڵبژاردنهكانی عیراقدا بهشدار دهبن‪ ,‬نوێنگهی واقیعییهتـه و بهشـێكه لـه عیـراق كـه ئیمكـانی جیابوونـهوهی نیـه‪ ,‬كـهوابێ‬‫دهبێ ههوڵ بدا لـهچوارچێوهی ئـهو وڵاتـهدا فهعالیـهتی زیـاتری هـهبێ و نهخشـی زیـاتری پـێ بـدرێ‪ .‬ئـهوی دیكـهیان نوێنگـهی‬‫ئارهزووهكانـه‪ .‬فـارس گوتـهنی‪ \" :‬آرزو بـر نـو جوانـان عیـب نیسـت\"‪ .‬لـه لایـهكی دیكـهوه بهشـداری لـه ههڵبژاردنـهكانی عیـراق‬‫نوێنگــهی سیاســهت و بیروبۆچــون و ههڵوێســتی هێــزه سیاســی یــهكانی كــورده كــه ئــهوان بهرپرســن‪ .‬ئــهوهی دیكــه ئــارهزوو و‬‫بیروبۆچـوونی خـهڵكی ئـازاده كـه دهتـوانن‪ .‬چونكـه قسـهی كهسـی عـادی بـاج و گـومرگی نیـه‪ ,‬بـهڵام قسـهی مـام جـهلال و كـاك‬‫مهسعوود بـاری سیاسـیی ههیـه و گـومرگی سیاسـیی ههیـه و دهبـێ بـاجی سیاسـیی بـۆ بـدهن‪ ,‬بۆیـه پێموایـه ئـهم دوو هەڵبژاردنـه‬ ‫ناتهبایی یان نیه و ههر یهكهی له جیههتێكهوه بیری لێكراوهتهوه‪.‬‬‫پرسیار‪ :‬یهكی دیکە لوه ئامانجوهكانی ههڵبەاردنوهكانی كوردسوتان‪ ,‬پێكهێنوانی حكووموهتێكی هاوبهشوه‪ ,‬بوه سوهرنجدان بوهوهی‬‫كوردستانی عیوراق بوه درێەایوی سواڵانی رابوردوو پشوتی جبهوهی بزووتنوهوهی سیاسویی رۆژهوهڵاتی كوردسوتان بوووه‪ ,‬بووونی‬‫حكوومهتێكی یهكدهست و بوونی پهرلمانێكی كوردی یهكدهست چ تهئسویرێكی لهسوهر رێبهرایوهتیی بزووتنوهوهی سیاسوی لوه‬ ‫كوردستانی ئێراندا بۆ داهاتوو دهبێ؟‬‫وهڵام‪ :‬ئهگـهر بمانـهوێ لێـرهدا زۆر واقیعبینانـه بیـر بكهینـهوه یـان قسـه بكـهین دهبـێ بڵێـین بـوونی حكوومـهتێكی یـهكگرتوو‬‫ئارهزووی ههموو كوردێكی موخلیسه له ههموو پارچهیهكی كوردستان و له هـهموو دنیـادا‪ .‬بـهڵام بـوونی حكوومـهتێكی یهكدهسـتی‬‫كـورد نـابێ بـهو جـۆره تهماشـا بكـهین كـه دهبێتـه پێگهیـهك بـۆ بزووتنـهوهی رزگـاریخوازی كـورد لـه ئێرانـدا كـه ببێتـه پشـتی‬‫جهبههیهك و ئهوهی له فارسی دا پێی دهڵێن \"سكوی پرتاب\" و لێرهڕا ئێمه هێرش بكهینه سهر وڵاتی خۆمـان‪ .‬بـهڵام بههـهرحاڵ‬‫بهئاكام گهیشتنی خهباتی ههر بهشێكی كوردستان سهركهوتنه‪ ,‬جێی ئومێده بۆ ههموو بهشـهكانی كوردسـتان‪ .‬لـه عـهینی حـاڵ دا‬‫نموونهیهك دهداته دهست كه ئهزموونی بهنرخی تێدایـه‪ .‬پاشـانیش ئهگـهر ئـهم حكوومهتـه یـهك بگرێتـهوهو ببێتـه حكوومـهتێكی‬‫رهسمی له بهر زۆر هۆو دهلیل مهجبوور نابێ هێنده نازی دراوسێكانی بكێشێ‪ .‬كه نازكێشانی دراوسێكان زۆر جـار مهیـدانی كـار و‬‫تێكۆشـانی هێـزه سیاسـی یـهكانی كوردسـتانی بهرتهسـك كردۆتـهوه‪ .‬جـارێكی رێبـهرێكی كـورد بـه ئێمـهی گـوت كـه ئێـران پێـی‬‫گوتووین؛ ئهگهر له كرماشان نارنجۆكێك بتهقێتهوه ئێوه مهسئوولن‪ ,‬چونكه سهری فیتنهكـه لـه لای ئێوهیـه! ئێسـتاش ئیحتیـاجی‬ ‫پێی ههبێ مهجبووره ئهوه قبووڵ بكا‪ ,‬بهڵام ئهگهر ئیحتیاجی پێی نهبێ به هیچ جۆر مهجبوور نیه ئهوهی لێ قبووڵ بكا ‪.‬‬‫پرسیار‪ :‬چهند مانگێكیتر دهورهی سهرۆك كۆماریی خاتهموی لوه ئێرانودا بهسوهر دهچوێ‪ ,‬دوای دووی جوۆزهردان كوردهكوانی‬‫ئێران به شهوق و عیلاقهیهكی زۆرهوه بهشداری یان كرد لوه ههڵبەاردنوهكان دا‪ .‬پێتوان وایوه لوه ههڵبەاردنوهكانی داهواتوودا بوه‬ ‫سهرنجدان به شكستی پروژهی ریفورمخوازی له ئێراندا كوردهكان وهك ساڵانی پێشوو پێشوازی لهم ههڵبەاردنانه دهكهن؟‬ ‫وهڵام‪ :‬پێموابێ پرسیارهكهت باش هێنایه گۆڕێ‪ .‬لهجێ دا كه كوردهكان بهشدار بوون حیزبی دێمۆكراتی كوردستان داوای له‬ ‫‪68‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫خەڵك كرد بهشدار بـن‪ .‬لـهو جـۆره داوایانـه حیزبـی دێمـۆكرات دوچـاری گومـان نـهبوو كـه گوایـه ئـهو حهرهكهتـهی پێـی دهڵـێن‬‫ریفورمخوازی دهتوانێ حهرهكهتێكی كاریگهر بێ و رێفورمخوازان ئهوهنده فهرقیان له گهڵ كاربهدهسـتانی دیكـهدا هـهبێ‪ ،‬بـهڵكوو‬‫مهسهلهكه ئهوه بوو كه حیزبی دێمۆكرات وای دهبینی كه مهجالێك ههیه بۆ دهنگدان كه له بچـووكترین دهرهتـانیش دهبـێ كـهڵك‬‫وهربگیرێ‪ ,‬بۆیه داوای له خهڵك كرد كه بهشدار بـن و دوور بـن لـه دهسـتهبهندییهكانی نێـو دهسـهڵات‪ .‬دوای رێفورمخـوازان یـان‬‫پاوانخوازان نهكهون و بۆ خۆیان دهنگ بهو كهسانه بدهن كه پێیان باشه بچنه مهجلیس یان شـووراكانهوه‪ .‬بـه تایبـهت لـه سـهر‬‫شووراكان پێمان وابوو كه شووڕاكان ئهندامێكی زۆریان ههیه له ههموو ئێراندا كه بیست تا بیست وپێنج هـهزار كـهس دهبـوون و‬‫رێژیم ناتوانێ ههمووی كونتروڵ بكا‪ .‬له بهر ئهوه داوامان له خهڵك كرد كه بهشدار بن‪ .‬بهڵام پاشـان هـهموو خـهڵكی ئێـران و‬‫له ههمووان زیاتریش خهڵكی كوردستان تێگهیشتن كه یهكهم ئهوهی كه ههروهك ئێمه دهمـانگوت فـهرقی بـهینی ریفورمخـوازان و‬‫پاوانخوازان له شتی بنچینهیی دا نیه و تهنیا له شێوهی كاردا جیـاوازی یـان ههیـه‪ .‬لـه پاشـان رێفورمخـوازان ئهوهندهشـیان پـێ‬‫جێبهجێ ناكرێ‪ .‬ئێستا خهڵكی ئێران به گشتی و خهڵكی كوردستان بهتایبهتی نائومیـد بـوون لـهوهی كـه رێفورمخـوازان بتـوانن‬‫شتێك به شتێك بكهن‪ .‬بۆیه ههروهك دیتمان له ههڵبژاردنی مهجلیسی حهوتهم دا خهڵكی كهمتر بهشدار بوون‪ .‬ئهمن ئهمجـارهش‬‫وا بیر دهكهمهوه نهك له كوردستان بهڵكوو له هـهموو ئێرانـدا خـهڵكێكی كـهمتر بهشـدار دهبـن و ئاكامهكهشـی هـهر لـه ئێسـتاوه‬ ‫دیاره كه كێ سهردهكهوێ و كێ سهرناكهوێ‪.‬‬ ‫سهڕچاوه‪ :‬ماڵپەڕی ڕۆژنامهی ئاسۆ ‪ /‬ڕێکهوتی ‪ :‬مارسی ‪٢١١٣‬‬ ‫‪69‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬ ‫مامۆستا عەبدوڵڵا حەسەنزادە‪:‬‬ ‫هەمیشە سەربەخۆیی کوردستانم پێ حەقێکی موسەللەم و سروشتیی نەتەوەی کورد بووە‬‫کوردستانی باشوور بە قوناخێکی هەستیاردا دەگوزەرێت و گۆرانکارییەکان بە دوای پرۆسەی ئازادیی عێراق و کوردستاندا خێرا‬‫و چارەنووسسازن‪ .‬لە ماوەی یەک مانگی رابردوودا چەند رووداوی گرنگی وەک سەفەری چاوەڕواننەکراوی عەمر موسا بۆ عێراق‬‫و کوردستان‪ ،‬سەفەری دیپلۆماسی بەڕیز (مەسعوود بارزانی) سەرۆکی هەرێمی کوردستان بۆ ئەمریکا و ئورووپا‪ ،‬سەرفەری سەرۆک‬‫کۆماری عێراق بەڕێز (مام جەلال تاڵەبانی) بۆ ئیتالیاو نەمسا‪ ،‬کونفرانسی سەربەخۆیی کوردستان لە هەولێرو سلێمانی بەڕێوە‬‫چوون‪ ،‬لەڕێدابوونی هەڵبژاردنەکانی پارلەمانی نوێی عێراق‪ ،‬جیا لەوەی ئاراستەیەکی نوێیان بەرەوتی گۆڕانکارییەکانی‬‫هەنووکەیی عێراق بەخشیوە‪ ،‬لەهەمان کاتیشدا کاریگەرییان بەسەر گۆڕانکارییەکانەوە دیارو ئاشکرایە‪ .‬بۆ ئەم مەبەستە‬‫بەباشمان زانی روو بکەینە لای بەڕێز (عەبدوڵڵا حەسەنزادە) سکرتێری پێشووی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران‪ ،‬کە‬‫خاوەنی ئەزموونێکی دوورودرێژە لە سیاسەتدا و هەم رۆشنبیرێکی دیاری میللەتەکەمانە کە جێپەنجەی لەو بوارانەدا ئاشکرا و‬ ‫دیارە بە رادەیەک پێویست بە دووبارە شوناسایی ناکات‪.‬‬ ‫ئا‪ :‬عەلی بوداغی‬‫عەلی بوداغی‪ :‬دەکرێت لە یەکەم وەستاندا ئەو جموجۆڵ و هەوڵانەی کۆمکاری عەرەبی وەک مەترسییەک بۆ داهاتووی‬ ‫عێراق لەژێر تیشکی ئەم گۆڕانکارییانەدا ببینین؟ ئەو گۆڕانکارییانە کە زۆر بە ویستی وڵاتانی عەرەب نین؟‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬ئەمن پێموانیە پێویست بێ بەو چاوە تەماشای هەوڵ و تەقەلاکانی عەمر مووسا و جامیعەی عەرەبی‬‫بکەین‪ .‬بۆ ئەوەی لە عیراقدا کاری نوێ بکەن‪ .‬بەشبەحاڵی ئەوە بە مەترسی نابینم لەسەر عێراق‪ ،‬بەڵکوو بە پێچەوانەوە وا‬‫سەیر دەکەم کە جامیعەی عەرەبی پاش ئەوەی هەوڵێکی زۆری داوە وەزعی عێراق بگۆڕێ‪ ،‬ئەورەوتەی لەعێراق دەستی پێکردوە‪،‬‬‫بیوەستێنێ بەڵام سەرنەکەوت‪ ،‬تەسلیمی واقیعیات بووە‪ .‬ئەوە کە عەمر مووسا لەو دوایییانەدا هەنگاوی بۆ نا‪ ،‬لە واقیعدا‬‫رزگارکردنی ئیعتیباری جامیعەی عەرەبە و بە قەولی خۆیان قوتارکردنی ئەو شتەیە کە بەبەرژەوەندی و سوودی وڵاتانی‬‫عەرەبی و تەواویەتی جامیعەی عەرەبی دەزانن‪ .‬کەوابێ پێموایە نابێ بە چاوی مەترسییەوە چاوی لێبکەین‪ ،‬بەڵکوو وەک دان‪-‬‬‫پێدانانێک بەو واقیعیاتەی تەماشا بکەین کە لە عێراق و کوردستاندا رووی داوە‪ .‬هاتنی عەمر مووسا وەک سکرتێری گشتیی‬‫جامیعەی عەرەبی بۆ کوردستان و چاوپیکەوتنی لەگەڵ ڕێبەرانی کوردو تەنانەت تکاوڕەجای لەڕێبەرانی کورد بۆ ئەوەی‬‫بەشداری کونفرانسێکی لەو بابەتە بن‪ ،‬نیشانەی ئەو قورسایی و سەنگەیە کە بزووتنەوەی کورد ئەمڕۆ لە عێراقدا پەیدای‬ ‫‪70‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫کردوە و نیشانەی ئەوەیە کە بزووتنەوەی کوردستان وەک پارامیترێک لە لێکدانەوە ناوچەیییەکاندا هاتۆتە گۆڕێ و ئەوان‬‫ناچارن حیسابی بۆ بکەن‪ .‬عەمر مووسا لە پارلەمانی کوردستان گوتی‪ :‬بوونم لێرە رووداوێکی مێژوویی و جیاکەرەوەیە‪ ،‬دواتر‬‫لە وتووێژێکی تەلەڤیزیۆنیدا لێیان پرسی مەبەستت لە جیاکەرەوە چیە؟ گوتی‪ :‬جیاکەرەوەی عیراقێک کە ڕۆیشتوە وعێراقێک‬‫کە دروست دەکرێتەوە‪ ،‬ئەمە خۆی نیشانی دەدا کە ئەوان لە وەزعی عێراق تێگەیشتوون و دەیانەوێ خۆیانی لەگەڵدا‬ ‫بگونجێنن‪ .‬بۆیە پێمخۆشە بە گەشبینییەوە بۆ ئەو مەسەلەیە بچین‪ ،‬نەک ئەوەی بە ڕەشبینییەوە لێی بڕوانین‪.‬‬‫عەلی بوداغی‪ :‬عەمر مووسا ها تا بەڵێنی بەشداریی کوردان لە کۆنگرەی نیشتمانیی پێکەوە گونجانی لایەنەکانی عێراق لە‬‫وڵاتی میسر وەربگرێ و وەریشی گر ‪ .‬بەشداریی کورد لەو کۆنگرەیەدا چ ئاکامێک و دەستکەوتێکی بۆ کورد لێ‪-‬‬ ‫دەکەوێتەوە؟‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬بەش بەحاڵی خۆم وا دەبینم‪ ،‬کە ئەو کۆنفرانسە کۆنفرانسێکی بڕیاردەر نیە و نابێ‪ .‬بڕیارەکانی وەک‬‫فارسەکان دەڵێن (ئیلزامئاوەر)نین‪ ،‬وانیە کە دەبێ حەتمەن جێبەجێ بکرێن‪ ،‬بەڵام بەشداریی کورد لەو کۆنفرانسەدا بە‬‫قازانجیەتی‪ ،‬دیارە هەر ئەوەی پێشتر ئاماژەم پێکرد ئەوانەی ناچار کردوە کە دەرک بە قەوارە و سەنگی کورد بکەن و داوا‬‫بکەن کورد لەوێدا بەشدار بن لە دیاریکردنی ئەو خەتەی کە کۆنفرانسەکە دەیباتە پێشێ‪ .‬ئەوە دەستکەوتێکە بۆ گەلی کورد‪.‬‬‫لە پاشان خ باشترە کە ئەو بڕیارانەی لەبارەی وڵاتێکەوە دەدرێن‪ ،‬کە کوردی تێدایە بەحزووری کورد بدرێن و کورد رۆڵی‬‫هەبێ لە نەخشەکێشانی ئەو سیاسەتەدا کە لەبارەی ئەو وڵاتەوە دەکێشرێ‪ .‬بەباوەڕی من حزووری کورد لەوێدا وەرگرتنی‬‫ئیعتیرافی عەرەبەکانە بە بارودۆخی نوێی عێراق و لە هەموویان گرنگتر بە وەزعییەتی کورد و کوردستان لە چوارچێوەی عێراق‬‫و لەئاکامدا لە چوارچێوەی وڵاتانی عەەربیدا وەدەستیان هێناوە‪ .‬بۆیە ئەمن ئەوەشیان بە شتێکی موسبەت (پۆزەتیڤ) و بە‬ ‫دەستکەوت بۆ گەلی کورد لە عیراقی دەزانم‪.‬‬‫عەلی بوداغی‪ :‬بەرێزتان سەرکەوتنی ئەم کۆنگرەیە لەچیدا دەبینن؟ مەبەستەکانی کۆمکاری عەرەبی و لایەنەکانی بەشداربوو‪،‬‬‫تەنانە دژبەر لەو کۆنگرەیەدا لە کوێدا یەک دەگرنەوە؟ بەتایبە هەرکام بە شوێن بەرژەوەندیی تایبەتیی خۆیاندا‬ ‫دەگەرێن‪ ،‬لە سەرووی هەمووانیش بەرژەوەندیی کۆمکاری عەرەب لەگۆڕێدایە؟‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬بێگومان دژە ئاراستەیەکی زۆر لەنێوان بەرژەوەندییەکانی ئەو گرووپانەدا هەیەو ناتەبایییەکی زۆر‬‫لە روانگەو بۆچوونەکانیان سەبارەت بە کێشەی عێراق هەیە‪ .‬هەر کەس یان لایەنێک بچێتە ئەو کۆنفرانسە بۆ ئەوەی بیرو‬‫بۆچوون و دیدگاکانی وی وەک هەن بسەپێن و بچنە پێشێ‪ ،‬باشتر ئەوەیە لە بنیڕا هەر نەچێ‪ .‬چونکی لە کۆبوونەوەیەکی‬‫ئاوادا کە خەڵکی جۆراوجۆر و بە ئامانجی جۆراوجۆر و بە نوقتەنەزەر و بۆچوونی جۆراوجۆرەوە تێیدا بەشدار دەبن‪ ،‬شتی وا‬‫مومکین نیە‪ .‬بەڵام ئەوان ئەگەر بە بۆچوونێکی کراوەوە‪ ،‬بەچاوێکی ئاوەڵا و وردبینەوە بۆ کێشەکان بچن‪ ،‬دەتوانن لەسەر ئەوە‬‫پێکبێن کە داخوازییەکانی هەمووان‪ ،‬هەر کەسێک بە رادەی مومکین لەوێدا لەبەرچاو بگیرێن‪ .‬ئەو خەتەی وا رێبەرایەتیی‬ ‫‪71‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫کوردو رێبەرایەتیی عێراق بە گشتی گرتوویانەتە پێش‪ ،‬لەگەڵ ئەوەی موخالەفەتی زۆری لەگەڵ دەکرێ‪ ،‬هەم لە لایەن خەڵکی‬‫نێوخۆی عێراقەوە و هەم لە وڵاتانی دراوسێ و ئەو وڵاتانەی بەتایبەت کوردیان تێدا دەژی‪ ،‬ئەو رەوتە رەوتێکی دروستە‪.‬‬‫یانی ئەوەی تێگەیشتوە کە وەزعی عێراق لەسەر بنەمای تەوافوق و پێکهاتن بێ‪ ،‬بە دابەشکردنی دەسەڵات بێ‪ ،‬بە دابەشکردنی‬‫سەڵاحیەت بێ‪ .‬بۆ ئەوەی کۆنفرانسێکی سەرکەوتوویان هەبی‪ ،‬دەبێ هەر بەو مەسیرەدا بڕۆنە پێش‪ .‬یانی هەوڵ بدەن پێکبێن‬‫لەسەر ئەو شتانەی دەتوانن‪ ،‬لەسەریەک قازانج و بەرژەوەندییەکانی هەمووان دابین بکەن‪ .‬بەهەرحاڵ وەک دەزانین ئەو‬ ‫کۆنفرانسە زیاتر بۆ ئەوە پێکهاتوە کە کۆنفرانسێکی دیکە لە عێراق ئامادە بکا و وەک لە پێشەوە گوتمان بڕیاردەر نیە‪.‬‬‫عەلی بوداغی‪ :‬رۆژی ‪ ٢١١٥ / ١١ / ١١‬کۆنفرانسی سەربەخۆیی کورد لە هەولێر و درێەەی ئەم کۆنفرانسە لە رۆژی ‪٢١١٥ / ١١ / ١٠‬‬‫لەشاری سلێمانی بە بەشداریی زۆر لایەن و کەسایەتیی سیاسی بەسترا‪ .‬زۆر لایەنی سیاسی بە ستراکتۆر و پێکهاتەی جیاواز و‬‫ئایدیای تەنانە دژ بە یەک لەم کۆنفرانسەدا بەشدارییان کردبوو‪ ،‬ئەمجۆرە کۆنفرانسانە چەندە دەتوانێ گوتارێکی هاوبەش‬ ‫بۆ کورد و کێشەکەی لێبکەوێتەوە؟‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬ئەم کۆنفرانسە زیاتر دەبێ وەک هەنگاوێک چاو لێبکەین‪ ،‬نەک هەر بۆچوونەکانی بەشدارانی ئەم‬‫کۆنفرانسە لێکجودان‪ ،‬لەجێدا مەسەلەی کورد لە هەرکام لە پارچەکانی کوردستان‪ ،‬بۆخۆی ریزە خسووسیات و ریزە سروشتێکی‬‫تایبەتیی هەیە کە لەگەڵ ئەوانی دیکە لێکجیان‪ .‬دۆستەکانیان‪ ،‬دوژمنەکانیان‪ ،‬هەلومەرجی حاکم بەسەر وڵاتەکانداو‬‫سیستمەکان‪ ،‬هەموو جیاوازن‪ .