พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑ ฉบับ ๑๐๐ ปีการสาธารณสุขไทย โดยกระทรวงสาธารณสุข

กิจการเพ่อื สงั คม กิจการเพื่อสังคม น. การที่ภาคเอกชนซึ่งเป็น ข้อต่าง ๆ การออกก�ำลังกาย การพลิก บุคคล กลุ่มบุคคล หรือชุมชนได้ประกอบ ตะแคงตัว การเคลื่อนย้าย การขับถ่าย กิจการหรือด�ำเนินการโดยมีเป้าหมายอย่าง การช่วยเหลือในการให้ยา การวัดอุณหภูมิ ชัดเจนต้ังแต่เร่ิมต้นเพ่ือแก้ไขปัญหาและ และการสังเกตบันทึกสัญญาณชีพ รวมท้ัง พัฒนาชมุ ชน สังคม หรอื สิง่ แวดล้อมเป็นหลกั อาการต่าง ๆ. (อ. activity of daily living). มีรายรับจากการขาย การผลิตสินค้า หรือ กินขา้ วอร่อย ก. ส่งเสริมผู้สูงอายใุ หก้ นิ อาหาร การใหบ้ ริการ ซึง่ มิไดม้ ุ่งก�ำไรสงู สดุ ตอ่ ผู้ถือหุ้น อย่างถูกต้องตามหลักโภชนาการ และอร่อย เจา้ ของกิจการ หรือการดำ� เนินการ. มีช่องปากและล�ำคอท่ีท�ำงานได้ โดยเคี้ยว ได้ดี ไม่มีแผลก้อนบวม หรือรอยโรคของ กิจการสปา น. สถานบริการที่เกีย่ วกับการดแู ล เนอ้ื เยอื่ อ่อน รับรสชาติไดด้ ี กลนื ไดด้ ี ไม่ตดิ และเสริมสร้างสุขภาพโดยวิธีการบ�ำบัดด้วยน้�ำ ลำ� คอ ไม่สำ� ลกั . และการนวดร่างกายเป็นหลัก ประกอบกับ กินคลีน ก. กินอาหารท่ีสด สะอาด โดยเน้น บริการอ่ืนตามท่ีก�ำหนดในกฎกระทรวงอีก การกินอาหารแบบธรรมชาติ ไม่ผ่านการ อย่างนอ้ ย ๓ อย่าง เวน้ แตเ่ ปน็ การด�ำเนินการ ปรุงแต่งและขัดสีด้วยสารเคมีต่าง ๆ หรือ ในสถานพยาบาลตามกฎหมายว่าด้วยสถาน กระบวนการหมักดอง รวมถึงอาหารขยะ พยาบาล หรือการอาบน�้ำ นวดหรืออบตัว และอาหารสำ� เรจ็ รปู ทีม่ ปี ริมาณแปง้ ผงชรู ส ท่ีเป็นการให้บริการในสถานอาบน้�ำ นวด และโซเดียมในปริมาณสูง, อาหารคลีน หรืออบตวั ตามกฎหมายว่าดว้ ยสถานบริการ. กเ็ รยี ก. (อ. clean eating). กินเจ ก. ถือศีลอย่างญวนหรือจีน โดยกิน กจิ การสปาเพื่อสุขภาพ (กฎ) น. การประกอบ อาหารจ�ำพวกผักล้วน ไม่มีเน้ือสัตว์หรือ กิจการที่ให้การดูแลและเสริมสร้างสุขภาพ อาหารท่ีมกี ล่นิ รสแรง. โดยบริการหลักที่จัดไว้ประกอบด้วย การ กินบุฟเฟต์ ก. กินอาหารแบบท่ีจัดวางอาหาร นวดเพ่ือสุขภาพและการใช้น�้ำเพื่อสุขภาพ ทั้งหมดไว้บนโต๊ะและให้แขกในงานเดินไป โดยอาจมีบริการเสริมประกอบด้วย เช่น ตักอาหารด้วยตนเอง รวมถึงการขายอาหาร การอบเพ่ือสุขภาพ การออกก�ำลังกายเพ่ือ ซ่งึ ผู้ขายจัดอาหารไวห้ ลายอย่างและคดิ ราคา สุขภาพ โภชนบ�ำบัดและการควบคุมอาหาร อาหารเหมาเป็นรายบุคคล ผู้ซ้ือเลือกหยิบ โยคะและการท�ำสมาธิ การใช้สมุนไพรหรือ อาหารเองและกินไดเ้ ต็มทต่ี ามความพอใจ. ผลิตภัณฑ์เพ่ือสุขภาพ ตลอดจนการแพทย์ กิเลส น. ๑. เครื่องทําใจให้เศร้าหมอง ได้แก่ ทางเลือกอ่ืน ๆ หรือไม่ก็ได้. โลภ โกรธ หลง. ๒. สภาวะทีท่ ำ� ให้จิตเศร้าหมอง หรือเป็นสิ่งสกัดกั้นไม่ให้ถึงความบริสุทธ์ิ กิจวัตรประจ�ำวัน น. กิจกรรมการพยาบาล ท่ีท�ำประจ�ำวัน ได้แก่ อาบน�้ำ แต่งตัว สวมเส้ือผ้า การรักษาความสะอาดของผม ช่องปาก ฟนั และผิวหนังปรกติ การจัดเตรียม อาหาร การให้อาหาร การช่วยเคลื่อนไหว 126 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

เกณฑ์วธิ ี สะอาดในกาย วาจา และใจ. (อ. passion). ด้วย. (อ. rescue). กิโลแคลอรี น. หน่วยการวัดพลังงานของ เกณฑ์การตรวจสอบ น. มาตรฐานหรือส่ิงท่ี รา่ งกาย ๑ กโิ ลแคลอรี เทา่ กบั ๔,๑๘๔ จูล ควรจะเป็นของการปฏิบัติงานในแต่ละ หรือ ๔.๑๘๔ กิโลจูล. (อ. Kcal). ประเด็นท่ีก�ำหนด อย่างสมเหตุสมผลและ สอดคล้องกับสภาพการณ์ที่พึงเป็นไปได้ กุจฉสิ ยาวาตา (พท.) น. ธาตใุ นรา่ งกายบุคคล มีหลักการท่ดี ีและสามารถน�ำไปปฏิบตั ิได.้ ตามต�ำราแพทย์แผนโบราณ คือวาโยธาตุ หรือธาตุลม เป็นลมในท้องนอกล�ำไส้ คือ เกณฑ์การยอมรับ น. หลักท่ีก�ำหนดไว้ พัดอยู่ในท้องแต่นอกล�ำไส้ ลมประเภทนี้ เพ่ือตัดสินการยอมรับผลวิเคราะห์. (อ. เกิดแต่ไอของกล้ามเน้ือที่ประจ�ำอยู่ในท้อง acceptance criteria). มีหน้าท่ีดันล�ำไส้ให้ลอยอยู่เสมอ มิให้ ล�ำไส้ใหญ่น้อยแฟบลงติดกับกล้ามเน้ือท้อง เกณฑช์ ้ีวัดคุณภาพการปฏิบัตกิ ารพยาบาล น. และทำ� ให้ลำ� ไสล้ อยเคลอื่ นไหวได้สะดวก. ส่วนท่ีใช้แสดงผลลัพธ์ของการปฏิบัติการ พ ย า บ า ล ที่ ส ะ ท ้ อ น คุ ณ ภ า พ ก า ร บ ริ ก า ร กมุ ารแพทย์ น. หมอเด็ก แพทย์รกั ษาโรคเดก็ . การพยาบาล. กุมารเวชศาสตร์ น. สาขาวิชาหน่ึงของ เกณฑ์และวิธีการปฏิบัติการฉุกเฉิน (กฎ) น. แพทยศาสตร์ท่ีเก่ียวข้องกับการดูแลทางการ เกณฑ์และวิธีการปฏิบัติการที่คณะกรรมการ แพทย์แก่ทารก เด็ก และวัยรุ่น กล่าวคือ การแพทย์ฉุกเฉินก�ำหนดไว้เป็นขั้นตอน ต้ังแต่แรกเกิดจนถึงอายุ ๑๔-๑๘ ปี ข้ึนกับ ตามล�ำดบั เป็นกระบวนการสำ� หรับผู้ปฏบิ ตั กิ าร เกณฑ์ของแต่ละสถานที่และแต่ละประเทศ. ชุดปฏิบัติการประเภทต่าง ๆ หนว่ ยปฏิบัติการ (อ. pediatrics; paediatrics). ต่าง ๆ สถานพยาบาล เพือ่ ใหก้ ารปฏิบตั กิ าร ฉุกเฉินเป็นระบบและสอดคล้องกัน ผู้ป่วย กู้ภยั (กฎ) น. การช่วยและการขนย้ายผู้ประสบภัย ฉุกเฉินได้รับการช่วยเหลือและรักษาพยาบาล ใ ห ้ ร อ ด ป ล อ ด ภั ย ต า ม ก ฎ ห ม า ย ว ่ า ด ้ ว ย อย่างมีประสิทธิภาพและทันต่อเหตุการณ์ การป้องกันภัยฝ่ายพลเรอื น กฎหมายว่าดว้ ย มากขึ้น. (อ. emergency operational การป้องกันและระงับอัคคีภัย กฎหมายว่า criteria & protocol). ด้วยการป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย กฎหมายว่าด้วยการช่วยเหลือกู้ภัยทางทะเล เกณฑ์วิธี (กฎ) น. เอกสารระบุรายละเอียด หรือกฎหมายอื่น และหมายรวมถึงการช่วย ค�ำสั่งการแพทย์ในการปฏิบัติการแพทย์หรือ ผู้ตกอยู่ในภยันตรายแห่งชีวิตซ่ึงผู้ท่ีช่วย การทำ� หัตถการ ซ่งึ ผู้ชว่ ยเวชกรรมและผชู้ ่วย อาจกระท�ำโดยไม่ควรกลัวอันตรายแก่ตนเอง อ�ำนวยการต้องปฏิบัติตามขั้นตอนท่ีแพทย์ หรือผู้อื่นตามความจ�ำเป็น ซึ่งบัญญัติไว้ใน อ�ำนวยการปฏิบัติการฉุกเฉินก�ำหนดไว้อย่าง มาตรา ๓๕๔ แห่งประมวลกฎหมายอาญา เครง่ ครดั . กระทรวงสาธารณสขุ 127

เกย์ เกย์ น. ผู้ชายที่รักผู้ชายด้วยกัน ทางอารมณ์ รอบรขู ุมขนจนถึงรวมกนั เป็นปน้ื ใหญ.่ ทางความสัมพันธ์ทางเพศ หรือทางกาย. เกลือน้�ำดี น. สารท่ีตับสร้างข้ึน มีอยู่ในน�้ำดี (อ. gay). สารน้ีจะท�ำให้ก้อนไขมันมีอนุภาคเล็กลงเพื่อ เกลอื น. สารประกอบท่เี กิดจากกรดทำ� ปฏกิ ริ ิยา ท�ำปฏิกิริยากับลิเพสได้ง่ายข้ึน ปฏิกิริยานี้ กับเบสหรือโลหะแทนท่ีไฮโดรเจนในกรด. จะได้กรดไขมัน และกลีเซอรอลท่ีร่างกาย (อ. salt). นำ� ไปใช้ประโยชน์ได.้ (อ. bile salt). เกลือตวั ผู ้ (พท.) น. เครอ่ื งยาธาตุวัตถชุ นดิ หน่งึ เกลือพิเศษ (พท.) น. พิกัดตัวยาจ�ำพวกหน่ึง เป็นเกลือทะเลที่มีลักษณะเป็นเม็ดโตและ จ�ำกัดจ�ำนวนเกลือ ๗ ชนิดท่ีไม่เข้าในพิกัด ยาว ในทางเคมเี ป็นโซเดยี มคลอไรด์ มีรสเคม็ เกลอื ทง้ั ๕ ไดแ้ ก่ เกลือสญุ จระ เกลอื เยาวกาสา ต�ำราสรรพคณุ ยาไทยว่า บ�ำรุงธาตุทั้งสี่ แกด้ ี เกลือวิทู เกลือด่างคลี เกลือกะตังมูตร พิการ แก้โรคท้องมาน แพทย์แผนไทยใช้ เกลือสมุทร และเกลือสุวสา ต�ำราสรรพคุณ แทรกยา ใชก้ รดี ฝเี ย็บ เพื่อช่วยท�ำคลอด. ยาไทยวา่ มีฤทธ์ชิ �ำระลา้ งลำ� ไส้ เสมหะ และ ปัสสาวะ บ�ำรงุ และแกธ้ าตุท้งั ๔ เปน็ ต้น. เกลือตัวเมีย (พท.) น. เครื่องยาธาตุวัตถุ ชนิดหนึง่ เป็นเกลอื ทะเลทีเ่ ป็นเมด็ ขนาดเล็ก เกลือแร่ น. สารอนินทรีย์ที่จ�ำเป็นต่อร่างกาย กลม และป้อม ในทางเคมีเป็นโซเดียม เพราะเป็นโครงสร้างของร่างกาย เป็น คลอไรด์ มีรสเค็ม ต�ำราสรรพคุณยาไทยว่า องค์ประกอบของเซลล์ เนื้อเย่ือ และ บ�ำรุงธาตุทั้งส่ี แก้ดีพิการแก้โรคท้องมาน เส้นประสาท และควบคุมการท�ำงานของ แพทย์แผนไทยอาจใช้แทรกยาแทนเกลือตัวผู้ กล้ามเนื้อในทุกอวัยวะ ควบคุมการท�ำงาน โดยทวั่ ไปใช้ปรงุ อาหาร. ของฮอร์โมน และช่วยรักษาสมดุลของ กระบวนการออสโมชิสดว้ ย. เกลอื ท้ัง ๒ (พท.) น. จุลพิกดั ประเภทต่างเพศ พวกหนึ่ง ประกอบด้วยเกลือตัวผู้และเกลือ เกษรท้งั เกา้ ดู เกสรทงั้ ๙. ตวั เมยี ในปริมาณเท่ากันโดยน้ำ� หนัก. เกษรทงั้ เจด็ ดู เกสรทง้ั ๗. เกษรทั้งห้า ดู เกสรทง้ั ๕. เกลอื ท้ัง ๕ (พท.) น. พิกดั ยาพวกหน่งึ ประกอบ เกษียร น. น้�ำนม, กระษิร กระเษียร กษีร ดว้ ยเกลือสินเธาว์ เกลือวกิ เกลอื พกิ เกลือฝ่อ และเกลอื สมุทร รวม ๕ สิ่งในปรมิ าณเทา่ กัน กษีรรส หรือกษรี ามพู ก็เรียก. (อ. milk). โดยน�้ำหนัก, เบญจเกลือ กเ็ รยี ก. เกสรทัง้ ๕ (พท.) น. พกิ ัดยาชนิดหนง่ึ จ�ำกัดตัว เกลอ้ื น น. โรคของเช้ือราผิวหนังชน้ั ต้ืน เกดิ จาก ยาท่ีเป็นดอกไม้ ๔ อย่าง ได้แก่ ดอกมะลิ เช้ือรา Malassezea furfur ลกั ษณะของผื่น จะพบเป็นวงเลก็ ๆ ขนาดตัง้ แต่ ๑ มิลลิเมตร 128 พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

แกนนำ� ด้านสรา้ งเสริมสุขภาพ ดอกพิกุล ดอกบุนนาค และดอกสารภี ทร่ี นุ แรงได้. (อ. bee pollen). กับเกสรบัวหลวง รวม ๕ อย่าง ในปริมาณ เกา้ อห้ี ุ่นยนตเ์ คลือ่ นที่ น. อปุ กรณ์ส�ำหรบั ผ้ทู ่มี ี เท่ากันโดยน้�ำหนัก พิกัดนี้มีรสหอมเย็น สรรพคณุ บ�ำรงุ หวั ใจ ชูก�ำลัง แกไ้ ขเ้ พื่อเสมหะ ปัญหาในการเดิน เช่น ผู้พิการ ผู้สูงอายุ และโลหิต แก้ไข้เพ้อ แก้ลมวิงเวียน ให้สามารถเคล่ือนท่ีผ่านพื้นต่างระดับได้ บ�ำรุงครรภ์ เป็นต้น, เบญจเกสร ก็เรียก, แบบอัตโนมตั ิ. เขยี นว่า เกษรทง้ั หา้ ก็ม.ี แก้ไขการได้ยิน ก. กระทําต่อมนุษย์เกี่ยวกับ เกสรทงั้ ๗ (พท.) น. พกิ ดั ยาชนดิ หนงึ่ จ�ำกดั ตวั การตรวจประเมิน การวนิ จิ ฉยั และการบาํ บดั ยาท่ีเป็นดอกไม้ ๖ อย่าง ได้แก่ ดอกมะลิ ความรู้สึกผิดปรกติท่ีเกี่ยวเนื่องกับการได้ยิน ดอกพกิ ุล ดอกบนุ นาค ดอกสารภี ดอกจ�ำปา การส่งเสริมสุขภาพ การป้องกัน การแก้ไข และดอกกระดังงา กับเกสรบัวหลวง รวม และการฟื้นฟูสมรรถภาพทางการได้ยิน หรือ ๗ อย่าง ในปริมาณเท่ากนั โดยนำ้� หนกั พกิ ัดน้ี การใช้เคร่ืองมือหรืออุปกรณ์ทางโสตสัมผัสวิทยา มีรสหอมเย็น สรรพคุณชูก�ำลัง บ�ำรุงหัวใจ ด้วยวิธีการทางโสตสัมผัสวิทยา รวมทั้ง บ�ำรุงดวงจิตให้ชุ่มชื่นแก้ไข้เพื่อเสมหะและ การติดตามผล. โลหิต แก้ไข้เพื่อปถวีธาตุ แก้ไข้เพ้อกลุ้ม แก้ไขการพูด ก. กระทําต่อมนุษย์เก่ียวกับ แก้ลมวิงเวียน แก้น�้ำดีพิการ แก้ร้อนใน การตรวจประเมนิ การวนิ ิจฉยั และการบําบัด กระหายน�ำ้ ให้เจริญอาหาร แก้โรคตา เปน็ ต้น, ความผิดปรกติของการพูดและการส่ือภาษา สัตตเกสร ก็เรียก, เขยี นว่า เกษรท้ังเจ็ด ก็มี. การส่งเสริมสุขภาพ การป้องกัน การแก้ไข เกสรท้งั ๙ (พท.) น. พิกัดยาชนดิ หน่งึ จำ� กดั ตวั และการฟื้นฟูสมรรถภาพทางการพูด และ ยาท่ีเป็นดอกไม้ ๘ อย่าง ได้แก่ ดอกมะลิ ความสามารถทางการสื่อภาษา ด้วยวิธีการ ดอกพิกลุ ดอกบนุ นาค ดอกสารภี ดอกจ�ำปา แก้ไขการพูด การใช้เคร่ืองมือหรืออุปกรณ์ ดอกกระดงั งา ดอกลำ� เจียก และดอกลำ� ดวน ทางการแกไ้ ขการพูด รวมทั้งการติดตามผล. กับเกสรบัวหลวง รวม ๙ อย่าง ในปริมาณ แก้ไขความผิดปรกติของการสื่อความหมาย เท่ากันโดยน้�ำหนัก พิกัดนี้มีรสหอมเย็น ก. แก้ไขการพูดและแกไ้ ขการไดย้ ิน. สรรพคุณแก้ร้อนในกระหายน�้ำ แก้ไข้จับ แกนน�ำด้านสร้างเสริมสุขภาพ น. บุคคล แก้ไขเ้ พ่อื ลม แกไ้ ขเ้ พื่อปถวธี าตุ ให้เจรญิ อาหาร ที่มีบทบาทในการช้ีน�ำ โน้มน้าว ผลักดัน แกโ้ รคตา เปน็ ตน้ , เนาวเกสร หรอื นวเกสร พฤตกิ รรมกลุ่มเป้าหมาย เปน็ แบบอย่างจาก กเ็ รยี ก, เขียนว่า เกษรท้ังเก้า กม็ .ี การเปล่ียนแปลงพฤติกรรมของตนเองและ/ เกสรผ้ึง น. เรณขู องดอกไมท้ ่ตี ดิ มากบั ขาผง้ึ งาน หรือเป็นผู้ที่มีบทบาทการสร้างเสริมสุขภาพ และเก็บไว้ในรังเพื่อเป็นอาหารของตัวอ่อน ในพื้นท่ีแล้วมาเป็นแกนน�ำในการด�ำเนินโครงการ มีการน�ำมาใช้เป็นผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทีเ่ กดิ ประสทิ ธผิ ลและหรือประสทิ ธภิ าพ. อย่างไรก็ตาม บางรายอาจท�ำให้เกิดการแพ้ กระทรวงสาธารณสขุ 129

แกนน�ำสุขภาพประจำ� ครอบครัว แกนน�ำสขุ ภาพประจ�ำครอบครวั น. บุคคลใด โกนาโดโทรฟินฮอร์โมน น. ฮอรโ์ มนกลมุ่ หนึ่ง บุคคลหน่ึงในครอบครัวท่ีมีความรู้และเป็น ท่ีสร้างจากต่อมใต้สมองส่วนหน้า ประกอบด้วย แกนน�ำในการปฏิบัติตนเองด้านสุขภาพ ฮอรโ์ มนท่สี �ำคญั ๒ ชนิด คือ ฮอร์โมนกระตุน้ อนามัยท่ีถูกต้องเป็นแบบอย่างให้ครอบครัว การเจริญของไข่ [follicle stimulating และสามารถถ่ายทอดความรู้ให้แก่สมาชิก hormone (RSH)] และ ลูทิไนซิงฮอร์โมน ในครอบครัว รวมถึงเป็นผู้ท่ีต้องการเปล่ียนแปลง [luteinizing hormone (LH)]. (อ. gonado- ตนเองและขับเคล่ือนครอบครัวของตนเอง trophin hormone หรอื gonadotrophic ในการดูแลสุขภาพตนเองได้ เรยี กย่อวา่ กสค. hormone). แกว่งแขนบำ� บดั น. ศาสตร์บรหิ ารร่างกายของ โกลเมอรลู ัส น. กลุม่ หลอดเลือดฝอยอย่ใู นโพรง การแพทย์แผนจีน ช่วยใหร้ ะบบการไหลเวยี น ของโบว์แมนส์แคปซูล ท�ำหน้าที่กรองของ เลือดลมและน้�ำเหลืองดี ใช้ส่งเสริมสุขภาพ เสียออกจากเลือด. (อ. glomerulus). ป้องกันและรักษาโรค เช่น ลดน้�ำหนัก ลดความดนั โลหิตสูง. ไกลโคเจน น. คาร์โบไฮเดรตท่เี กิดจากการรวม ตัวของน้�ำตาลกลูโคสหลายโมเลกุลท่ีร่างกาย แก๊สธรรมชาติ น. แก๊สที่พบตามบ่อน�้ำหรือ ข อ ง สั ต ว ์ ส ะ ส ม ไ ว ้ ที่ ตั บ แ ล ะ ก ล ้ า ม เ น้ื อ บ่อแก๊สธรรมชาติ เป็นของผสมของ ซ่ึงจะถูกน�ำออกมาใช้เม่ือร่างกายต้องการ. สารประกอบไฮโดรคาร์บอนซ่ึงส่วนใหญ่จะ (อ. glycogen). เป็นมเี ทนและอีเทน. (อ. natural gas). ไกลโคโปรตีน น. โปรตีนชนิดหน่ึงซ่ึงโมเลกุล แกส๊ มสั ตารด์ น. ของเหลวชนิดหนงึ่ เคยใช้ใน ประกอบด้วยกรดแอมิโนกับคาร์โบไฮเดรต สงครามเคมีทำ� ใหผ้ วิ ไหม้ ตาบอด มอี ันตราย พบในน้�ำลาย ไข่ขาว เยื่อหุ้มเซลล์สัตว์. ถงึ ชวี ิต. (อ. mustard gas). (อ. glycoprotein). แก๊สเรือนกระจก น. แก๊สท่ีท�ำให้เกิด ไกลซนี น. กรดแอมิโนทจี่ �ำเปน็ ต่อร่างกายชนิด ปรากฏการณ์เรอื นกระจก ไดแ้ ก่ ไอน้ำ� แก๊ส หน่งึ มีสูตรเคมี C2H5NO2. (อ. glycine). คาร์บอนไดออกไซด์ มีเทน โอโซน ไนทรัส ออกไซด์ ซัลเฟอร์เฮกซะฟลูไรด์ สารกลุ่ม ฟลูออโรคาร์บอน (CFCs และ HFCs). (อ. greenhouse gas). โกฏฐาสยาวาตา (พท.) [โกดถาสะยาวาตา] น. ลมพัดในล�ำไสแ้ ละกระเพาะ. 130 พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ขยะทัว่ ไป ข ขนมขบเค้ียว น. ผลิตภัณฑ์ขนมขบเค้ียว รปู ทรงกระบอก กา้ นชอ่ ดอกโดด มีใบประดบั ในบรรจุภัณฑ์ท่ีพร้อมบริโภคทันที เพ่ือกินเล่น จำ� นวนมาก ดอกสขี าวแกมเขยี วออ่ น ปลายมีแถบ ระหว่างมื้ออาหารหลักและบริโภคปริมาณ สีเขียวอ่อน ทยอยบาน กลีบเลี้ยงสีขาวใส ท่นี อ้ ยกวา่ อาหารหลัก. ผลกลมหรอื รี แต่มักไมต่ ิดผล เมล็ดมเี ยือ่ ห้มุ , ขม้ิน ขมิ้นแกง ขี้ม้ิน หรือ หม้ิน ก็เรียก. ขนาดใช้ น. ปริมาณและความถ่ีของยาท่ีใช้ (อ. common turmeric, turmeric หรือ เพ่ือบ�ำบัด บรรเทาโรคหรืออาการใด ๆ อาจ yellow root). ก�ำหนดเป็นปริมาตร เช่น มิลลิลิตร ช้อนชา ขมิน้ หัวต้งั ดู ขมนิ้ ออ้ ย. เปน็ น้ำ� หนกั เชน่ มิลลกิ รัม เกรน หรอื เป็นหน่วย ขม้ินอ้อย (พท.) น. พืชที่มีช่ือวิทยาศาสตร์ว่า ฤทธ์ยิ า เชน่ หนว่ ยสากล. (อ. dosage). Curcuma zedoaria (Berg.) Roscoe ในวงศ์ Zingiberaceae เป็นไม้ล้มลุกอายุ ขนาดยา น. ปริมาณยาที่ใชใ้ นแต่ละคร้งั . (อ. dose). หลายปี แตกกอ เหง้าสีเหลืองนวล มีกล่ิน ขนาน น. รายการในใบส่งั ยา. (อ. item). เฉพาะ กาบใบเรียงสลับและโอบซ้อนกันชู ขมปาก ดู ปากขม. เหนือดินเป็นล�ำต้นเทียม ใบเป็นใบเด่ียว ขมิ้น, ขมิน้ แกง ดู ขมน้ิ ชัน. เรียงสลับ ผิวใบด้านบนเกล้ียง ด้านล่างมีขน ขมนิ้ ข้นึ , ขมิ้นเจดีย ์ ดู ขม้นิ อ้อย. นมุ่ ชอ่ ดอกแบบชอ่ เชิงลด ออกจากเหง้า รูป ขม้ินชัน (พท.) น. พืชท่ีมีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า ทรงกระบอก กลีบเลี้ยงสีขาวอมเขียว โคน ติดกันเป็นหลอด กลีบดอกสีขาว ส่วนท่ีเป็น Curcuma longa L. ในวงศ์ Zingiberaceae หลอดปลายหลอดแยกเป็น ๓ แฉก ปลาย เป็นไม้ล้มลุกอายุหลายปี เหง้ารูปไข่หรือ แฉกสชี มพู ผลแบบผลแหง้ แตก รปู ไข่, ขม้นิ รูปไข่แกมรูปรี มักเรียกเหง้าหลักว่า “หัว” ข้ึน ขม้ินเจดีย์ ขมิ้นหัวต้ัง ว่านหัวตั้ง หรือ เหง้าแขนงรูปคล้ายทรงกระบอกหรือคล้าย สากกะเบอื ละว้า ก็เรยี ก. นว้ิ มอื มกั เรยี กเหง้าแขนงวา่ “แงง่ ” เนอื้ เหง้า ขยะ น. หยากเย่ือ, มูลฝอย. สีส้มและมีกลิ่นเฉพาะ ล�ำต้นเหนือดินเป็น ขยะทั่วไป น. ขยะประเภทอ่ืนนอกเหนือจาก ล�ำต้นเทียมที่มีกาบใบเรียงซ้อนอัดแน่น ขยะยอ่ ยสลาย ขยะรไี ซเคลิ และขยะอนั ตราย ใบเป็นใบเดี่ยว เรียงสลับถ่ี กาบใบยาว รูปรี มีลักษณะที่ย่อยสลายยากและไม่คุ้มค่า หรือรูปรีแกมรูปขอบขนาน ช่อดอกแบบช่อ สำ� หรบั การนำ� กลบั มาใช้ใหม่ เชน่ ห่อพลาสตกิ เชงิ ลด ออกตามปลายต้นหรือระหวา่ งกาบใบ ใส่ขนม ถุงพลาสตกิ บรรจุผงซักฟอก พลาสตกิ กระทรวงสาธารณสุข 131

