พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑ ฉบับ ๑๐๐ ปีการสาธารณสุขไทย โดยกระทรวงสาธารณสุข

คาบ ถ่ายทอดทางสงั คม ขนบธรรมเนยี มประเพณี การท�ำกิจกรรมโดยใช้หลักการปรับเปล่ียน และวฒั นธรรมของสงั คมน้นั ๆ. (อ. sexual พฤติกรรมซ่ึงให้ผู้เข้าค่ายมาพักค้างในสถาน value). ที่ทีจ่ ัดไว้ เช่น ค่ายเยาวชนตน้ กลา้ ค่ายชุมชน. คาบ น. ระยะเวลาทีก่ ดนวดในแต่ละจดุ แบง่ ออก คาร์ดิโอ น. การออกก�ำลงั กายท่ีเนน้ การกระตนุ้ เป็น คาบน้อย คือ การก�ำหนดลมหายใจ ระบบไหลเวียนโลหิต ระบบเผาผลาญ ใหม้ ีระยะเวลาในการกดสน้ั (๑๐-๑๕ วนิ าที) เพื่อเสริมสร้างกล้ามเนื้อหัวใจให้แข็งแรง โดยมากจะใช้กับการนวดแนวเส้นพื้นฐาน การออกก�ำลังกาย เช่น เดิน วิ่ง ว่ายน�้ำ และคาบใหญ่ คือ การกำ� หนดลมหายใจใหม้ ี ปั่นจักรยาน เทนนิส หรือการออกก�ำลังกาย ระยะเวลาในการกดนาน (๓๐-๔๕ วินาที) ชนิดใด ๆ ท่ีท�ำให้หัวใจเต้นร้อยละ ๕๐-๗๕ โดยมากจะใช้ในการเปิดประตูลมและการนวด (หรือมากกว่า) ของอัตราการเต้นสูงสุด, บงั คบั จุดสัญญาณ. (อ. period). การออกกำ� ลังกายแบบแอโรบิก กว็ ่า. ค่าบริการ (กฎ) น. เงนิ ทีผ่ ูร้ บั บรกิ ารจ่ายให้แก่ คารบ์ อนไดออกไซด์ น. ช่อื แกส๊ ชนิดหน่ึง ไม่มสี ี หน่วยบริการในการรับบริการสาธารณสุข มีปรากฏในบรรยากาศ เกิดจากการเผาไหม้ แตล่ ะครั้ง. โดยสมบูรณ์ของธาตุคาร์บอนหรือสารอินทรีย์ เป็นแก๊สหนักกว่าอากาศและไม่ช่วยการเผาไหม้ ค่าบริการผปู้ ่วยใน (กฎ) น. ค่าใช้จา่ ย สนบั สนุน จงึ ใชป้ ระโยชน์ในการดบั เพลงิ ใชใ้ นอตุ สาหกรรม และสง่ เสริมการจัดบริการสาธารณสุข สำ� หรับ เคร่ืองด่ืมอดั ลม เปน็ ต้น. ผมู้ สี ทิ ธิหลกั ประกนั สขุ ภาพแหง่ ชาต.ิ คาร์บอนมอนอกไซด์ น. ช่อื แก๊สชนิดหน่ึง ไมม่ สี ี ค่าประมาณประชากร น. จ�ำนวนประชากร เป็นแก๊สพิษร้ายแรง จุดไฟติดในอากาศ ท่ีค�ำนวณได้จากสูตรต่าง ๆ ซ่ึงไม่ใช่จ�ำนวน ให้เปลวสีน�้ำเงินอ่อน เกิดจากการเผาไหม้ ประชากรท่ีเก็บรวบรวมได้โดยตรงจากทะเบียน ไม่สมบูรณ์ของธาตุคาร์บอน ใช้ประโยชน์ หรือส�ำมะโนในการค�ำนวณค่าสถิติต่าง ๆ เป็นแกส๊ เชื้อเพลิง.  ในรายงานทรัพยากรสาธารณสุขใช้ค่า ประมาณประชากรกลางปี. (อ. population คาร์บาเมต น. ยาก�ำจัดแมลงและศตั รูพืช เปน็ estimate). อันตรายต่อระบบประสาท ระบบภูมิคุ้มกัน และระบบต่อมไร้ท่อ. (อ. carbamate). ค่าป่วยการ น. เงินทีท่ างราชการจ่ายตอบแทน ให้แก่อาสาสมัครสาธารณสุขประจ�ำหมู่บ้าน ค่าเสียโอกาสทางการแพทย์ น. มูลค่าของ อันเกิดจากการปฏิบัติหน้าท่ีของอาสาสมัคร ผลตอบแทนจากกิจกรรมทางการแพทย์ สาธารณสขุ ประจ�ำหม่บู ้าน. ท่ีสูญเสียโอกาสไปในการเลือกท�ำกิจกรรม ทางการแพทย์อย่างหน่ึง. (อ. opportunity คา่ ยปรบั เปลีย่ นพฤติกรรม น. การบำ� บัดรกั ษา cost). 176 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

คีนวั คำ� กล่าวโทษ (กฎ) น. เรอ่ื งที่กรรมการวชิ าชพี การแพทย์ท่ีให้ปฏิบัติการฉุกเฉินตามภาวะ หรือบุคคลอื่นท่ีไม่ใช่ผู้เสียหายได้กล่าวโทษ เงื่อนไขน้ัน เพ่ือการดูแลรักษาผู้ป่วยฉุกเฉิน ตอ่ คณะกรรมการวิชาชีพตามตามพระราชบัญญัติ รวมถึงวิธีบริหารยาตลอดจนก�ำหนดรายการ การประกอบโรคศิลปะ พ.ศ. ๒๕๔๒ ว่ามี และวิธีท�ำหัตถการเพื่อการปฏิบัติการฉุกเฉิน ผู้ประกอบโรคศิลปะกระท�ำความผิดและ แกผ่ ู้ป่วยฉกุ เฉนิ . (อ. medical order). การกล่าวโทษเช่นนั้นได้กล่าวโดยมีเจตนา ค�ำส�ำคัญ น. ค�ำที่ก�ำหนดขึ้นเพื่อเป็นตัวแทน จะทำ� ให้ผู้กระท�ำผดิ ได้รับโทษ. ของเนื้อหาที่ปรากฏในบทความหรือหนังสือ หรือสารสนเทศนั้น ๆ อาจจะแสดงอยู่ในชื่อ ค�ำกลา่ วหา (กฎ) น. เรอ่ื งท่ผี ู้ทไ่ี ดร้ ับความเสียหาย เรอ่ื งหรือบทคัดยอ่ . (อ. keyword). ได้กล่าวหาต่อคณะกรรมการวิชาชีพตาม คิดฆ่าตวั ตาย ก. คิดเกีย่ วกบั การท�ำใหต้ วั เองตาย พระราชบัญญัติการประกอบโรคศิลปะ โดยอาจมีความคิดเกี่ยวกับแผนการกระท�ำ พ.ศ. ๒๕๔๒ ว่ามผี ปู้ ระกอบโรคศลิ ปะกระท�ำ รว่ มดว้ ยแต่ยงั ไม่ไดล้ งมือกระท�ำ. (อ. suicide ความผิดซ่ึงก่อให้เกิดความเสียหายแก่ ideation). ผู้เสียหายและการกล่าวหาเช่นนั้นได้กล่าว โดยมีเจตนาจะทำ� ใหผ้ กู้ ระทำ� ผดิ ได้รับโทษ. ค�ำช้แี จงวารสาร น. ข้อก�ำหนดทเ่ี ป็นแนวทาง ควิ โอเอฟ น. เกณฑ์คุณภาพและผลงานบรกิ าร ในการจัดเตรียมเนื้อหาของบทความก่อน ปฐมภูมิ คือกรอบแนวคิดที่น�ำคุณภาพและ สง่ เร่ืองมาลงตพี ิมพใ์ นวารสาร. ผลลัพธ์ของการให้บริการมาเชื่อมโยงกับ กลไกการเงนิ เปน็ สว่ นหนง่ึ ของการพฒั นาการ ค�ำแนะน�ำ น. ค�ำชี้แจงให้เข้าใจและให้ท�ำตาม กลไกการจ่ายที่สะท้อนถึงสมรรถนะของ เปน็ ล�ำดับขน้ั ตอน เพื่อผูแ้ จง้ การเจบ็ ปว่ ยฉกุ เฉนิ การให้บริการทีบ่ รรลผุ ลตามเป้าหมายทก่ี �ำหนด หรือบุคคลอื่นใดอาจปฏิบัติการฉุกเฉินตามได้. เช่น สามารถควบคุมระดับความรุนแรงของ (อ. suggestion). โรคหรือปัญหาสุขภาพของผู้รับบริการ ลด ภาวะแทรกซอ้ น ท�ำใหค้ รอบคลุมการให้บริการ ค�ำสั่งการแพทย์ น. ค�ำชแี้ จงให้เขา้ ใจและให้ทำ� ดา้ นส่งเสรมิ สุขภาพและป้องกันโรค. [อ. quality ตามเป็นล�ำดบั ขั้นตอน เพอ่ื ใหผ้ ูช้ ว่ ยเวชกรรม and outcome framework (QOF)]. ปฏิบตั กิ ารแพทยต์ าม. คีนวั น. พชื ทม่ี ชี ือ่ วทิ ยาศาสตร์ว่า Chenopodium ค�ำสั่งประจ�ำ น. เอกสารแสดงกฎ นโยบาย quinoa Willd. วงศ์ Chenopodiaceae ระเบียบ และค�ำส่ังในการปฏิบัติการฉุกเฉิน เป็นไม้ล้มลุก ปลูกในแถบเทือกเขาแอนดีส แก่ผู้ป่วยฉุกเฉินสภาวะต่าง ๆ ซ่ึงแพทย์ และกระจายไปทั่วอเมริกาใต้ ใบและล�ำต้น อ�ำนวยการปฏิบัติการฉุกเฉินก�ำหนดไว้ล่วงหน้า กินเป็นผักได้ท้ังสดหรือน�ำไปต้ม เมล็ดเป็น ให้ผู้ช่วยเวชกรรมและผู้ช่วยอ�ำนวยการ อาหารมีโปรตีนสูง ใน ค.ศ. ๒๐๑๓ องคก์ าร ปฏิบัติตาม โดยระบุภาวะเงื่อนไขและค�ำส่ัง อาหารและการเกษตรแห่งสหประชาชาติ (FOA) กระทรวงสาธารณสุข 177

คมี คบี แผล ยกให้เป็นปีแห่งคีนัวเพื่อสนับสนุนการปลูก บริการพยาบาลที่เป็นไปตามมาตรฐานวิชาชีพ และบริโภคพืชน้.ี (อ. quinoa). ปราศจากข้อผิดพลาด และมีผลลัพธ์ที่ดี คีมคีบแผล น. อุปกรณ์การแพทย์ชนิดหนึ่ง ตามหลักวิชาการ ตามความคาดหวังของ ใช้ส�ำหรับคีบอุปกรณ์ท�ำแผล คีบแผล. ผ้ปู ่วย ครอบครวั และผใู้ ชบ้ ริการ. (อ. dressing forceps). คุณภาพของงานตรวจสอบภายใน (กฎ) น. คีเลชัน น. การน�ำศาสตร์การแพทย์ทางเลือก งานตรวจสอบภายในที่มีการปฏิบัติงานท่ี มาใช้ขับสารพิษโลหะหนักออกไปจากร่างกาย เป็นไปตามมาตรฐานและผลการปฏิบัติงาน เช่น สารตะก่ัว สารปรอท สารหนู สารโลหะ สร้างความพึงพอใจให้กับหน่วยรับตรวจ ที่เป็นประโยชน์ต่อร่างกายแต่ไม่อยู่ในต�ำแหน่ง การน�ำระบบการประกันคุณภาพมาใช้กับ ที่ควรจะเปน็ เชน่ ธาตเุ หล็ก ทองแดง สังกะสี งานตรวจสอบภายใน จงึ เป็นวธิ ีการทีจ่ ะทำ� ให้ ซึ่งนอกจากจะก่อให้เกิดการอักเสบในบริเวณ หน่วยงานตรวจสอบภายในของส่วนราชการ ท่สี ะสมแล้ว ยังเป็นตัวการส�ำคัญท่ีเหนี่ยวนำ� มีการพัฒนาคุณภาพให้เป็นไปตามมาตรฐาน ให้เกิดสารอนุมูลอิสระขึ้นในร่างกาย การใช้ การตรวจสอบภายในและจริยธรรมการ คีเลชันบ�ำบัดจึงเป็นทางเลือกหน่ึงที่อาจช่วย ปฏบิ ัติงานตรวจสอบภายในของส่วนราชการ ลดปญั หาและภาวะดงั กลา่ วได.้ (อ. chelation). เพ่ือสร้างความเช่ือม่ันแก่บุคคลท่ัวไปต่อผล การปฏบิ ตั ิงานของผูต้ รวจสอบภายใน. คีเลชันบ�ำบัดดว้ ยสารอีดีทีเอ (พล.) น. การใช้ คุณภาพชีวิต น. ๑. ภาวะความเป็นอยู่ท่ีดี สารเอทิลีนไดแอมีนเททระแอซีติกแอซิด (well being) ทั้งของตนเอง (ด้านร่างกาย [ethylene diamine tetraacetic acid และจิตใจ) และของสังคม ท้ังน้ี ครอบคลุม (EDTA)] ทางหลอดเลือดด�ำเพื่อก�ำจัดสาร ไปถึงความปลอดภัย สิทธิ และเสรีภาพ. โลหะหนักออกจากร่างกาย เพื่อบ�ำบัดภาวะ ๒. ในทางการแพทย์ หมายถึง สภาพรา่ งกาย ผิดปรกติทางสุขภาพท่ีสัมพันธ์กับการสะสม และจิตใจทมี่ ั่นคงแข็งแรง มีความพอใจ สุขใจ และตกค้างของสารโลหะหนักแบบเรื้อรัง. สุขกาย และมีความสงบ. ๓. ความรับรู้หรือ (อ. edta chelation therapy). เข้าใจของปัจเจกบุคคลที่มีต่อสถานภาพชีวิต ของตนเองภายใต้บริบทของระบบวัฒนธรรม คกุ คามทางเพศ ก. ทำ� ให้หวาดกลัวในทางเพศ และค่านิยมและเชื่อมโยงกับจุดมุ่งหมาย ด้วยการแสดงอ�ำนาจด้วยกริยาหรือกริยาให้ ความคาดหวังมาตรฐาน รวมทั้งความสนใจ หวาดกลัว โดยผู้ถูกกระท�ำมิได้ยินยอมต่อ ท่ีมีตอ่ ส่ิงตา่ ง ๆ. (อ. quality of life). การกระท�ำนั้น หรือท�ำให้ผู้ถูกกระท�ำเดือด ร้อนร�ำคาญ ซ่ึงอาจเป็นการกระท�ำผิดวินัย คุณภาพตามการรับรู้ น. คุณภาพท่ีพิจารณา ต่อเพศเดยี วกันหรือตา่ งเพศ. จากการรับรู้ตามความคาดหวังของผู้ใช้บริการ. (อ. perceived quality). คุณภาพการพยาบาล น. คุณลักษณะของ 178 พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

คุมไว้สังเกต คุณภาพตามความสอดคล้องของการปฏิบัติ ในการวจิ ัย. กับมาตรฐาน น. การปฏบิ ัติตามมาตรฐาน คุณภาพและมาตรฐานบริการ น. การรักษา ทางวชิ าชพี ต่าง ๆ ทไ่ี ดก้ ำ� หนดไว.้ (อ. quantity of conformance). ระดับการปฏิบัติงานของเจ้าหน้าที่แต่ละคน ให้มีรูปแบบเดียวกัน มีคุณภาพและ คุณภาพน้�ำบริโภค น. ความเหมาะสม มาตรฐานเดียวกนั เมื่อไปใช้บรกิ ารทใ่ี ด เวลาใด ของคุณภาพน�้ำที่ประชาชนใช้เป็นน้�ำด่ืม กจ็ ะไดม้ าตรฐานบริการเหมือนกัน. โ ด ย พิ จ า ร ณ า จ า ก คุ ณ ลั ก ษ ณ ะ ข อ ง น�้ ำ คุณภาพส่ิงแวดล้อม (กฎ) น. ดุลยภาพ ทางกายภาพ เคมี และชีวภาพ น�้ำที่สะอาด ของธรรมชาติ อันได้แก่ สัตว์ พืช และ ปลอดภัย เหมาะสมที่จะเป็นน�้ำบริโภคต้อง ทรัพยากรธรรมชาติต่าง ๆ และส่ิงที่มนุษย์ ปราศจากสิ่งปนเปื้อนที่อาจท�ำให้เกิดโรคได้ ได้ทำ� ข้ึน ทงั้ น้ี เพอื่ ประโยชน์ตอ่ การดำ� รงชพี คือไม่มีการปนเปื้อนจากเชื้อแบคทีเรีย ไวรัส ของประชาชนและความสมบูรณ์สืบไปของ พยาธติ ่าง ๆ ไม่มสี ารพษิ เจอื ปน หากมแี รธ่ าตุ มนุษยชาติ. หรือสารเคมีปนเปื้อนในน�้ำ ต้องไม่เกินกว่า คุณสมบัตขิ องอาหาร น. ลักษณะทางด้านเคมี ท่ีมาตรฐานของน�้ำบริโภคก�ำหนดไว้ เช่น และฟิสิกส์ของอาหาร เป็นดรรชนีบง่ ช้ปี ริมาณ เกณฑ์คุณภาพน้�ำประปาด่ืมได้ของกรมอนามัย ของวัตถุกันเสียที่ใช้ โดยเฉพาะอย่างย่ิงวัตถุ พ.ศ. ๒๕๕๓. กันเสียท่ีเป็นกรด เพราะวัตถุกันเสียชนิดนี้จะมี ประสทิ ธิภาพสูงสดุ ในรปู ทไ่ี ม่แตกตัว. คุณภาพมาตรฐานของโรงพยาบาลส่งเสริม คุณสมบัติผู้ขอรับการประเมิน น. ลักษณะ สุขภาพต�ำบล น. โรงพยาบาลส่งเสริม เฉพาะของบุคคลท่ีก�ำหนดขึ้นส�ำหรับผู้ขอรับ สุขภาพต�ำบลผ่านเกณฑ์คุณภาพเครือข่าย การประเมิน เช่น หากจะขอประเมินระดับ บรกิ ารปฐมภูมิ (Primary Care Award) และ ช�ำนาญการต้องมีระยะเวลาการด�ำรงต�ำแหน่ง การประเมินตนเองเป็นเครื่องมือให้เกิด ระดับปฏิบัติการมาแล้ว ๖ ปี ส�ำหรับผู้ที่มี กระบวนการเรียนรูแ้ ละการพฒั นาแบบองค์รวม. วฒุ ิปริญญาตรี ๔ ปี สำ� หรบั ผูท้ ม่ี ีวุฒิปรญิ ญาโท และ ๒ ปี ส�ำหรับผ้ทู ีม่ ีวฒุ ปิ รญิ ญาเอก และ คุณภาพและมาตรฐานงานวิจัย น. สงิ่ ทกี่ ําหนด ระดับชำ� นาญการพิเศษ ต้องมีระยะเวลาการ เก่ียวกับคุณลักษณะและคุณภาพท่ีพึงประสงค์ ดำ� รงต�ำแหนง่ ระดบั ช�ำนาญการมาแล้ว ๓ ปี. ท่ีต้องการให้เกิดข้ึนในทุกหน่วยงานวิจัยและ คุมไว้สังเกต ก. ควบคุมดูแลผู้สัมผัสโรคหรือ ระบบวจิ ัยของประเทศ เพอ่ื ใชเ้ ป็นหลกั เทียบ พาหะโดยไม่กักกัน และอาจจะอนุญาตให้ เคียงสําหรับการส่งเสริม พัฒนาคุณภาพ ผา่ นไปในท่ีใด ๆ กไ็ ด้ โดยมีเงอ่ื นไขวา่ เม่อื ไป การวิจัยและการกํากับดูแล การตรวจสอบ ถึงท้องทใ่ี ดทีก่ าํ หนดไว้ ผ้นู น้ั ต้องแสดงตวั ตอ่ การประเมนิ ผล และประกนั คุณภาพการวิจัย ของประเทศ ครอบคลุมข้อกําหนดที่ต้อง ปฏบิ ัตใิ นการวจิ ัยจริยธรรม การวจิ ัยจรรยาบรรณ ท่ีนักวิจัยพึงปฏิบัติ และแนวทางปฏิบัติท่ีดี กระทรวงสาธารณสขุ 179

คขู่ องกลมุ่ ประชากรหลกั เจ้าพนักงานควบคุมโรคติดต่อประจําท้องที่ คู่มือการประเมินเทคโนโลยีด้านสุขภาพ นั้นเพื่อรับการตรวจในทางแพทย์ ป้องกันมิ ส�ำหรับประเทศไทย น. คู่มือท่ีน�ำเสนอ ให้เชื้อโรคแพร่โดยทางตรงหรือทางอ้อมไป แนวทางและมาตรฐานการประเมินความคุ้ม ยงั ผูซ้ ึ่งอาจได้รับเช้อื โรคนน้ั ๆ ได.้ ค่าทางเศรษฐศาสตร์ส�ำหรับประเทศไทย คู่ของกลุ่มประชากรหลัก น. คู่นอนของกลุ่ม พัฒนาโดยโครงการประเมินเทคโนโลยีและ ประชากรหลัก และคู่นอนของผู้ติดเชื้อ. นโยบายด้านสขุ ภาพ เป็นหนว่ ยงานวจิ ยั หน่ึง (อ. partner of key population). ท่ีไม่แสวงหาก�ำไร ภายใต้กระทรวง สาธารณสขุ . คูถเสมหะ (พท.) น. แหล่งก�ำเนิดโรค เป็นหน่ึง คลู ดาวน ์ ก. ออกก�ำลงั กายเพ่ือใหร้ า่ งกายคอ่ ย ๆ ในตวั คุมธาตุน�ำ้ คอื น้ำ� ช่วงลา่ งท้งั หมด เชน่ เปลี่ยนไปสู่สถานะปรกติ ช่วยระบายความ นำ้� ในล�ำไส้ น�ำ้ ปัสสาวะ ในอุจจาระ นำ้� เลอื ด ร้อน ช่วยให้อัตราการเต้นของหัวใจกลับสู่ น�้ำเหลืองช่วงล่าง รวมถึงน้�ำเมือกในช่อง อตั ราปรกติ ปอ้ งกันอาการวงิ เวียนศีรษะ. (อ. คลอด โบราณว่าคูถเสมหะเป็นใหญ่กว่า cool down). ทั้งมวล สขุ ภาพดหี รอื มิดดี ้วยคถู เสมหะ. เคมีบ�ำบัด น. การรักษาโรคด้วยสารเคมี โดย คนู่ อนของชายมเี พศสัมพันธ์กบั ชาย น. ค่นู อน มักใช้ในความหมายว่าเป็นการฆ่าจุลชีพหรือ ที่เปน็ ผู้ชาย นบั เป็นชายมเี พศสัมพันธ์กับชาย. เซลล์มะเร็ง ส่วนในความหมายที่ใช้กันโดย (อ. partner of men who have sex with ท่ัวไปจะหมายถึงการใช้ยาต้านมะเร็งเพ่ือ men). รักษามะเร็ง หรือการใช้ยาเหล่านี้ร่วมกัน เป็นสูตรยาที่ใช้เพื่อฆ่าเซลล์ท่ีต้องการ. (อ. คู่นอนของผู้ใช้สารเสพติดด้วยวิธีการฉีด น. chemotherapy). สามี หรือภรรยา รวมทงั้ ค่นู อนที่ประจ�ำและ ไม่ประจ�ำ. (อ. partner of people who เครอื ข่าย น. ๑. กลุ่มปจั เจกบุคคล องคก์ ร และ inject drug). หน่วยงานต่าง ๆ ท่ีรวมตัวกันโดยปราศจาก ล�ำดับช้ัน ในประเด็นท่ีมีความสนใจหรือ คู่นอนของผตู้ ิดเชือ้ เอชไอวี น. สามหี รอื ภรรยา หว่ งใยร่วมกัน เพ่ือติดตามเรอ่ื งดังกลา่ วอยา่ ง รวมทง้ั คูน่ อนทปี่ ระจ�ำและไมป่ ระจ�ำ ทั้งทีต่ ิด ฉับไวและเป็นระบบภายใต้พันธสัญญาและ เชื้อหรือไม่ติดเชื้อ. (อ. partner of people ความเช่ือใจกัน. ๒. กระบวนการทางสังคม living with HIV). อันเกิดจากการสร้างความสัมพันธ์ระหว่าง บคุ คล กล่มุ องคก์ ร สถาบัน โดยมเี ป้าหมาย คนู่ อนของพนกั งานบริการหญงิ น. สามี รวมทัง้ วัตถุประสงค์ และความต้องการบางอย่าง คู่นอนที่ประจ�ำและไม่ประจ�ำ. (อ. partner ร่วมกัน ร่วมกันด�ำเนินกิจกรรมโดยที่สมาชิก of female sex worker). ของเครือข่ายยังคงความเป็นเอกเทศไม่ขึ้น ตอ่ กนั . (อ. network). 180 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

เครือข่ายบรกิ ารสขุ ภาพ เครอื ข่ายการควบคมุ เครื่องด่มื แอลกอฮอล ์ น. ชุมชนเข้มแขง็ . (อ. community network). กลุ่มองค์กร กลุ่มหน่วยงาน ท่ีร่วมกันขับ เครือข่ายด้านสุขภาพ น. กล่มุ คน กลมุ่ องค์กร เคลื่อนด�ำเนินการในการควบคุมเคร่ืองดื่ม แอลกอฮอล์ ประกอบด้วย องค์กรภาครัฐ กลมุ่ หนว่ ยงาน หรอื กลุ่มเครือข่ายท่ีมีอยูแ่ ลว้ ภาควชิ าการ และภาคประชาสังคม. หรือจัดรวมเป็นกลุ่มเดียวกัน ประเภท เดียวกัน หรือพ้ืนที่เดียวกัน เข้าร่วมเป็น เครือข่ายของกลุ่มบุคคลและองค์กร น. สมาชิกเครือข่ายสุขภาพของชุมชน ซึ่งอาจมี กลุ่มเครือข่ายที่มีอยู่แล้วหรือจัดรวมเป็น ปฏิสัมพันธ์ระหว่างกันเพื่อคัดเลือกบุคคลให้ กลุ่มเดียวกัน ประเภทเดียวกัน หรือพ้ืนที่ เป็นตัวแทนกลุ่ม โดยมีเป้าหมายการด�ำเนิน เดียวกัน เข้าร่วมเป็นสมาชิกเครือข่ายของ กิจกรรมเพ่ือแก้ไขปัญหาสุขภาพของชุมชน ชุมชนซึ่งมีปฏิสัมพันธ์ระหว่างกัน เพ่ือคัด ในแนวทางเดยี วกัน. (อ. health network). เลือกบุคคลให้เป็นตัวแทนกลุ่ม โดยมีเป้า เครือข่ายทางสังคม น. โครงสร้างทางสังคม หมายการด�ำเนินกิจกรรมในการแก้ปัญหา ที่ ส ร ้ า ง ขึ้ น จ า ก ก ลุ ่ ม บุ ค ค ล ห รื อ อ ง ค ์ ก ร สุขภาพของชุมชนในแนวทางเดยี วกนั . ท่ีเชื่อมโยงกัน โดยมีเป้าหมาย วัตถุประสงค์ และความต้องการบางอย่างร่วมกัน ด�ำเนิน เครือข่ายความปลอดภัยด้านอาหารระหว่าง กิจกรรมโดยเปน็ เอกเทศ. ประเทศ น. เครือข่ายสากลของกลุ่ม เครือข่ายนักกฎหมาย น. ผู้ปฏิบัติงานด้าน หน่วยงานความปลอดภัยด้านอาหารแห่งชาติ กฎหมายของทุกส่วนราชการบริหารส่วนกลาง ซ่ึงบริหารโดยความร่วมมือระหว่างองค์การ และส่วนภูมิภาคสังกัดกระทรวงสาธารณสุข อาหารและเกษตรแห่งสหประชาชาติ (FAO) ร่วมเป็นเครือข่ายเพื่อจัดท�ำแผนและร่วมกัน และองค์การอนามัยโลก (WHO) ผ่านทาง ก�ำหนดแนวทางการบังคับใช้กฎหมายท่ี INFOSAN Secretariat มีวัตถุประสงค์หลัก ก ร ะ ท ร ว ง ส า ธ า ร ณ สุ ข รั บ ผิ ด ช อ บ ใ ห ้ มี เพ่ือสนับสนุนการแลกเปล่ียนข่าวสารอย่าง ประสิทธิภาพและพัฒนาบุคลากรผู้ปฏิบัติ รวดเร็วระหว่างอุบัติการณ์ท่ีเก่ียวข้องกับ งานด้านสาธารณสุขไปพร้อมกัน โดยมีการ ความปลอดภัยอาหารระหว่างประเทศสมาชิก ตั้งคณะกรรมการเครือข่ายนักกฎหมาย และเสริมสร้างความเข้มแข็งในการจัดการ ระดับกระทรวงเป็นหลักในการด�ำเนินงาน. อุบัติการณ์ฉุกเฉินด้านอาหารปลอดภัย. เครอื ขา่ ยบริการสขุ ภาพ น. กลุ่มสถานบรกิ าร [อ. The International Food Safety สขุ ภาพภายใน ๔-๘ จังหวัด ของเขตสขุ ภาพ Authorities Network (INFOSAN)]. ท่ีมาเช่ือมโยงกัน ต้ังแต่โรงพยาบาลศูนย์ ลงมาถึงสถานบริการสุขภาพระดับปฐมภูมิ เครือขา่ ยชุมชน น. กล่มุ องค์กร หลายกลุ่มมา รับผิดชอบประชากรท่ีเหมาะสมประมาณ รวมตัวกัน ประสานเชื่อมโยง สร้างความ ๕ ลา้ นคน มีทง้ั สนิ้ ๑๒ เครอื ขา่ ย. สัมพันธ์ ถักทอ สร้างสรรค์กิจกรรมบนพื้น ฐานของความเอ้ืออาทร เกิดพลังในการ ท�ำงานให้บรรลุเป้าหมายทุกองค์กรและให้ กระทรวงสาธารณสุข 181

