พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑ ฉบับ ๑๐๐ ปีการสาธารณสุขไทย โดยกระทรวงสาธารณสุข

การป้องกันกลุม่ เส่ียงสงู ขณะทมี่ ีการระบาด การป้องกันกลุ่มเส่ียงสูงขณะท่ีมีการระบาด การป้องกันปฐมภูมิ น. การใช้มาตรการ น. การด�ำเนินการเพื่อป้องกันการป่วยให้กับ เพื่อป้องกันไม่ให้มีการเจ็บป่วย ได้แก่ กลมุ่ เสี่ยง เช่น การให้วคั ซีน การใหย้ าป้องกนั . มาตรการป้องกันเฉพาะโรค การสร้างเสริม ภูมิคุ้มกันโรค การกินยาป้องกันล่วงหน้า การปอ้ งกันกอ่ นปฐมภูมิ น. การป้องกนั ไม่ให้มี การแยกรักษา. (อ. primary prevention). ปัจจัยเสี่ยง เช่น การส่งเสริมให้ประชาชน หมั่นออกก�ำลังกาย เพื่อจะได้ไม่เสี่ยงต่อ การป้องกนั เป็นกลุ่ม น. การป้องกันโรคโดยให้ การเกิดโรคเบาหวาน. (อ. primodial ยาในกลุ่มเส่ียงอย่างระมัดระวัง หรือสร้าง prevention). เสริมภูมิคุ้มกันเป็นกลุ่มโดยรอบศูนย์กลางที่ มีการระบาด. (อ. mass prophylaxis). การป้องกันการถ่ายทอดเชื้อเอชไอวีจากแม่ สู่ลูก น. การป้องกันการติดเชื้อเอชไอวีใน การป้องกนั โรค น. ๑. การขจดั ยับย้ังพัฒนาการ สตรีเจริญพันธุ์และคู่สมรส และการดูแล ของโรค รวมถึงการประเมินผลและ หลังคลอดในแม่และครอบครัวที่ติดเชื้อ การรักษาเฉพาะ เพ่ือจัดความก้าวหน้า เอชไอว.ี [อ. mother to child transmission ของโรคในทุกระยะ เป็นการป้องกันก่อนท่ี (PMTCT)]. จะเกิดโรคภัยไข้เจ็บกับคน. ๒. การป้องกัน โรคครอบคลุมมาตรการตา่ ง ๆ เพอื่ ไมใ่ ห้เกดิ การป้องกันความเสีย่ ง น. การดำ� เนนิ การเพ่ิมเติม โรค เชน่ การลดปัจจัยเส่ยี ง รวมถึงการยบั ย้งั เพือ่ ลดโอกาสท่อี าจเกดิ ขึ้น หรือลดผลกระทบ มิให้โรคลุกลาม และลดความรุนแรงของโรค ของความเสี่ยงให้อยู่ในระดับที่ยอมรับได้, ที่เกดิ ขึ้น. (อ. disease prevention). การควบคุมความเสย่ี ง หรอื การลดความเส่ยี ง กเ็ รียก. (อ. risk reduction). การป้องกันโรคระดับที่สอง น. การยับย้ัง พัฒนาการของโรคเม่ือได้รับการวินิจฉัย การป้องกันตติยภูมิ น. การใช้มาตรการ ในระยะแรก และได้รับการรักษาทันท่วงที เพื่อการฟื้นฟูสภาพในคนที่ป่วยจนเกิด ความรุนแรงของโรคท่ีเป็นมีระยะเวลาสั้น ค ว า ม พิ ก า ร แ ล ะ สู ญ เ สี ย คุ ณ ภ า พ ชี วิ ต . สามารถกลับสู่สภาวะของการมีสุขภาพดีได้ (อ. tertiary prevention). อยา่ งรวดเรว็ . การป้องกันทางชีวภาพ น. การกระท�ำหรือ การป้องกันโรคระดับที่สาม น. การยับยั้ง งดกระท�ำเพ่ือหลีกเล่ียงเหตุการณ์บางส่ิง พัฒนาการของโรคที่ไม่เพียงแต่หยุดการ บางอย่างจากสิ่งมชี วี ติ . ด�ำเนินของโรคเท่านั้น แต่จะต้องป้องกัน ความเส่ือมสมรรถภาพอย่างสมบูรณ์ จุด การป้องกันทตุ ยิ ภูม ิ น. การใชม้ าตรการในคนท่ี ประสงคก์ ค็ อื ให้กลบั ส่สู ังคมได้อย่างมคี ุณค่า. ป่วยแล้ว เพ่ือป้องกันไม่ให้เกิดอาการรุนแรง หรือเสยี ชีวติ . (อ. secondary prevention). การป้องกันโรคระดับแรก น. การส่งเสริม 76 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

การผดงุ ครรภไ์ ทย สุขภาพโดยท่ัวไป รวมถึงการปกป้องและ การเปล่ียนแปลงสภาพภูมิอากาศ น. การ ต่อต้านการเกิดเฉพาะโรค เช่น การให้ เปลี่ยนแปลงสภาวะอากาศอันเป็นผลจาก สุขศึกษา การกินอาหารเหมาะสมตามวัย กิจกรรมของมนุษย์ท่ีเปล่ียนองค์ประกอบ การพัฒนาบคุ ลิกภาพ การท�ำงาน การพกั ผอ่ น ของบรรยากาศโลกโดยตรงหรือโดยอ้อม และนันทนาการอย่างเหมาะสม การได้รับ และที่เพ่ิมเติมจากความแปรปรวนของ ค� ำ ป รึ ก ษ า ก า ร แ ต ่ ง ง า น แ ล ะ เ ร่ื อ ง เ พ ศ สภาวะอากาศตามธรรมชาติที่สังเกตได้ใน การคดั กรองพนั ธกุ รรม การตรวจสุขภาพ. ช่วงระยะเวลาเดียวกัน เช่น อุณหภูมิ การปิดตรวจ น. การสอบทานความเข้าใจ ความชื้น ปริมาณน้�ำฝน ฤดูกาล ซึ่งเป็น เกี่ยวกับประเด็นข้อตรวจพบให้ถูกต้อง ปัจจัยส�ำคัญในการด�ำรงอยู่ของส่ิงมีชีวิตท่ีจะ ตรงกันระหว่างหัวหน้าหน่วยงานตรวจสอบ ต้องปรับตัวให้เข้ากับสภาพภูมิอากาศใน ภายในพร้อมคณะ กับหัวหน้างานของ บรเิ วณท่สี งิ่ มชี ีวิตนนั้ อาศยั อย.ู่ หน่วยรบั ตรวจ. (อ. exit meeting). การเป็นปากเป็นเสียงแทน น. การรักษาสิทธิ์ การเปล่ียนแปลงหลกั สตู ร น. การน�ำหลกั สตู ร ให้บุคคลอย่างมีเหตุผล. (อ. advocating). ใ ห ม ่ ม า ใ ช ้ แ ท น ห ลั ก สู ต ร เ ดิ ม เ น่ื อ ง จ า ก การเปน็ พษิ จากอาหาร น. การเจบ็ ปว่ ยซ่งึ เกิด หลักสูตรเดิมมีข้อบกพร่องมากหรือล้าสมัย จากการกินอาหารท่ีแบคทีเรียได้สร้างสารพิษ ไปแล้วจึงต้องยกเลิกไป แล้วจัดท�ำหลักสูตร ไว้แล้ว เม่ือสารพิษเข้าสู่ร่างกายจะท�ำให้เกิด ใหมม่ าทดแทน. (อ. curriculum change). อาการแสดงของโรค ซ่ึงระยะฟักตัวของโรค ใชเ้ วลา ๒-๔ ช่วั โมง. (อ. food intoxication). การแปรปรวนสภาพภูมิอากาศ น. ความ แปรปรวนของค่าเฉล่ียของสภาพภูมิอากาศ และค่าสถิติอ่ืนจากปรกติท่ีเคยเป็นอยู่. (อ. climate variability). การเปรียบเทียบกันโดยตรง น. การเปรยี บเทยี บ การแปลผล น. ขั้นตอนการประเมินท่ีมีการ สมบัติของยาชีววัตถุคล้ายคลึง (biosimilars) วิเคราะห์ข้อมูลและตัดสินข้อมูลของบุคคล กับผลิตภัณฑ์ชีววัตถุอ้างอิง [reference ใดบคุ คลหนึง่ . (อ. interpreting). biological product (RBP)] ในการทดสอบ คราวเดียวกัน. (อ. head to head comparison). การผดุงครรภ์ไทย (พท.) น. การตรวจ การวินิจฉัย การบ�ำบัด การรักษา การส่งเสริม การเปล่ียนด้านความเชี่ยวชาญ น. การเปล่ยี น สุขภาพหญิงมีครรภ์ การป้องกันความผิด ด้านความเช่ียวชาญจากดา้ นหนงึ่ เปน็ อีกด้าน ปรกติในระยะต้ังครรภ์และระยะคลอด หน่ึงส�ำหรับต�ำแหน่งที่ก�ำหนดเป็นต�ำแหน่ง การท�ำคลอด การดูแล การส่งเสริมและฟื้นฟู ประเภทวิชาการ. สุขภาพมารดาและทารกในระยะหลังคลอด ทั้งน้ี ด้วยกรรมวิธีการแพทย์แผนไทย. (พระราชบัญญัติวิชาชีพการแพทย์แผนไทย กระทรวงสาธารณสขุ 77

การผดุงครรภ พ.ศ. ๒๕๕๖). ข้อเท้าท้ัง ๒ ขา้ ง และในผปู้ ว่ ยบางรายจ�ำเป็น การผดงุ ครรภ น. การกระทาํ เกยี่ วกับการดแู ล ต้องใช้ผ้าคาดบริเวณหน้าอก เพ่ือป้องกัน การเกิดอันตรายจากพฤติกรรมก้าวร้าว และการช่วยเหลอื หญงิ มีครรภ์ หญงิ หลงั คลอด ของผู้ป่วยจิตเวชต่อตนเองและผู้อ่ืน. (อ. และทารกแรกเกิด รวมถึงการตรวจครรภ์ restrain). การทําคลอด การส่งเสริมสุขภาพ และการ การเผชิญเหตุ น. มาตรการหรือการปฏบิ ตั ิการ ป้องกันความผิดปรกติในระยะตั้งครรภ์ ต่าง ๆ ที่ควรเกิดขึ้นอย่างรวดเร็วและ ระยะคลอด และระยะหลังคลอด รวมทัง้ การ ทนั ท่วงที เพ่อื รกั ษาชีวติ และให้ความชว่ ยเหลือ ชว่ ยเหลอื แพทย์ กระทาํ การรักษาโรค โดยใช้ บรรเทาทุกข์ขั้นพ้ืนฐานแก่ประชาชนท่ีได้รับ หลักวิทยาศาสตร์และศิลปะการผดุงครรภ์. ความเดือดร้อนจากเหตุการณ์สาธารณภัย (อ. midwifery). เช่น การกู้ชีพ กู้ภัย การปฐมพยาบาล การผสมเทียม (กฎ) น. การน�ำอสุจิเข้าไปใน การแจกถุงยังชีพและสิ่งของบรรเทาทุกข์ อวัยวะสืบพันธุ์ของหญิงเพื่อให้หญิงน้ัน การบัญชาการในเหตุการณ์ฉุกเฉิน การ ตงั้ ครรภ์โดยไมม่ กี ารร่วมประเวณ.ี ประสานงานเพ่ือล�ำเลียงผู้ป่วย การบริหาร การผ่าตัดท�ำคลอดทารกทางหนา้ ทอ้ ง น. การ จัดการศนู ย์อพยพ. (อ. response). คลอดที่ไม่ใช่วิธีทางธรรมชาติ โดยแพทย์จะ การเผยแพรผ่ ลงาน น. การจดั พิมพผ์ ลงานหรือ ผา่ ตดั เอาทารก รก และเย่ือหุม้ ทารก คลอด ผลการปฏบิ ตั ิงานตา่ ง ๆ เป็นเอกสารวชิ าการ ผ่านออกมาทางผนังหนา้ ทอ้ งและผนังมดลูก. บทความ หรอื จัดพิมพ์เป็นรูปเลม่ โดยนำ� ไป (อ. caesarean section). เผยแพรใ่ ห้ผอู้ น่ื ทราบ (พรอ้ มกบั ระบแุ หล่งที่ การผ่าตัดเล็ก น. การผ่าตัดที่ต้องใช้ยาระงับ เผยแพรแ่ ละปที ีเ่ ผยแพร่). ความรู้สึกระยะส้ันเฉพาะที่ หรือไม่ใช้เลย การฝังกลบบนพนื้ ท่ี น. วธิ ีฝังกลบขยะมูลฝอย ต้องท�ำในห้องเฉพาะ ยกเว้นการขูดมดลูก เริ่มจากระดับเดิมโดยไม่มีการขุดดิน ท�ำการ เขา้ เฝอื ก ท�ำแผล. บดอัดขยะมูลฝอยตามแนวราบกอ่ น แล้วค่อย การผ่าตัดใหญ่ น. การผ่าตัดที่ต้องใช้ยาสลบ บดอัดทับในชั้นถัดไปสูงข้ึนเรื่อย ๆ จนได้ หรือฉีดยาชาเข้าไขสันหลัง (spinal block) ระดบั ทก่ี ำ� หนด. (อ. area method). หรือนอกไขสันหลัง (epidural block) การฝังเข็ม น. วิธีการรักษาโรค ฟื้นฟูสุขภาพ ซ่งึ จำ� เปน็ ต้องทำ� ในห้องผา่ ตดั ใหญ.่ (อ. major สร้างเสริมสุขภาพ และป้องกันโรค โดยการ operation). ใช้เข็มปักเข้าไปยังต�ำแหน่งต่าง ๆ ของ การผูกยึด น. การจ�ำกัดพฤติกรรมของผู้ป่วย ร่างกายในตำ� แหนง่ ทเี่ ป็นจดุ เฉพาะ. โดยการใช้อุปกรณ์ผูกยึดบริเวณข้อมือ การฝังแร่กัมมันตรังสี น. การฝังแร่เพ่ือรักษา 78 พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

การฝึกอบรมการรักษาพยาบาลและปฐมพยาบาล มะเร็ง เป็นรังสีรักษา (radiotherapy) ตรวจครรภ์ ตรวจหาซิฟิลิส (ให้การรักษา ประเภทหน่ึงท่ีใช้ในการรักษาโรคมะเร็ง โดย หากเป็นบวก) การติดเชื้อเอดส์ ตรวจหมู่ การใส่ต้นก�ำเนิดของรังสีภายในก้อนมะเร็ง เลอื ด (ABO and RH) ความเขม้ ขน้ ของเลือด โดยตรงหรือใกล้กับก้อนมะเร็ง ท�ำให้รักษา (Hct,Hb) ตรวจอนามัยในช่องปาก ตรวจ ได้อย่างตรงจุด และลดความเสียหายของ ปัสสาวะด้วย urine dipstick ตรวจภายใน เนื้อเยื่อปรกติบริเวณรอบ ๆ ก้อนมะเร็งได้ เพ่ือตรวจความผิดปรกติและการติดเชื้อใน ท้ังนี้ การฝังแร่กัมมันตรังสีอาจใช้เป็นการ ช่องคลอด และฉีดวัคซีนป้องกันบาดทะยัก รักษาเพียงอย่างเดียวหรือร่วมกับการรักษา ๕) การประเมนิ พฤติกรรมการบรโิ ภคอาหาร อน่ื ๆ เชน่ การฉายรังสีภายนอก การผ่าตดั . ให้ค�ำแนะน�ำการบริโภคอาการ และจ่ายยา (อ. brachytherapy). เม็ดเสริมไอโอดีน ธาตุเหล็ก และโฟเลต การฝากครรภ์ครบตามเกณฑ ์ น. หญิงต้ังครรภ์ ในหญิงต้งั ครรภต์ ลอดการตง้ั ครรภ์ ๖) การให้ ท่ี ไ ด ้ รั บ ก า ร ดู แ ล ก ่ อ น ค ล อ ด ต า ม เ ก ณ ฑ ์ ความรู้ตามมาตรฐานโรงเรียนพ่อแม่รายกลุ่ม (๔ คร้ัง) ในช่วงเวลาท่ีก�ำหนด คือคร้ังที่ ๑ พร้อมข้อแนะน�ำท่ีหญิงตั้งครรภ์จะน�ำไป อายคุ รรภ์ ๑-๒๗ สัปดาห์ ครัง้ ท่ี ๒ อายุครรภ์ เฝ้าระวังภาวะแทรกซ้อนได้ด้วยตนเอง ๒๘-๓๑ สัปดาห์ คร้งั ท่ี ๓ อายุครรภ์ ๓๒-๓๕ ๗) จัดให้มีช่องทางตดิ ตอ่ ระหว่างผ้รู ับบรกิ าร สัปดาห์ และคร้ังท่ี ๔ อายุครรภ์ ๓๖-๓๙ กับเจ้าหน้าทไ่ี ด้ ๒๔ ชว่ั โมง เพื่อให้การช่วยเหลือ สปั ดาห์. (อ. rate of completed antenatal ในภาวะฉกุ เฉนิ อยา่ งทันท่วงที. care). การฝกึ น. การเปน็ พ่ีเลยี้ งในการสอน แนะนำ� การฝากครรภค์ ุณภาพ น. การจดั ระบบบริการ ก�ำกับและเอื้ออ�ำนวยให้ปฏิบัติอย่างเป็นขั้น ในการดูแลสุขภาพหญิงต้ังครรภ์และทารก ตอนจนบรรลเุ ป้าหมาย. (อ. coaching). ในครรภ์ที่พิสูจน์แล้วว่า เป็นประโยชน์ต่อ การฝึกลมปราณ น.  การฝึกการเคลื่อนไหว หญงิ ตงั้ ครรภ์และทารกในครรภ์ ประกอบดว้ ย ตามจดุ ต่าง ๆ ของร่างกาย หรอื การบริหารที่ ๑) การซักประวัติการตั้งครรภ์ในอดีต ท�ำให้ร่างกายผ่อนคลายเส้นท่ียึดให้คลายตัว การต้ังครรภ์ในปัจจุบัน โรคทางอายุรกรรม เชน่ ไทเกก๊ ชี่กง นวด. เชน่ เบาหวาน โรคหวั ใจ ความพร้อมการต้ังครรภ์ ก า ร ฝ ึ ก อ บ ร ม ก า ร รั ก ษ า พ ย า บ า ล แ ล ะ และการเลย้ี งดูบตุ ร ๒) การคัดกรองความเสี่ยง ปฐมพยาบาล (กฎ) น. การฝึกอบรมตามข้อ หญิงตั้งครรภ์ เพ่ือแยกหญิงต้ังครรภ์ปรกติ ก�ำหนดข้อ ๔.๑ แห่งอนุสัญญาระหว่าง หรอื มภี าวะเสย่ี ง ถ้ามีความเสี่ยงให้ส่งตอ่ แพทย์ ประเทศว่าด้วยแรงงานทางทะเล พ.ศ. เพ่ือดูแลเฉพาะ (case management) ๒๕๔๙ (Maritime Labour Convention - ๓) การตรวจคดั กรองและตรวจยนื ยัน เมอื่ มี MLC 2006) และอนุสัญญาระหว่างประเทศ ข้อบ่งชี้โรคถ่ายทอดทางพันธุกรรม ได้แก่ ว่าด้วยมาตรฐานการฝึกอบรม การออก ทาลัสซีเมีย ดาวน์ซินโดรม ภาวะพร่อง ประกาศนียบัตร และการเข้ายามของคน ไทรอยด์แต่ก�ำเนิด ๔) การตรวจร่างกาย กระทรวงสาธารณสขุ 79

การเฝ้าดูแล ประจ�ำเรอื พ.ศ. ๒๕๒๑ และทีแ่ ก้ไขเพ่ิมเติม ติดตาม ตรวจสอบ และเฝา้ ดแู ลตามประเดน็ (Standards of training Certification and ด้านส่ิงแวดล้อมและสุขภาพอย่างเป็นระบบ Watchkeeping for Seafarers - STCW และต่อเนื่อง แล้วน�ำมาวิเคราะห์ เผยแพร่ 1978 as Amended). เพื่อน�ำผลไปใช้ในการแก้ไขปัญหา สร้าง การเฝ้าดูแล น. การปฏิบัติด้วยความเอาใจใส่ ความร่วมมือกับภาคีเครือข่าย ประเมิน เฝา้ ดู ตดิ ตามดูแลบคุ คลหรอื สิง่ ของ. (อ. at- ความเส่ียง เตอื นภัยประชาชนในพื้นที่ พัฒนา tending). งานวิจยั เปน็ ต้น. การเฝา้ ระวงั น. การติดตาม ตรวจสอบ และ การเฝ้าระวงั ดา้ นอาชีวอนามัย น. การติดตาม สังเกตความเปลี่ยนแปลงอย่างซ�้ำ ๆ และ ตรวจสอบ และสังเกตแนวโน้มการ สม่�ำเสมอ ตลอดเวลา อย่างตอ่ เนอ่ื ง เพอ่ื นำ� ผล เปล่ียนแปลงในลักษณะการเกิด การกระจาย ไปใชง้ านตามวตั ถปุ ระสงค.์ (อ. monitoring). ตามปัจจัย สาเหตุด้านกระบวนการท�ำงาน การเฝ้าระวังการระบาดไข้มาลาเรีย น. การ สภาพงาน ส่ิงแวดล้อมในการทำ� งาน เป็นตน้ ติดตามและตรวจสอบความผิดปรกติของ โดยการรวบรวมข้อมูลอย่างเป็นระบบ ผู้ป่วยเพื่อให้ทราบถึงการระบาดในระยะแรก วิเคราะห์ แปลผล และใช้เป็นข้อมูล ซึ่งสามารถด�ำเนินการควบคุมและป้องกัน ในการตดิ ตาม การเฝา้ ระวงั ด้านอาชีวอนามัย การสูญเสียมิให้ปัญหาลุกลามได้. ประกอบด้วยการเฝ้าระวังสุขภาพ และการ เฝ้าระวังส่ิงคุกคามสุขภาพหรือสิ่งแวดล้อม ในการท�ำงาน. การเฝ้าระวังความปลอดภัยแบบเฉพาะ การเฝา้ ระวงั ทนั ตสขุ ภาพ น. การตดิ ตามและ เจาะจง น. การติดตามและตรวจสอบ ตรวจสอบสภาวะสขุ ภาพชอ่ งปาก เพือ่ ตรวจ กิจกรรมบางอย่างเพิ่มเติม เพ่ือกระตุ้น โรคหรือความผิดปรกติตั้งแต่ระยะเริ่มแรก หรืออ�ำนวยความสะดวกในการรายงาน ท�ำให้ป้องกันหรือควบคุมโรคได้ทันท่วงที ผลิตภัณฑ์ใหม่ท่ีเร่ิมจ�ำหน่ายในตลาด เช่น ก่อนท่ีจะลุกลามจนแกไ้ ขได้ยาก. การเฝ้าระวังความปลอดภัยของยาใหม่ที่ได้รับ อนมุ ัตทิ ะเบียนแบบมเี งอ่ื นไข. (อ. intensified การเฝา้ ระวงั ทางกายภาพ น. การตดิ ตามและ reporting หรือ stimulated reporting). ตรวจสอบสภาพส่ิงแวดล้อมและมาตรฐาน ทางสุขาภิบาลอาหารของสถานประกอบการ การเฝ้าระวังคณุ ภาพน้ำ� น. การตดิ ตาม ตรวจ ด้านอาหารตามกลุ่มเป้าหมาย เช่น ร้าน สอบ และเฝ้าดูแลทางสาธารณสุข เพื่อ อาหาร แผงลอยจ�ำหน่ายอาหาร โรงอาหาร ให้การจัดบริการน้�ำดื่มส�ำหรับชุมชนมีความ ในสถาบัน ตลาดนัด รถเร่จ�ำหน่ายอาหาร ปลอดภยั . มินิมาร์ท ซูเปอร์มาร์เก็ต. (อ. physical surveillance). การเฝา้ ระวังด้านอนามัยสง่ิ แวดลอ้ ม น. การ 80 พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

การเฝ้าระวังพฤตกิ รรมสุขภาพ การเฝ้าระวงั ทางเคมี น. การติดตามและตรวจ ต่อเนื่อง ตลอดจนการเผยแพร่ความรู้ที่ได้ สอบการปนเปื้อนของสารเคมีในอาหาร ออกไป เพ่ือใช้ประโยชน์ในด้านการวางแผน ภาชนะและอุปกรณ์ท่ีสัมผัสอาหารในสถาน การจัดท�ำมาตรการ และการประเมินผล ประกอบการด้านอาหารตามกลุ่มเป้าหมาย มาตรการป้องกันควบคุมปัญหาสาธารณสุข. ท่กี ำ� หนด เช่น รา้ นอาหาร แผงลอยจำ� หนา่ ย (อ. public health surveillance). อาหาร โรงอาหารในสถาบัน ตลาดประเภทท่ี การเฝ้าระวังทางสุขาภิบาล น. การติดตาม ๑ โดยใช้การเก็บข้อมูลจากผลการตรวจ สังเกตและพินิจพิจารณาลักษณะการเกิด ตัวอย่างอาหารและภาชนะอุปกรณ์ทางด้าน และการกระจายของโรคที่เกิดจากน้�ำและ เคมี ส่วนการปนเปื้อนของสารเคมีในอาหาร อาหารเป็นสื่อ และสภาพทางสุขาภิบาลของ ท�ำได้โดยใช้ชุดทดสอบด้านคุณภาพและ สถานประกอบการอย่างมีระบบ รวมถึง ความปลอดภัยของอาหาร. (อ. chemical ปัจจัยตา่ ง ๆ ที่มีอิทธพิ ลต่อการเปลีย่ นแปลง surveillance). การเกิด และการกระจาย แบ่งได้เป็น ๓ ประเภท คือ ๑) การเฝ้าระวังทางกายภาพ การเฝ้าระวังทางชีวภาพ น. การติดตามและ ๒) การเฝ้าระวังทางเคมี ๓) การเฝ้าระวงั ทาง ตรวจสอบการปนเปื้อนของเช้ือโรคในอาหาร ชีวภาพ. ภาชนะอปุ กรณส์ มั ผสั อาหาร และมือผ้สู ัมผสั การเฝ้าระวังทางสุขาภิบาลอาหาร น. การ อาหารในสถานประกอบการด้านอาหารตาม ติดตาม สังเกตและพิจารณาปัจจัยท่ีมีผลต่อ กลุ่มเป้าหมายที่ก�ำหนด เช่น ร้านอาหาร ความสะอาดปลอดภัยของอาหารอย่างมี แผงลอย โรงอาหารในสถาบัน โดยใช้การ ระบบ ซ่ึงมีผลมาจากสุขลักษณะของสถาน เก็บข้อมูลจากผลการตรวจตัวอย่างอาหาร ประกอบการด้านอาหาร การปนเปื้อนของ ภาชนะอปุ กรณ์ มือผสู้ มั ผัสอาหาร การตรวจ อาหาร ภาชนะอุปกรณ์ และสุขอนามัยของ ทางด้านแบคทีเรีย. (อ. biological ผู้สัมผัสอาหาร การเฝ้าระวังทางสุขาภิบาล surveillance). อาหาร ประกอบด้วยข้ันตอนการรวบรวม เรียบเรยี ง วิเคราะห์ แปลผลและการกระจาย การเฝ้าระวังทางวิทยาการระบาด น. ข้อมูล เพ่ือน�ำไปสู่การด�ำเนินการควบคุม กระบวนการด�ำเนินการที่เป็นระบบในการ ป้องกันที่มีประสิทธิภาพ ซึ่งแบ่งออกได้เป็น ติดตาม สังเกตและพินิจพิจารณาหาเหตุผล ๓ ประเภทคือ ๑) การเฝ้าระวังทางกายภาพ ทุกแงท่ กุ มมุ อย่างสมำ�่ เสมอและต่อเนอื่ ง เพ่ือ ๒) การเฝ้าระวังทางเคมี ๓) การเฝา้ ระวังทาง ให้รู้เท่าทันต่อการเปล่ียนแปลงของลักษณะ ชวี ภาพ. (อ. food surveillance). ของการเกดิ การกระจาย และปัจจยั กำ� หนด การเฝา้ ระวังพฤตกิ รรมสุขภาพ น. การติดตาม ของโรคภัย การบาดเจบ็ ภาวะหรือเหตกุ ารณ์ เฝ้าดู สังเกต หรือตรวจสอบพฤติกรรม ตา่ ง ๆ ทเ่ี กย่ี วข้องกบั สขุ ภาพของมนุษย.์ สุขภาพของบุคคล กลุ่มบุคคล อย่างเป็น ระบบและต่อเน่ืองเป็นระยะ น�ำมาตรวจ การเฝ้าระวังทางสาธารณสุข น. การจัดเก็บ การวิเคราะห์ และการแปลผลข้อมูลทาง สาธารณสุขที่ด�ำเนินการอย่างเป็นระบบและ กระทรวงสาธารณสขุ 81