ขยะรไี ซเคลิ หอ่ ลกู อม ซองบะหมก่ี ่งึ สำ� เร็จรูป ถุงพลาสติก ข้อก�ำหนดมาตรฐาน น. ขอ้ ความหรอื เอกสาร ท่ีเปื้อนอาหาร โฟมเปื้อนอาหาร ฟอยล์. ซ่ึงระบุหลักเกณฑ์ในการก�ำหนดมาตรฐาน. (อ. general waste). (อ. specification). ขยะรีไซเคิล น. ขยะท่ีน�ำกลับมาใช้ประโยชน์ ข้อเข่าเสื่อม น. โรคท่ีเกิดจากกระดูกอ่อน ใหมไ่ ด้ เช่น แกว้ กระดาษ กระป๋องเครอื่ งดม่ื ซ่ึงท�ำหน้าที่ปกป้องและเป็นตัวดูดซับแรง เศษพลาสติก เศษโลหะ อะลูมิเนียม ยาง กระแทกในข้อเข่ามีการสึกหรอและเส่ือม รถยนต์. (อ. recyclable waste). สภาพลง หากกระดูกอ่อนน้ีเสียหายเป็นพื้นท่ี กว้าง กระดูกในข้อเข่าจะเสียดสีกันเอง ท�ำให้ ขยะอันตราย น. ขยะที่มีองค์ประกอบหรือ เข่าเสื่อม เกิดการอักเสบและมีอาการปวด. ปนเปื้อนวัตถุอันตรายชนิดต่าง ๆ ซ่ึงได้แก่ (อ. osteoarthrosis of knee). วัตถุระเบดิ วตั ถุไวไฟ วัตถุออกซไิ ดซ์ วัตถุมีพิษ วัตถุท่ีท�ำให้เกิดโรค วัตถุกัมมันตรังสี วัตถุที่ ข้อควรระวังในมาตรฐาน น. มาตรการที่ใช้ ท�ำให้เกิดการเปล่ียนแปลงทางพันธุกรรม เพ่ือป้องกันการติดเชื้อจากการสัมผัสเลือด วัตถกุ ัดกร่อน วตั ถุทกี่ อ่ ใหเ้ กดิ การระคายเคือง ของเหลว หรอื สงิ่ ขับถา่ ยจากรา่ งกาย โดยให้ วัตถุอย่างอื่น ไม่ว่าจะเป็นเคมีภัณฑ์หรือ ปฏิบัติเสมือนว่าผู้ป่วยทุกรายอาจเป็นพาหะ สงิ่ อน่ื ใดท่อี าจท�ำให้เกิดอนั ตรายแก่บุคคล สัตว์ ของโรคติดตอ่ เพือ่ ปอ้ งกันการตดิ ต่อของโรค พืช ทรัพย์สนิ หรอื สง่ิ แวดล้อม. (อ. hazardous จากผู้ป่วยมาสู่ผู้ปฏิบัติงาน ท้ังท่ีทราบและ waste). ไม่ทราบแหล่งที่มาของเช้ือ รวมทั้งผิวหนัง และเย่อื บุตา่ ง ๆ ที่มรี อยฉกี ขาด. (อ. standard ขวญั (พท.) น. พลงั ชวี ติ อย่างหนึ่ง เชอ่ื กันว่ามี precaution). อยปู่ ระจ�ำชีวิตของคน พืชบางชนิด เชน่ ข้าว หรือสัตว์เล้ียงบางชนิด เช่น ควาย ขวัญจะ ของแขง็ น. สถานะของสสารทที่ นและตา้ นทาน ออกจากร่างกายเมื่อตาย แต่ในคนทั่วไป ต่อการเปลี่ยนแปลงรูปร่างหรือปริมาตร ขวัญอาจออกจากร่างได้เม่ือตกใจอย่างรุนแรง วัตถุท่ีเป็นของแข็งไม่สามารถไหลได้และ ซ่งึ จะท�ำให้เจ็บปว่ ย ต้องท�ำพิธีเรียกกลบั มา. ไม่เปลี่ยนแปลงรูปร่างและปริมาตรไปตาม ภาชนะท่ีบรรจุ อะตอมภายในโมเลกุลของ ขวัญกินเถ่ือน (พท.) น. ขวัญท่ีออกไปจาก ของแข็งอยู่ชิดกันมากและมีแรงยึดเหนี่ยว ร่างกาย ท�ำให้มีอาการสะดุ้งผวา ตกใจง่าย ระหว่างอนุภาคท่ีหนาแน่นกับอนุภาคอ่ืน ๆ. หรือเจบ็ ปว่ ย เปน็ ต้น. (อ. soild). ข้อก�ำหนดการใช้ยา น. แผนการใช้ยา ซึ่ง ของเสีย (กฎ) น. ขยะมูลฝอย ส่ิงปฏิกลู น้�ำเสยี กำ� หนดขนาดยา ความถ่ี และระยะเวลาของ อากาศเสีย สารมลพิษ หรือวัตถุอันตราย การใช้ยา, แผนก�ำหนดการใช้ยา ก็ว่า. (อ. อ่ืนใด ซึ่งถูกปล่อยทิ้งหรือมีท่ีมาจากแหล่ง dosage regimen). ก�ำเนิดมลพิษ รวมท้ังกาก ตะกอน หรือ 132 พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ขอบเขตการพยาบาล สิ่งตกค้างจากสิ่งเหล่าน้ัน ท่ีอยู่ในสภาพ รว่ มกบั กล้ามเนื้อทใี่ ชใ้ นการบดเค้ยี ว. ของแข็ง ของเหลวหรือแก๊ส. ขอบเขตการต่อรอง น. ขอบเขตที่ผู้เจรจา ของแสลง (พท.) น. ของท่ีกินแล้วท�ำให้โรค กำ� เริบ, ส่งิ ท่ีไม่ถูกกับโรคหรือธาตุ เชน่ อาหาร จะไมย่ อมให้มากไปกวา่ นี้ และไม่ใส่ใจว่าคเู่ จรจา รสร้อนเปน็ ของแสลงเมอ่ื มไี ขส้ งู นำ้� มะพรา้ วอ่อน จะต่อรองหรือเดินจากไป. (อ. bargaining เปน็ ของแสลงส�ำหรบั สตรขี ณะมีรอบเดอื น. limit). ของเหลว น. สถานะของของไหล ซงึ่ ปรมิ าตร ขอบเขตการพยาบาล น. การปฏิบัติการพยาบาล จะถูกจ�ำกัดภายใต้สภาวะอุณหภูมิและความ กับชีวิตและสุขภาพของมนุษย์ทุกวัย ทั้งใน ดันคงท่ี และรปู ร่างจะถูกก�ำหนดโดยภาชนะ ระดับบุคคล ครอบครัว กลุ่มคน และชุมชน ท่ีบรรจุ. (อ. liquid). ในทุกภาวะสุขภาพ โดยบูรณาการความรู้ ข้อตกลงการต้ังครรภ์แทน (กฎ) น. ข้อตกลง จากศาสตร์ทางการพยาบาล ศาสตร์ทางการแพทย์ การตั้งครรภ์แทนโดยอาศัยเทคโนโลยีช่วย ศาสตร์ที่เก่ียวข้อง หลักฐานเชิงประจักษ์ การเจริญพันธุ์ทางการแพทย์ระหว่างสามี จริยธรรม จรรยาบรรณวิชาชีพ ศิลปะ และภรรยาท่ีชอบด้วยกฎหมายกับหญิงท่ีรับ การพยาบาล กฎหมาย และประสบการณ์ ตั้งครรภ์แทน โดยหญิงท่ีรับตั้งครรภ์แทนมี บนพื้นฐานของสัมพันธภาพที่เอ้ืออาทร ข้อตกลงเป็นหนังสือไว้กับสามีและภรรยาที่ ในการสร้างเสริมสุขภาพ การป้องกัน ชอบด้วยกฎหมายก่อนตั้งครรภ์ ว่าจะให้ ความเจ็บป่วยและการบาดเจ็บ การฟื้นฟู ทารกในครรภ์เป็นบุตรของสามีและภรรยาที่ สภาพ การดูแลรักษาพยาบาลผเู้ จบ็ ป่วยและ ชอบดว้ ยกฎหมายนัน้ . ผู้พิการ ผู้ด้อยโอกาส ตลอดจนผู้ท่ีอยู่ใน ขอ้ ต่อ น. บรเิ วณทีก่ ระดูกตงั้ แต่ ๒ ชนิ้ ทต่ี ิดต่อกัน วาระท้ายของชีวิต การพยาบาลยังรวมถึง ท�ำให้กระดูกท�ำงานร่วมกันเป็นระบบเพ่ือค้�ำจุน การใหค้ วามรแู้ กผ่ ู้ปว่ ยและประชาชน การให้ ปกป้องร่างกายและการเคลื่อนไหวในรูปแบบ ค�ำปรึกษา การเสริมสร้างพลังเพื่อให้ผู้ป่วย ต่าง ๆ ท่ีเหมาะสม ข้อต่อในร่างกายมนุษย์ ครอบครัวและชุมชนสามารถดูแลตนเองและ มีหลายแบบ จำ� แนกได้ตามลักษณะโครงสรา้ ง พ่ึงพากันเอง รวมทั้งสามารถปรับตัวอยู่กับ และการเคลอื่ นไหว. (อ. joint). ภาวะเจ็บป่วยและข้อจ�ำกัดได้อย่างมีคุณภาพ ข้อต่อขากรรไกร น. ข้อต่อท่ีเชื่อมระหว่างขา ชีวิตท่ีดีที่สุดเท่าท่ีจะเป็นได้ การปกป้องสิทธิ กรรไกรล่างและกะโหลกศีรษะ อยู่ใน ประโยชน์ของผู้ป่วย/ผู้ใช้บริการ การสร้าง ต�ำแหน่งด้านข้างของใบหน้าที่บริเวณหน้าหู สิ่งแวดล้อมท่ปี ลอดภัย การวจิ ัย การแปลผล ท้ัง ๒ ข้าง มีหน้าที่หลักคือ ช่วยในการอ้า การวิจัยและความรู้สู่การปฏิบัติ การพัฒนา ปาก หุบปาก และเค้ียวอาหาร โดยท�ำงาน ประสิทธิภาพของระบบบริการพยาบาลและ ระบบสุขภาพ การประสานและร่วมท�ำงาน กับทีมสหสาขาวิชาชีพ เพื่อให้เกิดคุณภาพ บริการที่ดีท่ีสุดและการมีส่วนร่วมในการ ก�ำหนดนโยบายสุขภาพเพ่ือให้ประชาชน กระทรวงสาธารณสุข 133

ข้อบ่งชี้ ทุกคนเข้าถึงบริการสุขภาพท่ีมีคุณภาพ. ผู้ใช้บริการ การเปล่ยี นแปลงในสภาวะสขุ ภาพ (อ. scope of nursing practice). ในปจั จบุ ันและอนาคตของผูป้ ่วย รวมถึงด้าน ข้อบ่งช้ี น. สัญญาณ อาการ หรือส่ิงบ่งบอก จิตใจและสังคมท่ีอาจเป็นปัจจัยน�ำของภาวะ อย่างอ่ืนท่ีแสดงให้ทราบสาเหตุของอาการ สขุ ภาพตลอดจนผลกระทบทม่ี ีไปถึงชมุ ชน. หรือโรค เช่น ภาวะน้�ำตาลในเลือดต�่ำอาจ ข้อมูลทุติยภูมิ น. ข้อมูลท่ีผู้ต้องการใช้ข้อมูล เป็นข้อบ่งช้ีว่าได้รับยาลดน้�ำตาลในเลือด ไม่ได้เป็นผเู้ กบ็ รวบรวม แต่ได้ข้อมูลจากแหลง่ ขนาดสูงเกิน หรือท่ีแสดงให้ทราบแนวทาง ท่ีผู้อ่ืนหรือหน่วยงานอ่ืนเก็บรวบรวมไว้แล้ว จ�ำเพาะในการบ�ำบัดอาการหรือโรค เช่น เช่น สำ� นักงานสถติ ิแห่งชาติ กองโภชนาการ บาดแผลติดเช้ืออาจเป็นข้อบ่งช้ีว่าต้องใช้ยา วารสารทางวิชาการทั้งในประเทศและ ต้านจลุ ชีพ. (อ. indication). ต่างประเทศ. (อ. secondary data). ข้อบ่งใช้ น. สรรพคุณจ�ำเพาะของยา เช่น ข้อมูลปฐมภูมิ น. ข้อมูลท่ีได้จากผู้วิจัย อินซูลินมีข้อบ่งใช้ส�ำหรับบ�ำบัดโรคเบาหวาน เก็บรวบรวมข้อมูลจากแหล่งโดยตรง เช่น ซ่ึงข้อบ่งใช้มีท้ังที่ผ่านการอนุมัติจากสำ� นักงาน จากแบบสอบถาม (การสัมภาษณ์หรือ คณะกรรมการอาหารและยา (labelled ให้ตอบเอง) ตรวจร่างกาย สังเกตพฤติกรรม indication) และขอ้ บ่งใชท้ ่ียงั ไม่ผ่านการอนุมตั ิ จากกลมุ่ ทีศ่ ึกษา. (อ. primary data). จากส�ำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา (off-labelled indication). (อ. indication). ข้อมูลผขู้ าย (กฎ) น. ขอ้ มูลของหน่วยงานผเู้ บิก หรือเจ้าหน้ีหรือผู้มีสิทธิรับเงิน เกี่ยวกับ ชื่อ ข้อพพิ าท (กฎ) น. ความขดั แยง้ เปลี่ยนแปลงไป ที่อยู่ เลขประจ�ำตัวประชาชน เลขประจ�ำตัว เป็นข้อพิพาท เมื่อกลายเป็นเร่ืองจ�ำเพาะ ผู้เสียภาษี ชื่อและเลขท่ีบัญชีธนาคาร เลขที่ เจาะจงในประเดน็ ใดประเดน็ หนึ่ง หรือรวมกัน สญั ญา เง่ือนไขการช�ำระเงิน หรือข้อมูลอืน่ ใด หลายหลายประเดน็ . (อ. dispute). ท่จี �ำเปน็ แล้วแตก่ รณี เพือ่ ใช้ส�ำหรบั การรับเงนิ ขอเบกิ จากคลงั . ข้อมูลข่าวสารของราชการ (กฎ) น. ข้อมูล ข้อเท็จจริง และสารสนเทศต่าง ๆ ที่อยู่ใน ข้อมูลภาครัฐ น. ข้อมูลของภาครัฐที่สามารถ ความครอบครองหรือควบคุมดูแลของหน่วยงาน น�ำมาใช้ได้โดยอิสระ สามารถน�ำกลับมาใช้ใหม่ ของรฐั . (อ. official information). และแจกจ่ายได้ แต่ต้องระบุแหล่งที่มาหรือ เจ้าของงานและต้องใช้สัญญาหรือเงื่อนไข ขอ้ มลู ขา่ วสารความรู้ดา้ นสขุ ภาพ น. ขอ้ เทจ็ จรงิ เดียวกันกับที่มาหรือตามที่เจ้าของงานก�ำหนด. ท่ีเก็บรวบรวมมาท�ำการวิเคราะห์และสังเคราะห์ (อ. open data). เป็นขา่ วสาร คอื ความรู้ที่เกย่ี วข้องกับสุขภาพ. ข้อมูลส่วนบุคคล น. ขอ้ มูลเกี่ยวกบั บคุ คลท่ยี ัง ขอ้ มลู ทางผลลพั ธ์ น. สภาวะของสุขภาพของ มีชีวิตอยู่ โดยประกอบด้วยข้อมูลที่ระบุถึง 134 พจนานกุ รมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ขอ้ อักเสบ อัตลกั ษณ์ตา่ ง ๆ ของบคุ คลนัน้ . (อ. personal สภาพจากการเสียดสีกันจนเกิดการอักเสบ data). อาจมีอาการข้อลั่น ข้อติด บวม ปวด. ข้อร้องเรียน น. เรื่องท่ีผู้รับบริการหรือผู้ท่ีมี (อ. osteoarthritis). ส่วนได้ส่วนเสียร้องเรียนต่อหน่วยงานจาก ขอ้ หา้ มใช ้ น. เงอื่ นไขทีห่ า้ มผ้ปู ว่ ยใช้หรือไมค่ วร การให้บริการของหน่วยงาน/สถานบริการ/ ใช้ยา เช่น ห้ามผู้ป่วยท่ีแพ้ยาเพนิซิลลินใช้ เจา้ หนา้ ท่ขี องหน่วยงาน. ยากลุ่มเพนิซิลลิน เพราะอาจเป็นอันตราย ข้อสะโพกเคลอ่ื นหลดุ ไปด้านหน้า น. การเคลื่อน ถงึ แกช่ วี ติ ห้ามสตรีมคี รรภใ์ ช้ยาเททระไซคลนี ของหัวกระดูกต้นขาหลุดออกมานอกเบ้าสะโพก เพราะยาอาจผ่านรกไปสะสมท่ีเนื้อเย่ือสร้าง จากการตกจากที่สูงในท่าน่ังชันเข่า หรือเกิด กระดูกและฟันของลูกในท้อง ท�ำให้ฟันที่ จากการนั่งชันเข่าแล้วมีวัตถุมากระแทกที่ก้น งอกข้นึ มีสนี �ำ้ ตาล. (อ. contraindication). หรือกระดูกต้นขาในท่ากางขาทางด้านหน้า ข้อไหล่ยึดติด น. ภาวะท่ีขยับข้อไหล่ได้น้อย ท�ำให้หัวกระดูกไปงัดกับเบ้าสะโพกจนแตกแล้ว หรอื ไมไ่ ดเ้ ลย สาเหตุหลักของขอ้ ไหล่ยึดติดคือ ถูกดันออกมาทางด้านหน้า. (อ. anterior การอักเสบของเนื้อเยื่อท่ีอยู่รอบ ๆ ข้อไหล่ dislocation). ซงึ่ เรียกว่า เยอื่ หุ้มขอ้ ไหล่ (capsule) ปรกติ ข้อสะโพกเคล่อื นหลดุ ไปด้านหลัง น. การเคลอื่ น เยื่อหุ้มข้อไหล่จะค่อนข้างยืดหยุ่นและขยาย ของหัวกระดกู ตน้ ขาหลุดออกมานอกเบา้ สะโพก ตัวหรือหดตัวตามการขยับของข้อไหล่ได้ เกิดจากแรงท่ีมากระท�ำท่ีเข่าขณะอยู่ในท่า แต่เมื่อเกิดภาวะข้อไหล่ติดยึดขึ้น เยื่อหุ้มข้อไหล่ งอสะโพกท�ำให้ขาข้างที่ข้อสะโพกเคลื่อนหลุด จะอักเสบและหดตัวจนไม่สามารถยืดหยุ่น อยู่ในท่างอ หุบเข้าด้านใน อาจคล�ำพบหัว ไดเ้ หมอื นเดมิ ทำ� ให้ขยบั ขอ้ ไหลไ่ ด้ลดน้อยลง ของกระดูกต้นขาบริเวณก้น. (อ. posterior และมอี าการปวดรว่ มด้วยเสมอ การกระแทก dislocation). ของข้อไหล่ การที่ขยับข้อไหล่เป็นเวลานาน ข้อเสนอแนะ น. แนวทางที่ผู้ตรวจสอบภายใน การอักเสบของกล้ามเน้ือเอ็นโดยรอบข้อไหล่ เสนอให้หน่วยรบั ตรวจด�ำเนนิ การเพอ่ื การจดั เป็นสาเหตุน�ำไปสู่การอักเสบของเย่ือหุ้มข้อไหล่ สาเหตุของประเด็นข้อตรวจพบ และป้องกัน ได้ทง้ั สนิ้ . ไม่ให้เกิดขึ้นอีก ข้อเสนอแนะควรเป็นไป ข้อไหล่อักเสบ น. กลุ่มอาการที่ไม่เจาะจง ในลักษณะสร้างสรรค์ และมีความเป็นไปได้ สำ� หรบั การอกั เสบของไหล่และเน้อื เย่ือรอบ ๆ. ในทางปฏิบตั ิ โดยคำ� นงึ ถึงต้นทุน เวลา และ ข้ออักเสบ น. โรคของขอ้ ท่เี กิดจากการอักเสบ ผลประโยชน์ ความคุ้มค่าท่ีหน่วยรับตรวจ ของเน้ือเยื่อตา่ ง ๆ ของขอ้ เชน่ เยอ่ื บุภายในขอ้ จะได้รบั . (อ. recommendation). เอ็นกระดกู เอ็นกล้ามเน้ือ ทป่ี ระกอบเปน็ ข้อ ข้อเสอื่ ม น. กระดกู ออ่ นที่ผิวกระดูกขอ้ ตอ่ เส่ือม ถงุ ลดการเสยี ดสีท่อี ยู่ในเนอ้ื เยอ่ื ตา่ ง ๆ รอบขอ้ โดยทว่ั ไปจะทำ� ใหเ้ กดิ อาการปวดข้อ ขอ้ ติดขดั กระทรวงสาธารณสุข 135

ข้ออักเสบรูมาตอยด์ ไม่สามารถเคล่ือนไหวและใช้งานได้ตามปรกติ. เป็นชีวิต ประกอบด้วย รูปขันธ์ เวทนาขันธ์ (อ. arthritis). สัญญาขันธ์ สังขารขันธ์ และวิญญาณขันธ์, ขอ้ อกั เสบรูมาตอยด์ ดทู ่ี โรคข้ออกั เสบรูมาตอยด์. เบญจขันธ์ กเ็ รยี ก. ข้ออกั เสบรมู าตอยดใ์ นเดก็ น. โรคท่ีเกิดขนึ้ เมื่อ ขับของเสยี ขนั ธ์ ๕ ทางผวิ หนงั ก. กระตุ้นให้ ระบบภูมิคุ้มกันของร่างกายท�ำงานผิดปรกติ ต่อมเหง่อื ขับของเสียออกมา วิธกี ระต้นุ เชน่ ท�ำให้เกิดอาการปวด บวม อักเสบท่ีบริเวณ การด่ืมน�้ำมาก ๆ การออกกำ� ลังกายสม�่ำเสมอ ข้อต่อ อาจเกิดข้ึนเพียงไม่กี่ข้อหรือเกิดข้ึน การอบความร้อน. กับข้อต่อได้ทั่วร่างกาย และท�ำให้เกิดภาวะ ขบั ของเสียทางตับ ก. ก�ำจดั สารพษิ ออกจากตบั แทรกซ้อนท่ีรนุ แรง เชน่ ตาอักเสบ หรือส่งผล เพราะตับเป็นอวัยวะหลักในการก�ำจัดสารพิษ ต่อการเจรญิ เติบโตของผปู้ ว่ ย การรักษาทำ� ได้ ด้วยปฏิกริ ยิ าทางชวี เคมี. โดยควบคุมและบรรเทาอาการ รวมถึงป้องกัน ขบั ของเสียทางไต ก. ขบั ของเสียที่เกิดจากการ ความเสียหายท่ีอาจเกดิ ขน้ึ กับขอ้ ต่อ มกั เกดิ ขน้ึ เผาผลาญโปรตีนและของเสียที่เหลือเป็น ในเด็กท่ีมีอายุต�่ำกว่า ๑๖ ปีและพบได้ใน สารประกอบไนโตรเจนไปที่ตับ จากนั้นตับ เพศหญิงมากกว่าในเพศชาย. (อ. juvenile จะเปลี่ยนของเสียเหล่านี้ให้กลายเป็นเกลือ rheumatoid arthritis). แอมโมเนียซึง่ ลายน�้ำได้ขบั ออกนอกรา่ งกาย. ขัณฑสกร น. นํ้าตาลกรวด, เคร่ืองยาไทย ขับของเสียทางปอด ก. ขับสารพิษท่ีเป็นแก๊ส อย่างหนึ่งคลา้ ยน้าํ ตาลกรวด. เช่น คาร์บอนไดออกไซด์ ออกทางลมหายใจ ขดั (พท.) ก. ไม่คลอ่ ง เชน่ ขัดเบา, ไมเ่ ปน็ ปรกติ โดยปรกติมนุษย์จะหายใจเพียงร้อยละ ๒๐ เช่น ขดั หัวไหล่ มีอาการรู้สกึ เจ็บแปลบคล้าย ของความจุปอดท้ังหมด โดยปอดสามารถ มีอะไรมาเสียดแทงตรงบริเวณส่วนของบ่า บรรจุอากาศได้ครั้งละ ๒.๕ ลิตร ดังนั้น ท่ตี ดิ กบั ตน้ แขน. หากต้องการให้ร่างกายขับสารพิษออกไปกับ ขนั้ ตอนวิธ ี (กฎ) น. เกณฑ์วิธีทีก่ ำ� หนดไว้อย่าง ลมหายใจ ควรฝึกหายใจให้ถกู ตอ้ ง. ชดั เจนเป็นลำ� ดบั ขัน้ ต่อข้นั ให้ผชู้ ว่ ยเวชกรรม ขับของเสียทางอุจจาระ ก. ก�ำจัดของเสีย และผู้ช่วยอ�ำนวยการท�ำตามเพ่ือการตัดสินใจ ทเี่ ปน็ กากอาหารออกจากรา่ งกาย. หรือแก้ปัญหาการปฏิบัติการฉุกเฉิน ในการวินิจฉัย ขับถ่าย ก. ก�ำจัดของเสียที่ร่างกายไม่ต้องการ และการจัดการผู้ป่วยฉกุ เฉนิ . (อ. algorithm). ออกมาภายนอกร่างกาย อวัยวะที่เกี่ยวข้อง ขันธ์ ๕ (พท.) น. กองห้า กองแห่งรูปธรรม กับการก�ำจัดของเสยี เช่น ปอด ผวิ หนัง ไต. ๑ หมวด กับนามธรรม ๔ หมวด รวมเป็น ขับเหง่อื ก. ขับของเสยี จากร่างกายทางผิวหนัง ๕ หมวด ท่ีประชุมกันเข้าเป็นหน่วยรวม 136 พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ขา่ วสขุ ภาพเชิงบวก หรอื ตามซอกต่าง ๆ ของร่างกายในรปู ของเหลว. artificial leg). ขา่ (พท.) น. พชื ทมี่ ชี ือ่ วทิ ยาศาสตร์วา่ Alpinia ขายเชอ้ื โรคหรือพษิ จากสตั ว์ (กฎ) ก. จาํ หนา่ ย galanga (L.) Willd. ในวงศ์ Zingiberaceae จ่าย แจก หรือแลกเปล่ียนเชื้อโรคหรือพิษ เปน็ ไม้ลม้ ลกุ อายุหลายปี เหง้าใหญ่ คอ่ นข้าง จากสตั ว์ เพอื่ ประโยชน์ในทางการค้า และให้ แขง็ และเหนยี ว สขี าวหรือสเี หลอื งออ่ น มลี ำ� ตน้ หมายรวมถึงการมไี วเ้ พื่อขายด้วย. เทียมท่ีเกดิ จากกาบใบเรยี งสลบั ซ้อนกนั แนน่ ชเู หนอื ดินรวมเปน็ กอ ใบเปน็ ใบเดยี่ ว เรียงสลบั ขายสง่ (กฎ) ก. ขายตรงตอ่ ผู้รับอนุญาตขายยา ช่อดอกแบบช่อแยกแขนง ออกท่ียอด ผู้รับอนุญาตขายส่งยา กระทรวง ทบวง ดอกรปู สามเหลยี่ ม กล่นิ หอมอ่อน กลบี ดอก กรม สภากาชาดไทย องค์การเภสัชกรรม โคนเชื่อมติดกันเป็นหลอด สีเขียวอ่อน ผู้ได้รับอนุญาตให้ด�ำเนินการสถานพยาบาล ปลายขาว ผลแบบผลแหง้ แตก คอ่ นข้างกลม ผู้ประกอบวชิ าชีพเวชกรรม ผปู้ ระกอบวิชาชีพ สีสม้ แดง มีเมล็ด ๕-๙ เมล็ด สนี ้ำ� ตาลอมดำ� การพยาบาล ผปู้ ระกอบวิชาชีพการผดงุ ครรภ์ รูปกึ่งพีระมิด มีเส้นใยและเมือกปกคลุม, ผู้ประกอบวิชาชีพการพยาบาลและการผดุงครรภ์ ขา่ หยวก หรือ ข่าหลวง กเ็ รยี ก. (อ. greater ผู้ประกอบโรคศิลปะแผนปัจจุบัน หรือ galangal). ผู้ประกอบการบำ� บดั โรคสตั ว์. ขากรรไกรคา้ ง น. การทีข่ ากรรไกรเคลอ่ื นหลุด ข้าวกล้องงอก น. ข้าวกล้องแช่น้�ำและผ่าน ท้ัง ๒ ข้าง ท�ำให้ไม่สามารถหุบปากได้ กระบวนการงอกโดยวิธีธรรมชาติเพ่ือเพ่ิม เป็นอาการแบบเฉียบพลัน มักมีสาเหตุจาก สารอาหาร โดยเฉพาะสารกาบา (GABA). การหาวอย่างแรงหรืออบุ ัตเิ หต.ุ (อ. germinated brown rice). ขาโก่ง น. อาการท่ีช่วงเข่าท้ัง ๒ ข้างโค้งแยก ข่าวเพ่ือสื่อมวลชน น. ข่าวด้านสุขภาพและ ออกจากกันในขณะที่ยืนเท้าชิดติดกัน ซึ่ง สาธารณสุขเก่ียวกับนโยบายยุทธศาสตร์ เป็นอาการที่มักพบได้ทั่วไปในเด็กทารกอายุ ผลการด�ำเนินงาน และองค์ความรู้ด้านสุขภาพ ต่�ำกว่า ๑๘ เดือน โดยอาการจะดีข้ึนและ ทผ่ี ลติ และเผยแพร่โดยส�ำนกั สารนเิ ทศ. หายไปเม่อื เด็กเร่ิมยืดขาไดแ้ ละหัดเดิน บางครง้ั เป็นสัญญาณของการเจ็บป่วยด้วยโรคต่าง ๆ ข้าวไรซ์เบอร์ร ี น. ข้าวเจ้าชนดิ ไมไ่ วแสง เมลด็ มี อาจน�ำไปสู่ภาวะข้ออักเสบบริเวณหัวเข่า สีม่วงเข้ม เป็นสายพันธุ์ผสมระหว่างข้าวเจ้า และสะโพกได้เชน่ กัน. หอมนิล (พันธุ์พ่อ) กับข้าวขาวดอกมะลิ ๑๐๕ (พนั ธแุ์ ม)่ . (อ. riceberry). ขาเทยี มแบบไมใ่ ช้อปุ กรณเ์ พ่มิ กำ� ลงั น. ขาเทยี ม ที่มีการปรับอัตราความหน่วงในการเดิน ขา่ วสุขภาพเชงิ บวก น. ข่าวท่ีมีเน้อื หาเก่ยี วกบั โดยใช้ประโยชน์จากสปริงและแดมเปอร์ นโยบาย ผลงาน นวัตกรรมการด�ำเนินงาน (damper) ไมม่ ีตัววัดคา่ ทีซ่ บั ซ้อน. (อ. passive ของหน่วยงาน ผู้บรหิ าร หรือบุคลากรทุกระดับ กระทรวงสาธารณสุข 137

