بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهههموویان زمانێكی یهكگرتوویان ههیه كه ههمووان پێكهوه گـرێ دهدا .لهبهرامبـهردا ئێمـهی كـورد زۆررجـار لهبـهر ئـهوهی زمـانیستانداردمان نیه لێك حاڵی نابین و زۆرجار ڕێ دهكهوێ بۆئهوهی دوو كوردی سهربه دوو زاراوهی جیاواز لێك حـاڵی بـن ،ناچـاردهبن به زمانێكی بێگانه پێكهوه بدوێن .ههتا ماوم دیمهنی تاڵی دیداری ڕێبهرێكی كوردی باکوورو یهكی كـوردی بـاكوورم لـهبیرناچێ (ئهمن كاسێتهكهیم دی) .كاتێك ڕێبهره باشوورییهكه قسهی دهكرد دهبوو یهكێك بیكاته توركی بۆئهوهی باكوورییهكه تێـیبگاو ئهگهر باكوورییهكه دهدوا پێویست بـوو یـهكێك قسـهكانی بكاتـه عـهڕهبی تـا باشـوورییهكه بزانـێ دهڵـێ چـی .جگـه لهوانـهئێستا ئهگـهر ئێمـهی كـورد بمانـهوێ بـۆ نموونـه زمـانی عـهڕهبی فێـر بـین ،زمانێـك ههیـه بـی خـوێنین و بتـوانین لـه ٢٢وڵاتـیعهڕهبی بهڕهی خۆمانی پێ له ئاو دهربێنین .ئهدی ئهگهر بێگانهیهك ویستی زمانی كـوردی فێـر بـێ ،دهبـێ چهنـد زمـان بخـوێنێ تا بتوانێ لهگهڵ كوردی ههموو ناوچهكان لێك حاڵی بێ؟كهوانه :ئایا راگهیاندنی كوردی بهژداری كردوه ،له نهبوونی ستانداردێك ،بهوهی كه به ههموو زارهكوان هوهواڵ دهخوێننوهوه، ههندێ كا بهرنامهیان ههیه؟عهبدوڵڵا حهسهنزاده :دیاره كه ڕاگهیاندن بهشدار بووه له دروستبوونی فرهستانداردیدا .چونكهئهوهی پێویسته یـهك بخـرێ وههركهسه زاراوهی ناوچهی خۆی تێدا بهكار نـهبا زمـانی نووسـین و خوێنـدن و قسـهكردن لـهرادیۆ و تهلهڤزیۆنـه .ئاشكراشـه كـهڕاگهیاندن لهو بوارهدا له ههمووان چالاكتره .لهونێوهدا بهتایبهتی ڕاگهیاندنی حیزبی پشكی شێری بـهر دهكـهوێ ،چونكـه پـێشهـهمووان حیزبـهكان بـوون كـه ویسـتوویانه بـۆ ڕاكێشـانی زیـاتری سـهرنجی خـهڵك بـه هـهموو زاراوهكـان كـار بكـهن بـێ ئـهوهی حیسابێك بۆ سوود و زیانی ئهوكاره لهسهر دواڕۆژ و یهكپارچهیی نهتهوهی كورد بكهن. كهوانه :پهیوهندیی زمان و نهتهوه چیه؟عهبوودوڵڵا حهسووهنزاده :وهك دهزانــین بــۆ ئــهوهی كۆمهڵــه مرۆڤێــك بــه نهتــهوه دابنــرێن چهنــد مــهرجێك دانــراون كــهگرنگترینهكانیان زمانی هاوبهش و خـاكی هاوبـهش و داب وشـوێنی هاوبهشـن .زیادمـان نـهگوتوه ئهگـهر بڵێـین لـهنێو ئهمانهشـدازمانی هاوبهش زۆرترین كاریگهریی لهسهر پێكهاتنی نهتـهوه ههیـه .هـهموومان دهزانـین بـۆ وێنـه كوردێـك ههرچهنـد وڵاتهكـهیبهجێ بهێڵێ و له داب وشـوێنی نهتـهوهییش دوور بكهوێتـهوه تائهوكاتـهی زمانهكـهی پێمـاوه خـۆی و نـهوه و نهتیژهشـی كـوردن.بهڵام وهختێك زمانهكهیان لهبیر چۆوه دهبێ زۆریان كار لهسهر بكرێ تا لهبیریان بێ بهڕهچهڵهك كوردن .پێچهوانهی ئهمـهش،ئێستا ئهگهر بهحیسابی باب و باپیرانیان بێ سـهیدهكانی كوردسـتان دهچنـهوه سـهر عـهڕهب .باشـه ئێسـتا كـێ دهتـوانێ ههسـتیكوردایهتی لهواندا بكوژێ یان پێیان بڵـێ ئێـوه كـورد نـین؟ بهڕاسـت چهنـد هـهزار قارهمـانی سـهید گیانیـان لـهڕێی كوردایهتیـدا بهخشیوه؟ كهوانه :پێت وایه بیركردنهوه له دهوڵهتی كوردی كه ههنووكه زۆر باس دهكرێت بهبێ زمانی ستاندارد دهشێ؟ 451
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهعهبودوڵڵا حهسوهنزاده :لهگـهڵ ئـهوهی بـوونی زمـانی یـهكگرتوو شـوێنهوارێكی گرنـگ لهسـهر پێكهاتـهی نهتـهوهیی دادهنـێ ولێرهشـدا قـووهتێكی زیـاتر بـه داخـوازێكی لـهم چهشـنه دهبهخشـێ ،پێموایـه ئهگـهر كۆسـپهكانی دیكـهی سـهر ڕێگـای پێكهـاتنیدهوڵهتی كوردی ههڵگیرێن نهبوونی زمانی ستاندارد ناتوانێ كۆسپی سهر ڕێگای وهدیهاتنی ئهو ئاواته و دهستكهوتنی ئـهو مافـهبێ .چونكه به زۆر بهڵگـهی حاشـاههڵنهگری دیكـه دهسـهلمێندرێ كـه كـورد نهتهوهیـهكی جیـا لـه هـهموو نهتـهوهكانی دیكهیـه وزمانی جیاواز له زمانی ههمووانی ههیه و پێكهاتنی دهوڵهتی كوردییش زهمینهسازێكی بـاش بـۆ دروسـت بـوون ،یـان باشـتر بڵـێم چهسپانی زمانی ستانداردی كوردی یه. كهوانه :ئهو خهسڵهتانه چین كه بۆ زمانی ستاندارد پێویسته؟عهبدوڵڵا حهسهنزاده :وهك پێشتر باسم كرد زمانی ستاندارد به بڕیاری سیاسـی و بـه قهرارومـهدار دروسـت نـهكراوه و دروسـتناكرێ ،بهڵكه هێندێ ههلومهرجی تایبـهتین كـه لـهنێو هـهموو میللهتانـدا تهنانـهت بهرلـهوهی ههسـتی نهتهوایهتییشـیان تێـداوهخهبهر بێ زهمینـهی پێكهـاتن و دروسـت بـوونی زمـانی سـتانداردیان ڕهخسـاندوه .بـهڵام ئهگـهر وای دابنێـین كـه دهكـرێ زمـانیستاندارد بهدهر لهو ههلومهرجه ئابووری و سیاسی و ئایینی و هتد...انه دروست بكرێ ،ئهودهم ئهوه پسپۆڕان و زمانناسـانن كـه دهبێ ئهو خهسڵهتانه دهستنیشان بكهن و ئهمن ئهو ڕێگهیه بهخۆم نادهم قسهی لهسهر بكهم .كهوانه :پێت وایه بڕیاردان لهسهر دهستنیشانكردنی زمانی ستاندارد ئهركی كێیوه؟ ئایوا ئهكادیمیوهكانی كوورد توانیویانوه رۆڵوی پێویست بگێرن لهم كایهیهدا؟عهبوودوڵڵا حهسووهنزاده :دووبــاره دهڵێمــهوه كــه پێكهــاتنی زمــانی ســتاندارد بــه بڕیــاری سیاســی و تهنانــهت ئــهدهبی وفهرههنگییشهوه نهبهسـتراوه و ڕهوتـی زهمـان ئـهو ههلومهرجـهی ڕهخسـاندوه كـه زاراوهیـهكی زمـان ببێتـه بـهردی بناغـهی زمـانییهكگرتووی نهتهوهیهك .بهڵام ئهگهر قهرار بێ لایهنێك بڕیار لهسـهر ئـهو بابهتـه بـدا ،وا بیـر دهكهمـهوه كـه دهبـێ دهسـهڵاتیسیاسی لهسهر پێویستیی بوونی یـهك زمـانی سـتاندارد سـاغ بێتـهوه ،دوایـی پسـپۆڕان و زمانناسـان و زمـان زانـان ڕابسـپێرێ كـهلهسهر دیاری كردنی ئهو زمانه ،یان بڵێین ئهو زاراوهیه كه دهبـێ بكرێتـه بناغـهی زمـانی یـهكگرتوو لێكۆڵینـهوه بكـهن و بڕیـاربـدهن .دیـاره دوواتـریش بـۆ ئـهوهی جـێ بگـرێ و سـهقامگیر بـێ هـهر دهبـێ دهسـهڵاتی سیاسـی لـه پشـتی ڕاوهسـتێ و ڕێوشـوێنی قانوونیی بۆ دابنێ. كهوانه :پێوهرهكان چین بۆ ههڵبەاردنی زمانی ستاندارد؟عهبدوڵڵا حهسهنزاده :ئهمهش زیاتر كارو ئهركی شارهزایان و كارناسانی ئهم بووارهیـه .بـهڵام ئهگـهر ڕێگـا بـدرێ یـهكی وهكمنیش قسهی لێ بكـا پـێم وایـه پێوهرهكـان دهبـێ (وهك نموونـه) ئهمانـه بـن :كـام زاراوه زۆرتـر خزمـهتی كـراوه ،كامـهیان پتـر 452
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهكهلـهپووری پـێ نووسـراوه ،كامـهیان كـهمتر كهوتۆتـه ژێـر كاریگـهریی زمانـهكانی دراوسـێوه .ئهگـهر كوردسـتان هـهمووی بهسـهریهكهوه بایه ڕهنگ بوو ئهوهش زیاد بكهم كه كام زاراوه خهڵكێكی زۆرتر قسهی پێ دهكهن .بهڵام ئێستا كـه وا نیـه و بهداخـهوهههر له تاقه بهشێكی كوردستانیش مافی خوێندن بهزمانی كوردی به ڕهسمی ناسراوه ،مهسـهلهكه زیـاتر بهسـتراوهتهوه بـهوه كـه كامیان كردهنی واته (عملی)تره.كهوانه :پهیوهست به ئهلف وبێ و زمانی ستاندارد ،ئایا چ پهیوهندییهك ههیه لهنیوان ئهم دووانوهدا؟ ئایوا ئوهلف و بوێ دهتووانێیاریدهدهر بێت بۆ بڕیاردان لهسهر زمانی ستاندارد؟ ئایا كامه ئهلف و بێ لهگهڵ سروشتی زمانهكهمان دهگونجێت؟ ئایا پێووهری گونجاندن بهتهنیا بهسه بۆ ههڵبەاردنی ئهلف و بێ؟عهبدوڵڵا حهسوهنزاده :بـهش بـهحاڵی خـۆم پێوهنـدی یـهك لـه نێـوان دروسـت بـوونی زمـانی سـتاندارد و جـۆری ئـهل وبـێ دانابینم .بهو مانایه كه ئهگهر زمانی ستاندارد ههبێ ،یان ئهمڕۆ دهرهتانی دروست بوونی بۆ ڕهخسێ ههر ئهل وبێ یـهك بـهكارببرێ زیانێك به زمانه یهكگرتووهكه ناگهیهنێ .تهنیا ئهوهنده گرنگه كـه یـهك ئـهل وبـێ دیـاری بكـرێ كـه هـهمووان بـهكاری بێنن و جۆراوجۆریی ئهل و بێ نهبێته لهمپهر لهبهر دهم گهشـهكردنی خێـرای زمانـه سـتانداردهكهدا .بـۆ ئـهوه كـه كامـه ئـهلوبێ لهگهڵ سروشتی زمانی كوردی دهگونجێ ،دهڵێم ئهگهر زمانی كوردی ئهوهنده تێكهڵیی لهگهڵ زمانهكانی دراوسـێ بهتایبـهتیعهڕهبی نهبایه ڕهنگ بوو ئهل وبێی لاتینـی گونجـاوتر بـێ بـهڵام ئێسـتا كـه ئـهو تێكهڵییـه ههیـه و زمانهكـهمان بـه هـهزارانوشـهی تــێ ك ـهوتوون ك ـه پیت ـهكانی( :ح ص ض ذ ط ظ خ ژ ڤ )،یــان تێدای ـهو ئ ـهو پیتان ـهش ب ـه ئ ـهل وبێــی لاتینــی نانووسرێن ،ئهمن ئهل -وبێ عهڕهبییهكه بهگونجاوتر دهزانم. سهرچاوه :ماڵپهڕی رۆژههڵات تایمز /ڕێکهوتی٢٣ :ی ژانویهی ٢١٨٢ 453
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهعهبدوڵڵا حهسهنزاده :پرسی کورد لە گۆڕانکارییەکانی ناوچەدا ،لە چاوپێکەوتن لەگەڵ عەبدوڵڵا حەسەن زادە نووسەر و سیاسەتمەداری کورد سازدانی :کەوانەکەوانە :مامۆستا بە رای بەڕێز چی وای کردووە کوردەکان کە تووشی کێشەیەک دەبون روو لە کوردسوتانی باشووور دەکەن؟ ئایا ئەوە سیاسەتێکی ناوچەییە یان جیهانییە؟عهبدوڵڵا حهسهنزاده :کورد بە بێ ویسـتی خـۆی بە سـەر چەنـدی وڵاتـدا دابەش کـراوە .ئەگەر ئەو نـاحەقییە مێژوویـی یە لەمیللەتی کورد نەکرابایە ،کوردیش حەقی هەبوو وڵاتی خۆی بە سـەر یەکەوە هەبـێ ،دەوڵەتـی خـۆی هەبـێ ،ئیـدی دابەش نەبـێبە سەر چەند وڵاتدا چونکە هەم لە باری پێوانەی خاکەکەیەوە ،هەم لە باری ژمارەی حەشیمەتەکەیەوە دەتـوانین بڵێـین زیـاترلە نیوەی دەوڵەتانی دنیا بچووکترن لە کورد ،هەم خاکەکەیـان هەم حەشـیەمەتەکەیان .ئەوەیە لە هێنـدێ هەلومەرجـدا کە لەبەشێکی کوردستاندا دەرفەتێک دەخوڵقێ بەشەکانی دیکە پەنای بـۆ دێـنن .بە بـاوەڕی مـن شـتێکی سروشـتییە چـونکە بەشـێکە لەمیللەتــی خــۆی و دەتــوانێ پەنــای بــۆ بەرێ .جــگە لەوە زۆرجــار شــتی دیکەشــی تێــدا بــووە :یەکەم ئەوە کە خــاکەکە بە ســەریەکەوەیە ،واتە پەنـابردن بـۆ بەشـێکی دیـکەی کوردسـتان ئاسـانترە ،پەیوەنـدییەکان هەن ،زۆرجـار لە سـنوورەکان بەشـێک لەبنەماڵەیەک نەک لە عەشیرەتێک ،هەر لە یەک بنەماڵە بەشێکی لە عێراقە ،بەشـێکی لە تورکیـا ،بەشـێکی لە ئێـرانە یـان لەسووریا .کە وابێ راگواستن ئاسانترە .لە هەمـان کاتـدا کەسـەکان کێشـەی زمانیـان نـیە ،بە ئاسـانی لە سـنور تێـدەپەڕن ،بەڵامشـتێکی تـریش لە گۆڕێـدا بـوو ،دەمویسـت ئامـاژەی پێـبکەم کە زۆرجـاریش نـاکۆکیی بەینـی دەوڵەتـانی زاڵ بەسـەر بەشـەکانیکوردسـتاندا کــۆمەکی بەوە ک ـردووە ،دەتــوانم بڵـێم لەکــۆنەوە هەتــا ئێســتا لەبەینـی دەوڵەتــانی دەس ـەڵاتدار بەســەر ئێــران ودەوڵەتانی دەسەڵاتدار بەسەر عێراقدا لە باشترین دۆخەکانیشدا هەر شەڕ نەبووە ،دوژمنایەتی نەبووە .ئەگینا دۆسـتایەتییەکیوانەبـووە کە پەنـابەرێکی سیاسـیی لایەک نەتـوانێ لە لایەکـی تـر بحەوێـتەوە .رەنـگە زۆرجـار کـوردی ئێـران پەنـای بـۆ عێـراقهێنابێ یان کوردێک لەعێڕاق پەنای بۆ ئێران هێنابێ ،بێ ئەوەش کوردەکە شتێکی ئاواهی هەبێ ،واتە بێ ئەوەی پەنا بۆ کوردبێنێ .ئەوەش کە فەرمووت پەنا بۆ ئەم بەشە دێنن وا نیە .پەنا بۆ ئەو بەشە دێنن کە ئەگەر کوردەکە پەنا بـۆ کـورد بەرێ کەهەلومەرجێکی باشی تێدایە ،بۆ نموونە ئەگەر وە بیر بێنینەوە دەورانی کۆماری کوردستان ،کورد لە بەشەکانی دیـکە هـاتوونەتەکۆماری کوردستان چونکە لەو بەشەی کوردستان دا کورد بۆ خۆی خاوەنی شتێکە ،خاوەنی دەسەڵاتێکی لۆکاڵییە .دەنا زۆرجـار کەپەنامان بردووە ،کوردەکان پەنایان بردووە ،کوردی کوردستانی باشوور یان کوردی عێراق ،پەنـای بـۆ ئێـران بـردووە .پەنـای بـۆکورد نەبردووە ،پەنـای بـۆ دەوڵەتـی ئێـران بـردووە .پەنـای بـۆ دەوڵەتـی تورکیـا بـردووە .پەنـای بـۆ دەوڵەتـی سـوریا بـردووە. 454
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهبەپێچەوانەشەوە هەیە ،بەڵام ئەو دەرفەتە کە جەنابت ئاماژەت پێکرد و حەقی خۆشتە وا بیر بکەیتەوە ،هـۆکەی ئەوەیە کە لەسەرەتای سەدەی بیستەم بەملاوە ئەو دەرفەتانە زیاتر لەچوارچێوەی عێراقدا بۆ کورد خوڵقاون کە میللەتی کورد بەشـدار بـێ لەدەسەڵات دا ،لانیکەم بەشدار بێ لەئیدارەی خۆیدا .بۆ نموونە لەسەردەمی پاشـایەتیدا کە تـۆ لەدایـک نەببـووی ئەو وەخـتە ،لەزەمانی پاشایەتیدا خۆ بەرواڵەت نە حوکمی زاتی هەبوو ،نەفیدرالیزم هەبوو .هیچ یەک لەوانە نەبوون ،بەڵام کـورد لە عێـراقبەزمانی خۆی دەیخوێند ،کارمەندانی دەوڵەتی لەناوچەکەی خۆیدا لە هەمووی کورد بوون ،بۆ نموونە من شتێکم خوێنـدووەتە کەزۆریش باوەڕپێکراوە و بە بەڵگەوە قسە دەکات ،ئەو وەختی لە کوردسـتان زیـاتر لە %١٣ی موچەخـۆرانی دەوڵەت کـورد بـوون.تەنانەت %٨٣ی موچەخۆرانی عێـراق ،بەشـی عەرەبیشـی لە کـوردان بـووە ،تـا ئەو دەرفەتە کە لەو بەشـەی کوردسـتانی باشـوورهەبووە زۆرتر خوڵقاوە ،لەئاکامدا کوردەکان لەسێ بەشەکەی دیکەی کوردستاندا کە لەبـاری سیاسـییەوە تەنگیـان پێهەڵچنـراوە،ناچار بوون یان بچنە گرتووخانە ،یان بچن لەوڵاتێکـی دیـکەدا ببـنە پەنـابەر ،پەنـابەر جـاری وابـووە رەسـمی بـووە و جـاری وا هەبووە رەسمی نەبووە .بەهەرحاڵ روویان لەم بەشەی کوردستان کردووە .کەوانە :دوو ساڵێکە وەک ئاگواداری شوەپۆلێک لە وڵاتوانی عەرەبیویەوە دەسوتی پێکوردووە بە نواوی بەهواری عەرەبوی ،ئایوا ئەمشەپۆلە بە گشتی پێوەندی بە کوردەوە هەیە یان کورد دەبێ گرنگیی پێنەدا یان دەبێ خۆی پێیەوە سەرقاڵ بکا ،یان دەبوێ خۆی لەوە جیا بکاتەوە؟عهبدوڵڵا حهسهنزاده :وتەیەک هەیە دەڵێ لەهەر کوێ ئەڵـقەیەک لە ئەڵقەکـانی زوڵـم و زۆر بپچـڕێ ،هەمـوو زۆرلێکراوانـیدنیا قازانجی لێدەکەن .کەوابێ ئەوە بۆ خۆی دەرفەتێکە بۆ بزووتنەوەی ئازایخوازی لەهەموو ناوچەکەدا و تەنانەت لە وڵاتـانیدیکەشـدا قـازانجی لێـدەکەن .تەنـانەت ئەگەر لە وڵاتـانی ئەمریکـای لاتینیشـدا خەڵـک ئـازاد دەبـن ،وڵاتـانی زۆرلێکـراو پـێخوشحاڵن چونکە بەشێک لەزۆرداری کەلێنی تێکەوتووە ،درزی تێکەوتووە و بە قازانجە ،بەڵام ئەوەی کە لەنـاوچەی رۆژهەڵاتـینێوەڕاست و باکووری ئەفریقادا رووی داوە ،لە ئێمە پتر نـزیکە .هـۆکەی ئەوەیە کە ئـێمەش بەشـێکین لەو نـاوچەیە ،ئـێمەش لەرۆژهەڵاتـی نێوەڕاسـتداین .لەپاشـان ئەو بەشەشـی تێـدا هەیە کەئەمە لە ناوچەیەکـدایە کە دوو وڵاتـی کـوردی تێـدا دەژی .لەحاڵێکدا لە پاڵ دەستمانەوە هەیە ،عێراق و سوریا .راستە بەخۆشییەوە ئێسـتا لە عێـراق کـورد لە دۆخێکـی باشـدایە ،ناخۆشـەوپیاو ئەوەی دەڵێ ،بەڵام شاراوە نیە خۆ ئێستا لە عێراقیش کورد لێنەبووەتەوە .کورد بێ غەم نەبووە .ئەوە نیە بڵێی کـورد بـێغەم بووبێ ،بڵێی پاڵی لێدابێتەوە ،هەرئێستا ئێمە بەداخەوە لە قەیرانی پێوەندییەکانی بەینی هەرێمی کوردستان و پێتەختیعێراقداین یان حکومەتی فیدراڵـداین کە ئەوە هەیە .بەبـێ شـک ئەمە دەتـوانێ بـۆ کـورد هەم جـێ ئومێـد بـێ ،هەم جێـی دەرسلێـوەرگرتن بـێ ،هەم جێـی کەڵـک لـێ وەرگـرتن بـێ .بەتـایبەتی لە سـوریا کە ئێسـتا ئەو جـووڵانەوەیە بەردەوامە ،هەرچەنـدبەداخەوە قورسایی کورد لەسوریا بە هەڵسەنگاندن لەگەڵ بـاقییەکەی ،قورسـاییەکەی ئەوەنـدە نـیە ،رەنـگە لەبەر ئەوە بـێ کە%٨١ی خــاک و خەڵکــی ســوریا پێکبێنــێ ،بەڵام بەهەرحــاڵ کــورد دەتــوانێ لەو دەرفەتە کەڵــک وەربگــرێ و بەشــێک بــێ لەوجـووڵانەوەیە ،ژیـرانە لەگەڵ ئوپوزیسـیۆنی سـوریا کـار بکـات بـۆ ئەوەی لە سـوریای داهـاتوودا ،کە هیـوادارم زۆر نەخـایەنێ و 455
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهسوریایەکی دیموکرات پەیدا بێ ،لەوێدا بەشی هەبێ و جارێکی دیـکە ناچـار نەبـێ دوبـارە تێهەڵچێـتەوە و دوبـارە لەگەڵ یەکـی دیکە بە شەڕ بێ و ململانە بکا و بکەوێتە زیندان و دوورخرانەوە و تاراوگە.کەوانە :مامۆستا پێگەی کورد لە کوردستانی رۆژهەڵا دا لە داهاتوودا چۆن بێ باشترە ،پێگەکەی ئەبێ چوۆن بێوت؟ لە سوەر چ سیستمێکی سیاسی و ئابوری دابنرێت؟عهبدوڵڵا حهسهنزاده :تـا ئەو وەخـتەی کوردسـتان بەشـێکە لە وڵاتەکـانی زاڵ بە سـەر کوردسـتاندا ،رەنـگە گەڵاڵەکردنـی ئەوپرسیارە لەجێدا بابەتی نەبێ ،واتە ناتوانێ کوردستان لەئێران یان لە تورکیا سیستمێکی ئابوری و کۆمەڵایەتیی هەبـێ جیـاوازلە هەموو وڵاتەکە .کە وابێ بمانەوێ و نەمانەوێ سیستمی ئابوری و سیاسیی کوردستان لە ئێران پەیـڕەوی ئێـرانە و لە عێـراقپەیڕەوی عێراقە و لە تورکیا و لە سوریاش پەیڕەوی ئەو وڵاتانەیە .ناتوانێ سیستمێکی تایبەتییان هەبـێ ،ئێسـتاش بەشـێکیحەقـانییەت تێـدا هەیە کەپێمـان دەڵـێن چـۆنە لە زەمـانی بزووتنەوەکـانی سـاڵەکانی ٩٣و ٩٢ی زایینیـدا حکـومەتی ناوەنـدیپاشایەتی بوو ،بەڵام حکومەتی لۆکاڵی کوردستان کۆماری بوو .ئەوە راستییەکی تێدا هەیە کە وانابێ ،ئەوە دۆخێکی شـاز بـوو،ئەوەی کە حەقانییەتە بۆ ئـێمە ئەوە بـوو کە پێمانـدەگوتن بـۆ ئـێمە سیسـتمی پاشـایەتی لانـیکەم لە نـاوچەی ئـێمەدا نـوێنگەیزوڵم و زۆرداری و دیکتاتۆری و حکومەتی تاکەکەسییە ،لەوە بێـزارین .ئەوەمـان نیشـان دەدەن نـاکرێ ئێـران کۆمـاری بـێ ،بەڵاملە خوزستان و کوردستان و ئازەربایجان دا پاشایەتی هەبێ ،یان بەپێچەوانەوە یەکیان سوسیالیستی بـێ ،یەکیـان سـەرمایەداریبێ .واتە ئەوانە بمانەوێ و نەمانەوێ پەیڕەوی گشت وڵاتەکەن .کە وابێ ناتوانم بڵێم ئەو سیستمە بۆ ئێوە باشە .رەنـگە ئـێمەبیـر بکەیـنەوە سیسـتمێکی سوسـیال دیمـوکرات بـۆ ئێـران گونجـاو بـێ ،بەڵام نـاکرێ ئێـران سـەرمایەداری بـێ ،بەڵام کوردسـتان سوسیال دیموکرات بێ ،هەروەها بەپێچەوانەشەوە هیچ کامەیان بەوشێوەیە ناکرێ . کەوانە :ئەم سوسیال دیموکراتەی کە ئێستا باست کرد ئایا لە چوارچێوەی فیدرالیدا بێت؟عهبدوڵڵا حهسهنزاده :دەبێ ئێران بۆ خۆی سیستمێکی هەبێ .ئەگەر وڵات جیا دەکەیتەوە ئەوە کەیفـی خـۆتە سیسـتمی ئـابوری و سیاسیی خۆت لە سەر خ سیستمێک دادەنێی ،بەڵام مادام بەشێکی لەو ،دەبێ سیستمەکە پەیڕەوی ئەو بێ.کەوانە :بە پێی ئەو مێەووەی کە بە سەر کوردستاندا هاتووە لە رۆژهەڵاتدا ،بە بۆچوونت کوردستان وەک وڵاتانی عەرەبی ببونە چەند کوردستانێکەوە سەربەخۆ بن ،یان چ سیستمێک باشە بۆ کوردستانی رۆژهەڵا ؟عهبدوڵڵا حهسهنزاده :شـتێک هەیە دەڵـێ سـالیبە بە ئینتفـای مەوزووعە ،دەسـتەواژەیەکی زانسـتی لـۆژیکە پرسـیارێک دەکـاتئەرێ تۆ کوڕەکەت ناوی چییە؟ ئەویش دەڵێ من کوڕم نیە هەتا ناوی هەبێت .خۆ ئێمە نەکراوینەتە سەر پشک ،داخۆ لە نێـوانسەربەخۆیی و مانەوە لە چوارچێوەی ئێراندا کامیان هەڵدەبژێرین ،شتی ئاوها لە گۆڕێدا نیە .تەنانەت نەک هەر نەکـراوینەتە 456
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهسەر پشک هەتا ئێستا ،هیوادارم لە ئایندەدا وا نەبـێ ،ئەو دەرەتـانە نێـونەتەوەیی یەشـمان بـۆ نەخوڵقـاوە کە بڵێـین ئـێمە بـۆخۆمــان ئەوە دەکەیــن ،بەڵام لەســەر یەک شــتێکی زۆر سروشــتییە هەم ئــارەزوویە ،هەم خەونە و هەم مــافە کە کــورد یەکــیشبگرێتەوە و دەوڵەت و ئاڵای خۆشی هەبێ ،هەموو شتێکی هەبێ وەکو نەتەوەکـانی تـر ،بەڵام ئێسـتا بـۆ کـورد مەسـەلەکە ئەوەیەکە چۆن ماف و ئازادییەکانی دابین بکرێن .دەڵـێن فەرزی مەحـاڵ ،مەحـاڵ نـیە ،ئێسـتا ئەگەر وا دابنێـین بمـانکەنە سـەر پشـکیتەواو کە هیچ دروشمی تێدا نەبێ ،ئەرێ کوردستانی ئێران بکەینە دەوڵەتێکی سەربەخۆ ،یان کوردسـتانی ئێـران لە چوارچێـوەیئێرانـدا هەمـوو مـاف و ئازادییەکـانی خـۆی هەبـێ ،داخـۆ کامەیـان هەڵـدەبژێرین ،وەکیلایەتیـی کـورد نـاکەم ،وەکیلایەتیـی خـۆمدەکەم ،ئەگەر بۆ خۆم دەنگ بـدەم لە دۆخێکـی ئـاوادا دەڵـێم مـادام هەمـوو مـافەکەم هەیە لە چوارچێـوەی ئێرانـدا دەمێـنمەوە بەبوونی هەموو مافەکانم ،نەک ئەوە کە حکومەتێکی چکۆڵەی بێ ئیمکانات ،بێ ئەزموون ،بێ ئـابوری ،بـێ پیشەسـازی .ئەمە بەوشــیمانەیە کە بڵێــین ئێــران دۆســتمانە ،بەڵام ســێ لایەکەی دیــکەی کــورد لەگەڵیــدا دۆســت نــین ،لە ژێــر هەمــوو مەترســی و هەڕەشەیەکدایە .خۆ ئێمە نەکراوینەتە سەر پشک لە نێوان هیچ کامیاندا.کەوانە :ماوەیەک لەوەوپێش وڵاتوی بەریتانیوا راپرسوییەکی بوۆ خەڵکوی بەریتانیوا و خەڵکوی کوورد دانوابوو بوۆ ئەوەی بوزانن چرێەەیەک لە خەڵک پێیان خۆشە دەوڵەتی کوردی هەبێ یان نا ،وادیار بووو کە خوودی بەریتانیوا و خەڵکوی کووردی پێیوان بواش بووە دەوڵەتێکوی کووردی لە نواوچەکەدا هەبێوت ،یوان دەنگوۆی ئەوە هەبووو کە گووایە ئیسوراییل پشوتگیری لە کوورد ئەکوا دەوڵەتی کوردی دابمەزرێنێت ،ئایا کورد گەیشتووەتە ئەو قۆناخە کە دەوڵەتی کوردی رابگەیەنێ؟عهبودوڵڵا حهسووهنزاده :دوو شـت هەیە ،یەکێکیـان ئەوەیە کە کـورد گەیـوەتە ئەوەی کە خـۆی ئێـدارە بکـات ،بە بـاوەڕی مـنئەزمـوونی کوردسـتانی باشـوور دەری خسـتووە و باشیشـی دەرخسـتووە کە کـورد توانـای ئیـدارەی خـۆی هەیە .ئـێمە کە کـوردین وپێمانخۆشە حکومەتەکەمان و وڵاتەکەمان زۆر زۆر لەوەش چاکتر بێ ،رەنگە ئەزموونمان لە حکـومەتی کـورد و کوردسـتان هەبـێ،بەڵام بە خۆشییەوە ئەوەی ئەمن دەیبینم ،ئەزموونی حکومەتی کوردستان لەگەڵ ئەوەی تازەیە ،بیست سـاڵە ،یـان رەنـگە باشـتروا بێ بڵێین ٢ساڵەیە ،چـونکە ئـێمە لە ٢١١٥وە حکـومەتی رەسـمیمان هەیە ،لەگەڵ ئەوەش ئەزمـوونەکە هێنـدە کەمە ،لە بـاریئیدارییەوە نە لەعێراق کەمترە ،نە لەتورکیا کەمترە و نە لەسوریا و نە لە ئێرانیش ،لە هیچیان کەمتر نیە ،کەوابێ دەتـوانینئەوە بکەیـن .ئەوە بەجێـی خـۆی ،بەڵام ئایـا ئێسـتا وەختـی ئەوەیە کـورد دەوڵەتـی سـەربەخۆ رابگەیەنێـت؟ کە ئەویـش دوبـارەدەبێتە چەند بەش ،دەوڵەتی سەربەخۆی کوردی لە عێراق ،سوریا ،تورکیا یـان ئێـران ،یـان هەمـووان بەسـەر یەکەوە .دەوڵەتـیکوردی بەوە دروست نابێ کە خەڵک لە بەریتانیا بڵێن کە لە شەقام و کۆڵاندا لە خەڵکیان پرسی بڵێ ئا یـان نـا .ئەگەر قەراربێ دەوڵەتی کوردی دابمەزرێ یان دەبێ دەوڵەتانی دەسەڵاتدار بە سەر کوردستان دا رێک بکەون کە بۆچی ئێمە ئەو میللەتەمـانلە نێو خۆماندا دابەش کردووە ،بۆ لێنەگەڕێـین بـۆ خـۆی بـێ ،کە ئەوە نـابێ و نـیە .یـان دەبـێ رێکخـراوی نێـونەتەوەیی لەگەڵهەموو دەسەڵاتەکان رێک بکەون کە دەبێ شتێکی ئـاوا هەبێـت و بەرگریـی لێـبکەن .دەنـا نە بە ئـارەزووی مـنە ،نە بە ئـارەزوویخەڵکـی بەریتانیـایە .بـۆیە رەنـگە لانـیکەم لە هەلـومەرجی ئێسـتادا راگەیانـدنی دەوڵەتـی کـوردی روبەڕوی کەندوکوسـپی زۆر 457