เครือข่ายประชาสมั พนั ธก์ ระทรวงสาธารณสขุ เครือข่ายประชาสัมพันธ์กระทรวงสาธารณสุข เครือข่ายภาครัฐ น. เครือข่ายท่ีมีบทบาท น. บุคลากรในสังกัดกระทรวงสาธารณสุข สนับสนุนการด�ำเนินงานทั้งด้านวิชาการและ ผู้ปฏิบัติงานด้านการสื่อสารประชาสัมพันธ์ ทรัพยากร ไดแ้ ก่ เจา้ หนา้ ที่จากสถานบริการ และผ่านการอบรมในหลักสูตรด้านการ สุขภาพ (รพ.สต./รพช./รพท/รพศ./สสอ./ ป ร ะ ช า สั ม พั น ธ ์ ข อ ง ส� ำ นั ก ส า ร นิ เ ท ศ สสจ.) และหน่วยงานที่เก่ียวข้อง เช่น ส� ำ นั ก ง า น ป ลั ด ก ร ะ ท ร ว ง ส า ธ า ร ณ สุ ข โรงเรยี น เกษตร พฒั นาชมุ ชน อบต. เทศบาล. ทั้งที่ปฏิบัติงานในส่วนกลาง (ระดับกรม) (อ. government network). และส่วนภูมิภาค (ส�ำนักงานสาธารณสุข จังหวัด โรงพยาบาลศูนย์ โรงพยาบาลท่ัวไป เครือข่ายสุขภาพจิต น. กลุ่มคน กลุ่มองค์กร และโรงพยาบาลชุมชนท่วั ประเทศ). กลุ่มหน่วยงานท่ีร่วมกันด�ำเนินงานสุขภาพ จิต ทง้ั ในรูปแบบจดั บรกิ ารสขุ ภาพจติ พัฒนา เครือข่ายผู้บรหิ ารการพยาบาลแห่งประเทศไทย ข้อมูลสารสนเทศและองค์ความรู้สุขภาพจิต น. เครือขา่ ยผู้บรหิ ารการพยาบาลของประเทศ ตลอดจนถ่ายทอดความรสู้ ขุ ภาพจติ เพ่อื การ ประกอบด้วยผู้บริหาร ๔ ระดับ ได้แก่ เรียนรทู้ งั้ ทางตรงและทางอ้อม. ผู้บรหิ ารการพยาบาลระดับประเทศ ผู้บรหิ าร การพยาบาลระดับเขต ผู้บรหิ ารการพยาบาล เครือขา่ ยหน่วยบรกิ าร น. หน่วยบริการทีร่ วม ระดับจังหวัด และผู้บริหารการพยาบาล ตัวกันโดยมีหน่วยบริการประจ�ำหน่วยหนึ่ง ระดับอ�ำเภอ เพื่อร่วมกันพัฒนาคุณภาพ เป็นแกนกลาง มีหน่วยบริการที่รับการส่งต่อ การพยาบาลในเขตสขุ ภาพ. เป็นหน่วยบรกิ ารปฐมภมู ิ อาจมีหนว่ ยบริการ รว่ ม เพื่อร่วมกันใหบ้ รกิ าร ซ่ึงตอ้ งขน้ึ ทะเบียน เครือข่ายพัฒนาคุณภาพการพยาบาลแห่ง เป็นเครือข่ายหน่วยบริการตามท่ีส�ำนักงาน ประเทศไทย น. เครือข่ายพัฒนาคุณภาพ หลักประกันสุขภาพแหง่ ชาติประกาศ. การพยาบาลที่เชื่อมโยงกันเป็นเครือข่าย บริการที่มีคุณภาพและมาตรฐานสอดคล้อง เครือ่ งกระชบั เต้านม ดู เครือ่ งเสริมเต้านม. กัน ตงั้ แตร่ ะดับเขต ระดับจังหวัด และระดับ เคร่ืองกระตุกหัวใจไฟฟ้า น. อุปกรณ์ หน่วยบริการ โดยมีลักษณะการท�ำงานแบบ ไร้รอยตอ่ ระบบเครอื ข่าย. อิเล็กทรอนิกส์แบบพกพาชนิดหน่ึง สามารถ วินิจฉัยภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะท่ีเป็นอันตราย เครือข่ายภาคประชาชน น. เครือข่ายที่มี ถึงชีวติ คือ ภาวะหวั ใจหอ้ งล่างเตน้ แผ่วระรวั บทบาทส�ำคัญในการบริหารจัดการและ และภาวะหัวใจห้องล่างเต้นเร็วผิดปรกติ ดำ� เนนิ งาน ซง่ึ อาจเป็นกลุ่มบุคคล กลุ่มองคก์ ร ได้โดยอัตโนมัติ และสามารถให้การรักษา หรือกลุ่มเครือข่ายที่มีในชุมชน เช่น คณะ ด้วยการช็อกไฟฟ้ากระตุกหัวใจได้ โดยใช้ กรรมการหมู่บ้าน กลุ่มองค์กรหรือชมรม กระแสไฟฟ้าหยุดรูปแบบการเต้นของหัวใจ สมาคมต่าง ๆ กลุ่มแกนน�ำทางสังคมท่ี ที่ผิดจังหวะ เพื่อเปิดโอกาสให้หัวใจกลับมา สนับสนุนการด�ำเนินงาน. (อ. public sector). เตน้ ใหมใ่ นจงั หวะทถี่ กู ตอ้ ง. 182 พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

เครื่องท�ำเยือกแข็ง เครือ่ งกำ� เนดิ รงั สี น. เครือ่ งหรือระบบอปุ กรณ์ เครือ่ งด่มื แอลกอฮอล์ น. สรุ าตามกฎหมายว่า ท่ีเมื่อให้พลังงานเข้าไปแล้วจะปลดปล่อยรังสี ด้วยสุรา ท้ังน้ี ไม่รวมถึงยา วัตถุออกฤทธ์ิ ออกมา. ต่อจิตและประสาท ยาเสพติดให้โทษตาม กฎหมายวา่ ด้วยการนัน้ . เคร่ืองแกมมาไนฟ์ น. เคร่ืองผ่าตัดด้วยรังสี ศัลยกรรม ใช้รักษาได้หลายโรค เช่น รักษา เคร่ืองตรวจคล่ืนไฟฟ้าหัวใจ น. เคร่ืองตรวจ เน้ืองอกในสมอง ผ่าตัดเส้นเลือดในสมอง ทางการแพทย์อย่างหน่ึงเพื่อดูกิจกรรมทาง การยิงรักษาเส้นเลือดในสมองที่ผิดปรกติ ไฟฟ้าของหัวใจตลอดช่วงระยะเวลาหนึ่ง เชน่ เส้นขอดในสมอง โรคลมชกั โรคปวดหนา้ ด้วยการรับสัญญาณไฟฟ้าผ่านข้ัวไฟฟ้าที่ติด จากเสน้ สมองคู่ที่ ๕. (อ. gamma knife). บนผิวหนังบริเวณหน้าอกและบันทึกหรือ แสดงบนจอภาพด้วยอุปกรณ์ท่ีอยู่ภายนอก เครื่องควบคุมการให้สารละลายทางหลอด ร่างกาย. เลือดด�ำ น. เครือ่ งควบคมุ อตั ราการไหลของ สารน�้ำยาหรืออาหารเข้าสู่ร่างกาย มักให้เข้า เครื่องตรวจน้�ำตาลในเลือดด้วยตนเองชนิด ทางหลอดเลือดด�ำ แต่อาจเข้าทางอื่นได้ พกพา น. เคร่ืองมือส�ำหรับตรวจวัดระดับ ท�ำให้สามารถให้ในปริมาณอัตราเร็วหรือ น้�ำตาลในเลือดด้วยตนเองชนิดพกพา หรือ ความถหี่ ่างทที่ ำ� ไมไ่ ดง้ ่ายด้วยคน หรือใหต้ าม กลูโคสมิเตอร์ โดยทั่วไปใช้เลือดจากการ ตอ้ งการของผ้ปู ว่ ยได้. เจาะเลือดที่ปลายน้ิว แล้วหยดเลือดลงแถบ ทดสอบและอ่านผลท่ีตรวจได้จากหน้าจอ เครอ่ื งชี้วดั น. ตวั แปรมากกวา่ ๑ ตวั ท่ีใชว้ ดั ของเครื่องตรวจวัด. (อ. self monitoring การเปล่ียนแปลง หรอื ตวั ช้วี ดั หลายตัวท่ีใช้วัด blood glucose meter). ส่งิ ใดส่ิงหนึง่ . (อ. indicator). เครื่องตรวจอวัยวะด้วยสนามแม่เหล็กไฟฟ้า เครื่องใช้หรือผลิตภัณฑ์ท่ีใช้เพื่อกายภาพบ�ำบัด ดูที่ เครอื่ งสร้างภาพจากสนามแม่เหลก็ ความ น. เครื่องมือกายภาพบ�ำบัดที่รัฐมนตรี เขม้ สงู . ประกาศตามกฎหมายว่าด้วยการประกอบ โร ค ศิ ล ป ะ ห รื อ เ ค ร่ื อ ง ห รื อ อุ ป ก ร ณ ์ เครื่องท�ำเยอื กแข็ง น. อุปกรณ์แปรรูปอาหาร กายภาพบ�ำบัดท่ีให้พลังงานทางฟิสิกส์ และ ซ่ึงมีลักษณะเปน็ ตู้ หอ้ ง หรอื อุโมงค์ ภายในมี ให้หมายความรวมถึง เครื่องมือที่ใช้ออก อุณหภูมิต�่ำกว่าจุดเยือกแข็งของน้�ำ ท�ำให้น้�ำ ก�ำลงั กาย เพ่อื กอ่ ใหเ้ กิดผลในการบำ� บดั บรรเทา ในอาหารเปล่ียนสถานะเป็นน�้ำแข็ง อาจมี ห รื อ รั ก ษ า อ า ก า ร ผิ ด ป ร ก ติ ข อ ง อ วั ย ว ะ การท�ำงานแบบทีละชุด (batch) หรือแบบ ที่ประกอบขึ้นเป็นระบบการเคลื่อนไหวของ ตอ่ เนอื่ ง หรอื อาจหมายถึงอปุ กรณ์เก็บรกั ษา มนษุ ย์เปน็ สำ� คญั รวมทั้งระบบอนื่ ท่เี ก่ยี วขอ้ ง อาหารเยือกแข็งให้น�้ำแข็งในอาหารคงสภาพ. เช่น ระบบการไหลเวยี นโลหติ ระบบประสาท. (อ. freezer). กระทรวงสาธารณสุข 183

เครือ่ งปฏิกรณ์แบบกะ เครื่องปฏิกรณ์แบบกะ น. เครื่องท�ำปฏิกิริยา ไวรัส เชื้อโรค และแบคทีเรีย รวมไปถึงกลิ่น ที่น�ำสารต้ังต้นท้ังหมดใส่เครื่องท�ำปฏิกิริยา อันไม่พงึ ประสงค์ในบ้าน แก๊สพษิ และมลพิษ ในขั้นตอนแรก จากน้ันปิดเป็นระบบปิด ทมี่ อี นภุ าคเล็กซ่งึ อยู่ในอากาศ. จนกระทั่งปฏิกิริยาเสร็จสิ้น. (อ. batch เคร่ืองมือคัดกรองพัฒนาการ น. เครื่องมือ reactor). ในการคัดกรองพัฒนาการเดก็ ไดแ้ ก่ ๑) คู่มือ เฝ้าระวังและส่งเสริมพัฒนาการเด็กปฐมวัย เครื่องปฏิกรณ์แบบไหลตอ่ เนอ่ื ง น. เครอ่ื งทำ� [developmental surveillance and ปฏิกิริยาที่ป้อนสารต้ังต้นและตัวเร่งปฏิกิริยา promotion manual (DSPM)] ใช้ส�ำหรับ เข้าเครื่องท�ำปฏิกิริยาอย่างต่อเนื่องและ คัดกรองเด็กกลุ่มปรกติ ๒) คู่มือประเมิน ผลิตภณั ฑท์ ่ีไดไ้ หลออกมาที่ทางออก ลักษณะ แ ล ะ ส ่ ง เ ส ริ ม พั ฒ น า ก า ร เ ด็ ก ก ลุ ่ ม เ สี่ ย ง ของเครื่องท�ำปฏิกิริยาแบบน้ีมีทั้งรูปแบบถังกวน [developmental assessment for และแบบทอ่ ไหล. (อ. flow reactor). prevention manual (DAIM)] ใช้ส�ำหรับ คดั กรองเด็กกลุม่ เส่ียง ไดแ้ ก่ เด็กน�ำ้ หนักตัวนอ้ ย เครื่องปรุงโซเดียมต�่ำ น. เครื่องปรุงรสที่ดึง เด็กขาดอากาศเม่ือแรกคลอด (asphyxia) โซเดยี มออกบางสว่ น หรือใช้เกลือโพแทสเซยี ม โดยกระทรวงสาธารณสุขพัฒนาเคร่ืองมือ แทนโซเดียมบางส่วนในการคงรสชาติเค็ม ภายใต้โครงการส่งเสริมพัฒนาการเด็ก ส�ำหรับผู้ที่ต้องการลดการบริโภคโซเดียม เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ แต่ไม่เหมาะกับผู้ป่วยโรคไตบางระยะท่ีไม่ สยามบรมราชกุมารี และประกาศใช้ในโอกาส สามารถขับโพแทสเซียมออกจากร่างกายได้ ฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘. หรือผูป้ ่วยโรคหวั ใจทตี่ ้องกินยารษั าโรคหัวใจ. เครื่องปรงุ รสอาหาร (กฎ)น.สง่ิ ทใี่ ช้ในกระบวนการ เคร่ืองมือคัดกรองโรคซึมเศร้า น. เคร่ืองมือ ปรุงอาหารให้มรี ูปแบบ รสชาติ หรอื กล่นิ รส ส� ำ ห รั บ ก า ร ค ้ น ห า ผู ้ ป ่ ว ย โ ร ค ซึ ม เ ศ ร ้ า ชวนกิน เช่น เกลือ น้�ำปลา น้�ำส้มสายชู ซอส ประกอบด้วย ๒ ขน้ั ตอน คอื ๑) การคัดกรอง รวมทั้งเครือ่ งเทศ สมุนไพร มัสตารด์ . โรคซึมเศร้า (หาผู้ที่มีแนวโน้มจะป่วยโรค ซึมเศร้า) ใช้แบบคัดกรองโรคซึมเศร้าด้วย เครื่องเฝ้าระวังสัญญาณชีพ น. เครื่องมือ ค�ำถาม ๒ ค�ำถาม (2Q) หรือแบบคัดกรอง ที่ใช้ประเมินติดตามอาการเปล่ียนแปลง ภาวะซึมเศร้าและความเส่ียงต่อการฆ่าตัวตาย การท�ำหน้าท่ีด้านสรีรวิทยาท่ีส�ำคัญต่อการมี (DS 8) ๒) การประเมินโรคซึมเศร้า (ซ่ึงจะ ชีวิต มีการตรวจวัด แสดงผล ให้เห็นถึง รวมการประเมินความรุนแรงของอาการและ แนวโน้มการเปล่ียนแปลง ตลอดจนสามารถ การประเมนิ การฆา่ ตวั ตายดว้ ย) ใช้แบบประเมิน ต้ังสัญญาณเตือนเพื่อให้ตอบสนองต่อความ โรคซึมเศร้าด้วย 9Q และแบบประเมินการ ผิดปรกตไิ ดอ้ ยา่ งทนั เวลา. ฆ่าตัวตายดว้ ย 8Q. เคร่ืองฟอกอากาศ น. อุปกรณ์ท่ีช่วยกรองฝุ่น เครื่องมือทันตกรรมช่วยจัดต�ำแหน่งของขา 184 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

เคร่ืองมอื แพทย์เฉพาะทาง กรรไกรล่าง น. เครือ่ งมอื แพทยเ์ ฉพาะทาง วัตถุอื่นใด ที่ผู้ผลิตมุ่งหมายเฉพาะส�ำหรับ ชนิดหนึ่ง ใช้ส�ำหรับรักษาอาการนอนกรน ใช้อย่างหนึ่งอย่างใดดังต่อไปน้ี ไม่ว่าจะใช้ และ/หรอื ภาวะหยุดหายใจขณะหลบั โดยจะ โดยล�ำพัง ใช้ร่วมกัน หรือใช้ประกอบกับ ยึดขากรรไกรบนและล่างเข้าด้วยกัน และ ส่ิงอื่นใด (ก) ประกอบโรคศิลปะ ประกอบ สามารถเลื่อนขากรรไกรล่างไปทางด้านหน้า วิชาชีพเวชกรรม ประกอบวิชาชพี การพยาบาล ขณะนอนหลับ ซึ่งจะท�ำให้ล้ินเลื่อนต�ำแหน่ง และการผดุงครรภ์ ประกอบวชิ าชพี ทันตกรรม ไปทางด้านหน้าด้วย เนื่องจากล้ินยึดติดอยู่ ประกอบวิชาชีพเทคนิคการแพทย์ ประกอบ กับขากรรไกรล่าง ท�ำให้ทางเดินหายใจ วิชาชีพกายภาพบ�ำบัด และประกอบวิชาชีพ บริเวณหลังโคนล้ินเปิดกว้าง นอกจากน้ัน การสัตวแพทย์ตามกฎหมายว่าด้วยการนั้น ยังช่วยกระตุ้นการท�ำงานของกล้ามเน้ือของ หรือประกอบวิชาชีพทางการแพทย์และ ลิ้นมัดต่าง ๆ ท�ำให้มีความตึงตัวเพ่ิมมากข้ึน สาธารณสุขอ่ืนตามที่รัฐมนตรีประกาศก�ำหนด ป้องกันไม่ให้มีการอ้าปากขณะหลับ ซ่ึงอาจ (ข) วินิจฉยั ป้องกัน ตดิ ตาม บำ� บัด บรรเทา จะท�ำให้มีการหย่อนตัวของกล้ามเนื้อล้ินเพิ่ม หรอื รักษาโรคของมนุษยห์ รอื สัตว์ (ค) วินิจฉยั มากข้ึน นอกจากน้ันเคร่ืองมือทันตกรรมยัง ติดตาม บ�ำบัด บรรเทา หรือรักษาการบาด ช่วยท�ำให้กล้ามเนื้อของเพดานอ่อนตึงตัว เจ็บของมนุษย์หรือสัตว์ (ง) ตรวจสอบ และจัดต�ำแหน่งของเพดานอ่อนให้เลื่อนมา ทดแทน แก้ไข ดดั แปลง พยุง ค�้ำ หรอื จนุ ด้าน ทางด้านหน้า ท�ำให้ทางเดินหายใจส่วนบน กายวิภาคหรือกระบวนการทางสรีระของ หลังเพดานอ่อนกว้างข้ึนขณะนอนหลับด้วย. ร่างกายมนุษยห์ รือสัตว์ (จ) ประคับประคอง (อ. mandibular repositioning appliance). หรือช่วยชีวิตมนุษย์หรือสัตว์ (ฉ) คุมก�ำเนิด เคร่ืองมือทันตกรรมช่วยจัดต�ำแหน่งของลิ้น หรือช่วยการเจริญพันธุ์ของมนุษย์หรือสัตว์ น. เคร่ืองมือแพทย์ที่ช่วยยึดล้ินไว้ให้อยู่ใน (ช) ช่วยเหลอื หรอื ชว่ ยชดเชยความทุพพลภาพ ต�ำแหน่งด้านหน้า ไม่ให้ตกลงไปทางด้าน หรือพิการของมนุษย์หรือสัตว์ (ช) ให้ข้อมูล หลังขณะนอนหลับ โดยอาศัยแรงดันที่เป็น จากการตรวจสิ่งส่งตรวจจากร่างกายมนุษย์ ลบในส่วนประกอบดังกล่าว ท�ำให้ทางเดิน หรือสัตว์ เพ่ือวัตถุประสงค์ทางการแพทย์ หายใจบริเวณหลงั โคนล้นิ เปิดกว้าง ไมอ่ ดุ ก้นั หรือการวินิจฉัย (ฌ) ท�ำลายหรือฆ่าเช้ือ ทางเดินหายใจขณะหลับ เหมาะส�ำหรับ ส�ำหรับเครื่องมือแพทย์. ๒. อุปกรณ์หรือ ผ้ทู ่ไี ม่มีฟนั ผู้ปว่ ยท่ีมโี รคเหงอื ก หรอื โรคของ ส่วนประกอบของเครอ่ื งมือ เครอ่ื งใช้ เครอ่ื งกล ข้อต่อขากรรไกร. (อ. tongue retaining ผลติ ภัณฑ์ หรอื วัตถตุ ามข้อ ๑ ๓. เครอ่ื งมือ appliance). เคร่ืองใช้ เครื่องกล ผลิตภัณฑ์ หรือวัตถุอ่ืน เคร่ืองมือแพทย์ น. ๑. เครื่องมือ เคร่ืองใช้ ท่ีรัฐมนตรีประกาศก�ำหนดว่าเป็นเครื่องมือแพทย์ เคร่ืองกล วัตถุ เป็นต้น ท่ีใช้ใส่เข้าไป ผลสัมฤทธิ์ตามความมุ่งหมายของส่ิงที่กล่าวถึง ในร่างกายมนุษย์หรือสัตว์ น�้ำยาที่ใช้ตรวจ ตามกระบวนการทางเภสัชวิทยา วิทยาภมู คิ มุ้ กัน ในห้องปฏบิ ตั ิการ ผลติ ภัณฑ์ ซอฟตแ์ วร์ หรอื หรือปฏิกริ ยิ าเผาผลาญให้เกดิ พลังงานเป็นหลัก. เครื่องมือแพทยเ์ ฉพาะทาง น. เคร่ืองมอื แพทย์ กระทรวงสาธารณสขุ 185

เครอื่ งมอื แพทยต์ อ้ งแจง้ รายละเอยี ด ท่ีมีการควบคุมเป็นพิเศษ มีมาตรฐาน ในระดับการควบคุมที่เข้มงวดน้อยท่ีสุด ในการใช้งาน เครอื่ งมือแพทยป์ ระเภทน้ี เชน่ เคร่ืองมือแพทย์กลุ่มน้ีไม่ต้องมีการออก ชุดน�้ำยาตรวจการติดเชื้อเอชไอวี ชุดตรวจ ประกาศกระทรวงสาธารณสุขเพื่อก�ำหนด น้ำ� ตาลในปัสสาวะ เครอ่ื งมอื ทันตกรรม. ผลิตภัณฑ์ที่จะต้องถูกควบคุมแต่อย่างใด เครอื่ งมอื แพทยต์ อ้ งแจง้ รายละเอยี ด (กฎ) น. แต่ก่อนที่จะน�ำเข้ามาจ�ำหน่ายในประเทศไทย เคร่ืองมือแพทย์ท่ีอยู่ในระดับการควบคุม ได้จะตอ้ งน�ำหนังสอื รับรองการขาย (certificate ทเ่ี ข้มงวดปานกลาง ซึ่งจะต้องมีการออกประกาศ of free sale) ของผลติ ภณั ฑ์ทจี่ ะน�ำเข้าจาก กระทรวงสาธารณสขุ กำ� หนดผลิตภัณฑ์ และ ประเทศผู้ผลิตมาให้เจ้าหน้าท่ีกองควบคุม ข้อก�ำหนดต่าง ๆ ของเครื่องมือแพทย์ที่จะ เครื่องมือแพทย์ ส�ำนักงานคณะกรรมการ ควบคมุ . อาหารและยาตรวจสอบความถูกต้อง และ เครื่องมือแพทย์ต้องมีใบอนุญาต (กฎ) น. เมื่อมีการน�ำเข้าเครื่องมือแพทย์ดังกล่าว เคร่ืองมือแพทย์ท่ีอยู่ในระดับการควบคุม จะต้องแสดงหนังสือรับรองการขายท่ีผ่าน ที่เข้มงวดที่สุด คือ เคร่ืองมือแพทย์ที่ต้อง การตรวจสอบแล้วต่อเจ้าหนา้ ที่ ณ ดา่ นศลุ กากร ได้รับอนุญาตจากส�ำนักงานคณะกรรมการ อย่างไรก็ดีก่อนท่ีจะท�ำการโฆษณาเคร่ืองมือ อาหารและยาก่อนจึงจะสามารถประกอบ แพทย์ท่ัวไป ไม่ว่าจะเป็นกรณีน�ำเข้าจาก ธุรกิจได้ ไม่ว่าจะเปน็ การผลิต การนำ� เข้าจาก ต่างประเทศหรือผลิตในประเทศก็ตาม ต่างประเทศ หรือการขายเคร่ืองมือแพทย์ จะต้องขออนุญาตโฆษณาก่อนด�ำเนินการได้ ก็ตาม ทั้งน้ีจะต้องมีการออกประกาศ ผลิตภัณฑ์ประเภทน้ีได้แก่ เครื่องมือแพทย์ กระทรวงสาธารณสขุ ก�ำหนดประเภท ชนดิ ท้ังหมดท่ีอยู่นอกเหนือจากท้ัง ๒ ประเภท คุณภาพมาตรฐาน และข้อก�ำหนดต่าง ๆ ข้างต้น เช่น เตียงผู้ป่วย เครื่องสลายนิ่ว ผลิตภัณฑ์ประเภทนี้ เช่น ถุงยางอนามัย เครอ่ื งกรอฟนั ผา้ พันแผล. ถุงมือยางส�ำหรับการตรวจโรค ถุงมือยาง เครือ่ งมือแพทยน์ �ำเข้าท่วั ไป (กฎ) น. เคร่อื งมอื ส�ำหรับการศัลยกรรม กระบอกฉีดยาผ่าน แพทย์ที่ไม่จัดเข้าข่ายเคร่ืองมือแพทย์ท่ีต้องมี ผิวหนังปราศจากเชื้อชนิดใช้ได้ครั้งเดียว ใบอนุญาต หรือที่ต้องแจ้งรายการละเอียด กระบอกฉีดยาอินซูลินปราศจากเชื้อชนิด จัดเป็นเคร่ืองมือแพทย์ท่ัวไปท่ีผู้ผลิต ผู้น�ำ ใช้ได้ครั้งเดียว ชุดตรวจการติดเช้ือเอชไอวี เข้าหรือผู้ขาย ไม่ต้องรับใบอนุญาตหรือแจ้ง เพอ่ื การตรวจวินิจฉัย. รายการละเอียด แต่ผู้ประกอบการน�ำเข้า เครอ่ื งมือแพทย์ตำ่� กว่ามาตรฐาน น. เครื่องมือ ต้องแสดงหนังสือรับรองการขายเคร่ืองมือแพทย์ แพทย์ที่มีคุณภาพหรือมาตรฐานต�่ำกว่าที่ ในประเทศผู้ผลิต ซ่ึงออกโดยทางราชการ รฐั มนตรปี ระกาศก�ำหนดตามมาตรา ๓๕ (๒). หรือสถาบันเอกชนท่ีทางราชการของประเทศ เคร่ืองมอื แพทย์ทั่วไป น. เครอ่ื งมือแพทย์ทอ่ี ยู่ นั้ น รั บ ร อ ง แ ล ะ ผ ่ า น ก า ร ต ร ว จ ส อ บ จ า ก คณะกรรมการอาหารและยาแล้ว แสดงต่อ พนักงานเจ้าหน้าท่ี ณ ด่านศุลกากรตาม ประกาศกระทรวงสาธารณสุข ฉบับที่ ๖ 186 พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

เครื่องล้างภาชนะ (พ.ศ. ๒๕๓๒). เครอ่ื งยา (พท.) น. สิ่งต่าง ๆ อันเปน็ สว่ นผสม เครอ่ื งมอื แพทย์ปลอม น. เครือ่ งมือแพทยท มี่ ี ในต�ำรับยา ซ่ึงเตรียมไว้ส�ำหรับใช้ปรุงยา ไดจ้ ากพชื สตั ว์ แร่ธาตุ หรอื จุลชีพ เช่น ตำ� รบั ลักษณะดังตอไปน้ี ๑) เครื่องมือแพทย ยาเบญจโลกวิเชียร ประกอบด้วยเครื่องยา ท่ีทําเทียม หรือเลียนแบบท้ังหมดหรือบางสวน ๕ สงิ่ ไดแ้ ก่ รากคนทา รากย่านาง รากชิงช่ี ๒) เคร่ืองมือแพทยท่ีลวงใหเขาใจผิดเรื่องช่ือ รากมะเดื่ออุทุมพร และรากไม้เท้ายายม่อม สวนประกอบ คุณภาพ ปริมาณ เดือน ป ในปรมิ าณเท่า ๆ กัน. ที่ผลิต เดือน ปท่ีหมดอายุ ช่ือผูผลิต สถานที่ผลิต ช่ือผูนาํ เขา้ เคร่ืองหมายรบั รอง เครื่องยาแทน น. เครือ่ งยาสมนุ ไพรซง่ึ จดั อยใู่ น คุณภาพหรือเคร่ืองหมายการค้า ๓) เคร่ือง กลุ่มเดียวกัน มีลักษณะหรือสมบัติบางอย่าง มือแพทยที่แสดงวาเปนเครื่องมือแพทย ร่วมกัน เช่น มีสารส�ำคัญหรือสารออกฤทธ์ิ ที่ไดรับอนุญาตหรือแจ้งรายการละเอียดไวแล้ว ชนิดเดียวกัน สามารถน�ำมาใช้แทนกันได้ ซึ่งมใิ ชค วามจริง. เชน่ เครอ่ื งยาแทนของเปลือกสนนุ่ ขาว (Salix เครื่องมือแพทย์ไมป่ ลอดภัย น. เครือ่ งมอื แพทย์ alba L.) คือ เปลือกสนุ่นด�ำ (S. nigra ท่ีมีลักษณะใช้ได้คร้ังเดียว และผ่านการใช้ไป Marsh.) ซ่งึ มีซาลซิ ิน (salicin) และแทนนิน แลว้ ผลิตหรอื เกบ็ รกั ษาโดยไมถ่ กู สุขลกั ษณะ (tannin) เหมอื นกัน. (อ. allied drug). มีส่ิงอ่ืนแปลกปนหรือส่ิงที่น่าจะเป็นอันตราย แก่สุขภาพปนอยู่ด้วย, มีสารอันสลายได้ เครอ่ื งลา้ งไต น. เครือ่ งสำ� หรับลา้ งไต หรอื เรยี กว่า รวมอยู่ด้วยและอาจท�ำให้เกิดพิษอันเป็น เคร่ืองไตเทียม มีตัวกรอง (dialyzer) ซ่ึงท�ำ อันตรายแก่ผู้ใช้ หรือมีสรรพคุณไม่เป็น หน้าทแี่ ลกเปล่ียนน้�ำและสารต่าง ๆ ทีล่ ะลาย ทเ่ี ชอ่ื ถือ. อยู่ในเลือดท่ีออกมาจากเส้นเลือดของผู้ป่วย เครอ่ื งมือแพทยเ์ สอ่ื มคุณภาพ น. เคร่อื งมือแพทย์ กับน�้ำยาท่ีใช้ในการฟอกเลือด (dialysate ที่แปรสภาพจนมีคุณภาพต่�ำกว่ามาตรฐาน fluid) โดยทง้ั เลอื ดและน�้ำยาทใ่ี ชใ้ นการฟอกเลือด หรือเคร่ืองมือแพทย์ท่ีส้ินอายุการใช้ตามที่ จะแยกออกจากกันด้วยเย่ือกึ่งซึมผ่านได้ แสดงไว.้ (semi-permeable membrane) ท่ีอยู่ใน เคร่ืองมือส�ำหรับประเมินสภาวะของผู้สูงอายุ ตวั กรอง. [อ. hemodialysis (HD)]. น. เคร่ืองมือท่ใี ชเ้ พื่อการประเมนิ สภาวะทาง ร่างกายและจิตใจของผู้สูงอายุ ผ่านการระบุ เคร่ืองล้างภาชนะ น. อปุ กรณท์ ำ� ความสะอาด ระดับการท�ำงานในด้านต่าง ๆ เช่น ภาชนะแบบอัตโนมตั ิ ภายในเคร่ืองมหี วั ฉีดน�้ำ การเคลื่อนไหวสภาพจิตใจ การกิน การใช้ ท้ังทางด้านบนและด้านล่างเพื่อก�ำจัดเศษอาหาร หอ้ งนำ�้ . และมีระบบสายงานเพื่อน�ำภาชนะผ่านเข้าสู่ กระบวนการล้างด้วยน้�ำยาและการฉีดชะล้าง รวมทั้งผ่านระบบการล้างด้วยน�้ำร้อน (อุณหภูมิ ๘๕-๙๕ องศาเซลเซียส) และ กระบวนการสุดท้ายเป็นการอบแห้งด้วย กระทรวงสาธารณสุข 187

