พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑ ฉบับ ๑๐๐ ปีการสาธารณสุขไทย โดยกระทรวงสาธารณสุข

พรคี วอลิฟิเคชนั พรคี วอลฟิ ิเคชัน น. กิจกรรมหรือกระบวนการ แซ็กคาไรด์ที่สังเคราะห์จากการใช้เอนไซม์. ก�ำหนดคุณภาพหรือสมบัติของผลิตภัณฑ์ (อ. prebiotic). หรือการบริการ ประกอบด้วยการแสดง พฤติกรรมการกิน น. ลักษณะนิสัยการกิน ความสนใจของห้องปฏิบัติการหรือผู้ประกอบการ อาหารของบคุ คลหรือกลมุ่ บุคคล. (อ. dietary ทีจ่ ะให้บรกิ ารหรือท�ำการผลิต (expressions habit หรือ food habit). of interest) การตรวจสอบคณุ ภาพเทียบกบั พฤติกรรมการฆ่าตวั ตาย น. การกระทำ� ใด ๆ ข้อก�ำหนดมาตรฐาน การตรวจสอบสถานท่ี ก็ตามหากด�ำเนินต่อไปจนส�ำเร็จก็จะท�ำให้ เทียบกับข้อก�ำหนดมาตรฐานของหลักปฏิบัติ เกิดอันตรายรุนแรงจนถึงแก่ความตายได้ ท่ีดีในการผลิต (Good Manufacturing โดยพฤติกรรมการฆ่าตัวตายนั้นมักจะมีองค์ Practice) และการประกาศแจ้งให้ทราบ ประกอบต่าง ๆ เช่น ความคิดฆ่าตัวตาย เ ม่ื อ ก า ร บ ริ ก า ร ห รื อ ผ ลิ ต ภั ณ ฑ ์ น้ั น ผ ่ า น (suicide idea) พฤติกรรมขู่ฆ่าตัวตาย การรับรอง. (อ. prequalification). (suicide threat) พยายามฆ่าตัวตาย (suicide attempt) ไปจนถึงการฆ่าตัวตาย พรีไบโอติก น. อาหารที่ร่างกายย่อยไม่หมด สำ� เร็จ (completed suicide). (อ. suicidal ท่ี ล� ำ ไ ส ้ ส ่ ว น บ น ซึ่ ง อ า ห า ร ป ร ะ เ ภ ท behavior). คาร์โบไฮเดรตท่ีมนุษย์ไม่สามารถย่อยได้ พฤติกรรมการเจ็บป่วย น. กิจกรรมท่ีกระท�ำ มักเป็นโอลิโกแซ็กคาไรด์ (oligosaccharide) โดยบุคคลท่ีรับรู้ว่าตนเองป่วย เพื่อก�ำหนด ท่ี ส า ม า ร ถ ผ ่ า น ไ ป ยั ง ล� ำ ไ ส ้ ส ่ ว น ล ่ า ง สภาวะสุขภาพของตนเองและค้นวิธีการ มีผลเจาะจง ส่งเสริมการเติบโตของจุลินทรีย์ เยียวยาท่เี หมาะสม. (อ. illness behavior). ในล�ำไส้ใหญ่บางชนิดที่เรียกว่า เชื้อโพรไบโอติก พฤติกรรมการใช้บริการสุขภาพของคนไทย (probiotic bacteria) เชน่ Lactobacillus น. การเปล่ียนแปลงแหล่งบริการสุขภาพจาก acidophilus หรือ bifidobacterium แหล่งหน่ึงไปอีกแหล่งหน่ึง โดยมีหลักว่า พรีไบโอติกมีประโยชน์ต่อสุขภาพมากมาย แหล่งบริการใดจะเสียค่าใช้จ่ายเชิงสังคม และส่วนใหญ่จะคล้ายกับของโพรไบโอติก และเชิงเศรษฐกิจน้อยที่สุด ทั้งนี้พฤติกรรม ซ่ึงส่งผลในทางบวกต่อสุขภาพของผู้บริโภค การใช้แหล่งสุขภาพของรัฐจะมากข้ึนเมื่อ เช่น ปรับสมดุลของปริมาณจุลินทรีย์ การเจบ็ ปว่ ยมีระยะเวลายาวนานออกไป. ในระบบทางเดินอาหาร ป้องกันหรือลด พฤติกรรมการป้องกันสุขภาพ น. กิจกรรมที่ ความรุนแรงของโรคติดเชื้อในทางเดิน กระท�ำโดยบุคคลที่เช่ือว่าตนเองเป็นผู้ท่ีมี อาหาร ช่วยกระตุ้นการดูดซึมสารอาหาร สุขภาพดี เพื่อจุดหมายป้องกันการเจ็บป่วย โ ด ย เ ฉ พ า ะ แ ค ล เซี ย ม แ ล ะ เ ห ล็ ก ไ ด ้ ดี หรือตรวจค้นหาโรคในระยะที่ยังไม่ปรากฏ สารอาหารที่มีสมบัติเป็นพรีไบโอติก ได้แก่ สารประกอบพวกฟรักโทโอลิโกแซ็กคาไรด์ (fructo-oligosaccharides) อินูลนิ (inulin) ซึ่งพบในพืช เช่น หัวชิคอรีโกโบ หัวหอม กระเทียม หน่อไม้ฝร่ัง กล้วย และโอลิโก- 326 พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

พฤตกิ รรมสขุ ภาพท่ถี ูกต้อง อาการ. (อ. preventive health behavior). บุคคลเม่ือได้รับการยอมรับว่าเจ็บ ซ่ึงมักได้ พฤติกรรมของส่ิงมีชีวิต น. ปฏิกิริยาของสิ่งมี จากการวินิจฉัยจากผู้รักษา เช่น แพทย์ ว่าเป็นบุคคลที่มีความเบี่ยงเบนและยอมรับ ชีวติ ตอ่ สิ่งเรา้ จำ� แนกไดเ้ ปน็ พฤตกิ รรมภายใน ว่าเป็นผู้ป่วย ซึ่งบุคคลนั้นจะต้องเข้าสู่ (ความคดิ ความร้สู ึก อารมณ์ การรับร้)ู และ บทบาทตามความคาดหวงั ทางสงั คม. พฤตกิ รรมภายนอก (การกระทำ� นสิ ยั ). พฤติกรรมเพื่อการมีสุขภาพที่ดี น. กิจกรรม พฤติกรรมความเจ็บป่วย น. การกระท�ำหรือ ที่กระท�ำโดยบุคคลที่เชื่อว่าตนเองเป็นผู้ที่มี การปฏิบัติของบุคคลเมื่อมีอาการเจ็บป่วย สุขภาพดี เพ่ือจุดหมายของการด�ำรงไว้ เพ่ือให้ทราบและเข้าใจถึงอาการเจ็บป่วยนั้น ซึ่งสุขภาพนั้นหรือมีสุขภาพในระดับท่ีดี โดยไปหาผู้ที่ท�ำหน้าที่วินิจฉัยและรักษาโรค กวา่ เดิม. (อ. wellness behavior). รวมท้ังการแก้ไขหรือลดความเจ็บป่วยดัง พฤติกรรมเมื่อเจ็บป่วย น. กิจกรรมท่ีกระท�ำ กล่าว เช่น การนอนพักผ่อนเม่ือเวียนศีรษะ โดยบุคคลท่ีพิจารณาแล้วว่าตนเองป่วย การด่ืมนำ้� อนุ่ เมื่อมอี าการเจบ็ คอ. เพื่อจุดมุ่งหมายของการหายป่วย โดยได้รับ พฤติกรรมทางสังคม น. พฤติกรรมของสัตวท์ ี่มี ก า ร รั ก ษ า จ า ก แ ห ล ่ ง รั ก ษ า ที่ เ ห ม า ะ ส ม ระบบประสาทเจริญดีแสดงออกเพ่ือให้เข้าใจ ซ่ึงโดยท่ัวไปจะเก่ียวข้องกับพฤติกรรมการ ความหมายซึ่งกันและกันได้เม่ืออยู่รวมกัน พึ่งพิงผอู้ นื่ ที่หลากหลาย เพอื่ ทำ� ให้การละเว้น เป็นหมู่พวกหรือสมั พนั ธ์กนั . การปฏิบัติตามบทบาทหน้าท่ีปรกติของตนมี พฤติกรรมท่ีมีมาแต่ก�ำเนิด น. พฤติกรรมของ อย่ใู นระดับหน่งึ . สิ่งมีชีวิตท่ีแสดงออกมาได้เองโดยไม่ต้อง พฤตกิ รรมสขุ ภาพ น. การปฏบิ ัติหรอื แสดงออก เรียนรู้หรือฝึกฝนมาก่อน เป็นพฤติกรรม ของบุคคลในการกระท�ำหรืองดเว้นการกระท�ำ ท่ีถ่ายทอดทางพันธุกรรม พบท้ังในพืชและ ในสิ่งที่ส่งผลต่อสุขภาพ เป็นการกระท�ำโดย ในสัตว์. ตั้งใจหรือไม่ตั้งใจก็ตามท่ีมีผลมาจากปัจจัย พฤติกรรมในภาวะเสยี่ ง น. กจิ กรรมที่กระทำ� ภายในตัวบุคคล เช่น ความรู้ ความเข้าใจ โดยบุคคลท่ีเชื่อว่าตนเองยังมีสุขภาพดีแต่อยู่ เจตคติต่อพฤติกรรม การปฏิบัติทางสุขภาพ ในภาวะเส่ียงที่จะพัฒนาไปสู่ภาวะสุขภาพ ท่ีเกย่ี วข้องสัมพนั ธ์กนั ฯลฯ. อยา่ งใดอย่างหนง่ึ เพอ่ื จุดหมายของการปอ้ งกนั พฤติกรรมสุขภาพท่ีถูกต้อง น. พฤติกรรมท่ี ภาวะเสี่ยงหรือการตรวจค้นหาภาวะเสี่ยงนั้น เกี่ยวข้องหรือมีผลต่อสุขภาพของบุคคล ในขณะท่ียังไม่ปรากฏอาการ. (อ. at-risk ครอบครัว หรอื ชมุ ชน ในลักษณะท่เี ป็นผลดี behavior). ต่อสุขภาพ ท�ำให้มีสุขภาวะที่ดี ไม่เจ็บป่วย พฤติกรรมบทบาทผู้ป่วย น. การกระท�ำของ บาดเจ็บ หรือเสยี ชีวติ ดว้ ยโรคตา่ ง ๆ. กระทรวงสาธารณสุข 327

พฤตกิ รรมสุขภาพท่พี ึงประสงค์ พฤติกรรมสขุ ภาพทพ่ี ึงประสงค์ น. พฤติกรรม ท่ีส�ำคัญ เช่น การบริโภคอาหารหวาน เค็ม สุขภาพท่ีจ�ำเป็น (essential behavior) ไขมันสงู การสบู บุหรี่ การดื่มสรุ า. ส�ำหรับการพัฒนาสุขภาพหรือการแก้ไข พลงั น. สว่ นหนึง่ ขององคป์ ระกอบด้านทักษะ ปัญหาสาธารณสุข เช่น การกินอาหารครบ สมรรถภาพทางกายท่ีเกี่ยวข้องกับอัตราการ ๕ หมู่ เพ่มิ ผกั ผลไม้ ลดหวาน มัน เค็ม ดมื่ น�้ำ ท�ำงานทบ่ี คุ คลสามารถกระทำ� ได้. วนั ละ ๖-๘ แก้ว และขยับลกุ ทุก ๆ ๒ ช่วั โมง พลงั กลา้ มเนอื้ น. ความสามารถของกล้ามเนอ้ื และเดินประมาณ ๑๐,๐๐๐ ก้าวต่อวัน ส่วนหนึ่งส่วนใดหรือหลาย ๆ ส่วนของ เป็นพฤติกรรมสุขภาพพึงประสงค์ท่ีคนไทย ร ่ า ง ก า ย ใ น ก า ร ห ด ตั ว เ พื่ อ ท� ำ ง า น ด ้ ว ย ควรปฏิบัตเิ พ่ือการมสี ขุ ภาพท่ดี ี. (อ. health ความเร็วสงู แรงหรืองานท่ีไดเ้ ป็นผลรวมของ behavior). ความแข็งแรงและความเร็วที่ใช้ในช่วงระยะ เวลาส้นั ๆ เช่น การยนื อย่กู ับที่ กระโดดไกล พฤติกรรมสุขภาพผู้สูงอายุ น. การกระท�ำ การท่มุ น�้ำหนัก. กิจกรรม การปฏิบัติ ความรู้สึกนึกคิดของ พลังคอสมิก น. คล่ืนแม่เหล็กไฟฟ้าที่อยู่รอบ ผู้สูงอายุท่ีท�ำให้เกิดภาวะสมบูรณ์ทั้งทาง กายมนุษย์ หากฝึกวิชาพลังกายทิพย์แล้วก็ รา่ งกาย จิตใจ อารมณ์ และสังคม ปราศจาก สามารถท่ีจะรับพลังคอสมิกให้เข้ามาสู่ การเจ็บป่วยและกระท�ำจนเป็นแบบแผน ร่างกายตามต�ำแหนง่ จักระทง้ั ๗ แหง่ จกั ระ การด�ำเนนิ ชวี ติ . สามารถเปดิ รบั พลงั คอสมกิ รอบ ๆ ตวั เราเข้า สู่ร่างกาย น�ำไปพัฒนาจิต พัฒนาร่างกาย พฤติกรรมสุขภาพผู้สูงอายุท่ีพึงประสงค์ น. ที่เจบ็ ป่วยใหห้ ายไดอ้ ย่างมหัศจรรย์. การกระทำ� ของผ้สู ูงอายุ ดงั น้ี ๑) ออกก�ำลังกาย พลงั งานบ�ำบัด น. การใช้พลงั งานมาชว่ ยในการ ๑๕๐ นาทีตอ่ สปั ดาห์ ( วนั ละ ๓๐ นาที ๕ วนั บ�ำบัดด้านสขุ ภาพ. (อ. energy therapy). ต่อสัปดาห์) ๒) กินผักสด และผลไม้สด พลังงานพนื้ ฐาน น. พลงั งานทรี่ ่างกายต้องการ เป็นประจ�ำ ๓) ด่ืมน�้ำสะอาดอย่างน้อย ในขณะพักผ่อน. วนั ละ ๘ แก้ว ๔) ไม่ด่ืมสุราและแอลกอฮอล์ พลังชีวภาพ น. การดูแลรักษาร่างกายโดยไม่ ๕) ไมส่ บู บหุ รี่. ใช้ยา เพราะเชื่อว่ายาคือสารเคมี การรักษา แบบพลังชีวภาพจะให้พลังงานเฉพาะตัว พฤติกรรมเส่ียง น. รูปแบบจ�ำเพาะของ เข้าไปปรับสมดุลในร่างกาย เช่น ถ้าคนไข้ พฤติกรรมซ่ึงได้รับการพิสูจน์แล้วว่ามีความ ไม่สบายใจ แพทย์จะรักษาด้วยการรับฟัง สัมพันธ์กับการเพิ่มโอกาสที่จะป่วยจากโรค ปัญหาและให้ก�ำลังใจ. บางชนิดหรือการเสื่อมสุขภาพมากขึ้น (อ. risk behavior). พฤติกรรมเสยี่ งตอ่ สขุ ภาพ น. การปฏิบตั หิ รือ แสดงออกของบุคคลที่ท�ำให้เกิดภาวะเสี่ยง หรือเกิดผลเสียต่อสุขภาพ และเกิดปัญหา สขุ ภาพไดใ้ นท่สี ดุ พฤติกรรมเสี่ยงตอ่ สขุ ภาพ 328 พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

พหุเชาวนป์ ัญญา พลงั ชวี ติ (พล.) น. พลงั ท่ที �ำให้มนษุ ยด์ ำ� รงอยไู่ ด้ และใครสามารถท�ำการบ�ำบัดแบบน้ีได้. (อ. แต่ถ้ามีความไม่สมดุลของพลังชีวิตเกิดข้ึน internal energy). มนษุ ยจ์ ะพบความเจบ็ ปว่ ย. (อ. vital force). พลังสัมผัสบ�ำบัด น. การตรวจวินิจฉัยและ รักษาด้วยมือ. (อ. therapeutic touch). พลังบ�ำบัดไมอ่ าศัยสิง่ มชี ีวติ น. การใช้พลงั งาน พลงั สุขภาพจติ น. ความสามารถของบุคคลใน มาชว่ ยในการบ�ำบดั สุขภาพ โดยพลังงานทใ่ี ช้ การปรับตัวและฟื้นตัวภายหลังท่ีพบกับ ไม่ได้อาศัยส่ิงมีชีวิต แต่เป็นพลังงานจาก เหตุการณ์วิกฤติหรือสถานการณ์ที่ก่อให้เกิด เครื่องมอื ทมี่ นุษย์สร้างขึน้ เช่น อลั ตราซาวด์ ความยากล�ำบาก เป็นคุณสมบัติหนึ่งที่ช่วยให้ คล่ืนแม่เหล็กไฟฟ้า เคร่ืองปล่อยรังสีต่าง ๆ บุคคลผ่านพ้นปัญหาอุปสรรคและด�ำเนิน เครอ่ื งให้ความร้อน ความเยน็ . (อ. machine ชีวิตได้อย่างมีความสุข. [อ. resilience energy). quotient (RQ)]. พลาสมา น. ส่วนประกอบของเลือดท่ีแยกเอา พลังบ�ำบัดอาศัยสิ่งมีชีวิต น. การใช้พลังงาน เมด็ เลอื ดออกแล้ว. (อ. plasma). มาช่วยในการบ�ำบัดสุขภาพ มี ๒ กลุ่ม คือ พลาสมดิ น. สารพนั ธกุ รรมท่อี ยนู่ อกโครโมโซม พลังบ�ำบัดที่ปล่อยออกมาจากสิ่งมีชีวิต (extrachromosomal DNA) ส่วนใหญ่จะ เข้าบ�ำบัดผู้ป่วยโดยตรง และพลังงานจาก อยใู่ นรปู ของวงกลม (circular DNA) สามารถ ภายนอก. (อ. biological energy). จ�ำลองตัวเองได้โดยไม่ต้องอาศัยโครโมโซม. (อ. plasmid). พลังปราณบ�ำบัด น. สนามพลังที่ล้อมรอบ พลิกกลับ น. ๑. กระบวนการทางจิตวิทยาท่ี ร่างกายและแทรกซึมเข้าไปในร่างกายท่ีเป็น เ ป ล่ี ย น ค ว า ม กั ง ว ล ซึ่ ง เ ก็ บ ก ด ล ง ไ ป ใ น ตัวตน. (อ. pranic healing). จิตใต้ส�ำนึกไปเป็นอาการทางกาย. ๒. การ เปล่ียนแปลงที่เกิดโดยทันทีและอธิบาย พลังภายนอกบ�ำบัด น. การใช้พลังงานมาชว่ ย ได้ยาก เช่น การเปล่ียนความคดิ ความคิดเหน็ ในการบ�ำบัดสุขภาพ โดยอาศัยพลังงานจาก ความสัมพันธ์ไปในทางตรงกันข้ามกับก่อนมี ภายนอก เช่น พลังกายทิพย์ พลังจักรวาล การเปลี่ยนแปลง. (อ. conversion). โยเร เรกิ โดยอาศัยจากคลื่นพลังงานต่าง ๆ พหุเชาวน์ปัญญา น. เชาวน์ปัญญามนุษย์ที่มี จากภายนอกดึงผ่านตัวผู้ให้การบ�ำบัด ๘ ด้าน แต่ละด้านท�ำงานร่วมกับความเด่น แล้วสง่ ต่อไปยังผรู้ ับการบำ� บดั . (อ. external ของแต่ละคน ข้ึนอยู่กับการพัฒนาตาม energy). ทฤษฎีการเรียนรู้ ซึ่งโฮเวิร์ด การ์ดเนอร์ (Howard Gardner) พัฒนาขึ้น ประกอบดว้ ย พลงั ภายในบ�ำบดั น. การใชพ้ ลังงานมาชว่ ยใน การบ�ำบัดด้านสุขภาพ โดยใช้พลังบ�ำบัดที่ ปล่อยออกมาจากส่ิงมีชีวิตเข้าบ�ำบัดผู้ป่วย โดยตรง เช่น ส่งก�ำลังภายในเข้าไปบ�ำบัด อาการเจ็บป่วย ซ่ึงไม่อาจบอกได้ว่าการ บ�ำบัดแบบน้ีจะได้ผลทุกคร้ังเสมอไปหรือไม่ กระทรวงสาธารณสุข 329

พอ.สว. ๑) ความฉลาดทางด้านภาษา (linguistic พันธะเพปไทด์เป็นสายยาวเกิดเป็นโมเลกุล intelligence) ๒) การใช้เหตุผลเชิงตรรกะ ของโปรตนี . (อ. polypeptide). และคณิตศาสตร์ (logical mathematical พอลิฟนี อล น. สารต้านอนมุ ลู อิสระชนดิ หนึง่ . intelligence) ๓) ด้านมิติสัมพันธ์ (spatial (อ. polyphenol). intelligence) ๔) ด้านการเคล่ือนไหว พอลิเมอร์ น. สารที่เกิดจากกระบวนการ ร่างกายและกลา้ มเนือ้ (bodily-kinesthetic พอลิเมอไรเซชัน เป็นสารซึ่งมีโมเลกุล intelligence) ๕) ด้านดนตรี (musical ขนาดใหญ่ประกอบด้วยมอนอเมอร์ intelligence) ๖) ด้านการเข้ากับผู้อ่ืน หลายโมเลกุลเกาะกันเป็นสายโซ่และมี (inter-personal intelligence) ๗) ดา้ นการ มวลโมเลกุลสูงมาก เช่น ยาง พลาสติก. เข้าใจตนเอง (intra-personal intelligence) (อ. polymer). ๘) ด้านความเข้าใจธรรมชาติ (naturalistic พอลิเมอไรเซชัน น. กระบวนการทางเคมีที่ intelligence). โมเลกุลของสารชนิดเดียวกันจ�ำนวนมาก พอ.สว. ดู หน่วยแพทย์อาสาสมเด็จพระศรี- เกิดปฏิกิริยารวมตัวกันภายใต้อุณหภูมิ นครินทราบรมราชชนนี. และความดนั สงู ไดส้ ารพอลเิ มอรท์ ม่ี โี มเลกุล พอก (พท.) ก. ๑. หุ้ม. ๒. โปะให้หนา เช่น ใหญ่ขึ้น, การเกิดพอลิเมอร์ ก็เรียก. (poly- พอกยา. merization). พอลิคลอริเนเทดไบฟีนิล น. สารประกอบ พอลิเวเลนต์วัคซีน น. วัคซีนที่มีแอนติเจน กลุ่มหน่ึงที่ใช้ในการผลิตสินค้าอุตสาหกรรม หลายชนิดหรือได้จากเชื้อจุลินทรีย์หลากหลาย หลายชนิดตั้งแต่พลาสติกจนถึงฉนวน พบได้ สายพนั ธุ.์ (อ. polyvalent vaccine). ในอากาศ ภายในอาคาร ในนำ้� ดื่ม สารชนิดน้ี พ่อหมอใหญ่ น. เคร่ืองมือนวดชนิดหน่ึง เป็นอันตรายต่อระบบภูมิคุ้มกันและระบบ มีลักษณะคล้ายกระเด่ืองต�ำข้าว ประกอบด้วย สืบพันธุ์ ท�ำให้เกิดมะเร็งและเป็นอันตราย ไม้แขง็ ๒ ช้นิ ชิน้ ท่ี ๑ ยาว ๔๐-๕๐ เซนตเิ มตร ต่อการพัฒนาระบบประสาทในเด็ก. [อ. ชิ้นที่ ๒ ยาว ๕๐-๖๐ เซนติเมตร ใช้นวด polychlorinated biphenyl (PCB)]. หน้าท้อง แขน แขนท่อนบน ไหล่ ขา และ พอลิแซ็กคาไรด์ น. สารอาหารประเภท สะโพก. คาร์โบไฮเดรตชนิดหนึ่ง ประกอบดว้ ยน้ำ� ตาล พัฒนาการสมวัย น. ลักษณะพฤติกรรมท่ีเด็ก โมเลกุลเดี่ยวมาเรียงต่อกันมากกว่า ๒ ควรแสดงออกเมื่อถงึ วัยนนั้ ๆ อยา่ งเหมาะสม โมเลกุลขึ้นไป เชน่ แปง้ ไกลโคเจน เซลลูโลส. แบ่งออกเปน็ ๔ ด้าน คอื กล้ามเนอ้ื มัดใหญ่ (อ. polysaccharide). กลา้ มเน้ือมดั เลก็ ภาษา และสงั คม. พอลเิ พปไทด์ น. สารทีป่ ระกอบขึ้นดว้ ยโมเลกลุ ของกรดแอมิโนหลายชนิดต่อเรียงกันด้วย 330 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

พาราไทออน พัฒนาแบบยั่งยืน ก. พัฒนาโดยตอบสนอง พันธุศาสตร์ น. ศาสตร์แขนงหน่ึงของ ความต้องการต่าง ๆ ในปัจจุบันโดย วิทยาศาสตร์ทางชีววิทยา ท่ีศึกษาเกี่ยวกับ ไม่กระทบต่อความสามารถของคนรุ่นต่อไป การถ่ายทอดลักษณะทางพันธุกรรมจากรุ่น ทั้งน้ี ทุกภาคส่วนต้องมีส่วนร่วมท�ำให้บรรลุ หนงึ่ ไปอีกร่นุ หนึง่ . (อ. genetics). ผลส�ำเร็จ. พาขวัญ (ถิ่น-อีสาน) น. ประเพณี ความเชื่อ พัฒนาเพื่อสุขภาพ ก. ยกระดับสถานะสขุ ภาพ และพิธีกรรมที่เก่ียวข้องกับการเกิดในระยะ ของปัจเจกบุคคลและประชากรกลุ่มต่าง ๆ ตง้ั ครรภข์ องภาคอสี าน เปน็ การใชพ้ านบาศรี ให้กา้ วไปอยา่ งตอ่ เน่ือง. หรอื พานบายศรี จัดดว้ ยพานทองเหลอื งหรอื ขันสัมฤทธ์ิหลาย ๆ ใบซ้อนกัน ของที่อยู่ใน พัฒนาหลักสูตร ก. จัดท�ำหลักสูตรข้ึนมาใหม่ พาขวัญหรอื ไขข่ วัญ (ไข่ไกท่ ่ตี ม้ สกุ ) เปน็ สิง่ ท่ี หรือการปรับปรุงเปล่ียนแปลงหลักสูตร ผู้ร่วมงานให้ความสนใจเพราะเป็นเคร่ือง ท่ีมีอยู่แล้วให้ดีขึ้นกว่าเดิม ให้เหมาะสม พยากรณเ์ จ้าของขวัญว่ามขี วญั ดหี รอื รา้ ย. สอดคล้องกับความต้องการของสภาพสังคม ท่ีเปลี่ยนแปลงไปและตอบสนองต่อความ พาร์คินสัน น. คือโรคทางสมองท่ีเกิดจาก ตอ้ งการของผเู้ รียน. เซลล์ประสาทในบางต�ำแหน่งตายโดยไม่ ทราบสาเหตุท่ีแน่ชัด ท�ำให้สารสื่อประสาท พัฒนาหลักสูตรและกระบวนการเรียนรู้แบบ ในสมองที่ชื่อว่า โดพามีน (dopamine) เนน้ ผลลพั ธ์ ก. ออกแบบหลักสตู รและการ มีปริมาณลดลง ส่งผลให้ผู้ป่วยมีอาการ จัดการเรียนสอนท่ีมุ่งผลให้ผู้เรียนเกิดการ สั่นขณะพัก (resting tremor) เคลื่อนไหว เปลี่ยนแปลง หรือผู้เรียนมีคุณสมบัติตามท่ี ร่างกายช้าลง (bradykinesia) ร่างกายมี ต้องการ โดยต้องระบุผลลัพธ์ที่ต้องการให้ สภาพแข็งเกร็ง (rigidity) และการทรงตัว เกิดข้ึนกับผู้เรียนก่อน แล้วจึงออกแบบ ขาดความสมดุล (postural instability), หลักสูตร วิธีการเรียนการสอน ส่ือการสอน โรคสันนิบาต หรือ โรคส่ันสันนิบาต ก็เรียก. และวิธีวัด-ประเมินผล เพ่ือให้บรรลุตาม (อ. parkinson’s disease). เปา้ หมายทตี่ อ้ งการ. พาราเซตามอล น. ยาแก้ปวดและลดไข้ พันธมติ ร น. ฝ่ายตา่ ง ๆ ท่ีรว่ มมือกันเพื่อกา้ วไปสู่ ท่ีจำ� หน่ายไดโ้ ดยไมต่ ้องมใี บสัง่ แพทย์ เปน็ ยา หลกั ชัยของการส่งเสริมสขุ ภาพร่วมกนั . พื้นฐานใช้เพื่อบรรเทาไข้ ปวดศีรษะ และ ปวดเมอ่ื ย. (อ. paracetamol). พนั ธะเพปไทด์ น. พนั ธะทย่ี ดึ ระหว่างคารบ์ อน ของหมู่คาร์บอกซิลในกรดแอมิโนตัวหน่ึง พาราทอร์โมน น. ฮอร์โมนท่ีสร้างจากต่อม กับไนโตรเจนของกรดแอมิโนอีกตัวหน่ึง พาราไทรอยด์ ท�ำหน้าที่รักษาสมดุลของ ในเพปไทด.์ แคลเซยี มและฟอสฟอรัสในร่างกายให้คงท่ี. พันธุกรรม น. การสืบทอดลักษณะจากพ่อแม่ พาราไทออน น. สารเคมีชนิดหน่ึง มีสูตรเคมี โดยมียนี เป็นตวั ควบคุม (อ. heredity). กระทรวงสาธารณสขุ 331