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهببێتەوە .راگەیاندنی دەوڵەتی کوردی واتە شەڕ بەرامـبەر بە عێـراق ،سـوریا ،تورکیـا و ئێـران ،کە ئەوانەش ئاراسـتەیان هەیە.عێراق و سوریا لەگەڵ ٢٢دەوڵەتی عەرەبی لەگەڵ هەموو خیلافاتیان ،ئەو وەخـتە دەکەوێـتە سـەر مەسـەلەی ئەوە ،بەرگـری لەعەرەبەکە دەکات .تورکیا بەشێکە لە پەیمانی ناتۆ .ئێران بۆ خۆی دەسەڵاتێکی ناوچەیی گەورەیە ،واتە لەگەڵ کەنـد و کوسـپیزۆر گەورە روبەڕو دەبێ ،چونکە مـن لەگەڵ سیاسـەتی هەرێمـی رۆژهەڵاتـی ناوەڕاسـتدا ئەوەنـدە سـەروکارم نـیە ،هیـوادارم ئەمـنئاگام لـێ نەبـێ ،دەنـا هەلـومەرجێکی وا بخـوڵقێ یـان خوڵقـابێ کە کـورد بتـوانێ دەوڵەتـی سـەربەخۆ رابگەیەنـێ و لە دنیاشـدا پشتیوانیی لێبکرێ ،بەڵام ئەوەی ئەمن دەیزانم جارێ ئەوە نەڕەخساوە .ئەو هەل و مەرجە نەڕەخساوە.کەوانە :هەندێ لە توێەەران بڕێ داتایان دەسکەوتووە کە زنجیرە چیاکانی زاگرۆس کە لە ناوەڕاستی کوردستاندایە ،نەوتێکویزۆری هەیە یان کانگای زۆری لێیە و کوردستان ئاوێکی زۆری لێیە ،ئەمانە سوەرمایەی گورنگن و لەوانەشوە ژێرخوانگەلێکی تور هەبن .کورد سەرەڕای ئەوەی ئەوەشی هەیە ئایا دەتوانێ کەڵک لەوە وەربگرێت؟عهبوودوڵڵا حهسووهنزاده :شـیمانەکە ئەوەیە ئەگەر ئـێمە کوردسـتانی سـەربەخۆمان هەیە ،ئەوا ئەو قسـانە هەم ـووی لە جێـیخۆیاندان و هەموو جێی ئومێدن .چونکە کوردستان ئەگەر وڵاتێکی سـەربەخۆ بـێ و دەسـەڵات و خـاکەکەی لە دەسـتی خۆیـدا بـێ،کـورد نەوتیشـی هەیە ،ئاویشـی هەیە ،سـەرچاوەی ژێرزەمینیـی دیکەشـی هەیە .هەمـوو ئەوانە هەن ،کەوابـێ کوردسـتان دەبێـتەوڵاتێک کە شانسی ئەوەی هەیە بە کەڵک وەرگـرتن لە ئەزمـوونی وڵاتـانی دیـکە و هێنـانی زانسـت و تکنیـک بـۆ وڵاتـی خـۆی لەمــاوەیەکی زۆر کەمــدا پێشــکەوتنی زۆر گەورە بە خــۆیەوە ببینــێ ،بەڵام بەداخەوە ئەو ســەرچاوانە ئێســتا کــورد دەســەڵاتی بەسەریاندا نیە .تەنانەت لە بەشێکی ئازاد کراویشیدا کە بڵێین لە باشووری کوردستاندا ،خـۆ لەو شـتانەدا ئـازادیی تەواوی نـیە.ئێستا ئاوەکانی کوردستان لەتورکیا بەربەست کراون ،هەمان پـرۆژەی گـا ،،ئـاوەکەی پاشـکەوت کـردووە ،سـبەینێ هەم کـورد لەعێـراق تینـووی دەبـێ و پێویسـتی بەوێ هەیە ،لە حاڵێکـدا ئـاوەکە هـی کـوردە .سـەرچاوەی ئـاوی کـورد لە سـوریا سـەرچاوەکەیگیراوە .ئێستا ئێران خەریکە ئاوی زێ دەگـرێ ،ئـاوی سـیروانیش دەگـرێ ،واتە کـوردەکە هەر لە خـاکی خۆیـدا تووشـی تینـوێتیدەبێ لە حاڵێکدا لە بەشێکی دیکەی وڵاتەکەیدا ئـاوەکە هەیە ،بـۆ؟ چـونکە ئەوە کـورد نـیە بڕیـار دەدا بـۆ ئەو ئـاوانە ،بـۆ ئەونەوتانە .بۆیە ناتوانین حسابی لە سەر بکەین تا ئەو وەختەی ئەو سـەروەتانە لەبەر دەسـتی کـورد خۆیـدا نـین ،ناخۆشـە بەڵام ئەوە راستییەکەیەتی. کەوانە :مامۆستا پێگەی کورد لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا لەگەڵ وڵاتانی تردا و لەگەڵ خۆیدا چۆن بووە؟ عهبدوڵڵا حهسهنزاده :من ناڵێم گەشبینم چونکە پێموایە مرۆڤ بە گەشبینی نابێ بە هیچ ،بەڵام بە واقعبینیەوە دەڵێم کوردئێستا پێگەیەکی باشی هەیە لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاستدا ،لەگەڵ ئەوەی پێی دەڵێن شوڤینیزم هەم لە عەرەبـدا بەرامـبەر بە کـوردو هەم لە تورکدا مـاوە ،لە ئێرانییەکانـدا لە فارسـەکاندا هەر مـاوە ،بەڵام بـارودۆخی کـورد لە جێگـایەکە بەرەبەرە کـورد دەرک 458
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهکــراوە ،زۆری مــاوە ،تەواو نەبــووە .بەڵام کــورد دەرک کــراوە ،قورســایی و بــارودۆخی جوگرافیــایی خــاکەکەی ،حەقــانییەتیداواکانی .هەر ویژدانێکی زیندوو دەڵێ خۆ کورد دەستدرێژیی نەکردووەتە سەر ماف و خاکی هـیچ کەس .ئەوان دەبـێ بڵـێن نـابێکوردەکان لە مـاڵەکەی خۆیـان وەدەربنێـین و لە نـانەکەی خـۆی بێبەشـی بکەیـن .لەبەر ئەوە ناسـرانی کـورد و ناسـرانی دۆسـیەیکورد لە دنیای دەرەوەدا کۆمەکی کردووە کە کورد وەکو قورساییەک سەیر بکرێ ،لە هەمان کاتدا بەرە بەرە دنیـاش تێگەیشـتووەکە زۆرجار ئێستاش پێمان دەڵـێن کـورد شەڕفرۆشـە ،کـورد بەشـێکە لە چارەسـەری مەسـەلەکان ،بەشـێک نـیە لە کێشـەکان .کـوردنـایهەوێ دەسـتدرێژی بکـاتە سـەر مـافی هـیچ کەس ،نـایەوێ لەگەڵ کەس شـەڕی هەبـێ .دەیـهەوێ لەگەڵ هەمـوان لە ئاشـتی وتەبایی و برایەتیـدا بـژی ،بەڵام هەر کەسـەو لە مـاڵی خۆیـدا خـاوەن حەقـی خـۆی بـێ .تەنـانەت لە حەقیشـمان بەشـی یەکتـردەدەیـن ،ئەو کـاتەی کە یەکێکمـان پێویسـتی بەوی دیـکە هەیە .کـوردەکە لەگەڵ هەمـوو تەبـایی و چەمکێکـی مرۆییـدایە ،لەبەرئەوە من پێموایە پێگەی کورد ئیدی پێگەی جاران نیە کە کـورد وەکـو میللەتێکـی دز و جەردە بناسـرێ و تەنـانەت ئەوەی قەدیـم دەیانوت لە جنۆکە و شەیتان پەیدا بووبێ .ئەو عەقڵییەتە تا رادەیەک نەماوە.کەوانە :وەک ئەوەی بۆ کاری دیپلوماسی زۆر وڵاتان گەڕابیت ،یان رۆژنامەنووسوان و میودیاکان هواتبێتن گفتوگوۆ لەگەڵیوان کردبێ ،بیروڕای وڵاتانی دەرەوە بەرامبەر بە کورد چۆنە؟ ئەیانەوێ چۆن تەعامولی لەگەڵدا بکەن؟عهبدوڵڵا حهسهنزاده :بیروڕای گشتی فەرقی هەیە ،زۆر گرنگە بیروڕای گشتی دنیا لەگەڵ مەسەلەیەکدا بێ ،ئەوە کـاریگەرییمەعـنەوی خـۆی هەیە ،بەڵام کـاریگەری کردەیـی نـیە .پەنجـا سـاڵ پـێش ئێسـتا ئەگەر لە جێگـایەک باسـی کـوردت کردبـایە،دەیانگوت کورد چییە ،نەک کێیە .دەیگوت چییە دارە ،بەردە ،دەخورێ ،نەیدەزانی بەڵام ئێستا تـا رادەیەک لە زۆربەی وڵاتـانیدنیادا ئەگەر تەکسییەک راگری لێت بپرسێ بڵێ تۆ چیت ،بڵێـی کـوردم ،لە زۆربەی دۆخەکانـدا لێـت دەپرسـێ کـوردی کـوێی؟ ئەوئاشنایی یە لەگەڵ مەسەلەی کورد پەیـدا بـووە ،هەم دەیناسـن هەم ئەوانەی کە لەبـاری سـۆزەوە لەگەڵ میللەتـی کـوردن ،روو لەزیادبووندان بەڵام بەپـێچەوانەی زۆر شـتی خۆشـبینانە کە زۆرجـار بـاس دەکـرێ ،ئەمـن بەش بە حـاڵی خـۆم پێمـوایە مەسـەلەیکورد هەتا ئێستا نەبـووەتە مەسـەلەیەکی نێـونەتەوەیی چـونکە مەسـەلەی نێـونەتەوەیی بەوە نـاڵێن کە مەسـەلەن ئەمریکـا یـانئەوروپا پشتیوانی لە حکومەتی باشووری کوردستان دەکا ،ئەوە زۆر خۆشە ،ماڵیان سەد جار ئـاوەدان بـێ .ئەوە کەم نـیە ،بەڵاممەسەلەی کورد مەسەلەی باشوور نیە ،مەسەلەی رۆژهەڵات یان باکوور و رۆژئـاوا نـیە ،مەسـەلەی کـورد لە راسـتیدا ئەگەر گوتـتمەسەلەی کورد ئەوا یەک مەسەلەیە .مەسەلەکە ئەوەیە میللەتێک هەیە بە ناوی میللەتی کورد ،حەشیمەتی دەگـاتە نـزیکەی چـلملیۆن ،رەنگە زیاتر یان کەمتر ،هەر چەند بن قەیدی نیە ،خاکێکی زۆری هەیە چەند سەد هەزار کیلۆمەتری چوارگۆشـە بە قەدچەنـدین دەوڵەتـی سـەربەخۆی دنیـا دەبـێ ،کەچـی مـافی چارەنووسـی خـۆی لـێ وەرگیـراوەتەوە .دەبـێ بیـدەیتێ ،حەقـی هەیەبیدەیتێ ،حەقی هەیە بیدرێتێ ،ئەوە نەبووەتە مەسەلەیەکی جیهانی کە لە رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکانـدا لە سـەر مێـزەکەبێ ،بڵێن با فڵانە رۆژێ باسی ئەوەی بکەین ،نەگەیشتووەتە ئەوە .بۆ نموونە هەر ئەو وەختێ کە لێرە ناوچەی دژەفڕین دروسـتببوو بە کۆمەکی دەوڵەتی ئەمریکا و هەندێ دەوڵەتی ئەوروپـایی ،لە ئێـران و تورکیـا کـورد دەگیـرا ،دەکـوژرا ،قەڵاچـوو دەکـرا 459
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهکەسیش لێی نەدەپرسی و باسیشی نەدەکرد .ئەی باشە ئەوە کورد نەبـوو؟ کەوابـێ مەسـەلەی کـورد نـیە کە بـووەتە مەسـەلەیەکینێونەتەوەیی ،کورد لەم بەشەی کوردستاندا مەسـەلەیەکی هەیە کە ئەوە شـتێکی باشـە ،نەک ئەوەی بڵێـین کەم بـێ ،ئەوە زۆرە،بەڵام ئەو بەشەی کوردستانە کە ئێستا پشتیوانیی نێونەتەوەیی بۆ پەیدا بووە نەک مەسەلەی کـورد بە گشـتی .ئێسـتا پاڵپشـتیکردەیی هەر لەم بەشەی کوردستاندا هەیە ،ئارەزوو دەکەیـن کە ئەوە بـڕوا بـۆ ئەوەی کە نەک لە بەشـەکان بەڵکـو لە مەسـەلەی کورد وەک یەک مەسەلە ئەو پشتیوانییە بکرێ.کەوانە :هەندێ حزبی کوردیش هەر ئێستا چالاکیی چەکدارییان هەیە لە بەشوەکانی کوردسوتاندا ،هەنودێ لە وڵاتوانی زلهێوزیشهەن کە رەنوگە هاوپەیمانێتیوان لە نواتۆدا هەبوێ ،ئەو حزبوانە بە تیرۆریسوت دابنوێن ،رەنوگە لە بەرامبەریشودا ئەوان بیوروڕایخۆیانیان هەبێ ،بۆ نموونە ئەوانیش دەڵێن مادام لە پەرلەماندا بە گفتوگۆ چارەسەری پرسی کوورد نواکرێ ،چەک دانوانێین ،ئایوا ئەم چەک دانەنانە بە سوودی کوردە لەو بەشانەدا یان درێەەی پێبدەن باشە؟عهبدوڵڵا حهسهنزاده :وەکیلایەتیی هەموو میللەتانمان پێناکرێ ،تەنانەت وەکیلایەتی کوردیشمان پێناکرێ ،بەڵام بە بـاوەڕیمـن کـورد بـۆ خـۆی قەت لایەنگـری ئەوەی نەبـووە بە چەک بەرگـری لە خـۆی بکـات ،کـورد پەلامـار دراوە ،کە پەلامـاریش درا،حکومەتگەلێکی زۆر زاڵمیش پەلاماری دەدەن .دوو رێگـا لەبەردەمـی دەمێنێـتەوە ،یـان چەکـدارانە پارێزگـاری لە خـۆی بکـا ،یـانتەسلیم بێ بە مەزلومی وەکو بەرخ سەری ببڕن ،ئەو وەختە ناچار دەبێ بە چەک بەرگری لە خۆی بکـا ،ئەگینـا بـۆچی بە وتەینووسەرێکی باش دەڵێ حەزم لە قۆناخی رەقی تفەنگێک نیە لە بنی سەرمی دابنێم و لوولەی گەرمی تفەنگێـک کە بە دەسـتمەوەبگرم ،ئاخر کاتێ کە شەڕ دەکەی ناوێری دەست لە لـوولەی تفەنـگ بـدەی .ئەوە گەرم دادێ کاتێـک ئەو ئـاگرەی بەنێـودا دەڕوا.دەڵـێ حەزم لەوە نـیە ،بەڵام خ دەکەم ،هێـرش دەکـرێتە سـەرم ،ناچـارم بەرگـری لە خـۆم بـکەم .بـۆ مەسـەلە چەک دانـانیش بەبـاوەڕی مـن چەک دانـان داوایەکـی دادپەروەرانە نـیە ،جیـا لەو کاتـانەی کە دەسـتەبەر بکـرێ کە بەڵـێ ئەتـۆ کە چەکـت پێـیەچەکەکەت دانێ ،بەڵام هاوکات لەگەڵ چەک دانانەکەش ،ماف و ئازادییەکانیش ،مافی سەلامەتی خۆشت دەستەبەر دەکرێ ،دەنـابۆ رەوایە .ئەوەش کە باسی تیرۆریزمت کرد ،ئەمـن پێمـوایە هەر دەوڵەتێـک کە بە بـزووتنەوەیەک دەڵـێ تیرۆریسـت ،ئەوە ئەوبزووتنەوەیە نابێتە تیرۆریست .ئەو بزووتنەوەیە حەقانییەتێکی لە پشتە ،هەتا ئەو حەقانییەتەی لە پشتە ،بزووتنەوەیەکـیرەوایە ،جــا یەکــێ بە قــازانجی خــۆی ئەوە بە تیرۆریــزم نــاو دەبــا ،ئەوە کەیفــی خــۆیەتی .ئەو دەوڵەتــانە کە بەشــێک لەجووڵانەوەی کورد بە تیرۆریزم ناو دەبەن ،پێمان خۆشە دۆستمان بـن ،پێمـان خۆشـە پارێزگاریمـان لێـبکەن ،بەڵام ئەگەر سـبەیئەوان بە منیشیان وت تیرۆریست ،ئەمن دەست لە کراس دەرناهێنم ،بڵێم مـادام ئەوانە فەرموویـان ئەوا مـن تیرۆریسـتم ،نەخێـر ئەمن هەر ئازادیخوازم .داخوازییەکەم هەر رەوایە .خەباتی خۆم بەردەوام دەکەم.کەوانە :مامۆستا وەک ئەوەی دیارە یان لە مێەوودا خوێندوومانە ،بەریتانیا یەکێک لەو وڵاتانە بووە یوان رەنوگە وڵاتوانی توریشهاوپەیمووانی بووووبن لە دابەشووکردنی کوردسووتان لە نێوووان چەنوودین وڵاتوودا ،دابەشووکردنە کۆنەکووان لە نێوووان عوسوومانییەکان و سەفەوییەکاندا ،هەروەها ئەم دابەشکردنە تازانە لە نێوان ئەم چەندین وڵاتە .یەکێک لە هۆکارەکان هەر ئەو وڵاتە بووە ،لە 460
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده حاڵێکدا لەملاشەوە راپرسی ئەکا بۆ ئەو کارە ،ئەمە چ جۆرە سیاسەتێکە بەرامبەر بە کورد؟عهبوودوڵڵا حهسووهنزاده :بـۆ بە خراپـی بـزانین ،ئەو کـات کە کوردیـان دابەش کـرد ،چەنـد وڵات بـوون کە لە نێـو خۆیانـدادابەشیان کرد ،فەرنساشی تێدا بوو ،بەڵام جارێکیان من لەگەڵ نوێنەرێکی ئەوروپایی دانیشتبووم لە چوارچێوەی ئینترناسـیوناڵسوسیالیستدا قسەمان دەکرد ،ئینجا باسی مەسەلەی کـورد کـرا ،گروپـی کـاری کـوردان هەیە ،وتـم کـاکە پێمـان قەرزدارن ،ئێـوەدابەشـتان کـردووین ،ئێـوە ئەو بەدبەختییەتـان بە سـەر هێنـاوین ،ئێسـتا پێمـان قەرزدارن ،دەبـێ هەوڵ بـدەن ئەوە قەرەبـووبـکەنەوە کە لەگەڵمـان کـراوە .ئەوەی کە لە بەریتانیـا هەیە ،شـتەکە نەبـووەتە سیاسـەتێکی رەسـمیی دەوڵەت ،هیـوادارم ببێـتەسیاسـەتی رەسـمیی دەوڵەت کە بـیهەوێ ئەو غەدر و نـاحەقییە مێـژووییەی بـۆ کـورد قەرەبـوو بکـاتەوە .ئەگەر وەختێـک هـاتووەخاکی کوردستانی دابەش کردووە ،وڵاتەکەی داگیر کردووە ،خێر و بەرەکەتەکەی بۆ خۆی بردووە ،ئێستا بگەڕێتەوە سـەر ئەوەی،ئەوە بە هەنگاوێکی باش دەزانم ،بۆ بە خراپی بزانین .ئەگەر کەسێک هەر چییەکی کردبێ ،خراپـی کردبـێ ،ئێسـتا کە دێ ئەوخراپییەی قەرەبوو دەکاتەوە ،خۆ من ناڵێم حەقت نـیە تـۆ ئەوەت کـردووە و هەر ئەوەیـت .بـۆ نمـوونە ئێسـتا دەوڵەتـی ئێـران،کۆماری ئیسلامی با بێ سبەینێ بڵێ کورد حەقیان هەیە لە وڵاتی خۆیاندا خـاوەنی مـافی خۆیـان بـن ،ئەمـن خـۆ نـاڵێم لەگەڵـت نایکەم چونکە تۆ دوێنێ کوشت و بڕی دێهاتەکەمت کرد .دەڵێم دە فەرموو ماڵت ئاوەدان بێ ،وەرە دابنیشین. کەوانە :بەڵام ئەگەر بە راستی ئەو کارە بکا ؟ عهبدوڵڵا حهسهنزاده :ئەوە نیە ،ئەمن بۆ نموونە دەڵێم ئەگەر ببێتە شتێکی جدی.کەوانە :ئێستا کورد لە سوریا لە قۆناخێکی قەیراناویودایە ،بەشوێک لە حزبێکوی کووردی نواهێڵێ کوردەکوان لەوێ خۆپێشواندانبکەن بەرامبەر بە رژێمی بەشار ئەسوەد ،لەملاشوەوە ئەنجوومەنی نیشوتمانیی سووریا رایگەیانودبوو کە کوورد هویچ رەسومیەتێکیلەوێدا نیە و هیچ مافێکی نیە ،لە حاڵێکدا شتێک کە بووونی هەیە ئوێمە نواتوانین حاشوای لێوبکەین ،کوورد ئەبوێ چوی بکوا ،ئەو حزبانە کە خۆیان کوردن و رێگری لە خەباتی کورد دەکەن دەبێ چیبکەن؟عهبدوڵڵا حهسهنزاده :لە سوریا زۆر غەدری گەورە گەورە لە چـاو جێگەکـانی تـر لە کـورد نەکـراوە ،نە ئەنفـالی لێکـراوە ،نەئەو کوشـتارەی لێکـراوە کە لە ئێـران و تورکیـا لە کـورد کـراوە ،بەڵام سیاسـەتی سـوریا بەرامـبەر بە کـورد لە بـارێکەوە لە هـی هەموان خراپتر بووە. کەوانە :لە چ بارێک؟ عهبدوڵڵا حهسهنزاده :بۆ نموونە ئێستا لە ئێران مافیان نەداوە بە ئێمە ،بەڵام هەمیشە وتوویانە کوردەکان ئێرانیی 461
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهرەسـەنن ،کوردەکـان ئـاوان و ئاوهـان ،خـاوەنی ئێـرانن ،هـیچ نەبـێ هەر بە درۆ وتوویـانە ئێـرانین ،بەڵام لە سـوریا دەیـانوت سووریش نین ،قبوڵیان نەبوو کورد سوریش بن ،ئەوە سیاسەتێکی یەکجار دوژمنانە و شوڤێنیستی بوو. کەوانە :کەواتە ئەمە جۆرێک لە ئەنفالی شەخسی نیە؟عهبدوڵڵا حهسهنزاده :نا ،نابێتە ئەنفال چـونکە ئەنفـال مانـای خـۆی هەیە ،ئەوە نـیە بەڵام سیاسـەتێکی دژە مـرۆییە کە تـۆدان بە کەسایەتییە نەتەوەییەکەیدا نانێی ،تەنانەت دان بە کەسایەتییە نیشتمانییەکەشیدا نـانێی ،بە خەڵکـی وڵاتـی خۆشـتیدانانێی .غەدری وا لە بەشەکانی دیکە لە کورد نەکـراوە .ئـێمە ئێرانـی بـووین ،رەگەزنـامەی ئێرانیمـان لە گیرفانـدا هەبـوو ،لەعێراق هەموو کوردێـک بـوویەتی ،لە تورکیـا هەمـوو کوردێـک بـوویەتی ،لەوێ نەبـوو ،بەڵام ئەوەی کە ئێسـتا لە سـوریا هەیە وئامــاژەت پێکــرد ئەوە شــتێکی زۆر ناخۆشــە کە لەو مەســەلە گەورەیەدا کە دەرفەتێــک خوڵقــاوە لەگەڵ ئەوەی کــورد بــۆ خــۆیحەجمێکی بچوکە ،جا ئەو جارەکە دابەشیش دەبێ ،ئەوە شتێکی ناخۆشە .خۆزگە دەخوازم کە ئەوە نەبـێ ،لەوێ قـازانجی حزبـیزۆر دەسەڵاتدارە کە ئێستا حزبێکی سیاسی لەو دەرفەتەدا کە هەموو سوریا لە دژی حکـومەتەکەی راپەڕیـوە ،حزبێکـی کـوردی کەچەند جار میللەتەکەی مەزلوومە ،بڵێ نابێ تۆ خۆپێشاندان بکەیـت ،نـابێ بـێ دڵیـی رژێمـی بەشـار ئەسـەد بـکەی .ئەوە شـتێکی ناخۆشە .حزبایەتیی بەرتەسک و بەرچاوتەنگانەتر لەوەم نەدیوە .شتێکی خراپە .ئارەزوو دەکەم وا نەبێ.کەوانە :یەکەم دەوڵەتی کوردی بە شوێوەی کۆمواری لە کوردسوتانی رۆژهەڵا دانورا ،یەکێوک پێوی دەڵوێ دەوڵەتوی کۆمواریمەهاباد و یەکێک پێی دەڵێ دەوڵەتی کۆماری کوردستان .ئێسوتاش هەنودێ حزبوی کوردسوتانی رۆژهەڵا هەن ،دەیوانەوێ هەرئەو سیستمە ،سیستمی کۆمواری لەوێ دابمەزرێوتەوە .گریموان دابومەزرێ یوان نوا ،ئەوە مەسوەلەیەکی تورە ،بەس بە گشوتی ئایوا سیستمی کۆماری بۆ کورد لە هەر پارچەیەکدا یان سیستمی کۆماری بۆ ئێران وەڵامدەرەوەیە؟عهبودوڵڵا حهسوهنزاده :ئێسـتا دەرکەوتـووە کە سیسـتمی کۆمـاری لە هەمـوو وڵاتـانی دنیـادا ،لە نـاوەڕۆکی خۆیـدا سیسـتمێکیدیمــوکراتیکترە ،چــونکە هەر ئەوەنــدە بەســە هێنــدێ وڵاتمــان هەیە پاشــایەتین ،پاشــایەتیی ئیســپانیامان هەیە ،هۆڵەنــد،نەرویج ،دانمارک و بەریتانیامان هەن .هەمانە کە پاشایەتین و پاشایەتییەکە ئەزیەتێکی بۆ خەڵک نیە ،دیمـوکراتیکە ،بەڵامهەر ئەوەنــدە کە دەســەڵاتەکە بە هەڵبــژاردن نــیە ،ئەوە مانــای ئەوەیە دیموکراتیــک نــیە .دوا بە دوای یەک دەبــنە پاشــا وپاشـایەتی لە وڵاتـانی ئـێمەدا بەتـایبەتی لە ناوچەکـانی ئـێمەدا نـوێنگەی دیکتـاتۆری و حکـومەتی تاکەکەسـی بـووە .ئەگەر لە سەردەمی کۆماری کوردستاندا ،ئێران پاشایەتی بوو ،رەنگە کەسێک بڵێ چۆن دەبێ لە وڵاتێکی پاشایەتیدا کۆماری هەبێ.ئێسـتا ئـێمە لە ئێرانـدا دەبینـین کە حکـومەتەکە کۆمـارییە .ئێسـتا جـۆری کۆمـارییەکەی چـۆنە و چـۆن نـیە ،ئەوە مەسـەلەیەکیدیکەیە .کەوابێ باشە ئێمە بۆ خۆمان لەو باوەڕەداین هەر وەکـو حزبـی دیمـوکراتی کوردسـتان پێمـانوایە کە لە ئێرانـی ئاینـدەداکە مافەکـانی کـورد بە رەسـمی بناسـن و ئێـران ببێـتە وڵاتێکـی فیـدرالی ،پێمانخۆشـە وڵاتەکەمـان نـاوی کۆمـاری کوردسـتان بـێ.کۆماری کوردستان بەشێکە لە کۆماری ئێرانی فیدرال ،ئەو ناوە پێمانوایە شتێکی باشە .ناوەکەش ناوی کۆماری مەهاباد نەبـووە، 462
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهتەنانەت ناوی کۆماری کوردستانیش نەبووە ،نـاوەکەی دەقـاودەق ئەوە بـووە دەوڵەتـی جمهـوری کوردسـتان .کۆمـار دوایـی بەکـاری دەبەین لە جێگەی جمهوری .ناوی جمهوری کوردستان بووە .تەنانەت لە ناوەکەشدا دەوڵەتەکەی لەگەڵدایە.کەوانە :بۆ ئەوە باسی سیستمی کۆماریم هێنایە کایەوە ،ئەو وڵاتانەی کە سیستمی کۆمارییان تێدایە ،بۆ نمووونە کۆمارێوک وەکئێران ،کۆمارێک وەک عێراق ،ئەفاانستان ،یان کۆمارەکانی تر چەند سواڵە هەن .لەم وڵاتوانە کە کۆمواری هەن بەردەوام شوەڕ و ئاژاوە و کوشتن و بڕین هەبووە ،سیستمێک نەبووە خەڵک لێی رازی بێ ،هۆکارەکانی چین؟عهبدوڵڵا حهسهنزاده :لە وڵاتی ئێراندا پاشایەتیش هەبووە ،ئێران دوو هەزار و پێنج سەد ساڵ پاشایەتی بووە ،هەر شەڕ وکێشەشــی تێــدا بــووە ،ئەوە زۆر پەیوەنــدیی بەوەوە نــیە سیســتمەکە کۆمــارییە .پاشــایەتییە ،میرنشــینە ،چیــیە .پەیوەنــدییە کۆمەڵایەتییەکان ،پەیوەندییە ئابورییەکان لەگەڵ یەکتر چۆنە.کەوانە :هەندێ دەنگۆ هەیە ،بەڵام نە کورد ئاشکرای دەکا و نە ئیسراییل ،ئەگەر هەبێ کە گوایە پەیوەندییان پێکەوە هەیە ،ئایا ئەگەر ئەم پەیوەندییە هەبێ ،باشە یان پەیوەندی کورد -ئیسراییل بە گشتی چۆن ئەبینی ئەگەر هەبێ ،یان ببێ باشە؟عهبدوڵڵا حهسهنزاده :بەداخەوە پرسی کورد پرسێک نیە تا بڵێی کـورد هەیەتـی ،چـونکە کـورد یەک دەوڵەت نـیە ،کـورد یەکحزب نیە نیە ،بەش بە حاڵی خۆم ئاگام لە هیچ ئەڵقەیەکی پەیوەندیی کوردەکان لەگەڵ ئیسـراییل نـیە ،بەڵام بە بـاوەڕی مـنئیسراییلش دەوڵەتـێکە وەکـو هەمـوو دەوڵەتـان ،کـوردیش میللەتـێکە وەک هەمـوو میللەتـان .کـورد مـافی هەیە پەیوەنـدیی لەگەڵهەموو دەوڵەتان هەبێ ،یەکێک لەوانە ئیسراییلە ،بەتـایبەتی کە دەوڵەتەکە لە ناوچەکەشـدایە .ئیسـراییلیش وەکـو دەوڵەتێـکمافی هەیە لەگەڵ وڵاتان ،پێش هەمـوان وڵاتـانی دەوروپشـتی ،پەیونـدیی سـالمی هەبـێ .ئێسـتا لە ناکۆکیـدان .ئەمـن بەتـاقیتەنیـاش بـم لەهەنـدێ بـواردا بـۆ خـۆم مەحکـومی دەکەم ،لەپرسـی نێـوان فەلەسـتین و ئیسـراییلییەکاندا ،ئەمـن ئیسـراییل بەتاوانبـــار دەزانـــم .هەر بە پێـــی یاســـای نێـــونەتەوەییش ،بڕیـــاری ٢٩٢لە ســـاڵی ٢١دەرچـــووە بـــۆ بەجێهێشـــتنەوەی خـــاکەداگیرکراوەکـان ،هەتـا ئێسـتا نەک هەر بەجێـی نەهێشـتووە ،بەڵکـو ئەو داگیـرکەرییەی هەر پتـر قـایم دەکـا ،مەجلیسـی ئەمنـیرێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان ئەو بڕیـارەی دەرکـردووە .مەبەسـتم ئەوەیە لەوبـارەیەوە بە نـاحەقی نـازانم ،ئیسـراییل حەقـیهەیە بـژی ،حەقـی هەیە دەوڵەتـی هەبـێ ،حەقـی هەیە لەگەڵ دراوسێکانیشـی پـێش هەمـوان لەگەڵ فەلەسـتینیەکان و لەگەڵسـورییەکان و ئەردەنییەکـان و میسـرییەکان کە هاوسـنورن پەیوەنـدییەکی سـالم و ئاشـتیخوازانەی هەبـێ ،مـن وا سـەیری دەکەم.جارێکی لە کونفرانسێکی نێونەتەوەییدا بوو ،حزبێکی سیاسی لەگەڵ نوێنەرایەتی دەوڵەتی ئیسـراییل یەکتریـان بینـی و چـاک وچۆنییان کـرد ،هەنـدێک پیـان سـەیر بـوو ،گـوتم ئەرێ کـاکە بـۆ پێتـان سـەیرە ،ئەوە نـیە شـیمۆن پـرس و عەرەفـات یەکتـر لە باوەش دەگرن .شتێکی زۆر سروشتییە ،هیچ تاوان نیە. 463