เครือ่ งวัดความดันโลหติ ลมรอ้ น. ใช้ส�ำหรับสอดใส่เครื่องมือเข้าไปทางผิวหนัง เครอ่ื งวดั ความดันโลหิต น. อุปกรณ์การแพทย์ หรือตามทางเดินปัสสาวะ เพ่ือเข้าไปสลาย น่ิวในกระเพาะปัสสาวะ ในท่อไต หรือในตัว ชนิดหนึ่ง ใช้ส�ำหรับวัดความดันร่างกายและ ไตเอง พลังงานท่ีใช้น้ันอาจใช้อัลตราโซนิกส์ อตั ราการเต้นของหัวใจว่าปรกติหรอื ไม่  และ (ใช้มากที่สุด) อิเล็กโทรไฮดรอลิกส์ หรือ วัดปริมาณออกซิเจนในเลอื ด. เลเซอร์ หลังจากท�ำให้นิ่วแตกสลายเป็นชิ้น เคร่ืองวัดระดับแอลกอฮอล์ในร่างกาย น. เล็ก ๆ แลว้ ก็จะถกู ดดู ออกมาตามทอ่ หรอื เครอื่ งมอื หรอื อุปกรณท์ ใ่ี ช้ในการตรวจวดั ระดับ การปล่อยพลังงานของคลื่นแรงกระแทกช่วง หรือปรมิ าณของสารแอลกอฮอล์ เช่น เอทานอล ส้ันมาก เพียง ๑๐ วินาที จากภายนอก เมทานอล ไอโซโพรพานอล จากสิ่งตรวจ รา่ งกาย ส่งผา่ นผวิ หนงั เขา้ ไปเพือ่ สลายน่ิว. ในร่างกายของมนุษย์ เช่น ซีรัม เลือดรวม เครื่องสําอางที่ห้ามผลิตนําเข้าหรือขาย (กฎ) ปัสสาวะ ลมหายใจ แบ่งตามวิธีการตรวจ น.เคร่ืองส�ำอางที่มกี ารปนเปอ้ื นเชือ้ จุลนิ ทรยี ์ เป็น ๒ ประเภท ไดแ้ ก่ เครอ่ื งตรวจวัดระดบั กอ่ โรคตามชนิดและปริมาณที่กฎหมายก�ำหนด. หรอื ปรมิ าณแอลกอฮอลจ์ ากของเหลวรา่ งกาย เคร่ืองส�ำอาง น. ๑. (กฎ) สิ่งปรุง รวมท้ัง และเครื่องตรวจวัดระดับหรือปริมาณแอลกอฮอล์ เคร่อื งหอม และสารหอมตา่ ง ๆ ท่ใี ชบ้ นผวิ หนัง จากลมหายใจ. หรือส่วนใดส่วนหน่ึงของร่างกายมนุษย์ เครื่องวัดระดับแอลกอฮอล์แบบตรวจยืนยันผล ที่มุ่งหมายส�ำหรับท�ำความสะอาด ป้องกัน น. เครื่องมือแพทย์ชนิดหนึ่ง ใช้ส�ำหรับ แต่งเสริมเพ่ือความงามหรือเปล่ียนแปลง การตรวจวัดปริมาณแอลกอฮอล์ในเลือด รูปลักษณะ โดย ถู ทา พน่ หรอื โรย. ๒. วัตถุ โดยวิธีเป่าลมหายใจเข้าเครื่องวัด ผลที่ได้จะ ที่มุ่งหมายส�ำหรับใช้ทา ถู นวด โรย พ่น แสดงเป็นตัวเลขว่ามีปริมาณในหน่วยมิลลิกรัม/ หยอด ใส่ อบ หรือกระท�ำด้วยวิธีอ่ืนใดต่อ ๑๐๐ มิลลิลิตร เช่น ๕๐ มิลลิกรัม/๑๐๐ ส่วนหนึ่งส่วนใดของร่างกายเพื่อความสะอาด มิลลลิ ิตร. ความสวยงาม และรวมตลอดท้ังเครอ่ื งประทินผิว เคร่ืองสร้างภาพจากสนามแม่เหล็กความเข้มสูง ต่าง ๆ ด้วย แต่ไม่รวมถึงเคร่ืองประดับและ น. เคร่ืองถ่ายภาพทางการแพทย์เพื่อถ่ายภาพ เคร่ืองแต่งตัวซ่ึงเป็นอุปกรณ์ภายนอกร่างกาย. โครงสร้างของร่างกาย รอยโรค และการท�ำงาน ๓. วัตถุท่ีมุ่งหมายส�ำหรับใช้เป็นส่วนผสม ของระบบภายในรา่ งกายมนุษย์ โดยใช้สนาม ในการผลิตเคร่ืองส�ำอางโดยเฉพาะหรือ แม่เหล็กความเข้มสูงและคล่ืนแม่เหล็กไฟฟ้า วัตถุอ่ืนที่ก�ำหนดโดยกฎกระทรวงให้เป็น ในย่านความถวี่ ทิ ย.ุ [อ. magnetic resonance เคร่อื งสำ� อาง. (อ. cosmetics). imaging (MRI)]. เคร่ืองส�ำอางควบคุม (กฎ) น. เครื่องส�ำอาง เครอื่ งสลายน่ิว น. บรภิ ัณฑ์การแพทยช์ นิดหนงึ่ ที่อาจเป็นอันตรายต่อสวัสดิภาพอนามัย ของบุคคลได้ แต่ความรุนแรงน้อยกว่า 188 พจนานกุ รมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

เครือ่ งเอกซเรย์ เคร่ืองส�ำอางควบคุมพิเศษ ผู้ผลิตและผู้น�ำ วิธีการหรือกระบวนการทางฟสิกส ทางกล เขา้ ตอ้ งแจง้ รายละเอียด และช�ำระค่าธรรมเนียม หรือทางไฟฟา แตทั้งน้ีไมรวมถึงเคร่ืองหรือ รายป.ี อุ ป ก ร ณ  ที่ ใ ช  ภ า ย น อ ก เ ต ้ า น ม ท่ี มี เครื่องส�ำอางควบคุมพิเศษ (กฎ) น. เครื่อง วัตถุประสงคหรือมุงหมายเพ่ือใชตรววินิจฉัย สำ� อางทอ่ี าจเปน็ อันตรายรนุ แรงต่อผูใ้ ช้ หรอื เต้านม บําบัดรักษาโรคหรือสภาวะผิดปรกติ มีส่วนประกอบของวัตถุมีพิษ หรือวัตถุอื่นท่ี ของเต้านม หรือใชกระตุนเต้านมเพ่ือใหเกิด อาจก่อให้เกิดอันตรายรุนแรงต่อสวัสดิภาพ การหลั่งของน�้ำนม, เครื่องกระชับเต้านม อนามัยของบคุ คล ผ้ผู ลิตและผนู้ ำ� เขา้ ต้องขอ กเ็ รยี ก. ข้นึ ทะเบียน และช�ำระคา่ ธรรมเนยี มรายปี. เคร่ืองหวั ใจและปอดเทียม น. อุปกรณท์ จี่ ะท�ำ เครือ่ งส�ำอางทัว่ ไป (กฎ) น. เคร่ืองส�ำอาง เช่น หน้าที่ปั๊มเลือดทดแทนการบีบตัวของหัวใจ สบู่ แชมพู ครีมนวดผม นำ�้ หอม ซง่ึ ตรวจสอบ ร่วมกับท�ำหน้าท่ีแลกเปล่ียนออกซิเจน ได้จากสูตรส่วนผสมว่าไม่มีสารควบคุมพิเศษ ทดแทนปอด โดยอาศัยหลักการเดียวกับ หรือสารควบคุม เป็นเครื่องส�ำอางท่ีไม่ต้อง เครื่องหัวใจและปอดเทียมท่ีใช้ในการผ่าตัดหัวใจ ขออนุญาตจากส�ำนักงานคณะกรรมการอาหาร ซ่ึงได้รับการปรับปรุงให้สามารถใช้ทดแทน และยา แต่ตอ้ งจัดท�ำฉลากให้ถูกต้อง. หัวใจและปอดได้ยาวนานและปลอดภัยข้ึน. เครอื่ งสำ� อางปลอม (กฎ) น. เครอ่ื งส�ำอางทีม่ ี [อ. extra corporal membrane oxygenator ลักษณะอย่างหนึ่งอย่างใดดังต่อไปน้ี ๑) ใช้ (ECMO)].  ฉลากแจ้งช่ือผู้ผลิต ผู้น�ำเข้า หรือแหล่งผลิต เครอ่ื งออกซเิ จนโซลาร์สปา น. เครือ่ งท่ีใชผ้ ลติ ท่ีมิใช่ความจริง ๒) มีสารส�ำคัญขาดหรือ สารต้านอนุมูลอสิ ระ. เกินกว่าร้อยละ ๒๐ ตามท่ีจดแจ้งไว้ต่อผู้รับ เครือ่ งอัลตราซาวด ์ น. เครื่องทใี่ ชใ้ นการวนิ ิจฉยั จดแจ้งหรือตามท่ีระบุไว้ในฉลาก ๓) ใช้วัตถุ โดยใช้คลื่นเสียงความถี่สูง ซึ่งเมื่อส่งคล่ืน อย่างหนึ่งอย่างใดท่ีท�ำเทียมขึ้นเป็นสารส�ำคัญ เสียงความถ่ีสูงและส่งคล่ืนเสียงท่ีสะท้อน ของเครื่องส�ำอางนั้น หรือเป็นเคร่ืองส�ำอาง ในตัวกลางแล้วเกิดเป็นภาพปรากฏบนจอ ท่ีไม่มีสารส�ำคัญตามท่ีได้จดแจ้งไว้ต่อผู้รับจด เคร่อื งรบั ภาพ. (อ. ultrasound). แจ้งหรือไม่มีสารส�ำคัญตามที่ระบุไว้ในฉลาก เคร่อื งเอกซเรย์ น. บริภณั ฑ์การแพทย์ชนิดหนึง่ ๔) เคร่ืองส�ำอางท่ีแสดงว่าเป็นเครื่องส�ำอาง ใช้ส�ำหรับสร้างรังสีเอกซ์จากพลังงานไฟฟ้า ทีไ่ ด้จดแจ้งไวซ้ ง่ึ มิใช่ความจริง. โดยเร่งอิเล็กตรอนจากไส้หลอดเอกซเรย์ท่ี เครอ่ื งเสริมเตา้ นม น. เคร่อื งใช อปุ กรณ หรือ ถูกเผาให้ร้อนแล้วให้อิเล็กตรอนเหล่าน้ันไป ผลิตภัณฑที่ใชบริเวณตาง ๆ ของรางกาย ชนเปา้ โลหะทีม่ เี ลขอะตอมสูง ๆ เช่น ทังสเตน ภายนอก โดยมีวัตถุประสงคหรือความ ท�ำให้เกิดการเปล่ียนชั้นพลังงานของโลหะท่ี มุงหมายเพื่อเสริมหรือกระชับเต้านมโดย ใช้ทำ� เป้า และคายพลังงานออกมาในรูปรังสีเอกซ์ กระทรวงสาธารณสขุ 189

เครอ่ื งเอกซเรยค์ อมพิวเตอร์ โดยค่าที่ใช้ควบคุมพลังงานของรังสีเอกซ์ มีลักษณะเป็นสารเหนียว เป็นเมอื กเหมอื นวนุ้ คือค่าแรงดันสูงท่ีป้อนให้หลอดเอกซเรย์ ไมต่ ิดสแี กรม. และปริมาณของรังสีเอกซ์ท่ีเกิดขึ้นจะก�ำหนด แคลเซียม น. ธาตุลำ� ดบั ที่ ๒๐ สญั ลักษณ์ Ca โดยค่ากระแสไฟฟ้าท่ีผ่านหลอด (mA) และ เปน็ โลหะ ลักษณะเป็นของแขง็ สขี าว เนอื้ อ่อน เวลาท่ีปล่อยรงั ส.ี หลอมละลายท่ี ๘๓๘ องศาเซลเซียส เป็น เครื่องเอกซเรยค์ อมพิวเตอร ์ น. เคร่ืองเอกซเรย์ องคป์ ระกอบส�ำคัญของกระดกู ฟนั หนิ ออ่ น ที่ใชใ้ นการวนิ ิจฉัยโรคชนิดหน่ึง โดยภาพรงั สี หนิ ปนู . (อ. calcium). ทไ่ี ด้เกดิ จากการฉายรงั สเี อกซ์ล�ำแคบ ๆ ผา่ น แคลอร ี น. หนว่ ยวัดปรมิ าณความรอ้ น ๑ แคลอรี ทางร่างกายมนุษย์ แล้วใช้ระบบคอมพวิ เตอร์ คือ ปริมาณความร้อนท่ีทำ� ให้นาํ้ บริสุทธิ์ ๑ กรัม ประมวลผลสรา้ งภาพทางรังสีออกมา. (อ. CT ร้อนขนึ้ ๑ องศาเซลเซยี ส. (อ. calorie). scan). เคล็ด (พท.) ๑. ก. อาการท่ีกล้ามเนื้อ ข้อ โคคาอนี , โคเคน น. สารแอลคาลอยดท์ ีส่ กัดได้ เส้นเอ็น ขัดหรือตึงเล็กน้อย เช่น ขาเคล็ด จากพืชในสกลุ Erythroxylum วงศ์ Eryth- คอเคล็ด. ๒. น. การกระทาํ อยา่ งใดอยา่ งหนึง่ roxylaceae บางชนิด เคยใช้เป็นยาชา ท่ีเช่ือกันว่าเป็นการปัดเป่าหรือกันภัยหรือ เฉพาะที่ แต่ปจั จบุ ันเลกิ ใชแ้ ล้วเนื่องจากมีผล เหตรุ า้ ยท่ีจะมมี า. ท�ำให้เสพติด ออกฤทธิ์กระตุ้นระบบประสาท ส่วนกลาง ท�ำให้กระวนกระวาย ความดัน เคว็กเสน้ (พบ.) ก. รูปแบบการให้หตั ถการแผนไทย โลหิตสูง หัวใจเต้นเร็ว เคล้ิมฝัน ถ้าใช้ ภาคใต้ โดยการนวดชนดิ หนงึ่ การใชป้ ลายนว้ิ มือ ในขนาดสูงเกินไปอาจถึงแก่ชีวิตได้. (อ. ดึงเส้นเข้ามาหาตัว. cocaine). เควียร ์ น. เกย์, คนท่ไี มใ่ ชค่ นรักตา่ งเพศหรอื ไม่ได้ โครงกระดูกแกนกลาง น. เป็นชุดของกระดูก มีวิถีเชน่ เดยี วกบั คนรักต่างเพศ. (อ. queer). ท่ีประกอบด้วยกระดูกในร่างกายมนุษย์ จ�ำนวน ๘๐ ชิน้ ในศีรษะและลำ� ตวั ของมนุษย์ เคอรเ์ ซทิน น. สารทีม่ บี ทบาทสำ� คัญในการปอ้ งกัน แบ่งออกเป็น ๕ ส่วน ได้แก่ กะโหลกศีรษะ โรคหลอดเลอื ดและหัวใจ. (อ. quercetin). มนษุ ย์ กระดูกหใู นหชู ัน้ กลาง กระดูกไฮออยด์ ในลำ� คอ หนา้ อก และกระดูกสันหลงั โครงกระดกู แคเทชิน น. สารเคมีในกลุ่มฟีนอลท่ีมีสมบัติ แกนและโครงกระดูกรยางค์รวมกันเป็น เป็นสารต้านอนุมูลอิสระที่มีคุณภาพสูง. โครงกระดกู มนุษย์. (อ. axial skeleton). (อ. catechin). โครงกระดกู รยางค์ น. ชุดของกระดกู ทป่ี ระกอบด้วย แคปซูล น. โครงสร้างของแบคทีเรียบางชนิด กระดูกในร่างกายมนุษย์จ�ำนวน ๑๒๖ ชิ้น เป็นสารประเภทพอลิแซ็กคาไรด์และพอลิเพปไทด์ ท�ำหน้าที่ในการเคลื่อนไหวและปกป้องอวัยวะ 190 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

โครงการโรคเอดส์แหง่ สหประชาชาติ ในการยอ่ ยอาหาร ขับถ่าย และสบื พนั ธ์ุ. (อ. คุณภาพ การท�ำงานอาหารปลอดภัย. appendicular skeleton). (อ. project of integrated and master โครงการการบริหารจัดการส่ิงแวดล้อมใน development in food safety quality โรงพยาบาล น. โครงการการบรหิ ารจดั การ system). ส่ิงแวดล้อมในโรงพยาบาลโดยใช้หลักการ โครงการพัฒนากลไกการบริหารจัดการความ สุขาภิบาลอย่างยั่งยืนและเป็นมิตรกับ เสี่ยงปัญหาสารฟอร์มาลีนในอาหาร น. สง่ิ แวดล้อม คือ กลยุทธค์ ลนี และกิจกรรมกรนี โครงการท่ศี ึกษา รวบรวม วเิ คราะห์ ประเมิน เพ่ือให้บริหารจัดการส่ิงแวดล้อมในโรงพยาบาล สถานการณ์ และแก้ไขปัญหาสารฟอร์มาลีน ได้อย่างมีประสิทธิภาพ และไม่ส่งผลกระทบ ในอาหารในระดับประเทศ และศึกษาเส้นทาง ต่อชุมชนโดยรอบ รวมถึงการเป็นต้นแบบ การใชส้ ารฟอร์มาลีนในอาหาร เพื่อเสนอแนะ ด้านการจัดการส่ิงแวดล้อมแก่ผู้มารับบริการ แนวทางปอ้ งกนั และแกไ้ ขปัญหาสารฟอรม์ าลีน ขยายผลลงสู่ชุมชนและภาคีเครือข่ายต่อไป. ในอาหารในเชิงนโยบายในระดับประเทศ. (อ. GREEN & CLEAN hospital). (อ. project of developmental of a risk โครงการคุณภาพสมุนไพรไทย น. โครงการตรวจ management mechanism for formalin เพ่ือรับรองคุณภาพและความปลอดภัย in food). ของวัตถุดิบ ผลิตภัณฑ์ และยาต�ำรับ โครงการฟันเทียมพระราชทานและการส่งเสริม จากสมุนไพรตามเกณฑ์มาตรฐานท่ีก�ำหนด สขุ ภาพช่องปากผ้สู ูงอาย ุ น. โครงการรณรงค์ โดยกรมวิทยาศาสตร์การแพทย์ กระทรวง ส่งเสริมและฟื้นฟูสุขภาพช่องปากผู้สูงอายุ สาธารณสขุ . (อ. Thai Herb Quality Project). เฉลิมพระเกียรติ พระบาทสมเด็จพระปรมินทร- โครงการบูรณาการและพัฒนาต้นแบบระบบ มหาภมู ิพลอดุลยเดช มหติ ลาธิเบศรรามาธบิ ดี คณุ ภาพงานอาหารปลอดภยั น. การบูรณาการ จกั รนี ฤบดนิ ทร สยามินทราธริ าช บรมนาถบพติ ร และพัฒนาต้นแบบระบบคุณภาพงานอาหาร เนอื่ งในโอกาสเฉลมิ พระชนมพรรษา ๘๐ พรรษา ปลอดภัยอย่างต่อเน่ือง ซ่ึงเน้นในระดับ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๐ เป็นโครงการท่ีส่งเสริม จังหวัด โดยเช่อื มตอ่ ไปยงั ส่วนกลาง และทกุ ให้ผู้สูงอายุมีฟันใช้งานเค้ียวอาหารท้ังฟันแท้ ภาคส่วนท่ีเกี่ยวข้องในห่วงโซ่อาหาร โดยใช้ และฟันเทียม เพื่อส่งเสริมให้เกิดคุณภาพ มาตรฐานระบบการควบคุมอาหารปลอดภัย ชวี ติ เรม่ิ เม่อื พ.ศ. ๒๕๔๘. ระหว่างประเทศ และกฎอนามัยระหว่าง โครงการโรคเอดส์แห่งสหประชาชาติ น. ประเทศด้านความปลอดภัยอาหารเป็น หน่วยงานของสหประชาชาติท่ีก่อต้ังขึ้น แนวทางให้จังหวัด มีข้ันตอนการปฏิบัติงาน ตามมติของคณะมนตรีเศรษฐกิจและสังคม และระบบการควบคุม ก�ำกับ ดูแลอาหาร แห่งสหประชาชาตเิ มอื่ ค.ศ. ๑๙๙๔ มหี นา้ ที่ เป็นไปในทิศทางเดียวกัน สอดคล้องกับหลัก หลักในการส่งเสริม สนับสนุน การป้องกัน การสากล เพื่อให้เกิดความย่ังยืนในระบบ การติดต่อ และดูแลผู้ติดเชื้อและผู้ป่วย กระทรวงสาธารณสุข 191

โครงการส่งเสริมสุขภาพ โรคเอดส์. [อ. Joint United Nations วิเคราะห์เปรียบเทียบข้อมูลก่อนและหลัง Programme on HIV and AIDS (UNAIDS)]. การด�ำเนินการ น�ำเสนอข้อมูล และเขียน โครงการสง่ เสรมิ สุขภาพ น. การจัดทำ� โครงการ รายงานเพ่ือเผยแพร่ โดยครเู ป็นผ้ใู หค้ ำ� ปรกึ ษา. ท่ีมีความสอดคล้องกับสภาพปัญหาจริง โครงร่างการวิจัย น. เอกสารซ่ึงอธิบาย ของโรงเรยี น และแนวคิดโรงเรียนสง่ เสรมิ สุขภาพ ความเป็นมา เหตุผล วัตถุประสงค์ของ ซ่ึงครอบคลุมมิติของการส่งเสริมสุขภาพ โครงการวิจัยทางชีวเวชศาสตร์ และอธิบาย ๓ เร่อื ง ไดแ้ ก่ การเฝ้าระวังและแก้ไขปัญหา การออกแบบ ระเบยี บวิธีวจิ ัยและการจัดการ ด้านสุขภาพและด้านสิ่งแวดล้อมที่ส่งผลกระทบ รวมทั้งข้อพิจารณาด้านจริยธรรมและสถิติ ตอ่ สขุ ภาพ การส่งเสรมิ สขุ ภาพและการปอ้ งกัน ท่ีใช้ในการวิเคราะห์ข้อมูล. (อ. research โรค การปรับปรุงสง่ิ แวดลอ้ มทง้ั ด้านกายภาพ protocol). และสงั คมในโรงเรยี นให้ปลอดภยั . โครงสร้างการควบคุมภายใน (กฎ) น. โครงการสถานประกอบการปลอดโรคปลอดภัย การออกแบบการควบคุมโดยพิจารณา กายใจเป็นสุข น. การส่งเสริมกิจกรรม จากความสัมพันธ์ของทรัพยากรต่าง ๆ ด้านการป้องกันควบคุมโรค และเฝ้าระวัง กระบวนการท�ำงาน กระบวนการบริหาร สุขภาพให้กลุ่มผู้ประกอบอาชีพในภาค ภายในองคก์ รน้นั ๆ. อุตสาหกรรมทุกขนาด รวมถึงวิสาหกิจชุมชน โครงสรา้ งพื้นฐานเพอ่ื การสง่ เสริมสุขภาพ น. โดยการให้ค�ำแนะน�ำ ช้ีแจงประสานงาน ทรพั ยากรทงั้ บุคคลและวัตถุ โครงสรา้ งองค์กร สนับสนุนทางวิชาการ และติดตามผลการ และการบริหาร นโยบาย กฎระเบียบและ ด�ำเนินงานผ่านทางหน่วยบริการสาธารณสุข สิ่งจูงใจท่ีสนับสนุนให้เกิดกิจกรรมส่งเสริม ส่งเสริมและสนับสนุนให้ประชากรวัยท�ำงาน สุขภาพที่จัดข้ึนอย่างเปน็ ระบบ เพอื่ สนองตอบ มีสุขภาพดี ลดการเจ็บป่วย การบาดเจ็บ ประเด็นปัญหาหรือความท้าทายด้านการ และปัญหาสาธารณสุขของพื้นที่ให้ปลอดภัย สาธารณสุข. (อ. infrastructure for health จากการประกอบอาชีพและสิ่งแวดล้อม promotion). ตามเกณฑท์ กี่ �ำหนด. โครงงานสุขภาพ น. โครงงานท่ีเกี่ยวกับเร่ือง โครมาโทกราฟี น. ๑. การแยกชั้นของสี. สุขภาพและอนามัยส่ิงแวดล้อมท่ีนักเรียน ๒. เทคนิคการแยกของผสมโดยอาศัยหลักการ สนใจ เพื่อลดปัญหาสุขภาพหรือสิ่งแวดล้อม กระจายตวั ของสารใน ๒ วัฏภาคทแ่ี ตกตา่ งกัน. ในโรงเรียนหรือชุมชน ส่งผลให้เกิดการสร้าง (อ. chromatography). พฤติกรรมสุขภาพและสิ่งแวดล้อมท่ีเอ้ือต่อ การมีสุขภาพดี โดยนักเรียนมีบทบาทเป็น โครโมโซม น. ส่วนหนึ่งของนิวเคลียสของเซลล์ ผ้กู �ำหนดเรอ่ื งที่จะศกึ ษา วางแผน ด�ำเนนิ การ มลี กั ษณะเปน็ ท่อนหรือเป็นเส้น ประกอบข้ึน ออกแบบ ลงมือปฏิบัติ เก็บรวบรวมข้อมูล ด้วยสารดีเอ็นเอเชื่อมกับโปรตีนมีหน้าที่ 192 พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ไคโรแพรก็ ทซิ ในการถ่ายทอดลักษณะทางพันธุกรรม สุขาภิบาล (bacterial sanitation indicator) ทั้งควบคุมการท�ำงานของเซลล์และการแบ่ง โคลิฟอร์มแบคทีเรียแบ่งออกเป็น ๔ กลุ่ม เซลล์. (อ. chromosome). ไดแ้ ก่ ๑. Escherichia group เช่น E. coli โครโมโซมเพศ น. โครโมโซมทก่ี �ำหนดเพศของ ๒. Citrobacter group เช่น C. freundii สง่ิ มชี วี ิต มีอยู่ ๑ คู่ ในคนโครโมโซมเพศทัง้ คู่ ๓. Klepsiella group เชน่ K. pneumonia ของหญิงจะมีลกั ษณะเหมอื นกัน แต่โครโมโซม ๔. Enterobacter group เช่น E. aerogenes. ของชายจะมีลักษณะต่างกัน. (อ. sex (อ. coliform bacteria). chromosome). โคเอนไซมค์ วิ เทน น. สารชนิดหนึ่งทช่ี ว่ ยบ�ำรงุ ผวิ โคลกิ น. อาการที่พบไดบ้ อ่ ยในเด็กแรกเกดิ อายุ และลดอัตราการเกิดโรคหัวใจ. (อ. co-enzyme ตัง้ แต่ ๓ สัปดาหถ์ ึง ๓ เดอื น เด็กจะร้องมาก Q10 หรือ co-Q10). ร้องนาน และมักชอบร้องตอนกลางคืน ไคโทซาน น. สารธรรมชาติชนดิ หนึ่ง สกดั แยก โดยจะร้องจนตัวงอ ท�ำให้เกิดความเครียด จากเปลือกกุ้ง กระดองปู น�ำมาใช้ประโยชน์ และความวิตกกังวลกับพ่อแม่และครอบครัว เช่น เป็นอาหารเสริมส�ำหรับลดน้�ำหนัด มาก คนรุ่นก่อนจึงมักเรียกว่า “เด็กร้อง อาหารเสรมิ สำ� หรับพชื . (อ. chitosan). ร้อยวัน”อาการท่ีท�ำให้เกิดเป็นเรื่องของ ไคโรแพร็กทิซ น. การใช้มือบีบนวด บริเวณ การปวดทอ้ ง ไมส่ บายทอ้ งของเดก็ . (อ. colic กระดูกสันหลัง ข้อต่าง ๆ และกล้ามเนื้อ หรอื baby colic). เพอ่ื ให้ระบบกลา้ มเน้อื ประสาท และกระดกู โคลิฟอร์มแบคทีเรีย น. แบคทีเรียใช้อากาศ ท�ำงานได้อย่างราบร่ืน หายเม่ือย ร่างกาย และแบคทีเรียไม่ใช้อากาศท่ีปรับตัวได้ เบาสบาย. (อ. chiropractice). (aerobic และ facultative anaerobic bacteria) ซงึ่ ยอ้ มตดิ สีแกรมลบ มีรูปรา่ งเป็น แท่งไม่สร้างสปอร์ สามารถย่อยสลายน้�ำตาล แล็กโทสและให้แก๊สภายในเวลา ๔๘ ชั่วโมง ทอ่ี ณุ หภมู ิ ๓๕ องศาเซลเซียส จัดอยใู่ นวงศ์ Enterobacteriaceae โดยปรกติอาศัยอยู่ ในลำ� ไส้ของคนและสัตว์เลอื ดอ่นุ มีประมาณ ร้อยละ ๕ ที่พบในดินหรือพืช เนื่องจาก โคลิฟอร์มแบคทีเรียเป็นเช้ือท่ีพบอยู่ในล�ำไส้ ของคนและสัตว์เลือดอุ่นจึงมีการน�ำมาใช้ เป็นตัวบ่งชี้สภาวะการปนเปื้อนของอาหาร หรือภาชนะอุปกรณ์ที่ส�ำคัญตัวหนึ่ง หรือ อาจเรียกว่าเป็นแบคทีเรียที่บ่งชี้สภาวะทาง กระทรวงสาธารณสุข 193