พาราฟิน Cมีป1 0รHะ1ส4ิทNธOิภ5าPพSสูงใในชก้ เาปรฆ็ น่าสแามรลฆงใ่ นา แไรม่ ลง ยาต้ังแต่ ๒ สิ่งขึ้นไปเป็นหมวดหรือหมู่ นา เดียวกัน รวมเรียกเป็นช่ือเดียวกัน โดยอาจ สวนและเป็นพิษอย่างแรงต่อคนและสัตว์. เรยี กเปน็ คำ� ตรง เช่น จันทน์ทั้ง ๒, โกฐท้งั ๕, (อ. parathion). เทียนทั้ง ๙ หรือเรียกเป็นคำ� ศัพท์ เช่น ตรสี าร เบญจกูล ก็ได้ ทั้งน้ี ตัวยาแต่ละสิ่งในพิกัด พาราฟิน น. สารประกอบไฮโดรคาร์บอนใน เดียวกันจะต้องมีรสและสรรพคุณไปในทาง อนุกรมพาราฟินหรอื แอลเคน มีสูตรเคมที ่วั ไป เดียวกนั และตอ้ งมีน�้ำหนกั เท่ากัน. แCnลHะ2ขn+อ2 มีท้ังอยู่ในสถานะแก๊ส ของเหลว พิทักษ์สิทธิ์ ก. ปกป้องและคุ้มครองสิทธิ งแข็ง พวกท่ีเป็นของ แข็งและมี ประโยชน์ของผู้ใช้บริการให้ได้รับสิ่งท่ีพึงมี จุดหลอมเหลว ๕๐–๖๐ องศาเซลเซียส หรือพึงได้อันชอบธรรม ท้ังสิ่งที่เป็นรูปธรรม นิยมเรียกว่า ขี้ผึ้งพาราฟิน ใช้ท�ำเทียนไข และนามธรรม. กระดาษไข และน�ำ้ มนั ขดั พื้น. (อ. paraffin). พาเลโอไดเอ็ด น. การควบคุมนำ�้ หนกั แบบสมยั พิธีกรรมครอบของรักษา (ถิ่น-อีสาน) น. ใหม่ท่ีส่งเสริมให้คนกินอาหารบริสุทธิ์สดใหม่ ประเพณี ความเชื่อ และพิธีกรรมในระยะ ไม่ผ่านการแปรรูป เน้นผักและผลไม้ หลังคลอดท่ีเก่ียวข้องกับทารกในภาคอีสาน เนื้อสัตว์ไร้มัน อาหารทะเล ไข่ ไขมันท่ีดีต่อ ซ่ึงของรักษา หมายถึง ส่ิงศักดิ์สิทธิ์ท่ีจะ สุขภาพซึ่งได้จากถ่ัว เมล็ดพืช อะโวกาโด คุ ้ ม ค ร อ ง เ ด็ ก ค น น้ั น ต้ั ง แ ต ่ เ กิ ด จ น ต า ย น�้ำมันมะกอก น้�ำมันมะพร้าว น้�ำมันปลา พิธีกรรมทางภาคอีสานจะเรียกว่า ไปยิน ไป และเนือ้ วัวที่เลีย้ งด้วยหญา้ . (อ. palerodiet). คอบ หรอื ไปอยู่กับของรกั ษา. พาสเจอไรเซชนั น. การถนอมอาหารช่วั คราว พิธีกรรมครอบครู น. พิธีกรรมท่ีแสดงถึงการ วิธีหนึ่ง โดยใช้ความร้อนในอุณหภูมิระหว่าง สำ� เรจ็ การศกึ ษาหรือการรับประกาศนียบัตร. ๖๐-๘๐ องศาเซลเซียส วิธีน้ีจุลินทรีย์ จะไม่สามารถด�ำรงชีวิตต่อไปได้. (อ. พิธีกรรมดับพิษไฟ (ถ่ิน-อีสาน) น. ประเพณี pasteurization). ความเชื่อและพิธีกรรมในระยะหลังคลอดท่ี เกี่ยวข้องกับมารดา เป็นพิธีท่ีท�ำก่อนแม่ลูก พาหะ น. บุคคลหรือสัตวท์ ม่ี เี ชื้อโรคชนดิ ใดชนดิ อ่อนจะเข้ากรรมหรืออย่ไู ฟ มจี ุดประสงคเ์ พ่อื หนึ่งอยู่ในตัวและเพิ่มจ�ำนวนได้โดยที่ไม่มี ไม่ให้รู้สึกออกร้อนเวลาอยู่ไฟและเป็นการ อาการทางคลนิ ิกของโรคให้เหน็ และอาจเป็น ป้องกันไม่ให้ผีร้ายมาท�ำอันตรายแม่และเด็ก แหล่งของการส่งต่อเช้ือไปยังบุคคลอื่นได้. ในระหวา่ งอยไู่ ฟ, ผาบไฟ ก็เรียก. (อ. carrier). พธิ กี รรมดบั ไฟ, พิธีกรรมถอนพิษไฟ (ถ่นิ -อสี าน) พกิ ัด (พท.) น. กำ� หนด. น. ประเพณี ความเชื่อและพิธีกรรมในระยะ พิกดั ยา (พท.) น. การก�ำหนดตวั ยาหรอื เคร่อื ง หลังคลอดทเ่ี ก่ยี วขอ้ งกบั มารดา เปน็ พิธีท่ีทำ� เมื่อแม่ลูกอ่อนอยู่ไฟครบก�ำหนดแล้ว ซึ่งจะ 332 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

พิลาทสี ท�ำพิธีในตอนเช้าตรู่ก่อนพระอาทิตย์ข้ึน พิพิธภัณฑ์ถุงยางอนามัย น. ห้องแสดง เพราะเช่ือว่าจะไม่ท�ำให้ออกร้อนหรือ วิวัฒนาการผลิตภัณฑ์ถุงยางอนามัยท่ีมีใน มีผดผื่นตามตัว โดยจะตัดหางใบตองกล้วย ประเทศ สาธิตการทดสอบคุณภาพถุงยาง ปิดฝาหม้อกรรม (หม้อที่ใช้ต้มน�้ำสมุนไพร อนามัยและแนะน�ำการใช้ท่ีถูกต้อง ต้ังอยู่ท่ี เพ่อื ดมื่ และอาบ) แลว้ คว�่ำหมอ้ เปน็ สญั ลักษณ์ อาคาร ๙ ชั้น ๘ กรมวทิ ยาศาสตร์การแพทย์ ถอื วา่ หมดกรรม การอย่ไู ฟได้ส้นิ สดุ ลงแลว้ . กระทรวงสาธารณสุข จังหวัดนนทบุรี. (อ. พธิ ีกรรมเปา่ กำ� เริดเดก็ (ถิ่น-อีสาน) น. ประเพณี condom museum). ความเชื่อและพิธีกรรมในระยะหลังคลอดที่ เก่ียวข้องกับทารกในภาคอีสาน เป็นพิธี พิมเสน น. เคร่อื งยาทีเ่ ป็นเกลด็ เล็ก ๆ สขี าวขนุ่ ใส ส�ำหรับเด็กเกิดใหม่ หรืออายุระหว่าง ไม่มีสี หรือสีชมพูอ่อน (ขึ้นกับแหล่งที่มา) ๓-๔ เดือนจนถึง ๒ ขวบ ก�ำเริดคือ อาการ กล่ินหอมเย็นเฉพาะตัว ฉุนเล็กน้อย ได้จาก ไมส่ บายท่ตี ิดตัวเด็กมาต้ังแต่เกดิ . ๒ วธิ ี คอื วิธแี รกจากการกลน่ั เนือ้ ไม้ของต้น พิธกี รรมยกครู น. พธิ กี รรมในการมอบตวั ศษิ ย์ พิมเสน (Dryobalanops aromatica ก่อนที่จะทำ� การศึกษา. Gaertn. วงศ์ Dipterocarpaceae) พิธีแก้แม่เก่าแม่หลัง (ถ่ิน-อีสาน) น. ประเพณี มชี ือ่ สามญั ว่า natural borneo camphor ความเชื่อและพิธีกรรมในระยะหลังคลอด ให้ผลิตภัณฑ์ทางเคมีเป็น ดี-บอร์นีออล ท่ีเกี่ยวข้องกับทารกในภาคอีสาน เป็นพิธีที่ (d-borneol) พิมเสนท่ีได้จากวิธีน้ีจะ จัดข้ึนส�ำหรับเด็กบางคนท่ีไม่สบายบ่อย มีสีชมพูอ่อน กล่ินหอมมากกว่า วิธีที่ ๒ ร้องไหเ้ ป็นเวลานานโดยไมม่ ีสาเหตุ. ได้จากปฏิกิริยารีดักชัน (reduction) ของ พิธีการ ดู โพรโทคอล. การบูร (dl-camphor) เป็นพมิ เสน พิมเสน พิธีสู่ขวัญแม่มาน (ถ่ิน-อีสาน) น. ประเพณี ที่ได้โดยวิธีหลังนี้เป็น ดีแอล-บอร์นีออล ความเช่ือและพิธีกรรมท่ีเกี่ยวข้องกับการเกิด (dl-borneol) มีสีขาวขุ่นหรือใสใม่มีสี ในระยะตั้งครรภ์ของภาคอีสาน เป็นการท�ำ กล่ินหอมน้อยกว่า นอกจากน้ี ยังมีพิมเสน พิธีเพ่ือให้ก�ำลังใจบ�ำรุงขวัญของหญิงมีครรภ์ ซง่ึ ได้จากใบหนาด [Blumea balsamifera หรือเพื่อให้เคราะห์ร้ายหลุดจากชีวิต เชื่อว่า (L.) DC. วงศ์ Asteraceae] เรียก พมิ เสนหนาด จะก�ำจัดปัดเป่าส่ิงช่ัวร้ายหรือภูตผีไม่ให้มา (ngai camphor) ใชด้ มแกล้ มวงิ เวียน หนา้ มืด ท�ำอันตรายแม่และลูกในท้อง เด็กท่ีคลอด ท�ำให้เรอหรือผายลม แก้จุกเสียดแน่นเฟ้อ, ออกมาจะปลอดภัย สมบูรณ์แข็งแรง การ ภิมเสน กว็ า่ . สูตขวัญหรือบาศรีสูตขวัญเป็นประเพณีด้ังเดิม ท่ีปฏิบัติมาช้านาน การท�ำพิธีบาศรีสูตขวัญ พมิ เสนหนาด ดทู ่ี พิมเสน. มี ๒ พิธี คือ พิธีทางพุทธศาสนา และพิธี พิลาทีส น. การบริหารร่างกายโดยเน้นการ ทางศาสนาพราหมณ์. เสริมสร้างความแข็งแรงให้กับกล้ามเนื้อหลัก ซ่ึงประกอบด้วยกล้ามเน้ือบริเวณช่องท้อง และกล้ามเนื้อบริเวณท่ีอยู่ใกล้กับกระดูก สนั หลัง ทำ� ให้ระบบการทำ� งานของร่างกายมี กระทรวงสาธารณสขุ 333

พิไล ความแขง็ แรงจากภายในส่ภู ายนอก เป็นการ ท่ีถูกสารพิษว่ามีขนาดมากน้อยเพียงใด เป็น ปรับโครงสร้างของกล้ามเนื้อทุกส่วนให้ สารพิษชนิดใด เพ่ือจะได้ให้ยาแก้พิษรวมท้ัง ยดื หย่นุ มคี วามสมดลุ เม่อื ฝกึ ฝนเปน็ ประจำ� การรักษาทถ่ี กู ตอ้ ง. (อ. clinical toxicology). จะท�ำให้ร่างกายท�ำงานประสานเป็นอันหนึ่ง พิษวิทยาผู้อุปโภค น. การตรวจหาสารพิษ อันเดยี วกัน. (อ. pilates). ในอาหารต่าง ๆ เช่น นมจากประเทศแถบ พิไล น. โครงสร้างภายนอกของแบคทีเรีย สแกนดิเนเวียเคยมีสารกัมมันตภาพรังสีจาก ท่ีมีลักษณะเป็นท่อ ความยาวแตกต่างกัน อุบัติเหตุโรงไฟฟ้านิวเคลียร์ท่ีเมืองเชอร์โนบิล แ ล ะ ส ร ้ า ง ยื่ น อ อ ก ม า จ า ก เ ย่ื อ หุ ้ ม เ ซ ล ล ์ สหภาพโซเวยี ต สารกมั มันตภาพรงั สที ีม่ ใี นนม โดยมีความยาว ๐.๒-๒๐ ไมโครเมตร เส้น อาจมีปริมาณท่ีเป็นอันตรายได้ถ้ากินบ่อย ๆ ผ่านศูนย์กลางประมาณ ๐.๐๒ ไมโครเมตร การใชก้ รดซลั ฟุริกแทนน�้ำส้มสายชู นอกจากนัน้ มักพบในแบคทีเรยี แกรมลบ. (อ. pili). ยงั มสี ารพษิ ชนิดตา่ ง ๆ อาจปนมาโดยบงั เอญิ พิษ น. สิ่งร้ายที่เป็นอันตรายกับร่างกายและ หรือความรู้เท่าไม่ถึงการณ์ของผู้ขายก็ได้. จิตใจ เป็นเหตุของโรคและความเสื่อมของ (อ. consumer toxicology). รา่ งกายซงึ่ ท�ำให้ป่วยและตาย. พษิ วทิ ยาสงิ่ แวดลอ้ ม น. ศาสตรท์ ศ่ี ึกษาผลของ พิษจากสัตว์ น. พิษที่เกิดจากสัตว์และท�ำให้ สารพิษต่อสิ่งแวดล้อมซึ่งครอบคลุมถึงผล เกดิ ภาวะท่ีรา่ งกายทำ� งานไดไ้ ม่เป็นปรกต.ิ ของสารเคมีต่อส่ิงแวดล้อมและสุขภาพ พิษตะกั่ว น. พิษที่เกิดจากสารตะกั่วเข้าไป อนามัยของสิ่งมชี ีวิตทุกชนดิ . สะสมในร่างกาย และร่างกายก�ำจัดออกได้ พิษวทิ ยาอวกาศ น. การตรวจหาสารพษิ ทใ่ี ช้ใน ยาก ทำ� ใหม้ ีอาการจกุ เสียดในท้อง โลหิตจาง สงคราม เชน่ ฝนเหลือง ทอี่ าจทำ� อนั ตรายต่อ และระบบประสาทผิดปรกติ. (อ. lead มนุษย์ สัตว์ และพืชได้. (อ. aviations & poison). chemical warfare toxicology). พษิ โลหะหนกั น. พษิ ท่ีเกดิ จากธาตทุ ีม่ ีน�ำ้ หนัก พษิ วิทยาอุตสาหกรรม น. การตรวจหาสารพษิ อะตอมสูงและมคี วามหนาแน่นสงู เช่น เหล็ก ในคนงานที่ท�ำงานในโรงงานอุตสาหกรรม ทองแดง แคดเมียม สังกะสี ดีบุก สารหนู ตา่ ง ๆ เชน่ โรงงานทำ� แบตเตอร่ี อาจมอี าการ สารปรอท. ของพษิ สารตะกวั่ โรงงานทำ� ถา่ นไฟฉาย อาจ พิษวิทยา น. วิชาท่ีศึกษาเก่ียวกับยาพิษและ มอี าการของพิษสารแมงกานีส. (อ. industrial สารพิษท้ังหลายไม่ว่าจะมาจากสารเคมี toxicology). จากพืช หรอื จากสัตว.์ (อ. toxicology). พิษสุนัขบ้า น. โรคติดเช้ือไวรัสของระบบ พิษวิทยาคลนิ กิ น. การตรวจหาสารพิษในผูป้ ่วย ประสาท ท่ีติดต่อจากนํ้าลายของสุนัขหรือ แมวที่เป็นโรคน้ี ผู้ป่วยมีอาการเน่ืองจาก สมองอักเสบ มีไข้ เอะอะ ซึม กลืนอาหาร ล�ำบากโดยเฉพาะน้ํา ถึงตายทุกรายในระยะ 334 พจนานกุ รมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

เพ็ตสแกน เวลาประมาณ ๑ สปั ดาห,์ โรคกลัวน้ํา กว็ า่ . หรือด�ำเนินกิจกรรมพัฒนาวิถีชีวิตท่ีมีคุณค่า (อ. hydrophobia). ของคนในชุมชนและสังคม พ้ืนที่สร้างสรรค์ พีโปรตีน น. โปรตีนที่ผลิตจากถ่ัวลันเตา. จะเอ้ือต่อการสร้างโอกาสและประสบการณ์ (อ. pea protein). การเรียนรู้ตามอัธยาศัย ตามศักยภาพอย่าง พีระมิดประชากร น. รูปกราฟท่ีแสดงการ ต่อเนื่องแก่วัยรุ่น โดยวัยรุ่น ครอบครัว กระจายอายุของประชากรในกลุ่มอายุน้อย ชุมชนท้องถิ่น และองค์กรทางสังคมยอมรับ ที่มีจ�ำนวนมากและค่อย ๆ ลดลงเม่ือกลุ่ม มีบทบาทและมีส่วนร่วมอย่างเป็นอิสระ อายสุ ูงขน้ึ จงึ ทำ� ให้มีลกั ษณะคลา้ ยรปู พรี ะมิด. เป็นผลให้เกิดการเรียนรู้และพัฒนาการ (อ. population pyramid). พงึ ประสงค์ท่เี หมาะสม. พีเอช ตัวเลขแสดงความเป็นกรด-เบสของ พื้นที่เสี่ยงต่อมลพิษ น. พื้นท่ีท่ีมีมลพิษส่ิง สารละลาย สารละลายท่ีมีพีเอช ๗ จะเป็น แวดล้อมที่อาจส่งผลกระทบต่อสุขภาพของ กลาง ถ้าต่�ำกวา่ ๗ จะเปน็ กรด และสงู กวา่ ๗ ประชาชนในระยะยาว และพ้ืนทีท่ ค่ี าดการณ์ จะเป็นเบส. (อ. pH). ว่าอาจมีกิจการขนาดใหญ่ หรือกิจกรรม พื้นท่ีควบคุม (กฎ) น. บริเวณท่ีก�ำหนดเป็น การพัฒนาขนาดใหญ่ที่อาจส่งผลกระทบต่อ บรเิ วณรังสีและบริเวณรังสสี ูง. ประชาชนในวงกวา้ ง โดยพนื้ ที่เส่ยี งตอ่ สุขภาพ พ้ืนท่ีต้นแบบดีเด่นแห่งชาติด้านการแพทย์ จากมลพษิ ส่งิ แวดลอ้ ม จ�ำแนกเป็น ๓ กลมุ่ หลกั แผนไทย การแพทย์พ้ืนบ้าน และการ คือ ๑) พื้นที่เส่ียงจากมลพิษสารเคมี แพทยท์ างเลือก (พท.) น. ช่ือรางวัลทก่ี รม สารอันตราย ๒) พื้นที่เส่ียงจากมลพิษ การแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก ทางอากาศ ๓) พ้ืนท่ีท่ีคาดว่าจะมีปัญหา มอบให้แก่หน่วยงานสาธารณสุขในส่วน สงิ่ แวดล้อมกบั สขุ ภาพ. ภูมิภาค เพ่ือส่งเสริมการพัฒนางานแพทย์ พื้นทเ่ี อ ๑ ดู กลุม่ บา้ นหรอื หมบู่ า้ นแพร่เชื้อ. แผนไทยอย่างก้าวกระโดด และเป็นขวัญ พ้ืนที่เอ ๒ ดู กลุ่มบ้านหรือหมู่บ้านหยุดการ ก� ำ ลั ง ใ จ ใ ห ้ กั บ บุ ค ล า ก ร ใ น ส ่ ว น ภู มิ ภ า ค แพรเ่ ชือ้ . มี ๒ ระดับ คือ ระดับเพชรและระดบั ประเทศ เพดานอ่อน น. อวัยวะอยู่ในโพรงปากทาง มี ๔ ประเภท ได้แก่ ส�ำนักงานสาธารณสุข ดา้ นบนเหนอื โคนลิน้ มีลักษณะเป็นแผ่นเนื้อ จังหวัด โรงพยาบาลศูนย์ โรงพยาบาลท่ัวไป ส่วนปลายโค้งลงมาท�ำหน้าท่ีเปิดให้อากาศ โรงพยาบาลชุมชน และโรงพยาบาล จากจมูกผ่านเข้าสู่หลอดลมและจะปิดเมื่อ ส่งเสริมสุขภาพต�ำบล (มอบรางวัลคร้ังแรก กลนื อาหาร. เมอื่ พ.ศ. ๒๕๕๖). เพ็ตสแกน น. การถ่ายภาพการเปล่ียนแปลง พื้นที่สร้างสรรค์ น. สถานที่ท่ีเป็นแหล่งรวม ทางชีวเคมีในเนื้อเย่ือในร่างกาย โดยฉีด น้�ำตาลกลูโคสชนิดพิเศษท่ีมีกัมมันตรังสี กระทรวงสาธารณสขุ 335

เพนทิลแอลกอฮอล์ ในตัวเองเข้าสู่ร่างกาย เน้ือเยื่อที่มีกิจกรรม เพลีย ก. อาการท่ีเกิดจากการท่ีร่างกายไม่ การทำ� งานหรือการแบง่ ตวั มาก เช่น เน้อื เยื่อ สามารถระบายความร้อนออกได้ทันกับ มะเร็งและเน้ือเย่ือสมอง จะจับน�้ำตาลนี้ไว้ ความรอ้ นท่ีไดร้ บั เช่น ขับเหง่ือไมไ่ ด.้ (อ. heat ในปริมาณมากกว่าเนื้อเย่ือปรกติ และเปล่ง exhaustion). รงั สอี อกมาในปรมิ าณสูง จากนนั้ แพทย์จะใช้ เครื่องตรวจเพ็ตสแกน ภาพที่ได้จะแสดงว่า เพศกำ� กวม น. ลักษณะการมสี รรี ะทางเพศหรือ มีเนื้อเยื่อมะเร็งหรือโรคต่าง ๆ หรือไม่. (อ. อวัยวะสืบพันธุ์ท่ีก�ำกวม ไม่ตรงกับลักษณะ positron emission tomography). เพศชายหรือเพศหญิง หรือมีอวัยวะสืบพันธุ์ เพนทิลแอลกอฮอล์ น. แอลกอฮอล์ชนิดหน่ึง ทั้ง ๒ เพศ (intersexuality) เป็นลักษณะ เมปี ส็นู ตอรันเตครมาี ยตC่อHร3่า(งCกHาย2 ) 3มCีชH่ือ2เรOียHกอีกไ อมย่ ม่าี สงี ของคนท่มี ีเพศกำ� กวม. (อ. intersex). หนึ่งวา่ เอมลิ แอลกอฮอล์ (amyl alcohol). (อ. pentyl alcohol). เพศทางเลือก ดู คนไรเ้ พศ. เพนิซลิ ลิน น. ยาปฏชิ วี นะชนดิ หนง่ึ สกดั ได้จาก เพศที่สาม น. ค�ำท่ีใช้เรียก เลสเบียน เกย์ ราที่มีช่ือว่า Penicillium notatum. (อ. penicillin). คนรกั สองเพศ และคนข้ามเพศ ค�ำนีไ้ มเ่ ป็นที่ เพปซนิ น. เอนไซม์ท่ีกระเพาะอาหารสร้างข้ึน นยิ มนัก เนอ่ื งจากมีนัยส่ือถงึ ชนช้ันทางเพศ. ส�ำหรับย่อยโปรตีนให้เป็นโพรทิโอสและ เพศวถิ ีศกึ ษา น. กระบวนการเรียนร้ใู นเรื่องเพศที่ เพปโทน. (อ. pepsin). ครอบคลุมถึงพัฒนาการในแต่ละช่วงวัย เพปโทน น. สารที่อยู่ระหวา่ งการยอ่ ยโพรทโิ อส การมีสัมพันธภาพกับผู้อ่ืน การพัฒนาทักษะ ไปเป็นเพปไทด์. (อ. peptone). สว่ นบคุ คล พฤติกรรมทางเพศ สขุ ภาวะทางเพศ เพปไทด์ น. สารทอี่ ยู่ระหว่างการย่อยเพปไทด์ และมิติทางสังคมและวัฒนธรรมท่ีส่งผลกระทบ ไปเป็นกรดแอมิโน ประกอบด้วยกรดแอมิโน ต่อเร่ืองเพศ รวมทั้งสิทธิการรับรู้ข้อมูล ตั้งแต่ ๒ ตัวขึ้นไปต่อกันเป็นสายด้วยพันธะ ข่าวสารและความรเู้ ก่ียวกับอนามัยการเจรญิ พันธุ์ เพปไทด.์ (อ. peptide). ที่ให้ความส�ำคัญต่อความหลากหลายและ เพรยี งหู ดู ทดั ดอกไม้. ความเสมอภาคทางเพศ. เพลวิส น. ส่วนท่ีเป็นโคนของท่อไต มีรูปร่าง เพศสภาพ น. เพศท่ถี กู ก�ำหนดโดยเงื่อนไขทาง คล้ายกรวย ท�ำหน้าท่ีรับน�้ำปัสสาวะภายในไต ด้านวัฒนธรรมสังคม ให้แสดงบทบาทหญิง แลว้ ถ่ายใหแ้ กท่ ่อไต. ชายตามลักษณะทางชีววิทยา ซึ่งก�ำหนด เงื่อนไขดังกล่าวผ่านกระบวนการอบรม ขดั เกลาทางสงั คม ตวั อย่างเช่น สังคมเรยี นร้วู า่ ผู้หญิงเป็นเพศที่สวยงาม อ่อนหวาน ดังน้ัน เพศหญิงจึงควรรักสวยรักงาม แต่งกายแต่ง หน้าให้สวยงามน่าดู ส่งผลให้ผู้หญิง มแี บบแผนพฤตกิ รรมชอบแตง่ ตัวใช้สมนุ ไพร 336 พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

โพเทนไทเซชนั หรือเคร่ืองส�ำอางเพ่ือประทินผิวและท�ำให้ แพทย์ไคโรแพรก็ ตกิ น. แพทย์ผเู้ ช่ียวชาญด้าน เกิดความหอมมากกว่าเพศชาย เปน็ ต้น. ด้านการจัดกระดูกสันหลัง ระบบกล้ามเนื้อ เพศสมั พนั ธท์ ีป่ ลอดภยั น. เพศสมั พนั ธ์ทไ่ี ม่ให้ และกระดูกท่ีอยู่ติดกัน รวมไปถึงการรักษา เยื่อบุต่าง ๆ บริเวณอวัยวะเพศ ทวารหนัก ความผิดปรกติของระบบส่ังการจาไขสันหลัง บริเวณชอ่ งปาก สัมผัสน�้ำคัดหลัง่ เช่น น้ำ� เชื้อ เพื่อฟื้นฟูระบบการท�ำงานของส่วนต่าง ๆ อสุจิ นำ้� หลอ่ ลืน่ ช่องคลอด หรือสารเหลวในชอ่ ง ในร่างกาย. ทวารหนักของคู่เพศสัมพันธ์ที่มีเชื้อเอชไอวี หรือเช้ือกามโรคต่าง ๆ. (อ. safe sex). แพทย์ประจ�ำเรือ (กฎ) น. แพทย์ท่ีผ่านการ เพอรน์ ิเซียสแอนเี มีย น. โรคโลหิตจางชนิดหนึ่ง รับรองของกระทรวงสาธารณสุขหรือที่ผ่าน เกิดขึ้นเน่ืองจากร่างกายไม่สามารถรับ การฝึกอบรมตามหลักสูตรแพทย์ประจ�ำเรือ วิตามินบี ๑๒ ไปใช้ได้ มีอาการลิ้นอักเสบ ที่กระทรวงสาธารณสขุ กำ� หนด. และอาการทางประสาท. เพอริสตัลซิส น. การหดตัวของกล้ามเนื้อของ แพทย์แผนไทย (พท.) ผู้ประกอบวิชาชีพตาม ทางเดินอาหาร ซงึ่ หดตัวเปน็ ช่วง ๆ ตดิ ต่อกัน องค์ความรู้ทางการแพทย์แผนไทย ตาม ท�ำให้อาหารเคล่ือนที่และช่วยในการย่อย พระราชบัญญัติการประกอบโรคศิลปะ อาหาร. (อ. peristalsis). พ.ศ. ๒๕๔๒ แบ่งเป็น ๓ ประเภท ได้แก่ เพื่อนผู้เชี่ยวชาญ น. ผู้ใช้ประสบการณ์ตรง เวชกรรมไทย เภสัชกรรมไทย การผดงุ ครรภ์ สร้างเสริมศักยภาพผู้ป่วยจิตเวชหรือคน ไทย ต่อมาไดม้ ีประกาศกระทรวงสาธารณสุข พิการทางจิตในระบบสนับสนุน ซ่ึงในต่าง พ.ศ. ๒๕๔๔ เพม่ิ การนวดไทยเปน็ ประเภทท่ี ๔, ประเทศเพื่อนผู้เช่ียวชาญจะเป็นผู้ป่วย หมอแผนไทย หรอื หมอแผนโบราณ กเ็ รียก. จิตเวชหรือคนพิการทางจิตท่ีได้รับการอบรม พื้นฐานการดแู ลด้านสุขภาพจิต เพื่อถา่ ยทอด แพทย์แผนไทยประยุกต์ น. ผปู้ ระกอบวิชาชพี ประสบการณ์และความรู้ที่ได้รับการอบรม ท่ีศึกษาตามองค์ความรู้ทางการแพทย์ มาช่วยเหลือ เสริมสร้างความเข้มแข็ง และ แผนไทยที่ประยุกต์ใช้หลักวิทยาศาสตร์ สนับสนุนผู้ป่วยจิตเวชหรือคนพิการทางจิต เพื่อการตรวจวินิจฉัย บ�ำบัด รักษา ปรุงยา ต่อไป. (อ. peer specialist). เป็นต้น ตามพระราชบัญญัติการประกอบ แพทย์ (กฎ) น. บุคคลซ่ึงได้ขน้ึ ทะเบยี นและรับ โรคศิลปะ พ.ศ. ๒๕๔๒ สามารถใช้เครื่องมือ ใบอนุญาตเป็นผู้ประกอบวิชาชีพเวชกรรม วิทยาศาสตร์การแพทย์ได้ตามที่กฎกระทรวง จากแพทยสภา. ก�ำหนด. แพ้อาหาร ก. อาการผิดปรกติของร่างกาย เม่ือกินอาหารบางอย่าง โดยสาเหตุของ ความผิดปรกติเก่ียวข้องกับระบบภูมิคุ้มกัน ของร่างกาย. แพทย์กระดกู และข้อ ดู ศัลยแพทย์ออรโ์ ทพีดกิ ส์. โพเทนไทเซชัน (พล.) น. การเพ่ิมความแรง กระทรวงสาธารณสขุ 337