ข่าวสขุ ภาพเชิงลบ ในสังกัด ทัง้ สว่ นกลางและสว่ นภมู ิภาค ทกี่ ่อ ท�ำให้เส้นท่ีจมฟูขึ้น เป็นรูปแบบการให้ ให้เกิดภาพลักษณท์ ่ีดตี ่อหน่วยงาน. หัตถการแผนไทยภาคตะวันออกเฉียงเหนือ. ข่าวสุขภาพเชิงลบ น. ข่าวท่ีมีเนอ้ื หาเก่ยี วกบั ขี้ครั่ง ดู ครั่ง. การด�ำเนนิ งานของหนว่ ยงาน ผ้บู ริหาร หรือ ขี้โครง น. ซีโ่ ครง. บุคลากรทุกระดับในสังกัด ทั้งส่วนกลาง ข้ีทอนซิล น. กอ้ นสขี าวขนุ่ หรือสอี อกเหลืองขนุ่ และส่วนภูมิภาค ที่ส่งผลกระทบด้านลบต่อ ภาพลักษณ์ของหนว่ ยงาน. ท่ีเกิดอยู่บนต่อมทอนซิล มักมีส่วนประกอบ ของเกลือแร่แคลเซียมร่วมกับสารคาร์บอเนต ข้าวอินทรีย์ น. ข้าวที่ได้จากการผลิตแบบ แต่อาจพบมีส่วนประกอบของเกลือแร่อ่ืน ๆ เกษตรอินทรีย์ ซ่ึงเป็นวิธีการผลิตท่ีไม่ใช้สาร ได้ เช่น แมกนีเซียม โซเดียม โพแทสเซียม เคมที ุกชนิดในทกุ ขนั้ ตอนการผลติ แต่ใช้สาร แมงกานีส ซ่ึงเม่ือเกิดข้ึนมักเป็นสาเหตุให้ จากธรรมชาตทิ ่ีไม่มพี ิษตกค้างในผลผลติ และ เกดิ กลนิ่ ปาก, ทอนซิลสโตน หรือ น่ิวทอนซิล สิ่งแวดลอ้ มทดแทนได้. (อ. organic rice). กเ็ รียก. (อ. tonsillolith หรอื tonsil stone). ขเ้ี ทา (พท.) น. ๑. อุจจาระท่ีคา้ งอยใู่ นล�ำไส้ใหญ่ ข่าหยวก, ข่าหลวง ดู ข่า. ของเดก็ หรือลูกสตั ว์ทีเ่ พ่ิงคลอด. ๒. อุจจาระ ขิง (พท.) น. พชื ทมี่ ชี ื่อวทิ ยาศาสตร์วา่ Zingiber ท่ีเป็นน้�ำสีเขียวใบไม้ปนกับสีขม้ิน เกิดกับ ผปู้ ว่ ยท่ีมอี าการทอ้ งรว่ งอยา่ งแรง จนเมอ่ื ใกล้ officinale Roscoe ในวงศ์ Zingiberaceae ตายจะถา่ ยอจุ จาระปนนำ�้ ดอี อกมา. เป็นไม้ล้มลุกอายุหลายปี เหง้าอวบหนา ขีม้ ิ้น ดู ขมิ้นชัน. ผิวนอก สีน�้ำตาลอ่อน เน้ือในสีเหลืองอ่อน เขตจ�ำกัดการตรวจวัด น. ความเข้มข้นน้อย กาบใบเรียงสลับโอบกันแน่นชูเหนือดินเป็น ท่ีสุดท่ีสามารถตรวจพบได้ ท�ำให้รายงาน ล�ำต้นเทียม แตกกอ ใบเปน็ ใบเดย่ี ว ชอ่ ดอก ผลได้ว่ามีหรือไม่มีสารนั้นอยู่. (อ. limit of แบบช่อเชิงลด ออกจากเหง้า กลีบดอก detection หรอื detection limit). สีเหลืองอ่อน โคนติดกันเป็นหลอด ปลาย เขตจ�ำกัดการหาปริมาณ น. ความเข้มข้น แยกเป็น ๓ แฉก ผลแบบผลแห้งแตก น้อยที่สุดที่สามารถหาปริมาณได้. (อ. limit รูปค่อนข้างกลม เมื่อสุกสีแดง เมล็ดรูปรี of quantitation หรอื quantitation limit). สนี �้ำตาลเข้ม, ขิงแกลง ขงิ แดง หรอื ขิงเผอื ก เขตติดโรค (กฎ) น. ท้องท่ีในราชอาณาจักร กเ็ รียก. (อ. ginger). หรือนอกราชอาณาจักรที่มีโรคติดต่อเกิดขึ้น ขิงแกลง, ขิงแดง, ขิงเผอื ก ดู ขิง. ขิดเสน้ (พบ.) ก. ใช้นิ้วหัวแมม่ อื กดลงไปตรงแลว้ ดงึ ออกเร็ว ๆ (คล้ายการจกงัด แต่การจกงัด ต้องกดลงให้เจอเส้นแล้วค่อยงัดขึ้น) เพื่อ 138 พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

เข้ากระโจม ตามที่รัฐมนตรีว่าการกระทรวงสาธารณสุข เม่ือเกิดภาวะฉุกเฉินหมู่หรือภัยพิบัติ เพ่ือ หรือผู้ว่าราชการจังหวดั ประกาศกำ� หนด. ความสะดวกรวดเร็ว ลดความสับสน และ เขตบริการสุขภาพ น. การกระจายอ�ำนาจ มีประสิทธิภาพในการปฏิบัติการฉุกเฉิน. (decentralize) ออกไปที่ยังพ้ืนที่ แบ่งเป็น (อ. EMS response zone). เครือข่ายบริการ ๑๒ เขต (ยกเว้นกรุงเทพฯ เขตเรือนไฟ น. ชว่ งเวลาในการอยไู่ ฟของผูห้ ญิง เป็นเขตที่ ๑๓) โดยประเทศไทยมี ๑๒ เขตนี้ หลังคลอดบุตร นิยมอยู่ไฟ ๗ วันหลังคลอด เป็นกลไกส�ำคัญของกระทรวงสาธารณสุข ท้องแรก แตห่ ลังคลอดทอ้ งท่ี ๒, ๓ และ ๔ ในระดบั กล่มุ จังหวดั ในการพฒั นาระบบบริการ อาจอยู่ไฟนานขนึ้ ๘-๒๐ วนั ทัง้ นี้ระยะเวลา สขุ ภาพ ระบบสร้างเสริมสุขภาพ และควบคุม ของการอยู่ไฟ จ�ำนวนวัน นิยมเป็นเลขคี่ ป้องกันโรค โดยวิธีจัดบริการ “ร่วม” ซ่ึงมี เพราะถือเป็นเลขสิริมงคลกับมารดาหลังคลอด. เครื่องมือหลักคือ แผนพัฒนาระบบบริการ เขตสุขภาพ น. รูปแบบโครงสร้างการบริหาร สุขภาพ (Service Plan) มีวัตถุประสงค์ ระบบบริการสุขภาพระดับพ้ืนที่ที่รับผิดชอบ เพือ่ ใหป้ ระชาชนในแตล่ ะเขตพื้นทีท่ ี่มีประชากร การจัดบริการสุขภาพแก่ประชาชนในขอบเขต ๔-๕ ล้านคน ได้รับบริการอย่างมีคุณภาพ ท่ีชัดเจน มีเครือข่ายสถานพยาบาลอยู่ภายใต้ ในพ้ืนท่ี กลุ่มเขตบริการนี้ถือว่าเป็นขนาด การสนบั สนนุ และกำ� กับดูแลของคณะกรรมการ เหมาะสมที่สามารถบริหารจัดการให้ระบบ ซ่ึงเป้าหมายของการปฏิรูปการจัดการสุขภาพ บริการมีคุณภาพ ได้มาตรฐาน และมีความ ระดบั เขตพืน้ ท่หี รอื เขตสุขภาพคือประชาชน รวดเร็ว สามารถส่งต่อกันในพ้ืนท่ี โดยมีการ ได้รับบริการที่ดีขึ้น โดยใช้ทรัพยากรท่ีมีอยู่ ผนึกหน่วยบริการสุขภาพท้ังภาครัฐและ ให้เกิดประสทิ ธภิ าพ และคำ� นงึ ถงึ ความเสมอ ภาคเอกชนมารวมกัน เป็นการเพิ่มศักยภาพ ภาคของการใช้ทรัพยากรระหว่างเขตพ้ืนที่ การบริการให้กับประชาชนในพ้ืนที่ได้อย่างดี และกองทุน มีช่องทางการมีส่วนร่วมต้ังแต่ รวมท้ังมีการจัดสรรงบประมาณอยู่ในพื้นที่ ระดบั ประเทศ เขต ท้องถิ่น และประชาชน. โดยการดึงเงินมาไว้ตรงกลาง เพ่ือให้เกิด (อ. region of service provider). กระบวนการตัดจา่ ยอยา่ งเปน็ ธรรมและสมดุล. เขตพืน้ ท่ีปฏบิ ัตกิ าร (กฎ) น. ๑. ขอบเขตพ้ืนที่ เข็มฉีดยา ดู กระบอกฉีดยาผ่านผิวหนัง ที่ก�ำหนดให้หน่วยปฏิบัติการแต่ละหน่วยรับ ปราศจากเช้ือ. ผิดชอบให้บริการประชาชน โดยมีเกณฑ์ การแบ่งพื้นที่ให้บริการตามสภาพภูมิศาสตร์ เขฬะ, เขโฬ (พท.) น. น้ำ� ลาย เปน็ องค์ประกอบ และ/หรือเขตการปกครอง ที่ตั้งของถนน ๑ ใน ๑๒ สง่ิ ของธาตนุ �้ำ. สายหลัก โดยค�ำนึงถึงสัดส่วนที่เหมาะสม ระหวา่ งความหนาแน่นของประชากร ท่ีอยู่อาศยั เข้ากระโจม น. การน�ำสมุนไพรสดหรือแห้ง ความถี่ในการเรียกใช้บริการต่อจ�ำนวนชุด หลายชนิดมาต้มในกระโจม เพื่อให้ได้ไอน้�ำ ปฏิบัติการ. ๒. การก�ำหนดพื้นที่ปฏิบัติการ มาอบตัวหญงิ หลังคลอด การเขา้ กระโจมชว่ ย กระทรวงสาธารณสขุ 139

เข้าตะเกยี บ ให้การไหลเวียนโลหิตและน้�ำเหลืองบริเวณ โดยมีหมายเลขสมาชิกหรือรหัสตัวบุคคล ผวิ หนังดขี น้ึ บ�ำรงุ ผิวพรรณ และชว่ ยปอ้ งกัน ไม่ใหเ้ กิดการนับซำ�้ ซง่ึ เป็นระบบการลงทะเบียน ฝ้าขน้ึ หนา้ . กลุ่มเป้าหมายท่ีมารับบริการ โดยให้รหัสท่ี เข้าตะเกียบ (พท.) น. วิธีการนวดอย่างหนึ่ง ก�ำหนดขึน้ แทนการใช้ชือ่ -นามสกลุ เพอื่ ปกป้อง ใช้กับผู้หญิงหลังคลอด โดยให้ผู้ถูกนวดนอน ความลบั ผรู้ บั บรกิ ารและปอ้ งกนั การนบั คนซำ้� ตะแคง ขา ๒ ข้างซ้อนทับกัน ส่วนผู้นวด กรณีที่เข้าถึงบริการโดยใช้สื่อสังคมทาง ยืนครอ่ ม โดยหนั หนา้ ไปทางศรี ษะของผู้ถูกนวด อิเล็กทรอนิกส์ ไม่รวมบริการในข้อ ๒ ให้ ใช้ขาทง้ั ๒ ขา้ งหนบี บริเวณตน้ ขาและสะโพก หมายถึงเฉพาะ ๓ ขอ้ ได้แก่ ๑, ๓ และ ๔ ของผู้ถูกนวด แล้วใช้ส้นมือชนกัน กดขย่ม เทา่ นน้ั . บริเวณข้อต่อสะโพกเป็นจังหวะถี่ ๆ โบราณ เขียวหอม (พท.) น. ยาแผนไทยขนานหน่ึง ว่าจะช่วยให้ข้อต่อสะโพกท่ีเคลื่อนออกจาก ใช้แก้ไข้ ร้อนใน กระหายน�้ำ แก้พิษหัดและ เบ้าหลังคลอดกลับเข้าสู่ท่ีเดิมได้, นวดเข้า อีสุกอีใส ยาขนานนี้กระทรวงสาธารณสุข ตะเกียบ กเ็ รยี ก. ประกาศเป็นยาสามัญประจ�ำบ้านแผนโบราณ เข้าถึงบริการ ก. ผู้ป่วยสามารถใช้บริการ พ.ศ. ๒๔๙๘. ที่จ�ำเปน็ ไดต้ ามข้อบง่ ชแี้ ละในเวลาที่สมควร. เขี่ยเส้น (พบ.) ก. ใช้นิ้วมือเขี่ยเส้นบริเวณ เข้าถึงบริการป้องกันเอชไอวีและโรคติดต่อ ร่องสามเหล่ียมไหปลาร้า เป็นรูปแบบการให้ ทางเพศสัมพนั ธเ์ ชิงรุก ก. ไดร้ ับบริการปอ้ งกัน หัตถการแผนไทยภาคตะวันออกเฉยี งเหนอื . เอชไอวโี ดยผใู้ หบ้ รกิ าร ได้แก่ เจา้ หนา้ ท่ีภาครัฐ ไข้ ๑. (พท.) น. ความเจ็บป่วยทางกายหรือ และหรือแกนน�ำอาสาสมัครภาคประชาสังคม ทางจิต เชน่ ไข้พษิ ไข้กาฬ ไขเ้ หนอื ไขห้ วัด หรือเครือข่ายเพ่ือน โดย ๑) ให้บริการเชิงรุก นอกจากน้ี ในทางการแพทย์แผนไทยยังมีไข้ ในชุมชน ๒) ให้บริการผ่านสื่อสังคมทาง ตัวเยน็ อนั เกิดจากธาตไุ ฟพิการ. ๒. ก. อาการ อิเล็กทรอนิกส์ ๓) มารับบริการเองหรือ ครั่นเน้ือครั่นตัว สะบัดร้อนสะท้านหนาว นัดหมายจากหน่วยบริการ ซึ่งได้รับบริการ ปวดเมื่อย ๓. น. โดยท่ัวไปหมายถึงอาการ ครบทั้ง ๔ ข้อ ได้แก่ ๑) ได้รับข้อมูลการ ท่ีมีอุณหภูมิของร่างกายสูงข้ึนผิดจากระดับ ป้องกันการติดเช้ือเอชไอวี โรคติดต่อทาง ปรกติ คือ สูงกว่า ๓๗.๕ องศาเซลเซียส เพศสัมพันธ์ และการลดอันตรายจากการใช้ หรอื ๙๙.๕ องศาฟาเรนไฮต์ เนื่องจากความ ยาเสพติดชนิดฉีด ๒) ได้รับอุปกรณ์ป้องกัน เจ็บป่วย. การตดิ เชอื้ ได้แก่ ถงุ ยางอนามัย สารหล่อลื่น ไขกระดูก น. เนื้อเย่ือในโพรงกระดูก พบมาก และอุปกรณ์ฉีดปลอดเช้ือ ๓) ได้รับข้อมูล ในโพรงกระดกู ท่อนยาว ๆ เชน่ กระดูกแขน สถานท่ีบริการตรวจการติดเชื้อเอชไอวี โรค หรือกระดูกขา ไขกระดูกมี ๒ ชนดิ คอื ชนิด ติดต่อทางเพศสัมพันธ์ และการรักษาด้วย สเี หลอื งและสีแดง ทำ� หน้าท่สี ร้างเมด็ เลอื ดขาว สารเมทาโดน ๔) ได้ลงทะเบียนรับบริการ 140 พจนานกุ รมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ไขมนั นม และเม็ดเลือดแดงให้กับร่างกาย. (อ. bone ไข้ป่าคีอาซานูร์ น. ไข้เลือดออกชนิดที่มีเห็บ marrow). เป็นพาหะ พบในอินเดีย. (อ. kyasanur ไขก้ าฬนกนางแอ่น, ไข้กาฬหลงั แอ่น น. ไข้ตดิ เช้อื forest disease). เฉียบพลันของเย่ือหุ้มสมอง มีอาการไข้ ซึม คอแข็ง หลังแอ่น และมีผ่ืนชนิดตกเลือดใต้ ไขเ้ ปล่ียนฤด ู (พท.) น. โรคชนิดหนง่ึ มกั เกดิ ขน้ึ ผิวหนัง ต่อมาสีของผ่ืนจะเปลี่ยนเป็นคล้ํา. ในช่วงรอยต่อของแต่ละฤดู ผู้ป่วยมักมีไข้ (อ. meningococcal meningitis). สะบัดรอ้ นสะทา้ นหนาว กระหายน้�ำ เป็นตน้ ไข่ไก่ปลอดเช้ือเฉพาะ น. ไข่ไก่ส�ำหรับใช้ใน ในทางการแพทย์แผนไทยแบ่งโรคน้ีตามฤดูกาล การเตรียมเชื้อไวรัสต้งั ต้น ซ่งึ ไดม้ าจากพอ่ แม่ เป็น ๓ ประเภท ไดแ้ ก่ ไข้ในฤดรู อ้ น ไขใ้ นฤดฝู น พันธุ์ไก่ท่ีถูกพัฒนาสายพันธุ์เป็นพิเศษ และไข้ในฤดูหนาว, ไข้ตามฤดู ไข้สามฤดู โดยผ่านการควบคุมดูแลให้ปลอดเช้ือโรค ไขห้ วั ลม หรือ อุตุปริณามชาอาพาธา กเ็ รยี ก. ตามมาตรฐานขององค์การอนามัยโลกและ ยุโรป (European Pharmacopoeia), ไขมนั น. ๑. สารประกอบอนิ ทรยี ์จำ� พวกหนึ่ง ไขเ่ อสพีเอฟ กว็ า่ . [อ. specific pathogen มีทั้งในสัตว์และพืช ไม่ละลายน้�ำ, ถ้าเป็น free egg (SPF egg)]. ของเหลวในอุณหภูมิปรกติเรียก น้�ำมัน, ไข่ดัน น. ๑. อวัยวะภายในอยู่ระหว่างขาหนีบ ถ้าเป็นของแข็งในอุณหภูมิปรกติเรียก ไข. ทั้ง ๒ ข้าง มีหน้าที่กักและท�ำลายเช้ือโรค. (อ. fat). ๒. (ปาก) ช่ือเรียกเนอื้ เยอื่ เกี่ยวพนั ๒. ต่อมน�้ำเหลืองที่อยู่ใต้ผิวหนังบริเวณขาหนีบ ชนิดหน่ึงในคนและสัตว์บางชนิดซ่ึงสะสม ซ่ึงเป็นแนวผิวหนังย่น คูถทวาร ทวารหนัก. สารประกอบอินทรยี ด์ ังกล่าวไวม้ าก โดยเฉพาะ (อ. groin). บริเวณหน้าท้องหรือในผนังหน้าท้อง มีลกั ษณะ ไข้ด�ำ ดู กาฬโรค. นุ่ม ๆ หยนุ่ ๆ, มนั ก็ว่า. ไข้ตามฤดู ดู ไขเ้ ปลย่ี นฤด.ู ไข้ทรพิษ น. โรคระบาดชนิดหนึ่งเกิดจากเชื้อ ไขมันทรานส ์ น. ไขมันทมี่ ีสายโซไ่ ฮโดรคาร์บอน ไวรัส ผู้ป่วยจะมีตุ่มน้�ำเหลืองข้ึนเป็นผื่นตาม ยาว มีพันธะค่อู ยา่ งนอ้ ย ๑ ตำ� แหนง่ พบได้ ผิวหนัง แม้หายจากโรคนี้แล้วก็จะมีรอยแผล ไม่บ่อยในธรรมชาติ แต่พบในน้�ำมันที่ผ่าน เป็นอย,ู่ ฝีดาษ กเ็ รยี ก. (อ. smallpox, cowpox). กระบวนการเติมไฮโดรเจนบางสว่ น เพือ่ ท�ำให้ น้�ำมนั พชื สามารถคงสภาพแข็งตัวหรอื กึ่งแข็ง กึ่งเหลว และมีอายุเก็บไว้ได้นานกว่าเดิม แต่มีรายงานทางวิทยาศาสตร์ยืนยันว่าไขมัน ประเภทนี้เพ่ิมความเส่ียงของการเกิดโรคหัวใจ และหลอดเลือด จงึ หา้ มใชใ้ นผลติ ภัณฑ์อาหาร. (อ. trans fat). ไข้ทับระดู น. อาการไข้ขณะท่ีก�ำลังมีระดูหรือ ไขมันนม น. ไขมันในนำ�้ นมตามธรรมชาติ ขนึ้ อยู่ ระดูเพ่ิงหยุด อาการอาจรนุ แรงถงึ ตายได.้ กับชนิดของสัตว์ท่ีให้น�้ำนม เช่น น�้ำนมวัว กระทรวงสาธารณสุข 141

ไขมันนมปราศจากน้ำ� มีไขมันนมราวร้อยละ ๔ น้�ำนมกระบือ โรคออกทางน้ำ� ลาย มูล และเยยี่ ว. (อ. Korean มไี ขมันนมราวร้อยละ ๙. (อ. milk fat). hemorrhagic fever). ไขมันนมปราศจากน้�ำ น. ไขมันบริสุทธ์ิที่แยก ไข้เลือดออกจูนิน น. ไขเ้ ลอื ดออกชนิดมสี ัตวฟ์ นั ได้จากน้�ำนมสดโดยไม่มีการปรับสภาพใด ๆ แทะเป็นพาหะ เช่น หนูนา หนูบ้าน ซ่ึงจะ มีปริมาณไขมันไม่น้อยกว่าร้อยละ ๙๙.๘ ปล่อยเช้ือโรคออกทางน�้ำลาย มูล และเยี่ยว และน�ำ้ ไมเ่ กนิ ร้อยละ ๐.๑. (อ. anhydrous พบในอารเ์ จนตนิ า, ไข้เลือดออกอาร์เจนตินา milk fat). ก็เรยี ก. (อ. Junin virus). ไขมันพอกตับ น. กลุ่มของโรคท่ีเกิดจาก ไขเ้ ลอื ดออกเดง็ ก ี น. ไข้เลือดออกชนิดที่พบใน การสะสมไขมันในตับ มักไม่ท�ำให้เกิดการ ประเทศไทย ในเอเชียอาคเนย์ และแถบ เจ็บปวด แตบ่ างครงั้ จะบง่ ชี้ถงึ ปัญหาสุขภาพ แคริบเบียน มียุงเป็นพาหะ. (อ. Dengue ด้านอ่นื . (อ. fatty liver disease). hemorrhagic fever). ไข้มาร์บวร์ก น. ไข้เลือดออกชนิดที่ยังพิสูจน์ ไข้เลอื ดออกโบลิเวีย น. ไข้เลอื ดออกชนดิ ท่ีเกดิ ไม่ได้แน่ชัดว่ามีสัตว์ชนิดใดเป็นพาหะ พบใน จากไวรัสมาชูโบ (Machupo virus) มีสัตว์ แอฟรกิ า. (อ. marburg fever). แทะเปน็ พาหะ เช่น หนนู า หนบู ้าน ซ่งึ เป็น ท้ังพาหะและเป็นแหล่งสะสมแพร่เชื้อโรคต่อ ไข้รูมาติก น. โรคที่เน้ือเย่ือต่าง ๆ ในร่างกาย ไป. (อ. Bolivian hemorrhagic fever). ได้แก่ หัวใจ ข้อต่อ ผิวหนัง และสมอง เกิดการอักเสบจากปฏิกิริยาของระบบ ไขเ้ ลอื ดออกรฟิ ต์แวลเลย์ น. ไขเ้ ลือดออกชนดิ ภูมิคุ้มกันต้านทานโรคท่ีมีต่อร่างกาย โดย ทม่ี ยี ุงเปน็ พาหะ พบในแอฟรกิ า. (อ. rift val- ไข้รมู าตกิ จะเกดิ ตามหลงั การตดิ เชื้อแบคทเี รยี ley fever). สเตร็ปโทค็อกคัสกลุ่มเอ [group A beta- hemolytic streptococcus (GABHS)] ไข้เลือดออกลาสซา น. ไข้เลือดออกชนิดที่มี ท่ีท�ำให้ต่อมทอนซิลอักเสบ หรือเป็นโรคไข้ สัตว์แทะเป็นพาหะ เช่น หนูนา หนูบ้าน อีด�ำอีแดง (scarlet fever) ผู้ท่ีเป็นโรคไข้ ซึ่งปล่อยเชื้อออกทางน�้ำลาย มูล และเยี่ยว รูมาติกแล้วคร้งั หนงึ่ มโี อกาสเป็นซำ้� ๆ ได้อกี . สัตว์เหล่านี้เป็นท้ังพาหะและเป็นแหล่งสะสม เช้ือโรคไวแ้ พรต่ อ่ ไป พบในแอฟรกิ า. (อ. lassa ไข้เลือดออก น. โรคติดเช้ือท่ีมีสาเหตุมาจาก fever). ไวรสั เดง็ ก.ี ไขเ้ ลือดออกอาร์เจนตนิ า ดู ไข้เลือดออกจูนิน. ไข้เลอื ดออกเกาหล ี น. ไข้เลอื ดออกเกดิ จากเช้ือ ไข้สันนิบาต น. ไขท้ ี่มีอาการส่นั เท้ิมชักกระตกุ ฮนั ตาน (Hantaan virus) มสี ัตว์ฟนั แทะเป็น พาหะ เช่น หนูนา หนูบ้าน ซึ่งจะปล่อยเชื้อ และเพอ้ เช่น ไข้สนั นิบาตลูกนก ไขส้ นั นบิ าต 142 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ไขเ่ อสพเี อฟ หนา้ เพลิง. ไข้เหลือง น. โรคติดเช้ือไวรัสที่ระบาดใหญ่ ไขส้ ามฤด ู ดู ไขเ้ ปล่ียนฤด.ู ในทวีปแอฟริกาและอเมริกามาตั้งแต่ ๔๐๐ ไขห้ วดั เมก็ ซิโก, ไข้หวัดหม ู น. ไข้หวดั สายพนั ธุ์ ปีกอ่ น อาการของโรคมไี ดต้ ั้งแต่อาการเล็กน้อย จนถึงรุนแรงและเสียชีวิต ค�ำว่า “เหลือง” ใหม่ชนิดเอ สายพันธุ์เอชวันเอ็นวัน ติดคนที่ มาจากอาการตวั เหลอื งหรอื ดีซ่าน (jaundice) สัมผัสหมูโดยตรง ผู้ติดเชื้อจะมีอาการคล้าย ท่มี กั พบในผูป้ ว่ ย. กับไขห้ วดั ใหญ่ แพร่ไปยงั ผู้อืน่ โดยการไอหรือ จามรดกัน ที่ผ่านมาประเทศไทยยังไม่เคยมี ไข้ออมสก์ น. ไข้เลือดออกชนิดท่ีมีเห็บเป็น รายงานการแพรร่ ะบาด. (อ. swine flu). พาหะ. (อ. omsk hemorrhagic fever). ไข้หวัดใหญ่ น. โรคตดิ ตอ่ เฉยี บพลนั ของระบบ ทางเดินหายใจ เกิดจากเช้ือไวรัส ผู้ป่วยมีไข้ ไข้อีด�ำอีแดง น. โรคติดเชือ้ แบคทเี รยี ชนดิ หนง่ึ สงู มาก มีอาการหนาวส่นั ปวดกลา้ มเนอ้ื และ ที่ท�ำให้มีผื่นแดงข้ึนตามตัวร่วมกับทอนซิล อ่อนเพลีย. (อ. influenza). อกั เสบ พบได้บ่อยในเดก็ อายุ ๕-๑๕ ป.ี ไขห้ วั ดู ดาษ. ไข้หวั ลม ดู ไขเ้ ปลีย่ นฤดู. ไขอ้ โี บลา น. โรคที่เกิดจากการตดิ เชอื้ ไวรสั อีโบลา ไขห้ ดู บั น. โรคตดิ ตอ่ จากหมูส่คู นใน พ.ศ. ๒๕๔๘ ซง่ึ เป็นไวรสั ชนดิ ท่รี ุนแรงมาก มกั ทำ� ให้ผตู้ ดิ เช้ือ พบมีการระบาดครง้ั ใหญ่ในประเทศจนี มีผู้ติดเชื้อ เสียชีวิต พบเกิดในประเทศแถบแอฟริกา เช่น ท้ังหมดประมาณ ๑๐๐ คน ซ่ึงในชน้ั ตน้ ของ ซูดาน คองโก. (อ. ebola fever). การระบาดคร้ังนี้ มีการเสียชวี ิตมากกว่า ๒๐ คน. (อ. Streptococcus suis). ไขเ่ อสพีเอฟ ดู ไข่ไก่ปลอดเชอื้ เฉพาะ. กระทรวงสาธารณสุข 143