ฆา่ ตวั ตาย ฆ ฆา่ ตวั ตาย ก. จบชวี ิตด้วยฝมี ือตนเอง. (อ. suicide). โฆษณาผลิตภัณฑ์สุขภาพ น. โฆษณาเกีย่ วกบั ฆ่าตัวตายส�ำเร็จ ก. ต้ังใจจบชีวิตของตนเอง ผลิตภัณฑ์สุขภาพท่ีส�ำนักงานคณะกรรมการ อาหารและยาก�ำกับดูแล ๘ ประเภท ได้แก่ และกระท�ำไดส้ ำ� เรจ็ . (อ. completed suicide อาหาร ยา เครื่องมือแพทย์ เครื่องส�ำอาง หรอื committed suicide). วัตถุอันตราย (ที่ใช้ในบ้านเรือนหรือทางการ ฆ่าฤทธิ ์ (พท.) ก. ทำ� ให้ตวั ยาท่มี พี ิษมาก มพี ิษ สาธารณสุข) วัตถุที่ออกฤทธ์ิต่อจิตและ น้อยลงหรือหมดไป จนไม่เป็นอันตรายต่อ ประสาท ยาเสพติดใหโ้ ทษ และสารระเหย. ผู้ใช้ยา โดยท่ัวไปมักใช้กับตัวยาที่มีพิษตัวยา ท่ีต้องฆ่าฤทธ์ิก่อนน�ำมาปรุงยา เช่น สลอด หัวงเู หา่ ชาดกอ้ น. โฆษณา ก. เผยแพร่ขอ้ ความไปยังสาธารณชน ซึ่ ง จ ะ ต ้ อ ง เ ป ็ น ไ ป ต า ม ห ลั ก ก า ร ว ่ า ด ้ ว ย การก�ำกับดูแลโฆษณาที่คณะกรรมการ กระจายเสียง กิจการโทรทัศน์และกิจการ โทรคมนาคมแห่งชาติประกาศและก�ำหนด หรือการโฆษณาตามกฎหมายว่าด้วยการ คุ้มครองผู้บริโภค หรือการกระท�ำไม่ว่าด้วย วธิ ีการใด ๆ ใหป้ ระชาชนได้เหน็ หรือรบั ทราบ สรรพคุณ คุณประโยชน์ หรือคุณภาพ ของผลิตภัณฑ์เพ่ือประโยชน์ในการแสวงหา ก�ำไรในทางกิจการกระจายเสียงหรือกิจการ โทรทัศน์. 194 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

งานตรวจราชการแบบบรู ณาการ ง งบประมาณบริการทางการแพทย์เหมาจ่าย งานช่วยอ�ำนวยการ น. งานดูแล อ�ำนวย รายหัว น. อัตราการได้รับงบประมาณ ความสะดวกในการปฏิบัติงานของผู้บริหาร รายจ่ายประจ�ำปีของกองทุนหลักประกัน ระดับสูง. [อ. to help cover up (MR.)]. สุขภาพแห่งชาติ ท่ีเป็นค่าใช้จ่ายเพ่ือบริการ สาธารณสุข รายการบริการทางการแพทย์ งานตรวจราชการกรณปี รกติ น. การขับเคลื่อน เหมาจ่ายรายหัวเป็นงบประมาณส�ำหรับ การตรวจราชการ โดยการน�ำนโยบายจาก การบริการตามประเภทและขอบเขตบริการ ส่วนกลางไปสู่การปฏิบัติในพ้ืนที่ ด้วยการ (สิทธิประโยชน์) ด้านการรักษาพยาบาล ศึกษา วิเคราะห์ ท�ำแผนการตรวจราชการ ผปู้ ว่ ยนอกและผ้ปู ว่ ยใน การสรา้ งเสริมสุขภาพ และนิเทศงาน จัดท�ำค�ำส่ังสนับสนุนการ และป้องกันโรครายบุคคลและครอบครัว ด�ำเนินงาน รวมทงั้ ประสานขอ้ มูล เทคโนโลยี การบริการกรณเี ฉพาะ การฟืน้ ฟูสมรรถภาพ และการไปตรวจ ตดิ ตาม สืบสวน สอบสวน ด้านการแพทย์ การบริการการแพทย์แผนไทย สอบขอ้ เท็จจรงิ สดับตรบั ฟังเหตุการณ์ เสนอ ค่าบริการทางการแพทย์ท่ีเบิกจ่ายในลักษณะ แนะ ตดิ ต่อประสานงาน ตรวจเยย่ี ม ในพนื้ ที่ งบลงทนุ เงนิ ช่วยเหลอื เบื้องตน้ กรณผี ้รู บั บรกิ าร ตลอดจนสรุปผลและจัดท�ำรายงานผล ได้รับความเสียหายจากการรักษาพยาบาล การตรวจราชการ เสนอต่อผู้บริหาร พร้อมท้งั เงินช่วยเหลือเบ้ืองต้นกรณีผู้ให้บริการได้รับ เผยแพร่แก่หน่วยงานท่ีเก่ียวข้อง และติดตาม ความเสียหายจากการให้บริการสาธารณสุข ประเมินผลการปฏิบัติราชการตามค�ำรับรอง และบริการจ่ายตามเกณฑ์คุณภาพผลงาน การปฏบิ ัตริ าชการ. บรกิ าร. งานตรวจราชการแบบบรู ณาการ น. การศกึ ษา งวด (พท.) ก. ลดลงไป พร่องลงไป แหง้ ลงไป วิเคราะห์ จัดท�ำแผนการตรวจราชการแบบ เช่น อาหารงวด. บูรณาการระดับประเทศ ร่วมกับส�ำนักงาน ปลัดส�ำนักนายกรัฐมนตรีและทุกกระทรวง งานการพยาบาลอาชีวอนามัย น. ภาพรวม มีการจัดท�ำประเด็นการตรวจและเกณฑ์ ของงานบริการพยาบาลอาชีวอนามัยใน การประเมินร่วมกบั กระทรวง กรม และจัดท�ำ โรงพยาบาล สถานประกอบการ และในชมุ ชน ค�ำส่ังสนับสนุนการด�ำเนินงาน การประสาน ประกอบดวยพยาบาลวิชาชีพท้ังระดับบริหาร ข้อมูล เทคโนโลยี และร่วมตรวจ ติดตาม และระดับปฏิบัติการ รวมท้ังบุคลากร สืบสวน สอบสวน สอบขอ้ เทจ็ จริง สดับตรบั ทางการพยาบาล และบุคลากรอ่ืน ๆ ภายใต ฟงั เหตุการณ์ เสนอแนะ ตดิ ตอ่ ประสานงาน การกํากับดูแลของหัวหนางานพยาบาล ในพื้นที่ ตลอดจนสรุปผลและจัดท�ำรายงาน อาชีวอนามยั . ผลการตรวจราชการเสนอผู้บริหารระดับ กระทรวงและส�ำนักงานปลัดส�ำนักนายก กระทรวงสาธารณสขุ 195

งานตรวจสอบภายใน รฐั มนตรี มีการเผยแพรแ่ ก่หนว่ ยงานทีเ่ กย่ี วขอ้ ง เก่ียวข้อง โดยลักษณะงานและขอบเขต รวมทั้งติดตามและประเมินผลการปฏิบัติ ของงานจะจัดท�ำข้อตกลงร่วมกับผู้รับบริการ ราชการตามคำ� รบั รองการปฏิบัตริ าชการ. และมีจุดประสงค์เพื่อเพิ่มคุณค่าให้กับ งานตรวจสอบภายใน (กฎ) น. การให้ความเชือ่ มั่น ส่วนราชการ โดยการปรับปรุงกระบวนการ และการให้ค�ำปรึกษาอย่างเท่ียงธรรมเป็นอิสระ ก�ำกับดูแลการบริหารความเส่ียง และ เพื่อเพิ่มคุณค่าและปรับปรุงการด�ำเนินงาน การควบคุมของส่วนราชการให้ดีขึ้น เช่น ขององค์กร การตรวจสอบภายในช่วยให้ การให้ค�ำปรึกษาแนะน�ำในเรื่องความคล่องตัว องค์กรบรรลุเป้าหมายด้วยการประเมินและ ในการด�ำเนนิ งาน ออกแบบระบบงาน วิธกี าร ปรับปรุงประสิทธิผลของกระบวนการบริหาร ต่าง ๆ ในการปฏิบตั ิงาน และการฝึกอบรม. ความเส่ียง การควบคุมและการก�ำกับดูแล (อ. consulting service). อยา่ งเป็นระบบและเป็นระเบยี บ. งานประจ�ำสู่งานวิจัย น. การวิจัยเพื่อพัฒนา งานทันตกรรมเคล่ือนที่, งานทันตกรรมชนบท งานประจ�ำอย่างต่อเน่ืองและยั่งยืนโดยมุ่งเน้น น. งานรกั ษาโรคฟนั และสอนอนามยั ช่องปาก ให้ผลการปฏิบัติงานประจ�ำมีคุณภาพและ โดยทันตแพทย์อาสาสมัครแบบไม่คิดมูลค่า มปี ระสิทธิภาพมากข้นึ . ในพื้นท่ีทุรกันดารของพระบาทสมเด็จ งานเฝ้าระวังความปลอดภัยจากการใช้ยา, พระเจา้ อยูห่ วั รัชกาลท่ี ๙ ท่ที รงพระราชทาน งานเฝ้าระวังความปลอดภัยด้านยา น. ทรัพย์ส่วนพระองค์จัดซื้อรถยนต์พร้อม ศาสตร์และกิจกรรมที่เกี่ยวข้องกับการตรวจ เครอ่ื งมอื เร่ิมดำ� เนนิ งานครง้ั แรกเมื่อ พ.ศ. ๒๕๑๒. จับ ตรวจหา การประเมนิ ความเขา้ ใจ และ งานบริการใหค้ วามเช่อื มัน่ (กฎ) น. การตรวจสอบ การป้องกันอาการไม่พึงประสงค์หรือปัญหา หลักฐานต่าง ๆ อย่างเท่ียงธรรม เพื่อให้ได้ ท่เี ก่ยี วข้องกับยา. (อ. pharmacovigilance). การประเมินผลอย่างอิสระ โดยการปรับปรุง งสู วัด น. โรคผิวหนงั ทเ่ี กดิ จากการติดเชือ้ ไวรัส ประสิทธิภาพในกระบวนการก�ำกับดูแล Varicella zoster หรือเรียกย่อว่า วีแซดวี การบริหารความเส่ียง และการควบคุมของ (VZV) เช้ือโรคชนิดน้ีจะก่อโรคสุกใสและ ส่วนราชการ เช่น การตรวจสอบงบการเงิน งูสวัด ผู้ป่วยมีอาการอักเสบอย่างเฉียบพลัน ผลการดำ� เนนิ งาน การปฏิบัตติ ามกฎ ระเบียบ ท่ีปมประสาทไขสันหลัง พุเป็นเม็ดพองตาม และข้อบังคับ ความมั่นคงปลอดภัยของ ผิวหนังเป็นทางยาวพาดขวางล�ำตัว เป็นต้น ระบบตา่ ง ๆ และการตรวจสอบความถูกตอ้ ง ทำ� ใหป้ วดแสบปวดรอ้ น. และเช่อื ถือไดข้ องขอ้ มลู ทางการเงนิ การบญั ชี. เงินค่าตอบแทนนอกเหนือจากเงินเดือน น. (อ. assurance service). ค่าตอบแทนที่ก�ำหนดข้ึนด้วยเหตุผลในลักษณะ งานบรกิ ารใหค้ ำ� ปรกึ ษา (กฎ) น. การบรกิ าร คล้ายคลึงกับเงินประจ�ำต�ำแหน่ง โดยมี ให้ค�ำปรึกษาแนะน�ำ และบริการอ่ืน ๆ ท่ี วัตถุประสงค์หลักเพื่อลดความแตกต่าง 196 พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

เงินช่วยเหลือเบือ้ งต้นใหแ้ กผ่ ูร้ ับบริการ ของอัตราค่าตอบแทนภาคราชการกับอัตรา ต่อส่วนราชการเจ้าสังกัดตามท่ีกระทรวง ตลาด และเพ่ือรักษาก�ำลังคนคุณภาพ การคลังก�ำหนด หากไม่ได้แสดงเจตนาไว้ ในภาครัฐไว้ ซ่ึงในขณะน้ันมีการสูญเสียไปสู่ หรือบุคคลที่แสดงเจตนาไว้ถึงแก่ความตาย ภาคเอกชนจ�ำนวนมาก โดยข้าราชการท่ีได้ ไปก่อนผู้แสดงเจตนาให้จ่ายแก่บุคคลตาม รับเงินประจ�ำต�ำแหน่งจะได้รับเงินค่าตอบแทน ลำ� ดบั ดงั น้ี ๑) คสู่ มรส ๒) บุตรคนใดคนหนึ่ง นอกเหนือจากเงินเดือนเท่ากับเงินประจ�ำ ๓) บิดาหรือมารดา ตามพระราชกฤษฏีกา ต�ำแหน่ง ยกเว้นต�ำแหน่งประเภทวิชาการ การจ่ายเงินเดือน เงินปี บ�ำเหน็จ บ�ำนาญ ระดับช�ำนาญการ จะไม่ได้รับเงินค่าตอบแทน และเงนิ อืน่ ในลักษณะเดียวกนั พ.ศ. ๒๕๓๕. ในส่วนนี้ และข้าราชการประเภทวิชาการ เงินช่วยเหลือเบื้องต้นให้แก่ผู้รับบริการ (กฎ) ระดบั ช�ำนาญการพเิ ศษ ท่ีไมไ่ ดร้ ับเงนิ ประจำ� น. ๑. พระราชบัญญัติหลักประกันสุขภาพ ต�ำแหน่งจะได้รับค่าตอบแทนนอกเหนือจาก แห่งชาติ พ.ศ. ๒๕๔๕ มาตรา ๔๑ เงินช่วยเหลือ เงนิ เดอื นในอตั รา ๓,๕๐๐ บาทตอ่ เดอื น. เบ้ืองต้นให้แก่ผู้รับบริการเป็นเงินกองทุน เงนิ งบประมาณ (กฎ) น. เงนิ งบประมาณตาม ที่ให้คณะกรรมการกันจ�ำนวนไม่เกินร้อยละ ๑ กฎหมายวา่ ดว้ ยงบประมาณรายจา่ ย กฎหมาย ท่ีจะจ่ายให้หน่วยบริการไว้เป็นเงินช่วยเหลือ ว่าด้วยวิธีการงบประมาณ กฎหมายเก่ียว เบอื้ งต้นใหแ้ กผ่ ูร้ ับบริการ ในกรณีท่ีผรู้ ับบรกิ าร ด้วยการโอนงบประมาณ เงินซึ่งหน่วยงาน ได้รับความเสียหายท่ีเกิดจากการรักษา ของรับไว้โดยได้รับอนุญาตจากรัฐมนตรี พยาบาลของหน่วยบริการ โดยหาผู้กระท�ำ ให้ไม่ต้องน�ำส่งคลังเป็นรายได้แผ่นดินตาม ผิดมิได้หรือหาผู้กระท�ำผิดได้ แต่ยังไม่ได้รับ กฎหมาย และเงินภาษีอากร ค่าธรรมเนียม ค่าเสียหายภายในระยะเวลาอันสมควร ทั้งนี้ หรือผลประโยชน์อื่นใดที่ตกเป็นรายได้ของ ตามหลักเกณฑ์ วิธีการ และเง่ือนไขที่ ราชการส่วนท้องถิ่นตามกฎหมายหรือ คณะกรรมการหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ ท่ีราชการส่วนท้องถิ่นมีอ�ำนาจเรียกเก็บตาม ก�ำหนด ผู้รับบริการที่ได้รับความเสียหาย กฎหมาย และให้หมายความรวมถึงเงินกู้ ที่เกิดข้ึนจากการรักษาพยาบาลของหน่วยบริการ เงินช่วยเหลือ และเงินอื่นตามที่ก�ำหนดใน ทายาทหรือผู้อุปการะหรือหน่วยบริการที่ให้ กฎกระทรวง. บริการ มีสิทธิย่ืนค�ำร้องขอรับเงินช่วยเหลือ เงินช่วยพิเศษกรณีข้าราชการถึงแก่ความตาย เบ้ืองต้นได้ที่หน่วยบริการหรือหน่วยรับเร่ือง น. เงินท่ีทางราชการจ่ายให้กรณีข้าราชการ รอ้ งเรยี นตามมาตรา ๕๐ (๕) แห่งพระราชบญั ญัติ ถึงแก่ความตาย ใหจ้ ่ายเงินชว่ ยพิเศษ จำ� นวน หลักประกันสุขภาพแห่งชาติ พ.ศ. ๒๕๔๕ ๓ เท่าของเงินเดือนเต็มเดือนท่ีข้าราชการ หรือส�ำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ รายดังกล่าวมีสิทธิได้รับในเดือนท่ีถึงแก่ สาขาเขตพื้นที่ หรือหน่วยงานหรือองค์กร ความตาย โดยใหจ้ า่ ยแก่บุคคลผ้ซู งึ่ ข้าราชการ ที่ส�ำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติกำ� หนด ที่ถึงแก่ความตายได้แสดงเจตนาระบุให้เป็น ท้ังนี้ ต้องย่ืนค�ำร้องภายใน ๑ ปี นับตั้งแต่ ผู้มีสิทธิได้รับเงินช่วยพิเศษไว้เป็นหนังสือยื่น วันที่ทราบความเสียหาย. ๒. เงินท่ีจ่ายให้ ผู้รับบริการ หรือทายาท หรือผู้มีอุปการะ กระทรวงสาธารณสขุ 197

เงนิ เดอื นขา้ ราชการ เพ่ือบรรเทาความเดือดร้อนในกรณีที่ผู้รับบริการ ปฏิบตั ิหนา้ ทห่ี ลักในตำ� แหน่งท่ี ก.พ. กำ� หนด ได้รับความเสียหายท่ีเกิดจากการรักษาพยาบาล เช่น ต�ำแหน่งที่ต้องใช้ทักษะด้านการบริหาร ของหนว่ ยบริการ โดยมติ ้องรอการพสิ จู น์ถูกผดิ . ซึ่งมีความรับผิดชอบทั้งด้านการบริหารแผนงาน เงินเดือนข้าราชการ น. ค่าตอบแทนที่จ่ายให้ แผนเงิน และแผนคนในองค์กร รวมท้ัง กับข้าราชการพลเรือนสามัญทุกคนตามประเภท ต�ำแหน่งที่ต้องใช้ความรู้ความสามารถทาง ต�ำแหน่งและระดับต�ำแหน่ง เพ่ือสะท้อน ด้านอาชพี ท้งั น้ี วตั ถุประสงค์ในการก�ำหนด ถึงขนาดของงาน ผลงาน และสมรรถนะ เงินประจ�ำต�ำแหนง่ นนั้ ก็เพอื่ ลดความแตกต่าง โดยปัจจุบันได้แบ่งบัญชีเงินเดือนออกเป็น ของอัตราค่าตอบแทนของภาคราชการกับ ๔ บญั ชตี ามประเภทตำ� แหน่ง ได้แก่ ประเภท อัตราตลาด และเพ่ือแก้ปัญหาการสูญเสีย บริหาร ประเภทอ�ำนวยการ ประเภทวชิ าการ กำ� ลังคนในภาคราชการในขณะนนั้ . และประเภทท่ัวไป ซึ่งแต่ละประเภทได้มี เงินเพิม่ การครองชีพช่วั คราว น. เงนิ คา่ ตอบแทน การก�ำหนดเงินเดือนข้ันต�่ำข้ันสูงของแต่ละ ท่ีทางราชการจ่ายเพื่อเป็นการช่วยเหลือ ระดับไว.้ การครองชีพของข้าราชการและเจ้าหน้าท่ี เงนิ ทดรองราชการ น. จ�ำนวนเงินซึง่ กระทรวง ของรัฐชั้นผู้น้อย ให้มีรายได้เพียงพอในการ การคลังส่ังจ่ายจากเงินคงคลัง ส�ำหรับ ดำ� รงชีพ. ให้ส่วนราชการมีไว้เพ่ือทดรองใช้จ่ายตาม เงินเพ่ิมพิเศษส�ำหรับการสู้รบ น. บ�ำเหน็จ งบประมาณรายจ่ายในหมวดรายจ่ายทก่ี �ำหนด. ความชอบที่พิจารณาให้กับผู้ที่ได้ท�ำการสู้รบ เงนิ นอกงบประมาณ (กฎ) น. เงินท้งั ปวงทอี่ ยู่ หรือต่อสู้จนได้รับอันตรายหรือท�ำการสู้รบ ในความรับผิดชอบของส่วนราชการนอกจาก หรอื ตอ่ สไู้ ดผ้ ลดี หรอื ปฏิบัติหนา้ ท่ดี ว้ ยความ เงินงบประมาณรายจ่าย เงินรายได้แผ่นดิน ตรากตร�ำ เหน็ดเหนื่อย และได้ผลสมความ เงินเบิกเกินส่งคืน เงินเหลือจ่ายปีเก่าส่งคืน มุ่งหมายของทางราชการเป็นอย่างดี เรียก ซ่ึงได้รับอนุมัติหรืออนุญาตให้เก็บไว้ใช้จ่ายได ้ โดยย่อว่า พ.ส.ร. โดยไม่ต้องน�ำส่งคลังเป็นรายได้แผ่นดิน เงินเพ่ิมส�ำหรับต�ำแหน่งที่มีเหตุพิเศษ น. ค่า ซ่ึงการใช้จ่ายเงินนอกงบประมาณจะต้องเป็นไป ตอบแทนที่ก�ำหนดขึ้นตามลักษณะของงาน ตามระเบียบที่เก่ียวข้อง ตามวัตถุประสงค์ เพ่ือสร้างแรงจูงใจ และขวัญก�ำลังใจในการ ของเงินแต่ละประเภท เช่น เงินบ�ำรุงของ ปฏิบัติราชการ โดยจะจ่ายให้กับข้าราชการ หน่วยบริการในสังกัดกระทรวงสาธารณสุข ทีม่ ีสภาพการท�ำงานไม่น่าอภริ มย์ ยากล�ำบาก ที่ได้รับอนุมัติจากกระทรวงการคลังให้ไว้เป็น ตรากตรำ� เสีย่ งภยั เคร่งเครยี ด กดดัน หรอื กรรมสทิ ธ.ิ เป็นการท�ำงานท่ีมีสภาพการท�ำงานเสี่ยง เงินประจ�ำต�ำแหน่ง น. คา่ ตอบแทนก�ำหนดข้นึ อันตรายท้ังต่อชีวิตร่างกาย อาจมีผลกระทบ ส�ำหรับข้าราชการท่ีได้รับการแต่งต้ังและ ต่อรา่ งกาย อาจก่อใหเ้ กดิ โรคจากการปฏบิ ัติงาน การสญู เสียอวยั ะ หรอื เปน็ การทำ� งานทต่ี อ้ งใช้ 198 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

แงง่ ความรู้ ความช�ำนาญ ประสบการณ์สูง ซึ่ง เงินสวัสดิการส�ำหรับการปฏิบัติงานประจ�ำ เป็นสาขาทขี่ าดแคลน มีการสูญเสียผ้ปู ฏิบตั งิ าน สำ� นักงานในพ้ืนที่พเิ ศษ น. เงนิ ท่ีชว่ ยเหลือ ออกจากระบบราชการเป็นจ�ำนวนมาก. ข้าราชการและลูกจ้างประจ�ำของส่วนราชการ เงินเพ่ิมสำ� หรับต�ำแหน่งทมี่ ีเหตุพิเศษ ตำ� แหนง่ เน่ืองจากการปฏิบัติงานประจ�ำส�ำนักงานท่ีต้ัง นิติกร น. เงินเพิ่มส�ำหรับผู้ด�ำรงต�ำแหน่ง อยใู่ นพนื้ ท่ีพิเศษ. ประเภทวิชาการในสายงานนติ กิ าร ต�ำแหนง่ นิติกร ระดับปฏิบัติการ ระดับช�ำนาญการ เงนิ สนิ บนรางวลั น. เงนิ ท่จี ่ายใหแ้ ก่ผ้แู จ้งความ ระดับช�ำนาญการพิเศษ และประเภทอ�ำนวยการ น�ำจับสืบเน่ืองจากเรื่องที่แจ้งเบาะแสได้รับ สายงานอ�ำนวยการเฉพาะด้าน (นิติการ) การตรวจสอบพบว่ามีการกระท�ำความผิดจริง ระดบั ตน้ ตามระเบียบ ก.พ. ว่าด้วยเงนิ เพม่ิ และคดีสิ้นสุดโดยมีการเปรียบเทียบปรับตาม ส�ำหรับต�ำแหน่งท่ีมีเหตุพิเศษของข้าราชการ กฎหมายที่ส�ำนักงานคณะกรรมการอาหาร พลเรือน พ.ศ. ๒๕๕๒ โดยผู้ท่ีได้รับเงินเพิ่ม และยาก�ำกับดูแล และสามารถหักเป็นเงิน ส�ำหรับต�ำแหน่งที่มีเหตุพิเศษต�ำแหน่งนิติกร สินบนรางวัลได้ตามระเบียบที่กระทรวงการคลัง เรียกโดยย่อว่า พ.ต.ก. จะต้องมีคุณสมบัติ กำ� หนดไว้. ตามหลักเกณฑ์และผ่านการคัดเลือกตามวิธีการ ท่ี อ.ก.พ. วิสามญั เฉพาะกจิ เก่ยี วกับการรับรอง เงือ่ นไขการปฏิบตั กิ ารฉกุ เฉิน น. กฎหรือข้อแม้ มาตรฐานนกั กฎหมายภาครฐั ก�ำหนด. ท่ีเป็นข้อความอันบังคับไว้โดยคณะกรรมการ เงินรายได้ของหน่วยบริการในสังกัดกระทรวง การแพทย์ฉุกเฉิน ให้เป็นผลหรือส้ินผล สาธารณสุข น. เงินบ�ำรุงตามระเบียบ เมื่อมีเหตุการณ์อันไม่แน่นอนว่าจะเกิดขึ้น กระทรวงสาธารณสุขว่าด้วยเงินบ�ำรุงของ หรือไม่ในอนาคตเกี่ยวกับปฏิบัติการฉุกเฉิน. หน่วยบริการในสังกัดกระทรวงสาธารณสุข (อ. emergency operational condition). หรือเงินรายรับอ่ืนที่กระทรวงสาธารณสุข กำ� หนด. แง่ง (พท.) น. ส่วนท่ียื่นออกมาจากเหง้า เช่น ขงิ ข่า กะทือ. กระทรวงสาธารณสขุ 199