‬بۆیە گەیشتن بە ستراتیژییەکی هاوبەش یان بە نوقتەنەزەرێکی هاوبەش لە کۆنفرانسێکی ئاوادا‬‫چاوەڕوانییەکی واقیعبینانە نابێ‪ ،‬ئەگەر ئێمە چاوەرێی بین‪ .‬بەڵام ئەمە هەرچەندە یەکەمین هەنگاو نیە بەڵام یەکەمین‬‫هەنگاو لە جۆری خۆیدایە و شتێکی باشە بۆ لێکنزیکبوونەوەی بیرو بۆچوون و روانگەکان بەتایبەتی بۆ ئەوەی هەوڵ بدەن‬‫واقیعیاتی هەر کام لە بەشەکانی کوردستان و واقیعیاتی ناوچەکە و ئەو واقیعیاتەی دەوری کێشەی کوردیان داوە‪ ،‬دەرک بکەن‪،‬‬‫واقیعبینانە ئەو نوختەنەزەرە هاوبەشانە هەم پێیبگەن و هەم لە داهاتوودا بە کەڵک بن‪ ،‬بیدۆزنەوە و لەسەری رێکبکەون‪.‬‬‫پێموایە وەک هەنگاوی یەکەم دەبێ سەیری بکەین‪ ،‬دەنا چاوەروانی موعجیزەم لێی نیە و رەنگبێ دەریش بکەوێ کە نەیتوانیوە‬ ‫ئەو موعجیزەیە بکا‪.‬‬‫عەلی بوداغی ‪:‬پێشتر لایەنێکی سیاسیی گەورەی کورد بانگەشەی پێکهێنانی کۆنگرەی نەتەوەیی کوردی کرد کە سێ حیزبی‬‫سەرەکیی کوردستان واتە پارتی دێموکراتی کوردستان و یەکیەتیی نیشتمانیی کوردستان و حیزبی دێموکراتی کوردستانی‬‫ئێران‪ ،‬وەڵامی(نا)یان بەو بانگەشەیە دایەوەو بەمجۆرەش پرۆژەکە سەرنەکەو ‪ .‬دەکرێ ئەم کۆنفرانسە وەک یەکەم هەنگاوی‬ ‫پێکهێنانی وەها کۆنگرەیەک لە داهاتوودا ببینین بۆ ئەوەی ستراتیەیەتی سەربەخۆیی کوردستانی دا بڕێەرێ؟‬ ‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬با ڕوونتر بیڵێین پارتی کرێکارانی کوردستان وەختی خۆی بانگەوازی بۆ کۆنگرەی نەتەوەیی دەکرد و‬ ‫‪72‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫پاشان کۆنگرەی نەتەوەیییان پێکهێنا‪ .‬ئەوە شانسی سەرکەوتنی نەبوو‪ .‬کاتی خۆی ئێمەشیان داوەت کرد‪ ،‬ئێمە حازر نەبووین‬‫بچین و بۆچوونمان هەر ئەوە بوو کە یەکەم کۆنگرەی نەتەوەیی ناوێکی گەەرەیە و نابێ ئەو ناوەی لێبنرێ‪ .‬دەتوانین ناوی‬‫دیکە بۆ ئەو تەوافوق و پێکهاتنەی هێزە سیاسییەکان لە هەموو بەشەکانی کوردستان دابنێین کە لەسەری رێککەوین‪ ،‬بەڵام‬‫هیچ شتێکی لەو بابەتە مومکین نەبوو‪ .‬لەحاڵێکدا ‪ ٥‬حیزب لە ‪ ٩‬حیزب کە کۆمەڵگەی کوردی بێئەوەی خۆیان بیڵێن و بێ‬‫لەبەرچاوگرتنی ئەوەی ئایا پێیان خۆشە یان نا‪ ،‬بە چوار حیزبی سەرەکی ناسراون‪ ،‬پێکەوە لە حاڵی شەڕدان‪ ،‬چۆن کۆنگرەی‬‫نەتەوەیی دەتوانێ پێکبێ و ئەگەر پێکبێ چۆن دەتوانێ بە تەوافوق بگا و چۆن دەتوانێ کارێگەریی هەبێ‪ .‬بەڵام ئایا ئەمە‬‫دەتوانێ هەنگاوێک بێ بۆ پێکهاتنی کۆنگرەی نەتەوەیی یان نا؟ ئەمن دیسانەوە حەز ناکەم ناوی کۆنگرەی نەتەوەیی پێشوەخت‬‫لەسەر شتێکی وا دابنێم‪ ،‬چونکی ئەو ناوانە وەک دروشمی رۆژ تەماشا دەکرێن‪ .‬هەر ناوێک بۆ ئەو شتانەی دادەنێی‪ ،‬پێویستە‬‫مەسئوولانە دایبنێی کە هەڵگری هەموو ئەو مانایە بێ کە وشەکە دەیبەخشێ‪ .‬کۆنگرەی نەتەوەیی کەمێک بەشبەحاڵی خۆم بە‬‫زیادی دەزانم‪ ،‬کە جەمعێک لە ڕیبەرانی سیاسی کۆوە بن لە جیاتی نەتەوەیەک بڕیار بدەن و ناوی لەسەر دابنێن‪ .‬ئەو وەختە‬‫دەتوانی شتی وا ناوی لێ بنێنی کە بەراستی هیچ نەبێ ئەو داخوازانە‪ ،‬ئەو پرۆژانە یان ئەو بەرنامانە کە ئەو رێبەرە سیاسی‪-‬‬‫یانە لەسەری پێکدەگەن‪ ،‬بەریفراندۆم دابنرێ لەهەموو بەشەکانی کوردستاندا‪ ،‬ئەوکات دروستە پێی بڵێی کۆنگرەی نەتەوەیی‪.‬‬‫بەڵام بەهەرحاڵ ئەوە دەتوانێ بە باوەری من یەکەم هەنگاو بێ بۆ تەوافوقێکی گشتی لە نێو هێزە سیاسییەکانی کورد لە‬ ‫هەموو بەشەکانی کوردستاندا‪ .‬جا ئێستا ناوی چی لەسەر دادەنرێ ئەوە دەمێنێتەوە بۆ لێکدانەوەی ئەو کات‪.‬‬‫عەلی بوداغی‪ :‬بەرێزتان ماوەی پتر لە ‪ ٠١‬ساڵ سەرکردایەتیی حیزبێکی سیاسیتان کردوە کە ستراتیەییەکەی خودموختاری بۆ‬‫بەشێک لە نیشتمانی کوردستان بووە‪ .‬ئیستا چۆن دەڕواننە سەربەخۆیی بۆ کوردستان؟ وەک خەونێکی لێکدەدەنەوە یان‬ ‫واقیعێکی سیاسی بێ ئەملاوئەولا لە داهاتوودا؟‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬جارێ با لەپێشدا پرسیارەکەت بۆ راست بکەمەوە‪ ،‬ئەمن هەرگیز سەرکردایەتیی حیزبی دێموکراتم‬‫نەکردوە‪ ،‬هەرچەندە ئوسوولەن وشەی سەرکردەم بۆ رێبەرانی سیاسی پێ شیاو نیە‪ .‬سەرکردە وشەیەکە زیاتر بۆ فەرماندەرانی‬‫نیزامی بەکار دەبرێ‪ .‬پێم باشترە بڵێین رێبەرایەتی‪ .‬ئەمن بەشێک لە رێبەرایەتیی حیزبی دێموکراتی کوردستان بووم‪ ،‬نەک‬‫بڵێین رێبەر یان سەرکردەی بزووتنەوەیەکی سیاسیی وەکوو حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران‪ .‬بەڵام سەبارەت بەوەی کە چۆن‬‫بۆ سەربەخۆیی کوردستان دەڕوانم‪ ،‬پێموابێ ئێستام لەگەڵ ئەو کاتەی بەرپرسیارێتیم لە رێبەریی حیزبی دێموکراتدا هەبووە‪،‬‬‫فەرقێکی نەکردوەو‪ ،‬هەمیشە سەربەخۆیی کوردستانم پێ حەقێکی موسەللەم و سروشتیی نەتەوەیی کورد بووەو ئەوە کە‬‫حیزبەکانی سەر گۆرەپانی سیاسیی خەباتی کورد دروشمی دیکەیان وەک خودموختاری و دێموکراسی هەڵگرتوە یان جاری وایە‬‫بەپێی هەلومەرج بە کەمتر لەوەندەش رازی بوون لە هێندێک بەشی کوردستاندا‪ ،‬ئەوە خۆگونجاندنە لەگەڵ واقیعیاتی‬‫مەوجوود کە لەوە زیاتری هەڵنەگرتوە و ئیمکانی دروشمی لەوە زیاتری تێدا نەبووە‪ ،‬ئەگەر واقێعبینانە و وەک حیزبێکی‬‫واقێعبین سەیری هەلومەرجەکەمان کردبێ‪ ،‬ئەگینا پێموایە ئەوە شتێکی زۆر نیە بۆ نەتەوەی کورد وەکوو هەموو نەتەوەکانی‬ ‫‪73‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫دیکە‪ ،‬نەتەوەی زۆر بچووکتر بەرێژە و بە خاک لە میللەتی کورد‪ ،‬سەربەخۆیی وڵاتی خۆیان هەیە‪ ،‬بۆ کورد نەیبێ؟ ئەوکات‬ ‫وام دیوە و ئێستاش وای دەبینم و لە داهاتووشدا هەر وای دەبینم‪.‬‬‫عەلی بوداغی‪ :‬بەبڕوای ئێوە پرۆسەی دێموکراسی لە عێراق و گۆڕێنی دیکتاتۆری بە دەسەڵاتێکی خەڵکی هەلێکە بۆ گەلانی‬ ‫عێراق هەڵکەوتوە یان پێویستییەکی حەتمییە کە هەموو ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەراست دادەگرێ؟‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬پێموانیە ئەو دووانە زۆر لە یەک جیاواز بن‪ ،‬واتە لە بەرامبەر یەک وەستاون‪ .‬بە باوەڕی من ئەوەی‬‫لێرە ڕووی دا هەم هەلێکە بۆ گەلی کورد و گەلانی ئێراق رەخساوە‪ ،‬هەم لە عەینی حاڵدا وا وێدەچێ پرۆسەیەک بێ کە‬‫دەیەوێ هەموو ناوچەکەمان دابگرێ‪ ،‬ئەمن هیوادارم ئەو پرۆسەیە لە مەبەستەکان و ئامانجەکانیدا بەردەوام بێ بەڵام ئارەزوو‬‫ناکەم لە وەسیلە و ئامرازەکان بەردەوام بێ‪ .‬چونکە ئەو وەسیلەیەی تا ئێستا لە ناوچەکەدا بەکار هێنراوە بۆ گەیشتن بە‬‫ئامانجەکانی‪ ،‬بەداخەوە ئەزیەت و ئازار و خوێن و فرمێسکێکی زۆری بو ئەو گەلانەی دەبێ ئازادییان بەدیاری بۆ بێ‪ ،‬بە دواوە‬‫بووە و ئەمن ئارەزوو ناکەم ئەوە بەردەوام بێ‪ ،‬بەڵام ئارەزوو دەکەم ئەو رەوتە لە هەموو وڵاتانی ناوچەکە و تەنانەت لە‬ ‫هەموو دنیادا بەردەوام بێ و سەربکەوێ بۆ دابینبوونی ئازادی و دێموکراسی و یەکسانی و عەدالەتی کۆمەڵایەتی‪.‬‬‫عەلی بوداغی‪ :‬بەڕێزتان دەنگی ئەرێنی کوردی باشوور بە ڕەشنووسی دەستووری هەمیشەیی عێراق چۆن لێکدەدەنەوە‬‫لەحاڵێکدا ڕێبەرایەتیی کوردی ئەم پارچەیە هەمیشە کوردستانی باشووریان بە بەشێکی بەزۆرلکێنراو بە عێراق باس کردوە و‬ ‫ئێستا بە پێی ئەم دەستوورە کورد بۆ خۆی و بەدەنگ و ئیرادەی خۆی کوردستانی بە فەرمی بە عێراقەوە لکاند؟‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬ئەوە کە کوردستانی عێراق بەزۆر لکێنراوە بە عێراقەوە‪ ،‬رستە یان عیبارەتێک نەبووە لەلایەن‬‫بەرپرسانی پلە یەکی کوردەوە بەکار برابێ‪ ،‬زیاتر ئەوان عیبارەتی وەزینترو سەنگینتریان بەکار هێناوە‪ .‬کە وەختی خۆی‬‫عێراق دروست بووە لەپێکهاتنی عێراقداو لکاندنی کوردستان پێیەوە پرسێک بەنەتەوەی کورد نەکراوە‪ ،‬یانی ئەوان قسەکانیان‬‫وردتر بووە لە رووناکبیرێک کە بە ئازادی دەنووسێ‪ ،‬بەڵام بە باوەڕی من ئەوە هیچ ناتەبایییەکی لەگەڵ ئەو داوایە نیە‪.‬‬‫بەڵێ کورد زوڵمی لێکراوە‪ ،‬کورد پرسی پێنەکراوە بۆ ئەوەی دابەش بکرێ‪ ،‬لەگەڵ ئێران بێ‪ ،‬لەگەڵ عێراق بێ‪ ،‬لەعەینی‬‫حاڵیشدا بەوە رازی دەبێ کە لەچوارچێوەی ئەو وڵاتەدا بەشێوەی فیدرالیکردنی وڵاتەکە مافەکانی وەدەست بێ‪ ،‬چونکی ئەمەش‬‫دیسان نیشانەی گەشە و چوونەسەری ئاستی فیکری و سیاسیی رێبەرایەتیی کوردە‪ ،‬کە هەلومەرجەکە هەڵدەسەنگێنێ‪ ،‬هاوکێشە‬‫و تەرازووی هێز لەنێوان خۆی و دەوڵەتەکەیدا‪ ،‬لەنێوان هێزە نێونەتەوەیییەکاندا هەڵدەسەنگێنێ و تەماشا دەکا ئەوەی کە‬‫ئیمکانی پێکهێنانی هەیە ئەمەیانە‪ .‬جارێکی دیکە ئەوەم گوتوە‪ :‬بە باوەڕی من ئەگەر قەرار بێ مەسەلەی کورد بە شێوەی‬‫دیکە چارەسەر ببێ‪ ،‬نابێ ئێمە چوار کوردستانمان هەبێ‪ .‬ئەگەر وا بڕیارە کوردستان مافی خۆی وەدەست بێنێ و دەوڵەتی‬‫سەربەخۆی خۆی پێکبێنێ بۆ کوردستانی عێراق و کوردستانی ئێران و ئەوی دیکە و ئەوی دیکە؟ بۆ کوردستان نا؟ کەوابی‬‫ئەوەیان دەکەوێتە قۆناغێکی دیکە‪ ،‬ڕەنگبێ باشترین رێگە بۆ چارەسەری کێشەی کورد ئەگەر هەموو لایەنەکانی بەرژەوەندیدار‬ ‫‪74‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫لە مەسەلەی کورد مەسئوولانە تێیدا بەشدار بن‪ ،‬لەو قوناغەدا ئەوە بێ کە کوردەکان لەهەموو بەشەکانی کوردستاندا مافەکانی‬‫خۆیان لەو چوارچێوەیەدا وەدەست بێنن‪ ،‬مافە رەواکانی خۆیان‪ ،‬جا ئەوە دەمێنێتەوە بۆ قوناغێکی دواتر کە ئەو پرۆسەیەی‬‫باسمان کرد لە ناوچەکەدا تەواو جێبەجێ بوو‪ ،‬ڕەنگە ئەو کات یەکگرتنێکی وا لەو وڵاتانەدا پێک بێ کە ئەوەی هێندێک بە‬‫خەیاڵ باسی دەکەن‪ ،‬کۆنفیدراسیۆنێک لە ناوچەدا پێک بێ کە کورد هەمووی بەسەر یەکەوە بەشێکی ئەو کۆنفیدراسیۆنە بێ‪،‬‬‫عەرەب بەشیک بێ‪ ،‬تورک بەشێکی بێ‪ ،‬فارس بەهەمان شێوە‪ ،‬تەنانەت ئازەربایجانی و بلووچیش و ئەوی دیکە ئەوی دیکە‬‫چەند بەشێکی دیکەی بن‪ .‬ڕەنگبی لە هەلومەرجێکی ئاوادا نە بۆ کورد پێویست بێ حەتمەن وڵاتێکی بەجیای هەبێ‪ ،‬نە بۆ ئەو‬‫لایەنانەی دیکەی کە بەرژەوندییان هەیە لە کێشەی کورد‪ ،‬گرنگ بێ کە کورد واقیعیەتێکی مەوجوود و یەکپارچەی هەبێ‪،‬‬‫دیارە بەداخەوە ئەوە وەک ئامانجێکی دوورەدەست دێتە بەرچاو‪ ،‬بەڵام لەحاڵەتێکی ئاوادا بیرکردنەوە و لێکدانەوەی ئینسانەکان‬‫دەگۆڕێ‪ ،‬بە تایبەتی ئەوە بۆیە دەڵێم هەر ئێستا سەردەمی ئەو یەکە بچووکانە بەسەر چووە‪ ،‬پێشکەوتنی زانست و تەکنیک و‬‫بازاڕی ئابووریی دنیا و ئاڵوگۆڕەکانی کۆمەڵگەی ئینسانی لە داهاتوودا زۆر زەحمەتە بەرگەی ئەم یەکە چکۆلە چکۆلانە بگرێ‪.‬‬‫دەبێ یەکەی گەورە و گەورەتر دروست ببن‪ ،‬هەر ئەوەی ئێستا دەیبینن وڵاتانی ئورووپایی لەگەڵ ئەوەی هەموویان دەوڵەتی‬‫سەربەخۆیان هەیە‪ ،‬هەموویان ئەندامن لە رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکاندا بەڵام هەوڵ دەدەن یەکبگرن چونکە لە فەزای‬‫بچووکدا ناتوانن ببزوون‪ ،‬ناتوانن گەشە بکەن‪ ،‬جا ڕەنگە ئەوەی ئێستا هەیە لەبەر ئەوە بێ کە واقیعیاتەکە ئەوە هەڵ‬ ‫دەگرێ‪ ،‬ئەوە لەوپەڕی ئاگایی سیاسیی ڕێبەرانی کوردەوە سەرچاوە دەگرێ‪.‬‬ ‫عەلی بوداغی‪ :‬بەڕێز عەبدوڵڵا حەسەن زادە سوپاس بۆ بەشداریتان لەم وتووێەە دا‪.‬‬ ‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬سوپاس بۆ ئێوەش‪.‬‬ ‫سەرچاوە ڕۆژنامەی سەکۆی جەماوەر ژمارە‪٨٣٥ :‬‬ ‫ڕێکەوتی‪٢١ :‬ی نوڤەمبەری ‪٢١١٣‬‬ ‫‪75‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬ ‫دامهزرانی یهكیهتیی ژنان له سهردهمی كۆماری كوردستان دا‬ ‫وتووێە له گهڵ سیاسهتمهداری تێکۆشهری کورد بهڕێز مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬ ‫دیمانه‪ :‬شنۆ مێهرپهروهر‬‫پرسیار‪ :‬یهكێك له دهسكهوته ههرهگرینگهكانی كۆماری كوردستان‪ ،‬دامهزراندنی یهكیهتیی ژنانی دێمووكراتی كوردسوتان بووو‪،‬‬‫له ‪٢٢‬ی رهشهمهی ساڵی ‪ ١٠٢٢‬دا‪ ،‬به بوڕوای بوهرێزتان ژنوان توا چهنود توانیویانوه لوهو دهسوكهوته گرینوگ و پوڕ بایهخوه كوهڵك‬ ‫وهرگرن؟‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬لـهپێش دا ئیجـازه دهخـوازم بـهو بۆنهیـهوه پیرۆزبـایی لـه ژنـانی كوردسـتان بهگشـتی و بهتایبـهتی لـه‬‫تێكۆشهرانی نێو ریزهكانی یهكیهتیی ژنانی دێموكراتی كوردستانی ئێران بكهم‪ .‬له جوابی پرسیارهكهدا‪ ،‬ئهمن پێموایه ئهگهر بـه‬‫پێوانهی ئهمڕۆكه ههڵیسهنگێنین‪ ،‬رهنگه پێمان وابی كه ژنان نهیان توانیوه لهو دهسـكهوته بـهو شـێوهیهی كـه پێویسـته كـهڵك‬‫وهربگرن‪ .‬بهڵام وا باشه پیاو له ههر مهسهلهیهكی وادا بۆ ههڵسهنگاندنی بگهڕێتهوه وهختی خۆی‪ ،‬بگەڕێینـهوه بـۆ شهسـت سـاڵ‬‫لهمهوبـهر‪ ،‬بـۆ كۆمـهڵی ئـهو وهختـی كـوردهواری كـه ژنـان بـه ئینسـانی ئهگـهر بڵـێم پلـه دوو خـاترم گرتـوون دهنـا بـه ئینسـانی‬‫پلهسێش دهناسران‪ ،‬دهركهوتنی ژنان بۆخـۆی عـهیبێك بـوو‪ ،‬ژن حـهقی نـهبوو حـهتنا لـهنێو خانـهوادهش دا‪ ،‬بێتـه ئهوجێیـه كـه‬‫میوانی لـێدانیشتوه‪ ،‬له مهجلیسان دا بهشدار بێ‪ .‬له ههلومهرجێكی ئاوادا رووناكبیرێكی گهوره ههڵ دهكـهوێ (مهبهسـتم پێشـهوا‬‫قــازی موحهممــهده) كــه لهگــهڵ ئــهفكاری تــازهی نــهك كۆمــهڵی كــوردهواری‪ ،‬نــهك ئێــران و تهنانــهت نەک هــهر رۆژهــهڵاتی‬‫نێوهراستیش‪ ،‬بهڵكوو دهگهڵ ئەفکاری تازهی دنیای پێشكهوتوو دهژی‪ .‬ئهو ههوڵ دهدا رێگایـهك بـۆوهی بكاتـهوه كـه ژنـان وهكـوو‬‫ئینسانی پله یهك سـهیر بكـرێن‪ ،‬لـه تێكۆشـانی سیاسـی و كۆمهڵایـهتیدا بهشـدار بـن‪ ،‬نهقشـی خۆیـان بـهو جـۆره كـه پێویسـته‪،‬‬‫(ئهوهنـدهی دهكـرێ)‪ ،‬بـازی بكـهن‪ ،‬ئهگـهر تهماشـای ئـهوه بكـهین دیـاره حیزبـی دێمـوكرات رهنگـه كهسـی دیكـهی وهكـوو قـازی‬‫موحهممهدی تێدا نهبووبێ‪ ،‬بهڵام هیچ نهبێ قوتابیی باشی هـهبوون كـه حـازر بـوون فیكرهكـانی وی‪ ،‬ئیـده پێشـكهوتووهكانی وی‬‫وهربگرن‪ .