คณะกรรมการกลไกความร่วมมอื ในประเทศ ค คณะกรรมการกลไกความรว่ มมอื ในประเทศ น. วิชาชีพปฏิบัติการตามอ�ำนาจและหน้าที่ คณะกรรมการที่กระทรวงสาธารณสุขแต่งตั้งขึ้น ท่กี ฎหมายก�ำหนด๗)แตง่ ตัง้ คณะอนกุ รรมการ มีหน้าที่ประสานงานระหว่างหน่วยงานภายใน เพ่ือกระท�ำการใด ๆ อันอยู่ในอ�ำนาจและ ประเทศและกองทุนโลกเพื่อต่อสู้โรคเอดส์ หน้าที่ของคณะกรรมการ ๘) ปฏิบัติการอ่ืน วัณโรค และมาลาเรีย รวมท้ังติดตามก�ำกับ ตามท่ีกฎหมายก�ำหนดไว้ให้เป็นอ�ำนาจและ การด�ำเนินโครงการฯ ให้เป็นไปอย่างมี หน้าที่ของคณะกรรมการ ๙) พิจารณาหรือ ประสิทธิภาพและประสิทธิผลสูงสุด โดย ด�ำเนินการในเรอ่ื งอื่นตามท่รี ฐั มนตรมี อบหมาย. ประเทศไทยได้เริ่มด�ำเนินการขับเคล่ือน คณะกรรมการการแพทย์ฉุกเฉิน (กฎ) น. โครงการภายใต้กองทุนโลกฯ ผ่านกลไก คณะกรรมการตามพระราชบัญญัติการแพทย์ การท�ำงานของคณะกรรมการฯ ต้ังแต่ ฉุกเฉิน พ.ศ. ๒๕๕๑ เรียกย่อว่า กพฉ. พ.ศ. ๒๕๔๖ เป็นต้นมา. [อ. Country มีอ�ำนาจหน้าท่ีในการรับรององค์กรและ Coordinating Mechanism (CCM)]. หลักสูตรการศึกษาหรือฝึกอบรมผู้ปฏิบัติการ และการใหป้ ระกาศนยี บตั ร หรือเคร่อื งหมาย คณะกรรมการการประกอบโรคศลิ ปะ (กฎ) น. วิทยฐานะแก่ผู้ผ่านการศึกษาหรือฝึกอบรม ค ณ ะ ก ร ร ม ก า ร ก า ร ป ร ะ ก อ บ โ ร ค ศิ ล ป ะ รวมท้ังก�ำกับดูแลการปฏิบัติการฉุกเฉิน ตามพระราชบัญญัติการประกอบโรคศิลปะ ของผู้ปฏิบัติการ ให้เป็นไปตามหลักเกณฑ์ พ.ศ. ๒๕๔๒ มีอ�ำนาจและหน้าท่ีดังต่อไปนี้ เง่ือนไข และมาตรฐานที่ก�ำหนด โดยแต่งต้ัง ๑) เสนอความเห็นตอ่ รฐั มนตรใี นการกำ� หนด อนุกรรมการรับรององค์กรและหลักสูตร นโยบาย แผนงาน และมาตรการในการกำ� กบั การศึกษาและฝึกอบรมผู้ปฏิบัติการ และ ดูแลการประกอบโรคศิลปะ ๒) ให้ค�ำแนะนำ� การให้ประกาศนียบัตรหรือเคร่ืองหมาย หรือข้อเสนอความเห็นต่อรัฐมนตรี ในการ วิทยฐานะแก่ผู้ผ่านการศึกษาหรือฝึกอบรม เพ่ิมประเภทและสาขาของการประกอบโรค (อศป.) ให้ปฏิบัติหน้าท่ีตามข้อบังคับ ศิลปะหรือการออกกฎกระทรวง ระเบียบ คณะกรรมการการแพทย์ฉุกเฉิน ว่าด้วย และประกาศต่าง ๆ ๓) แจ้งหรือโฆษณา การรับรององค์กรและหลักสูตรการศึกษา ข่าวสารด้วยวิธีการใด ๆ ตามที่เห็นสมควร หรือฝึกอบรมผู้ปฏิบัติการ และการให้ เพื่อมิให้ประชาชนหลงเข้าใจผิดซ่ึงอาจเป็น ประกาศนียบัตรหรือเคร่ืองหมายวิทยฐานะ อันตรายเน่ืองจากการประกอบโรคศิลปะ แกผ่ ผู้ า่ นการศึกษาหรือฝกึ อบรม พ.ศ. ๒๕๕๔ ๔) ให้คำ� ปรกึ ษาและแนะนำ� แก่คณะกรรมการ และประกาศคณะกรรมการการแพทย์ฉุกเฉิน วิชาชีพ ๕) พิจารณาวินิจฉัยอุทธรณ์ค�ำส่ัง เร่ือง การให้ประกาศนียบัตรและการปฏิบัติ ของคณะกรรมการวิชาชีพตามมาตรา ๕๓ การฉุกเฉินของผู้ปฏิบัติการ พ.ศ. ๒๕๕๔ และมาตรา ๕๔ ๖) เร่งรัดให้พนักงาน และประกาศ พพฉ. เร่ือง อ�ำนาจหน้าที่ เจ้าหน้าท่ีส่วนราชการ หรือคณะกรรมการ 144 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

คณะกรรมการคุ้มครองเด็กท่ีเกิดโดยอาศัยเทคโนโลยชี ว่ ยการเจริญพันธ์ทุ างการแพทย์ ขอบเขต ความรับผิดชอบ และข้อจ�ำกัด กรรมการประกอบดว้ ย อธิบดกี รมการแพทย์ ในการปฏิบัติการแพทย์ของผู้ช่วยเวชกรรม เลขาธิการคณะกรรมการอาหารและยา ตามค�ำสั่งการแพทย์หรือการอ�ำนวยการ ประธานสถาบันพัฒนาและรับรองคุณภาพ พ.ศ. ๒๕๕๖. โรงพยาบาล ผู้อ�ำนวยการกองประกอบ คณะกรรมการก�ำกับดูแลข้อมูลและความ โรคศิลปะผู้แทนสภาวชิ าชีพ๕คน(แพทยสภา ปลอดภยั อิสระ น. คณะกรรมการกำ� กับดูแล สภาการพยาบาล ทันตแพทยสภา สภาเภสัชกรรม ข้อมูลและความปลอดภัยอิสระที่ผู้ให้ทุนวิจัย สภาทนายความ ) ผู้แทนโรงพยาบาลเอกชน อาจแต่งต้ังขึ้นเพื่อประเมินความก้าวหน้า ผู้แทนองค์กรปกครองส่วนท้องถ่ินประเภท เปน็ ระยะ ๆ ของการทดลองทางคลินกิ ขอ้ มลู ต่าง ๆ ท่ีคัดเลือกกันเอง ๔ คน ผู้แทน ความปลอดภัย ตัวช้ีวัดประสิทธิผลที่ส�ำคัญ ผู้ประกอบวิชาชีพ ๓ คน (พยาบาลและ ของการวิจัย และให้ค�ำแนะน�ำแก่ผู้ให้ทุนวิจัย ผดุงครรภ์ ทันตกรรม เภสัชกรรม) ผู้แทน ว่าสมควรด�ำเนินการวิจัยต่อไป หรือควร ราชวิทยาลัยแพทยเ์ ฉพาะทาง ๔ คน (สตู ินรีเวช ปรับเปล่ียน หรอื หยดุ การวจิ ัย. [อ. independent ศัลยกรรม อายุรกรรม กุมารเวชกรรม) data monitoring-committee (IDMC)]. ผู้แทนผู้ประกอบโรคศิลปะ ๗ สาขาทีก่ �ำหนด คณะกรรมการควบคุมคุณภาพและจริยธรรม คัดเลือกกันเองใหเ้ หลือ ๕ คน ผูแ้ ทนองค์กร (กฎ) น. คณะกรรมการท่ตี ้งั ขน้ึ ตามประกาศ เอกชนซ่ึงมีวัตถุประสงค์ที่มิใช่เป็นการแสวงหา แพทยสภา ที่ ๙๕ (๒)/๒๕๕๘ เรอื่ ง มาตรฐาน ก�ำไรและดำ� เนินกิจกรรมใน ๙ ดา้ นที่ก�ำหนด ในการให้บริการเกี่ยวกับเทคโนโลยีช่วย คดั เลอื กกันเองให้เหลอื ๕ คน ผทู้ รงคุณวฒุ ิ การเจริญพันธุ์ทางการแพทย์ ท่ีระบุให้ ทีค่ ณะรัฐมนตรีแต่งต้ัง ๖ คน ประธานกรรมการ สถานพยาบาลหรือโรงพยาบาลที่ให้บริการ ได้มาจากการคัดเลือกกันเอง มีเลขาธิการ เก่ียวกับเทคโนโลยีช่วยการเจริญพันธุ์ ส�ำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ ทางการแพทย์ ต้องมีคณะกรรมการควบคุม เป็นเลขานุการ มีอ�ำนาจหน้าที่ตามท่ีกฏหมาย คณุ ภาพและจริยธรรมรบั ผิดชอบ ไม่นอ้ ยกวา่ ก�ำหนด ๑๐ ข้อ ได้แก่ ควบคุมคุณภาพ ๔ คน ประกอบด้วยสูตนิ รีแพทย์ นักวทิ ยาศาสตร์ มาตรฐานหน่วยบริการ กำ� กับดแู ลการใหบ้ ริการ พยาบาล และตัวแทนฝ่ายบริหาร เพื่อดูแล สาธารณสุขของหน่วยบริการให้มีคุณภาพ มาตรฐานและควบคุมด้านจริยธรรมของ และมาตรฐาน ก�ำหนดหลักเกณฑ์วิธกี ารและ สถานพยาบาลและต้องได้รับการแต่งตั้งจาก เงื่อนไขในการร้องเรียนของผู้ที่ถูกละเมิดสิทธิ ผู้อ�ำนวยการโรงพยาบาลหรือผู้ด�ำเนินการ จากการใช้บริการจ่ายเงินช่วยเหลือเบื้องต้น สถานพยาบาล. กรณีผู้รับบริการได้รับความเสียหายที่เกิดขึ้น คณะกรรมการควบคุมคุณภาพและมาตรฐาน จากการรักษาพยาบาลโดยหาผูก้ ระทำ� ผิดมิได.้ บรกิ ารสาธารณสขุ น. คณะกรรมการทตี่ งั้ ขึ้น คณะกรรมการคุ้มครองเด็กท่ีเกิดโดยอาศัย ตามพระราชบัญญัติหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ เทคโนโลยีช่วยการเจริญพันธุ์ทางการแพทย ์ (กฎ) น. คณะกรรมการตามพระราชบัญญัติ คุ้มครองเด็กที่เกิดโดยอาศัยเทคโนโลยีช่วย กระทรวงสาธารณสขุ 145

คณะกรรมการจริยธรรมการวิจัย การเจริญพันธุ์ทางการแพทย์ พ.ศ. ๒๕๕๘ คณะบุคคลซึ่งแต่งตั้งโดยมติคณะรัฐมนตรี เรียกย่อว่า กคทพ. มีองค์ประกอบจาก ท�ำหน้าทส่ี อบทาน และกำ� กบั ดูแลระบบการ ผู้ท่ีเก่ียวข้องและหน่วยงานท่ีเก่ียวข้อง ตรวจสอบภายในในภาพรวมของกระทรวง จากภาคส่วนท่ีเก่ียวกับการคุ้มครองเด็ก ให้มีประสิทธิภาพ และรายงานผลต่อ ที่เกิดโดยอาศัยเทคโนโลยีช่วยการเจริญพันธุ์ ปลัดกระทรวงหรือรฐั มนตรี. ทางการแพทย์ มีปลัดกระทรวงสาธารณสุข คณะกรรมการทบทวนการวิจัยประจ�ำสถาบัน เป็นประธานกรรมการ และมีกรมสนับสนุน น. คณะกรรมการอสิ ระซึ่งประกอบดว้ ยแพทย์ บริการสุขภาพเป็นหน่วยงานหลักในการ นักวิทยาศาสตร์และผู้ที่ไม่อยู่ในสายวิทยาศาสตร์ ดำ� เนินงาน. มีหนา้ ที่สรา้ งความม่ันใจวา่ สทิ ธิ ความปลอดภยั คณะกรรมการจริยธรรมการวิจัย น. กลุ่ม และความเป็นอยู่ท่ีดีของอาสาสมัครในการวิจัย บุคคลท่ีท�ำงานเป็นอิสระ ร่วมกันทบทวน ไดร้ บั การค้มุ ครอง โดยอย่างน้อยควรทำ� หนา้ ท่ี พิจารณาด้านจริยธรรมของโครงร่างการศึกษา ทบทวน ให้ความเห็นชอบ และทบทวน วิจัยเก่ียวกับมนุษย์ เพื่อสร้างความมั่นใจว่า ทั้งโครงร่างการวิจัยและส่วนแก้ไขเพ่ิมเติม สิทธิ ความปลอดภัยและความเป็นอยู่ที่ดี อย่างต่อเน่ือง รวมทั้งพิจารณาวิธีการและ ของอาสาสมัครในการวิจัยได้รับการคุ้มครอง เอกสารท่ีจะใช้ขอความยินยอมและบันทึก จริง โดยใช้หลักจริยธรรมซ่ึงเป็นท่ีเห็นพ้อง ความยินยอมของอาสาสมัคร. [อ. institutional อาจมีชื่อเรียกอ่ืน ๆ เช่น คณะกรรมการ review board (IRB)]. ทบทวนพจิ ารณาดา้ นจรยิ ธรรม คณะกรรมการ คณะกรรมการนโยบายพัฒนาคุณภาพชีวิต พิจารณาจริยธรรมการวิจัย คณะกรรมการ ระดับเขต น. คณะกรรมการท่ีมีองค์ จริยธรรมการวิจัยในมนุษย์ คณะกรรมการ ประกอบของตัวแทนจากภาครฐั ภาคเอกชน พิจารณาทบทวนประจำ� สถาบนั . [อ. research และภาคประชาชนในกรุงเทพมหานคร จำ� นวน ethics committee (REC)]. ไม่เกิน ๒๓ คน โดยมีปลัดกรุงเทพมหานคร คณะกรรมการตรวจสอบ (กฎ) น. คณะบคุ คล และสมาชิกสภากรุงเทพมหานครในเขตน้ัน ซึ่งประกอบด้วยผู้ทรงคุณวุฒิที่มีความรู้และ เป็นท่ีปรึกษา ผู้อ�ำนวยการเขตเป็นประธาน ประสบการณ์ดา้ นต่าง ๆ ท้ังจากภาครฐั และ หัวหน้าฝ่ายพัฒนาชุมชนและสวัสดิการ เอกชน ท�ำหน้าท่ีก�ำกับดูแลให้หน่วยงานมี สังคม ส�ำนักงานเขต เป็นกรรมการและ ระบบการตรวจสอบภายในที่มีประสิทธิภาพ เลขานุการ และหัวหนา้ พยาบาล ศูนย์บรกิ าร มีมาตรการการบริหารความเสี่ยง และ สาธารณสุขทีไ่ ดร้ ับมอบหมาย เป็นกรรมการ การควบคุมภายในท่ีรัดกุม เพื่อให้การบริหาร และเลขานุการร่วม มีอ�ำนาจหน้าท่ีก�ำหนด ราชการโดยรวมเป็นไปอย่างโปร่งใส มีการ แผนงานและยุทธศาสตร์ในการพัฒนาคุณภาพ บริหารจัดการทดี่ เี ป็นทเี่ ชือ่ ถือแก่สาธารณชน. ชีวิตในเขต และด�ำเนินการขับเคลื่อนตาม คณะกรรมการตรวจสอบภาคราชการ น. ยทุ ธศาสตร์และแผนงานดงั กลา่ ว โดยบรู ณาการ และระดมทรัพยากรท่ีมีอยู่ในเขตพ้ืนท่ีทั้งจาก 146 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

คณะกรรมการพฒั นาระบบบริการสุขภาพ ภาครัฐ ภาคเอกชน และภาคประชาชน ที่มีอยู่ในอ�ำเภอท้ังจากภาครัฐ ภาคเอกชน คณะกรรมการน้เี รียกย่อวา่ พชข. และภาคประชาชน คณะกรรมการนี้เรียกยอ่ วา่ คณะกรรมการนโยบายพัฒนาคุณภาพชีวิต พชอ. ระดับพื้นท่ี น. คณะกรรมการที่เป็นกลไก คณะกรรมการประสานงานสาธารณสุขระดับ ในภาครัฐจากส่วนกลาง ท�ำหน้าที่สนับสนุน อ�ำเภอ น.คณะกรรมการทกี่ ระทรวงสาธารณสุข การขับเคล่ือนตามคุณลักษณะจ�ำเพาะของ แต่งตั้งข้ึนเพ่ือประสานการด�ำเนินงานด้าน ความเป็นอ�ำเภอ (district) ในจังหวดั ต่าง ๆ สาธารณสขุ ระดับอ�ำเภอ เรียกยอ่ ว่า คปสอ. และความเป็นเขตในกรุงเทพมหานคร เพื่อ คณะกรรมการเปรียบเทียบคดี (กฎ) น. การบรรลุเป้าหมายสุขภาวะ/คุณภาพชีวิต คณะกรรมการเปรียบเทียบคดีตามระเบียบ และคนอ�ำเภอเดียวกันไม่ทอดท้ิงกัน/คนไทย กระทรวงสาธารณสุข ว่าด้วยหลักเกณฑ์ ใส่ใจดูแลกัน บนพื้นฐานของการส่งเสริมให้มี และวิธีการในการเปรียบเทียบปรับตาม ภาวะการนำ� รว่ ม (collective leadership) พระราชบัญญตํ สิ ถานพยาบาล พ.ศ. ๒๕๔๑ การบูรณาการ และการมีส่วนร่วมในพ้ืนท่ี พ.ศ. ๒๕๔๖ ซึ่งหมายถึงคณะกรรมการ มีอ�ำนาจหน้าท่ีในการก�ำหนดนโยบายและ เปรียบเทียบคดี ในเขตกรุงเทพมหานคร ทิศทางการพัฒนา ให้การสนบั สนุน แกไ้ ขปัญหา และคณะกรรมการเปรียบเทียบคดีในส่วน ก�ำกับดูแลและติดตามการด�ำเนินงานของ ภูมิภาค มีอ�ำนาจในการเปรียบเทียบปรับ คณะกรรมการพัฒนาคุณภาพชีวิตระดับ ความผิดท่ีเกิดขึ้น อ้าง หรือเชื่อว่าได้เกิดขึ้น อ�ำเภอ (พชอ.) ในจังหวัดต่าง ๆ และ ในเขตกรุงเทพมหานคร เขตท้องที่จังหวัด คณะกรรมการพัฒนาคุณภาพชีวิตระดับเขต รับผิดชอบ และมอบหมายให้พนักงาน (พชข.) ในกรุงเทพมหานคร. เจ้าหน้าที่ในเขตกรุงเทพมหานคร เขตท้องท่ี คณะกรรมการนโยบายพัฒนาคุณภาพชีวิต จังหวัดรับผิดชอบเป็นผู้ท�ำการเปรียบเทียบ ระดับอ�ำเภอ น. คณะกรรมการท่ีมี ปรับแทนความผิดท่ีมีโทษปรับสถานเดียว อ ง ค ์ ป ร ะ ก อ บ ข อ ง ตั ว แ ท น จ า ก ภ า ค รั ฐ ตามทีเ่ ห็นสมควร. ภาคเอกชน และภาคประชาชนในอ�ำเภอ คณะกรรมการพฒั นาระบบบรกิ ารสขุ ภาพ น. จ�ำนวนไม่เกิน ๒๑ คน โดยมีผู้ว่าราชการ คณะกรรมการที่ปลัดกระทรวงสาธารณสุข จังหวัด และพัฒนาสังคมและความม่ันคง แต่งตั้ง มีหนา้ ที่ความรับผิดชอบในการกำ� หนด ของมนุษย์จังหวัดเป็นที่ปรึกษา นายอ�ำเภอ กรอบแนวทางการก�ำกับ ติดตาม และ เป็นประธานกรรมการ และสาธารณสุข ประเมินผลการด�ำเนินงานพัฒนาระบบ อำ� เภอเปน็ เลขานุการ มีอ�ำนาจหน้าทก่ี �ำหนด บริการสุขภาพให้เป็นไปตามแผนพัฒนา แผนงานและยุทธศาสตร์ในการพัฒนา ระบบบรกิ ารสขุ ภาพและเป้าหมาย ๑๗ สาขา คณุ ภาพชีวติ ในอ�ำเภอ และดำ� เนนิ การให้เกิด ได้แก่ ๑) สาขาโรคหวั ใจ ๒) สาขาโรคมะเร็ง การขับเคล่ือนตามยุทธศาสตร์และแผนงาน ๓) สาขาอุบตั เิ หตแุ ละฉกุ เฉนิ ๔) สาขาทารก ดังกล่าว โดยบูรณาการและระดมทรัพยากร กระทรวงสาธารณสุข 147

คณะกรรมการพัฒนาระบบยาแหงชาติ แรกเกิด ๕) สาขาสุขภาพจิต จิตเวช ๔) จัดทําบัญชียาหลักแหงชาติและกําหนด ๖) ห้าสาขาหลัก ๗) ระบบบริการปฐมภูมิ ราคากลางยาในการจัดซื้อของหนวยงาน และสขุ ภาพอ�ำเภอ ๘) สาขาสุขภาพชอ่ งปาก ของรัฐ พัฒนากลไกและมาตรการในการ ๙) สาขาไต ๑๐) สาขาตา ๑๑) สาขาโรค พัฒนาบัญชียาหลักแหงชาติ และการ ไม่ติดต่อ ได้แก่ โรคเบาหวาน โรคความดัน กําหนดราคากลางยาดังกลาวใหทันสมัย โลหิตสูง โรคปอดอุดกั้นเรื้อรัง โรคหลอด รวมท้ังสงเสริมการใชยาอยางสมเหตุ เลือดสมอง ๑๒) สาขาแพทย์แผนไทยและ สมผล ผสมผสาน ๑๓) สาขาการรับบริจาคและ ปลูกถ่ายอวัยวะ ๑๔) สาขาการดูแลผู้ป่วย ๕) ประสานและสงเสริมใหเกิดความรวมมือ แบบประคับประคอง (palliative care) ในการบริหารและจัดการเกี่ยวกับยาใน ๑๕) การใช้ยาอย่างสมเหตุผล (rational ระบบประกันสุขภาพแหงชาติ ระบบ drug reuse) ๑๖) สาขาศัลยกรรมและ ประกันสังคม และระบบสวัสดิการการ ๑๗) สาขายาเสพตดิ . รักษาพยาบาลข้าราชการใหมีความคุมคา คณะกรรมการพัฒนาระบบยาแหงชาติ น. สอดคลองกับสภาพเศรษฐกิจและสังคม คณะกรรมการท่ีต้ังข้ึนตามระเบียบสํานัก รวมทั้งใหผูปวยท่ีมีความจําเปนจําเพาะ นายกรัฐมนตรี วาด้วยคณะกรรมการพัฒนา สามารถเข้าถึงยาไดอยางย่ังยืนและ ระบบยาแหงชาติ พ.ศ. ๒๕๕๑ มีอํานาจหนา้ ที่ เปน ธรรม ดงั ตอ ไปนี้ ๑) กาํ หนดนโยบายแหง ชาตดิ ้านยาและแผน ๖) กําหนดมาตรการในการปองกันและแก้ไข ปญหาท่ีเกิดจากการใชยาหรือการด้ือยา ยุทธศาสตรการพัฒนาระบบยาแหงชาติ ของเชอ้ื กอโรค เสนอตอคณะรัฐมนตรีเพ่ือพิจารณาให ความเห็นชอบและมอบหมายหนวยงาน ๗) ศึกษาและวิเคราะหสถานการณและข้อมูล ท่ีเก่ียวข้องดําเนินการตามอาํ นาจหนา้ ท่ ี ของระบบยา เพอื่ ประโยชนใ นการพฒั นา ๒) ใหความเห็นหรือขอเสนอแนะคณะ ระบบยาแหงชาต ิ รัฐมนตรีในเรื่องที่เก่ียวข้องกับนโยบาย แหงชาติดา้ นยา ๘) จัดทํารายงานประจําปเสนอตอคณะ ๓) ติดตามประเมินผลการปฏิบัติตามนโยบาย รฐั มนตรี แหงชาติด้านยาและแผนยุทธศาสตรการ พฒั นาระบบยาแหงชาติตาม ๑) อาํ นวยการ ๙) แตงต้ังคณะอนุกรรมการเพื่อปฏิบัติงาน แก้ไขปัญหา รวมท้ังเสนอคณะรัฐมนตรี ตามท่ีคณะกรรมการมอบหมาย เพ่ือพิจารณาปญหาจากการปฏิบัติงาน ของสวนราชการตาง ๆ ซ่ึงปฏิบัติตาม ๑๐) ปฏิบัติงานหรือดําเนินการอื่นใดตามที่ กฎหมายหรือกฎระเบียบของแตละ นายกรฐั มนตรหี รอื คณะรฐั มนตรมี อบหมาย. หนวยงานในสว นทีเ่ กย่ี วข้อง คณะกรรมการพิจารณาจริยธรรมอิสระ น. กลุ่มบุคคลท่ีท�ำงานเป็นอิสระ (ในรูปคณะ กรรมการระดับสถาบัน ภูมิภาค ประเทศ หรอื ระหว่างประเทศ) ประกอบด้วยบคุ ลากร ทางการแพทย์ นกั วทิ ยาศาสตร์ และบุคคลอนื่ ที่ ไ ม ่ ใช ่ บุ ค ล า ก ร ท า ง ก า ร แ พ ท ย ์ ห รื อ 148 พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

คณะกรรมการสง่ เสรมิ สุขภาพของโรงเรยี น นักวิทยาศาสตร์ มีหน้าท่ีสร้างความมั่นใจว่า ผดิ จรรยาบรรณแหง่ วชิ าชพี สิทธิ ความปลอดภัย และความเป็นอยู่ที่ดี ๕) ให้ค�ำปรึกษาและให้ค�ำแนะน�ำแก่ ของอาสาสมัครในการวิจัยได้รับการคุ้มครอง และให้การรับประกันแก่สาธารณชนว่า สถานศึกษาเก่ียวกับหลักสูตรการศึกษา อาสาสมัครในการวิจัยได้รับการคุ้มครองจริง การประกอบโรคสิลปะในสาขานน้ั โดยอย่างน้อยควรท�ำหน้าที่ทบทวนและ/ ๖) แจง้ หรอื โฆษณาข่าวสารดว้ ยวธิ ใี ด ๆ ตามที่ หรือให้การอนุมัติความเห็นชอบโครงร่าง เหน็ สมควร เพือ่ มิใหป้ ระชาชนหลงเขา้ ใจผิด การวิจัย ความเหมาะสมของผู้วิจัย สถานที่ ซ่ึงอาจเป็นอันตรายเนื่องจากการประกอบ ท�ำการวิจัย ตลอดจนวิธีการ รวมทั้งเอกสาร โรคศิลปะในสาขาน้นั ที่จะใช้ขอความยินยอมและบันทึกความ ๗) ส่งเสริม พัฒนา และก�ำหนดมาตรฐาน ยนิ ยอมจากอาสาสมคั ร. [อ. independent การประกอบโรคศลิ ปะในสาขานัน้ ethics committee (IEC)]. ๘) ออกหนังสือรับรองความรู้ ความช�ำนาญ คณะกรรมการวชิ าชพี (กฎ) น. คณะกรรมการ เฉพาะทางในการประกอบโรคศิลปะ วชิ าชีพ สาขาต่าง ๆ ๗ สาขา ตามพระราช- ในสาขานน้ั บัญญัติการประกอบโรคศิลปะ พ.ศ. ๒๕๔๒ ๙) พิจารณาและเสนอชื่อผู้แทนคณะกรรมการ แบ่งเป็นสาขาตา่ ง ๆ ดงั นี้ วิชาชีพในสาขานั้นเป็นกรรมการการประกอบ ๑) สาขากจิ กรรมบ�ำบดั โรคศิลปะ ๒) สาขาการแก้ไขความผิดปรกติของการส่ือ ๑๐) แต่งต้ังอนุกรรมการวิชาชีพเพ่ือกระท�ำ ความหมาย การใด ๆ อันอยู่ในอ�ำนาจและหน้าท่ี ๓) สาขาเทคโนโลยหี ัวใจและทรวงอก ของคณะกรรมการวิชาชพี ในสาขาน้ัน ๔) สาขารงั สเี ทคนิค ๑๑) ปฏิบัติการอื่นใดตามที่กฎหมายก�ำหนด ๕) สาขาจิตวทิ ยาคลินิก ไว้ให้เป็นอ�ำนาจและหน้าที่ของ ๖) สาขากายอุปกรณ์ คณะกรรมการวชิ าชพี ในสาขานัน้ ๗) สาขาการแพทยแ์ ผนจีน ๑๒) พิจารณาหรือด�ำเนินการในเร่ืองอื่น คณะกรรมการวิชาชีพแต่ละสาขามีอ�ำนานาจ ตามที่รัฐมนตรีหรือคณะกรรมการ และหนา้ ท่ี ตามมาตรา ๒๓ ดงั น้ี มอบหมาย. ๑) รับข้ึนทะเบียนและออกใบอนุญาตให้แก่ คณะกรรมการส่งเสริมสุขภาพของโรงเรียน น. ผขู้ อเป็นผปู้ ระกอบโรคศลิ ปะในสาขานนั้ ๆ คณะกรรมการที่ประกอบด้วย ครู นักเรียน ๒) เพิกถอนใบอนุญาตกรณีผู้ประกอบโรคศิลปะ ผู้ปกครอง บุคลากรสาธารณสุข และชุมชน ในสาขานน้ั ขาดคุณสมบัติ โดยมีสัดส่วนอย่างน้อย ๓ ใน ๕ มาจาก ๓) เสนอความเห็นต่อคณะกรรมการเพื่อใช้ ประชาชนหรือองค์กรในชุมชน และมี อ�ำนาจตามมาตรา ๑๓ (๒) การจัดประชุมอย่างสม�่ำเสมอ อย่างน้อย ๔) ใช้อ�ำนาจตามมาตรา ๔๔ ในกรณีท่ี ปีละ ๑-๒ ครั้ง เพ่ือให้ชุมชนมีส่วนร่วม ผู้ประกอบโรคศิลปะในสาขานั้นประพฤติ ในการดำ� เนนิ งานอย่างเข้มแข็ง. กระทรวงสาธารณสุข 149