จกงัดเสน้ จ จกงัดเส้น (พบ.) ก. ใช้นวิ้ หวั แม่มือกดลงตรง ๆ ท่เี หมาะสม. (อ. research ethics). แลว้ งดั ข้นึ เป็นรปู แบบการใหห้ ตั ถการแผนไทย จอตา, จอประสาทตา ดู เรตินา. ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ เช่น การรักษา จักษุประสาท น. เสน้ ประสาททที่ �ำหนา้ ที่รับภาพ สะบกั จม. จากจอตาที่ดวงตา เพ่ือไปแปลผลที่สมอง, จรรยาบรรณการใช้สัตว์เพื่องานทางวิทยาศาสตร์ ประสาทตา ประสาทการเห็น ประสาทสมอง น. หลักเกณฑ์ท่ีผู้ใช้สัตว์และผู้เล้ียงสัตว์ เสน้ ที่ ๒ ก็วา่ . (อ. optic nerve). เพ่ืองานวิจัย งานทดสอบ งานผลิตชีววัตถุ จกั ษุแพทย์ น. แพทย์ผู้เช่ยี วชาญดา้ นจักษวุ ทิ ยา และงานสอนในเชิงวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ต้องผา่ นการศกึ ษาแพทยศาสตรบัณฑิต และ ทุกสาขายึดถือปฏิบัติ เพ่ือให้การด�ำเนินงาน การศึกษาเป็นแพทย์ประจ�ำบ้านด้านจักษุวิทยา ต้ังอยู่บนพ้ืนฐานของจริยธรรม คุณธรรม และสอบผ่านวุฒิบัตรเพ่ือแสดงความรู้ มนุษยธรรม และหลักวิชาการท่ีเหมาะสม ความช�ำนาญในการประกอบวิชาชีพเวชกรรม ตลอดจนเป็นมาตรฐานการด�ำเนินงานที่เป็น สาขาจักษุวิทยาจากราชวิทยาลัยจักษุแพทย์. ทย่ี อมรบั โดยท่วั กนั . (อ. ophthalmologist). จักษุวิทยา น. สาขาหนึ่งของแพทยศาสตร์ จรรยาบรรณวิชาชีพพยาบาล น. หลักแห่ง ท่ีศึกษากายวิภาคศาสตร์ สรีรวิทยา และ ความประพฤติท่ีถูกต้องเหมาะสมของวิชาชีพ โรคของตา. (อ. ophthalmology). พยาบาล. (อ. code of nurse). จดั กระดกู น. ๑. ศาสตร์วชิ าการแพทยแ์ ขนงหนึ่ง ของการดูแลสุขภาพของมนุษย์และกระบวนการ จรยิ ธรรม น. หลกั ความประพฤตปิ ฏบิ ัตทิ ด่ี งี าม รักษาโรค. ๒. การวินิจฉัย การรักษา และ ของบุคคลโดยมีพ้ืนฐานมาจากหลักศีลธรรม การป้องกันความผิดปรกติของระบบกล้ามเน้ือ ทางศาสนา ค่านยิ มทางวัฒนธรรม ประเพณี และผลกระทบของความผิดปรกติเหล่านี้ กฎหมาย รวมถึงจรรยาบรรณของวิชาชีพ บนระบบประสาทและสุขภาพโดยทั่วไป เพ่ือให้บุคคลแสดงออกในส่ิงที่ดี เหมาะสม โดยให้ความส�ำคัญกับเทคนิคการรักษาด้วย ถกู ต้องอยา่ งมีหลักการ โดยใชค้ วามรู้สตปิ ญั ญา มือเปลา่ . (อ. chiropractic). เหตุผล พิจารณา ไตร่ตรองว่าอะไรควรท�ำ จัดฟนั ก. วินจิ ฉยั ป้องกนั และรกั ษา ปญั หา หรือไม่ควรท�ำ เพื่อประโยชนต์ ่อตนเอง ผ้อู น่ื การเรียงตัวของฟัน การสบฟันผิดปรกติ และสงั คม. (อ. ethic). จริยธรรมการวจิ ยั น. หลกั เกณฑท์ ีค่ วรประพฤติ ปฏิบัติของนักวิจัยเพ่ือให้การด�ำเนินงานวิจัย ตั้งอยู่บนพื้นฐานของจริยธรรมและหลักวิชาการ 200 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

จ�ำนวนมารดาคลอด ให้อยู่ในต�ำแหน่งท่ีถูกต้องเหมาะสมและ จ่ายงาน (กฎ) ก. การถ่ายทอดค�ำส่ัง รวมทั้ง มีระบบบดเค้ียวดีข้ึน รวมถึงแก้ไขโครงสร้าง การประสานการปฏิบัติการฉุกเฉินเชื่อมตรง และรูปรา่ งของใบหนา้ โดยใชเ้ ครื่องมือจดั ฟัน. ระหว่างบคุ คลต่อบคุ คล ดว้ ยวาจา ลายลกั ษณ์ จัดฟันแบบใส ก. ใส่ชุดเครื่องมือเคลื่อนฟัน อักษร อิเล็กทรอนิกส์ โทรคมนาคม หรือ แบบถอดได้คล้ายถาดฟันใส เพื่อปรับฟัน วธิ ีการส่อื สารอันมีความจ�ำเปน็ เพ่ือใหผ้ ปู้ ่วย ใหเ้ รยี งตวั . (อ. invisalign). ฉุกเฉินได้รับการปฏิบัติการแพทย์ที่ถูกต้อง สมบรู ณ์ และทนั ทว่ งที. จัดฟันแฟชั่น ก. ใส่เคร่อื งมือเลยี นแบบการจัดฟนั จ่ายตรงเงินเดือน น. การโอนเงินเดือน ค่าจา้ ง ทที่ ันตแพทยใ์ ช้ในการรกั ษาผู้ปว่ ย มีจดุ ประสงค์ ประจ�ำ ค่าตอบแทน ฯลฯ เข้าบัญชีเงินฝาก เพื่อความสวยงามหรือความทันสมัย ผู้ให้ ธนาคารของผ้มู ีสิทธโิ ดยตรง. บรกิ ารไม่ใช่ทันตแพทย์ หรืออาจซือ้ เคร่ืองมอื มาใส่กันเอง ซึ่งผิดกฎหมายและอันตราย จารีตประเพณี น. ประเพณีท่ียึดถือปฏิบัติ ตอ่ สขุ ภาพ บางครง้ั เรียกวา่ จัดฟนั เถ่ือน. สืบต่อกันมา เป็นเรื่องราวความประพฤติ ท่ีเกี่ยวกับความรู้สึกถูกผิดทางศีลธรรม จับกษัย (พท.) ก. การนวดแผนไทยประเภทหนงึ่ ถา้ ฝ่าฝืนถอื ว่าผิดหรือชั่ว. (อ. custom). ท่ีท�ำการนวดบริเวณลูกอัณฑะและบริเวณ โดยรอบ มีจุดประสงค์เพอื่ ช่วยใหก้ ารไหลเวยี น จ�ำนวนการตายทารกแรกเกิดระยะต้น น. ในร่างกายดีข้ึน การท�ำงานของไตดีขึ้น และ จ�ำนวนทารกเกิดมีชีพท่ีตายก่อนอายุครบ ยังช่วยบรรเทาอาการปวดเอว ปวดหลัง ๗ วัน. (อ. early neonatal mortality). รวมไปถึงการท�ำงานของอวัยวะเพศ เพิ่มการ สร้างไขสนั หลงั และเมด็ เลือดแดง เพม่ิ ฮอรโ์ มน จ�ำนวนปีท่ีมีชีวิตยืนยาวขึ้น น. จ�ำนวนปี และปรมิ าณน้�ำอสุจิ, นวดกษยั กว็ า่ . ท่ีมีชีวิตยืนยาวขึ้นของผู้ป่วยหรือผู้ที่ได้รับ ผลกระทบซ่ึงเป็นประสิทธิผลของเทคโนโลยี จับชีพจร ก. ใช้น้ิวมือแตะและกดเบา ๆ ลงบน ด้านสขุ ภาพ. [อ. life year gained (LYG)]. เส้นเลือดแดงบางเส้น เช่น เส้นเลือดแดง ที่ข้อมือ ข้อพับ ล�ำคอ ข้อเท้า เพ่ือประเมิน จ�ำนวนปีสุขภาวะที่เพิม่ ขึน้ น. อตั ราสว่ นระหว่าง ก�ำลงั ของเลือดลม วินิจฉัยโรคหรืออาการ. ตน้ ทนุ ที่เพิ่มขนึ้ เพ่ือปีสขุ ภาวะท่เี พม่ิ ขึน้ ๑ ป.ี [อ. quality adjusted life year gain จับเส้น (พบ.) ก. นวดแบบพื้นบ้านภาคเหนือ (QALY gain)]. เรียกวา่ นวดเอาเสน้ เอาเอน็ . จ�ำนวนมารดาคลอด น. จ�ำนวนมารดาทส่ี นิ้ สดุ จาคะสัมปทา น. ถึงพร้อมด้วยการเสียสละ การต้ังครรภ์ด้วยการคลอด ซึ่งนับรวมท้ัง มใิ ช่เห็นแกต่ วั เสยี ทีเดยี ว. มีชีวิตและเสียชีวิตที่คลอดในสถานบริการน้ัน และคลอดก่อนมาถึงโรงพยาบาล รวมท้ัง กระทรวงสาธารณสุข 201

จำ� เริญ ท่ีคลอดโดยผดุงครรภ์โบราณที่อยู่ในเขต ความคับขอ้ งใจ. (อ. superficial expressive รับผดิ ชอบของสถานบรกิ ารนนั้ . psychotherapy). จ�ำเริญ (พท.) ก. ๑. เติบโต, งอกงาม, มากขนึ้ , จิตบ�ำบัดแบบประคับประคอง น. การบ�ำบัด สมบูรณ์. ๒. ท้ิง เช่นจ�ำเริญยา, ตัด เช่น ท่ี เ น ้ น ก า ร พู ด คุ ย แ ล ะ บ� ำ บั ด ช ่ ว ย เ ห ลื อ จำ� เริญเกศา. ประคับประคองเบื้องต้น. (อ. supportive psychotherapy). จำ� เริญยา (พท.) ก. ทงิ้ ยา โดยนยิ มนำ� ออกไปทิ้ง นอกชายคาบ้าน ตามโคนต้นไม้ เชื่อว่า จิตบ�ำบัดรายบุคคล น. การรักษาทางจิตโดย จะท�ำใหค้ นปว่ ยหายเรว็ ขึ้น. พดู คุยกบั ผปู้ ว่ ยเป็นรายบคุ คล ผ้บู ำ� บัดรกั ษา วเิ คราะหส์ ภาพปญั หา หาสาเหตุและร่วมกัน จิตบ�ำบัด น. การรักษาทางจิตชนิดหนึ่ง แก้ไขส่ิงท่ีเป็นปัญหา หรือความทุกข์ ความ ด้วยการพูดคุยกับผู้ป่วยโดยผู้บ�ำบัดวิเคราะห์ คบั ขอ้ งใจของผปู้ ว่ ย โดยใชท้ ฤษฎีหลายทฤษฎ.ี สภาพปญั หา หาสาเหตุของปัญหาและรว่ มกัน (อ. individual psychotherapy). แก้ไขส่ิงท่ีเป็นปัญหา ความทุกข์ หรือความ คบั ข้องใจของผปู้ ่วย. (อ. psychotherapy). จิตแพทย์ น. แพทย์ผู้รักษาโรคทางจิตใจซึ่งมี อาการแสดงความรู้สึก ความคิด อารมณ์ จิตบ�ำบัดกลุ่ม น. กระบวนการบ�ำบัดทางจิต หรอื พฤตกิ รรมที่ผดิ ปรกต.ิ (อ. psychiatrist). ชนิดหนึ่งในผู้ที่มีปัญหาทางจิตใจ อารมณ์ และพฤติกรรม ด้วยการใช้กระบวนการ จติ เภท ดูที่ โรคจติ เภท. ของกลุ่มที่มีการวางแผนโดยบุคลากรวิชาชีพ จิตวิทยา น. ศาสตร์ที่เน้นเกี่ยวกับทฤษฎีทาง เฉพาะทาง มีเป้าหมายเพ่ือให้ผู้เข้ากลุ่ม รูจ้ ักตนเอง เข้าใจตนเอง เข้าใจผอู้ นื่ ยอมรับ จิตใจท่ไี ม่ไดเ้ กย่ี วขอ้ งกับทางดา้ นการแพทย.์ ตนเองและผู้อื่นได้ ตลอดจนสามารถ จติ วิทยาการกีฬา น. จติ วทิ ยาทีเ่ น้นใหค้ วามส�ำคญั ปรับเปล่ยี นความคิด เจตคติ และพฤตกิ รรม อันจะน�ำไปสู่การแก้ปัญหาได้อย่างถูกต้อง กับเร่อื งแรงจูงใจ แนวคิดเกย่ี วกบั ตนเอง และ เหมาะสม. (อ. group psychotherapy). พลวัตของกลุ่ม น�ำไปประยุกต์ใช้และส่งเสริม ให้นักกีฬาท�ำผลงานให้ดีท่ีสุด และมีสุขภาพ จิตบ�ำบัดเน้นการเก็บกด น. การบ�ำบัด กายและจิตที่ดี เพราะความเข้มแข็งทางจิตใจ ท่ีมีกระบวนการเน้นการให้ข้อเสนอแนะ มีความส�ำคัญไม่น้อยไปกว่าความเข้มแข็ง เพ่ือลดภาวะเครยี ด ความวติ กกังวล และปญั หา และทกั ษะทางรา่ งกาย. (อ. sport psychology). ที่ไมล่ กึ . (อ. suppressive psychotherapy). จิตวทิ ยาการรู้คิด น. จติ วทิ ยาทศี่ กึ ษาเก่ยี วกบั การรบั รู้ เก็บ และการนำ� มาใช้ขอ้ มลู ข่าวสาร จติ บำ� บดั เนน้ การระบายปญั หา น. การบำ� บัด เช่น รูปแบบของกระบวนการรับรู้ ความจ�ำ ทม่ี ีกระบวนการเนน้ การระบายปญั หา ความทุกข์ 202 พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

จิตสาธารณะ การตคี วาม การคิด การให้เหตผุ ล การแก้ปญั หา (อ. health psychology). การติดสินใจ การใช้ภาษา การประมวลผล จติ เวช น. วิชาที่เกยี่ วกับจิตใจ อารมณ์ ความคดิ ขอ้ มูลเพ่อื ท่ีจะค้นหา และเขา้ ใจว่ากระบวนการ รู้คิดท�ำงานอย่างไรและมีผลต่อพฤติกรรม และพฤติกรรมของมนุษย์ท่ีมีความผิดปรกติ ของคนเราอย่างไร. (อ. cognitive psychology). สลับซบั ซอ้ นอยา่ งมาก ยากที่จะมองเหน็ หรอื จติ วทิ ยาคลนิ ิก (กฎ) น. การกระท�ำต่อมนษุ ย์ พิสูจน์ได้อย่างเป็นรูปธรรม ต้องพิจารณา เก่ียวกับการตรวจ การวินิจฉัย การบ�ำบัด ด้วยพยาธิสภาพทางกายหรือพฤติกรรมเป็น ความผิดปรกติทางจิต อันเน่ืองจากภาวะ สิ่งสำ� คญั . ทางจิตใจ บุคลิกภาพ ระดับเชาวน์ปัญญา จิตเวชศาสตร์ น. การศกึ ษาทางดา้ นการแพทย์ อารมณ์ พฤติกรรมการปรับตัว ความเครียด ทเี่ กีย่ วขอ้ งกบั อาการบกพรอ่ งทางจติ . หรือพยาธิสภาพทางสมอง รวมทั้งการวิจัย จิตสรีรวิทยา น. สาขาจิตวิทยาที่น�ำหลักการ การส่งเสริมและประเมินภาวะสุขภาพทางจิต ของสาขาวชิ าต่างๆเช่นสรีรวิทยาเภสัชศาสตร์ ด้วยวิธีการเฉพาะทางจิตวิทยาคลินิก หรือ ชีววิทยา กายวิภาค ประสาทวิทยา มาบรู ณาการ การใช้เครื่องมือหรืออุปกรณ์ทดสอบทาง ศึกษาเรื่องระบบประสาทและฮอร์โมน จิตวิทยาคลินิกท่ีรัฐมนตรีประกาศให้เป็น ที่สัมพันธ์กับพฤติกรรมของมนุษย์ เช่น เคร่ืองมือหรืออุปกรณ์ทางจิตวิทยาคลินิก. เรื่องผลกระทบจากการท่ีสมองบางส่วน (อ. clinical psychology). ถูกท�ำลาย ยาท�ำงานอย่างไร การนอนหลับ จิตวิทยาชุมชน น. ศึกษาลักษณะทางจิตใจ และการฝัน การเข้าใจเร่ืองความเครียด. และพฤติกรรมบุคคลในชุมชน ส�ำรวจและ (อ. physiological psychology). ทดลองใช้วิธีการตา่ ง ๆ เพื่อชว่ ยป้องกนั และ จิตสังคมบ�ำบัด น. การบ�ำบัดรักษาผู้ป่วย จัดการกับปัญหาด้านสุขภาพจิตของชุมชน. โดยการให้คำ� ปรึกษาในรูปแบบกาย จติ สงั คม. (อ. community psychology). จติ วิทยาเดก็ น. สาขาหนึ่งของจิตวทิ ยาทศ่ี ึกษา จิตสังคมบ�ำบัดในชุมชน น. การบ�ำบัดรักษา เก่ียวกับพัฒนาการทางด้านร่างกายและ ผู้ป่วย โดยใช้กระบวนการจิตสังคมบ�ำบัด จติ ใจ อารมณ์ พฤตกิ รรม การปรับตวั เข้ากบั ดำ� เนินการในชมุ ชน เช่น วดั หมูบ่ า้ น. สังคมของเด็กรวมท้ังสติปัญญา บุคลิกภาพ และจรยิ ธรรม. (อ. child psychology). จติ สงั คมบ�ำบัดในโรงเรยี น น. การบ�ำบดั รักษา ผู้ป่วย การให้ค�ำปรึกษาในรูปแบบกาย จิต จติ วทิ ยาสุขภาพ น. สาขายอ่ ยในวิชาจติ วทิ ยา สงั คม ในโรงเรียน สถานศกึ ษา. ท่ีมุ่งสนใจอิทธิพลทางจิตใจต่อสุขภาพของคน เก่ียวข้องกับผลกระทบต่อสขุ ภาพ ความเป็นอยู่ จติ สาธารณะ, จติ อาสา น. การตระหนักรตู้ น ทางกายภาพและความผิดปรกติด้านจิตใจ. ท่ีจะท�ำสิ่งใดเพ่ือเห็นแก่ประโยชน์ส่วนรวม. กระทรวงสาธารณสุข 203

จินตภาพ (อ. public consciousness หรือ public mind). จณุ (พท.) น. ของทป่ี ่น ของที่ละเอียด ผง. จินตภาพ น. ๑. ภาพที่เกิดจากจินตนาการ. จดุ บำ� บดั น. บริเวณทใี่ ช้บ�ำบัดอาการของมนุษย์ ๒. การสรา้ งภาพขน้ึ ในความคดิ จะเป็นภาพ อาศัยกระบวนการที่เรียกว่า กระบวนการ ใดก็ได้ ซ่ึงจินตภาพที่ว่านี้มีอิทธิพลต่อชีวิต สะท้อนกลับของร่างกาย, แถบบ�ำบัด ก็ว่า. ของคนเราอย่างมากมาย. (อ. zone therapy). จินตภาพสมาธ ิ น. การปอ้ นข้อมลู เขา้ ส่จู ิตใต้สำ� นกึ จุดมุ่งหมายหลักสูตร น. องค์ประกอบแรก ด้วยภาพ โดยก�ำหนดภาพเชิงบวกขึ้นในใจ ของหลักสูตรที่แสดงให้เห็นถึงความคาดหวัง เป็นภาพท่ีสามารถเอาชนะปัญหาสุขภาพได้ ของหลักสูตรว่าผู้เรียนจบหลักสูตรนั้นจะมี จากนั้นก็ท�ำสมาธิก�ำหนดจิตนิ่งที่จุดใดจุดหนึ่ง คุณสมบัตอิ ยา่ งไร ควรมีพฤติกรรมใด จดุ มุง่ หมาย เช่น ที่กลางกระหม่อมหรือหน้าผาก เพื่อให้ ของหลักสูตรจึงเป็นผลของการเรียนรู้ที่เกิด จิตใต้ส�ำนึกเปิด รับเอาข้อมูลที่เป็นภาพ ข้ึนในตัวผู้เรียน ทั้งในด้านความรู้ ทักษะ เชิงบวกทส่ี รา้ งขึ้นในใจไปเก็บไว้ เพ่อื ผลกั ดัน กระบวนการ และเจตคติ ตามที่หลักสูตร ให้ไปสสู่ ภาพทต่ี อ้ งการตามจนิ ตภาพน้ัน ๆ. ไดก้ ำ� หนดไว้. จีโนไทป์ น. แบบของยีนหรือชุดของคู่ยีน  จุดสัญญาณ น. ๑. จุดตำ� แหน่งสำ� คัญของเสน้ ที่ ซึ่งควบคุมลักษณะทางพันธุกรรมของส่ิงมีชีวิต สามารถจ่ายเลือด ความร้อน พลังประสาท แต่ละหนว่ ย. (อ. genotype). ไปยังส่วนที่ต้องการรักษาโรคตามพิกัดวิชา หัตถเวช ซึ่งจุดสัญญาณนี้ได้ประยุกต์จากจุด จีโนม น. หน่วยพันธุกรรมหรือยีนท้ังหมด เป็นจุดตายในวิชามวยไทย ดาบไทย เข้ากับ ท่ีควบคุมลักษณะทางพันธุกรรมในส่ิงมีชีวิต แนวเส้นพนื้ ฐาน. ๒. จดุ และต�ำแหน่งในรา่ งกาย ชนิดใดชนดิ หนึ่ง. (อ. genome). ท่สี ามารถบังคบั จา่ ยเลือดและความร้อนหรอื พลังประสาทตามพกิ ดั หัตถเวช. จืด (พท.) ว. รสอย่างรสรากหญ้าคา เหง้า สับปะรด รากรางจดื เป็นตน้ ต�ำราสรรพคณุ จุดสญั ญาณในการนวด น. ๑. จดุ หรอื ตำ� แหน่ง ยาไทยวา่ ยาทมี่ ีรสจืดจะมสี รรพคณุ แก้เสมหะ ส�ำคัญของเส้นในร่างกายท่ีท�ำให้มีการหมุนเวียน ขับปัสสาวะ พิษไข้ ดับพิษปวดร้อน แก้ทาง โลหิต ความร้อน และพลังประสาทไปเล้ียง เตโชธาตุ เป็นตน้ . ระบบขอ้ ต่อ กระดูก กลา้ มเนือ้ เส้นเอน็ และ บรเิ วณต่าง ๆ ของรา่ งกายที่อยู่ในการควบคมุ จุก (พท.) ก. อาการทีบ่ งั เกิดแนน่ อย่ใู นอกหรือ ของเส้นน้ัน. ๒. จุดหรือต�ำแหน่งส�ำคัญท่ีอยู่ ในทอ้ ง เชน่ กินมากจนจุก. บนแนวเส้นพ้ืนฐาน ซึ่งสามารถจ่ายเลือด บังคับเลือดจ่ายความร้อน บังคับความร้อน จุกอก (พท.) น. อาการเจ็บแนน่ ในทรวงอก. ไปยังต�ำแหน่งต่าง ๆ ของร่างกายในการ รกั ษาโรคตามพิกัดทางหตั ถเวช. 204 พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

เจตคติทางวิทยาศาสตร์ จุลชพี ดู จลุ ินทรยี .์ ได้ทุกสภาวะแวดล้อม แม้แต่ในสภาวะแวดล้อม จุลชีพกอ่ โรค น. เชอื้ ที่ท�ำให้เกดิ โรคติดเชื้อ เชน่ ท่ีสิ่งมีชีวิตอ่ืนอยู่ไม่ได้ แต่จุลินทรีย์บางชนิด ปรับตัวอาศัยอยู่ได้ เช่น ในน�้ำพุร้อนบริเวณ ไวรัส แบคทีเรีย พรีออน เชื้อรา หรือจุลชีพ ภูเขาไฟใต้ทะเลลึก หรือภูเขาไฟธรรมดา อนื่ ๆ. ใต้มหาสมุทรท่ีมีความกดดันของน้�ำสูง ๆ จุลชพี ประจ�ำถ่ิน น. กล่มุ ของแบคทีเรยี ท่อี าศยั ในน้�ำแข็งท่ีมีอุณหภูมิเย็นจัด บริเวณท่ีมีสภาพ เป็นปรกติตามธรรมชาติอยู่บนผิวหนังหรือ ความเป็นกรดด่างสูง หรือแมก้ ระทง่ั ในบรเิ วณ อวยั วะตา่ ง ๆ ของรา่ งกาย. ทีไ่ มม่ อี อกซเิ จน, จลุ ชีวนั จุลชวี นิ หรอื จุลชีพ กว็ า่ . (อ. microorganism). จุลชีวัน ดู จลุ นิ ทรยี .์ จุลินทรีย์อ้างอิง น. เช้ือจุลินทรีย์บริสุทธิ์ท่ี จุลพยาธิวิทยา น. ๑. การตรวจเนื้อเย่ือด้วย ทราบสายพันธุ์ รายละเอียดลักษณะทาง ชีวเคมี ลักษณะทางพันธุกรรม และแหล่ง กลอ้ งจลุ ทรรศนเ์ พื่อศกึ ษาพยาธสิ ภาพของโรค ท่ีมาแน่ชัด ระบุว่าคัดแยกมาจากแหล่งใด โดยเฉพาะอย่างย่ิงในทางเวชศาสตร์คลินิก. เช่น อาหาร สิ่งแวดล้อม หรือตัวอย่างจาก ๒. การตรวจโดยการตัดเนื้อออกตรวจ หรือ ผู้ป่วย เพ่ือให้ผู้ใช้สามารถน�ำไปใช้ได้ตรง ชิ้นเน้ือที่ได้จากการผ่าตัดโดยพยาธิแพทย์หรือ ตามขอบข่ายหรือวัตถุประสงค์การใช้งาน นักพยาธิวิทยา หลังจากช้ินเน้ือตัวอย่างได้ ห้องปฏิบัติการจุลชีววิทยาจ�ำเป็นต้องมีจุลินทรีย์ ผ่านกระบวนการเตรียมการตัดช้ินเนื้อ อ้างอิงท่ีได้จากศูนย์เก็บเช้ือจุลินทรีย์ (culture ส�ำหรับตรวจด้วยกล้องจุลทรรศน์และวางชิ้นเน้ือ collection center) ท่ีเป็นท่ียอมรับ ลงบนแผน่ สไลด์แลว้ วิชานเี้ ปน็ เครื่องมอื ท่สี ำ� คญั ในระดบั นานาชาติ เช่น World Federation ท่ีใช้ในวิชาพยาธิกายวิภาคศาสตร์ในการวินิจฉัย for Culture Collections (WFCC), World มะเรง็ และโรคอ่ืน ๆ. (อ. histopathology). Data Center for Microorganisms จลุ พกิ ัด (พท.) น. พิกัดตวั ยานอ้ ยอย่าง เรียกชอื่ (WDCM), National Collection of Type ตรงตามตัวยานั้น มักเป็นตัวยาเดียวกัน Cultures (NCTC) ประเทศอังกฤษ, American แต่แตกต่างกันท่ีแหล่งก�ำเนิด สี ขนาด Type Culture Collection (ATCC) รูปร่างลักษณะ และรส เช่น ขี้เหล็กทั้ง สหรฐั อเมรกิ า. (อ. reference culture). ๒ จนั ทนท์ ั้ง ๒ เปล้าทงั้ ๒ เกลอื ทั้ง ๒ ราก มะปรางทงั้ ๒. จูงใจ ก. ชักน�ำหรือเกล้ียกล่อมให้ยอมรับและ เกดิ ความรสู้ ึกคล้อยตาม. (อ. pursuance). จุลินทรีย์ น. สิ่งมีชีวิตขนาดเล็ก มีเซลล์เดียว เจตคติทางวทิ ยาศาสตร์ น. ลักษณะของการคิด หรือหลายเซลล์ ไม่สามารถมองเห็นได้ด้วย และปฏิบัติแบบนักวิทยาศาสตร์ ได้แก่ ตาเปล่าจึงจ�ำเป็นต้องใช้กล้องจุลทรรศน์ เช่น ความสนใจที่จะคิดและค้นคว้าท�ำความเข้าใจ แบคทีเรีย อาร์เคีย รา ยีสต์ พบจุลินทรีย์ ในปัญหาต่าง ๆ อยูเ่ สมอ ความละเอยี ดถ่ถี ้วน กระทรวงสาธารณสุข 205

เจตสกิ มานะบากบัน่ ในการทำ� งาน ซ่อื สัตย์ในการคิด ท่ที ำ� ใหร้ ู้สกึ อยากอาหาร เช่น ยาเจรญิ อาหาร. และปฏิบตั ิ ไม่เชอ่ื สิง่ ใดอย่างงา่ ย ๆ โดยไมม่ ี เจา้ พนกั งานฉกุ เฉนิ การแพทย์ (กฎ) น. ผู้ผา่ น เหตุผล ใจกวา้ งยอมรับฟงั ความคิดเหน็ ของผ้อู ่ืน. (scientific attitude). การฝึกอบรมหลักสูตรประกาศนียบัตร เจตสิก น. ๑. อาการหรือการแสดงออกของจติ เจ้าพนักงานฉุกเฉินการแพทย์ รวมท้ัง จัดเป็นสมรรถนะของจิต มีลักษณะท่ีเกิดดับ มีผลการปฏิบัติการแพทย์ในองค์กรหรือ พร้อมกับจิต รับอารมณ์เดียวกับจิต มีวัตถุ สถาบันการศึกษาหรือฝึกอบรม หรือ ท่อี าศยั เดยี วกบั จิต. ๒. ธรรมชาติซง่ึ ประกอบ สถานพยาบาลหรือหน่วยปฏิบัติการที่ อศป. กับจิต ปรุงแต่งจิตให้มีความเป็นไปต่าง ๆ รับรองตามท่ีกําหนดไว้ในหลักสูตรหลัก และอาการที่ประกอบกับจิตนั้น. (อ. mental แ ล ะ ใ ช ้ อ ภิ ไ ธ ย เ พื่ อ แ ส ด ง วิ ท ย ฐ า น ะ ว ่ า factor). “เจ้าพนักงานฉุกเฉินการแพทย์” เรียกย่อว่า จฉพ. เจนเชียนไวโอเลต ดู เมทลิ ไวโอเลต. เจ้าหน้าท่ีระดับอาวุโสด้านการควบคุมภายใน เจ็บป่วย น. สภาพความเจ็บป่วยท่ีเกิดข้ึน (กฎ) น. ผู้บริหารระดับสูงหรือผู้เชี่ยวชาญ ที่ปรึกษา ที่มีความรู้ ความช�ำนาญเร่ือง ในประชากรกลุ่มหน่งึ . (อ. morbidity). การควบคุมภายในและได้รับมอบหมาย เจบ็ ป่วยฉุกเฉิน น. ผปู้ ่วยทเ่ี ปน็ โรคได้รบั บาดเจบ็ ให้อ�ำนวยการและประสานการประเมินผล การควบคุมภายใน ติดตามการประเมินผล หรือมีอาการบ่งชี้ว่าจะเป็นอาการท่ีคุกคาม สรุปภาพรวมและจัดท�ำรายงานระดับหน่วย ตอ่ การท�ำงานของอวัยวะสำ� คัญ ได้แก่ หวั ใจ รบั ตรวจ. สมอง ทางเดินหายใจ ต้องดูแลติดตาม อยา่ งใกลช้ ดิ เพราะอาจทำ� ให้เสียชีวิตได้ทนั ที เจ้าหน้าที่รับเร่ืองร้องเรียน น. เจ้าหน้าท่ีศูนย์ เช่น หัวใจหยุดเต้น หอบหืดขั้นรุนแรง รับเร่ืองร้องเรียน ที่มีหน้าท่ีรับเรื่องร้องเรียน มีการเขียวคล้�ำของปากและเล็บมือ หมดสติ จากผู้ร้องเรียนหรือผู้แจ้งความน�ำจับตาม ไม่รู้สึกตัว ส่ิงแปลกปลอมอุดก้ันหลอดลม ชอ่ งทางรบั เร่อื งเรียน. ท้ังหมด อุบัติเหตุรุนแรงบริเวณใบหน้าและ ล�ำคอ มีเลือดออกมาก ภาวะช็อกจาก เจยี ดยา (พท.) ก. ซ้อื ยาหรือเคร่ืองยา. การเสียเลือดหรือขาดน�้ำอย่างรุนแรง แขน เจือ (พท.) ก. น�ำส่วนน้อยประสมลงไปในสว่ นมาก ขา อ่อนแรง พูดไม่ชัด ชักตลอดเวลา หรอื ชกั จนตัวเขียว มีไข้สูงกว่า ๔๐ องศาเซลเซียส ให้ระคนปนกัน, ตามปรกติใช้กับของเหลว ถูกสารพิษ สัตว์มีพิษกัด หรือได้รับยามาก เช่น ใช้น�้ำเยน็ เจือน�้ำรอ้ น, เจือแทรก ก็เรียก. เกินขนาด ถกู สนุ ขั กัดบรเิ วณใบหนา้ และลำ� คอ. เจือแทรก (พท.) ดู เจือ. เจริญอาหาร (พท.) ๑. ก. บรโิ ภคอาหารได้มาก ขึ้น. ๒. ว. ท่ีท�ำให้บริโภคอาหารได้มาก 206 พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