การเฝา้ ระวงั โรค สอบและวิเคราะห์แนวโน้มสุขภาพของกลุ่ม การติดเช้ือท่ีเป็นปัญหา หรือที่มีเป้าหมาย เป้าหมายท่ีอาจเกิดขึ้นในอนาคต เพ่ือหา พเิ ศษ. แนวทางหรือมาตรการปอ้ งกนั ได้ทนั . การเฝ้าระวังโรคติดเชื้อในโรงพยาบาลอย่าง การเฝ้าระวังโรค น. การคน้ หา รวบรวมขอ้ มูล ตอ่ เน่ือง น. การติดตาม เกบ็ รวบรวม และ ทางสุขภาพและคาดการณ์สถานะสุขภาพ วิเคราะห์ข้อมูลการเกิดโรคติดเช้ือในโรงพยาบาล และปัจจัยอ่ืน ๆ ท่ีเกี่ยวข้องกับสุขภาพของ อยา่ งมีระบบและตอ่ เนือ่ ง. ประชากร โดยประกอบด้วยกิจกรรมทสี่ �ำคัญ การเฝ้าระวังและการเตอื นภยั น. การตดิ ตาม คือ การเก็บข้อมูล การประสานข้อมูล สถานการณ์อย่างต่อเน่ืองเป็นระบบ และ การวิเคราะห์ข้อมูล การประมวลผลเพื่อให้ สื่อสารเพ่ือแจ้งข้อมูลข่าวสาร การเตือนภัย ได้ข้อมูลท่ีสามารถน�ำไปเผยแพร่แก่ผู้ก�ำหนด อย่างมีประสิทธิภาพและทันต่อสถานการณ์ นโยบาย ประชาชน บคุ ลากรทางดา้ นสขุ ภาพ โดยประชาชนในพื้นที่เส่ียงภัยมีโอกาสและ เพื่อใช้ก�ำหนดนโยบาย วางแผน ด�ำเนินการ เวลาเพียงพอในการรับมือกับสาธารณภัย และประเมินผลการควบคุมป้องกันโรค. ทง้ั นี้ การแจ้งเตอื นภยั จะต้องด�ำเนินการผา่ น (อ. disease surveillance). องค์การ สถาบัน หรือบุคคลที่ได้รับมอบ การเฝ้าระวังโรคจากสิ่งแวดล้อม น. การเก็บ หมายเท่าน้ัน. (อ. surveillance and ข้อมูลท่ีได้จากการตรวจติดตามทางด้านส่ิง alarm). แวดล้อม หรือด้านชีวภาพ รวมทั้งผลที่ได้ การเฝ้าระวังสถานการณ์ น. การตดิ ตาม ตรวจ จากการส�ำรวจและการตรวจคัดกรองอย่าง สอบ และประเมนิ สถานการณใ์ นภาวะปรกติ เป็นระบบและต่อเน่ือง มีระบบวิเคราะห์ เพื่อการเตรียมความพร้อมในการตอบโต้ ข้อมูล แปลผล และการกระจายข้อมูล และการจดั การภาวะฉุกเฉนิ . ข่าวสารให้ผู้ท่ีเก่ียวข้องทราบ เพ่ือน�ำไปสู่ การเฝา้ ระวังสิง่ คุกคาม น. การติดตาม ตรวจสอบ การควบคุมปอ้ งกนั โรคตอ่ ไป. การเกิด การกระจาย และแนวโน้ม การเฝ้าระวังโรคติดเชื้อในโรงพยาบาล น. การเปล่ียนแปลงของส่ิงคุกคามที่อยู่ใน การตดิ ตาม เกบ็ รวบรวม วเิ คราะห์ แปลผล สิ่งแวดล้อมการท�ำงาน ในสถานประกอบ ข้อมูล และการรายงานการเกิดโรคติดเชื้อ กิจการที่เป็นภัยต่อคนงาน. (อ. hazardous ในโรงพยาบาลอย่างมีระบบและตอ่ เน่อื ง. surveillance). การเฝ้าระวังโรคติดเช้ือในโรงพยาบาลอย่าง การพ่นฟุ้งกระจาย น. การพ่นสารเคมีเพือ่ ลด เฉพาะเจาะจง น. การตดิ ตาม เก็บ รวบรวม ความหนาแนน่ ของยงุ อย่างรวดเรว็ โดยพน่ ให้ และวิเคราะห์ข้อมูลการเกิดโรคติดเชื้อใน สารเคมีกลายเป็นกลุ่มหมอกที่เต็มไปด้วย โรงพยาบาลตามความส�ำคัญ เช่น ในหน่วยงาน ละอองเลก็ มาก ขนาดไมเ่ กิน ๕๐ ไมโครเมตร. ท่ีมีความเสี่ยงสูงต่อการติดเช้ือ ในต�ำแหน่ง 82 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

การพยาบาลผูป้ ่วยทบ่ี ้าน การพยากรณ์โรค น. การทำ� นายการดำ� เนนิ โรค และกลุ่มคนในชุมชน โดยผสมผสานศาสตร์ หรือสิ่งที่จะเกิดข้ึนในลักษณะความน่าจะ ต่าง ๆ เชน เศรษฐศาสตร์ สังคมศาสตร์ เป็น โดยอ้างองิ จากขอ้ มลู ระบาดวิทยาคลินกิ ภูมิศาสตร์ และค�ำนึงถึงความต้องการด้าน ทเี่ กบ็ และประมวลอยา่ งเป็นระบบ. (อ. disease สขุ ภาพ สวสั ดกิ ารของชุมชน. forecasting). การพยาบาลตรวจรักษาพิเศษ น. การดูแล ผู้ป่วยที่ได้รับการตรวจรักษาด้วยวิธีพิเศษ การพยาบาล น. การดูแลและการช่วยเหลือ หรือใชเ้ คร่ืองมือพเิ ศษท่มี ีเทคโนโลยขี นั้ สงู . เมอ่ื เจบ็ ป่วย การฟน้ื ฟสู ภาพ การป้องกนั โรค การพยาบาลในชุมชน น. การพยาบาลที่มี และการส่งเสริมสุขภาพ รวมท้ังการช่วยเหลือ เป้าหมายในการด�ำรงสุขภาพและสุขภาวะ แพทย์กระท�ำการรักษาโรค ทั้งน้ี โดยอาศัย ของประชาชนหรือผู้ใช้บริการทุกระดับ หลกั วิทยาศาสตร์และศลิ ปะการผดงุ ครรภ์. ต้ังแต่บุคคล ครอบครัว ชุมชนและสังคม มีการจัดการหลากหลายรูปแบบ ขึ้นอยู่กับ การพยาบาลจิตเวชและชุมชน น. การดูแล นโยบายสุขภาพหรือสาธารณสุขของแต่ละ ส ่ ง เ ส ริ ม ใ ห ้ บุ ค ค ล มี สุ ข ภ า พ จิ ต ที่ ดี แ ล ะ หนว่ ยงาน. การป้องกันปัญหาสุขภาพจิต โดยการสร้าง การพยาบาลแบบองค์รวม น. การพยาบาลที่ เสริมความเข้มแข็งด้านจิตใจ และพัฒนา ดูแลบุคคลเป็นหน่ึงเดียวผสมผสานระหว่าง ทักษะการเผชิญปัญหา รวมทั้งการดูแลให้ รา่ งกาย จติ ใจ อารมณ์ สังคมและส่งิ แวดล้อม ผู้ป่วยได้รับการรักษาทางจิตโดยเร็วที่สุด มุ่งตอบสนองความต้องการของมนุษย์ ส นั บ ส นุ น ใ ห ้ ผู ้ ป ่ ว ย ไ ด ้ รั บ ก า ร รั ก ษ า ที่ ดี ในเรื่องภาวะสุขภาพการพยาบาลแบบองค์รวม ให้อาการทุเลาโดยเร็ว รวมท้ังการเตรียม เปน็ สว่ นส�ำคัญของการปฏิบตั ิการพยาบาล. ผูป้ ว่ ยและผเู้ ก่ียวข้อง เพื่อสนับสนุนการกลบั การพยาบาลปฐมภมู ิ น. การใหบ้ รกิ ารพยาบาล ส่สู ังคมของผปู้ ่วยทางจติ . ด่านแรก เน้นการมีความสัมพันธภาพที่ดีกับ ชุมชนจนเป็นสื่อในการน�ำความรู้และน�ำ การพยาบาลจิตเวชและสุขภาพจิต น. การ บริการพยาบาลที่มีคุณภาพไปสู่ประชาชน ดูแลผู้ใช้บริการด้านจิตเวชและสุขภาพจิต เป็นการดูแลที่มิได้มุ่งเน้นด้านการรักษา ครอบคลุมการตรวจรักษาพยาบาล การ เฉพาะโรค แต่ครอบคลุมการดูแลบุคคล สร้างเสริมสุขภาพ การป้องกันโรค และการ ครอบครวั และชมุ ชน. ฟื้นฟูสมรรถภาพ ส�ำหรับผู้มีสุขภาพจิตดี การพยาบาลผู้ป่วยท่ีบ้าน น. การบริการ กลุ่มเสี่ยง ผู้มีปัญหาสุขภาพจิต และผู้ป่วย สุขภาพส�ำหรับบุคคล ผู้ป่วย และครอบครัว โรคจติ . โดยพยาบาลใช้ท่ีอยู่อาศัย บ้านของบุคคล การพยาบาลชมุ ชน น.การดแู ลดา้ นสาธารณสุข และการพยาบาลเพ่ือส่งเสริมและธ�ำรงไว้ซึ่ง สุขภาพอนามัยของประชาชนท่ีให้การดูแล ประชาชนในชุมชนทง้ั ระดบั บุคคลครอบครัว กระทรวงสาธารณสุข 83

การพยาบาลผปู้ ่วยแบบประคับประคอง และผู้ป่วย เป็นสถานที่ให้บริการสุขภาพ การพยาบาลเวชปฏิบัติ น. การพยาบาล ให้การดูแล ช่วยเหลือ สนับสนุน ส่งเสริม ที่ประกอบไปด้วยความรู้ ความสามารถ ฝึกทักษะ สอน ให้ค�ำแนะน�ำแก่ผู้ป่วยและ สมรรถนะ และทักษะ ในการปฏิบัติงาน ครอบครัวให้มีความสามารถในการดูแล อย่างมีความช�ำนาญการในด้านการรักษา ตนเอง ป้องกันภาวะแทรกซ้อนและฟื้นหาย โรคเบื้องต้น และการปฏิบัติทางคลินิก จากความเจ็บป่วย เพื่อช่วยให้ผู้ป่วยกลับสู่ ในขอบเขตท่ีกว้าง รวมท้ังการตัดสินใจทาง ภาวะสุขภาพดี หรือใกล้เคียงกับภาวะปรกติ คลินิกท่ีมีความซับซ้อน ซึ่งคุณลักษณะของ มากที่สุด สามารถใช้ชีวิตได้ตามปรกติ หรือ การปฏิบัตินั้น ๆ ข้ีนอยู่กับบริบทของแต่ละ ใกล้เคียงปรกติได้ตามศักยภาพ สามารถพึ่ง ประเทศ. ตนเองได้ภายใต้บริบทและสภาพแวดล้อม ของครอบครัว โดยมีครอบครัวร่วมให้ การพยาบาลเวชปฏิบัติชมุ ชน น. การกระท�ำ การดูแลช่วยเหลือตามความจ�ำเป็น มีเครือข่าย ท่ีผสมผสานการรักษาโรคเบื้องต้นและ ติดต่อกับเจ้าหน้าที่ได้ตลอดเวลาเมื่อเกิด การพยาบาลหรือการบริหารจัดการที่มุ่งเน้น ภาวะฉุกเฉินหรืออันตราย ตลอดจนพัฒนา การส่งเสริมสุขภาพ การป้องกันโรค และ ศักยภาพชุมชนให้สามารถเป็นแหล่งประโยชน์ การดูแล แก่บุคคล ครอบครัว และชุมชน ดา้ นสขุ ภาพส�ำหรับสมาชกิ ได้. ที่มีปัญหาสุขภาพหรือมีความเส่ียงต่อการ การพยาบาลผู้ป่วยแบบประคับประคอง น. เกิดปัญหาสุขภาพที่ส�ำคัญของพื้นที่หรือของ การดูแลเพื่อท�ำให้ผู้ป่วยและครอบครัว ประเทศ. ที่ก�ำลังเผชิญหน้ากับความเจ็บป่วยที่คุกคาม ชีวิตมีคุณภาพชีวิตท่ีดีข้ึน ผ่านกระบวนการ การพยาบาลเวชปฏบิ ตั อิ าชีวอนามัย น. การ ป้องกันและบรรเทาความทุกข์ทรมาน ด้วย พยาบาลท่ีเน้นการสร้างเสริมสุขภาพ การ การค้นหา ประเมิน และให้การรักษาภาวะ ป้องกันโรคและส่ิงคุกคามสุขภาพ การรักษา เจบ็ ปวดของผู้ป่วย รวมไปถึงปัญหาดา้ นอ่ืน ๆ พยาบาลเบ้ืองต้น และการฟื้นฟูสุขภาพ ท้ังร่างกาย จิตใจ สังคม และจิตวิญญาณ ท่ีเก่ียวเนื่องกับการท�ำงานในกลุ่มคนท�ำงาน ตั้งแตเ่ ริ่มต้น จวบจนถงึ วาระสดุ ท้ายของชีวิต. เพื่อป้องกันการบาดเจ็บ การเจ็บป่วยจาก การท�ำงาน และจากสิ่งแวดลอ้ มการท�ำงาน. การพยาบาลผู้ป่วยภาวะเร้ือรัง น. การดูแล การพยาบาลสาธารณสขุ น. การปฏิบัติเก่ียวกับ ผู้ป่วยที่อยู่ในภาวะท่ีไม่สามารถกลับสู่ภาวะ การส่งเสริมสุขภาพและการปกป้องสุขภาพ ปรกติ เช่น มีการเปลี่ยนแปลงอย่างถาวร ของประชากรโดยใช้ความรู้จากศาสตร์ มีความเสื่อมจากโรคสะสม มีความบกพร่อง ทางการพยาบาล ทางสงั คม และการสาธารณสุข ต้องอาศัยส่ิงแวดล้อมทั้งหมดของบุคคล มีจุดเน้นท่ีสุขภาพของประชากรด้วยเป้าหมาย เพื่อสนับสนุนและดูแลตนเอง ธ�ำรงไว้ซ่ึง ของการส่งเสริมสุขภาพ การป้องกันโรคและ การท�ำหน้าท่ีและป้องกันภาวะทุพพลภาพ ความพิการ การช้ีแนะผลักดัน การพัฒนา ทีอ่ าจเกดิ เพม่ิ ขึ้น. เชิงนโยบาย และการวางแผน ด้วยมุมมอง 84 พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

การพฒั นาเมืองสมุนไพร หลายระดับเกี่ยวกับสุขภาพและความเป็น การพัฒนาคุณภาพสถานพยาบาล น. การ ธรรมทางสงั คม. จัดการผ้ปู ่วย ผูม้ สี ว่ นร่วม การลดความเสีย่ ง การพยาบาลอาชีวอนามยั น. การปฏิบัตกิ าร ในการรักษาพยาบาล เพื่อให้โรงพยาบาล พยาบาลท่ีเก่ียวข้องกับการจัดบริการด้าน และการให้บริการได้มาตรฐาน ซึ่งจะต้อง สุขภาพและความปลอดภัยให้แก่คนท�ำงาน ผ ่ า น ก า ร ป ร ะ เ มิ น รั บ ร อ ง คุ ณ ภ า พ จ า ก โดยในการปฏิบัติงานจะมุ่งเน้นการสร้างเสริม คณะกรรมการพัฒนาสถานพยาบาล ท้ังน้ี สุขภาพ การป้องกันโรคและการบาดเจ็บ สถานพยาบาลจะต้องเตรียมตัวประเมินและ การป้องกันอันตรายจากสิ่งคุกคามสุขภาพ พัฒนาตนเอง รวมทั้งยินดีให้มีการเยี่ยม ในการท�ำงาน รวมทั้งการปฐมพยาบาล สำ� รวจจากภายนอก. การรักษาพยาบาล ตลอดจนการฟื้นฟู สุขภาพของผู้ปฏิบัติงานเพ่ือให้สามารถกลับ การพัฒนางานประจ�ำสู่งานวิจัย น. ๑. การ ไปปฏบิ ัติหนา้ ท่ีตามปรกติได้ตอ่ ไป. สร้างความรู้จากงานประจ�ำ โดยใช้งานวิจัย การพลิก น. การเปล่ียนท่าให้หันไปอีกด้าน เป็นเคร่ืองมือในการสร้างองค์ความรู้ แต่ หนง่ึ . (อ. turning). เป้าหมายส�ำคัญไม่ได้อยู่ท่ีผลของการวิจัย การพัฒนา น. ระดับความส�ำเร็จการพัฒนา หากแต่อยู่ที่การพัฒนางานประจ�ำให้ดีขึ้น ระบบบริการ ๔ ข้ันตอน คือ ข้ันตอนท่ี ๑ กว่าเดิม. ๒. เคร่ืองมือส�ำคัญท่ีใช้ในการหา มีคณะกรรมการ/ผู้เชี่ยวชาญของเครือข่าย ค�ำตอบให้กับปัญหาในงานประจ�ำ โดยการ บริการตามกลุ่มบริการ ขั้นตอนท่ี ๒ มีการ คิดและทบทวนปัญหา เพื่อหาทางแก้ไขและ วิเคราะห์ปัญหาในแต่ละกลุ่มบริการที่เป็น พัฒนางานประจ�ำให้ดีขึ้น. [อ. routine to ส่วนขาดของสถานบริการสุขภาพแต่ละ research (R2R)]. ระดับและเชื่อมโยงกับเครือข่ายบริการ ข้ันตอนท่ี ๓ มกี ารจดั ทำ� แผนพัฒนาศกั ยภาพ การพัฒนาบคุ ลากร น. กระบวนการเสรมิ สรา้ ง ระบบบริการโดยความเห็นชอบจากคณะ ให้บุคลากรมีความรู้ความสามารถ ความ กรรมการ/ผู้เช่ียวชาญจากเครือข่ายบริการ เข้าใจ ตลอดจนศักยภาพ อนั จะเป็นผลใหก้ าร สขุ ภาพ ข้นั ตอนท่ี ๔ มกี ารบริหารจดั การให้ ปฏบิ ตั ิงานมีประสิทธิภาพย่ิงขึ้น. เป็นไปตามแผนพัฒนาระบบบริการสุขภาพ (Service Plan). การพัฒนาเมอื งสมุนไพร (พท.) น. มาตรการ การพัฒนาคุณภาพการบริหารจัดการภาครัฐ ในการพัฒนาสมุนไพรอย่างครบวงจรต้ังแต่ น. แนวทางพัฒนาองค์กรให้มีประสิทธิภาพ ต้นน้�ำ กลางน้�ำ และปลายน้�ำ ท้ังการปลูก สูง (high performance organization) สมนุ ไพร การแปรรปู และการทำ� ผลติ ภัณฑ์ที่ ซึง่ บ่งบอกถึงการเป็นองค์กรทมี่ คี ณุ ภาพ. น�ำไปใช้ประโยชน์ได้อย่างหลากหลาย โดยมี แผนพัฒนาเป็นเมอื งสมนุ ไพร (Herbal City) สร้างมูลค่าทางเศรษฐกิจและสร้างการเติบโต ของชุมชนอย่างย่ังยืน ตามแผนแม่บทแห่งชาติ ว่าด้วยการพัฒนาสมุนไพรไทย ฉบับที่ ๑ พ.ศ. ๒๕๖๐-๒๕๖๔. กระทรวงสาธารณสขุ 85

การพฒั นาระบบการควบคมุ ภายใน การพัฒนาระบบการควบคมุ ภายใน น. การพัฒนา ชีวิตของท้ังผู้ป่วยและครอบครัวซ่ึงเผชิญหน้า กระบวนการภายในองค์กรเพื่อน�ำไปปฏิบัติ กับโรคที่คุกคามต่อชีวิต (life–threatening โดยคณะกรรมการ ผู้บริหาร และเจ้าหน้าที่ illness) ดีขึ้น ไม่ว่าจะเป็นโรคใด โดยเน้น ในหน่วยงานร่วมกันก�ำหนดขึ้น เพื่อให้ม่ันใจ การดูแลรักษาอาการท่ีท�ำให้ทุกข์ทรมาน ได้ในระดับหน่ึงว่าหากปฏิบัติตามกระบวนการ ทั้งอาการเจ็บป่วยทางกาย ปัญหาทางจิตใจ เหลา่ น้ีแลว้ องค์กรจะสามารถบรรลุวัตถุประสงค์ สังคม และจิตวิญญาณ แบบองค์รวม มุ่งให้ ตามท่ีตอ้ งการ. ความสุขสบายแก่ผู้ป่วย ช่วยลดความทุกข์ ทรมานจากความปวดครอบคลุมถึงจิต การพัฒนาระบบบริการและหน่วยงานสาธารณสุข วิญญาณ และตระหนักถึงการตายอย่างสม ในส่วนภูมภิ าค น. การพัฒนาระบบบรหิ าร ศักด์ิศรีของความเป็นมนุษย์ (dignified จัดการเครือข่ายบริการสุขภาพ โดยมีกลไก death) รวมถึงการดูแลครอบครัวท่ีมีผู้ป่วย ความร่วมมือและช่วยเหลือกันระหว่าง อยู่ในระยะสุดทา้ ยและหลงั เสยี ชีวติ แล้ว. สถานบริการสุขภาพในการบริหารจัดการ การพัฒนาระบบบริการสุขภาพ ระบบบริการ ระบบบริการ ให้สามารถเช่ือมโยงระบบ ปฐมภมู ิและสุขภาพอำ� เภอ น. การพฒั นา บริการสุขภาพทุกระดับตามแผนบริการ และจัดระบบบริการสุขภาพเพ่ือบริการ สุขภาพไดอ้ ย่างมปี ระสิทธิภาพ เกดิ ประโยชน์ สาธารณสุขแบบผสมผสาน (integrated สูงสดุ แก่ผูร้ ับบรกิ าร เรียกยอ่ วา่ พบส. health care) ทั้งด้านการรักษาพยาบาล เบ้ืองต้น การส่งเสริมสุขภาพ ป้องกันโรค การพัฒนาระบบบริการสุขภาพ ๕ สาขาหลัก และการฟนื้ ฟูสภาพ เนน้ การใหบ้ รกิ ารเชิงรกุ น. การพัฒนาและจัดระบบบริการสุขภาพ ให้แก่กลุ่มท่ีเป็นกลุ่มเส่ียงและประชาชน การพัฒนาระบบบริการผู้ป่วยใน ๕ สาขา ท่ัวไป มีเป้าหมาย ๑) เพ่ือพัฒนาบริการ หลัก คือ ศัลยกรรม สูติกรรม อายุรกรรม สุขภาพองค์รวมในด้านส่งเสริมสุขภาพ กุมารเวชกรรม และศัลยกรรมออร์โทพีดิกส์ ปอ้ งกันโรค และการฟนื้ ฟูสภาพ ทีโ่ รงพยาบาล โดยมีเป้าหมาย ๑) เพ่ือลดความแออัด แม่ข่ายและขยายบริการลงสู่ระดับปฐมภูมิ ของโรงพยาบาลระดับตติยภูมิและทุติยภูมิ เกิดความต่อเนื่องในการดูแลประชาชน ๒) เพ่ิมศักยภาพของหน่วยบริการในระดับ ๒) เพ่ือลดความแออัดของผู้รับบริการใน ทุติยภูมิให้มีศักยภาพดูแลรักษาผู้ป่วยได้ โรงพยาบาลและประชาชนให้เข้าถึงบริการ มากข้ึน รวมถึงให้หน่วยปฐมภูมิมีบทบาท ขั้นพืน้ ฐานแบบใกลบ้ า้ น ใกลใ้ จ ๓) ลดอตั รา ในการส่งเสริมป้องกันโรคที่พบบ่อยใน ๕ ป่วยจากโรคท่ีสามารถป้องกันได้ด้วยการ สาขาหลัก ๓) เพ่ือลดการส่งต่อและรับการ ส่งเสริมสุขภาพ ๔) ลดภาวะแทรกซ้อน สง่ กลับผูป้ ว่ ยทีพ่ น้ ระยะวิกฤติ. ในผู้ป่วยโรคเบาหวาน ความดันโลหิตสูง ผู้พิการทางการเคล่ือนไหว ๕) เพื่อสร้าง การพัฒนาระบบบริการสุขภาพสาขาการดูแล ระบบเครือขา่ ยบรกิ ารระดับอ�ำเภอ สนับสนุน ผปู้ ว่ ยแบบประคบั ประคอง น. การพฒั นา วิชาการและการส่งตอ่ . และจัดระบบบริการสุขภาพท่ีให้การดูแล ผู้ป่วยระยะสุดท้าย มุ่งที่จะท�ำให้คุณภาพ 86 พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

การพัฒนาระบบบรกิ ารสุขภาพสาขาโรคมะเร็ง การพัฒนาระบบบริการสุขภาพสาขาการรับ อย่างเสมอภาคทุกเครือข่าย ๔) เพื่อพัฒนา บรจิ าคและปลกู ถา่ ยอวัยวะ น. การพฒั นา ขีดความสามารถของสถานบริการสุขภาพให้ และจัดระบบบริการสุขภาพด้านการรับ สามารถรองรับการปลูกถ่ายไตและเป็นศูนย์ บริจาคและปลูกถ่ายอวัยวะและเป็นศูนย์ รบั บริจาคอวยั วะ. ความเช่ียวชาญที่ ๕ ของการพัฒนาระบบ การพัฒนาระบบบริการสุขภาพสาขาทารก บรกิ ารสขุ ภาพ เพือ่ วางรากฐานระบบการรับ แรกเกดิ น. การพฒั นาและจดั ระบบบรกิ าร บริจาคและผ่าตัดปลูกอวัยวะ พัฒนา สุขภาพเพ่ือให้บริการแก่ทารกแรกเกิด ศักยภาพและประสิทธิภาพการรักษาโดยวิธี ในประเด็นท่ีจ�ำเป็นเร่งด่วน ๔ ประเด็นหลัก ปลูกถ่ายอวัยวะ ส่งผลให้ผู้ป่วยมีคุณภาพ ได้แก่ ๑) ทารกเกิดก่อนก�ำหนด (อายุครรภ์ ชีวิตที่ดีข้ึน สามารถด�ำรงชีวิตได้ใกล้เคียง นอ้ ยกว่า ๓๗ สปั ดาห)์ หรอื ทารกเกิดท่ีมีน้�ำ ปรกติมากที่สุด ทั้งยังเป็นการรักษาที่ลดค่า หนักแรกเกิดนอ้ ยกวา่ ๒,๕๐๐ กรัม ทุกอายุ ใช้จ่ายในระยะยาว. ครรภ์ (low birth weight) ๒) ทารกแรกเกิด ที่มีโรคหัวใจพิการแต่ก�ำเนิด (ต้องได้รับ การพัฒนาระบบบริการสุขภาพสาขาตา น. การรักษาโดยการผ่าตัด หรือการรักษาแบบ การพัฒนาและจัดระบบบริการสุขภาพเพ่ือ ประคับประคอง) ทารกมีความพิการแต่ ให้ประชาชนไทยมีสขุ ภาพตาทีด่ ี มเี ป้าหมาย ก�ำเนิดด้านอื่นโดยเฉพาะท่ีต้องรักษาด้าน ๑) เพื่อลดอัตราตาบอดในประเทศไทย ศัลยกรรม ๓) ภาวะพร่องออกซิเจนในทารก ๒) เพื่อลดระยะเวลารอคอยผา่ ตดั ตอ้ กระจก แรกเกดิ (birth asphyxia) ๔) การจดั ระบบ ของผู้ป่วย ๓) ประชาชนสามารถเข้าถึง การรับและส่งต่อทารกแรกเกิดระหว่าง บริการทางจักษุทั้งการคัดกรอง รักษา สถานบรกิ ารให้ได้มาตรฐาน. สง่ เสริม ป้องกัน รวมถึงฟื้นฟใู นสถานบรกิ าร การพัฒนาระบบบริการสุขภาพสาขาแพทย์ ทุกระดับตามเกณฑ์มาตรฐาน ๔) ลดการ แผนไทยและผสมผสาน น. การพฒั นาและ ส่งต่อโรคทางจักษุออกนอกเครือข่ายบริการ จัดระบบบริการสุขภาพโดยใช้กระบวนการ สขุ ภาพ. ทางการแพทย์แผนไทยเกี่ยวกับการตรวจ วินิจฉัย บ�ำบัด หรือป้องกันโรค หรือการ การพัฒนาระบบบริการสุขภาพสาขาไต น. ส่งเสริมและฟื้นฟูสุขภาพของมนุษย์หรือสัตว์ การพัฒนาและจัดระบบบริการสุขภาพด้าน การผดุงครรภ์ การนวดไทย และหมายรวม การตรวจวินิจฉัย บ�ำบัด รักษา การส่งเสริม ถึงการเตรียมการผลิตยาแผนไทย ประดิษฐ์ ปอ้ งกัน การชะลอความเส่ือมของไต รวมถงึ อุปกรณ์ และเคร่ืองมือทางการแพทย์ การส่งต่อและการประเมินผลการก�ำกับติดตาม โดยอาศัยความรู้หรือต�ำราที่ได้ถ่ายทอดและ ดูแลอย่างต่อเนื่องในผู้ป่วยโรคไตเรื้อรัง สบื ตอ่ กันมา รวมถงึ การแพทยแ์ บบผสมผสาน ทุกระยะ มีเป้าหมายดังน้ี ๑) เพื่อลดปัจจัย คอื การแพทยท์ างเลอื กรวมกบั การแพทยห์ ลัก. เส่ียงและคัดกรองการเกิดโรคไตในประชากร การพัฒนาระบบบริการสุขภาพสาขาโรคมะเร็ง ที่เป็นกลุ่มเส่ียง ๒) เพ่ือชะลอการเสื่อม ของไตในผู้ป่วยไตเรื้อรังทุกระยะ ๓) เพื่อให้ ประชาชนเข้าถึงบริการโรคไตท่ีมีคุณภาพ กระทรวงสาธารณสุข 87