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهکەوانە :ئێسووتا یەکێتیووی تووۆپی پێووی جیهووانی -رەنووگە ئەمە پەیوەنوودیی بە سیاسەتیشووەوە نەبووێ بەڵام لەوانەیە لەولاشووەوەپەیوەندییەکی هەبێ -فیفا ،تۆپی پێ ی هەرێمی کوردسوتانی بە رەسومی ناسویوە ،وەک ئەوەی کە ئواڵاکەی لە ریوزی ئاڵاکانودابناسرێ .ئەوەش نیشانەی ئەوەیە ئەو شوێنانەی کە لە ریزی وڵاتانی فیفادا بن ،یان دەوڵەتن یان وڵاتێکن کە بە رەسمی ناسوراون. ئایا ئەمە نیشانەیەک نیە لەوەی کە وردە وردە خەریک بن یان بیانەوێ یارمەتیی کورد بدەن بۆ دروستبوونی دەوڵە ؟عهبدوڵڵا حهسهنزاده :ئەمە شـتێکی زۆر باشـە ،زۆر شـتی دیـکە هەیە کە پیـاو پێـی سـەربەرز و خوشـحاڵ دەبـێ ،پێمـوانیە لەدنیادا هەبێ بەرپرسی حکومەتێکی هەرێمی بچێ لە گەورەترین وڵاتی دنیادا لە لایەن سەرۆک کۆمـارەوە پێشـوازیی لێبکـرێ ،کەهەر دوێنێ و پێرێ سـەرۆکی هەرێمـی کوردسـتان چـوو لە کۆشـکی سـپی لە لایەن بەرپرسـی گەورەتـرین دەوڵەتـی دنیـا وەرگیـرا،ئەوە شتێکی باشە ،نیشانەی ئەو بایەخەیە کە بە خۆشییەوە کورد و مەسەلەکەی پەیدایان کـردووە .ئەوانەش بـۆ خۆیـان باشـن،بەڵام ئەوە بە مانای بەرەسمی ناسین نیە ،فیفا رێکخراوێکی وەرزشـییە کە هەنگـاوەکە زۆر باشـە ،نیشـانەی بـایەخیەتی ،خۆشـمشکم هەیە کە ئەوە قەدەغە بێ .شـیمانە بـکە بـۆ نمـوونە ئەگەر لەگەڵ هەرێمـی باسـک لە ئەسـپانیا تیپێکـی وەرزشـی بناسـرێ،ئەوە شـتێکی نـادر و نـامۆ نـیە ،بەڵام ئەگەر بشـبێ ،ئەگەر لە جـێگەی دیـکەدا بـێ و لێـرە نەبـێ ،ئەوە شـتێکی باشـە ،جـێگەیدڵخۆشـییە ،نیشـانەی ئەوەیە کە کـورد قەدری ئەگیـرێ ،دەرک دەکـرێ ،بەڵام بە واتـای ئەوە نـیە کە سـەربەخۆییمان بە رەسـمی ناسراوە چونکە فیفا بڕیاردەر نیە ،دەوڵەت نیە. سهرچاوه :ماڵپهڕی رۆژههڵات تایمز /ڕێکهوتی٢١ :ی ژوئهنی ٢١٨٢ 464
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده د.قاسملوو لە مێەووو لە هەناوی حیزبی دێموکرا دا؛ وتووێە لەگەڵ عەبدوڵڵا حەسەنزادە دیمانە :ئازاد شێخیخـوێنەرانی بەڕێـز! ئەوەی لە خـوارەوە دەیخـوێننەوە وتـووێژێکە لە گەڵ مامۆسـتا عەبـدوڵڵا حەسـەن زادە و تـایبەت بە ژیـان ورۆڵی دوکتور عەبدوڕەحمان قاسملوو لە حیزبی دێموکراتی کوردسـتان دا کە پێـنج سـاڵ لەوە پـێش ئەنجـام دراوە .دیمـانەکە ئەوکات لە رۆژنامەی هاوڵاتی چاپی باشووری کوردستان دا بڵاو کرایەوە .چونکە ئەو کات دیمانەکە نەهاتە سەر تـۆڕ ئینترنێـت ورەنـگە زۆربەی خـوینەران نەیانـدیتبێ ،بە پێویسـت زانـرا جـارێکی دیـکە و لە بیسـت و سـێهەمین سـاڵوەگەڕی تیـرۆری دوکتـور قاسملوو دا سەرلەنوێ بڵاو بکرێتەوە .پرسیار :بهڕێز مامۆستا ،سهرهتا پێمان خۆشه باسی یهكهم ئاشنا بوونت له گهڵ خوالێخۆشبوو د.قاسملوو بكهی ،یهكهم جار چوۆن له گهڵی ئاشنا بووی؟وەڵام :پ ـێش ئــهوهی جــوابی پرســیارهكهت بدهمــهوه ،چــونكی ئــهو وتــوێژه ل ـه ســهروبهندی ٨١هــهمین ســاڵی شــههید بــوونید.قاسملووهو دا ،ئیجازه به خۆم دهدهم سڵاوێك له یادی د.قاسملووی نهمر بكهم و سڵاو لهو كهسانه بكهم كـه سـادقانه باوهڕیـانبه ڕێبازی د.قاسملوو ههیه كه دیاره ههر رێبازی حیزبـی دێمـوكراتی كوردسـتانه ،رێبـازی پێشـهوا قـازی محهممـهد و قاسـملوو وههموو رێبوارنی رێگای ئازادی ،سڵاو لهوانیش بكـهم و سـهركهوتنیان لـه وهدیهێنـانی ئامانجـهكانی حیزبـی دێمـوكراتی كوردسـتان ئامانجی پێشهوا ،قاسملوو ،شهرهفكهندیو ههموو شههیدان ،بۆ به ئاوات بخوازم.ئهمن پێش ئهوهی كه د.قاسملوو له نیزیكهوه بناسم له دوورهوه له گهڵ ناوی ئاشنا بووم ،دهبـێ ئیعتـراف بكـهم كـه ئاشـنایهتیله گهڵ ناوی دوكتورتا رادهیهكی زۆر تاریكو لێڵ بوو .دهگهڵ شههیدی نهمر\" مهلا ئاواره\" ههر ئهوهندهمان له سهری دهزانی كـهرهحمـانی قاسـملوو -نـهك د.قاسـملووش -پێـاوێكی خوێنـدهوارهو لـه دهرهوهی وڵات لـه چێكۆسـڵۆواكی دهژیو تێكۆشـهری حیزبـی دێموكرات بووهو ،ئێستهش پێوهندیی له گهڵ بزووتنهوهی شۆرشگێرانهی ٨٥٩١ - ٨٥٩٢ههیه.بـه داخـهوه بزووتنـهوهی ٩١ - ٩٢پـاش ٨١مانـگ خـۆراگری سـهركوت كـرا و پێـوهخرا تـا گهیشـتینه سـاڵی ٨٢١١ی زایینـی و دهرچوونی رێكهوتننامه یا بهیاننامهی ٨٨ی ئازاری ،٨٢١١كه رێكهوتنێك بوو له نێوان سهرۆكایهتیی بزووتنهوهی كورد به 465
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده رێبهریی خوالێخۆشبوو مهلا مستهفا بارزانی و دهوڵهتی عێراق كه ئهو وهختی سهركۆمارهكهی \" ئهحمهد حهسهن بهكر\" بوو.لهو مناسهبهتهدا بوو كه د.قاسـملوو بـه حـوكمی ئـهوهی پێوهندییـهكی نیزیكـی لـه گـهڵ بزووتنـهوهی كـورد بـه گشـتی و شهخسـی مهرحومی بارزانی ههبوو ،گهڕایهوه بۆ كوردستان و سهردانی مهلا مستهفای كرد بۆ پیرۆزبایی ئهو رێكهوتننامهیه ،لهو وهختهدارهفیقێكی ئێمه كه ئهندامی كومیتهی ناوهندیی حیزبی دێموكراتی كوردسـتان بـوو ،لـه مهنتهقـهی گهڵاڵـه یـا مهنتهقـهی چۆمـانێبوو كه سهركردایهتیی بزووتنهوهی كـوردی لـێ بـوو .لـهوێ چـاوی بـه د.قاسـملوو كـهوتبوو ،هێنـدێك قسـهیان كردبـوو ،بـۆ ئـهوهبڕیارێكیان دابوو كه دیـدارێكی دیكـه هـهبێ لـه بـهینی ئێمـهو د.قاسـملوودا بـۆ وهی بیـر لـهوه بكهینـهوه چـۆن ریزهكـانی حیزبـیدێموكرات كه زۆر پهرش و بڵاو بوون رێك بخهینهوه .كه دهڵێین پهرش و بڵاو بوون ،ئاوا بوو ،بێجگـه لـه تێكۆشـهرانی نێوخـۆیوڵات ،بهشێك له ئهندامانی حیزبی له ئوروپا بوون ،كه ئهوانیش له راسـتیدا یـهك دهسـت نـهبوون و پێكـهوه كاریـان نـهدهكرد،بهشێك له مهنتهقهی ژێر دهسهڵاتی بزووتنهوهی كورد به سهرۆكایهتیی بارزانیدا بوون كه ئێمه لهوێ بووین ،بهشێكمان له نێـوحكومـهتی عێراقـێ دهژیـان لـهلای دهوڵـهتی عێراقـی نـهوعێك پهنابـهرییان وهرگرتبـوو ،بهشـێكمان لـه گـهڵ مهكتـهبی سیاسـییپارتی دیمۆكراتی كوردستان بوون كه ئهو وهختی دوو دهستهیی یهك له نێـو پـارتی دیمـۆكراتی كوردسـتان دا هـهبوو .بـۆ ئـهوهییهك بگرنهوه ئهوهندهی مومكینه سهروسامانێك به حیزبـی دیمـۆكراتی كوردسـتان بدرێتـهوه ،بڕیارهكـه درابـوو كـه جـارێكی دیكـهیهكتر ببینینهوه .ڕهنگه ئهوه رهخنهیهكی گهورهی پێ وارید بێ ،بهڵام به ڕاستی له بیرم نیه كه چهنـدی خایانـد ،حهتمـهن لـهمانگ كهمتری پێ نهچوو كه د.قاسملوو جارێكی دیكه هاتهوه بهغدایه ،ئێمهش ههر بۆ ئهو مهبهسته له كوردسـتانهوه چـووین و له بهغدایه له گهڵ د.قاسملوو و هێندێك رهفیقی دیكه كه له گهڵ د.قاسملوو بوون ئاشنا بووین.پرسیار :ماموستا ئهوهندهی جهنابتان له بیر بێ بۆ یهكهم جار كاك د.قاسملوو چۆن بوو به ئهندامی حیزب؟ یوان لای كوێ بووو به ئهندامی حیزب؟ ئهوهندهی بزانی....وەڵام :به بێشك ئهمن ئهوهم له بیر نییه چونكی د.قاسـملوو هـهم تهمـهنی لـه مـن زیـاتره و هـهم تهمـهنی هاوكـاریی لـه گـهڵحیزبی دێموكراتی كوردستان له پێشتره ،بهڵام وهكوو دهزانین د.قاسملوو له رێگای یهكیهتیی لاوانهوه رێی كهوتۆته نێو حیزبـیدێمـوكراتی كوردسـتان ،هـهر لـه سـاڵی ٨٥٢٣دا تاریخهكـهی نـازانم بـه دهقیقـی كـهنگێ یـه .لكـی یهكیـهتیی لاوانـی دێمـوكراتیكوردستان له ورمێ كه دامهزراوه ئهو سهر پهرستی بووه ،له نهتیجهدا له حیزبی دێموكرات نزیك بۆتـهوه ،كـهنگێ بۆتـه ئهنـدامبه داخهوه نـهك هـهر لـه بیـرم نییـه ،هـهر نهشـم بیسـتوه هـهتا بـۆ خۆشـی ئهوهنـدهی لـه بیـرم بـێ لـه هـیچ جێیـهك دا سـهبتی نهكردوه. پرسیار :مامۆستا ،ئاماژه بهوه كرد بۆ یهكهم جار ههر له دوورهوهو ههر به ناو د.قاسملووتان دهناسی كاتێك له نزیكهوه لهگهڵی ئاشنا بوون له گهڵ شهخسیهتێكی روبهروو ئاشنا بوون ئایا تهسهورتان ئهوه بوو كه پێشتر ههتان بوو یان تهسهورتان گوۆڕا یان شهخسیهتێكی دیكهتان بینی كه رووبهروو له گهڵی ئاشنا بوون؟ 466
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهوەڵام :رهنگـه زۆرم پێوهنـهنابێ ئهگـهر بڵـێم وهختێكـی د .قاسـملووم لـه نزیكـهوه دی زهرفیـهتی دهركـی عهزهمـهتی د.قاسـملوومنهبوو .د.قاسملوو دهریایهك بوو .ئهمنیش زۆر له ئێستا سادهتر بووم ،زۆر له ئێستا كـهم ئاگـاهیتر بـووم ،چـونكی مـن لـه نێـوكاری سیاسیدا بووم ،زۆر كۆن بوو له كاری سیاسیدا بووم .بـهڵام لـه نێـو كـاری سیاسـیی فهعالـدا نـهببووم .ئـهو وهختـی كـه لـهكوردستانی خۆماندا بووین ،به قهولی فارسی \"ئهمن زۆر خام بووم\" .بهڵام شتێكی كه له بیرم ناچێتهوه ئهوه بوو كـه د.قاسـملووچونكی زۆر كهم له دێهاتی ژیابوو ،له دێهاتی لهدایك ببوو له پاشـان چوبـووه ورمـێ و لـه ورمـێ ڕا چووبـووه تـارانێ و چوبـووهدهرهوه ،زیاتر دهگهڵ فارسی زمان و ئازهری زمانهكان قسهی كردبوو و ئهو دوو زمانهشی به حهددی كافی دهزانـین یـا بڵێـین بـهحهددی باشی دهزانین له بهر ئهوه وهكوو غهیره كورێك قسان بكا ئاوا بوو .ههم له سهر وشه و زاراوه پهكی دهكهوت ،هـهم كـهقسـهی دهكـرد زیـاتر وهكـوو غـهیره كوردێـك قسـه بكـا مهسـهلهن\" \" ،ی نـهبوو \"ح\"ی نـهبوو .زۆر جـار بـه گاڵتـه پێمـان دهگـوتعهجهم .بهڵام له باری فكرییهوه كه بۆ ئێمه دهركـی رادهی زانسـت و تێگهیشـتن و ئاگـایی د.قاسـملوو بـه راسـتی ئاسـان نـهبوو، یانی گهورهتر بوو لهوهی كه بیستبووم.پرسیار :مامۆستا ،كاتێك كه د.قاسملوو دهگهرێتهوه ،له كونگرهی ٢ی حیزبوی دیموۆكراتی كوردسوتان دا د.قاسوملوو دژایوهتییدهكرێت له لایهن كومیتهی ناوهندییهوه یان بڵێین له دهرهجهی ئهوهڵ دا ئهحمهد توفیق .هۆكاری دژایهتیی ئوهو رێبهرایهتییوه یان خودی ئهحمهد تۆفیق لهگهڵ د.قاسملوو بۆ چ دهگهڕێتهوه؟وەڵام :وهكوو دهڵێن ئهمن شاهیدی زیندووی قهزیهكه نهبووم ،بهڵام ناكۆكیی نێـوان د.قاسـملوو و جـهرهیانی مـهرحومی عهبـدوڵائیسحاقی له كونگرهی ٢دا نییه ،زۆر پێش كـونگرهی ٢یـه .كـونگرهی ٢لـه سـاڵی ٨٥٩٥دا گیـراوه ،لـه حالێكـدا ئـهو ئیختلافـهدهگهڕێتهوه بۆ ساڵهكانی ٨٥٥١و ٥١و ٥٢كه ناكۆكییهكی عومدهتـهن فیكـری لـه بـهینی د.قاسـملوو لـه لایـهك و كـاك ئهحمـهدتوفیق له لایهكی دیكهدا ههبوو ،به جۆرێك كه تۆزێك له لهفافهدا بۆی دهچم ،وای لێهات كه د.قاسملوو به دهسیسهی ئهحمـهدتۆفیق ههر له عێراقێ وهدهرنرا ،دهگهڕێتهوه بۆ ئهو وهختی .بهڵام له كـونگرهی ٢دا ئهحمـهد تۆفیـق بڕیـارێكی بـه ڕادان دا لـهسهر د.قاسملووی كه د.قاسملوو له حیزب دهركرا و تهنانهت تۆمهتی خهیانهتی درایه پاڵ و ئهوهش تـهنیا شـاكاری كـونگرهی ٢نهبوو ،له كونگرهی ٢دا ئهوهی به د.قاسملوو كرا خرا ،تر لهوه به قازی محهممهدی كرا .بهیانێكی كه كونگرهی ٢دهری كرد ــبهیانی كۆتایی كونگرهـ هیچی به خودی قازی محهممهدو رێبهرانی كۆماری كوردستانهوه نههێشـتبوو ،كـه ئـهوه ئاڵۆزییـهكی زۆریپێك هێنا كه وای لێهات ئهمن شهخسهن له بههارهكهیدا سهرێكی كوردستانی گهرمێنم دا و لـه گـهڵ رێبـهرانی حیـزب دانیشـتم،ههر بۆ خۆم كه بهیانهكهم دی زۆر ئیعترازم پێی بوو كه چۆن جهریانێك كه شانازیی تاریخی میللهتی كورد و حیزبی دێموكراتیكوردستان به تایبهتی یه ئاوا هوجوومی دهكرێته سهرێ! كه دیار بوو پێش من خهڵكی دیكه ئیعترازهكهی پـێ كردبـوون .گوتیـانئهتۆ بهیانییهی ٨١ی خاكهلێوهت نهدیوه .گوتم نهوهڵا ،گوتیان ئێسته بـۆت دێنـین .كۆبوونهوهكـهمان تـهواو بـوو چـووین بـۆ نـانخـواردنێ ،لـه سـهرنان خـواردنێ نوسـخهیهك لـه بهیانییهكـهیان بـۆ هێنـام ئێسـته ٨١ی خاكـهلێوهش نـهببوو ،بـهڵام ئامادهیـان 467
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهكردبوو ،كه تهماشام كرد تهقدیرو تـهجلیل لـه نهقشـی پێشـهوا قـازی محهممـهدو رێبـهرانی جمهـوری كـراوه .لـه پـاش نیوهرۆیـهسهعاتی ٥و ٩جارێكی دیكه دانیشتینهوه ،كۆبوونهوهكان زۆر درێژهیان كێشا زۆر تهوهجوهیان كرد ،لهوێ روحـی شـاد بـێ كـاكسولهیمانی موعینی لێی پرسیم بهیانییهكهت خوێندهوه گوتم بهڵێ خوێندمهوه .گوتی پێـت چـۆن بـوو؟ گـوتم بـۆ خـۆی بـاش بـوو بهڵام نابێته كهفارهتی گوناحی بهیانییهی كونگرهی.پرسیار :ئێوه كۆمهڵێك له تێكۆشهرانی سیاسیی ئهو كاتی بزووتنهوهی نهتهوایهتیی كورد كاتێوك كوه پواش پوڕش و بوڵاوی ،یوانئهوهی كه دادهبڕێن و ئێوه ههر یهكی له شوێنێك دهبن .كاتێك د.قاسوملوو دهگهرێتوهوه ،ئێووه لوه چایخانوهی ئهبوونوهواس لوهبهغدا كۆدهبنهوه ،لهوێ كومیتهیهك ههڵ دهبەێرن كه له بهرنامهی حیزب دا یوان لوهو كواتی حیوزب هویچ قوهرارێكی لوه سوهرنهدرابوو كه ئهو كهسانه سهلاحییهتی ئهوهیان ههبێ .بهڵام ئهوهندهی بزانم ،ئێوه كۆمهڵێكی دیكهتان ههڵ بەارد وهك رێبوهری. ئهو كۆبوونهوهیه چۆن پێك ها ،ئامانجهكانی ئهو كۆبوونهوهیه چ بوون ،د.قاسملوو چ نهخشێكی لهو كۆبوونهوهیهدا ههبوو؟وەڵام :پێمـوابێ لـه كتێبـی نیوسـهده تێكۆشـانیش دا بـه جۆرێـك ئیشـارهم پـێ كـردوه نـازانم چهنـده بـه درێـژی و بـه ڕوونییـه،داستانهكه ئهوه بوو كه ئێمـه دهمـان ههویسـت یـهك بگرینـهوه ،ئێمـه پـێش ئـهوهی بچـین بـۆ ئـهو كۆبوونهوهیـه ،كۆبوونهوهیـهكیبهرینمان گرت كه ئهو وهختی چونكی ئێمه نهمان دهزانی ئهو ئیستلاحه سیاسییانه چۆنن ،ناوی پلینۆممان لـه سـهر دانـا .چهنـدنهفهرێك له ئهندامانی كومیتـهی ناوهنـدیمان هـهبوون خـهڵكێكی زۆریـش لـه كادرهكـانی حیزبـی لـه دهوروبـهری شـوێنی كومیتـهیناوهندی كه ناڵێم ماڵێك بوو ،دهڵێم ژوورێك بـوو ،تاقـه یـهك ژوور بـوو لـه شـوێنێكی ناوچـهی ئاكۆیـان ،لـهوێ كۆبوونـهوهمانكردبوو بڕیارمان دابوو پێشمان ئیبلاغ كرد كه :ئێمه د.قاسملوو وهردهگرینهوه به ئهندامی كومیتهی ناوهنـدی كـه هـیچ ،تهنانـهتحازرین پهیڕهویش له نهزهراتی وی بكهین ،كه خودی د.قاسملوو وهختێكی خوێندبوویـهوهو لـه پاشـان دیتـی گـوتی ئـهوه شـتێكیزۆر نادروسته ،چون كومیتهی ناوهندی پهیڕهوی له نهزهراتی كهسێكی دهكا كه بۆ خۆی ئهنـدامی كومیتـهی ناوهنـدی نییـه ،یـانچـون دهبێتـه ئهنـدامی كومیتـهی ناوهنـدی لـه حاڵێكـدا ئـهوان كومیتـهو كونفراسـێك هـهڵی بـژاردوون؟ بـهڵام وهختێكـی بـۆ ئـهومهبهسته یهكمان گرتهوه ،ئیحتیاجیش به كهسێكی وهكوو د.قاسملوو له باری فیكرییهوه ،له باری تهشـكیلاتییهوهو بـه تایبـهتیلـه بـاری ئوســوولی حیزبـی یـهوه زۆر زهق ههســت پـێ دهك ـرا ،مـهرحوومی د.قاسـملوو گــوتی :ئـهمن نایهمـه نێــو ئـهو كومیتــهناوهندییهی ،ئهو كومیته ناوهندییه كه بریتی بوو له چوار عوزوی ئهسڵی ،یهكێكیان لهوانه بوو كه له كۆنگره هـهڵ بژێردرابـووكاك ئـهمیری قـازی ،سـێیان ئهوانـه بـوون كـه لـه كـونفرانس دا هـهڵ بژێردرابـوون ــ كونفراسـی ٢كـه شـتێكمان كـرد ناومـان نـاتهرمیمی كومیتهی ناوهندی ،لهوێدا ههڵبژێردرا بوون ،گوتی :بناغهی ئهو كومیتهی ناوهندییهی هی كونگرهی ٢یـه ،كـونگرهی ٢منی به خائین ناساندوه ،كه وابێ ئهمن نایهمـه نێـو كومیتـه ناوهندییـهكی كـه ئـهوهبێ .بهحسـێكی زۆر دوورو درێژمـان بـوو ،لـهراستیدا ئێمه كه ٥كهسمان چووبووین كاك ئهمیری قازی بوو كاك حهسهن رستگار بوو ،ئـهمن بـووم ،ئێمـه ئـهمن و كـاك ئـهمیرههتا سهر موخالیفهتمان كرد گوتمان ئهوه نابێ ،ئێمـه جێگـهی تـۆ دهكهینـهوه هاوكـاری دهكـهین بـهڵام كومیتـهی ناوهنـدی رازینابێ ههڵی وهشێنینهوه .لـه ئاخرهكـهی دا پـێم وایـه ،لـه بیرمـه كـاك حهسـهن رسـتگار وا بـزانم هێناویشـمه گـوتی :كاكـه ئێـوه 468
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهئهگهر ئهو شهڕه ئیدامـه دهدهن ئـهمن خواحـافیز ،ئـهمن شـهڕی قاسـملووم پـێ نـاكرێ ،جهبههكـهی ئێمـه شـكا ،بۆیـه رازی بـووین بهوهی كه كومیته ناوهندییهكی پێك بێنین كه له بنی ڕا نه كۆنگرهیهك نه كۆنفرانسێك ،هیچی له پشت نیه.یانی لهو كۆبوونهوه چوكهڵهیهدا نازانم ئـهو ریسـتورانه لێـی كۆببووینـهوه نـاوی ئـهبوو نـهواس بـوو یـان نـا ،بـهڵام لـه كـهناریدیجله مهنتهقهیك ههیه كه پێی دهڵێن ئهبوو نهواس ،جادهیهكیشی پێدا دهڕوا ههر بهو ناوه ،ریسـتورانی جۆراوجـۆری لـێ بـوو،یـهكێكیان نـاوی ئـهبوو نـهواس بـوو بـهڵام شـایهد لـهوێ نـهبوو ،لـهوێ كۆبووینـهوه ٢كـهس بـووین ١ ،كهسـمان كـرده ئهنـدامیكومیتهی ناوهندی ،لهو كومیتـه ناوهندییـهدا بـوو ئـهوه بـه بێشـك لـه پێكهـاتنی ئـهو كومیتـه ناوهندییـه دا لـه كارهكـانی ئـهودانهقشی د.قاسملوو نهقشێكی زۆر بهرچاو و بهرجهسته بوو ،دهكرێ بڵێـین د.قاسـملوو بـه تـهنێ لایـهك بـوو ئـهوانی دیكـهمان لـه زۆر شت دا به ههموانمان لایهكی دیكهی بووین ،ئهوه داستانی ئهو كۆبوونهوهیه بوو.پرسیار :كاتێك كوه د.قاسوملوو دهگهرێتوهوه عێوراق و ئێووهش وهك كهسوایهتییهكی ئوهو كواتی حیوزب لوه گوهڵ كۆموهڵێك لوهتێكۆشهران دهچن بۆ ئهوهی د.قاسملوو بێننهوه یوان داوای لوێ بكوهن بگهرێتوهوه نواو ریزهكوانی حیوزب ،بوهڵام ئوهو موهرجێكدادهنێ ،ئهو دێ داوا دهكا كه دهبێ حهتمهن كاك كهریمی حیسوامی و كواك حهموهدهمین سویراجی لوه گوهڵ بوێ .پوێ داگریوید.قاسملوو له سهر ئهو دوو كهسه بۆ؟ له حاڵێك دا كێشهیهكی دیكهشی ههبوو له گهڵ جهنابت دا ،ئهوهی كه دهبێ كوونگرهی ٠نهبێ ،بهڵكوو دهبێ كونگرهی ٢بێ .كۆمهڵێك مهرجی دیكهی ههبوو چۆن بوو ئهو مهرجهی دهیههویست بسهپێنی به سهر ئوهو جهمعهی كه دهیان ویست د.قاسملوو بگهڕێتهوه ؟وەڵام :ئهوه دوو مهرحهلهیه .مهرحهلهی ئهوهڵێ ئهوهیه كه د.قاسملوو ئیسراری ههبوو كه ئهو دوو سـێ بـرادهرهی لـه گـهڵ بـن،ههر كهریمی حیسامی و حهمهدهمین سیراجی نهبوون ،برادهرێكی دیكهش بـوو كـه ئـهویش نـهماوه بـه نـاوی \"یوسـ ریزوانـی\" كـهمهشهوور بوو به \" عهبدوڵڵا شلێر\" ئهویشی ههر لهگهڵ بوو ،حهساسـیهتێك كـه ئێمـه بوومـان ڕهنگـه ئـهمن نـهم بـوو ،بـه راسـتیئهمن نهم بوو چونكی ئهمن زۆر رهفیق بووم له گهڵی ،له سهر كاك محمد ئهمین سیراجی بوو ،بهڵام كاك محمـد ئـهمین سـیراجیله نێـو بزووتنـهوهی ٩١ - ٩٢دا بـوو ،بهشـێك لـه ئهنـدامانی كومیتـهی ناوهنـدییش لـه گـهڵ بزووتنهوهكـه نـهبوون ،جگـه لـهوههێندێك تێ بینی یان له سهری ههبوو كه رهنگه تێ بینی یهكان نهم ههوێ باس بكـهم ،هێنـدێك واریـد بـوو هێنـدێكیان واریـدنهبوون ،ئیسرارهكهی كاك دوكتـوری لـه سـهر هـهموویان بـوو بـهڵام ،موخالیفـهتهكـهی برادهرانـی مـه لـه سـهر كـاك حهمـهدهمینیسیراجی بوو تهنانهت ئهو پلینۆمه بریاری دا بوو كه محمد ئهمینی سیراجی به هیچ جۆرێك نابێ وهر بگیرێتهوه .هـهتا دوایـهشكه بریار دراو وهرمان گرتهوه ،لـه گـهڵ موخالیفـهتێكی زۆری كـادرو ئـهنـدامانی حیـزب لـه كوردسـتانی گـهرمین بـهرهو ڕوو بـوو،دهلیلهكهی دوو شت بوو ،یهكێكیان له باری فكرییهوه ئهو وهختی له حیزبی دیمۆكراتی كوردسـتان دا دوو خـهتی فكـری هـهبوون،فكرێكی چهپی كه دهكرێ پێـی بڵێـین فكرێكـی دهسـته چـهپی ئهگـهر پێـی نـهڵێین فكرێكـی كۆمونیسـتی .ئـهوی دیكـهیان فكرێكـیناسیۆنالیستیی بهرچاوتهنگ و تا حهددێكی زۆریش دهستهڕاستی بوو ،كـه فكـری ئـهوهڵ د.قاسـملوو نماینـدهگیی دهكـرد یـا بڵێـینعونسوری ههره بهرچاوی بوو ،فكری دووههمی مهرحوومی ئهحمهد تۆفیقی .یهكێكیان ئهو هاوفكرییه بـوو ،دهلیلـی دیكهشـی ئـهوه 469
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهبوو پێكهوه كاریان كـرد بـوو .ئێسـته د.قاسـملوو حـازر نـهبوو رهفیقـهكانی بـه جێبێڵـێ و بـۆ خـۆی بـێ لـه گـهڵ جـهمعێكی دیكـههاوكاری بكا .ئێمه كه تهسلیم بووین به نهزهراتی د.قاسملووی ،دهبـێ قبـوڵ كـهین بێجگـه لـهوه كـه ئیحتیاجییهكـه یـهكجار زۆربوو ،به جۆرێك له جۆران ئێمه هاتین قهرارێكی كه جهمعی گهورهتر له خۆمان دابوویان ئهو قـهرارهمان شـكاند ،بـه شـێوهیهكیغهیره ئوسووڵی به پێی ئهو وهختی ئهوهمان قبـول كـرد ئـهو شـهرتهی د.قاسـملوو .بـهڵام بهشـێك لـه دهلیلـهكانی ئـهوه بـوو كـهجهبههكهی ئێمه كهلێنی تێ كهوت كه من بهش به حاڵی خۆم پێم وایه كارهكه لـه بـاری ئهسـاس نامـهیی یـهوه كـارێكی خـهرا،بوو ،بـهڵام ئـهوهی حیزبـی دێمـوكراتی كوردسـتان لـه دواتـر دا نـهسـیبی بـوو لـه شـانازییهكان ،دهتـوانین بڵێـین هـی ئـهو قـهرار شكاندنه بوو ،ئهوهش موهیم تره.پرسیار :مامۆستا كاتێك كه كۆمار دهڕووخێ ،تا وهكوو چهندین ساڵ دواتر بهرنامهی ئهو حیزبه وهك خوۆی دهمێنێتوهوه .یوانیهیچ ئاڵۆگۆرێكی تێدا پێك نایه ،یهكهم جار كه بهرنامهو ئهساسنامه دوای تێك چوونی كۆمار دهسكاری كراوه یا داڕێوەراوه بوهشێوهیهكی مۆدیڕن ،بۆ حیزبێك كه بتوانێ كاروباری خۆی لهو راستایهدا بهرێته پێش كهی دهسكاری كرا د.قاسملوو چهنوده لوه داڕشتنهوهی ئهو بهرنامهو ئهساسنامهیهدا شوێن دانهر بوو؟وەڵام :ئهگهر بكرێ پێی بڵێین بهرنامه و ئهساسنامه نهك لـه دهورانـی كۆمـاردا بـهڵكوو لـه پـێش دامـهزرانی كۆمـاردا نووسـراوهشتێكی زۆر كورت و موختهسهره ،زیاتر وهكوو مهرامنامه حهق وایه باسـی بكـهی ،چـونكی چـهن ئهسـڵێكی كـوللین كـه ئـهو وهختـینووسراوه ئیدی دهسكاری نهكراوهتهوه و تهنانهت بهلای زۆر كـهس نـهش بـووه .ئێمـه ئهنـدامی حیـزب بـووین شـتێكمان بـه نـاویبهرنامه و ئهساسنامه نهدیبوو .ئـهمن بـهش بـه حـاڵی خـۆم لـه بیرمـه عـومرم ٨٥سـاڵ و سـێ مانـگ بـوو كـه بـووم بـه ئهنـدامیحیزب ،له حاڵێك دا دواتر نازانم ئهو وهختی نهنووسرا بوو ،بهڵام دواتر ٨١ساڵمان دانا بۆ تهمهنی ئهندامـهتی .بـهڵام ئـهتۆگوتت كهنگێ به شێوهی مودێڕن .ئهمن ئهگهر بڵێم به شێوهی مودێڕن ،دهبێ بڵێم له دوای ساڵی ،٨٢١١ئهو وهختهی ئێمه دهگـهڵد.قاســملوو یــهكمان گرتــهوه .د.قاســملوو بهرنامــه و ئهساســنامهیهكی گهڵاڵــه كــرد و هــهموومان دهســكاریمان كــرد ،دهتــوانممودێڕنهكهی بۆ وهی دابنێم .بهڵام دهسكاری كردنی یهكهم جاری ،ساڵی ٨٥٩٢دهسكاری كراوهو له كـۆنگرهی ٥دا كـه سـاڵی ٨٥٩٥پێـك هـاتوه لـهوێ دا پهسـهند كـراوه .ئـهویان بهرنامـه و ئهساسـنامهیهكی زۆر دوورودرێـژه و بـهڵام ئیـدی نـاكرێ پێـی بڵێـینمودێڕن بهراستی چونكی (ئێستا بریا به دهستهوه بایه) وهكوو شتێكی عهنتێكه دههاته بهر چاو .یـانی لـه بـاری موحتـهواوه زۆرساده دههاته بهر چاو ،به هیچ جۆر شتێكی مودێرن و رێكوپێك نهبوو .لـه وهدا د.قاسـملوو هـیچ نهقشـێكی نـهبوو لـه حالێـك دالهوهی دواتر كه به شێوهیهكی جوانتر و رێكوپێكترو عیلمیتر نووسرا بوو د.قاسملوو نـهقشـی هـهره ئهساسـی هـهبوو ،یـانی ئـهو دای ڕشت ،نووسی ،له پاشان هێنای ئێمه ئهوهندهی توانای فكریمان ههبوو قسهمان له سهركرد و دهستكاریمان تێدا كرد.پرسیار :له نیو سهده تێكۆشاندا هێناوتانه ،بگهرێنهوه رابردووتر عهبدوڵڵا ئیسحاقی و هاوبیرانی بوه رێگایوهك .وا نووسویوته كوهناكرێ ئێستا دهلایلهكهی باس بكرێ ،د.قاسملوویان له عێراق وهدهرنا .پاش چل ساڵ زیاتر وهختی ئهوه نوههاتوه كوه باسوی ئوهو هۆكاره بكرێ كه د.قاسملووی له عێراق پێ وهدهرنرا؟ 470