คณะกรรมการสถานพยาบาล คณะกรรมการสถานพยาบาล (กฎ) น. พ.ศ. ๒๕๕๑ มอี �ำนาจและหน้าที่ดงั ตอ่ ไปน้ี คณะกรรมการตามกฎหมายว่าด้วย ๑) ก�ำหนดนโยบายและมาตรการคุ้มครอง สถานพยาบาล มีหน้าที่ให้ค�ำปรึกษา ให้ความเห็นและให้ค�ำแนะน�ำแก่รัฐมนตรี สิทธิของบุคคลที่มีความผิดปรกติทางจิต หรือผู้อนุญาตในเร่อื งดงั ต่อไป และการเข้าถึงบริการด้านสุขภาพจิต รวมทั้งการอยรู่ ว่ มกันในสังคม ๑) การออกกฎกระทรวงหรือประกาศ ๒) วางหลักเกณฑ์และวิธีการในการให้ เพอื่ ปฏิบตั ิการตามพระราชบัญญัตนิ ้ี คำ� ปรกึ ษา แนะน�ำ และประสานงานกับ หน่วยงานของรัฐและเอกชนเกี่ยวกับ ๒) ก า ร อ นุ ญ า ต ใ ห ้ ป ร ะ ก อ บ กิ จ ก า ร การคุ้มครองสิทธิของบุคคลท่ีมีความผิด ส ถ า น พ ย า บ า ล ก า ร ด� ำ เ นิ น ก า ร ปรกตทิ างจิต การให้บริการด้านสุขภาพจติ สถานพยาบาล การปิดสถานพยาบาล และการอยรู่ ่วมกันในสังคม หรอื การเพิกถอนใบอนญุ าต ๓) ตรวจสอบและติดตามการด�ำเนินงาน ของคณะกรรมการสถานบำ� บดั รักษา ๓) ก า ร ส ่ ง เ ส ริ ม ก า ร พั ฒ น า คุ ณ ภ า พ ๔) ก�ำหนดแบบหนังสือให้ความยินยอมรับ การบริการของสถานพยาบาล การบ�ำบดั รกั ษาตามมาตรา ๒๑ ๕) ก�ำหนดหน่วยงานด้านสังคมสงเคราะห์ ๔) การควบคุมหรือการพิจารณาเรื่อง และสวัสดกิ ารตามมาตรา ๔๐ (๒) ร ้ อ ง เ รี ย น เ กี่ ย ว กั บ ก า ร ด� ำ เ นิ น ก า ร ๖) วางระเบียบหรือประกาศเกี่ยวกับ สถานพยาบาล การปฏบิ ัติการตามพระราชบญั ญตั นิ ้ี ๗) ปฏิบัติการอื่นใดตามท่ีบัญญัติไว้ในพระ ๕) การก�ำหนดลักษณะและมาตรฐาน หรือ ราชบัญญัตนิ ี้ หรือกฎหมายอืน่ หรือตาม การรับรองคุณภาพสถานพยาบาลที่ได้ ทค่ี ณะรัฐมนตรีมอบหมาย. รับยกเว้นตามมาตรา ๕ วรรคหน่ึง และ คณะกรรมการหลักประกันสขุ ภาพแหง่ ชาติ (กฎ) การแจ้งให้ด�ำเนินการปรับปรุงหรือแก้ไข น. คณะกรรมการท่ีต้ังขึ้นตามพระราชบัญญัติ สถานพยาบาลดังกลา่ ว หลักประกันสุขภาพแห่งชาติ มีรัฐมนตรี ว่าการกระทรวงสาธารณสุขเป็นประธาน ๖) การก�ำหนดผู้ป่วยฉุกเฉินตามกฎหมายว่า ก ร ร ม ก า ร ป ร ะ ก อ บ ด ้ ว ย ป ลั ด ก ร ะ ท ร ว ง ด้วยการแพทย์ฉกุ เฉนิ โรคตดิ ต่ออนั ตราย ท่ีเก่ียวข้อง ๗ คน ผู้อ�ำนวยการส�ำนัก โรคติดต่อที่ต้องเฝ้าระวังหรือโรคระบาด งบประมาณ ผู้แทนองคก์ รปกครองส่วนท้องถ่นิ ตามกฎหมายว่าด้วยโรคติดต่อ หรือ ประเภทต่าง ๆ ท่ีคัดเลือกกันเอง ๔ คน สาธารณภัยตามกฎหมายว่าด้วยการป้องกัน ผู้แทนองค์กรเอกชนซึ่งมีวัตถุประสงค์ท่ีมิใช่ และบรรเทาสาธารณภัย ซ่ึงผปู้ ว่ ยจำ� เป็น เป็นการแสวงหาก�ำไรและด�ำเนินกิจกรรม ต้องได้รับการรักษาพยาบาลโดยฉุกเฉิน ใน ๙ ดา้ นทก่ี ำ� หนดคัดเลอื กกนั เอง ใหเ้ หลือ จากสถานพยาบาลและการก�ำหนด ๕ คน ผแู้ ทนผปู้ ระกอบวิชาชพี ดา้ นสาธารณสุข หลกั เกณฑก์ ารดำ� เนินการในกรณีเช่นวา่ นน้ั ๗) เร่ืองอื่น ๆ ตามที่รัฐมนตรีหรือผู้อนุญาต มอบหมาย. คณะกรรมการสุขภาพจิตแห่งชาติ น. คณะกรรมการตามพระราชบญั ญัติสขุ ภาพจิต 150 พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

คณาเภสชั ๕ คน ผู้ทรงคุณวุฒิที่คณะรัฐมนตรีแต่งต้ัง ต่าง ๆ ในการแก้ไขปัญหาที่เกี่ยวข้องกับ ๗ คน โดยมเี ลขาธิการสำ� นกั งานหลักประกัน คุณภาพอาหาร ความปลอดภัยด้านอาหาร สุขภาพแห่งชาติ เป็นเลขานุการ มีอ�ำนาจ ความม่ันคงด้านอาหาร และอาหารศึกษา หน้าที่ตามที่กฎหมายก�ำหนด ๑๔ ข้อ ไดแ้ ก่ ๕) ก�ำกับดูแล ติดตาม และประเมินผลการ ก�ำหนดมาตรฐานการให้บริการสาธารณสุข ปฏิบัติตามนโยบายและยุทธศาสตร์ตาม ของหนว่ ยบริการ กำ� หนดประเภทและขอบเขต ๑) อำ� นวยการ แกไ้ ขปัญหา รวมท้ังเสนอ ในการให้บริการสาธารณสุขท่ีจ�ำเป็นต่อสุขภาพ คณะรัฐมนตรีพิจารณาปัญหาจากการ และการด�ำรงชีวิต ก�ำหนดหลักเกณฑ์การ ปฏิบัติงานของส่วนราชการต่าง ๆ ซ่ึง ด�ำเนินงานและการบริหารจัดการกองทุน ปฏิบัติตามกฎหมายหรือกฎระเบียบของ ออกระเบียบเก่ียวกับการรับจ่ายเงินและ แต่ละหน่วยงานในส่วนที่เก่ียวข้องกับ การรกั ษาเงนิ กองทุน สนับสนนุ ประสานงาน คุณภาพอาหาร ความปลอดภัยด้านอาหาร กบั องค์กรปกครองส่วนทอ้ งถนิ่ . ความม่ันคงด้านอาหาร และอาหารศกึ ษา คณะกรรมการอาหารแห่งชาต ิ น. คณะกรรมการ ๖) ปฏิบัติหน้าที่อื่นตามท่ีก�ำหนดไว้ใน ที่ต้ังข้ึนตามพระราชบัญญัติคณะกรรมการ พระราชบัญญัติคณะกรรมการอาหาร อาหารแหง่ ชาติ พ.ศ. ๒๕๕๑ มีอ�ำนาจหน้าที่ แหง่ ชาติ พ.ศ. ๒๕๕๑ หรือกฎหมายอน่ื ดงั น้ี หรือตามท่ีนายกรัฐมนตรีหรือคณะรัฐมนตรี ๑) เสนอนโยบายและยุทธศาสตร์ด้านคุณภาพ มอบหมาย คณะท�ำงานด้านข่าวและประชาสัมพันธ์ อาหาร ความปลอดภยั ดา้ นอาหาร ความ กระทรวงสาธารณสุข น. คณะผู้แทนจาก ม่นั คงดา้ นอาหาร และอาหารศึกษา รวมทัง้ หน่วยงานด้านการสื่อสารประชาสัมพันธ์ จัดท�ำแผนเผชิญเหตุและระบบเตือนภัย ของกรมตา่ ง ๆ ในสงั กัดกระทรวงสาธารณสุข ด้านอาหารตอ่ คณะรัฐมนตรี เพือ่ พิจารณา และหน่วยงานในก�ำกับ ที่ท�ำหน้าท่ีรวบรวม ให้ความเห็นชอบและมอบหมายหน่วยงาน วิเคราะห์ และเสนอแนะแนวทางด�ำเนินการ ทเ่ี กี่ยวข้องดำ� เนินการตามอำ� นาจหนา้ ที่ ด้านขา่ วและประชาสัมพันธ์ ทั้งในภาวะปรกติ ๒) จัดให้มี หรือส่งเสริม สนับสนุนให้มี และภาวะวกิ ฤตเิ ชิงรับ-เชิงรกุ . กระบวนการในการพัฒนานโยบายและ คณาเภสชั (พท.) น. ระบบวิชาความรูท้ ีว่ ่าด้วย ยุทธศาสตร์ด้านคุณภาพอาหาร ความ หม่ยู า พวกยา หรอื กลุ่มยา จัดเปน็ หลักวชิ า ปลอดภัยด้านอาหาร ความม่ันคงด้าน ด้านเภสัชกรรมไทย ๑ ใน ๔ หมวดวิชา อาหารและอาหารศึกษา เพ่ือให้เกิดการ อันได้แก่ เภสัชวัตถุ สรรพคุณเภสัช ด�ำเนินงานอย่างต่อเนื่องและมีส่วนร่วม คณาเภสัช และเภสัชกรรม แพทย์แผนไทย จากทุกฝ่าย จัดตัวยาไว้เป็นหมู่หรือพวกเดียวกัน เรียก ๓) ให้ค�ำแนะน�ำในการออกประกาศตาม เปน็ ช่อื เดยี วกัน เรยี กเปน็ ค�ำตรงบา้ ง คำ� ศพั ท์ มาตรา ๑๒ ของพระราชบัญญัติคณะ บ้าง เพื่อสะดวกในการตั้งต�ำรับยา ง่ายต่อ กรรมการอาหารแหง่ ชาติ พ.ศ. ๒๕๕๑ ๔) ให้ความเห็นและข้อเสนอแนะต่อหน่วยงาน กระทรวงสาธารณสุข 151

คนกลุ่มน้อยทางเพศ การศึกษาจดจ�ำ และเป็นภูมิรู้ของหมอ หรือหญิง หรือมีอวัยวะสืบพันธุ์ทั้ง ๒ เพศ. ต�ำราเภสัชกรรมไทยแบ่งคณาเภสัชเป็น (อ. intersex). ๓ ประเภท ได้แก่ จุลพิกัด พิกัดยา และ คนทม่ี ีรูปร่างใหญม่ ากกวา่ ปรกติ น. สภาวะที่ มหาพิกัด. ร่างกายเติบโตสูงใหญ่กว่าปรกติโดยท่ีอวัยวะ คนกลุ่มน้อยทางเพศ น. กลุ่มคนที่ถูกเลือก ต่าง ๆ เจริญได้สัดส่วนกัน  สภาวะดังกล่าว ปฏิบัติเพราะอัตลักษณ์หรือวิถีทางเพศของตน เกิดจากร่างกายสร้างฮอร์โมนโซมาโทโทรฟิน ไดแ้ ก่ เกย์ เลสเบีย้ น คนรกั สองเพศ คนข้ามเพศ มากเกินไปในวยั เด็ก. (อ. gigantism). และอตั ลักษณท์ างเพศ. (อ. sexual minority). คนพิการ น. คนที่มีขอ้ จ�ำกดั ของความสามารถ คนข้ามเพศ น. ๑. ผู้ท่ีรู้สึกพึงพอใจกับเพศ ในการดำ� รงชีวิต เชน่ การทำ� กจิ วัตรประจำ� วัน ภาวะหรืออัตลักษณ์ทางเพศท่ีตรงข้ามกับ พื้นฐาน การเดินหรือเคลื่อนท่ีไปไหนมาไหน เพศกำ� เนิดของตน ใช้เรียกคนขา้ มเพศจากหญิง ด้วยตนเอง การสื่อสารกับผู้อ่ืน ตลอดจน เป็นชายท่ีก�ำลังอยู่ในข้ันตอนการแปลงเพศ การมีส่วนร่วมในกิจกรรมทางสังคมตามวัย หรือได้แปลงเพศเป็นหญิงแล้ว. ๒. คนที่มี และสถานะของตน ซ่ึงข้อจ�ำกัดนี้เกิดจาก อัตลักษณ์หรือการแสดงออกทางเพศที่แตกต่าง การมีความบกพร่องของร่างกาย อารมณ์ จากเพศก�ำเนิด ได้แก่ ชายหรือหญิงท่ีรู้สึก หรือสติปัญญา หรือการมีภาวะบาดเจ็บหรือ เหมือนเพศตรงข้าม หรือคนที่เรียกตัวเองว่า เจ็บป่วยด้วยโรคเรื้อรังบางอย่าง ซ่ึงเป็น เป็นคนที่มีจิตใจเหมือนเพศตรงข้าม. (อ. การก�ำหนดจากมุมมองที่เป็นบูรณาการ transgender). แต่การจ�ำแนกความพิการเป็นประเภทต่าง ๆ คนเต้ียแคระ น. สภาวะร่างกายท่ีไม่เจริญ ยังคงตั้งอยู่บนมุมมองด้านการแพทย์ คือ เติบโตตามปรกติ  เนื่องจากในวัยเด็กขาด ตามลักษณะความบกพร่องของการท�ำงาน ฮอร์โมนโซมาโทโทรฟินจึงท�ำให้ร่างกาย ของร่างกาย เพ่ือง่ายต่อการประเมินและ เตย้ี แคระ. (อ. dwarfism). วินิจฉยั ความพิการ ซึง่ แบง่ ได้เป็น ๖ ประเภท คนท่ีมีจิตใจเหมือนเพศตรงข้าม น. คนที่เกิด คือ ๑) ความพิการทางการเห็น ได้แก่ มามีสภาพด้านร่างกายเป็นเพศหน่ึง แต่มี คนตาบอด คนสายตาเลอื นราง ๒) ความพกิ าร อารมณ์ จติ ใจ และเลอื กท่จี ะใชช้ ีวิตในบทบาท ทางการได้ยินหรือสื่อความหมาย ได้แก่ ทางเพศที่เป็นอีกเพศหน่งึ ไปจนถงึ การเลือก คนหหู นวก คนหูตงึ คนพูดไม่ได้ ๓) ความพิการ ทีจ่ ะแปลงเพศ. (อ. transsexual). ทางการเคล่ือนไหวหรือทางร่างกาย ได้แก่ คนที่มเี พศกำ� กวม น. ภาวะท่ีบุคคลหน่ึงเกดิ มา คนเป็นอัมพาต แขนขาขาด ๔) ความพิการ พร้อมกับสรีระทางเพศหรืออวัยวะสืบพันธุ์ท่ี ทางจิตหรือพฤติกรรม หรือออทิสติก ได้แก่ กำ� กวม คืออาจมีลกั ษณะท่ีไมต่ รงกบั เพศชาย บุคคลท่ีมีภาวะจิตเวชเร้ือรัง บุคคลออทิสติก ๕) ความพิการทางสติปัญญา ได้แก่ บุคคล ท่ีเป็นดาวน์ซินโดรม ๖) ความพิการทาง การเรียนร.ู้ 152 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ครรภ์รกั ษา คนพิการทางการเคลื่อนไหว น. บุคคลที่มี และข้อสรุป มีหลักฐานประกอบข้อสังเกต ข้อจ�ำกัดในการปฏิบัติกิจกรรมในชีวิตประจ�ำวัน อยา่ งเพยี งพอ. (อ. complete). หรือการเข้าไปมีส่วนร่วมในกิจกรรมทางสังคม ครรภ, ครรภ-, ครรภ ์ (พท.) [คบั , คับพะ-, คนั ] ซ่ึงเป็นผลมาจากการมีความบกพร่องหรือ น. ห้อง, ท้อง, เช่น หญิงมีครรภ์ (ใช้เฉพาะ การสูญเสียความสามารถของอวัยวะในการ ผู้หญิงทมี่ ลี กู อยใู่ นทอ้ ง). เคลื่อนไหว ไดแ้ ก่ มือ เท้า แขน ขา อาจมา ครรภท์ วารกำ� เนิด ดู ครรภว์ ารก�ำเนิด, ครรภ์ จากสาเหตุอัมพาต แขน ขาอ่อนแรง แขน วาระกำ� เนดิ . ขาขาด หรือภาวะเจ็บป่วยเร้ือรังจนมีผลกระทบ ต่อการทำ� งานมือ เทา้ แขน ขา. คนพิการท่ีมีปัญหาสุขภาพจิตและจิตเวช น. ครรภประสูต,ิ ครรภป์ ระสูต ิ (พท.) [คับพะประสดู , บุคคลท่ีมีความผิดปรกติหรือมีความบกพร่อง คันประสูด] น. การคลอดบุตร การดูแล ทางร่างกาย และทางสติปัญญาหรือจิตใจ ช่วยเหลอื มารดาและทารกขณะคลอด ตลอดจน ถือว่าเป็นคนพิการประเภทหนึ่ง ตาม การดูแลทารกแรกเกิดจนถึงอายุ ๑๒ เดอื น. พระราชบัญญัติส่งเสริมและพัฒนาคุณภาพ ชีวิตคนพกิ าร พ.ศ. ๒๕๕๐. ครรภปรามาศ ดู ครรภป์ รามาศ, ครรภ์ปรามาส, ครรภ์ปะรามาศ. คนรักสองเพศ น. บคุ คลท่รี ักได้ทงั้ ชายและหญงิ ทางอารมณ์ ทางความสัมพนั ธ์ทางเพศ หรือ ครรภป์ รามาศ, ครรภป์ รามาส, ครรภป์ ะรามาศ ทางกาย. (อ. bisexua). (พท.) [คันปะรามาด] น. การตั้งครรภอ์ นั เกดิ จากการลูบท้องบริเวณรอบสะดือของพรหม คนไร้เพศ น. อัตลักษณ์และการแสดงออก ๒ องค์ ท่ีมีช่ือว่า พรหมจารี, เขียนว่า ทางเพศอ่ืนใดก็ตามที่ไม่ตรงตามมาตรฐาน ครรภปรามาศ หรือ ครรภปะรามาศ ก็มี. ความเป็นชายหรือหญิงโดยทั่วไป คนกลุ่มนี้ (มาจากค�ำ ครรภ์ แปลว่า ทอ้ ง และปรามาส มักแสดงออกทางเพศภาวะของตนโดยการ แปลวา่ การลูบคลำ� การจบั ตอ้ ง). แต่งกาย บุคลิกภาพ การเปลี่ยนแปลง ด้านกายภาพ รวมถึงการผ่าตัดดัดแปลง ครรภ์ปริมณฑล (พท.) [คันปะริมนทน] น. ทางเพศต่าง ๆ ด้วย, เพศทางเลือก ก็ว่า. การดูแลรักษาพยาบาลมารดาและทารก (อ. transperson). ในระยะต้งั ครรภ์จนกระทง่ั คลอด. คปสอ. ดู คณะกรรมการประสานงานสาธารณสขุ ครรภปะรามาศ ดู ครรภ์ปรามาศ, ครรภ์ ระดบั อ�ำเภอ. ปรามาส, ครรภ์ปะรามาศ. ครบถว้ น (กฎ) น. มีข้อมลู ทจี่ ำ� เปน็ เพื่อใหเ้ กิด ครรภร์ กั ษา (พท.) น. การดูแลรกั ษาพยาบาล ความเข้าใจอย่างครบถ้วนสนับสนุนข้อสังเกต หญิงตั้งครรภ์ให้เปน็ ปรกต.ิ กระทรวงสาธารณสขุ 153

ครรภ์วารก�ำเนดิ ครรภว์ ารกำ� เนิด, ครรภว์ าระก�ำเนิด (พท.) [คนั ครอบครัวทดแทน น. บุคคลที่รับเด็กไว้อุปการะ วาระกำ� เหนดิ ] น. การตงั้ ครรภ์เรม่ิ ต้งั แต่การ เลี้ยงดูอย่างบุตร และให้หมายความรวมถึง ปฏิสนธิไปจนถึงการเจริญเติบโตของทารก ครอบครัวญาติ ครอบครัวอาสาสมัคร และ ในครรภ์ ซึ่งอาการแสดงออกของมารดา ครอบครัวของผู้ประกอบวิชาชีพที่มีหน้าท่ี สามารถใช้ท�ำนายเพศ วันปฏิสนธิหรือวัน เก่ียวข้อง รวมทั้งครอบครัวอุปถัมภ์ และ คลอด และซางเจ้าเรือนของทารกในครรภ์ ครอบครวั บญุ ธรรม. ได,้ ครรภ์ทวารกำ� เนดิ หรอื คพั ภวาระกำ� เนดิ ก็เรยี ก. ครอบครัวไทย น. กลุ่มบุคคลที่มีเชื้อชาติหรือ สัญชาติไทยท่ีมาใช้ชีวิตร่วมกันและมีความ ครรภ์วิปลาส (พท.) [คันวิบปะลาด, คันวิปะ สัมพันธก์ นั ทางกฎหมาย สายโลหิต หรอื ทาง ลาด] น. ครรภท์ ต่ี กหรอื แท้งไป. สงั คม. (อ. Thai family). ครรลองชีวิตท่เี อ้อื ตอ่ สขุ ภาพ น. วถิ ีทางการใช้ ครอบครัวบำ� บัด น.การบำ� บัดรว่ มกบั ครอบครวั ชีวิตท่ีขึ้นอยู่กับแบบแผนพฤติกรรมที่แตก เพื่อแก้ไขหรือบรรเทาปัญหาท่ีเกี่ยวเน่ืองกับ ต่างกัน ซ่ึงถูกก�ำหนดโดยตัวแปรต่าง ๆ ที่มี ครอบครัว อันเป็นสาเหตุหรือปัจจัยกระตุ้น อิทธิพลต่อกัน ได้แก่ บุคลิกเฉพาะตัวของ การเจ็บป่วยทางจิตให้หายหรือทุเลา โดยใช้ ปัจเจกบุคคล ปฏิสัมพันธ์ทางสังคม และ ศักยภาพของครอบครัวท่ีมีอยู่แล้วเป็นพลัง สภาพความเปน็ อยทู่ างเศรษฐกจิ สงั คม และ ในการช่วยเหลอื . ส่งิ แวดล้อม. (อ. life styles conducive to health). ครอบครัวอยู่เย็นเป็นสุข น. ครอบครัวท่ีมี รากฐานชีวิตของคุณธรรม จริยธรรม เป็น ครอบกระปุก, ครอบแก้ว น. การเสริมการ ปรัชญาในการด�ำเนินชีวิต มุ่งเน้นการใช้ชีวิต รักษาของแพทย์แผนจีนที่ใช้ถ้วยแก้วครอบ แบบเรียบงา่ ย เปน็ ธรรมชาติ ที่จะนำ� สคู่ วาม ติดไว้บนผิวหนังด้วยสุญญากาศบริเวณเส้น สนั ติสขุ ของครอบครัวที่แทจ้ ริง. ลมปราณบนร่างกายเพื่อกระตุ้นเลือดลม บรเิ วณทีค่ รอบ. (อ. cupping method). ครงั่ น. เคร่อื งยาที่เปน็ รงั ของแมลงสกุล Lac- cifera ในวงศ์ Lacciferidae หลายชนดิ เช่น ครอบครองเชอ้ื โรคหรอื พิษจากสัตว์ (กฎ) น. มี Laccifera chinensis Mahdihassan, L. เชื้อโรคหรือพิษจากสัตว์ไว้ในครอบครองไม่ lacca Kerr เป็นก้อนรว่ น เปราะ สแี ดงคล�้ำ, วา่ เพือ่ ตนเองหรือผู้อน่ื . ข้คี รง่ั คร่งั ดนุ้ หรือ ครั่งดิบ ก็เรยี ก. (อ. lac). ครอบครัว น. สถาบันพ้ืนฐานของสังคมท่ี คร่งั ดบิ , ครัง่ ด้นุ ดู ครง่ั . ประกอบด้วยสามีภรรยา และหมายความ ครีเอทนี มอโนไฮเดรต น. สารทีร่ า่ งกายสามารถ รวมถึงลกู ดว้ ย. (อ. family). สร้างข้ึนได้ในปริมาณจ�ำกัดจากกรดแอมิโน 154 พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

คลอโรฟีลล์ ๓ ชนดิ คอื ไกลซนี อาร์จินีน และ เมไทโอนีน คลอดระหวา่ งทาง ก. คลอดทารกในครรภ์ออก เหมาะส�ำหรับนักกีฬาที่ต้องการพลังงานเร่งด่วน มาระหว่างท่ีแม่เดินทางไปคลอดที่สถานให้ เพ่ือให้ร่างกายมีความพร้อมส�ำหรับการ บริการ. (อ. birth before admit). ออกก�ำลังกาย. (อ. creatine monohydrate). ครูฝึกอบรมอาสาสมัครสาธารณสุขประจ�ำ คลอดลกู ในน�้ำ ก. คลอดทารกวิธีธรรมชาตโิ ดย หมู่บ้าน น. บุคคลที่ผ่านการฝึกอบรมและ แม่จะลงไปคลอดในอ่างน้�ำอุ่นอุณหภูมิ ๓๕- ประเมินผลตามหลักสูตรฝึกอบรมมาตรฐาน ๓๗ องศาเซลเซียส น้�ำจะช่วยให้กล้ามเน้ือ ครูฝึกอบรมอาสาสมัครสาธารณสุขประจ�ำ ผ่อนคลายและบรรเทาอาการเจ็บปวด เม่ือ หมู่บ้านตามประกาศท่ีคณะกรรมการกลาง ทารกคลอดออกมาจะสามารถอยู่ใต้น้�ำได้ ก�ำหนด. นาน ๔๐-๖๐ วนิ าที โดยไมเ่ ปน็ อนั ตราย. (อ. water birth). คลอด ก. ออกลกู , ออกจากครรภ์ หมายถึงการ คลอรีน น. สารเคมีท่ีใช้ท�ำลายเชื้อโรค ท่ีมีส่ิงปฏิสนธิ คือ ทารกและเย่ือหุ้มเด็กถูก ในกระบวนการผลิตอาหาร ใช้ฆ่าท�ำลาย ดันออกจากมดลกู การคลอดน้ีอนโุ ลมทั้งการ เช้ือโรคบริเวณพื้นท่ีต่าง ๆ ทั้งบริเวณพ้ืนผิว คลอดทางอื่น ๆ เช่น การคลอดทางหน้าท้อง โต๊ะท�ำงาน บริเวณพื้น รวมท้ังการล้างวัสดุ ดว้ ยสง่ิ ปฏิสนธินี.้ (อ. labour). อปุ กรณ์ หรือแชล่ า้ งอาหารดิบเพ่ือฆา่ เช้อื โรค สารประกอบคลอรีนท่ีนยิ มใชก้ นั คอื โซเดยี ม- คลอดก่อนก�ำหนด ก. ๑. คลอดทารกเม่ือ ไฮโพคลอไรต์ ส�ำหรบั ความเข้มข้นของคลอรนี มารดามอี ายคุ รรภ์น้อยกว่า ๓๗ สปั ดาห์ หรอื และระยะเวลาในการใช้ขึ้นกับประเภทของ ๒๕๙ วัน โดยเร่ิมนับจากวันแรกของวันท่ี การใช้ เช่น การแช่ล้างผักใช้น้�ำยาคลอรีน ประจ�ำเดือนมาครั้งสุดท้าย. ๒. คลอด ความเขม้ ขน้ ๕๐ พพี ีเอม็ แชน่ าน ๓๐ นาที ระหว่างระยะการตั้งครรภไ์ ม่ถงึ ๓๘ สัปดาห์ ถ้าภาชนะอุปกรณ์ใช้น�้ำยาคลอรีนเข้มข้น เต็ม หรอื ๒๖๖ วนั (หรอื ก่อนวันกำ� หนดวัน ๑๐๐ พีพเี อ็มนาน ๒ นาที. (อ. chlorine). คลอดมากกว่า ๒ สัปดาห)์ โดยเรม่ิ นบั จากวันที่ ประจ�ำเดอื นมาครัง้ สุดท้าย. (อ. premature คลอโรฟีลล์ น. สารประกอบอยา่ งหนึง่ ทอ่ี ยู่ใน labour). พืชที่มีสีเขียวตามธรรมชาติ หรือใน สาหร่าย คลอโรฟีลล์ท่ีอยู่ในพืชไม่สามารถ คลอดปรกติ ก. คลอดท่าหวั ท่ีไมต่ ้องใชห้ ตั ถการ ละลายในน้�ำได้ เนื่องจากตรงกลางของ พิเศษทางสูติศาสตร์ในการช่วยคลอด. (อ. โครงสร้างทางเคมีของคลอโรฟีลล์เป็น normal labour). อะตอมของธาตุแมกนีเซียมที่ไม่ละลายในน้�ำ ร่างกายจึงไม่สามารถดูดซึมไปใช้ประโยชน์ คลอดแฝด ก. คลอดทารกในครรภ์ออกมา ได้เต็มที่ หากด่ืมน�้ำคลอโรฟีลล์มากเกินไป มากกว่า ๑ คนขน้ึ ไป. (อ. twin). อาจท�ำให้เกดิ อาการท้องเสยี ได้ หรือบางราย อาจมีอาการผ่ืนแพ้ เวียนศีรษะ และมีเหงื่อ กระทรวงสาธารณสุข 155