‬ئهوه بۆخۆی زۆره‪ .‬حیزبی دێموكراتیش دیاره باوەڕی بهو شتانه هێناوه‪ .‬لـه فورسـهتێكی ئاوادایـه كـه رێگـه دهدرێ بـه‬‫دروستبوونی رێكخراوێكی تایبهتی بۆ ژنان كه ئێستاش رهنگه بهتهواوی مـهعلووم نـهبێ‪،‬ناوی چیـه؟‪ .‬ئهگـهر تهماشـای رۆژنامـهی‬‫\"كوردستان\" دهكهین‪ ،‬رهنگه دهقاودهق نهبێ‪ ،‬بهڵام شتێكی لهو بابهته دهڵــێ \"حیزبـی دێمـوكراتی ژنـان\"‪ ،‬ئهوانـهی كـه وهبیریـان‬‫دێ دهڵێن‪ ،‬ناوی یهكیهتیی \"یایانی\" كوردستان بووه‪ ،‬كهلیمهی \"یا\"ی له كوردستان بـۆ ئیحتـرام لـهجیاتی خـانم بـهكار دهبـرێ ‪،‬‬‫به ههرحاڵ رێكخراوێك بۆ ژنان پێك دێ‪ ،‬ژنان لهو بارهیهوه ئهگهر تهماشای ههلومهرجی ئهو وهختـی بكـهین دهتـوانم بڵـێم بـه‬‫باشترین شێوه ئیستیفادهیان له وهزعهكه كرد‪ .‬پێش ههموو شتێك بهوهی كه هاتنـه نێـو كـۆمەڵ‪ .‬ئـهوهش دیسـان دهستپێشـخهریی‬ ‫‪76‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫شوجاعانەی شهخسی پێشهوا قازی موحهممهد و دوایهش هێندێك لـه رێبـهرانی حیـزب كۆمـهكی كـردوه كـه مهسـهلهن وهك هـهموو‬‫كهس دهزانێ‪ ،‬مینا خانمی قازی هاوسـهری پێشـهوا قـازی موحهممـهد‪ ،‬نهفـهری یهكـهمی ئـهو رێكخـراوهی ژنـان بـووه‪ ،‬لـه پاشـان‬‫هێندێك له ژنهكانی دیكه ئهوانهن كه له دهوروبهری حیزب بوون‪ ،‬مهسهلهن خانمی شاسـولتان خـانمی فـهتاحی قـازی‪ ،‬هـهر لـه‬‫بنهماڵهی قازییه‪ ،‬خانمی رهعنا فرووههر‪ ،‬خانمی خهدیجـهی حهیـدهری‪ ،‬ئهوانـه لـه ژنـانێكن كـه لـه خانـهوادهکانی نێزیـك لـه‬ ‫رێبهرایهتیی حیزب و كۆمارن‪.‬‬‫دهستپێشخهری یان كردوه‪ ،‬ئهوانهیان هێناوه له تێكۆشانی سینفیی ژناندا بهشداریان كردوون‪ ،‬ئهگهر حیسابی وهی بكـهین ئـهوان‬‫باشیان تـوانی ئیسـتیفاده بكـهن‪ ،‬ئهوهڵـهن هاتنهنێوجامیعـه‪ ،‬رێكخراویـان پێـك هێنـا‪ ،‬حـوزووری خۆیـان و تواناكـانی خۆیانیـان‬‫نیشـان دا‪ ،‬ئهگـهر بگهرێینـهوه بـۆ رۆژانـی جمهـووری‪ ،‬تهماشـا دهكـهین لـهزۆر موناسـهبهت دا ژنێـك ههسـتاوه هـاتوه پـهیامی‬‫خوێندۆتهوه‪ ،‬ئهو وهختی ژن حهقی نهبوو له مهجلیسێكی خسووسیدا قسـان بكـا‪ ،‬وهجـهواب بـێ‪ ،‬بـاوەڕ كـهن ئێسـتاش بـهقایـای‬‫ماوه كه ئهگهر ژن دێته نێو قسان له خانهوادهدا‪ ،‬دهڵێن ئهتۆ قسان مهكه‪ ،‬حـهقی تـۆ نیـه قسـهی لــێبكهی‪ ،‬ئـهو وهختـی هـهر‬‫كفــر بــوو‪ ،‬بــهڵام دێ لهپشــتی میكرۆفــۆن بــێ ئــهوهی دهســتی بلــهرزێ‪ ،‬زاری تێكــهڵ پێكــهڵ بــێ‪ ،‬وتــار دهخوێنێتــهوه‪ ،‬شــێعر‬‫دهخوێنێتـهوه‪ ،‬ئـهوه شـتێكی یـهكجار زۆر بـوو‪ ،‬خۆیـان نیشـان دا خۆیـان رێكخسـت‪ ،‬تواناكانیـان نیشـان دا‪ .‬ئـهمن پێموایـه ئهمـه‬‫ئهگهر به پێوانهكانی ئێستاش حیساب بكهین به دهسكهوتی گهوره حیساب دهكرێن‪ ،‬جگه لهوهش شاراوه نیه كه ئـهوهی ئێسـتاش‬‫ههمانه‪ ،‬لهواقیع دا درێژه و ئیمتیدادی ئهوهیه كه لهو وهختهدا دهستی پێكردوه‪ ،‬ئهوهی كـه مهشـهووره‪ ،‬دهڵـێن رێگـهی هـهزاران‬‫فرسهق‪ ،‬به ههنگاوێك دهست پێدهكا‪ .‬ئهمه ههنگاوێك بوو هـهنگاوێكی بڵینـدیش بـوو‪ ،‬نـهك هـهنگاوێكی بچـووك‪ .‬كـهوابێ دهبـێ‬‫ههم بهرێزهوه یادی ئیقدامی پێشهوا و كۆماری كردستان و حیزبی دێموكـۆاتی كوردسـتان بكهینـهوه‪ ،‬هـهم تهقـدیر لـه بهشـداریی‬‫چالاكانهی پێشهنگانی بزووتنهوهی ژنان له ئێران و یهكیهتیی ژنانی دێموكراتی كوردستانی ئێران بكهین كه رچهكهیان شـكاند‪،‬‬‫ئهو كهندوكۆسپهیان لابرد‪ .‬له پاشان بناغهیهكیان دانا كه هـهتا ئێسـتاش یهكیـهتیی ژنـانی دێمـوكراتی كوردسـتانی ئێـران لـه‬ ‫سهری دهڕوا‪.‬‬‫پرسیار‪ :‬پێتانوایه ژنان‪ ،‬مهبهستمان یهكیهتیی ژنانی دێموكراتی كوردستانی ئێرانه‪ ،‬كه شهست ساڵهی تهموهنی تێپوهڕ دهكوا‪ ،‬چوی‬ ‫بكا بۆئهوهی چالاكانهتر و به ئینسیجامێكی زۆرترهوه له خهباتی نهتهوایهتی كورددا بهشداری بكا؟‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬ئهمن پێموایه ژنان خ وهكوو ژن وهكـوو یـهك عونسـور‪ ،‬خ وهكـوو یهكیـهتیی ژنـان و وهكـوو رێكخراوێـك‬‫دوو ئهركیان له پێشه‪ ،‬ئهركێكیان ئهوهیه وهكوو ههموو ئهندامانی كۆمهڵ له خهباتی نهتهوایهتیدا بهشدار بـن‪ ،‬چونكـه حـهللی‬‫موشكیلی نهتهوایهتی به بێشك كۆمهك دهكا به حهللی ههموو گیروگرفتهكانی دیكهی كۆمهڵایهتی‪ ،‬ئابووری‪ ،‬فهرهـهنگی و‪ ...‬تـا‬‫نهتهوهیهك چارهنووسی خۆی به دهستهوه نهبێ‪ ،‬زهحمهتـه بتـوانێ ئـهو گیروگرفتانـهی دیكـه كـه بـه دهرهجـه دوو و دهرهجـه سـێ‬‫حیسـابن چارهسـهر بكـا‪ ،‬جـا ئـهمن لـه وهڵامـی پرسـیارهكهدا‪ ،‬پێموایـه ژنـان هـهروهها یهكیـهتیی ژنـانیش چـالاكن‪ .‬ئـهمن بـهو‬ ‫‪77‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫عهینهكه رهشهوه تهماشای ئهو شتانه ناكهم‪ .‬پێمخۆشه شتهكان له چوارچێوهی وهزعی مهوجووددا ههڵسهنگێنم‪ ،‬ئهگهر تهماشـای‬‫ئهوه بكهن ژنان له خهباتی نهته وایهتیی میللهتی كـورددا بهشـدارن‪ ،‬بگـهڕێوه بـۆ تـاریخی ئـهو بیسـت و حـهوت سـاڵهی كـه بـه‬‫هاتنه سهركاری جمهوریی ئیسلامی دهست پێدهكا‪ .‬لهو ماوهیهدا به سهدان و بگره به ههزاران تێكۆشهری ژن دهبیـنن‪ ،‬دهبیـنن كـه‬‫لهنێو ریزهكانی پێشمهرگهش دا‪( ،‬كاری پێشمهرگایهتی شاراوه نیه‪ ،‬كارێكی سهخته)‪ ،‬ئێمه نـاوی بـه دهیـان و سـهدان عونسـوری‬‫ژن دهبینـین كـه پێشـمهرگایهتی یـان كـردوه‪ ،‬لـه خـهباتی چهكدارانـهدا بهشـدار بـوون و تهنانـهت شـههیدیش بـوون و زۆر نـاوی‬‫بهرزی شههیدانیشمان ههیه كه له ژنانن‪ ،‬كهوابی ئهوان ههر ئێستا لە ئیدارەی وڵاتدا بهشـدارن‪ ،‬پاشـان ئێسـتا ئهگـهر تهماشـا‬‫بكهین‪ .‬ژنان وهكوو عونسوری ژن له داخلی وڵاتدا له تێكۆشانی سینفی یان سیاسی بهڕاستی بهشدارن‪ ،‬ژنانی زۆر ئازامـان هـهن‪،‬‬‫ئاگاهیی سیاسی یان لایـهقی خۆیانـه‪ ،‬یـانی بـهو جـۆره كـه حهقیانـه‪ ،‬چونكـه ئهگـهر ژنـان لـه هێنـدێ بـارهوه قابلییـهتیان لـه‬‫پیـاوان پتـر نـهبێ‪ ،‬بـه بێشـك لـه پیـاوانیش كـهمتر نـین لـه بـاری ئیسـتعداد و لێوهشـاوهیییهوه‪،‬له پاشـان بـه جورئـهت و‬‫بهشههامهتهوه هاتوونه مهیدان‪ ،‬تهنانهت هێندێ لهمپهریشیان به ئازایهتیی خۆیـان پهڕانـدوون‪ .‬رهنگـه ئێستاشـی لهگـهڵ بـێ‪،‬‬‫هێنـدێك سـوننهتمان مـابن لـه كۆمـهڵی كـوردهوهاریدا كـه بنهماڵـه‪ ،‬باوكـان‪ ،‬برایـان‪ ،‬مێـردان حـهزیان لهوهنـهبێ كچـهكانیان‪،‬‬‫خۆشكهكانیان یان ژنهكانیان زۆر واریدی فهعالییهتی سیاسی و ئیجتماعی ببن‪ ،‬بهڵام بهو حاڵه ئهو لهمپهرانهیان پهڕاندوه لـه‬‫فهعالییهتی سیاسی یان كۆمهڵایهتی یـان نهتهوایـهتیدا بهشـدارن‪ .‬ئـهوه جێـی شـانازییه و ئهگـهر تهماشـای یهكیـهتیی ژنـان و‬‫بڵێین فهعالییهتی سیاسی ـ رێكخراوهییش بكهین دیسان ژنان لهنێو حیزبـی دێمـوكراتی كوردسـتانی ئێرانـدا وهك ئهنـدام هـهن‪،‬‬‫لـهنێو كـادر و پێشـمهرگهی حیزبـی دێمـوكراتی كوردسـتانی ئێرانـدا بـه خۆشـی یـهوه كهسـانی وامـان هـهن كـه جێگـای شـانازین و‬‫فهعالییهتیان زۆره و ئهگهر تهماشای كاری خودی یهكیهتیی ژنانیش بكهین ئـهمن وهزعییـهتی یهكیـهتیی ژنـان ئێسـتا بـه باشـی‬‫ههڵدهسهنگێنم‪ ،‬به تایبهتی له حهوت‪ ،‬ههشت ساڵی ئهخیردا ئهم یهكیهتی یه‪ ،‬ههنگاوێكی تـازهی بـهرهوپێش نـاوه‪ :‬گوڤـارێكی‬‫ههیه‪ ،‬پیاو بهرێزهوه تهماشای دهكا‪ ،‬یهكیهتیی ژنان دهتوانێ شانازیی پێوه بكا و بینێرێته نێو گۆڤارهكانی تایبـهت بـه ژنـان‪،‬‬‫كـه رهنگـه قـهت لـه رابـردوودا شـتی ئـاوای نـهبووبێ‪ ،‬بهرنامـهی رادیـۆیی ههیـه‪ ،‬دیسـانهكه موحتهرهمـه‪ ،‬لهپاشـان بهرنامـهی‬‫فێركردنی ههیه بۆ ژنان‪ .‬له مهجالاتی جۆراجۆردا توانیویهتی دهوره بكاتهوه با دهوری كورتخایهنیش بن‪ ،‬بهڵام سـهعی بكـا لـه‬‫بـواری جۆراوجـۆردا ژنـان و كچانێـك كـه یهكیـهتیی ژنـان دهسـتی وێیـان رادهگـا فێـری شـتی تازهیـان بكـا لهوانـهش بـهولاوهتر‬‫یهكیهتیی ژنان با لهرادهی پێویستیش دا نـهبێ (دڵخـواز نیـه بـه بێشـك)‪ ،‬بـهڵام پێوهنـدیی دهگـهڵ رێكخراوهكـانی دیكـهی ژنـان‬‫ههیـه بهتایبـهتی لـه كوردسـتاندا‪ ،‬دهگـهڵ رێكخراوهكـانی ژنـان‪ ،‬دهگـهڵ زۆربـهیان پێوهنـدیی ههیـه‪ ،‬دهگـهڵ هێنـدێ رێكخـراوی‬‫خـاریجی كوردسـتان بڵێـین رێكخـراوی ژنـان لـه ئێـران یـان لـه هێنـدێ جێگـای دیكـه‪ .‬هێنـدێك پێوهنـدیی دامهزرانـدوون‪ ،‬رێگـای‬‫لهبهردهم ئاوهڵایه كه شتی گهورهتر لهوهش بكا مهسـهلهن ئـهو بهینانـه وانیشـان درا كـه یهكیـهتیی لاوان لـه یهكیـهتیی لاوانـی‬‫سـهربه ئهنتێرناسـیونالی سوسیالیسـت دا‪ ،‬وهرگیـراوه‪ ،‬نـهخەیر دهكـرێ بڵێـین فـهعال بـوو‪ ،‬دهنـا هـهر ئـهو رۆژهی كـه ئێمـه وهك‬‫حیزبی دێموكرات بووینـه عـوزوی ئهنتێرناسـیونالی سوسیالیسـت‪ ،‬هـهر لـهو رۆژهدا كورسـییهك بـۆ یهكیـهتیی ژنـان و یهكیـهتیی‬ ‫‪78‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫لاوان لهنێو یهكیهتی یهكانی ژنان و لاوانی سهربه ئهنتێرناسیونالی سوسیالیست دانراوە‪ ،‬ههر لهو رۆژهوه ئێمه ههقمان هـهبووه‬ ‫ببین به ئهندام لهو یهكیهتی یانهدا بهڵام ئێستا دهستیان به چالاكیی كردوه‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬پێتان وایه به فهعالییه دهتوانن ئهم كاره بكهن؟‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬بهڵـێ‪ ،‬كورسی یهكه ههیه‪ ،‬بهڵام دهبێ عهناسیری چالاكت ههبێ‪ ،‬ئهمن بهش بهحاڵی خۆم زۆرم ههوڵ‬‫دا كه لانی كهم یهك ژنی وا ههبی ههم زمان بزانێ ههم بتوانێ وهخت دابنێ‪ ،‬مایه لهخۆی دابنـێ بـۆ ئـهوهی بچـێ كورسـی یهكـه‬‫بگرێتـهوه لـه پاشـان لـه موناسـەباتی جۆراوجـۆردا‪ ،‬مهسـهلهن ههیئـهتێك دهچـێ بـۆ سـیمینارێك‪ ،‬بـۆ فسـتیڤالێكی ژنـان‪ ،‬بـۆ‬‫كۆنگرهیـهكی ئهنتێرناسـیونالی ژنـان‪ ،‬ههئیهتهكـه ئـهو وهختـی مـهجبوور نیـه حهتمـهن هـهر ئـهو كهسـه بـێ یـان بهتایبـهتی لـه‬‫دهرهوهی وڵات بێ‪ ،‬له دهرهوهی وڵات دهبێ ئهڵقهیهكت ههبێ كه فهععال بێ‪ ،‬بـهڵام بـۆ ئـهو موناسـەبەتانه باشـتره یـهك‪ ،‬دوو‪،‬‬‫سێ‪ ،‬چوار‪ ،‬چهندی مومكین بێ له داخیلی وڵاتهوه بچن‪ ،‬ئهوزاعی وڵات چاتر بزانن‪ ،‬له پاشان وهكوو نموونهی ژنی كورد كه لـه‬‫كۆمهڵی كوردهواری یهوه چووه نیشانی هاوكار و هاودهردهكـانی خۆیانیـان بـدهن \" بـهڵام بـۆ ئـهوهی لـهم قوناغـهدا باشـتر گهشـه‬‫بكـا‪ .‬ئـهمن پێموایـه یهكیـهتیی ژنـان ئهمڕۆكـه مهیـدانێكی بهرتهسـكی ههیـه‪ ،‬یهكیـهتیی ژنـان نـاتوانێ لـهنێوخۆی وڵاتـدا بـه‬‫ئاشكرایی فهعالییهتی ههبێ‪ ،‬یهكیهتیی ژنان حیزبی سیاسـی نیـه كـه بچـێ كـاری تهشـكیلاتیی نهێنـی بكـا‪ ،‬ئهگـهر وای لــێهات‬‫ئهوهی بوو به ئهندامی تهشكیلاتی نهێنی بیگـرن لـه واقیعـدا‪ ،‬ئـهوه فایدهیـهكی نیـه ئـهوه حیزبـی سیاسـی هـهن ئـهوهی دهكـهن‪،‬‬‫بهڵام یهكیهتیی ژنان رێگهی دیكهی ههیه‪ ،‬ههم ئێستا رهچاوی بكا و ههم لهعهینی حاڵدا بۆ ئاینده بناغهیهكی بـاش دارێـژێ‪.‬‬‫یهكێك لهو كارانه كه دهتوانن لهو بارەیەوه بیكهن‪ ،‬ئهوهیه كه گۆڤارهكـه سـهعی بكـهن بـه رێگـای جۆراوجـۆردا بهدهسـتی ژنـانی‬‫داخیلی كوردستان بگا‪ .‬له داخیلی كوردسـتان و سهرتاسـهری ئێـران و لـهو جێگایانـهی كـه ژنـی فـهعال و ژنـی هوشـیار و ئاگـاهی‬‫كـورد هـهن پێیـان بگـا‪ ،‬لهپاشـان چهنـدی بكـرێ سـایتی یهكیـهتیی ژنـان فـهعالتر بكـرێ‪ .‬جـهزابتر بكـرێ بـۆوهی ژنـان بـۆی‬‫راكێشرێن‪ .‬شتێكی دیكـه كـه ئـهمن پێموایـه بـۆ ئایهنـده دهبـێ ئێسـتا كـاری بـۆ بكـرێ‪ ،‬پـهروهردهكردنی ئـهو ژنانهیـه كـه ئێسـتا‬‫یهكیهتیی ژنان لێره یان له ئورووپا دهستی وێیان رادهگا‪ ،‬یانی سهعی بكا كادرسازی بكا بۆ ئایندهیهكی كه ئارهزوومان ئهوهیه‬‫زۆر دوور نهبێ‪ ،‬ئێمه بتوانین لـه وڵاتـی خۆمانـدا یهكیـهتیی ژنـان وهكـوو رێكخراوێكـی ئیجتمـاعی بـه بـهربڵاوی ببینـین كـه ئـهو‬‫وهختی دهبێ كادرت ههبێ‪ ،‬به تایبهتی كادری تهشكیلاتی‪ ،‬دیاره بمانهوێو نهمانهوێ‪ ،‬دهگهڵ ئـهوهی بهخوشـی و شـانازی یـهوه‬‫ئێستا ژنانێكی زۆر ههن له داخیلی وڵاتدا كه پلهی وشیاریی سیاسی یان رهنگـه لـه ئهنـدامانی یهكیـهتیی ژنـان لێـره‪ ،‬تهنانـهت‬‫له ئهندامانی رێبهرییش لهسهرهوهتر بێ (شانازی به وانهوه دهكهین) بهڵام كه رۆژێكی ئهوا هاته گۆڕێ‪ ،‬ئـهو ژنانـه كـه ئێسـتا‬‫له دهرهوهی وڵاتن‪ ،‬گهرانهوه بۆ وڵات ژنان ئینتزاریان لهوان ههیـه‪ ،‬كـه بـۆ زۆرشـت سـهرچاوه بـن‪ ،‬لێیـان فێـربن‪ ،‬رێنـوێنی یـان‬‫بكهن‪ ،‬سازمانیان بدهن و بۆ ئهوه یهكیهتیی ژنان دهبێ لـهفیكردا بـێ كـادر پێبگهیـهنێ‪ ،‬چهنـدی بكـرێ زیـاتر دهوره بكاتـهوه‪،‬‬‫لهباری سیاسی یهوه‪ ،‬له بـاری رابـردووی خەبـاتی رزگاریخوازانـهی ژنانـهوه و لـه هـهمووی مـوهیمتر لـه بـاری كـاری رێكخسـتن و‬‫تهشـكیلاتی یـهوه‪ ،‬پێموایـه ئـهوه دهتـوانێ كۆمـهكێكی زۆر بـێ بـۆ ئاینـدهی یهكیـهتیی ژنـان‪ ،‬بـۆ ئـهو رۆژهی هـهموومان ئـارهزوو‬ ‫‪79‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫دهكــهین‪ ،‬یهكیــهتیی ژنــان لــهو جێیــه بــێ كــه دهبــێ لێــی بــێ‪ ،‬ئێســتا ئهمــه ئهوانــهی كــه ههمانــه ئــهو رێكخراوانــه زیــاتر‬ ‫فهعالییهتهكهیان له نێو ئهوانهدایه كه دهربهدهرن‪ ،‬بهڵام ئهو وهختی لهنێو جامیعهی كوردهواریدا‪ ،‬دهتوانن پتر فهعال بن‪.‬‬‫پرسیار‪ :‬بهرێز مامۆستا عهبدوڵڵا‪ ،‬بوه حووكمی ئوهوهی كوه جوهنابتان تهموهنێكی دوورودرێوە لوه پێنواو وهدیهواتنی ئامانجوهكانی‬‫كۆماری كوردستاندا خهریكی تێكۆشان بوون و ماوهی نزیك به یهك دهیهش سكرتێری گشتیی حیزبی دێمووكراتی كوردسوتانی‬‫ئێران بوون‪ ،‬پێم باشه ڕای بهرێزیشتان وهربگرم سهباره به ڕۆڵی ژنان لهنێو حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێراندا‪ ،‬بوۆچی توا‬ ‫ئێستا كهم ژن چوونهته ئاستی رێبهری‪ ،‬بهرپرسایهتی یان كهمتر پێ ئهسپێردراوه؟‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬رهنگه ئهمه زیاتر له هۆیـهكی هـهبێ‪ ،‬هـۆی جۆراوجـۆری هـهن‪ .‬پـێش هـهموویان بمانـهوێ و نهمانـهوێ‬‫دواكهوتوویی‪ ،‬كۆمهڵی كوردهواری هێندێك سـوننهتی خراپـی تێـدا هـهن كـه تهئسـیریان كردۆتـه سـهر ئـهو جـۆره بوارانـه‪ ،‬یـانی‬‫ئهگهر له خۆمان نهگۆڕین ئێستاش دهگهڵ بێ دیدگای پیاوان تهنانهت دیدگای ژنانیش بۆ بهرابهریی وهك یهك لـهنێوان پیـاو و‬‫ژن دا لهو مهجاله سیاسی و كۆمهڵایهتی یانهدا دروست نهبوو‪ ،‬ئهوه كه داب و نهریتی كۆمـهڵی كـوردهواری ئـهوهی دهكـا‪ ،‬هێنـدێ‬‫شـتی دیكـهش دهگـهڵ خـۆی دێنـێ‪ ،‬ئـهوه كـه بههـهرحاڵ دهگـهڵ ئـهوهی ئێسـتا فهرقهكـهی دهگـهڵ جـاران زۆره‪ ،‬بههـهرحاڵ ژنـان‬‫مهیـدانی پێگهیشـتن و خوێنـدوهاربوونیان كـهمتر لهبـهر ئاوهڵایـه‪ ،‬تـا پیـاوان‪ ،‬یـانی ئێسـتایش دهگـهڵ بـێ ئهوهنـده كـه خـهڵك‬‫كوڕهكانیان دهنێرنه مهدرهسه بهو رادهیه كچهكانیان نانێرنه مهدرهسه‪ .‬ئـهوه یهقینـهن كـارێكی وای كـردوه‪ .‬كـه ئـهو قابلیهتانـه‬‫له ژنان دا پهروهرده نهبن‪ .‬بـه بێشـك ههیـه‪ ،‬بـهڵام پـهروهرده نـهبووه‪ ،‬لـهوه مـوهیمتر ئیجـازهدان بـۆوهی ژنـان بـهو جـۆره بـێن‬‫واریـدی فهعالییـهتی سیاسـی بـن‪ ،‬ئـهوهش رێگاكـهی زۆر بهرتهسـكتره‪ ،‬مولاحـهزه بكـهین هـهر ئێسـتا ئێمـه لێـره دانیشـتووین و‬‫لاوهكان دێن بۆ پێشمهرگایهتی‪ ،‬ئهمه له فهزایهكهوه دێن كـه خهفـهقانی تێدایـه‪ ،‬سـتهمی نهتهوایـهتی زۆر لهمـه چـاتر ههسـت‬‫پێدهكهن‪ ،‬ئێمه دهركی دهكهین بهڵام ههسـتی پێـی ناكـهین‪ ،‬بـه قـهولی مهشـهوور لهمسـی ناكـهین‪ ،‬ئهوانـه بـه گۆشـت و خـۆێن و‬‫رهگو پێستهوه ههستی پێدهكهن‪ ،‬بهڵام ئێستاش كه تهماشا بكهین له موقابیـل هـهر كچێكـدا كـه دێ بـۆ پێشـمهرگایهتێ رهنگـه‬‫چوار و پێنج و شهش كوڕ بێن‪ ،‬بۆ؟ ئهوه دیسـانهكه دهلیلـی ئـهو قهیـد و بهندهیـه كـه لـه كۆمـهڵی كـوردهواریدا لهسـهر كچـهكان‬‫ههیه‪ ،‬بۆیه ئهمه دهتوانین به یهكێك له هۆیـهكان دابنێـین‪ .‬شـتی دیكـه سـهختیی ههلومـهرجی خهباتهكهمانـه‪ .‬ئێمـه لـه وڵاتـی‬‫خۆمان نیین‪ ،‬وهكـوو حیزبێكـی عهلـهنی‪ ،‬ئـازاد كـار بكـهین و ژنـانیش بتـوانن لـه فهعالیـهتی سیاسـیدا بهشـدار بـن‪ .‬بێجگـه لـه‬‫مهسائیله كۆمهڵایهتییهكه ژنان بۆ خۆیان هێندێ موشكیلاتی دیكهیان ههیه كه پێویسـت نیـه زۆر تـهوزیحی بـدهم‪ .‬هـهموو كـهس‬‫ئهو موشكلاته دهزانێ كه بۆ ژنان ههیه‪ ،‬بۆیه تهحهممولی ههلومهرجی سهختی خهبات بۆ ژنان دژوارتره له پیاوان‪ ،‬لهبهر ئـهوه‬‫ئهمهش یهكێكه له هۆیهكانی‪ ،‬چونكه لهنێو حیزبیش دا‪ ،‬بۆخۆی عادهتێكیوا ههیه دهبێ ورده ورده بهشـدار بـێ لـه خهباتهكـهدا‬‫و لـه فهعالییهتهكـهدا و كـهم كـهم پلـهكانی پێشـكهوتن و تـهرهقی ببـڕێ‪ ،‬ئهمـهش یهكێكـه لـه شـتهكان‪ .‬شـتێكی دیكـه كـهمێك‬‫بهعوزرهوه له خۆشكهكان‪ ،‬بێ ئیعتمادیی ژنهكانه به خۆیان‪ ،‬یانی خۆ نادهنه موبارەزه‪ ،‬با بـۆ یهكـهمجار ئـهوه بڵـێم خـهڵك بـی‬‫بیسێ‪ ،‬زۆرجار ئێمه ههوڵمان داوه كچـهكانمان‪ ،‬خۆشـكهكانمان‪ ،‬ئهوانـه كـه خوێنـدهوارن‪ ،‬بـێن واریـدی فهعالییـهتی زیـاتر بـن‪،‬‬ ‫‪80‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫حازر به فهعالییهتی جیددی نین‪ .‬ئیعتماد به نهفسی تهواویان تێدا نیـه‪ ،‬دهخۆیـان ڕا نـابینن‪ ،‬لهحالێكـدا هیچیـان لـه پیـاوان‬‫كهمتر نیه‪ ،‬مهسهلهن دهبینن لهباری پلهی خوێندهواری یهوه وهكوو كوڕهكان خوێندهواره‪ ،‬لهباری تێگهیشتنی سیاسی یـهوه وهكـوو‬‫وانه‪ .‬كهچی كه داوای لـێدهكرێ بێته پێشهوه بۆخۆینایهته پێشـی‪ ،‬ئـهمن پێموایـه تـهنیا راحـهت تهلـهبی نیـه‪ ،‬رهنگـه راحـهت‬‫تهلهبی بۆ ههموومان ئهوهی تێدا ههبێ‪ ،‬ههموو كهس پێی خۆشـه وهزعهكـهی بـاش بـێ‪ ،‬خـۆی مانـدوو نـهكا‪ ،‬بـهڵام زیـاتر ئـهو‬‫ئیعتمادبهنهفس نهبوونهیه كه ئهوان وادار دهكا كهمێك خۆ له كاری جیددی و عهمهلی بپارێزن‪ ،‬كه دیـاره سهختیشـه‪ ،‬بـهڵام لـه‬‫ههمووی موهیمتر ناتوانم ئهوهی نادیده بگرم كه پێموایـه تهقسـیری حیـزب دێمـوكراتی كوردسـتانه و لـهپێش هـهمووانیش دا بـه‬‫خۆم دهڵێم‪ ،‬پێموایه ئێمه لهو بارهیهوه كارمان كهم كردوه نابێ خهتایهكـهی خۆمـان نـهبینین‪ ،‬دهبـێ بـی بینـین‪ ،‬چونكـه ئهگـهر‬‫نهی بینین قهت چارهسهری ناكهین‪ ،‬دهگهڵ ئهوهی وانیهكه هیچ ههوڵمان نهدابێ بهڵام پێموایه هـهوڵی پێویسـتمان نـهداوه‪ ،‬لـه‬‫پاشانیش ئهو دیدگایه كه له كۆمهڵـی كوردهواریدا هاتۆته نێو حیزبی دێموكرات كه ژن نـابێ وهكـوو پیـاوان واریـدی ئـهو جـۆره‬‫مهیدانانه بێ‪ ،‬بهداخهوه لهنێو حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێرانیش دا‪ ،‬لهنێو پیاوهكاندا ئێستاش ههر ههیه‪ ،‬رۆحی شاد بـێ‬‫\"دوكتور قاسملوو\" دهیگوت‪ ،‬له یهك كهلامدا پیاوانی نێو حیزبـی دێمـوكراتی كوردسـتان لـه بـارهی مهسـهلهی ژنانـهوه بۆچـوونێكی‬‫كۆنهپهرستانهیان ههیه‪ ،‬بهو سهراحهتهوه دهیگوت‪ ،‬یانی دهگهڵ ئهوه حیزبهكه ههموو رێگایهكی كردۆتهوه‪ ،‬بهرنامهی حیزبهكـه‬‫موساواتی موتڵهق لهبهینی ژنو پیاودا قائیله‪ ،‬بـهڵام پیاوهكـان لهعهمـهل دا بـهو جـۆره نـین‪ .‬كـهوابێ دهتـوانم بڵـێم بـۆ ئێسـتا‬‫ئیدی خهتای حیزبی دێموكراتی كوردستانه كه كهمكاریمان كردوه‪ .‬لهپێش دا بهخۆم دهڵێم‪ ،‬جا دوایه به ههر كهسی دیكـه‪ .‬ئـهو‬‫خهتایـه نـابێ بشـارێتهوه‪ ،‬چونكـه ئهگـهر بشـارێتهوه‪ ،‬عهیبـهكـه نـابینین قـهت هـهوڵی چارهسهركردنیشـی نـادهین‪ .‬هیـوادارم‬‫دیدگایهكان بگۆڕێن‪ ،‬له ههمووشـی مـوهمتیر ئـارهزووم ئهوهیـه كـه شـهرایهتێكی وا بخـوڵقێ كـه موشـارهكهتی ژنـان لـه كاروبـاری‬‫سیاسی و له تێكۆشانی سیاسی و كۆمهڵایهتی دا زیاتر بێ‪ ،‬ئـهو وهختـی بـۆ خۆیـان ئیجـازه نـادهن كـه ئـهوا حقووقیـان پایـهماڵ‬ ‫بكرێ‪.‬‬ ‫سهرچاوه‪ :‬ماڵپهڕی گیارهنگ ‪ /‬ڕێکهوتی‪ :‬مارسی ‪٢١١٢‬‬ ‫‪81‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬ ‫وتووێەی بەڕێز مامۆستا عەبدوڵڵا حەسەنزادە‪ ،‬سەبارە بە شەستەمین ساڵڕۆژی دامەزرانی‬ ‫یەکیەتیی ژنانی دێموکراتی کوردستان‬ ‫وتووێەی \"کوردستان\"‬‫کوردستان‪ :‬بەڕێز مامۆستا! یەکیەتیی ژنانی دێموکراتی کوردستان‪ ،‬کە شەست ساڵەی تەمەنی تێپەڕ دەکا‪ ،‬چی بکا بۆ ئەوەی‬ ‫چالاکانەتر و بە ئینبسجامێکی زۆرترەوە لە خەباتی نەتەوایەتیدا بەشدار بێ؟‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬ئەمن پێموایە ژنان خ وەکوو ژن‪ ،‬وەکوو یەک عونسور‪ ،‬خ وەکوو یەکیەتیی ژنان و وەکوو ڕێکخراوێک‬‫دوو ئەرکیان لەپێشە‪ ،‬ئەرکێکیان ئەوەیە وەکوو هەموو ئەندامی کۆمەڵ لەخەباتی نەتەوایەتیدا بەشدار بن‪ ،‬چونکە حەللی‬‫موشکیلی نەتەوایەتی بەبێ شک کۆمەگ دەکا بە حەللی هەموو گیروگرفتەنی دیکەی کۆمەڵایەتی‪ ،‬ئابووری‪ ،‬فەرهەنگی و‪ ...‬تا‬‫نەتەوەیەک چارەنووسی خۆی بەدەستەوە نەبێ‪ ،‬زەحمەتە بتوانێ ئەو گیروگرفتانەی دیکە کە بەدەرجە دوو و دەرجە سێ حیسابن‬‫چارەسەر بکا‪ ،‬جا ئەمن لەوەڵامی پرسیارەکەدا‪ ،‬پێموایە ژنان و هەروەها یەکیەتیی ژنانیش چالاکن‪ ،‬ئەمن بەو عەینەکە‬‫رەشەوە تەماشای ئەو شتانە ناکەم‪ .‬پێمخۆشە شتەکان لەچوارچێوەی وەزعی مەوجووددا هەڵسەنگێنم‪ ،‬ئەگەر تەماشای ئەوە‬‫بکەین ژنان لەخەباتی نەتەوایەتیی میللەتی کورددا بەشدارن‪ ،‬بگەڕێوە بۆ تاریخی ئەو بیستوحەوت ساڵەی کە بە هاتنە‬‫سەرکاری جمهوریی ئیسلامی دەست پێدەکا‪ .‬لەو ماوەیەدا بە سەدان و بگرە بە هەزاران تێکۆشەری ژن دەبینن‪ ،‬دەبینن کە لەنێو‬‫ریزەکانی پێشمەرگەشدا‪(،‬کاری پێشمەرگایەتی شاراوە نیە‪ ،‬کارێکی سەختە)‪ ،‬ئێمە ناوی بەدەیان و سەدان عونسوری ژن‬‫دەبینین کە پێشمەرگایەتییان کردوە‪ ،‬لە خەباتی چەکدارانەدا بەشدار بوون و تەنانەت شەهیدیش بوون و زۆر ناوی بەرزی‬‫شەهیدانیشمان هەیە کە لەژنانن‪ ،‬کەوابێ ئەوان هەرئێستا بەشدارن‪ ،‬پاشان ئێستا ئەگەر تەماشا بکەین‪ .‬ژنان وەکوو عونسوری‬‫ژن لە داخلی وڵاتدا لە تێکۆشانی سینفیدا بەراستی بەشدارن‪ ،‬ژنانی زۆر ئازامان هەن‪ ،‬ئاگاهیی سیاسییان لایەقی خۆیانە‪،‬‬‫یانی بەو جۆرە کە حەقیانە‪ ،‬چونکە ئەگەر ژنان لە هێندێ بارەوە قابلییەتیان پتر نەبێ‪ ،‬لە پیاوان بە بێشک لە پیاوانیش‬‫کەمتر نین‪ .‬لەباری ئیستعداد و لێوەشاوەیییەوە‪ ،‬لە پاشان بە جورئەت و بە شەهامەتەوە هاتوونە مەیدانێ‪ ،‬تەنانەت هێندێ‬‫لەمپەریشیان بە ئازایەتیی خۆیان پەڕاندوە‪ .‬ڕەنگە ئێستاشی لەگەڵ بێ‪ ،‬هێندێک سوننەتمان مابن لە کۆمەڵی کوردەواریدا کە‬‫بنەماڵە‪ ،‬باوکان‪ ،‬برایان‪ ،‬مێردان حەزیان لەوە نەبێ کچەکانیان‪ ،‬خۆشکەکانیانیان ژنەکانیان زورواریدی فەعالییەتی سیاسی و‬‫ئیجتماعی ببن‪ ،‬بەڵام بەوحاڵە ئەو لەمپەرانەیان پەڕاندوە لە فەعالییەتی سیاسی یان کۆمەڵایەتی یان نەتەوایەتیدا‬‫بەشدارن‪ .‬ئەوە جێی شانازییە و ئەگەر تەماشای یەکیەتیی ژنان و بڵێین فەعالییەتی سیاسیی ئەو ڕێکخراوەش بکەین دیسان‬‫ژنان لەنێو حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێراندا بەخۆشییەوە کەسانی وایان هەن کە جێگای شانازین و فەعالییەتیان زۆرە و‬‫ئەگەر تەماشای خودی یەکیەتیی ژنانیش بکەین ئەمن وەزعییەتی یەکیەتیی ژنان ئێستا بەباشی هەڵدەسەنگێنم‪ ،‬بە تایبەتی‬ ‫‪82‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫لە حەوت‪ ،‬هەشت ساڵی ئەخیردا ئەم یەکیەتییە‪ ،‬هەنگاوێکی تازەی بەرەوپێش ناوە گۆڤارێکی هەیە‪ ،‬پیاو بەڕێزەوە تەماشای‬‫دەکا‪ ،‬یەکیەتیی ژنان دەتوانێ شانازیی پێوە بکاو بینێرێتە نێو گۆڤارەکانی تایبەت بە ژنان‪ ،‬کە ڕەنگە قەت لە رابردوو دا‬‫شتی ئاوای نەبوویی‪ ،‬بەرنامەی رادیۆیی هەیە‪ ،‬دیسانەکە موحتەرەمە‪،‬لەپاشان بەرنامەی فێرکردنی هەیە بۆ ژنان‪ .‬لە‬‫مەجالاتی جۆراوجۆردا توانیویەتی دەورە بکاتەوە با دەورەی کورتخایەنیش بێ‪ ،‬بەڵام سەعی بکا لە بواری جۆراوجۆردا ژنان و‬‫کچانێک کەیەکیەتیی ژنان دەستی وێیان رادەگا فێری شتی تازە بکا لەوانەش بەولاوەتر یەکیەتیی ژنان با لەرادەی پێویستیش‪-‬‬‫دا نەبێ (دڵخواز نیە بە بێ شک)‪ ،‬بەڵام پێوەندیی دەگەڵ رێکخراوەکانی دیکەی ژنان هەیە بەتایبەتی لە کوردستان‪ ،‬دەگەڵ‬‫رێکخراوەکانی ژنان‪ ،‬دەگەڵ زۆربەیان پێوەندیی هەیە‪ ،‬دەگەڵ هێندێ رێکخراوی خاریجی کوردستان بڵێین رێکخراوی ژنان لە‬‫ئێران یان لە هێندێ جێگای دیکە‪ .‬هێندێک پێوەندیی دامەزراندوون‪ ،‬رێگای لەبەردەم ئاوەڵایە کە شتی گەورەتر لەوەش بکا‬‫مەسەلەن ئەو بەینانە وانیشان درا کە یەکیەتیی لاوان لە یەکیەتیی لاوانی سەر بە ئەنتێرناسیونالی سوسیالیستدا‪ ،‬وەرگیراوە‪،‬‬‫نەخەیر دەکرێ بڵێین فەعال بوو‪ ،‬دەنا هەرئەو ڕۆژەی کە ئێمە وەک حیزبی دێموکرات بووینە عوزوی ئەنتێرناسیونالی‬‫سۆسیالیست‪ ،‬هەر لەو ڕۆژەدا کورسییەک بۆ یەکیەتیی ژنان و یەکیەتیی لاوان لە نێو یەکیەتییەکانی ژنان و لاوانی سەر بە‬‫ئینتێرناسیونالی سوسیالیست دانراون‪ ،‬هەر لەو ڕۆژەوە ئێمە هەقمان هەبووە ببین بە ئەندام لەو یەکییانەدا بەڵام ئێستا‬ ‫دەستیان بە چالاکی کردوە‪.‬‬‫کوردستان‪ :‬بهرێز مامۆستا عهبدوڵڵا‪ ،‬به حوكمی ئهوهی كه جهنابتان تهمهنێكی دوورودرێە خهریكی موباریزه و تێكۆشان بوون‬‫و ماوهی نزیك به یهك دهیهش سكرتێری گشتیی حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران بوون‪ ،‬لێم پرسی‪ :‬بۆچی تا ئێستا كهم ژن‬ ‫چوونهته ئاستی رێبهری‪ ،‬بهرپرسایهتییان كهمتر پێئهسپێردراوه؟ بەڕێزیان لە وەڵامدا گوتی‪:‬‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬رهنگه ئهمه زیاتر لههۆیهكی ههبێ‪ ،‬هۆی جۆراوجۆری ههن‪ .‬پێش ههموویان بمانهوێ و نهمانهوێ‬‫دواكهوتوویی‪ ،‬كۆمهڵی كوردهوهاری هێندێك سوننهتی خراپی تێدا ههن كه تهئسیریان كردۆته سهر ئهو جۆره بوارانه‪ ،‬یانی‬‫ئهگهر له خۆمان نهگۆڕین ههتا ئێستاش دیدگای پیاوان تهنانهت دیدگای ژنانیش بۆ بهرابهریی وهك یهك لهنێوان پیاو و ژندا‬‫لهو مهجاله سیاسی و كۆمهڵایهتییانهدا دروست نهبووە‪ ،‬ئهوه كه دابونهریتی كۆمهڵی كوردهواری ئهوهی دهكا‪ ،‬هێندێ شتی‬‫دیكهش دهگهڵ خوی دێنێ‪ ،‬ئهوه كه بهههر حاڵ دهگهڵ ئهوهی ئێستا فهرقهكهی دهگهڵ جاران زۆره‪ ،‬بهههر حاڵ ژنان مهیدانی‬‫پێگهیشتن و خوێندەواربوونیان كهمتر لهبهردەم ئاوهڵایه‪ ،‬تا پیاوان‪ ،‬یانی ئێستاشی دهگهڵ بێ ئهوهنده كه خهڵك كوڕهكانیان‬‫دهنێرنه مهدرهسه بهو رادهیه كچهكانیان نانێرنه مهدرهسه‪ .‬ئهوه یهقینهن كارێكی وای كردوه كه ئهو قابلیهتانه لهژناندا‬‫پهروهرده نهبن‪ .‬بهبێشك ههیه‪ ،‬بهڵام پهروهرده نهبووه‪ ،‬لهوه موهیمتر ئیجازهدان بەوهی ژنان بهوجۆره بێن واریدی‬‫فهعالییهتی سیاسی بن‪ ،‬ئهوهش رێگاكهی زۆر بهرتهسكتره‪ ،‬مولاحهزه بكهین ههر ئێستا ئێمه لێره دانیشتووین و لاوهكان دێن‬‫بۆ پێشمهرگایهتی‪ ،‬ئهمه لهفهزایهكهوه دێن كه خهفهقانی تێدایه‪ ،‬ستهمی نهتهوایهتی زۆر لهمه چاتر ههست پێدهكهن‪،‬‬‫ئێمه دهركی دهكهین بهڵام ههستی پێناكهین‪ ،‬به قهولی مهشهوور لهمسی ناكهین‪ ،‬ئهوانه به گۆشت و خۆێن و رهگ و پێستهوه‬ ‫‪83‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫ههستی پێدهكهن‪ ،‬بهڵام ئێستاش كه تهماشا بكهین له موقابیل ههر كچێكدا كه دێ بۆ پێشمهرگایهتێ رهنگه چوار و پێنج و‬‫شهش كوڕ بێن‪ ،‬بۆ؟ ئهوه دیسانهكه بەدهلیلی ئهو قهید و بهندهیه كه له كۆمهڵی كوردهواریدا لهسهر كچهكان ههیه‪ ،‬بۆیه ئهمه‬‫دهتوانین به یهكێك له هۆیهكان دابنێن‪ .‬شتی دیكه سهختیی ههل مهرجی خهباتهكهمانه‪ .‬ئێمه له وڵاتی خۆماندا نیین‪ ،‬وهكوو‬‫حیزبێكی عهلهنی‪ ،‬ئازاد كار بكهینو ژنانیش بتوانن له فهعالیهتی سیاسیدا بهشدار بن‪ .