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهوەڵام :ئهمن له پێشهوهش باسم كرد كه به شێوهیهكی ناڕوون باسی دهكهین .بـهڵێ بـه داخـهوه دهورانـی ئـهوه كـه رهنگـه ئـهمننهیبینم ئارهزوو دهكهم ئێوه بیبینن ،ئهو شتانه بگوترێن وهكوو حهقایقی تاریخی بگوترێن بێ ئهوه هیچ شتێكی خراپی لێ شینبێتهوه هێشتا نههاتوه .ئێستێ زۆر حهقایقی روونی تاریخی ههن ئهگهر باسیان بكرێت وا تهماشا ناكرێن كه ئهوه تاریخ چۆنـهوا باس كراوه بۆ ئهوهی بهرهی تازه لێی ئاگـادار بـێ و وهك ئهمانـهت و شـتێكی تـاریخی بنووسـرێ .هێنـدێك ئـاڵۆزی سیاسـی وفكری و دیپلۆماسیی لێ شین دهبێتهوه ،له بهر ئهوه به داخهوه جارێ وهختی نههاتوه .دهزانم ئهمن نای بیـنم چـونكی ئـهمن زۆردهژیم دهساڵی دیكه بژیم كه رهنگه نهژیم .بهڵام به ده ساڵی دیكه بهداخهوه ئایندهی كورد و كوردسـتان و كـوردهواری وا نـابینم كه بڵێین ههموو شتهكان دهڵێین بێ ئهوهی تهفسیری خراپی لێ بكرێ.پرسیار :له بهرهبهری رووخانی رێەیمی پاشایهتی له ئێران و بهرهو ئینقلابێكوی نووێ لوه ئێرانودا ،ئوهو دهسوته لوه تێكۆشوهرانیحیزبی كه له عێراق دا بوون ،دهیانهویست جموجۆڵێكیان له ئێراندا ههبێ له كوردسوتان دا ،بوه تایبوهتی ئێووه لوهو سوهردهمهداكومیتهیهكتان به نێوی كومیتهی زاگرۆس پێك هێنا .ئهو كومیتهیه چۆن پێوك هوا ئامانجوهكانی چوی بووون ئهنداموهكانی كوێ بوون و چۆن دهستتان به كارهكانی خۆتان كرد؟وەڵام :ئهگهر \"بهرهبهر\" به مانای چهند ساڵێك بێ دهبێ ،بهڵام ئهگهر بـه مانـای چهنـد مانگێـك بـێ ،وانییـه .ئێمـه لـه چهنـدسـاڵ پـێش سـاڵی ٨٥٣١وه دهسـتمان كردبـوو بـه هێنـدێك كـار كـردن لـه نێـو كوردسـتان و تهنانـهت لـه هێنـدێك بـاردا زۆریـشچووبووینـه پێشـێ ،مهسـهلهن دهتـوانم بڵـێم رێكوپێـك تـرین رێكخـراوی خوێنـدكاریمان لـه دانشـگای تـارانێ هـهبوو .یـانی لـهوماوانـهدا قـهتمان رێكخـراوی خوێنـدكاری لـه تـارانێ لـهو وهختـی بـه قـهوهت تـر نـهبوو .كـاری تهشـكیلاتیمان لـه بهشـێك لـهناوچهكانی كوردستان دیسان دهست پێ كردبوو .بهڵام پێش ئهوهی كه كومیتهی زاگرۆس پێك بێ ،نزیك به چوار ساڵ پێش ئـهووهختی ،ئێمه شتێكی دیكهمان پێك هێنا .ههر ئهو وهختی ناوی \"سـیامی\"مـان لـه سـهر نـا ،یـانی كومیتهیـهكی سیاسـی ــ نیزامـی.مهبنایهكهی ئهوه بوو كه ههیئهتێكی پێك دێنین بۆ ئهوهی بگهرێنهوه نێوخۆی وڵات و له نێوخۆی وڵات دا تێكۆشانی تهشكیلاتیو سیاسی بهكار بهرن ،بهڵام چونكی ئیمكانی نییـه بـێ چـهك بـن ،دهبـێ چهكیشـیان لـه شـان دابـێ .كـه وابـێ دهبێتـه سیاسـی ـــنیزامی ،كه رهنگه جوانتر بوو بگوترابا تهشكیلاتی نیزامی ،بهڵام ناومان نا سیاسـی ـــ نیزامـی .بـهس بـه كـردهوه ئـهو بریـارهیئـهو كومیتهیـه بـه مردوویـی لـه دایـك بـوو .یـانی هـیچ وهختێكـی ئـهوه عهمـهلی نـهكرا چـونكێ ههلومهرجهكـه سـهخت بـوو ،ئـهوكهسانهش كه ئاماده بوون خهباتێكی ئاوا سـهخت لـه داخڵـی وڵات دا دهسـت پـێ بكـهن ،لـه بـاری عهدهدییـهوه یـهكجار زۆر كـهمبوون .بهڵام له سهروبهندی ههڵگیرسانی راپهرینی گهلانی ئێراندا ئـهو جـاره كـه مهسـهلهكه بـه جـۆرێكی دیكـه هاتـهوه گـۆرێ،ههلومهرجهكه گۆڕا بوو راپهرینیش دهسـتی پـێ كردبـوو ،كـه مـهرحومی د.قاسـملوو لـه دهرهوه ڕا هاتـهوه گـوتی :دهبـێ بچینـهوه،ئێستا ئیدی وهك جاران نیه ،ئهوه گهرانهوهی بۆ نییه .له بیرمه ئهو كاك حهسـهنی رسـتگاره گـوتی :شـا دهروخـێ ،ئـهو پیـاوهوهك قهل به بن باڵی خۆیدا دهڕوانێ و شتی دهبینێ .حهتمهن شا دهرووخێ مـادام ئـهو بـهو جهزمـهوه باسـی دهكـا ،شـا رۆیشـت.لهو ههلومهرجهدا بڕیار درا كه ئێمه بگهرێینهوه وڵات ،بـۆ ئـهو مهبهسـته دهبـوو كومیتـهی ناوهنـدی و رێبـهری بگهڕێتـهوه وڵات، 471
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهبهڵام ئهندامانی كومیتهی ناوهندی ( ئیشهڵڵا كهس قهڵس نهبێ) ،هـهموویان ئامـاده نـهبوون بگهرێنـهوه وڵات ،بـۆ كـار لـه نێـو خۆی وڵاتدا تهنیا بهشێكی كهمیان ئاماده بوون.داوایان له كادرهكانی خوارهوهی كومیتهی ناوهندی كرد ،كه بگهرێنهوه .بۆ ئهوه هـهم روویـان لـه چهنـد كهسـێك كـردو هـهم ئـهوچهند كهسه به دهنگیانهوه هاتن .ئهو چهنـد كهسـه بریتـی بـوون لـه (مـهرحووم سـهیید رهسـووڵ بـابی گـهوره( ،سـهیید رهسـووڵدێهقان) ،كاك حهسهنی شیوهسهڵی و عهبدوڵڵا حهسهنزاده) .لهوێدا فكرێك هاته پێشێ ،رهنگه ئهگهر تاوانیش بـێ ،تاوانهكـهئـهمن قـهبووڵی دهكـهم زیـاتر هـی مـن بـوو .ئـهمن گـوتم ئهگـهر كومیتـهی ناوهنـدی دێتـهوه وڵات ،ئێمـهش وهكـوو پێشـمهرگه لـهخزمهتیان داین ،بهڵام ئهگهر كومیتهی ناوهندی وهك كومیتـهی ناوهنـدی نایـهتـهوه ،ئێمـه بـهوه رازی نـابین كـه ئێمـه لـهوێ لـهگهڵ مهرگ بهرهو رووبین (چونكی تهسهورمان ئهوه بوو كه ههموو رۆژێك 2جار دهرگیر دهبین و دهكوژرێین و زینـدانی دهكـرێین)لێـرهش كومیتـهی ناوهنـدی لـه سـێبهرێ دانیشـێ و بڕیارمـان بـۆ بـدا .بـهو شـهرته ئێمـه دهگهڕێینـهوه كـه سـهڵاحیهتی كومیتـهیناوهندی مونتهقیل بێ بهو كهسانه كه دهچنهوه وڵات .ئهوان یهك ههیئهت پێك بێنن كه رێبهریی حیزب وهئهستۆ بگـرن .سـهرفهنهزهر لهوه كه ئهندامی كومیتهی ناوهندی ههن یا نین ،پاش موناقیشهیهكی زۆر كومیتـهی ناوهنـدی ئـهوهی قـهبووڵ كـرد ،و لـهكومیتهی ناوهندیدا ئهو ئۆرگانه پێك هات .ئهندامانی ئهو ئۆرگانه له كومیتهی ناوهنـدی بریتـی بـوون لـه ،شـههید د.قاسـملوو،كـاك ئـهمیر قـازی ،كـاك هاشـمی كـهریمی .لـه دهرهوهی كومیتـهی ناوهنـدییش كـاك سـهیید رهسـووڵ دێهقـان بـوو ،كـاك حهسـهنشێوهسهڵی بوو ،ئهمن بوووم ،دیاره به حقوقی موساوییهوه ههموومان بووین به ئهنـدامی ئـهو ئۆرگانـه .هـهر لـهو كاتـهدا بڕیـاردرا ههر كهس له ئهندامانی كومیتهی ناوهندی كه گهڕایهوه كوردستان بێ ئهوهی ههڵبژاردنی بۆ بكرێ ههر له ئێستاوه ئهنـدامیزاگرۆس بێ .ئێمه كه گهڕاینهوه به سێ وهجبه گهڕاینهوه .پاش دوو ههفته یـا سـێ ههفتـه ئـهو پهڕهكـهی 3حـهوتوو پـێم وایـه فاسیلهی ههبوو ،كاك حهمهدهمین سیراجییش گهرایهوه ،ئهویش بوو به ئهندامی زاگڕۆس.ئیدی هاوڕێیانی دیكهی كومیتهی ناوهندی هیچیان نهگهڕانهوه ههتا شا رووخاو كۆمـاری ئیسـلامی هاتـه سـهركار و وهزعییهتهكـهخۆش بوو .وهختێك گهڕانهوه تازه وهختی ئهوه نهبوو كه ئهوان بێن بـبن بـه ئهنـدامی زاگـرۆس ،وهختـی ئـهوه بـوو كـه زاگـرۆسههڵ وهشێ .كۆبوونهوهیهك كرا له كومیتهی ناوهندیدا ،ئهندامانی زاگرۆس و ئهوانهی كومیتهی ناوهندیش نـهبوون بهشـدار بـوونپێشنیاریان پێ كردین كه زاگرۆس ئێستێ زهروورهتی نهماوهو ههڵ دهوهشێ ،بهڵام ئـهو ئهندامانـهی زاگـرۆس بـبن بـه موشـاویر،ئهمن بهش به حاڵی خۆم رهتم كردهوهو قهبووڵم نهكرد .نازانم پێشتر ئهوانیش هـهر بڕیاریـان دا بـوو یـان ئـهوهی مـن بـوو بـهسهرمهشقێك ،ئهو دوو هاوڕێیهی دیكهش مشاویریی كومیته مهركهزییان رهد كردهوه .ئیـدی ئێمـه بووینـهوه بـه ئهنـدامێكی سـادهی حیزبی و كومیتهی ناوهندی كارهكانی خۆی دهست پێ كردهوه .ئهمه كهوته بههاری .٨٥٣١پێموابێ ٢مانگێك له بههار چووبـوو . 472
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهپرسیار :كاتێك كه كومیتهی زاگڕۆس دهگهڕێتوهوه ئهوهنودهی بواس كوراوه د.قاسوملوو دادهنورێ بوۆ تواران ،ئهنداموهكانی ئوهوكومیتهیه له شارهكان بڵاو دهبنهوه .به راستی ئێوه هیچ ئامادهییوهكتان هوهبوو وهك كومیتوهی زاگوڕۆس یوان وهك ئوهو كواتیحیزبی دێموكرا بۆ ههر رووداوێك ،بۆ ههر گۆرانكارییوهك كوه لوه كوردسوتان دا دێتوه پوێش؟ پاشوان نهقشوی د.قاسوملوو لوهچوونهوه ناوخۆی وڵا چۆن بوو ،به لهبهرچاو گرتنی ئهوهی كه د.قاسملوو كهسایهتییهك بوو كه بهو شێوهیه كه پێویسوت بوێله ناو جامعهدا نهناسرابوو .چونكه فهعالیهتێكی بهو شێوهیه له ناوخۆی كوردستانی رۆژههڵا دا نوهبوو بوهڵام كوه هاتوهوه ئایوا ئێوه ئامادهگیی ئهو ئینقلابهتان ههبوو؟ له جهریانی ئینقلاب دا د.قاسملوو چهنده كاریگهر بوو له ناسواندنی حیزبوی دیموۆكرا دا؟وەڵام :ئهگـهر راسـت بڵێـین ئهوهیـه كـه ئێمـه هـهر وهختێكـی كـه دهگهڕاینـهوه وڵات هێنـدێك تهسـهوری زۆر ناواقیعیمـان لـهههلومهرجی داخڵی وڵات ههبوو ،مهسهلهن وهختێكی د.قاسملوو پێشنیهادی كرد كه ئێمه دهبێ به بێ چهك بچینـهوه وڵات ،ئـهمنبهش به حاڵی خۆم له ترسی ئهوهی پێم بڵێن ترسهنۆكه قـهبووڵم كـرد دهنـا پـێم وابـوو ئـهوه خودكوشـییه .چـۆن بـه بـی چـهكدهچینـهوه نێوخـۆی وڵات ،ئیـدی ئـهو ئـاڵوگۆڕهی كـه لـه وڵاتـی خۆمـان دا رووی دابـوو لـه سهرتاسـهری ئێرانـدا ،لـه دهرهوهیسنوورهكان بۆ ئێمه قابیلی پـێش بینـی نـهبوو .بـه خۆشـییهوه لـه ئـهوهڵ مهرحهلـهدا كـه پێمـان وهجـادهی كـهوتو سـواری ماشـینبووین تهماشامان كرد مهلمووسه .له دێیهكی مهنتهقهی پیرانشار ڕا چووینه سهر جادهی .بهفر و سهرما و سایهقه بوو ،بـه نێـوشاری پیرانشاردا به بهردهم پاسگاكانی سهر سهر رێگادا ،به نێو شـاری نهغـهدهدا ئێمـه رۆیشـتین هـیچ مـهئمورێكی دهوڵـهتی لـهسهر رێگا نهبوو بڵێ بۆ كوێ دهچن .كـه ئێمـه قاچـاغ بـووین ئـهو وهختـی دیتمـان كـه بابـه ئاڵوگۆرهكـه زۆر قـووڵتره لـهوه .بـهبێشك د.قاسملوو نهقشێكی زۆر ئهساسیی بوو به تایبهتی د.قاسملوو ئیـدی ئێسـتا ئـهو كهسـه نهناسـراوه نـهبوو وهكـوو پێشـتر.د.قاسـملوو چـهن سـاڵێك بـوو هـاتبۆوه نێـو كوردسـتان و لـه گـهڵ حیزبـی دیمـۆكرات هاوكـاریی دهكـردو وهك سـكرتێری حیزبـیدێموكراتی كوردستان ناسرابوو له پاشان پێوهندییهكی بهرینی سیاسی و دیپلۆماسی و شهخسی و عیلمیی له گـهڵ كـۆرو كۆمهڵـهیجۆراوجـۆر هـهبوو هـهم لـه داخڵـی كوردسـتان و هـهم لـه رادهی ئێرانـدا و هـهم لـه سـهتحی نێونهتهوهییـدا .بۆیـه ،د.قاسـملوونهقشێكی یهكجار زۆری ههبوو .ئهمما ،بۆ ئهوهی ئایا ئامادهییمان وهك حیزبی دێموكرات بۆ كارێكی ئاوا ههبوو یـان نـه ،واقیـعبینانه ئهوهیه كه بڵێم نهخیر ،ئهو ئامادهییه نهبوو .دهبـوو خۆمـانی بـۆ ئامـاده بكـهین .دهبـوو بێیننـهوه نێوخـۆی وڵات ،چـونكیئێمه لانی كهمی تهشكیلاتمان ههبوو .ئـهو تهشـكیلاتهی كـه ههبووشـمان ،زیـاتر تهشـكیلاتێكی ههسـتهیی و پـهرش و بـڵاو بـوو.نهفهرێ لێره ٩نهفهر له جێیهكی دیكه ،وهك گوتم تهنیا جێیهكی كه خهڵكێكی زۆرمان پێكهوه سازمان دابوو دانیشگای تـارانێبوو .دانشجوی باشمان ههبوون و لهوێ تا حهددێكی زۆر دهتوانم بڵێم وهكوو رێكخـراوی حیزبیمـان هـهبوو ،ئـهوهی دیكـه فهقـهتههستهی حیزبی ههبوون ،حهتا ئهگهر له شارێك چهن كهسمان ههبوون ئهو چهند كهسـه پێكـهوه نـهبوون .بـهڵام كـه گهڕاینـهوهوڵات به تایبهتی پاش ئهوهی كه رێژیمی شا رووخا ئیدی ئهوجار ،كه ئهو زهمینه موساعیدهی كه حیزبـی دێمـوكرات ههیـهتی وئهو تاریخهی كه ههیهتی شتهكه دهتهقێ .دهكرێ بڵێـین لـه ماوهیـهكی زۆر كـهم دا لـه مـاوهی مانگێـك دا حیزبـی دیمـۆكرات لـه حیزبێكی چهنده كهسییهوه یا ئهوپهرهكهی چهن سهد كهسییهوه بوو به حیزبێكی چهند ده ههزار كهسی. 473
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهله بیرمه دۆستێكی ئهندامی حیزبی شیوعی عێراق( ،ئهو وهختی حیزبی شـیوعی كوردسـتان نـهبوو بـهڵام كـورد بـوو) ،كـه میـوانیئێمه بوو له مههاباد ،له وهختی خهباتی نههێنی ئێمهش و ئهوانیشـدا ،مالێكمـان بـۆ گرتبـوون ٢ ،رهفیـق بـوون لـهوێ دهژیـان،هات به منی گوت\" :تهماشای پێرهوی نێوخۆی حیزب مهكهن .وهختی پێرهو نیه ،ئهورۆكه وهختـی هوجـوومی خهڵكـه ،خـهڵك دێبـهرهو حیزبـی دێمـوكرات .ئهگـهر ئێـوه وهریـان نـهگرن روو دهكهنـه جێـی دیكـه ،ئـهوڕۆ رۆژی گهشـه كردنـی حیزبـی دێموكراتـه\".نهسیحهتێكی زۆر باش بوو .گوتی\" :ئهو خهڵكه وهربگرن .ئهگهر ویستیان تهسفیهیان بكهن دوایه تهسفیهیان بكهن\" .بهراسـتیشوا بوو كه ئێمه دهرگامان كردهوه خهڵكێكی زۆر هات .له حاڵێكدا لـه گـهڵ ئـهو خهڵكـه زۆرهش خـهڵكی وا هـاتبوو كـه پێویسـتبوو دوایه دهری كهین ،چونكی خهڵكی ناسالمیش هاتبوون ،بهڵام ئهو خهڵكه ناسالمه له خراپترین حاڵهت دا یهك له هـهزاریخهڵكهكهی بوو .ئهو وهختی ئیدی ئهمه ئهگهر نهمان تـوانی بـوو سـازماندههی یـهكی باشـیش بكـهین و ئاگـاهیی سیاسـی باشـیشبدهین به خهڵكی توانیبوومان خهڵكێكی یهكجار زۆر بهسیج بكهین .ههر بۆیه حـدوودی سـاڵێك دواتـر ،كـه كۆنگرهمـان گـرت لـهگۆنگرهی چواردا نمایندهی زیاتر له چل ههزار كهسی فهقهت ئهندامی حیزبی ،ئهندامی رهسمی ،دهنا وهكوو لایهنگر دهبـێ بڵێـین نمایندهی زیاتر له نیو میلیون كهسێك هاتبوون بۆ كۆنگره.پرسیار :كاتێك كه حیزبی دێموكرا له مههاباد به ئاشكرا بوونی خۆی ڕادهگهیهنێ و كار و چالاكیی خۆی دهست پێ دهكا ،بوهپێی رهوتوی كوار و زهموان و چوالاكی ئێووه ،ورده ورده حیزبوی دێمووكرا وهك نوێنوهری بزووتنوهوهی نهتهوایوهتیی كوورددهردهكهوێ ،یان بڵێین له مهیدانی سیاسیی ئهو كاتی ئێراندا خهباتی نهتهوایهتیی رێبهری كردوه .بهخێرایی له سهر ئوهو بهشوهتێ دهپهڕین ،چونكه جهنابت له وتووێەێك دا له وڵام دانهوه به گۆواری \"چشم انداز\" دا ئهو بڕگه زهمهنییوه تواوتوێ كوردوه.بهڵام چۆن بووه لوه كاتێوك دا كوه كهسوایهتیی وهك د.قاسوملوو و زۆر كهسوایهتیی ئاكادمێوك هوهبوون لوه گۆڕهپوانی سیاسوییكوردستان و به تایبهتی له ناو حیزبی دێموكراتی كوردستان دا ،بهڵام د.قاسملوو زۆر جار لوه زۆربوهی ههیئوهتی نوینهرایوهتیی كورد و ههیئهتی نوینهرایهتیی حیزبی دێموكرا دهور و رۆڵی یهكهمی داوه به جهنابت ؟وەڵام :ناكرێ بڵێین كهسایهتیی ئاكادێمیك له دهوروبهری حیزبی دیمۆكراتدا نهبوون .بـهڵام ناشـكرێ بڵێـین زۆر بـوون ،چـونكیغهیری د.قاسملوو كه شهخسیهتێكی ئاكادمێك بوو وهكوو حیرفهیی كاری بـۆ حیزبـی دێمـوكراتی كوردسـتان دهكـرد ،ئـهوانی دیكـهكهمیان بهو شێوهیه له كاری حیرفـهیی حیزبـی دێمـوكراتی كوردسـتاندا بـوون ،ئـهو كهسـانه بـوون كـه لـه داخڵـی وڵات دا بـوون،مهسـهلهن كهسـێكی وهكـوو مـهرحوومی شـههید د.شـهرهفكهندی ئهنـدامی موشـاویری كومیتـهی مهركـهزی بـوو چیهرهیـهكی ئاكـادێمیبهرجهستهش بوو .بهڵام ئیدی مامۆستای دانیشگا بوو له تارانێ ،نهدهكرا بێته نێو شـتی عهمهلیـهوه .لـه پاشـان ئـهمن بـه هـیچجۆر نهفـهری یهكـهم نـهبووم لـه پـاش د.قاسـملوو ،بڵێـین نهفـهری دووهـهم لـهو جـۆره شـتانهدا .تـهنیا لـه جـهرهیانی مهسـائیلیمهربووت به موزاكـهره خ لـه نێـو ههیئـهتی نماینـدهگی خـهڵقی كـورددا ،خ لـه نوینهرایـهتی لـه گـهڵ ئهملاوئـهولا ،یـانی وهكـوونوینهر دهچووینه تاران و قوم ،وا دانرا بوو ،ئاگام لێ نهبوو چونكی ئهندامی كومیتهی مهركهزی نهبووم .بهڵام وا داندرابوو كـهله غیابی د.قاسملوودا ئهمن مهعمولهن به دهرهجهی یهكهم سهرپهرستیی ههیئهتهكانم دهكرد یان دهچـووم بـۆ ئهملاوئـهولا .بریـابۆ خۆی مابا لێی پرسرابا بهڵام رهنگه هی ئهوه بوو كه ئهوهڵهن تهجرهبهم ههبوو و ماوهیهكی زۆر بوو پێكهوه كارمـان دهكـرد، 474
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهله پاشان وهكوو سیاسهتی حیزب ،ئهمن لـه گـهڵ سیاسـهتی حیـزب گـهوره ببـووم ئـهو خهڵكـهی لـه داخڵـی وڵات دا بـوون رهنگـهمامۆستای دانیشگا بن ،بهڵام له گهڵ سیاسهتی حیزبی دێموكراتی كوردستان جارێ ئاوا ئاشـنا نـین .ئـهو كهسـهی كـه لـه دهرهوهدهی بینـێ یـا دهیبیسـتێ دهگـهڵ ئـهوهی هـهموو رۆژێ كـاری لـه گـهڵ دهكـا ئـهو دووانـه فـهرقیان ههیـه .پاشـانیش بـه خۆشـیهوهمهوریدی ئیعتمادی ئهندامانی كومیتهی مهركهزی بووم له بهر ئهوه ئهو نهقشه به من سپێردرا بوو كه له نـهبوونی د.قاسـملوو داسهرۆكی به كردهوه نهك به رهسمی ،سهرۆكی ههیئهتی نوینهرایهتیی گهلی كورد بووم .یان زۆر جار كه دهچووین بۆ ئهملاوئـهولائهمن وهكوو چهن جاریش به شۆخی گوتوومه چهن جارم ئاوهسوێرهكهی قوم خواردۆتـهوه .هـهموو جـارێ سـهرۆكی ههیئـهت بـووم،غهیری جارێك كه كاك غهنی بلوریان له گهڵ بوو ئهو جارهی كه چووینه لای ئاغای بـهنی سـهدر ،دهنـا سـاڵی پـیش تـر جـاری ئهوهڵ وهكوو ههیئهتێك چوبووین ،ئهمن نوێنهری ههیئهتی حیزبی دیمۆكراتی كوردستان بووم.پرسیار :مامۆستا ئێوه له گهڵ د.قاسملوو قه چوونه لای خومهینی؟ ئهگهر چوون ،روانگهی د.قاسملوو سهباره بوه خوموهینی چۆن بوو له سهرهتای شۆڕش دا؟وەڵام :ههم دوكتور ههم ئهمن یهكی جارێكمان خومهینی دیـوه ،بـهڵام پێكـهوه نـهبووین .جـاری ئـهوهڵێ كـه دوكتـور چـوو ،كـاكجهلیل گادانی بوو ،چهن كهسێك بوون ،ههیئهتێكمان ههڵ بژارد بوو له كوردسـتانهوه چـوون ،ئهوانـه پێكـهوه بـوون ،دواتـر كـهئهمن چووم ئهوجار د.قاسملو له گهڵ نهبوو .نازانم دیدگای چۆن بوو بهڵام به ههر حاڵ ئهمن ئهو كابرایهم به پیاوێكی زیرهكهاتـه ب ـهرچاو .دژ بـه ئ ـهفكاری ئێم ـه بـوو ،دژ ب ـه ئامانج ـهكانی مـه بــوو ،بـهڵام كابرای ـهكی زی ـرهك بـوو .جــارێكی دیكــهشگێڕاومهتهوه ئهمن به خهیاڵی خۆم دهم ههویست زیرهكی بكهم قسـهیهكی لـه زاری دهربێـنم كـه بـۆ رۆژنامـهكانی بـاس كـهم ،كـهقسهمان كرد گوتی\" :نابێ به پهله بن و نابێ فشـارمان بـۆ بێـنن ،ئیـنقلاب كـراوهو مهسـائیل زۆره دهبـێ حـهل بـێ و بـه ڕۆژێـكحهل نابێ\" .ئهمنیش لهوێدا زیرهكییهكهم كرد گوتم\" :ئێمه ئهوانه ههموو دهرك دهكـهین ،بـهڵام خـهڵكی كوردسـتان زۆڵمیـان لـێكراوه ،ئێستێ دهیان ههوێ بزانن كه له دهورانی كۆماری ئیسلامیدا ئهو زۆڵمهیان له سهر لادهچـێ .لـهو بارهشـهوه باوهریـان بـهكهس نیه به جهنابت نهبێ ،جهنابت كافییه تهنیا ئهو ئومێده به خهڵكی كوردستان بدهی كه كۆمـاری ئیسـلامی رهفعـی زۆڵمیـانلێ دهكا\" .نه گوتی دهكرێ ،نهگوتی ناكرێ .ئهوه زیرهكییهكهی بوو .گوتی ههر كـهس دێ دهڵـێ زۆلمـم لـێ كـراوه ،كـورد دێ وادهڵێ ،ئازهری دێ وا دهڵێ ،ئیسفههانی وا دهڵێ ،شیرازی دێ وا دهڵێ ،مهسئهلهكهشی تێكڵاو كرد ،یانی له میللهتانـهوه بردیـهسهر خهڵكی شاران ،كوڕه لهو قومهی ،لـهو قومـهی نـهیان دههێشـت ئێمـه مهراسـمی مهزهـهبی بـه ئـازادی بـهڕێوه بـهرین .كردیـهتهپوتۆز و مهسهلهكهی ماسماڵی كرد و جوابی نهداینهوه ،ئهوه نیشانهی زیرهكی بوو .بهڵام به بێ شك دهگهڵ ئـهفكاری حیزبـیدێموكرات بیگانه بوو ،موخالیفی دابین كردنی داخوازییهكانی میللهتی كورد بوو ،ههتا تهماشا پهیامی ٢٢ی ئابانی بكه لـهوێشدا ئهو زهكاوهتـه وهدهر دهكـهوێ .مهسـهلهن دهڵـێ هـاووڵاتی یـانی كـورد ،دهبـێ رهفعـی ئـهوهو ئـهوهیان لـێ بكـرێ ،بـهڵام باسـی حقوقی سیاسی ناكا به هیچ جۆرێكی .باسی حقوقی نهتهوایهتی ناكا ،زۆر به دیققهت كهلهماتی ههڵ دهبژارد. 475
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهپرسیار :د.قاسملوو وهك كهسایهتییهكی ئهو سهردهمه چهنده كاریگهری له ههماههنگ كردنی هێزه سیاسیهكاندا ههبوو ،ئهو كهسواڵانێكی زۆر لوه ئوهوروپا ژیوابوو ئوهزموونیكی ئوهورووپای دیبووو .داخووا رۆڵوی د.قاسوملوو ههسوت پوێ دهكورا لوه ئاسوتی ههماههنگی نوینهرایهتی كورد بهرانبهر به كۆماری ئیسلامی؟وەڵام :به داخهوه دهبێ بڵێین دهگهڵ ئهوهی د.قاسملوو سهر رشتهی له ههموو مـهجالێكی كـاری سیاسـی و دیپڵۆماسـیدا زۆر بـوو،بهڵام فهزای سیاسیی ئهودهم ئهوه نهبوو كه د.قاسملوو یا تهنانهت ههموو حیزبـی دێمـوكراتی كوردسـتانیش بتـوانن ئـهو نهقشـهبازی بكـهن .هـهر ئـهوه بـوو كـه وهختێكـی ئێمـه ویسـتمان دهنگێـك دروسـت بكـهین كـه دهنگـی هـهموو میللـهتی كـورد بـێ ،حیزبـیدێموكراتی كوردستان نهی توانی ئهو وهزنهی كه ههیه ئیعمال بكا ،ههر وا د.قاسملووش نهی توانی .هـهر لـه نهتیجـهی ئـهوهشدا بوو كه ههیئهتی نوینهرایهتیی گهلی كـورد لـه ٩گـرو ،پێـك هـات ،گروپـی یهكـهمی دهفتـهری مامۆسـتا مـهلا شـێخ عێزهدینـیحوسێنی بوو ،كه تهنیا شهخسییهتی مامۆستای بوو .دهنـا دهفتهرهكـه چهنـد كهسـی تێـدا بـوون كـه كـهمیانیش موسـتهقیل بـوون،ئهمیان هی ئهو گروپه بوو ،ئهویان هی گروپێكی دیكه بوو ،بهڵام مامۆستا بوو به رهئیسی ههیئهتی نوینهرایهتیی گـهلی كـورد.یا مهسهلهن رێكخراوێكی كه له راستیدا كوردستانی نهبوو ،رێكخراوی چریكی فیدایی خهڵقی ئێران ،خـۆ ئـهوان هـهر كوردسـتانینهبوون .كۆمهڵه هاتبوو به پانهوه دهیگوت :ئهمن هاتوومه نێو ههیئهتی نمایندهگیی خهڵكی كوردهوه بـۆ ئیفشـاگهری ،نـهك بـۆئهوهی مهسهلهی كورد حهل بكا .یانی نهی توانی ئهو نهقشه بازی بكا حیزبـی دێمـوكرات و لـه سـهروی ههمووشـهوه د.قاسـملوو.بهڵام بۆ نهقشه داڕشتن خ بۆ بزووتنهوهی كورد بهرامبهر بـه دهوڵـهتی مهركـهزی ،خ بـۆ بزووتنـهوهی سهرتاسـهری بهرامبـهر بـهدهوڵـهتی مهركـهزی ،د.قاسـملوو و حیزبـی دێمـوكراتی كوردسـتان نهخشـی باشـیان هـهبوو .بهرنامـه داڕشـتن مهسـهلهن بانگـهوازیجهبهـهی لـه تـهرهف حیزبـی دێمـوكراتی كوردسـتانهوه دهرچـوو ،لـه سـاڵی ٨٥٣١دا كـه داوا كـرا جهبههیـهكی بـهرین لـه هێـزهكوردستانی و ئێرانییهكان پێك بێ ،لهوێش دا به سهراحهت گوترابوو ههستهی مهركهزیی ئهو جهبههیه دهتوانێ ٥هێـز بـن ،لـهكوردستان حیزبی دیموكراتی كوردستان ،له ئێرانیش \"سازمان موجاهدین خلق ایران و سـازمان چریكهـای فـدائی خلـق ایـران\" ،كـهئهو وهختی جارێ هیچیان لهت نهببوون ،دواتر بوو كه چریكی فیدایی ئهو لهت بوونهیان تێدا پهیـدا بـوو .یـانی وهك بهرنامـه داڕشتن بهڵی بهڵام وهكوو كاری عهمهلی د.قاسملوو به داخهوه نهی توانی ئهو نهقشه بهكار بێنێپرسیار :مامۆستا بگهڕێینهوه سهر وهزعییهتی حیزب لهو سهردهمهدا ،ورده ورده كاتێك كه حیزب له نواوخۆی وڵا دا بوهرهوكونگره دهچێ ،دهستهیهك له كادرهكان له حیزب جیا دهبنهوه به ناوی پهیرهوانی كۆنگرهی 4یان تاقمی 7كهسی .ئهوهندهیباس دهكرێ كێشهو ئیختلافهكانیان له گهڵ د.قاسملوو و له گهڵ جهنابت بووه .ئایا دهكرێت ئوهوه روون بكرێتوهوه ئوهو دهسوته لهو كادرانه بۆجوێ بوونهوه له حیزب؟وەڵام :سـۆئالهکهت لهكـهت وا بـزانم تێكـهڵاو بـوو .ئـهتۆ فـهرمووت لـه بهرهبـهری كـۆنگره دا ،لـه پاشـانیش دهسـتهیهك جـودابوونـهوه پـهیرهوانی كـۆنگرهی چـوارهم .نـهخیر ئیختلافێـك كـه هـهبوو لـه بـهینی ٢دهسـته لـه ئهنـدامانی حیـزب یـا ئهنـدامانیرێبهریدا ،پێش كۆنگرهو دوای كۆنگرهش ههبوو .دهستهیهك كه بریتی بوون له كاك غهنی بلووریان و ئهوانهی كه دواتر جودایی 476