โพรแคริโอต ของยาโฮมีโอพาทีโดยการเขย่าและท�ำให้ สิ่งมีชีวิต (friendly microorganism) เจือจางอย่างมาก. (อ. potentization). ช ่ ว ย ป รั บ ส ม ดุ ล ข อ ง จุ ลิ น ท รี ย ์ ใ น ล� ำ ไ ส ้ โพรแคริโอต น. สิ่งมีชีวิตที่ประกอบด้วย การบริโภคผลิตภัณฑ์ท่ีมีโพรไบโอติกจะ ออร์แกเนลล์ที่ไม่มีเย่ือหุ้ม ไม่มีนิวเคลียส ท�ำให้ร่างกายได้รับประโยชน์หลายประการ มกั เป็นส่ิงมชี ีวติ เซลลเ์ ดียว. เช่น ช่วยในระบบการย่อยอาหารและสร้าง โพรงอากาศขา้ งจมูกอกั เสบ ดู ไซนสั อักเสบ. ภูมิคุ้มกัน ช่วยบรรเทาอาการท้องเสีย. โพรเจสเทอโรน น. ฮอร์โมนเพศหญิงท่ีสร้าง (อ. probiotic). จากกลุ่มเซลล์ของคอร์ปัสลูเทียม ฮอร์โมนน้ี ท�ำหนา้ ท่ีร่วมกบั เอสโทรเจนช่วยใหเ้ ยอ่ื ชั้นใน ไพ (พท.) (โบ) น. มาตราเงินตามวิธีประเพณี ของมดลูกเตรียมตัวรับไข่ที่ปฏิสนธิแล้ว ๒ อฐั เทา่ กับ ๑ ไพ. เข้าฝงั ตัวและเติบโตจนถึงคลอด นอกจากนั้น ยังช่วยกระตุ้นให้ต่อมน้�ำนมเจริญเติบโต. (อ. ไพริดอกซีน น. วิตามินบี ๖ มีสูตรเคมี progesterone). Cข8าHด1ว1NิตOา3มเินปช็นนผิลดกึนรี้จปู ะเขทม็ �ำ ไมม่ สี ี ถา้ รา่ งกาย ให้เกิดการบวม คันผิวหนัง ผมร่วง ปวดตามมือตามเท้า ประสาทเสอื่ ม. (อ. pyridoxine). โพรทรอมบิน น. เอนไซม์ชนิดหน่ึงในน�้ำเลือด ไพล (พท.) น. พืชที่มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า ซ่ึงจะถูกเปล่ียนต่อไปให้เป็นทรอมบินเพื่อ Zingiber montanum (J. Koenig) Link ex ช่วยเรง่ การแขง็ ตัวของเลอื ด. (อ. prothrombin). A. Dietr. ในวงศ์ Zingiberaceae เป็น ไม้ล้มลุกอายุหลายปี เหง้าอวบหนา ผิวนอก โพรทิโอส น. สารทอ่ี ยรู่ ะหวา่ งการยอ่ ยโปรตนี สีน้�ำตาลอ่อน เน้ือในสีเหลืองอมสีส้ม ไปเป็นเพปโทน. (อ. proteose). มีกลิ่นเฉพาะ กาบใบเรียงสลับ โอบกันแน่น ชูเหนือดินเป็นล�ำต้นเทียม แตกกอ ใบเป็น โพรโทคอล น. กฎเกณฑ์ ระเบียบ หรือ ใบเด่ียว เรียงสลับระนาบเดียว รูปแถบ ข้อปฏิบัติต่าง ๆ ท่ีก�ำหนดขึ้นมา เพื่อเป็น แผน่ ใบดา้ นล่างมีขนนมุ่ ล้ินใบเปน็ ๒ แฉกตน้ื ข้อตกลงในการสื่อสารข้อมูลระหว่างผู้รับ ช่อดอกแบบช่อเชิงลด ออกจากเหง้า และผูส้ ง่ . (อ. protocol). กลีบดอกสีเหลืองอ่อน โคนติดกันเป็นหลอด ปลายแยกเป็น ๓ แฉก ผลแบบผลแห้งแตก โพรไบโอติก (พล.) น. กลุ่มของจุลินทรีย์ท่ีมี รูปกลม, ปูลอย ปูเลย ว่านปอบ หรือ ประโยชน์ต่อสุขภาพของมนุษย์และสัตว์ ว่านไฟ ก็เรียก. (อ. banada, bengal ซึ่งพบได้ในบริเวณล�ำไส้ และยังรวมถึง ginger, cassumunar ginger หรือ จุลินทรีย์ท่ีเตรียมข้ึนเพื่อใช้เป็นส่วนผสม vanaardraka). ในอาหารในรูปที่มีชีวิต เป็นจุลินทรีย์ท่ีไม่มี อันตราย แต่มีประโยชน์ต่อร่างกายของ 338 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ฟันสกึ กร่อน ฟ ฟรักโทส น. น�้ำตาลโมเลกุลเด่ียวชนิดหนึ่ง ฟองไข่ ดู ถุงไข่. มแตีสู่สตูตรเรคโมคีเรหงมสืรอ้านงนแ้�ำตตกาตล่ากงลกูโันคสนค�้ำือตาCล6ชHน12ิดOน6ี้ ฟอร์แมลดีไฮด์ น. แก๊สไมม่ ีสี มกั ใชใ้ นยาฆ่าเช้ือ พบในน้�ำผลไม้ นำ้� ผง้ึ เป็นต้น. (อ. fructose). โรคและสารกนั บดู ในผลิตภัณฑจ์ ากกระดาษ ฟรีเวต น. การออกก�ำลังกายที่มีลักษณะใกล้ แชมพสู ระผม ผลิตภัณฑ์ในการอาบน้�ำ พลาสติก เคียงกับการใช้ชีวิตประจ�ำวัน เช่น การยก เป็นสารก่อมะเร็ง. (อ. formaldehyde). ของหนักข้ึนจากพื้น อุปกรณ์ที่ใช้อาจเป็น ฟนั คุด น. ฟันท่ไี ม่สามารถข้นึ มาในชอ่ งปากได้ ดัมเบลล์หรอื ตมุ้ น�ำ้ หนัก. (อ. free weight). ตามปรกติ เนื่องจากไม่มีท่ีพอหรือมีส่ิงท่ีขัด ขวางการข้ึนของฟันซ่ีน้ัน เช่น เหงือกที่หนา ฟรีออน น. สารประกอบอินทรีย์พวกคลอโร- กระดูก ฟันบางซี่ หรอื ทิศทางการขึ้นของฟัน ฟลูออโรคาร์บอน สลายตัวยาก ไม่มีสี และ ทีผ่ ิดปรกติ. ไม่ติดไฟ ท�ำให้เป็นของเหลวหรือเป็นไอได้ง่าย ฟันตกกระ น. ความผิดปรกติท่ีเกิดข้ึนในช้ัน ใช้เป็นสารท�ำความเย็นในเคร่ืองท�ำความเย็น เคลือบฟัน ส่วนใหญ่เกิดจากการบริโภคน�้ำ หรือท�ำให้เกิดแรงดันในกระป๋องสเปรย์ต่าง ๆ. ที่มีฟลูออไรด์สูงเกินมาตรฐานในช่วงอายุที่มี (อ. freon). การพัฒนาฟัน คอื แรกเกิดถงึ ๘ ปี ลกั ษณะ ของฟันตกกระสังเกตได้จากผิวฟันมีสีขาวขุ่น ฟลูออไรด์แวนิช น. ฟลูออไรด์ความเข้มข้นสูง เหมือนชอล์ก บนตัวฟันฟันตกกระระดับ แบบหน่ึงมีลักษณะเหมือนยางสน ใช้ทาผิว รุนแรง ผิวฟันเป็นสีน�้ำตาล เป็นหลุม หรือ เคลือบฟัน เพอ่ื ปอ้ งกันและยบั ย้ังโรคฟันผุใน กระเทาะ ฟันผิดรูปร่างเสียการใช้งาน ระยะแรก. (อ. fluoride varnish). ฟันตกกระไม่สามารถรักษาให้หายกลับสู่ ปรกติได.้ ฟลูออไรต์ น. แร่ชนิดหนึ่ง เป็นผลึกของ ฟันผุ น. ๑. หลุมในฟันที่เกิดจากการกระท�ำ สารประกอบแคลเซียมฟลูออไรด์ อ(CงaจFา2ก) ของแบคทีเรีย. ๒. โรคฟันท่ีเกิดจาก ท่ีพบในธรรมชาติมักมีสีต่าง ๆ เน่ื เช้อื แบคทีเรียทำ� ลายฟัน ทำ� ให้มอี าการปวด. มีส่ิงเจือปน เช่น สีม่วง เขียว น้�ำตาลอ่อน ฟันสบ ดู การสบฟนั . ฟ้ามีท้ังชนิดโปร่งใส โปร่งแสง หรือทึบแสง โดยท่วั ไปเรยี กว่า พลอยอ่อน มีความแข็ง ๔. (อ. fluorite). ฟอกโลหิต ก. เปลี่ยนเลือดดําเป็นเลือดแดง ฟันสึกกร่อน น. การสูญเสียเนื้อฟันจาก โดยแกส๊ ออกซิเจนทีห่ ายใจเขา้ ไป. กระบวนการทางเคมีเกิดข้ึนจากกรด ซึ่ง กระทรวงสาธารณสขุ 339

ฟาโกไซโทซิส เกิดจากการกินอาหารหรือดื่มเครื่องดื่มที่มี ฝ่ามือท่ีห่อเข้าว่า ฟายมือหน่ึง. ๒. น. ความเป็นกรด หรือเกิดจากฟันสัมผัสกับ ชื่อหน่วยในมาตราตวง ๘ ฟายมือเป็น ไอระเหยของกรดในบรรยากาศ หรืออาจ ๑ ทะนาน. ๓. ลักษณนามเรยี กปรมิ าณของ เกิดจากปจั จัยภายใน. (อ. tooth erosion). ของทีฟ่ ายขึ้นมา เชน่ ๒ ฟายมือ. ฟาโกไซโทซสิ น. กระบวนการทเี่ ม็ดเลอื ดขาว ฟาสต์ฟูด น. อาหารที่ให้บริการอย่างรวดเร็ว ท�ำลายเช้ือโรคหรือสิ่งแปลกปลอมโดยการใช้ สามารถทดแทนอาหารหลักได้ ๑ ม้ือ เป็น เย่ือหุ้มเซลล์โอบล้อมเช้ือโรคไว้จนในท่ีสุด อาหารปรุงส�ำเร็จท่ีใช้กินได้ทันที ส่วนใหญ่ เชื้อโรคนั้นหลุดเข้าไปอยู่ในเซลล์และถูกย่อย มักเป็นอาหารจานเดียวหรืออาหารชุดท่ีมี ทำ� ลาย. (อ. phagocytosis). การปรุงประกอบไม่ยุ่งยาก มีรูปแบบเฉพาะ สามารถบริการคนได้คราวละมาก ๆ ท่ีมี ฟา้ ทะลายโจร (พท.) น. พืชท่มี ีชอื่ วทิ ยาศาสตร์ จ�ำหน่ายในประเทศไทยมี ๒ ลักษณะคือ ว่า Andrographis paniculata (Burm. f.) อาหารฟาสต์ฟูดแบบตะวันตก เช่น Wall. ex Nees ในวงศ์ Acanthaceae แฮมเบอร์เกอร์ ไก่ทอด แซนด์วิช เป็นไม้ล้มลุก ล�ำต้นเกล้ียงหรือค่อนข้าง และแบบตะวันออก เช่น ข้าวราดแกง เกลี้ยง มักเป็นสี่เหลี่ยม ใบเป็นใบเดี่ยว ขนมจีนน�้ำยา ข้าวเหนียวไก่ย่าง. (อ. fast เรียงตรงข้ามสลับต้ังฉาก รูปไข่หรือรูปรี food). ปลายแหลม ขอบหยักเล็กน้อย ด้านบนสีเขม้ กว่าด้านล่าง ช่อดอกแบบช่อแยกแขนง ฟติ ๑. ว. คบั จนรัดรูป เชน่ เส้อื ฟติ กางเกงฟิต. ออกท่ีปลายยอดหรือปลายก่ิง และตามซอก ๒. น. แข็งแรง, กระปร้ีกระเปร่า เช่น ร่างกาย ใบใกล้ยอด ดอกมีขนาดเล็ก กลีบดอกสีขาว ก�ำลังฟิต. ๓. ก. ฝึกซ้อม เช่น ฟิตเต็มที่. แกมม่วง มีขน ผลแบบผลแห้งแตก (อ. fit). รปู ขอบขนาน คอ่ นขา้ งแบน เมลด็ ขนาดเล็ก เป็นเหลี่ยม สีน�้ำตาลแดง ผิวขรุขระ ต�ำรา ฟิตเนส น. ศนู ย์ออกกำ� ลังกายในอาคารซ่งึ รวม สรรพคุณยาไทยว่า มีรสขมจัด สรรพคุณ บริการต่าง ๆ ไวค้ รบครนั เช่น โรงยมิ สระว่ายน้ำ� แก้ไข้ บรรเทาอาการเจ็บคอ บรรเทาอาการ ห้องอบเซาน่า ห้องเต้นแอโรบิก, ย่อมาจาก ของโรคหวัด บรรเทาอาการท้องเสียไม่ติด ฟติ เนสเซนเตอร์. (อ. fitness center). เช้ือ, ฟ้าทะลาย น้�ำลายพังพอน สามสิบดี หรือ หญ้ากันงู ก็เรียก. (อ. andrographis ฟิตบอล น. การออกก�ำลังกายท่ีมีอุปกรณ์ herb, common andrographis herb, เข้ามาเกย่ี วขอ้ งคอื “ลูกบอล” เหมาะกบั คน creat, green chiretta, Indian chiretta, ที่ต้องการความสมดุลในร่างกาย คนที่มี kalmegh, king of bitters, kirayat, จ. ปัญหาเกี่ยวกับเข่าและหลัง เพราะว่าจะ ชวงซิมไน้, ชวนซินเหลียน). ลดกระแทกได้มากกว่า ท้ังยังช่วยกระชับ กล้ามเนื้อหลังและกล้ามเน้ือส่วนที่ใกล้เคียง ฟายมอื (พท.) ๑. ว. เตม็ องุ้ มือ, เรียกของทีเ่ ต็ม เพราะการน่งั บนลูกบอลจะตอ้ งเกรง็ เน่ืองจาก 340 พจนานกุ รมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ฟื้นฟสู มรรถภาพสขุ ภาพจิต ผู้เล่นจะต้องทรงตัวเพ่ือให้เกิดความสมดุล. ท่ี จ� ำ เ ป ็ น แ ล ะ ส� ำ คั ญ ย่ิ ง ส� ำ ห รั บ ผู ้ ป ่ ว ย (อ. fit ball). เพราะว่าถ้าผู้ป่วยสามารถประกอบอาชีพได้ ฟีโนไทป์ น. ลักษณะทางพันธุกรรมของส่ิงมี มีรายได้เป็นของตนเอง ไม่ต้องพึ่งพา ชีวิตท่ีปรากฏให้เห็นโดยการควบคุมของยีน. ครอบครัวหรือบุคคลอื่น ผู้ป่วยจะมีคุณค่า (อ. phenotype). มากที่สุด ดังน้ัน นักฟื้นฟูสมรรถภาพ ฟื้นฟบู รู ณะหลังการเกิดภยั ก. ฟ้ืนฟสู ภาพเพือ่ จึงจ�ำเป็นต้องด�ำเนินการฟื้นฟูสมรรถภาพ ท� ำ ใ ห ้ สิ่ ง ท่ี ไ ด ้ รั บ ค ว า ม เ สี ย ห า ย จ า ก ทางอาชีพกับผู้ป่วยอย่างมีประสิทธิภาพ สาธารณภัยได้รับการช่วยเหลือ แก้ไข ด้วยการฝึกสอนทักษะต่าง ๆ ในงานอาชีพ ให้กลับคืนสู่สภาพเดิมหรือดีกว่าเดิม รวมทั้ง ท่ีคิดว่าเมื่อผู้ป่วยกลับภูมิล�ำเนาแล้วจะ ให้ผู้ประสบภัยสามารถด�ำรงชีวิตตามสภาพ สามารถประกอบอาชพี ได.้ ปรกตไิ ดโ้ ดยเรว็ . ฟน้ื ฟสู มรรถภาพในชุมชน ก. ฟ้ืนฟูสมรรถภาพ ฟื้นฟูสมรรถภาพ ก. เสริมสรา้ ง ป้องกนั และ หลังจากผู้ป่วยออกจากโรงพยาบาลและกลับ แก้ไขปัญหาความบกพร่องของร่างกายและ ไปอยู่ในชุมชนด้วยการเตรียมผู้ป่วยก่อนเข้า จิตใจที่ยังไม่มีหรือสูญเสียไปให้เกิดมีข้ึน สู่ชุมชน การเตรียมญาติหรือผู้อุปการะ ให้สามารถเรียนรู้ ปฏิบัติงาน และด�ำรงชีวิต การติดตามผลในระหว่างที่ผู้ป่วยอยู่ใน ในสงั คมได.้ ชมุ ชน. ฟื้นฟูสมรรถภาพคนพิการ ก. เสริมสร้าง ฟื้นฟูสมรรถภาพผ้ตู ิดยาเสพติด ๑. ก. เสริมสรา้ ง สมรรถภาพหรือความสามารถของคนพิการ ป้องกัน และแก้ไขปัญหาความบกพร่องของ ให้ดีข้ึน โดยอาศัยวิธีการทางการแพทย์ ร่างกายและจิตใจที่เกิดขึ้นจากการเสพยา การศึกษา สังคม และการฝึกอาชีพ เพ่ือให้ เสพติด เพื่อให้สามารถเรียนรู้ ปฏิบัติงาน คนพิการได้มีโอกาสท�ำงานหรือด�ำรงชีวิต และด�ำรงชีวิตในสังคมได้โดยไม่พ่ึงพายาเสพ ในสังคมทัดเทียมคนทวั่ ไป. ติด. ๒. น. การกระท�ำใด ๆ อันเป็นการ ฟื้นฟูสมรรถภาพทางสังคม ก. เสริมความ บ�ำบัดการติดยาเสพติดและฟื้นฟูสภาพ สามารถของบุคคลในการท�ำกิจกรรมต่าง ๆ ร่างกายและจิตใจของผู้ติดยาเสพติด รวมถึง ทางสงั คม เชน่ การเข้าสงั คม การท�ำงาน การ การรักษาสภาพร่างกายและจิตใจของ ใช้ชีวิต การเรียน การรับการรักษาทางการ ผู้เสพยาเสพติดให้กลับคืนสู่สภาพปรกติ แพทย์ รวมถึงการช่วยให้เข้าถึงส่ิงแวดล้อม โดยไม่เส่ียงต่อการเป็นผู้ติดยาเสพติด. ทเ่ี ออ้ื ต่อการมกี จิ กรรมทางสังคม. (อ. rehabilitation of drug addict). ฟื้นฟูสมรรถภาพทางอาชีพ ก. ฟื้นฟูสมรรถภาพ ฟืน้ ฟูสมรรถภาพสุขภาพจติ ก. เยยี วยาจิตใจ หรือเสริมศักยภาพท่ีเสียไปให้มีเท่าเดิมหรือ ดีกว่าเดิมด้วยหลักวิชาการและแนวทาง ปฏิบตั ทิ ่ีเหมาะสมตามวิชาชีพ เพอื่ ใหผ้ ทู้ ่เี คย กระทรวงสาธารณสขุ 341

แฟ้มถาวร เจ็บป่วยหรือมีปัญหาสุขภาพจิตแก้ไขปัญหา ไฟบรโิ นเจน น. โปรตีนในพลาสมาท่ชี ว่ ยทำ� ให้ ได้อย่างเหมาะสม มีความสามารถหรือ โลหติ แข็งตัว. (อ. fibrinogen). ศักยภาพตามเดิมหรือใกล้เคียงมากที่สุดท่ีจะ ดแู ลจิตใจดว้ ยตนเองต่อไป. ไฟเบอร์ ดู เส้นใยอาหาร. แฟม้ ถาวร น. เอกสาร ข้อมูลท่ีเกบ็ ถาวรเพอ่ื ใช้ ไฟฟ้าบ�ำบัด น. การวินิจฉัยโรคและรักษาโรค ประโยชนต์ อ่ ไป. (อ. permanent file). ด้วยเคร่ืองตรวจวินิจฉัยโรคและรักษาที่ เรยี กว่า neuroport ซงึ่ จะวดั ค่าความจุไฟฟ้า แฟม้ ปัจจบุ นั น. เอกสารท่ีจดั ทำ� ขน้ึ ในงานหนึ่ง และความต้านทานไฟฟ้าตามจุดต่าง ๆ ซ่ึงจะไม่สัมพันธ์กับงานต่อไป. (อ. current บนผวิ หนงั ของทง้ั รา่ งกายจำ� นวนกว่า ๒๐๐ จดุ file). แต่ละจุดมีความเก่ียวข้องกับอวัยวะภายใน เรียกว่า จุดปฏิกิริยา จุดเหล่านี้เม่ือเทียบกับ โฟเลต น. หนึง่ ในตระกลู วิตามนิ บีรวม ละลาย ผวิ หนงั ส่วนอ่นื ๆ จะพบวา่ มีคา่ ความจไุ ฟฟ้า ในน�้ำ รู้จักกันทั้งในช่ือ วิตามินบีซี (Bc) สูงกว่าและมีค่าความต้านทานไฟฟ้าต่�ำกว่า หรือวิตามินเอ็ม มีหน่วยวัดเป็นไมโครกรัม. จุดปฏิกิริยาท่ีใช้ในการรักษาปัจจุบันมีกว่า (อ. folate). ๑๐๐ จุด ประมาณคร่ึงหนึ่งมีความเก่ียวพัน กับจุดฝังเข็ม ส่วนอีกครึ่งหนึ่งค้นพบข้ึนมา ไฟช็อต น. ภาวะที่ผิวหนังหรืออวัยวะภายใน โดยการศึกษาวิจัย. [อ. electroneural ของร่างกายได้รับบาดเจ็บจากพลังงาน diagnosis and therapy (ENT)]. ไฟฟ้า. (อ. electronic Injury หรือ eletric shock). ไฟลามทุ่ง น. โรคทางผิวหนังเกิดจากการ ติดเชื้อแบคทีเรียอย่างรุนแรงในชั้นหนังแท้ ไฟธาตุ น. ไฟท่โี บราณถอื วา่ มีในรา่ งกายมนษุ ย์ ส่วนที่อยู่ตื้น ๆ และท่อน�้ำเหลืองใกล้เคียง และสัตว์สําหรับให้ความอบอุ่นแก่ร่างกาย ซึ่งก่อให้เกิดผ่ืนแดง อักเสบบวมแดง และย่อยอาหาร. ตามผวิ หนงั คลา้ ย ๆ ไฟลามทุ่ง. ไฟธาตุก�ำเริบ (พท.) น. ภาวะท่ีธาตุไฟใน ร่างกายท�ำหน้าที่มากผิดปรกติจนท�ำให้เกิด โทษ เช่น สนั ตัปปคั คีก�ำเริบ จะท�ำใหผ้ ้ปู ว่ ยมี อาการตัวรอ้ น เปน็ ไข้ เป็นตน้ . 342 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ภาระโรค ภ ภยั น. สภาวการณซ์ ง่ึ มีแนวโนม้ ทีจ่ ะกอ่ ใหเ้ กดิ มีน�้ำบนถนนในระยะไกลในตอนกลางวันท่ี การบาดเจ็บของบุคคล หรือเกิดความเสียหาย มีแสงแดดจัด เป็นเพราะอากาศใกล้พื้นถนน แก่ทรัพย์สิน รวมท้ังการกระทบกระเทือน ร้อนกวา่ อากาศที่อยเู่ หนอื ขึน้ ไป. (อ. mirage). ต่อขีดความสามารถในการปฏิบัติงานตาม ภาพอนาคต น. ภาพรวมเหตุการณ์ในอนาคต ปรกตขิ องบุคคล. ที่เป็นจริงได้ (plausible) และเก่ียวข้อง กับประเด็นที่อยู่ในความสนใจ (relevant) ภยั พบิ ัติ น. สาธารณภยั ทีเ่ กดิ ขึ้นแล้ว ไมส่ ามารถ โดยแต่ละภาพจะเป็นการด�ำเนินเรื่องเล่า รับมือหรือจัดการได้ในระดับท้องถิ่น และ ท่ีไม่มีการขัดแย้งภายใน มีทั้งเหตุการณ์ ตอ้ งการความชว่ ยเหลอื จากภายนอก. ท่ีพงึ ประสงค์และไม่พงึ ประสงค ์ กระบวนการ สร้างภาพอนาคตจะกระตุ้นจินตนาการและ ภาคสุขภาพ น. องค์กรที่ร่วมกันจัดบริการ ความคิดสร้างสรรค์ ท�ำให้กล้าคิดนอกกรอบ สาธารณสุข ท้ังด้านการส่งเสริมสุขภาพ ของปัจจุบัน กล้าหาวิธีการใหม่ในการแก้ไข การป้องกันโรค การวินิจฉัยรักษา และ ปัญหาเดิม การสร้างภาพเป็นการซักซ้อม บรบิ าลโรค ท้ังภาครัฐและเอกชน กลุม่ ในชุมชน ให้เข้าใจถึงผลการปฏิสัมพันธ์ระหว่างแรง ทเ่ี กย่ี วขอ้ งกบั สุขภาพและสมาคมวิชาชีพตา่ ง ๆ. ผลกั ดนั ตา่ ง ๆ ซ่งึ อาจเสริมกันหรอื หักลา้ งกนั (อ. health sector). และอาจชักน�ำให้เกิดการตัดสินใจในประเด็น ท่คี งั่ ค้างอยใู่ นใจมานาน ท�ำใหส้ ามารถวางแผน ภาคีเพื่อส่งเสริมสุขภาพ น. การเป็นหุ้นส่วน กลยทุ ธ์ทรี่ อบคอบกวา่ เดมิ . เพื่อการส่งเสริมสุขภาพโดยความสมัครใจ ภารกจิ งานตรวจสอบภายใน (กฎ) น. งานของ ระหว่างหุ้นส่วน ๒ ฝ่ายหรือมากกว่า ในการ ผู้ตรวจสอบภายในท่ีก�ำหนดไว้ในระเบียบ ท�ำงานร่วมกันเพ่ือบรรลุผลลัพธ์ด้านสุขภาพ มาตรฐานและจริยธรรมการปฏิบัติงาน ตามทีไ่ ด้ตกลงรว่ มกนั . (อ. partnership for ตรวจสอบภายใน. health promotion). ภาระโรค น. การวัดเชิงการสูญเสียสุขภาพ ระดับประชากร โดยกระบวนการรวบรวม ภาพขา่ วสุขภาพ น. ภาพกิจกรรม การด�ำเนินงาน ประเมินและการใชข้ อ้ มูลต่าง ๆ ทม่ี ีอยู่เกีย่ วกบั ตามนโยบายและยทุ ธศาสตร์ กระทรวงสาธารณสขุ ระดับ แบบแผนของโรค และการบาดเจ็บ ของผ้บู รหิ าร นกั วิชาการ ภาคเี ครอื ขา่ ยดา้ น ในประชากร เพ่อื คาดประมาณทางระบาดวทิ ยา สาธารณสขุ . ตามสาเหตุ อายุ และเพศ อย่างสอดคล้อง และรักษาแบบแผนรวมทั้งลักษณะทางระบาด ภาพลวงตา น. ปรากฏการณซ์ ึง่ เกิดจากแสงหักเห เนื่องจากชั้นของอากาศท่ีแสงเคล่ือนที่ผ่าน มีอุณหภูมิต่างกัน เช่น การเห็นภาพเสมือน กระทรวงสาธารณสุข 343