‬بێجگه له مهسائیله كۆمهڵایهتییهكه‬‫ژنان بۆ خۆیان هێندێ موشكیلاتی دیكهیان ههیه كه پێویست نیه زۆر تهوزیحی بدهم‪ .‬ههموو كهس ئهو موشكیلاته دهزانێ كه بۆ‬‫ژنان ههیه‪ ،‬بۆیه تهحهممولی ههلومهرجی سهختی خهبات بۆ ژنان دژوارتره له پیاوان‪ ،‬لهبهر ئهوه ئهمهش یهكێكه له‬‫هۆیهكانی‪ ،‬چونكه لهنێو حیزبیشدا‪ ،‬بۆخۆی عادهتێكی وا ههیه دهبێ وردهورده بهشدار بێ له خهبات و فهعالییهتهكهدا و‬‫كهمكهم پلهكانی پێشكهوتن و تهرهقی ببڕێ‪ ،‬ئهمهش یهكێكه لهشتهكان‪ .‬شتێكی دیكه كهمێك بهعوزرهوه له خۆشكهكان بێ‪-‬‬‫ئیعتیمادیی ژنهكانه به خۆیان‪ ،‬یانی خۆ نادهنه موبارەزه‪ ،‬با بۆ یهكهمجار ئهوه بڵێم خهڵك بیبیسێ‪ ،‬زۆرجار ئێمه ههوڵمان‬‫داوه كچهكانمان‪ ،‬خۆشكهكانمان‪ ،‬ئهوانهی كه خوێندهوارن‪ ،‬بێن واریدی فهعالییهتی زیاتر بن‪ ،‬حازر به فهعالییهتی جیددی‬‫نین‪ .‬ئیعتیماد بهنهفسی تهواویان تێدا نیه‪ ،‬دهخۆیانڕا نابینن‪ ،‬لهحالێكدا هیچیان له پیاوان كهمتر نیه‪ ،‬مهسهلهن دهبینن‬‫لهباری پلهی خوێندهوارییهوه وهكوو كوڕهكان خوێندهواره‪ ،‬لهباری تێگهیشتنی سیاسییهوه وهكوو وانه‪ .‬كهچی كه داوای‬‫لـێدهكرێ بێته پێشهوه بۆخۆینایهته پێشی‪ ،‬ئهمن پێموایه تهنیا راحهتتهلهبی نیه‪ ،‬رهنگه راحهتتهلهبی بۆ ههموومان ئهوهی‬‫تێدا ههبێ‪ ،‬ههموو كهس پێیخۆشه وهزعهكهی باش بێ‪ ،‬خۆی ماندوو نهكا‪ ،‬بهڵام زیاتر ئهو ئیعتمادبهنهفس نهبوونهیه كه‬‫ئهوان وادار دهكا كهمێك خۆ له كاری جیددی و عهمهلی بپارێزن‪ ،‬كه دیاره سهختیشه‪ ،‬بهڵام له ههمووی موهیمتر ناتوانم‬‫ئهوهی نادیده بگرم كه پێموایه تهقسیری حیزبی دێموكراتی كوردستانه و لهپێش ههمووانیشدا به خۆم دهڵێم‪ ،‬پێموایه ئێمه‬‫لهو بارهیهوه كارمان كهم كردوه‪ .‬نابێ خهتایهكهی خۆمان نهبینین‪ ،‬دهبێ بیبینین‪ ،‬چونكه ئهگهر نهیبینین قهت چارهسهری‬‫ناكهین‪ ،‬دهگهڵ ئهوهی وانیه كه هیچ ههوڵمان نهدابێ بهڵام پێموایه ههوڵی پێویستمان نهداوه‪ ،‬له پاشانیش ئهو دیدگایه كه‬‫له كۆمهڵـی كوردهواریدا هاتۆته نێو حیزبی دێموكرات كه ژن نابێ وهكوو پیاوان واریدی ئهو جۆره مهیدانانه بێ‪ ،‬بهداخهوه‬‫لهنێو حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێرانیش‪ ،‬لهنێو پیاوهكاندا ئێستاش ههر ههیه‪ ،‬رۆحی شاد بێ \"دوكتور قاسملوو\" دهیگوت‪،‬‬‫له یهك كهلامدا پیاوانی نێو حیزبی دێموكراتی كوردستان له بارهی مهسهلهی ژنانهوه بۆچوونێكی كۆنهپهرستانهیان ههیه‪ ،‬بهو‬‫سهراحهتهوه دهیگوت‪ ،‬یانی دهگهڵ ئهوه حیزبهكه ههموو رێگایهكی كردۆتهوه‪ ،‬بهرنامهی حیزبهكه موساواتی موتڵهق لهبهینی‬‫ژنو پیاودا قائیله‪ ،‬بهڵام پیاوهكان له عهمهلدا بهو جۆره نین‪ .‬كهوابێ دهتوانم بڵێم بۆ ئێستا ئیدی خهتای حیزبی دێموكراتی‬‫كوردستانه كه كهمكاریمان كردوه‪ .‬لهپێشدا بهخۆم دهڵێم‪ ،‬جا دوایه بهههر كهسی دیكه‪ .‬ئهو خهتایه نابێ بشاردرێتهوه‪ ،‬چونكه‬‫ئهگهر بشاردرێتهوه‪ ،‬عهیبهكه نابینین و قهت ههوڵی چارهسهركردنیشی نادهین‪ .‬هیوادارم دیدگایهكان بگۆڕێن‪ ،‬لهههمووشی‬‫موهیمتر ئارهزووم ئهوهیه كهشهرایتێكی وابخوڵقێ كه موشارهكهتی ژنان لهكاروباری سیاسی و له تێكۆشانی سیاسی و‬ ‫كۆمهڵایهتیدا زیاتر بێ‪ ،‬ئهو وهختی بۆ خۆیان ئیجازه نادهن كه حقووقیان پایهماڵ بكرێ‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ڕۆژنامەی کوردستان ژمارە‪ / ٩٥٩ :‬ڕێکەوتی‪٩ :‬ی ئەپریلی ‪٢١١٢‬‬ ‫‪84‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬ ‫مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ - :‬سیاسهتوان و رووناکبیری ناودارى کورد‬ ‫ههڤپهیڤین‪ :‬جههانگیر غهفاری \" ئاگرین\"‬ ‫تێبینی‪ :‬ئهم دیدارهم بۆ رۆژنامهى کوردستان راپۆرت ئهنجام دابوو‪ ،‬بهڵام!!‪..‬‬ ‫کاتی گۆرینی \"ئهی رهقیب \"نههاتوه‬‫ئاگرین‪ :‬جهنابى مامۆسوتا حهسوهن زاده! جوهنابتان زیواتر لوه ‪ ٥١‬سواڵه لهسوهر گۆڕهپوانى خوهباتى سیاسویى میللوهتى کووردن لوه‬ ‫کوردستانى ئێران‪ .‬پێمانخۆشه‪ ،‬روانگهى جهنابتان له دۆخى ئێستادا بهرامبهر‪ ،‬دۆزى کورد له رۆژههڵاتى کوردستان بزانین‪.‬‬‫عهبوودوڵڵا حهسووهنزاده‪ :‬ئـهمن پێموایـه دهورانـى ئێسـتامان هـهر چهنـد ئهگـهر تهماشـاى بـارى تـهبلیغاتى و دیـوى دهرهوهى‬‫مهسـهلهکه بکـهین‪ ،‬بـه دهورانێکـى کـپ و بێـدهنگ دهناسـرێ‪ ،‬چونکـه نـه مهسـهلهى کـورد لـه ئێرانـدا لـه لایـهن دسـهڵاتهوه ئـهو‬‫ئهههمییهتهى پێ دهدرێ که دهبێ پێـى بـدرێ‪ ،‬نـه خـهباتى سیاسـیى میللـهتى کـورد ئهوهنـده زهق و بـهرچاو و دیـاره کـه دنیـاى‬‫دهرهوه ههستى پێ بکا‪ ،‬به باوهڕى من ئێستێ مهسهلهى کورد و بزووتنهوهى کـورد لـه ئێـران لـه حاڵـهتى گهشـهکردن دایـه‪ .‬کـهم‬‫وهخت ههڵکهوتوه له بزووتنهوهى کورددا که بیرو ههستى نهتهوهیى لـهنێو خـهڵکى کوردسـتانى خۆمـان دا ئـاوا بـه قـووڵى و لـه‬ ‫عهینى حاڵدا به بهرینى ریشهى داکوتابێ‪.‬‬‫ئهمن شتێکم خوێندهوه‪ ،‬ئهوانه که یان موغریزن بهرامبهر به بزووتنهوهى کورد یان نائاگاهن‪ ،‬شـتێکى وا بـاس دهکـهن کـه گۆیـا‬‫بزووتنهوهى کورد له ئێران ههر نیه یان ئهگهر ههیه دهبێ ناوى چهند بزووتنهوهى لێ بنرێ چونکـه پێیـان وایـه میللـهتى کـورد‬‫چهند پارچهیه‪ .‬مهسهلهن شیعه و سوننیى ههیه ئهم مهنتیقه و ئهو مهنتیقهى ههیه و زۆر جۆراوجۆریى دیکه‪ .‬لهحاڵێکـدا راسـت‬‫بهپێچهوانه‪ ،‬ئێستا دهورانێکه که بزووتنهوهى کورد له ئێران یهکپارچه ههموو چین و توێژهکانى کۆمـهڵى کـوردهوارى بـه هـهموو‬‫جۆراوجۆرى یهکانیهوه ـ جۆراوجۆریى عهشیرهیى‪ ،‬جۆراوجۆریى مهنتیقهیى‪ ،‬جۆراوجۆریى مهزههبى‪ ،‬تهنانهت جۆراوجـۆریى ئـایینى‬‫ـ ههموو جۆراوجۆرى یهکانى بهسهر یهکهوه لهسهر ئامانجێکى هاوبهش خڕ کردۆتهوه که خزمهت به بوون و سابیت کردنـى بـوونى‬‫میللهتى کورد دهکا‪ .‬له یهک قسهدا ئهم دهورانه به دهورانـى گهشـهکردن و لووتکـهى بیـرى نهتهوایـهتى دهناسـم کـه ههمیشـه لـه‬‫پـهرهگرتن دایـه‪ ،‬هـهم لـه بـارى ئاسـۆیییهوه‪ ،‬ئاسـۆیهکى یـهکجار بـهرفرهوانى گرتـوه‪ ،‬هـهم لـه بـارى عـومقى قهزیهکـهوه‪ .‬ئـهو‬ ‫کهسهى ئێستێ له تێکۆشانى بزووتنهوهى کورددا بهشداره به قووڵى دهڕوانێته مهسهلهکه‪ ،‬ئاگاهیى زیاترى پێوه دیاره و‬ ‫‪85‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬ ‫ئیحساسات و که فوکوڵ نیه که ئهوى راکێشاوهته ئهو مهیدانه‪ ،‬بهڵکوو وشیاریى نهتهوهیى پاڵى پێوه ناوه‪.‬‬‫ئاگرین‪ :‬جهنابى مامۆستا حەسەن زادە بەڕاى جوهنابتان ئوهزموونى ‪ ١٥‬سواڵهى دهسوهڵاتى کووردى لوه باشووور چ کاریگوهرى و چ‬‫رهنگدانهوهیهکى لهسهر گهشهکردنى بیرى نهتهوهیى‪ ،‬لهسهر گهشهکردنى شوعوورى سیاسویى کوورد لوه رۆژهوهڵاتى کوردسوتان‬ ‫بووه؟‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬به بێ شک ئهم کاریگهرییـه کاریگـهرى یـهکى زۆر بـهرچاوه‪ .‬راسـته لهبـهر ئـهوهى کوردسـتان لـه بـهینى‬‫چهند وڵاتدا دابهش کراوه‪ ،‬ئهو شوێن دانانه که رووداوهکانى بهشێک لهسهر بهشێکى دیکـه داىـدهنێن‪ ،‬ناڕاسـتهوخۆیه‪ ،‬بـۆ وێنـه‬‫ئێستا کوردستانى عێراق لهواقیعدا ئازاده‪ .‬یهعنى زیاتر لهوهى که له قانوون دا ههیه یان لـه دهسـتووردا پهسـند کـراوه‪ ،‬کـورد‬‫له عهمهل دا مافهکانى خۆى جێبهجێ دهکا‪ .‬زیادمان نهگوتوه ئهگهر بڵێین رهسمهن موسـتهقیل نیـه بـهڵام بـهکردهوه سـهربهخۆیه‬‫چونکى ههموو شتێکى بهدهسـت خۆیـهتى‪ .‬بـهڵام تهماشـا دهکـهى ئێسـتا لـه کوردسـتانى ئێـران کـورد تهنانـهت ئهوهنـدهى بهدهسـت‬‫نـههێناوه کـه بـه زمـانى خـۆى دهرس بخـوێنێ‪ .‬کـهوابێ ئـهو شـوێندانانه راسـتهوخۆ نیـه‪ ،‬ناڕاسـتهوخۆیه‪ .‬بـهڵام ئـهو شـوێندانانه‬‫ناڕاستهوخۆیه زۆر کاریگهره‪ .‬خهڵکى کوردستانى ئێران یان کوردستانى تورکیه یان کوردستانى سـووریه لـه لایهکـهوه خۆشـحاڵن‪،‬‬‫زۆریش خۆشـحاڵن بـهوهى کـه بهشـێک لـه میللهتهکـهیان بـه مـاف و ئازادىیـهکانى گهیشـتوه و لـه هـهمووى گرنگتـر خهریکـه ئـهو‬‫بهماف گهیشتنه دهبێته شـتێکى قـانوونی و رهسـمی و پهسـندکراو هـهم لـه چوارچێـوهى عێراقـدا و هـهم لـه چوارچێـوهى قانوونـه‬‫نێونهتهوهیییهکاندا‪ .‬لهلایهکى دیکهوه ئهم وهزعهى کوردستانى عێراق ئومێدێکیان دهداتێ‪ ،‬چونکـه دهبیـنن کـورد لـه کوردسـتانى‬‫عێراق با بڵێین به شهش میلیۆن حهشیمهتهوه به ماف و ئازادىیهکانى گهیشتوه‪ .‬باشه کوردى ئێران له ‪ ٨١‬میلیۆن کهس زیـاتره‪،‬‬‫حهشیمهتى کورد له تورکیهى رهنگه له بیست میلیۆن زیاتر بێ‪ .‬وهختێکى ئـهم بهشـه بـه مـاف و ئازادىیـهکانى گهیشـتوه‪ ،‬بـۆچى‬‫دهبێ ئهو بهشانهى دیکه ماف و ئازادىیهکانیان لێ سهلب بکرێ؟ کهوابێ کوردهکان هان دهدرێن که وهختێـک ئـهمان بـه خـهباتى‬‫خۆیان ئهم دهسکهوتهیان بووه‪ ،‬با ئهوانیش خهبات بکهن‪ ،‬تێبکۆشن له ئهزموونـهکانى ئـهمان فێـر بـن‪ ،‬دهرسـیان لێـوهربگرن لـه‬‫عـهینى حاڵـدا کـهم یـان زۆر ئهگـهر هـهر تـهنیا ئـهزموون دانـیش بـێ‪ ،‬دهتـوانن لـه دهسـکهوتهکانى ئـهم بهشـهى کوردسـتان بـۆ‬ ‫بهرهوپێش بردنى خهباتى خۆیان ئیستیفاده بکهن‪.‬‬‫کهوابێ بـه بـێ شـک ئـهم تهئسـیره زۆر بـووه‪ ،‬رهنگـه لـه داهـاتوودا زۆرتـریش بـێ‪ .‬ئـارهزووم ئهوهیـه کـه بهرهـهمى باشیشـى بـۆ‬‫خهباتى گهلى کورد له ههموو بهشهکانى کوردستان بهتایبهتى بـۆ کوردسـتانى ئێـران زیـاتر بـێ‪ .‬چونکـه شـاراوه نیـه کـه دهگـهڵ‬‫ئهوهى کوردستانى عێراق لهگهڵ ههموو بهشهکان پێوهندى و سهروکارى ههیه‪ ،‬ئـهو تێکهڵاوىیـهى لـه بـهینى هێزهکـانى سیاسـیى‬‫نێـو بزووتنـهوهى کـوردى ئێـران و عێراقـدا ههیـه‪ ،‬شـتێکى زۆر بـهرچاوتره‪ .‬لهکۆنـهوه تێکۆشـهرانى کـوردى ئێـران لـه وهختـى‬‫تهنگانهدا روویان کردۆته کوردستانى عێراق و ئى عێراقیش روویان کردۆته کوردستانى ئێران‪ ،‬ئهم دوو بهشه تێکـهڵاوى یـهک و‬‫تهئسیردانانێکى زیاتریان له سهر یهکتر ههیه‪ .‬جا بۆیه ئارهزووم ههیه که بهتایبـهتى کـورد لـه کوردسـتانى ئێـران بتـوانێ لـه‬ ‫‪86‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫ئهزموونهکان‪ ،‬تهنانهت له یارمهتی یه مهعنهوى یهکان و ئهگهر بکرێ حهتا یارمهتیى ماددى و تهکنیکیى کوردهکانى عێـراقیش‬ ‫بۆ بهرهوپێش بردنى خهباتى رهواى خۆى کهلک وهر بگرێ‪.‬‬ ‫ئواگرین‪ :‬جوهنابى مامۆسوتا حهسوهن زاده! ئێسوتا رۆژهوهڵاتى نواوین بوهرهو ئاراسوتهیهک دهڕوا کوه ئیودى دیکتاتۆریوه ره‬‫دهکاتهوه‪ ،‬رێەیمه سهرەڕۆکان ره دهکاتهوه و که باسى رۆژههڵاتى ناوهڕاست دێته پێشوێ کوورد بهشوێکه لوهو پرۆژهیوه‪ .‬لوه‬‫لایهکى دیکهشهوه دهبینین وهکوو واقیعییه لێوره بوهرهى کوردسوتانى پێوک هوا لوه پێشوان ئوهو بهرهیوه بوه هوۆى هێنودێک‬‫فاکتوهرى نواوخۆیی و دهرهکیویش تێکچووو‪ .‬بوهڵام ئێسوتا خۆشوبهختانه دیسوان ههمگهرایییوهک‪ ،‬یوهکبوونێک‪ ،‬یوهکریزى یوهک‬ ‫هاتۆتهوه نێو هێزه کوردستانییهکانى ئێره‪ .‬ئایا ئێوه وهکوو ئوپۆزیسیۆن‪ ،‬بیرتان له بهرهیهکى کوردستانى کردۆتهوه؟‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬بـه بـێ شـک‪ .‬دیـاره لـه پـێش دا دهمـهوێ بڵـێم نامـهوێ وهکـوو وتـهبێژى حیزبـى دێمـۆکرات قسـه بکـهم‬‫چونکه ئهگهر بمانهوێ به ناوى حیزبى دێمۆکراتهوه قسه بکهین دهبێ کهسانێک قسه بکهن که بهرپرسـایهتیى ئـهو کارهیـان لـه‬ ‫ئهستۆیه‪.‬‬ ‫ئاگرین‪ :‬وهکوو سیاسهتوانێک‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬بهڵام به بێ شک بزووتنهوهى کورد له ههر بهشێکى کوردستاندا ئیحتیاجى به هاوکارى لـه گـهڵ یـهکتر‬‫ههیـه‪ .‬لـه عـهینى حاڵـدا پێویسـتیى بـه هاوکـارى لـه گـهڵ هێـزه سیاسـییهکانی دیکـهى وڵاتـى خۆشـى ههیـه‪ .‬یـانى ئهوانـهى‬‫راستهوخۆ دهبێ پێکهوه هاوکارى بکهن تا تهئسیر دابنێن‪ ،‬به دهرهجهى یهکهم هێزه کوردی یهکانى ئهو بهشـهى کوردسـتانن‪ ،‬بـه‬‫دهرهجــهى دووهم هێــزه سیاســییه کوردهکــان دهگــهڵ هێــزه سیاســییهکانی دیکــهى داخڵــى ئــهو وڵاتــهن‪ .‬جــا ئــهوجار بهشــێوهى‬ ‫ناڕاستهوخۆ رهنگه بتوانن هاوکارى و هاوفکرى دهگهڵ کورد له بهشهکانى دیکهى کوردستان بکهن‪.‬‬‫کهوابێ ئهوه زهروورهتێکى موتڵهقى ههیه‪ .‬ئهمن له جێیـهکى دیکـه بـه درێـژهى باسـى ئـهو مهسـهلهیهم کـردوه‪ .‬رهنگـه مهسـهلهى‬‫بـهره بـه م ـهعناى جهبهـهى کوردســتان زۆر مهسـهلهیهکى عهم ـهلی و حـاد بــۆ ئـهمڕۆ ن ـهبێ بـهڵام بــۆ کارپێکـهوهکردنى هێــزه‬‫سیاسـییهکان مـهجبوور نیـه حهتمـهن نـاوى \"جهبهـه\"ى لهسـهر دابنـرێ‪ ،‬یـان نـاوى \"بـهره\"‪ .‬دهتـوانێ بـه هـهر نـاوێکى دیکـه بـێ‪.‬‬‫زهروورهتى ههیه که هێزه سیاسییهکانى کورد پێکهوه کار بکهن‪ ،‬بهرنامهیان ههبێ ههم بۆ خهبات بۆ گـۆڕینى وهز لـه وڵاتـدا‪،‬‬‫بۆیه دهڵێم گۆڕینى وهز بۆ وهى نهڵێم حهتمهن رووخانى رێژیم‪ ،‬چونکه رووخاندنى رێژیم کارى تهنیا کورد نیـه‪ ،‬کـارى هـهموو‬‫ئێرانییهکانه‪ ،‬کارى ههموو عێراقییهکانه‪ ،‬کارى ههموو مهسهلهن ئێکوادۆرىیهکانه‪ ،‬دهبـێ بـه هـهمووانیان بیگـۆڕن‪ ،‬ناوچهیـهک‬‫ناتوانێ وڵاتهکه بگۆڕێ ـ کار بکهن بۆ گۆڕینى وهز له وڵاتدا‪ ،‬له عهینى حاڵیش دا دهبێ بهرنامـهیان هـهبێ بـۆ ئـهوهى بـزانن‬ ‫دواى گۆڕانى وهز وڵاتهکهیان ئهوهندهى مهربووته به وان چۆن دهبێ ئیداره دهکهن‪.‬‬ ‫‪87‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫ئهوه هیچ گوناح نیه‪ ،‬ههموو حیزبێکى سیاسى که خهبات دهکا‪ ،‬بۆ بهدهستهێنانى نـهوعێک دهسـهڵاتى سیاسـى دهیکـا‪ .‬ئهگـهر بـۆ‬‫ئـهوه نـهبێ بـۆ چیـه؟ ئـهو خهباتـه هـهموو بـۆ ئهوهیـه بکـوژى و بکـوژرێى؟ خـۆ بـۆ ئـهوه نیـه‪ ،‬بـهڵکوو بـۆ ئهوهیـه کـه سـبهینێ‬‫وڵاتهکهى خۆت بهدهستى نوێنهرانى نهتهوهى خۆت ئیداره بکهى‪ .‬کهوابێ دهبێ بهرنامـهت بـۆى هـهبێ‪ .