การพัฒนาระบบบรกิ ารสขุ ภาพสาขาโรคไม่ติดตอ่ น. การจัดระบบบริการสุขภาพด้านโรคมะเร็ง โอกาสเส่ียงต่อโรคหัวใจและหลอดเลือด เพื่อให้ประชาชนได้รับบริการด้านโรคมะเร็ง และตรวจสุขภาพช่องปากปีละ ๑ คร้ัง อย่างท่ัวถึงและเท่าเทียมกัน โดยพัฒนา ตามศักยภาพของเครือข่ายบริการ. ระบบบริการสุขภาพด้านโรคมะเร็งทั้งหมด การพัฒนาระบบบริการสุขภาพสาขาโรคหัวใจ ๗ ด้าน ประกอบด้วย ๑) การป้องกันและ น. การจัดระบบบริการเพ่ือแก้ไขปัญหาให้ การรณรงค์เพ่ือลดความเส่ียง (primary อัตราการเสียชีวิตและการเจ็บป่วยโรคหัวใจ prevention) ๒) การตรวจคัดกรองและ ลดลง เน้นการดูแลผู้ป่วยในลักษณะของ วินิจฉัยมะเร็งระยะต้น (early diagnosis) เครือข่ายบริการ มีภารกิจหลัก ๕ ประการ ๓) การตรวจวินจิ ฉัย (diagnosis) ๔) การดูแล ได้แก่ ๑) เครือข่ายโรคกล้ามเนื้อหัวใจตาย รักษาโรคมะเร็ง (treatment) ๕) การรักษา เฉียบพลัน ๒) เครือข่ายโรคกล้ามเน้ือหัวใจ เพอื่ ประคับประคองผ้ปู ่วย (palliative care) ขาดเลือด ๓) ระบบการรักษาผู้ป่วยหัวใจ ๖) สารสนเทศโรคมะเร็ง (cancer informatics) ล้มเหลว ๔) งานผ่าตัดหัวใจแบบเปิด ๗) การวจิ ยั ด้านมะเร็ง (cancer research). ๕) การจัดต้ังคลินิกการให้ยาต้านการแข็งตัว การพัฒนาระบบบริการสุขภาพสาขาโรค ของเลอื ด. ไมต่ ดิ ต่อ น. การพฒั นาและจดั ระบบบรกิ าร การพัฒนาระบบบริการสุขภาพสาขาสุขภาพจิต สุขภาพเพื่อการดูแลโรคไม่ติดต่อเร้ือรังท่ี และจติ เวช น. การจดั ระบบบริการสุขภาพ สามารถป้องกันได้ (โรคเบาหวาน โรคความ เพื่อการดูแลสุขภาพจิตและผู้ป่วยทางจิตเวช ดันโลหิตสูง โรคปอดอุดก้ันเรื้อรัง โรคหลอด โดยมุ่งเนน้ การเข้าถงึ บรกิ าร และการดูแลรกั ษา เลือดสมอง) การด�ำเนินงานประกอบด้วย อยา่ งต่อเนื่อง มีเป้าหมายดงั น้ี ๑) ประชาชน ๔ กิจกรรมหลัก ได้แก่ ๑) การคัดกรอง ทุกกลุ่มวัยเข้าถึงบริการสุขภาพจิตและจิตเวช เบาหวาน ความดันโลหิตสูง ในประชาชน ที่มคี ุณภาพ ๒) พัฒนาระบบการสง่ ตอ่ ผ้ปู ่วย อายุ ๑๕ ปขี น้ึ ไป และไม่มีประวตั ิว่าเป็นโรค จิตเวช  ลดการส่งต่อออกนอกเขตสุขภาพ ในสถานบริการระดับปฐมภูมิ ตามแนวทาง ๓) ควบคมุ อตั ราการฆ่าตวั ตายของประชากรไทย ซ่ึงผลการคัดกรองสามารถแบ่งออกได้เป็น ไม่เกิน ๖.๕ ต่อประชากร ๑๐๐,๐๐๐ คน กลุ่ม ๆ ได้แก่ กลุ่มปรกติ กลุ่มเส่ียงสูง ๔) ใหค้ นไทยมคี วามสขุ (ประเมินโดยดัชนีชี้วดั กลุ่มสงสัย กลุ่มป่วยรายใหม่ ๒) กลุ่มป่วย ความสุขคนไทย ๑๕ ขอ้ ). เบาหวาน ความดนั โลหติ สูง ให้การดแู ลรกั ษา การพัฒนาระบบบริการสุขภาพสาขาสุขภาพ ติดตามอย่างต่อเนื่อง พร้อมให้ค�ำปรึกษา ชอ่ งปาก น. การจัดระบบบริการสขุ ภาพให้ ปรับเปลี่ยนพฤติกรรม สนับสนับสนุน เกิดการด�ำเนินงานทันตสาธารณสุขอย่างมี การจัดการตนเอง และควบคุมปัจจัยเส่ียง ประสิทธิภาพ เพ่ิมประสิทธิภาพการจัด ร่วม ๓) คัดกรองภาวะแทรกซ้อน (ตา ไต บรกิ ารสง่ เสริมสุขภาพ ปอ้ งกนั โรคและรกั ษา เท้า) ในผู้ป่วยเบาหวาน และคัดกรองไต ทางทนั ตกรรมในทกุ กลุ่มวยั มเี ป้าหมายดังน้ี ในผู้ป่วยความดันโลหิตสูง และส่งต่อ ๑) ลดโรคทางทันตกรรม เพิ่มจดุ บริการท้ังใน พบแพทย์ผู้เช่ียวชาญในรายที่ผิดปรกติ เพ่อื ให้การดแู ลรักษาที่เหมาะสม ๔) ประเมิน 88 พจนานกุ รมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

การพาความร้อน เขตเมอื งและชนบท ๒) ลดระยะเวลารอคอย ในเชิงสหวิทยาการ โดยสัมพันธ์กับศาสตร์ ในการรับบริการทันตกรรมท่ีไม่ซับซ้อน ด้านอื่น เช่น สังคมศาสตร์ วิทยาศาสตร์ ๓) เพิ่มการเข้าถึงบริการสุขภาพช่องปาก การแพทย์ เศรษฐศาสตร์ จิตวทิ ยา พฤติกรรม โดยขยายบริการสุขภาพช่องปากระดับปฐมภูมิ ศาสตร์ เพอ่ื ใหก้ จิ การด้านสาธารณสขุ พฒั นา ในโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพต�ำบลให้ทั่วถึง ไปอย่างมีระบบ และสามารถแก้ไขปัญหา ๔) พัฒนาระบบข้อมูลทันตสาธารณสุข สาธารณสขุ อยา่ งมีประสทิ ธิภาพ. ๕) จัดท�ำแผนพัฒนาระบบบริการสุขภาพ การพัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี น. ช่องปาก รวมทั้งการพัฒนาศักยภาพ/ การเพ่ิมพูนความรู้และความสามารถทาง การผลิต/กระจายอตั รากำ� ลงั คน (ทันตบคุ ลากร) วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีเพื่อยกระดับ ในหน่วยบริการทุกระดับให้เพียงพอและ ความสามารถทางการผลิตและการบริการ ครอบคลมุ . ตลอดจนระดับฐานะทางเศรษฐกิจและ การพัฒนาระบบบริการสุขภาพสาขาอุบัติเหตุ สังคมของประเทศ รวมถึงการพัฒนา และฉุกเฉิน น. การจัดระบบบรกิ ารสขุ ภาพ ขีดความสามารถในการรับและถ่ายทอด เพ่ือแก้ไขปัญหาการเสียชีวิตจากอุบัติเหตุ เทคโนโลยีทั้งภายในประเทศและจากต่าง ต่าง ๆ โดยเฉพาะด้านอุบัติเหตุจราจร ประเทศเพือ่ การพัฒนาประเทศในทุกด้าน. โดยมีมาตรการหลักในการให้บริการ ดังนี้ การพฒั นาหลักสูตร น. การปรบั ปรุงหลกั สตู ร ๑) มีระบบการเก็บฐานข้อมูลผู้บาดเจ็บ เดิมท่ีมีอยู่แล้วให้ดีข้ึน หรือเป็นการจัดท�ำ เพื่อน�ำมาพัฒนาระบบการให้บริการ ๒) จัด หลักสูตรขึ้นมาใหม่โดยไม่มีหลักสูตรเดิมอยู่ โครงสร้างเครือข่ายการให้บริการและ ก่อนเลย. (อ. curriculum development). มีคณะกรรมการเครือข่ายการบาดเจ็บ การพันผ้ายืดพเิ ศษ น. การพันแผลดว้ ยผ้ายืดท่ี เพื่อกำ� หนดทศิ ทางและพัฒนาและการลงทุน มีความยืดหยุ่นดี มีขนาดแตกต่างกัน กว้าง ๓) มีระบบการดูแลผู้บาดเจ็บก่อนถึง ๑, ๒, ๓, ๔, ๖ นิ้ว เปน็ ตน้ การเลือกใช้ข้ึนอยู่ โรงพยาบาล (pre-hospital) ๔) การดูแล กับขนาดของอวัยวะท่ีบาดเจ็บ ขนาดของผ้า ผบู้ าดเจ็บในเครอื ข่ายบริการ เน้น ๒ เรอ่ื งที่ ที่พอเหมาะคือ เมื่อพันแล้วขอบของผ้า เปน็ สาเหตุการตาย คือ ๔.๑ เครือขา่ ยการให้ ควรกว้างกว่าขอบบาดแผลอยา่ งน้อย ๑ น้วิ . บริการผู้บาดเจ็บสมองระดับความรุนแรง (อ. elastic bandage). ปานกลางถึงระดับรุนแรง (moderate to การพาความร้อน น. การถ่ายโอนความร้อน severe head injury) ๔.๒ เครือข่าย ผ่านของไหล โดยโมเลกุลของไหลเมื่อได้รับ การดูแลผู้บาดเจ็บหลายระบบ (multiple ความร้อนจะขยายตัวและเคลื่อนท่ีสูงขึ้น trauma) ๕) ระบบฟื้นฟูผู้บาดเจ็บเมื่อพ้น เนื่องจากแรงลอยตัวพร้อมทั้งพาความร้อน ภาวะวกิ ฤต.ิ ไปดว้ ย. (อ. heat convection). การพัฒนาระบบสาธารณสุข น. การศึกษา ค้นคว้า และวิจัยกิจการด้านสาธารณสุข กระทรวงสาธารณสุข 89

การพสิ จู นค์ วามถูกตอ้ ง การพิสูจน์ความถูกต้อง น. การตรวจสอบข้อ สถานพยาบาลมี ๒ ประการ ดังนี้ ๑) ผู้รับ เท็จจริงหรือความถูกต้องของสิ่งใดสิ่งหนึ่ง. อนุญาตหรือผู้ด�ำเนินการสถานพยาบาล (อ. verifying). ขาดคุณสมบัติหรือมีลักษณะต้องห้ามตาม มาตรา ๑๗ หรือมาตรา ๒๕ แล้วแต่กรณี การพ่ึงตนเองภายใต้บริบทของการส่งเสริม ๒) ผู้รบั อนญุ าตหรอื ผู้ด�ำเนินการสถานพยาบาล สุขภาพ น. กจิ กรรมทีด่ �ำเนนิ การโดยบคุ คล ไม่ด�ำเนินการให้ถูกต้องภายในระยะเวลา ท่ัวไป เช่น ผู้ประกอบวิชาชีพอื่นท่ีมิใช่ด้าน ท่ีผู้อนุญาตมีค�ำสั่งปิดสถานพยาบาลช่ัวคราว สุขภาพ ในการระดมทรัพยากรท่ีจ�ำเป็น ตามมาตรา ๕๐. ส�ำหรับการส่งเสริม บ�ำรุงรักษา หรือฟื้นฟู การเพมิ่ ความสามารถ น. การด�ำเนินกิจกรรม สุขภาพของปจั เจกบคุ คลหรือชมุ ชน. (อ. self ในลักษณะภาคีร่วมกับปัจเจกบุคคลหรือ help). กลุ่มต่าง ๆ เพื่อท�ำให้มีอ�ำนาจเพิ่มขึ้น โดยระดมทรัพยากรบุคคลและวัตถุต่าง ๆ การพึ่งพาตนเองด้านสุขภาพ น. ขีดความ เพือ่ ส่งเสริมและปอ้ งกนั สุขภาพ. (อ. enabling). สามารถในการแก้ปัญหาด้านสุขภาพด้วย การเพ่มิ พนู น. การท�ำให้สูงข้ึน ปรับปรงุ คุณภาพ ตนเอง การจัดการดูแลตนเอง ท้ังการมีชีวิต ทีด่ ีอยแู่ ลว้ ให้ดีย่งิ ขึ้น. (อ. enhancing). ความเป็นอยู่ ท่ีท�ำให้สุขภาพแข็งแรง การ การเพิ่มอ�ำนาจด้านสุขภาพ น. กระบวนการ ป้องกันโรคภัยไข้เจ็บ และการดูแลรักษา ที่ท�ำให้ประชาชนมีอ�ำนาจมากขึ้นในการ ตนเองในครอบครวั และในชมุ ชน. ตัดสินใจและด�ำเนินกิจกรรมต่าง ๆ ท่ีมี ผลกระทบต่อสุขภาพของตนเอง. (อ. การเพาะตัวอย่างโดยตรง น. การเพาะตวั อย่าง empowerment for health). ลงในอาหารเลี้ยงเชื้อโดยตรงในสัดส่วนที่ เหมาะสมหลังจากบ่มดูว่ามีเชื้อข้ึนหรือไม่. (อ. direct inoculation). การเพาะเล้ียงเซลล ์ น. การเลย้ี งเซลลโ์ ดยการ การแพทย์ น. ศาสตร์ของการวินิจฉัย บ�ำบัด แยกเซลลช์ นดิ เดย่ี วจากสง่ิ มีชีวติ หน่งึ มา แลว้ รักษา หรือป้องกนั โรค โดยมุ่งหมายใหม้ นษุ ย์ เล้ียงเพิ่มจ�ำนวนของเซลล์โดยการควบคุม บรรเทาจากอาการทุกข์ทรมานที่เป็นอยู่ สภาวะแวดล้อมและให้สารอาหารหล่อเล้ียง หรือช่วยให้รักษาชีวิตหรือให้กลับมาสู่สภาวะ เซลลใ์ หเ้ หมาะสม. (อ. cell culture). ทไ่ี มเ่ จบ็ ปว่ ยได้. (อ. medicine). การเพิกถอนใบอนุญาตให้ประกอบกิจการ การแพทย์จัดดึง น. การรักษาโรคด้วยการจัด สถานพยาบาล น. การท�ำให้ความเป็น ดึงอวัยวะ. [อ. osteopathic manipulative สถานพยาบาลน้ันส้ินสภาพหรือสิ้นสุด therapy (OMT)]. การให้บริการตลอดไป โดยเหตุท่ีใช้ในการ เพิกถอนใบอนุญาตให้ประกอบกิจการ การแพทย์ฉุกเฉิน น. การปฏิบัติการฉุกเฉิน 90 พจนานกุ รมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

การแพทยท์ างเลอื กในระบบ การศึกษา การฝกึ อบรม การค้นควา้ การวิจัย เพราะมองว่าใจคือผลพวงของกลไกทางสมอง การป้องกันการเจ็บป่วยท่ีเกิดขึ้น เก่ียวกับ เท่านั้น วิธีการรักษาของการแพทย์ท่ีใช้ การประเมิน การจัดการ การบ�ำบัดรักษา กระบวนทัศน์แบบนี้จะมุ่งเน้นไปท่ีผลกระทบ ผู้ป่วยฉุกเฉิน นับแต่การรับรู้ถึงภาวะการ ท่กี ระท�ำตอ่ ร่างกาย เช่น การใชย้ า การผา่ ตดั เจ็บป่วยฉุกเฉิน จนถึงการด�ำเนินการให้ การฉายแสง. (อ. physical medicine). ผู้ปว่ ยฉกุ เฉินไดร้ ับการบำ� บัดรกั ษา ภาวะฉุกเฉิน การแพทยเ์ ชิงควอนตมั -บรู ณาการ น. การแพทย์ จ� ำ แ น ก เ ป ็ น ก า ร ป ฏิ บั ติ ก า ร ใ น ชุ ม ช น ท่ีน�ำกระบวนทัศน์ของควอนตัมฟิสิกส์มา การปฏิบัติการต่อผู้ป่วยฉุกเฉินทั้งนอกและใน ประยุกต์ใช้ เป็นการแพทย์แห่งอนาคตที่มี โรงพยาบาล. (อ. emergency medicine). แนวคิดว่าความคิดส่งผลต่อสสาร จิตส�ำนึก การแพทย์เฉพาะทาง น. สาขาย่อยของ กับสสารทั้งมวลล้วนเก่ียวโยงถึงกันโดยไม่ วิทยาศาสตร์การแพทย์ ซึ่งหลังจากนักศึกษา เก่ยี วกับระยะทางแตป่ ระการใด. (อ. quantum- แพทย์ส�ำเร็จการศึกษาแพทยศาสตรบัณฑิต integral medicine). จากโรงเรียนแพทย์ อาจเลือกศึกษาต่อ การแพทย์เชิงพลังงาน น. การแพทย์ที่ใช้ ในสาขาเฉพาะทางโดยสมัครเป็นแพทย์ แนวทางรักษาในการปรับสมดุลเชิงพลังงาน, ประจ�ำบ้านตามสถาบันท่ีเปิดรับสมัคร การแพทย์พลังงาน กว็ ่า. (อ. energy medicine). และหลังจากส�ำเร็จการศึกษาแล้วจะได้เป็น การแพทย์ทางเลือก น. การแพทย์ซึ่งไม่ได้จัด แพทยเ์ ฉพาะทางในสาขาท่ศี ึกษามา. อยู่ในการแพทย์แผนปัจจุบัน แต่น�ำมาใช้ การแพทยเ์ ชงิ กาย-จติ น. การแพทย์กระแสหลัก ร่วมกับการแพทย์แผนปัจจุบัน เรียกว่า ที่รวมวิธีการรักษาแบบยุคการแพทย์เชิง การแพทย์เสริม (complementary medicine) กายภาพไวด้ ว้ ย กระบวนทัศน์ของการแพทย์ หรือใช้เป็นทางเลือกในกรณีที่ไม่สามารถใช้ แบบน้ีถือว่าจิตใจเป็นปัจจัยส�ำคัญในการ การแพทย์แผนปัจจุบันได้. (อ. alternative บ�ำบัดเยียวยา หรือจิตใจมีพลังในการรักษา medicine). อาการป่วยไข้ได้ จึงมิได้ยึดติดกับแนวคิด การแพทยท์ างเลือกนอกระบบ น. การแพทย์ ดั้งเดิมล้วน ๆ เหมือนกับยุคท่ี ๑ แต่ได้ ทางเลือกท่ียังไม่มีสภาวิชาชีพหรือสมาคม พยายามผนวกแนวทางรักษาที่ใช้บทบาท วชิ าชพี เป็นการเฉพาะ และไมม่ กี ารเรียนการ ของจิตใจเข้ามาประสานกับแนวทางหลักที่ สอนในระดบั ปรญิ ญา. (อ. nonsystematic แต่เดิมใช้ยาและการผ่าตัดเป็นตัวหลักด้วย. complementary/alternative medicine). (อ. mind-body medicine). การแพทย์ทางเลือกในระบบ น. การแพทย์ การแพทย์เชิงกายภาพ น. การแพทย์ที่ใช้ ทางเลือกที่มีการเรียนการสอนในระดับ แนวคิดฟิสิกสด์ ้งั เดมิ หรอื แนวคิดยุคคลาสสิก ปริญญา มีสมาคมหรือสภาวิชาชีพมาดูแล เก่ียวกับพื้นที่-เวลา และสสาร-พลังงานมา อธิบาย ซ่ึงวิธีการมองแบบน้ี จิตใจจะไม่ใช่ ปัจจัยส�ำคัญในการรักษาทางการแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข 91

การแพทย์ทางเลือกอ่ืน จรรยาบรรณวิชาชีพ ได้รับยอมรับให้มี การแพทย์แผนเดมิ น. การดแู ลรกั ษาโรคแบบ สถานะทางกฎหมายและระบบประกันสุขภาพ โบราณและมีการรักษาโรคตามวัฒนธรรม ในหลายประเทศทั่วโลก. (อ. systematic ของกลุ่มชนชาติต่าง ๆ ท่ีมีก่อนหน้าการ complementary/alternative medicine). ประยุกต์วิทยาศาสตร์การแพทย์ที่เห็น การแพทย์ทางเลือกอ่ืน น. การดูแลสุขภาพ เป็นระบบอย่างชดั เจน มีการสรปุ องค์ความรู้ โดยอาศัยความรู้ทางการแพทย์ที่นอกเหนือ เป็นทฤษฎี มีต�ำรา มีการให้บริการ มีการ จากการแพทย์แผนปัจจุบัน การแพทย์แผน ถ่ายทอดอย่างเป็นระบบและแพร่กระจาย ไทย และการแพทย์พ้นื บา้ น. จนเป็นท่ีรู้จักอย่างกว้างขวาง โดยพัฒนา การแพทย์ท่ีอ้างอิงองค์ความรู้ น. การน�ำ มาจากการแพทย์พ้ืนบ้านหรือการแพทย์ องค์ความรู้ท่ีเป็นปัจจุบันและดีที่สุดจาก เวชกรรมชาติพันธุ์จนมีเอกลักษณ์เป็นวิถีชีวิต งานวิจัย จากเอกสารวิชาการทางคลินิกและ ในการดูแลสุขภาพของคนในประเทศนั้น ๆ ระบาดวิทยาในการรักษาผู้ป่วย โดยพิจารณา และมีความเป็นสากลจนสามารถเผยแพร่ ถึงความเส่ียงและประโยชน์จากวิธีการตรวจ ไปยังพ้ืนท่ีต่าง ๆ หรือประเทศอ่ืน ๆ อย่าง วนิ ิจฉยั และวธิ กี ารรกั ษา ท้ังนี้ มกี ารน�ำข้อมลู แพร่หลาย. (อ. traditional medicine). ผู้ป่วยแต่ละราย ความเส่ียงพื้นฐานในแต่ละ บคุ คล โรคประจ�ำตัว และความชอบสว่ นบคุ คล การแพทย์แผนไทย (พท.) น. ๑. กระบวนการ มาประกอบการพจิ ารณาดว้ ย. ทางการแพทย์เก่ียวกับการตรวจ วินิจฉัย การแพทย์แบบความเช่ือ น. การรักษาโรค บำ� บดั รกั ษา หรือป้องกันโรค หรอื การสง่ เสริม ด้วยความเชื่อทางศาสนาและจิตวิญญาณ. และฟื้นฟูสุขภาพของมนุษย์ การผดุงครรภ์ (อ. religious healing). การนวดไทย และให้หมายความรวมถึง การแพทย์ประจ�ำชาติ น. การแพทย์ด้ังเดิม การเตรียมการผลิตยาแผนไทย และการ ในแต่ละประเทศ เช่น การแพทย์แผนจีน ประดิษฐ์อุปกรณ์และเคร่ืองมือทางการ อายรุ เวช การแพทยโ์ ฮมโี อพาที. (อ. traditional แพทย์ ทั้งนี้ โดยอาศัยความรู้หรือต�ำรา medicine). ท่ี ไ ด ้ ถ ่ า ย ท อ ด แ ล ะ พั ฒ น า สื บ ต ่ อ กั น ม า การแพทย์แผนจีน น. การกระท�ำต่อมนุษย์ (พระราชบัญญัติวิชาชีพการแพทย์แผนไทย หรือมุ่งหมายจะกระท�ำต่อมนุษย์เก่ียวกับ พ.ศ. ๒๕๕๖). ๒. กระบวนการทางการแพทย์ การตรวจโรค การบำ� บัดโรค การปอ้ งกันโรค เก่ียวกบั การตรวจ วินจิ ฉยั บำ� บดั รักษา หรือ การสง่ เสรมิ และการฟืน้ ฟูสภาพ โดยใช้ความรู้ ป้องกันโรค หรือการส่งเสริมและฟื้นฟู แบบแพทย์แผนจนี . สุขภาพของมนุษย์หรือสัตว์ การผดุงครรภ์ การนวดไทยและให้หมายความรวมถึงการ เตรยี ม การผลติ ยาแผนไทยและการประดิษฐ์ อุปกรณ์และเครื่องมือทางการแพทย์ ท้ังน้ี โดยอาศัยความรู้หรือต�ำราที่ได้ถ่ายทอด และพัฒนาสืบต่อกันมา (พระราชบัญญัติ คุ้มครองและส่งเสริมภูมิปัญญาการแพทย์ แผนไทย พ.ศ. ๒๕๔๒). ๓. การประกอบ 92 พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

การแพทยโ์ ฮมโี อพาที โรคศิลปะตามความรู้หรือต�ำราแบบไทย (พระราชบัญญัติวิชาชีพการแพทย์แผนไทย ที่ถ่ายทอดและพัฒนาสืบต่อกันมา หรือตาม พ.ศ. ๒๕๕๖). (อ. Thai indigenous medicine). การศึกษาจากสถานศึกษาที่คณะกรรมการ การแพทย์แม่นย�ำ น. การรักษาแบบแม่นย�ำ รับรอง. (พระราชบัญญัติการประกอบโรค และจ�ำเพาะ โดยอาศัยข้อมูลทางพันธุกรรม ศิลปะ พ.ศ. ๒๕๔๒). (อ. Thai traditional หรือข้อมูลในระดับโมเลกุลมาใช้ในการตรวจ medicine). วินจิ ฉัย การเลือกรปู แบบการรกั ษา การเลือก การแพทย์แผนไทยประยุกต์ (พท.) น. ใช้ยา รวมถึงการป้องกันโรคและสร้างเสริม การประกอบโรคศิลปะตามการศึกษาจาก สุขภาพ. (อ. precision medicine). สถานศึกษาท่ีคณะกรรมการรับรอง และ การแพทย์สมุนไพร น. การบ�ำบัดด้วยการใช้ ใช้เคร่ืองมือวิทยาศาสตร์การแพทย์เพ่ือ พืชสมุนไพร ท้ังในรูปแบบธรรมชาติและ การวินิจฉัยและการบ�ำบัดโรคตามท่ีก�ำหนด สารสกัดยาเตรียมต่าง ๆ เช่น ยาเม็ด ในกฎกระทรวง (พระราชบัญญัติการประกอบ ยาแคปซูล ยาขี้ผ้งึ . (อ. herbal medicine). โรคศลิ ปะ พ.ศ. ๒๕๔๒). (อ. applied Thai การแพทย์เสริม น. การแพทย์ทางเลือกท่ีใช้ traditional medicine). ร่วมกับการรักษาพยาบาลแผนปัจจุบันตาม การแพทย์พลงั งาน ดู การแพทย์เชิงพลงั งาน. ความเชื่อที่ไม่ได้รับการพิสูจน์ โดยใช้วิธีการ การแพทย์พ้ืนบ้าน ๑. น. การดูแลสุขภาพ ท า ง วิ ท ย า ศ า ส ต ร ์ ช ่ ว ย เ ส ริ ม ก า ร รั ก ษ า . การรักษาโรคเฉพาะกลุ่มชนหรือเฉพาะพื้นท่ี (อ. complementary medicine). มักเน้นความเชื่อหรือประสบการณ์เฉพาะ การแพทย์ออร์โทโมเลกลุ น. การป้องกันและ ท้องถิ่น มีการสืบทอดหลากหลาย และ การรักษาโรคโดยใช้สารท่ีเป็นธรรมชาติ ถ่ายทอดโดยตรงระหว่างครูกับศิษย์หรือ โดยเลือกชนิดและปริมาณท่ีเหมาะสมต่อ ถา่ ยทอดกันในครอบครัว ไม่มมี าตรฐานหรอื สภาพของร่างกาย. (อ. orthomolecular ระบบแบบแผนการบริการและการเรียน medicine). การสอนทีแ่ นน่ อน. ๒. การแพทย์ประจ�ำชาติ การแพทย์โฮมโี อพาที (พล.) น. แนวการบำ� บัด ที่สอดคลอ้ งกบั วัฒนธรรมของชุมชนในแตล่ ะ อาการเจ็บป่วยโดยใช้หลักหรือกฎแห่งความ ทอ้ งที่ มีระบบการสืบทอดองคค์ วามรู้จากครู คล้าย คือ ใช้สารท่ีก่อให้เกิดความเจ็บป่วย สศู่ ษิ ย์ ไมจ่ ัดเปน็ วิชาชพี . (อ. folk medicine). ในคนปรกติมาใช้บ�ำบัดอาการผิดปรกติ การแพทย์พื้นบ้านไทย (พบ.) น. การตรวจ ในคนท่ีป่วยด้วยอาการนั้น ๆ โดยเช่ือว่าคน การวินิจฉยั การบ�ำบัด การรักษา การปอ้ งกัน ที่จะเจ็บป่วยน้ันต้องมีปัจจัยที่เป็นเง่ือนไข โรค การสง่ เสรมิ และการฟืน้ ฟสู ุขภาพ โดยใช้ ๒ ปัจจัย คือ ๑) ปัจจัยภายนอก ได้แก่ องค์ความรู้สืบทอดกันมาในชุมชนท้องถิ่น เงื่อนไขที่เป็นองค์ประกอบต่าง ๆ เช่น ทั้งนี้ ด้วยกรรมวิธีการแพทย์แผนไทย กระทรวงสาธารณสุข 93