ภาวะกระดูกสะโพกหกั วิทยาของท้องถ่ินไว้. [อ. burden of dis- ภาวะขาดอากาศหายใจ น. การขาดอากาศ ease (BOD)]. หายใจ การหยุดหายใจหรือหายใจไม่ออก ภาวะกระดูกสะโพกหัก น. ภาวะทีเ่ นอื้ กระดกู ท�ำให้ขาดออกซิเจนไปเล้ียงร่างกายอย่างรุนแรง ไม่ต่อเนื่องกันบางส่วนหรือท้ังหมด โดยมี ซ่ึงส่งผลต่อเน้ือเยื่อและอวัยวะหลักในร่างกาย การหักบริเวณส่วนต้นของกระดูกต้นขา ทำ� ให้โคม่าหรอื เสยี ชวี ติ ได.้ (อ. asphyxia). อันประกอบด้วยส่วนของหัวกระดูกและเบ้า ของข้อสะโพก แบ่งตามต�ำแหน่งท่ีหักได้เป็น ภาวะแขนขาขาด น. การตัดส่วนใดส่วนหน่ึง ๒ ชนิด ได้แก่ การหักของกระดูกสะโพกที่ ของแขนหรือขาออกไป หรือการตัดผ่านข้อ เกิดข้ึนภายในข้อและเบ้าสะโพก และการหัก เพื่อป้องกันไม่ให้เกิดพยาธิสภาพของอวัยวะ ของกระดูกสะโพกที่เกิดข้ึนภายนอกขอ. (อ. ส่วนน้ันลุกลามไปยังอวัยวะอ่ืนทั่วร่างกาย hip fracture). และเป็นการรักษาชีวิต โดยมากพบว่าขา ภาวะกลืนล�ำบาก น. ภาวะที่ผู้ป่วยประสบ มักเป็นอวัยวะท่ีถูกตัดออกไปมากท่ีสุด และ ความยากล�ำบากในการเคล่ือนอาหาร การตัดแขนขามักพบในผู้ป่วยเพศชายมากกว่า หรือของเหลวจากปากให้ผ่านคอหอยและ เพศหญิง. (อ. amputation). หลอดอาหารไปสูก่ ระเพาะอาหาร. ภาวะขาดน้�ำ น. ภาวะที่ร่างกายสูญเสียน�้ำ ภาวะแขนขาพกิ ารแต่กําเนิด น. ความผิดปรกติ มากกว่าท่ีได้รับ ท�ำให้กระหายน�้ำและ ที่เกิดจากทารกในครรภ์ไม่มีการสร้างหรือ ปัสสาวะมีสีเขม้ มกั มีสาเหตุมาจากการอาเจยี น มีการสร้างแขนขาที่ผิดไป เป็นความพิการ ท้องเสีย การออกก�ำลังกาย หรือการใช้ยา ของร่างกายที่เหน็ ไดช้ ดั ตง้ั แต่หลังเกดิ ตัวอยา่ ง บางชนิด เกดิ ขนึ้ ได้กับคนทุกวยั แต่มักเกดิ ข้ึน เช่น โรคเทา้ ปุก แขนขาด ขาขาด และโรคข้อยดึ ได้มากกับทารก เด็กเล็ก และผู้สูงอายุ. (อ. แต่กําเนิด ซึ่งมีความรุนแรงได้หลากหลาย dehydration). และทําให้การทํางานของแขนขาและมือเท้า ภาวะขาดวติ ามนิ น. ภาวะทร่ี า่ งกายได้รบั วิตามิน ผดิ ปรกติไป. (อ. limb anomaly). ไม่เพียงพอกับความต้องการจนเกิดอาการขาด. (อ. avitaminosis). ภาวะไขมันในเลือดสูง น. การมีระดับไขมัน ในเลอื ด (คอเลสเตอรอลและ/หรือไทรกลีเซอไรด์) ต่างไปจากเกณฑ์ท่ีเหมาะสม คือ สูงกว่า ๒๐๐ มิลลิกรัมต่อเลือด ๑๐๐ มิลลิลิตร. (อ. hyperlipidemia). ภาวะขาดสรุ า น. กลุ่มอาการที่เกดิ ขึน้ จากการ ภาวะความดนั ในกะโหลกศีรษะสงู น. ความดัน หยุดด่ืมสุรา ภายหลังจากการด่ืมสุราเป็น ในกะโหลกศีรษะท่ีมีค่ามากกว่า ๒๐ ประจ�ำและต่อเน่ืองยาวนาน. (อ. alcohol มิลลิเมตรปรอท สาเหตุจากการเพิ่มขึ้น withdrawal state). ของปริมาตรภายในสมอง. [อ. increase intracranial pressure (IICP)]. 344 พจนานกุ รมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ภาวะชอ็ ก ภาวะความดันในช่องกล้ามเน้ือสูง น. ภาวะ การค้า สงั คม เศรษฐกจิ และการเมอื งภายใน ที่มีการเพิ่มความดันในช่องระหว่างมัด ประเทศ และ/หรือระหว่างประเทศ ท่ตี อ้ งการ กล้ามเน้ือของแขนหรือขาในเน้ือที่จ�ำกัด การด�ำเนินการอย่างเร่งด่วนและต้องการท�ำงาน ท�ำให้เลือดและออกซิเจนไปเลี้ยงเน้ือเย่ือ แบบบูรณาการร่วมกันระหว่างหน่วยงาน ลดลง เส้นประสาทและกล้ามเน้ือตาย นบั วา่ ทีเ่ กี่ยวขอ้ ง. เป็นภาวะฉุกเฉินทางศัลยกรรมท่ีต้องให้การ ภาวะฉุกเฉนิ ทางสาธารณสุข น. เหตุการณ์การ ช่วยเหลือทันที ประเมินจากหลัก 5Ps คือ เกิดโรคและภัยคุกคามสุขภาพ ซ่ึงท�ำให้เกิด ปวด (pain) ชา (paraesthesia) ซีด (pallor) ผลกระทบทางสุขภาพอย่างรุนแรง เป็น อัมพาต (paralysis) ในระยะท้ายจะคลำ� ชีพจร เหตุการณ์ท่ีผิดปรกติหรือไม่เคยพบมาก่อน ไม่ได้ (pulselessness). (อ. compartment มีโอกาสแพร่ไปสู่พื้นท่ีอ่ืนและต้องจ�ำกัด syndrome). การเคล่ือนที่ของผู้คน. (อ. public health emergency). ภาวะความดันโลหิตสงู น. การมรี ะดับความดัน ภาวะฉุกเฉินทางสาธารณสุขด้านโรคจากการ เลอื ดสงู กวา่ ปรกติ คอื ระดับความดนั ตัวบน ประกอบอาชีพและส่ิงแวดล้อม น. (ซิสโทลิก) มากกว่า ๑๔๐ และ/หรือระดับ เหตุการณ์ท่ีเกิดข้ึนอย่างรวดเร็วควบคุมไม่ได้ ความดันตัวล่าง (ไดแอสโทลิก) มากกว่า และมีผลต่อสุขภาพของผู้ประกอบอาชีพ ๙๐ มิลลเิ มตรปรอท. หรือประชาชนท่วั ไป โดยมอี าการพิษเฉียบพลนั ภายในระยะ ๑ ชั่วโมงหลังเกิดการร่ัวไหล ภาวะเจริญพันธุ์ น. สภาพการสืบทอดพันธุ์ หรือมีแนวโน้มว่าจะก่อผลกระทบต่อสุขภาพ ของประชากรกลุ่มใด ๆ โดยพิจารณา รุนแรง (เน้นการรั่วไหลของกัมมันตรังสีหรือ จากการเกิดมีชีพในประชากรกลมุ่ นน้ั ๆ หรอื นิวเคลียร์ตามที่ก�ำหนดไว้ในพระราชบัญญัติ ชุมชนท่กี ำ� หนด. (อ. fertility). วัตถุอนั ตราย พ.ศ. ๒๕๓๕). ภาวะฉุกเฉนิ หมู่ น. ภาวะฉกุ เฉนิ ทเี่ กิดขน้ึ และ ภาวะฉกุ เฉิน น. ภัยหรืออันตรายที่เกดิ ขึน้ อยา่ ง มีผ้ปู ว่ ยเป็นจำ� นวนมาก. กะทันหัน ส่งผลกระทบต่อความปลอดภัย ภาวะช็อก น. ภาวะทีเ่ กิดจากรา่ งกายมีความดนั สาธารณะและตอ่ ระบบสุขภาพ. โลหิต (ความดันเลือด) ต่�ำลงกว่าปรกติมาก จนส่งผลให้รา่ งกายขาดเลือด (ขาดออกซิเจน) ภาวะฉุกเฉินความปลอดภัยด้านอาหาร น. ไปเล้ียงเนื้อเยอื่ และอวยั วะต่าง ๆ ท่ัวร่างกาย เหตุการณ์อันตรายร้ายแรงต่าง ๆ ที่มีผล โดยเฉพาะอวัยวะส�ำคญั คือ หวั ใจ สมอง ปอด ต่อความปลอดภัยของอาหารท่ีเกิดข้ึนทั้งท่ี และไต กอ่ ใหเ้ กิดการล้มเหลวของอวยั วะต่าง ๆ ตั้งใจหรือไม่ต้ังใจ ไม่ว่าจะเกิดจากอันตราย เหลา่ นนั้ จึงท�ำให้หมดสติ โดย “ชอ็ ก” ถือเป็น ทางด้านเคมี ชีวภาพ หรือกายภาพ ซึ่งมีความรุนแรงจนไม่สามารถควบคุมได้ ในระบบปรกติ และอาจกอ่ ใหเ้ กิดความเส่ยี ง และสง่ ผลกระทบต่อสุขภาพ ชวี ิต การสาธารณสขุ กระทรวงสาธารณสุข 345

ภาวะซึมเศรา้ ภาวะวิกฤติของชีวิตและต้องได้รับการดูแล มีการท�ำงานลดลง แต่ยังไม่ถึงขั้นป่วยเป็น รักษาฉุกเฉิน ซ่ึงถ้าดูแลรักษาไม่ทัน จะเป็น โรคพร่องต่อมหมวกไต ซึ่งโรคนี้เกี่ยวข้องกับ สาเหตขุ องการเสยี ชีวติ ได้สูง. ระบบต่อมไรท้ อ่ ผ้ทู ี่อยใู่ นภาวะต่อมหมวกไตล้า ภาวะซึมเศร้า น. อาการเศร้าและขาดความสนใจ ฮอร์โมนจะลดลง ส่งผลกระทบถึงการท�ำงาน ต่อส่ิงรอบข้างเป็นเวลาหลายสัปดาห์ มีผลต่อ ทนต่อความเครียดและส่ิงกระตุ้นต่าง ๆ การใชช้ วี ติ ประจำ� วนั อาจท�ำใหเ้ กดิ ความเจ็บปวด ไม่ค่อยได้ ท�ำใหม้ อี าการออกมา ซงึ่ มลี ักษณะ ทางอารมณ์อย่างมากท้ังต่อผู้ป่วยเองและ เฉพาะตัว. คนใกลช้ ิดรวมถึงเพอ่ื นฝูง. (อ. depression). ภาวะตัวเหลืองท่ีเกี่ยวข้องกับการเล้ียงลูกด้วย ภาวะซึมเศร้าหลังคลอด น. โรคทางอารมณ์ นมแม่ น. อาการท่ีเกิดในระยะหลังคลอด อยา่ งหนงึ่ ท่สี ัมพนั ธก์ ับการคลอดบตุ ร อาการ ท า ร ก บ า ง ร า ย ไ ด ้ รั บ น ม น ้ อ ย เ น่ื อ ง จ า ก ส�ำคัญ เช่น มีอารมณ์เศร้าอย่างมาก รู้สึก ดูดนมแม่ไดไ้ ม่ดีและมีน�ำ้ นมไมเ่ พยี งพอท�ำให้ ไม่มีเรย่ี วแรง วติ กกังวล ร้องไห้บ่อยหงุดหงิด ขาดพลังงานและน้�ำ การบีบตัวของล�ำไส้ การกินและการนอนผิดปรกติ มักพบใน จึงน้อย บิลิรูบินจากล�ำไส้จึงถูกดูดซึมกลับ สปั ดาห์ ถงึ ๑ เดอื นหลังคลอด ภาวะนอ้ี าจสง่ เข้าสู่ร่างกายได้มากขึ้น ท�ำให้ทารกที่กิน ผลเสียต่อทารกได้, อารมณ์เศร้าหลังคลอด นมแม่ในระยะแรกมีบิลิรูบินสูงได้ จึงควร ก็ว่า. (อ. postpartum depression). กระตุ้นให้ทารกได้ดดู นม บ่อย ๆ และถกู วิธี ภาวะด่างเกิน น. ภาวะที่มีความเข้มข้นของ เพื่อให้ทารกได้น�้ำและสารอาหารเพียงพอ. ไฮโดรเจนไอออนในร่างกายลดลง ท�ำให้ (อ. breastfeeding jaundice). ค่าพีเอชของเลือดสูงกว่าปรกติ (พีเอชปรกติ ภาวะติดสรุ า น. ปรากฏการณท์ างความนึกคิด มีค่าระหว่าง ๗.๓๕-๗.๔๕) ภาวะด่างเกิน จิตใจ รา่ งกาย และพฤติกรรม ซ่งึ ผ้ปู ่วยจะให้ อาจเกิดจากการเพ่ิมการหายใจ ท�ำให้ขับ ความส�ำคัญกับการดื่มสุรามากกว่าพฤติกรรม คาร์บอนไดออกไซด์ออกมาก หรือเกิด อ่ืน ๆ ท่ีผู้ป่วยเคยปฏิบัติหรือเคยท�ำมา จากการอาเจียน ท�ำให้สูญเสียกรดจาก (อ. alcohol dependence syndrome). กระเพาะอาหาร. (อ. alkalosis). ภาวะทุพโภชนาการชนิดขาด น. การขาด ภาวะตกเลือด น. การเสยี เลือดจากการคลอด สารอาหารชนิดหน่ึงชนิดใด หรือหลายชนิด. ทางช่องคลอดมากกว่า ๕๐๐ มิลลิลิตร (อ. undernutrition). มักจะเกิดขึ้นในระยะหลังคลอดทันที แต่ ภาวะธ�ำรงดลุ ดู ฮอมีโอสเตซิส. บางรายอาจเกดิ ข้ึนอย่างช้า ๆ หรอื นานกว่า ภาวะน้ำ� ตาลในเลอื ดสงู น. การมรี ะดบั นำ�้ ตาล ๒๔ ชั่วโมง. กลูโคสในเลือดสูงมากกว่าปรกติท่ีร่างกายจะ ภาวะตอ่ มหมวกไตออ่ นล้า น. ภาวะทตี่ ่อมหมวกไต ยอมรับได้ (FBG ไม่เกิน ๑๒๖ มิลลิกรัมต่อ 346 พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ภาวะมบี ตุ รยาก เดซิลิตร หรือตรวจหลังกินอาหารแล้ว ๒ หรือสมบัติทางเคมีกายภาพแตกต่างกัน. ชั่วโมง ไม่เกิน ๑๔๐-๑๘๐ มิลลิกรัมต่อ (อ. polymorphism). เดซิลิตร) เนื่องจากจะท�ำให้เกิดภาวะความ ภาวะพอลิเซฟาลี น. ๑. การพัฒนาในระยะ เข้มข้นของเลือดสูง (hyperosmolarity). ตัวอ่อนที่ไม่สมบูรณ์ส่งผลให้เกิดภาวะ (อ. hyperglycemia). ๒ หัวข้ึนในสัตว์. ๒. ปรากฏการณ์ท่ีสัตว์ ภาวะน้�ำหนักตัวเกิน น. ภาวะท่ีมีการสะสม เกิดมามีมากกว่า ๑ หัวในตัวเดียว ซึ่งเป็น ไขมันในส่วนต่าง ๆ ของร่างกายเกินปรกติ ความผิดปรกติตัวอ่อนฝาแฝดที่เกิดจาก จนเป็นปัจจัยเส่ียง หรือท�ำให้เกิดโรคต่าง ๆ การรวมตัวกัน จนเกิดเป็นสัตว์ที่พิกลพิการ. ท่ีส่งผลถึงสุขภาพจนเป็นสาเหตุให้เสียชีวิตได้. (อ. polycephaly). (อ. overweight). ภาวะแพ้ผงชูรส น. อาการทีเ่ กดิ ขนึ้ จากการแพ้ ภาวะบกพร่องทางสติปัญญา น. ภาวะ ผงชูรส เช่น คอแห้ง ใจส่ัน หายใจขัด ที่มีระดับเชาวน์ปัญญาต�่ำกว่าเกณฑ์เฉลี่ย ปวดศีรษะ ร้อนวูบวาบ ฯลฯ. (อ. chinese มีพฤติกรรมการปรับตัวบกพรอ่ ง เช่น การส่อื restaurant syndrome). ความหมาย การดูแลตนเอง การด�ำรงชีวิต ภาวะโภชนาการ น. อาการของร่างกาย ภายในบา้ น การปฏสิ ัมพันธ์กับผูอ้ ่นื ทางสงั คม และจิตใจ ท่ีเป็นผลจากการที่ร่างกายได้รับ การควบคุมตนเอง การน�ำความรู้มาใช้ใน สารอาหารพอดี ขาด หรอื เกิน. (อ. nutritional ชวี ิตประจ�ำวนั การใชเ้ วลาวา่ ง การมีสุขอนามยั status). การใช้ทรัพยากรในชุมชนและการท�ำงาน ภาวะมลพิษ (กฎ) น. สภาวะท่ีสิ่งแวดล้อม ซ่ึงมอี าการกอ่ นอายุ ๑๘ ปี, ปัจจบุ ันมีการใช้ เ ป ล่ี ย น แ ป ล ง ห รื อ ป น เ ป ื ้ อ น โ ด ย ม ล พิ ษ ค�ำว่า “บกพร่องทางสติปัญญา” แทนค�ำว่า ซ่ึงท�ำให้คุณภาพของสิ่งแวดล้อมเส่ือมโทรมลง “ปัญญาอ่อน” เพื่อให้เกิดความยอมรับ เช่น มลพษิ ทางน�ำ้ มลพษิ ทางอากาศ มลพิษ ผูท้ บ่ี กพรอ่ งทางสตปิ ญั ญามากขน้ึ . ในดนิ . ภาวะเป็นพิษเฉียบพลันจากการใช้สุรา น. ภาวะมา่ นตาอกั เสบ น. ค�ำรวมท่ใี ชเ้ รียกภาวะที่ ภาวะที่เกิดจากการใช้สุรา จนเกิดการ มีการอักเสบของเน้ือเย่ือส่วนกลางภายในลูกตา เปลี่ยนแปลงของภาวะรู้สติ (consciousness) ซ่ึงเนื้อเยื่อส่วนนี้มีเส้นเลือดเป็นส่วนประกอบ ความนกึ คิด (cognition) การรับรู้ (perception) มากมาย เม่ือมีการอักเสบจึงส่งผลต่อการ ตลอดจนถึงอารมณ์ และพฤติกรรมซึ่งเกิดขึ้น มองเหน็ เปน็ อย่างมาก, ยูเวียอักเสบ กเ็ รยี ก. เพยี งช่วั คราว. (อ. uveitis). ภาวะพหุสัณฐาน (เคมี) น. ภาวะที่โมเลกุล ภาวะมบี ุตรยาก น. ภาวะที่คสู่ มรสไมส่ ามารถ ของสารชนิดหนึ่งมีการจัดเรียงตัวได้หลายแบบ เป็นผลให้สารน้ันมีลักษณะที่ปรากฏภายนอก กระทรวงสาธารณสขุ 347

ภาวะเมเนีย ต้ังครรภ์ภายหลังจากมีเพศสัมพันธ์อย่าง ลดลงน้อยกว่าปรกติ หรือปริมาณฮีโมโกลบิน สม่�ำเสมอ โดยเฉลี่ยควรมีเพศสัมพันธ์อย่าง ในเลอื ดน้อยกว่าปรกติ นอกจากนี้ ยังรวมถึง น้อย ๒-๓ ครง้ั ตอ่ สปั ดาห์ โดยไม่ไดค้ ุมก�ำเนดิ ภาวะท่ีความสามารถในการจับออกซิเจน อย่างนอ้ ย ๑ ปี. ของโมเลกุลฮีโมโกลบินลดลง ท้ังจาก ภาวะเมเนยี น. ความผดิ ปรกตทิ ี่เกิดขึ้นในชว่ ง ความผิดปรกติของโครงสร้างหรือจ�ำนวน หนึ่งของโรคอารมณ์สองขั้ว ภาวะมาเนียเป็น ฮีโมโกลบินที่สร้างข้ึน เช่น ในภาวะขาด ชว่ งทผ่ี ปู้ ว่ ยมีอาการฟงุ้ พลา่ น ซึง่ เกดิ สลบั กับ ฮีโมโกลบิน (hemoglobin deficiency) ชว่ งท่ีมีอาการซึมเศรา้ อาการในภาวะนี้ เช่น บางชนิด, ภาวะเลอื ดจาง ก็วา่ . (อ. anemia; อย่ไู ม่สขุ ความคดิ แลน่ เรว็ พูดเรว็ หงดุ หงดิ งา่ ย anaemia). ไม่มีสมาธิ และอาจท�ำอันตรายผู้ใกล้ชิด, ภาวะโลหิตจางในทารกแรกเกิด น. ทารก ระยะคลมุ้ คลงั่ หรอื อาการฟงุ้ พลา่ น ก็เรยี ก. ที่มีอายุครรภ์เกิน ๓๕ สัปดาห์ และอายุ (อ. manic episode). หลงั คลอดไม่เกิน ๑ สัปดาห์ มีคา่ เฮมาโทครติ ภาวะเลือดจาง ดู ภาวะโลหิตจาง. (hematocrit) ท่ีเจาะจากหลอดเลือดด�ำ ภาวะเลอื ดเป็นพษิ น. อาการทีร่ า่ งกายมีจลุ ชีพ ต่�ำกว่าร้อยละ ๔๐ หรือฮีโมโกลบินต�่ำกว่า ก่อโรคอยู่ในกระแสเลือดและก่อให้เกิดภาวะพิษ ๑๔ กรัมตอ่ เดซิลติ ร. การรกั ษามักทำ� ในหนว่ ยอภบิ าล (ICU), ภาวะ ภาวะไลโพโปรตีนในเลือดสูง น. การมีระดับ เลือดเป็นพิษเหตุติดเช้ือ หรือ การติดเชื้อใน ไลโพโปรตีนในเลือดสูง เช่น แอลดีแอล- กระแสเลอื ด กเ็ รียก. (อ. septicaemia). คอเลสเตอรอลสูง. (อ. hyperlipoproteinemia). ภาวะเลือดออกในช่องหน้าของลูกตา น. ภาวะแวดลอ้ ม ดู สง่ิ แวดล้อม. การมีเลือดออกในชอ่ งหนา้ ของลูกตา (anterior ภาวะสมดุลดา้ นส่งิ แวดลอ้ ม น. ความสอดคลอ้ ง chamber) ซึ่งอยู่ระหว่างกระจกตากับ กลมกลืน พึ่งพาอาศัยกันและกันในมิติทางกาย ม่านตา จากการท่ีเบ้าตาถูกกระแทก เช่น ทางใจ และทางปญั ญา เกิดความสมดุลภายใน จากลกู ปงิ ปอง ลูกขนไก่ หนังสตก๊ิ แรงกระแทก ระหวา่ งบุคคลกบั สง่ิ แวดล้อม. เหล่านี้จะส่งผลให้เน้ือเยื่อของลูกตายืดและ ภาวะสมองเสื่อม น. กลุม่ อาการท่ีเกิดจากระบบ ฉกี ขาด ถา้ การฉีดขาดเกดิ ในส่วนของม่านตา การท�ำงานของสมองท่ีค่อย ๆ เสื่อมลง จะท�ำให้มีภาวะเลือดออกในช่องหน้าของลูกตา หรือมีความบกพร่องทั้งด้านความทรงจ�ำ ซึ่งเลือดท่ีออกมาจะมากหรือน้อยขึ้นอยู่ และด้านอื่น เช่น การใช้ความคดิ การตัดสินใจ กับความรุนแรงของการถูกกระแทก. (อ. ความเขา้ ใจสิง่ ตา่ ง ๆ การเรียนรู้ การใช้ภาษา hyphema). การเปล่ียนแปลงทางด้านอารมณ์ ฯลฯ ภาวะโลหิตจาง น. การท่จี ำ� นวนเมด็ เลือดแดง ซ่ึงความเส่ียงของการเกิดสมองเส่ือมจะเพ่ิม 348 พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ภาวะหวั ใจหยดุ เต้น มากขน้ึ ตามอาย.ุ แล้วไม่สามารถตอบสนองต่อภาวะเครียด ภาวะสับสนเฉียบพลัน น. ภาวะท่ีมี เรอื้ รงั นน้ั ไดอ้ ยา่ งเหมาะสม. ภาวะหมดสต ิ น. อาการที่เกิดจากความผิดปรกติ การเปล่ียนแปลงของระดับความรู้สึกตัว ของสมอง เมื่อสมองไม่สามารถท�ำงาน สนใจส่ิงแวดล้อมน้อยลง บกพร่องในการ ส่ังการ และรับรู้ความรู้สึกต่าง ๆ ได้ตาม รับรู้วัน เวลา สถานที่ บุคคล อาจมีอาการ ปรกติจึงส่งผลให้ร่างกายไม่มีการตอบสนอง ประสาทหลอน หูแว่ว เห็นภาพหลอน ตอ่ สิง่ เรา้ ตา่ ง ๆ ท�ำใหห้ มดสติ ไมร่ สู้ ึกตัว. (อ. มีความผิดปรกติในการใช้ภาษา มีการรับรู้ coma). ท่ีผิดปรกติไป ซึ่งภาวะนี้มักจะเกิดในระยะ ภาวะหยดุ หายใจในทารกแรกเกิด น. อาการที่ เวลาสั้น ๆ และมีอาการไม่คงที่ ลักษณะ ทารกหยุดหายใจมากกว่า ๒๐ วินาที หรือ อาการจะผันผวน ข้ึน ๆ ลง ๆ ในแต่ละวัน หยุดหายใจนอ้ ยกว่า ๒๐ วินาที แตม่ อี าการ ส่วนใหญ่มักเกิดในช่วงเวลาพลบค�่ำและ เปลี่ยนแปลงทางสรีรวิทยา ได้แก่ อัตราการ เป็นภาวะที่เกี่ยวข้องกับการเปลี่ยนแปลง เต้นของหัวใจช้าลง (น้อยกว่า ๑๐๐ คร้ังต่อ ทางสรรี วิทยา. (อ. acute confusion). นาที) และ/หรือมีอาการเขียว (cyanosis) ภาวะสงู อายขุ องประชากร น. การมอี ายุสงู ขนึ้ ความตึงตัวของกล้ามเนื้อลดลง (hypotonia). ของประชากร วดั ไดจ้ ากสดั สว่ นของประชากร (อ. apnea). สูงอายุหรืออายมุ ธั ยฐานท่เี พ่ิมสงู ขึ้น. ภาวะเส่ียงทางสุขภาพ น. ภาวะทางร่างกาย ภาวะหลอดเลือดแดงแข็ง น. การท่ีผนัง ของบุคคล ที่ผิดไปจากปรกติหรือมาตรฐาน หลอดเลือดแดงหนาขึ้นและแข็งตัวผิดปรกติ ที่ควรจะเป็น และท�ำให้เกิดความเส่ียงต่อ ท�ำให้ความยืดหยุ่นของหลอดเลือดลดลง ภาวะสุขภาพ เช่น ภาวะน�้ำตาลในเลือดสูง เส้นผ่านศูนย์กลางของหลอดเลือดแคบลง ระดับความดันโลหิตสูง ค่าดัชนีมวลกาย เป็นผลให้เลือดไหลเวียนได้ไม่เต็มที่. (อ. หรือเส้นรอบวงเอวเกินกว่ามาตรฐาน. arteriosclerosis). (อ. health risk). ภาวะหัวใจหยุดเต้น น. อาการที่หัวใจไม่มีการ ภาวะหมดไฟในการท�ำงาน น. อาการของ บีบตัว ท�ำงานผิดปรกติ หรือมีการรบกวน บุคคลท่ีตกอยู่ในความเบื่อหน่าย ท้อแท้ ของแรงกระตุ้นไฟฟ้าหัวใจ ส่งผลให้การ อ่อนลา้ ทางอารมณ์ จิตใจ ร่างกาย รวมไปถึง ไหลเวียนเลือดและออกซิเจนไปเล้ียงอวัยวะ พฤติกรรม เกิดจากกระบวนการสั่งสม ตา่ ง ๆ ของร่างกายท�ำงานผิดปรกติ ทเ่ี ห็นได้ชดั ความเครียดจากการท�ำงานและมีความสัมพันธ์ คือ การท�ำงานของสมอง หากไม่มีเลือด กับส่ิงแวดล้อมในการท�ำงานท่ีไม่ประสบ ไปเล้ียง จะส่งผลให้หมดสติได้. (อ. cardiac ความส�ำเร็จตามความคาดหวัง จนส่งผลต่อ arrest). ร่างกายและจิตใจอย่างเร้ือรังมาเป็นเวลานาน กระทรวงสาธารณสุข 349

ภาวะอวัยวะล้มเหลวหลายระบบ ภาวะอวยั วะล้มเหลวหลายระบบ น. กลุ่มอาการ ภูมิคุ้มกันกลุ่ม น. ผลของภูมิคุ้มกันท่ีเกิดข้ึน ที่มีอวัยวะท�ำงานผิดปรกติล้มเหลวต้ังแต่ ทางอ้อมในกลุ่มประชากรท่ีไม่เคยมีภูมิคุ้มกัน ๒ ระบบข้ึนไป อาจเกิดข้ึนพร้อมกันหรือ ต่อโรคใดโรคหน่ึงมาก่อน แต่ได้รับผล เกิดขึ้นตามมาก็ได้. [อ. multiple organ การป้องกันการติดเชื้อจากกลุ่มประชากร dysfucniton syndrome (MODS)]. ที่มีภูมิคุ้มกันต่อโรคแล้ว, ภูมิคุ้มกันโรค ในชุมชน ก็ว่า. (อ. herd immunity หรือ ภาวะอันตราย น. อาการแสดงออกทาง community immunity). พฤติกรรมของบุคคลท่ีมีความผิดปรกติทางจิต ซึ่งอาจก่อให้เกิดอันตรายร้ายแรงต่อชีวิต ภูมิคุ้มกันก่อเอง น. ภมู คิ ้มุ กนั ทร่ี ่างกายสร้างข้นึ ร่างกาย หรือทรัพย์สินของตนเองหรือผู้อ่ืน เม่ือได้รับสารก่อภูมิต้านทาน เช่น เช้ือ เชน่ ผูท้ ม่ี ีพฤติกรรมพยายามทำ� ลายชวี ิตตนเอง จุลินทรีย์ วัคซีน ทอกซอยด์ แบ่งเป็น หรือผู้ที่มีพฤติกรรมที่แสดงความอาฆาตมาดร้าย ภู มิ คุ ้ ม กั น อ า ศั ย ส า ร ภู มิ ต ้ า น ท า น แ ล ะ ต่อผู้อืน่ โดยไมม่ มี ลู เหตุจูงใจภาวะอนั ตราย. ภมู คิ ุม้ กนั อาศยั เซลล์. (อ. active immunity หรือ adaptive immunity). ภาวะอารมณ์เศร้าหลังคลอด ดู ภาวะซึมเศร้า หลงั คลอด. ภูมิคุ้มกันบกพร่อง น. ภาวะท่ีความสามารถ ของระบบภูมคิ ุ้มกนั ในการต่อสู้กบั โรคตดิ เชอื้ ภาวะอาหารไม่ย่อย น. อาการท่ีเกิดจากการ ลดลงหรือขาดไป ซึ่งส่วนมากพบเป็นแบบ กินแป้ง ไขมัน หรือโปรตีนมากเกินไป ทุติยภูมิหรือเกิดขึ้นภายหลัง แต่ในผู้ป่วย จนร่างกายย่อยไม่ทัน หรืออาจเกิดจากการ บางรายอาจมีภาวะน้ีมาต้ังแต่ก�ำเนิด หรือ ขาดเอนไซมบ์ างอยา่ ง. (อ. dyspepsia). เรียกว่า ภูมิคุ้มกันบกพร่องแบบปฐมภูมิ ในผู้ป่วยท่ีได้รับการปลูกถ่ายอวัยวะจะได้รับ ภาวะอุจจาระอดุ ตนั น. การท่ีอจุ จาระแข็ง แห้ง ยากดภูมิคุ้มกันเพ่ือลดการต่อต้านอวัยวะ และอุดตันในบริเวณล�ำไส้ตรงจนไม่สามารถ ป ลู ก ถ ่ า ย เ ช ่ น เ ดี ย ว กั บ ผู ้ ป ่ ว ย ท่ี มี ภ า ว ะ ผ่านออกไปได้ ผู้ที่มีอาการท้องผูกอย่าง ภูมิคุ้มกันมากเกินจนต่อต้านร่างกายตนเอง รนุ แรงเป็นเวลานานอาจเกดิ ภาวะนไ้ี ด้. ส�ำหรับผู้ป่วยที่มีภาวะภูมิคุ้มกันบกพร่อง จะมีโอกาสติดเชื้อจากการติดเชื้อฉวยโอกาส ภิมเสน ดู พิมเสน. เพิ่มนอกเหนือไปจากการติดเชื้อทั่วไปที่เกิด ภมู คิ ุ้มกนั น. ภาวะของรา่ งกายซ่ึงมแี อนตบิ อดี ข้ึนกับทุกคน. (อ. immunodeficiency หรอื immune deficiency). ท่ีสามารถป้องกันไม่ให้เกิดโรคบางชนิดได้ ภูมิคุ้มกันมี ๒ ชนิด คือ ภูมิคุ้มกันก่อเอง ภูมิคมุ้ กันรบั มา น. ภูมคิ ุ้มกนั ทรี่ ่างกายไดรั ับมา และภูมิคุ้มกันรับมา, ภูมิต้านทาน ก็เรียก. จากการฉีดเซรุ่ม ซ่ึงมีแอนติบอดีอยู่ด้วย (อ. immunity). ด้วยวิธีน้ีจะท�ำให้ร่างกายมีภูมิคุ้มกันทันที. (อ. passive immunization). 350 พจนานกุ รมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