‬جـا زهروورهتـى ههیـه کـه‬‫هێزه سیاسی یهکان پێکهوه کار بکهن بۆ ئهوهى پێش گۆڕانى وهزعـیش پێکـهوه ئـهو وڵاتـه ئیـداره بکـهن‪ ،‬دوچـارى دووبـهرهکی و‬‫تهفرهقه و بڵێین چهند نهوعی و چهند حکوومهتى نهبن‪ .‬ئهوهى که تهنانهت لهم بهشهى کوردستاندا لـه ماوهیـهکى دیـاریکراودا‬‫تووشى بووین‪ ،‬یهکێک حکوومهتێکى ههیه‪ ،‬یـهکێک حکوومـهتێکى دیکـهى ههیـه‪ ،‬لـهم لا قانوونێکـه‪ ،‬لـهولا قانوونێـک‪ .‬ئـهوه بـه‬‫باوهڕى من یهکێکه له شهرته ههره گرنگهکان و هـهره پێویسـت و پیرۆزهکـان کـه هێـزه سیاسـییهکانى کـورد پێکـهوه کـار بکـهن‪،‬‬ ‫ههم بۆ ئێستا‪ ،‬ههم بۆ دواڕۆژ‪.‬‬‫ئاگرین‪ :‬جهنابى مامۆستا حهسهن زاده! له ئێراندا بێجگه له کورد نهتهوهى دیکهش ههن‪ ،‬وهکوو تورک‪ ،‬وهکوو بهلووچ‪ ،‬وهکووو‬‫عهرهب‪ ،‬وهکوو تورکمهن‪ .‬دهورى ئهمان له خهبا بۆ چهسپاندنى سیستمێکى دێموکراسى‪ ،‬دێمۆکراتى واقیعى له ئێراندا‪ ،‬ئێووه‬ ‫چۆن دهبینن‪ .‬ئوسوولهن هاوکاریى ئهوان له گهڵ ئوپۆزیسیۆنى کوردى دا له چ ئاستێک دا دهبینن؟‬‫عهبدوڵڵا حهسوهنزاده‪ :‬بـه بـاوهڕى مـن پـاش زهروورهتـى یهکیـهتی و هاوکـاریى هێـزه سیاسـییهکانی کـورد لـه ئێرانـدا‪ ،‬نـۆره‬‫دهگاته یهکیهتیى کردهوهى ئهو هێزه سیاسی یانه کـه ههرکامـهیان پێوهنـدىیان بـه یـهکێک لـه میللـهتانى زۆرلێکـراوى ئێرانـهوه‬‫ههیه‪ .‬کهوابێ ئهوه زهروورهتێکى موتڵهقى ههیه چونکه مهسهلهن ئێستا حیزبى دێمۆکرات شوعارى فیدرالیزمى ههڵگرتوهو هێـزه‬‫سیاسییهکانی دیکهش وان‪ .‬فیدرالیزم له ئێراندا تهنیا دوو تهرهفى نیه‪ .‬له عێراقدا دوو تهرهفى ههبوو‪ .‬کورد هـهبوو‪ ،‬عـهرهب‬‫ههبوو که حاکم بوو‪ .‬کوردیش داواى بهشدارى له حکوومهتی دا دهکرد و ههقى ههبوو به تهنێ بهرنامهى هـهبێ بـۆ ئـهوه‪ .‬بـهڵام‬‫لـه ئێرانـی ئـێمە دهسـهڵات بە موتڵـهقی بهدهسـت نهتـهوهى فارسـهوه نیـه‪ .‬چونکـه ئازهربایجـانی یـهکانیش تاڕادهیـهکى زۆر لـه‬‫دهسهڵات دا بهشدارن‪ ،‬بهڵام وهکوو نهتـهوهى حـاکم فـارس دهناسـن‪ .‬باشـه لـه ئێـران بێجگـه لـه نهتـهوهى حـاکم پێـنج نهتـهوهى‬‫ژێرستهممان ههن‪ ،‬پێنج نهتهوهى مهحرووممان هـهن‪ ،‬کـهوابێ دهبـێ هـهر حقووقێـک کـه بـۆ نهتـهوه زۆرلێکراوهکـان بهدهسـت دێ‬‫ههم به خهباتى موشتهرهکى وان بـێ‪ ،‬هـهم نهخشهکێشـانهکهى و رهنـگ ڕشتنهکهشـى بـه هـهوڵ و خـهبات و تێکۆشـانى هاوبهشـى‬ ‫ههموو لایهکیان بێ‪.‬‬‫کـهوابێ زهروورهتـى موتڵـهقـى ههیـه کـه هێـزه سیاسـییهکانی سـهر بـه نهتـهوه زۆرلێکراوهکـان پێکـهوه هاوکـارى بکـهن‪ ،‬چهنـدى‬‫مومکینه بهرنامهى هاوبهشیان هـهبێ‪ ،‬جـا ئـهوجار بگهینـه قۆنـاخى سـێههم کـه هاوکـارى لـه بـهینى هێـزه سیاسـییهکانی کـورد و‬‫میللهتـه بهشـخوراوهکانى ئێـران لهگـهڵ ئـهو هێـزه سهرتاسـهرییانهى ئێـران دایـه کـه باوهڕیـان بـه دێموکراسـى و بـه عهداڵـهتى‬‫ئیجتیمــاعی و بــه زهروورهتــى دابــین کردنــى حقــووقى گــهلان‪ ،‬حقــووقى چینــه هــهژار و زهحمهتکێشــهکان‪ ،‬حقــووقى ســینفه‬ ‫مهحروومهکانى وهکوو ژنان‪ ،‬وهکوو لاوان‪ ،‬وهکوو مامۆستایان‪ ،‬ههموو ئهو جۆراوجۆرى یانه ههیه که له کۆمهڵدا ههن‪ ،‬ئهو‬ ‫‪88‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬ ‫هێزانهى باوهڕیان به تهئمینى حقووقى ئهو توێژانه ههیه‪ ،‬ههموویان دهبێ پێکهوه کار بکهن‪.‬‬‫به باوهڕى من پاش زهروورهتى هاوکاریى هێزه سیاسییهکانی کورد بهسهر یهکهوه‪ ،‬زهروورهتى دووهم هاوکاریى ئهو هێـزه سیاسـی‬ ‫یانهیه که ههر کامیان لهپێناوى وهدیهێنانى ماف و ئازادى یهکانى یهکێک له میللهتانى دیکهى ئێراندا تێدهکۆشن‪.‬‬‫ئاگرین‪ :‬جهنابى مامۆستا حهسوهن زاده‪ ،‬ماوهیهکوه دهبیسوین ئوهمریکا بوۆ دابهزانودن و پراکتیزهکردنوى پرۆگراموهکانى لوهپێناو‬‫رۆژهوهڵاتى ناوهڕاسوتى گوهورهدا بانگهێشوتنى هێنودێک لایوهنى ئوپۆزیسویۆن دهکوا‪ .‬لهوانوه ماوهیوهک لهمهوبوهر کوۆنگرێ ‪،‬‬‫کۆنگرێسى ئهمریکى ئوپۆزیسیۆنى کوردى سوریاى له واقیعدا کۆ کردهوه‪ .‬تا ئێستا ئایا ئهمریکا تا ئهو جێگایوهى کوه جوهنابتان‬‫شارهزاى قهزیهکه بن‪ ،‬وهکوو سیاسهتمهدارێک بهرهوپیرى ئوپۆزیسیۆنى کورد چ به تاک یوان بوه تێکوڕا بانگهێشوتنى کوردوون؟‬ ‫ئایا تا ئێستا راوێەى پێکردوون؟ ئایا تا ئێستا به رهسمى بانگى کردوون و لهگهڵیان کۆ بۆتهوه؟‬‫عهبدوڵڵا حهسوهنزاده‪ :‬ئـهوهى ئـهمن بـزانم هێـزه سیاسـییهکانی کـورد لـه ئێـران و یـهک لـهوان حیزبـى دێمـۆکراتى کوردسـتان‬‫ههوڵیان ههبووه که پێوهندى یـان دهگـهڵ دهسـهڵاتهکان و دهوڵـهتان و ئـهحزابى سیاسـى و کـۆڕ و کۆمهڵـه نێونهتـهوهیى یـهکان‬‫ههبێ که ئهوڕۆکه دهسهڵاتدارترین و موقتهدیرترین له دنیادا ئهمریکایه‪ .‬وهکوو حیزبى دێمۆکرات وابزانم دهگهڕێتهوه بـۆ نزیـک‬‫به ‪ ٨١‬ساڵ که بهجۆرێک له جۆران پێوهندیمان دهگهڵ دهوڵهتى ئهمریکا ههیه‪ .‬ههرچهنده له رادهیـهکى وا بـهرچاودا نیـه بـهڵام‬ ‫ئهو پێوهندییه ههر ههیه‪.‬‬‫ئهوهى لهبارهى سووریهشهوه کراوه وا نیه که رهسمهن بڵێـین وهزارهتـى دهرهوهى ئـهمریکا ئـهوهى کـرد بـێ‪ ،‬غـهیره موسـتهقیم لـه‬‫رێگهى هێندێک موئهسەساتى دیکهوه ئهوهى سووریهى کرد‪ ،‬ئهمما ئـهوهى دهگهڕێتـهوه و سـهر کـوردى ئێـران تـا ئێسـتا لانـی کـهم‬‫ئهمن ئاگام لهوه نیه که دهعوهتێک کرابێ بۆ هێزه سیاسییهکانی کـورد بچـن و دابنیشـن و لـه سـهر مهسـهلهکانى پێوهندیـدار بـه‬ ‫ئێران و کوردستانى ئێرانهوه قسه بکهن‪.‬‬‫ئاگرین‪ :‬جهنابى مامۆستا حهسهن زاده! وهک بینیمان دواى راپهڕین لێوره کۆموهڵێک حیزبوى بونیادگوهرا یوا فهندهمانتالیسوت بوه‬‫زمانى ئهمڕۆ یانى توندوتیەى خواز و ئیفراتى دهرکهوتن که بهڕاستى خهسارهتێکى زۆریان تووشى ئهو ئهزموونه ساوایه کورد‪.‬‬‫ئایوا لوه دوارۆژى گهیشوتنهوهى بزووتنوهوهى کوورد بوۆ رۆژهوهڵاتى کوردسوتان‪ ،‬واتوه گوۆڕانى سیسوتم لوه تارانودا ‪ ،‬ئهگوهرى‬ ‫دهرکهوتنى وهها گرووپگهلێکى ئیفراتى له کوردستانى بن دهستى ئێراندا ههیه؟‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬لهپێش دا با ئهوه بڵێم کـه بزووتنـهوهى کـورد هـهر ئێسـتا لـه رۆژهـهڵاتى کوردسـتانه و پێویسـتیى بـه‬‫\"گهیشتنهوه\" نیه‪ .‬سهبارهت به پرسیارهکهشت دهبێ بڵێم‪ :‬ئهو جۆره بزووتنهوانه نه لـه کوردسـتانى عێـراق و نـه لـه کوردسـتانى‬‫ئێران تـازه نـین‪ ،‬رهنگـه دهرکـهوتن و تهئسـیراتهکهیان تـازه بـێ‪ ،‬دهنـا ئـهو جـۆره فکرانـه لـه هـهر دووکیـان دا بهتایبـهتى لـه‬‫کوردستانى عێراقدا پێشـتر هـهبوون‪ .‬بـهڵام داخـوا لـه کوردسـتانى ئێـران چـۆن دهبـێ؟ ئـهمن بـه هـیچ جـۆر مهترسـیى ئـهوهى کـه‬ ‫‪89‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫لهوێش ئهو حهرهکهته دروست ببێ به ناوارید نازانم‪ .‬پێم وایه ئیمکانى ههیه لهوێش سهر ههڵ بدا و هـهر ئێسـتاش ئـهو جـۆره‬ ‫بزووتنهوانه له کوردستانى ئێران دێنه بهرچاو که عادهتهن ئهوانهى لێرهش دهیان بینین زۆرجار لهوە تهغزیه دهکهن‪.‬‬‫بـهڵام ئـهمن بـهش بـهحاڵى خـۆم پێموایـه ئـهو بزووتنهوهیـه لـهوێ کـهمتر دهتـوانێ کاریگـهر بـێ تـا لـه کوردسـتانى عێـراق‪.‬‬‫دهلیلهکهشم ئهوهیه کـه پێموایـه کۆمـارى ئیسـلامى نهخشـى باشـى هـهبووه‪ ،‬یـهعنى کـورد لـه کوردسـتانى عێـراق‪ ،‬لـه کوردسـتانى‬‫تورکیه‪ ،‬ههروا میللهتانى دیکهى ناوچه‪ ،‬که روویان کردۆته ئهو سازمانه ئیفراتی یـه ئیسـلامی یانـه‪ ،‬لهبـهر ئـهوه بـووه کـه لـه‬‫حکوومهتهکان ناڕازاى بوون‪ .‬سیستمى سهرمایهدارى یان تهجرهبه کردوه باش نهبووه‪ ،‬سیستمى سوسیالیستی یان تهجرهبه کـردوه‬‫ناتهواو بووه‪ ،‬موشکیلاتى بۆ حهل نهکردوون‪ ،‬سیستمى حکوومهتى ئیسلامى یان تهجرهبه نهکردوه‪ .‬وهعدى زۆریشـیان پـێ دهدهن‪.‬‬‫عادهتهن ئهوانه ههم لهم دنیا بهڵێنى خۆشبهختى دهدهن‪ ،‬ههم لهو دنیا‪ .‬ئهگهر لێرهش نهبوو لهوبهریان خۆشـبهختى پێـدهدهن‪،‬‬ ‫قهولى خۆشبهختی یان پێ دهدهن‪ ،‬بۆیه خهڵکیان وهدوا کهوتوه‪.‬‬‫بهڵام له ئێران که \"جمهورى اسلامى\"مان ههبووه‪ ،‬کۆمارى ئیسلامییش ئهوهى بهسـهر ئێـران و ئێرانىیـهکان هێنـاوه کـه هـهموو لـه‬‫ئێمه چاترى ههست پێدهکهن چونکه ئێمه لێى دوورین خهڵک که له ژوورهوهیـه چـاترى ههسـت پێـدهکا‪ ،‬پێموانیـه خـهڵک ئیـدى‬‫بهو جۆرهى له جێى دیکه ئیمکانى ههیه روویان تێبکهن‪ ،‬ئیمکانى سهرکهوتنى وان له کوردستانى رۆژههڵات زهعیفتـر دهبیـنم لـه‬‫سهرکهوتنیان له کوردستانى عێراق و کوردسـتانى تورکیـه و ئوسـوولهن بهشـهکانى دیکـهى مهنتیقـهى رۆژهـهڵاتى نێوهڕاسـت‪ .‬فکـر‬‫ناکهمهوه له لاى خۆمان ئهوهنده بتوانن ئاسیب بگهیهنن‪ .‬بهڵام بڵێى خهتهرهکه \"منتفى\"یه به باوهڕى مـن مونتـهفى نیـه‪ .‬چونکـه‬ ‫ههر ئێستا ههمانن‪.‬‬‫ئواگرین‪ :‬مامۆسوتا! پێمخۆشوه جوهنابت وهکووو هاوسوهنگهرێکى دێرینوى د‪ .‬قاسوملووى نوهمر ئهوهڵوهن زۆر بوهکورتى چوۆن د‪.‬‬‫قاسملووتان بینیوه‪ ،‬چۆنى بۆ دهڕوانن وهکووو شهخسوییه ؟ پێشوان جووانترین و جاودانوهترین بیرهوهریوى خۆتوان لوه گوهڵ د‪.‬‬ ‫قاسملوو بۆ خوێنهرانى \"کوردستان راپۆر \" باس بکهن‪.‬‬‫عهبودوڵڵا حهسوهنزاده‪ :‬دوو شـتیان رهنگـه زۆر ئاسـان نـهبن‪ .‬یـهکێکیان ئـهوه کـه چـۆن بـوو ئـهمن لـه خزمـهت د‪ .‬قاسـملوودا‬‫ئاشنایهتیم پهیدا کردوه و چۆنى له گهڵ ژیاوم یان له خزمهتى ویدا خهباتم کردوه‪ ،‬ئهمه داستانێکى دوورودرێژه‪ .‬یهکێکیشـیان‬‫ئهوه که بڵێین جوانترین خاتیره یـان شـیرینترین خـاتیره لـه دهورانـى هاوخـهباتى لهگـهڵ د‪ .‬قاسـملوودا چیـه؟ ئـهوهش کـارێکى‬‫ئاسان نیه‪ .‬بهڵام ئهوهى که لهسهر شهخسییهت و نهخشـى سیاسـیى د‪ .‬قاسـملوو دهکـرێ بڵێـین ههرچهنـده لـه مـهجالێکى کورتـدا‬‫رهنگه نهکرێ پیاو بهوجۆرهى ههیه ههقى خۆى بـداتێ‪ ،‬ئـهمن تـا ئێسـتا رهنگـه ئهگـهر وهسـهریهکى بخهمـهوه‪ ،‬دووسـهد سێسـهد‬‫لاپهڕهم لهسهر د‪ .‬قاسملووى نووسیبێ یان قسهم کردبێ و پیاده کرابێ‪ .‬بهو حاڵه پێموایـه زۆر کـهمم هـهقى خـۆى پێـداوه‪ .‬جـا‬ ‫له مهجالێکى کورتدا رهنگه لهوهش کهمتر بگوترێ‪.‬‬ ‫‪90‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫ئهمن پێموایه د‪ .‬قاسملوو نهخشێکى تایبهتیى ههبووه له نێو رێبـهرانى بزووتنـهوهى کـورددا کـه ههقـه پێـى بگـوترێ نهخشـێکى‬‫مومتاز‪ .‬د‪ .‬قاسملوو‪ ،‬جاناتان رهندال شتێکى لهسـهر نووسـیوه زۆر جوانـه‪ .‬دهڵـێ‪ :‬د‪ .‬قاسـملوو تـهنیا ‪ -‬راسـت دهنووسـێ تـهنیا ‪-‬‬‫رێبهرى کورد بوو که دهیتوانى لهگهڵ ههموو دهوڵـهتێک و لهگـهڵ هـهموو هێزێکـى سیاسـى‪ ،‬بـهرخورد بکـا ‪ -‬کهلیماتـهکان رهنگـه‬‫دهقاودهق نهبن ‪ -‬و نهزهرى خۆى پێ بڵێ‪ ،‬بێ ئهوهى ئیستیقلالى سیاسیى خۆشى بدۆڕێنێ‪ .‬بێ ئـهوهى ئـهو ئیمتیـازه بـدا کـه واز‬ ‫له ئیستیقلالى سیاسیى خۆى بێنێ‪.‬‬‫د‪ .‬قاسملوو بهڕاستى رێبهرێکى سهردهمیانه بوو‪ .‬لهگهڵ تازهترین بیروباوهڕهکان و ئهفکارى عهسرى خۆى دهژیا‪ .‬شتى زۆر تازهى‬‫هێنایه نێو بزووتنهوهى کوردهوه‪ .‬کهسێک بوو که زۆر به ئاسانى‪ ،‬زۆر به خێرایى خۆى بهسهر ئـهوهى پێـى دهڵێـین موخاتـهب دا‬‫تهحمیل دهکرد‪ ،‬یانى خۆى پێ دهقهبووڵاند‪ .‬زۆر زوو تهئسـیرى لهسـهر خـهڵکى دادهنـا‪ .‬ئـهوه رهنگـه بـۆ کهسـانى وهک مـن و تـۆ‬‫ئاسان بێ بهڵام تهئسیردانان لهسهر گهورهترین سیاسهتمهداران له دنیاى دهرهوه دا‪ ،‬له ئورووپایه کـارێکى ئاسـان نیـه و کـارى‬‫ههموو کهس نیه‪ .‬مهسهلهن ههر بهبۆنهى شههیدبوونیهوه‪ ،‬زۆر له گـهورهپیاوانى ئورووپایـه ئـهم رسـتهیهیان بـهکار دێنـا کـه د‪.‬‬‫قاسملوو هـهر وهختێکـى ئـهوان دهیانـدى شـتى تـازهى پـێ بـوو‪ ،‬شـتى تـازهى لـێ فێـر دهبـوون‪ .‬خهبـهرنیگار و رۆژنامهنووسـى زۆر‬ ‫زیرهک‪ ،‬سیاسهتمهدارى زۆر زیرهک و زۆر بهئهزموون ئهو شاهیدییهیان بۆ د‪ .‬قاسملوو داوه‪.‬‬‫لهنێو حیزبى دێمۆکراتى کوردستاندا ئهگهر بڵێین‪ ،‬د‪ .‬قاسملوو ئهوهى پێى دهڵێن رۆنیسانس‪ ،‬رۆنیسانسى وهڕێ خستوه‪ ،‬زیادمان‬‫نهگوتوه‪ .‬ئهو‪ ،‬حیزبى دێمۆکراتى کوردستانى له پهیکهرێکى تهقریبهن بێ گیانهوه زینـدوو کـردهوه‪ ،‬رووحێکـى تـازهى بـه بـهردا‬‫کردهوه‪ .‬واى لێکرد که له ماوهیهکى زۆر کهمدا و له ههلومهرجێکى یـهکجار زۆر خـراپیش دا حیزبـى دێمـۆکراتى کوردسـتان ببێتـه‬‫حیزبێک که بچێته ریزى حیزبه گهورهکانى ئێران و کوردستانهوه‪ .‬نهخشى د‪ .‬قاسـملوو هـهر ئـهو وهختـه نیـه کـه لـه کوردسـتانى‬‫ئێرانه و به سـهدان هـهزار خـهڵکى لـه دهورهیـه و بـه دهیـان هـهزار کـهس ئهنـدامى ههیـه و تهنانـهت بـه هـهزاران پێشـمهرگهى‬‫ئامادهى خهباتى ههیهو دهیان ههزار هێزى بهرگریى له پشته‪ .‬د‪ .‬قاسملوو رۆژگارێـک حیزبـى دێمـۆکراتى کـرده حیزبێـک کـه لـه‬‫دنیـادا بناسـرێ‪ ،‬کـه لـه ئـاوارهیى دا دهژیـاین‪ ،‬لـه عێراقـێ دهژیـاین‪ .‬تـهواوى مهوجوودییـهتى حیزبـى دێمـۆکرات لـه دهرهوه و‬‫لهبهرچاوى خهڵک‪ ،‬نهدهگهیشته سـهد کـهس‪ .‬ئهوانـهى بـهرچاو بـوون نهدهگهیشـتنه ‪ ٢١‬کهسـیش‪ .‬بـهڵام بـه سیاسـهتى ئوسـوولى‪،‬‬‫بهپێوهندى یهکى زۆر بهربڵاوى ناوچـهیى و کوردسـتانى و ئێرانـى و نێونهتـهوهیى کـه هـهىبوو‪ ،‬واى کـرد کـه حیزبـى دێمـۆکراتى‬‫کوردسـتان بچێتـه ریـزى ئـهو حیزبـه گهورانـهوه کـه لـه مهنتیقـهدا هـهن و ببێتـه حیزبێکـى بـه پرهنسـیپ‪ .‬ئـهمن بـه منـهتى د‪.‬‬‫قاسملووى دهزانم که چهند جارم له ئورووپایىیان بیستوه که به کوردى سـهر بـه حیزبـى دێمۆکراتیـان دهگـوت کـوردى تایبـهتى‪.‬‬‫تهنانهت لهنێو زۆر له کۆڕوکۆمهڵه سیاسىیهکان دا ئیعتیبارێکى وایان بۆ حیزبى دێمۆکرات دادهنا که جاروبار له هـهموو حیزبـه‬‫سیاســییهکانی کــورد جودایــان دهکــردهوه‪ .‬ئــهو لێکدانهوهیــه کــه ئــهوان لــه حیزبــى دێمــۆکراتى کوردســتانیان هــهبوو و ئــهو‬ ‫بیروبۆچوونهى که لهسهر حیزبى دێمۆکراتى کوردستان ههیان بوو‪ ،‬له بهشى ههره زۆرى دا قهرزدارى د‪ .