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهخۆیان راگهیاند خۆیان به ناوی پهیرهوانی كۆنگرهی ٩ناساند ،ئهوانه باوهریان به شتێك ههبوو كه (به بێ ئهوهی قهسـتی بـێئیحترامیم ههبێ) له راستیدا فكرهكه فكری خۆیـان نـهبوو ،ئـهفكارێك بـوو كـه لـه تـهرهف حیزبـی تـوودهوه بـهوان ئیلقـا دهكـرا.حیزبی توده باوهری وابوو كه دهتوانێ( ،دیاره بـاوهرێكی زۆر سـاویلكانه بـوو دهركـهوت بـۆ هـهموو كـهس) ،دهتـوانێ بـه ئاسـانیبهڕه له بن پێی ئهو ئاخوندانه دهر كێشێ كه چونكه ئاخوندن و هیچ نازانن و ورده ورده لـه رێگـای دۆسـتایهتییهوه بـن پێیـانبهتاڵ دهكات و به كوودهتایهكی خهزهنده دهتوانێ دهسهڵاتی ئێران بگرێته دهست .ئهوانیش له ژێر تهئسیری ئهو ئـهفكارهدا كـهلـه حیزبـی تـووده نزیـك بـوون بـه تایبـهتی مامـه غـهنی و كـاك حهمـهدهمین سـیراجی و عیدهیـهكیان ،پێیـان وابـوو كـه حیزبـیدێموكرات دهبێ ههموو شتێك قهبوول بكات و له گهڵ كۆماری ئیسلامی رێك بكهوێت و چـهك دابنـێ ،ئهوانـهی كـه حیزبـی تـوودهپێی باش بوون .بۆیه ئیختیلافهكه له پـێش كـۆنگرهوه هـهبوو ،بـهڵام بـه راسـتی فكرێـك نـهبوو كـه لـه كوردسـتانهوه سـهرچاوهیگرتبێ ،كه دیتمان ئهوهنده ئیدهیهكی خهتهرناك بوو كه سهری حیزبی توودهی به تهواوی خوارد .ههرچی كـادری بهرجهسـتهیانبوو ،ههر چێ رێبهری بهرجهستهیان بوو ،له نهتیجهی ئهو خۆش باوهڕییهدا كهوتنه زیندان و ئێعدام كران و له ژێـر شـكهنجهداكوژران .دهتوانم بڵێم سهرمایهیهكی گهورهی فكری بـوو بـه تایبـهتی لـه دهسـتی ئێـران و بزووتنـهوهی رزگـاری خوازانـهی ئێرانـیچوو .كهوابێ مهسهلهكه ئهو دوو دهستهگییه بوو ،له پاشان گوتت له گـهڵ تـۆو د.قاسـملو و مهبهسـتت ئـهوه بـوو كـه د.قاسـملووموخالیفی من بووه؟(نه گوتم ئهوان موخالیفهتی ههردووی ئێوهیان كـردوه) ،وایـه .هـهر چهنـد كـه پـێش كـۆنگره ئـهمن ئهنـدامیكومیتهی مهركهزی نهبووم ،بهڵام به ههر سورهت به حوكمی سابیقهیهكی كه ههمبوو ،هێندێك بهشـداریم هـهبوو نهقشـم هـهبوو،له میتینگهكان دهر دهكهوتم ،له ههیئـهتی نماینـدهگیی خـهڵكی كـورد دا دهردهكـهوتم ،بـه هـاوفكرێكی د.قاسملووشـیان دهزانـیم،یان به نمایندهكیی فكری به قهولی ئهو وهختـی وان كونهپهرسـتییان دهزانـیم ،ئـهو موخالیفهتـهیان لـه گـهڵ منـیش دهكـرد ،بـهخۆشیهوه میللهتی كورد وشیارانه بڕیاری دا .تهنانهت وهختێكی گروهی ١نهفهری جودایی خۆیان ئیعلان كرد ،لـه بیرمـه بڕیـاریمیتینگێكمان دا ،ئهو وهختی له دهرێ بووین له شاخی بووین بهڵام مههاباد ههر چهنـد پادگـانی لـێ بـوو و بـه دهسـت خهڵكـهوهبوو .برادهرێكمان نارد كه میتینگێك رێك بخا ،چوو دوو رۆژان له مهاباد بوو ،هاتهوه گوتی ناكرێ لـه مهابـاد میتینـگ سـازكهیله دژی غهنی بلووریان .گوتم ،یان ئهمن مهابادم نهناسیوه یان ئهتۆ نهت ناسـیوه ،ئـهمن دهچـم و میتینگێـك پێـك دێـنم .چـوومههر له سهر بڵیند گـۆ هـاوارم كـرد كـه سـهعاتی ٩ی ئهورۆكـه میتینگێكـه ،د.قاسـملو دێ قسـه بـۆ خـهڵكی دهكـا .بـۆ سـهعاتی ٩تهمهشام كرد ههر نهبێ شهست ههزار كـهس لـه مهیـدانی چـوارچرا كۆببوونـهوه ،خهبهریشـم دا بـوو كـه ئـهوه میتینـگ ئامادهیـه.راست له وهختهدا كه دهبوو دهست پێ بكرێ ،نامهیهك هات كه د.قاسملوو بـۆی نـاكری بێـت بـه دهلایلێـك كـه هـهیبووه ،زۆر بـهخهجاڵهتیهوه چووم ئێعلانم كرد كه ،به داخهوه د.قاسملو بۆی نهكراوه سبهی عهینی سهعات له عهینی جێ .زۆر نیگـهران بـوومكه سبهی خهڵكهكه نهیێ ،چونكی درۆیان له گهڵ كراوه .بهڵام سـبهینی كـه هـاتین ئـهو شهسـت هـهزاره رهنگـه ببـوو بـه ههشـتاههزار كهس ،ههر مهیدانی چوار چرا نهبوو ئهو شهقامانهی دهچوونه سـهر مهیـدانی چوارچرایـه ،شـهقامی قـهدیم پێیـان دهگـوتشــاپوور ،پههلــهوی ...هــهمووی خــهڵك بــوو كۆببــۆوه .لــهوێدا د.قاســملوو لــه بهشــێك لــه قســهكانی دا گــوتی\" :بابــه ئــهو فهلسهفهبافی یهی پێ ناوێ ،مهسهلهكه ئهوهیه ،ئایا ئێمه چهك دانێین یان داینهنێین؟ لێك ڕا ههشتا ههزار كهس هاواریان 477
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده كرد داینانێین،یانی خهڵك زۆر هوشیارانه بهرخوردیان پێ كرد.پرسیار :د.قاسملوو كاتێك كه دێتهوه ناو كۆمهڵگای كوردی به تێگهیشتن له ئوروپا كۆموهڵێك فیكورو ئیوده دێنێتوه نواو حیزبویدێموكراتهوهو له رێگهی حیزبی دێموكراتیشهوه دهیخزێنێته ناو كۆمهڵگای كوردییهوه .هێنانی كورتهباس له كۆنگرهی شوهشدا ،باسێكی جیددیی بوو كه لهگهڵ موخالیفه بهرهوڕوو بوو ،له حاڵێك دا كه كۆمهڵگای كووردی بوه تیگهشوتنێكی ئوهوڕۆیی،ئهو سهردهمه ئامادهیی رووبهڕووبوونهوه له گهڵ ئوهو جوۆره ئیدانوهی نوهبوو .د.قاسوملوو لهسوهر چ بنهمایوهك دهیویسوت ئوهو تێگهیشتنه بگوازێتهوه ناو حیزبی دێموكرا و كۆمهڵگای كوردی؟وەڵام :ههم ئهركی رێبهرایهتیی ههڵكهوتووی میللهتان ئهوهیه ،ههم موشكلی كاری ئهوان ئهوهیه ،موشكلی كاری وان ئهوهیـه كـهله پێش خهڵكهكهیانهوهن ،خهڵكهكهیان دهركی ناكهن .ئهركه كهشیان ئهوهیه كه شتی تازه بێـنن .ئـهوهی رۆحـی كورتـه باسـه،یان رۆحی ئهو بریارهیه كه له كۆنگرهی شهش دا درا ،ئهوهیه :وازهێنان له سوسیالیزمی مهوجوود یان سوسیالیزمی شۆرهوی ،لهپاشـان رووكـردن لـه سوسـیالیزمێ بـه مـهفهومێكی ئینسـانییهوه ئـهوهی كـه لـه سـهری لـه چێكۆسـێڵۆواكیش دهركـرا .ئـهو وهختـیدهركرانی له چێكۆسێڵۆواكی له بهر ئهوهی بوو كه موخالیفی داگیـر كردنـی چێكۆسـێڵۆواكی لـه لایـهن ئهرتهشـی شـۆرهوییهوه بـوو،موخالیفی ئهو سیستمه بوو كه لهوێدا پێڕهو دهكرا ،بـاوهڕی بـه دێموكراسـی و ئـازادی هـهبوو .مهسـهلهی كورتـه باسـیش فكرێـكنـهبوو كـه تـهنیا لهوێـدا هاتبێتـه گـۆڕێ ،ئـهوهی كـه لـه كورتـه بـاس دا بـاس كـرا لـه كۆنفرانسـی سـێههمدا مـهترهح بـوو.سوسیالیزمی دیمۆكراتیك لـه كونفرانسـی سـێ و لـه كـۆنگرهی سـێ و لـه كـۆنگرهی چـوارو كـونگرهی پێنجـدا وهكـوو فكـر لـه فكـرید.قاسـملوویدا هـهبوو ،بـهڵام هـهر جـارهی بـه جـۆرێ فورموولـه دهكـرا ،تـا لـه كـۆنگرهی شـهش دا بـه سـورهتی سوسـیالیزمیدیموكراتیكه هاته گۆڕێ .ئیـدی ئـهو مخالیفهتـه كـه هـهبوو لـه لایـهن دهروێشـانی شـوورهویهوه هـهر جارێـك بـه شـێوهیهك خـۆیدهنواند ،له كۆنفرانسی سێ دا كهریمی حیسامی ههستا گـوتی\" :سوسـیالیزمی عادڵانـه و سوسـیالیزمی دیمۆكراتیـك و ئـهو شـتانهمهعنایان نیه ،كه گوتت سوسیالیزم ههموو شتێك تهواوه ،ههموو شتێكی تێدایه\" .ئهمن گوتم\" :لـه نێـو مـهلاو فـهقێیان لـه نێـوموسڵمانهكاندا شتێك ههبوو كه دهیانگوت :ناوی ئهڵڵا یا ناوی خودا یانی ئهو زاته كه ههموو كهماڵاتی تێـدا ههیـه ،كـه گوتـتخودا ئیدی پێویست ناكا بڵێی خوای توانا ،خوای زانـا ،خـوای عالـهم ،خـوای \"تبـارك و تعـالی\" ،هیچـی نـاوێ ،ئـهتۆ دهتهـهوێسوسیالیزم ئاوا لێ بكهی ،نهخێر سوسیالیزم وانییه ،سوسیالیزم عهیب و كهموكوڕیی خۆشی ههیه ،كهوا بوو بـه جێیـه .ئـهوهبووكـه لـه كـۆنگرهی شـهش دا بـهو سـیغهیه پهسـهند كـرا ،دهنـا فكرهكـه هـهر هـهبوو .دهلیلهكهشـی ئـهوه بـوو كـه وهكـوو گـوتم لـهئهوهڵـهوه ،د.قاسـملوو لـه بـاری فكـری و فهلسـهفییهوه زۆر لـه هاوڕێكـانی و هاودهورهكـانی لـه پێشـتر بـوو ،بۆیـه ئـهوهی كـهد.قاسملوو ئهو وهختی ههستی پێ كردبوو ،رهنگه ههمووشی له مێشكی خۆی دهرنههێنابوو ،لـه دونیـای موتهمـهدین دا دهژیـا ،لـهگهڵ ریجالی فكـرو سیاسـهت سـهروكاری هـهبوو ،حهتمـهن ئیلهـامی لـه وانـیش وهرگرتبـوو ،بـهڵام ئـهوه د.قاسـملوو سـاڵی ٨٥٣٨و ٨٥٣٢مهترهحی كرد ،ئێمهمانان له ساڵهكانی ٨٥٢٣هوه لێی حاڵی بـووین ،ئـهوه نیشـانهی فاسـیلهی فكریـی بـهینی د.قاسـملوو و رفیقهكانی دیكه بوو. 478
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهپرسیار :د.قاسملوو له كۆنگرهی ٩دا دهڵێ\" :ئهوه یهكهم جواره لوه ههڵبەاردنوهكانی حیوزب دا یهكوهم دهنوگ دێنموهوه ،واتوهكۆنگرهكانی پێشوو یهكهم دهنگی نههێناوهتهوه ،تۆ ئهوه بۆ چی دهگێڕییهوه ،له حاڵێك دا د.قاسملوو كهسوایهتییهك بوووه لوهرابردوودا سهرێك له سهران بهرزتر بووه ،توانایی یهكهی له توانای كهسانی دیكه بوهرزتر بووو ،بوهڵام لهوێودا بوۆ یهكوهم جوار دهنگ دێنێتهوه ،وهك دهنگی یهكهم؟وەڵام :ئهوه له ههموو دونیا ههیه ،ئهوانهی ئینسانی بهفكرن و ئینسانی پێشكهوتووترن له خـهڵكی ،موخالیهفـهتیان لـه گـهڵدهكرێ له كۆمهڵی خۆیاندا .د.قاسملووش موخالیفی خۆی ههر هـهبوو ،بـهڵام بهشـێكی دهگهڕایـهوه بـۆ ئـهوه كـه بهدهنـهی حیـزببهدهنهیهكی نه ئهوهنـده ئاگـا بـوو كـه ئـهفكاری وی وهربگـرێ ،نـه ئهونـدهش دهكـرێ بلێـین ،مونسـی بـوو .مهسـهلهن بهدهنـهیحیزب له دواتردا گهیشته جێگایهك كه رهنگ بوو یهكێكی ناخۆش بوێ ،بهڵام مادام دهیزانی بۆ حیزبهكهی بهكهڵكه دهنگـی پـێدهدا .بۆیه له كۆنفرانسی سێ ،له كۆنگرهی سێ ،له كۆنگرهی چوار ،له كۆنگرهی پێنج ،له كۆنگرهی شهش ،هـهر جـاره كهسـێكدهنگی یهكهمی دێنا كه له د.قاسملوو له دواتر بـوو ،تـهنیا لـه كـۆنگرهی ١دا بـوو كـه گوتیشـی ،زۆریشـی پـێ خوشـحاڵ نـیم كـهدهنگـی یهكـهم دێنمـهوه ،هـهر چـهن پـێم وایـه نیشـانهی ئـهوه بـوو كـه كـۆنگرهی ١خهڵكهكـه زیـاتر فكـری كراوهتـهوه ،بـه عهقڵییهتێكی تازهترهوه بیر دهكاتهوه.پرسیار :ماموستا له كۆنگرهی ٩دا لیستهی فیك دێته ئاراوه ،تۆ خۆ تا چهنده لایهنگری ئهو لیستهیه بووی ،دیواره دواتوریش خۆ كاندیدا نهكرد بۆ ڕێبهری حیزب ،ئایا خۆكاندیدا نهكردن نیشانهی موخالیفه له گهڵ لیستهی فیك بوو؟وەڵام :زۆر پێش كۆنگرهو زۆر پێش ئهوهی كه شێوهی ههڵبژاردن بێته گۆڕێ ،ئهمن ئـیعلانم كردبـوو نـابم بـه ئهنـدامی كومیتـهیناوهندی ،تهنانهت له كۆنگرهی ١دا ،نهم دهویست ببمه ئهندامی كومیتهی ناوهندی ،د.قاسملوو به دهلایلێك ههر له كۆبوونـهوهیكومیتهی ناوهندیدا نهك له خوسوسی دا ،به منی سهلماند كه دهبێ ئهو سهفهرهش ببمهوه به ئهندامی كومیتهی ناوهندی ،بـهڵامههر دوای كۆنگره ئهمن ئیعلانم كردبوو كه له كۆنگرهی ١دا نابمه ئهندامی كومیتهی ناوهندی .كه وابـێ خۆكاندیـدا نهكردنـهوهمبه هیچ جۆر ئیرتباتی به مهسـهلهی لیسـتهی فیكسـهوه نـهبوو .لـه سـهر لیسـتهی فـیكس ،نـهزهری مـن ئـاوا بـووه و تـا ئێسـتاشئـهوهی هـهر تێـدا ههیـه .لیسـتهی فـیكس بـۆ كۆمـهڵگای كـوردهواری زوو بـوو ،بـهڵام لیسـتهی فـیكس لـه كۆمهڵگایـهك داو لـهحیزبێكیدا كه بهراستی زهرفییهتی فیكریی ههبێ شتێكی زۆر باشه .ئیستێ له وڵاتانی دێموكرات دا ،له ئـهحزابی دێمـوكرات دا،ئهمن چهند جار له كۆنگرهكانیاندا بهشدار بووم له هیچ جێیهكی لیستهی ئازادم نهدیوه ،ههمیشـه یـهك لیسـته دێـنن یـا دهنگـیپێ دهدهن ،یا چهپڵهیكی بۆ لێ دهدهن ،زۆر جار ههر به چهپڵهیهك تهواو دهبێ ،ئـهوهی دیكـه دهنگـی پـێ دهدهن یـا موافیـق یـاموخالی ،خ سـهركهوت ئـهوه دهبـێ .جـاری واش ههیـه كـهمن نهمـدیوه ،دوو لیسـت سـێ لیسـت پێكـهوه رهقابـهت دهكـهن كامیـانسهركهوت ،سهر دهكهوێ .كه وابێ لیستهی فیكسم پێ خرا ،نیـه .ئـهمن لـه كـۆنگرهی ١دا ،هـهم دهنگـم بـه لیسـتهی فـیكس دا،(كه لیستی فیكس به دوو سووهمی ئارا پهسهند بوو) ،ههم دهنگم بهو لیستهیهدا كه دهنگی بۆ وهرگیرا .ئهوهیان بـه تاقـه یـهكدهنگ پهسهند كرا كه ئهگهر ئهمن دهنگی مهنفیم پـێ دابایـه ،یـا دهنگـی مومتهنیعیشـم پێدابایـه سـهرنهدهكهوت .كـه وابـێ هـیچ 479
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهئیرتباتی بهوهوه نهبوو ،ئیستهش پێم وایه لیستی فیكس بهو شـهرته كـاری بـۆ بكـرێ بـه سـهلامهتهوه بـێ ،كـارێكی زۆر باشـه.ئهندامی كومیتهی ناوهندی ههڵ دهبژێری ،هـهق وایـه لـه پـێش دا مـهعلووم بـێ كـێ یـه ،لـه پـێش دا مـهعلووم بـێ تهركیبهكـهیچیه ،تهنانهت مهعلووم بێ ئهندامهكان ،ههركهسهیان كاریشی چیه .بـه هـیچ جـۆر ئـهو ههیوولایـهی لـه لیسـتهی فـیكس دروسـت كرابوو ئهمن له گهڵی نهبووم. پرسیار :ماموستا دوای رۆیشتنی ئهو بهشه له كادرو پێشمهرگهی حیزب كه دوایه به ناوی ڕێبهرایهتیی شۆرشگێر خۆیان پێناسهكرد ،جارێك د.قاسملوو دهنێرێ به دوای جهنابتاندا ،دهڵێ :با چاوم پێ بكهوێ ،جهنابت دهڵێیی نهخیر با نهیێ قسهی دهشوكێنم.بهڵام قسهكه ئهوهیه سهرهرای ئهو ههموو نیزیكیه ههم له بواری فكرییهوه ،ههم لوه بوواری دۆسوتایهتییهوه ،هوهم ئوهوهی كوه زۆریش تێكهڵ بوون بۆ چی ئهو چاو پێكهوتنه ئهنجام نهدا ،دوای چوونی ڕێبهرایهتی؟وەڵام :ئـهوهش دیسـانهكه خـرا ،وهرگیـراوه ،یـا خراپـت بیسـتوه .لـه دهوروبـهری كـۆنگره دا بـوو ،پـێش كـۆنگره بـوو نـهك دوایكـۆنگره .رۆژێكـی لـه دوای نـاردبووم كـه بچمـه خزمـهتی ،ئـهمنیش گـوتم عـهرزی بكـهن ئهگـهر بـۆ ئهوهیـه داوام لـێ بكـا كـهمهسئولییهت له كومیتهی ناوهندیدا وهربگرمهوه یانی له كۆنگره ببمهوه به ئهندامی كومیتهی ناوهندی ،با نهچم ،تكای لێدهكـهمبا ئهو لێم خۆش بێ ئهمن نهچم چونكی حهتمهن بڕیارهكهی دهشكێنم ،پێشنیهادهكهی دهشكێنم ،پێشـم خـۆش نیـه پێشـنهادهكهیوی رهد كهمهوه .كه پێیان گوتبوو ،گوتبووی راست بۆ ئهو مهبهستهیه ،كه وابێ با ئهو دیداره نـهبێ .یـهعنی ئـهو دیـداره پـیشكۆنگرهی بوو ،نهك دوا كۆنگره .له دوا كۆنگره بـۆ ماوهیـهك ئـهمن كـارێكی دیكـهم گرتبـووه دهسـت ،لـه مهیـدانی كـاری فیكـری وتهبلیغاتیدا كارم نهدهكرد .د .قاسملوو چووبووه سهفهرێ ئهمن له ماڵ نـهبووم كـه بـم بینـێ ،كاغـهزێكی بـه جـێ هێشـتبوو ،لـهكاغهزه كهدا (ماومه ئهو كاغهزه) نوسـیبووی زۆر غـهدره ئێسـتا ئـهتۆ لـهو ههلومهرجـه حهساسـهدا خـۆت بـه كـارێكی لاوهكییـهوهوهكوو كار له كۆمیسیۆنی ماڵی خهریك كهی ،ئـهتۆ دهبـێ كـاری فیكـری بـهعۆده بگـری ،بـه داخـهوه نهشـكرا بـت بیـنم رۆیشـتم وبهڵام پێم خۆش بوو ئهو نامهیهت بۆ بهجێ بێڵم .ئیدی پێش ئهوهی بێتهوه ئهمن چووم ئیعلانم كرد گوتم حازرم بـێم لـه بهشـیچاپهمهنیدا كار بكهم .كه هاتهوه نهیزانیبوو ،میوانمان له دهوری كۆ ببوونهوه ،میوانێكی نازانم كێ بوو خـاریجی بـوو ،هـهر واپرسیاریان كرد كه كێ له كوێ كار دهكا ،د.قاسملوو گوتی\" :فڵانهكهس له فڵانه جێی كـار دهكـا ،فڵانهكـهس لـه فـڵان جیـێ كـاردهكا ،گوتی وهڵاهی فڵانهكهسیش یانی (من) نازانم بڵێم له كوێ كـار دهكـا ،چـونكی مهبهسـتی ئـهوه بـوو ئـهو جێیـهی كـاری لـێ دهكا موناسیب نیه ،گوتیان له چاپهمهنییه ،گوتی ئا وهڵڵا ئهوه خهبهرێكی خۆشه.پرسیار :د.قاسملوو تاوهكوو له ژیاندا مابوو ،دوای دابڕانی هاوڕێیانی رێبهرایوهتیی شۆڕشوگێر هوهوڵی داوه بوۆ یهكگرتنوهوهی حیزب؟وەڵام :د.قاسملوو ههر له ئهوهڵهوه ههوڵێكی زۆری دا بۆ ئهوهی ئهو جوداییه نهبێ .زۆر جاری بـهزمان گـوت بـهڵام دوو جـاریشبه نامه نووسی ئیختلافی نهزهرمان ههیه یـا نییـه كـهیفی خۆیـهتی ،ئێـوه وهرن كـار بـۆ ئـهو حیزبـهی بكـهن ئـهمن دهسـتان مـاخ 480
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهدهكهم .د.قاسملوو ئهگهر ئهجهل موڵهتی دابایه پێم وایـه سـاڵێكی دیكـهی نهدهخایانـد كـه حیزبـی دێمـوكرات یـهكی دهگرتـهوه،ئهگهر د.سهعید شهش مانگی دیكه ژیابایه حهتمهن حیزبی دێمـوكرات یـهكی دهگرتـهوه .چـونكی هـهر لـهو سـهفهرهیدا كـه تێیـداشههید بوو ،لـهو سـهفهرهیدا لـه هـهموو جێیـهك قسـهی كردبـوو ،لـه واقیـع دا بڕیـاری دابـوو كـه موشـكلی دوو دهسـتهیی لـه نێـو حیزبی دێموكرات دا حهل بكا.پرسیار :ماموستا كاتێك د.قاسملوو سهفهری ئوروپا دهكا به نیازی وتووێە دهروا تا چهنوده ڕێبهرایوهتیی حیوزب لوهو وتوووێەه ئاگادار بووه ،یا شهخسی جهنابت تا چهنده ئاگادار بووی كه د.قاسملوو دهیههوێ شتێكی وا بكا؟وەڵام :ئهوهڵهن د.قاسـملوو بـه نیـازی وتـووێژ نـهچووبووه دهرێ ،سـهفهری دهرێـی هـهبوو .بـهڵام وتـووێژ پێشـتر جـارێكی دیكـهكرابوو ،جارێكیش كه د.سـهعید لـه دهرێ بـوو داوا دهكـرێ كـه د.قاسـملوو بچێتـهوه بـۆ ملاقـاتێ ،د.قاسـملوو و دهفتـهری سیاسـیدهڵێن ،با لهگهڵ د.سهعید كه ئێستێ له دهرێیه بیكهن ئهوان قهبووڵی ناكهن ،ئهوهش نهگبهتیی كورده حهتا ئهوهش ،ههسـتید.قاسملووی زاناو بلیمهتی وهخهبهر نههێنا كه ئهوه تهوتئهیهك بۆ وی له كاردایه .بۆیه بۆ ئهوه نه چوو بوو ،بهڵام كه لـهوێبوو ههوڵیان داوه كه ئهو دیداره ببێ ،یا بڵێین ئهو تهوتئهیه رێك بخهن .ئهمن هیچ ئاگام لێ نهبوو ،تا ئهو جێیهی لـه بیـرمبێ تهنیا شته كه د.قاسملوو له منی شاردۆتهوه .پێش ئهو سهفهرهی له دوای ناردم چووین قسهمان كرد ،تـهنیا وهكـوو كوللیـاتله منی پرسی ،گوتی به نهزهری تۆ ئهگهر كۆماری ئیسلامی حازر بێ موزاكیرهیهكی جیددی بكا بـۆ حـهللی مهسـهلهی كـورد ئێمـهبیكهین یا نه؟ گوتم نابێ یهك لهحزهی لێ راوهستی ،تهنیا ئهوندهی گوت .بۆیه وهختێكی كـه دوكتـور تیـرۆر كـرا د.سـهعید لـهدوای منـی نـارد .رۆژهكـه رۆژی جومعـه بـوو ،رۆژی جێژنـی قوربـانیش بـوو ،بنكـهی دهفتـهری سیاسـی لـه بـۆڵێ بـوو ،ئێمـهشماڵهكانمان له ئێندزێ بوو .ماشێنی ناردبوو به دوا من و كاك مستهفا هیجری دا .كاك مستهفا ئهنـدامی دهفتـهری سیاسـی بـوو،بـهڵام ئـهمن ئهنـدامی رێبـهری نـهبووم .كـه چـووین كـاك سـهعید بـۆی بـاس كـردین گـوتی دوكتـور تیـرۆر كـراوه .تـازه دوكتـورموساحهبهیهكی كردبوو له دژی عێراقـێ ،لـه دژی بۆمبـارانی شـیمیایی ههڵهبجـه ،گـوتم كـاری عێراقـه ،د.سـهعید گـوتی :وهڵـڵاشتێك ههیه تۆ ئاگات لێی نیه ،موزاكهرهیهك ههبووه له بهینداو به قهستی موزاكهرهی كۆببوونهوه ،گـوتم جـا ئیـدی نایهـهوێ،هیچ ئیشكالی تێدا نیه كه ئهوه كۆماری ئیسلامی خۆیهتی كوشتوویهتی .قهستم ئهوهیه كه تهواوی دهفتـهری سیاسـی لـه تـهواوی جهرهیانهكه ئاگادار بوو بهڵام ئهمن ئاگادار نهبووم. پرسیار :كاتێك بۆ یهكهم جار ههواڵی تیرۆری د.قاسملوو بیست ،حهسهنزادهی دۆست و نزیك و ئاواڵی پێبهپێی د.قاسملوو چ ههستێكی ههبوو لهو كاتهدا؟وەڵام :ئهو ههسته تـهعری نـاكرێ ،بـهڵام جـارێكی دیكـه بـه جـۆرێكی دیكـهم بـاس كـردوه .ئـهمن پـهیامی د.قاسـملووم وهبیـرهاتـهوه ،ئـهوهڵ جـار كـه ئێمـه ببـووین بـه كومیتـهی مهركـهزی بـه سـهر یهكـهوه ،لـه كۆنفرانسـی سـێ دا هـهڵبژاردنێكمان كـردوكومیتهی ناوهندییهك ههڵ بژێردرا ،یهكێك له ئهندامانی ئهو كومیتهی ناوهندییه به سهفهر گهڕایـهوه نێوخـۆی وڵات و لـه بانـه 481
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهتیرۆر كرا (شههید قادری وێردی) هـهموومان دهگریـاین زۆر عهجایـهب دهگریـاین ،د.قاسـملوو نـهدهگریا ،نـهدهگریا لـه واقیـع دانهله بهر ئهوهی نارهحهت نهبوو له بهر ئهوهی خودداریی دهكرد .بانگی منی كرد گوتی ،ههستهبا بچین بهیانیـهی بنووسـین ،لـههاڵهكه دانیشتبووین ،وهتاغێك له سهرهوه بوو كاری نووسینمان لهوێ دهكرد ،چوینه ئـهوێ گـوتی دانیشـه بهیاننامهكـه بنووسـهله سهر بدهی .داینام به شههید بوونی قادری وێردی ،گوتم دوكتور مێشكم هیچی تێدا نیه ،گـوتی نـا ،ئـهمن دهتـوانم بنووسـم،بهڵام دهبێ ئهتۆ بنووسی ،ئهوه ئهوهڵته ،سـبهینێ هـهزار شـتی ئـاوا دێتـه رێ دهبـێ ئیدامـه زۆر ئـهو بهیاننامـهی پـێ نووسـیم،بهجێی هێشتم گوتی دهبـی بینووسـی ،دیـاره هێنـدێك رێنـوێنیی كـردم .كـه د.قاسـملوو شـههید بـوو ئـهوهم وهبیـر هاتـهوه ،پـاش خهبهرهكهو نارهحهتییهكه به د.سـهعیدم گـوت ئـهتۆ خـهریكی كارهكـان بـه ئـهمن دهچـم بهیانییـه دهنووسـم .كـه نووسـیم تـاریناكرێ به خ حاڵێكم دهنووسی ،پاراگرافێكم دهنووسی كاغهزهكـهم لادهبـرد بـۆ وهی بـه فرمێسـكانم رهش نهبێتـهوه ،پـاراگرافێكیدیكـهم دهنووسـی .لـه بیرمـه بۆیـان گێرامـهوه رهفیقێـك گوتبـووی ئـهی لـهو دڵـه رهقـهی! چـۆن لـهو وهختـهی دا بهیاننامـهی پـێنووسرا .ئهمن قسهكهم پێ خـۆش بـوو ،بـانگم كـرد گـوتم رهفیـق هـی دڵ رهقـی نییـه ،بـهڵام پـهیامی د.قاسـملوو ئـهوه بـوو ئـهووهختی پێی گوتم ،بهڵێ ئێستا قاسملوو رۆیشتوه نابێ رێیه كهی كوێر بێتـهوه ،دهبـێ بهیانییهكـه بنووسـرێ .دهنـا دوكتـور هـهررفیقی من نه بوو ئومیدی میللهتی كورد بوو ،لهو وهختهدا له دهستمان چوو بوو ،ههر بۆ مـن نـهبوو بـۆ هـهر كـوردێكی زهربـهێیك بوو له گێڕانهوه نایه.پرسیار :ماموستا ئهو كاته د.قاسملوو شههید دهبێ جهنابت له رێبهریی حیزب نهبووی ،بهڵام كاتێك حیوزب دهیهوهێ ههیئوهتێكبنیرێ بۆ به خاك سپاردنی تهرمی شههید د.قاسملوو ،سهرهرای ئهوهی كه له رێبهریدا نهبووی له گهڵ دهستهیهك لوه هاوڕێیوانكه دهچنه ئهوێ ،سهرۆكی ئهو ههیئهته جهنابت بووی ،لهوێش به نوێنهرایهتیی حیزب قسه دهكوهی .چوۆن بووو ،ئایوا پوهیامێكیتایبهتیی تێدابوو كه رێبهریی حیزب تۆی ههڵ بەارد یا له سهر داوای خۆ بوو یا ئهوهی كه پێویست بوو لهو كاتهدا تۆ بچی؟وەڵام :به هیچ شێوهیهك داوای منی تێدا نهبوو .دهفتهری سیاسی بڕیاریان دا بوو دوو كهس بچن كه یهكێكیان دهفتـهری سیاسـیبوو ،كاك حهسهن شهرهفی ،یهكێكشیان ئهمن بووم ،واشیان بڕیار دابوو كه ئـهمن بچـم تـا تهشـییع جهنازهكـه تـهواو دهبـێ ،لـهپاشان كاك حهسهن شهرهفی بێتهوهو ئهمن لهوێ بمێنم بۆ سـێ چـوار مانگـان تـا نوێنـهر دیـاری دهكـهن .ئـهمن چوومـه لای كـاكسهعید ،ئهوه تاریخه زۆر جاریشم گێڕاوهتهوه كهس ناتوانێ حاشای لێ بكا گوتم ،كاك سـهعید ئـهو بڕیارهتـان داوه بڕیـارێكیباش نیه ،كاك سهعید مهسئولی بهشی رادیوو ئینتشارات بوو ههردووكیان .گوتم ئهمن دهتوانم دڕوویهك له لهشی تۆ دهر بێـنم،هاوكاریت بكهم ،لانیكهم یهكێكیانت بۆ ئیداره بكهم كه ئهتۆ ئێسـتا دهبیـه سـكرتێر و كـارت پتـره ،كـاك حهسـهن نـاتوانێ ،كـهوابێ با ئهمن بێمهوه كاك حهسهن وهمێنێ ،كاك سـهعید گـوتی ئـاخر دهفتـهری سیاسـی بڕیـاری داوه ،گـوتم جـا كـهیفی خۆتانـهئهمن پێشنیهاد دهكهم به دهفتهری سیاسی بڵێی بڕیـاره كـه بگـۆڕن ،وا بـوو پێشـنیهادی كردبـوو بڕیـاره كـهیان گۆریبـوو كـه كـاكحهسهن وهمێنێ ئهمن بێمهوه ،ئهوهش نهبوو كه ئهمن رهئیس بـم ،بـهڵام چـوون عهمهلـهن وهكـوو شـتێك لـه بـاری سـنی یـهوه لـهباری تهجروبهوه نهوعێك ئهولهوییهت بۆ من قائـل بـوون ئـهمن مهقالـهم نووسـی و مـن مهقالـهم خۆینـدهوه ،تهنانـهت لێـره لـه 482