เภสัชเคมภี ณั ฑ์ ภูมิคมุ้ กันโรคในชมุ ชน ดู ภมู คิ ้มุ กนั กลุม่ . พัฒนา และถ่ายทอดสืบต่อกันมา เพ่ือใช้ ภมู ิตา้ นทาน ดู ภูมคิ ้มุ กัน. ในการดูแลสุขภาพ. ภมู ปิ ัญญา น. ปัญญาท่ีตดิ กับแผน่ ดิน. ภูมิแพ้ น. การตอบสนองของร่างกายต่อส่ิง ภูมิปัญญาการแพทย์แผนไทย น. พ้ืนความรู้ กระตุ้นท่ีในภาวะปรกติแล้วไม่ท�ำให้เกิด อันตรายตอ่ รา่ งกาย เชน่ ไรฝนุ่ ละอองเกสรพืช ความสามารถเก่ียวกับการแพทย์แผนไทย แต่ในโรคภูมิแพ้ร่างกายจะเกิดการตอบสนอง ในการจัดการป้องกันและรักษาสุขภาพ อย่างมากผิดปรกติต่อสิ่งเหล่าน้ัน จึงท�ำให้ ของคนในปัจจุบัน โดยเน้นให้ชุมชนพึ่งพา เกิดการอักเสบในอวัยวะที่สัมผัสกับสารก่อ ตนเองด้านสุขภาพอนามัยได้ เช่น ยาจาก ภูมิแพ้ (allergen). สมุนไพร การนวดแผนโบราณ การดูแล เภสชั น. ยาแกโ้ รค, โอสถ, ยารักษาโรค, ยา. และรักษาสุขภาพแบบพืน้ บา้ น. เภสชั กรช้ันสอง (กฎ) น. ผปู้ ระกอบโรคศิลปะ ภูมปิ ญั ญาท้องถน่ิ ดา้ นสุขภาพ น. องคค์ วามรู้ แผนปัจจบุ นั ชั้นสองในสาขาเภสชั กรรม. ความคิด ความเช่ือ และความช�ำนาญ เภสชั กรชั้นหน่ึง (กฎ) น. ผปู้ ระกอบโรคศิลปะ ในการดูแลสุขภาพโดยอาศัยความรู้ท่ีได้สั่งสม แผนปัจจบุ นั ชั้นหนึง่ ในสาขาเภสชั กรรม. ถ่ายทอด และพัฒนาสืบต่อกันมาในท้องถ่ิน เภสัชกรรม น. วิทยาศาสตร์แขนงท่ีว่าด้วย ซ่ึงรวมถงึ การแพทย์แผนไทย การแพทย์พน้ื บ้าน การเตรียมเครื่องยา ตัวยา จากธรรมชาติ และการแพทย์ทางเลอื กอนื่ ทป่ี ระชาชนและ หรอื การสังเคราะห์ใหเ้ ปน็ ยาสาํ เร็จรปู . ชุมชนใช้ในการดูแลสุขภาพอย่างสอดคล้อง กบั ทอ้ งถนิ่ ตนเอง. ภูมิปัญญาไทย น. องค์ความรู้ ความสามารถ เภสัชกรรมไทย, เภสัชกรรมแผนไทย, และทักษะของคนไทย อันเกิดจากการส่ังสม เภสัชกรรมแผนโบราณ (พท.) น. การเตรียมยา ประสบการณ์ทผ่ี า่ นกระบวนการเรียนรู้ เลอื กสรร การผลติ ยา การประดิษฐ์ยา การเลือกสรรยา ปรุงแต่ง พัฒนา และถ่ายทอดสืบต่อกันมา การควบคุมและการประกันคุณภาพยา เพ่ือใช้แก้ปัญหา และพัฒนาวิถีชีวิตของคน การปรุงยาและการจ่ายยาตามใบส่ังยาของ ไทยให้สมดุลกับสภาพแวดล้อม และเหมาะ ผู้ประกอบโรคศิลปะสาขาการแพทย์แผนไทย สมกับยคุ สมัย. หรือผู้ประกอบวิชาชีพการแพทย์แผนไทย ประยกุ ต์ และการจัดจำ� หน่ายยาตามกฎหมาย ภมู ิปัญญาไทยในการดูแลสขุ ภาพองคร์ วม น. วา่ ดว้ ยยาดว้ ยกรรมวิธีการแพทย์แผนไทย. องค์ความรู้ ความสามารถ และทักษะ ของคนไทยอันเกิดจากการส่ังสมประสบการณ์ เภสัชเคมีภัณฑ์ (กฎ) น. สารอินทรีย์เคมีหรือ ทีผ่ า่ นกระบวนการเรียนรู้ เลอื กสรร ปรุงแต่ง อนินทรีย์เคมีซ่ึงเป็นสารเดี่ยวที่ใช้ปรุง กระทรวงสาธารณสุข 351

เภสชั เคมีภัณฑ์กึ่งส�ำเร็จรปู แตง่ เตรยี ม หรือผสมเปน็ ยา. โภชนบ�ำบัด น. การปรับแผนการกินอาหาร เภสชั เคมภี ณั ฑ์ก่ึงสำ� เร็จรูป (กฎ) น. สารอินทรยี ์ ให้เหมาะกับพยาธิสภาพและความต้องการ ของร่างกายเพ่ือรักษาและ/หรือบรรเทา เคมีหรืออนินทรีย์เคมีท้ังท่ีเป็นสารเด่ียว อาการของโรค. (อ. diet therapy). หรือสารผสมท่ีอยู่ในลักษณะพร้อมน�ำมาใช้ ประกอบในการผลิตเป็นยาส�ำเร็จรปู . โภชนเภสัช น. อาหารหรือส่วนประกอบ เภสัชจลนศาสตร์ น. ศาสตร์ท่ีศึกษากระบวนการ ของอาหารท่ีมีสรรพคุณซึ่งเป็นประโยชน์ ของร่างกายในการจัดการขนาดของยา ต่อสุขภาพ ประโยชน์ทางยา ป้องกันโรค เปรียบเทียบกับเวลา หรือการเปล่ียนแปลง รกั ษาโรค และชะลอความชรา, นิวทราซูทิคอล ความเขม้ ข้นของยาในรา่ งกาย ณ เวลาตา่ ง ๆ ก็เรียก. (อ. nutraceutical). ประกอบดว้ ยกระบวนการส�ำคญั ๔ ขนั้ ตอน คือ การดูดซึม การกระจายยา กระบวนการ โภชนาการ น. วิทยาศาสตร์ประยกุ ต์แขนงหนง่ึ เผาผลาญ และกระบวนการขับถ่ายยาออก ว่าด้วยความสัมพันธ์ระหว่างอาหารกับ จากรา่ งกาย. [อ. pharmacokinetics (PK)]. กระบวนการต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องกับสุขภาพ และการเจรญิ เติบโตของส่ิงมชี วี ติ . เภสัชตำ� รบั น. หนงั สอื ตำ� รายาฉบบั สากล ซงึ่ เปน็ โภชนาการบำ� บัด น. การควบคมุ ชนิดของอาหาร ที่ยอมรับและใช้กันท่ัวโลก ระบุข้อมูลเกี่ยวกับ ที่กินตามโรคที่เป็น ลดน้�ำหนัก ลดความอ้วน ยาและวิธีการตรวจสอบยาในหัวข้อต่าง ๆ ลดพงุ .  (อ. nutrition and diet). เช่น ลักษณะท่ัวไป ความบริสุทธิ์ การพิสูจน์ เอกลกั ษณ์ การหาปรมิ าณตวั ยาส�ำคัญ เภสัช โภชนาการมารดาและทารก น. การดูแล ต�ำรับที่ใช้กันในปัจจุบัน เช่น USP (เภสัช ด้านอาหารและสารอาหารท่ีเข้าสู่ร่างกายมารดา ต�ำรับของสหรัฐอเมริกา) BP (เภสัชต�ำรับ ท้ังในระหว่างต้ังครรภ์ หลังคลอด และ ของอังกฤษ) EP (เภสัชต�ำรับของยุโรป) JP ในวัยทารก โดยมีกระบวนการเปลี่ยนแปลง (เภสชั ตำ� รบั ของญี่ปุน่ ). (อ. pharmacopoeia). สารอาหารเพ่ือน�ำไปใช้ในการสร้างอวัยวะ ต่าง ๆ และช่วยการเจริญเติบโต ซ่ึงภาวะ เภสัชพลศาสตร์ น. การศกึ ษาผลกลไกการออกฤทธ์ิ โภชนาการมารดาและทารกจะมีทั้งโภชนาการ ของยาและความสัมพันธ์ระหว่างความเข้มข้น ท่ี ดี แ ล ะ ภ า ว ะ โ ภ ช น า ก า ร ที่ ไ ม ่ ดี ห รื อ และผลของยาท่ีมีต่อร่างกาย. [อ. pharma- ทพุ โภชนาการ. codynamics (PD)]. เภสชั พันธุศาสตร์ น. ศาสตร์ที่ศึกษาความสมั พนั ธ์ ระหวา่ งหน่วยพันธุกรรม และการตอบสนอง ต่อยา หรือการเกิดพิษจากยา. (อ. pharma- cogenetics). 352 พจนานกุ รมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

มลพษิ ส่งิ แวดล้อม ม มดลูก น. อวัยวะของสัตว์เล้ียงลูกด้วยน้�ำนม วทิ ยาศาสตร์ในการเกษตร. (อ. agricultural เพศเมีย เป็นท่ีฝังตัวของเอ็มบริโอเพ่ือเจริญ pollution). เติบโตต่อไป. (อ. uterus). มลพิษของทัศนียภาพ น. สภาวะแวดล้อม ที่ก่อให้เกิดความรำ� คาญ หรืออาจเกิดอันตราย มดลูกเคลื่อน น. อาการปวดบริเวณท้องน้อย เช่น ป้ายโฆษณาท่ีติดไม่เป็นระเบียบหรือ บริเวณต�ำแหน่งมดลูก เย็นตามปลายมือ ขาดการบ�ำรุงรักษา หมอกควันหรือแสงท่ีจ้า ปลายเท้า มีตกขาว ไม่มีกล่ิน ไม่มีสี ไม่คัน เกินควร. (อ. visual pollution). ช่องคลอด เกิดได้ทั้งในผู้หญิงที่แต่งงานแล้ว มลพิษทางดิน น. ภาวะของดินท่ีมีสิ่งสกปรก และยังไมแ่ ตง่ งาน. มีสารที่เป็นพิษหรือเช้ือโรคเจือปนอยู่ซึ่งอาจ ก่อให้เกิดอันตรายแก่สิ่งมีชีวิต. (อ. soil มดลูกตำ�่ น. มดลูกหย่อน ท�ำใหก้ ลัน้ ปสั สาวะ pollution). ไม่อยู่โดยไม่มีการอักเสบของทางเดินปัสสาวะ เม่ือมีการเกรง็ กลา้ มเน้ือบริเวณหนา้ ทอ้ ง. มดลูกลอย น. อาการผิดปรกติของมดลูก มีการ มลพิษทางน้�ำ น. ภาวะของน้�ำที่ไม่บริสุทธิ์ ผายลมทางช่องคลอด ปวดหลังร้าวมาบริเวณ มีส่ิงสกปรกเจือปน ไม่เหมาะแก่การด�ำรงชีพ ทอ้ งน้อย และไม่ทนรอ้ นทนหนาว. ของสงิ่ มชี วี ติ . (อ. water pollution). มลพิษ (กฎ) น. ของเสีย วัตถุอันตราย และ มลพิษทางเสียง น. เสียงรบกวนที่ก่อให้เกิด สารมลพิษอ่ืน ๆ รวมท้ังกาก ตะกอน หรือ ความร�ำคาญ ถ้าระดับความเข้มของเสียงเกิน ส่ิงตกค้างจากส่ิงเหล่าน้ัน ที่ถูกปล่อยท้ิงจาก ๘๐ เดซเิ บล อาจเปน็ อันตรายตอ่ สุขภาพของ แหลง่ ก�ำเนิดมลพิษ หรอื ท่ีมอี ยู่ในสิง่ แวดล้อม มนุษย.์ (อ. noise pollution). ตามธรรมชาติ ซ่งึ กอ่ ให้เกิดหรอื อาจกอ่ ใหเ้ กดิ ผลกระทบต่อคุณภาพสิ่งแวดล้อมหรือภาวะ มลพิษทางอากาศ น. ภาวะของอากาศท่ีมี ท่ีเป็นพิษภัยอันตรายต่อสุขภาพอนามัยของ การเจือปนของสารพิษในปริมาณความเข้มข้นสูง ประชาชนได้ และใหห้ มายความรวมถึง รังสี กว่าปรกติเป็นเวลานานพอที่จะทำ� ให้เกิดอันตราย ความร้อน แสง เสียง กลิ่น ความสน่ั สะเทอื น แก่มนุษย์ สตั ว์ พชื หรอื ทรัพย์สินต่าง ๆ. (อ. air หรือเหตุร�ำคาญอ่ืน ๆ ท่ีเกิดหรือถูกปล่อย pollution). ออกจากแหล่งกำ� เนดิ มลพิษด้วย. มลพิษสิ่งแวดล้อม น. ส่ิงแวดล้อมซึ่งปนเปื้อน มลพิษการเกษตร น. ของเสียหรือส่ิงเป็นพิษ ด้วยสารมลพิษหรือพลังงานแล้วท�ำให้เกิด ท่ีเกิดจากการใช้สารเคมี ยาฆ่าแมลง ปุ๋ย การเปลี่ยนแปลงทางกายภาพ เคมี หรือชีวภาพ กระทรวงสาธารณสุข 353

มหโภชนะ อันสง่ ผลทำ� ให้สุขภาพร่างกาย จติ ใจ และสงั คม มะเรง็ น. เนอื้ รา้ ย เนื้องอกร้าย. (อ. cancer). เสื่อมลง ไม่ว่าจะเกิดผลกระทบโดยทางตรง มะเร็งช่องปาก น. ก้อนเนื้อร้ายหรือมะเร็ง หรือทางอ้อม. ที่เกิดข้ึนในบริเวณช่องปาก ได้แก่ ริมฝีปาก มหโภชนะ น. สารอาหารหลัก. ล้ิน กระพุ้งแก้ม เหงือก ลิ้นไก่ เพดานปาก ทงั้ เพดานอ่อนและเพดานแขง็ พนื้ ปากใต้ลิน้ มอโนแซ็กคาไรด์ น. สารอาหารประเภท ต่อมทอนซลิ กระดกู ขากรรไกร และส่วนบน คาร์โบไฮเดรตชนิดหนึ่ง ซึ่งเป็นสารโมเลกุล ของล�ำคอ อวยั วะท่ีพบเป็นมะเร็งไดบ้ อ่ ย คือ เด่ียว เช่น กลูโคส ฟรักโทส กาแล็กโทส ลิ้น และพืน้ ปากใต้ล้ิน. (อ. oral cancer). แต่ละชนิดมีสูตรโครงสร้างแตกต่างกันไป. มะเร็งต่อมลูกหมาก น. มะเร็งของต่อมไร้ท่อ (อ. monosaccharide). ซ่ึงเป็นอวัยวะเฉพาะของเพศชาย โดยอยู่ ในส่วนลึกบริเวณโคนอวัยวะเพศชายในช่อง มอร์ฟีน น. สารแอลคาลอยด์ท่ีได้จากฝิ่น ท้องนอ้ ย. (อ. prostate cancer). มีสูตรเคมี C 1๒7H๕๔19NอOงศ3าเเซปล็เนซผียสลึ กไม่มีสี มะเร็งตับอ่อน น. เน้ืองอกร้ายซึ่งเกิดข้ึนจาก จดุ หลอมเหลว มสี มบตั ิ เซลล์ของตับอ่อน ชนิดท่ีพบบ่อยที่สุดคือ ช่วยระงับความเจ็บปวด ท�ำให้นอนหลับ อะดีโนคาร์ซิโนมาซ่ึงเจริญมาจากเซลล์ส่วนที่ และเป็นยาเสพตดิ . (อ. morphine). เป็นต่อมมีท่อของตับอ่อน อาการของมะเร็ง ตับอ่อนขึ้นกับต�ำแหน่ง ขนาด และชนิดของ มอรลู า น. เซลลท์ ป่ี ฏสิ นธแิ ลว้ จะมกี ารแบง่ เซลล์ เนื้องอก ซ่ึงอาจท�ำให้มีอาการปวดท้องหรือ เซลล์น้ีจะถูกห่อหุ้มด้วยโซนาเพลลูซิดา ดีซ่านได.้ (อ. pancreatic cancer). ซึ่งป้องกันไม่ให้อสุจิตัวอ่ืนมาผสมกับไข่ที่ ปฏสิ นธแิ ลว้ . (อ. morula). มอลเทส น. เอนไซม์ที่ล�ำไส้เล็กสร้างขึ้น มะเร็งเต้านม น. โรคมะเร็งท่ีเกิดจากเนื้อเยื่อ ส�ำหรับย่อยน�้ำตาลมอลโทสให้เป็นกลูโคส. ที่มีความผิดปรกติส่วนใดส่วนหน่ึงภายในเต้านม (อ. maltase). เปล่ียนแปลงไปเป็นเซลล์มะเร็งและขยายใหญ่ ขึ้นจนกลายเปน็ กอ้ นเนื้อรา้ ย กอ่ นจะลกุ ลาม มอลโทส น. น�้ำตาลโมเลกุลคู่ชนิดหน่ึง ไปสู่เนื้อเยื่อข้างเคียงและแพร่กระจายไปยัง มโมีสเูตลกรโุลมเดเล่ียกวุลคือCก12ลHูโ2ค2Oส 1๒1 เกิดจากน้�ำตาล เซลล์อื่นของร่างกาย มะเร็งชนิดนี้พบได้ โมเลกุลมาเรียง ทั้งในเพศหญิงและเพศชาย. (อ. breast ต่อกัน น้�ำตาลชนิดน้ีพบในเมล็ดข้าวบาร์เลย์ cancer). ขา้ วโพด เป็นตน้ . (อ. maltose). มะเร็งท่อน้�ำดี น. ภาวะที่เซลล์ในท่อน้�ำดีมี มะตอ่ มไก่ ดู กำ� แพงเจ็ดชน้ั . การเปลี่ยนแปลงหรือเจริญเติบโตผิดไปจาก ปรกติ ซึ่งอาจเติบโตเป็นเน้ืองอกหรือเนื้อร้าย 354 พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

มาตรฐานการบริหารการพยาบาล และท�ำลายเนื้อเย่ือบริเวณรอบ ๆ อีกทั้ง cancer). ยังสามารถแพรก่ ระจายไปยงั สว่ นอน่ื ๆ ของ มังสวิรตั ิ น. อาหารจำ� พวกผัก ผลไม้ พชื ตระกูลถ่ัว ร่างกายได้ ส่วนใหญ่มักเร่ิมเป็นจากเซลล์ เยื่อบผุ ิวของทอ่ น้�ำด.ี ธัญพืชต่าง ๆ ผู้ที่ถือมังสวิรัติมักจะบริโภค มะเร็งท่อน้�ำดีในตับ น. มะเร็งตับชนิดหน่ึง แต่อาหารกลุ่มนี้และหลีกเล่ียงการบริโภค ที่เกิดจากเซลล์เย่ือบุผิวของท่อน�้ำดีภายในตับ เนอ้ื สัตวใ์ หญ.่ จัดเป็นมะเร็งในกลุ่มมะเร็งคาร์ซิโนมา มัธยฐาน น. ค่าท่ีมีต�ำแหน่งอยู่กึ่งกลางของ และเป็นมะเร็งท่ีมีความรุนแรงโรคสูง. ข้อมูลทั้งหมด เม่ือเรียงค่าของข้อมูลจาก (อ. intrahepatic cholangiocarcinoma). น้อยท่ีสุดไปหามากที่สุด หรือจากมากท่ีสุด มะเร็งผวิ หนงั น. มะเรง็ ที่เกิดข้นึ บริเวณผิวหนัง ไปหานอ้ ยทส่ี ุด. เกิดขึ้นจากความผิดปรกติในการเจริญเติบโต มาตรการทางสงั คม น.วธิ ีการหรอื กระบวนการ และการแบ่งเซลล์ของเซลล์ผิวหนัง. (อ. skin กฎ กติกา ที่มีการตกลงหรือมีพันธะท่ีจะถือ cancer). ปฏิบัติร่วมกันของชุมชน เพื่อน�ำไปสู่การ มะเร็งเมด็ เลอื ดขาว น. กลุ่มโรคที่เมด็ เลอื ดขาว ปรบั เปลย่ี นพฤติกรรมสขุ ภาพทีเ่ หมาะสม. ตัวอ่อนมีการแบ่งตัวอย่างไม่หยุดย้ัง ท�ำให้ มาตรฐานการบริการด้านการแพทย์ฉุกเฉิน สะสมอยู่ในไขกระดูกแล้วลุกลามไปยังอวัยวะ (กฎ) น. มาตรฐานเกี่ยวกบั การบรกิ ารในการ ตา่ ง ๆ ทำ� ให้การทำ� งานผดิ ปรกติจากการทมี่ ี ปฏบิ ัติการดา้ นการแพทยฉ์ ุกเฉนิ นบั แต่การรบั รู้ เมด็ เลอื ดขาวมากเกนิ ไป. (อ. leukemia). ภาวะการเจ็บป่วยฉุกเฉิน จนถึงการดำ� เนินการ มะเรง็ รังไข่ น. โรคท่เี กิดจากการที่มีเซลล์มะเรง็ ให้ผู้ป่วยฉุกเฉินได้รับการบ�ำบัดรักษาให้ เจรญิ เตบิ โตในรงั ไข.่ (อ. ovarian cancer). พ้นภาวะฉุกเฉิน ซ่ึงรวมถึงการประเมิน มะเร็งล�ำไส้ น. โรคท่ีเซลล์ปรกติในล�ำไส้ใหญ่ การจัดการ การประสานงาน การควบคุม มีการเปล่ียนแปลง โดยแบ่งตัวเพ่ิมจ�ำนวน ดูแล การติดต่อส่ือสาร การล�ำเลียงหรือ มากข้นึ จนควบคมุ ไมไ่ ด.้ (อ. colon cancer). ขนสง่ การตรวจวนิ จิ ฉยั และการบ�ำบัดรักษา มะเร็งล�ำไส้ใหญ่ น. มะเรง็ ทีเ่ กดิ กบั สว่ นใดสว่ นหน่ึง พยาบาลผปู้ ว่ ยฉุกเฉนิ . ในล�ำไส้ใหญ่ โดยเร่ิมต้ังแต่ส่วนที่ต่อจาก มาตรฐานการบริการพยาบาล น. เคร่ืองมือ ล�ำไส้เล็กไปจนถึงส่วนปลายท่ีติดกับทวารหนัก ส�ำหรบั หนว่ ยบริการ ท่ใี ช้เป็นแนวทางในการ การเกิดมะเร็งล�ำไส้ใหญ่ส่วนมากจะเริ่มจาก ปฏิบัติการพยาบาลให้มีคุณภาพตามบทบาท การเกิดติ่งเน้ือขนาดเล็กภายในล�ำไส้ใหญ่จน ความรับผิดชอบของวิชาชพี . พฒั นากลายเปน็ มะเรง็ ล�ำไสใ้ หญ.่ (อ. colon มาตรฐานการบรหิ ารการพยาบาล น. เครื่องมือ ส�ำหรับผู้บริหารทางการพยาบาลทุกระดับ กระทรวงสาธารณสุข 355

มาตรฐานการปฏิบตั ิการฉุกเฉนิ น�ำไปใช้ในการจัดโครงสร้างองค์กรและ มาตรฐานการผดุงครรภ์ น. การปฏิบัติการ บรหิ ารจดั การบริการพยาบาล. ผดุงครรภ์ที่อยู่บนฐานความรู้ตามหลักวิชาการ มาตรฐานการปฏิบัติการฉุกเฉิน น. การปฏบิ ัติ หลักฐานเชิงประจักษ์ที่ทันสมัย และก�ำหนด การฉุกเฉนิ ที่คณะกรรมการการแพทย์ฉกุ เฉนิ โดยสภาการพยาบาล. (อ. midwifery ก�ำหนดเพื่อใหเ้ ป็นหลักว่า ผปู้ ว่ ยฉุกเฉินจะได้ standard). รับการคุ้มครองสิทธิในการเข้าถึงระบบการ แพทยฉ์ กุ เฉนิ อย่างท่ัวถึง เทา่ เทยี ม มีคณุ ภาพ มาตรฐานการพยาบาล น. การปฏิบัติการ มีประสิทธิภาพ และทันต่อเหตุการณ์. (อ. พยาบาลที่อยู่บนฐานความรู้ตามหลักวิชาการ emergency operational standard). หลักฐานเชิงประจักษ์ที่ทันสมัย ซ่ึงก�ำหนด โดยสภาการพยาบาล. (อ. nursing standard). มาตรฐานการปฏิบัติการพยาบาล น. มาตรฐานการพยาบาลในชุมชน น. เครื่องมือ ก ร ะ บ ว น ก า ร ดู แ ล กิ จ ก ร ร ม ก า ร บ ริ ก า ร เพ่ือให้หน่วยงานทุกระดับที่มีบทบาทหน้าท่ี ท่ีปฏิบัติต่อผู้ใช้บริการ ตามบทบาทหน้าที่ ท่ีเก่ียวกับการจัดบริการพยาบาลชุมชน และจรรยาบรรณวิชาชพี . ใช้เป็นแนวทางในการบริหารจัดการให้ สอดคลอ้ งกบั สถานการณ์สขุ ภาพ. มาตรฐานการปฏิบัติงานกิจกรรมบ�ำบัด น. ข้อก�ำหนดการปฏิบัติงานของนักกิจกรรมบ�ำบัด มาตรฐานการพยาบาลในโรงพยาบาล น. ท่ีเป็นไปตามมาตรฐาน ผ่านการประเมิน เครื่องมือที่ใช้เป็นแนวทางในการปฏิบัติงาน ด้วยวิธีการพิจารณาจากหลักฐานอย่างใด อย่างมีคุณภาพ และพัฒนาการบริการ อย่างหน่ึง เช่น การบันทึกเป็นลายลักษณ์ พยาบาลในโรงพยาบาลให้สอดคล้องกับ อักษร การเก็บข้อมูลภาพน่งิ ภาพเคล่อื นไหว มาตรฐานโรงพยาบาล ประกอบด้วย ด้วยเทคโนโลยีต่าง ๆ การสัมภาษณ์ มาตรฐานการบริหารการพยาบาลและ การสังเกตการปฏิบัติงาน การรายงานผล มาตรฐานการบริการพยาบาล. การปฏบิ ัตงิ าน การตดิ ตามผล การสอบถาม ความพึงพอใจของผู้รับบริการ ญาติ ผู้ดูแล มาตรฐานค่าเฝ้าระวังผลกระทบต่อสุขภาพ หรือผ้ทู ีเ่ กย่ี วขอ้ ง. จากฝุ่นละอองขนาดเล็กกว่า ๑๐ ไมครอน น. มาตรฐานที่ใช้เป็นสัญญาณเตือนถึง ม า ต ร ฐ า น ก า ร ป ร ะ ก อ บ โ ร ค ศิ ล ป ะ ส า ข า ผลกระทบท่ีอาจเกิดขึ้นต่อสุขภาพจากระดับ กิจกรรมบ�ำบัด น. ข้อก�ำหนดที่อธิบายถึง ฝุ่นละอองขนาดเล็กกว่า ๑๐ ไมครอน การปฏิบัติงานวิชาชีพกิจกรรมบ�ำบัดท่ีมี ในบรรยากาศทั่วไป โดยใช้ค่าเฉล่ียของ คุณภาพในด้านโครงสร้าง การปฏิบัติงาน ฝุ่นละอองขนาดเล็กกว่า ๑๐ ไมครอน และผลลัพธ์ที่สามารถวัดได้ รวมทั้งใช้ ในเวลา ๒๔ ชว่ั โมง ทม่ี หี นว่ ยเป็นไมโครกรมั ประเมินผลการให้บริการที่แสดงคุณภาพ ต่อลูกบาศก์เมตร เป็นตัวบ่งช้ีถึงระดับของ ของบคุ คลหรือกลมุ่ บุคคล. ผลกระทบต่อสุขภาพ แบ่งเป็น ๕ ระดับ 356 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