การแพ้ยา สภาพแวดล้อม อากาศ อาหาร น้�ำ อาชีพ ท่อฝอย. การงาน วิถีชีวิต ๒) ปัจจัยภายใน ได้แก่ การฟงั น. การฟังเสียงต่าง ๆ ภายในรา่ งกาย. เงื่อนไขที่เป็นของบุคคลนั้น ๆ เช่น ความไว ต่อสิ่งเร้าภายนอก ลักษณะส่วนบุคคล และ (อ. auscultating). ๓) ความเป็นปจั เจกบุคคล (individualization) การฟิกซิงรอยสเมียร์ น. การท�ำให้เซลล์ของ คือ ความแตกต่างของบคุ คล ๒ คนในสภาวะ เดยี วกัน, การรกั ษาโรคดว้ ยโรคเดียวกัน หรอื แบคทีเรียติดแน่นกับสไลด์ โดยน�ำสไลด์ โฮมโี อพาที กเ็ รียก. (อ. homeopathy). ท่ีมีรอยสเมียร์ท่ีแห้งแล้วมาลนผ่านเหนือ การแพ้ยา น. อาการผิดปรกติในร่างกาย เปลวไฟอยา่ งรวดเร็ว ๒-๓ คร้ัง จะได้ไมร่ ้อน ซ่ึงเกิดขึ้นเน่ืองจากได้รับยาบางชนิดเข้าไป. เกินไป เป็นการดึงน�้ำออกจากเซลล์จึงท�ำให้ (อ. drug allergy). เซลล์ติดแน่นกับสไลด์. (อ. fixing of the smear). การแพร่กระจายเชอื้ น. การท่เี ช้อื โรคเคลอ่ื นที่ การฟืน้ ฟู น. การปรบั สภาพระบบสาธารณูปโภค จากแหลง่ ทอ่ี ยู่ ไปสูค่ น สัตว์ หรือสง่ิ ของอื่น ๆ การดำ� รงชพี และสภาวะวิถีความเปน็ อยูข่ อง แล้วท�ำให้เกดิ โรค. ชุมชนที่ประสบภัยให้กลับสู่สภาวะปรกติ หรือพัฒนาให้ดียิ่งข้ึนกว่าเก่าตามความเหมาะสม การแพอ้ ยา่ งรนุ แรง น. การมีปฏิกิรยิ าไวเกนิ ตอ่ โดยการนำ� เอาปัจจยั ตา่ ง ๆ ในการลดความเส่ียง โปรตีนหรือสารแปลกปลอมอ่ืนท่ีเคยสัมผัส จากสาธารณภัยเข้ามาช่วยในการฟื้นฟูด้วย มากอ่ น ปฏิกิริยานีเ้ กดิ ขน้ึ รวดเร็วและรนุ แรง (build back better) หมายรวมถึง ภายในเวลาเป็นนาทีหลังจากได้รับสารก่อภูมิแพ้ การซ่อมสร้าง (reconstruction) และ และเกิดข้ึนกับระบบท่ัวกาย เช่น การหดตัว การฟ้นื สภาพ (rehabilitation). (อ. recovery). ของกล้ามเน้ือรอบหลอดลมและการมีสิ่งคัดหลั่ง อุดกั้นในหลอดลม ท�ำให้หลอดลมตีบตัน การฟื้นฟูทางด้านการแพทย์ น. การดูแล หายใจล�ำบาก การขยายตัวของหลอดเลือด ทางการแพทย์เพื่อให้ความสามารถทางด้าน ท�ำให้ความดันเลือดลดต�่ำจนอาจเกิดภาวะช็อก. ร่างกายและจิตใจของคนท่ีพิการหายเป็น (อ. anaphylaxis). ปรกต.ิ การฟอกเลือดด้วยเคร่ืองไตเทียม (กฎ) น. การฟื้นฟูบูรณะหลังเกิดภัย น. การปรับปรุง การรักษาผู้ป่วยโดยวิธีการกรองของเสียหรือ ซ่อมแซมเบื้องต้นในทันที เพื่อท�ำให้ปัจจัย สารพิษจากเลอื ด โดยให้เลือดจากหลอดเลอื ด พ้ืนฐานทางเศรษฐกิจ สังคม รวมทั้งบริการ ของผู้ป่วยผ่านเข้าไปในท่อฝอย ซ่ึงมีเป็น ข้ันพื้นฐานให้สามารถด�ำเนินการและใช้งาน จำ� นวนมากในตวั กรองเลือด (dialyser) เพอื่ ให้ ต่อไป. ของเสียหรือสารพิษในเลือดซึมผ่านผนัง ท่อฝอยออกไปในน้�ำยาท่ีหล่ออยู่รอบนอกของ การฟื้นฟสู ภาพ น. การชว่ ยให้หนา้ ทก่ี ารท�ำงาน 94 พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

การมกี ิจกรรมทางกายอย่างเพยี งพอ ต่าง ๆ ของร่างกายกลับสู่สภาพปรกติ. (อ. การฟื้นฟูสภาพ การป้องกันโรค และการ rehabilitating). ส่งเสริมสุขภาพ ภายใต้การก�ำกับดูแลและ การฟืน้ ฟูสมรรถภาพ น.การเสริมสร้าง ปอ้ งกัน ความรับผิดชอบต่อผลลัพธ์ที่เกิดข้ึนของ และแก้ไขปัญหาความบกพร่องของร่างกาย พยาบาลวิชาชพี . (อ. job assignment). และจิตใจที่ยังไม่มีหรือสูญเสียไปให้เกิดมีขึ้น การมอบอ�ำนาจ (กฎ) น. การกระจายการ ให้สามารถเรียนร้ ู ปฏบิ ตั ิงาน  และด�ำรงชวี ิต ควบคุมในส่วนท่ีผู้บริหารต้องดูแลไปยัง ในสังคมได้. ผู้ปฏิบัติงานตามความเหมาะสมและตาม การฟ้นื ฟูสมรรถภาพคนพกิ าร น. การเสรมิ สรา้ ง ความจ�ำเป็นในการด�ำเนินกิจการ เพื่อให้ สมรรถภาพหรือความสามารถของคนพิการ บรรลุผลส�ำเร็จตามวัตถุประสงค์ท่ีก�ำหนดไว้ ให้มีสภาพท่ีดีข้ึน หรือด�ำรงสมรรถภาพ การกระจายอ�ำนาจควรพิจารณาถึงลักษณะ หรือความสามารถท่ีมีอยู่เดิมไว้ โดยอาศัย กิจกรรม ความซับซ้อน ขนาดพ้ืนที่ และ กระบวนการทางการแพทย์ การศาสนา ระดับความเส่ียงท่ียอมรับได้ หรือให้เกิด การศึกษา สังคม อาชีพ หรือกระบวนการ ความเสี่ยงในระดับท่ีความเสี่ยงต�่ำสุดที่อาจ อน่ื ใด เพื่อให้คนพิการไดม้ โี อกาสท�ำงานหรอื เกิดจากการตัดสินใจของบุคลากรผู้ได้รับ ด�ำรงชวี ิตในสังคมอย่างเต็มศกั ยภาพ. มอบอ�ำนาจ ดังนั้น เพื่อให้มีสภาพแวดล้อม การฟื้นฟูสุขภาพ น. การแก้ไขพยาธิสภาพ ของการควบคุมที่ดี ผู้บริหารจึงควรมอบ ที่เกิดข้ึนและฟื้นฟูเพ่ือให้สมรรถภาพร่างกาย อ�ำนาจให้เหมาะสมกับหน้าท่ีความรับผิด สามารถกลับมาใช้งานได้ตามปรกติหรือ ชอบในแต่ละต�ำแหน่ง จัดท�ำเอกสารค�ำ ใกล้เคียงกับปรกติ รวมทั้งการประเมิน บรรยายลักษณะงานของบุคลากรทุกระดับ การสูญเสียสมรรถภาพร่างกายภายหลังจาก เ อ ก ส า ร คู ่ มื อ ร ะ บ บ ง า น รั บ ผิ ด ช อ บ ที่ มี ที่ได้รับการฟ้นื ฟเู ตม็ ท่แี ล้ว. ประสิทธิภาพและทันกาลไว้อย่างชัดเจนให้ การฟื้นฟูหลังเกิดภาวะฉุกเฉิน น. การแก้ไข เป็นแนวทางอ้างอิงในการปฏิบัติงาน เพ่ือ และบรรเทาความเสียหายและความสูญเสีย ป้องกันไม่ให้เกิดความซ�้ำซ้อนหรือละเว้น จากเหตุการณ์ภาวะฉุกเฉินทางสาธารณสุข การปฏิบัติงาน รวมทั้งการด�ำเนินงานเกิด ให้พ้ืนที่กลับสู่ภาวะปรกติหลังจากด�ำเนินการ หยุดชะงักเม่ือมีการโยกย้ายสับเปลี่ยนผู้ ดา้ นภาวะฉกุ เฉนิ แล้ว. ปฏบิ ตั งิ าน. การมอบหมายงานทางการพยาบาล น. การ การมกี จิ กรรมทางกายอยา่ งเพยี งพอ น. การมี มอบหมายหน้าที่แก่ผู้ช่วยพยาบาลและ กิจกรรมทางกายต้ังแต่ระดับปานกลางถึง พนักงานให้การดูแลในการปฏิบัติกิจกรรม ระดับหนัก ท่ีเกิดจากกิจกรรมจากการ เพื่อชว่ ยเหลอื ผูใ้ ช้บริการ ช่วยเหลอื พยาบาล ท�ำงาน กิจกรรมจากการเดินทาง กิจกรรม และแพทย์ในการปฏิบัติการรักษาพยาบาล ยามว่างเพ่ือการพักผ่อนหย่อนใจมากกว่า ๗ วันต่อสัปดาห์ และค่าเม็ต [metabolic equivalent (MET)] รวมกันมากกวา่ ๓๐๐๐. กระทรวงสาธารณสขุ 95

การมีอายสุ งู ข้ึนของประชากร การมอี ายสุ ูงข้นึ ของประชากร น. กระบวนการ การย่อยอาหารเชิงกล น. การยอ่ ยทีท่ �ำให้สาร ที่ประชากรมีอายุสูงขึ้น วัดได้จากสัดส่วน อาหารที่มีโมเลกุลใหญ่เล็กลงโดยไม่ได้อาศัย ของประชากรสูงอายุ หรืออายุมัธยฐานท่ี การท�ำงานของเอนไซม์ เช่น การบดอาหาร เพิ่มสงู ขนึ้ . (อ. population ageing). ดว้ ยฟัน. การยศาสตร ์ น. ศาสตร์ในการจัดสภาพงานให้ การย่อยอาหารทางเคม ี น. การย่อยท่ีต้องใช้น�ำ้ เหมาะสมกับการปฏิบัติงานของคนท้ังทาง ย่อยหรือเอนไซม์เข้ามาย่อยให้อาหารมี ร่างกายและจิตใจ โดยการออกแบบ โ ม เ ล กุ ล เ ล็ ก ล ง ก ่ อ น ที่ จ ะ ท� ำ ก า ร ดู ด ซึ ม เคร่ืองจักร สถานท่ีท�ำงาน ลักษณะงาน ปฏิกิริยาการย่อยอาหารด้วยเอนไซม์เป็น เคร่ืองมือและสภาพแวดล้อมการท�ำงาน ปฏิกิริยาที่ต้องใช้น้�ำมาร่วมท�ำปฏิกิริยาเรียก เพื่อให้เกิดความปลอดภัย สะดวกสบาย วา่ ปฏิกิริยาไฮโดรไลซิส. เพิ่มประสิทธิภาพในการท�ำงาน และป้องกัน ผลกระทบต่อสขุ ภาพ. (อ. ergonomics). การย้าย น. การเคลือ่ นยา้ ยคนหรอื สงิ่ ของจาก ที่หน่ึงไปอีกทห่ี น่ึง. (อ. transferring). การยอมรับความเสีย่ ง น. ความเส่ียงท่ียอมรบั ได้ภายใต้การควบคุมที่มีอยู่ในปัจจุบัน. (อ. การยนิ ยอม น. การตดั สินใจเข้าร่วมการศึกษา risk acceptance). วิจัยของบุคคลผู้มีความสามารถหลังจากได้ รับข้อมูลท่ีจ�ำเป็นและเข้าใจในข้อมูลที่ได้รับ การยอ้ มสีแกรม น. เทคนคิ การย้อมสีเซลลข์ อง อย่างเพียงพอ และหลังจากการพิจารณา แบคทีเรีย ซ่ึงเป็นเทคนิคส�ำคัญที่ใช้ในการ ข้อมูลแล้วได้ตัดสินใจโดยไม่ถูกบังคับ ไม่ตก ศึกษาเซลล์. อยู่ภายใต้อิทธิพลหรือการโน้มน�ำชักจูงที่ไม่ สมควร หรอื การบังคบั ขเู่ ข็ญ. การย่อยเชิงกล น. กระบวนการยอ่ ยอาหารขัน้ แรกที่ท�ำให้อาหารช้ินใหญ่มีขนาดเล็กลง การยืนยันยอด น. การยืนยันยอดเงินฝาก พอท่ีเอนไซม์จะท�ำการย่อยได้ทั่วถึง  เช่น ธนาคารหรือสินทรัพย์ที่อยู่ในการครอบ การเคยี้ ว การบดในกระเพาะ. (อ. mechanical ครองของบุคคลอ่ืน มีข้อจ�ำกัดอาจไม่ได้รับ digestion). ความร่วมมือจากบุคคลภายนอก. การย่อยอาหาร น. การแปรสภาพสารอาหาร การเยี่ยมบ้าน น. กิจกรรมหรือกลวิธีที่ส�ำคัญ โดยใช้เอนไซม์เข้าท�ำปฏิกิริยาท�ำให้สาร ที่สุดในการดูแลสุขภาพบุคคลและผู้ป่วยที่ อาหารโมเลกุลใหญ่มีโมเลกุลเล็กลง จน บา้ น. (อ. home visit). กระท่ังสามารถซึมผ่านเยื่อหุ้มเซลล์ได้. (อ. digestion). การเยียวยาจิตใจตามมาตรฐานกรมสุขภาพ จติ น. การใหค้ วามชว่ ยเหลอื ทางดา้ นจติ ใจ แก่ผู้ประสบภาวะวิกฤต โดยใช้กระบวนการ 96 พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

การระบาดเชิงพฤตกิ รรม ตา่ ง ๆ ท่ีมหี ลกั ฐานทางวชิ าการตามมาตรฐาน โรค และสง่ เสรมิ สขุ ภาพ, การลนยา กเ็ รียก. และแนวทางตามคู่มือการปฏิบัติงานทีม (อ. moxibustion). ช่วยเหลือเยียวยาจิตใจผู้ประสบภาวะวิกฤต การร้องเรียนเกี่ยวกับความผิดพลาดในการ (ฉบับปรับปรุง ๒๕๖๐) หรือมีการประสาน รักษาพยาบาล น. การแสดงออกของผู้รับ การส่งต่อเครือข่าย หรือเข้าสู่ระบบบริการ บริการท่ีเกิดความไม่พึงพอใจต่อการให้ อ่ืน ๆ ที่เกี่ยวขอ้ ง. บริการหรือต่อผลการรักษาพยาบาล โดย การแยก น. การท�ำให้เกิดสิ่งกีดขวางระหว่าง เห็นว่าการรักษาพยาบาลไม่เป็นไปตามหลัก คนใดคนหนึง่ จากบคุ คลอน่ื . (อ. isolating). วิชาชีพ ผู้ร้องอาจร้องต่อโรงพยาบาลซึ่งเป็น การแยกกกั น. การแยกคนหรือสตั ว์ท่ตี ิดเชอื้ ใน ผใู้ ห้บรกิ ารโดยตรง หรอื ร้องเรยี นผ่านหนว่ ยงาน ระยะที่สามารถแพร่ให้อยู่ในสภาวะท่ีจัดข้ึน ภายนอก เช่น ส�ำนักงานสาธารณสุขจังหวัด เพอื่ ลดการแพรเ่ ช้ือ. ส�ำนักตรวจและประเมินผล แพทยสภา การแยกสารตามการทดสอบฤทธิ์ทางชีวภาพ ส�ำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ น. การแยกสารโดยอาศัยผลการทดสอบฤทธ์ิ สำ� นักงานประกนั สังคม ส�ำนกั นายกรฐั มนตรี ทางชีวภาพมาเป็นแนวทางในการคัดเลือก หนว่ ยงานคุ้มครองผูบ้ ริโภค หรอื สอ่ื มวลชน. ส่วนประกอบท่ีมีฤทธิ์ เพ่ือน�ำมาคัดแยกต่อ การระบาด น. การเกิดโรค การบาดเจ็บ หรอื ให้ได้สารบริสุทธ์ิ. (อ. bioassay guided เหตุการณ์ท่ีเก่ียวข้องกับสุขภาพมีจ�ำนวน separation). มากกว่าที่คาดการณ์ในพื้นท่ีหน่ึง หรือใน การรณรงค์ด้านสุขภาพ น. การสื่อสารความ ประชากรกลุ่มหน่ึง ในช่วงเวลาที่ก�ำหนด เสี่ยง ผ่านช่องทางการสื่อสารท่ีหลากหลาย ส่วนใหญ่ผู้ป่วยมักเกิดจากการสัมผัสแหล่ง และชุดกิจกรรมในการแพร่กระจายข่าวสาร โรคเดียวกัน หรือมีความเกี่ยวข้องกันทางใด ความรู้ให้กับประชาชนกลุ่มเป้าหมายได้รับรู้ ทางหนึง่ . ถึงอันตรายและจูงใจให้มีการปรับเปลี่ยน การระบาดของโรคติดเช้ือ น. การเพมิ่ ข้นึ ของ พฤติกรรม รวมถึงมีการปฏิบัติท่ีถูกต้องเพื่อ การติดเชื้อจากอัตราพ้ืนฐาน โดยอาจ ลดความเสี่ยงต่อการเกิดโรคและเพื่อการมี เป็นการติดเช้ือท่ีต�ำแหน่งใดต�ำแหน่งหนึ่ง สขุ ภาพทีด่ .ี (อ. health campaign). มากอยา่ งผิดปรกติ หรอื การติดเชอ้ื ทเ่ี กดิ จาก การรมยา น. วิธีการบ�ำบัดตามศาสตร์การ เชื้อโรคชนิดใดชนิดหนึ่งเพิ่มมากขึ้นอย่างผิด แพทย์แผนจีนโดยการเผาโกฐ (นิยมใช้โกฐ สังเกต หรอื มีการติดเชอ้ื ของเชือ้ โรคที่มคี วาม จุฬาลัมพา) หรือสมุนไพรอื่นท่ีปั้นเป็นก้อน ส�ำคัญทางระบาดวิทยา. หรือท�ำเป็นแท่ง วางหรือรมไปบนจุดฝังเข็ม การระบาดเชงิ พฤตกิ รรม น. การเพ่ิมขึน้ อย่าง เพ่อื ใหเ้ กดิ ความรอ้ น ใช้ในการรักษา ปอ้ งกัน ผิ ด ป ร ก ติ ข อ ง รู ป แ บ บ ข อ ง พ ฤ ติ ก ร ร ม ท่ี ก� ำ ห น ด โ ด ย ข น บ ธ ร ร ม เ นี ย ม ป ร ะ เ พ ณี กระทรวงสาธารณสขุ 97

การระบายออก วัฒนธรรม หรือแรงชักจูง เช่น อุปทานกลุ่ม การแก้การเจ็บป่วยทางจิตเวช ใช้เป็นการ การเดินขบวน การคลั่งดารา การบ้าแฟชั่น รักษาวิธีสุดท้ายส�ำหรับโรคซึมเศร้า จิตเภท การระบาดเชิงพฤติกรรม มิใช่เป็นการ เป็นการท�ำให้ชักโดยใช้กระแสไฟฟ้าใน ถ่ายทอดจากคนหนึ่งไปยังอีกคนหนึ่งเท่าน้ัน ปรมิ าณทีเ่ หมาะสม. (อ. electroconvulsive แต่อาจจะได้รับการเสริมแรงจากสุราและส่ิง therapy). เสพตดิ ด้วย. การรักษาพยาบาล น. การกระท�ำเพื่อช่วย การระบายออก น. การท�ำให้ของเหลวหรือ เหลือผู้ที่มีความผิดปรกติของร่างกายหรือ ส่ิงคัดหลง่ั ผ่านออกไปจากร่างกาย. (อ. draining). จิตใจจากการเจ็บป่วย ให้กลับคืนสู่ภาวะ การระเหย น. การเปลี่ยนแปลงสถานะของสาร ปรกตไิ ด้มากทสี่ ุดเทา่ ทจี่ ะทำ� ได้. จากสถานะของเหลวเปน็ ไอ. (อ. evaporation). การรกั ษามาลาเรียขนั้ หายขาด น. การจ่ายยา การระเหิด น. การเปล่ียนสถานะของสาร ให้ผู้ป่วยในขนาดรักษาขั้นหายขาดเมื่อทราบ ท่ีเป็นของแข็งไปเป็นไอ โดยไม่ผ่านสถานะ ผลการตรวจฟิล์มโลหิตและชนิดเช้ือมาลาเรีย ของเหลว และเม่ือไอของสารเย็นลงจะ เพื่อลดความทุกข์ทรมานของผู้ป่วยและ เปล่ียนกลับมาเป็นของแข็งโดยไม่ผ่าน ท�ำลายเช้ือมาลาเรียระยะติดต่อ ลดความ สถานะของเหลว เชน่ การระเหดิ ของการบรู สามารถในการแพร่เช้ือไปสู่ผู้อื่นและมุ่งก�ำจัด ลกู เหมน็ . (อ. sublimation). เช้ือให้หมดไปจากร่างกาย ให้ยารักษาขั้น การรักษาความลับ น. พันธกรณีที่ต้องเก็บ หายขาดแก่ผู้ป่วยพบเช้ือทุกรายไม่ว่าจะค้น ข้อมูลของบุคคลหรืออาสาสมัครหรือผู้ป่วย พบโดยวิธใี ดกต็ าม. เป็นความลับ ยกเว้นได้รับการอนุญาตอย่าง การรักษาโรค น. การรกั ษาดว้ ยวธิ กี ารต่าง ๆ.   เหมาะสมจากผู้เก่ียวข้องให้เปิดเผย หรือ การรักษาโรคด้วยโรคเดียวกัน ดู การแพทย์ โดยผู้มีอ�ำนาจในกรณีแวดล้อมที่พิเศษ. โฮมีโอพาที. (อ. confidentiality). การรักษาโรคเบื้องตน้ น. การตรวจ การวินจิ ฉยั การรักษาโดยการมีผู้ดูแลการกนิ ยาตอ่ หนา้ น. การรักษาเบอ้ื งต้น เพ่อื แก้ปัญหาการบาดเจบ็ การมีพี่เลี้ยงน�ำยาไปให้ผู้ป่วย ดูผู้ป่วยกลืนยา ความเจ็บป่วย บรรเทาความรุนแรง หรือ และสง่ เสริมกำ� ลังใจผู้ป่วยทกุ วนั ตลอดระยะ อาการของโรค ใหผ้ ปู้ ว่ ยพน้ ภาวะความเจบ็ ปว่ ย เวลาการรักษาทผ่ี ปู้ ่วยไดร้ ับยา. หรือภาวะวิกฤตท้ังน้ีรวมถึงการประเมินผล การรกั ษาทางจติ เวชด้วยไฟฟ้า น. การชอ็ กไฟฟา้ การรกั ษาเบอ้ื งตน้ ด้วย. เป็นการรักษามาตรฐานทางจิตเวชศาสตร์ การรักษาวัณโรคโดยควบคุมการกินยา น. ซึ่งเหนี่ยวน�ำให้ผู้ป่วยชักด้วยไฟฟ้าเพื่อ การรกั ษาภายใต้การสังเกตโดยตรง หมายถึง 98 พจนานกุ รมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

การรบั รองศาสตรก์ ารแพทย์ทางเลือก การรักษาวัณโรคโดยมีบุคคลที่ได้รับการฝึก ผู้ป่วย ลดความเสี่ยงต่อผู้ป่วยและบุคลากร อบรม ทำ� หนา้ ทส่ี นบั สนุน ดูแลผู้ปว่ ยใหก้ ลนื การรับรองได้รับความสนใจจากทั่วโลกว่า กินยาทกุ ขนานทกุ ขนาด ทกุ มอ้ื ให้ครบถว้ น เป็นเครื่องมือการจัดการประเมินคุณภาพ ซึ่งอาจเรียกวา่ “การบรหิ ารยาแบบมีพ่เี ลย้ี ง” ท่มี ปี ระสทิ ธิผล. เป็นกิจกรรมที่มีความส�ำคัญและต้องอาศัย การรับรองมาตรฐานการให้บริการเทคโนโลยี ความร่วมมือของภาคีเครือขา่ ยในระดบั ตา่ ง ๆ ช่วยการเจริญพันธ์ุทางการแพทย ์ (กฎ) น. ของพื้นท่ี โดยมีการก�ำหนดพ่ีเล้ียงเพื่อ การรับรองมาตรฐานการให้บริการเก่ียวกับ ก�ำกับการกินยา ซ่ึงต้องใช้หลักการผู้ป่วย เทคโนโลยีช่วยการเจริญพันธุ์ทางการแพทย์ เป็นศูนย์กลางการรักษา. [อ. directly ของสถานพยาบาลท้ังภาครัฐและเอกชน observed treatment (DOT)]. ซึ่งได้ด�ำเนินการให้เป็นไปตามมาตรฐาน การรักษาวัณโรคระยะแฝง น. การรักษา ในการให้บริการเก่ียวกับเทคโนโลยีช่วย วัณโรคระยะแฝงในผู้ท่ีมีเช้ือวัณโรคแต่ยังไม่ การเจริญพันธุ์ทางการแพทย์ ซึ่งผ่านการ ปรากฏอาการ และไม่สามารถแพร่เช้ือ รับรองจากคณะกรรมการคุ้มครองเด็กท่ีเกิด ให้ผู้อ่ืนได้. [อ. treatment of latent โดยอาศัยเทคโนโลยีช่วยการเจริญพันธุ์ tuberculosis infection (TLTI)]. ทางการแพทย์ โดยสถานพยาบาลท่ีผ่าน การรบั ฟงั น. การไดย้ ินสิง่ ทผ่ี ู้อน่ื พดู อยา่ งตัง้ ใจ. การรับรองจะได้รับหนังสือรับรองมาตรฐาน (อ. listening). การให้บริการด้านเทคโนโลยีช่วยการเจริญ การรบั รองคุณภาพ น. การรบั รองคุณภาพตาม พันธุ์ทางการแพทย์ซึ่งออกโดยกรมสนับสนุน ระบบคุณภาพสถานพยาบาล [hospital บริการสุขภาพ หนังสือรับรองมาตรฐาน accreditation (HA)]. มอี ายุ ๓ ป.ี การรับรองคุณภาพมาตรฐานสถานพยาบาล การรับรองระบบคุณภาพสถานพยาบาล น. ระดับสากล น. กระบวนการประเมนิ สถาน กระบวนการรับรองระบบคุณภาพของ พยาบาลเพื่อพิจารณาว่ามีการปฏิบัติตามข้อ สถานพยาบาล จากสถาบันรับรองคุณภาพ ก�ำหนดมาตรฐานท่ีถูกออกแบบมาเพ่ือยก สถานพยาบาล (องค์การมหาชน) (สรพ). ระดับคุณภาพและความปลอดภัยในการ [อ. Hospital Accreditation (HA)] ดูแลผู้ป่วย โดยองค์กรที่ได้รับมาตรฐาน การรับรองรุ่นการผลิต น. การออกหนังสือ การรบั รองเป็นไปโดยความสมัครใจ มาตรฐาน รับรองคุณภาพของวัคซีนแต่ละรุ่นท่ีผลิต เพื่อการรับรองค�ำนึงถึงระดับสูงสุดท่ีสามารถ โดยหน่วยควบคุมก�ำกับภาครัฐเพ่ืออนุญาต บรรลุได้ในทางปฏิบัติ การรับรองท�ำให้ ให้จ�ำหน่ายหลังได้รับการขึ้นทะเบียน. องค์กรมีความมุ่งมั่นที่เห็นได้ชัดในการพัฒนา (อ. lot release). คุณภาพและความปลอดภัยส�ำหรับการดูแล การรบั รองศาสตร์การแพทย์ทางเลือก น. การ กระทรวงสาธารณสุข 99

การรายงานทางการเงนิ พิจารณาเสนอการรับรองการบริการและ การเรียน ประเมนิ ความก้าวหนา้ ในการเรยี นรู้ ผลิตภณั ฑ์สุขภาพด้านการแพทยท์ างเลอื ก. โดยได้รับความช่วยเหลือจากผู้อื่นหรือไม่ การรายงานทางการเงิน (กฎ) น. รายงาน กไ็ ด้. (อ. self directed lerning). ทางการเงินที่จัดท�ำขึ้นเพื่อใช้ภายในและ การเรียนรู้โดยใช้ปัญหาเป็นฐาน น. รูปแบบ ภายนอกหน่วยรับตรวจ เพ่ือแสดงว่าเป็นไป การเรียนรู้ท่ีเกิดจากแนวคิดทฤษฎีการเรียนรู้ อย่างถูกต้อง เชื่อถือได้ และทันเวลา. แบบสรา้ งสรรค์ความรู้ โดยใหผ้ ้เู รยี นได้สร้าง (อ. financial reporting). ความรใู้ หม่จากการใชป้ ัญหาทเ่ี กดิ ขนึ้ ส่งเสรมิ การรายงานผลการตรวจสอบ น. การแสดงผล ให้ผู้เรียนเกิดทักษะในการคิดวิเคราะห์และ การปฏบิ ตั งิ านของผ้ตู รวจสอบภายใน. คิดแก้ปัญหาการเรียนรู้โดยใช้ปัญหาเป็นฐาน การรายงานอาการหรือเหตุการณ์ไม่พึงประสงค์ ดังน้ัน การท�ำงานจึงอาศัยกระบวนการ แบบธรรมชาติ น. การรายงานอาการไม่พึง ความเข้าใจและการแก้ไขปัญหาเป็นหลัก. ประสงค์ที่บุคลากรทางการแพทย์หรือ (อ. problem-based learning). ผู้ประกอบการพบเหตุการณ์ไม่พึงประสงค์ การเรียนรู้โดยใชแ้ ผนผังความคดิ น. รูปแบบ ท่ีเกิดขึ้นกับผู้ป่วย. (อ. spontaneous การเรียนรู้ที่ผู้เรียนมีการจัดระบบข้อมูลใน reporting). สมอง แสดงการเชื่อมโยงของข้อมูลเกี่ยวกับ การรดี น. การใชม้ อื กดหรือบีบรูดสายยาง เพ่อื เรื่องใดเร่ืองหนึ่งเก่ียวกับกระบวนการคิดหลัก ระบายของเหลวหรอื สง่ิ คดั หลัง่ ในสายยาง. ความคิดรอง ความคิดย่อยท่ีเก่ียวข้อง การเรียนรู้ น. การเปล่ียนแปลงพฤติกรรม สัมพันธ์กัน. (อ. mind mapping). ไปในทางที่ดีจากการเลียนแบบ ถ่ายโอน การเรียนรู้โดยใช้วิจัยเป็นฐาน น. การจัดการ หรือกระท�ำซ้ำ� ๆ การเปลย่ี นแปลงพฤติกรรมนี้ เรียนการสอนโดยใชว้ จิ ยั เป็นฐาน เปน็ การน�ำ เป็นผลมาจากส่ิงแวดล้อม ประสบการณ์ กระบวนการวิจัยแสวงหาความจริงอาศัย หรอื การฝกึ ฝนทแี่ ต่ละคนเคยผา่ นประสบการณ์ การคิดอนุมานและอุปมา และใช้วิธีการคิด การเรียนรู้ ประกอบด้วย ๓ ประเภท ได้แก่ แบบใคร่ครวญรอบคอบ มีข้ันตอนดังนี้ การเรียนรู้ด้วยตนเอง การเรียนรู้โดยกลุ่ม ๑) การตัง้ และตคี วามของปญั หา ๒) การตงั้ และการเรียนรู้จากสถาบันการศึกษา. (อ. สมมุติฐาน ๓) การเก็บรวบรวมข้อมูล learning). ๔) การวิเคราะห์ข้อมูล ๕) การสรุป. การเรียนรู้โดยการน�ำตนเอง น. กระบวนการ (อ. research-based learning). ท่ีผู้เรียนได้คิดริเริ่ม วินิจฉัยความต้องการ การเรียนรูโ้ ดยใช้สมองเปน็ ฐาน น. การสอนที่ ในการเรียนรู้ ก�ำหนดจุดมุ่งหมายเลือกวิธี ส่งเสริมการเรียนรู้โดยใช้สมองเป็นฐาน ประกอบด้วยการให้ผู้รียนได้ลงมือปฏิบัติ การเรียนรู้อย่างกระตือรือร้น การเรียน นอกห้องเรียน การจัดท�ำโครงงานท่ีเปิด 100 พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