‬قاسملوویه‪.‬‬ ‫‪91‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬ ‫ئاگرین‪ :‬ئهوکا بیرهوهرى یهکانى خۆتان‪ ،‬مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهن زاده!‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬عهرزم کردى‪ ،‬زۆر ئاسان نیه بیرهوهرى یهک له د‪ .‬قاسملوویهک ههڵبژێرم که ئهمن نزیـک بـه ‪ ٢١‬سـاڵ‬‫لـه خزمـهتى دا بـووم‪ .‬بـهڵام لـه خهسـڵهتهکانى دا پیـاو دهتـوانێ بیرهوهرییـهکانى ببینێتـهوه‪ .‬دەنـا بیرهوهریـى شـیرین و تـاڵ و‬‫ههموو شتێکمان پێکهوه ههبووه‪ .‬ئهمن زیاتر لهو خهسڵهتانهدا دهمهوێ د‪ .‬قاسـملووى بهرجهسـته بکهمـهوه نـه لـه بیرهوهرىیـهک‬‫دا که پێکهوه ههمان بووه‪ .‬به ههرحاڵ رۆژانى زۆر تاڵمان پێکهوه دیـون‪ ،‬بهتایبـهتى ئـهمن ئـهوهم زۆر پـێ جالیـب بـوو کـه لـه‬‫رۆژانى نائومێدى دا ئومێدى دهدا‪ .‬لهو رۆژانهدا که حیزبـى دێمـۆکرات زۆر چـووک دههاتـه بـهرچاو‪ ،‬ئـهو ئـهم حیزبـهى بـه گـهوره‬‫دهدى‪ .‬ئومێــدى ئــهوهى پــێ دهدایــن کــه تهماشــاى ئێســتا نهکــهین‪ .‬دهیگــوت حیزبێــک ب ـه گــهورهیى و چووکــهیى و بــه ژمــارهى‬‫ئهندامهکانى ههڵناسهنگێندرێ بهڵکه به بهرنامهکانى و بیروباوهڕهکانى‪ ،‬دهبێ حیساب لهسهر حیزبێک بکـهى‪ .‬بهڕاسـتیش ئـهوه‬‫وهدیهات‪ .‬وهختێکى له وڵاتى عێراق بووین‪ ،‬خهڵکى دهرهوه ئـاوا بـه چـووکى دهیـدیتین‪ ،‬بـهڵام وهختێـک کـه ههلومـهرج خوڵقـا و‬‫نهک پاش ئینقلاب‪ ،‬له دهورانى ئینقلاب دا گهڕاینهوه وڵات‪ ،‬له ماوهیهکى زۆر کورتى زهمانى دا ـ بڵێین له ماوهى دوو مانگـان دا‬‫ـ حیزبى دێمۆکرات له حیزبێکى چهند ده نهفهرى یهوه‪ ،‬بوو به حیزبێکى چهند ده ههزار ئهندامى و چهند سهد ههزار لایـهنگرى‬ ‫و پێشبینىیهکهى د‪ .‬قاسملوو هاته دى‪.‬‬‫تایبهمهندیى دیکهى ئهو ئهوه بوو که بهڕاستى رووداوى عهجایب دهدیتن‪ .‬مهسهلهن وهختێکى راپهڕینى ئێران دهستى پێکـرد ئـهو‬‫له ئورووپا بوو‪ .‬خـۆ لـه ئێرانـدا راپـهڕین و ناڕهزایـهتى و شـتى وا جـارى دیکـهش تـهقیبۆوه‪ ،‬بـهڵام کـه د‪ .‬قاسـملوو لـه دنیـاى‬‫دهرهوهڕا گهڕایهوه ئێمه له عێراق بووین‪ .‬قسهیهکى کرد کـه ئـهو وهختـه قسـهى وا بـۆ خـهڵکى دیکـه ئاسـان نـهبوو‪ .‬گـوتى \"ئـهم‬ ‫جاره جارى ئاخیره\" ئهم جاره دهڕوا ههتا شا دهرووخێ و بهڕاستییش وابوو‪.‬‬‫ئواگرین‪ :‬مامۆسوتا حەسوەن زادە سیاسوهتمهدارى نواودارى کوورد! ئوهو پرسویاره دێتوه گوۆڕێ ئێسوتا بهگشوتى ئوهحزاب‪ ،‬حیزبوه‬‫کوردستانى یهکان بهگشتى و بهتایبهتى حیزبه کوردستانی یهکانى کوردستانى بن دهستى ئێران تا چ رادهیوهک کاریگوهرییان لوه‬ ‫وشیارکردنهوه و له ئاگاکردنهوهى خهڵکى نێو ئهو کۆمهڵگایهدا ههبووه؟‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬به باوهڕى من هـهم لـه وڵاتـى مـه و هـهم لـه هـهموو بهشـهکانى دیکـهى کوردسـتاندا دامـهزرانى حیزبـى‬‫سیاسى بۆخۆى بهرههمى وشیاریى نهتهوهیىیه‪ ،‬واته ئهوه وشیاریى نهتهوهیییه کـه حیزبـى نهتـهوهیى دروسـت دهکـا‪ .‬بـهڵام ئـهو‬‫وشیارى یـه نهتهوهیىیـه کـه حیزبـى نهتـهوهیى دروسـت دهکـا‪ ،‬لـه نوخبهیـهکى یـهکجار یـهکجار مهعـدوود و مهحدووددایـه‪ .‬یـانى‬‫چهند کهس له رووناکبیرانى کورد له دهورانى خۆیدا‪ ،‬له ههر وڵاتێکى کوردنشین دا‪ ،‬فکرى نهتهوایهتىیان تێـدا بـههێز بـووه و‬‫هـاتوون حیزبـى نهتـهوهیىیان بـۆ کـورد دروسـت کـردوه‪ .‬کـهوابێ ئوسـوولهن پێکهـاتنى حیزبـى نهتـهوهیى بهرهـهمى وشـیاریى‬‫نهتهوهیىیه بهڵام له دایرهیهکى زۆر بچووک دا‪ .‬یانى بژاردهکانى میللهتى کورد بوون که ئهوهنده دایرهى فکرى یان بـهرین بـووه‬ ‫‪92‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫دهرک بکهن که کورد وهکوو نهتهوهیهک ههیه‪ ،‬نهتهوهیـهک کـه جیایـه لـه نهتـهوهکانى دیکـه‪ ،‬مهزلوومییـهتى ههیـه و دهبـێ بـه‬‫ماف و ئازادى یهکانى خـۆى بگـا‪ .‬بـهڵام ئهگـهر بگهڕێینـهوه سـهر نهخشـى حیزبـه سیاسـی یـهکانی کـورد‪ ،‬بـه بـاوهڕى مـن ئێسـتێ‬‫حیزبه سیاسییهکانی کورد له ههموو بهشهکانى کوردستان دا تا رادهیهک دوچارى جهفا بوون‪ .‬ئـهمن نـاڵێم حیزبـه سیاسـىیهکان‬‫نهخشى خۆیان بهو جۆرهى پێویسته توانیوه جێبـهجێ بکـهن‪ .‬بـهڵام ئـهوه جـهفا و ئهمهگنهناسـىیهکى زۆرى تێدایـه کـه نهخشـى‬‫حیزبه سیاسی یهکان له وشیارکردنهوهى کۆمهڵانى گهلى کورددا و له ئاشناکردنیان بـه مهسـاییلى نهتهوایـهتى دا کـهم بکهینـهوه‬‫یان لهوهش خراپتر ئینکارى بکهین‪ .‬ئهوهى که ئێسـتا ههیـه ئـهوهى لـه فارسـى دا پێـى دهڵـێن \"حـزب سـتیزى\" ئـهمن بـه شـتێکى‬ ‫خهتهرناکى دهزانم‪.‬‬‫راسته لهنێو رووناکبیرانى سهربهخۆدا رووناکبیرى زۆر گهوره ههن‪ ،‬کهسانى بـهفکر و بـه ئیـده هـهن‪ ،‬کـه دهتـوانن خزمـهتى زۆر‬‫گهوره بکهن که رهنگه تێکۆشهرێکى نێـو حیزبێکـى سیاسـى ئـهو توانایـهى تێـدا نـهبێ‪ .‬بـهڵام ئهوانـه هـهر خۆیـان ئهگـهر فـهردن‬‫تهنیا فهردن بۆخۆیان‪ ،‬ناتوانن کارێـک بـهرهوپێش بـهرن‪ .‬ئهگـهر ئهوانـه هـهموویان بـهدژى حیزبـهکان بۆخۆیـان رێـک دهکـهون و‬ ‫پێکهوه کار دهکهن‪ ،‬بۆ ئهوهى ببنه سازمان‪ ،‬بۆ ئهوهى فکرهکانیان پهره پێبدهن‪ ،‬ئهوه دهبێته حیزب‪.‬‬‫به بێ حیزبى سیاسى‪ ،‬خزمهت به ئامانجێک و ئیدهیهکى سیاسى بهتایبهتى لهبارى نهتهوایهتىیـهوه نـاڵێم نـاکرێ ــ دهکـرێ ــ‬‫بــهڵام نــاتوانێ زۆر بهههمــدار بــێ‪ .‬حیزبــه سیاســییەکان خ لــهبارى وشــیباریى نهتهوهیىیــهوه‪ ،‬خ لــهبارى ـــ بڵێــین ـــ فکــرى‬‫سیاسییهوه‪ ،‬تهنانهت خ لـهبارى خزمـهت بـه زمـان و ئـهدهبیاتى کوردییـهوه نهخشـى زۆر گـهورهیان هـهبووه‪ .‬کـێ بـوون ئهوانـهى‬‫یهکهم جار وشهى کوردىیان هێناوهته سهر کاغهز؟ مهسهلهن له کوردستانى خۆمـان دا‪ .‬ئهگـهر حیزبـى سیاسـى نـهىکردوه‪ ،‬ئـهدى‬‫کێ کردوویهتى؟ ئهوهى که ئێستا ههیه ئهمن زۆرجار دهڵێم لـه واقیعـدا ئـهوهى کـه ئـهمڕۆ ههیـه و ئـهوهش کـه رێگـهى پێـدراوه‬‫بهرهسمى ئهوهش بهرههمى خـوێن و خـهبـاتى رۆڵـهکانى میللـهتى کـورده کـه بهشـى هـهره زۆرىـان لـهنێو حیزبـه سیاسـىیهکان دا‬‫بوون‪ .‬ئهوان بوون که داوایان کردوه و به عهمهلیش پیادهیان کردوه‪ .‬بهتایبهتى ئهگهر نهبێتـه تهعهسسـوب حیزبـى دێمـۆکراتى‬‫کوردستان شاهیدیى بۆ دراوه‪ .‬گهوره رووناکبیرێکى وهک موحهممهدى مهلاکـهریم لهسـهرى نووسـیوه‪ ،‬دهڵـێ‪ :‬تـهنیا حیزبـى سیاسـى‬‫که خزمهت به زمـانى کـوردى دهکـا هـهر بـۆ خزمـهت بـه زمـانى کـوردى‪ ،‬حیزبـى دێمۆکراتـه‪ .‬حیزبـهکانى دیکـه بـه زمـانى کـوردى‬‫خزمهتى ئامانجهکانى خۆیانیان کردوه‪ .‬بهڵام حیزبى دێمۆکرات خزمهتى زمانى کوردى دهکا وهکوو خزمهتى زمانى کوردى‪ .‬چونکه‬‫ئهوکات ئێمه لهگهڵ ئهوهى ئیمکاناتێکى زۆر کهممان ههبوو‪ ،‬بهڵام دهچووین کتێبـى کوردیمـان چـا‪ ،‬دهکـرد‪ .‬تهرجهمـهمان دهکـرد‬‫بۆ سهر زمانى کوردى و به ئیمکاناتێکى زۆر کهم که ههمان بوو چاپمان دهکرد‪ .‬لهو بارهیهوه ئهمن پێموایه حیزبه سیاسـىیهکان‬‫نهخشـى زۆر گـهورهیان هـهبووه لـه پهرهپێـدانى فکـرى نهتـهوهیى و وشـیاریى نهتـهوهیىدا‪ .‬ئهگـهر خـهڵکى دیکـهش ههیـه‪ ،‬کـه‬‫سهربهخۆن و ئهوهیان کردوه سهر سهر و سهر چاو و ههزارجار دهستخۆشیان پێ دهڵێـین‪ ،‬بـهڵام ئینکـارى نهخشـى حیزبـه سیاسـى‬‫یـهکان بهتایبـهتى لـه کوردسـتانى ئێرانـدا غـهدرێکى زۆر گهورهیـه‪ ،‬ئهگـهر رووناکبیرێـک ئێسـتا دهنووسـێ و تـهنیا بـه نووسـین‬ ‫‪93‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫کردوویهتى‪ ،‬حیزبه سیاسییهکان بـه بـهخت کردنـى گیـان‪ ،‬ئـهو وشـیارییه نهتهوهیىیـهیان بهخشـیوه‪ .‬ئـهتۆ بڵێـى بـڵاو کردنـهوهى‬‫وتارێـک لهسـهر وشـیارکردنهوهى نهتـهوهیى کـه عادهتـهن ئهگـهر کهسـێک لـه حیزبـى سیاسـىدا نیـه‪ ،‬کـهمێکیش مـهجبووره خـۆى‬‫سانسۆر بکا‪ ،‬بڵێى ئهوه پتر تهئسیرى ههبێ لهو تێکۆشهرانهى که دهچنه بن دارى سێداره یان لهوانهى جهنازهکانیان بـه پشـتى‬‫ماشێنهکان دا رادهکێشرێ؟ یانى ئهوه کهمتر وشیاریى نهتهوهیى دهدا تا وتارێکى سیاسى؟ به باوهڕى من ئهوه غـهدرێکى تـاریخی‬ ‫یه‪ .‬به قهولى مهشهوور جهفایهکه که له حیزبه سیاسییهکان دهکرێ‪.‬‬‫ئاگرین‪ :‬جهنابى مامۆستا حهسهن زاده! پرسیارێکى دیکه دێته گۆڕێ‪ .‬ئهو پرسویاره وهکووو پرسویارێک لوه جوهنابت دهکوهم کوه‬‫پێموایه لهگهڵ نهمامى حیزبى دێمۆکرا ڕا خزمهتى ئهو حیزبه دهکهى و له گهڵ خهباتى شانبهشان و خوهباتى شواخ بوه شواخ و‬‫خهباتى شار بهشار ههرگیز خزمه به وشهى کوردى و خزمه به قامووسى کوردى و خزمه به زموانى کوردیوت فوهرامۆش‬‫نهکردوه‪ .‬ئێستا ئهمن پرسیارێک دهکهم‪ ...،‬حیزب جێەنى ‪ ٠١‬ساڵهى بوونى خۆى بهڕێوه برد و منیش خۆم بهشودارێک بوووم لوهم‬‫جێەنهدا‪ ،‬ئهو ئهقڵانیهتهى که ‪ ٠١‬ساڵ لهمهوبهر حیزبى له سهر دروست بوو‪ ،‬ئێستا کوه نوهوهى تور هواتوون دهتووانین بڵێوین دوو‬ ‫نهسڵى دیکه هاتوون تا چ حهد گۆڕانکارى بهسهر ئهقڵانیهتى ئهوکاتى حیزبى دێمۆکرا دا هاتوه؟‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬بـۆ کهسـێکى کـه لهگـهڵ جـهریانێکى سیاسـى دهڕواتـه پـێش زۆر ئاسـان نیـه ئـهو قهزاوهتـه بکـا‪ .‬بـهڵام‬‫بهتایبهتى ئهگهر کهسێک لێى دووره بێنێ ئهدهبیاتهکهى بخوێنێتهوه‪ ،‬ئهگهر مهرحهلـه تـاریخییەکـانى بخوێنێتـهوه‪ ،‬ئـهو وهختـه‬‫دهزانێ که حیزبێکى سیاسى یان کۆمـهڵێک چهنـده پـێش کـهوتوه‪ .‬ئـاوا بـه ئاسـانى لـهمس نـاکرێ‪ .‬مولاحـهزه بفـهرموو لـه ماڵـه‬‫خۆتدا منداڵێک ههیه‪ ،‬ئهسڵهن پێى نازانى ئهو منداڵه گهوره بووه‪ .‬کهچى کهسـێک کـه ‪ ٨١‬سـاڵه منداڵهکـهى نـهدیوه کـه چـاوى‬‫پێکهوت دهڵێ‪ :‬ماشهڵڵا بۆته پیاوێک یـان بۆتـه گـهوره کچێـک‪ .‬مهسـهلهکه بـهو جۆرهیـه کـه پیـاو لـه گـهڵى دهڕوا‪ ،‬نـاى بینـێ‪.‬‬‫ئهگینا ئهمن پێموایه حیزبى دێمۆکرات یان ههر حیزبێکى سیاسیى دیکه نهک ههر ئهگـهر ئـهوهى ‪ ٢١‬سـاڵ لـهوهپێش بـێ مـردوه‪،‬‬‫ئهگهر ئهوهى ‪ ٣‬ساڵ لهوه پێشیش بێ ههر مردوه‪ .‬حیزبى سیاسى مهوجوودێکى زیندوویـه دهبـێ دایمـه لـه نـوێ بوونـهوهو خۆنـوێ‬‫کردنهوهدا بێ‪ .‬جا رهنگه ئهوه زۆر بهرچاو نهبێ بهتایبهتى ههلومهرجى خهبات له دهرکهوتن و خۆنوانـدنى ئـهحزابى سیاسـى دا‬ ‫تهئسیرێکى زۆرى ههیه‪.‬‬‫بۆ نموونه حیزبى دێمۆکراتى کوردستان قهت نهمردوه‪ ،‬بهڵام ئهو خۆنواندنـه بـهرچاوهى کـه لـه سـاڵى ‪٨٥٣١‬و بهتایبـهتى ‪ ٣١‬دا‬‫ههى بوو‪ ،‬ئهوه جارێکى دیکه تێکرار نهبۆوه و تا ئێستاش تیکرار نهبۆتهوه‪ .‬ئێسـتا دهورانێکـه کـه حیزبـى دێمـۆکرات لانـی کـهم‬‫له زاهیرهکهیدا‪ ،‬دهورانى ئینزیوایهتى و دهورانى بێدهنگى و کپ بوونیەتى‪ .‬کـه بهخۆشـى یـهوه واش نیـه‪ .‬ئـهو راپهڕینانـهى کـه‬‫له کوردستانى ئێراندا ههن و ئهو فکره نهتهوایهتی یانـه کـه لـه کوردسـتانى ئێرانـدا هـهن ‪ ،‬لـه حیزبـى دێمـۆکرات و لـه هێـزه‬‫سیاسییەکانی دیکه به دوور نیه‪ .‬مهسهلهن ئهتۆ باسى رووناکبیره سهربهخۆکان بکـه‪ ،‬ئهوانـهى کـه باسـى فکـرى سیاسـى دهکـهن‪،‬‬‫باسى وشیاریى نهتهوهیى دهکهن‪ ،‬ئهرێ بیرو بۆچوونهکانیان چهند لهو ئهفکاره که حیزبـى دێمـۆکراتى کوردسـتان لـه بهرنامـه و‬‫ئهساسنامه و ئهدهبیاتى خۆى دا ههیهتى جودایه؟ دهتوانم زۆر به مهسـئوولییهتهوه بڵـێم لهسـهدا ‪٢٣‬ى ئـهوهى حیزبـى دێمـۆکرات‬ ‫‪94‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫باوهڕى پێى ههیه‪ ،‬له بیروباوهڕ و نووسینى ئهو رووناکبیرانهدا که خۆیان به موسـتهقیل دهزانـن رهنـگ دهداتـهوه‪ ،‬بـه ڕاسـتییش‬‫سهربهخۆن‪ .‬چونکه نهک ههر رهنگه ئهندامى حیزبى دێمۆکرات نهبن‪ ،‬رهنگه هـیچ پێوهندییەکیشـیان لـه گـهڵ حیزبـى دێمـۆکراتى‬‫کوردستان نهبێ‪ .‬ئهوه تهئسیرى ئهو وشیارى یه نهتهوهیىیهیه که حیزبى دێمۆکراتى کوردستان له کۆمهڵهکهدا بـڵاوى کردۆتـهوه‬‫و ئـهوانیش بـهو ئـهفکاره پـهروهرده بـوون‪ .‬بـهڵام نهخشـى روونـاکبیرانى سـهربهخۆ بـه هـیچ جـۆر نـابێ بـه کـهم بگیـرێ‪ ،‬دهبـێ‬‫تهقدیریان لێ بکرێ‪ .‬بهشبهحاڵى خۆم تهعبیرێک بهکار دێنم و دهڵێم‪ :‬ئهوهى خزمهتى ئهو ئامانجانـه دهکـا‪ ،‬بـا نـاوى حیزبـى‬ ‫دێموکراتى کوردستانیشى نهزانیبێ‪ ،‬ههر نهشى بیستبێ‪ ،‬ههر دێموکراته‪.‬‬‫ئاگرین‪ :‬مامۆستا! پرسیارێکى ئینتیقادیى تریش که ئێستا رووناکبیرانى سکۆلار و دێمۆکرا له حیزبى دهگرن دهڵوێن حیوزب لوه‬‫ئهساسدا بهتایبه پێش کۆنگرهى شهش جهوههرێکى چهپى بووه‪ ،‬یانى ناوهرۆکێکى چهپى بووه و بهپێى راپۆرتوهکانى خوودى‬‫کۆنگرهش ئهوه حاشاى لێ ناکرێ‪ .‬چ ئهوانهى به قهڵوهمى جوهنابت نووسوراون و چ ئهوانوهى بوه قهڵوهمى د‪ .‬قاسوملووى شوههید‬‫نووسراون‪ ،‬ئهمه واقعییهتێکه‪ .‬لهلایهکهوه ئێستا هوهڵگرى ئوهدهبیاتێکى نهتوهوهیی و ئوهدهبیاتێکى ناسییۆنالیسوتانهیه‪ .‬بانگهشوهى‬‫کۆمهڵگهى سکۆلار و دێمۆکرا و جامیعهى موهدهنى دهکوا‪ .‬لوه ههمبوهرى‪ ،‬ئێموه رۆژانوه لوه \"دهنگوى کوردسوتانى ئێوران\"هوه‬‫گوێمان له دهنگى قورئان دهبوێ‪ ،‬ئهموه نهقدێکوه کوه نوهوهى نووێ راشوکاوانه ئاراسوتهى ئوهو حیزبوهى دهکوا‪ .‬جوهنابت وهکووو‬ ‫سیاسهتوانێک‪ ،‬وهکوو کهسێک که نیزیکهى ‪ ١١‬ساڵ سکرتێرى ئهو حیزبه بووى چ وهڵامێکت بۆ ئهو رهخنهگرانه ههیه؟‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬پێمخۆشه لهپێشهوه ئهوه بڵێم‪ ،‬حیزبى دێمۆکراتى کوردستانى ئێران ئێستاش چهپه‪ .‬ئهگهر د‪ .‬قاسملوو‬ ‫و قازى موحهممهدیش مابانایه ئێستاش ههر چه‪ ،‬دهبوون‪.‬‬ ‫ئاگرین‪ :‬چهپڕهو دهبوون؟‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬نهک چـهپڕهو‪ ،‬چونکـه چـهپڕهوى لـه ئـهدهبیاتى چهپـهکان‪ -‬دا بـه نهخۆشـىیهکى منداڵانـه نـاو بـراوه‪.