มาตรฐานพฤติกรรมสุขภาพ ๓อ. ๒ส. ซ่ึ ง แ ต ่ ล ะ ร ะ ดั บ จ ะ ใ ช ้ สี เ ป ็ น สั ญ ลั ก ษ ณ ์ มาตรฐานด้านคุณสมบัติ (กฎ) น. มาตรฐาน เปรียบเทียบระดับของผลกระทบต่อสุขภาพ ท่ีกล่าวถึงลักษณะของงานและกระบวนการ คือ ปลอดภัย (สีฟ้า) เฝ้าระวัง (สีเขียว) ปฏิบัติงานด้านการตรวจสอบภายใน โดยเรมิ่ มีผลกระทบตอ่ สขุ ภาพ (สีเหลอื ง) มผี ลกระทบ ตั้งแต่วัตถุประสงค์ อ�ำนาจหน้าท่ีและความ ต่อสุขภาพมาก (สีส้ม) และมีผลกระทบต่อ รับผิดชอบ ความเป็นอิสระและเท่ียงธรรม สุขภาพรนุ แรง (สีแดง). ความเชี่ยวชาญและความระมัดระวังรอบคอบ มาตรฐานคุณภาพสิ่งแวดล้อม (กฎ) น. เย่ียงผู้ประกอบวิชาชีพ การประกันและ ค่ามาตรฐานคุณภาพน้�ำ อากาศ เสียง การปรับปรุงคุณภาพงาน. (อ. attribute และสภาวะอื่น ๆ ของส่ิงแวดลอ้ ม ซ่ึงกำ� หนด standard). เป็นเกณฑ์ทั่วไปส�ำหรับการส่งเสริมและ รกั ษาคณุ ภาพส่งิ แวดลอ้ ม. มาตรฐานด้านอาคารและสภาพแวดล้อม น. มาตรฐานงาน น. ส่งิ ที่ก�ำหนดข้ึนเพื่อใช้เป็นกรอบ คุณลักษณะและ/หรือคุณภาพทางกายภาพ ในการด�ำเนินงานและวัดความส�ำเร็จของงาน ของอาคาร รวมทั้งสภาพแวดล้อมภายใน ในสถานบรกิ ารสุขภาพทกุ ระดบั . อาคารและภายนอกอาคาร ท่ีเอื้ออ�ำนวย มาตรฐานงานสขุ ศกึ ษา น. แนวทางการพัฒนา และส่งเสริมต่อการใช้งานอาคารสถานที่ คุณภาพและวัดความส�ำเร็จของงานสุขศึกษา ความปลอดภัย และความสะดวกสบาย ใ น ส ถ า น บ ริ ก า ร ส า ธ า ร ณ สุ ข ทุ ก ร ะ ดั บ ตลอดจนการดูแลบ�ำรุงรักษาให้อยู่ในสภาพ สถานบริการสาธารณสุขที่มีการด�ำเนินงาน พร้อมใช้งานตามข้อก�ำหนด ตามมาตรฐาน ตามมาตรฐานงานสุขศึกษา จะสามารถ วิชาชพี และตามกฎหมายทีเ่ กยี่ วข้อง. ด�ำเนินงานสร้างสุขภาพของประชาชนท่ีอยู่ ในพ้ืนท่ีได้อย่างมีคุณภาพและมีประสิทธิภาพ มาตรฐานแปรงสีฟนั น. มาตรฐานวชิ าการของ ช่วยลดค่าใช้จ่ายในการรักษาพยาบาลของ กรมอนามัยที่ก�ำหนดส�ำหรับแปรงสีฟัน โรคที่สามารถป้องกันได้และลดความรุนแรง เพ่ือดูแลและส่งเสริมให้แปรงสีฟันที่จ�ำหน่าย ของโรค. (อ. health education standard). ในประเทศไทยมีคุณภาพ ขนไม่หลุดร่วงง่าย มาตรฐานเชิงผลลัพธ์ น. การวัดผลจากการ และไม่เป็นอนั ตรายตอ่ เหงอื กและฟัน. ดูแลผู้ป่วย ซึ่งเป็นวัตถุประสงค์สุดท้าย ในการวัดผลทางการพยาบาล โดยแสดงถึง มาตรฐานพฤติกรรมสุขภาพ ๓อ. ๒ส. น. พฤติกรรมท่ีผู้ป่วยแสดงออกตามท่ีคาดหวัง พ ฤ ติ ก ร ร ม สุ ข ภ า พ ที่ ค น ไ ท ย วั ย ท� ำ ง า น ว่าจะเปลี่ยนไปในทางบวกและความพึงพอใจ พึงปฏิบัติให้ถูกต้องตามเกณฑ์ เพ่ือการมี ของผปู้ ว่ ยมากกว่ากระบวนการพยาบาล. สุขภาพดี สามารถป้องกันและลดโรค ไม่ติดต่อเร้ือรังได้ คือพฤติกรรมการบริโภค อาหาร การออกกำ� ลังกาย การจัดการอารมณ์ ความเครยี ด การสูบบุหร่ีและดมื่ สรุ า. กระทรวงสาธารณสุข 357

มาตรฐานฟลอู อไรดใ์ นน�ำ้ บรโิ ภค มาตรฐานฟลูออไรด์ในน�้ำบริโภค (กฎ) น. มาตรฐานส้วมสาธารณะไทยเอชเอเอส น. มาตรฐานคุณภาพน�้ำเพ่ือการบริโภคส�ำหรับ เกณฑ์การพัฒนาส้วมสาธารณะให้บรรลุ ประเทศไทยกําหนดมาตรฐานฟลูออไรด์ ใน ๓ เรือ่ ง คอื สะอาด (H: healthy) เพยี งพอ ในน้�ำบริโภคให้มีได้ไมเกิน ๐.๗ มิลลิกรัม (A: accessibility) และปลอดภยั (S: safety) ต่อลิตร เพ่ือป้องกันการได้รับฟลูออไรด์ เพื่อไม่ให้เป็นแหล่งแพร่โรคติดต่อ และ มากเกนิ ไปจนเกดิ ผลเสยี ต่อสุขภาพ. เ พื่ อ ค ว า ม พึ ง พ อ ใ จ ข อ ง ป ร ะ ช า ช น แ ล ะ นกั ทอ่ งเที่ยว. มาตรฐานระบบการแพทย์ฉุกเฉิน น. ผู้ป่วย ฉุกเฉินได้รับการคุ้มครองสิทธิ์ในการเข้าถึง มาตรฐานอาชีพ น. เกณฑ์ก�ำหนดสมรรถนะ ระบบการแพทย์ฉกุ เฉนิ อย่างทัว่ ถึง เทา่ เทยี ม ของบุคคลในการประกอบอาชีพ. (อ. มีคณุ ภาพ โดยได้รับการชว่ ยเหลอื และรกั ษา occupational standard). พยาบาลท่ีมีประสิทธิภาพและทันต่อเหตุการณ์ ตามท่ีคณะกรรมการการแพทย์ฉุกเฉินก�ำหนด. มาตรฐานอาหารระหว่างประเทศ น. มาตรฐาน (อ. emergency medical system standard). เพื่อคุ้มครองสุขภาพอนามัยของผู้บริโภค และเพื่อให้เกิดความเป็นธรรมในการค้า มาตรฐานแรงงานไทย น. มาตรฐานสมัครใจ ระหว่างประเทศ ซึ่งประเทศที่เป็นสมาชิก ที่แสดงถึงความรับผิดชอบทางสังคมของ องค์การการค้าโลก [World Trade ธุรกิจไทย ตามบทบัญญัติของกฎหมายว่า Organization (WTO)] ควรปฏิบัติตาม ด้วยการคุ้มครองแรงงาน ความปลอดภัย ข้อก�ำหนดมาตรฐานอาหารระหว่างประเทศ อาชีวอนามัย และสภาพแวดล้อมในการทำ� งาน เพื่อให้เป็นแนวทางเดียวกัน. (อ. codex สวัสดิการแรงงาน และแรงงานสัมพันธ์ alimentarius). กฎหมายและกฎระเบียบอ่ืนท่ีเก่ียวข้อง ตลอดจนอนุสัญญาองค์การแรงงานระหว่าง ม่านตา น. เยื่อบาง ๆ ท่อี ยดู่ า้ นหน้าของเลนส์ตา ประเทศ และองค์การสหประชาชาต.ิ เป็นส่วนที่เป็นสีของนัยน์ตา เช่น สีด�ำ สีน�้ำตาล หรือสีฟ้า ม่านตามีช่องกลมอยู่ มาตรฐานศนู ย์เด็กเลก็ แหง่ ชาติ น. มาตรฐาน ตรงกลางเรียกว่า พิวพิล (pupil) ท�ำหน้าที่ ตามคู่มือการด�ำเนินงาน ซึ่งคณะรัฐมนตรี ควบคุมปริมาณของแสงที่จะเข้าสู่เลนส์ตา มีมติเห็นชอบเมื่อวันท่ี ๓ พฤษภาคม พ.ศ. ให้มปี ริมาณพอเหมาะ. ๒๕๕๔ ให้ใช้เป็นมาตรฐานกลางของประเทศ และมอบหมายให้หน่วยงานที่เก่ียวข้อง เช่น ม้าม น. อยู่บริเวณชายโครงซ้ายใต้กระบังลม กระทรวงมหาดไทย กระทรวงศึกษาธิการ เล็กน้อย  ท�ำหน้าท่ีผลิตเซลล์เม็ดเลือดแดง ฯลฯ น�ำมาตรฐานศูนย์เด็กเล็กแห่งชาติไปใช้ เม่ือเป็นเอ็มบริโอ  ป้องกันสิ่งแปลกปลอม เป็นแนวทางในการประเมินผลการด�ำเนินงาน สร้างแอนติบอดีสู่กระแสเลือด ท�ำลายเซลล์ ศูนยแ์ ละยกระดบั คุณภาพเดก็ เล็ก. เม็ดเลือดเเดงและพลาสมาท่ีหมดอายุ. (อ. spleen). 358 พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

มิตสิ ขุ ภาพ ม้ามโต น. ม้ามทม่ี ีความผดิ ปรกตจิ ากสาเหตุใด เวลาราชการตามความจ�ำเป็นเมื่อมีศักยภาพ สาหตุหน่ึงจนท�ำให้มีอาการบวมโต ซึ่งอาจ เพียงพอ จัดตั้งได้ในทุกพ้ืนท่ีท่ีมีจ�ำนวน ไปเบียดอวัยวะอ่ืน ๆ และเป็นอันตรายต่อ ผู้มารับบริการเหมาะสม. ร่างกายได.้ มกิ ซดี ีมา น. โรคท่ีเกิดจากร่างกายขาดฮอร์โมน ไทรอกซนิ ในระยะโตเตม็ วยั แล้ว อาการสำ� คัญ มารดา น. หญิงที่มีครรภ์หรือให้ก�ำเนิดบุตร ของโรคคือ อ่อนแอ จิตใจหดหู่ ความคิดเช่อื งช้า หลังคลอด ๖ สปั ดาห.์ (อ. pregnant mother). อ้วนง่ายแม้กินอาหารนอ้ ย. (อ. myxedema). มิญชวิทยา น. วิชาท่ีศึกษาเก่ียวกับ มารดาตาย น. การตายของหญิงมีครรภ์ จุลกายวิภาคศาสตร์ของเซลล์และเนื้อเยื่อ ภายใน ๔๒ วันหลังส้ินสุดการตั้งครรภ์ ของพืชหรือสัตว์ โดยใช้เคร่ืองมือท่ีเรียกว่า ที่มีสาเหตุการตายจากการตั้งครรภ์หรือ เครอ่ื งตดั ชน้ิ เนอ้ื ตัดเนื้อเยื่อให้บางเพ่ือน�ำไป การคลอด. (อ. maternal death). ศกึ ษา จากนัน้ นำ� ไปส่องด้วยกล้องจลุ ทรรศน์ แบบใช้แสงหรือกล้องจุลทรรศน์อิเล็กตรอน มาร์มาเลด น. ผลิตภัณฑ์ที่ใช้ทาหรือป้าย โดยใช้การย้อมสีเพื่อเพ่ิมความสามารถ อาหารที่มีเนื้อและเปลือกผลไม้ ซึ่งอาจเป็น ใ น ก า ร แ ย ก ค ว า ม แ ต ก ต ่ า ง ข อ ง เ น้ื อ เ ยื่ อ ผลไม้ทั้งผล ช้ินเนื้อผลไม้ หรือเน้ือผลไม้บด วิชามิญชวิทยาจัดเป็นวิชาที่ส�ำคัญของชีววิทยา และต้มด้วยน�้ำตาลเพ่ีอให้เนื้อข้นเหนียวข้ึน. และทางการแพทย์, วิทยาเน้ือเย่ือ ก็เรียก.  (อ. marmalade). (อ. histology). มิติงานสุขภาพจิต น. มุมมองการด�ำเนินงาน มาลาเรยี คลินกิ เคลื่อนท่ี น. กิจกรรมทเ่ี จ้าหน้าที่ สุขภาพจิตที่กระท�ำต่อกลุ่มเป้าหมายท่ีมี เข้าไปเจาะโลหิตในหมู่บ้านพร้อมอุปกรณ์ ความเส่ียงของปัญหาสุขภาพจิตและจิตเวช ส�ำหรับวินิจฉัยเช้ือบ�ำบัดรักษาและสอบ ประกอบด้วย การส่งเสริมสุขภาพจิต ประวัติผู้ป่วยมาลาเรียโดยไม่ต้องน�ำฟิล์มโลหิต การป้องกันปัญหาสุขภาพจิต การบ�ำบัด กลับมาตรวจยังส�ำนักงาน ซ่ึงจะด�ำเนินการ รักษาปัญหาสุขภาพจิตและจิตเวช และ ในกรณีที่ต้องการค้นหาและรักษาผู้ป่วยอย่าง การฟื้นฟูสมรรถภาพสขุ ภาพจิต. รวดเร็ว มีวัตถุประสงค์เพื่อลดความทุกข์ มติ สิ ุขภาพ น. คุณลกั ษณะพหมุ ติ ิในการวดั ภาวะ ทรมานของผู้ป่วยและลดแหล่งโรคอย่าง สุขภาพของบุคคล โดยเชื่อมโยงมิติและ รวดเร็ว โดยเจาะโลหิตผู้มารับบริการทุกราย องค์ประกอบย่อยของสุขภาพเข้าด้วยกัน บ�ำบัดรักษาและสอบประวัติผู้ป่วยพบเช้ือทุก เช่น การมองเห็น อารมณ์ การเคล่ือนไหว รายทนั ที. ความเจ็บป่วย สมาธิหรือความจ�ำ. (อ. dimension of health). มาลาเรียคลินิก, มาลาเรียคลินิกชุมชน น. สถานบริการเจาะโลหิตตรวจรักษาทันที ให้บริการตรวจโลหิตและบ�ำบัดรักษาผู้มารับ บริการทุกราย อาจพิจารณาให้บริการนอก กระทรวงสาธารณสุข 359

มิวเทชนั มิวเทชนั ดู การกลาย, การกลายพนั ธุ.์ มุ้งชุบสารเคมีชนิดออกฤทธิ์ยาวนานคลุมเปล มเี ทน น. สารประกอบไฮโดรคาร์บอนพวกแอลเคน น. มุ้งท่ีผลิตส�ำเร็จรูปมาจากโรงงานผู้ผลิต ส�ำหรับใช้คลุมเปลกางนอน ในป่า สวน ไร่ เมปีส็นูตอรงเคค์ปมรี ะCกHอบ4 สเ่วปน็นใหแญก๊ส่ขไอมงแ่มกีส๊สี ธตริดรมไฟชไาดติ้ โดยคาดหวังว่าต้องมีความสามารถคงสภาพ แก๊สมีเทนอาจได้จากการหมักมูลสัตว์และ และปริมาณการออกฤทธต์ิ อ่ ส่งิ มชี วี ติ ได้เป็น นำ� มาใชเ้ ปน็ เชอื้ เพลิงราคาถกู . (อ. methane). ระยะเวลาหน่ึงภายใต้มาตรฐานตามเกณฑ์ มีปัญญา ว. มีความรู้ ความเข้าใจ ท่ีสามารถ ที่องค์การอนามัยโลกก�ำหนดไว้ ในปัจจุบัน ประพฤติปฏิบัติได้ และสามารถใช้ความรู้ จะตอ้ งมีประสิทธภิ าพภายหลังการซกั ๒๐ คร้ัง ความเข้าใจในแขนงวิชาหรือศาสตร์ที่เชี่ยวชาญ ภายในห้องปฏิบัติการ หรือเม่ือน�ำไปใช้ เพื่อการท�ำงานหรือประกอบกิจกรรมต่าง ๆ ในภาคสนามเปน็ ระยะเวลาไม่น้อยกวา่ ๓ ปี เป็นทักษะ ความรู้ ความสามารถที่บุคคล จะต้องยังคงสามารถท�ำให้ยุงตายเม่ือมาสัมผัส บรู ณาการการเรียนรู้ การส่ังสมประสบการณ์ ไม่น้อยกว่าร้อยละ ๘๐. [อ. long lasting จนก่อให้เกิดความรู้ฝังลึกในตัวกลายเป็น insecticidal hammock net (LLIHN)]. บุคคลแห่งการเรียนรู้ เป็นปราชญ์ชาวบ้าน เปน็ ตน้ . มุตกิด (พท.) น. โรคชนิดหน่ึงเกิดกับผู้หญิง มือเท้าปาก น. โรคที่เกิดจากการติดเช้ือไวรัส ผู้ป่วยมักมีระดูขาว ปัสสาวะขุ่นข้น บางครั้ง พบได้บ่อยในทารกและเด็กเล็ก ท�ำให้มี บริเวณขอบทวารเบาอาจเป็นเม็ด หรือแผลคัน อาการไข้ เป็นแผลในปาก มีตุ่มน้�ำใส เปื่อย แสบ เหม็นคาว มีอาการแสบอก ตามฝา่ มอื ฝา่ เท้า และลำ� ตวั . กินอาหารไม่รู้รส ปวดหลัง เสียวมดลูก มุ้งชุบสารเคมีชนิดออกฤทธิ์ยาวนาน น. มุ้ง เปน็ ตน้ . ที่ผลิตส�ำเร็จรูปมาจากโรงงานผู้ผลิตส�ำหรับ ใช้กางนอน โดยคาดหวงั ว่าต้องมีความสามารถ มูกช่องคลอด น. มูกท่ีบอกลักษณะบอกช่วง คงสภาพ และปริมาณการออกฤทธิ์ตอ่ ส่ิงมชี วี ติ ของวงจรรอบเดือน เมื่อเข้าใกล้ช่วงไข่ตก ได้เป็นระยะเวลาหน่ึงภายใต้มาตรฐานตามเกณฑ์ ปริมาณและลักษณะของมูกจะเปล่ียนไป ท่ีองค์การอนามัยโลกก�ำหนดไว้ ในปัจจุบัน สามารถสังเกตเห็นได้ชัดเจน จึงเป็นเหมือน จะต้องมีประสทิ ธภิ าพภายหลงั การซกั ๒๐ ครั้ง สัญญาณเตือนท่ีก�ำลังบอกว่าก�ำลังจะมี ภายในห้องปฏิบัติการ หรือเม่ือน�ำไปใช้ ไข่ตกในไม่ช้าน้ี เม่ืออยู่ในช่วงก�ำลังมีไข่ตก ในภาคสนามเป็นระยะเวลาไม่นอ้ ยกวา่ ๓ ปี ปริมาณมูกจะย่ิงมีเพ่ิมมากขึ้น และมีลักษณะ จะต้องยังคงสามารถท�ำให้ยุงตายเม่ือมาสัมผัส ใสลื่นเหมือนไข่ขาว. [อ. cervical mucus ไม่น้อยกว่าร้อยละ ๘๐. [อ. long lasting (CM)]. isecticidal treated net (LLITN)]. มูตร, มตู ร์ ดู น้�ำมูตร, น�ำ้ มูตร์. มูลฝอย น. เศษกระดาษ เศษผ้า เศษอาหาร เศษสนิ คา้ ถงุ พลาสติก ภาชนะทีใ่ ส่อาหาร เถ้า 360 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

เมล็ดเจีย มูลฝอย หรือซากสัตว์ รวมตลอดถึงสิ่งอื่นใด เม็ต น. หน่วยบอกจ�ำนวนเท่าของการใช้ ท่เี ก็บกวาดจากถนน ตลาด ทเี่ ลีย้ งสัตว์ หรอื พลงั งานในกจิ กรรมใด ๆ เทียบกับขณะนงั่ พกั ทีอ่ น่ื . ซ่ึงเท่ากับ ๑ เม็ต ยกตัวอย่างเช่น การเดิน มลู ฝอยติดเชือ้ น. มูลฝอยท่ีมีเช้อื โรคปะปนอยู่ ข้ึนบันไดจะใช้พลังงาน ๘ เท่าของขณะพัก ในปริมาณหรือมีความเข้มข้น ซ่ึงหากสัมผัส หรือ ๘ เมต็ . [อ. metabolic equivalent หรอื ใกลช้ ิดกบั มูลฝอยน้ันอาจทำ� ให้เกดิ โรคได้. (MET)]. มลู ฝอยอนั ตราย ดู ขยะอันตราย. เมกะโลบลาสติกแอนเี มยี น. โรคโลหติ จางชนดิ เมทานอล น. แอลกอฮอล์ชนิดหนึง่ มีสตู รเคมี หน่ึง เกิดข้ึนเนื่องจากร่างกายขาดกรดโฟลิก ลCHะล3OาHยไจดุด้ใเนดนอื �้ำดแ๖ล๔ะ.ต๖ัวอทง�ำศลาะเซลลาเยซบยี สางไชมน่มิดีสี ท�ำให้เม็ดเลือดแดงมีขนาดโตข้ึนผิดปรกติ แอลกอฮอล์ชนิดน้ีเป็นพิษต่อร่างกาย ถ้าดื่ม ผปู้ ่วยจะมีอาการลิน้ อักเสบ. (อ. megaloblastic เขา้ ไปอาจท�ำให้ตาบอดหรอื เสียชวี ติ ได้ ใชเ้ ปน็ anemia). เช้ือเพลงิ และเปน็ ตวั ท�ำละลาย. (อ. methanol เมด็ เลอื ด น. เซลล์ท่อี ยู่ในเลอื ด ไดแ้ ก่ เมด็ เลอื ดแดง หรอื methyl alcohol). เม็ดเลือดขาว และเกล็ดเลือด. (อ. blood corpuscle). เมทลิ โบรไมด์ น. สารเคมีชนดิ หน่งึ มสี ูตรเคมี CใชH้เ3ปB็นr เป็นแก๊สไม ่มีสี หนักกว่าอากาศ ยาพ่นฆ่าแม ลงแ ละใช้สังเคราะห์ สารอนิ ทรยี อ์ น่ื ๆ. (อ. methyl bromide). เมด็ เลือดแดง น. เซลลช์ นดิ หนึง่ ทม่ี ีเฉพาะในสตั ว์ เมทิลไวโอเลต น. สารเคมีชนิดหนึง่ มสี ตู รเคมี มีกระดูกสันหลัง สร้างโดยไขกระดูก และ Cเป2็น5Hต3น้ 0C, เINจน3 เชใชีย้เนปไ็นวโออินเลดติเคกเตเ็ รอยี รก์ . ยาระงับเช้ือ มีอยู่ในหลอดเลือด โดยส่วนประกอบส�ำคัญ violet หรือ gentian violet). (อ. methyl ของเม็ดเลอื ดแดง คือ สารฮโี มโกลบิน ซง่ึ จะ เปน็ ตัวชว่ ยจับออกซิเจน. (อ. erythrocyte). เมแทบอลิซึม น. การเปลี่ยนแปลงทางเคมี และฟิสิกส์ท่ีเกิดขึ้นในระบบของส่ิงมีชีวิต เมดลั ลา น. เน้อื เยอ่ื ช้ันในของอวยั วะภายในของ อาจเกดิ ในระดบั เซลล์ เนอ้ื เยือ่ อวยั วะ หรอื สตั ว์ อยถู่ ัดจากคอร์เทกซ์เข้าไป. (อ. medulla). ระดับสิ่งมีชีวิต, กระบวนการสร้างและสลาย กว็ า่ . (อ. metabolism). เมดัลลาอ็อบลองกาตา น. สว่ นล่างสุดของสมอง ส่วนท้ายซ่ึงติดต่อกับไขสันหลัง ท�ำหน้าท่ี เมล็ดเจีย น. เมล็ดธญั พืชชนิดหนึ่งทม่ี ขี นาดเลก็ เป็นศูนย์ควบคุมการท�ำงานของอวัยวะภายใน คล้ายเม็ดแมงลัก ลักษณะเป็นรูปไข่ มีสี บางชนิด เช่น ปอด หัวใจ. (อ. medulla หลากหลาย เช่น สีขาว สีด�ำ บางคร้ังมีลาย oblongata). เปน็ จุดสนี �้ำตาล น้ำ� ตาลเขม้ สีครีม ดำ� หรอื กระทรวงสาธารณสขุ 361

เมลาโทนิน ขาว. (อ. chia seed). ความสะดวก ความสวยงาม และการจดั การ เมลาโทนิน น. ฮอรโ์ มนทส่ี ร้างจากต่อมไพเนยี ล ด้านสังคม. (อ. walkable and cyclable city). มีหน้าที่ควบคุมความเข้มของเมลานินในสัตว์ เมอื งสุขภาพดี น. เมอื งท่ีมีการสร้างสรรค์และ เลือดเย็น นอกจากนั้นยังพบว่าฮอร์โมนน้ี ปรับปรุงสิ่งแวดล้อมทางกายภาพและทางสังคม มีส่วนยับย้ังอวัยวะท่ีเกี่ยวกับการสืบพันธุ์ อย่างตอ่ เนอ่ื ง รวมท้ังขยายทรัพยากรในชมุ ชน ของสัตว์ชั้นสูงไม่ให้เจริญเร็วกว่าที่ควร. ของเมืองที่จะท�ำให้ประชาชนสนับสนุนซ่ึงกัน (อ. melatonin). และกันในการปฏิบัติกิจทุกด้านและพัฒนา เมลานิน น. รงควัตถุสีน้�ำตาลแก่หรือด�ำ ศักยภาพของตนให้ถึงขีดสูงสุด. (อ. health ซึ่งปรากฏให้เห็นเป็นสีอยู่ในเน้ือเยื่อของสัตว์ city). เช่น ผวิ หนงั เสน้ ผม. (อ. melanin). แมโครไบโอติก น. การสร้างความสมดุล เมือก น. สารลักษณะใส ๆ ล่นื ๆ สรา้ งข้นึ จาก ทุกด้านของชีวิตและธรรมชาติท้ังด้านกาย ต่อมบางชนิด เช่น เมือกจากต่อมน�้ำลาย อารมณ์ จิตใจ สังคม ชีววิทยา นิเวศวิทยา ท�ำหน้าท่ีช่วยให้อาหารรวมตัวกันเป็นก้อน เป็นการด�ำเนินวิถีชีวิตประจ�ำวันโดยเฉพาะ เหนียวและลื่น เพ่ือสะดวกในการกลืน. เรื่องการด่ืมการกินให้สอดคล้องกับธรรมชาติ เมืองท่ีเป็นมิตรกับผู้สูงอายุ น. การบริหาร ที่อยู่อาศัย เพ่ือให้มีสุขภาพดี เต็มเปี่ยมไป จัดการ การใหบ้ ริการ การจัดสภาพแวดล้อม ด้วยพลังแห่งชวี ิต มชี วี ิตชีวา มคี วามสุข และ และโครงสร้างเมืองของเมืองที่เป็นมิตรต่อ มีอิสรภาพ. (อ. macrobiotic). ผู้สูงอายุ โดยค�ำนึงถึง ๑) ความหลากหลาย โมโนโซเดียมกลทู าเมต ดู ผงชูรส. ของความสามารถและการเป็นแหล่งทรัพยากร ไมก่ ลับมาทำ� รา้ ยตัวเองซ้�ำ น. คนทีเ่ คยมปี ระวตั ิ ของผ้สู งู อายุ ๒) ความยดื หยนุ่ ในการตอบสนอง ของการลงมือท�ำร้ายตนเองด้วยวิธีการต่าง ๆ และคาดการณ์ความต้องการและความชอบ เพ่ือมุ่งหวังให้ตนเองเสียชีวิตแต่ไม่เสียชีวิต ของผู้สงู อายุ ๓) ความส�ำคัญของการตัดสนิ ใจ (ผู้พยายามฆ่าตัวตาย) และได้รับการดูแล และวิถีชีวิตของผู้สูงอายุ ๔) การคุ้มครอง บ�ำบัดรักษาด้วยวิธีการทางการแพทย์ หรือ ปอ้ งกันกลมุ่ เส่ยี งในผู้สูงอายุ ๕) การสร้างโอกาส ได้รบั การดูแลชว่ ยเหลอื และสง่ ต่อ ไดร้ บั การ ให้ผู้สงู อายุไดม้ ีส่วนร่วมในสงั คม. เฝ้าระวังต่อเนื่องตามแนวทางอย่างเหมาะสม เมอื งที่เอื้อต่อการเดนิ และใชจ้ กั รยาน น. เมอื ง จากหน่วยบริการจนปลอดภัย ไม่กลับมา หรือชุมชนท่ีมีนโยบายส่งเสริมการเดินและ ท�ำร้ายตนเองซ�ำ้ อีก. การใช้จักรยานในชีวิตประจ�ำวันของประชาชน ไมโครแบคทีเรีย น. แบคทีเรียชนิดหน่ึง ด้วยการออกแบบและจัดการทั้งด้านกายภาพ ที่มีลักษณะพิเศษท่ีแตกต่างไปจากแบคทีเรีย เช่น ระบบการคมนาคม ความปลอดภัย 362 พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ไมโอซิน ชนิดอื่น ๆ คือเจริญเตบิ โตไดช้ า้ หรือบางครงั้ ไมโอโกลบนิ น. โปรตนี ก้อนกลมทีม่ ขี นาดเลก็ ก็อยนู่ ิง่ ๆ. (อ. mycobacteria). พบในเซลลก์ ล้ามเนอ้ื มหี นา้ ทจ่ี บั กบั ออกซเิ จน ไมโครวิลลัส น. เยื่อหุ้มเซลล์ท่ียื่นออกมา เพ่ือเก็บสะสมและล�ำเลียงไปยังไมโทคอนเดรีย เพ่ือเพ่ิมพ้ืนที่ผิวในการดูดซึม พบท่ีผนังด้าน เพ่ือใช้ในปฏิกิริยาออกซิเดชันของสารอาหาร. ในของลำ� ไสเ้ ลก็ . (อ. microvillus). (อ. myoglobin). ไมโทคอนเดรีย น. ออร์แกแนลล์ของเซลล์อยา่ งหน่ึง มีขนาดเล็กมาก มีอยใู่ นไซโทพลาซึมของเซลล์ ไมโอซิน น. โปรตีนชนิดหน่ึง พบในเน้ือเย่ือ เกือบทกุ ชนิด เป็นแหล่งผลิตพลังงานทีส่ �ำคัญ กลา้ มเนือ้ ลาย เป็นตัวชว่ ยให้กลา้ มเนือ้ หดตัวได้. ใหแ้ กเ่ ซลล์. (อ. mitochondria). (อ. myosin). ไม้นวดตวั น. เคร่อื งมือนวดชนิดหนึ่ง ท�ำจากไม้ กลึงกลม เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ ๖ เซนติเมตร ๒ ลูก เช่ือมกันด้วยแกนไม้ ระหว่างแกนไม้มีด้ามจับท�ำด้วยไม้กลม ประมาณ ๓๐ เซนติเมตร ใช้นวดตัวและ นวดขา. กระทรวงสาธารณสุข 363