การลอกเลยี นผลงาน โอกาสให้ผู้เรียนได้เรียนรู้เฉพาะตนเอง. การลดผลกระทบ น. การด�ำเนินนโยบาย (อ. brain-based learning). การปฏิบัติการ และการจัดกิจกรรมต่าง ๆ การเรียนรู้แบบร่วมมือ น. วิธีการเรียนท่ีให้ เพื่อลดภัยอันตรายท่ีมีผลกระทบทางลบต่อ ผู้เรียนร่วมมือร่วมใจในการท�ำงานเป็นกลุ่ม สังคมและสิง่ แวดล้อม โดยมากจะไม่สามารถ เพ่ือศึกษาสิ่งที่สนใจเหมือนกัน โดยร่วมกัน ขจัดให้หมดไปอย่างส้ินเชิง แต่อาจลดทอน สร้างช้ินงานหรือท�ำโครงงานแล้วน�ำเสนอ ขนาดและความรุนแรงของความเสียหาย ขอ้ มลู ท่ไี ด้ศกึ ษาร่วมกัน. (อ. collaborative ลงได.้ (อ. mitigation). learning). การลงทะเบียนเลือกหน่วยบริการ (กฎ) น. การลดอันตรายจากการใช้ยา น. การลด การบริหารจัดการเพื่อให้บุคคลที่ประสงค์ ความเส่ียงและอันตรายต่าง ๆ ท่อี าจเกดิ ขึ้น จะรับบรกิ ารสาธารณสขุ ตามพระราชบัญญตั ิ จากการใช้ยาเสพติดโดยการใช้เข็มและ หลักประกันสุขภาพแห่งชาติ พ.ศ. ๒๕๔๕ กระบอกฉีดร่วมกัน ผู้ที่ใช้ยาเสพติดอาจยัง มีการเลือกหน่วยบริการเป็นหน่วยบริการ เลิกใช้ยาไม่ได้ทันที ดังนั้น ระหว่างที่ก�ำลัง ประจ�ำของตน โดยให้บุคคลยื่นค�ำขอลง พยายามจะเลิก จึงควรมีวิธีการลดอันตราย ทะเบียนต่อส�ำนักงานหลักประกันสุขภาพ จากการติดและถ่ายทอดเช้ือเอชไอวี รวมท้ัง แหง่ ชาติ สำ� นักงานฯ สาขา หรือหน่วยงานที่ เชื้อไวรัสตับอกั เสบชนิดซแี ละชนดิ บี. ส�ำนักงานฯ ก�ำหนดเลือกหน่วยบริการ ประจ�ำของตน จากหน่วยบริการที่อยู่ใน การลดอันตรายจากการใช้ยาเสพติด น. การ พื้นท่ีต�ำบลหรืออ�ำเภอที่ตนมีชื่ออยู่ตาม ลดปัญหาหรือภาวะเส่ียงอันตรายท่ีอาจเกิด ทะเบียนบ้าน หรือหน่วยบริการในพื้นที่ กบั ตัวบคุ คล ชุมชน โดยการท�ำใหพ้ ฤติกรรม ต�ำบลหรืออ�ำเภอท่ีอยู่ต่อเน่ือง ท้ังนี้ โดยให้ ท่ีอันตรายเป็นอันตรายน้อยลงท้ังด้าน ค�ำนึงถึงความสะดวกและความจำ� เป็นของตน สขุ ภาพ สงั คม และเศรษฐกิจ ในขณะทย่ี ังไม่ เปน็ สำ� คญั ในกรณีท่ีบุคคลใด มถี ิ่นท่ีอยู่หรอื สามารถหยดุ ใชย้ าเสพตดิ ได้ เป็นการยดื หยนุ่ ที่พักอาศัยไม่ตรงกับทะเบียนบ้าน บุคคล วิธีการรักษาโดยยึดความพร้อมของผู้ป่วย ดังกล่าวอาจลงทะเบียนและเลือกหน่วยบริการ เป็นฐาน ซ่ึงเปน็ การปอ้ งกันอันตรายจากโรค ในพื้นท่ีต�ำบลหรืออ�ำเภอท่ีตนมีถิ่นท่ีอยู่ จากการตาย เป็นการพัฒนาและรักษาชีวิต หรือพักอาศัยอยู่นั้นก็ได้ ท้ังนี้ บุคคลท่ีเลือก การแบ่งแยกกีดกันทางสังคม การคุมขัง. หน่วยบริการประจ�ำแล้ว หากประสงค์ (อ. harm reduction). จ ะ เ ป ลี่ ย น แ ป ล ง ห น ่ ว ย บ ริ ก า ร ป ร ะ จ� ำ ให้ด�ำเนินการตามท่ีก�ำหนดไว้ ในการขอ การลนยา ดู การรมยา. เปลี่ยนแปลงหน่วยบริการประจ�ำท�ำได้ การลอกเลียนผลงาน น. การน�ำผลงานของ ไมเ่ กิน ๔ ครั้งในแต่ละปงี บประมาณ. การลดความเส่ยี ง ดู การป้องกันความเสยี่ ง. ผู้อื่นมาใช้เป็นผลงานของตนเองหรือจ้างวาน ผู้อ่ืนให้จัดท�ำผลงานให้ โดยผลงานนั้นไม่ใช่ ผลงานทแี่ ทจ้ รงิ ของตนเอง. กระทรวงสาธารณสขุ 101

การลา้ งตลาดตามหลกั สขุ าภบิ าล การล้างตลาดตามหลักสุขาภิบาล น. การท�ำ ไม่น้อยกว่า ๑ นาที หรือแช่ในสารเคมี ความสะอาดตัวอาคาร แผงจ�ำหน่ายสินค้า ที่ใช้ส�ำหรับฆ่าเชื้อภาชนะอุปกรณ์อื่น ๆ ท่ีมี ในตลาด พื้น ผนัง เพดาน ทางระบายน้�ำ ประสิทธิภาพเทียบเท่าในการฆ่าเชื้อเป็น ตระแกรงดักมูลฝอย บอ่ ดกั ไขมัน บอ่ พกั น�ำ้ เสีย เวลาอยา่ งน้อย ๒ นาที. ทเ่ี ก็บรวบรวมหรือทร่ี องรับมูลฝอย ห้องสว้ ม การเล้ยี งลูกด้วยนมแม่ น. การให้ลกู ดูดนมแม่ ที่ปัสสาวะ อ่างล้างมือ และบริเวณตลาดให้ จากเต้า หรือดื่มนมแมจ่ ากขวด. (อ. breast สะอาด ไม่มีส่ิงปฏิกูลหรือมูลฝอย หยากไย่ feeding). ฝุ่นละอองและคราบสกปรก รวมทั้งให้มีการ การเลอื กใช้เทคโนโลยี น. การเลือกใช้ผลิตภณั ฑ์ ฆ่าเชื้อ ทั้งน้ี สารเคมีที่ใช้ต้องไม่มีผลกระทบ ห รื อ วิ ธี ก า ร ท่ี มี อ ยู ่ ร อ บ ตั ว ม นุ ษ ย ์ ผ ่ า น ตอ่ ระบบบ�ำบัดนำ�้ เสียของตลาด. กระบวนการวิเคราะห์ เปรียบเทียบ และ ตัดสินใจเลือก โดยคำ� นึงถงึ คณุ ธรรม จรยิ ธรรม การลา้ งพิษ ดู ดที อ็ ก. และผลกระทบต่อสังคมและสิ่งแวดล้อม. การล้างพษิ ตบั (พล.) น. กระบวนการกระตุ้น (อ. technology selection). การเลือกปฏิบัติ น. การปฏิบัติท่ีไม่เท่าเทียม ให้น�้ำดีท่ีตับสร้างข้ึนในปริมาณท่ีมากกว่า หรือไม่เป็นธรรมต่อปัจเจกบุคคลเป็นการ ปรกติและขับออกมาในปริมาณท่ีมากกว่า เฉพาะ อันเนื่องมาจากการทราบสถานะ ปรกติ ผ่านออกมาทางท่อน�้ำดีและขับถ่าย หรือการรับรู้ตัวตนที่แท้จริง เช่น สถานภาพ มาทางอจุ จาระ. การตดิ เชอื้ เอชไอว.ี (อ. discrimination). การล้างสามขั้นตอน น. วิธีการล้างภาชนะ การเล่ือนเงินเดือนข้าราชการ น. การให้ อุปกรณ์ท่ีถูกหลักสุขาภิบาล โดยต้องแยก บ�ำเหน็จความดีความชอบตอบแทนให้แก่ ภาชนะอุปกรณอ์ อกเป็น ๒ พวกก่อนการลา้ ง ข ้ า ร า ช ก า ร ท่ี ป ร ะ พ ฤ ติ ต น อ ยู ่ ใ น จ ร ร ย า คือภาชนะอาหารคาว และภาชนะอาหาร มีระเบียบวินัย และปฏิบัติราชการในรอบ หวานหรือแก้วน�้ำ ต้องกวาดเศษอาหาร คร่ึงปีที่ผ่านมาอย่างมีประสิทธิภาพ และ ท่ีตกค้างอยู่ก่อนท�ำการล้าง แล้วด�ำเนินการ เกิดผลสัมฤทธิต์ ่อภารกจิ ของรฐั . ลา้ ง ๓ ข้ันตอน ดังนี้ ขัน้ ท่ี ๑ การล้างดว้ ยน้ำ� การเลื่อนเงินเดือนข้าราชการเป็นกรณีพิเศษ ผสมน�้ำยาล้างจาน เพ่ือล้างไขมันและ น. การท่ีข้าราชการไม่อยู่ในหลักเกณฑ์ที่จะ เศษอาหารท่ีตกค้างออก ขั้นที่ ๒ ล้างด้วย ได้รับการเลื่อนเงินเดือน เพราะเหตุเกี่ยวกับ น�้ำสะอาดอีก ๒ คร้ัง เพื่อล้างสารท�ำความ ระยะเวลาการปฏิบัติราชการ การลา หรือ สะอาดและส่ิงสกปรกต่าง ๆ ที่ยังค้างอยู่ การมาท�ำงานสาย แต่ผู้บังคับบัญชาผู้มี ขน้ั ที่ ๓ การฆา่ เช้ือ (ในกรณีทเ่ี กดิ โรคระบาด) อ�ำนาจสั่งเล่ือนเงินเดือนพิจารณาแล้วเห็นว่า ล้างด้วยน้�ำร้อนที่อุณหภูมิ ๘๒–๑๐๐ องศาเซลเซียส เป็นเวลาไม่น้อยกว่า ๓๐ วินาที หรือแช่ในน�้ำผสมน�้ำปูนคลอรีน ท่ีมีความเข้มข้น ๕๐ ppm. (ไม่เกิน ๒๐๐ ppm) อณุ หภมู ิ ๓๘ องศาเซลเซียส เปน็ เวลา 102 พจนานกุ รมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

การวางแผนหลักสตู ร มีเหตุผลพิเศษที่สมควรเลื่อนเงินเดือนให้ แผนการปฏิบัติงานตามที่ได้รับมอบหมาย ข้าราชการผู้นัน้ . รวมท้งั กาํ หนด วตั ถุประสงค์ ขอบเขต ระยะ การวัด น. การได้มาซึ่งความถูกต้องของ เวลา และการจดั สรรทรัพยากร. ตัวเลขท่ีบ่งบอกถึงสมบัติของสิ่งใดส่ิงหนึ่ง. การวางแผนครอบครัว น. การท่ีคู่ชายหญิง (อ. measuring). วางแผนเกี่ยวกับจ�ำนวนบุตรท่ีต้องการ การวัดผล น. กระบวนการเพ่ือให้ได้มา เวลาที่จะมีบุตรแต่ละคน โดยค�ำนึงถึง ซ่ึงตัวเลขหรือสัญลักษณ์ท่ีมีความหมาย ความเหมาะสมในครอบครัวของตนเอง แทนคุณลักษณะหรือคุณภาพของส่ิงท่ีวัด. ท้ังในด้านสุขภาพอนามัยของมารดาและ (อ. measurement). ฐานะทางเศรษฐกจิ สังคม. การวัดสดั ส่วนของร่างกาย น. การวดั สว่ นต่าง ๆ การวางแผนจ�ำหน่าย น. การวางแผนและ ของร่างกายเพ่ือใช้ประเมินภาวะโภชนาการ จัดสรรบริการในการดูแลรักษา ผู้ป่วยที่ เช่น การช่ังน้�ำหนัก วัดส่วนสูง เส้นรอบเอว ต้องการการดูแลต่อเนื่องหลังการจ�ำหน่าย ไขมันใตผ้ ิวหนัง ฯลฯ. (อ. anthropometry). อย่างเป็นระบบ มีการประสานงานของ การวางแผน น. การก�ำหนดกิจกรรมหรือ สหสาขาวิชาชีพในการสนับสนุน เสริมพลัง ก า ร ก ร ะ ท� ำ ล ่ ว ง ห น ้ า อ ย ่ า ง เ ป ็ น ร ะ บ บ . ผู้ป่วยและครอบครัวเป็นรายกรณี รวมทั้ง (อ. planning). ส่งเสริมการใช้ทรัพยากรสุขภาพที่เหมาะสม การวางแผนกลยุทธ์ น. การวางแผนหลอมรวม เพ่ือเตรียมการให้ผู้ป่วยและญาติ ชุมชน ครอบคลมุ กจิ กรรมทัง้ หมดขององคก์ าร หรือ สามารถดูแลสุขภาพได้ด้วยตนเองอย่างม่ันใจ แผนงานใหญ่ขององค์การ โดยจะระบุไว้ ปลอดภัย และพึงพอใจ. (อ. discharge “อย่างกว้าง” และ “มองไกล” ไปพร้อม ๆ planning). กัน ซึ่งมักจะเป็นแผนระยะยาว ๕-๑๐ ปี การวางแผนระดับนโยบาย น. การวางแผน ซ่ึงจะต้องสอดคล้องกับแผนระดับนโยบาย. ระดับสูงสุดขององค์การ มักระบุแนวทาง (อ. strategic planning). อย่างกว้าง ๆ ซึ่งเป็นพ้ืนฐานที่จะก่อให้เกิด การวางแผนการตรวจสอบ น. แผนการปฏบิ ัติ แผนชนิดอ่ืน ๆ ส่วนใหญ่จะเป็นแผนระยะ งานท่ีหัวหน้าหน่วยงานตรวจสอบภายใน ยาว (long-range plan) เช่น แผนพัฒนา จัดท�ำข้ึน โดยท�ำไว้ล่วงหน้าเก่ียวกับเร่ือง เศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ฉบับที่ ๑๑. ท่จี ะตรวจ. (อ. audit plan). (อ. policy planning). การวางแผนการปฏิบัติงาน น. การจัดทํา การวางแผนหลักสูตร น. กระบวนการระดม ความคิดเห็นของคณะกรรมการพัฒนา หลักสูตรเพื่อการออกแบบและการร่าง ห ลั ก สู ต ร โ ด ย ก า ร ก� ำ ห น ด เ ป ้ า ห ม า ย ว ่ า กระทรวงสาธารณสขุ 103

การวิเคราะห์ หลักสูตรท่ีจัดท�ำขึ้นมีจุดมุ่งหมายเพื่ออะไร ประเมินโครงการ เทคโนโลยี หรือกิจกรรม ให้ผู้เรียนได้เรียนรู้เนื้อหาสาระอะไรบ้าง โดยการเปรียบเทียบมูลค่าต้นทุนของการใช้ มีแนวทางในการจัดการเรียนการสอน ทรัพยากรทั้งหมดกับมูลค่าผลลัพธ์ที่ได้จาก และการประเมินผลการเรียนรู้อย่างไร. โครงการ เทคโนโลยี หรือกิจกรรมนั้น ๆ. (อ. curriculum planning). (อ. cost benefit analysis). การวเิ คราะห์ น. วิธกี ารพิสจู น์หาองคป์ ระกอบ การวิเคราะห์ต้นทุนต่�ำสุดทางการแพทย์ น. หรือหาปริมาณของสาร มีอยู่ ๒ แบบ การประเมินส�ำหรับโครงการทางการแพทย์ คอื คุณภาพวเิ คราะห์ และ ปริมาณวิเคราะห์. ที่มีผลได้เหมือนกัน (identical benefits) (อ. analysis). จนท�ำให้ไม่ต้องระบุ วัด และให้ค่าผลได้ แต่อย่างไร โครงการที่มีต้นทุนต่�ำสุดจะเป็น การวิเคราะห์ความเสี่ยง น. กระบวนการ โครงการที่มีประสิทธิภาพสูงสุด. [อ. cost ก�ำหนดลักษณะ ขนาด หรือขอบเขตของ minimization analyses (CMA)]. ความเสี่ยง โดยการวิเคราะห์ภัยที่เกิดข้ึน และประเมินสภาวะการเปิดรับความเส่ียง การวิเคราะห์ต้นทุนประสิทธิผลทางการแพทย ์ (exposure) ความเปราะบาง (vulnerability) น. การประเมนิ ส�ำหรบั โครงการทางการแพทย์ และศักยภาพ (capacity) ในการรับมือ ที่มีผลได้อยู่ในรูปของหน่วยนับทางธรรมชาติ ของชุมชนท่ีอาจเป็นอันตรายต่อชีวิตและ (natural units of measurement) เช่น ทรัพย์สิน การด�ำรงชีวิต และสิ่งแวดล้อม จ�ำนวนคนตายท่ีเลี่ยงได้จากการรักษาพยาบาล เป็นการวิเคราะห์ความน่าจะเป็นในการเกิด จ�ำนวนวันป่วยที่ลดลงได้ ฯลฯ หรืออีก ผลกระทบจากภยั ในพน้ื ทห่ี น่งึ ๆ มีประโยชน์ นยั หนึง่ คอื โครงการท่ีมีผลได้หรือประสิทธิผล ในการวางแผนเพ่ือจัดการความเสี่ยงอย่างมี ต่างกัน (แต่นับหน่วยเหมือนกัน) สามารถ ระบบ, การประเมนิ ความเสย่ี ง กว็ า่ . (อ. risk ปรับให้อยู่ในรูปของผลได้ต่อต้นทุน แล้วจึง assessment). น�ำมาเปรียบเทียบกัน โครงการท่ีบรรลุ ประสิทธิผลหรือผลได้ท่ีใช้ต้นทุนต่�ำก็จะได้ การวิเคราะห์เชิงคุณภาพ (เคม)ี น. การวเิ คราะห์ รับเลือก การวิเคราะห์ต้นทุนประสิทธิผลถือ เพ่ือทดสอบว่ามีสารที่ต้องการทดสอบอยู่ใน ได้ว่าเป็นการประเมินประสิทธิภาพแบบ ตัวอย่างทดสอบหรือไม่. (อ. qualitative เทคนคิ ของโครงการ. [อ. cost effectiveness analysis). analysis (CEA)]. การวิเคราะหเ์ ชิงปริมาณ (เคม)ี น. การวเิ คราะห์ การวิเคราะห์ต้นทุนผลได้ทางการแพทย์ น. เพ่ือหาปริมาณของสารท่ีต้องการทดสอบ. การประเมินโครงการทางการแพทย์ ท่ีมีผล (อ. quantitative analysis). ไดใ้ นรปู ตวั เงนิ (monetary term) โครงการ ท่ีมีผลไดส้ ทุ ธิ (ผลได้หกั ตน้ ทุน) สูงสดุ ก็จะได้ การวิเคราะห์ต้นทุนกับผลตอบแทน น. การ รับเลือก การวิเคราะห์ต้นทุนผลได้จัดเป็น การประเมินประสิทธิภาพแบบการจัดสรร 104 พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

การวเิ คราะหอ์ ภมิ านเครือขา่ ย นั่นคือ ผลการประเมินระบุได้ว่าโครงการใด การวิเคราะห์เปรียบเทียบทางเลือกหลากหลาย มีความคุ้มค่า (worthwhile) สูงสุด น. การเปรยี บเทียบผลสมั พทั ธข์ องมาตรการ โดยเปรียบเทียบ. ที่สนใจต่าง ๆ โดยรวมหลักฐานทางตรงกับ การวิเคราะห์ต้นทุนอรรถประโยชน์ทางการ หลกั ฐานทางอ้อมเขา้ ดว้ ยกัน เพอื่ เปรยี บเทยี บ แพทย์ น. การประเมินสำ� หรับโครงการท่มี ี ผลของมาตรการหรอื ทางเลือกท่ีสนใจหลาย ๆ ผลได้อยู่ในรูปของอรรถประโยชน์ (utility) ทางพร้อมกนั หรอื เพ่ือจัดล�ำดบั มาตรการตา่ ง ๆ. ซ่ึงทางเศรษฐศาสตร์สุขภาพนั้นหมายถึง [อ. multiple treatment meta-analysis ระดับของความเป็นอยู่ท่ีดี (well-being) (MTM)]. ทอี่ ยู่ในรปู ธรรม หนว่ ยของผลได้ท่ีนิยมใชก้ นั คือ จ�ำนวนปีท่ีมีการปรับคุณภาพชีวิต การวิเคราะห์เปรียบเทียบผลทางอ้อม น. วิธี [quality-adjusted life yeay (QALY)] การเปรียบเทียบผลสัมพัทธ์ของมาตรการท่ี โครงการที่มี QALY ตอ่ ต้นทนุ สงู สดุ ก็จะไดร้ ับ สนใจอย่างน้อย ๒ มาตรการ ท้ังทางท่ีไม่มี เ ลื อ ก แ ล ะ ถื อ ว ่ า มี ป ร ะ สิ ท ธิ ภ า พ สู ง สุ ด การศึกษาเปรียบเทียบมาตรการเหล่าน้ัน โดยเปรียบเทยี บ. [อ. cost utility analysis โดยตรงและได้ผลการศึกษาเป็นหลักฐาน (CUA)]. ทางอ้อมของความสัมพันธ์ของมาตรการ ดังกลา่ ว. (อ. indirect comparison). การวิเคราะห์แนวโน้มของผลทดสอบเพื่อ การวิเคราะห์พฤติกรรมสุขภาพ น. การ การรับรองรุ่นการผลิต น. การตรวจสอบ พิจารณาว่าสิ่งใดคือตัวก�ำหนดพฤติกรรม แนวโนม้ ผลการทดสอบวัคซีนตามข้อกำ� หนด สุขภาพของบุคคล มีแนวคิด ๓ กลุ่ม คือ โดยพิจารณาความสอดคล้องกับผลของ แนวคิดเก่ียวกับปัจจัยภายในตัวบุคคล วัคซีนรุ่นการผลิตท่ีผ่านมา โดยก�ำหนด แนวคิดเกี่ยวกับปัจจัยภายนอกตัวบุคคล เกณฑ์การยอมรับและค่าสถิติที่เหมาะสม และแนวคิดเกี่ยวกับสหปัจจัย ซ่ึงแนวคิดท่ี เพ่ือประกอบการรับรองรุ่นการผลิตของ สำ� คญั คือ Preceed-Proceed Model ของ วคั ซนี (lot release). (อ. trend analysis Lawrence W. Green และ Marshall W. for lot release). Kreuter. การวิเคราะห์เปรียบเทียบ น. การศึกษาและ การวเิ คราะห์อภมิ านเครอื ข่าย น. การน�ำหลกั เปรียบเทียบความสัมพันธ์ และความ การของการวิเคราะห์อภิมานส�ำหรับแต่ละคู่ เปลย่ี นแปลงของข้อมลู ตา่ ง ๆ วา่ เป็นไปตาม มาประยุกต์ใช้ เพื่อเปรียบเทียบผลสัมพัทธ์ ท่ีคาดหมาย การวิเคราะห์เปรียบเทียบ ของทางเลือกต่าง ๆ โดยค�ำนวณหาผล ระหว่างข้อมูลปีปัจจุบันและข้อมูลปีก่อน สัมพทั ธข์ องทางเลอื กตา่ ง ๆ อาจเรียกว่า หา หรือเปรียบเทียบข้อมูลปัจจุบันกับข้อมูล ประสทิ ธิผลเปรยี บเทียบของทางเลอื กต่าง ๆ ประมาณการ. ก็ได้ รูปแบบการเป็นเครือข่ายของทางเลือก จะต้องเป็นเครือข่ายท่ีเช่ือมต่อกัน โดยอาจ เปน็ เครอื ข่ายปิดอย่างงา่ ย หรืออาจเป็นเครือ กระทรวงสาธารณสขุ 105

การวจิ ยั เชงิ ปฏบิ ตั ิการ ข่ายท่ีมีความซับซ้อนมากขึ้น. (อ. network เกี่ยวข้องกับพฤติกรรมมนุษย์ สังคมศาสตร์ meta-analysis). จิตวิทยา และเศรษฐศาสตร์. (อ. social การวจิ ยั เชงิ ปฏิบัติการ น. การวจิ ัยแบบมสี ว่ น science research). ร่วม เน้นการปฏิบตั ิและมกี ารร่วมมือ ใชก้ าร การวจิ ัยที่กระทำ� พรอ้ มกนั หลายแหง่ น. การ ท�ำงานเป็นกลุ่ม ผู้ร่วมวิจัยทุกคนมีส่วน วิจัยทางคลินิกท่ีด�ำเนินการตามโครงร่างการ ส�ำคัญและมีบทบาทเท่าเทียมกันในทุก วิจัยเดียวกันแต่ด�ำเนินการวิจัย ณ สถานท่ี กระบวนการของการวจิ ัย ท้ังการเสนอความ วิจัยมากกว่า ๑ แห่ง ดังน้ัน จึงมีผู้วิจัย คิดเชิงทฤษฎีและการปฏิบัติ ตลอดจน ทเี่ กีย่ วข้องมากกว่า ๑ คน. การวางนโยบายการวิจยั . (อ. field research). การวิจัยแบบทดลอง น. การวิจัยที่มีการ การวจิ ัยทางคลินิก น. การศกึ ษาวจิ ยั ในมนษุ ย์ ควบคุมลักษณะบางอย่างที่เก่ียวข้องกับ โดยมีวัตถุประสงค์เพ่ือค้นคว้าหรือยืนยัน สถานการณ์หน่ึงไว้เพื่อดูผลว่าจะเป็น ผลทางคลินิก ผลทางเภสัชวิทยา ผลทาง อย่างไร. (อ. experimental research). เภสัชพลศาสตร์อ่ืน ๆ ของผลิตภัณฑ์ท่ีใช้ การวจิ ัยแบบบรรยาย น. การวิจยั ท่ีตอ้ งอาศยั ในการวิจัย และ/หรือเพื่อค้นหาอาการ การรวบรวมข้อมูล เพื่อน�ำมาอธิบายหรือ ไม่พึงประสงค์ใด ๆ ที่เกิดจากผลิตภัณฑ์ที่ใช้ สรปุ ผลปรากฏการณท์ เี่ กิดขึน้ . (อ. descriptive ในการวิจยั ศกึ ษาการดูดซมึ การกระจายตัว research). การเปล่ียนแปลงในร่างกาย และการขับถ่าย การวจิ ยั ประวัติศาสตร์ น. การวิจยั เพอื่ คน้ หา ผลิตภัณฑ์ท่ีใช้ในการวิจัยออกจากร่างกาย ข้อเท็จจริงในอดีต ซึ่งจะเน้นหนักในการ เพือ่ ค้นหาความปลอดภัย และ/หรอื ประสทิ ธผิ ล, ตรวจสอบวา่ เป็นอะไรในอดีต. (อ. historical การทดลองทางคลนิ ิก กว็ า่ . research). การวิจัยทางชีวเวชศาสตร์ น. การวิจัย การวิจัยปัจจุบัน น. การวิจัยเพ่ือค้นหา ที่เกี่ยวข้องกับการทดลองทางการแพทย์ ความจริงและสาเหตุของเหตุการณ์ที่เกิดขึ้น และทางชีวเวชศาสตร์. (อ. biomedical ในปจั จุบัน. (อ. current research). research). การวิจัยพฒั นากระบวนการเคมี น. การค้นคว้า การวิจยั ทางระบาดวทิ ยา น. การวิจัยทเ่ี กย่ี วขอ้ ง เกบ็ รวบรวมขอ้ มูล ทำ� การทดลอง เพื่อให้ได้ กับการเกิดโรค ครอบคลุมทั้งการศึกษาที่จะ มาซ่ึงกระบวนการเคมีเพื่อสามารถน�ำไปใช้ ต้องกระท�ำต่อผู้ป่วยโดยตรงและการศึกษา ประโยชน์เชิงอุตสาหกรรม. (อ. chemical วิจัยจากข้อมูลส่วนบุคคลของผู้ป่วยและ process research). อาสาสมัคร. (อ. epidemiological research). การวิจัยทางสังคมศาสตร์ น. การวิจัยที่ 106 พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