เฉลว ฉ ฉลาก น. รูป รอยประดษิ ฐ์ กระดาษ หรือสงิ่ อ่นื ฉลวิ ดู เฉลว. ใดท่ีท�ำปรากฏข้อความเกี่ยวกับสินค้า ฉีดเกล็ดเลือด ก. ฉีดเกล็ดเลือดความเข้มข้น ภาชนะบรรจุ หรือหีบห่อบรรจุสินค้า หรือ สอดแทรก หรือรวมไวก้ บั สินค้าภาชนะบรรจุ มากกว่าปรกติ ๓-๔ เท่า ที่แยกออกจาก หรือหีบห่อบรรจุสินค้า และให้หมายความ เลือดของตนเอง เพ่อื ใชร้ กั ษาอาการบาดเจ็บ รวมถึงเอกสารหรือคู่มือส�ำหรับใช้ประกอบกับ ของระบบโครงสร้างร่างกาย เช่น กล้ามเน้ือ สนิ ค้าน้ัน. กระดูก รวมท้ังความงามของใบหน้า. (อ. platelet rich plasma). ฉลากจีดีเอ น. ฉลากโภชนาการรูปแบบหน่ึง ฉกุ เฉนิ น. เกิดขึน้ โดยปจั จบุ ันทนั ดว่ นหรอื เป็น เพื่อให้ผู้บริโภคเข้าใจคุณค่าโภชนาการ ท่คี าดหมายว่าจะเกดิ ข้ึนในเวลาอันใกล้ และ ของผลิตภัณฑ์อาหารได้ง่ายและสะดวกขึ้น จ�ำเปน็ ตอ้ งรบี แก้ไขโดยฉับพลัน. โดยก�ำหนดให้แสดงปริมาณค่าของพลังงาน เฉลว (พท.) น. ๑. เครื่องจักสานชนิดหน่ึง น�้ำตาล ไขมัน และโซเดียม ในหน่วยเมตริก ท�ำด้วยตอกหรือหวายหักขัดกันเป็นมุมต้ังแต่ (หน่วยของพลังงานเป็นกิโลแคลอรี) ของ ๓ มุมขน้ึ ไป แพทยแ์ ผนไทยใช้เปน็ เครื่องหมาย อาหารทง้ั บรรจุภัณฑ์ (๑ ซอง/๑ กล่อง) ใน หรือสญั ลกั ษณส์ ำ� หรับปกั หมอ้ ยา เพ่อื ใหเ้ กิด รูปทรงกระบอกเรียงติดกัน ๔ รูป และ ความศักดิ์สิทธ์ิและป้องกันการละลาบละล้วง ช่วงล่างใต้รูปทรงกระบอกแสดงค่าร้อยละ เคร่ืองยาในหม้อยา มักท�ำกัน ๔ แบบ คือ ข อ ง ป ริ ม า ณ สู ง สุ ด ที่ บ ริ โ ภ ค ไ ด ้ ต ่ อ วั น . เฉลว ๓ มมุ หมายถึง ไตรสรณคมน์ (มะ อะ อ)ุ , (อ. guideline daily amount). เฉลว ๔ มุม หมายถึง ธาตุทั้ง ๔ (ปถวี อาโป วาโย และเตโช), เฉลว ๕ มมุ หมายถงึ ฉลากโภชนาการ (กฎ) น. ขอ้ มูลทางโภชนาการ พระเจ้าห้าพระองค์ (นะโมพุทธายะ) และ บนฉลากเกย่ี วกบั ชนดิ และปรมิ าณสารอาหาร. เฉลว ๘ มมุ หมายถงึ อักขระอติ ปิ โิ สแปดทศิ . ๒. โบราณใช้ปักเป็นเครื่องหมายที่ส่ิงของ ฉลากยา น. รูป รอยประดิษฐ์ เคร่ืองหมาย หรอื ซ่ึงจะขาย ปักบอกเขต หรือปักบอกเขตด่าน ข้อความใด ๆ ซึ่งแสดงไวท้ ภ่ี าชนะหรอื หบี หอ่ เสียค่าขนอน, ฉลวิ หรือ ตาเหลว กเ็ รยี ก. บรรจยุ า. ฉลากอาหาร (กฎ) น. รูป รอยประดิษฐ์ เครือ่ งหมาย หรือข้อความใด ๆ ทแี่ สดงไว้ที่ อาหาร ภาชนะบรรจุ หรอื หบี ห่อของภาชนะ บรรจอุ าหาร. กระทรวงสาธารณสขุ 207

ชง ช ชง ก. เทน�้ำร้อนลงบนเครอ่ื งยา เป็นต้น เพื่อให้ การแพรเ่ ชือ้ . รสหรอื ตัวยาออก. ชนิดของการติดเช้ือ D น. การติดเชอ้ื เนื่องจาก ชนิดของการติดเชื้อ A น. การติดเช้ือในกลุ่ม ได้รบั เชอ้ื มาลาเรียจากการรบั เลอื ด. บา้ นหรือหมู่บา้ นที่อาศัยอย่.ู ชนดิ ของการติดเช้ือ E น. การตดิ เช้อื ในพ้ืนท่ีซ่งึ ชนิดของการตดิ เชอ้ื B น. การตดิ เช้อื จากพนื้ ทอ่ี ืน่ . มีข้อมูลยืนยันว่าเกี่ยวข้องกับผู้ป่วยที่รับเช้ือ ชนิดของการติดเช้ือ Bf น. การติดเช้ือจาก มาจากที่อน่ื . ชนิดของการติดเช้ือ F น. การติดเชื้อที่สอบ ต่างประเทศ. ประวัติแล้วไม่สามารถตัดสินได้ว่าเป็นผู้ป่วย ชนิดของการติดเช้ือ Bo น. การติดเชื้อจาก รายใหม่ชนดิ เอ, บี, ซ,ี ดี หรอื อี. ชนิดของการติดเชื้อ G น. การติดเชื้อที่สอบ พื้นท่ขี องจังหวัดอน่ื . ประวัติแล้วไม่พบตัวผู้ป่วย หรือไม่ได้สอบ ชนิดของการติดเช้ือ Bx น. การติดเชื้อจาก ประวัติ. ชมรมเด็กไทยท�ำได้ น. กลุ่มนักเรียนท่ีมารวม กลมุ่ บา้ นหรือหมู่บา้ นอนื่ แต่อย่ภู ายในตำ� บล กลุ่มเพ่ือด�ำเนินกิจกรรมสุขภาพตามสภาพ เดยี วกัน. ปญั หาของโรงเรยี น หรอื อาจด�ำเนนิ กิจกรรม ชนิดของการติดเชอ้ื By น. การตดิ เชอื้ จากกลุม่ สุขภาพด้านใดด้านหน่ึงตามความสนใจของ บ้านหรือหมู่บ้านอื่น แต่อยู่ภายในอ�ำเภอ โรงเรยี นก็ได.้ เดยี วกนั . ชราภาพ น. ความแก่ดว้ ยอายุ ความช�ำรดุ ทรดุ ชนดิ ของการตดิ เช้อื Bz น. การติดเชอื้ จากกลุ่ม โทรมจากกระบวนการทางชีวภาพท่ีอวัยวะ บ้านหรือหมู่บ้านอ่ืน แต่อยู่ภายในจังหวัด ต่าง ๆ ในรา่ งกายเสอ่ื มสภาพ. เดยี วกัน. ชว่ งการตกลงที่เป็นไปได ้ ดู ชว่ งแหง่ การตอ่ รอง. ชนิดของการติดเชื้อ C น. การติดเชื้อกรณีผู้ ช่วงเวลาว่างของเตียง น. การว่างหลังจาก ป่วยเคยเปน็ โรคมาลาเรยี มาก่อน (เฉพาะเช้อื การใช้เตียงของผู้ป่วยในเฉลี่ยแต่ละคน พลาสโมเดียมไวแวกซ์ และพลาสโมเดียมโอ ซ่ึงค�ำนวณได้จากสูตร จ�ำนวนวันท่ีเตียงว่าง วาเล เพราะมีเชื้อระยะแฝงในตับ) และมีไข้ กลับมาอีก โดยพิสูจน์ได้แน่นอนว่าไม่ได้ติด เช้ือใหม่ หรือผู้ป่วยท่ีพักอาศัยนอกพื้นที่มี 208 พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ชว่ ยเหลือผู้ป่วยภาวะวิกฤติ ในช่วงเวลาที่ก�ำหนด หารด้วยจ�ำนวนผู้ป่วย ซ่ึงต้องมีการใช้อุปกรณ์หรือเครื่องมือแพทย์ ในที่จ�ำหน่ายทั้งหมดในช่วงเวลาเดียวกัน และการบริหารยาพื้นฐานโดยไม่ท�ำหัตถการ โดยที่จ�ำนวนวันท่ีเตียงว่างในช่วงเวลาที่ก�ำหนด ในร่างกาย รวมทั้งการกระท�ำอื่นใดท่ีคณะ เท่ากับ (จ�ำนวนเตียงท้ังหมด x ระยะเวลา กรรมการการแพทย์ฉุกเฉินก�ำหนดเพ่ิมเติม ที่กำ� หนด) - จำ� นวนวันทอ่ี ยขู่ องผู้ป่วยในชว่ ง ใหเ้ ป็นปฏบิ ตั กิ ารแพทยข์ น้ั พ้นื ฐาน แตไ่ ม่รวม เวลาเดยี วกัน. (อ. turn over interval). ถึงการกระท�ำใดท่ีคณะกรรมการการแพทย์ ชว่ งแห่งการต่อรอง น. ชว่ งท่คี ูเ่ จรจาพจิ ารณา ฉุกเฉินกำ� หนดใหเ้ ปน็ การปฐมพยาบาล. ว่าอะไรท่ีอยู่ในขอบเขตดังกล่าวสามารถ ช่วยเวชกรรมขั้นสูง น. การช่วยเวชกรรมซึ่ง ท่ีจะตกลงกันได้ในการด�ำเนินการซื้อขาย ต้องมกี ารบรหิ ารยา การใชอ้ ุปกรณก์ ารแพทย์ ของธุรกิจ ขอบเขตท่ีคู่เจรจาต่างก�ำหนดไว้ ฉุกเฉนิ ที่ซับซอ้ น และการทำ� หัตถการในร่างกาย เรยี กวา่ “ราคาทส่ี งวน (reservation price)”, ด้วยกลวิธีเพื่อการวินิจฉัยและบ�ำบัดรักษา ชว่ งการตกลงทเี่ ป็นไปได้ กว็ ่า. (อ. bargaining ซ่ึงต้องใช้อุปกรณ์หรือเครื่องมือแพทย์ในการเจาะ range). หรือผ่าตัดหรือสอดใส่วัตถุใดเข้าไปในร่างกาย ชว่ งอายขุ ัย ดู อายุขยั . หรือการแทรกแซงกระบวนการสรีรวิทยา ชว่ ยเวชกรรม น. การปฏิบัตกิ ารฉุกเฉินการแพทย์ ของร่างกาย รวมถึงการให้หรือบริหารยา ตามการอ�ำนวยการซึ่งผู้ช่วยเวชกรรมกระท�ำ หรือสารอ่ืนเข้าไปในร่างกายของผู้ป่วยฉุกเฉิน โดยตรงตอ่ รา่ งกายผูป้ ว่ ยฉกุ เฉนิ ประกอบด้วย อันจะเป็นประโยชน์ยิ่งกว่าในการป้องกัน การประเมิน การดู และการเคล่ือนย้ายหรือ การเสียชีวิตหรือการรุนแรงข้ึนของการเจ็บป่วย ล�ำเลียง การน�ำส่งต่อ การตรวจวินิจฉัยและ ของผู้ป่วยฉุกเฉินนั้นได้ แต่หากมีการกระท�ำ การบ�ำบัดรักษาพยาบาล รวมถึงการเจาะ อย่างไม่ถูกต้องหรือไม่เหมาะสมก็อาจก่อให้ หรอื ผ่าตัด การใช้อปุ กรณห์ รือเคร่อื งมือแพทย์ เกิดอันตรายต่อผู้ป่วยฉุกเฉินได้ยิ่งกว่าด้วย การให้หรอื บริหารยาหรือสารอน่ื หรือการสอดใส่ ท้งั น้ี ไมร่ วมถึงการกระทำ� ใดที่คณะกรรมการ วัตถใุ ด ๆ เขา้ ไปในรา่ งกายผปู้ ว่ ยฉุกเฉิน รวมท้งั การแพทย์ฉุกเฉินก�ำหนดให้เป็นการช่วย การปฏิบัติการฉุกเฉินอ่ืนที่ผู้ช่วยเวชกรรม เวชกรรมข้ันพื้นฐาน. กระท�ำตามค�ำสั่งการแพทย์ ตามอ�ำนวจ ช่วยเหลอื ทางสังคม ก. ใหค้ วามช่วยผู้รับบรกิ าร หน้าที่ขอบเขตความรับผิดชอบ และข้อจ�ำกัด ท่ีประสบปญั หา เดือดรอ้ น จ�ำเปน็ ต้องได้รบั ในการปฏิบัติการแพทย์ของผู้ช่วยเวชกรรม การบริการ สิ่งของ ฯลฯ เพื่อให้ปัญหา ตามค�ำส่ังการแพทย์หรือการอ�ำนวยการท่ี ความเดอื ดรอ้ นนน้ั ลดลงหรอื หมดไป โดยคน้ หา คณะกรรมการการแพทย์ฉุกเฉินประกาศ ข้อเท็จจริงว่าผู้ที่จะได้รับบริการน้ันมีปัญหา ก�ำหนด. ยากจนหรือเดือดรอ้ นจริง สมควรแก่การไดร้ ับ การช่วยเหลอื . ชว่ ยเวชกรรมขั้นพ้นื ฐาน น. การชว่ ยเวชกรรม ชว่ ยเหลือผ้ปู ว่ ยภาวะวกิ ฤติ ก. ใหค้ วามช่วยเหลอื กระทรวงสาธารณสขุ 209

ช่วยเหลอื เยียวยาจติ ใจ ด้านจิตใจแก่ผู้ป่วยที่มีปัญหาวิกฤติในชีวิต ช่องคลอดอักเสบ น. การอักเสบที่ช่องคลอด เช่น มีอาการก้าวร้าว พยายามฆ่าตัวตาย สตรีท�ำให้เกิดสารคัดหลั่งในช่องคลอดที่ โดยการปฐมพยาบาลทางใจอย่างทันท่วงที เรียกว่า ตกขาว ผิดไปจากปรกติ เช่น เพื่อลดความตึงเครียด เน้นความปลอดภัย เปน็ สเี ขยี ว สีเหลอื ง มอี าการคัน มกี ลิน่ เหมน็ และได้รับการประสานส่งต่อให้การดูแล มีเลือดปน สาเหตุมีทั้งที่เกิดจากการติดเช้ือ อยา่ งต่อเน่อื ง. และไมต่ ิดเชื้อ. (อ. vaginitis). ช่วยเหลือเยยี วยาจติ ใจ ก. ชว่ ยเหลือทางด้าน จิตใจแก่ผู้ประสบภาวะวิกฤติจากภัยพิบัติ ช่องท้อง น. ช่องล�ำตัวในร่างกายมนุษย์. โดยกระบวนการต่าง ๆ ท่ีมีหลักฐานทาง (อ. adominal cavity). วชิ าการ เชน่ การปฐมพยาบาลทางจิตใจ. ชว่ ยอำ� นวยการ ก. ปฏิบตั ิการฉุกเฉินการแพทย์ ช่องทางด่วน น. การจัดบริการส�ำหรับโรคที่ ดา้ นการอ�ำนวยการ ซง่ึ ผ้ชู ่วยอ�ำนวยการไมไ่ ด้ ตอ้ งใชค้ วามรวดเรว็ ในการวนิ จิ ฉัย และรกั ษา มีการกระท�ำโดยตรงต่อร่างกายผู้ป่วยฉุกเฉิน อย่างเร่งด่วน มักเป็นโรคที่มีอัตราตายสูง แต่กระท�ำโดยการจัดการ การประสานงาน หรือต้องใช้ความพร้อมของทีมบุคลากร การควบคุมดูแล และการติดต่อส่ือสาร ทางการแพทย์และเทคโนโลยี. (อ. fast tract). อันมีความจ�ำเป็นเพื่อให้ผู้ป่วยฉุกเฉินได้รับ การช่วยเวชกรรมท่ีถูกต้องสมบูรณ์และทันท่วงที ชอ่ งทางรบั เร่ืองรอ้ งเรยี น น. ชอ่ งทางทีส่ ามารถ ประกอบด้วยการรับแจ้ง การประสาน รับ-สง่ เร่ืองร้องเรียนได้ เช่น สายด่วน จดหมาย การจ่ายงาน และการก�ำกับการ รวมท้ัง ตู้ ปณ. โทรศพั ท์ โทรสาร อเี มล. การปฏิบัติการฉุกเฉินอ่ืนที่ผู้ช่วยอ�ำนวยการ กระท�ำตามค�ำสั่งการแพทย์ ตามอ�ำนาจหน้าท่ี ชะแมบ ดู ก�ำลังวัวเถลงิ . ขอบเขตความรับผิดชอบ และข้อจ�ำกัด ชัดเจน (กฎ) ว. ส่ือให้ผู้รับรายงานเข้าใจง่าย ในการปฏิบัติการฉุกเฉินของผู้ช่วยอ�ำนวยการ ตามค�ำสั่งการแพทย์หรือการอ�ำนวยการ แสดงข้อมูลท่ีเป็นเหตุเป็นผลกัน (logical) ที่คณะกรรมการการแพทย์ฉุกเฉินประกาศ หลีกเลี่ยงศัพท์เฉพาะทาง มีข้อมูลเสริม กำ� หนด. ถา้ จ�ำเป็นเพื่อให้เกิดความชัดเจนขน้ึ ใชต้ าราง ชอ็ กโกแลตซีสต ์ น. ซีสตท์ ่มี ีของเหลวสนี �้ำตาล แผนผัง หรือกราฟประกอบ ล�ำดับเนื้อเร่ือง คล้ายช็อกโกแลตอยู่ภายใน ซึ่งเป็นเย่ือบุ ให้มีความต่อเนอื่ ง. มดลูกที่เป็นเลือดประจ�ำเดือนเก่าไหลย้อน ชนั ผ้งึ ดู พรอพอลิส. กลบั ผา่ นท่อนำ� ไขไ่ ปฝงั อย่ใู นส่วนต่าง ๆ เชน่ ชาเขียว น. ชาที่เก็บเก่ียวจากพืชที่มีช่ือ รังไข่ มดลกู นอกมดลกู . (อ. chocolate cyst วิทยาศาสตร์ว่า Camellia sinensis (L.) หรือ endometriosis). Kuntze ในวงศ์ Theaceae ด้วยการน�ำ ใบชาสดมาท�ำให้แห้งอย่างรวดเร็วโดยใช้ ความร้อนไมส่ งู เกินไป ชาจะมีสคี ่อนขา้ งเขียว. 210 พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ชี่กง ชามรูปไต น. อุปกรณ์การแพทย์ชนิดหน่ึง ใช้ ๓) เกิดจากฝีในมดลูก ท�ำให้มีหนองหรือ ส�ำหรับท้ิงสิ่งของสกปรก เช่น ส�ำลีท่ีเช็ดแผล น�้ำเหลืองไหลออกมา และ ๔) น้�ำเหลือง แลว้ . (อ.  emesis หรือ plus basin). ท่ีเกิดจากทางเดินปัสสาวะอักเสบไหลออก มาท�ำให้เกิดแผลเปื่อยลามที่ทวารเบาปัสสาวะ ชายข้ามเพศ น. คนทขี่ ้ามเพศจากหญิงเป็นชาย ไหลกะปริบกะปรอย ปวดแสบ ขัดหัวหนา่ ว. คือ คนที่เกิดมาเป็นเพศหญิงโดยก�ำเนิด ชิบอล น. การผสมผสานระหว่างกีฬายุคใหม่ แต่มองว่าตนเปน็ ชายในภายหลงั . (อ. transman). กบั ปรชั ญาตะวันออก ประยุกต์จากความสมดุล ของหยิน-หยาง หัตถโยคะและการท�ำสมาธิ ชายแต่งหญงิ หรือหญงิ แตง่ ชาย น. คนทช่ี อบ ใช้ลูกบอลขนาดเส้นรอบวงประมาณ ๑๕ แต่งตัวเป็นเพศตรงข้ามเป็นคร้ังคราว และ เซนติเมตร เปน็ ส่อื . มีความรู้สึกเป็นเพศตรงข้ามตั้งแต่เล็กน้อย ชิรณัคค ี (พท.) น. ไฟเผารา่ งกายใหแ้ กค่ ร่ำ� ครา่ ไปจนถึงอย่างชัดเจน บางคนอาจได้รับ ท�ำให้ร่างกายเห่ียวแห้งทรุดโทรมชราภาพ ความช่วยเหลือทางการแพทย์เพื่อเปล่ียนไป ทุพพลภาพไป เป็นองค์ประกอบ ๑ ใน ๔ เป็นอีกเพศหน่ึง และใช้ชีวิตในเพศตรงข้าม ชนิดของธาตไุ ฟ. อยา่ งถาวร สว่ นบางคนอาจพอใจกบั การแตง่ กาย ช่ี น. สสารทเี่ ลก็ ที่สดุ ในรา่ งกาย มกี ารเคล่อื นไหว เป็นเพศตรงข้ามเป็นครั้งคราวไปจนตลอดชีวิต. ข้ึนบนลงล่างตลอดเวลา ขับดันและควบคุม (อ. transvestite หรือ cross-dresser). การท�ำงานของร่างกาย เม่ือการเคลื่อนไหว ของชส่ี น้ิ สุดชวี ติ ก็ส้นิ สุดดว้ ย. ชายรักชาย น. ผู้ชายทร่ี ักผ้ชู ายด้วยกัน เป็นค�ำ ชกี่ ง น. ๑. การฝกึ ฝนกาย-ใจ เพอ่ื บำ� รงุ รกั ษา ทีเ่ ปน็ ที่นยิ มสำ� หรับชายทีเ่ ป็นเกย์. สุขภาพ โดยมีรากศัพท์มาจากค�ำว่า ช่ี หมายถึง พลังชีวิต ซ่ึงมีอยู่ในร่างกายมนุษย์ ชา้ วัวเถลิง ดู ก�ำลงั ววั เถลิง. และสง่ิ มชี วี ิตทุกอยา่ งในรปู แบบทแี่ ตกตา่ งกันไป ช้�ำใน (พท.) น. การบาดเจ็บภายในเนื่องจาก ส่วนใหญ่จะอยู่ในรูปแบบของประจุไฟฟ้า และคลื่นความร้อน มนุษย์รับเอา ชี่ มาจาก ถกู กระทบกระแทกอย่างแรงหรือบอ่ ย ๆ. ภายนอกโดยการกินอาหาร การหายใจ การรบั ชำ�้ รั่ว (พท.) น. โรคทางเดินปสั สาวะและอวัยวะ แสงแดด การเดินบนพ้ืนดิน กง หมายถึง การกระท�ำหรือการท�ำงานเพื่อให้ได้พลังชีวิต. สืบพันธุ์กลุ่มหน่ึง เกิดกับผู้หญิง ผู้ป่วยมี ๒. วิธีปฏิบัติเพื่อเร่ง หมุนเวียน และท�ำงาน อาการปวดแสบปวดร้อนภายในช่องคลอด กับ “ช่ี” หรือลมปราณภายในร่างกาย และช่องทวารเบา กล้ันปัสสาวะไม่อยู่ เจ็บ การปฏิบัติช่ีกงน้ันเพื่อประโยชน์ทางรักษา และขัดถึงบริเวณหัวหน่าว ต�ำราการแพทย์ สุขภาพ เพื่อฝึกจิตใจ และเป็นส่วนหนึ่ง แผนไทยว่า อาจเกิดจากสาเหตุ ๔ ประการ ได้แก่ ๑) เกดิ จากการคลอดบุตรแล้วอยู่ไฟไมไ่ ด้ ท�ำให้เสมหะ โลหิตเดินไม่สะดวก มดลูกเน่า ๒) เกิดจากการมีเพศสัมพันธ์มากเกินไป กระทรวงสาธารณสขุ 211