ยอกคู่ ย ยอกคู่, ยอกสะดุ้ง ก. อักเสบหรือบาดเจ็บ ยาพน่ ยาพอก ยาเหนบ็ ยาสวน. ๒. (กฎ) น. ทก่ี ล้ามเน้อื ชั้นลึกทง้ั ๒ ข้าง. วัตถุที่รับรองไว้ในต�ำรายาท่ีรัฐมนตรีว่า การกระทรวงสาธารณสุขประกาศ วัตถุที่ ยอมรับและให้โอกาสต่อผู้มีปัญหาสุขภาพจิต มุ่งหมายส�ำหรับใช้ในการวินิจฉัย บ�ำบัด และจิตเวช ก. เหน็ คุณค่าและศกั ดศิ์ รีเท่าเทยี ม บรรเทา รักษา หรือป้องกันโรคหรือ กับผู้อ่ืน ให้โอกาสทางสังคม การเข้าสู่ ความเจ็บป่วยของมนุษย์หรือสัตว์ วัตถุ กระบวนการรักษา การไดข้ อ้ มลู ขา่ วสารตา่ ง ๆ ท่ีเป็นเภสัชเคมีภัณฑ์หรือเภสัชเคมีภัณฑ์ ท่ีเกี่ยวข้อง และความเข้าใจที่ถูกต้องต่อ ก่ึงส�ำเร็จรูป หรือวัตถุที่มุ่งหมายส�ำหรับ ผู้มีปัญหาสุขภาพจิต โดยพิจารณาจาก ใหเ้ กดิ ผลแกส่ ุขภาพ โครงสรา้ ง หรือการกระทำ� การประเมินผลจากแบบประเมินการยอมรับ หนา้ ท่ีใด ๆ ของร่างกายของมนุษย์หรอื สัตว์. และใหโ้ อกาสผู้ปว่ ยสุขภาพจติ . ๓. ก. ทำ� ใหห้ ายโรค รกั ษาใหห้ าย ในค�ำว่า เยยี วยา. ย้อมสีแบคทีเรียแบบเนกาทิฟ ก. ชุบด้วยสี ยาแขวนตะกอน น. ยารูปแบบท่ีมีระบบการ โดยพ้ืนที่รอบเซลล์จะติดสี แต่ตัวเซลล์ กระจายตัว โดยอนุภาคตัวยาท่ีอยู่ในรูป จะไม่ตดิ ส.ี (อ. negative stain). ของแข็งจะกระจายตัวอยู่ในวัฏภาคต่อเน่ือง ท่ีเป็นของเหลวหรือสารก่ึงแข็ง และอนุภาค ย้อมสีแบคทีเรียแบบพอซิทิฟ ก. ชุบด้วยสี ตัวยาจะไม่ละลายในวัฏภาคต่อเน่ืองดังกล่าว. โดยตัวเซลล์หรือโครงสร้างของเซลล์จะติดสี (อ. suspension). แตพ่ นื้ ที่รอบเซลลไ์ มต่ ิดสี สีทใ่ี ช้ย้อมจะเป็นสี ยาครมี น. ยารูปแบบก่ึงแขง็ ชนิดหน่ึง จดั เป็น ท่อี ยใู่ นรูปของเกลือ ซึ่งจะประกอบด้วยไอออน ระบบกระจายท่ีประกอบด้วยวัฏภาคน�้ำและ บวกและไอออนลบ. (อ. positive stain). วัฏภาคน้�ำมัน มีลักษณะก่ึงแข็ง โดยมากใช้ ทาผิวหนัง แบ่งเป็นชนิดน้�ำมันในน�้ำซ่ึงล้าง ยา ๑. น. สิ่งท่ีใช้แก้หรือป้องกันโรคหรือบ�ำรุง ออกง่าย และชนิดน�้ำในน�้ำมันซ่ึงล้างออก ร่างกาย ในทางการแพทยแ์ ผนไทยมักหมายถึง ยาก ครีมอาจมีตัวยาสําคัญหรือไม่มีก็ได้ ผลิตภณั ฑ์ท่ีได้จากสมุนไพรตง้ั แต่ ๒ ส่งิ ขึ้นไป มักบรรจุในภาชนะท่ีเป็นหลอดบีบหรือกระปุก. ผสมปรุงแต่งตามต�ำรับ เรียกช่ือต่าง ๆ กัน (อ. cream). คือ เรยี กตามลกั ษณะกม็ ี เช่น ยาผง ยาเม็ด ยาควบคุมพิเศษ (กฎ) น. ยาแผนปัจจุบัน ยาลูกกลอน ยาน้�ำ เรียกตามสีก็มี เช่น หรือยาแผนโบราณที่รัฐมนตรีประกาศเป็น ยาเขียว ยาดำ� เรยี กตามรสหรือกลน่ิ ก็มี เช่น ยาควบคมุ พเิ ศษ. ยาขม ยาหอม เรียกตามวธิ ีทำ� กม็ ี เชน่ ยาตม้ ยาดอง ยาฝน ยาหลาม เรียกตามกริ ิยาทใี่ ช้ก็มี เช่น ยากวาด ยาดม ยาอม ยานัตถุ์ ยาเป่า 364 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ยาชีววัตถุ ยาคีโม ดู ยาต้านมะเรง็ . ยาฆ่าเช้ือ น. กลุ่มของสารหรือยาที่ได้จาก ยาคุมก�ำเนิด น. ยาเม็ดซึ่งบรรจุฮอร์โมน ธรรมชาติและ/หรือจากการสังเคราะห์ ทางเคมี เป็นสารท่ีมีฤทธิ์ฆ่าหรือหยุดหรือ เพศหญิงไว้ ออกฤทธ์ิต่อการท�ำงานของ ต้านการเจริญเติบโตของเช้ือจุลชีพ เช่น อวัยวะสืบพันธุ์ของเพศหญิง ทั้งปากมดลูก แบคทีเรยี เชือ้ รา โพรโทซัว ปรสติ เช้อื ไวรสั . ผนังมดลูก และรังไข่ ผู้หญิงท่ีกินยาเม็ด (อ. antimicrobial drug). คุมก�ำเนิดอย่างถูกวิธีจะสามารถป้องกัน การตง้ั ครรภไ์ ด้ แต่ไมส่ ามารถปอ้ งกันโรคตดิ ต่อ ยาฆ่าแมลง ดูท่ี สารฆ่าแมลง. จากการมเี พศสัมพันธไ์ ด้. (อ. contraceptive ยาฆ่าอสุจิ น. ผลิตภัณฑ์คุมก�ำเนิดมีลักษณะ pill หรอื birth control pill). ยาคุมก�ำเนิดฉุกเฉิน น. ยาที่ใช้คุมก�ำเนิดหลัง เป็นครีม โฟม เจล หรือยาสอด ใช้ส�ำหรับ ร่วมเพศ เป็นการป้องกันการต้ังครรภ์โดยท่ี ยาฆ่าเชื้ออสุจิ หาซ้ือได้ตามร้านยาโดยไม่ต้อง ไม่ได้เตรยี มตวั หรอื เกิดผิดพลาด เชน่ การถกู มีใบสั่งแพทย์ ใช้ร่วมกับถุงยางอนามัยหรือ ขม่ ขนื ถงุ ยางอนามยั แตก ถุงยางอนามัยหลดุ ถุงยางอนามัยสตรี ทั้งน้ีไม่ใช่วิธีท่ีเหมาะสม การคุมก�ำเนิดผิดวิธี การคุมก�ำเนิดวิธีน้ีควร สำ� หรบั การคุมกำ� เนิดหากใชเ้ พียงอย่างเดยี ว. ทำ� ภายใน ๑๒๐ ชั่วโมงหลงั มเี พศสมั พันธ.์ ยาจากสมุนไพรแผนปัจจุบัน น. ยาส�ำเร็จรูป ยาคุมก�ำเนิดท่ีไม่มีฮอร์โมนเอสโทรเจน น. ท่ีประกอบด้วยตัวยาส�ำคัญท่ีได้จากสมุนไพร ยาเม็ดน้ีป้องกันการตกไข่ของผู้หญิงเมื่อมี ท่ีเป็นไปตามหลักเกณฑ์การข้ึนทะเบียน การผลิตไข่ เพื่อให้ยาเกิดประสิทธิภาพ ตำ� รับยาจากสมนุ ไพรแผนปจั จบุ นั . จะต้องใช้ยาในเวลาเดียวกันทุกวัน ยานี้ ยาชง น. ยาเตรียมซึ่งได้จากกระบวนการ ยังสามารถใช้กับหญิงให้นมบุตรได้ มีความ การแช่สารสกัด. นา่ เชือ่ ถอื สูงหากใช้อยา่ งถูกตอ้ ง. ยาชีววัตถุ น. ยาท่ีผลิตจากส่ิงมีชีวิต โดยใช้ ยาคุมแบบโพรเจสโทเจนอย่างเดียว น. ยา กรรมวิธีการเพาะเล้ียงจุลินทรีย์หรือเซลล์ ที่ประกอบด้วยฮอร์โมนสังเคราะห์ชนิดเดียว การสกัดสารจากเนื้อเย่ือสิ่งมีชีวิตทั้งมนุษย์ คือ โพรเจสโทเจน ควรใช้ยาตัวน้ีในเวลา สัตว์ และพืช เทคนิครีคอมบิแนนต์ดีเอ็นเอ เดียวกันของทุกวัน หากลืมใช้ยาจนเลยเวลา (recombinant DNA) เทคนิคการผสมต่างพันธุ์ ไปแล้วเกินกวา่ ๒๗ ชวั่ โมง จ�ำเปน็ ตอ้ งใชว้ ธิ ี (hybridoma technique) การขยายพันธุ์ คุมก�ำเนิดเพิ่มเติม ส�ำหรับช่วง ๑๔ วันถดั ไป จุลนิ ทรีย์ในตวั อ่อนหรือในสตั ว์ หรือผลติ ภัณฑ์ ให้ใชย้ าตามปรกต.ิ (อ. mini pill). ที่ได้จากการสังเคราะห์ซึ่งการตรวจสอบ ยาเคมีบำ� บัด ดู ยาตา้ นมะเร็ง. ความปลอดภัยและประสิทธิภาพ ความแรง ต้องอาศัยกระบวนการทางชวี ภาพ เช่น วคั ซีน เซรมุ่ แกพ้ ษิ ง.ู กระทรวงสาธารณสขุ 365

ยาชวี วัตถุคลา้ ยคลงึ ยาชวี วัตถุคล้ายคลึง น. ยาชวี วตั ถุทม่ี กี ารพิสจู น์ ยาต้านไวรสั น. ยาทม่ี ีฤทธ์ยิ บั ย้ังการเจรญิ และ เปรียบเทียบกับผลิตภัณฑ์ชีววัตถุอ้างอิง การแพร่พันธุ์ของไวรัส โดยยับย้ังการสร้าง ว่ามีลักษณะคล้ายคลึงกันในแง่คุณภาพ โปรตีนของไวรัส ยับยั้งการจ�ำลองหน่วย ความปลอดภัย และประสิทธิผล. [อ. bio- พันธุกรรมของไวรัส ยับยั้งการเข้าสู่ตัวให้ similars หรือ similar biotherapeutic อาศัย เป็นต้น ใช้บ�ำบัดโรคท่ีมีสาเหตุจาก product (SBP)]. ไวรัส เช่น โรคเริม เอดส์ ตับอักเสบ ไข้หวัดใหญ.่ (อ. antiviral). ยาชีววตั ถเุ พอ่ื การรกั ษา น. ยาชีววัตถทุ ี่มีข้อบ่งใช้ ส�ำหรับการรกั ษาโรคของมนษุ ย์. ยาต้านเอชไอวี น. กลุ่มยาที่ออกฤทธ์ิยับย้ัง การแพรพ่ นั ธุ์ ท�ำให้เชอ้ื ไวรสั เอดสล์ ดน้อยลงได้ ยาชวี วตั ถอุ า้ งองิ ดู ผลิตภัณฑช์ ีววตั ถุอา้ งอิง. และช่วยป้องกันไม่ให้เชื้อไวรัสเข้าไปท�ำลาย ยาใช้เฉพาะท่ี (กฎ) น. ยาแผนปัจจุบันหรือ เชอ้ื เมด็ เลอื ดขาวชนดิ ที-เซลล.์ [อ. antiretroviral therapy (ART)]. ยาแผนโบราณทม่ี งุ่ หมายใช้เฉพาะทีก่ บั หู ตา จมูก ปาก ทวารหนัก ช่องคลอด หรือ ยาเตรียมจากสมุนไพร (พท.) น. ผลิตภัณฑ์ ทอ่ ปสั สาวะ. ส�ำเร็จรูปจากสมุนไพรซ่ึงอาจรวมถึงวัตถุดิบ ยาใช้ภายนอก (กฎ) น. ยาแผนปัจจุบันหรือ สมุนไพรท่บี ดเปน็ ผงหรอื สารสกัดสารละลาย ยาแผนโบราณที่มุ่งหมายส�ำหรับใช้ภายนอก แอลกอฮอล์ (ทิงเจอร)์ และนำ�้ มนั จากวตั ถุดิบ ท้ังน้ี ไม่รวมถงึ ยาใชเ้ ฉพาะท.ี่ สมุนไพรซึ่งเตรียมโดยการสกัด การแยก ยาซัลฟา น. ยาท่ีมีธาตุก�ำมะถันเป็นองค์ ล�ำดับส่วน การท�ำให้บริสุทธ์ิ การท�ำให้เข้มข้น ประกอบ ใช้ในการรักษาโรคท่ีเกิดจากเช้ือ หรือกรรมวิธีทางกายภาพหรือชีวภาพอ่ืน ๆ แบคทีเรีย. (อ. sulfa drug). นอกจากนี้ยังอาจรวมถึงยาเตรียมท่ีได้จาก ยาต้านจุลชีพ น. ยาท�ำลายหรือยับยั้ง การแช่หรืออุ่นวัตถุดิบสมุนไพรให้ร้อน การเจริญการเติบโตของเช้ือจุลชีพท่ีท�ำให้ ในเคร่ืองดื่มท่ีมีแอลกอฮอล์ น้�ำผึ้ง หรือ เกดิ การติดเชือ้ ในมนุษย์. (อ. antimicrobial ในสารอืน่ ๆ. (อ. herbal preparation). agent). ยาต้านมะเร็ง น. ยาป้องกันการแพร่กระจาย ยาเตรียมเฉพาะคราว น. ยาท่ีเตรียมข้ึนใน ของเซลลม์ ะเร็ง หรือเพ่ือรักษามะเรง็ โดยตรง โรงพยาบาลหรือร้านยาตามใบส่ังแพทย์ เช่น ให้ยาก่อนการผ่าตัดเพ่ือลดขนาด มุ่งหมายเพื่อใช้กับผู้ป่วยเฉพาะราย เป็นการ ก้อนมะเร็ง หรือให้ยาหลงั การผ่าตดั . เตรียมยาจ�ำนวนน้อยและขั้นตอนการเตรียม ไม่เป็นไปตามสูตรมาตรฐานในเภสัชต�ำรับ เหตุผลหลักในการเตรียมเน่ืองจากต้องการ ใช้ยาเฉพาะกรณีส�ำหรับผู้ป่วยบางราย หรือบางกลุ่ม. (อ. extemporaneous preparation). 366 พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ยาแผนไทยประยุกต์ ยาท�ำลายเชื้อ น. สารเคมีที่ใช้ท�ำลายเช้ือบน วงการแพทย์อย่างมาก เช่น เพนิซิลลิน เครอ่ื งมอื หรอื พนื้ ผวิ ของวัตถตุ า่ ง ๆ. สเตร็ปโทไมซิน. (อ. antibiotic). ยานพาหนะ (กฎ) น. ยานพาหนะของสถานพยาบาล ยาปลอม (กฎ) น. ๑. ยาหรอื วัตถุทที่ ำ� เทยี มท้ังหมด หรือท่ีสถานพยาบาลว่าจ้างหรือจัดหามา หรือแต่บางส่วนว่าเป็นยาแท้. ๒. ยาท่ีแสดง เพ่ือขนสง่ ผู้ปว่ ยไมว่ ่าจะเปน็ การขนส่งโดยทางบก ชื่อว่าเป็นยาอ่ืนหรือแสดงเดือนปีท่ียาสิ้นอายุ ทางน�้ำ หรือทางอากาศ เป็นความหมาย ซ่ึงมิใช่ความจริง. ๓. ยาท่ีแสดงช่ือหรือ ตามประกาศกระทรวงสาธารณสขุ ฉบบั ที่ ๘ เคร่ืองหมายของผู้ผลิตหรือที่ตั้งสถานท่ีผลิตยา (พ.ศ. ๒๕๔๕) เร่ือง มาตรฐานการส่งต่อผู้ปว่ ย. ซึ่งมิใช่ความจริง. ๔. ยาท่ีแสดงว่าเป็นยา ตามต�ำรับยาท่ีขึ้นทะเบียนไว้ซึ่งมิใช่ความจริง. ย่านาง (พท.) น. พืชที่มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า ๕. ยาท่ีผลิตขึ้นไม่ถูกต้องตามมาตรฐาน Tiliacora triandra (Colebr.) Diels ในวงศ์ ถึงขนาดที่ปริมาณหรือความแรงของสารออกฤทธิ์ Menispermaceae เป็นไม้เถา ใช้ต้มหน่อไม้ ขาดหรือเกินกว่าร้อยละ ๒๐ จากเกณฑ์ แก้รสขืน่ รากใช้ทํายาได้, เถาวัลยเ์ ขยี ว ก็เรยี ก. ต่�ำสุดหรือสูงสุดซึ่งก�ำหนดไว้ในต�ำรับยา ท่ีขน้ึ ทะเบียนไว้. ยาน้�ำใส น. ยาท่เี ป็นสารละลายใส ซ่ึงเปน็ สารผสม ท่ีมีวัฏภาคเดียว โดยประกอบไปด้วยสาร ยาแผนเดิมประยุกต์ น. ยาจากสมุนไพรทเ่ี ปน็ ไป ท่ีถกู ละลาย ๑ ชนิด หรือมากกวา่ . (อ. solution). ตามองค์ความรู้ดั้งเดิมนอกเหนือจากยาแผนไทย เช่น ยาตามศาสตร์การแพทย์แผนจีนที่มี ยาบรรจุเสร็จ (กฎ) น. ยาแผนปัจจุบันหรือ การพัฒนารูปแบบ สูตรตำ� รบั กรรมวธิ กี ารผลติ ยาแผนโบราณที่ได้ผลิตขึ้นเสร็จในรูปต่าง ๆ หรือการใช้ท่ีแตกต่างนอกเหนือจากยาแผนไทย ทางเภสัชกรรม ซึ่งบรรจุในภาชนะหรือหีบห่อ ท่ีเข้าตามหลักเกณฑ์ท่ีรับข้ึนทะเบียนเป็น ทป่ี ดิ หรือผนกึ ไว้ และมฉี ลากครบถว้ น. ตำ� รับยาแผนโบราณทั่วไป. ยาไบโอเทค น. ยาชวี วตั ถุเพือ่ การรักษาทผี่ ลิต ยาแผนไทย (กฎ) น. ยาที่ได้จากสมุนไพร โดยเทคโนโลยีชีวภาพ ได้แก่ ยาโปรตีนท่ีใช้ โดยตรงหรือท่ีได้จากการผสม ปรุง หรือ ในการรักษาโรคของมนุษย์. (อ. biotech แปรสภาพสมุนไพร และให้ความหมายรวมถงึ drug). ยาแผนโบราณตามกฎหมายวา่ ดว้ ยยา. ยาปฏิชีวนะ น. สารที่สกัดได้จากส่ิงมีชีวิต เชื้อ ยาแผนไทยประยุกต์ น. ยาแผนไทยที่มีการพฒั นา รา หรือแบคทีเรียบางชนิด ออกฤทธ์ิยับยั้ง รูปแบบ สตู รตำ� รับ กรรมวธิ กี ารผลิตหรือการใช้ การเจริญเติบโตหรือท�ำลายเชื้อจุลชีพอีก ท่ีแตกต่างนอกเหนือจากยาแผนไทยท่ีเข้า ชนิดหน่ึง สังเคราะห์ได้จากสารเคมีหลาย ตามหลักเกณฑ์ที่รับขึ้นทะเบียนเป็นต�ำรับ ชนิด สามารถยับย้ังการเติบโตหรือฆ่าเช้ือได้ ยาแผนโบราณท่ัวไป. อย่างกว้างขวาง ก่อให้เกิดประโยชน์ใน กระทรวงสาธารณสุข 367

ยาแผนโบราณ ยาแผนโบราณ (กฎ) น. ยาท่ีมุ่งหมายส�ำหรับ จากรังไข่ ยาเม็ดคุมก�ำเนิดแต่ละชนิดจะมี ใช้ในการประกอบโรคศิลปะแผนโบราณ ส่วนประกอบที่ต่างกัน ท�ำหน้าท่ีขัดขวาง หรือการบ�ำบัดโรคสัตว์ ซึ่งอยู่ในต�ำรายา การตกไข่และท�ำให้ไข่ไม่สามารถฝังตัวลง แผนโบราณท่ีรัฐมนตรีว่าการกระทรวง ในผนังมดลูกได้ ยาเม็ดคุมก�ำเนิดมีความ สาธารณสุขประกาศ หรือยาท่ีรัฐมนตรี น่าเชื่อถือสูงหากใช้อย่างถูกต้อง หญิงอายุเกิน ว่าการกระทรวงสาธารณสุขประกาศเป็น ๓๕ ปีที่สูบบุหรี่ไม่ควรใช้ยาเม็ดคุมก�ำเนิด ยาแผนโบราณ หรือยาท่ีได้รับอนุญาต รวมทั้งผู้หญิงที่มีปัญหาเส้นเลือดอุดตัน ให้ขึน้ ทะเบียนต�ำรับยาเป็นยาแผนโบราณ. มะเร็งเต้านม โรคหัวใจหรือโรคร้ายแรง ทางตับ. ยาแผนปัจจุบัน (กฎ) น. ยาที่มุ่งหมาย ยาเม็ดเค้ียวก่อนกลืน น. ยาเม็ดท่ีออกแบบ ส�ำหรับใช้ในการประกอบวิชาชีพเวชกรรม ให้เคี้ยวเม็ดยาให้ละเอียดก่อนกลืน เหมาะ การประกอบโรคศิลปะแผนปัจจุบัน หรือ ส�ำหรบั ผู้ท่ีกลนื ยาเม็ดไดล้ �ำบาก เชน่ ผู้สงู อายุ การบ�ำบดั โรคสัตว์. เด็กเล็ก มักใช้แมนนิทอล (mannitol) เป็นสารแต่งรสหวาน เพราะช่วยให้รู้สึกเย็น ยาฝังคมุ ก�ำเนดิ น. ยาท่ีประกอบดว้ ยฮอร์โมน ในปากและชุ่มคอ ตัวอย่างกลุ่มยาท่ีนิยม โพรเจสโทเจนสังเคราะห์ ใช้โดยการสอดเข้า เตรียมในรูปแบบน้ี เช่น ยาลดกรด วิตามิน ใต้ทอ้ งแขนของผู้หญิงเป็นระยะเวลา ๓-๕ ปี รวมส�ำหรบั เด็ก. (อ. chewable tablet). ข้นึ อยกู่ บั ชนิดทใ่ี ช้ โดยแพทย์จะเปน็ ผฝู้ งั ตัวยา ยาเม็ดตอกอัด น. ยาเม็ดทีเ่ ตรยี มโดยใชแ้ รงตอกอดั ยาฝังคุมก�ำเนิดท�ำงานโดยป้องกันการตกไข่ เพ่ือทําให้ผงยาท่ีอยู่ระหว่างสากและเบ้าของ และส่งผลต่อการสร้างเมือกบริเวณปากมดลูก เคร่ืองตอกยาเม็ดเกาะตัวกันเป็นเม็ด ยาเม็ด ท�ำให้เช้ืออสุจิไม่สามารถเข้าถึงมดลูกและ ตอกอัดมีส่วนประกอบหลัก เช่น ตัวยาสําคัญ ท่อรงั ไขไ่ ด้ ยาฝงั คมุ กำ� เนิดเปน็ วธิ ีการคมุ กำ� เนิด สารเพม่ิ ปริมาณ สารยดึ เกาะ สารชว่ ยแตกตวั ทีเ่ ชื่อถอื ได้.  สารหล่อลน่ื . (อ. compressed tablet). ยาเม็ดแตกตัวในช่องปาก น. ยารูปแบบท่ีมี ยาพฒั นาจากสมนุ ไพร (พท.) น. ยาท่มี ีการพัฒนา การแตกตัวในช่องปากเม่ือสัมผัสกับน้�ำลาย ยารปู แบบ ขนาดใช้ และข้อบ่งใช้ มหี ลักฐาน เมื่อวางยาบนล้ินยาจะแตกตัวภายใน ๖๐ ทางวชิ าการด้านประสทิ ธผิ ลและความปลอดภัย วินาที เหมาะสำ� หรับผทู้ ี่กลนื ยาเมด็ ไดล้ �ำบาก สนบั สนุนอยา่ งเพียงพอ. เชน่ เดก็ และผู้สงู อาย.ุ [อ. orally disintegrating tablets (ODT)]. ยามะเรง็ ดู ยาตา้ นมะเร็ง. ยาเม็ดปลดปล่อยแบบควบคุม น. ยารูปแบบ ยาเมด็ คุมกำ� เนดิ น. ยาท่ปี ระกอบด้วยฮอร์โมน ที่มีอัตราการปลดปล่อยยาคงท่ีด้วยจลนศาสตร์ สังเคราะห์ ๒ ประเภท ได้แก่ เอสโทรเจน และโพรเจสโทเจน ฮอร์โมนท้ัง ๒ ชนิดเป็น ฮอร์โมนสังเคราะห์ท่ีผลิตเลียนแบบฮอร์โมน 368 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ยารักษาวัณโรคแนวที่ ๒ ล�ำดับศูนย์ (zero-order kinetics) ท�ำให้ จากปฏิกิริยาระหว่างสารที่เป็นกรด เช่น ระดบั ยาในเลือดคงท่ตี ลอดระยะเวลา และมี กรดซิทรกิ กรดทารท์ าริก และสารทเ่ี ป็นเบส ช่วงเวลาออกฤทธิ์ยาวนานกว่ายารูปแบบ เช่น โซเดียมไบคาร์บอเนต ทําให้เกิดฟองฟู่ ธรรมดา. (อ. controlled release tablet). ของแกส๊ คารบ์ อนไดออกไซด์ ฟองฟทู่ ่ีเกดิ ข้นึ นี้ ยาเม็ดปลดปล่อยแบบชะลอ น. ยารูปแบบ มีส่วนช่วยเพ่ิมการละลายและการดูดซึมของยา ที่ไม่ถูกปลดปล่อยทันทีเม่ือเข้าสู่ร่างกาย และช่วยกลบรสชาติท่ีไม่ดีของยา ยาเม็ดฟู่ แต่จะปลดปล่อยยาเมื่อเวลาผ่านไประยะหน่ึง ชนิดใช้ภายนอกก็มี. (อ. effervescent tablet). กลไกการปลดปล่อยยาอาจขึ้นกับเวลา ยาระงบั เชอ้ื น. สารเคมีที่ใช้ท�ำลายเช้อื ทผี่ ิวหนงั หรือขึ้นกับการเปล่ียนแปลงของสิ่งแวดล้อม และสว่ นตา่ ง ๆ ของร่างกาย. ในทางเดินอาหาร เช่น ความเป็นกรด-เบส ยารักษาวณั โรค น. ยาปฏิชีวนะท่มี ีผลในการฆ่า ของน้�ำย่อยทางเดินอาหาร การย่อยสลาย แบคทเี รียวณั โรคดว้ ยวธิ ีตา่ ง ๆ กนั เนอื่ งจาก ด้วยเอนไซม์ของแบคทีเรียบริเวณล�ำไส้ใหญ่. แบคทีเรยี วัณโรคตายชา้ . (อ. delayed release tablet). ยาเม็ดปลดปล่อยแบบดัดแปร น. ยารูปแบบ ยารกั ษาวณั โรคแนวท่ี ๑ น. ยาทม่ี ปี ระสิทธภิ าพ ท่ี มี ก า ร ค ว บ คุ ม ก า ร ป ล ด ป ล ่ อ ย ย า ด ้ ว ย ดีทีส่ ุด ดงั นัน้ ถ้าผลการตรวจทดสอบความไว วัตถุประสงค์ต่าง ๆ เช่น ให้มีระดับยาคงที่ ตอ่ ยา [drug susceptibility testing (DST)] ในช่วงระยะเวลาที่นานขึ้น หรือท�ำให้เกิด และการตอบสนองทางคลินิกบ่งชี้ว่าผู้ป่วย การปลดปล่อยยา ณ ต�ำแหน่งท่ีต้องการให้ ยงั ตอบสนองต่อยา ควรเลือกใช้ยากลุ่มนรี้ ว่ ม ยาดูดซึมหรือออกฤทธิ์. (อ. modified ในการรักษา ซึ่งประกอบด้วยยากิน ได้แก่ release tablet). ไอโซไนอะซิด, ไรแฟมพิซิน, ไพราซินาไมด์ [pyrazinamide (Z)], เอแทมบูทอล ยาเม็ดปลดปล่อยแบบทันที น. รูปแบบยา [ethambutol (E)] และสเตร็ปโทไมซิน ทไี่ มม่ ีการควบคุมการปลดปลอ่ ยยา ยาจะถูก [streptomycin (S, Sm)]. ปลดปลอ่ ยทนั ทเี มื่อเข้าสู่ร่างกาย เช่น ยาเมด็ ยาแคปซูล ผู้ใช้ยาสามารถตัด หัก แบ่ง ยารักษาวัณโรคแนวท่ี ๒ น. ยาที่ใช้ในผู้ป่วย บดเม็ดยา หรือแกะเปลือกแคปซูลเอาผงยา วัณโรคด้ือยาหลายขนาน (MDR) ท่ดี ้ือต่อยา ท่ีอยู่ภายในมาใช้ได้ตามต้องการ แม้ว่า ไอโซไนอะซิดและไรแฟมพิซิน และมีผลการ อาจพบปัญหาด้านความแปรปรวนของขนาดยา ทดสอบความไวของเชื้อต่อยารักษาวัณโรค หลังจากหักเม็ดอยู่บ้าง แต่ก็ไม่ถึงข้ันท�ำให้ แนวที่ ๒ ประกอบด้วยยาดงั ต่อไปน้ี ๑. ยากิน เกิดอันตรายต่อผู้ป่วย. (อ. immediate ได้แก่ เลโวฟล็อกซาซิน [levofloxacin release tablet). (Lfx)], เอทิโอนาไมด์ [ethionamide (Eto)], โพรทิโอนาไมด์ [prothionamide (Pto)], ยาเม็ดฟู่ น. ยาเม็ดทเ่ี กดิ ฟองฟูเ่ มอื่ สมั ผัสกับน�้ำ พาราแอมโิ นซาลไิ ซลกิ แอซดิ [para-amino- กระทรวงสาธารณสุข 369