การศึกษาเชิงสังเกต การวิจยั ระบบสาธารณสุข น. การศกึ ษาวิเคราะห์ วิจารณญาณทางคลินิกเก่ียวกับการตอบ ระบบโครงสร้างสาธารณสุข เร่ิมต้ังแต่ สนองของบคุ คล ครอบครัว ชุมชน ตอ่ ปญั หา การสาธารณสุขมูลฐาน การประสานงาน สขุ ภาพในปจั จบุ นั ปัญหาที่อาจเกดิ ข้นึ หรอื ระบบส่งต่อ ตลอดจนความร่วมมือของ ต่อกระบวนการของชีวิต โดยข้อวินิจฉัย หน่วยงานและชุมชน  ซ่ึงท�ำให้ได้วิธีที่ดีที่สุด ทางการพยาบาลจะเป็นพื้นฐานของการ ใ น ก า ร ด� ำ เ นิ น ก า ร เ พื่ อ ก า ร ส า ธ า ร ณ สุ ข เลือกวิธีการให้การพยาบาล เพ่ือให้บรรลุ ทีเ่ หมาะสม. ผลลัพธ์อยู่ในขอบเขตความรับผิดชอบของ พยาบาล. การวิจัยสุขภาพ น. การศึกษาค้นคว้าโดย การวินจิ ฉัยโรคตดิ เช้อื น. กระบวนการตรวจโรค การทดลอง สำ� รวจตามหลักวชิ าการ เพอ่ื ให้ ของแพทย์ เพ่ือวินิจฉัยหาสาเหตุการเกิดโรค ได้ข้อมูลหรือความรู้มาพัฒนาคุณภาพชีวิต อาการ หรือภาวะผิดปรกตติ า่ ง ๆ เพอื่ นำ� ไป ของประชาชน พฒั นาระบบตา่ ง ๆ ทเ่ี ก่ียวข้อง รักษา ติดตามผลการรักษารวมถึงผลข้างเคียง กับสุขภาพ เช่น การวิจัยด้านวิทยาศาสตร์ และการประเมินสขุ ภาพผปู้ ว่ ย. พื้นฐานและสังคมวิทยาเก่ียวกับสุขภาพ การวนิ ิจฉัยโรคหลัก น. การวนิ จิ ฉยั โรคหลกั ที่ การวิจัยทางคลินิก การวิจัยระบบสุขภาพ ผู้ป่วยได้รับการดูแลรักษาให้นอนรักษา การวิจัยเพื่อพัฒนาก�ำลังคนด้านสุขภาพ ในโรงพยาบาลในครั้งน้ัน. [อ. principal การวิจัยและพัฒนาด้านผลิตภัณฑ์และบริการ diagnosis (PDx)]. สขุ ภาพ. การวินิจฉยั โรคอน่ื น. การวนิ จิ ฉยั โรคอน่ื ท่ีไม่ใช่ โรคหลัก อาจเป็นโรคร่วม (co-morbidity) การวินจิ ฉยั ชุมชน น. การประเมินสภาวะทาง หรือภาวะแทรกซ้อน (complication). สุขภาพของชุมชน (community health [อ. secondary diagnosis (SDx)]. status) และการบริการสาธารณสขุ ในชุมชน การศึกษาความคงสภาพในสภาวะเรง่ น. การศึกษา (health service) ตลอดจนปัจจัยที่มีผล ความคงสภาพของวัสดุหรือผลิตภัณฑ์ โดย ต่อสุขภาพอนามัยของชุมชน โดยการเก็บ เก็บรักษาในสภาวะท่ีรุนแรงกว่าการเก็บ รวบรวมข้อมูล วิเคราะห์ข้อมูล และบ่งชี้ รักษาจริงเพื่อเร่งปฏิกิริยาการสลายตัว ว่าประชากรในชุมชนน้ันมีสถานะสุขภาพ หรือเร่งการเปล่ียนแปลงทางเคมีและฟิสิกส์. อนามัยอยู่ในระดับใด ปัญหาสาธารณสุข (อ. accelerated stability testing). ในชุมชนมีอะไรบ้าง ซ่ึงต้องอาศัยความรู้ การศึกษาเชิงสังเกต น. การศึกษาโดยการ ทางระบาดวิทยา ชีวสถิติ และศาสตร์อื่น ๆ ตดิ ตาม สงั เกต เก็บรวบรวมข้อมลู โดยผู้วจิ ยั โดยใช้ดัชนีอนามัยบรรยายลักษณะของโรค ไม่ได้ก�ำหนดปัจจัยสัมผัสให้แก่ผู้เข้าร่วมวิจัย. และปัญหาสุขภาพอนามัยการกระจาย ตามบุคคล สถานที่ และเวลา เช่น อัตรา อบุ ัตกิ ารณ์ (incidence rate) อัตราความชุก (prevalence rate) อตั ราเกดิ อัตราตาย. การวินิจฉัยทางการพยาบาล น. การใช้ กระทรวงสาธารณสขุ 107

การศกึ ษาต่อเนอื่ งทางการพยาบาล (อ. observational study). ศาสตร์ หรือระบาดวิทยา ซึ่งมีการรวบรวม การศึกษาต่อเน่อื งทางการพยาบาล น. การศกึ ษา หรือวิเคราะห์ข้อมูลอย่างเป็นระบบด้วย ความตั้งใจที่จะท�ำให้เกิดความรู้ใหม่ ๆ และ/หรือการฝึกอบรมระยะส้ันท่ีจัดข้ึน บุคคลที่เข้าร่วมจะ ๑) ได้รับการปฏิบัติ โ ด ย มี เ ป ้ า ห ม า ย เ พ่ื อ พั ฒ น า ศั ก ย ภ า พ แทรกแซง สงั เกต หรอื มีปฏสิ ัมพนั ธ์อนื่ ใดกับ ผู้ประกอบวิชาชพี การพยาบาล การผดงุ ครรภ์ ผู้ท�ำการศึกษาวิจัย ไม่ว่าโดยตรงหรือผ่าน หรือการพยาบาลและการผดุงครรภ์ รวมถึง การเปลี่ยนแปลงของสภาพแวดล้อม หรือ กิจกรรมเพ่ือเพิ่มพูนความรู้ความสามารถ ๒) ถูกผวู้ จิ ัยรวบรวม เตรียมการ หรือใช้วสั ดุ ทางวิชาชีพหรือวิชาการหรือมีส่วนร่วม ทางชีววิทยาหรือเวชระเบียนหรือวิธีบันทึก ในการพัฒนาบุคลากรหรือพัฒนาวิชาชีพ. อน่ื ๆ เป็นรายบคุ คล. (อ. research involving (อ. continuing nursing education). human participant). การศึกษาแบบติดตาม น. การศึกษาที่มี การศึกษาวิจัยในคน น. กระบวนการศึกษาที่ การติดตาม เก็บข้อมูลประชากรท่ีเข้าร่วม เป็นระบบเพ่ือให้ได้มาซ่ึงความรู้ด้านสุขภาพ ในการศกึ ษา. (อ. longitudinal study). หรือวิทยาศาสตร์การแพทย์ที่ได้กระท�ำต่อ ร่างกายหรือจิตใจของอาสาสมัครในการวิจัย การศึกษาแบบภาคตัดขวาง น. การศึกษาที่ หรือท่ีได้กระท�ำต่อเซลล์ ส่วนประกอบของ เก็บข้อมูลช่วงเวลาใดเวลาหนึ่ง. (อ. cross เซลล์ วัสดุส่ิงส่งตรวจ เน้ือเย่ือ น�้ำคัดหลั่ง sectional study). สารพันธุกรรม เวชระเบียน หรือข้อมูลด้าน สุขภาพของอาสาสมัครในการวิจัย และให้ การศกึ ษาระบาดวทิ ยาเชงิ พรรณนา น. การศกึ ษา หมายความรวมถึงการศึกษาทางสังคมศาสตร์ เก่ียวกับการกระจายของโรคในกลุ่มประชากร พฤตกิ รรมศาสตร์ และมนุษยศาสตร์ ทเี่ ก่ียวกบั โดยแปลผลข้อมูลพ้ืนฐานของสุขภาพ โรค สขุ ภาพ. และการตายอย่างเป็นระบบและเป็นเหตุ เปน็ ผล. (อ. descriptive epidemiological การศกึ ษาวจิ ยั พหุสถาบนั น. การทดลองทาง study). คลนิ กิ ซง่ึ ท�ำการศึกษาตามโครงการวจิ ยั หนง่ึ ๆ แต่ท�ำการศึกษาในสถาบันมากกว่า ๑ แห่ง การศึกษาระบาดวิทยาเชิงวิเคราะห์ น. การ จึงเป็นการศึกษาโดยผู้วิจัยมากกว่า ๑ คน. ศึกษาเพ่ือพิสูจน์สมมุติฐาน โดยมีการ (อ. multi-site research). เปรียบเทียบอัตราป่วย/อัตราการตายใน กลุ่มที่มีปัจจัยแตกต่างกัน. (อ. analytical การสกัด น. วิธีหรือกระบวนการท่ีใช้แยกสาร epidemiological study). ซึ่งเปน็ องค์ประกอบท่มี อี ยู่ในของผสม โดยใช้ ตัวท�ำละลายในการแยก. (อ. extraction). การศึกษาวิจัยเกีย่ วกบั มนุษย ์ น. กจิ กรรมใด ๆ ทางสังคมศาสตร์ ชีวเวชศาสตร์ พฤติกรรม การสกัดด้วยของไหลวิกฤติยิ่งยวด น. การ 108 พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

การสบฟัน สกัดสารออกจากวัตถุที่สนใจโดยใช้ของไหล สุขภาพทด่ี .ี (อ. health promotion). วิกฤติย่ิงยวดซึ่งเกิดจากการเพิ่มอุณหภูมิ การส่งเสริมสุขภาพบุคลากรในโรงเรียน น. และความดันท่ีเกินจุดวิกฤติจนของไหลอยู่ใน สถานะของไหลวิกฤติยิง่ ยวด (อ. supercritical การส่งเสริมให้ครูและบุคลากรทุกคนใน fluid extraction). โรงเรียนสนใจดูแลตนเองให้มีสุขภาพแข็งแรง การส่งต่อ น. การส่งหรือแนะน�ำให้บุคคลไป มีพฤติกรรมสุขภาพที่เหมาะสมและเป็นแบบ ท่ใี ดทีห่ นงึ่ . (อ. referring). อย่างที่ดแี กน่ กั เรยี น ผูป้ กครอง และชุมชน. การส่งต่อนอกเขตบริการ น. การส่งต่อไปยัง การสนบั สนุนการจดั การตนเอง น. การช่วยให้ จังหวัดที่อยู่นอกเขตเครือข่ายบริการของ ผู้ป่วยเกิดความม่ันใจ กระตือรือร้น มีแรง ตนเอง รวมถงึ สถานพยาบาลท่อี ยูส่ ่วนกลาง. บนั ดาลใจ ในการแสวงหาความรู้ และทักษะ การสง่ ต่อผูป้ ว่ ย (กฎ) น. การเคลื่อนยา้ ยผูป้ ว่ ย เพื่อตัดสินใจ จัดการกบั ปัญหา ลดผลกระทบ จากสถานท่ีหนึ่งเพ่ือไปรับการรักษาต่ออีก จากโรคและการรักษา สามารถรกั ษาบทบาท สถานทหี่ นึ่งโดยสถานพยาบาลเปน็ ผนู้ ำ� สง่ . ในการด�ำเนินชีวติ ไดอ้ ยา่ งปรกตสิ ขุ เผชญิ กับ การสง่ เสริม น. การชว่ ยเหลอื บุคคลให้สามารถ ความเจ็บป่วย และจัดการกับอารมณ์ต่าง ๆ ริเริ่ม หรือท�ำบางสิ่งบางอย่างท่ีดีขึ้น. เช่น ความเศร้า ความกลัว รวมทั้งน�ำแผน (อ. promoting). การรักษาไปปฏิบัติได้อย่างเหมาะสม. (อ. การส่งเสริมเศรษฐกิจ น. การท�ำให้รายได้ที่ self management support). แท้จริงต่อคนเพิ่มขึ้นติดต่อกันเป็นเวลานาน การสนับสนุนทางสังคม น. ความช่วยเหลือ เพื่อให้ประชาชนส่วนใหญ่มีความเป็นอยู่ จากชุมชนท่ีมีต่อปัจเจกบุคคลและกลุ่ม ท่ีดีขึ้น โดยวิธีการต่าง ๆ เช่น พัฒนาระบบ บุคคลในชุมชนนั้น ๆ ซึ่งอาจเป็นตัวรับแรง บริการการแพทย์แผนไทยและการพัฒนา ปะทะจากเหตุการณ์พลิกผันในชีวิตหรือ สมุนไพรอย่างครบวงจร. (อ. economic สภาพความเป็นอยู่และยังเป็นปัจจัยเกื้อ development). หนุนท่ีจะช่วยยกระดับคุณภาพชีวิตให้ดีขึ้น. การส่งเสริมสุขภาพ น. กระบวนการส่งเสริม (อ. social support). สนับสนนุ ใหบ้ คุ คล กลมุ่ บคุ คล สามารถปอ้ งกนั การสนับสนุนสุขภาพภาคประชาชน น. การ ควบคมุ และปรับปรุงสุขภาพของตนเอง รวมถึง สร้างเสริมการมีส่วนร่วมของภาคีเครือข่าย ปรับเปลี่ยนส่ิงแวดล้อมหรือปรับตัวให้เข้ากับ ใ ห ้ เ กิ ด ก า ร จั ด ก า ร ร ะ บ บ สุ ข ภ า พ ชุ ม ช น สิ่งแวดลอ้ มที่เปลย่ี นแปลง ควบคุมปัจจยั ต่าง ๆ เพื่อน�ำไปสู่การพึ่งตนเองด้านสุขภาพของ ที่มีผลต่อสุขภาพของตนเองได้เพ่ือด�ำรงไว้ซ่ึง ประชาชน. การสบฟนั น. การจดั เรยี งของฟนั แทผ้ ิดปรกติ อาจเกิดการซ้อนทับกัน ฟันยื่นไปข้างหน้า กระทรวงสาธารณสุข 109

การสรรหา ฟันยื่นเข้าลึก ฟันห่างกัน เป็นต้น ท�ำให้เกิด การสร้างระบบหลักประกันสุขภาพ น. ลักษณะการจัดเรียงตัวของฟันไม่สวยงาม ๑. การสร้างความม่ันคงด้านสุขภาพให้แก่ ซึ่งจะเกิดขึ้นในระยะฟันน�้ำนมและระยะฟัน คนไทยท้ังปวง แนวคิดพื้นฐานท่ีส�ำคัญ ผสมระยะแรก, ฟันสบ ก็ว่า. เป็นการให้สิทธิในการใช้บริการสุขภาพแก่ การสรรหา น. กระบวนการกลั่นกรองและ ประชาชน เพื่อให้ประชาชนเข้าถึงบริการ คัดเลอื กบคุ คลท่มี คี ณุ สมบตั ิ คณุ วฒุ ิ การศกึ ษา สุขภาพท่ีจ�ำเป็น โดยไม่มีอุปสรรคทางการ มีความรู้ ความสามารถ และประสบการณ์ เงิน ซ่ึงต้องใช้กลไกทางการเงินการคลังจาก ในการท�ำงาน ซ่งึ มาสมัครงานในตำ� แหนง่ ต่าง ๆ แหล่งเงินภาครัฐ เพื่อปกป้องครัวเรือนจาก ทห่ี น่วยงานเปดิ รับสมคั ร. การล้มละลายและลดภาระรายจ่ายค่ารักษา การสร้างกระแสดา้ นสขุ ภาพ น. การทำ� ใหเ้ กิด พยาบาลของครัวเรือน และสร้างความเป็น แนวนิยมท�ำให้เป็นที่นิยมของคนส่วนใหญ่ ธรรมในการเข้าถึงบริการสุขภาพท่ีมีคุณภาพ ในท่เี กีย่ วกับการดูแลสขุ ภาพกาย จิต ปัญญา จ ะ ต ้ อ ง ค ร อ บ ค ลุ ม ก า ร ข ย า ย ข อ บ เ ข ต และสังคม. ของระบบประกันสุขภาพใน ๓ มิติ ดังนี้ การสร้างความไว้วางใจ น. การมีปฏิสัมพันธ์ ๑) ความครอบคลุมประชาชน (covered กับผู้ป่วยหรือผู้ใช้บริการ เพื่อไปสู่เป้าหมาย population) ขยายสิทธิไปสู่ประชาชนท่ียัง ร่วมกัน. (อ. establishing rapport). ไม่ครอบคลุม โดยมีเป้าหมายร้อยละ ๑๐๐ การสร้างคุณค่าเพิ่ม (กฎ) น. การปฏิบัติงาน ของประชาชนในประเทศ ๒) ความครอบคลุม ตรวจสอบภายในด้วยความเท่ียงธรรม บริการสุขภาพ (covered services) ขยาย เป็นการสร้างมูลค่าเพิ่มให้กับส่วนราชการ สิทธปิ ระโยชนด์ ้านบริการสขุ ภาพ โดยเนน้ ไป และผู้ที่มีส่วนเกี่ยวข้อง โดยให้ส่วนราชการ ที่บริการที่จ�ำเป็นและบริการท่ีมีค่าใช้จ่ายสูง ปรับปรุงการด�ำเนินงานให้มีประสิทธิภาพ บริการสุขภาพจะครอบคลุมตั้งแต่บริการ และประสิทธิผลย่ิงข้ึน ซึ่งอาจด�ำเนินการ สรา้ งเสรมิ สขุ ภาพ ป้องกนั โรค รกั ษาพยาบาล ในรูปแบบของการให้ค�ำปรึกษาแนะน�ำ และฟน้ื ฟสู มรรถภาพ และ ๓) ความครอบคลุม การรายงานเป็นลายลักษณอ์ กั ษร หรอื อ่ืน ๆ คา่ ใช้จ่ายสขุ ภาพ (covered costs) ลดภาระ ท่ีเห็นสมควร เพ่ือให้การด�ำเนินงานของ การจ่ายค่ารักษาพยาบาล เพื่อปกป้องครัว ส่วนราชการบรรลุเป้าหมายตามที่วางไว้. เรือนจากการล้มละลายและความยากจน (อ. add value). โดยมีค่าบริการสุขภาพบางส่วนที่ประชาชน การสร้างภูมิคุ้มกันโรค น. กระบวนการท่ี ยังคงต้องจ่ายเงินจากกระเป๋า [out of ร่างกายสร้างภูมิคุ้มกันชนิดหนึ่งต่อโรคอย่าง pocket (OOP)] โดยการสรา้ งระบบประกัน หนง่ึ . (อ. immunization). สุขภาพ ควรให้ความส�ำคัญกับการรักษา สมดุลระหว่าง ๔ มิติของสมรรถนะระบบ บริการสุขภาพ คือ การเข้าถึงบริการ (accessibility) ประสิทธิภาพ (efficiency) คุณภาพการบรกิ าร (quality) ความครอบคลุม (coverage). ๒. การสร้างความม่ันคง ทางสุขภาพให้แก่คนในประเทศทกุ คน. 110 พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

การสวนลา้ งลำ� ไสด้ ว้ ยเครื่องแบบระบบเปิด การสร้างสัมพันธภาพเพ่ือการบ�ำบัด น. การ หน่ึงแลว้ เสร็จ. ติดต่อที่เป็นการรักษาระหว่างพยาบาลกับ การสลายตัว น. กระบวนการที่ท�ำให้โมเลกุล ผู้ป่วย โดยมีหลักการท่ีใช้เป็นเครื่องมือใน การสร้างสมั พนั ธภาพ คือ การยอมรับผูป้ ว่ ย ของสารแตกตัวออกเป็นโมเลกุลเล็ก ๆ หรือ ในสภาพท่ีเป็นอยู่ ให้ความสม�่ำเสมอคงเส้น อะตอม เชน่ การแยกสลายโมเลกุลของน้ำ� จะ คงวากับผู้ป่วย มีความจริงใจกับผู้ป่วย ได้โมเลกุลของแก๊สไฮโดรเจนกับออกซิเจน. โดยแสดงออกทั้งคำ� พูดและการกระท�ำ. (อ. decompose). การสร้างเสริมภูมิคุ้มกันโรค น. การใช้วัคซีน การสวนดว้ ยทอ่ น. การใสท่ ่อท่มี ขี นาดพอเหมาะ เพ่ือท�ำให้ร่างกายมีภูมิคุ้มกันหรือมีความ เข้าไปในร่างกายเพื่อน�ำหรือขจัดของเหลว ต้านทานจำ� เพาะต่อโรค เพ่อื ป้องกันการเกดิ โรค ออกมา. (อ. catheterizing). หรอื ลดความรุนแรง. การสวนล้าง น. การลา้ งบางส่ิงบางอยา่ งโดยให้ การสร้างเสริมสุขภาพ น. การแสดงออกหรือ ของเหลวผา่ นตลอดเวลา. (อ. irrigating). การกระท�ำของบุคลากรเพ่ือท�ำให้ตนเองมี ความสมบูรณ์แข็งแรง ปราศจากความเจ็บป่วย การสวนลา้ งลำ� ไส ้ น. การกระทำ� ตอ่ ตนเองหรอื ท้ังทางร่างกายและจิตใจ สามารถด�ำเนินชีวิต ผู้อื่นกระท�ำโดยใช้อุปกรณ์การสวนล�ำไส้สอด อยู่ในสังคมได้อย่างปรกติสุข โดยครอบคลุม เข้าทางทวารหนัก แล้วใส่น�้ำสะอาดหรือ พฤติกรรมการดูแลสุขภาพในด้านความ ของเหลวอนื่ ๆ ที่เหมาะสม ผ่านหลอดสวน รบั ผิดชอบต่อสขุ ภาพตนเอง ดา้ นโภชนาการ จนเกิดการขับถ่ายเพ่ือท�ำความสะอาดและ การออกกำ� ลังกาย เป็นต้น. กำ� จัดของเสยี ออกจากล�ำไส้ใหญ.่ การสรา้ งหลักสูตร น. การร่างหรอื การวางแผน การสวนล้างล�ำไส้ด้วยเครื่องแบบระบบปิด หลักสูตร (curriculum planning) หรือ (พล.) น. การใช้อุปกรณ์สวนล้างล�ำไส้ด้วย การท�ำหลักสูตร (curriculum making) เครื่องแบบระบบปิด (close system) จากภาวะท่ีไม่เคยมีหลักสูตรน้ีเลย. (อ. ท่ีได้มาตรฐาน ท�ำความสะอาดและก�ำจัด curriculum construction). ของเสยี ต่าง ๆ ออกจากล�ำไสใ้ หญ่ โดยการใช้ น้�ำสะอาดหรือของเหลวอ่ืน ๆ ที่เหมาะสม การสรา้ งเหตแุ หง่ ความสขุ และความเจรญิ น. ผ่านทางท่อสวนที่สอดเข้าทางทวารหนักจน การปฏิบตั ิตนตามหลักของมงคลชวี ิต. เกิดการขับถ่ายอุจจาระตามออกมาภายใน ทอ่ สวน. การสรุปผลการตรวจสอบ น. วิธีการปฏิบัติ งานตรวจสอบขั้นสุดท้ายก่อนการจัดท�ำ การสวนล้างล�ำไส้ด้วยเครื่องแบบระบบเปิด รายงานผลการปฏิบัติงาน หลังจากที่ผู้ตรวจ (พล.) น. การใช้อุปกรณ์สวนล้างล�ำไส้ด้วย สอบภายในได้ท�ำการตรวจสอบเรื่องใดเรื่อง เคร่ืองแบบระบบเปิด (open system) กระทรวงสาธารณสขุ 111

การสวนล้างล�ำไสด้ ้วยตนเองโดยกรรมวิธีด้านการแพทยท์ างเลอื ก ที่ได้มาตรฐาน ท�ำความสะอาดและก�ำจัด เป็นระบบแก่บุคคลเกี่ยวกับวิธีการปฏิบัติ ของเสียตา่ ง ๆ ออกจากล�ำไส้ใหญ่ โดยการใช้ บางอย่าง เพ่ือให้บุคคลสามารถปฏิบัติได้ น�้ำสะอาดหรือของเหลวอ่ืน ๆ ท่ีเหมาะสม ด้วยตนเอง. (อ. instructing). ผ่านทางท่อสวนที่สอดเข้าทางทวารหนัก การสอบถาม น. การสอบถามผทู้ ่เี กยี่ วขอ้ ง เพือ่ จนเกิดการขับถ่ายอุจจาระตามออกมาภายใน ใหไ้ ด้ข้อเท็จจรงิ ต่าง ๆ ท่ีต้องการ. ทอ่ สวน. การสวนล้างล�ำไส้ด้วยตนเองโดยกรรมวิธีด้าน การสอบทาน น. การยนื ยันความจริง ความถูก การแพทย์ทางเลือก (พล.) น. การใช้ ต้อง ความแม่นย�ำ ความสมเหตุสมผล หรือ อุปกรณ์การสวนล�ำไส้สอดเข้าทางทวารหนัก ความน่าเช่ือถือของข้อมูล เอกสารหลักฐาน และใส่น�้ำสะอาดหรือของเหลวอื่น ๆ ที่ หรือสิ่งใดส่ิงหน่ึง โดยการหาหลักฐานมา เหมาะสม สวนล้างล�ำไส้ด้วยตนเองจนเกิด ยนื ยนั กับข้อเทจ็ จริงท่ีปรากฏอย.ู่ การขับถ่าย เพื่อท�ำความสะอาดและก�ำจัด ของเสียออกจากล�ำไส้ใหญ่ อย่างไรก็ตาม การสอบทานการตรวจสอบภายใน น. วิธี การกระท�ำน้ีควรได้รับค�ำแนะน�ำหรือผ่าน ปฏิบัติเพื่อให้เกิดความเช่ือม่ันพอประมาณ การอบรมที่ถูกต้องจากผู้ประกอบวิชาชีพ ในเนื้อหาและข้อมูลในรายงานหรือผลของ ด้านการแพทย์และสาธารณสุขที่มีความรู้ การปฏิบัติงานท่ีเก่ียวกับการตรวจสอบ เรอ่ื งการสวนลา้ งล�ำไส้. ภายในของส่วนราชการว่าเป็นไปด้วยความ ถูกตอ้ ง เหมาะสม และเป็นจรงิ ตามหลกั การ การส่องไฟ น. การรักษาด้วยแสงไฟท่ีมี มาตรฐาน ระเบียบขอ้ บงั คบั . ความยาวคลน่ื ระหวา่ ง ๔๒๐-๔๗๕ นาโนเมตร แสงจะเปล่ียนสารสีน้�ำดีชนิดละลายได้ในไขมัน การสอบทานรายงานการเงิน น. วิธีปฏบิ ตั เิ พื่อ (indirect bilirubin) ท่ีผวิ หนงั ให้เป็นไอโซเมอร์ ให้เกิดความเชื่อม่ันพอประมาณในเน้ือหา อื่นหรือเป็นสารอื่นซ่ึงจะละลายน้�ำได้และ และข้อมูลในรายงานการเงิน หรือผลการ ไม่เป็นอันตรายต่อสมอง สามารถขับออก ปฏิบัติงานที่แสดงที่เป็นตัวเลขทางการเงิน ทางร่างกายทางอุจจาระและปัสสาวะ. (อ. ของส่วนราชการ ว่าเป็นไปด้วยความถูกต้อง phototherapy). เป็นจริงตามหลักการมาตรฐาน ระเบียบ ขอ้ บังคบั และแนวปฏบิ ัตทิ เ่ี กีย่ วข้อง. การสอดใส่ น. การใส่บางอย่างเข้าไปในส่วน หนึ่งของรา่ งกาย. (อ. inserting). การสอบเทียบ น. กระบวนการท�ำงานภายใต้ สภาวะท่ีควบคุมซ่ึงสร้างความสัมพันธ์ การสอน น. การให้ความรู้และวิธีปฏิบัติอย่าง ระหว่างค่าท่ีวัดได้จากเคร่ืองมือวัดกับค่าจริง เปน็ ระบบ. (อ. teaching). จากมาตรฐานอ้างอิงท่ีมีการสอบกลับได้. (อ. calibration). การสอนให้ปฏิบตั ิ น. การสอนใหป้ ฏบิ ัตอิ ย่าง 112 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