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهرادیو بڵاو كرابۆوه ،پهیامهكه به ناوی كاك حهسهن شهرهفی یهوه بڵاو كرابۆوه لـه رادیـۆ دا ،بـهڵام هـهموو كـهس گوتبـوی ئـهوهنووسـینی عهبـدوڵا حهسـهن زادهیـه هـی كـاك حهسـهنی نیـه .كـه هاتمـهوه پێیـان وابـوو كـه ئـهمن نووسـیومهو كـاك حهسـهنخویندوویهتهوه ،گوتم نهوهڵڵا ههر ئهمنیش خویندوومهتهوه .بۆیه له رۆژنامهی كوردسـتاندا كـه چاپمـان كـرد نووسـیمان قسـهیعهبدوڵا حهسهن زاده له سهر گڵكۆی شههیدان .هیچ داخوازێكی من نهبوو بهڵام پێیان بـاش بـوو ئـهمن بـم ،دهلیلهكـهی دهفتـهری سیاسی ئهو وهخته رهنگه بیزانێ.پرسیار :دهڵێن ئهگهر كهسێك سكرتێر بوو ئهندامانی دهفتهری سیاسی وهكووو شواگردی ئوهو سوكرتێره وان .لوه دوو كوۆنگرهیپشت سهر یهك دا جهنابت جێگری د.قاسملوو بوویت ،كهسانی دیكهش له گهڵ جهنابتان ،كۆمهڵێك بووون كوه رێبوهری حیزبتوانكردوه .د.قاسملوو سكرتێری ئهو حیزبه بوو ئێوه وهكوو كهسێك كه خۆتان به یهكێك لوه قوتابییوهكانی د.قاسوملوو دهزانوی توا چهنده كاریگهریی فیكریو سیاسیی د.قاسملوو له سهر خۆ دهبینی له مێەوی سیاسیی خۆ دا؟وەڵام :بێ تهوازو دهڵێم له باری سیاسییهوه ئهگهر قابلیهتێكم تێدا بووبێ شتێك فێربم به شـانازی دهزانـم ،بـهڵام پـێم وایـهله باری سیاسییهوه تهكوینی فكری سیاسیی من كاری د.قاسملوویه و زۆری تهئسیر له سهرم ههبووه .جارێكی گـوتم ئیددعایـهكمكرد گوتم رهنگه هێندێ كهس موافیقی نهبووبێ ،پـێم وایـه هـیچ كـهس بهقـهد مـن لـه د.قاسـملوو فێـر نـهبووه ،ئـهویش لـه بـهرئهوهی نیـه ئـهمن لـه هـهمووان زیرهكتـرم ،لـهبـهر ئـهوه بـوو ئـهمن دهمزانـی ئیحتیـاجیم بـه فێـر بـوون ههیـه ،خهڵكهكـهی دیكـه\"الحمدالله\" زۆری دهزانی ئیحتیاجی به فێر بوونێ نهبوو ،بهڵام ئهمن كه هیچم نهدهزانی پێم خـۆش بـوو زۆر فێـر بـم ،بۆیـه زۆرسهعیم دهكرد ئهفكاری وی وهربگرم ،لێی فێـر بـم ،خـۆم پـێ بگهیـهنم .هـهتا جـارێكی لـه بیرمـه دانیشـتبووین لـه مهجلیسـێكیداههروا قسه دهكراو پرسیارم دهكرد ،كاك حهسهنی رستگار رووی تێ كردن كاك دوكتور بوو ،كهریمی حیسـامی بـوو ،حهمـهدهمینیسیراجی بوو ،مهرحومی هێمنی شاعیر بوو ،گوتی راوهستن ساڵێكی دیكه به خودا ههرچی پێتانه هـهمووتان لـێ دهسـتێنێ ،یـانی ئهونده سهعیم دهكرد فێر بم مهسهلهكه ههر ئهوه بوو.پرسیار :ماموستا جاری وابووه جهنابت له گهڵ د.قاسملوو سهفهر كردوه ،ئهوندهی له ئهوروپا یا ئهوندهی له عێوراق لوه گوهڵكهسوایهتییهكانی دهرهوهی حیوزب بوه تایبوه كهسوایهتییه خاریجییوهكان ،لوه كواتی دانیشوتنهكان ،موهجلی و قسوهكردنهكان، د.قاسملوو چۆن دهبینی؟وەڵام :ئهوه له بهر خۆشهویستیی د.قاسملوو یا تهعهسسوبی حیزبیم نیه .له خزمهت دوكتوریدا له گهڵ زۆر شهخسـییهتی كـوردو ئێرانی و خاریجی دانیشتوم ،جاری وابووه ئهو كهسهی له گهڵی دانیشتووین وهزیره ،تهنانـهت رئـیس وڵاتـه ،رئـیس حیزبێكـیگهورهیه ،له گهڵ زۆر كهس دانیشتووین ،له زۆربهی نزیك به تهواوی ئهو جارانهدا ،ئـهمن د.قاسـملووم لـه سـهرهوهتری ئـهوانیدیكه دهدیت .دهم دیت كه تهرهفهكه چاویـان لـه زاری ویـه ئـهفكاری وی بخوێننـهوه ،ئـهوان پتـر ئیحتیاجیـان بـهو ههیـه كـه لـهد.قاسملووی فێر بن تا د.قاسملوو لهوان فێر بێ ،ههرچهن د.قاسملوو دهبوو فێر بێ ،ئهگهر د.قاسملوو هـیچ لـه كـهس فێـر نـهبا 483
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهپیاوێكی زیرهك نهدهبوو .حهتمهن ئینسان دهبێ فێر بێ ،بهڵام بهراستی بهرتهری و دهسهڵاتی زیاتری وی له هـهموو دیـدارهكان دا بهرچاو بوو.پرسیار :ماموستا پێوهندییهكانی حیزب له گهڵ دهوڵهتی عێراق یا له گهڵ حیزبی دهسهڵاتداری ئهوكاتی عێوراق چوۆن بووو؟ كوێئهو شێوه پێوهندیرهی داڕشت ،دهوڵهتی ئهوكاتی عێراق به گشتی بوه چ چهشونێك ههڵسووكهوتی لوه گوهڵ حیزبوی دێمووكرا و د.قاسملوو دهكرد؟وەڵام :ئهو پێوهندییانه دوو رێگایان ههبوو ،یهكێكیان له خـاریج لـه حیزبـی دێمـوكراتی كوردسـتان بـوو ،ئـهمن لـه كتێبـی نیـوسهده تێكۆشاندا به جۆرێك ئیشارهم پێ كردوه .پاش بهیانییهی ٨٨ی ئازار چووینه خزمـهتی مـهرحومی بـارزانی ،داوای ئـهوهمانكرد كه ئێسته بزوتنهوهی كورد به جێگایك گهیشتوه مهجال بدهن كه ئێمه فهعالییـهتمان پتـر بێـت ،كۆمـهكمان بكـهن ،بـارزانیك ـه زۆر دووری دهخوێنــدهوه ،رێنــوێنیی كــردین ك ـه ئێم ـه بچــین ل ـه گ ـهڵ دهوڵ ـهتی عێراقــی ت ـهماس بگ ـرین ،تهنانــهت كــهپێشنهادهكهی كرد ئێمه كهمێك وشك كهوتین .گوتمان باشه ئێمهو دهوڵهتی عێراق چی و ئێمه خ پێوهندیكمان له گـهڵ دوڵـهتیعێراق ههیه .گوتی نابابه مهبهستم ئهوه نیه بهڵام خۆ ئێسته وهك جاران نیه ،ئێسـتێ رێككـهوتن ههیـه ،حـوكمی زاتـی ههیـه،وهزیری كورد ههیه ،هێندێك شتی لهو شـتانه تێكـهڵاو كـرد .گـوتی ئـهمن تهوسـیه دهكـهم بـه وهزیـر ،مهبهستیشـی لـهو وهزیـرهیناوی برد مهرحومی \"سامی عهبدالرحمان\" بوو كه وهزیری كارو باری شیمال بوو كه ئهو كار بكا .له لایهكی دیكـه د.قاسـملوو لـهگهڵ هێندێك شهخسیاتی عێراقی و عهرهبی دۆسـتایهتی و ناسـیاویی هـهبوو لـه سـهروی ههموویانـهوه پیاوێـك هـهبوو بـه نـاوی\"عبـدالخاق السـامرایی\" ،ئـهمن هـهر قـهتم نـهدی ،بـهڵام زۆریـان تـهعری دهكـرد ،ئینسـانێكی روونـاكبیر و ئینسـانێكی چـه ،ودێمـوكرات بـوو ،لـه رێگـای ئـهوهوه پێوهنـدی دامـهزرا .ئـهمن لـه كتێبهكـهی خۆمـدا باسـم كـردوه كـه ئهساسـی ئـهو پێوهندییانـهد.قاسملوو به كوردی نووسیونی و ئهمن كردومن به عهرهبی كه بناغهكهمان له سهر ئهوهی دانا كه ،ئێمه له گهڵ حیزبی بـهعسموشتهرهكاتمان ههیه له زۆر شت دا ،نوخته هاوبهشهكان هـاتبوون ،لـه ئاخیرهكـهی دا هێنابوومانـه سـهر ئـهوهی كـه ئێمـه هـهمدۆستی ئیوهین هـهم دۆسـتی پـارتی دیمـوكراتی كوردسـتانین ،خۆشـحالین كـه ئـهو دوو حیزبـه ئێسـتا بـۆ خۆیـان پێكـهوه دۆسـت وهاوپهیمانن ،بهڵام ئهگهر رۆژێك خوای نهخواسته ئهو پێوهندییانه تێك چن ئێمه نه دۆستایهتیی ئێوه بـۆ پـارتی وهلا دهنێـین،نههی پارتی بۆ ئێوه وهلا دهنێین ،له بنـی را بناغـهی ئـهوهمان دارشـت ئهگـهر رۆژێـك شـهڕ بـووه ئێمـه شـهڕی پـارتی بـۆ ئـهواننهكهین ،ههر چهند ئهوهشمان دانابوو كه شهڕی وانیش بۆ پارتی نهكهین .مهبهسـتهكه ئـهوه بـوو ئـهو ئیسـتقلالیهته بپـارێزین.لهوهدا د.قاسملوو نهخشێكی زۆر باشی ههبوو ،له داڕشتنی ئهو سیاسهته موستهقیلهدا ،له ئیدامهكهشـی دا .دهوڵـهتی عێـراق بـهبێ شك ههوڵی دا كه ئێمه بێنێته ژێـر ركێفـی خـۆی ،بـهڵام كـه سـهر نهكـهوت تهسـلیمی ئـهمری واقیـع بـوو ،دهنـا لـه ئهوهڵـهوههێندێك ههوڵی دهدا ،له ئاخرهكـهی دا تـێ گهیشـتبوون كـه حیزبـی دێمـوكرات ئهوهیـه ،دهبـێ ئـاوای رهفتـار لـه گـهڵ بكـا .لـهوموناسهبهتهدا شـتێك دهگێرمـهوه وهختێكـی دهیانهویسـت لـه بـۆڵێ دهرمـان كـهن ،بـۆ حـهللی موشـكلهكهی ئـهمن نـاردرامو لـه گـهڵفهرماندهی فیرقـهی چـوار قورنـهی بـه نوێنهرایـهتیی فـهردێكی مونهزهمـهی شـیمالیان كـه لـه كـهركوكێ بـوو لـهوێ دانیشـتبووین، 484
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهداوای كرد كه ئێمه نهیهڵین پێشمهرگه به ناوماندا بێ ،گوتم ئـهوه كـاری ئێمـه نیـه ،ئـهوه ئهرتهشـی لێیـهو ئـهفواج خهفیفـهیلێن (خۆ نهم كوت جاش) با ئهوان نهیهڵن ،گوتی باشه مهیـهڵن بـه نـاو مقـهرهكانتان دا بـێن .گـوتم بـه نێـو مقهرهكانیشـماندابێن ناتوانین پێیان بڵێین بهوی دا مهیهن،گوتم ،ئێمه میوانی وانین خۆ ئهوان میوانی مه نـین ،ئـهو خاكـه خـاكی ئهوانـه خـاكیمه نیه ،ئیدی كابرا ههر كافر بوو ،ئهو نمایهندهكهی مونهززهمهكهی شیمال گوتی ،له سهرهخۆ \"سید القائد\" .گوتی :كاكه ئـهوهدهڵێ ئهگهر به نێو مقهرهكانی ئێمهش دا بێن پێیان ناڵێین .گوتی\" :سید القائد\" ئهو سیاسهتهی حیزبی دێموكرات لـه مێـژه بـۆ رههبهریی عێراق ئاشنایه ،رههبهریی عێراقی به عیلم بهو سیاسهتهی له گهڵ حیزبی دێموكرات دۆسته .یانی ئاوامان هێناوه.پرسیار :ماموسوتا ئهونودهی بواس دهكورێ ،جارێوك د.قاسوملوو سوهدام حوسوهینی بینیووه ،ئوهو كهسوایهتییه چوۆن دهی روانییوه د.قاسملوو یان د.قاسملوو چۆن دهی روانییه ئهو؟وەڵام :د.قاسـملوو زیـاتر لـه جـارێ سـهدام حوسـهینی دیـوه ،چـهن جـاری دیـوه بـه تایبـهتی ئـهو وهختـهی وتـووێژ لـه بـهینییهكیهتیی نیشتمانی و حكومهتی عێراق دا ههبوو چهن جار لهگهڵ مام جهلال سهدام حوسینیان دیـوه .بـهڵام ئـهمن یـهكجاری لـهگهڵ بووم ،ئهو وهختی ئهو موزاكهراته نهبوو ،دهگهڵی بـووم چـاوی بـه سـهدام حوسـهین كـهوت .سـهدام حوسـهین هـات و رۆیشـتبهڵام پیاو ههق بڵێ یـهكجار بـهرخوردێكی موحتهرهمانـهی هـهبوو ،یـهكجار بهئـهدهب بـوو لـه گـهڵ د.قاسـملوو .لـه بیرمـه گـوتیدوكتور ئهمن زۆر حهساب له سهر نهزهرات و ئهفكاری تـۆ دهكـهم ،داوات لـێ دهكـهم لـه سـهر ههلومـهرجی خاوهرمیانـه ،لـه سـهرئـهوزاعی ئێرانـێ ،لـه سـهر ئـهوزاعی عێراقـێ ،نـهزهراتی خـۆت چیـه بـۆم فورموولـه كـه ،بـۆم بنێـره مـوهیم نیـه بـه خ زمانێكـهكوردیه ،فارسیه،عهڕهبییه ،ئینگلیزییـه ،فهرانسـهیی یـه ،خـهڵك ههیـه بـۆ منـی تهرجهمـه بكـا ،بـهرخوردێكی زۆر موئهدهبانـه وموحتهرهمانـهی هـهبوو ،بـۆ تـاریخ ئـهوهی دهبـێ بڵـێم .لـه گـهڵ خـهڵكی عێـراق مهعلوومـه سـهدام حوسـهین چـۆن بـوو ،بـهڵام بهرخوردێكی زۆر موحتهرهمانهی لهگهڵ دوكتور ههبوو.پرسیار :له پاش شههید بوونی د.قاسملوو تهنها كهسێك كه به نووسین و به قسه كردن له كوۆرو كۆبونهوهكانودا قسوهی كوردوه،به شێوهیهكی جیددی داكۆكی له رابردوو ،له مێەوو ،له سیاسهتی حیزبی دێموكرا و له پلهی یهكهم دا له د.قاسملوو كوردوهو له بهر ئهوهی تهئسیری زۆری له سهر حیزب ههبوهو جوهنابتی ،بڵێوین بوه دهرهجوهی یهكوهم جوهنابتی .باشوه ئایوا ئهموه توهنهائهركی تۆیه ،یان ئهركی كهسانی دیكهشه كه له مێەووی حیزبی دێموكرا دا ههبوون .لانی كهم داكوۆكی كوردن لوه مێوەوویحیزبی دێموكرا به شێوهیهك داكۆكی كردنه له د.قاسملوو یان به پێچهوانه .باشه بۆچی ههموو ئهو ئهركه لوه سوهر شوانی توۆ دهبینرێ یان وا دیاره تۆ زیاتر له سهر شانی خۆتی دهبینی؟وەڵام :پرسیارهكهت له دوایه راست كردهوه ،پێم وایـه ئـهمن تـهنیا كـهس نـیم كـه دیفـاعم لـه شهخسـیهتی د.قاسـملوو كردبـێ،خهڵكی دیكهش كردوویهتی .بهڵام بهبێ شك ههموو مونسیفێك دهیبینێ كه ئهمن له تهبلیغی ئهفكاری د.قاسملووی دا فـهعالترم.به قهولی فارسان كهلیمهكه عهرهبیه بهڵام دهڵـێ :عـهجین بـووه ،د.قاسـملوو لـه گـهڵ فكـری مـن عهجینـه یـانی بـێ ئیـراده بـێ 485
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهئهوهی به خۆم بزانم دهڵێم دوكتور وا دهڵێ ،دوكتور وای دهگوت ،له گـهڵ دوكتـوری وابـوو ،یـهعنی بـۆ هـهموو كـهس مهلمووسـه.تهنانـهت دوو سـێ جـار ،هێنـدێك كـهس سوپاسـیان لـه مـن دهكـرد كـه ،زۆر سپاسـت دهكـهین كـه هێنـده حـوزوورت ههیـه لـه كـند.قاسملوو ،گوتم بۆ سپاسم دهكهی ،یهعنی د.قاسملوو هی جهنابته! كه سوپاسم بكهی .پێم خۆش نیـه ناویـان بێـنم ئێسـته كـهئهوهیان گوێ لێ بێ وهبیریان دێتهوه .گوایه ئی وانه! .بهڵام ئهوه كه ئهمن كردوومـه لـه بـهر ئهوهیـه كـه پـێم وایـه د.قاسـملووحهقی بهسهر منهوه له ههمووان پتر ههیه ،له پاشانیش ئهفكاری د.قاسملووی ئهفكاری منه ،ئیمانم پـێ هێنـاوه ،خزمـهتم پـێكردوه ،له عهینی حاڵیش دا با ئهوه بڵێم ئهمن د.قاسملووم به ئینسان زانیوه و بهئینسانی دهزانم ،د.قاسملوو ههم له دهورانـیخۆیدا ئینتقادم لێكردوهو رهخنـهم لێگرتـوه و بهگژیـدا هـاتووم و شـهڕم لهگـهڵ كـردوه ،هـهم ئـهو وهختـی دیفـاعم لـه ئـهفكاریكردوهو پهیرهویم لێ كردوه ،به حهددێك لهگهڵی بهشهڕ هاتووم كه پێیان وابووه دوژمنین ،بـه حـهددێك ئیتاعـهتم لـێ كـردوهوهاوفكریم دهگـهڵ كـردوه كـه موخـالفینی وی و خـۆم بـه نوكـهری د.قاسـملوویان نـاو بـردووم ،زۆر جـار .ئیسـتهش هـهر پـێم وایـهد.قاسملوو ئینسانێكی گهوره بووه ،ئهفكاری بۆ لێ فێـر بـوونێ دهبـێ .بـهڵام ئـهفكاری د.قاسـملوو قـابیلی ئهوهیـه كـه تهجدیـدینـهزهری تێـدا بكـرێ ،نـا بـێ تهعهسـوبمان هـهبێ ،وهفـا بـه د.قاسـملوو ئـهوه نیـه كـه ئێمـه هـهرچی د.قاسـملوو كردویـهتی تـاقیامهتێ ئهوهی بكهین .د.قاسملوو خودموختاری شوعاری بووه له دهورانی ویدا ،ئێسـته گۆڕیومانـه خهیانـهتمان بـه د.قاسـملووینهكردوه .له وانهیه د.قاسملوویش له حـهیات دا بایـه شـوعارهكهی گۆریبایـه یـان سـبهینێ شـتێكی دیكـه بگـۆڕین ئـهوه هـیچ بـهومهعنایه نیه كه خهیانهتمان به وی كردوه ،له عهینی حاڵدا ئهگهر ئێمه له د.قاسـملووی بوتیێـك دروسـت كـهین و بڵێـین قـهتقهت ئیشتبای نهكردوه ،ئهوهش خهیانهته به د.قاسملوویه ،چونكێ د.قاسملوو ئـهو كهسـه نـهبوو كـه پێـی وابـێ نـاتوانێ ههڵـهبكا ،ههر ئێسته كه ئهوه كرا من شتێك له د.قاسملوو دهگێرمهوه بۆ ئـهوهی بیكهمـه موقهدهمـه بـۆ باسـی ههڵهیـهكی د.قاسـملوو.د.قاسملوو له ههموو كهسێكی باشتر باسی قازی محهممهدی كردوه ،له ههموو كهسێ باشتر تـهجلیلی لـێ كـردوه .بـهڵام دهنووسـێله كتێبی چل ساڵ خهبات دا ،دهڵێ :رۆژی ٢٣ی سهرماوهز قازی محهممهد تووشی ههڵهیهكی مێژوویی بوو كه بـه پیـر ئهرتهشـیئێرانـهوه چـوو .ئـهمنیش دهڵـێم د.قاسـملوو ئهونـده گـهوره بـوو كـه ئـهمن دهزانـم ،بـهڵام ئـهویش ،رۆژی ٨٥ی ژووئیـه تووشـیههڵهیهكی مێژوویی بوو كه باوهڕی به دوژمنهكهی كرد و چوو ههڵهیهكی كرد كه ئهو زیانه گهورهی له میللهتی كورد دا .نـاكرێبڵێـی د.قاسـملوو ههڵـهی نـهكردوه چـۆن نـهی كـردوه .یـانی ئـهوه بـاش بـوو كـردی؟ مهعلوومـه ههڵـه بـوو ،ئـهوه لـه عهزهمـهتی د.قاسملووی كهم ناكاتهوه چونكی د.قاسملوو ئینسانه.پرسیار :مامۆستا به دوو پرسیار له پرسیارێك دا كۆتایی به وتووێەه كهمان دێنین .پواش و پوێش لوهتبوونی حیزبوی دێمووكرا ،كۆمهڵێك ناووناتۆره و تۆمه و تاوان رووبهڕووی جهنابت دهكرانهوه كه كوێر كهرهوهی رێبازی د.قاسملووی ،خهیانهتت بوهرابردوو كردوه ،خهیانهتت بهو كهسایهتییه كردوه كه ساڵانێكی زۆر لهگهڵی ژیاوی ،چ قسهیهكت بۆ ئوهو جوۆره كهسوانه ههیوه كه ئهو جۆره قسانه دهكهن؟ له ههمان كاتدا چ قسهیهكت ههیوه لوه بهرامبوهر نهسوڵی داهواتوودا بوۆ لاوانوی كوورد بوه نیسوبه رابردووی د.قاسملوو و بۆ دهرس و ئهزموونهكانی د.قاسملوو له رهوتی خهباتدا؟ وەڵام :بۆ ئهوانه هیچ جوابێكم نیه ،چونكی بایی جواب دانهوهی نابن .نه لهبارهی د.قاسملووداو نه له بارهی هیچ شتێكی 486
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهدیكهوه ههتا ئێستا موخالیفانی ئهو دهورهیهی من موناقشهی ئهفكاری منیان نهكردوه .جنێوان دهدهن ،تۆهمهت لـێ دهدهن ،ئـهوهكاری خۆیانه گهردنیان ئازاد بێ ،ئهوه موهیم نیه .بهڵام بۆ نهسڵی نویی میللهتی كورد و تێكۆشـهرانی حیزبـی دیمـۆكرات ،ئـهمنپهیامم ههر ئهوهیه كه وشیار بن ،د.قاسملوو وهكوو رێبهرێكی گهوره بناسن ،وهكوو ئینسانێكی گهوره بناسـن كـه دهبـێ لێـی فێـربن ،ئهگهر ههڵهیهكی ههیه لـه ههڵهكهشـی فێـر بـن .د.قاسـملوو نـه وهك دوژمـن تهماشـا بكـهن ،نـهوهكوو ئینسـانێ كـه قـابیلیخهتا نیه .ئهمن زۆرجار گوتوومه سهت جاری دیكهش دهیڵێمهوه لێی ماندوو نابم ،د.قاسملوو به د.قاسـملوویی لـه دایـك نـهبوو،منداڵێك بوو وهكوو ههموو منداڵانی دیكهی دونیایه له دایك بوو ،بهڵام خۆی پێ گهیاند به فكر ،به خوێندنهوه ،به خوێنـدن ونووسـین و موناقشـه بـوو بـه د.قاسـملوو .جـهوانانی دیكـه دهبـێ هـهوڵ بـدهن بـبن بـه د.قاسـملوو هـیچ ،وهپـێش د.قاسـملووش بكهونهوه .ئهوهیه خزمهت به د .قاسملوو ،ئهگینا ههر بلێی د.قاسملوو گهوره بوو ئهوه فایدهی چی. سهعدی دهڵێ: گیرم پدر تو بود فاضل از فضل پدر ترا چه حاصلبزانین ئێمه چیمان پـێ یـه ،دهبـێ سـهعی بكـهین لـه د.قاسـملووی فێـر بـین بـۆ ئـهوهی شـتی تـازه بێنـین ،زیـاد بكـهین لهسـهر خهرمانی د.قاسملوو. زۆر سپاس وەڵام :سپاس بۆ ئێوهش سهرچاوه :ماڵپهڕی رۆژههڵات تایمز /ڕێکهوتی41 :ی ژوئیهی 2142 487
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده پرسی زمان و شوناسی نهتهوهیی له دیمانه لهگهڵ مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده :دا چاوپێکهوتن :سهید جهلال ساڵحیهێنانه بـهرباس و ورووژانـدنی کۆمهڵـه پرسـیارێک لهسـهر شوناسـی نهتـهوهیی وهک دهسـتهواژهی قـهوم ،هۆکارهکـانی بێدهوڵـهتبوونی نهتهوهی کورد ،بوونی چوار دهوڵهتی کوردی نهک یهک دهوڵهت وهک وڵاتـانی عـهڕهبی ،ڕۆڵـی ڕاگهیهنـه کوردییـهکان لـهپاراسـتن و گهشـهپێدانی زمـانی کـوردیدا ،سـهمبولی نهتـهوهیی ،ڕۆڵـی حیزبـه کوردییـهکان لـه ناسـاندنی پێوهرهکـانی شوناسـینهتـهوهی کـورد ب ـه گـهنج و لاوهکــانی کوردسـتان ،توخم ـه پێکهێنـهرهکانی نهتـهوه و زۆر پرس ـیاری دیکـهی لــهو چهشـنه لــه چاوپێکهوتن دهگهڵ مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده نووسهر و سیاسهتمهداری ناوداری نهتهوهکهمان .پریسار :وهک یهکهم پرسیار له خزمهتتدا مامۆستا گیان ،زۆربهی ئێرانییهکان و به تایبوه پانئێرانیسوتهکان بوه کوورد دهڵوێن قهوم ،کوردیش خۆی به نهتهوه دهزانێ ،جیاوازیی ئهم دوو وشهیه چیه؟وهڵام :پێموایـه جـاری دیکهشـم بـاس کـردوه .ئـهو مهسـهلهیه ،مهسـهلهیهکی کـهمێک کۆنـه و کـهمێکیش بڵێـین ئـاڵۆز بـاڵۆزه.کهلیمهی قهوم و میللهت و ئهوانه بهکارهێنانی جۆراوجۆریان ههیه ،له سروودی نهتـهوهیی کـورددا دوو جـار باسـی قـهومی کـورددهکرێ\" ،ئهی ڕهقیب ههر ماوه قهومی کـورد زمـان\" ،کـهوابێ قـهوم بـۆ خـۆی جنێـو نیـه ،لێـرهدا ڕاسـت بـه مانـای نهتهوهیـه .لـهپاشـان قـهوم یـان میللـهت یـان ئوممـهت هـهموویان لهجێـدا عـهڕهبین .ئهگـهر تهماشـا عـهڕهبی بکـهین هـهر ئێسـتێ لـه وڵاتـانیعهڕهبی که باسی مافی نهتهوایهتی دهکهن دهڵێن حقووقی قهومی ،به نهتـهوهش دهڵـێن ئوممـهت ،ئیسـتعمالاتی دیکـهش ههیـه:بۆ وێنه میللهت بـه مانـای دینـه یـانی ئـهو ئیسـتعمالاته جۆراوجـۆره ههیـه .لـه لایـهکی دیکـهوه قـهوم لـه هێنـدێک لێکدانـهوهیکۆمهڵایهتیدا به مانای کۆمهڵه ئینسانێکه که جارێ خسووسیاتی نهتهوهیان تێدا پێـک نـههاتوه ،ئـاخر دهڵـێن بناغـهی کۆمـهڵله پێشدا لهسهر بنهماڵه پێک دێ له پاشان دهبێتـه بـهرهباب ،دهبێتـه عهشـیرهت ،دهبێتـه قـهوم کـه گـهورهتر دهبێتـهوه ،ئـهوجار که خسووسیاتی تایبهتی وهکوو خاکی هاوبهش و زمانی هاوبهش و خوو و خدهی هاوبـهش پێـک هـاتن دهبێتـه میللـهت یـان نهتهوه.مهسهلهکه ئهوهیه ئهگهر مهبهستیان له قهوم ئهوه بێ که دوایه باسمان کرد ئـهوه دیـاره بـهکارهێنانێکی ناڕهوایـه کـه نـه ئێمـهوهکـوو کـورد ،نـه میللـهتانی دیکـهی ئێـران قـهبووڵی ناکـهن ،بـهڵام ئهگـهر بـه جـۆرێکی دیکهیـه ئـهوهی کـه پێـرار لـه کـاتیئینتخابـاتی سـهرکۆماریدا بـۆ نموونـه مێهـدیی کـهڕووبی بـه کـاری هێنـا کـه گـوتی\" :میللـهتی ئێـران لـه ئـهقوامی فـارسو کـوردو 488