ยารกั ษาวณั โรคมคี ุณภาพ salicylic acid (PAS, P)], ไซโคลเซอรีน ยาวัณโรคแนวท่ี ๑ น. ยาที่จ�ำเปน็ ในการรกั ษา [cycloserine (Cs)], โอฟล็อกซาซิน [ofloxacin: ผปู้ ่วยวัณโรครายใหม่ที่พบเชอ้ื ในเสมหะ เชน่ (O, Ofx)] ๒. ยาฉีด ได้แก่ เซพรีโอไมซิน ไอโซไนอะซิด ไรแฟมพิซิน ไพราซินาไมด์ [cepreomycin (Cm)], คานาไมซิน [kana- อแี ทมบทู อล สเตรป็ โทไมซิน. mycin (Km, K)], แอมิคาซิน [amikacin (Am)]. ยาสมุนไพร (พท.) (กฎ) น. ยาท่ีได้จาก ยารักษาวณั โรคมคี ณุ ภาพ น. ยารกั ษาวัณโรค พฤกษชาติ สัตว์ หรือแร่ ซึ่งมิได้ผสม ปรุง ที่มีความเหมาะสมจะน�ำไปใช้ในการรักษา หรือแปรสภาพ. โรคได้ และมีลักษณะกายภาพภายนอก ของยาไม่แตกหกั ร้าว เยม้ิ เปล่ยี นสีตกตะกอน ยาสลบ น. ยาท่ีใช้เพ่ือท�ำให้ผู้ป่วยหมดสติ เป็นต้น เพ่ือเป็นข้อมูลสนับสนุนว่ามีการจัด ด้วยการฉีดยาเข้าสู่เส้นเลือดหรือดมยา เก็บตามมาตรฐาน. ในรูปแบบแก๊ส เพื่อให้ผู้ป่วยไม่รู้สึกตัว ในระหวา่ งท�ำการรักษา. ยาลดกรด น. ยาท่ีช่วยปรับสภาพความเป็น ยาสามญั น. ผลิตภัณฑย์ าท่รี ัฐก�ำหนดตามหลกั กรดภายในกระเพาะอาหารให้มีความเป็น วิชาการวา่ ประกอบดว้ ยตัวยาสำ� คัญ รปู แบบ กลางมากข้ึน เน่ืองจากกระเพาะอาหาร ยา และขนาดความแรงของตัวยาส�ำคัญ หลัง่ กรดมากเกินไป โดยใช้รักษาโรคกรดไหลยอ้ น เหมือนกับผลิตภัณฑ์ยาต้นแบบ และผ่าน บรรเทาอาการอาหารไม่ย่อย จุกแน่นล้ินปี่ การประเมินคุณภาพความปลอดภัยและ แสบร้อนกลางทรวงอกจากกรดเกินใน ประสิทธิผลตามข้อบ่งใช้ ผ่านการรับรอง กระเพาะอาหาร แผลในกระเพาะอาหาร และ จากส�ำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา โรคกระเพาะอาหารอักเสบ โดยออกฤทธ์ิไว ตามมาตรฐานหลักวิชาการระดับสากลว่า ในช่วงระยะเวลาส้ัน ๆ. (อ. antacid). ให้ผลการรักษาที่เท่าเทียมกับยาต้นแบบ. (อ. generic drug). ยาลดความอว้ น, ยาลดน�้ำหนัก น. ๑. ยาทม่ี ี ข้อบ่งใช้ส�ำหรับรักษาและควบคุมโรคอ้วน. ยาสามญั ประจำ� บา้ น (กฎ) น. ยาแผนปัจจบุ นั ๒. ยาที่ใช้ลดน�้ำหนักให้อยู่ในเกณฑ์ปรกติ หรือยาแผนโบราณท่ีรัฐมนตรีประกาศเป็น ส�ำหรับผู้ป่วยโรคอ้วนเพื่อลดปัญหาท่ีอาจ ยาสามญั ประจ�ำบ้าน. เกดิ ข้ึนจากโรคแทรกซอ้ นอื่น ๆ เช่น โรคเบาหวาน โรคหวั ใจและหลอดเลือด นว่ิ ในถุงน้�ำดี ภาวะ ยาเสพติด น. ยาหรือสารเคมีซง่ึ เมอ่ื เสพหรือฉีด ไขมันผิดปรกติ โรคไขมนั ในเลอื ดสงู โรคเกาต์ เข้าสู่ร่างกายติดต่อกันชั่วระยะเวลาหนึ่งก็จะติด ข้อเส่ือม นอนกรน รวมท้ังภาวะท่ีมีปัญหา ก่อให้เกิดพิษเรื้อรัง ท�ำให้ร่างกายและจิตใจ ทางสังคมและจิตใจ. (อ. diet pill หรือ เสอ่ื มโทรม เชน่ ฝิ่น กัญชา เฮโรอีน ยานอนหลับ weight loss drug). สรุ า. 370 พจนานกุ รมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ย่ำ� ขาง ยาเสพติดให้โทษ (กฎ) น. สารเคมีหรือวัตถุ ยาอมใตล้ ิน้ น. ยาเมด็ ทม่ี ีวธิ ีการใช้ยาโดยการอม ชนิดใด ๆ ซ่ึงเมื่อเสพเข้าสู่ร่างกายไม่ว่าจะ ใต้ล้ิน เพื่อให้ยาดูดซึมทางเส้นเลือดใต้ล้ิน โดยกิน ดม สูบ ฉีด หรือด้วยประการใด ๆ ป้องกันยาถูกท�ำลายที่ตับก่อนไปออกฤทธิ์ แล้วท�ำให้เกิดผลต่อร่างกายและจิตใจใน และท�ำให้ยาออกฤทธิ์เร็ว พบในยาที่ใช้ใน ลักษณะส�ำคัญ เช่น ต้องเพิ่มขนาดการเสพข้ึน การรักษาอาการเจ็บหน้าอกจากหัวใจขาดเลือด. เป็นล�ำดับ มีอาการถอนยาเม่ือขาดยา มีความ (อ. sublingual tablet). ต้องการเสพท้ังทางร่างกายและจิตใจอย่าง รุนแรงตลอดเวลา และสขุ ภาพโดยทั่วไปจะทรดุ ยาอันตราย (กฎ) น. ยาแผนปัจจุบันหรือ โทรมลง กับใหร้ วมตลอดถึงพืชหรอื ส่วนของพืชท่ี ยาแผนโบราณที่รัฐมนตรีประกาศเป็น เป็นหรือให้ผลผลิตเป็นยาเสพติดให้โทษ หรือ ยาอันตราย. อาจใช้ผลิตเป็นยาเสพติดให้โทษและสารเคมี ที่ใช้ในการผลิตยาเสพติดให้โทษด้วย ท้ังนี้ ยาเออร์กอต น. โรคของธญั พชื ที่เกิดจากเชอื้ รา ตามท่ีรัฐมนตรีประกาศในราชกิจจานุเบกษา กลุ่มคลาวิเซป (Claviceps) หรือสารท่ีได้ แต่ไม่หมายความถึงยาสามัญประจ�ำบ้านบาง จากเช้ือราซึ่งสามารถน�ำไปรักษาโรคได้. (อ. ต�ำรับตามกฎหมายว่าด้วยยาท่ีมียาเสพติด ergot). ใหโ้ ทษผสมอย.ู่ ยาแอนตฮิ สิ ทามีน ดู ยาแกแ้ พ.้ ยาเสียสาว น. ยาท่ีมีผลออกฤทธ์ิกระตุ้น ยาแอสไพริน น. ยาในกลุ่มยาต้านการอักเสบ ระบบประสาท ท�ำให้รู้สึกต่ืนตัว รู้สึกสนุก อยากมีเพศสัมพันธ์ด้วย. [อ. gamma- ที่ไม่ใช่สเตียรอยด์ และมีฤทธ์ิแบบเดียวกับ hydroxybutyric (GHB)]. ยาตวั อืน่ ๆ ในกลุ่มเดยี วกันน้ี โดยนิยมนำ� มาใช้ เป็นยาลดไข้ แก้อาการปวด บรรเทาอาการ ยาหลอก น. ยาหรือสารใด ๆ ทผ่ี ลติ หรือท�ำขน้ึ อักเสบ และป้องกันภาวะแทรกซ้อน เพื่อให้มีรูปร่าง ลักษณะ คล้ายกับยาจริง ที่เกิดจากการอุดตันของหลอดเลือด เช่น ที่ต้องการศึกษาฤทธิ์การรักษา แต่ยาหลอก เส้นเลือดสมองอุดตัน เส้นเลือดหัวใจอุดตัน จะไม่มีสารออกฤทธ์ิเหมือนกับยาจริงท่ีต้องการ และเส้นเลอื ดทีข่ าอดุ ตนั . ศึกษา. (อ. placebo). ย�่ำขาง (พบ.) น. วิธีการรักษารูปแบบหนึ่ง ของหมอพื้นบ้านภาคเหนือ ใช้ความร้อน ยาใหม่ น. ผลิตภัณฑ์ยาที่ได้รับการอนุมัติข้ึน ในการรักษาและแรงกดจากเท้า เพ่ือคลายเส้น ทะเบียนต�ำรับยาจากส�ำนักงานคณะกรรมการ และบรรเทาอาการปวด สว่ นมากใชใ้ นการรักษา อาหารและยาโดยอาศัยข้อมูลการศึกษาวิจัย กลุ่มอาการปวดกล้ามเน้ือ ปวดเอ็น ปวดข้อ เชิงประจักษ์ โดยเฉพาะการทดลองในสัตว์ โรคกระดกู อมั พฤกษ์ อัมพาต โดยใชเ้ ท้าจมุ่ และในคน และมักได้รับการอนุมัติให้ น�้ำยา (น้�ำมันไพลหรือน้�ำมันงา) เหยียบลง วางจ�ำหน่ายในตลาดเป็นรายแรกในประเทศ, บนขางที่เผาไฟจนร้อนแดง พร้อมกับ ยาตน้ แบบ กว็ า่ . กระทรวงสาธารณสขุ 371

ยนี บริกรรมคาถาดับพิษไฟและก�ำกับความร้อน ยทุ ธศาสตร์ น. การวางแผนส�ำคัญ ๆ ท่ีนำ� ไปสู่ ของเท้า แล้วน�ำไปเหยียบลงบนร่างกาย การปฏิบัติการ เพื่อความส�ำเร็จหรือเพ่ือ หรืออวยั วะส่วนทีต่ อ้ งการรกั ษาของผู้ป่วย. บรรลุเป้าหมายที่ต้ังไว้ให้ดีที่สุด เร็วที่สุด ยีน น. หน่วยพันธุกรรมท่ีควบคุมลักษณะ มีประสิทธิภาพ และประสิทธผิ ลสูงสุด ภายใต้ ทางพันธุกรรมของสิ่งมีชีวิตและถ่ายทอด การวิเคราะห์ปัจจัยด้านสภาพแวดล้อม จากรนุ่ หน่งึ ไปยงั อกี รนุ่ หนงึ่ . (อ. gene). ท่ีเหมาะสม กรอบ ระยะเวลา วิธีการ และ ยีสต์ น. รากลุ่มหน่ึงท่ีส่วนใหญ่เป็นเซลล์เด่ียว ทรัพยากรท่ีเหมาะสม อาจเป็นส่ิงท่ีเราเลือก มีรูปร่างหลายแบบ เช่น รูปร่างกลม รี ท�ำเพียงบางเรื่อง แต่จะส่งผลให้เกิดการ สามเหล่ียม ส่วนใหญ่มีการสืบพันธุ์แบบ เปล่ียนแปลงในภาพรวมหรือบรรลุเป้าหมาย ไม่อาศัยเพศโดยวิธีการแตกหน่อ พบทั่วไป ท่ีตั้งไว้ได้อย่างรวดเร็วคุ้มค่าและยั่งยืน. ในธรรมชาติ ในดิน น�ำ้ สว่ นต่าง ๆ ของพืช (อ. strategic). แหล่งท่ีมีน้�ำตาลความเข้มข้นสูง เช่น น�้ำผลไม้ท่ีมีรสหวาน ยีสต์ท่ีมีอยู่ตาม ยุทธศาสตร์ความร่วมมือของประเทศไทยภายใต้ ธรรมชาติมักจะปนลงไปในอาหาร เป็นเหตุ กรอบองค์การอนามัยโลก น. ยุทธศาสตร์ ให้อาหารเนา่ เสยี ได้ยีสตม์ ีท้ังทเี่ ปน็ ประโยชน์ ความร่วมมือระดับประเทศที่เป็นการท�ำงาน และโทษต่ออาหาร มีการน�ำยีสต์มาใช้ ร่วมกันของหน่วยงานองค์กรภาคีหุ้นส่วน ประโยชน์นานมาแล้ว โดยเฉพาะการผลิต จากภาคส่วนต่าง ๆ เร่ิมด�ำเนินการมาต้ังแต่ อาหารที่มีแอลกอฮอล์, ส่าเหล้า ก็ว่า. พ.ศ. ๒๕๔๕ ระยะเวลาด�ำเนนิ การรอบละ ๔ ปี (อ. yeast). ปจั จบุ นั ดำ� เนินงาน ๖ แผนงาน คอื แผนงาน ยืดเส้น ก. ยืดกล้ามเน้ือหลังการนวด, เหยียด โรคไมต่ ดิ ต่อ แผนงานความปลอดภัยบนทอ้ งถนน เส้น กว็ า่ . (อ. stretching). แผนงานสุขภาพของผู้ย้ายถิ่น แผนงาน ยุทธวิธี น. องค์ประกอบย่อยของยุทธศาสตร์ การติดเชื้อด้ือยาต้านจุลชีพ แผนงานการสร้าง หรือเป็นวิธีปฏิบัติตามยุทธศาสตร์การจัดวาง ความเข้มแข็งของงานสุขภาพโลกเพื่อการพัฒนา กระบวนงาน กลอุบาย โดยอาศัยความรู้ สุขภาพในประเทศ และแผนงานการพัฒนา ความช�ำนาญ จากการศึกษาข้อมูลและ ศักยภาพด้านการค้าระหว่างประเทศและ ประเมินสถานการณ์อย่างรอบด้าน ถ้วนถ่ี สขุ ภาพ. [อ. The Royal Thai Government จนมีความเข้าใจในเรื่องน้ัน ๆ อย่างแท้จริง, and the World Health Organization กลยทุ ธ์ ก็วา่ . (อ. tactics). Country Cooperation Strategy (RTG- WHO CCS)]. ยุทธศาสตรค์ วามรว่ มมอื ทางเศรษฐกิจ อิรวด-ี เจ้าพระยา-แม่โขง น. กรอบความร่วมมือ ทางเศรษฐกจิ ระดบั อนุภมู ิภาค ระหวา่ งกมั พชู า ลาว เมยี นมา ไทย และเวยี ดนาม ท่ีใช้ประโยชน์ จากความแข็งแกร่งและความหลากหลาย 372 พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ยูนเิ วอรแ์ ซลอินดเิ คเตอร์ ของประเทศสมาชิก เพื่อส่งเสริมการพัฒนา เข้าด้วยกัน เพ่ือการปฏิรูปเปล่ียนแปลงหรือ อยา่ งสมดุล. [อ. Ayeyawady - Chao Phraya - แก้ไขปัญหาใหญ่ ๆ ของสังคม ประกอบดว้ ย Mekong Economic Cooperation Strategy พลังวชิ าการความรู้ พลงั สงั คมการเคลอื่ นไหว (ACMECS)]. ทางสังคม และพลังการเมืองอ�ำนาจรัฐ. ยทุ ธศาสตรป์ ระชารฐั น. การรวมพลงั ทกุ ภาคส่วน (อ. Triangle that Moves the Mountain ของสังคมทั้งภาครัฐ ภาคประชาชน และ Strategy). ภาคธุรกิจ บนแนวคดิ พนื้ ฐานว่าคนไทยทุกคน ยทุ ธศาสตรส์ ุขภาพดีวิถีชวี ิตไทย น. ยุทธศาสตร์ คือ ประชาชนของชาติ และหัวใจส�ำคัญ ภายใต้กรอบปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง ของยุทธศาสตร์คือ การเสริมสร้างพลังการมี ในการสร้างสังคมอยู่เย็นเป็นสุขร่วมกัน ส่วนร่วมระหว่างประชาชนเจ้าหน้าที่รัฐ สร้างระบบสุขภาพพอเพียง และน�ำไปสู่การ และรัฐบาล แบ่งเป็น ๒ ยุทธศาสตร์ คือ สร้างสุขภาพดีวิถีชีวิตไทยที่ยึดหลักทางสายกลาง รัฐบาลกับประชาชน โดยรัฐหรือรัฐบาล และความพอเพียง. จะเป็นผู้อ�ำนวยความสะดวกสนับสนุน ยทุ ธศลิ ป์ น.ศิลปะของการขบั เคล่อื นยุทธศาสตร์ และเปิดช่องทางให้ประชาชนหรือภาคเอกชน ให้เกิดการเสริมพลังกัน เช่ือมโยงกับกลยุทธ์ เข้ามามีส่วนร่วมตามกระบวนการประชาธิปไตย และจุดมุ่งหมายสุดท้าย ท่ีจะน�ำไปสู่ เพื่อให้ประชาชนเข้าใจการบริหารงานของ การบรรลุเป้าหมายท่ีตั้งไว้ เปรียบเสมือน รัฐบาลในเรื่องต่าง ๆ และไม่สร้างความขัด สะพานท่ีเช่ือมโยงยุทธศาสตร์และการปฏิบัติ แย้งให้เกิดข้ึนระหว่างประชาชนกับรัฐบาล เขา้ หากัน. (อ. art of strategy). และประชาชนกับเจ้าหน้าที่รัฐ คอื การท�ำงาน ยุวอาสาสมัครสาธารณสุข น. นักเรียนท่ีมี ร่วมกันของประชาชนและเจ้าหน้าท่ีรัฐ จิตอาสาเป็นอาสาสมัครในการดูแลสุขภาพ เพ่ือการพัฒนาอย่างยั่งยืน โดยการสร้าง ของเพื่อนเยาวชนด้วยกันหรือได้รับการคัด เครือข่ายประชารัฐในทุกด้าน ซ่ึงจะเป็น เลอื กจากครู อาจารย์ เพือ่ นในโรงเรียนและได้ ก ล ไ ก ส� ำ คั ญ ที่ เ ชื่ อ ม โ ย ง แ ล ะ เ ส ริ ม ส ร ้ า ง รั บ ก า ร อ บ ร ม ต า ม ห ลั ก สู ต ร ที่ ก ร ะ ท ร ว ง การมีส่วนร่วมของทุกภาคส่วนเข้าด้วยกัน สาธารณสุขกำ� หนด. ให้การบริหารจัดการงบประมาณของรัฐ ยูนิเวอร์แซลอินดิเคเตอร์ น. อินดิเคเตอร์ มีประสิทธิภาพ เกิดความคุ้มค่าและเกิด ท่ีสามารถเปลี่ยนสีได้หลายสีเม่ือพีเอช ประโยชน์สูงสุด ท้ังต่อการพัฒนาประเทศ ของสารละลายเปล่ียนไป เตรียมขึ้นจาก การพัฒนาชุมชนและการพัฒนาสิทธิและ การผสมอนิ ดิเคเตอร์ทเ่ี ลอื กไวห้ ลาย ๆ ชนิด สวัสดิการของรัฐ เพ่ือยกระดับคุณภาพชีวิต เข้าด้วยกัน ใช้บอกพีเอชโดยประมาณของ ประชาชนไม่ให้เกิดปัญหาความเหล่ือมล�้ำ สารละลายโดยวิธีเทียบสีที่ให้ไว้ มีทั้งชนิด ในสงั คม. ท่ที ำ� เปน็ สารละลายและชนิดทท่ี ำ� เปน็ กระดาษ. ยุทธศาสตร์สามเหล่ียมเขย้ือนภูเขา น. การ บูรณาการอ�ำนาจ หรือพลังท้ัง ๓ ภาคส่วน กระทรวงสาธารณสุข 373

ยรู าซลิ ยูราซิล น. สารประกอบอินทรีย์พวกเบสชนิด เยื่อเลือกผ่าน น. เย่ือบาง ๆ ท่ีมีสมบัติยอม หนงึ่ มสี ูตรเคมี C4H4N2O2 พบในอาร์เอน็ เอ. ให้โมเลกุลหรือไอออนของสารบางชนิดผ่าน (อ. uracil). เข้าออกได้ เช่น เยื่อหุ้มเซลล์ เยอื่ หุม้ นวิ เคลียส, เยื่อกง่ึ ซึมผา่ นได้ ก็เรยี ก. (อ. semipermeable ยเู วียอกั เสบ ดู ภาวะม่านตาอกั เสบ. membrane). เยาวชน น. บคุ คลซง่ึ มีอายตุ ้ังแต่ ๑๘ ปีบรบิ รู ณ์ เยื่อหุ้มเซลล์ น. เยื่อหุ้มที่อยู่ชิดกับหนังเซลล์ ถึง ๒๕ ปบี ริบูรณ.์ อาจมีลักษณะเรียบหรือพับไปมา เพื่อขยาย ขนาดเย่ือหุ้มเซลล์เข้าไปในเซลล์ เรียกว่า เย่ือ น. ส่ิงทมี่ ลี กั ษณะเป็นแผน่ บาง ๆ มรี ูขนาด มีโซโซม. เล็กมาก สว่ นมากยอมใหส้ ารซ่งึ มอี นภุ าคเลก็ ๆ เท่านั้นซมึ ผา่ น. เยอ่ื หมุ้ นวิ เคลยี ส น. เย่ือบาง ๆ ที่หุ้มนวิ เคลยี ส มีช่องหรอื รเู ล็ก ๆ อยทู่ ่ัว ๆ ไป ทำ� ให้สารซมึ ผ่าน เยอื่ กึ่งซึมผา่ นได้ ดู เย่ือเลอื กผา่ น. เข้าออกระหวา่ งนิวเคลยี สกบั ไซโทพลาซมึ . เย่ือตาอักเสบ น. การอักเสบของเน้ือเยื่อ เย่ือหุ้มปอด น. อวัยวะในระบบหายใจ บุผิว ช้ันนอกสุดของนัยน์ตาและอยู่ใต้เปลือกตา หนังด้านในของทรวงอกคลุมปอด ท�ำหน้าที่ สาเหตุอาจเกิดจากอาการแพ้สิ่งแปลกปลอม ลดแรงเสียดทาน. (อ. pleura). ที่เข้าสู่นัยน์ตาซึ่งอาจหายไปได้เอง หรือ เกิดจากการติดเชื้อแบคทีเรียหรือไวรัส เยื่อหุ้มสมองอักเสบ น. โรคท่ีเกิดการติดเชื้อ ซ่ึงสามารถเป็นโรคติดต่อโดยมีแมลงเป็นพาหะ ท่ีอาจเกิดจากเช้ือไวรัส เช้ือแบคทีเรีย หรือ ลักษณะอาการคือมีเส้นเลือดฝอยปรากฏชัด เชื้อราบริเวณเยื่อหุ้มท่ีหุ้มรอบสมองและ เป็นสว่ นมากในนยั น์ตา อาจมีการระคายเคอื ง ไขสันหลังจนท�ำให้บริเวณดังกล่าวอักเสบบวม และตาแฉะร่วมดว้ ย, ตาแดง ก็วา่ . ทำ� ให้เกิดอาการอนื่ ๆ ตามมา เชน่ ปวดศีรษะ คอแข็งขยับไม่ได้ และเป็นไข้เยื่อหุ้มสมอง เย่ือบุหัวใจอักเสบ น. การอักเสบที่เกิดขึ้น อักเสบ. (อ. meningitis). กับเยื่อบุภายในหัวใจ (endo cardium) โดยเฉพาะส่วนท่ีบุลิ้นหัวใจ ซึ่งการอักเสบน้ี แยกกัก น. การแยกผู้สัมผัสโรคหรือพาหะ เกิดได้ทั้งจากการติดเช้ือ (เยื่อบุหัวใจอักเสบ ไว้ต่างหากจากผู้อื่นในท่ีเอกเทศ เพ่ือป้องกัน ติดเชื้อ) และการอักเสบโดยไม่มีการติดเชื้อ. มิให้เช้ือโรคแพร่โดยตรงหรือโดยอ้อมไปยัง (อ. endocarditis). ผซู้ ึ่งอาจไดร้ บั เช้อื โรคนน้ั ๆ ได้ จนกว่าจะพน้ ระยะติดต่อของโรค. เยื่อไมอลี ิน น. เยอ่ื บาง ๆ ท่ีลอ้ มรอบแอกซอน เป็นฉนวนไฟฟ้าช่วยท�ำให้กระแสประสาท แยม น. ผลิตภัณฑ์ท่ีใช้ทาหรือป้ายอาหารท่ีมี ผ่านไปได้เรว็ ขนึ้ . (อ. myelin sheath). เน้ือขน้ เหนยี ว ผลิตไดจ้ ากการตม้ ผลไมท้ ้ังผล 374 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ใยอาหาร ผลไม้หั่นช้ิน หรือเน้ือผลไม้บด โดยอาจเติม ใยประสาท น. สว่ นของเซลล์ประสาทท่ียน่ื ออก น�ำ้ ผลไม้หรือน�้ำผลไม้เขม้ ขน้ หรอื ไมก่ ไ็ ด้ และ จากตัวเซลล์ ท�ำหน้าท่ีน�ำกระแสประสาท ใส่น�้ำตาลเพื่อให้เนือ้ ข้นเหนียวขน้ึ . (อ. jam). มี ๒ ชนิดคอื แอกซอนกับเดนไดรต์. โยคะ ๑. น. การออกก�ำลังกายชนิดหนึ่ง เปน็ การฝึก ใยประสาทน�ำออก ดู แอกซอน. เพื่อพัฒนาร่างกาย จิตใจ และจิตวิญญาณ ใยอาหาร ดู เส้นใยอาหาร. เป็นการเตรียมกายใจให้พร้อมเพ่ือเสริมสร้าง สมดุลใหเ้ กิดขนึ้ ท้งั ร่างกายและจติ ใจ. ๒. วธิ ีการ หรือระบบการพัฒนาสรีระ ความคิดจิตใจ และจิตวิญญาณ เป็นการน�ำเอาค�ำสอนใน คั ม ภี ร ์ พ ร ะ เ ว ท ย ์ ข อ ง อิ น เ ดี ย โ บ ร า ณ ม า ประยกุ ต์ใชใ้ นทางปฏบิ ัติ. (อ. yoga). โยคะฟลาย น. การออกก�ำลังกายในรูปแบบ ทผี่ สมผสาน ๕ ศาสตรไ์ ว้ดว้ ยกัน ได้แก่ โยคะ พิลาทีส การเต้น การออกก�ำลังกายท่ีเน้น การสร้างความแข็งแรงและสร้างสัดส่วนที่ สวยงาม (calisthenics) และการแสดงท่ี เหมอื นลอ่ งลอยอย่กู ลางอากาศ (aerial art) เปน็ กฬี าทเี่ หมาะส�ำหรับทุกเพศ ทกุ วยั ไม่วา่ จะผอม หรืออว้ น กส็ ามารถฝึกได้เหมอื นกนั เพราะใช้ผ้าไหมพิเศษ หรือผ้าแฮมมอค (hammock) ท่ีรองรับน้�ำหนักตัวได้ถึง ๑,๐๐๐ กโิ ลกรัม ดว้ ยการขงึ เชอื กทแี่ น่นหนา ท�ำให้ท่วงท่าของการเหินตัวไม่ยากเกินกว่า ความสามารถทแี่ ตล่ ะคนจะทำ� ได้. (อ. yoga fly). กระทรวงสาธารณสขุ 375