คลังความรูส้ ขุ ภาพกระทรวงสาธารณสขุ ออกมาก สตรีมีครรภ์ หญิงให้นมบุตร หรือ จัดให้มีการประกอบโรคศิลปะตามกฎหมาย เดก็ ออ่ นท่อี ายุต�่ำกว่า ๔ ขวบ ไมค่ วรดื่ม. (อ. ว่าดว้ ยการประกอบโรคศลิ ปะ ซึง่ ดาํ เนนิ การ chlorophyll). โดยผ้ปู ระกอบโรคศิลปะสาขาน้ัน ๆ. คลังความรู้สุขภาพกระทรวงสาธารณสุข น. คลนิ ิกการพยาบาลและการผดงุ ครรภ์ (กฎ) น. ศูนย์กลางข้อมูลข่าวสารความรู้ด้านสุขภาพ คลินิกที่จัดให้มีการประกอบวิชาชีพ การ ที่มีคุณภาพมาตรฐานเผยแพร่ผ่านเว็บไซต์ พยาบาล และการประกอบวิชาชีพการ “คลังความรู้สุขภาพ กระทรวงสาธารณสุข” ผดุงครรภ์ ซึ่งดําเนินการโดยผู้ประกอบ ซ่ึงหน่วยงานในสังกัดกระทรวงสาธารณสุข วิชาชีพการพยาบาลและการผดุงครรภ์ช้ัน และองค์กรเครือข่ายวิชาชีพร่วมมือกัน หนึง่ . พัฒนาขึ้น โดยมีเป้าหมายให้บริการข้อมูล สารสนเทศด้านสุขภาพท่ีจ�ำเป็นในการดูแล คลนิ กิ การแพทยแ์ ผนไทย (กฎ) น. คลินกิ ทจ่ี ดั สุขภาพส�ำหรับประชาชน. ให้มีการประกอบวิชาชีพการแพทย์แผนไทย หรือการประกอบวิชาชีพการแพทย์แผนไทย คลังส�ำรองทรัพยากร น. วัสดุหรือเสบียงท่ี ประยุกต์ ซึ่งดําเนินการโดยผู้ประกอบ สะสมไว้เพื่อใช้ในเวลาฉุกเฉินหรือยามเกิด วิชาชีพการแพทย์แผนไทย หรือผู้ประกอบ ภยั พบิ ัติ เช่น อุปกรณป์ ฐมพยาบาล เวชภัณฑ์ วิชาชีพการแพทย์แผนไทยประยุกต์ แล้วแต่ ยา อาหาร น้�ำด่ืม, ส�ำรองเวชภัณฑ์ ก็ว่า. กรณี. (อ. stockpiling). คลินิกจิตวิทยาคลินิก น. สถานพยาบาล คลินิก น. ๑. (กฎ) สถานพยาบาลประเภท ประเภทท่ีไม่รับผู้ป่วยไว้ค้างคืน ซ่ึงจัดให้ ท่ีไม่รับผู้ป่วยไว้ค้างคืน (non-overnight บริการด้านจิตวิทยาคลินิก โดยผู้ประกอบ sanatorium) เป็นสถานพยาบาลประเภท วิชาชีพซ่ึงเป็นผู้ประกอบโรคศิลปะสาขา คลินิก ตามกฎกระทรวงว่าด้วยลักษณะของ จติ วิทยาคลนิ กิ . สถานพยาบาลและลักษณะการให้บริการ ของสถานพยาบาล พ.ศ. ๒๕๕๘. ๒. สถานที่ คลินิกเฉพาะทาง (กฎ) น. คลินกิ ทจ่ี ัดให้มีการ รักษาและพยาบาลที่เก่ียวข้องกับภาคปฏิบัติ ประกอบวิชาชีพเฉพาะทางด้านเวชกรรม ของนักเรียนแพทย์ของโรงพยาบาลหรือ หรือทันตกรรม หรือการพยาบาลและการ โรงเรยี นแพทย์. (อ. clinic). ผดุงครรภ์ ซึ่งดําเนินการโดยผู้ประกอบ วิชาชีพเวชกรรม หรือผู้ประกอบวิชาชีพ คลินิกกายภาพบาํ บดั (กฎ) น. คลนิ ิกทจ่ี ดั ให้มี ทันตกรรม หรอื ผปู้ ระกอบวชิ าชพี การพยาบาล การประกอบวิชาชีพกายภาพบําบัด ซึ่ง และการผดงุ ครรภ์ และผปู้ ระกอบวิชาชพี นัน้ ดาํ เนนิ การโดยผูป้ ระกอบวชิ าชพี กายภาพบาํ บดั . ต้องได้รับวุฒิบัตรหรือหนังสืออนุมัติจาก แพทยสภา หรือทันตแพทยสภา หรือสภา คลนิ ิกการประกอบโรคศลิ ปะ (กฎ) น. คลินิกท่ี การพยาบาล แลว้ แต่กรณี. 156 พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ความเข้มข้นต�่ำสุดทสี่ ามารถยบั ย้ังการเจรญิ ของเชอ้ื คลินิกชะลอไตเสือ่ ม น. หน่วยบริการในสถาน อ่ืน ๆ ของเกษตรกร โดยมีจุดมุ่งหมายเพื่อ บริการสุขภาพ สังกัดสํานักงานปลัด ดูแลสุขภาพเกษตรกรอย่างครบวงจรและ กระทรวงสาธารณสุข ที่มีการจัดระบบ ต่อเน่ือง. บริการรักษาพยาบาลผู้ป่วยโรคไตเรื้อรังได้ คลนิ กิ ให้คำ� ปรึกษาในสถานบรกิ าร น. หนว่ ย ตามระยะและส่งเสริมป้องกันการชะลอ บริการทีใ่ หค้ �ำปรกึ ษาในการบ�ำบดั รกั ษา โดย ความเสอ่ื มของไต. ให้ผู้ป่วยมาพบท่ีหน่วยบ�ำบัด และร่วม กิจกรรมกลุ่มบ�ำบัด เช่น คลินิกใกล้ใจใน คลนิ ิกชุมชนอบอ่นุ ดูท่ี หน่วยบรกิ ารประจำ� . ชุมชน จิตสังคมบ�ำบัดในสถานบริการ คลนิ ิกทนั ตกรรม (กฎ) น. คลนิ กิ ที่จัดใหม้ ีการ สาธารณสุข. คลึงเส้น (พบ.) ก. รปู แบบการใหห้ ตั ถการแผน ประกอบวิชาชีพทันตกรรม ซ่ึงดําเนินการ ไทยภาคตะวันออกเฉียงเหนือ โดยการใช้ โดยผปู้ ระกอบวชิ าชีพทันตกรรม. อ้งุ มือคลึงไปเบา ๆ บรเิ วณกล้ามเนอ้ื ที่ตงึ ตัว คลนิ กิ เทคนคิ การแพทย ์ (กฎ) น. คลนิ กิ ทีจ่ ดั ให้ มาก ๆ เปน็ การคลายกลา้ มเนอื้ กอ่ นการกด. มีการประกอบวิชาชีพเทคนิคการแพทย์ ซึ่ง ความเก่ียวข้องของหลักฐาน น. หลักฐานท่ี ดําเนินการโดยผู้ประกอบวิชาชีพเทคนิคการ เก่ียวข้องกับวัตถุประสงค์การตรวจสอบ ซึ่ง แพทย.์ จะสัมพันธ์กับข้อคิดเห็นและข้อเสนอแนะ คลินิกโรคไม่ติดต่อ น. หน่วยบริการในสถาน ของผู้ตรวจสอบ. (อ. relevancy). บริการที่เช่ือมโยงการบริหารจัดการและ ความขดั แย้งทางผลประโยชน์ น. ความสมั พนั ธ์ ด�ำเนินการทางคลินิกให้เกิดกระบวนการ ท่ีขัดแย้งกับผลประโยชน์ของหน่วยงาน ปอ้ งกนั ควบคมุ และรกั ษาพยาบาลโรคเร้ือรัง โดยผลประโยชน์ท่ีเกิดขึ้นน้ี อาจมีส่วน แก่บุคคลที่เข้ามารับการวินิจฉัยโรคกลุ่ม ทํ า ใ ห ้ เ กิ ด อุ ป ส ร ร ค ใ น ก า ร ป ฏิ บั ติ ง า น เส่ียงสูงมาก และกลุ่มป่วยเพื่อการดูแลลด ตรวจสอบภายใน. ปัจจัยเส่ียงโอกาสเส่ียง รักษาควบคุมความ ความเข้มข้นต่�ำสุดท่ีสามารถยับยั้งการเจริญ รุนแรงของโรค เพ่ิมความสามารถการจดั การ ของเชื้อ น. ความเข้มข้นของยาหรือสาร ตนเองและส่งต่อการรักษาท่ีจ�ำเป็นใน ตัวอย่างในระดับต่�ำสุด (ในหลอดทดลอง) ระหว่างทมี และเครือข่ายการบรกิ าร. ที่สามารถยับยั้งการเจริญเติบโตของเชื้อจุลชีพ คลินิกเวชกรรม (กฎ) น. คลินิกท่ีจัดให้มีการ ทดสอบได้จากการเจือจางยาให้มีความเข้มข้น ประกอบวิชาชีพเวชกรรม ซึ่งดําเนินการโดย ต่างกัน ใส่ลงไปในเช้ือท่ีก�ำลังเจริญเติบโต ผปู้ ระกอบวิชาชพี เวชกรรม. ในอาหารเล้ยี งเชือ้ . [อ. minimum inhibitory คลินกิ สุขภาพเกษตรกร น. การจัดบรกิ ารทาง concentrations (MICs)]. ด้านสุขภาพท่ีสอดคล้องกับการได้รับผลกระ ทบจากการท�ำงานหรือกรณีปัญหาสุขภาพ กระทรวงสาธารณสขุ 157

ความเขม้ เสยี ง ความเข้มเสียง น. อัตราของพลังงานเสียง ความครอบคลุมอยา่ งมีประสทิ ธิผล น. สัดสว่ น ที่ตกกระทบพ้ืนท่ี ๑ ตารางหนว่ ย โดยระนาบ ของผลดีทางสุขภาพที่เกิดจากบริการที่ระบบ ของพื้นที่ตั้งฉากกับทิศการเคลื่อนท่ีของ สุขภาพมอบให้แก่ประชาชนที่มีความจําเป็น คล่ืนเสียง ความเข้มเสียงต�่ำสุดท่ีมนุษย์ ต้องได้รับบริการสุขภาพ การวิเคราะห์ความ สามารถได้ยิน มีค่าประมาณ ๑,๐๑๒ วัตต์ ครอบคลุมอย่างมีประสิทธิผลจะต้องคํานึง ต่อตารางเมตร และความเข้มเสียงสูงสุด ถงึ ข้อมูล ๓ สว่ น คือ ประชาชนทม่ี คี วามจาํ เปน็ ที่มนุษย์ทนฟังได้ มีค่าประมาณ ๑ วัตต์ต่อ ตอ้ งได้รบั บรกิ ารสุขภาพ (need) ประชาชน ตารางเมตร. (อ. intensity of sound). ที่ได้รับบริการสุขภาพตามความจําเป็นของ ตน (use) และประชาชนที่ได้รับผลดีทาง ความเขา้ กนั ไดท้ างชีวภาพ น. ความเขา้ กนั ได้ สุขภาพจากบริการ (quality). (อ. effective ของเคร่ืองมือแพทย์หรือวัสดุท่ีใช้ท�ำเคร่ืองมือ coverage). แพทย์กับเน้ือเย่ือท่ีมีชีวิตหรือระบบต่าง ๆ ของร่างกายโดยไม่ท�ำให้เกิดความเป็นพิษ ความคล่อง น. ความสามารถในการเปลี่ยน บาดเจ็บ หรือเกิดผลท่ีไม่พึงประสงค์. (อ. ทิศทางการเคล่ือนที่ได้อย่างรวดเร็วและ biocompatibility). ควบคุมได้. (อ. agility). ความแขง็ แรงของกลา้ มเนอื้ น. ปริมาณสงู สุด ความคล่องตัว น. ส่วนหน่ึงขององค์ประกอบ ของแรงที่กล้ามเน้ือมัดใดมัดหนึ่งหรือกลุ่ม ด้านทักษะของสมรรถภาพทางกาย ในการ กล้ามเน้อื สามารถออกแรงตา้ นทานไดใ้ นชว่ ง เปลี่ยนต�ำแหน่งของร่างกายได้อย่างรวดเร็ว การหดตวั  ๑ คร้งั . (อ. muscular strength). ในทศิ ทางตา่ ง ๆ ด้วยความเร็วและแมน่ ย�ำ. ความคงทน น. ความสามารถของวตั ถุทดสอบ ความคลาดเคลอื่ น น. ค่าทแี่ ตกต่างกนั ระหวา่ ง หรือวัสดุอ้างอิงที่ยังคงรักษาค่าหรือสมบัติ คา่ ทคี่ ำ� นวณหรือวัดได้กับค่าท่ถี ูกตอ้ ง. ตามท่ีระบุไว้ในระยะเวลาที่ก�ำหนด เมื่อเก็บ ไว้ในสภาวะที่ระบุ, ความเสถียร ก็ว่า. ความคลา้ ยคลงึ กัน น. ไม่มคี วามแตกตา่ งอย่าง (อ. stability). มนี ัยส�ำคัญในตัวแปรทส่ี นใจ. (อ. similarity). ความครอบคลุมการได้รับวัคซีน น. ร้อยละ ความคิดคล่อง น. การคิดหาค�ำตอบได้อย่าง ของกลุ่มเป้าหมายเฉพาะในเขตพ้ืนที่รับผิดชอบ คล่องแคล่ว รวดเร็ว และมีปริมาณมาก ของสถานบริการท่ีได้รับวัคซีนแต่ละชนิด ในเวลาจ�ำกัด เช่น การวาดภาพต่อเติมรูป ครบชุดตามเกณฑ์อายุท่ีก�ำหนด เทียบกับ ทีก่ �ำหนดให้ไดม้ ากท่สี ุดภายในเวลา ๑๐ นาท.ี กลุ่มเป้าหมายในเขตพ้ืนท่ีรับผิดชอบทั้งหมด (อ. fluency). ท่อี าศัยอยจู่ รงิ โดยไมค่ �ำนงึ วา่ กลุ่มเป้าหมาย ได้รบั วคั ซีนจากสถานบรกิ ารใด. (อ. vaccine ความคดิ ยืดหยุ่น น. การคดิ หาคำ� ตอบได้หลาย coverage). ประเภทและหลายทิศทาง ดัดแปลงจาก 158 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ความฉลาดทางการละเลน่ สิ่งหนึ่งไปเป็นหลายสิ่งได้ เช่น ให้นักเรียน กดดนั ความรู้สกึ อย่างรุนแรง. คิดว่าจะน�ำขวดน้�ำพลาสติกที่ใช้แล้วไปท�ำให้ เกดิ ประโยชน์อะไรได้บา้ ง. ความจริงโดยปรมัตถ์ ดู ปรมตั ถสจั จะ. ความคิดริเร่มิ น. ความคิดทแี่ ปลกใหม่ แตกต่าง ความจ�ำเป็นต้องได้รับการบ�ำบัดรักษา น. จากความคิดเดิม น�ำความรมู้ าประยกุ ตใ์ หเ้ กิด สภาวะของผู้ป่วยซ่ึงขาดความสามารถ ส่ิงใหม่ขึน้ ไม่ซำ้� กับของเดิม. (อ. originality). ในการตัดสินใจให้ความยินยอมรับการบ�ำบัด รักษาและต้องได้รับการบ�ำบัดรักษาโดยเร็ว ความคดิ ละเอยี ดลออ น. ความคดิ ในรายละเอียด เพ่ือป้องกันหรือบรรเทามิให้ความผิดปรกติ เพื่อเพ่ิมเติมหรือขยายความคิดหลักให้ ทางจิตทวีความรนุ แรง หรอื เพ่อื ป้องกันอนั ตราย สมบูรณ์ยิ่งขึ้น และรวมถึงการเช่ือมโยง ที่เกิดขนึ้ กบั ผู้ปว่ ยหรอื บคุ คลอน่ื . สัมพันธ์ส่ิงต่าง ๆ อย่างมีความหมาย เช่น การออกแบบและผลิตด้ามปากกาบริเวณ ความจ�ำเพาะ (กฎ) น. ความสามารถที่ชดุ ตรวจ นิ้วจับให้มีพื้นผิวขุรขระ เพื่อให้จับได้ถนัด จะแสดงผลเป็นลบเม่ือทดสอบกับตัวอย่างที่ เวลาใชเ้ ขียน. (อ. elaboration). ชุดตรวจอา้ งอิงให้ผลเปน็ ลบ. (อ. specificity). ความคดิ สรา้ งสรรค ์ น. ความสามารถทางสมอง ความเจ็บปวด น. ความรู้สึกท่ีไม่สบาย อยา่ งหน่งึ ที่เน้นกระบวนการคิด เช่น คดิ ริเรมิ่ ทั้งร่างกายและจิตใจ ไม่มีความสุข ไม่พอใจ แปลกใหม่ คิดเชื่อมโยงความสัมพันธ์ต่าง ๆ และ/หรือเป็นประสบการณ์ทางอารมณ์ที่มี ของสิ่งที่แตกต่างกัน คิดหลากหลาย ความสัมพันธ์กับภาวะที่เน้ือเย่ือในร่างกาย คดิ นอกกรอบ และคดิ ต่อยอด มีการแสดงออก ไดร้ บั บาดเจบ็ , อาการเจ็บปวด กว็ า่ . ในลักษณะเป็นคนช่างสังเกต อยากรู้อยากเห็น มองโลกในแง่ดี มีจินตนาการ และหาทาง ความเจ็บป่วย น. ภาวะทรี่ สู้ กึ วา่ ไมส่ บาย. แก้ปัญหา. (อ. creative intelligence ความฉลาด น. ความสามารถในการแก้ไข quotient). ปัญหาได้อย่างสร้างสรรค์ ผ่านกระบวนการ ความคุ้มค่า น. การใช้จ่ายเงินอย่างรอบคอบ ทางความคิดเพื่อหาค�ำตอบได้อย่างหลากหลาย ระมัดระวัง ไม่สุรุ่ยสุร่าย ฟุ่มเฟือย ซ่ึงส่งผล วิธี ไม่ใช่เป็นการจดจ�ำค�ำตอบที่ถูกต้องท่ีสุด ให้องค์กรสามารถประหยัดต้นทุนหรือลด เพียงข้อเดียว. การใช้ทรัพยากรต่�ำกว่าท่ีก�ำหนดไว้ โดยยังได้ ความฉลาดทางการละเล่น น. ผลการพัฒนา รบั ผลผลติ ตามเป้าหมาย. ตนเองจากการเล่น และความสามารถริเร่ิม สรา้ งสรรคส์ ิง่ ต่าง ๆ ระหว่างที่เลน่ ดว้ ยตนเอง ความเครียด น. ลักษณะอาการที่สมองไม่ได้ ทั้งท่ีอาศัยอุปกรณ์การเล่นและไม่ใช้ ซ่ึง ผ่อนคลายเพราะคร่�ำเคร่งอยู่กับงานจนเกินไป, การเล่นน้ีช่วยพัฒนาความสามารถของผู้เล่น ลักษณะอาการที่จิตใจมีอารมณ์บางอย่างมา กระทรวงสาธารณสขุ 159

ความฉลาดทางจติ วิญญาณ ได้หลายด้าน ทั้งสติปัญญา (การคิด) ภาษา และสถาบันตา่ ง ๆ เพอ่ื การพฒั นา. [อ. official ร่างกาย จติ ใจ อารมณ์ และสงั คม โดยเฉพาะ development assistance (ODA)]. เด็ก ๆ. [อ. play intelligence quotient ความชุก น. จ�ำนวนผู้ป่วยด้วยโรคหนึ่ง ๆ ใน (PQ)]. ประชากรกลุ่มเสยี่ ง ณ ช่วงเวลาใดเวลาหนงึ่ . ความฉลาดทางจติ วิญญาณ น. ความสามารถ (อ. prevalence). ทางด้านจิตวิญญาณ ท�ำให้ไม่กลัวการ ความเชี่ยวชาญ น. ความรู้ ทกั ษะ และความ เปล่ียนแปลง เตรยี มพรอ้ มต่อการเปลีย่ นแปลง สามารถอื่น ๆ ที่จําเป็นต่อการปฏิบัติงาน ในชีวิต มีการสร้างสรรค์อย่างแท้จริง และ ท่ีรับผิดชอบ และต้องสะสมความรู้ ทักษะ มีเหตุผล มุ่งท�ำเพื่อประโยชน์ของสถาบัน และความสามารถอื่น ๆ จากการปฏิบัติงาน หรือส่วนรวม. [อ. spiritual quotient (SQ)]. ตรวจสอบ ท้ังน้ี การปฏิบัติงานตรวจสอบ ความฉลาดทางสงั คม น. ความสามารถในการ ต้องดําเนินการโดยผู้ที่มีความรู้ ทักษะ และ วางตัวท่าที การสร้างสัมพันธภาพหรือ ความสามารถอ่นื ๆ ท่ีจาํ เป็นตอ่ การปฏบิ ัตงิ าน มนษุ ยสัมพนั ธ์ การรบู้ ทบาทหนา้ ท่ี การเข้าสงั คม ตามท่ีไดร้ ับมอบหมาย. รวมถึงการใช้ภาษากายขณะพูดคุยกับผู้อ่ืน ความเช่ือ น. การยอมรับค�ำอธิบายเหตุการณ์ รวมถงึ ทักษะดา้ นอื่น ๆ อนั เกีย่ วกับระเบียบ หรือปรากฏการณห์ นึง่ ๆ ท่บี คุ คลได้จากการ วินัย เช่น ความตรงต่อเวลา ความซ่ือสัตย์ รบั ร้แู ละเรยี นรู้ร่วมกนั ในสงั คม และถา่ ยทอด ความจงรักภักดีต่อองค์กร. (อ. social สืบต่อกันมาจนตกผลึกเป็นแบบแผนทาง intelligence quotient). วัฒนธรรมของสังคมนั้น โดยอาจมีเหตุผล ความฉลาดทางอารมณ์ ดู อคี ิว. หรือหลักฐานมาสนับสนุนหรือไม่มีก็ได้ ความชรา น. สภาพของบุคคลท่ีอายุสูงข้นึ แลว้ อย่างไรก็ตาม ความเช่อื สามารถเปลย่ี นแปลง มีอาการหลงลืมหรือพฤติกรรมที่ผิดเพ้ียนไป ได้ตามวิวัฒนาการและพัฒนาการของสังคม. เป็นผลมาจากการท�ำงานผิดปรกติของสมอง (อ. believe). โดยเฉพาะจากโรคความจ�ำเสื่อม. ความเชื่อถือไดข้ องหลกั ฐาน น. ขอ้ มลู ท่ไี ดม้ าจาก ความช่วยเหลือเพ่ือการพัฒนาอย่างเป็น แหล่งท่ีเช่ือถือได้ โดยใช้เทคนิควิธีการตรวจ ทางการ น. ความช่วยเหลือในดา้ นหลัก ๓ ดา้ น สอบทด่ี ีท่สี ุด. (อ. reliability of evidence). ได้แก่ ความชว่ ยเหลอื ให้เปล่า ความชว่ ยเหลือ ความเชอ่ื มโยงทางระบาดวทิ ยา น. การสงั เกต ทางวิชาการ และเงินกู้ที่ภาครัฐบาลของ เห็นความเกี่ยวข้องกัน หรือสัมพันธ์กันของ ประเทศท่ีพัฒนาแล้วให้แก่ประเทศก�ำลังพัฒนา บุคคลตั้งแต่ ๒ คน ที่เช่ือว่าเกิดจากสาเหตุ เพ่ือปรับปรุงโครงสร้างเศรษฐกิจ มาตรฐาน หรอื ปจั จยั เสี่ยงเดียวกนั . ความเป็นอยู่ การพัฒนาทรัพยากรมนุษย์ 160 พจนานกุ รมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ความต้องการออกซิเจนทางชีวเคมี ความซมึ เศร้า น. สภาวะอารมณห์ ดหู่ ร้สู กึ เศร้า ความดันเลือดสูง น. ความดันของเลือดที่ วิตกกังวล ไร้ความหมาย สิ้นหวัง ไม่มีที่พึ่ง สูงกว่าปรกติ  มีสาเหตุจากเส้นเลือดตีบ ไม่ภูมิใจในตนเอง รู้สึกไม่มีค่า รู้สึกผิด หรือมีความยืดหยุ่นน้อยลง เป็นต้น. หงุดหงิด โกรธ อับอาย หรือกระวนกระวาย (อ. hypertension). ไมส่ นใจในกจิ กรรมทเ่ี คยชอบ ไม่อยากอาหาร หรือกินมากเกินไป ไม่มีสมาธิ มีปัญหา ความดันออสโมซิส น. ความดันท่ีท�ำให้เกิด ทางความสัมพันธ์ และอาจคดิ พยายาม และ ออสโมซิสในสารละลาย เป็นความดัน ท�ำการฆา่ ตวั ตาย นอนไม่หลบั นอนมากเกินไป ตามธรรมชาติ ซึ่งจะมีมากหรอื น้อยข้นึ อยู่กบั อ่อนเปลี้ย เจ็บปวด มีปัญหาย่อยอาหาร ความเข้มข้นของสารละลายและชนิดของ และมีก�ำลังน้อยลง, อารมณ์ซึมเศร้า ก็ว่า. ตัวท�ำละลายเท่านั้น ไม่ได้ข้ึนกับชนิดของ (อ. depression). ตัวถูกละลาย. (อ. osmotic pressure). ความดันซิสโทลิก น. ความดันเลือดในขณะ ความตกลงหนุ้ สว่ นทางเศรษฐกจิ ภาคพ้นื แปซฟิ กิ ท่ีหัวใจบีบตัวเพื่อสูบฉีดโลหิตออกไปเล้ียง น. ความตกลงเปิดเสรีทางเศรษฐกิจภาคพื้น ร่างกาย, ความดันระยะหวั ใจบีบตวั กเ็ รียก. แปซิฟิกที่มีมาตรฐานสูงครอบคลุมท้ังด้าน การเปดิ ตลาดการค้าสนิ ค้า บรกิ าร และการ ความดันไดแอสโทลิก, ความดันระยะหัวใจ ลงทนุ โดยความตกลงรวมไปถงึ การคา้ สินคา้ คลายตัว น. ความดันเลือดในขณะท่ีหัวใจ กฎถน่ิ ก�ำเนิดสนิ ค้า พิธกี ารศุลกากร มาตรการ คลายตัวหลังจากที่หัวใจบีบตัวเพื่อสูบฉีด เยียวยาทางการค้า มาตรการอนามัยและ โลหิตออกไปเลีย้ งรา่ งกายแลว้ ความดันเลอื ด สขุ อนามัยพชื มาตรการอุปสรรคทางเทคนิค ขณะหัวใจคลายตัวมีค่าน้อยกว่าความดัน ตอ่ การคา้ นโยบายการแขง่ ขนั สิทธิทรัพย์สิน เลอื ดระยะหวั ใจบบี ตวั . ทางปัญญา การจัดซ้ือจัดจ้างโดยภาครัฐ การค้าบรกิ าร การเข้าเมอื งชวั่ คราวของนักธรุ กจิ ความดันระยะหัวใจบีบตัว ดู ความดันซิสโทลกิ . ความโปร่งใส การระงับข้อพิพาท หุ้นส่วน ความดันเลือด น. ความดนั ในหลอดเลอื ดท่เี กดิ ยุทธศาสตร์ การลงทุน บริการการเงิน ความรว่ มมอื ดา้ นสิ่งแวดล้อม และความร่วมมือ จากการบีบตัวของหัวใจ ท�ำให้เลือดเคล่ือนที่ ด้านแรงงาน. [อ. Trans-Pacific Partnership ไหลเวียนอยใู่ นร่างกายได้ การวัดความดันเลือด (TPP)]. โดยท่วั ไปจะวดั เปน็ ๒ ระยะ คือ ขณะหัวใจ บีบตัวและขณะหัวใจคลายตัว. (อ. blood ความต้องการออกซิเจนทางชวี เคม ี น. ปริมาณ pressure). ของออกซิเจนท่ีจุลินทรีย์ใช้ไปในการย่อยสลาย ความดันเลอื ดต�่ำ น. ความดนั ของเลอื ดที่ตำ�่ กวา่ สารอินทรีย์ในน�้ำ  เรียกยอ่ วา่ บโี อดี คา่ บโี อดี ปรกต ิ  อาจมสี าเหตุจากหัวใจท�ำงานผิดปรกติ. เป็นเกณฑ์อย่างหน่ึงในการวัดคุณภาพของน�้ำ. (อ. hypotension). [อ. biochemical oxygen demand (BOD)]. กระทรวงสาธารณสขุ 161

ความตน่ื รู้ทางปญั ญา ความต่นื รูท้ างปญั ญา น. การรตู้ ัวพร้อมอย่างมีสติ ความเท่ียงระดับกลาง น. การแสดงความเท่ยี ง และสามารถแสวงหา ศกึ ษา ปฏบิ ัติ เพอื่ พฒั นา ของวิธีวิเคราะห์โดยการท�ำซ�้ำและมีการ ตนเองให้มีสุขภาวะทางปัญญา/จิตวิญญาณ. เปล่ียนแปลงปัจจัยในการวิเคราะห์ เช่น นัก (อ. spiritual literacy). วิเคราะห์ วันที่วิเคราะห์ เครื่องมือที่ใช้ โดย กระท�ำในห้องปฏบิ ัตกิ ารเดียวกัน. (อ. inter- ความแตกฉานด้านสุขภาพ น. ทักษะต่าง ๆ mediate precision). ทางการรบั รู้และทางสังคม ซึ่งเปน็ ตัวกำ� หนด แรงจูงใจและความสามารถของปัจเจกบุคคล ความบกพร่องทางสขุ ภาพ น. ปจั จัยขดั ขวาง ในการเข้าถงึ เขา้ ใจ และใช้ขอ้ มลู ด้วยวธิ กี าร ความปรกติของร่างกาย ซ่ึงจ�ำเป็นต้องได้รับ ต่าง ๆ เพื่อส่งเสริมและบ�ำรุงรักษาสุขภาพ การรักษาทางการแพทย์ มสี าเหตุจากโรคภยั ของตนเองใหด้ อี ยเู่ สมอ. ไข้เจ็บ การติดเชื้อ หรือความผิดปรกติที่ส่ง ผลกระทบต่อระบบภูมิคุ้มกันของร่างกาย. ความถนัด น. ศักยภาพเฉพาะด้านของบุคคล (อ. health impairment). ท่ีท�ำให้การฝึกฝนหรือการเรียนรู้เป็นไปได้ เต็มตามความสามารถของบุคคลนั้น และ ความบีบค้ันทางกาย น. ภาวะยากล�ำบาก ยังเป็นความสามารถทางการรู้คิดซึ่งใช้ท�ำนาย ทางร่างกาย จากการเจ็บป่วย ไม่แข็งแรง ความสามารถที่จะเรียนรู้ในอนาคตได้. ขาดอาหาร ได้รับอันตราย พิการ ไม่พอกิน (อ. aptitude). ไมพ่ อใช้ ความยากจน สงิ่ แวดล้อมไมด่ ี เป็นตน้ . ความทน น. ความสามารถของวิธีวิเคราะห์ ความบบี ค้ันทางจิตและจติ วิญญาณ น. ภาวะ ที่สามารถรักษาผลวิเคราะห์ที่น่าเช่ือถือได้ ยากล�ำบากทางจิตใจ ความเครียด ความโกรธ เม่ือมีการเปล่ียนแปลงปัจจัยเพียงเล็กน้อย. ความเกลียด ความโลภอันไม่มีท่ีส้ินสุด (อ. robustness). ความไม่มีสติ ความไมม่ ีสมาธิ. ความเที่ยง น. ความใกล้เคียงของค่าที่วัดได้ ความบีบค้ันทางปัญญา น. ภาวะยากล�ำบาก จากการทำ� ซำ�้ . (อ. precision). จากความไมร่ จู้ ัก ไมไ่ ด้การเรียนรู้ ขาดโลกทัศน์ ทีถ่ ูกต้อง เป็นตน้ . ความเที่ยงธรรม น. ความต้ังตรงดว้ ยความเป็นธรรม เป็นคุณลักษณะของผู้ตรวจสอบภายในที่ต้อง ความบีบคั้นทางสังคม น. ความสัมพันธ์ที่บีบ รวบรวมข้อมูล ประเมินผล และรายงานผล ค้ันในครอบครัว ชุมชน โรงเรียน ท่ีท�ำงาน การตรวจสอบด้วยความเท่ียงธรรม ประเมิน สังคม เช่น ระบบบริการทางสังคมไม่ดี การ อย่างเป็นธรรมในทกุ สถานการณ์ และไม่ปลอ่ ย สื่อสารท่ีบีบค้ัน ระบบเศรษฐกิจสังคมและ ให้ความรู้สึกส่วนตัวหรือความรู้สึกนึกคิดของ การเมืองทีบ่ บี คนั้ การขาดสนั ติภาพ. บคุ คลอน่ื เข้ามามอี ิทธิพลเหนอื การประเมินน้นั . ความปลอดภัยด้านอาหาร น. การจัดการ 162 พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ความผาสุก ใหอ้ าหาร และสินค้าเกษตรท่นี ำ� มาเปน็ อาหาร อันสมบูรณ์ท้ังร่างกายและจิตใจของอาสาสมัคร บริโภคส�ำหรับมนุษย์มีความปลอดภัย โดย ท่เี ข้ารว่ มการวจิ ัยทางคลินกิ . ไม่มีลักษณะเป็นอาหารไม่บริสุทธ์ิตามกฎหมาย ความเป็นอิสระ น. การเป็นอิสระจากเง่ือนไข ว่าด้วยอาหารและกฎหมายอื่นที่เก่ียวข้อง ที่เป็นอุปสรรคต่อความสามารถในการปฏิบัติงาน เพื่อให้ผู้บริโภคปลอดภัยจากอันตรายท่ีมา ตรวจสอบภายใน เพือ่ ให้การตรวจสอบภายใน จากอาหาร ได้แก่ อันตรายทางชีวภาพ บรรลุผลโดยปราศจากอคต.ิ อันตรายทางเคมี และอนั ตรายทางกายภาพ. ความเป็นอิสระของบุคคลหรือคณะบุคคลจาก (อ. food safety) ภายนอกสว่ นราชการ (กฎ) น. การไมม่ สี ่วนได้ ความปลอดภัยทางชีวภาพ น. หลักการ ส่วนเสียหรือมีความขดั แยง้ ทางผลประโยชนใ์ ด ๆ เทคโนโลยี และมาตรการปฏบิ ตั ใิ นการป้องกนั กับสว่ นราชการ. อันตรายจากการสัมผัสกับเช้ือโรคหรือสารพิษ ความเปราะบาง น. ความออ่ นไหวตอ่ ภัยคกุ คาม แบบไม่ตั้งใจ หรือป้องกันการเกิดอุบัติเหตุ และการขาดความสามารถในการรับมือและ จากการร่ัวไหลของเชอื้ โรคและสารพษิ มงุ่ เนน้ การปรับตวั โดยแบ่งเป็น ๑) ความเปราะบาง ความปลอดภยั ในเรื่องตา่ งๆเช่นความปลอดภัย ปัจจุบัน (contextual vulnerability จากการทำ� งาน การใชเ้ คร่อื งมอื และอปุ กรณ์ หรือ starting-point vulnerability) ท่ีเหมาะสม การออกแบบอาคารสถานท่ี คือ ความไมส่ ามารถในการรับแรงกดดนั หรือ ตลอดจนระบบบริหาร เพ่ือลดอันตราย ก า ร เ ป ล่ี ย น แ ป ล ง ข อ ง ส ภ า พ ภู มิ อ า ก า ศ ที่อาจเกิดจากการทำ� งาน. (อ. biosafety). ซ่ึงเกี่ยวข้องกับสภาพทางสังคม ระบบนิเวศ ความปวด น. ประสบการณ์การรบั รู้ความรู้สกึ ซ่ึงเกิดจากหลายปัจจัยและกระบวนการ และอารมณ์ท่ีไม่พึงปรารถนาที่เกี่ยวข้องกับ ๒) ความเปราะบางผลลัพธ์ (outcome ความเสียหายของเนื้อเยื่อที่เกิดข้ึนจริงหรือ vulnerability หรือ end-point vulnerability) อาจเกดิ ขนึ้ . (อ. pain) คอื ความเปราะบางข้ันสดุ ทา้ ยจากกระบวนการ ความเป็นพษิ น. ๑. ภาวะเปน็ พิษมากหรอื นอ้ ย วิเคราะห์ เช่น การปล่อยแก๊สในอนาคต เช่น พิษงูเห่ามีสภาพพิษมากกว่าพิษงูเขียว การพัฒนาแบบจ�ำลองสภาพภูมิอากาศ. หางไหม้ในปริมาณเท่ากัน ๒. ภาวะที่สาร (อ. vulnerability). ท�ำความเสียหายต่อเนื้อเย่ือส่ิงมีชีวิต เช่น ความผาสุก น. การผสมผสานกันของมิติต่าง ๆ ทำ� ใหร้ ะบบประสาทสว่ นกลางเสยี ไป เจ็บปว่ ย ของบุคคล ที่รวมท้ังด้านร่างกาย จิตใจ รุนแรง หรือในกรณีท่ีร่างกายได้รับสารพิษ สติปัญญา อารมณ์ จิตใจ และสังคม ท่ีช่วย ปริมาณมากอาจท�ำให้เสียชีวิตได้, สภาพพิษ เพ่ิมพูนศักยภาพในการด�ำรงอยู่และท�ำงาน ก็ว่า. (อ. toxicity). ได้อย่างมีประสิทธิภาพ อีกท้ังสามารถ ความเป็นอยู่ที่ดีของอาสาสมัคร น. สภาวะ ท�ำประโยชน์ให้แก่สังคม โดยความผาสุก กระทรวงสาธารณสุข 163