ชีพจร ของศลิ ปะการต่อส้จู ีน. หลงั จากให้ยาคนไข้ในรูปแบบที่ไมไ่ ดฉ้ ดี เข้าเส้น ชีพจร น. การบีบตัวและคลายตัวของหัวใจ (น่ันคือให้ทาง ปาก ทางทวารหนัก ผา่ นทาง ผิวหนัง ฉีดใต้ผิวหนัง ฯลฯ). (อ. absolute ซึ่งปรากฏในหลอดเลือดเป็นจังหวะ. bioavailability). ชีรณัคคี (พท.) น. ธาตุในร่างกายบุคคล ชีวปริมาณออกฤทธิ์สัมพัทธ์ น. ชีวปริมาณ ตามต�ำราแพทย์แผนโบราณ คือ เตโชธาตุ ออกฤทธิ์ของยาตัวเดียวกันในรูปแบบต�ำรับ หรือ ธาตไุ ฟ เป็นไฟตามธรรมชาติเผาร่างกาย ยาท่ีแตกต่างกัน เพื่อที่จะก�ำหนดว่าจะให้ยา ใหค้ ร�ำ่ ครา่ เห่ียวแห้ง ทรดุ โทรม ทพุ พลภาพ คนไข้ในรูปแบบใดดีท่ีสุด.  (อ. relative ไปตามวัยอายุ ประจ�ำอยู่ตามเน้ือตลอด bioavailability). ท่ัวร่างกาย หนา้ ท่ีอบอุ่นเนอื้ ไมใ่ ห้เน่าเป่อื ย. ชวี พิษ น. สารพษิ ทผ่ี ลติ โดยสิ่งมชี ีวติ เชน่ พิษงู ชีวจริยธรรม น. สาขาหนึ่งของจริยศาสตร์ ยางนอ่ ง แอฟลาทอกซนิ . (อ. toxin). ท่ีตรวจสอบประเด็นเก่ียวกับจริยธรรม ซ่ึงเกิดจากสุขภาพ การบริการสุขภาพ และ ชีวภาพบ�ำบดั น. เทคนิคการบำ� บัดของการแพทย์ การศึกษาวิจัยท่ีเก่ียวข้องกับมนุษย์. (อ. ทางเลือกชนิดหน่ึง โดยการใช้ผลิตภัณฑ์ bioethics). ชนิดต่าง ๆ เข้าสู่ร่างกาย ท้ังอาหารเสริม วติ ามนิ เกลือแร่ตา่ ง ๆ สมุนไพร เซลลบ์ ำ� บัด ชวี ประสิทธผิ ล, ชีวปริมาณออกฤทธิ ์ น. ๑. ส่วน ชวี โมเลกลุ คเี ลชนั บำ� บดั ซง่ึ ใช้กนั แพร่หลาย ของยาจากยาท้ังหมดที่น�ำเข้าสู่ร่างกายคนไข้ ทว่ั โลก. (อ. biologically-based therapy). (administered dose) ทส่ี ามารถเข้าสรู่ ะบบ ไหลเวียนโลหิตได้ตามหลักข้อหนึ่งของ ชีวเภสัชภัณฑ์ น. ยาท่ีผลิตข้ึนจากสิ่งมีชีวิต เภสัชจลนศาสตร์ ถ้าผู้ป่วยได้รับยาโดยการ ด้วยกระบวนการเทคโนโลยชี วี ภาพ เช่น วัคซีน ฉีดเข้าเส้น (intravenous) ชีวปริมาณ ส่วนประกอบของโลหิตผลิตภณั ฑ์เลือด โปรตนี ออกฤทธิ์ของยาตัวนี้จะเป็นร้อยละ ๑๐๐ เพื่อการรักษา (therapeutic protein). แต่ถ้าผู้ป่วยได้รับยาโดยการกินหรือทางปาก (อ. biopharmaceutical product). จ�ำนวนยาที่เข้าสู่กระแสเลือดจะลดลงเหลือ ไม่ถึงร้อยละ ๑๐๐ เนื่องจากการดูดซึม ชีววัตถุมาตรฐานทุติยภูมิ น. สารชีววัตถุที่ ท่ีไม่สมบูรณ์. ๒. การวัดอัตราและขอบเขต จัดเตรียมข้ึนโดยหน่วยงานระดับภูมิภาค การออกฤทธ์ิของยาท่ีสามารถเข้าไปอยู่ใน หรือระดับประเทศ หรอื โดยหอ้ งปฏบิ ัติการใด ๆ ระบบไหลเวียนโลหิตและเข้าถึงจุดท่ียา และมีการสอบเทียบค่าความแรงกับชีววัตถุ จะออกฤทธิ.์ (อ. bioavailability). มาตรฐานสากลเพ่ือใช้เป็นชีววัตถุอ้างอิง ในการตรวจสอบความแรงของชีววัตถุตัวอย่าง. ชีวปริมาณออกฤทธิ์สัมบูรณ์ น. ปริมาณยา (อ. secondary reference standard). ออกฤทธ์ิท่ีสามารถวัดได้ในระบบไหลเวียนโลหิต 212 พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ชุดทดสอบโคลฟิ อรม์ แบคทีเรยี ชีววัตถุมาตรฐานสากล น. สารชีววัตถุท่ี ชดุ ตรวจเพอ่ื การวนิ ิจฉัยภายนอกรา่ งกาย (กฎ) จัดเตรียมขึ้นเพื่อใช้เป็นสารสอบเทียบกับ น. ชุดตรวจท่ีไม่ใช้โดยตรงกับร่างกายมนุษย์ สารมาตรฐานท่ีเตรียมข้ึนมาใช้ในงานประจ�ำ แต่ใช้กับสิ่งส่งตรวจจากร่างกายมนุษย์ และ โดยท�ำการศึกษาก�ำหนดค่าหน่วยวัดสากล ได้พัฒนาข้ึนจนอยู่ในสภาพท่ีสมบูรณ์เพื่อใช้ รว่ มกับห้องปฏิบตั ิการภาครฐั . ในการวินจิ ฉัยโรค. ชีววัสดุ น. วัสดุหรือของผสมท่ีมิใช่ยาซึ่งได้ ชุดตรวจเพ่ือการวินิจฉัยรายบุคคล (กฎ) น. จากธรรมชาติหรอื การสังเคราะห์ เชน่ โลหะ ชุดตรวจเพ่ือการวินิจฉัยภายนอกร่างกาย พอลิเมอร ์ ใช้เพือ่ การบำ� บัดรกั ษา เสรมิ การ ทใ่ี หผ้ ลเฉพาะแต่ละบุคคล. ท�ำงาน แทนที่เนื้อเยื่อหรืออวัยวะ เป็นต้น ในบางกรณีอาจใช้แทนการท�ำงานของร่างกาย ชดุ ตรวจยืนยัน (กฎ) น. ชุดตรวจเพ่อื การวนิ จิ ฉัย บางส่วนหรอื ทงั้ หมด. (อ. biomaterial). ภายนอกร่างกายที่ใช้เพื่อยืนยันผลการตรวจ เบอื้ งตน้ ท่พี บมีปฏิกิริยา. (อ. reactive). ชวี สมมูล น. ความเท่าเทียมกนั ของสดั สว่ นยา หรือสารออกฤทธ์ิท่ีถูกดูดซึมจากเภสัชภัณฑ์ ชุดทดสอบการตกไข่ น. ชุดทดสอบการตกไข่ เข้าสู่กระแสเลือด โดยเปรียบเทียบกับ แบบใช้เองได้ที่บ้าน ให้ผู้หญิงทราบช่วงเวลา ผลิตภัณฑ์ต้นต�ำรับ (original product). ที่ไข่จะตกและมีโอกาสต้ังครรภ์สูงท่ีสุด. (อ. bioequivalence). (อ. ovulation test หรือ ovulation predictor test). ชีวสารสนเทศ น. ศาสตร์ของการใชโ้ ปรแกรม คอมพิวเตอร์ในการประมวลข้อมูลด้าน ชุดทดสอบการตัง้ ครรภ ์ น. ชุดทดสอบการต้งั ครรภ์ อณูชีววิทยา. (อ. bioinformatics). จากปสั สาวะ โดยตรวจหาฮอร์โมนทรี่ กผลิตขึ้น [human chorionic gonadotropin (hCG)] ชุดตรวจกรอง น. ชุดตรวจเพอ่ื การวินจิ ฉยั โรค ท�ำให้ทราบได้ว่าต้ังครรภ์หรือไม่ จากระดับของ ภายนอกร่างกายท่ใี ช้เบื้องต้น. ฮอร์โมนทเี่ พ่ิมข้นึ ตามอายคุ รรภ.์ (อ. pregnancy test, HPT หรือ hCG home pregnancy ชดุ ตรวจทีเ่ กย่ี วข้องกับการตดิ เชอ้ื เอชไอว ี น. test). น�้ำยา ผลิตภณั ฑทม่ี ีน�ำ้ ยา และสว นประกอบ ของชุดตรวจ และใหรวมถึงตัวสอบเทียบ ชดุ ทดสอบโคลิฟอรม์ แบคทเี รยี น. ชดุ ทดสอบ หรอื ตวั ควบคมุ ที่เกยี่ วข้อง ไมว าจะใชโดยลําพัง โคลิฟอร์มแบคทีเรียเพื่อดูว่าอาหาร ภาชนะ หรือใชรวมกัน เพื่อใชในการตรวจสอบ อุปกรณ์ หรือมือผู้สัมผัสอาหาร สะอาดหรือ ตรวจยืนยัน หรือตรวจหาเชิงปริมาณ ในสิ่ง ไม่ โดยอาศัยหลกั การวา่ โคลฟิ อร์มแบคทีเรยี สงตรวจจากร่างกายมนุษย เพื่อวินิจฉัย เม่ือย่อยสลายน�้ำตาลแล็กโทสจะท�ำให้เกิด การตดิ เช้อื เอชไอวี หรอื เพอื่ ประกอบการวนิ จิ ฉยั กรดและแก๊ส กรดท่ีเกิดข้ึนจะท�ำให้พีเอช ในการตดิ ตามโรคและการรกั ษา. ของอาหารเลี้ยงเชื้อลดลง จึงท�ำให้เกิดการ กระทรวงสาธารณสขุ 213

ชุดทดสอบสารเสพติดเมทแอมเฟทามนี ในปัสสาวะ เปล่ียนสีของตัวช้ีวัดจากสีม่วงเป็นสีเหลือง unit)]. ซ่งึ ปฏกิ ริ ิยาดงั กลา่ วถือว่าเปน็ บวก. ชุดปฏิบัติการระดับกลาง น. ชุดปฏิบัติการ ชุดทดสอบสารเสพติดเมทแอมเฟทามีน ในปัสสาวะ น. ผลิตภัณฑ์ท่ีประกอบด้วย ฉุกเฉินที่ประกอบด้วยพาหนะกู้ชีพระดับกลาง ตลับทดสอบหรือแผ่นทดสอบสําหรับใช้ตรวจ ท่ีขึ้นทะเบียนพาหนะกับสถาบันการแพทย์ เบอ้ื งตน้ เพ่ือหาสารเสพติดเมทแอมเฟทามนี ฉุกเฉินแห่งชาติแล้ว พร้อมอุปกรณ์กู้ชีพ ในปัสสาวะของมนุษย์ โดยใช้หลักการ ระดบั กลางและผปู้ ฏบิ ัตกิ ารตา่ ง ๆ อย่างน้อย อิมมูโนโครมาโทกราฟี ทั้งนี้ อาจมีหรือไม่มี ต้องเป็นเวชกรฉุกเฉินระดับกลางเป็น อปุ กรณอ์ ื่น ๆ เชน่ ถ้วยเก็บปัสสาวะ หลอดหยด หัวหน้าชุด ท่ีขึ้นทะเบียนกับสถาบันการ ประกอบการใช้. แพทย์ฉุกเฉินแห่งชาติ. [อ. intermediate life support unit (ILS unit)]. ชดุ ปฏบิ ตั กิ ารฉุกเฉนิ น. ผปู้ ฏบิ ตั กิ าร พาหนะ ชุดปฏิบัตกิ ารระดับสงู น. ชดุ ปฏบิ ัติการฉุกเฉิน เวชภัณฑ์ เคร่ืองมือต่าง ๆ ที่เก่ียวกับ ท่ีประกอบด้วยพาหนะกู้ชีพระดับสูงท่ีข้ึน การปฏิบัติการฉุกเฉิน ซ่ึงเป็นไปตามที่ ทะเบยี นพาหนะกบั สถาบันการแพทย์ฉุกเฉิน สถาบันการแพทย์ฉุกเฉินแห่งชาติก�ำหนด. แห่งชาติแล้ว พร้อมอุปกรณ์กู้ชีพระดับสูง (อ. emergency medical unit). และผู้ปฏบิ ัติการต่าง ๆ อยา่ งน้อยตอ้ งเปน็ แพทย์ พยาบาลกู้ชีพ หรือเวชกรฉุกเฉินระดับสูง ชดุ ปฏบิ ัตกิ ารฉุกเฉินเบือ้ งต้น น. ชดุ ปฏิบตั ิการ ที่ขึ้นทะเบียนกับสถาบันการแพทย์ฉุกเฉิน ฉกุ เฉนิ ทปี่ ระกอบด้วย พาหนะก้ชู พี ระดบั เบ้อื งตน้ แห่งชาติ เป็นหัวหนา้ ชุด. [อ. advanced life ที่ขึ้นทะเบียนพาหนะกับสถาบันการแพทย์ support unit (ALS unit)]. ฉุกเฉินแห่งชาติแล้ว พร้อมอุปกรณ์กู้ชีพ ระดับเบ้อื งตน้ และผ้ปู ฏบิ ัตกิ ารเป็นอาสาสมัคร ชุดสิทธิประโยชน์หลักของระบบหลักประกัน ผู้ปฏิบัติการฉุกเฉินเบ้ืองต้นท่ีข้ึนทะเบียนกับ สุขภาพแห่งชาติ น. บริการพ้ืนฐาน สถาบันการแพทย์ฉุกเฉินแห่งชาติ. [อ. first โดยอ้างอิงชุดสิทธิประโยชน์ของโครงการ responder unit (FR unit)]. ประกันสังคม เพ่ิมเติมด้วยบริการส่งเสริม สุขภาพและการควบคุมป้องกันโรคท่ีเป็น ชุดปฏิบตั กิ ารฉกุ เฉินระดบั ต้น น. ชุดปฏบิ ัติการ บริการส่วนบุคคลและครอบครัว (personal ฉุกเฉินท่ีประกอบด้วยพาหนะกู้ชีพระดับพ้ืนฐาน and family preventive and promotive ท่ีข้ึนทะเบียนพาหนะกับสถาบันการแพทย์ service) รวมท้ังบริการการแพทย์ทางเลือก ฉุกเฉินแห่งชาติแล้ว พร้อมอุปกรณ์กู้ชีพ ทผ่ี ่านการรับรองการใช้บรกิ าร นอกเหนอื จาก ระดบั พืน้ ฐานและผ้ปู ฏิบัติการตา่ ง ๆ อย่างน้อย ชุดสิทธิประโยชน์หลักน้ีประชาชนและ/ ต้องเป็นเวชกรฉุกเฉินระดับต้นเป็นหัวหน้าชุด หรือนายจ้าง (กรณีท่ีเป็นลูกจ้างของ ที่ข้ึนทะเบียนกับสถาบันการแพทย์ฉุกเฉิน สถานประกอบกิจการ) จะต้องรับผิดชอบ แห่งชาติ. [อ. basic life support unit (BLS ค่าใชจ้ ่ายทเี่ กิดข้ึนเอง. (อ. core package). 214 พจนานกุ รมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

เชื้อไวรัสเอดส์ ชุมชน น. หมู่ชนหรือกลุ่มคนท่ีอยู่รวมกันเป็น treatment) โดยอาจเปน็ เช้อื แบคทีเรีย เชอ้ื ไวรสั สังคมขนาดเล็ก อาศัยอยู่ในอาณาบริเวณ เชอื้ ปรสิต หรือเชื้อกอ่ โรคอื่น เชือ้ ด้ือยาส่วนมาก เดียวกันและมีผลประโยชนร์ ่วมกนั . เป็นผลจากการใช้ยาต้านจุลชีพที่ไม่เหมาะสม เช่น การใช้ยาต้านจลุ ชพี มากเกินความจ�ำเป็น ชุมชนบ�ำบดั น. สภาพแวดล้อมของท่พี กั คนไข้ และไม่เหมาะสมท้ังในคนและสัตว์ การใช้ยา หรือโรงพยาบาล ท่ีจัดขึ้นเพ่ือให้มีการเรียนรู้ ต้านจุลชีพเพื่อป้องกันการติดเชื้อจากการผ่าตัด ทางสังคมเสียใหม่และมีการฟื้นฟูสมรรถภาพ ท่ีไม่จ�ำเป็นต้องใช้ยาต้านจุลชีพ การใช้ยา เพื่อให้เกิดการเปล่ียนแปลงในพฤติกรรม ตา้ นจุลชีพระยะเวลาสั้นหรอื นานเกนิ ไป. ของคนไข.้ เชื้อรา น. เช้ือจุลินทรีย์อยู่ในกลุ่มพืชช้ันต่ํา บางชนิด เช่น กลาก เกล้อื น ท�ำให้เกิดโรคได้. เชาวนป์ ญั ญา น. ๑. ความฉลาด ความสามารถ เช้อื ราในชอ่ งคลอด น. โรคติดตอ่ ทางเพศสัมพนั ธ์ ในการคิดอย่างมีเหตุผล คิดแบบนามธรรม ชนิดหน่ึง เกิดจากเชื้อรากลุ่ม Candida ความสามารถในการตัดสินใจ การแก้ปัญหา ซึ่งร้อยละ ๘๐-๙๐ เกิดจาก Candida และการปรับตัวของบุคคลต่อสถานการณ์ albicans ท�ำให้มีอาการระคายเคืองบริเวณ หรอื ส่งิ แวดลอ้ มใหม่ ๆ ได้อย่างมีประสิทธิภาพ. ช่องคลอด มีการตกขาวขุ่นจับเป็นก้อน ๒. ความสามารถในการเรียนรู้จากประสบการณ์ อาจมีอาการปัสสาวะแสบขดั เจบ็ ขณะร่วมเพศ. การแก้ปัญหาและใช้ความรู้ในการน�ำไปปรับตัว (อ. vaginal candidiasis). ให้เข้ากับสถานการณ์ใหม่. ๓. พิจารณาเป็น เช้ือโรค น. เชอ้ื จุลนิ ทรีย์หรือสารชีวภาพทที่ �ำให้ ๒ นัย นัยแรก หมายถึงองค์ประกอบทาง เกิดโรคในคนหรือในสตั ว.์ การคิด ได้แก่ ความเข้าใจภาษา ความสามารถ เชอ้ื ไวรัสตงั้ ตน้ น. เชื้อไวรัสทไ่ี ด้จากการเพาะเล้ยี ง ด้านการจ�ำ ความเร็วในการรับรู้ และการมี เพ่ิมจ�ำนวน เพื่อน�ำมาใช้ในการผลิตวัคซีน. เหตผุ ล ส่วนนัยที่ ๒ หมายถึง กระบวนการ (อ. seed virus). ทางการคดิ . (อ. intelligence). เช้ือไวรสั โนโร น. เชือ้ ไวรสั ชนดิ หน่ึงซ่ึงเป็นสาเหตุ ของโรคกระเพาะและล�ำไส้อักเสบในมนุษย์ เชยี ด ดู ฝี. เชื้อน้ีติดต่อผ่านทางการกินอาหารหรือน�้ำ เช้อื จุลนิ ทรยี ์ น. สิง่ มชี ีวิตเลก็ ๆ เชน่ แบคทเี รยี ทป่ี นเปื้อนอจุ จาระของผู้ปว่ ย จากการสมั ผสั คนสคู่ น และจากการสัมผัสพ้ืนผวิ ทปี่ นเป้อื น เช้ือรา ไวรสั ปรสิต. ละอองอาเจียนของผ้ปู ว่ ย. (อ. norovirus). เชื้อด้ือยา น. เช้ือโรคท่ีมีความไวต่อยาลดลง เชื้อไวรัสเอดส์ น. เชื้อไวรัสท่ีสามารถแบ่งตัว ท�ำให้ยาไม่สามารถฆ่าหรือยับยั้งการเจริญเติบโต ของเชอ้ื โรคได้. เชื้อดื้อยาต้านจุลชีพ น. เช้ือโรคท่ีด้ือยาต้าน จุลชีพ มาตรฐานท่ีเคยใช้รักษา (standard กระทรวงสาธารณสุข 215

เชื้ออะมีบากินสมอง ในเซลลข์ องคน เชน่ เม็ดเลอื ดขาว เซลลส์ มอง เชอื้ อะมีบากนิ สมอง ดู โรคเยอ่ื หุม้ สมองอักเสบ เมื่อติดเช้ือร่างกายจะสร้างภูมิต้านทานต่อต้าน จากอะมีบา. เชื้อไวรัส แต่ไมส่ ามารถก�ำจดั ใหห้ มดไป เชอื้ ยังคงอยู่ในเม็ดเลือดขาวและแพร่ต่อไปได้ แช่บอ่ น้�ำพรุ ้อน ก. ใชค้ วามรอ้ นของกรดกำ� มะถนั และจะไปท�ำลายเม็ดเลือดขาวซึ่งมีความส�ำคัญ รักษาอาการของโรคผิวหนังบางชนิด แก้โรค อย่างยิ่งในการควบคุมการท�ำงานของระบบ เหน็บชา นอกจากนี้ ความร้อนและแรงดัน ภูมิต้านทานของร่างกาย ทำ� ให้ภูมิต้านทานลดลง ของน้�ำแร่ ชว่ ยกระตุน้ จุดตา่ ง ๆ ของร่างกาย เชอ้ื ไวรัสเอดสพ์ บมากที่สุดในเลือด น้�ำเหลอื ง เพื่อให้หลอดเลือดขยาย กระต้นุ เสน้ ประสาท เน้ือเยื่อต่าง ๆ รองลงมาคือ น�ำ้ อสจุ ิ สงิ่ คัดหลงั่ ให้อยู่ในภาวะท่ีตื่นตัว ท�ำให้เลือดลมและ ในช่องคลอด มีข้อมูลชัดเจนว่าพบเช้ือไวรัสเอดส์ กล้ามเน้ือมีการเปล่ียนแปลงที่ดีข้ึน ช่วงเวลา ไดใ้ นสงิ่ คัดหลัง่ ทกุ ชนดิ จากร่างกาย เช่น น้�ำลาย ท่เี หมาะส�ำหรับการลงแชน่ ำ้� รอ้ น คอื ในเวลา เสมหะ. [อ. human immunodeficiency เช้าตรู่ หรือเวลาเย็น ซึ่งอุณหภูมิของน�้ำ virus (HIV)]. พอเหมาะส�ำหรบั ทจี่ ะลงแชห่ รอื อาบได้. 216 พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ซี่โครง ซ ซองน�้ำแข็ง น. ซองพลาสติกมีฝาปิดที่ใส่น้�ำ ซฟิ ิลิส น. โรคตดิ ตอ่ ทางเพศสมั พนั ธ์ เกดิ จาก ถึงระดับท่ีบ่งชี้และน�ำไปแช่แข็ง เพื่อใช้ใน เชื้อ Treponema pallidum ซ่ึงเป็นเชื้อ การรักษาความเย็นสำ� หรบั การเก็บ การขนสง่ แบคทีเรียที่เกิดจากการมีเพศสัมพันธ์แบบ วคั ซนี เปน็ ตน้ . (อ. ice pack). ไมป่ ้องกนั ดว้ ยการใส่ถงุ ยางอนามัย. ซัลเฟอรไ์ ดออกไซด์ น. แกส๊ ชนิดหน่งึ ซึง่ เปน็ ซิลิกา น. สารประกอบชนิดหนึ่ง  มีสูตรเคมี แกส๊ มลพษิ และเป็นสาเหตุให้เกิดฝนกรดได.้ จSiุดOเด2 อื จดุด๒ห,ล๒อ๓ม๐เหอลงวศา๑เซ,๗ล๐เซ๐ียสองเศปา็นเขซอลงเซแียขส็ง (อ. sulphur dioxide). ไม่มสี ี ในธรรมชาติอยู่ในรูปของทราย ควอตซ์ และหินบางชนิด ใช้ในอุตสาหกรรมเคร่ือง ซัลเฟอร์เฮกซะฟลูออไรด์ น. แก๊สที่เกิดจาก แก้ว เครอื่ งดนิ เผา และท�ำผงขดั . (อ. silica). ภาคอุตสาหกรรม เป็นแก๊สเรือนกระจกชนิด หน่งึ . (อ. sulphur hexafluoride). ซิลิโคน น. พอลิเมอร์ท่ีประกอบด้วยซิลิคอน คาร์บอน ไฮโดรเจน ออกซิเจน และสารเคมี ซาง (พท.) น. โรคเด็กประเภทหนึ่ง มักเกิด ประเภทอ่ืน รูปแบบทั่วไปของซิลิโคน เช่น ในเด็กเล็ก ท�ำให้มีอาการตัวร้อน เชื่อมซึม ยางซิลิโคน น้�ำมันซิลิโคน เรซินซิลิโคน ปากแห้ง อาเจียน กินอาหารไม่ได้ ท้องเดิน ตัวอย่างการใช้งานของซิลิโคน เช่น กาว มีเม็ดขึ้นในปาก ในคอ ลิ้นเป็นฝ้า เป็นต้น ยาแนว เครอื่ งครวั ฉนวน งานทางการแพทย์ แบ่งเปน็ ๒ ประเภท คือ ซางเจ้าเรอื น และ (หน้าอกซลิ โิ คน) ฯลฯ. (อ. silicone). ซางจร ทั้งซางเจ้าเรือนและซางจรจะท�ำให้มี อาการแตกตา่ งกันตามวนั เกิดของเด็ก, เขียนว่า ซสิ ตกิ ไฟโบรซิส น. โรคทางพนั ธกุ รรมที่ถา่ ยทอด ทราง กม็ .ี แบบลักษณะด้อยอย่างหน่ึง อาการหลัก เกิดท่ีปอด และมีอาการอ่นื ๆ เกิดทตี่ บั ออ่ น ซารโ์ คด (พล.) น. ยาโฮมโี อพาทที ีไ่ ดม้ าจากสาร ตับ และล�ำไส้ได้ด้วย ผู้ป่วยจะมีความผิด คดั หล่ังของส่ิงมชี ีวิตทม่ี ีสุขภาพด.ี (อ. sarcode). ปรกติในโปรตีนขนย้ายคลอไรด์และโซเดียม บนผิวเซลล์เยื่อบุ ท�ำให้มีสารคัดหลั่งข้น ซิตอัป ก. ออกก�ำลังกายโดยท�ำให้กล้ามเน้ือ เหนียวกวา่ ปรกติ. (อ. cystic fibrosis). หน้าท้องแขง็ แรงข้ึนได้อยา่ งรวดเรว็ . (อ. sit-up). ซนิ ไบโอตกิ น. อาหารหรือสว่ นประกอบอาหาร ซโ่ี ครง น. กระดกู รูปโคง้ ยน่ื ออกมาจากกระดกู ท่ีมีทั้งพรีไบโอติกและโพรไบโอติกรวมอยู่ด้วย สันหลังช่วงอก ปลายบางคู่เชื่อมกับกระดูกอก. เช่ือว่าจะสามารถส่งเสริมสุขภาพของผู้บริโภค (อ. rib). ได้ดีขน้ึ . (อ. synbiotic). กระทรวงสาธารณสุข 217

ซรี ัม ซีรัม ดู เซรมุ่ . ที่ได้รับชีวพิษหรือเชื้อโรคดังกล่าวเพื่อลดพิษ ซีสต ์ น. เนื้องอกไมร่ ้ายประเภทหนงึ่ มีลักษณะ หรอื ท�ำลายเชอ้ื โรค, ซีรมั กว็ า่ . (อ. serum). เซโรโทนิน น. สารสื่อประสาทซ่ึงท�ำหน้าที่ เป็นถุงเย่ือปิดแยกออกจากเน้ือเย่ือบริเวณ ควบคุมอารมณ์ ความโกรธ ความก้าวร้าว ใกลเ้ คียง ภายในอาจบรรจอุ ากาศ ของเหลว ความอยากอาหาร การนอนหลับ เป็นต้น ไขมนั หรือเซลล์ผิวหนงั , ถุงนำ�้ กว็ า่ . (อ. cyst). พบในเกล็ดเลือด ระบบประสาทส่วนกลาง ซมุ บาแดนซ์ น. การออกก�ำลังกายแบบคารด์ ิโอ เปน็ ตน้ . (อ. serotonin). ด้วยการเตน้ โดยการนำ� ทา่ ทางในแบบตา่ ง ๆ เซลล ์ น. โครงสร้างพ้นื ฐานท่เี ล็กทีส่ ุดของส่ิงมชี ีวติ มาผสมผสานรวมกันเพื่อให้ทุกส่วนของร่างกาย โดยสามารถเพ่ิมจ�ำนวนด้วยการเจริญเติบโต ได้เคล่ือนไหว อีกทั้งการน�ำเอาแนวเพลง และตอบสนองตอ่ ส่งิ เรา้ ได้. (อ. cell). ที่มีจังหวะเร้าใจเข้ามาร่วมด้วย ไม่ว่าจะเป็น เซลล์ประสาท น. เซลล์ในระบบประสาท มาเรงเก ซัลซา เรก็ เกตอน ฮปิ ฮ็อป. (อ. zumba ประกอบดว้ ยส่วนส�ำคญั ๒ สว่ น คือ ตวั เซลล์ dance). และ ใยประสาท เซลล์ประสาทมีรูปร่าง ซูเครส น. เอนไซม์ที่ล�ำไส้เล็กสร้างขึ้นส�ำหรับ แตกตา่ งกนั หลายแบบ. (อ. neuron). ย่อยน�้ำตาลซูโครสให้เป็นฟรักโทสและกลูโคส. เซลล์ประสาทขั้วเดียว น. เซลล์ประสาทที่มี (อ. sucrase). ใยประสาทออกจากตัวเซลล์เพียงเส้นเดียว ซูโครส น. นำ้� ตาลโมเลกลุ คชู่ นดิ หนง่ึ   สูตรโมเลกุล เชน่ เซลล์ประสาทรับความรสู้ กึ . (อ. unipolar ๒คือโมCเล12กHลุ 22คOอื 1ฟ1รเักกโทิดสจแากละนก้�ำลตูโาคลสโมมาเเลรียกงุลตเ่อดกี่ยนัว neuron). น้�ำตาลชนิดนี้พบในอ้อยซึ่งน�ำมาท�ำเป็น เซลล์ประสาทประสานงาน น. เซลล์ประสาท น้�ำตาลออ้ ยหรอื น้ำ� ตาลทราย. (อ. sucrose). ชนิดหนึ่งมีอยู่ในสมองและไขสันหลัง ท�ำหน้าที่ เซมเิ ซอรค์ วิ ลาร์แคแนล น. สว่ นของหูตอนใน เชื่อมโยงระหว่างเซลล์ประสาทภายในไขสันหลัง มีลักษณะเป็นหลอดคร่ึงวงกลม ๓ อัน หรือภายในสมอง. (อ. association neuron). วางต้ังฉากกัน มีของเหลวบรรจุอยู่ภายใน เซลล์ประสาทรบั กลนิ่ น. เซลล์ประสาทภายใน ท�ำหน้าท่ีเกี่ยวกับการทรงตัวของร่างกาย. เยื่อบุจมูกที่ท�ำหน้าท่ีรับกล่ิน แล้วส่งผ่าน (อ. semicircular canal). เส้นประสาทรับกล่ินไปยงั สมอง. (อ. olfactory เซรุ่ม น. น�้ำเลือดสีเหลืองใส มีภูมิต้านทาน neuron). ต่อชีวพิษหรือต่อเชื้อโรค แยกได้จากเลือด เซลล์ประสาทรบั ความรสู้ ึก น. เซลล์ประสาท ท่แี ข็งตวั แล้วของสตั ว์ เชน่ ม้า กระต่าย ท่ไี ด้รับ ในรากบนของเส้นประสาทไขสันหลัง ซึ่งมี การกระตุน้ ดว้ ยชวี พษิ เช่น พษิ งู หรอื เช้อื โรค ใยประสาทข้างหนึ่งอยู่ในเส้นประสาทไขสันหลัง เพื่อให้เกิดภูมิต้านทาน ใช้ฉีดรักษาผู้ป่วย อีกข้างหนึ่งอยู่ในรากบนยื่นเข้าไปในไขสันหลัง 218 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