‬‬‫چهپڕهوى و چه‪ ،‬بوون فهرقى ههیه‪ .‬هێزه سیاسىیه چهپـهکان بـهو هێـزه سیاسـىیه چهپانـه دهڵـێن کـه باوهڕیـان بـه حقـووقى‬‫تهبهقاتى خوارهوهى کۆمهڵ‪ ،‬به زهروورهتى تـهئمینى مـاف و ئـازادى یـهکانى وان ههیـه‪ .‬راسـتهکانیش بهوانـه دهڵـێن کـه زیـاتر‬‫نمایندهى تهبهقاتى سهرهوه و سهرمایهداران و دهسهڵات بهدهستانن و زیاتر مهنافیعى وان دهپارێزن‪ .‬راست و چـه‪ ،‬لـه عالـهمى‬‫سیاسـهت دا بـه وانـه دهڵـێن‪ .‬حیزبـى دێمـۆکراتى کوردسـتان ئێسـتاش هـهر چهپـه و هـهر مـودافیعى حقـووقى زهحمهتکێشـان و‬‫کرێکاران و جووتیاران و رووناکبیرانى شۆڕشگێڕ و ئهو چـین و توێژانهیـه کـه بـه چـین و تـوێژه گهلىیـهکان دهناسـرێن‪ .‬کـهوابێ‬ ‫لهو بارهیهوه ئیبام نیه‪.‬‬‫بهڵام ئهوه که بۆچى قورئان دادهنێ‪ ،‬به باوهڕى من ئـهوه دیسـان لـه واقیـع ‪ -‬بینیـى حیزبـى دێمـۆکراتى کوردسـتانهوه سـهرچاوه‬‫دهگرێ‪ - .‬رنگه جهنابت وا نهبى ـ بهڵام ئێستاشى له گهڵ بێ کۆمهڵى کوردهوارى له سهدا ‪٢١‬ى موسوڵمانه‪ .‬دهى باشه بهرنامـهى‬ ‫رادیۆیهکى که دهیهوێ ئهو خهڵکهى جهزب بکا نابێ له رۆژێ دا ‪ ٥‬دهقیقهى بۆ ئهفکارى گشتیى ئهو خهڵکه تێدا بێ؟‬ ‫‪95‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫ئاگرین‪ :‬مامۆستا پرسیارێک دێته گۆڕێ‪ ،‬قورئان نمادى ئهقڵانیهتى دینىیه‪ ،‬کهوایوه حیزبێوک کوه پوهره بوهو ئهقڵانییهتوه دهدا ‪،‬‬‫پهره به هێماى ئهو ئهقڵانیهته ئهدا ‪ ،‬ئایا ئهمه پوارادۆک نیوه بوۆ حیزبێکوى چوهپ کوه لوه عوهینى حاڵودا بوۆ جوهزب کوردن و‬ ‫راکێشانى خهڵک قورئان لێ دهدا‪ ،‬و له ههمان حاڵێش دا چهپ و دێموۆکرا و سوکۆلاره و بوڕواى بوه جیوایى دیون لوه سیاسوه‬ ‫ههیه‪.‬‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬رهنگه ئهوهى دهیڵێم به زهرهرى حیزبى دێمۆکرات بێ‪ ،‬بهڵام ئهوه که رۆژانه چهند ئایـهت قورئـان بـڵاو‬‫دهکرێتهوه که عهرهبییه و کهس تێى ناگـا کـوێى تـهبلیغ بـۆ ئایینـه؟ کـهنگێ حیزبـى دێمـۆکرات چۆتـه سـهر مینبـهر مـهوعیزه بـۆ‬ ‫خهڵکى بدا‪ .‬له حاڵێکدا ئهگهر رۆژێک مهوعیزهش له رادیۆ بڵاو بکرێتهوه له گهڵ سکۆلار بوون ناتهبایى نیه‪.‬‬‫ئاگرین‪ :‬جهنابى مامۆستا حهسهن زاده! ساڵههاى ساڵه لاوانوى کوورد بوه بیسوتنى سوروودى نهتوهوهیى \"ئوهى رهقیوب\" ههسوت بوه‬‫غروورێک ئهکهن‪ ،‬ههست به حهماسهتێک دهکهن‪ ،‬ههست به هاتنهمهیدانێ دهکهن‪ ،‬ئێستا لهملا و لوهولاوه دهبیسورێت‪ ،‬کۆموهڵێک‬‫قهڵهم‪ ،‬کۆمهڵێک شهخسییه و و ههندێ رهخنهیان لهسهر سروودى \"ئهى رهقیب\" ههیه‪ .‬جهنابت وهکوو ئهدیبێک سوهرهتا پێشوان‬ ‫وهکوو سیاسىیهک چۆن بۆ \"ئهى رهقیب\" دهڕوانن؟ ئایا زهروورهتێک بۆ گۆڕانکارى ههیه یان نا؟‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬ئیشکالى کارى من ئهوهیه که زۆر سهریحم‪ .‬ئهمن پێموایه دهقى سروودى \"ئهى رهقیب\" باشـترین شـێعرى‬‫نهتهوهیى و نیشتمانیى کوردى نیه‪ .‬بۆ وێنـه ئێسـتاش نـازانم \"نـاى شـکێنێ دانـهیى تـۆپى زهمـان\" یـان جارجـار دهڵـێن‪\" :‬دانـهرى‬‫تۆپى زهمان\" ماناى چیه؟ بهڵام ههر وهکوو باست کـرد ئـهو سـرووده بـۆى هـاتوه کـه بۆتـه مارشـى نهتـهوهیى میللـهتى کـورد‪ .‬بـه‬‫باوهڕى من له بایهخ کهمکردنهوهى کارێکى باش نیـه‪ .‬بـهش بـهحاڵى خـۆم هـیچ دژى ئـهوهش نـیم لـه ئایینـدهدا سـروودى میللیـى‬‫میللهتى کورد بگۆڕدرێ‪ .‬له عهینى حاڵیش دا دیسان به ئاههنگێکى شۆڕشگێڕانه و حهماسـییهوه لـێ بـدرێ‪ .‬ئـهو وهختـى سـروودى‬‫\"ئهى رهقیب\" بـه هـهموو قودسـیهت و حورمـهتێکى کـه ههیـهتى لـهجێى خـۆى دادهنـرێ‪ ،‬ئـهوهى دیکـهیان دهبێتـه سـروودى میللیـى‬‫میللهتى کورد‪ .‬بهڵام ئهوه که به نهقدێکى بزانن‪ ،‬به کهمبوودێکى بزانن لهسهر حیزبه سیاسـییەکـان یـان لهسـهر میللـهتى کـورد‪،‬‬‫پێموایـه ئـهوه لهخۆبێگانهبوونـه‪ .‬دیـاره میللـهتان سـروود دهگـۆڕن‪ ،‬ئـاڵاى وڵاتهکـهیان دهگـۆڕن‪ ،‬ئـهوه شـتێکى زۆر سروشـتىیه و‬‫کوردیش دهتوانێ بیگۆڕێ بهڵام تا ماوه به باوهڕى من موقهدهسه‪ .‬حـهتا زۆرم پێناخۆشـه کـه جاروبـار حیزبێکـى سیاسـى حـهزفى‬ ‫دهکا‪.‬‬ ‫ئاگرین‪ :‬مامۆستا یهکێک لهو رهخنانهى لهسهر \"ئهى رهقیب\" ههیه تهنیا سروودێکى نهتهوهیىیه که ناوى نیشتمانهکه که‬ ‫کوردستانه تێىدا نیه‪ .‬راى جهنابتان بهرامبهر بهوە چیە‪.‬‬ ‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬باشه‪ ،‬شاعیر ‪ ٢١‬ساڵ‪ ،‬شهست و چهند ساڵ لهوهپێش شێعرێکى داناوه ـ ـ چونکه له زهمانى جمهوریى‬‫کوردستان دا ئهو سرووده ههر ههبووه‪ ،‬ناکرێ نه نهقدى لێبگرى و نه جوابى نهقدهکه بدهیـهوه‪ .‬ئـهودهم بـه بـاوهڕى مـن رهنگـه‬‫زیاتر لهبهر ئهوه رهنگى نهدابێتهوه که ئهوهڵهن وڵاتێکمان نهبووه سهربهخۆ که ناوى کوردستان بێ‪ .‬له پاشان ئهو وهکوو کـورد‬ ‫‪96‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫روانیویهته مهسهلهکه‪ .‬کورد ههر له کوردستاندا نیه‪ .‬خ له ئێرانـێ‪ ،‬خ لـه عێراقـێ‪ ،‬خ لـه تورکیـهى‪ ،‬خ لـه سـووریهى و خ لـه‬‫وڵاتـانى دهرهوه‪ .‬کـورد لـهجێى دیکـهش ههیـه بـۆ وى کـورد مـوهیمتر بـووه لـه کوردسـتان‪ .‬ئـاخر ئـهو خاکـه بـه کـوردهوه دهبێتـه‬‫کوردستان‪ .‬دهنا میللـهتێکى دیکـهى تێدابایـه‪ ،‬بـهویان دهکـوت \"ئهوسـتان\"‪ ،‬مهسـهلهن \"تورکسـتان\"‪\" ،‬فارسسـتان\"‪ ،‬هـهرچى نـاوێکى‬ ‫دیکهى لێ دهبوو‪ .‬کهوابێ ئهوه بۆخۆى له خۆى دا موهیممه‪.‬‬‫لـه پاشـانیش مهسـهلهکه ئهوهیـه کـه فکرهکـه فکـرى ژیاندنـهوهى میللـهتى کـورده‪ .‬خ پێویسـته حهتمـهن \"کوردسـتان\" لـه هـهموو‬‫جێیهکى دا هەبێ‪ .‬به ههرحاڵ شاعیره و لهو وهختهىدا ئـهوهى بـۆ هـاتوه و پێمـوابێ ئـهوهش ئیرادێکـى کـهمێک زاڵمانهیـه‪ ،‬کـه‬‫ناوى \"کوردسـتان\"ى تێـدا نیـه‪ .‬جـارى واش ههیـه شـێعرێک نـاوى کوردسـتانى تێدایـه و نـاوى کـوردى تێـدا نیـه‪ .‬شـتى دیکهشـمان‬‫ههیه‪ ،‬بهڕاستى سروودى دیکهشمان ههیه‪ ،‬شێعرى نیشتمانیى دیکهشمان ههیه که ناوى کوردستانى تێدا نیه‪ .‬خـۆ شـهرت نیـه لـه‬ ‫ههموو جێگایهک دا ههر ههبێ‪.‬‬ ‫ئاگرین‪ :‬ئهوان مارشى نهتهوهیى نین‪.‬‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬باشه ئـهوه‪ ،‬ئـهو وهختـه مارشـى نهتـهوهییمان بـووه‪ ،‬راسـت ئهوهیـه مارشـى نیشـتمانى نیـه‪ ،‬نهتـهوهیى‬ ‫ههیه‪ .‬وایه؟ ناوى کوردستانى تێدا نیه‪ ،‬خۆ ناوى کوردى تێدا ههیه‪.‬‬‫لهپاشان هێندێک ئیرادى دیکه لهوى دهگرن که پێموایه ئهوهش ههر زاڵمانهیه کـه مهسـهلهن خـۆ نـاڵێ\"نهتـهوه\" دهڵـێ \" قـهوم\"‬‫بهڵام ئهوهش ههر نیزاعێکى لهفزییه که لهخۆڕا دروستیان کردوه‪ \" .‬قهوم\" له واقیعدا کهلیمهیـهکى عهرهبىیـه‪ ،‬راسـت \"نهتـهوه\"‬‫له زمانى عهرهبىدا پێى دهڵێن \" قهوم\"‪ .‬مهسهلهن ئێستێ عهرهبهکان که دهڵـێن حقـووقى قـهومى‪ ،‬مهسـڵهحهتى قـهومى‪ ،‬ئـهمنى‬‫قهومى‪ ،‬مهبهستیان حقووقى نهتهوهیى ههموو عهرهبه‪ .‬مهسڵهحهتى نهتهوهیى ههموو عـهرهب یـان ئهمنییـهتى نهتـهوهیى هـهموو‬‫عهرهب‪ .‬کهوابێ قهومیش ههر به ماناى نهتهوه بووه‪ .‬نهک مهبهسـتى شـاعیر ئـهوه بـووبێ کـه لـه نهخشـى میللـهتى کـورد وهکـوو‬‫میللهت کهم بکاتهوه‪ .‬ئاخر له هێندێک تهفسیردا دهڵێن \" قهوم\" قۆناخێکى پێشتر و کۆنتر لـه قۆنـاخى وشـیاریى نهتهوهیىیـه‪.‬‬‫یهعنى بڵێین له بنهماڵـهوه دهچێتـه تایفـه و عێـل و عهشـیرهت و قهبیلـه و دهبێتـه قـهوم و جـا پاشـان نهتـهوه‪ .‬بـه هـیچ جـۆر‬ ‫مهبهستى شاعیر ئهوه نیه‪ ،‬که دهڵێ قهوم‪ ،‬بهڵکوو مهبهستى نهتهوهى کورده‪.‬‬‫ئاگرین‪ :‬مامۆستا! پرسیارێکى دیکه دێته ئاراوه‪ ،‬بهڕاى جهنابتان وهکوو کهسایهتى یهکى خاوهن ئوهزموونى کوورد‪ ،‬شوتێکى زۆر‬‫جوانتان بهراشکاوانه و کامڵهنیش مهنتیقى ئاماژه پێ دا که ئهم سرووده هى قۆناخێکه ‪ ٠١‬ساڵ لهمهوبهر و ئیشارهشوتان بوهوه دا‬‫ئهگهر حیزبێک نهک به نیسبهتى ‪ ٥١‬ساڵ لهمهوبهر به نیسبهتى ‪ 5‬ساڵیش لهمهوبهر نهجووڵابێ‪ ،‬نهگۆڕابێ‪ ،‬مردوه‪ .‬سوروودى \"ئوهى‬‫رهقیب\"یش ئێستا واریدى فازێکى دیکه بووه‪ .‬به بڕواى جهنابتان ئێستا سوروودى نهتوهوهیى کوورد دهبوێ هوهڵگرى چ موۆرک و‬ ‫هێماگهلێک بێت؟‬ ‫‪97‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬ئهگهر لێم قهڵس نهبن ئهمن پێموایه سروودى نهتهوهیى کورد وهختى گۆڕینى نههاتوه‪.‬‬ ‫سهرچاوه ‪ :‬ماڵپهڕی گیارهنگ ‪ /‬ڕێکهوتی ‪ :‬ئاوریلی ‪٢١١٢‬‬ ‫‪98‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬ ‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬هێمن زۆر شاعیر بوو‪ ،‬بهڵام كهم سیاسی بوو‬ ‫دیمانهی خالید محهممهدزاده‬‫بیسـت سـاڵ بهسـهر كـۆچی دوایـی مامۆسـتا هێمنـی شـاعیردا تێپـهڕی‪ .‬بێگومـان لـهم یـادهدا لـه زۆر لایهنـهوه یـادی ئـهم شـاعیره‬‫شوێندانهرهی كورد دهكرێتهوه و ئهمنیش به پێویستم زانی بۆ ڕێزلێنان له هێمن له نیزیكهوه مامۆستا عهبدوڵڵا حەسەن زادە كـه‬‫قۆناغێكی له ژیانی تاراوگهنشینی لهگهڵ هێمندا بهسهربردووه بدوێنم‪ .‬حەسەن زادەله سـاڵانی ئـاوارهیی هـێمن لـه كوردسـتانی‬‫عێراقـدا یـهكێك لـه كهسـه نیزیكـهكان هـهم لـه بـاری ئـهدهبی و هـهم لـه بـاری سیاسـی بـه مامۆسـتا هـێمن بـووه‪ .‬ئـهو لـهم‬ ‫چاوپێكهوتنهدا زۆر شتی باس نهكراوی لهسهر هێمن هێنایه گۆڕێ كه سهرنجتان بۆ خوێندنهوهی ڕادهكێشم‪.‬‬ ‫خالید موحهممهدزاده‪ :‬دهكرێ بۆمان باس بكهی كه یهكهم جار كهی هێمنتان بینی و له كوێ و چ ساڵێك بوو؟‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬ئهمن سپاسی تۆ دهكهم بۆ پێكهێنانی ئهو دهرفهته‪ .‬مامۆستا هێمن وهك شاعیرێكی ناسراو پـێش ئـهوهی‬‫بـی بیـنم لهگـهلی ئاشـنا ببـووم و شـیعرهكانیم خوێنـدبۆوه و لهبـهرم بـوون‪ .‬بـهڵام ئـهمن یهكـهم سـاڵی دیتنـی مامۆسـتا هێمنـی‬‫دهگێڕمهوه بۆ سـاڵی ‪٨٥٩١‬ی هـهتاوی كـه هـهردووكمان قاچـاغ ببـووین‪ .‬ئـهمن لـه ئـاخری سـاڵی ‪٨٥٩٢‬دا قاچـاغ ببـووم و ئـهویش‬‫بـههاری ‪ ٨٥٩١‬قاچـاغ ببـوو‪ .‬بـۆ یهكـهمجار لـه ناوچـهی قـهڵادزێ یـهكترمان بینـی‪ .‬بـهڵام ئەمـن سـاڵی ‪ ٨٥٩٥‬یـان ‪ ٨٥٩٩‬بـوو لـه‬‫مهجلیسێك له مههاباد بهشدار بووم كه ئهویش لهوێ بوو‪ .‬ئهوكات یهكترمان نهدهناسی‪ .‬دیاره خۆشحاڵ بووم كـه هێمنـی شـاعیر‬‫دهبینم بهڵام \"مخاطب\"ی وی زیاتر كهسانی دیكه بوون‪ .‬یـهكێك لـهو كهسـانهی كـه لـه بیـرم مـاوه ماموسـتا شـێخ عیـززهدین بـوو‪،‬‬‫یهكیان كـوڕی ڕهش بـوو كـه بـه سـهفهر هـاتبۆوه‪ ،‬لـه مهجلیسـێك بـووین‪ .‬بـهڵام ئێمـه مخـاطبی یـهك نـهبووین‪ .‬ئەمـن لـه سـاڵی‬ ‫‪٨٥٩١‬هوه ناسیم كه ههردووكمان قاچاغ ببووین و مهسائیلی سیاسی و بزووتنهوهمان لهگهل یهكتر دههێنایه گۆڕێ‪.‬‬ ‫خالید موحهممهدزاده‪ :‬دواتر كهی هێمنتان بینیهوه؟‬‫عهبودوڵڵا حهسوهنزاده‪ :‬لـهدوای ئـهوه لهڕاسـتیدا ئێمـه هـهموو كاتێـك یـهكترمان دهدی‪ .‬بـۆ ماوهیـهك هـهر لـه سـاڵی ‪٨٥٩١‬دا‬‫بنكهیهكی بچووكمان ههبوو له ناوچهی ئاكۆیان له بناری قهندیل كه ئهو و كاك ئهمیری قازی تێیدا دهژیان‪ .‬ئـهمنیش زۆر جـار‬‫هاتوچووم دهكرد‪ .‬ئیدی تهقریبهن به دوو سێ مانگ جارێك دوو سێ ڕۆژ پێكهوه دهبووین‪ .‬دواتر كه بهیانی ‪٨٨‬ی ئـازار بهسـهردا‬‫هات‪ ،‬مام هێمن چۆوه مهركهزی پارتی ‪ -‬دیاره ههموومان له ناوچهی ژێردهسهڵاتی پێشـمهرگه بـووین و لهگـهڵ مامۆسـتا هـهژاری‬ ‫‪99‬‬

‫بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده‬‫ڕهحمهتی ببوون به هاومهنزڵ له ئیدارهی ڕادیۆی دهنگی كوردستانی عێـراق‪ .‬زۆر جـار هـاتوچووم هـهبوو لهگـهڵیان دا‪ .‬دواتـریش‬‫كه كهوته ساڵهكانی دواتر‪ ،‬واته لە ‪ ٨٢١١‬بهدواوه‪ ،‬ئێمه لـه بهغـدا بنكهیـهكمان هـهبوو كـه مامۆسـتا هـێمن هـهر لـهوێ دهژیـا‪.‬‬ ‫تهقریبهن ڕۆژانه یهكترمان دهدی‪.‬‬‫خالید موحهممهدزاده‪ :‬باسی مامۆستا ههژار كرد‪ .‬دهمهوێ ئهو دهرفهته بقۆزمهوه و بڵوێم هوۆی چ بووو كوه مامۆسوتا هوهژار‬ ‫دوای كۆماری كوردستان له ڕیزهكانی حیزبی دێموكرا دا درێەهی به كاری حیزبی نهدا؟‬‫عهبدوڵڵا حهسهنزاده‪ :‬مامۆستا هـهژار بۆخـۆی بیروبـاوهڕێكی هـهبوو؛ پێـی وا بـوو كـاتی خۆیشـی ئـهو بیروبـاوهڕی دهربڕیبـوو‪-‬‬‫نهدهبوو كۆمهڵهی ژ‪.‬ک‪ .‬بگۆڕدرێ به حیزبی دێموكراتی كوردستان‪ .‬زیاتر لهگهڵ بیروباوهڕی كۆمهڵهی ژ‪ .‬ک‪ .‬بوو كه تهنیا پێـی‬‫لهسهر ناسیۆنالیزمی كوردی دادهگرت؛ لهگهڵ ئهوهدا بـوو‪ ،‬ههرچهنـد لـه دهورانـی جمهـوری دا شـیعرهكانی دیـارن كـه تهئسـیراتی‬‫وهزعهكهی زۆر لهسهر بووه‪ .‬ههژار ئهو كهسه نهبوو كه بڵێی به سـفارش شـیعری پـێ دهگـوترێ‪ .‬كابرایـهكی زۆر ئـازاده بـوو لـهو‬ ‫بارهیهوه ‪:‬‬ ‫\"بۆ ههژارپهروهری یوو عهدڵ و داد‬ ‫بژی ئیستالین و خۆش بێ لینین\"‬ ‫یان دهڵێ‪:‬‬ ‫\"ڕێی نهجاتمانه پهنا بۆ ئیتیحادی شووڕهوی‬ ‫سۆرمهیه بۆ چاوی ئێمه خاك و خۆڵی مهسكهوێ‬ ‫ڕهببی ئیستالین بژی بۆ لاگریی مهزڵوومهكان‬ ‫تا زهمانه خول دهدا تا ڕۆژ دهبهخشێ پورتهوێ\"‬‫یانی دهردهكهوێ كه كهوتۆته ژێر تهئسیرهكهی‪ ،‬بهڵام ههر ئهوكات باوهڕی وا بوو كه دهبوو نهگۆڕدرێ‪ .‬پاشان له سـاڵی ‪٨٥٩٥‬دا‬‫كه حیزبی دێموكرات كۆنگرهی دووهمی بهست‪ ،‬بهبێ ئهوهی مامۆستا ههژار لهوێ بێ‪ ،‬له كۆنگرهدا ههڵیان‪-‬بژاردبـوو بـه ئهنـدامی‬‫كۆمیتهی ناوهندی‪ .‬دیاره چهند كهسێكیان ههڵبژاردبوون كه له بنهڕهتدا لهجێی خۆیدا نهبوو‪ .‬یهكێكیان كه خهبهریان پێ دابـوو‬‫مامۆستا ههژار بوو‪ ،‬گوتبووی \"قسهیهكی لابهلایه‪ ،‬ئەمـن خـۆم بـه كـوردی ئێـران نـازانم تـا خـۆم بـه ئهنـدامی حیزبـی دێمـوكرات‬ ‫بزانم‪ \".‬بۆیه هیچ كاتێك نهبوو به ئهندامی حیزبی دێموكرات‪.‬‬ ‫‪100‬‬