ความผิด คือองค์ประกอบด้านดีของการมีสุขภาพที่ดี ความผดิ ปรกติของระบบประสาท น. ความเสียหาย เป็นสิ่งสะท้อนความรู้สึกของบุคคลเกี่ยวกับ ของระบบประสาทส่วนกลาง สมองและ ชีวิตและความสามารถในการท�ำงานอย่างมี ไขสันหลังจากความผิดปรกติทางระบบ ประสิทธิภาพ. ประสาท ได้แก่ โรคสมองพิการ โรคลมชัก ความผิด (กฎ) น. ความผิดตามท่ีระบุไว้ใน โรคสไปนาไบฟดิ า ซ่งึ เปน็ ความบกพร่องของ กฎหมาย มีดังนี้ ๑) ความผิดท่ีมีโทษปรับ ไขสันหลังที่มีมาแต่ก�ำเนิด โดยไขสันหลัง สถานเดียว หรือท่ีมีโทษจ�ำคุกไม่เกิน ๑ ปี ยืน่ ออกมานอกกระดูกสันหลัง ส่งผลให้เด็กมี ตามพระราชบญั ญตํ สิ ถานพยาบาล พ.ศ. ๒๕๔๑ อาการอัมพาตบางส่วน หรืออาจร้ายแรงถึง ๒) การกระท�ำของผู้ประกอบโรคศิลปะที่ ขั้นเป็นอัมพาตท้ังตัว และอาจเกิดจากการ ฝ่าฝืนมาตรา ๓๖ หรือประพฤติผิดข้อจ�ำกัด บาดเจ็บที่สมองอีกด้วย ท้ังนี้ความบกพร่อง และเงื่อนไขการประกอบโรคศิลปะตาม อันเป็นผลสืบเน่ืองมาจากความผิดปรกติทาง มาตรา ๓๗ หรือประพฤติผิดจรรยาบรรณ ระบบประสาทมักมหี ลายระดบั ตง้ั แต่อาการ แหง่ วิชาชีพตามมาตรา ๓๘ แห่งพระราชบัญญตั ิ ไมร่ นุ แรงไปจนถึงอนั ตราย และอาจสง่ ผลตอ่ การประกอบโรคศิลปะ พ.ศ. ๒๕๔๒. ความสมรรถภาพทางร่างกาย สติปัญญา ค ว า ม ผิ ด ป ร ก ติ เ กี่ ย ว กั บ ก ร ะ ดู ก สั น ห ลั ง การพูดและภาษา รวมถึงประสาทสัมผัส. แตก่ ำ� เนดิ ดู สไปนาไบฟดิ า. (อ. neurological condition). ความผดิ ปรกติของข้อตอ่ ขากรรไกร น. ขอ้ ตอ่ ระหว่างขากรรไกรบนและล่างไม่สามารถ ความผดิ ปรกตทิ างจติ น. อาการผิดปรกติของ ท�ำงานอย่างท่ีควร โดยข้อต่อนี้เป็นจุดท่ีมี จิตใจท่ีแสดงออกมาทางพฤติกรรม อารมณ์ ความซับซ้อนมากที่สุดจุดหน่ึงในร่างกาย ความคิด ความจ�ำ สติปัญญา ประสาท ของเรา มีผลต่อการเคลื่อนขากรรไกรล่างไป การรับรู้ หรือการรู้เวลา สถานท่ีหรือบุคคล ขา้ งหน้า ขา้ งหลัง และดา้ นข้าง ซึ่งส่วนใหญ่ รวมท้ังอาการผิดปรกติของจิตใจที่เกิดจาก มกั จะหาสาเหตไุ ม่ได้. [อ. temporomandibular สรุ าหรือสารอื่นท่ีออกฤทธ์ติ อ่ จิตและประสาท. joint disorder (TMJD)]. ความผิดปรกติของระบบกล้ามเน้ือและกระดูก ความผิดปรกติทางสุขภาพ น. โรคที่เกิดจาก น. ความทพุ พลภาพของกลา้ มเนอ้ื หรือกระดกู การติดเชื้อและปัญหาเรื้อรัง เช่น เบาหวาน ซึ่งล้วนส่งผลกระทบต่อความสามารถ โรคหดื โรคซสิ ติก ไฟโบรซิส ซง่ึ เป็นความผิด ในการเคลื่อนไหว เดิน ยืน นั่ง หรือท�ำให้ ปรกติทางพันธุกรรม โรคภูมิคุ้มกันบกพร่อง ไม่สามารถใช้มือและเท้าได้อย่างปรกติ. (อ. รวมไปถึงโรคเลือดออกไม่หยุด (hemophilia) musculoskeletal condition). โรคกลุ่มอาการของทารกท่ีเกิดจากมารดาที่ด่ืม แอลกอฮอล์ [fetal alcohol syndrome (FAS)] และอวัยวะส�ำคัญท�ำงานไม่ปรกติ หรอื ล้มเหลว. ความผดิ ปรกตบิ รเิ วณขมบั และขากรรไกร น. 164 พจนานกุ รมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ความพิการทางสติปัญญา ความผิดปรกตทิ ่พี บได้มากทสี่ ุดในกลมุ่ ผู้ปว่ ย ความบกพร่องทางสมอง ท�ำให้เกิดความ ที่มีอาการปวดบริเวณใบหน้าและช่องปาก บกพร่องในด้านการอ่าน การเขียน การคิด ที่มาพบทันตแพทย์เพื่อบ�ำบัดอาการปวด ค�ำนวณ หรือกระบวนการเรียนรู้พ้ืนฐานอ่ืน และอ้าปากได้จ�ำกัด. [อ. temporoman- ในระดับความสามารถท่ีต�่ำกว่าเกณฑ์มาตรฐาน dibular disorder (TMD)]. ตามช่วงอายุและระดับสตปิ ัญญา. ความผิดพลาดทางการแพทย์ น. เหตุที่เกิด ความพกิ ารทางการส่ือความหมาย น. การทบ่ี ุคคล จากกรณีที่บุคลากรทางสุขภาพที่มีใบประกอบ มีข้อจ�ำกัดในการปฏิบัติกิจกรรมในชีวิตประจ�ำวัน วิชาชีพให้การรักษาผิดพลาดจากมาตรฐาน หรือการเข้าไปมีส่วนร่วมในกิจกรรมทางสังคม หรอื ขาดทักษะทสี่ มควรจะมีในการรกั ษานนั้ . ซึ่งเป็นผลมาจากการมีความบกพร่องทางการ ส่อื ความหมาย เชน่ พดู ไม่ได้ พดู หรือฟงั แลว้ ความพิการ น. ความบกพรอ่ งหรอื การสญู เสยี ผอู้ ื่นไม่เข้าใจ. สมรรถภาพของร่างกาย และ/หรือจิตใจ ท�ำให้มีข้อจ�ำกัดในการเรียนรู้ การสื่อ ความพิการทางจิตหรือพฤติกรรม น. การที่ ความหมาย (การพูด ฟัง อ่าน เขียน) บุคคลมีข้อจ�ำกัดในการปฏิบัติกิจกรรม การท�ำกิจวัตรประจ�ำวัน การประกอบอาชีพ ในชีวิตประจ�ำวันหรือการเข้าไปมีส่วนร่วม และการสร้างสัมพันธภาพกับคนในสังคม ในกิจกรรมทางสังคม ซ่ึงเป็นผลมาจาก ซ่ึงคนหนึ่งอาจจะมีความบกพร่องและ ความบกพร่องหรือความผิดปรกติทางจิตใจ มีขีดจ�ำกัดอย่างใดอย่างหนึ่งหรือหลายอย่าง หรือสมองในส่วนของการรับรู้ อารมณ์ หรือ กไ็ ด้ กระทรวงสาธารณสุขได้แบ่งความพิการ ความคดิ ประกอบกับมีอุปสรรคในด้านต่าง ๆ ออกเปน็ ๕ ประเภท คือ ความพิการทางการ และมีความจ�ำเป็นพิเศษที่จะต้องได้รับ มองเห็น ความพิการทางการได้ยินหรือ ความช่วยเหลอื ทางการแพทย์ เพ่อื ให้สามารถ การสื่อความหมาย ความพิการทางกายหรือ ปฏิบัติกิจกรรมในชีวิตประจ�ำวันหรือเข้าไปมี การเคล่ือนไหว ความพิการทางจิตหรือ สว่ นร่วมทางสังคมได้อย่างบุคคลทั่วไป. พฤติกรรม และความพิการทางสติปัญญา หรอื การเรยี นรู้. ความพิการทางร่างกาย น. การท่ีบุคคลมีข้อ จ�ำกัดในการปฏิบัติกิจกรรมในชีวิตประจ�ำวัน ความพิการแต่ก�ำเนิด น. ความผิดปรกติของ หรือการเข้าไปมีส่วนร่วมในกิจกรรมทางสังคม ทารกท่ีเกิดขึ้นต้ังแต่อยู่ในครรภ์มารดา เช่น ซึ่งเป็นผลมาจากการมีความบกพร่องหรือ ฝาแฝดตวั ตดิ กัน คนมี ๒ หวั คนแคระ. ความผิดปรกติของศีรษะ ใบหน้า ล�ำตัว และภาพลักษณ์ภายนอกของร่างกายที่เห็น ความพิการทางการเรียนรู้ น. การท่ีบุคคล ได้อย่างชัดเจน. มีข้อจ�ำกัดในการปฏิบัติกิจกรรมในชีวิตประจ�ำวัน หรือการเข้าไปมีส่วนร่วมในกิจกรรมทางสังคม ความพิการทางสติปัญญา น. การที่บุคคล โดยเฉพาะด้านการเรียนรู้ ซึ่งเป็นผลมาจาก มีข้อจ�ำกัดในการปฏิบัติกิจกรรมในชีวิตประจ�ำวัน กระทรวงสาธารณสุข 165

ความพิการทางออทิสตกิ หรือการเข้าไปมีส่วนร่วมในกิจกรรมทางสังคม สามารถหาหรือซ้ืออาหารที่ปลอดภัยและมี ซึ่งเป็นผลมาจากการมีพัฒนาการช้ากว่าปรกติ คุณค่าโภชนาการเหมาะสมได้ตลอดเวลา หรือมีระดับเชาวน์ปัญญาต�่ำกว่าบุคคลท่ัวไป ตามรสนิยม ความชอบ และความต้องการ โดยความผดิ ปรกตนิ น้ั แสดงกอ่ นอายุ ๑๘ ปี. เพื่อชีวิตและสุขภาพที่ดี ตัวช้ีวัดท่ีแสดงถึง ความพิการทางออทิสติก น. การท่ีบุคคล ความม่ันคงด้านอาหารมี ๔ ตัวช้ีวัด คือ มีข้อจ�ำกัดในการปฏิบัติกิจกรรมในชีวิตประจ�ำวัน สภาพการเข้าถึงอาหาร สภาพการมีอาหาร หรือการเข้าไปมีส่วนร่วมในกิจกรรมทางสังคม การใช้ประโยชน์จากอาหาร และเสถียรภาพ ซ่ึงเป็นผลมาจากความบกพร่องทางพัฒนาการ ดา้ นอาหาร. (อ. food security). ด้านสังคม ภาษาและการสื่อความหมาย ความมั่นคงทางชีวภาพ น. มาตรการรักษา พฤติกรรมและอารมณ์ โดยมีสาเหตุมาจาก ความปลอดภัยขององค์กร เพ่ือป้องกันและ ความผิดปรกติของสมอง และความผิดปรกติ ควบคุมความผิดพลาดที่เกิดจากความต้ังใจ น้ันแสดงก่อนอายุ ๒ ปีคร่ึง ท้ังน้ี ให้รวมถึง ที่ก่อให้เกิดการสูญหาย การโจรกรรม การวินิจฉัยกลุ่มออทิสติกสเปกตรัมอ่ืน ๆ รวมถึงการปล่อยเช้ือโรคออกสู่สาธารณะ เช่น แอสเพอเกอร์ (asperger). และการน�ำเช้ือโรคไปใช้ผิดวัตถุประสงค์. ความพิการในโรคเรื้อน น. ความพิการท่ีเกิด (อ. biosecurity). เน่ืองจากเส้นประสาทส่วนปลายถูกท�ำลาย ความม่ันคงทางสุขภาพ น. การท่ีมนษุ ย์สามารถ จนสูญเสียหน้าที่ อวัยวะที่อาจเกิดความ เข้าถึงบริการสุขภาพอย่างเพียงพอเม่ือเกิด พิการคือ ใบหนา้ ตา มอื และเทา้ . โรคภัยไขเ้ จบ็ และอุบตั ิเหต.ุ ความเพียงพอของหลกั ฐานการตรวจสอบ น. ความม่ันคงยามชรา น. ความม่ันคงในชีวิต ข้อมูลจริงท่ีรวบรวมได้และจ�ำนวนข้อมูลมี ทั้งทางการเงินและทางสังคมของบุคคล ความเพียงพอที่จะท�ำให้สามารถยืนยันหรือ ในชว่ งวยั สงู อาย.ุ ให้ข้อสรปุ ไดอ้ ย่างถกู ต้องสมเหตุสมผล ทำ� ให้ ทุกคนสรุปความเห็นได้อย่างเดียวกัน. ความมีนัยส�ำคัญ น. ความส�ำคัญที่เกี่ยวเน่ือง (อ. sufficiency). กับประเด็นที่ก�ำลังพิจารณา ซึ่งรวมถึงปัจจัย ทั้งในเชิงคุณภาพและเชิงปรมิ าณ เชน่ ขนาด ความมั่นคงด้านวัคซีน น. การที่ประเทศไทย ลักษณะ ผลกระทบ ความเกี่ยวข้อง และ มีวัคซีนท่ีจ�ำเป็นอย่างเพียงพอส�ำหรับ ความร้ายแรง การใช้ดุลพินิจอย่างมืออาชีพ ใช้ป้องกันควบคุมโรคที่ป้องกันได้ด้วยวัคซีน จะช่วยผู้ตรวจสอบในการประเมินความ ในระดับประเทศ ทั้งในภาวะปรกติและ มีนัยส�ำคัญของประเด็นภายใต้วัตถุประสงค์ ภาวะฉุกเฉนิ . ทีเ่ กยี่ วข้อง. (อ. significance). ความม่ันคงด้านอาหาร น. สภาวะที่ทุกคน ความมีประโยชน์ของหลักฐาน น. หลักฐาน 166 พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ความร่วมมอื ดา้ นสาธารณสขุ ระดบั ภูมิภาค ท่ีช่วยในการควบคุมและการตัดสินใจของ ความแตกต่างของผลลัพธ์ทางสุขภาพระหว่าง ผบู้ รหิ าร เพอื่ ให้หน่วยงานประสบความส�ำเร็จ บุคคล ครอบครัว ชุมชน และสังคม หรือ ตามวัตถปุ ระสงคท์ กี่ �ำหนด. (อ. usefulness). ระหวา่ งพืน้ ท่ี เพศ เชอ้ื ชาติ ศาสนา ซง่ึ ไมเ่ ปน็ ความมีประสิทธิผล น. การจัดระบบงาน สภาวะสุขภาพทีพ่ งึ ประสงค์. และวิธีปฏิบัติงาน ซ่ึงท�ำให้ผลที่เกิดจากการ ความยืดหยุ่น น. ๑. พิสัยของการเคล่ือนไหว ดำ� เนินงานเป็นไปตามเป้าหมายขององคก์ ร. สูงสุดเท่าท่ีจะท�ำได้ของข้อต่อหรือกลุ่มข้อต่อ. ความมีประสิทธิภาพ น. การจัดระบบงาน ๒. ความสามารถในการเคลอ่ื นไหวของขอ้ ตอ่ ให้มั่นใจได้ว่า การใช้ทรัพยากรส�ำหรับแต่ละ ให้กว้างท่ีสุด การฝึกความอ่อนตัวจึงเท่ากับ กิจกรรมสามารถเพ่ิมผลผลิตและลดต้นทุนได้ เป็นการก�ำหนดรูปแบบการเพ่ิมมุมการ อันมีผลท�ำให้องค์กรได้รับผลประโยชน์อย่าง เคลื่อนไหวของข้อต่อตามส่วนต่าง ๆ ของ คมุ้ คา่ . (อ. efficiency). ร่างกาย ในลักษณะของการเน้นเฉพาะ ความแมน่ น. ความใกลเ้ คยี งระหวา่ งคา่ ท่วี ัดได้ เจาะจง เช่น หัวไหล่ สะโพก ล�ำตัว และต้นขา กับคา่ จริง. (อ. accuracy). ดา้ นหลงั , ความออ่ นตัว ก็ว่า. (อ. flexibility). ความไมจ่ �ำเพาะ (กฎ) น. ความเป็นไปไดท้ ่ีชดุ ความเย็นบ�ำบัด น. การใช้ความเย็นเฉพาะท่ี ตรวจจะให้ผลเป็นบวกกับตัวอย่างที่มีโอกาส เพือ่ หวงั ผลของการรกั ษา โดยชว่ งอุณหภมู ทิ ่ี ให้ผลบวกปลอม. (อ. non specificity). เหมาะสม คอื ๑๒–๒๔ องศาเซลเซยี ส หรือ ความไม่เป็นธรรมทางสังคม น. ความแตกตา่ ง ๓๒–๖๕ องศาฟาเรนไฮต์ ระหวา่ งการรักษา ในการเข้าถึงสิทธิและโอกาสที่จะเข้าถึงบริการ ความร้อนจากร่างกายจะถูกน�ำออกมาและ การสนับสนุนทางสังคมข้ันพื้นฐาน และ ดูดซับโดยอุปกรณ์ต่าง ๆ ที่ให้ความเย็น ทรัพยากรที่ส�ำคัญต่อการพัฒนาศักยภาพ ท�ำใหเ้ กดิ การตอบสนองทางสรรี วิทยาเฉพาะ เพือ่ การด�ำรงชีพและศกั ดิศ์ รีความเป็นมนษุ ย์. ที่ในบริเวณท่ีรักษา. (อ. thrapeutic cold ความไม่เป็นธรรมทางสุขภาพ น. ความแตกต่าง หรอื cryotherapy). ในการเข้าถึงสิทธิและโอกาสท่ีจะเข้าถึงบริการ ความรว่ มมอื น. การมีสว่ นรว่ มของประชาชน การสนับสนุนทางสุขภาพขั้นพ้ืนฐาน และ ผู้แทนภาคสาธารณะ โดยเป็นหุ้นส่วนในทุก ทรัพยากรท่ีส�ำคัญต่อการพัฒนาสุขภาพและ ขั้นตอนของการตัดสินใจ และมีการด�ำเนิน คุณภาพชวี ติ ตามสิทธมิ นุษยชน. กิจกรรมร่วมกันอย่างต่อเน่ือง เช่น คณะ ความไม่เสมอภาคของสถานะสุขภาพ น. กรรมการท่ีมีฝ่ายประชาชนร่วมเป็นกรรมการ. (อ. collaboration). ความร่วมมอื ด้านสาธารณสุขระดบั ภูมภิ าค น. ความร่วมมือด้านสาธารณสุขใน ๒ ระดับ คอื ระดับทวิภาคี ระหว่างไทยกับประเทศใด กระทรวงสาธารณสุข 167

ความรว่ มมอื ทางวชิ าการดา้ นอาสาสมัครญ่ปี ุน่ ประเทศหน่ึง และระดับพหภุ าคี ระหวา่ งไทย Cooperation (APEC)]. กับหลายประเทศหรือกลุ่มประเทศ. [อ. ความร่วมมือทางเศรษฐกิจในอนุภูมิภาคลุ่ม regional health cooperation (RHC)]. ความร่วมมือทางวิชาการด้านอาสาสมัครญี่ปุ่น แม่น�้ำโขง น. ความร่วมมือระหว่างไทย น. ความร่วมมือทางวิชาการในลักษณะ เมียนมา ลาว กัมพูชา เวียดนาม และจีน หุ้นส่วนเพ่ือการพัฒนา ระหว่างรัฐบาลไทย (มณฑลยูนนาน) มีธนาคารเพื่อการพัฒนา ผ่านส�ำนักงานความร่วมมือเพื่อการพัฒนา แห่งเอเชียเป็นกลไกเพื่อประสานความร่วม ระหว่างประเทศ กระทรวงการต่างประเทศ มอื รเิ ริ่มขึน้ เมอ่ื พ.ศ. ๒๕๓๕ ด้านสาธารณสขุ กับรัฐบาลญ่ีปุ่นและองค์การความร่วมมือ เป็นส่วนหน่ึงของความร่วมมือสาขาพัฒนา ระหวา่ งประเทศญ่ปี ุน่ ในรปู แบบของโครงการ ทรัพยากรมนุษย์. [อ. Great Mekong จัดส่งผู้เช่ียวชาญและอาสาสมัครญ่ีปุ่น Subregion (GMS)]. มาปฏิบัติงานกับหน่วยงานไทย ๘ สาขา ความร่วมมือแบบไตรภาคี น. ความร่วมมือ ได้แก่ ผู้สูงอายุ การสนับสนุนผู้พิการ ท่ีคู่ร่วมมือ ร่วมกับประเทศไทยให้ความ การศึกษาพิเศษ มาตรการตอบโต้การค้ามนษุ ย์ ช่วยเหลือประเทศก�ำลังพัฒนา ซ่ึงอาจเป็น อุตสาหกรรมและเทคโนโลยี การฝึกอาชีพ ประเทศเดยี วหรือหลายประเทศ. (อ. trilateral การศึกษาภาษาญ่ีปุ่น และการปรับปรุง cooperation). สภาพแวดล้อมเมอื ง. (อ. Japan overseas ความร่วมมือแบบทวิภาคี น. ความร่วมมือ cooperation volunteer). เพื่อการพัฒนาระหว่างรัฐบาลต่อรัฐบาล ความร่วมมือทางวิชาการระหว่างประเทศ ในรูปแบบโครงการ ทุน ผู้เชีย่ วชาญ และวสั ดุ ก�ำลังพัฒนา น. กิจกรรมการแลกเปลี่ยน อุปกรณ.์ (อ. bilateral cooperation). ความร่วมมือทางวิชาการระหว่างประเทศ ความร่วมมือพหุภาคีด้านสาธารณสุขในกลุ่ม ก�ำลังพัฒนาภายใต้กรอบขององค์การ บไี อเอม็ เอสที น. การประชมุ ประจำ� ปีดา้ น สหประชาชาติ โดยการแลกเปลย่ี นผ้เู ช่ียวชาญ สาธารณสุขของประเทศสมาชิก ๕ ประเทศ และคณะเจ้าหน้าที่เพ่ือฝึกอบรมหรือดูงาน. คอื บรูไนดารสุ ซาลาม อินโดนีเซยี มาเลเซยี [อ. technical cooperation among สงิ คโปร์ และไทย หมุนเวียนกันเป็นเจ้าภาพ developing countries (TCDC)]. ตามล�ำดับตัวอักษรช่ือประเทศ เพ่ือทบทวน ความร่วมมือทางเศรษฐกิจในภูมิภาคเอเชีย ปัญหาสาธารณสุขของประเทศสมาชิก และ แปซฟิ กิ น.กรอบความรว่ มมอื ทางเศรษฐกิจ แบ่งปนั ประสบการณ์ในสาขาทส่ี นใจร่วมกัน. ในภูมิภาคเอเชีย-แปซิฟิก หรือเอเปค ก่อต้ัง [อ. Brunei Darussalam-Indonesia- เมอ่ื พ.ศ. ๒๕๓๒ กระทรวงสาธารณสุขเปน็ Malaysia-Singapore-Thailand (BIMST) คณะท�ำงานด้านสาธารณสุขภายใต้ความ public health conference]. ร่วมมือน้ี. [อ. Asia-Pacific Economic 168 พจนานกุ รมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ความรเิ รม่ิ แหง่ อา่ วเบงกอลส�ำหรับความรว่ มมอื หลากหลายสาขาทางวชิ าการและเศรษฐกิจ ความร่วมมือระหว่างภาค น. สัมพันธภาพท่ี ชนิดน้ี เช่น เครื่องอัลตราซาวด์ เครื่องไมโครเวฟ ยอมรับกันระหว่าง ๒ ฝ่าย หรือหลายฝ่าย เคร่ืองรักษาด้วยคลื่นส้ัน (short wave). ของภาคต่าง ๆ ในสังคม ซึ่งมารวมตัวกัน ๒. ความร้อนซ่ึงน�ำมาประคบผิวหนังจะไป เพ่ือปฏิบัติการในประเด็นที่มุ่งบรรลุผลลัพธ์ กระตุ้นปลายประสาทที่รับความรู้สึกร้อน เช่น ด้านสุขภาพหรือผลลัพธ์ด้านสุขภาพระยะกลาง การใช้คล่นื เสยี งอลั ตราซาวด์ คล่ืนความรอ้ น ในวิถีทางท่ีมีประสิทธิผล มีประสิทธิภาพ ความถีส่ ูง การใช้ความรอ้ นชนดิ น้ีต้องทำ� โดย และย่ังยืนย่ิงกว่าที่จะบรรลุผลโดยปฏิบัติการ นกั กายภาพบ�ำบดั เทา่ น้นั . ของภาคสุขภาพเพียงภาคเดียว. (อ. inter- ความรอบรู้ด้านสุขภาพ น. สมรรถนะของบุคคล sectoral collaboration). ท่ีประกอบด้วยความสามารถด้านการรู้หนังสือ ทักษะทางปัญหา และทักษะทางสังคม ความร่วมมือสาธารณสุขระดับโลก น. ความ ซึ่งจะเป็นตัวก�ำหนดให้บุคคลเกิดแรงจูงใจ ร่วมมือด้านสาธารณสุขระหว่างประเทศไทย ในการเข้าถึง ท�ำความเข้าใจ ประเมิน และ กับองคก์ ารต่างประเทศ และองคก์ ารระหว่าง ใช้ข้อมูลข่าวสารทางสุขภาพในรูปแบบ ประเทศทอ่ี ยภู่ ายใตส้ หประชาชาติ และที่ไม่ได้ ที่ส่งเสริมและรักษาสุขภาพให้ดีและยั่งยืน. อยู่ภายใต้สหประชาชาติ. [อ. global health (อ. health literacy). cooperation (GHC)]. ความรอ้ นต้ืน น. ๑. ความรอ้ นท่ไี ม่สามารถผา่ น ความรับผิดชอบทางสังคมต่อสุขภาพ น. ลงไปสู่เนื้อเย่ือที่อยู่ชั้นลึกได้ โดยอุปกรณ์ การปฏิบัติของผู้บริหารระดับตัดสินใจ ท่ีให้ความร้อนชนิดน้ีคือ กระเป๋าน�้ำร้อน ในการติดตามนโยบายและการด�ำเนินงาน แผน่ ประคบร้อน ลูกประคบสมุนไพร เปน็ ตน้ . เพื่อส่งเสริมและป้องกันสุขภาพ. (อ. social ๒. ความร้อนซ่ึงน�ำมาประคบผิวหนังจะไป responsibility for health). กระตุ้นปลายประสาทที่รับความรู้สึกร้อน เช่น แผ่นประคบความร้อน ซึ่งความร้อน ความรับผิดชอบที่ตรวจสอบได้ น. การบรกิ าร ประเภทน้ีผปู้ ว่ ยสามารถท�ำได้ดว้ ยตนเอง. เป็นท่ียอมรับ มีความรับผิดชอบต่อสังคม ในส่ิงที่ด�ำเนินการ สามารถตรวจสอบและ ความรอ้ นบ�ำบัด น. การใช้ความรอ้ นเฉพาะที่ อธิบายได้. (อ. accountability). เพอ่ื หวงั ผลของการรกั ษา โดยช่วงอุณหภมู ทิ ี่ เหมาะสมคือ ระหวา่ ง ๔๐–๔๕ องศาเซลเซียส ความริเร่ิมแห่งอ่าวเบงกอลส�ำหรับความร่วมมือ เพ่ือให้เนื้อเยื่ออยู่ในระดับความร้อนบ�ำบัดน้ี หลากหลายสาขาทางวิชาการและเศรษฐกิจ นาน  ๓-๓๐  นาที. (อ. therapeutic heat). น. กรอบความร่วมมือทางวิชาการและ เศรษฐกิจระหว่างประเทศในอ่าวเบงกอล ความร้อนลึก น. ๑. ความร้อนท่สี ามารถผา่ น ๗ ประเทศ ประกอบดว้ ยบงั กลาเทศ ภฏู าน ลงไปในเนื้อเยื่อชั้นลึกได้โดยตรง และกระจาย อินเดีย เมียนมา เนปาล ศรีลังกา และไทย ไปสู่เนื้อเยอ่ื ข้างเคยี งได้ อปุ กรณ์ทีใ่ หค้ วามร้อน เกิดขึ้นจากการริเริ่มของไทยเม่ือวันที่ ๖ กระทรวงสาธารณสขุ 169