เซานา่ ท�ำหน้าท่ีรับกระแสประสาทจากหน่วยรับ ไม่มีนิวเคลียส ขนาดเส้นผ่านศูนย์กลาง ความรู้สกึ . (อ. sensory neuron). ๗.๕-๘.๕ ไมครอน. (อ. erythrocyte หรือ เซลล์ประสาทสองขั้ว น. เซลล์ประสาทที่มี red blood cell). ใยประสาทออกจากตัวเซลล์ ๒ เส้น เช่น เซลล์วทิ ยา น. ความรู้พื้นฐานทีท่ ำ� ให้ทราบถงึ เซลล์ประสาทรบั กลิ่น. (อ. bipolar neuron). โครงสร้างและหน้าที่ของเซลล์ ท้ังของพืช เซลล์ประสาทสั่งการ น. เซลล์ประสาทท่ีพบ และสตั ว์ โดยเซลล์พชื จะเก่ยี วข้องกบั สมนุ ไพร ในรากล่างของเส้นประสาทไขสันหลัง ท�ำหน้าที่ การท�ำงานของเซลล์ ท้ังเซลล์เด่ียวและ น�ำกระแสประสาทไปยังหน่วยปฏิบัติงาน. หลายเซลล์ ท�ำให้เข้าใจระบบการท�ำงาน (อ. motor neuron). โดยเซลล์เด่ียวมีการท�ำงานที่ไม่ซับซ้อน เซลล์ประสาทหลายขั้ว น. เซลล์ประสาทท่ีมี แต่ถ้าหลายเซลล์จะเป็นการท�ำงานท่ีซับซ้อนข้ึน ใยประสาทออกจากตัวเซลล์มากกวา่ ๒ เส้น โดยเร่ิมจากเนื้อเย่ือหลายเนื้อเยื่อรวมกัน เช่น เซลล์ประสาทสั่งการ. (อ. multipolar เป็นอวัยวะ หลายอวัยวะรวมกันเป็นระบบ. neuron). (อ. cytology). เซลล์เม็ดเลือดขาว น. เม็ดเลือดที่ไม่มีสี เซลล์สืบพันธุ์ น. เซลล์ที่มีจ�ำนวนโครโมโซม ค่อนข้างใส รูปร่างค่อนข้างกลม เส้นผ่าน ๑ ชุด ทำ� หน้าทสี่ บื พันธ์ุในสง่ิ มีชวี ิตทสี่ บื พนั ธ์ุ ศูนย์กลาง ๑๐-๒๕ ไมครอน มีนิวเคลียส แบบอาศยั เพศ. (อ. gamete). ขนาดใหญ่ เม็ดเลือดขาวมีหลายชนิด เซลล์สืบพนั ธส์ุ ตรี น. ไข่ เม่อื หลดุ ออกจากถงุ ไข่ ท�ำหน้าท่ีต่อต้านและท�ำลายเชื้อโรคหรือ (follicle) แล้วจะเข้าสู่ท่อน�ำไข่ หากมีการ ส่ิงแปลกปลอมต่าง ๆ ที่เข้าไปในร่างกาย. ผสมกันระหว่างไข่กับตัวอสุจิแล้วจะได้เซลล์ (อ. leucocyte หรอื white blood cell). ท่ีปฏิสนธิ และมีการแบ่งเซลล์มีลักษณะเป็น เซลล์เม็ดเลอื ดขาวชนดิ ซดี ี ๔ น. เมด็ เลือดขาว มอรูลา (morula) เซลล์สืบพันธุ์ท่ีปฏิสนธิ ชนิดหนึ่งท่ีท�ำหน้าที่ควบคุมและต่อสู้กับเช้ือโรค แล้ว เรียกว่า ไซโกต (zygote). และมีบทบาทในการสร้างสารภูมิคุ้มกัน เซลลอ์ ินเตอร์สติเชยี ล น. กลมุ่ เซลลท์ อี่ ยูร่ ะหว่าง ในร่างกายเพ่ือต่อสู้กับเชื้อโรค, ทีเซลล์ ก็ว่า. หลอดสร้างตัวอสุจิ ท�ำหน้าท่ีสร้างฮอร์โมน (อ. CD4 cell). เพศชาย. (อ. interstitial cell). เซลลเ์ มด็ เลือดแดง น. เม็ดเลือดที่มีฮีโมโกลบนิ เซลลูไลต์ น. ก้อนไขมันทอี่ ัดแน่นอยู่ใต้ผิวหนัง เปน็ สว่ นประกอบ พบในสัตว์ทีม่ กี ระดกู สันหลัง ซงึ่ จะนนู ขน้ึ มาทบ่ี รเิ วณผวิ หนงั จนเปน็ ตะปมุ่ ตะปำ่� ชว่ ยในการลำ� เลียงออกซิเจนไปให้แก่เซลล์ต่าง ๆ หรือเรียกว่า ผิวเปลอื กสม้ มกั สะสมท่บี ริเวณ ของร่างกาย  ส�ำหรับเม็ดเลือดแดงในคนมี ท้องแขน หน้าท้อง ต้นขา และสะโพก. รูปร่างกลมแบน ตรงกลางเว้าท้ัง ๒ ด้าน (อ. cellulite). เซานา่ ดู อบแห้ง. กระทรวงสาธารณสขุ 219

เซยี ด เซียด ดู ฝ.ี ไซ้ท้อง (พท.) น. อาการไม่สบายภายในช่อง ท้อง ปวดมวนหรอื ปวดเสยี ดในทอ้ ง อาจเกดิ แซก็ คาริน น. สารประกอบชนิดหน่งึ มีสตู รเคมี จากอาหารหรือยาบางชนิด เช่น ยาถ่าย ทC6อ่ี Hณุ 4SหOภมู2Cิ ๒O๒N๔H เป็นผลึกสีขาว แยกสลาย แพทย์แผนไทยมักแก้ด้วยตัวยาที่มีรสเผ็ด องศาเซลเซยี ส มคี วามหวาน ร้อน เชน่ กระวาน กานพลู ขิง ขา่ . ประมาณ ๕๕๐ เทา่ ของนำ้� ตาลทราย แตไ่ ม่มี คุณค่าทางอาหาร ใช้เป็นน้�ำตาลเทียม. ไซโทไคน์ น. สารโปรตีนขนาดเล็ก เป็นเซลล์ (อ. saccharin). ที่เกี่ยวข้องกับระบบภูมิคุ้มกันต้านทานโรค ของร่างกาย สร้างขึ้นโดยท�ำหน้าที่ส่ือสาร โซดาซักผ้า ดทู ี่ โซดาแอช. ระหว่างเซลลต์ ่าง ๆ. (อ. cytokine). โซดาแอช น. ช่อื สามัญของโซเดียมคารบ์ อเนต ไซโทพาร์ติกเอฟเฟกต์ น. การเปลี่ยนแปลง จชานกิดกไมร่ะมบีนว้�ำผนลกึการ(แNอaม2CโมOเ3น)ียอ-โาซจดเตาร  ียหมรไืดอ้ รูปร่างของเซลล์ภายหลังจากการติดเช้ือ โซลเวย์โดยใช้เกลือหินเป็นวัตถุดิบ ใช้ใน ซ่ึงมีความจ�ำเพาะต่อชนิดของเชื้อไวรัส. ถโอซุ้าตดมสาีสซาูตหักรผกเา้คร.มร(ีเมอป.ท็นs�ำoแNdกaa้ว2aCsOสh3บ)..1ู่ 0แHล2ะOก ระดาษ (อ. cytopathic effect). เรียกว่า ไซนสั น. โพรงอากาศข้างจมกู มีทั้งหมด ๔ คู่ ขา้ งซ้าย และขา้ งขวา. (อ. sinus). โซเดียม น. ธาตุล�ำดับท่ี ๑๑ สัญลักษณ์ Na ไซนัสอักเสบ น. การอักเสบของเย่ือภายใน เป็นโลหะสีขาวคล้ายโลหะเงิน เน้ืออ่อน โพรงอากาศข้างจมูกทม่ี ชี ่ือวา่ ไซนสั อาจเกิด หลอมละลายที่ ๙๗.๘ องศาเซลเซียส จากเช้อื ไวรัส เชอ้ื แบคทเี รยี สารระคายเคือง สารประกอบส�ำคัญของธาตุนี้ที่พบมาก คือ เชน่ กรด ด่าง ควัน และสารพิษอ่นื ๆ หรอื เกลือแกง. (อ. sodium). เกดิ จากโรคภูมิแพ,้ โพรงอากาศขา้ งจมกู อักเสบ ก็เรยี ก. (อ. sinusitis). โซเดียมบอเรต ดู บอแรกซ์. โซเดียมโพแทสเซียมปั๊ม น. กระบวนการ ไซแนปส์ น. บริเวณท่ีปลายของแอกซอน ของประสาทเซลล์หน่ึงซึ่งใกล้ชิดกับปลาย สูบไอออนของโซเดียมและโพแทสเซียม ของเดนไดรต์ของใยประสาทอีกเซลล์หนึ่ง ผ่านเยื่อหุ้มเซลล์. (อ. sodium-potassium เป็นทางผ่านของกระแสประสาทจากเซลล์ pump). ประสาทหนึ่งไปสู่อีกเซลล์ประสาทหนึ่ง. ไซโกต น. เซลลท์ ่ีเกดิ จากการปฏิสนธิของเซลล์ (อ. synapse). สืบพันธุ์เพศผู้และเพศเมียพร้อมท่ีจะแบ่งตัว และเจริญเป็นสิ่งมีชีวติ ตวั ใหม่ตอ่ ไป. (อ. zygote). ไซยาไนด์ น. เกลือปรกตขิ องกรดไฮโดรไซยานกิ (HCN) เช่น โพแทสเซียมไซยาไนด์ (KCN) โซเดียมไซยาไนด์ (NaCN) เกลือไซยาไนด์ ทั้งหมดเป็นพิษอย่างรา้ ยแรง. (อ. cyanide). 220 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ฐานข้อมลู ศนู ยเ์ ฝ้าระวงั ความปลอดภัยดา้ นผลติ ภณั ฑ์สุขภาพ ฐ ฐานการคํานวณเงินเดือน น. ตัวเลขท่ีจะนํา ฐานข้อมูลศูนย์เฝ้าระวังความปลอดภัยด้าน ไปใชในการคิดคํานวณเพื่อเลื่อนเงินเดือน ผลติ ภณั ฑ์สุขภาพ น. ฐานข้อมูลระดับชาติ ของขาราชการในแตละประเภทตําแหนง ที่รวบรวมข้อมูลรายงานอาการ เหตุการณ์ สายงาน และระดบั ตําแหนง. ไม่พึงประสงค์จากการใช้ผลิตภัณฑ์สุขภาพ. (อ. Thai Vigibase). ฐานข้อมูลด้านอนามัยสิ่งแวดล้อม น. ข้อมูล ด้านอนามัยส่ิงแวดลอ้ ม ทห่ี น่วยงานทุกระดบั ด�ำเนินการจัดเก็บรวบรวมในรูปแบบของ ฐานข้อมูล เพื่อน�ำมาประมวล วิเคราะห์ สังเคราะห์ และสรุปเป็นสถานการณ์อนามัย สิ่งแวดล้อม ส�ำหรับใช้เป็นข้อมูลประกอบ การวางแผนขับเคลื่อนการด�ำเนินงาน การเฝา้ ระวงั การจัดการดา้ นอนามัยสงิ่ แวดลอ้ ม และจัดท�ำเป็นสถานการณ์อนามัยส่ิงแวดล้อม เช่น ข้อมูลด้านสุขาภิบาลอาหาร คุณภาพ น้�ำบริโภค มูลฝอย (มูลฝอยทั่วไป มูลฝอย ติดเช้ือ และมูลฝอยอันตราย) น�้ำเสียชุมชน สิง่ ปฏกิ ูล ส้วม สารเคมีทางการเกษตร มลพษิ อากาศ สุขาภิบาลที่อยู่อาศัย การออก ข้อก�ำหนดท้องถิ่น การบังคับใช้กฎหมาย การจัดการเหตุร�ำคาญ การจัดการกิจการ ที่เป็นอันตรายต่อสุขภาพ และข้อมูล ด้านสุขภาพของประชาชนในพื้นท่ีท่ีเกี่ยวข้อง กับปญั หามลพิษสงิ่ แวดล้อม. กระทรวงสาธารณสขุ 221

ดนตรีบำ� บัด ด ดนตรีบ�ำบัด (พล.) น. การใช้ดนตรีและ ดัชนีความคาดหวังด้านสุขภาพ น. กลุ่มของ องค์ประกอบของดนตรใี นการชว่ ยฟ้ืนฟู รกั ษา ตัวชี้วัดความยืนยาวของชีวิตที่มีสุขภาพดี และเสริมสร้างสุขภาพด้านสมอง ร่างกาย โดยนิยามค�ำว่า “สุขภาพดี” ต่าง ๆ กัน อารมณ์ สังคม และจิตใจของมนุษย์ เชน่ ภาวะปราศจากทุพพลภาพ ภาวะสุขภาพดี โดยผู้เชี่ยวชาญด้านดนตรีบ�ำบัด ผู้ท่ีท�ำ ท่ีประเมินด้วยตนเอง ภาวะที่มีอิสระปราศจาก การบ�ำบัดจะนำ� องคป์ ระกอบตา่ ง ๆ ของดนตรี การพึง่ พา. [อ. health expectancy indicator มาใช้ให้เหมาะสมกับสภาพของผู้ที่ได้รับ (HEI)]. การบ�ำบัด ซึ่งจ�ำเป็นต้องใช้ผู้รู้ ผู้เชี่ยวชาญ ในด้านที่เก่ียวข้อง อาจเป็นการบ�ำบัดแบบ ดัชนีคุณภาพด้านโภชนาการ น. ตัวเลขชี้วัด ตัวต่อตัวหรือแบบทีม ซึ่งประกอบไปด้วย ความเข้มข้นของสารอาหารที่มีในใยอาหาร นักดนตรีบ�ำบัด แพทย์ นักจิตวิทยา เช่น ดัชนวี ติ ามินซใี นมะขามป้อมสงู กว่าในส้ม. นกั สังคมสงเคราะห์ ทั้งนี้ ขนึ้ อยูก่ บั จุดมงุ่ หมาย (อ. index of nutritional quality). ในการรักษา. (อ. music therapy). ดชั นีผู้ป่วยใน น. คา่ เฉลย่ี นำ�้ หนกั สมั พัทธ์ หรอื ดมยาสลบ ก. สูดดมยาในรูปแบบแก๊สเข้าไป น้�ำหนักสัมพัทธ์ที่ปรับตามวันนอนของผู้ป่วย ด้วยการหายใจผ่านหน้ากากครอบภายใต้ ในท้ังหมดในช่วงเวลาที่ก�ำหนด. [อ. case การดแู ลของวิสญั ญแี พทย.์ mix index (CMI)]. ดรรชนี ดู ดชั นี. ดัชนีมวลกาย น. ค่าที่อาศัยความสัมพันธ์ ดอกลำ� โพง น. พืชที่มีชอ่ื วทิ ยาศาสตรว์ ่า Datura ระหว่างน้�ำหนักตัวและส่วนสูงมาเป็นตัวช้ีวัด สภาวะของร่างกายว่ามีความสมดุลของ metel L. ในวงศ์ Solanaceae เปน็ ไม้ล้มลกุ น�้ำหนักตัวต่อส่วนสูงอยู่ในเกณฑ์ท่ีเหมาะสม จัดอยู่ในประเภทเป็นพืชที่มีพิษ มีฤทธ์ิ หรือไม่ ค�ำนวณได้โดยน�ำน้�ำหนักตัว (หน่วย หลอนประสาท. เป็นกิโลกรัม) หารด้วยส่วนสูงก�ำลังสอง ดัชนี น. ๑. เครื่องชี้ เลขช้ีเพื่อแสดงสิ่งใด ๆ. (หน่วยเป็นเมตร) มาตรฐานเอเชีย <๑๘.๕ ๒. บญั ชีค�ำ เรยี งตามล�ำดับตวั อักษรทีพ่ ิมพ์ไว้ น้�ำหนักน้อยกว่ามาตรฐาน, ๑๘.๕-๒๒.๙ ส่วนท้ายเล่มของหนังสือเล่มสุดท้ายของปี ปรกติ, ๒๓-๒๔.๙ อว้ นระดบั ๑, ๒๕-๒๙.๙ เปน็ การน�ำคำ� ทส่ี �ำคญั ๆ ท่ีกล่าวถงึ ในหนงั สอื อ้วนระดับ ๒, มากกว่าหรือเท่ากับ ๓๐ เล่มนั้น โดยบอกเลขหน้าที่มคี �ำ ๆ น้ันปรากฏ อว้ นระดับ ๓. (อ. body mass index). เพ่ือสะดวกในการสืบค้น, ดรรชนี ก็ใช้. (อ. index). ดับพิษร้อน (พท.) ก. ท�ำให้ไข้ลด มักใช้คู่กับ ถอนพิษไข้ เป็นดับพิษรอ้ นถอนพษิ ไข.้ 222 พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ดอี าร์จีวทิ โกลบอลบดั เจต็ ด่านน�ำเข้า (กฎ) น. ท่าหรือที่แห่งใด (อ. saltpetre). ในราชอาณาจักรที่รัฐมนตรีประกาศใน ดี้ (ปาก) น. ผูห้ ญิงที่มีลักษณะหรือการแสดงออก ราชกิจจานุเบกษาให้เป็นด่านตรวจสอบยา ที่นำ� หรอื สง่ั เขา้ มาในราชอาณาจกั ร. ที่เป็นหญิงและชอบผู้หญิงด้วยกัน ซึ่งอาจ จะไม่ได้เป็นทอมเสมอไป. ดานลม น. โรคที่เกิดกับผู้สูงอายุ มีสาเหตุ ดีท็อก น. กระบวนการน�ำเอาสารพษิ ออกจาก เกิดจากอาการท้องผูกเป็นพิษ (เร้ือรัง) ร่างกายดว้ ยวธิ ีท่เี ร็วท่สี ดุ เชน่ การสวนล�ำไส้ มีอาการถ่ายอจุ จาระไม่ออก หรอื ถา่ ยอจุ จาระ การกิน การอดอาหาร, การล้างพิษ ก็เรียก. เปน็ กอ้ นเหมอื นข้แี พะ ขีแ้ มว ในทอ้ งเกดิ เปน็ (อ. detoxification). เถา ดาน พรรดึก. ดานเลือด น. โรคท่ีเกิดกับหญิงวัยเจริญพันธุ์ ดปี ลี,ดปี ลีเชอื ก (พท.)น.พืชทมี่ ีช่อื วทิ ยาศาสตร์ มีประจ�ำเดือนตกค้างภายในโพรงมดลูก ว่า Piper retrofractum Vahl ในวงศ์ สว่ นมากจะมสี าเหตมุ าจากอุบัตเิ หตุ. Piperaceae เป็นไม้เถาอายุหลายปี ล�ำต้น รูปทรงกระบอก อวบ เกลี้ยง มีข้อป่องออก ดาวน์ซินโดรม น. โรคพันธุกรรมที่ท่ีเกิดจาก เป็นช่วง ๆ อาจมีรากออกตามข้อส�ำหรับ การมีโครโมโซม ๒๑ เกินมาทั้งอันหรือบางส่วน ผู้ ยึดเกาะ ทง้ั ตน้ มีกลนิ่ ใบเปน็ ใบเดย่ี ว ชอ่ ดอก ป่วยส่วนใหญ่จะมีพัฒนาการล่าช้า มีใบหน้า แบบช่อเชิงลด ตงั้ ขึน้ หรือกางออก มีชอ่ ดอก เป็นลักษณะเฉพาะ และมีความพิการทาง เพศผู้และช่อดอกสมบูรณ์เพศ ดอกไม่มีกลีบ สติปัญญาระดับเล็กน้อยถึงปานกลาง ระดับ เลี้ยงและกลีบดอก ผลเป็นช่ออวบ รูปทรง เชาวน์ปัญญาโดยเฉล่ียของผู้ป่วยกลุ่มอาการ กระบอก ปลายมน ผลย่อยแบบผลมเี นือ้ หน่งึ ดาวนใ์ นวัยผ้ใู หญ่ตอนตน้ อย่ปู ระมาณ ๕๐ ปี ถึงหลายเมล็ด รูปกลมกว้าง อัดกันแน่น เทยี บเทา่ กับเด็กอายุ ๘-๙ ป,ี  กลุ่มอาการดาวน์ และเชื่อมติดกัน สีเขียวเข้ม แก่จัดสีส้มแดง กว็ า่ . (อ. Down syndrome). เม่ือสุกน่ิม สีแดงเข้ม, ดปี ลีเชอื ก กเ็ รียก. ดาษ น. ฝดี าษ ไข้ทรพิษ, โบราณเรียก ไขห้ ัว. ดีออกซีคอร์ทิโคสเตอโรน น. ฮอร์โมนท่ีสร้าง ดจิ ทิ ัลเฮลท ์ น. การใหบ้ ริการด้านสุขภาพท่ีชว่ ยให้ จากอะดรีนัลคอร์เทกซ์ของต่อมหมวกไต ท�ำหน้าท่ีควบคุมความสมดุลของโซเดียม ผ้ปู ว่ ยหรือประชาชนทว่ั ไปเข้าถึงบริการ สื่อสาร ในเลอื ด. (อ. deoxycorticosterone). กับสถานพยาบาล รับส่งข้อมูลด้านสุขภาพ และใช้เป็นแหล่งข้อมูลสุขภาพเบ้ืองต้น. ดีออกซไี รโบส น. นำ้� ตาลชนดิ หนง่ึ มคี ารบ์ อน (อ. digital health). เป็นองค์ประกอบ ๕ อะตอม  พบเป็นส่วน ดนิ ประสิว น. สารเคมีชื่อโพแทสเซียมไนเทรต ประกอบยอ่ ยของดเี อน็ เอ. (อ. deoxyribose). ใช้ท�ำวัตถุระเบิด ดอกไม้ไฟ ท�ำปุ๋ย เป็นต้น. ดีอาร์จีวิทโกลบอลบัดเจ็ต น. วิธีการค�ำนวณ กระทรวงสาธารณสขุ 223

ดเี อชอเี อ การจ่ายค่าบริการทางการแพทย์ผู้ป่วยใน ต่อยาขนานอ่ืน ๆ ร่วมด้วยหรือไม่ก็ได้. [อ. โดยใช้ค่าน้�ำหนักสัมพัทธ์ตามกลุ่มวินิจฉัย multi-drug resistance (MDR)]. โรคร่วม ซ่ึงเปรียบเทียบต้นทุนท่ีใช้ใน ดอ้ื ยาหลายขนานชนิดรนุ แรง ก. ด้อื ยารักษาวัณโรค การรักษาพยาบาลตามประเภท กลุ่มโรค ในกลุ่มฟลูออโรควิโนโลน (fluoroquinolones) ผู้ป่วยกลุ่มเดียวกัน และจะต้องเบิกจ่ายใน หรือ second-line injectable อย่างใด วงเงินงบประมาณที่ก�ำหนดในช่วงเวลางวด อย่างหน่ึง (ไม่รวมสเตร็ปโทไมซินเพราะเป็น งบประมาณหนึ่ง. (อ. DRG with global ยา first line drug). [อ. pre-extensive budget). drug resistance (pre-XDR)]. ดเี อชอเี อ น. ต้นก�ำเนิดของสารสเตียรอยดช์ นิดหนึ่ง ด้ือยาหลายขนานชนิดรุนแรงมาก ก. ด้ือยา เป็นฮอร์โมนซึ่งพบมากที่สุดในร่างกายมนุษย์ ในกลุ่มฟลูออโรควิโนโลน และ second-line เป็นแหล่งผลิตเทสโทสเทอโรน เอสโทรเจน injectable พร้อมกัน. [อ. extensive drug โพรเจสเทอโรน และคอร์ทิโคสเตอโรน resistance (XDR)]. ฮอร์โมนน้ีช่วยเพ่ิมภูมิต้านทานของร่างกาย ดุลยภาพบ�ำบัด น. การรักษาโรคโดยยึดหลัก ป้องกันกระดูกผุ ป้องกันมะเร็ง ป้องกัน สมดุลตามแนวทางธรรมชาติของมนุษย์ เบาหวานลดน้�ำหนัก ควบคุมโรคอัลไซเมอร์ โดยค�ำนึงถึงโครงสร้าง หน้าที่ ของอวัยวะ ชว่ ยรกั ษาโรคเอสแอลอี เอดส์ อาการออ่ นเพลยี ทุกระบบ สภาพจติ ใจ อาชพี อิริยาบถประจ�ำวนั เรื้อรงั อาการซึมเศรา้ เสรมิ ความจำ� ลดอาการ อาหาร สภาพภมู อิ ากาศ และสงิ่ แวดลอ้ ม. ของคนในวยั ทอง เป็นต้น แต่จะมปี รมิ าณลดลง ดแู ลช่วยเหลอื เด็กวยั เรียนและวัยรุน่ ก. เอาใจใส่ ในผสู้ งู อายุ. [อ. dehydroepiandrosterone นักเรียนที่มีปัญหาหรือมีพฤติกรรมเสี่ยง (DHEA)]. โดยรณรงค์ประชาสัมพันธ์ตามประเด็นปัญหา ดเี อ็นเอ ดู กรดดอี อกซไี รโบนวิ คลิอิก. ส�ำคัญของพ้ืนที่และด�ำเนินการเชิงป้องกัน ดเี อม็ เอสซโี อเอสแอล น. โปรแกรมการใหบ้ ริการ เช่น พัฒนาทักษะชีวิต พัฒนาความฉลาด บันทึกและรายงานข้อมูลปริมาณการได้รับรังสี ทางอารมณ์ ให้ค�ำปรึกษา ปรับพฤติกรรม ส่วนบุคคลบนโทรศัพท์เคล่ือนที่ ของกรม กิจกรรมเหล่านี้ด�ำเนินไปภายใต้ระบบการดูแล วทิ ยาศาสตรก์ ารแพทย์ เพ่อื ใหผ้ ทู้ ป่ี ฏิบตั งิ าน ช่วยเหลือนักเรียน ที่ประกอบไปด้วยการรู้จัก เกี่ยวกับสารกัมมันตรังสีหรือวัสดุนิวเคลียร์ นักเรียนเป็นรายบุคคล การคัดกรอง มีความปลอดภัย. [อ. Department of การช่วยเหลือ การส่งตอ่ การพบปะผูป้ กครอง Medical Sciences Optical Stimulated เปน็ ต้น. Luminescent Dosimeter (DMSc OSL)]. ด้อื ยาหลายขนาน ก. ตา้ นทานฤทธ์ยิ าไอโซไนอะซิด ดูแลสขุ ภาพแบบองคร์ วม ก. ๑. ดแู ลสขุ ภาพ และไรแฟมพิซินพร้อมกัน และอาจจะดื้อ โดยวิธีการต่าง ๆ ในภาวะปรกติมากกว่า 224 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

เดก็ ปฐมวยั กลุ่มเสย่ี ง การรักษาโรคเมือ่ เจ็บปว่ ย เนน้ การมสี ่วนรว่ ม คร้ังคราว โดยไม่นับงานบ้านที่ท�ำในบ้าน การประสานงาน การสร้างความสัมพันธ์ ของตนเอง. ระหว่างผู้ป่วย ญาติ ส่ิงแวดล้อม และ เดก็ ทีเ่ สยี่ งตอ การกระทําผิดกฎหมาย น. เด็กที่ ผู้เกี่ยวข้องอื่น ๆ รว่ มกันแสวงหาองค์ความรู้ ประพฤติตนไมสมควร เด็กที่ประกอบอาชีพ ใหม่ ๆ ทีอ่ ยู่ในวัฒนธรรม ประเพณี วถิ ชี ีวิต หรือคบหาสมาคมกับบุคคลที่นาจะชักนําไป และศาสนา มาเสริมเพื่อให้มีความสมบูรณ์ ในทางกระทําผิดกฎหมายหรือขัดตอศีลธรรม ท้ังทางร่างกายและจิตใจ. ๒. ปรัชญา อันดี อยูในสภาพแวดลอมหรือสถานที่ ของการมีสุขภาวะท่ีดี โดยพิจารณาถึง อันอาจชักนําไปในทางเสียหาย ท้ังน้ี ตามท่ี ทุกองค์ประกอบ ไดแ้ ก่ ร่างกาย จติ ใจ และ กาํ หนดในกฎกระทรวง. สังคม ท่ีไม่สามารถแยกออกจากกันได้ และ เดก็ ที่อยู่ในสภาพลำ� บาก น. เดก็ ทีอ่ ยู่ในครอบครัว ตอ้ งอยใู่ นภาวะสมดุล เพือ่ ให้บรรลุเปา้ หมาย ยากจนหรือบดิ ามารดาหย่าร้าง ทง้ิ ร้าง ถกู คุมขงั ในการมีสขุ ภาวะทด่ี ีที่สุด. (อ. holistic health หรือแยกกันอยู่และได้รับความลําบาก หรือ care). เด็กที่ต้องรับภาระหน้าท่ีในครอบครัวเกินวัย ดโู อดนี มั น. สว่ นของล�ำไสเ้ ล็กตอนตน้ ทต่ี อ่ กับ หรือกําลังความสามารถและสติปัญญา หรือ กระเพาะอาหาร  มีลักษณะเป็นท่อ ยาว เด็กท่ีไมส่ ามารถช่วยเหลอื ตัวเองได้. ๒๕-๓๐ เซนติเมตร. (อ. duodenum). เดก็ (กฎ) น. บคุ คลทมี่ อี ายุต่�ำกวา่ ๑๘ ปีบริบูรณ.์ เดก็ บกพร่องซำ�้ ซ้อน น. เดก็ ที่มคี วามบกพรอ่ ง เดก็ กลุ่มอาการดาวน,์ เด็กดาวนซ์ ินโดรม ดทู ่ี มากกว่า ๑ อย่าง เป็นเหตุให้เกิดปัญหา ขดั ขอ้ งในการเรียนรอู้ ย่างมาก เช่น ปญั ญาออ่ น- ดาวน์ซินโดรม. ตาบอด ปัญญาอ่อน-ร่างกายพกิ าร หูหนวก- เดก็ ตอ้ งการการดแู ลสุขภาพพเิ ศษ น. เดก็ ที่เป็น ตาบอด ฯลฯ. (อ. children with multiple handicaps). หรือมีความเส่ียงที่จะเป็นโรคหรือมีข้อจ�ำกัด ทางร่างกาย พัฒนาการ พฤติกรรม จิตใจ เด็กปฐมวัยกลุ่มเสี่ยง น. เด็กปฐมวัยท่ีมี อย่างเร้ือรัง ซึ่งต้องการบริการด้านสุขภาพ ลกั ษณะอยา่ งใดอย่างหนง่ึ ดงั น้ี ๑) ทารกแรก และดา้ นอ่ืน ๆ ทเ่ี ก่ียวข้องมากกว่าเด็กท่ัวไป. เกิดที่ขาดออกซิเจน ซ่ึงมารดาได้รับคู่มือ [อ. children with special health care ประเมินและส่งเสริมพัฒนาการเด็กกลุ่มเสี่ยง need (CSHCN)]. ๒) มนี าํ้ หนักน้อยกว่า ๒,๕๐๐ กรมั ซึ่งมารดา เดก็ ทำ� งาน (กฎ) น. เด็กทมี่ ีอายุต�่ำกวา่ ๑๘ ปี ได้รับคู่มือประเมินและส่งเสริมพัฒนาการ ท�ำงานใด ๆ มากกว่า ๑ ชั่วโมงต่อสัปดาห์ เด็กกลุ่มเสี่ยง ๓) ทารกคลอดมีชีพในหญิง โดยอาจได้รับค่าจ้างหรือค่าตอบแทนการท�ำงาน อายุ ๑๐-๑๔ และ ๑๕-๑๙ ปี (แม่วัยรุ่น) หรือไม่ก็ได้ อาจท�ำเป็นประจ�ำหรือเป็น ๔) ทารกทีม่ ารดาเข้ารว่ มโครงการเงินอดุ หนนุ เพื่อการเลย้ี งดูเด็กแรกเกิด (ครวั เรือนยากจน). กระทรวงสาธารณสขุ 225