การสอบสวนโรคจากสิง่ แวดล้อม การสอบสวน (กฎ) น. การรวบรวมพยานหลกั ฐาน ร า ย ล ะ เ อี ย ด เ กี่ ย ว กั บ โ ร ค ท่ี ส น ใ จ ห รื อ และการด�ำเนินการต่าง ๆ ซึ่งคณะอนุกรรมการ เป็นปัญหาส�ำคัญจากผู้ป่วยทีละรายในขณะ วิชาชีพซึ่งท�ำหน้าท่ีสอบสวนได้ท�ำไปตาม ทีย่ งั ไมเ่ กดิ การระบาดขน้ึ โรคทีต่ ้องสอบสวน อ�ำนาจหน้าที่ เพ่ือที่จะทราบข้อเท็จจริงหรือ เฉพาะรายมักเป็นโรคท่ีมีความส�ำคัญทาง พิสูจน์การกระท�ำท่ีเป็นความผิด รวมถึง สาธารณสุข หรือเป็นโรคท่ีอันตราย มีความ การให้ถ้อยค�ำของผู้ถูกกล่าวหาหรือผู้ถูก รุนแรงในการเกิดโรค และมีความไวของการ กล่าวโทษหรือพยาน ตลอดจนบันทึก แพร่กระจายสูง. คำ� กล่าวหาหรือกลา่ วโทษด้วย. การสอบสวนผปู้ ่วยมาลาเรยี น. การสอบถาม ผู้ป่วยท่ีพบเช้ือมาลาเรียเก่ียวกับประวัติการ การสอบสวนการระบาด น. การด�ำเนินกิจกรรม เจ็บป่วยและเหตุการณ์ที่เก่ียวข้องตามแบบ เพื่อให้ได้มาซ่ึงข้อเท็จจริงเก่ียวกับเหตุการณ์ ฟอร์มรายงาน รว.๓ เพ่ือทราบสาเหตุ ผดิ ปรกตหิ รือการระบาด โดยยดึ หลักวชิ าการ และชนิดของการติดเชื้อเพ่ือเป็นแนวทาง ทางระบาดวิทยา เพ่ือให้ทราบสาเหตุ ขนาด ในการควบคมุ โรค. และการกระจายของปัญหา รวมถึงปัจจัย การสอบสวนโรค น. กระบวนการเพื่อหา ท่ีเกี่ยวข้องกับการเกิดโรค เพื่อน�ำข้อค้นพบ สาเหตุ แหล่งท่ีเกิด และแหล่งแพร่ของโรค ไปก�ำหนดแนวทางการป้องกันควบคุมโรค เพ่อื ประโยชน์ในการควบคุมโรค. หรือเหตผุ ิดปรกตินัน้ ๆ. การสอบสวนโรคจากการประกอบอาชีพและ ส่ิงแวดล้อม น. การด�ำเนินกิจกรรมในการ การสอบสวนการระบาดไขม้ าลาเรยี น. การจัด สืบค้นข้อมลู และข้อเท็จจริง เก่ียวกบั การเกิด ให้มีการสอบสวนการเกิดระบาดเพ่ือยืนยัน โรคหรือผลกระทบต่อสุขภาพ และปัจจัย การเกิดระบาดและค้นหาสาเหตุ เช่น สาเหตุของโรคจากการประกอบอาชีพและ ลักษณะการเกิดระบาด ข้อบกพร่องของ สิ่งแวดล้อม โดยการเก็บรวบรวมข้อมูลราย มาตรการควบคุมโรคในสถานการณ์ดังกล่าว ละเอียดด้านระบาดวิทยา การเจ็บป่วย เพื่อเสนอแนวทางการควบคมุ โรคท่ีเหมาะสม. ข้อมูลด้านส่ิงแวดล้อม ข้อมูลการตรวจทาง ห้องปฏิบัติการ ข้อมูลการด�ำเนินงานตาม การสอบสวนทางวิทยาการระบาด น. การ ระเบียบปฏิบัติ ข้อมูลด้านกฎหมาย และ ด�ำเนินงานหรือกิจกรรมต่าง ๆ ให้ได้มาซึ่ง ข้อมลู อ่นื ๆ ท่ีเก่ียวขอ้ ง และนำ� มาวิเคราะห์ ข้อมูลและข้อเท็จจริงเก่ียวกับการเกิดโรคภัย แปลผล เพอ่ื อธบิ ายถงึ สาเหตุ ปัจจยั ของการ และเหตุการณ์ผิดปรกติที่เป็นปัญหาสาธารณสุข เกิดโรค โดยอาศัยหลักการทางวิทยาศาสตร์ ด้วยวิธีการรวบรวมข้อมูลรายละเอียด ที่มเี หตุและผล สามารถอ้างองิ พิสจู น์ได้. ในด้านวิทยาการระบาดสิ่งแวดล้อมและ การชันสูตรทางห้องปฏิบัติการโดยอาศัย หลกั การทางวทิ ยาศาสตร์. การสอบสวนผูป้ ่วยเฉพาะราย น. การหาขอ้ มูล การสอบสวนโรคจากสิ่งแวดล้อม น. การ กระทรวงสาธารณสขุ 113

การสอบสวนแหล่งแพรเ่ ช้ือ ดำ� เนินกิจกรรมทางระบาดวิทยาเพื่อใหไ้ ด้รับ การสังเคราะหร์ ะดับนำ� ร่อง น. การสงั เคราะห์ ทราบข้อมูลและข้อเท็จจริงเก่ียวกับการเกิด ในระหว่างกระบวนการพัฒนาการผลิตใหม่ โรคหรือผลกระทบต่อสุขภาพ และปัจจัย โดยมากมีขนาดเล็กกว่าขนาดการผลิตจริง สาเหตุของโรคจากสิ่งแวดล้อม โดยการเก็บ ทงั้ น้เี พื่อให้สามารถนำ� กระบวนการผลติ ใหม่ไปใช้ รวบรวมข้อมูลรายละเอียดด้านระบาดวิทยา ในกระบวนการผลิตจริงได้อย่างมีประสิทธิภาพ. การเจ็บป่วย ข้อมูลด้านสิ่งแวดล้อม ข้อมูล (อ. pilot scale synthesis). ผลการตรวจทางห้องปฏิบัติการ และข้อมูล อ่ืน ๆ ที่เกี่ยวข้อง โดยอาศัยหลักการทาง การส่ังใช้ยาพัฒนาจากสมุนไพรเป็นล�ำดับแรก วิทยาศาสตร์ท่ีมีเหตุและผล สามารถอ้างอิง น. นโยบายส่งเสริมการใช้สมุนไพรไทย พิสูจนไ์ ด.้ ในการดูแลสุขภาพของประชาชนท้ังด้าน การสอบสวนแหล่งแพร่เช้ือ น. กิจกรรม การรกั ษาพยาบาล การสง่ เสริมสุขภาพ และ ซ่ึงด�ำเนินการเพื่อประมวลข้อมูลทางด้าน การฟื้นฟูสุขภาพ เป็นการกระตุ้นให้ใช้ยา ระบาดวิทยา กีฏวิทยา สังคมวิทยา และ สมุนไพรมากขึ้น ส่งผลให้ราคายาสมุนไพร ดำ� เนินมาตรการต่าง ๆ เพอื่ หาวธิ ีการควบคุม ลดลง ช่วยลดปัญหาเชื้อด้ือยาซ่ึงเป็นปัญหา ในพ้นื ท่ใี หเ้ หมาะสม. จากการใช้ยาปฏิชีวนะของประเทศไทย การสอบสวนแหล่งแพร่เชื้อมาลาเรีย น. ในปัจจุบัน รวมถึงการส่งเสริมให้มีการใช้ยา กิจกรรมซ่ึงด�ำเนินการเพ่ือประมวลข้อมูล อย่างสมเหตุสมผลโดยไม่จ�ำเป็นต้องจ่ายยา ทางด้านระบาดวิทยากีฏวิทยา สังคมวิทยา แผนปัจจุบันหลาย ๆ ตัว. (อ. first line และด�ำเนินมาตรการต่าง ๆ ในพ้ืนท่ีเพ่ือหา drug). วิธีการควบคุมมาลาเรียในพื้นท่ีดังกล่าวให้ เหมาะสมย่งิ ขึ้น. การสัมผัส น. การใช้มือสัมผัสเพื่อการบ�ำบัด ทางการพยาบาลอย่างมีเป้าหมาย. (อ. touching). การสังเกต น. การเฝ้าดูคนใดคนหนงึ่ หรือสงิ่ ใด การสัมภาษณ์ น. การตรวจสอบโดยการถาม สิง่ หน่งึ ดว้ ยความระมัดระวัง. (อ. observing). ค�ำถามและให้ได้ค�ำตอบที่เป็นจริงออกมา. (อ. interviewing). การสังเกตการณ์ น. การเฝ้าดูหรือศึกษา เหตุการณ์หรอื เรื่องราวพอรู้เรือ่ ง. การสาธารณสุข น. ศาสตร์และศิลป์ของ การป้องกันโรค การท�ำให้อายุยืนยาว และ การสงั เคราะห์ น. การทำ� ให้ธาตุมปี ฏิกิรยิ าเคมี ก า ร ส ่ ง เ ส ริ ม สุ ข ภ า พ แ ล ะ ป ร ะ สิ ท ธิ ภ า พ กันเป็นสารประกอบ, ท�ำให้สารประกอบ โดยความพยายามของชุมชนท่ีจัดตั้งข้ึน มีปฏิกิริยาเคมีกันเป็นสารประกอบอ่ืน. เ พ่ื อ ก า ร จั ด ก า ร สุ ข า ภิ บ า ล สิ่ ง แ ว ด ล ้ อ ม (อ. synthesis). การควบคุมโรคติดต่อ การให้การศึกษา รายบุคคลเก่ียวกับเรื่องอนามัยส่วนบุคคล 114 พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

การส�ำรวจทางโภชนาการ การจัดบริการการแพทย์และพยาบาล เพื่อ สุขภาพในด้านอื่น ๆ นอกเหนือจากภาค วินิจฉัยโรคในระยะแรกเร่ิม และการรักษา สุขภาพ การด�ำเนินงานสาธารณสุขระหว่าง พยาบาลเพ่ือป้องกันโรค รวมท้ังการพัฒนา ประเทศเป็นการด�ำเนินงานข้ามเขตแดน กลไกทางสังคมเพื่อเป็นหลักประกันให้ทุก ผู้มีส่วนได้ส่วนเสียส�ำคัญจะเกี่ยวข้องกับ คนมีความเป็นอยู่ท่ีได้มาตรฐาน เพียงพอ ภาครัฐเป็นหลัก เครื่องมือส�ำคัญที่น�ำมาใช้ ต่อการบ�ำรุงรักษาสุขภาพ การจัดประโยชน์ จะเป็นเครื่องมือทางกฎหมายเป็นส�ำคัญ. เหล่าน้ีขึ้นก็เพื่อให้พลเมืองทุกคนได้ตระหนัก (อ. international health). ถึงสิทธิโดยก�ำเนิดทางด้านสุขภาพ และ การส�ำรวจ น. กระบวนการหนึง่ ทน่ี �ำไปสคู่ วามรู้ การมอี ายุยืนยาว. ทางวทิ ยาศาสตร.์ (อ. exploration). การสาธารณสุขฉุกเฉิน น. การจัดบริการ การส�ำรวจความคิดเห็น น. สิ่งท่ีท�ำเพื่อให้ ทางการแพทย์และการสาธารณสุขที่เป็นไป ทราบถึงความคิดเห็นของคนทั่วไปที่มีต่อ โดยฉับพลัน ครอบคลุมทุกระยะ ตั้งแต่ เร่ืองหน่ึง ๆ โดยเฉพาะอย่างยิ่งท่ีเป็นส่ิงท่ี การด�ำเนินการป้องกันและการลดผลกระทบ เก่ยี วขอ้ งกับบุคคลในชมุ ชนหรือประเทศน้นั ๆ. การเตรียมความพร้อมรองรับภาวะฉุกเฉิน (อ. poll). การตอบโต้ภาวะฉุกเฉิน และการฟื้นฟูหลัง การส�ำรวจความชุกของการติดเชื้อในโรงพยาบาล เกดิ ภาวะฉุกเฉนิ . น. การเก็บ รวบรวม และวเิ คราะห์ขอ้ มลู การ การสาธารณสุขทีอ่ า้ งองิ องค์ความรู้ น. การน�ำ เกิดโรคติดเชื้อในโรงพยาบาลอย่างมีระบบ องค์ความรู้ที่เป็นปัจจุบันและดีท่ีสุดมาใช้ใน ณ เวลาใดเวลาหน่ึง หรือช่วงเวลาใดเวลา การก�ำหนดนโยบายและการด�ำเนินการทาง หนงึ่ . สาธารณสุข. การสาธารณสุขมูลฐาน น. การดูแลสุขภาพขน้ั การสำ� รวจจากกลมุ่ ตวั อย่าง การเก็บรวบรวม พื้นฐานที่จ�ำเป็นซ่ึงจัดให้อย่างครอบคลุม ข้อมูลจากบางหน่วยที่เลือกมาเป็นตัวแทน และทั่วถงึ ส�ำหรับทุกคน ทุกครอบครวั ในทกุ จากทุก ๆ หน่วยของประชากรหรือสิ่งที่เรา ชุมชน โดยการยอมรับและการมีส่วนร่วม ตอ้ งการศกึ ษาเทา่ น้ัน. อย่างเต็มท่ขี องทุกคน ด้วยคา่ ใชจ้ ่ายทีไ่ ม่เกิน ก�ำลังของชุมชนและประเทศจะรับได้. การสำ� รวจทางโภชนาการ น. การสำ� รวจภาวะ (อ. primary health care). โภชนาการประชากรกลุ่มต่าง ๆ โดยการ ศึกษาทางสรีรวิทยา ชีวเคมี และคลินิกของ การสาธารณสุขระหว่างประเทศ น. การ รา่ งกาย รวมทงั้ การกนิ อาหารและพฤติกรรม สาธารณสุขซ่ึงเก่ียวข้องกับการด�ำเนินงานใน การบริโภค ซงึ่ สามารถน�ำไปใช้ประเมนิ ภาวะ ด้านสุขภาพ ซ่ึงไม่ขยายขอบเขตครอบคลุม โ ภ ช น า ก า ร ข อ ง ป ร ะ ช า ก ร แ ล ะ ก� ำ ห น ด ปัญหาสุขภาพท่ีซับซ้อนและปัจจัยก�ำหนด นโยบาย และแผนอาหารของประเทศได้. (อ. กระทรวงสาธารณสขุ 115

การสบื คน้ nutritional survey). การสร้างข่าว การเผยแพรข่ า่ วสาร การสง่ เสรมิ การสบื ค้น น. การสงั เกต การคน้ พบ หรอื พบ การขาย การแสดง ณ จุดขาย การตลาดแบบ ตรง การขายหรือส่งเสริมการขายโดยใช้ ร่องรอย หรืออาการแสดงของคนใดคนหน่ึง บุคคลเป็นการเฉพาะ และการตลาดในเครือ หรือสิ่งใดสิ่งหนึ่งโดยการสืบสวน. (อ. trac- ข่ายสังคมออนไลน์ ทั้งน้ี โดยมีวัตถุประสงค์ ing). เพือ่ ขายสนิ คา้ หรอื บริการ หรอื สรา้ งภาพลกั ษณ์. การสืบพันธุ์ น. การให้ก�ำเนิดสิ่งมีชีวิตตัวใหม่ การสือ่ สารความเสีย่ ง น. กระบวนการแลกเปลย่ี น หรือต้นใหม่จากสิ่งมีชีวิตตัวเดิมหรือต้นเดิม ข้อมูลและความคิดเห็นระหว่างบุคคล ที่มีอยู่ก่อน. กล่มุ บคุ คล และหน่วยงานสถาบนั โดยมขี อ้ มูล หลากหลายเก่ียวกับลักษณะของความเสี่ยง การสืบพันธุ์แบบอาศัยเพศ น. การสืบพันธุ์ที่ หรือการแสดงความคิดเห็น ความวิตกกังวล ต้องมีการผสมระหว่างเซลล์สืบพันธุ์เพศผู้กับ ปฏิกิริยาตอบสนองของผู้เก่ียวข้องต่อข่าวสาร เซลล์สืบพนั ธุ์เพศเมีย. ความเสี่ยง หรือข้อมูลเกี่ยวกับกฎหมายและ การด�ำเนินการของหน่วยงานในการจัดการ การส่ือดว้ ยการสัมผัส น. พฤติกรรมทางสงั คม ความเสี่ยง. (อ. risk communication). ของสัตว์โดยใช้การสัมผัสเป็นสื่อบอกความ หมายซ่งึ กนั และกัน. การสื่อสารทางเดียว น. การรับ-ส่งข้อมูล โดยข้อมูลสามารถส่งได้ทางเดียว โดยแต่ละ การสื่อดว้ ยท่าทาง น. พฤตกิ รรมทางสงั คมของ ฝ่ายจะท�ำหน้าที่อย่างใดอย่างหนึ่ง เช่น สัตว์โดยใช้การแสดงออกด้วยท่าทางเพ่ือให้ เป็นผู้รับหรือผู้ส่ง บางครั้งเรียกการสื่อสาร สตั วอ์ ื่นเขา้ ใจความหมายทีต่ นต้องการ. แบบนว้ี ่า การสง่ ทศิ ทางเดยี ว (unidirectional transmission) เช่น การกระจายเสียงของ การส่ือด้วยเสียง น. พฤติกรรมทางสังคมของ สถานโี ทรทัศน์หรอื สถานวี ทิ ยุ. (อ. simplex สัตว์โดยใช้เสียงเป็นสื่อ เพ่ือให้สัตว์ตัวอื่น transmission). เขา้ ใจความหมายตามทต่ี นตอ้ งการ. การสื่อสารประชาสัมพันธ์สาธารณสุข น. การส่ือสาร (กฎ) น. การแลกเปลี่ยนข้อมูล กระบวนการถ่ายทอดแลกเปล่ียนข่าวสาร ข่าวสารระหว่างบุคลากรท้ังภายในและ องคค์ วามรู้ด้านสขุ ภาพ ทัศนคติ ประสบการณ์ ภายนอกหน่วยรับตรวจ ซง่ึ อาจใช้คนหรอื สอ่ื และการปฏิบัติระหว่างกันและกัน เพ่ือให้ ใ น ก า ร ติ ด ต ่ อ สื่ อ ส า ร ก็ ไ ด ้ เ พื่ อ ใ ห ้ บ ร ร ลุ สาธารณชนรับรู้เกิดการเปลี่ยนแปลงความรู้ วตั ถุประสงคท์ ีต่ ้องการ. ทัศนคติและปรับเปลี่ยนพฤติกรรมไปใน ทิศทางท่ีพึงประสงค์ โดยใช้ศาสตร์ด้านการ การส่อื สารการตลาด น. การกระทำ� ในรปู แบบ ส่ือสารในงานสขุ ภาพ ท้งั เชิงรบั และเชงิ รุก. ต่าง ๆ โดยการโฆษณา การประชาสัมพันธ์ 116 พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

การสญู เสยี ปสี มบรู ณ์ การสื่อสารระบบรวม น. รูปแบบการสอน ปัจจัยสิ่งแวดล้อมทางกายภาพทั้งหมดของ นักเรียนทบ่ี กพรอ่ งทางการไดย้ นิ ท่ไี ม่ไดเ้ น้น มนุษย์ท่ีกระท�ำหรืออาจกระท�ำให้เกิดผลเสีย การฝึกฟังหรือภาษามืออย่างใดอย่างหนึ่ง ต่อการพัฒนาทางด้านสุขภาพร่างกายและ เหมือนในอดีต แต่พยายามจะใช้หลาย ๆ การมีชีวติ อยูร่ อดของมนุษย์. ระบบรวมกัน. การสุขาภิบาลอาหาร น. การบริหารจัดการ ควบคุมส่ิงแวดล้อมรวมท้ังบุคลากรที่เกี่ยวข้อง การสือ่ สารสองทางเตม็ อัตรา น. การส่อื สารท่ี กับกิจกรรมอาหาร เพื่อท�ำให้อาหารสะอาด สามารถส่งข้อมูลได้สองทางโดยท่ีผู้รับและ ปลอดภัย ปราศจากเชื้อโรค หนอนพยาธิ ผู้ส่งสามารถรับส่งข้อมูลได้ในเวลาเดียวกัน และสารเคมีต่าง ๆ ซ่งึ เป็นอันตราย หรอื อาจ เช่น การสนทนาทางโทรศัพท์ คู่สนทนา เป็นอันตรายต่อสขุ ภาพอนามยั ของผ้บู รโิ ภค. สามารถคุยโต้ตอบได้ในเวลาเดยี วกัน. การส่ือสารสุขภาพ น. ๑. การติดต่อสัมพันธ์ การสุม่ ตัวอย่าง น. การเลือกประชากรแต่เพยี ง โดยอาศัยกระบวนการถ่ายทอดสารแลกเปลี่ยน บางส่วนจากประชากรท้ังหมดซ่ึงมีโอกาสท่ี ขา่ วสาร ความรู้ ทัศนคติ ประสบการณ์ และ ได้รับเลือกเท่า ๆ กนั เพ่ือใช้เป็นตัวแทนของ การปฏิบัติระหว่างกันและกัน โดยมุ่งให้ ประชากรท้งั หมด. สาธารณชนเกิดการเปล่ียนแปลงความรู้ การรบั รู้ ทัศนคติ และพฤตกิ รรมไปในทางที่ การสุ่มอย่างเป็นระบบ น. การสุ่มอย่างเป็น พึงประสงค์ โดยเฉพาะพฤติกรรมด้าน ระบบนิยมใช้กับกรอบตัวอย่างที่มีหน่วย สุขภาพ. ๒. กระบวนการส่อื สารท่ีใชก้ ลยทุ ธ์ ตัวอย่างเรียงกันหรือจัดให้เรียงกันได้ เช่น ของศาสตร์ด้านการสื่อสารในงานสุขภาพ รายช่ือพนักงานบริษัทท่ีเรียงตามล�ำดับ เพ่ือให้ประชาชนท่ัวไปหรือกลุ่มเป้าหมาย การเขา้ ทำ� งานก่อนหลงั . ได้รับรู้ สนใจ ตระหนัก เกิดการเรียนรู้ การปรับเปลี่ยนพฤติกรรมเพื่อให้เกิดพฤติกรรม การสูญเสีย น. สภาพการณ์ที่บุคคลต้องแยก ดา้ นสขุ ภาพ. จาก สูญหาย หรือต้องปราศจากบางสิ่งบาง อย่างท่ีเคยมีอยู่ในชีวิต อาจเกิดข้ึนทันที การสุขศึกษา น. กระบวนการจัดโอกาส ทันใดหรือค่อยเป็นค่อยไป คาดการณ์ได้ การเรียนรู้และพัฒนาทักษะด้านสุขภาพ หรือไม่สามารถคาดการณ์ได้ และอาจท�ำให้ รวมถึงปัจจัยอ่ืน ๆ เกี่ยวกับสภาวะทาง เกิดความชอกช้�ำ เจ็บปวดอย่างมากหรือ เศรษฐกิจสังคมและส่ิงแวดล้อมที่มีผลกระทบ เพยี งเล็กน้อย. (อ. loss). ต่อสุขภาพ อันจะน�ำไปสู่การปรับเปล่ียน พฤติกรรมสขุ ภาพและธำ� รงพฤติกรรมสุขภาพ การสูญเสียปีสมบูรณ์, การสูญเสียปีสุขภาวะ ท่ดี ขี องบุคคลครอบครัวและชมุ ชน. น. การสูญเสียช่วงอายุของการมีสุขภาพดี จ�ำนวนปีเกิดจากการตายก่อนวัยอันควร การสุขาภิบาลส่ิงแวดล้อม น. การควบคุม สูญเสียเพราะมีชีวิตอยู่ด้วยความเจ็บป่วย กระทรวงสาธารณสุข 117

การสูดลมหายใจ หรือทพุ พลภาพ. การแสดงออกที่รับรู้ในสายตาของผู้อ่ืน โดย การสูดลมหายใจ น. การสูดอากาศเข้าไปใน ท่ัวไปคนเรามักจะมีการแสดงออกทางเพศท่ี ตรงกับอัตลักษณ์ทางเพศของตน ไม่ว่าจะมี ปอดและปล่อยอากาศออกจากปอด เป็นขั้น เพศก�ำเนิดเป็นเพศใดก็ตาม. (อ. gender หน่ึงของกระบวนการหายใจในสัตว์ช้ันสูง. expression). (อ. breathing). การใส่ท่อหายใจ น. การใส่ท่อที่มีขนาดพอ การเสริมแรง น. การเสริมความเข้มแข็งใน เหมาะเข้าไปในหลอดลม เพ่ือการระบาย บุคคล. (อ. reinforcing). อากาศ. (อ. intubating). การเสรมิ สรา้ งพลงั อ�ำนาจ น. การทำ� ใหบ้ คุ คล การหมนุ เวยี นของเลือด น. การไหลเวยี นของ สามารถตัดสินใจและตระหนักในศักยภาพ เลือดภายในร่างกายโดยอาศัยแรงดันจาก ของตนในการดแู ลสุขภาพ. (อ. empowering). หวั ใจ. (อ. blood circulation). การเสรมิ สารอาหาร น. การเตมิ สารอาหารใน การหยา่ น. การทำ� ใหค้ นใดคนหนงึ่ ไมพ่ ่งึ พาสิง่ ผลติ ภณั ฑอ์ าหารเพ่อื เพมิ่ คณุ ค่าทางโภชนาการ ใดส่งิ หนงึ่ เช่น การหยา่ เคร่ืองช่วยหายใจ. (อ. และเป็นมาตรการแก้ปัญหาการขาดสารอาหาร respirator weaning). บางชนดิ . (อ. food fortification). การหลกี เล่ียง น. การหลีกหนีบางสง่ิ บางอย่าง. การเสยี ชีวติ น. การตาย การค�ำนวณภาวะโรค (อ. avoiding). ได้แบ่งภาวะสุขภาพของบุคคลเป็น ๒ กลุ่ม ได้แก่ ผู้ที่เสียชีวิตก่อนวัยอันควร และ การหลกี เลย่ี งความเสี่ยง น. ความเสยี่ งทอ่ี ยู่ใน ภาวะสุขภาพท่ีบกพร่องจากความพิการ ระดับสูงมากและไม่อาจยอมรับได้ ต้อง ทุพพลภาพ, ภาวะการตาย ก็ว่า. (อ. fatal จัดการความเส่ียงน้ันให้อยู่นอกเหนือการ health หรอื mortality). ด�ำเนนิ งาน. (อ. risk avoidance). การเส่ือมเสียของอาหาร น. การเส่ือมหรือ การหักเห น. การที่คล่นื เปล่ียนทศิ หรอื เปล่ียน การลดลงของคุณภาพอาหารทางด้านกายภาพ ความเร็ว การเคลื่อนท่ีเมื่อผ่านจากตัวกลาง เช่น สี กล่ินรส รสชาติ เน้ือสัมผัส สูญเสีย หนึ่งไปยังอีกตัวกลางหน่ึง  เช่น เมื่อล�ำแสง คุณค่าทางโภชนาการ ท�ำให้อาหารไม่เป็นที่ ผ่านตัวกลางโปร่งใสต่างชนิดกันท่ีอยู่ติดกัน ตอ้ งการ ไมป่ ลอดภัย หรือผู้บรโิ ภคไมย่ อมรบั . โดยไม่ต้ังฉากกับแนวรอยต่อของตัวกลาง (อ. food spoilage). ทั้งสอง ล�ำแสงที่ผ่านตัวกลางท้ัง ๒ ชนิด จะไม่เปน็ เส้นตรงเดียวกนั . (อ. refraction). การแสดงออกทางเพศ น. การแสดงออกถึง อัตลักษณ์ทางเพศของแต่ละบุคคล และ การหายใจ น. กระบวนการสลายโมเลกุล 118 พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

การให้ค�ำปรึกษาตรวจเลอื ดเอชไอวโี ดยสมคั รใจ ของอาหารในส่ิงมีชีวิตเพื่อให้ได้พลังงาน มี ก า ร พั ฒ น า ค ว า ม ส า ม า ร ถ ข อ ง ต น เ อ ง ในการดำ� รงชวี ิต  มี ๒ ชนดิ คอื การหายใจ มีแนวทางการปฏิบัติที่เป็นท่ียอมรับของ แบบใช้ออกซิเจน และการหายใจแบบไม่ใช้ สังคมและรู้จักปรับตัวเพื่อการด�ำรงชีวิต ออกซิเจน. (อ. respiration). อย่างมีคุณค่าของตนเองและมีความสุข การเห็นภาพติดตา น. ความรู้สึกท่ีเหมือนกับ ตามควรแก่อตั ภาพ. เห็นภาพของวัตถุถึงแม้วัตถุน้ันจะพ้นสายตา การให้ข้อมูล น. การบอกบางสิ่งบางอย่าง ไปแล้ว การที่เป็นเช่นนี้เน่ืองจากกระแส แก่บุคคล. (อ. informing). ประสาทที่กระตุ้นให้เห็นภาพยังคงค้างอยู่ การให้ข้อมูลข่าวสาร น. การมีส่วนร่วมของ บนประสาทรบั ภาพ. ประชาชนในระดับต่�ำท่ีสุด แต่มีความส�ำคัญ การแหก ดทู ี่ แหก. ที่สุด เพราะเป็นก้าวแรกท่ีประชาชนเข้าสู่ การให้การปรึกษา น. การพูดคุยแลกเปล่ียน กระบวนการมีส่วนร่วม ซ่ึงมีวิธีการ เช่น ข้อมูล เพื่อให้บุคคลและครอบครัวสามารถ เอกสารส่ิงพิมพ์ การเผยแพร่ข้อมูลข่าวสาร ตดั สนิ ใจได้ดว้ ยตนเอง. (อ. counseling). ผ่านทางสื่อต่าง ๆ การจัดนิทรรศการ การให้การปรึกษาทางเลือกเพ่ือฟื้นฟูอ�ำนาจ จดหมายข่าว การจัดงานแถลงข่าว การติด และเสริมศักยภาพ น. ระบบการให้การ ประกาศ และการให้ข้อมูลผ่านเว็บไซต์. ปรึกษา (counseling) ท่ีมุ่งให้ผู้หญิงที่ท้อง (อ. inform). ไม่พร้อม รับรู้ข้อมูลทางเลือกอย่างเพียงพอ การใหค้ วามยนิ ยอม น. กระบวนการท่ีอาสาสมคั ร ชัดเจน เพื่อคลี่คลายความรู้สึกท่ีสับสนไร้ ยืนยันโดยความสมัครใจยินดีเข้าร่วมการวิจัย ทางออก ให้มีความเข้าใจ มีความเข้มแข็ง หลังจากได้รับการชีแ้ จงเก่ียวกับประเดน็ ต่าง ๆ เห็นทางออกของชีวิต และสามารถตัดสินใจ ของการวิจัยโดยละเอียดทุกแง่มุม การให้ ต่อปัญหาท่ีเหมาะสม สอดคล้องกับสภาพ ความยินยอมควรท�ำเป็นลายลักษณ์อักษร ปญั หาและความตอ้ งการ. (อ. empowerment มีการลงนามและลงวันท่ีในเอกสารใบยินยอม. counseling หรือ option counseling). (อ. informed consent). การให้การปรกึ ษาแบบกล่มุ น. กระบวนการที่ การใหค้ �ำปรกึ ษา น. การใหค้ วามรู้ คำ� แนะน�ำ ผู้ให้การปรึกษาจัดข้ึนเพ่ือเป็นการช่วยเหลือ ดว้ ยวธิ ีการต่าง ๆ แก่ผูป้ ่วยและผู้ดูแล เพอื่ ให้ ผู้มารับการปรึกษาซ่ึงมีจ�ำนวนต้ังแต่ ๒ คน ผู้ป่วยปฏิบัติตัวได้ถูกต้องตามแผนการรักษา ข้ึนไปมาเข้ารวมกลุ่มกันเพื่อช่วยให้สมาชิก ท้ังนี้ ผู้ป่วยต้องสมัครใจที่จะปฏิบัติตาม. ได้ส�ำรวจและเผชิญหน้ากับปัญหาหรือส่ิงที่ (อ. counseling). ท�ำให้เกิดความวิตกกังวลด้วยความเข้าใจ การให้ค�ำปรึกษาตรวจเลือดเอชไอวีโดยสมัครใจ และค้นหาวิถีทางในการแก้ไขปัญหา รวมทั้ง น. กระบวนการที่อาศัยสัมพันธภาพท่ีดี กระทรวงสาธารณสขุ 119