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهبهلووخو عهڕهبو ئهوانه پێک هاتوه\" .ئهگهر مهبهستیان له قهوم جۆراوجۆرییهکانی دانیشـتووانی ئێـران بـێ ئـهو وهخـت گونـاحنیه ،با بڵێن میللهتی ئێران له شهش بنهماڵهی -ههر ناوی بنێن بنهماڵه ،-فـارس ،ئازهربایجـانی ،کـورد ،بـهلووخ ،عـهڕهبوتورکمان پێک هاتوه ،ئهو وهخت ئیشکال نیه ،ئیشکالهکه لهوهدایه کـه ناسیۆنالیسـته بهرچاوتهنگـه فارسـهکان کـه جاروبـار بـهشۆوینیسـتیان نـاو دهبـهن ،ئهوانـه خۆیـان بـه میللـهتی ئێـران دهزانـن ،کـورد و ئازهربایجـانی و بـهلووخ و ئهوانـهش بـه قـهومدادهنـێن .ئـهوه ئیسـتعمالێکی نـاڕهوا و نامهقبووڵـه کـه هـیچ یـهک لـه میللهتـهکان قـهبووڵی ناکـهن .دهنـا ئهگـهر مهبهسـتیانجۆراوجـۆریی میللـهتی ئێـران بـێ کـه مهعموولـهن میللـهت لـه ئیسـتلاحی \"بینالمللـی\"دا بـهمانـای تێکـڕای دانیشـتووانی وڵاتێکـه،مهسـهلهن وهختێـک دهیـانگوت میللـهتی ئیتیحـادی شـووڕهوی .ئیتیحـادی شـووڕهوی ،پـازده جمهـوریی هـهبوون ،هـهژده جمهـورییخودموختاری ههبوون ،تهنیا له ئازهربایجـاندا ١٢میللیـهت دهژیـان ،بـهڵام دهیـانگوت میللـهتی ئیتیحـادی جـهماهیری شـووڕهوی،یانی تهواوی ئهتباعی وڵاتهکه ،ئهو وهختی شووڕهوی بـه یـهک وڵات دهناسـرا .ئهگـهر بـهو مانایـه بـێ بڵـێن میللـهتی ئێـران کـه ههموو دانیشتووانی ئێران دهگرێتهوه لهو قهومانه پێک هاتوه ئهو وهخت ڕهنگه کێشهیهکمان لهسهری نهبێ. پرسیار :توخمه پێکهێنهرهکانی نهتهوه چینو لهو نێوهدا گرینگترینیان کامهیه؟وهڵام :ئهمه دیاره زۆر کێشهی لهسهره ،زۆر ئیستیدلال کراوه دهڵێن ئهوهی که بۆ دروسـتبوونی نهتـهوه شـهرته یـانی بـۆ ئـهوهیمهجمووعهیهک ئینسان پێیان بگـوترێ نهتـهوه ،شـهرته ئهمانـهن :دهبـێ زمانیـان یـهک بـێ ،زمـان نـهک زاراوه ،چـونکی هـهمووزمانێــک زاراوهی جۆراوجــۆری هــهن ،زاراوه و بــن زاراوهی هــهن .کهواتــه زمــانی هاوبــهش ،خــاکی هاوبــهش یــانی خاکهکــهبهسهریهکهوه بێ ،عادات و رسوومی کۆمهڵایهتیی هاوبهش .جاروبار ئهوهشیان دادهنا که دهبێ ئابووریی هاوبهشیش هـهبێ یـانیئابوورییهکهش پێکهوه بهسترا بێ که زۆر جار ئهوهیان حهزف کـردوه بـه تایبـهتی بـۆ کـورد ئـابووریی هاوبـهش نـاتوانێ ببێتـهیـهکێک لـه شـهرتهکان ،چـونکی کـورد بـهش کـراوه ،کـهوابێ ئـابووریی بهشـێکی کوردسـتان تـابیعی تارانـه و بهشـێکی تـابیعیئانکارایـه ،یـهکی تـابیعی بهغدایـه ،یـهکێکی تـابیعی دیمشـقه .لـهنێو ئهوانـهدا دانـراوه کـه زمـان لـه هـهموویان مـوهیمتره ،لـهبارێکیشهوه ئهوه ڕاسته ،چونکی ئێستێ کابرایهکی کورد له وڵاتهکهی خۆشی ههڵپچڕێ ،بچێته وڵاتێکی دووریـش ،چهنـد سـاڵ وچهنـد ده سـاڵ و چهنـد سـهد سـاڵیش بهسـهر ئـهوهدا تێپـهڕێ هـهتا نـهوه و نهتیجـهی ئـهو شهخسـه زمانهکـهی خۆیـان ،واتـهکوردییهکهیان له بیر مابێ ههر به کورد حیسابن ،بهڵام ئهگهر زمانهکهیان نهما ئهو وهخت ئیدی مهجبوور نین خۆیان بـه کـوردبزانن .ئێستێ ئێمه زۆر کوردتـهبارمان هـهن لـه وڵاتـانی عـهڕهبی دهژیـن .ئـهوان ئیـدی خۆیـان بـه کـورد نـازانن ،یـان زۆر کـوردتهبارمان ههن له وڵاتانی ئورووپایی و ئهمریکایی دهژیـن کـه باپیرهگـهورهی چهنـد پشـت پێشـتریان کـورد بـووه ئهوانـه خـۆ بـهکورد نازانن .یان مهسهلهن ههر باسی خۆت بکهین .ئاغا سهید جـهلال ئهگـهر حیسـابی ئـهوه بکـهین کـه بـاپیره گـهورهت چیـه،ئێوه بـاپیره گـهورهتان حهسـهن و حوسـێن و موحهممـهدی بنـی عهبـدیللای پێغهمبـهرن ،بـهو پێیـه دهبـن بـه عـهڕهب .دهی باشـه، ئێستێ ئهمن پێت بڵێم کورد نی ورگم دهدڕی .مولاحهزه دهفهرمووی؟ کهوابێ زمان ئهو گرنگییهی ههیه. 489
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهبهو حاڵه به باوهڕی من له ههلومهرجی ئێستادا ئهوهی لـه دروسـتبوونی نهتـهوهدا بـه قـهد زمـان ،یـان زیـاتر لـهوی ،یـان لـهدهرهجهی دووهمدا گرنگه خاکه .ئـاخر ئـهتۆ نـاتوانی بـه کوردهکـانی کووهیتـهی پاکسـتان بڵێـی ئهوانـه میللـهتن ،چـونکی ئهوانـهخاکیان نیه ،حهتتا له ئێران کوردهکانی مهنتهقهی قووچان که خاکهکهیان لهگهڵ کوردستان هاوبهش نیه و پێکـهوه وهسـڵ نیـهناتوانی بڵێی ئهوانه میللهتێکن .ئهوانه لهوێ دهبنه کهمایـهتیی نهتـهوهیی .وهک پهشـێوی شـاعیر دهڵـێ\" :ئاسـمانی تـۆ بـهرپێیخۆته ،سهرت شۆڕکه ،ملت کهخ کـه ،چـاو مـهگێڕه بـۆ ئهسـتێره و ئاسـمان و خـوا ،ئـهوهی بسـتێک خـاکی نـهبێ خـوا و ئهسـتێرهو ئاسمانی کوا؟\" پرسیار :دهوترێ گهورهترین نهتهوهی بێدهوڵه له جیهاندا کورده ،بۆچی بێدهوڵهتین ،هۆکارهکان چین؟وهڵام :هۆکارهکانی ناتوانین ههروا به هاسانی بڵێین ،بهڵام ڕهنگه لهسـهریهک دهلیلـی ئـهوه بـێ کـه ئـهو وهختـهی دهوڵهتـهکانشـکڵیان گرتـوه پێگهیشـتنی سیاسـی و کۆمهڵایـهتیی کوردهکـان بهگشـتی نهگهیوهتـه ڕادهیـهک کـه بتـوانن لـه دهرفهتـهکان کـهڵکوهرگرنو بۆ خۆیان دهوڵهتێکی نهتهوهیی پێک بێنن ،له حاڵێکدا ئهو میللهتانـهی لـه دهوروبـهری کـورد بـوون لـه مهرحهلهیـهکیپێشکهوتووتری پێگهیشتنی کۆمهڵایهتیو سیاسیدا بوون ،ئهوان توانیویانه حاکمیهت بگرنه دهسـت و لـه نهتیجـهدا کـورد پێشـانلهنێو دوو ئیمپڕاتۆڕیی ئێران و ڕۆم یان عوسمانیدا بهش کراوه و دوایهش دیسان له نهتیجـهی ئـهو تهقسـیماته ئیسـتعمارییهدادووبـاره لـه بـهینی ئـهو سـێ وڵاتـهدا بـهش کراوهتـهوه ،یـانی ئـهوهی وهبـهر ئیمپڕاتـۆڕیی عوسـمانی کـهوتبوو ،کـه ئیمپڕاتـۆڕیی عوسمانی تهقسیم کرا ،بوو به تورکیه و سووریه و عێڕاق ،ئهو بهشهی کوردستانیش جارێکی دیکه بهش کرایهوه .دیاره دهلیلی ئهساسی ڕهنگه ئهو نهبوونی پێگهیشتنی کۆمهڵایهتی و سیاسییه بێ که کوردهکان ــ ــناڵێم میللـهتی کـورد ،چـونکی ئهو وهختی ڕهنگه میللهت دروست نهبووبێ ـــ له مهرحهلهیهکی وادا نهبوون که بتوانن ئهو کاره بۆ خۆیان بکهن. پرسیار :کهواته لێرهدا کوردیش بۆخۆی تا ڕادهیهک دهخیل بووه؟!وهڵام :به بێشک! خـۆ ئێسـتێش و لهمـهودواش بـۆ ئـهوهی کـورد ببێتـه شـتێک ،دهوڵـهتی خـۆی هـهبێ تهنانـهت بـۆ ئـهوهی مافـهنهتهوایهتییهکانی له چوارچێوهی وڵاتهکانیشدا بهدهست بێنێ ناتوانێ تـهنیا چـاوهڕێی لوتـ و مهرحهمـهتی دهوڵهتـهکان یـانمیللهته حاکمهکان بێ .ئهوه خهباتی خۆیهتی که دهتوانێ ببێته عـامیلێکی کاریگـهر لـه بهدهسـت هێنـانی ئـهو مافانـهدا یـان لـه دواڕۆژێکی دوورتردا له بهدهست هێنانی مافی دیاریکردنی چارهنووس و پێکهێنانی دهوڵهتی سهربهخۆی نهتهوهییدا.پرسیار :لهم نێوهدا ئیستیفادهیهک دهکهم ،ئهو ماوهیوه باسوی دهوڵوهتی سوهربهخۆ لوه باشووور کورا .پێوت وایوه ههلومهرجهکوه گونجاوه؟ زۆر کهس پێیان وایه نهخهیر هه-لومهرجهکهی نهگونجاوه ،ڕای بهڕێزتان لهم بارهوه؟ 490
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهوهڵام :لهڕاستیدا سهربهخۆبوونی یـهکێک لـه پارچـهکانی کوردسـتان بۆخـۆی بـه مانـای دیـاریکردنی چارهنووسـی نهتـهوهی کـوردنیه ،چونکی که باسی میللهتی کورد دهکهی ،میللهتی کورد یهکه ،باشووری کوردستان یان باکوور یان ڕۆژههڵات یـان هـهرچی بـێبهشێکیەتی ،لهحاڵێکدا باشوور بهشێکی چووکیشه یـانی دوو بهشـی کوردسـتان زۆر گـهورهترن ،ئـهوهڵێ تورکیهیـه کـه بـه تـهنێنیوهی ههموو کورد و ههموو کوردستانی لێیه ،دوایه ئێرانه جا ئهو جار دهگاته عێڕاق .له عهینی حاڵدا خۆ پیاو ئارهزوو دهکاکه بهشێکی کوردستانیش بتوانێ سهربهخۆیی خـۆی وهربگـرێو ببێتـه دهوڵـهتێک ،بـهڵام بهبێشـک ئهمـه لهگـهڵ کهندوکۆسـپی زۆربهرهوڕوو دهبێ ،چونکی ئێعلانـی سـهربهخۆیی کوردسـتانی عێـڕاق یـان باشـووری کوردسـتان لهگـهڵ موخالهفـهتی دهوڵـهتی عێـڕاقبهرهوڕوو دهبێ و به ئێحتیمالی زۆر دهگهڵ موخالهفهت و دژکردهوهی ئێرانو سووریهو تورکیهش بهرهوڕوو دهبێ .بۆیه ڕهنگـه ئـهوکاره ههروا ئاسان نهبێ .دژواریی زۆری لهسهر ڕێگایه .تهنیا له وهختێکدا ئهوه مومکینـه کـه شـهرعییهتی نێونهتـهوهیی کـه لـهڕێکخـراوی نهتـهوه یـهکگرتووهکاندا خـۆی دهنـوێنێ لـه بـاری قانوونییـهوه لـه پشـتی بـێ ،لـه بـاری عهمـهلی و دیفاعییشـهوهدهسهڵاته گهورهکان و هێزه گـهوره نیزامییـهکان لـه پشـتی بـن تـا ئهگـهر دهوروبـهر موخالهفـهتیان کـرد ئـهوان دیفـا لـه کـوردبکهن .پێمان خۆش بێ و پێمان ناخۆش بێ ئـهوه نێزیـک نیـه ،یـانی ئـهمریکا ،ئورووپـا ،چـین ،ڕووسـیه کـه ئێسـتێ تهقریبـهننهخشــهی جیهــان ئهوانــه دهیکێشــن -بیانــهوێ تێکــی دهن یــان دروســتی کهنــهوه ،-زۆر ئاســان نیــه پیــاو فکــر بکاتــهوهقازانجهکانیان لهگهڵ ئێرانیش و لهگهڵ تورکیهش و لهگهڵ عێڕاقیش و لهگهڵ سووریهش و بـه تهبهعیـهتی ئهوانـه لهگـهڵ ٢٢دهوڵهتی عهڕهبییش دهگۆڕنهوه به قازانجی بهشێکی کوردستان .ههرچهند ئهوه ئارهزوومانـه ،بـهڵام تهسـهوورکردنی ئاسـان نیـه.ههربۆیـه پێموایـه لهگـهڵ کهندوکۆسـپی زۆر گـهوره بـهرهوڕوو دهبـێ کـه مـن ئـارهزوو دهکـهم کـورد لـه باشـووری کوردسـتان ئـهوحوقووقهی بهدهستی هێناوه له چوارچێوهی عێڕاقێکی فیدڕاڵی دێمۆکڕاتیکدا -قانوونهکـه ئـهوهی دهڵـێ -ئـهوهی بـۆ بچهسـپێ.چونکی ئهوه قۆناغێکی زۆر پێشکهوتوویه بۆ گهیشتن به مافهکانی کورد له بهشـهکانی دیکـهی کوردسـتانیشدا یـانی ئهمـه ڕهنگـهنموونه و سیستمێکی باش بێ بۆ چارهسهری مهسـهلهی کـورد لـه بهشـهکانی دیکـهی کوردسـتانیش لـهم قۆناغـهدا کـه ئێمـه تێـیدا دهژین.پرسیار :ههر لهو چوارچێوهیهدا ئێمه ئهگهر ئاوا دانێین دهڵێین ههر چوار پارچهکه ڕۆژێکی ئارهزوومانه که بێتهوه یوهک واتوهکوردستانی گهوره ،بهڵام تۆ پێت وانیه ئهگهر وهک وڵاته عهڕهبهکان که چهندین وڵاتی عهڕهبین ،ڕۆژێکیش ،بۆ خۆم وهک خۆم پێم وابێ ئێمهش چوار وڵاتی کوردیمان بێت ئاوا یان نهخهیر یهک وڵاتی کوردی ،ڕای جهنابت لهو چوارچێوهیهدا؟وهڵام :ئارهزوو لهگهڵ واقعییهت جوێیه ،ئارهزووهکـه و حهقانییهتهکـه هـهر ئهوهیـه کـه کـورد بـۆ خـۆی هـهمووی بهسـهریهکهوهدهوڵـهتێکی هـهبێ ،بـهڵام ئـهوهش حاڵـهتێکی تهبیعییـه کـه لـه دنیـای ئـهمڕۆدا لـه شـهرعییهتی نێونهتـهوهییدا یـهک میللـهتدهتوانێ چهند دهوڵهتی ههبێ بۆ نموونه وڵاتانی عهڕهبی وهکوو نهتهوه نهتهوهیهکن ،بهڵام چهند دهوڵـهتیان ههیـه .جـا بۆیـهمهسهلهن میللهت ،لێره باسی ئیتیحادی شـووڕهویمان کـرد کـه چهنـد نهتـهوه بـوون بـه یـهک میللـهتیان نێـو دهبـردن لـه سـازمانیمیلهلی موتتهحیددا ،به پێچهوانهکهی وڵاتانی عهڕهبی یهک میللهتن به مهفهوومهکهی ئێمه ،بـهڵام بـه ٢٢دهوڵـهت دهناسـرێن و 491
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهلـه ڕێکخـراوی نهتـهوه یـهکگرتووهکاندا بـه ٢٢میللـهت حیسـابن .عێـڕاق بـه هـهموو جۆراوجۆرییهکانیـهوه نهتهوهیهکـه ،سـووریهنهتهوهیهکه ،یهمهن نهتهوهیهکه ،وڵاتانی بچووکی وهک عومـان ،بـهحرهین و ئیمـاراتی یـهکگرتووی عـهڕهبی و قهتـهر ههریـهکلهوانـه نهتهوهیـهکن .دهکـرێ ،بـهڵام ئیـدی هـهمووی ئهوانـه بـۆ مهسـهلهی کـورد دهگـهڵ ئـهو کهندوکۆسـپه قـانوونی و نیزامـی و دیپڵۆماسییانه بهرهوڕوو دهبن.پرسیار :داگیرکهرانی کوردستان بۆ وێنه کۆماری ئیسلامیی ئێران توانیویانه بهو ئامرازه دهسوهڵاته یوان بوه واتوا زانسوتییهکهی\"دهوڵوه \" کوه بوه دهسوتیانهوهیه ،زموان و شوناسوی نهتوهوهی خۆیوان بوه جیهانییوان بناسوێنن ،بوهڕای بوهڕێزتان کوورد لوهوهها بارودۆخێک دا چ ئامراز و ئیمکاناتێک لهم ڕاستایهدا دهتوانێ بهکار ببا؟وهڵام :لهڕاستیدا ناسرانی زمانهکانی فارسی و تورکی و عهڕهبی وهکوو زمان زۆر کۆنتره لهو دهورانهی که پێـی دهڵـێن دهورانـیبێـداریی نهتـهوهیی ،چـونکی بێـداری نهتـهوهیی و تهشـکیلی نهتـهوه بـه مـهعنای ئێسـتای عـومرێکی زۆر درێـژی نیـه ،حـهتتائێرانییهکان دهڵێن له دروست بوونی دهوڵـهت -نهتـهوهوه کـه هـهمووی سـهد سـاڵ نـابێ لـه دهورانـی ڕهزا شـاوه دهسـت پێدهکـا.زمانی فارسی زۆر له کۆنهوه وهکوو زمانێکی تهقریبهن موعتهبـهری دنیـا ناسـراوه ،ئهگـهر تهماشـا بکـهی لـه ئێـراندا زۆر وهخـتدهسهڵات به دهست بنهماڵهیهکی پاشایهتییهوه بووه که فارس نهبوون ،زۆر بنهماڵهی تورک ،سـهلجووقیهکان ،غهزنهوییـهکان،ئهفشارهکان نازانم چی ،حکوومهتیان بهدهستهوه بووه یان کوردهکان بڵێـین کـهریم خـانی زهنـد ،هێنـدێک کـهس ساسـانیهکان بـهکورد دهزانن .کهچی زمانی دهربار ههر فارسی بووه ،تهنانهت وهختێک زمانی دهربـاری عوسـمانییش فارسـی بـووه .لـه موقابیـلدائهگهر تهماشا بکهی زمانی کوردییش بهبێ ئـهوهی کـورد دهوڵـهتێکی پێـک هێنـابێ لـه بـاری تهکامولـهوه ڕهنگـه وهک زمانـهکانیدیکه نهبێ ،بهڵام له دنیادا له ههموو جێیهک وهکوو زمـان ناسـراوه بێئـهوهی کـورد دهوڵـهتی بـۆ پێـک هـاتبێ .یـانی ناسـرانیزمانهکه وهکوو زمانێک لـهنێو زمانـهکانی دنیـادا ئهوهنـده نهبهسـتراوهتهوه بـه تهشـکیلی دهوڵـهتی سـهربهخۆی نهتـهوهیی .ئێمـه ئێستێ زمانهکهمان ناسراوه و دهوڵهتیشمان نیه.پرسیار :زمانی کوردی وهکوو یهکێک له کۆڵهکه پێکهێنهرهکانی نهتهوه کهوتۆته ژێر هێرشوی فهرهوهنگیی ئوهو وڵاتانوهی کوه بهسهر کوردستاندا زاڵن ،چ بکرێ که زمانهکهمان له بهرامبهر ئهو هێرشانهدا بپارێزین؟وهڵام :پێموایه زمانی کوردی له ڕابردوودا خۆی پاراستوه و ئێستا ئیـدی ئـهم قۆناغـهی بـهجێ هێشـتوه .ئـهو دیفـا لهخۆکردنـهشتێکی زاتیی ئینسانهکانه ،کوردهکه بۆخۆی بهشـێکی بـه نائاگـاهی ،بهشێکیشـی دیـاره لـه بژاردهکـانی کۆمـهڵی کـوردهواریدا بـهئاگاهییـهوه بـووه ویسـتوویهتی خـۆی بپـارێزێ هـهم وجـوودی خـۆی بپـارێزێ هـهم زمانهکـهی بپـارێزێ .دهگـهڵ ئـهوهی ئیمکـانیخوێندن و نووسـینی زۆر بـه کـهمی هـهبووه ،بـهڵام حـهتتا سـینه بـه سـینه کولتوورهکـهی و زمانهکـهی و فهرههنگهکـهی خـۆی لـهپهلامار پاراستوه ههتا گهیوهته ئێره .به باوهڕی من ئێستا ئیدی زمانی کوردی ئهو قۆناغهی بـه تـهواوی بـهجێ هێشـتوه ،هـیچله ژێر ههڕهشهی لهنێوچوون و ئینکاردا نهماوه .ههربۆیه زۆرجار ئهمن باسی دهکـهم دهڵـێم ئهگـهر جـاران ئیسـڕارمان هـهبوو لـه 492
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهنووسیندا کوردییهکهمان ئهوهنده پهتی بێ که به چرای شهوارهش نهتوانی کهلیمهیهکی فارسی یان عهڕهبی یان ئینگلیـزی تـێداوهبینی ،ئێستێ پێویست نیه ئێمه زمانهکهمان وا مهحدوود کهینهوه .لهوجێیهی دهزانین بۆ مهفهوومێک کهلیماتی کـوردی پـڕ بـهپێست و موتهداویلمان نیه با کهلیمه بێگانهکهی بهکار بێنین .ئێسـتێ نهخوێنـدهوارهکانیش مهسـهلهن دهزانـن ئیمپڕیـالیزم چیـه،لهحاڵێکدا ئهگهر له من و تۆشی بپرسن ڕهنگه ئیمپڕیالیزم به مهعنا عیلمییهکـهی و ڕیشـهی کهلیمهکـهی بـه تـهواوی نـهزانین،ئهو کهلیمهیه ئهوهنده بهکار براوه خهڵک دهیناسن .یان مهسهلهن وهختی خۆی خهڵک باسی ئیستعماریان دهکرد ،شـتێکی وایـانلێنهدهزانی ،بهوحاڵه بۆیان ناسراو بوو .بۆیه ئێستێ زمانی کوردی که ههڕهشهکهی لهسهر نـهماوه ،جێـی خۆیـهتی زۆر جـار لـهنووسیندا بۆ مهفهوومبوون کهلیمهی خاریجی بهکار بێنێ ههروهکوو عـهڕهب و فارسـهکانیش بـهکاری دێـنن ،ئێسـتا تهماشـا زمـانیفارسی بکه .ئهو کهسانه که عهڕهبییان نهخوێندوه زۆر به زهحمهت ڕهنگه بـزانن فارسـی وهزعـی چۆنـه ،چـونکی زۆر جـار ئـهمندهبیستم یهکێک دهڵێ ئهو کهلیمهیه فارسییه لهحاڵێکدا کهلیمهکه فارسی نیه ،عهڕهبییه .ئهمڕۆ کـێ جـوان فارسـی دهنووسـێئهگهر نووسینهکانی بێنی تهماشا بکهی ،یان قسهکانی بێنییه سهر کاغـهز و کهلیمـهکانی ببژێـری بێجگـه لـهو کـهلیماتی \"از\" و\"در\" و \"است\" و ئهوانه که زیاتر به ئهدات ناو دهبرێن تا به کهلیمه ،ئهگهر ئهوانهی لێدهرکهی کامه زۆر چاک دهنووسـێ سـهدیپهنجای کهلیمهکانی عهڕهبی یان ئینگلیزی و زمانه خاریجییهکانه .له باشترین حاڵهتدا سهدی پهنجایان فارسـین .کـهچی ئـهو زمانه هیچ ئیشکالی نیه و زۆریش ڕێکوپێکه ،کوردیش زمانهکهی گهیوهته قۆناغێکی ئاوا.پرسیار :ڕۆڵی ڕاگهیهنه کوردییهکان و به تایبه \"توی.ڤوی\"یوهکان لوه پاراسوتن و گهشوهپێدانی زموانی کووردیدا چیوه ،چوۆنی دهبینی؟وهڵام :وهکوو زمان به مهعنا گشتییهکهی به باوهڕی من ڕۆڵیان ههیه ،وهختی خۆی نهک ئهمن زۆرکهس دهیانگوت زمانی کوردیله ئێران به تایبهتی له جێیهکی وهک کرماشان به کردنـهوهی ڕادوێـی تـاران و دوایـه ڕادوێـی کرماشـان پـارێزرا ،لـه حاڵێـکدامهبهستی ڕێژیمی شا له دروستکردنی ئهو دهزگا ههواڵدهرییه ئهوه نهبوو که خزمهت به زمـانی کـوردی بکـا .دهیهویسـت تهئسـیربکاته سهر کوردهکان به تایبهتی له دهرهوهی سنوور له عێڕاق و تهرویجی سیاسهتهکانی خۆی پێبکا ،بهڵام ههر ئـهوه کۆمـهگیکرد بهوهی زمانی کوردی لهوێ پـارێزراو بـێ ،خـهڵکی کرماشـان زیـاتر ههسـت بـه هۆوییـهتی کـوردیی خۆیـان بکـهن یـان ئـهوهیئێســتێ لــه تورکیــه بڕیــاری لهســهر دراوه کــه جاروبــار موخالهفهتیشــی دهگــهڵ دهکــرێ .تهلــهڤیزیۆنی کــوردی دادهنــێن .ئــهوتهلهڤیزیۆنه کوردییه ئهگهر ڕۆژێ ههتا ئێوارێ جنێو به کورد بدا ،بهڵام بـه کـوردی جنێـوان بـدا ،لـه پاراسـتنی زمـانی کـوردی به موتڵهقیدا تهئسیری باشی دهبێ.بهڵام بهداخهوه ئهگهر به بارێکی دیکهدا لێـی بـڕوانین ،وهکـوو زمـانێکی دروسـتو حیسـابی کـه خزمـهت بـه وهحـدهتی نهتـهوهییمیللـهتی کـورد بکـا ،پـێم وایـه میـدیا کوردییـهکان بـه ڕادوێ و ڕۆژنامـه و تهلـهڤیزیۆن و گۆڤـار و هـهموو شـتێکهوه ،ئهوهنـدهیخزمهتیان به مانـهوه و پـارێزرانی خـودی زمانهکـه بـه موتڵـهقی کـردوه ،ئهوهنـدهش زهبریـان لـه وهحـدهتی زمـانی کـوردی و لـه 493
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهپێگهیشتنی زمانی کوردی داوه .چونکی ههر یهکهی به لههجهیهک قسه دهکا ،یـهکێکیان بـه ده لههجـه قسـه دهکـا ،ئـهو کارانـه هیچ وهخت له خزمهتی پهرهگرتنی زمانی کوردی و پاراستن یان دروست کردنی یهکیهتیی نهتهوهیی میللهتی کورددا نین. پرسیار :یانی بهجێی ئهوهی قازانجیان پێگهیاندبێ ،زهرهریشیان داوه .ئێستا ڕێگا چاره ،ڕێکار چیه؟وهڵام :ئهوه به من نیه ،ئهوه زۆری دهوێ ،بهڵام ڕێگاچاره ههر ئهوهیه که له کوێ دهکرێ کوردهکه سـاغ وهبـێ کـه یـهک زمـانیههبێ ههروهک ههموو میللهتانی دنیا یهک زمانی ڕهسمییان ههیه .ئێستێ ئەتۆ به نووسین ،به ڕۆژنامه ،به تابڵۆی سهر دیـوار،به ناو به ههرچی تهماشا دهکهی چهندین لههجه له نووسینی کوردیدا ههن ،لـهحاڵێکدا مهسـهلهن عـهڕهب ٢٢دهوڵـهتی ههیـهله ههموو دهوڵهتهکانی دا لههجهی جۆراوجۆر ههن .ڕهنگه زمانی عهڕهبی خاوهنی سێ سهد ،چـوار سـهد زاراوه و بـن زاراوه بـێ،بهڵام ئهو وهختی که دهنووسن ،قسهی ڕهسمی دهکهن ههموویان به یهک زمان دهنووسن .فارسی ههروا ،ئهمن دیومـه چهنـد فـارسپێکهوه قسهیان کـردوه نـهک لێیـان حـاڵی نـهبووم ،هـهر نـهمزانیوه باسـی خ دهکـهن ،ئهوهنـده لههجهکـهیان دوور بـووه ،بـهڵامههموویان به یهک شێوه دهنووسن .ئهو ههموو ئینگلیزی زمانه ههیه ،ئهو ههموو چینـی زمانـه ههیـه ،ڕهنگـه زمـانی چینـی دهورییهک میلیارد کهس قسهی پێبکهن - ،ئاخر چینییهکان ههموویان بـه زمـانی چینـی قسـه ناکـهن دهنـا ئـهوان لـه میلیـاردونیویشنیزیکن ،-بهڵام یهک زمانیان ههیه .دهبێ کوردیش دابنێ یهک زمانی ههبێ بۆ نووسین و خوێندنهوه و قسهی ڕهسمی ،لههجـهش ههر وهکوو ههموو میللهتانی دیکه ئازاده ،بهڵام ئهوه کهنگێ دهبێ ،ڕهنگه ههر خوا بیزانێ.پرسیار :ئێستا وهکوو دهبینین ئهکسهرهن له نووسینهکاندا له کتێبهکاندا له بواری فهرههنگییهوه که خزمه کراوه به زموانیسۆرانییه ،بهڵام زۆربهی بهشهکانی کوردستان مهسهلهن ئێستا کوردسوتانی تورکیوه دهڵوێن ئێموه چونکوه زیواترین ،کوردهکوانیئهوێ زیاترن یان هی عێڕاقێ دهسهڵاتهکه زیاتر بهوانه ،دهڵێن دهبێ بیهێنین زمانهکهمان زیواتر بوادینی بوێ نوهک سوۆرانی ،ئایوا ئهوه تا چهنده ڕاسته؟وهڵام :لــه پێشــدا بــا ئــهوهی بڵــێم کــه کهلیمــهی ســۆرانی کــهمێک بــه نــاڕهوا بهســهر ئــهو زمانــهدا بــڕاوه ،ســۆرانی زاراوهیمهنتهقهیـهکی دیـاری کـراوه کـه بڵێـین لـه هـهولێرهوه بگـره تـا دهگاتـه ڕهوانـدزو دهگاتـه پیرانشـارو شـنۆو ئهوانـه دهگرێتـهوه،سۆرانی ئهوهیه ،ئێمه تهقسـیمی زمـان کـه دهکـهین دهڵێـین کرمـانجی ژووروو ،کرمـانجی خـواروو ،ئێسـتێ کردوویانهتـه کرمـانجیژووروو ،وهسهت و خواروو ،بـه هـهرحاڵ کرمانجییـه ،دهنـا سـۆرانی یـان مهسـهلهن موکریـانی یـان ئـهردهڵانی ئهوانـه ههریهکـهیبنزاراوهیهکن له کرمانجی خواروو .کهوابێ ئهوه دروست نیه .له پاشان ئهوهی که زمانی ڕهسمی دروست بووه له زمانهکاندا هـیچوهخت تـابیعی ئـهوه نـهبووه کامیـان زۆره و کامیـان کهمـه ،ئهگـهر بڵێـین زمانمـان نیـه دهمانـهوێ ئێسـتا دروسـتی بکـهین ،بـهڵامدهوڵهتمان ههیه یهک پارچهییمان ههیه ،ئهو وهختی ئهو قسهیه ڕاسته .ئهگهر بتهوێ له بنیڕا دایبنێـی بـهڵێ! زۆربـهی کـوردیان زۆربهی ههر نهتهوهیهک به خ لههجهیهک قسه بکهن ،ئهو وهختی دهکـرێ لههجهکـهیان ببێتـه بناغـهی زمـانی یـهکگرتوو و 494
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهبهوانی دیکه تهکمیل بکرێ ،بهڵام له هـیچ زمـانێکی دنیـادا لهسـهر ئـهوه ڕانهوهسـتاوه ،هێنـدێک هۆکـاری دیکـه کاریگـهر بـوون،یهکێک لهوانه مهسهلهن دین بووه ،یهکێک سیاسهت بووه ،یهکێک ئابووری بووه ،حهتتا تهریقهت بووه .مهسهلهن وهختێکی هـهرلـه کـوردیی خۆمـاندا لههجـهی هـهورامی خـهریک بـوو ببـێ بـه زمـانی یـهکگرتووی کـوردی ،چـونکی تهریقـهتی نهقشـبهندی کـهناوەندەکەی له بیاره و تهوێڵه بوو برهوی زۆر ههبوو ،ئهو وهختی زمان له کـوێ دهناسـرا لـه کـن شـاعیڕانو ئـهدیبان ،دهبینـیمهسهلهن مهولهوی تاوهگۆزی کـه بـۆ خـۆی شـارهزوورییه ،لههجهکـهی لههجـهی شـارهزوورییه ،گـهورهترین ئهسـهری ئـهدهبیی بـهههورامی دهخوڵقێنێ ،زۆر کهسی دیکه .جاری وایه عامیلی دینه یا عامیلی ئابوورییه یان مهسهلهن له عهڕهبیدا ،خهڵک پێیـانوایه لهبهر ئهوهی ئـهو لههجهیـه بۆتـه بناغـهی زمـانی عـهڕهبی ،چـونکی قوڕئـان بـهو لههجهیـه هـاتوه ،لـهحاڵێکدا زۆر پـیش قوڕئان ئهو زمانه دروست ببوو .لههجهکه به ئهسڵ لههجهی قوڕهیشه ،لهبهر ئهوه ئهو لههجهیه ببوو به لههجهی ههمووان بێئهوهی دهوڵهت هـهبێ ،بێئـهوهی عـهڕهب خـۆی بـه میللـهت بزانـێ - ،جـارێ ئهوانـه هیچیـان پهیـدا نـهببوون ،-چونکـه لهلایـهکبوتخانهی کهعبه هـهبوو کـه هـهموو قـهبایلی عـهڕهب ڕوویـان تێدهکـرد وهکـوو عـامیلی دینـی ،لهلایـهک بازاڕێـک هـهبوو پێیـاندهگوت بازاڕی عوکاز ،ساڵی دوو جـار ،زسـتان و هاوینـان هـهموو قـهبایلی عـهڕهب لـهوێ کـۆ دهبوونـهوه هـهم موبادهلـهی کـالایبازرگانییان پێکهوه دهکرد ههم کۆ دهبوونـهوه شهڕهشـێعڕ و شـهڕهوتاریان دهکـرد و ئیفتیخـاراتی خۆیـان بـاس دهکـرد .دهی باشـهدهبوو لێک حاڵی بن .خۆ ههموو کهس نـهی دهتـوانی پـهنجا لههجـه فێـر بـێ ،هـهموویان لههجـهی خانهخوێیهکـه فێـر ببـوون وقسهیان پێدهکرد و پێیان دهنووسی .بۆیه که قوڕئان هات مهجبوور بوو به زمانی ئهوانه بێ .ئهوه زمانێک بوو کـه هـهموو تێـیدهگهیشتن .مهبهستم ئهوهیه زۆر و کهمی نهبوو له حاڵێکدا قوڕهیش کێ بوون؟ قهبیلهیهکی چووکهڵه بوون له مهککهی ،حـهتتا له مهدینهش نهبوون ههر له مهککهی بوون له شارێکی چووکهڵه. پرسیار :ئالێره پرسیارێک دێته گۆڕێ ،کهواته ئایین تا چهنده دهوری بووه له شوناسی نهتهوهیی دا؟وهڵام :عهرزم کردی ،ئایینیش دهتوانێ یهکێک بێ لهو شتانه .مهسهلهن وهکوو گوتم ،ئهوهی زمانی عهڕهبی ئایین نـهک ئـایینیئیسلام ،پێش ئایینی ئیسلام بوتپهرستی کاریگهر بووه لـهوهدا کـه ئـهو لههجهیـه ببـێ بـه لههجـهی خوێنـدن و نووسـینی هـهمووعهڕهبهکان .سیاسهت مهسهلهن یهکێکـه لـه عامیلـهکان ،ئهگـهر دیققـهتمان کردبـێ مهسـهلهن وهختێکـی کـه ئـهمارهتی بۆتـان لـهکاردا بووه لههجهی کرمانجی ژووروو ویستوویهتی ببێته زمان ،هێندێک لـه شـاعیڕهکانی ئـهو وهختیمـان دهگـهڵ ئـهوهی بۆخۆیـانلههجهی کرمانجیی خواروویان بـووه ،دیوانهکـهیان بـه کرمـانجیی ژووروو نووسـیوه وهکـوو عـهلی هـهریری .مولاحـهزه دهفـهرمووی،شـتی ئـاوا زۆر بـووه یـان لـه قـهڕنی بیسـتهمدا بزووتنـهوهی کـورد لـه ئێـران و عێـڕاق لـه ئـارادا بـووه ،لـه ههردووکیشـیان لـهومهنتهقهیهدا بووه که به کرمانجی خواروو قسه دهکهن یانی له مهنتهقهی سلێمانی و ئهو دهوروبهرهدا له باشوورو له مهنتهقـهیموکریان له ڕۆژههڵات .بۆیـه ئـهو لههجهیـه بۆتـه لههجهیـهک کـه هـهموو فێـری بـوون ،خـهڵکی ماکۆیـهش فێـری بـوون ،خـهڵکیقهسری شیرینیش فێری بوون ،زاخۆش فێری بووه ،خانهقینیش فێری بـووه ،هـهموویان فێـری بـوون ،چـونکی مهرکـهزی دهسـهڵاتهسیاسییهکهی کوردی ،حهرهکهته سیاسییهکهی کـوردی لـهو بهشـهیه ئـهوه تهئسـیری دهبـێ .خهڵکهکـه فێـری ئـهو زمانـهی بـوون، 495