ความรุนแรง มิถุนายน พ.ศ. ๒๕๔๐ เป็นการเช่ือมสาน การปฏบิ ตั งิ านตรวจสอบภายใน ตามระเบยี บ นโยบายมองตะวันออกของกลุ่มประเทศ หรือมาตรฐานการตรวจสอบภายในท่ีก�ำหนด เอเชียใต้และนโยบายมองตะวันตกของไทย. ไว.้ [อ. Bay of Bengal Initiative for Multi- ความรู้สึกเหนื่อยสัมพัทธ์ น. การประเมิน Sectoral Technical and Economic ความรู้สึกของบุคคลถึงความหนัก-เบาของ Cooperation (BIMSTEC)]. การออกก�ำลังที่แต่ละบุคคลกระท�ำ โดยใช้ ความรุนแรง น. การกระท�ำที่ประกอบด้วย มาตรวัดของบอร์ก เป็นตัวเลขวัดระดับ ๓ ลักษณะ คือ ๑) เกิดข้ึนทันทีทันใด ความรู้สึกเหนอื่ ย. (suddenness) ๒) มคี วามก้าวรา้ ว (aggres- ความแรงของยา น. คา่ การออกฤทธท์ิ างชวี ภาพ siveness) ๓) เป็นไปในทางท�ำลาย ท่ีตรวจวัดได้เป็นหน่วยนับ ซึ่งเป็นผลจาก (destructiveness) เป็นการใช้ความต้ังใจ สมบตั ทิ างชวี ภาพของยา. ของก�ำลังทางร่างกายหรืออ�ำนาจคุกคาม ความแรงของสารออกฤทธ์ิ (กฎ) น. ๑. หรือมีการกระท�ำต่อตนเอง ผู้อ่ืน กลุ่ม หรือ ความเข้มข้นของยาท่ีมีปริมาณของสารออกฤทธ์ิ ชุมชน ซ่ึงอาจมีผลหรือมีความเป็นไปได้สูง ระบุเปน็ น้ำ� หนกั ต่อนำ้� หนกั นำ�้ หนักต่อปริมาตร ที่จะท�ำให้เกิดความบาดเจ็บล้มตาย ความ หรือปริมาณของสารออกฤทธ์ิต่อ ๑ หน่วย รุนแรงอาจมีสาเหตุจากภยันตรายทางด้าน การใช้. ๒. การแสดงฤทธิ์ทางการรักษาโรค จิตใจ พัฒนาการไม่เหมาะสม ขาดการดูแล ของยาตามท่ีได้มีการทดสอบในห้องปฏิบัติ เปน็ ต้น. (อ. violence). การด้วยวิธีการท่ีเหมาะสม หรือได้ผ่าน ความรุนแรงตอ่ ผหู้ ญิง น. การกระท�ำท่มี ีผลตอ่ การควบคุมการใช้รักษาโรคอย่างได้ผล รา่ งกาย ทางเพศ หรอื จิตใจ เกิดความทรมาน เพียงพอแล้ว. ต่อสตรี รวมถงึ การท�ำรา้ ย บงั คับขูเ่ ข็ญ ทำ� ให้ ความวิตกกังวล น. กลไกการตอบสนองของ สูญเสียอิสรภาพ ไม่ว่าจะเกิดในที่สาธารณะ ร่างกายธรรมชาติต่อความเครียด ท�ำให้ หรือชีวิตส่วนตัว. (อ. violence against รู้สึกต่ืนตัวมากข้ึนและพร้อมที่จะตอบสนอง women). หากความรู้สึกกลัวหรือกังวลมีมากเกินไป ความรนุ แรงทางตรง น. ความรุนแรงต่อบุคคล จะควบคุมได้ยากและเป็นโรควิตกกังวล เป็นการท�ำร้ายร่างกายและมีผู้กระท�ำ ที่มา ซง่ึ ขัดขวางการใช้ชีวิตประจำ� วนั . (อ. anxiety). ของความรุนแรงอาจเกิดข้ึนโดยเจตนาหรือ ความไว น. ระดบั ความสามารถของวธิ วี ิเคราะห์ ไม่เจตนาก็ได้. (อ. personal violence). ในการวิเคราะห์สารปริมาณน้อยและให้ผล ความรู้เก่ียวกับการปฏิบัติงานตรวจสอบ วิเคราะห์ท่ีนา่ เชอื่ ถอื . (อ. sensitivity). ภายในอย่างเพียงพอ (กฎ) น. ความรูท้ ่ตี อ้ ง มีเพ่ือความเข้าใจเกี่ยวกับกรอบหรือโครงสร้าง 170 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ความเสย่ี งจากการควบคุม ความไวเชงิ วิเคราะห์ น. ขีดจำ� กดั ของการตรวจ ภายในเวลาที่เหมาะสมและมีประสิทธิภาพ. พบสิ่งท่ีต้องการตรวจในจ�ำนวนน้อยท่ีสุดได้ (อ. resilience). อยา่ งแมน่ ย�ำ. (อ. analytical sensitivity). ความสามารถฝา่ ฟนั อปุ สรรค น. ความสามารถ ของบุคคลในการเผชิญหน้ากับสถานการณ์ ความไวเชิงวินิจฉัย น. ความสามารถที่ชุด ทางลบที่เกิดข้ึนกับตน ด้วยความอดทนทาง ตรวจจะแสดงผลเป็นบวกเมื่อทดสอบกับ กาย และความอดกลั้นทางจิตใจ เพื่อเผชิญ ตัวอย่างที่ชุดตรวจอ้างอิงให้ผลเป็นบวก. และเอาชนะให้บรรลุเป้าหมายที่ต้ังไว้ โดย (อ. diagnostic sensitivity). อาจเก่ียวข้องกับการเปลี่ยนแปลงท่ีรวดเร็ว และไม่มีความแน่นอน สถานการณ์หรือ ความสมำ่� เสมอของเภสชั ภณั ฑ ์ น. การทดสอบ ปัญหานั้นอาจจะดูเล็กน้อย. (อ. adversity ความสม่�ำเสมอของปริมาณตัวยาในแต่ละ intelligence quotient). หน่วยของเภสัชภัณฑ์. (อ. uniformity of ความสุข น. สภาวะที่บุคคลรับรู้ว่าตนเอง dosage unit). ได้ท�ำในสิ่งที่ตนต้องการและท�ำได้ส�ำเร็จ มีความเป็นตัวของตัวเอง มีความภาคภูมิใจ ความสามารถในการทวนซ�้ำ น. การแสดง ในการกระท�ำของตน มีความคิดเชิงบวก ความเที่ยงของวิธีวิเคราะห์โดยการท�ำซ�้ำใน มีความกระตือรือร้นในการด�ำเนินชีวิตท่ีจะ สภาวะเดียวกันหรือในระยะเวลาท่ีห่างกัน น�ำไปสู่การมสี ขุ ภาพทด่ี ี มีสมั พันธภาพทด่ี กี บั ไมน่ าน. (อ. repeatability). คนรอบข้างและสังคม สามารถด�ำเนินชีวิต อย่างพอเพียงและมใี จที่สงบ. ความสามารถในการทำ� ซ�ำ้ น. การแสดงความ ความเสมอภาคด้านสุขภาพ น. การน�ำความ เที่ยงของวิธีวิเคราะห์โดยการท�ำซ�้ำในห้อง ต้องการของประชาชนมาเป็นข้อพิจารณา ปฏบิ ตั ิการที่ตา่ งกัน. (อ. reproducibility). ในการกระจายโอกาสเพื่อความเป็นอยู่ท่ีดี. (อ. equity in health). ความสามารถในการผลิตทางการพยาบาล น. ความเส่ียง น.ความเป็นไปไดท้ จี่ ะเกิดเหตกุ ารณ์ การหาความสัมพันธ์ระหว่างความต้องการ ท่ีเป็นอุปสรรคต่อการบรรลุเป้าหมายของ กับความสามารถจัดหาได้ของความต้องการ หนว่ ยงาน. (อ. risk). บุคลากร แสดงค่าออกมาเป็นเปอร์เซ็นต์. ความเสี่ยงจากการควบคุม น. ความเส่ียง (อ. nursing productivity). ท่ีอาจจะเกิดขึ้นจากการควบคุมภายในที่ไม่มี ประสทิ ธิผล. (อ. control risk). ความสามารถในการรรู้ ับปรับตัวและฟืน้ กลบั คนื น. ความสามารถของระบบชุมชนหรือสังคม ในการเผชิญต่อเหตุการณ์ภัยอันตราย สามารถต้านทานหรือปรับตัวต่อสภาพ เหล่านัน้ ได้ ตลอดจนความสามารถในการฟื้นฟู ตัวเองจากผลกระทบของเหตุการณ์ที่เกิดข้ึน กระทรวงสาธารณสขุ 171

ความเสี่ยงจากการดำ� เนินงาน ความเส่ียงจากการด�ำเนินงาน น. ความเส่ียง ความเสี่ยงทางการพยาบาล น. โอกาส ที่เกิดข้ึนในกระบวนการท�ำงานตามแผน เกิดเหตุการณ์ท่ีจะสร้างความเสียหาย หรือ ยุทธศาสตร์และส่งผลกระทบต่อความส�ำเร็จ ประสบกับสิ่งท่ีไม่พึงประสงค์ ผลเสียหาย ของการด�ำเนนิ งานตามแผนยุทธศาสตรน์ ้นั . ไม่เพียงแต่ผู้ใช้บริการทางการพยาบาลเท่านั้น ผู้ให้บริการ ทั้งผู้บริหารองค์กรและผู้ปฏิบัติ ความเส่ียงจากการตรวจสอบ น. ความเสี่ยง ที่เกี่ยวข้องกับความเสี่ยงเหล่านั้น ล้วนมี ที่ผ้ตู รวจสอบไมส่ ามารถตรวจพบได้ เนอื่ งจาก ความทุกข์ท้ังคุณภาพชีวิตส่วนตัวและครอบครัว การวางแผนตรวจสอบและวิธีการตรวจสอบ เมื่อมีการฟ้องรอ้ งเกิดขึน้ . ไม่เหมาะสม รวมท้ังสรุปผลตรวจผิดพลาด. (อ. detective risk). ความเส่ียงภัย น. ผลรวมของโอกาสที่จะเกิด ภยั และผลกระทบทจี่ ะเกิดจากภยั นัน้ . ความเสยี่ งจากสาธารณภยั น. โอกาสท่ีจะเกิด การสูญเสยี จากสาธารณภัยท้งั ต่อชีวิต ร่างกาย ความเส่ียงสัมพัทธ์ น. สัดส่วนหรืออัตราส่วน ทรัพย์สิน ความเปน็ อยูแ่ ละภาคบรกิ ารตา่ ง ๆ ของความเสี่ยงต่อการเป็นโรคในผู้ท่ีสัมผัส ในชมุ ชนใดชมุ ชนหนง่ึ ณ ห้วงเวลาใดเวลาหนงึ่ ปัจจัยเสี่ยงกับผู้ท่ีไม่ได้สัมผัส ควรใช้ข้อมูล ในอนาคต. (อ. disaster risk). จากการศึกษาแบบการติดตามระยะยาว หรือการศึกษาตามแผน (cohort study). ความเสี่ยงเชิงนโยบาย น. ความเส่ียงท่ี (อ. relative risk). เกี่ยวข้องกับนโยบายและแผนกลยุทธ์ของ หน่วยงาน รวมไปถึงการตดั สนิ ใจดา้ นบรหิ าร ความเส่ียงสืบเน่ือง น. ความเส่ียงโดยทั่วไป ที่ส่งผลต่อทิศทางของหน่วยงานในทางท่ี เกิดจากลักษณะของธุรกิจ อุตสาหกรรม ไมส่ ง่ เสริม หรอื เป็นอุปสรรคตอ่ การปฏบิ ตั ิงาน หรือนโยบายของรฐั บาล. (อ. inherent risk). ตามแผนยทุ ธศาสตร์. ความเสยี ใจและทกุ ขโ์ ศก น. ความรู้สกึ เสียใจ ความเสย่ี งดา้ นเหตกุ ารณ์ น. ความเส่ียงทไ่ี ม่ได้ ท่ีเกิดขึ้นเม่ือคาดว่าจะมีการสูญเสียหรือรับรู้ เกิดประจ�ำ แต่ส่งผลกระทบต่อสัมฤทธ์ิผล ว่าตนเองสูญเสีย เป็นปฏิกิริยาตอบสนอง ตามแผนยทุ ธศาสตร์ และไม่สามารถคาดการณ์ ทแี่ สดงออกท้งั สรีระและอารมณ์. (อ. grief). การเกิดความสญู เสียได้อยา่ งแม่นย�ำ. ความเสียหาย น. ทรัพยส์ ินทางกายภาพ เชน่ ความเสย่ี งทางการเงิน น. การบรหิ ารงบประมาณ อาคารและส่วนประกอบ โครงสร้างพ้ืนฐาน ท่ีไม่มีประสิทธิภาพเพียงพอ อาจท�ำให้ สินค้า ทเ่ี กบ็ ไว้ในคลัง และทรพั ยากรธรรมชาติ โครงการหรือการด�ำเนินงานตามแผนยุทธศาสตร์ ที่ถูกท�ำลายทั้งหมดหรือบางส่วน โดยความ ไม่สามารถด�ำเนินการได้อย่างต่อเน่ืองหรือ เสียหายอาจเกิดขึ้นทันที ระหว่างประสบ ส�ำเร็จลลุ ่วงภายใตก้ รอบเวลาทีก่ �ำหนด. เหตกุ ารณภ์ ยั หรอื เกดิ ภายหลงั ความเสียหาย จะวัดในเชิงกายภาพและคิดค�ำนวณด้วย 172 พจนานกุ รมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

คอมพวิ เตอรช์ ว่ ยการออกแบบ มูลค่าทดแทนเปน็ ตัวเงนิ . (อ. damage). คอตกหมอน น. ๑. อาการอักเสบเฉียบพลัน ความหลากหลายทางพันธุกรรม น. ความแตกตา่ ง ของกล้ามเน้ือบ่า. ๒. การที่กล้ามเนื้อคอมี การยืดมากเกินไป หรือมีการฉีกขาดของ ระหว่างสมาชิกในประชากรของส่ิงมีชีวิต เนอื้ เย่อื บางสว่ น มกั เกดิ จากท่าทางการนอน ซ่ึงเกิดจากการกลายพันธุ์หรือการแลกเปลี่ยน ที่ไม่ดี คือคอเอียงไปทางด้านใดด้านหน่ึง สารพนั ธุกรรม ท�ำใหส้ ง่ิ มีชวี ิตเกดิ ววิ ัฒนาการ นาน ๆ ท�ำให้กล้ามเน้ือยืดมากกว่าปรกติ ในการปรับตัวให้เข้ากับสภาพแวดล้อม ท�ำให้รู้สึกปวดตึงท่ีบริเวณต้นคอ การรักษา เพ่ือความอย่รู อด และเกิดความหลากหลาย. ทางกายภาพบ�ำบัด จะช่วยลดการเกร็งตัว (อ. genetic variation). และเพมิ่ การไหลเวยี นโลหิตของบริเวณน้.ี ความเหนื่อย น. การที่ร่างกายของเรามี คอตีบ น. โรคติดตอ่ ทเี่ กดิ จากเชือ้ แบคทีเรยี ทมี่ ี การเคล่ือนไหวส่งผลให้หัวใจมีการบีบตัว ความรนุ แรง มักมีผลต่อเย่ือบจุ มูกและลำ� คอ เพิ่มมากขึ้นเพ่ือที่จะได้ส่งเลือด (พลังงาน) หรืออาจเกิดกบั ผิวหนังได้ในบางราย. ไปเล้ียงกล้ามเน้ือได้มากข้ึน อัตราการเต้น หัวใจสูงขึ้น คือ ความเหนื่อยที่เพ่ิมข้ึน. คอนเซนทริก น. การท�ำงานของกล้ามเนื้อ (อ. intensity). ลักษณะหนึ่ง โดยการหดตัวของกล้ามเนื้อ ชนิดท่ีความยาวของกล้ามเนื้อหดสั้นเข้า ความอดทนของกล้ามเนอื้ น. ๑. ความสามารถ ทำ� ใหน้ ำ้� หนักเคลอ่ื นเข้าหาลำ� ตัว เชน่ การยก ของกลา้ มเนือ้ มัดใดมัดหนงึ่ หรือกล่มุ กล้ามเนอ้ื น�ำ้ หนักเข้าหาลำ� ตวั ทา่ วิดพนื้ ในขณะทีล่ ำ� ตัว ในการหดตัวซ�้ำๆ เพ่ือต้านแรง หรือ ลงสู่พ้นื . (อ. concentric). ความสามารถในการหดตัวคร้ังเดียวได้เป็น ระยะเวลายาวนาน. ๒. ความสามารถ คอนดรอยทิน น. อาหารเสริมท่ีช่วยเสริม ของกล้ามเนื้อในการท�ำงานต่อเนื่องโดยไม่มี น้�ำเลย้ี งตามข้อ. (อ. chondroitin). ความลา้ . (อ. muscular endurance). คอนแทกตเ์ ลนส ์ ดู เลนส์สมั ผสั . ความอดทนของระบบไหลเวียนเลือด น. คอมพวิ เตอรช์ ่วยการออกแบบ น. การใชง้ าน สมรรถนะเชิงปฏิบัติของระบบไหลเวียน เลือด (หัวใจ หลอดเลือด) และระบบหายใจ คอมพิวเตอร์เพื่อช่วยในการออกแบบ ในการล�ำเลียงออกซิเจนไปยังเซลล์กล้ามเนื้อ โดยการแสดงผลทางด้านเรขาคณติ ท้งั ๒ มิติ ท�ำให้ร่างกายสามารถยืนหยัดที่จะท�ำงาน และ ๓ มิติ เพื่อให้ได้รูปจ�ำลอง รูปวาด หรือออกก�ำลังกายที่ใช้กล้ามเน้ือมัดใหญ่เป็น รูปแบบงาน รูปผัง รูปด้าน รูปตัด รูปราย ระยะเวลายาวนานได้.  (อ. cardiorespiratory ละเอียดของชิ้นส่วนอาคารและองค์ประกอบ endurance). อาคารท่ีออกแบบไว.้ ความอ่อนตวั ดู ความยดื หยนุ่ . กระทรวงสาธารณสขุ 173

คอร์ปัสลูเทียม คอรป์ สั ลูเทียม น. โครงสร้างทผ่ี ันตวั มาจากถุงไข่ ทารกเพ่ือปกป้องทางเดินอาหารของทารก มีหน้าที่ผลิตโพรเจสเทอโรนซึ่งเป็นฮอร์โมน จากการตดิ เชือ้ แบคทีเรยี . (อ. colostrum). ตัวส�ำคัญ มีหน้าที่เตรียมมดลูกให้มีสภาวะ คอเลสเตอรอล น. สารสเตอรอยด์ ลพิ ิด และ แวดล้อมพร้อมรับการตั้งครรภ์ หากไม่เกิด แอลกอฮอล์ พบในเยื่อหุ้มเซลลข์ องทุกเนอื้ เยื่อ การปฏิสนธิและไม่มีการฝังตัวของตัวอ่อน ในร่างกายและในกระแสเลือดของสัตว์ คอรป์ สั ลูเทยี มจะสลายตัวไป โพรเจสเทอโรน คอเลสเตอรอลส่วนใหญ่ถูกสังเคราะห์ขึ้น จะลดลงและจะตามมาด้วยการมีประจ�ำเดือน. ภายในร่างกาย เป็นสารเบื้องต้นในการสร้าง (อ. corpus luteum). ฮอรโ์ มนเพศทกุ ชนดิ สร้างนำ้� ดี สร้างวิตามนิ ดีเม่ือโดนแสงแดด คอเลสเตอรอลพบมาก คอลลอยด ์ น. อนภุ าคของสารซงึ่ มีขนาดเล็กมาก ในไข่แดง เคร่ืองในสัตว์ และอาหารทะเล. แขวนลอยอยู่ในตัวกลาง ไม่มีการละลาย (อ. cholesterol). และไม่สามารถมองเห็นอนุภาคได้ด้วยตาเปล่า คัพภวาระก�ำเนิด ดู ครรภ์วารก�ำเนิด, ครรภ์ มีขนาดอนุภาคในช่วง ๑๐-๗ ถึง ๑๐-๔ วาระก�ำเนดิ . เซนติเมตร หรือ ๐.๐๐๑-๑.๐ ไมโครเมตร คัมภีร ์ (พท.) ๑. น. หนังสอื ต�ำรา หรือจารึกท่ีมี สารคอลลอยด์ที่เกิดข้ึนมักมีลักษณะขุ่น ๆ มาแล้วช้านานและมีคุณค่าทางการแพทย์ และทำ� ให้เกดิ ส.ี (อ. colloid). แผนไทย ทางศาสนา โหราศาสตร์ เป็นต้น. ๒. ลักษณนามเรยี กหนงั สอื ต�ำรา หรือจารกึ คอลลาเจน น. โปรตนี เสน้ ใยท่เี ปน็ ส่วนประกอบ เหล่านี้ เช่น ต�ำราเวชศาสตร์ฉบับหลวง ของเนอื้ เย่อื เกยี่ วพัน เชน่ กระดูก ฟนั กระดกู อ่อน รัชกาลท่ี ๕ เล่ม ๑ มีคัมภีร์แพทย์แผนไทย เอ็น โครงสร้างประกอบด้วยหน่วยย่อยของ ๔ คมั ภีร.์ โทรโพคอลลาเจน (tropocollagen) มีลกั ษณะ ค่าความดันโลหิต น. ความดันในหลอดเลือด เป็นเกลียวเวียนซ้ายของสายพอลิเพปไทด์ เมื่อหัวใจบีบตัวสูบฉีดเลือดเข้าสู่หลอดเลือด ๓ เกลียว ม้วนเป็นเกลียวใหญ่เวียนขวา ซ่ึงเรียกว่า ความดันซิสโทลิก [systolic ประกอบด้วยไกลซีนร้อยละ ๓๕ แอละนีน blood pressure (SBP)] และเม่ือหัวใจ ร้อยละ ๑๑ โพรลีนร้อยละ ๑๒ และ คลายตัวเรียกว่า ความดันไดแอสโทลิก ไฮดรอกซลิ โพรลนี รอ้ ยละ ๑๑ ถ้านำ� คอลลาเจน [diastolic blood pressure (DBP)] มาต้มในสารละลายกรดเป็นเวลานานจะได้ ค่าความดันโลหติ จึงประกอบด้วย SBP และ เจละทิน. (อ. collagen). DBP ซึ่งค่าปรกติ SBP <๑๒๐ มิลลิเมตร ปรอท และ DBP <๘๐ มิลลิเมตรปรอท. คอลโลสตรัม น. น้ำ� นมท่ไี หลออกมาในวันแรก (อ. blood pressure). จะมลี ักษณะใส สเี หลอื ง ซงึ่ มีน�้ำตาลแลก็ โทส น้อยกว่าน�้ำนมจริงและเกือบไม่มีไขมันเลย แตม่ โี ปรตีน วิตามินเอ และเกลอื แร่มากกว่า น้�ำนมจริง และมภี มู ิคุม้ กันโรค คือ แอนตบิ อดี ชนิด อมิ มโู นกลอบลุ ินเอ ทจ่ี ะถ่ายทอดไปยงั 174 พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

คา่ นิยมทางเพศ คางทูม น. โรคติดเช้ือไวรัสอย่างหนึ่งเกิดกับ ผูป้ ฏิบตั งิ านในพน้ื ทภี่ าคใต้ เงินเพ่ิมการครองชพี มนษุ ย์ มสี าเหตมุ าจากไวรัสคางทูม (mumps ชัว่ คราว. virus). ค่าน้ำ� หนักสัมพทั ธ ์ น. ๑. ค่าคะแนนของกลมุ่ โรค แต่ละกลุ่มตามระบบกลุ่มวินิจฉัยโรคร่วม ค่าเจริญพันธุ์พ้ืนฐาน น. ค่าเฉล่ียของจ�ำนวน ซ่ึงค่าคะแนนน้ีเป็นตัวเลขที่ใช้เปรียบเทียบ ผู้ติดเชื้อรายใหม่ท่ีเกิดจากผู้ป่วยรายแรก ๆ การใช้ต้นทุนเฉล่ียในการดูแลรักษาผู้ป่วย ภายในประชากรที่ไม่มีภูมิคุ้มกัน. [อ. basic กลุ่มโรคหนึ่งว่าเป็นกี่เท่าของต้นทุนเฉล่ีย reproductive number (R๐)]. ของผปู้ ว่ ยทุกกลมุ่ โรค และมีการใชค้ ่าน�ำ้ หนกั สัมพัทธ์น้ีเป็นตัวแทนภาวะความรุนแรงของ ค่าเฉลย่ี ไทเตอร์แบบจโี อเมตริกส์ น. ค่าเฉล่ีย โรคทเี่ จ็บป่วยได้ระดับหนึ่ง. ๒. ตวั เลขเปรยี บ เรขาคณิตของระดบั แอนติบอด.ี (อ. geometric เทียบการใช้ต้นทุนเฉล่ียในการดูแลรักษา mean titre). ผู้ป่วยของกลุ่มวินิจฉัยโรคร่วมนั้น ว่าเป็น ก่ีเท่าของต้นทุนเฉลี่ยของผู้ป่วยทุกกลุ่ม. ค่าใช้จ่ายเพื่อบริการสาธารณสุข (กฎ) น. [อ. relative weight (RW)]. ค่าใช้จ่ายต่าง ๆ ท่ีเกิดข้ึนจากการให้บริการ ค่าน้�ำหนักสัมพัทธ์ที่ปรับตามวันนอน น. ๑. สาธารณสขุ ของหนว่ ยบรกิ าร. การปรับแต้มให้เหมาะสมกับผลการรักษา พยาบาล เช่น วันนอนน้อย หรือมากเกินไป ค่าดัชนีมวลกาย น. ค่าช้ีวัดอย่างง่ายที่แสดง โดยจะมีโปรแกรมคอมพิวเตอร์ค�ำนวณ ความสัมพันธ์ระหว่างน้�ำหนักกับส่วนสูง ให้อัตโนมัติตามข้อมูลที่สถานพยาบาลส่งมา. ของบุคคล ค�ำนวณได้จากน้�ำหนักตัวคิดเป็น ๒. ค่าน�้ำหนักสัมพัทธ์ท่ีปรับตามค่าวันนอนจริง. กิโลกรัม หารดว้ ยส่วนสูงเป็นเมตรยกกำ� ลงั สอง [อ. adjusted related weight (adj. RW)]. (กิโลกรัม/เมตร๒). ค่านิยม น. ทัศนะของคนหรือสังคมที่มีต่อ ส่ิงของ ความคิด และเหตุการณ์ท่ีเก่ียวข้อง ค่าตอบแทนลักษณะอื่น น. ค่าตอบแทน กบั ความปรารถนา คุณค่า และความถูกตอ้ ง ที่จ่ายให้แก่ข้าราชการพลเรือนสามัญ ตาม ของสังคมนน้ั ๆ. (อ. value). ลกั ษณะงาน ต�ำแหน่งงาน สภาพการท�ำงาน ค่านิยมทางเพศ น. หลักการพื้นฐานที่บุคคล หรือลักษณะเฉพาะต่าง ๆ ค่าตอบแทน ยึดเป็นหลักในการปฏิบัติเพ่ือด�ำเนินชีวิต ลักษณะน้ีเป็นกลไกในการสร้างแรงจูงใจและ ซึ่งเก่ยี วกบั เรือ่ งเพศ โดยคา่ นยิ มทางเพศของ ปรับค่าตอบแทนให้มีความเหมาะสมมากขึ้น บุคคลเกิดจากการอบรมสั่งสอนจากพ่อแม่ ในปัจจุบันประกอบด้วยค่าตอบแทนหลาย ในสถาบันครอบครัว ระบบการศึกษา ลักษณะภายใต้กฎและระเบียบท่ีแตกต่างกัน ประสบการณ์ กระบวนการขัดเกลาและ ออกไป เช่น เงินประจ�ำต�ำแหน่ง เงินเพิ่ม พิเศษส�ำหรับต�ำแหน่งท่ีมีเหตุพิเศษ เงินค่า ตอบแทนนอกเหนือจากเงินเดือน เงินค่า ตอบแทนพิเศษรายเดือนให้แก่เจ้าหน้าที่ กระทรวงสาธารณสขุ 175