การให้บริการผปู้ ว่ ยด้วยหัวใจความเปน็ มนษุ ย์ ระหว่างผู้ให้การปรึกษาและผู้รับการปรึกษา ตามแผนกำ� หนดการใชย้ าแลว้ ยงั หมายรวมถึง การตรวจเลอื ดหาเช้อื เอชไอวี ซึง่ ผใู้ หก้ ารปรึกษา การมาตามนัดท่ีแพทย์หรือเภสัชกรก�ำหนด ใช้ทักษะต่าง ๆ เพื่อช่วยเหลือและเอ้ืออ�ำนวย การดูแลเร่ืองอาหาร การออกก�ำลังกาย ให้ผู้รับการปรึกษาส�ำรวจและท�ำความเข้าใจ ตลอดจนการรักษาอื่น ๆ ท้ังนี้ ต้องเป็นความ ปัญหา สาเหตุของปัญหาและความต้องการ ตกลงร่วมกันระหว่างผู้ป่วยกับแพทย์หรือ ของตน ตลอดจนสามารถหาวิธีแก้ไขปัญหา เภสชั กร. (อ. adherence). เหล่านั้นด้วยตนเอง. [อ. voluntary HIV การใหย้ าไม่ผา่ นทางเดนิ อาหาร น. การนำ� ยา counseling and testing (VCT)]. เข้าสรู่ า่ งกายผ่านทางใหย้ าตา่ ง ๆ นอกเหนือ การให้บริการผู้ป่วยด้วยหัวใจความเป็นมนุษย ์ จากทางปาก ยาจะไม่ถูกดูดซึมเข้าสู่ร่างกาย น. การให้บริการด้วยความเอาใจใส่ประดุจ จากทางเดินอาหาร นิยมใช้กับการให้ยา ญาติมิตรแก่ผู้ป่วย ท้ังด้านร่างกาย จิตใจ โดยวธิ กี ารฉดี เชน่ การฉดี เขา้ หลอดเลอื ดดำ� สังคม และจิตวิญญาณ  ก่อให้เกิดความสุขใจ การฉีดเข้ากล้ามเน้ือ การฉีดเข้าใต้หนัง. (อ. ทั้งผู้ให้และผู้รับ. (อ. humanized health parenteral administration). care). การให้เลือด น. การใหเ้ ลอื ดเพอื่ ทดแทนเลือดที่ การให้บริการพยาบาลแบบองค์รวม น. การ สูญเสียไป รักษาระดับฮีโมโกลบินในผู้ป่วย ปฏิบัติกิจกรรมการพยาบาลทุกอย่างให้แก่ โลหิตจางอย่างรุนแรง ให้เพ่ือทดแทนปัจจัย บุคคล มีการผสานร่างกาย จิตใจ สังคม การแข็งตัวของเลือดในผู้ป่วยโรคฮีโมฟีเลีย จิตวญิ ญาณเขา้ ด้วยกันเป็นหน่วยเดยี ว โดยมี และเพ่ือถ่ายเทสารพิษออกจากร่างกาย. เป้าหมายเพ่ือการปรับสมดุล ส่งเสริมให้ (อ. blood transfusion). เกิดกระบวนการฟื้นหาย และการสร้างเสริม การใหส้ ารนำ้� ทางหลอดเลือดดำ� น. การปล่อย สุขภาพ. ให้สารน้�ำที่ประกอบด้วยอิเล็กโทรไลต์ ยา การใหย้ าขบั ธาตุเหลก็ น. การให้ยากนิ หรอื ยา หรือสารอาหาร ไหลเข้าสู่ร่างกายทางหลอด ฉีดกับผู้ป่วยทาลัสซีเมียท่ีมีภาวะธาตุเหล็ก เลือดด�ำของผู้ป่วยอย่างช้า ๆ ด้วยเทคนิค เกนิ ซึง่ เกิดจากการดดู ซมึ ธาตุเหล็กเพิม่ ขน้ึ ที่ ปลอดเช้ือ สารน�้ำท่ีให้ด้วยวิธีนี้มักมีปริมาตร ล�ำไส้และจากเลือดท่ีได้รับ ธาตุเหล็กท่ีไป มาก. (อ. infusion). สะสมในอวัยวะต่าง ๆ มีผลเสีย เช่น ท�ำให้ การให้อาหาร น. การใหอ้ าหารบุคคลใดบคุ คลหน่ึง. ตับแข็ง ตัวเลก็ แกรน็ . (อ. feeding). การให้ยาตามค�ำแนะน�ำ น. ความต้ังใจหรือ การอดบ�ำบดั น. การบำ� บดั โดยการอดอาหาร ความสามารถของผู้ป่วยท่ีจะปฏิบัติตาม เพื่อล้างพิษ เป็นวิธีการธรรมชาติบ�ำบัด กระบวนการใช้ยาให้ถูกข้ันตอน นอกจาก เลียนแบบกลไกธรรมชาติที่เบื่ออาหาร การใช้ยาถูกชนิด ถูกขนาด ถูกเวลา ถูกต้อง 120 พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

การออกก�ำลังกายเพือ่ สขุ ภาพ ยามเจบ็ ป่วย สามารถนำ� มาใช้ทงั้ โรคเฉยี บพลัน และการสาธารณสขุ โดยมีกระทรวงสาธารณสุข และโรคเรือ้ รังบางประเภททมี่ ีขอ้ บง่ ชี้. เป็นแกนกลางดูแลระบบสุขภาพที่เน้นการ การอนามัยโรงเรยี น น. การด�ำเนินการกิจกรรม อภิบาลโดยรัฐ และมีการอภิบาลโดยตลาด ทก่ี ่อใหเ้ กดิ ความรู้ ความเขา้ ใจในการปอ้ งกัน หนุนเสริม. (อ. health govenance). รักษาฟื้นฟูและส่งเสริมสุขภาพของบุคลากร การอยู่ด้วย น. การอยู่กับผู้ป่วย และพร้อม ทุกคนในโรงเรียน เพ่ือให้มีสุขภาพดีโดยการ ท่ีจะช่วยเหลือเม่ือผู้ป่วยประสบความทุกข์. มีส่วนร่วมของโรงเรียน บ้าน และชุมชน (อ. presencing). ครอบคลุมกิจกรรมด้านการบริการสุขภาพ การออกก�ำลังกาย น. การกระทําท่ีทําใหม้ กี าร การจดั สงิ่ แวดล้อมและการสขุ ศึกษา. เคลื่อนไหวสว่ นต่าง ๆ ของร่างกายแบบซ�้ำๆ การอนุญาตใหใ้ ชต้ ัวอ่อน (กฎ) น. การอนุญาต มีการวางแผน เป็นแบบแผน และมี ให้ผู้ประกอบวิชาชีพเวชกรรมใช้ตัวอ่อน วัตถุประสงค์เพื่อเสริมสร้างสุขภาพ เพ่ือ ที่เหลือใช้จากการบ�ำบัดรักษาภาวะการมี ความสนุกสนาน เพ่ือสังคม โดยใช้กิจกรรม บุตรยากเพื่อการศึกษาวิจัย ซ่ึงจะต้องได้รับ หรือกติกาการแข่งขันง่าย ๆ เช่น เดิน วิ่ง อนุญาตจากคณะกรรมการคุ้มครองเด็กท่ี กระโดดเชือก การบริหารร่างกาย การยก เกิดโดยอาศัยเทคโนโลยีช่วยการเจริญพันธุ์ น้�ำหนัก การเล่นกฬี า. (อ. exercise). ทางการแพทย์. การออกก�ำลังกายเพื่อการรักษา น. การ การอบรมจติ ตปญั ญา น. การพฒั นาศักยภาพ เคล่ือนไหวส่วนใดส่วนหน่ึงหรือทุกส่วนของ บุคลากรด้วยกระบวนการเรียนรู้ด้านจิตตปัญญา ร่างกายเพ่ือจุดประสงค์ในการบําบัดรักษา สกู่ ารบรกิ ารด้วยหวั ใจความเป็นมนุษย.์ ลดอาการของผู้ป่วย ลดความบกพร่องท่ีเกิด การอบไอน้�ำสมุนไพร (พท.) น. ๑. การอบไอน�้ำ ขึ้นและช่วยเพิ่มประสิทธิภาพของร่างกาย หรือความร้อนท่ีได้จากการต้มสมุนไพร ใหด้ ีขึน้ . เพ่ือการบ�ำบัดรักษาอาการหรือโรคและฟื้นฟู การออกก�ำลังกายเพ่อื สุขภาพ น. การประกอบ สภาพร่างกาย. ๒. การใช้ไอน�้ำที่ได้จากการ กิจกรรมต่าง ๆ ท่ีท�ำให้ร่างกายเกิดการ ต้มสมุนไพรรมทั่วร่างกายในตู้อบสมุนไพร เคลอื่ นไหว ด้วยความถี่ ความหนัก ความนาน หรือกระโจม เพ่อื บำ� บดั รกั ษาอาการเจบ็ ป่วย หรือระยะเวลาที่เหมาะสม ประกอบด้วย หรอื ฟน้ื ฟสู ภาพร่างกาย. การออกก�ำลังกาย ๓ แบบ ได้แก่ การออก การอภบิ าล น. บ�ำรงุ รักษา ปกครอง. ก�ำลังกายแบบคาร์ดิโอ การออกก�ำลังกาย การอภิบาลระบบสุขภาพ น. การดูแลระบบ แบบมีแรงต้าน และการออกก�ำลังกายแบบ สขุ ภาพของประเทศ โดยเน้นในดา้ นการแพทย์ ยืดเหยียด มีผลให้ระบบตา่ ง ๆ ของรา่ งกายมี ความสมบูรณ์แข็งแรง ท�ำงานได้อย่างมี ประสิทธภิ าพ. กระทรวงสาธารณสุข 121

การออกแบบหลักสตู ร การออกแบบหลักสตู ร น. การก�ำหนดลกั ษณะ (อ. facilitation). และรูปแบบของหลักสูตรให้สอดคล้องกับ การโอนความเสี่ยง น. การร่วมหรือการแบ่ง แผนการจัดท�ำหลักสูตร โดยก�ำหนดเป้าหมาย ว่าหลักสูตรท่ีจัดท�ำขึ้นมีจุดมุ่งหมายเพ่ืออะไร ความรับผิดชอบกับผู้อ่ืนในการจัดการ ให้ผู้เรียนได้เรียนรู้เน้ือหาสาระอะไรบ้าง ความเส่ียง, การกระจายความเส่ียง ก็ว่า. มีแนวทางการจัดท�ำการเรียนการสอนและ (อ. risk sharing). การวัดและประเมินผลการเรียนรู้อย่างไร. การโอนอำ� นาจ น. การกระจายการตัดสินใจให้ (อ. curriculum design). องค์กรท้องถ่ิน ซึ่งเป็นนิติบุคคลที่มีอิสระใน การจัดท�ำงบประมาณ จัดหารายได้ ใช้จ่าย การอกั เสบ น. การบาดเจบ็ ของเซลล์ สง่ ผลให้ งบประมาณ บริหารจัดการด้านบุคคลและ เน้ือเย่ือเกิดบวม แดง ร้อน เจ็บ ปวด และ พัสดุ รวมท้ังอ�ำนาจทางกฎหมายในพื้นที่ที่ อาจมไี ข้ได.้ กฎหมายกำ� หนด. (อ. devolution). กาล (พท.) น. เวลา คราว ครง้ั หน ในทางการ การอักเสบของกระจกตา น. การอักเสบตาม แพทย์แผนไทย เวลาเป็นที่ต้ังหรือท่ีแรกเกิด เน้ือเย่ือช้ันต่าง ๆ ของกระจกตา ได้แก่ ของโรค มี ๒ แบบ คือ กาล ๓ และกาล ๔. ช้ันเย่ือบุผิว ช้ันกลาง ช้ันในสุด การอักเสบ กาวชันผึ้ง, กาวผง้ึ ดู พรอพอลิส. ของเนื้อเย่ือช้ันใดชั้นหนึ่งหรือหลายช้ัน. กาฬโรค น. โรคติดต่อจากสัตว์มาสู่คน โดย (อ. keratitis). พาหะน�ำโรคท่ีส�ำคัญคือ สัตว์จ�ำพวกหนู มีแบคทีเรีย Yersinia pestis เป็นสาเหตขุ อง การอักเสบของหนงั หมุ้ ปลายลึงค ์ น. การบวม การเกิดโรค ผู้ป่วยจะมีอาการรุนแรงและ แดงเจ็บคันระคายเคืองของหนังหุ้มปลาย อาจเสยี ชีวติ ไดอ้ ย่างรวดเร็ว กาฬโรคเป็นโรค อวัยวะเพศชาย ซ่ึงบางทีมีการอกั เสบรว่ มด้วย ระบาด ๑ ใน ๓ โรคทตี่ อ้ งรายงานตอ่ องค์การ สาเหตุคือ การติดเชอื้ รา เชื้อแบคทีเรีย หรือ อนามัยโลก (อีก ๒ โรค คือ อหิวาตกโรค เปน็ ภูมแิ พ้ผวิ หนงั . (อ. acrobystitis). และไข้เหลอื ง) เนอื่ งจากขอบเขตการเสยี ชวี ติ และการทำ� ลายล้างทโ่ี รคอ่นื เทียบไม่ได้, ไขด้ �ำ การอ�ำนวยความสะดวก น. การช่วยเหลือ กเ็ รยี ก. ให้บุคคลท�ำงานหรือใช้ชีวิตได้ง่ายขึ้น. (อ. กำ� กับการ (กฎ) ก. ควบคุมดูแลการปฏิบัติการ facilitating). ฉุกเฉินโดยผู้ก�ำกับการปฏิบัติการฉุกเฉิน ซึ่งรวมถึงการดูแลและติดตามการปฏิบัติการ การเอือ้ กระบวนการ น. กระบวนการท่มี ีฝ่ายท่ี ฉุกเฉินของผู้ปฏิบัติการตามการอ�ำนวยการ สามช่วยในการประชุมหรือสร้างความร่วม มือกันในกิจกรรมของกลุ่มใดกลุ่มหนึ่งหรือ ท�ำหน้าท่ีเอ้ือให้เกิดการส่ือสารกันระหว่าง การประชุมการเจรจาไกล่เกล่ียคนกลางเป็น รูปแบบหนึ่งของการเอื้อกระบวนการ. 122 พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

กำ� ลงั วัวเถลิง เพ่อื ใหเ้ ปน็ ไปตามมาตรา ๒๘ และมาตรา ๒๙ เนอื้ ในเถามีสเี หลอื งอ่อนถงึ แดงเรอ่ื ๆ ใบเป็น แ ห ่ ง พ ร ะ ร า ช บั ญ ญั ติ ก า ร แ พ ท ย ์ ฉุ ก เ ฉิ น ใบเด่ียว เรียงตรงข้าม รูปไข่หรือรูปไข่กลับ พ.ศ. ๒๕๕๑. ปลายแหลมเป็นต่ิง โคนสอบ ขอบเรียบ ก�ำจัดขน ก. ก�ำจัดขนออกจากร่างกาย ผิวมัน ก้านยาวประมาณ ๑ เซนติเมตร มีทั้งแบบชั่วคราว เช่น การโกน การถอน ดอกเปน็ ดอกเด่ยี ว กลีบดอกรปู ชอ้ น มี ๕ กลบี การแวกซ์ การก�ำจัดแบบถาวร เช่น การจ้ี สีเหลืองอมเขยี ว ออกตามซอกใบ ผลรูปกลม ด้วยคลน่ื วิทยุ การกำ� จัดขนด้วยเลเซอร์. เปลือกนุ่ม เม่ือสุกสีส้ม เมล็ดกลมแข็ง, ก�ำจัดโรคไข้มาลาเรีย ก. ด�ำเนินการยับย้ัง ตะลุ่มนก ตาไก้ มะต่อมไก่ หรือ หลุมนก การแพร่เชื้อมาลาเรยี ไมใ่ ห้เกดิ ข้นึ ในท้องที่ใด ๆ กเ็ รยี ก. ท้ังนี้มิได้หมายความว่า ไม่ให้มีผู้ป่วย กำ� มอื (พท.) ๑. น. หนว่ ยในมาตราตวงตามวิธี มาลาเรียหรือต้องทําลายยุงพาหะนําเชื้อ ประเพณีของไทย ๔ หยิบมือ เท่ากับ ๑ มาลาเรียให้หมดไปจากท้องที่นั้น แต่หากมี ก�ำมือ, ๔ ก�ำมือ เท่ากับ ๑ ฟายมือ. ผู้ป่วยมาลาเรียเข้ามา (imported case) ๒. ลกั ษณนามของปริมาณของเตม็ มอื ที่กำ� เข้า. จะต้องมีมาตรการท่ีดีพอ เพ่ือให้สามารถ กำ� ยาน น. บาลซัมที่ได้จากพืชบางชนดิ ในสกลุ คน้ หา สกัดกนั้ และป้องกนั มิใหเ้ กิดการแพร่ Styrax วงศ์ Styracaceae ชนิดที่น�ำมาใช้ เชื้อข้ึนอย่างต่อเน่อื ง. ประโยชน์ทางยาและทางอุตสาหกรรม คือ ก�ำด้น (พท.) น. ท้ายทอย ส่วนท่ีคอกับศีรษะ ก�ำยานหลวงพระบาง และ ก�ำยานสุมาตรา. ตอ่ กัน. (อ. benzoin). ก�ำเดา ดูใน สมฏุ ฐานปติ ตะ. ก�ำเริบ ก. รุนแรงขึ้น เช่น โรคก�ำเริบ กิเลส กำ� เริบ. ก�ำเดาปิตตะ (พท.) น. แหล่งก�ำเนิดโรค เป็น ก�ำลังคนทางการพยาบาล น. ปรมิ าณบคุ ลากร หนึ่งในตัวคุมธาตุไฟ คือ องค์แห่งความร้อน ทางการพยาบาลในการดูแลผู้ป่วย ให้บริการ หรือเปลวแห่งความร้อน โบราณว่า เหมือน สุขภาพและบริการพยาบาล อย่างเพียงพอ ศูนย์ควบคุมความร้อนในร่างกาย เม่ือความ เหมาะสม. ร้อนในร่างกายสูงจะกระทบอวัยวะทั้งมวล เลือดออกได้ โบราณว่าก�ำเดาเป็นใหญ่กว่า ก�ำลงั ววั เถลิง (พท.) น. พืชทีม่ ชี ่อื วิทยาศาสตร์ ทงั้ มวล สขุ ภาพดีหรอื มิดีดว้ ยก�ำเดา. ว่า Anaxagorea luzonensis A. Gray ในวงศ์ Annonaceae เปน็ ไมพ้ ุม่ สงู ประมาณ ก�ำแพงเจด็ ชน้ั (พท.) น. พืชท่ีมีชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ ๒ เมตร เปลือกต้นสีน้�ำตาลไหม้ เน้ือไม้ วา่ Salacia chinensis L. ในวงศ์ Celastraceae สีน�้ำตาลอ่อน ใบเป็นใบเด่ียว เรียงสลับ เปน็ ไมพ้ มุ่ รอเลือ้ ยขนาดใหญ่ สงู ๓-๗ เมตร รูปขอบขนาน โคนมน ปลายเรียวแหลม กระทรวงสาธารณสุข 123

กิจกรรมกรีน ขอบเป็นคลื่น แผ่นใบบาง ก้านใบสั้น ดอก ท่ีฝ่ายบริหารก�ำหนดขึ้นเพ่ือให้บุคลากร เป็นดอกเดี่ยว ออกตามซอกใบ ขนาดเล็ก น�ำไปปฏิบัติ เพ่ือลดหรือควบคุมความเสี่ยง สีขาว ก้านส้ัน, ชะแมบ ช้าวัวเถลิง ปนู หรือ และได้รับการสนองตอบ โดยมีการปฏิบัติตาม แหลขี้ควาย ก็เรียก. ตัวอย่างกิจกรรมการควบคุม เช่น การสอบ กจิ กรรมกรนี น. ประกอบด้วย G: garbage คือ ทานงาน การดแู ลป้องกนั ทรัพยส์ นิ การแบง่ การจัดการมูลฝอยทุกประเภทโดยใช้หลัก แยกหนา้ ที่. 3Rs คือ reduce (ลดการใช)้ reuse (ใชซ้ �ำ้ ) กิจกรรมการตรวจสอบภายใน น. แผนก และ recycle (การใช้ทรัพยากรทส่ี ามารถนำ� หน่วยงาน ทีมงานท่ีให้คําปรึกษา หรือ กลับมาใช้ใหม่) และการใช้ประโยชน์จาก ผู้เชี่ยวชาญในวิชาชีพท่ีให้หลักประกัน ส่งิ ปฏกิ ลู R: restroom คือ การพฒั นาส้วม อย่างเท่ียงธรรมและบริการปรึกษาอย่างเป็น ในโรงพยาบาลใหไ้ ดม้ าตรฐานสะอาด เพียงพอ อิสระ เพ่ือสร้างคุณค่าเพิ่มและปรับปรุง และปลอดภัย (HAS) E: energy คอื การจัดการ ร ะ บ บ ก า ร ดํ า เ นิ น ง า น ข อ ง ห น ่ ว ย ง า น ด้านพลังงานโดยลดการใช้พลังงานหรือมี การตรวจสอบภายในมีส่วนช่วยให้หน่วยงาน การใช้พลังงานทดแทน E: environment สามารถบรรลุเป้าหมายและวัตถุประสงค์ได้ คือ การจัดการสิ่งแวดล้อมทั่วไปท้ังภายใน โดยการประเมินผลงานอย่างเป็นระบบและ และภายนอกอาคารของโรงพยาบาล เพิ่ม มีระเบียบแบบแผนเพ่ือช่วยให้หน่วยงาน พ้ืนท่ีสีเขียวและพ้ืนที่พักผ่อน มีการส่งเสริม สามารถพัฒนากระบวนการบริหารความเส่ียง กิจกรรมที่เอ้ือต่อการมีสุขภาพท่ีดีแบบ การควบคุม และการกํากบั ดูแลใหม้ ปี ระสทิ ธภิ าพ องคร์ วม ได้แก่ กิจกรรมทางกาย กจิ กรรมให้ และประสิทธิผลยิ่งข้ึน. ค�ำปรึกษาด้านสุขภาพขณะรอรับบริการ กิจกรรมกีฬาท่ีปลอดเหล้าปลอดบุหร่ี น. ของผู้ป่วยและญาติ และ N: nutrition คือ กิ จ ก ร ร ม ก า ร แ ข ่ ง ขั น กี ฬ า ท้ั ง ร ะ ดั บ ช า ติ การจัดการสุขาภิบาลอาหารและการจัดการ ระดบั จงั หวดั และระดบั ท้องถิ่น ท่ีประกาศใช้ น้�ำบริโภคในโรงพยาบาลให้ได้มาตรฐาน มาตรการปลอดเครื่องดื่มแอลกอฮอล์และ โดยจัดสถานท่ีประกอบอาหาร ผู้ป่วยและ บหุ ร่ีในสนามกีฬาและรอบสนาม. ร้านอาหารในโรงพยาบาลได้มาตรฐาน กิจกรรมควบคุม น. นโยบาย กระบวนการ หรอื สุขาภิบาลอาหาร จัดให้มีบริการน้�ำด่ืม วิธีการปฏิบัติงานเพ่ือให้ม่ันใจได้ว่า ได้ลด สะอาดที่อาคารผู้ป่วยนอกและผู้ป่วยใน. โ อ ก า ส ห รื อ ค ว า ม เ สี ย ห า ย ท่ี เ ห ตุ ก า ร ณ ์ (อ. GREEN). ท่ีเป็นความเสี่ยงจะเกิดขึ้นหรือได้เกิดข้ึน. กจิ กรรมการควบคุม (กฎ) น. ๑. นโยบายและ (อ. control activity). วิธีการต่าง ๆ ที่ฝ่ายบริหารก�ำหนดให้ กจิ กรรมชุมชนเพือ่ สขุ ภาพ น. ความพยายาม บุคลากรของหน่วยรับตรวจปฏิบัติ เพ่ือลด ร่วมกันของชุมชนในการสร้างกิจกรรมท่ีมุ่ง หรือควบคุมความเสี่ยง และได้รับการสนอง ตอบโดยมีการปฏิบัติตาม. ๒. นโยบาย ระเบียบ วิธีปฏิบัติ รวมถึงมาตรการต่าง ๆ 124 พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

กจิ การนวดเพือ่ เสรมิ สวย จะเพิ่มความสามารถของชุมชนในการควบคุม ไม่ได้ เชน่ ว่งิ ยกของหนกั (๘ เม็ต). ปัจจัยท่ีเป็นตัวก�ำหนดสุขภาพ ท่ีจะท�ำให้ กิจกรรมบ�ำบัด (กฎ) น. การกระท�ำเกี่ยวกับ สขุ ภาพดีขนึ้ . (อ. community action for health). ความสามารถของบุคคลท่ีมีความบกพร่อง กิจกรรมทางกาย น. ๑. การเคล่ือนไหวของ ทางด้านร่างกาย จิตใจ การเรียนรู้และการ ร่างกายโดยกล้ามเน้ือโครงร่าง ที่ท�ำให้เกิด พัฒนาเก่ียวกับเด็ก โดยกระบวนการตรวจ การเผาผลาญพลังงานท่ีส่งผลต่อสุขภาพ ประเมิน ส่งเสริม ป้องกัน บ�ำบัด และฟื้นฟู แบ่งเป็น ๓ ระดับตามการใช้แรงกาย ได้แก่ สมรรถภาพ ใหส้ ามารถท�ำกจิ กรรมต่าง ๆ ได้ ระดับต�่ำ ระดับปานกลาง และระดับหนัก. เพื่อให้บุคคลด�ำเนินชีวิตได้ตามศักยภาพ ๒. การขยับเคล่ือนไหวร่างกายทั้งหมดใน โดยนำ� กิจกรรม วธิ กี าร และอปุ กรณท์ ่ีเหมาะสม ชีวติ ประจำ� วัน ในอิริยาบถตา่ งๆซงึ่ ก่อใหเ้ กิด มาใช้ในการบ�ำบดั . การใช้ และเผาผลาญพลังงานโดยกล้ามเนื้อ กิจกรรมพิเศษ น. งานท่ีไม่ได้อยู่ในแผนหรือ อันครอบคลุมการเคลื่อนไหวร่างกายทั้งหมด ความรับผิดชอบของหน่วยงาน หรืองาน ในชีวิตประจ�ำวัน ไม่ว่าจะเป็นการทํางาน ส�ำคัญเร่งด่วนท่ีจัดขึ้นตามขนบธรรมเนียม การเดินทาง และกิจกรรมนันทนาการ ประเพณีเพื่อความเปน็ สริ มิ งคล. (อ. special กิจกรรมทางกาย แบง่ ได้เปน็ ๓ ระดบั ได้แก่ activity). ระดบั เบา ปานกลาง และหนัก. (อ. physical กิจการนวดเพื่อสุขภาพ น. การประกอบ activity). กิจการนวด โดยมีวัตถุประสงค์เป็นการผ่อน กจิ กรรมทางกายเพยี งพอ น. ๑. อายุ ๖-๑๗ ปี คลายกล้ามเนื้อ ความเมื่อยล้า ความเครียด มีกิจกรรมทางกายระดับปานกลางหรือหนัก ด้วยวธิ ีการกด คลึง บบี จับ ดัด ดงึ ประคบ อย่างน้อยวันละ ๖๐ นาที. ๒. น. อายุ ๑๘ ปี อบ หรือโดยวิธีการอ่ืนใดตามศาสตร์และ ข้ึนไป มีกิจกรรมทางกายระดับปานกลาง ศิลปะของการนวดเพ่ือสุขภาพ โดยต้องมี อย่างน้อย ๑๕๐ นาทีต่อสัปดาห์ หรือ มาตรฐานหลัก คอื สถานท่ี ผู้ประกอบกจิ การ กิจกรรมทางกายระดับหนัก อย่างน้อย ๗๕ ผใู้ ห้บรกิ าร การบรกิ าร และความปลอดภัย. นาทตี ่อสัปดาห์ หรือรวมกนั . กิจการนวดเพื่อเสริมสวย น. การประกอบ กิจกรรมทางกายระดับปานกลาง น. การมี กิจการนวดในสถานที่เฉพาะ เช่น ร้านเสริม กิจกรรมทางกายจนรู้สึกเหนื่อย แต่ยังพูด สวยหรือแต่งผม โดยมีวัตถุประสงค์เพ่ือ เป็นประโยคได้ เช่น เดินเร็ว ปั่นจักรยาน ความสวยงาม ทั้งน้ีต้องไม่มีสถานที่อาบน้�ำ ยกของเบา (๔ เม็ต). โดยมีผู้ให้บริการ ต้องมีมาตรฐานหลัก กจิ กรรมทางกายระดบั หนกั น. การมีกิจกรรม คือ สถานที่ ผู้ประกอบกิจการ ผู้ให้บริการ ทางกายจนรู้สึกเหน่ือย จนพูดเป็นประโยค การบรกิ าร และความปลอดภยั . กระทรวงสาธารณสุข 125