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهههموو کهس یانی ئهو دهسهڵاته ههموو لههجهکان ناتوانێ بهکار بێنێ و فێریان ببێ ،بـهڵام خهڵکهکـه دهیانـهوێ ئـهخباری وێبزانن و له شتهکان حاڵی بن ،بۆیه فێری دهبن ،ئهمن بۆ خۆم ئـهو تهجرهبهیـهم ههیـه ،سـاڵی ٨٥٣٢ی خۆمـان وابـوو ئـهمن ڕێـمکهوتـه مـهناتیقی جنـووبی .زۆرم پـێ سـهیر بـوو مهسـهلهن لـه هـهورامان دهچوومـه هـهر ماڵێـک زاراوهکـهی ئێمـه تێدهگهیشـتن،قسـهیان دهگـهڵ دهکـردین جوابیـان دهداینـهوه ،نـهک هـهر پیاوهکـان کـه مهعموولـهن پیـاو دهگـهڕان ،ژنـهکانیش و منداڵـهکانیش رادوێی دهنگی کوردستانیان دهگرت که یهک وشهی ههورامیی تێدا نهبوو ،ههموو حاڵی دهبوون ،وهک من حاڵی دهبوون.پرسیار :ههر نهتهوهیهک له جیهان دا سهمبولێکی بۆ خۆی وهکوو سهمبولی نهتهوهیی دیاری کردوه ،بهڕای جوهنابتان کوورد چ شتێک بکاته سهمبول بۆ ههر چوار بهشهکهی کوردستان؟وهڵام :ڕهنگه ئهوه بۆ ئێستێ ئهگهر وا به ئیراده بیکهی نـهتوانی جـوابی ئـهو پرسـیاره بدهیـهوه ،چـونکی حـهتتا ئهگـهر ئێسـتادهسهڵاتی کوردیش بیکا ،دهسـهڵاتی کـوردی فهقـهت لـه بهشـێکی بچـووکدا ڕهسـمیهت و قانوونیـهتی ههیـه و بـۆ هـهمووان نـابێ.بهڵام بێ ئهوهی ئهو ئیراده ڕهسمییهی له پشت بێ ،ئهو سروودهی کـه ئێسـتا ههمانـه و هێنـدێجار لـهملا و لـهولا کوتهکیشـیانلێ ههڵگرتوه ،سروودی ئهی ڕهقیب ،وهکـوو شـتێک بۆتـه سـێمبول و ڕهمـزی وهحـدهتی هـهموو میللـهتی کـورد .ئـهوه وهکـوو شـتێکئیجماعێکی غهیرهڕهسمیی لهسهره و بهبێ ئهوهی بڕیاری بۆ بدرێ و ڕیفڕاندۆمی بۆ بکرێ ئـهوه بۆتـه سـروودی هـهمووان .ئـهممائهو وهختهی میللهتی کورد یهکگرتوو بێ دهتوانێ بڕیار لهسهر شتی دیکه بدا .ئاخر وهختێک شتێک دهبێته هـی هـهموو کـورد کـهمیللهتی کورد وڵاتی خۆی ههبێ ،ئیمکانی ئینتخاباتی ئازادی ههبێ ،ئیمکـانی ڕیفڕانـدۆمی ئـازادی هـهبێ ،بـه هـهمووان پێکـهوهلهسهر شتێک ساغ ببنهوه یان هیچ نهبێ مهجلیسێکی مونتهخهبی ههموو میللهتی کورد ههبێ وهکوو ئهوهی که ئێستا لـه باشـووریکوردستان مهجلیسێکی هـهڵبژێراوی خـهڵکمان ههیـه کـه لهسـهر ئـاڵای کوردسـتان سـاغ بۆتـهوه .ئـهو ئاڵایـهی ئێسـتا ههمانـه لـهڕهسمیاتدا ئاڵای باشووری کوردستانه ،خۆ ناتوانێ بڵێ ئاڵای کوردستانی تورکیهشه ،تورکیه قهبووڵ ناکـا ،یـان هـی ئێرانێشـه،ئێران قهبووڵ ناکا ،بهڵام بۆ ئهم بهشه قانوونیهت و ڕهسمییهتی ههیه و دهوڵهتی عێڕاقیش ههر بـه ڕهسـمیی ناسـیوه ،چـونکی له ئیرادهی قانوونی میللهتهکهوه سهرچاوهی گرتوه.پرسیار :چهندین جار له سهدهی ڕابردوودا نهخشهی وڵاتان و سونوورهکان لوه ڕۆژهوهڵاتی نێوهڕاسوت گوۆڕانی بهسوهردا هواتوه،ئێستاش ئهگهری گۆڕینی نهخشهی ڕۆژههڵاتی نێوهڕاست له ئارادایه ،ئایا کورد هوهر بوه شوێوازی ڕابوردوو بێبوهش دهبوێ یوان وهک نهتهوهیهک به مافهکانی خۆی دهگا ،ڕای جهنابتان؟وهڵام :ڕای مـن لـهوبارهوه خـۆش نیـه (بـه پێکهنینـهوه) ،چـونکی بـه پێچهوانـهی ئـهو بۆچوونـهی جـهنابت ئـهمن وانـابینم کـهنهخشهی ڕۆژههڵاتی نێوهڕاست له حاڵی گۆڕان دایه ،پێمـان خـۆش بـێ ،پێمـان نـاخۆش بـێ ،ئـهمن ئـهو ههلومهرجـه وا نـابینم.ڕهنگه تا حهددێکی کهم نهخشهی سیاسی ئیمکانی گۆڕینی ههبێ ئهویش تـا حـهددێکی زۆر نـا ،ئـهو نیزامـه بڕووخـێ و نیزامێکـیدیکه بێته سهرکار ،بهڵام ئهوه که نهخشهی جوغڕافیایی ڕۆژههڵاتی نێوهڕاسـت تێـک بچـێ ،هێنـدێک دهوڵـهتی دیکـه پێـک بـێن، 496
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادههێندێک دهوڵهت تێک چن یان هێندێک دهوڵهت یهک بگرن ،ئهمن ئێحتیمالێکی ئاوا به نێزیک نـازانم ،بـهڵام بـه هـهرحاڵ ،لـهحاڵهتێکی ئاوادا یهک دوو شت ههن که جێگهی ئومێدن .یهکێکیان ئهوهیه که وشیاریی نهتـهوهیی لـهنێو میللـهتی کـورددا دهگـهڵههلومهرجهکانی پێشوو قابیلی بهراورد نیه .ئێستێ زۆر لهسهرتره ،یـهکێکیان ئهوهیـه کـه کـورد لهگـهڵ هـهموو موشـکیلاتێک کـهههیهتی ههم ڕێک خراوه ،ههم توانای دیفا لهخۆکردنی ههیه ،ڕهنگه له حاڵهتێکی ئاوادا کوردهکان بتوانن حهرهکـهتێک بکـهنکه بهشێکیان لهو ئاڵوگۆڕهدا پێبڕێ ،بهڵام ئهمن وا نیزیکی نابینم وهک ئهتۆ دهیبینی .ئارهزوو دهکهم بۆچوونهکـهی مـن ههڵـه بێ .پرسیار :حیزبه کوردییهکان به تایبهتی حیزبی دێمۆکڕا تا چ ڕادهیهک له ڕاستای ناساندنی پێوهرهکانی(شواخ )شوناسی نهتهوهی کوورد بوه گوهنجو لاوهکوانی کوردسوتان هوهنگاویان نواوهو ئوهو هۆکواره کاریگهرانوهی کوه ئوهم پڕۆسهیهیان زیاتر بهرهوپێش بردوه ،چین ،بفهرموون؟وهڵام :ئێمه له دهورانێکدا دهژیین که ئهوهی که له فارسـیدا پێـی دهڵـێن\" ،حیـزب سـتیزی\" بۆتـه مـۆدی ڕۆژ ،ئـی وا ههیـه بـهوشهرته خۆی به ڕووناکبیر دهزانێ که هجووم بکاته سهر حیزبـهکان ،بـهڵام دهگـهڵ ئـهوهی هـهموو حیزبـهکان گلـهیییان لهسـهره،کهموکووڕییان له کاردا بـووه و ههیـه و دهبـێ ،ئـهو حیزبانـه شـوێنهواریان لهسـهر پاراسـتنی هۆویـهتی نهتـهوهیی و بیربـاوهڕینهتـهوهیی یـهکجار زۆر بـووه .تهنانـهت ئهگـهر تهماشـا بکـهی ئێسـتا ڕووناکبیرهکـانیش ئـهوهی بـۆ کوردیـان دهوێ و فکـری لـێدهکهنهوه کهموزۆر له ژێر تهئسیری ئهو ڕیبازهدایه که حیزبه کوردییهکان له کۆنهوه تـا ئێسـتا نهخشـهیان بـۆ کێشـاوه .کـهوابێناتوانی حیزبه کوردییهکان سهرزهنشت بکهی یان مهحکوومیان بکهی که گۆیا تهئسـیریان نـهبووه .تهئسـیریان لـه بڵاوکردنـهوهیوشیاریی نهتهوهییدا ،لهوهدا که بهرهی نوێ به ڕابـردووی میللـهتی کـورد و تاریخهکـهی و شکسـتهکانی و سـهرکهوتنهکانی ئاشـنا بکهن ،ڕهنگه کهم بێ ،ڕهنگه کامیل نهبێ بهڵام ههبووه و ههیه.بهداخهوه میللهتی کورد لهبهر ئهوهی وهزعیـهتی خـۆی بـاش نـهبووه ئهغڵـهبی شـته تاریخییـهکانی ،سـهرچاوه تاریخییـهکانی لـهبێگانهوه هاتوون ،بێگانهیهک که وڵاتهکـه ناناسـێ دێ بۆخـۆی قسـهیهک دهکـا ،بـۆ کوردهکـه دهبێتـه سـهرچاوه .نموونهیـهکت بـۆبێنمهوه له داردرانـی پێشـهواو هاوڕێیـانی لـه ڕۆژی ٨١ی خاکـهلێوهدا بـووه٨١ ،ی خاکـهلێوه بـه حیسـابی مـانگی مهسـیحی ئهگـهربیگری دهبێته ٥١ی ئازار(٥١ی مارس) ،له سـاڵی کهبیسـهدا دهبێتـه ٢٢ش ،بـهڵام ئـهو یهکـهمین کهسـه ئینگلیزییـه کـه هاتۆتـهکوردستان دیاره پرسـیویهتی کـهنگێ بـووه ،گوتوویانـه ٨١ی خاکـهلێوه٨١ ،ی خاکـهلێوه کهنگێیـه! مـانگی مـارس ،گوتوویانـه ٢٨یئازار نهورۆزه ،کابرا ٨١ڕۆژی خستۆته سهرێ کردوویهتییه ٥٨ی ئازار .نووسیویهتی ٥٨ی ئـازار .ئێسـتاش لـه زۆربـهی بهرههمـهمێژوویییهکاندا که کورد دهیان نووسێ هـهر ٥٨ی ئـازار دادهنـێن یـانی ٥٨ی مـارس بـه رۆژی شـههیدبوونی پێشـهوا دادهنـێن ،لـهحاڵێکدا قهت قهت شتی ئاوا نیه .مهبهسـتم ئهوهیـه کـابرا دێ نیوهبـهنیوه بە شـتێک ئاشـنا دهبـێ و دهینووسـێ .لـه پاشـان بـۆکوردهکه دهبێ به سهرچاوه .هی کورد وابووه .له بیرمه جـارێکی مـهرحوومی دوکتـور قاسـملوو دهگـهڵ کابرایـهکی فهڕانسـهیی لێـی 497
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهبوو به کێشه گوتی\" :ئهرێ ئـهو هـهموو ئیددیعایـه چییـه ئێـوه ههتانـه ،ئـهمن لـه فهڕانسـه دهرسـم تـهواو کـردوه ،لـه فهڕانسـهدهرسـم گوتۆتـهوه ،لـه فهڕانسـه ژیـاوم ،ئـهدهبیاتی فەڕانسـە دهناسـم ،مێـژووەکەی دهناسـم ،ئێسـتێ خـۆم بـه سـاحهب نـهزهر لـهکاروباری فهڕانسهدا نازانم ،ئهتۆ دوو جار هاتووی بۆ کوردستان گهڕاوی بۆ ساحهبنهزهری له مهسایلی کوردسـتاندا؟\" .جـا وایـهکوردهکه مهجبوور بووه چاو لهوان بکا ،بۆیه ئهو مێژووهی که کورد ههیهتی نهواقیسی ههیه .بههـهرحاڵ نـهک هـهر حیزبـهکان،حیزبهکان به تهنێ نین ،مێژوونووسان و رووناکبیرانی سهربهخۆیش تهئسیریان ههر ههبووه ،بهڵام به بێشک له پاراستنی ئـهو ڕۆحه قهومییهدا حیزبهکان سههمی گهورهیان ههیه.پرسیار :دهوترێ وشیاریی نهتهوهیی لای لاوهکان ڕووی له کزییه ،بهڕای جهنابت وایه ،ئهگوهر وایوه چ بکورێ کوه لاوهکوان بوه تایبه زیاتر بایهخ به نهتهوهی خۆیان و پرسی کورد وهک پرسی نهتهوهیی بدهن؟وهڵام :زۆر جار ئهمن دهگهڵ ئـهو شـته باوانـه نـیم ،ئـهوه زۆر بـاوه کـه دهڵـێن لاوان ئێسـتێ وشـیاریی نهتـهوهیی یـان نیـه یـانتهعهههوودی نهتهوهیییان نیه ،ئهمن بـهش بـهحاڵی خـۆم وای نـابینم ،بـاوهڕ بکـه لـه وڵاتێکـی وهکـوو ئـهمریکادا ،حهشـیمهتیئهمریکا دهوری سێسهد میلیۆنه ،ههموو لاوانی ئهمریکا به قـهت لاوانـی ڕۆژهـهڵاتی کوردسـتان ههسـتی نهتهوایـهتییان نیـه بـۆ!چونکی ئهوان لهو مهرحهلهیه گوزهراون ،ئێستێ بیر له مهسایلی ژیـانی ڕۆژانـهی خۆیـان دهکهنـهوه ،هـهر ئێسـتێ ئهگـهر تهماشـابکهین ڕهنگه بەزەقی وا خۆی دهرنهخا ،بهڵام ههستی نهتهوایهتی له لاوی کورد له ڕۆژهـهڵاتی کوردسـتان و بـاکووری کوردسـتانو ڕۆژاوای کوردستان به قووهتترە تا ههستی نهتهوایهتی له لای لاوی کورد له باشـووری کوردسـتان .بـۆ! چـونکی لاوی کـورد لـهباشووری کوردستان ههرچهند بهشێوهی نیوهچڵیش بێ ،ئهو مهرحهلهیهی خهباتی که خـۆی بـۆ مافـه نهتهوایهتییـهکانی بهکوشـتبدا بهجێ هێشتوه .ئێستا له دهسهڵاتدا بهشداره ،حکوومهتی ههیه که ئهو غهمهی لـه کـۆڵ بۆتـهوه .ئێسـتا ڕوو لـهوه دهکـا کـهباشه ئهدی ڕهفاهم ،ئهدی وهسایلی خوێندنم ،ئهدی وهسایلی وهرزشـم ،ئـهدی وهسـایلی ژیـانی ئاینـدهم کـوا؟ بـاس لهوانـه دهکـا وئهوهی بۆ مهترهحه .ئهمن ئیشهڵڵا نای بینم ،پاش منیش هیـوادارم کهسـی دیکـه ئـهوڕۆژه نـهبینێ کـه دهسـکهوتهکانی کـورد لـهباشووری کوردستان بکهونه بهر ههڕهشه ،بهڵام ئهگهر خوا نهخواسته بکهونه بهر ههڕهشه ،پێموایه ههر ئهو لاوانهی کـه ئێسـتێدهڵێن ئهو حکوومهته هیچ نیه ،دیفا له نهتهوهکهیان دهکهن و خۆی بۆ به کوشت دهدهن .ههستی نهتهوایـهتی نـهمردوه ،بـهڵامتهبیعییه که ئهو کوردایهتییـهی ٩١سـاڵ پـێش ئێسـتا لـه شـاخ دهیـانکرد ئێسـتێ نایکـهن .لـه ڕۆژهـهڵاتی کوردسـتانیش هـهموولاوهکان وهک یهک نین ،بهڵام ههستی نهتهوایهتی و شعووری نهتهوهیی ،به باوهڕی مـن لـه مهرحهلهیـهکی زۆر پێشـکهوتوودایه.پێم وایه ئهوه غهدره له لاوهکان دهکرێ ،غهدره له مێژووش دهکرێ ،غـهدره لـه نهتـهوهی کـوردیش دهکـرێ کـه بڵێـین لاوهکـانی ئاوا بێ تهفاوهتن.پرسیار :ئێوه بوۆ بهشوداریی هوهرچی زیواتری توێەهکوانی کۆموهڵگای کوردسوتان بوه تایبوه لاوهکوان و خوێنودکاران بوه پێوی پێداویستییهکانی ئهمڕۆیی له ڕاستای شوناسخوازیی نهتهوهی کورددا چ ڕێکارێک پێشنیار دهکهن؟ 498
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزادهوهڵام :ئهو ڕێکارانهی که ئێستێ ههن ههر کامهیان له جێـی خۆیـدا تهئسـیریان ههیـه ،دیـاره بـۆ حیزبـی سیاسـی مهسـهلهن بـۆحیزبـی دێمـۆکڕاتی کوردسـتان ڕێکارهکـه چییـه؟ فهقـهت نووسـین و بـاری میدیایییـه هیچـی دیکـهمان نیـه ،ئێمـه لـه وڵاتهکـهیخۆماندا حوزووری ڕهسمیمان نیه تا بڵێی تهئسیر دادهنێین ،بۆیه پێم وایه ئهگهر زیاتر لـهوهی ئێسـتا وهکـوو حیـزب یـان وهکـووجـهریاناتی ڕوونـاکبیری لـه دهسـتمان دێ زیـاتر کـار بکـهین بـۆ ئـهوهی بـهرهی لاو ڕێگایـان بـۆ بکرێتـهوه کـه دهگـهڵ تـاریخیمیللهتهکهیان ،دهگهڵ حهقو حوقووقی میللهتهکهیان زیاتر ئاشنا بن خزمهتێکی گهورهمان کـردوه ،هـهر ئـهوهمان لـه دهسـت دێ. شتێکی دیکهی به کردهوهمان له دهست نایه.پرسیار :یهکیهتیی لاوانی دێمۆکڕاتی کوردستان چۆن دهتوانێ زیاتر له ڕاستای چوالاک کردنوی ههسوتی ئوهوهی لوه فارسیدا پێی دهڵێن \"هویتیابی\" هێزه کاریگهرهکانی کۆمهڵگا به تایبهتی لاوهکاندا ههنگاو ههڵێنێتهوه؟وهڵام :یهکیـهتیی لاوانـی دێمـۆکڕاتی کوردسـتانیش ههروایـه ،بـا لـه خۆمـان نـهگۆڕین یهکیـهتیی لاوان ئێسـتێ وهکـوو حیزبـیدێمۆکڕاتـه لـه تاراوگـه دهژی ،مهوجوودییهتـه ڕهسـمی و ئاشـکرایهکهی لـه تاراوگـه یە .حیزبـی دێمـۆکڕات لهبـهر ئـهوهی حیزبـیسیاسـییه ڕێکخراوێکـی بهربـهرینی نیسـبیی لـه نێوخـۆی وڵاتدا ههیـه ،چـونکی ئـهوه حیزبـی سیاسـییه و دهتـوانێ تـهشـکیلاتینـههێنیی هـهبێ ،بـهڵام یهکیـهتیی لاوان نـاتوانێ تهشـکیلاتی نـههێنیی هـهبێ ،یهکیـهتیی لاوان حیزبـی سیاسـی نیـه ،ئهگـهروڵاتهکه ئاوا نهبێ یهکیهتیی لاوان دهبێ تێکۆشانی ئاشکرای ههبێ و ڕهسمی و قـانوونی بـێ و بـه ئاشـکرا کارهکـانی بکـا .بۆیـهدهتوانین بڵێین به داخهوه یهکیهتیی لاوان وهکوو ڕێکخراو بهشێکی زۆر کهم له لاوانی ڕۆژههڵاتی کوردستان له رێزهکـانی خـۆیداکـۆ دهکاتـهوه .لـه ڕاسـتیدا ئهوانـهی بـه ڕهسـمی لـه ڕیزهکـانی یهکیـهتیی لاواندا هـهن نـهک هـهموو ،بـهڵکوو بهشـێک لـهو لاوهکوردانهن که له دهرهوهی سنوورهکانی ڕۆژههڵاتی کوردستان دهژین ،ههر ئهوانهن ،بهڵام پێوهندێکی مهعنهوی لـه بـهیندا ههیـه،هـهموو یهکیهتییـهکانی لاوان ،خ ئـهوهی لـه دهوری حیزبـی دێمـۆکڕاتی کوردسـتانه و خ ئهوانـهی لـه دهوری سـازمانهکانی دیکـههـهن ،پێوهنـدێکی مهعنـهوی دهگـهڵ لاوانـی سـهربه حیزبـهکانیان پێکیانـهوه دهبهسـتێ .مهسـهلهن یهکیـهتیی لاوانـی دێمـۆکڕاتیڕۆژههڵاتی کوردستان لـه نێوخـۆی وڵات ئـهو پێوهنـده مهعنهوییـهی دهگـهڵ ئـهو لاوانـه ههیـه کـه بـه جۆرێـک لـه جـۆران دهگـهڵحیزبی دێمۆکڕاتی کوردستان له پێوهندیدان ،ئهوی دیکهش ههردهگهڵ لاوانی نیزیک له سازمانهکهی خـۆی لـه پێوهنـدی -دایـه.فهقهت له ڕێگای نووسینهکانی و ئهدهبیاتهکهیهوه دهتوانێ کاری وابکا که ئهو وشیارییه نهتهوهیییه بڵاو بکاتهوه ،ئـهوهنـدهیدهتوانێ له ڕێگای سایتهوه ،له ڕێگای گهیاندنی ڕاستهوخۆی نووسینهکانیهوه ،له ڕێگای بهرنامـهی ڕادیـۆیی و تهلهڤیزیۆنییـهوهئهوانه به لاوهکـان و بـه هـهموو کۆمـهڵ بگهیـهنێ ،بـهڵام دیـاره ئـهو سـهروکاری زیـاتر دهگـهڵ لاوانـه تـا بتـوانێ لـهو ڕێگایـهوه خزمهت بکا.پرسویار :ئایووا بووه سووهرنجدان بوه ئاکامووه مێەوویییووهکانی بزووتنووهوهی کوورد و بووارودۆخ و هاوکێشووهکانی ئێسووتا و پێوووهره زانستییهکانی جیهان ،پێویستمان به پێناسه و پێداچوونهوه به سیاسه گوزارییه فهرههنگییهکانی نهتهوهکهمان له نێو 499
بەشێک لە هەڤپەیڤینەکانی مامۆستا عهبدوڵڵا حهسهنزاده لاوهکانی کورددا ههیه؟وهڵام :ئهمن پێموایه ههموو قۆناغێکی ژیان جاری وا ههیه به قۆناغی ده ساڵه ،پێنج ساڵه ،جـاری وا ههیـه بـه قۆنـاغی زۆرکورتتر لهوهش ئێحتیاجیی به گۆڕان ههیه ،بهڵام گۆڕانێکی وەک ئهوهی پێی دهڵێن نێوهرۆکی ,فکر ناکـهم پێویسـت بـێ .ئێسـتێجـهدهلێکی زۆر لهسـهر ئـهوه ههیـه کـه پێویسـته شـێوازی خـهباتمان بگـۆڕین ،بـه بـاوهڕی مـن حـهتتا لـهوهشدا پێویسـتیمان بـهگۆڕینێکی ئهوهنده سهرهکی و جهوههری نیه .چونکی شێوازی خهباتمان له ئهوهڵهوه تا ئێسـتێ بـه تایبـهتی لـهو قۆناغـهوه کـهحیزبی سیاسی دروست بوون ههمیشه ئهوه بووه که تا ئهو جێیهی بکرێ له خهباتی ئاشتیخوازانه و قانوونی ئیستیفاده دهکهینو ئهگهر پهلاماریش دراین دیفا له خۆمان دهکهین .ئێستاش ههر ئهوهیه .باشه خ شتێک لهو بۆچوونه بگـۆڕین؟ بـه بـاوهڕی مـنههڵهیه ئێستێ ئێمه ڕابگهیهنین که هـهرگیز چـهک بـهکار نایـهنین .ئهگـهر هـهموو خاکهکهشـمان بـه توورهکـه بکێشـن دیفـا لـهخۆمان ناکهین .ئهوه خزمهت به دوژمـن دهکـا .ئـهوه خزمـهت بـه بزووتنـهوهی کـورد ناکـا کـه بڵێـین ئهگـهر چاوانیشـمان دهربێـنندهسـت ناکهینـهوه (بـه پێکهنینـهوه) ،ئـهوه ئاشـتیخوازی نیـه ،ئـهوه تهسـلیمتهڵهبییهکی زۆر خهتهرناکـه .ئـهوهی نـابێ بکـهین.بێجگه لهوه له تاکتیکی ڕۆژانه دا دهبێ بزانی خ مهرحهلهیهک خ ههڵدهگرێ ،خ شوعارێک بۆ خ ڕۆژێک موناسیبه ،پێموایه ئـهو چاوپێداخشاندنهوه ئهساسییه که بڵێین ڕێبازهکه بگۆڕێ ئێستا هیچ زهروورهتێکی نیه.مامۆستا گیان سپاس بۆ ئهو دهرفهتهی که پێت داین ،دوا وته لهم پێوهندییهدا واته له پیوهنودی شوناسوی نهتوهوهییدا چیوه؟ ئهگهر شتێکتان ههیه بفهرموون:وهڵام :شـتێکی تایبـهتیی بـهو سـووڕهتهم نیـه ،هـهر ئهوهنـده دهڵـێم کـه بـه گهشبینییـهوه ،بـه گهشبینییـهکی واقێعبینانـهوهتهماشـای دواڕۆژمـان بکـهین .نـه بۆخۆمـان ناهومێـد بـین و نـه لاوهکانمـان و خهڵکهکـهمان ناهومێـد بکـهین ،نـه ئهوهنـدهش بـهچاویلکـهی ڕهش تهماشـای ڕابـردوو و کـارکردی حیزبـه سیاسـییهکانمان بکـهین .کـهموکوڕیمان ههیـه ،دهشـبێ کهموکوڕییـهکانمانببینین ،چونکی ئهگهر نهیانبینین چارهسهریان ناکهین .بهڵام پـێم وایـه ڕابردوومـان ئهگـهر کـهموکوڕیی تێـدا ههیـه شانازییشـیزۆر تێـدا هـهن .ئێستاشـمان بـه پێـی ئـهو ههلومهرجـهی تێـیدا دهژیـین هـهردووکی تێـدا هـهن ،هـهم شـانازی ،هـهم کـهموکوڕی. ئایندهشمان ههردووکی ئهوانهی تێدا دهبن ،بهڵام دهبێ به ئومێدهوه بڕوانینه ئاینده.تێبینی :ئهم وتووێژه له ژماره ٩٢ی گۆڤاری لاوان (یهکیهتیی لاوانی دێمۆکڕاتی ڕۆژههڵاتی کوردستان)دا بڵاوبۆتهوه.سهرچاوه :ماڵپهڕی کوردستان و کورد /ڕێکهوتی٥١ :ی ژوئیهی ٢١٨٢500
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
- 121
- 122
- 123
- 124
- 125
- 126
- 127
- 128
- 129
- 130
- 131
- 132
- 133
- 134
- 135
- 136
- 137
- 138
- 139
- 140
- 141
- 142
- 143
- 144
- 145
- 146
- 147
- 148
- 149
- 150
- 151
- 152
- 153
- 154
- 155
- 156
- 157
- 158
- 159
- 160
- 161
- 162
- 163
- 164
- 165
- 166
- 167
- 168
- 169
- 170
- 171
- 172
- 173
- 174
- 175
- 176
- 177
- 178
- 179
- 180
- 181
- 182
- 183
- 184
- 185
- 186
- 187
- 188
- 189
- 190
- 191
- 192
- 193
- 194
- 195
- 196
- 197
- 198
- 199
- 200
- 201
- 202
- 203
- 204
- 205
- 206
- 207
- 208
- 209
- 210
- 211
- 212
- 213
- 214
- 215
- 216
- 217
- 218
- 219
- 220
- 221
- 222
- 223
- 224
- 225
- 226
- 227
- 228
- 229
- 230
- 231
- 232
- 233
- 234
- 235
- 236
- 237
- 238
- 239
- 240
- 241
- 242
- 243
- 244
- 245
- 246
- 247
- 248
- 249
- 250
- 251
- 252
- 253
- 254
- 255
- 256
- 257
- 258
- 259
- 260
- 261
- 262
- 263
- 264
- 265
- 266
- 267
- 268
- 269
- 270
- 271
- 272
- 273
- 274
- 275
- 276
- 277
- 278
- 279
- 280
- 281
- 282
- 283
- 284
- 285
- 286
- 287
- 288
- 289
- 290
- 291
- 292
- 293
- 294
- 295
- 296
- 297
- 298
- 299
- 300
- 301
- 302
- 303
- 304
- 305
- 306
- 307
- 308
- 309
- 310
- 311
- 312
- 313
- 314
- 315
- 316
- 317
- 318
- 319
- 320
- 321
- 322
- 323
- 324
- 325
- 326
- 327
- 328
- 329
- 330
- 331
- 332
- 333
- 334
- 335
- 336
- 337
- 338
- 339
- 340
- 341
- 342
- 343
- 344
- 345
- 346
- 347
- 348
- 349
- 350
- 351
- 352
- 353
- 354
- 355
- 356
- 357
- 358
- 359
- 360
- 361
- 362
- 363
- 364
- 365
- 366
- 367
- 368
- 369
- 370
- 371
- 372
- 373
- 374
- 375
- 376
- 377
- 378
- 379
- 380
- 381
- 382
- 383
- 384
- 385
- 386
- 387
- 388
- 389
- 390
- 391
- 392
- 393
- 394
- 395
- 396
- 397
- 398
- 399
- 400
- 401
- 402
- 403
- 404
- 405
- 406
- 407
- 408
- 409
- 410
- 411
- 412
- 413
- 414
- 415
- 416
- 417
- 418
- 419
- 420
- 421
- 422
- 423
- 424
- 425
- 426
- 427
- 428
- 429
- 430
- 431
- 432
- 433
- 434
- 435
- 436
- 437
- 438
- 439
- 440
- 441
- 442
- 443
- 444
- 445
- 446
- 447
- 448
- 449
- 450
- 451
- 452
- 453
- 454
- 455
- 456
- 457
- 458
- 459
- 460
- 461
- 462
- 463
- 464
- 465
- 466
- 467
- 468
- 469
- 470
- 471
- 472
- 473
- 474
- 475
- 476
- 477
- 478
- 479
- 480
- 481
- 482
- 483
- 484
- 485
- 486
- 487
- 488
- 489
- 490
- 491
- 492
- 493
- 494
- 495
- 496
- 497
- 498
- 499
- 500
- 501
- 502
- 503
- 504
- 505
- 506
- 507
- 508
- 509
- 510
- 511
- 512
- 513
- 514
- 515
- 516
- 517
- 518
- 519
- 520
- 521
- 522
- 523
- 524
- 525
- 526
- 527
- 528
- 529
- 530
- 531
- 532
- 533
- 534
- 535
- 536
- 537
- 538
- 539
- 540
- 541
- 542
- 543
- 544
- 545
- 546
- 547
- 548
- 549
- 550
- 551
- 552
- 553
- 554
- 555
- 556
- 557
- 558
- 559
- 560
- 1 - 50
- 51 - 100
- 101 - 150
- 151 - 200
- 201 - 250
- 251 - 300
- 301 - 350
- 351 - 400
- 401 - 450
- 451 - 500
- 501 - 550
- 551 - 560
Pages:
