พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑ ฉบับ ๑๐๐ ปีการสาธารณสุขไทย โดยกระทรวงสาธารณสุข

วิทยาศาสตรส์ ุขภาพ ท่ัวประเทศ ใน พ.ศ. ๒๕๓๗ สมเด็จ งานตรวจสอบในแต่ละประเด็นการตรวจ พระศรีนครินทราบรมราชชนนี ได้ทรง วา่ ตรวจอะไร ตรวจอย่างไร และระบุเทคนคิ พระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานช่ือให้ การตรวจสอบท่ใี ช้ เพื่อใหไ้ ด้มาซึ่งขอ้ มลู หลกั ฐาน วิทยาลัยพยาบาลเป็น “วิทยาลัยพยาบาล ข้อเท็จจริงที่ถูกต้องและเพียงพอในการสนับสนุน บรมราชชนนี” ยกเว้นวิทยาลัยพยาบาล ข้อสรุปหรือข้อคิดเห็นเกี่ยวกับข้อตรวจพบที่ได้ ท่ีได้รับพระราชทานชื่ออยู่ก่อนแล้วให้คงช่ือ จากการตรวจสอบตามประเด็นการตรวจสอบ ท่ไี ดร้ บั พระราชทานตอ่ ไป คือ วิทยาลัยพยาบาล ท่กี ำ� หนดไว้. พระปกเกล้า จันทบุรี วิทยาลัยพยาบาล วิธีการทางสุขศึกษา น. เทคนิค หรือรูปแบบ ศรีมหาสารคาม และวิทยาลัยพยาบาล หรอื กิจกรรมการจัดการเรียนรู้ ท่ีใช้ถา่ ยทอด พระจอมเกล้า จังหวัดเพชรบรุ .ี ความรู้ ข้อมลู ข่าวสารดา้ นสุขภาพ รวมถึงวิธี วิทยาศาสตรส์ ุขภาพ น. สาขาวิชาวทิ ยาศาสตร์ การส่งเสริมหรือพัฒนาทักษะทางพฤติกรรม ประยุกต์ที่ศึกษาเก่ียวกับสุขภาพของมนุษย์ สุขภาพให้แก่บุคคล กลุ่มบุคคล โดยใช้สื่อ และสัตว์ แบ่งออกได้ ๒ ส่วน ส่วนแรก คือ และเทคโนโลยีที่หลากหลาย เหมาะสมกับ การศกึ ษา วจิ ัย และความรู้ท่ีเกยี่ วกบั สขุ ภาพ ระดับความรู้ ความสามารถ ความต้องการ ส่วนท่ี ๒ คือ การน�ำความรู้ดังกล่าวมา และความสนใจของกลุ่มเป้าหมาย. ประยุกต์ใช้เพ่ือพัฒนาสุขภาพ รักษาโรค วธิ ีการและกระบวนการ น. องค์ประกอบทเ่ี กิด และท�ำความเข้าใจการท�ำงานของร่างกาย จากการน�ำข้อมูลต่าง ๆ มาวิเคราะห์และ มนุษย์และสัตว์ งานวจิ ยั ด้านนวี้ างอยบู่ นฐาน ก�ำหนดเป็นทางเลือกส�ำหรับเป็นแนวทาง ของชีววิทยา เคมี และฟิสิกส์ รวมไปถึง ปฏิบัติหรือกลวิธีให้บรรลุจุดหมายที่ก�ำหนด ความรู้ด้านสังคมศาสตร์ เช่น สังคมวิทยา ไว้จากน้ันจะถ่ายทอดออกมาเป็นแผนงาน การแพทย์. (อ. health sciences). และโครงการท่ีเช่อื มโยงกัน. วทิ ยาอิมมนู ดู วิทยาภูมคิ ้มุ กนั . วิธีการหล่ังภายนอก น. การร่วมเพศที่ถูกขัด วธิ กี ารคลอด น. วธิ ที ่ีสน้ิ สุดการคลอดของเด็ก ขวางก่อนการหล่ังเชื้ออสุจิ อาจช่วยป้องกัน เกิดแต่ละคน เช่น คลอดปรกติ ใช้เคร่ืองดูด การตั้งครรภไ์ ด้ อย่างไรก็ตาม เชอื้ อสจุ ิบางส่วน สุญญากาศ ใช้คีมดึง ผ่าตัดทางหน้าท้อง อาจเล็ดลอดเข้าไปในช่องคลอดกอ่ นการหล่งั คลอดท่าก้น การนับวิธีการคลอดให้นับวิธี เกดิ ข้นึ ทำ� ให้เชื้ออสุจทิ ่ีผวิ หนงั รอบ ๆ ปากมดลูก ท่ีสิ้นสุดการคลอดแต่ละคน. (อ. mode of เคล่ือนตัวเขา้ ไปในปากมดลกู ได้ จึงเปน็ วิธีการ delivery). คมุ ก�ำเนิดทีเ่ ช่ือถอื ไม่ได้.  วธิ ีการงบประมาณ ดู กระบวนการงบประมาณ. วิธีด�ำเนินการมาตรฐาน น. ค�ำแนะน�ำท่ีเป็น ลายลกั ษณอ์ กั ษรโดยละเอยี ด เพอื่ ใหก้ ารปฏบิ ตั ิ วธิ ีการตรวจสอบ น. ข้นั ตอนหรอื วิธกี ารปฏบิ ตั ิ หน้าที่ท่ีก�ำหนดเป็นไปในรูปแบบเดียวกัน. 426 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

เวชกรฉุกเฉินระดับตน้ [อ. Standard Operating Procedure ควบคุมดูแลของแพทย.์ (อ. anaesthetist หรอื (SOP)]. anesthesiologist). วิธีปฏิบัติท่ีเป็นเลิศ น. วิธีปฏิบัติที่ยืนยันด้วย วิสาหกิจชุมชน น. กิจการของชุมชนเกี่ยวกับ หลักฐานหรือประจักษ์พยานได้ว่าเป็น การผลิตสินค้า การให้บริการหรือการอื่น ๆ ประสิทธิผลหรือได้ผลดีและมีประสิทธิภาพ ที่ด�ำเนินการโดยคณะบุคคลที่มีความผูกพัน จริง ยืนยันด้วยตัววัดหรือดัชนีผลลัพธ์ที่ดี มีวิถีชีวิตร่วมกัน และรวมตัวกันประกอบ ดว้ ยวิธีการนา่ เช่อื ถอื . (อ. best practice). กิจการดังกล่าว มีสถานท่ีท�ำงานร่วมกัน ไม่ว่าจะเป็นนิติบุคคลในรูปแบบใด หรือ วินจิ ฉยั ทางสังคม ก. รวมรวบข้อมลู อย่างรอบด้าน ไม่เป็นนิติบุคคล เพื่อสร้างรายได้และ เพ่ือประเมินและวิเคราะห์ปัญหาทางสังคม เพ่ือการพ่ึงพาตนเองของครอบครัว ชุมชน ท่ีเป็นปัจจัยกระตุ้นหรือสาเหตุของการเจ็บป่วย และระหว่างชุมชน. ทางจิต นำ� ไปสกู่ ารวางแผนการใหก้ ารบ�ำบดั ชว่ ยเหลอื ทางจติ และทางสงั คม. วีวเี อม็ น. เครอื่ งหมายทท่ี ำ� จากวัสดไุ วตอ่ ความรอ้ น ชนิดกลับสู่สภาพเดิมไม่ได้ อยู่บนฉลากของ วิเรจนะ ก. การใช้ยาถ่าย ใช้กับโทษหรือพิษ วัคซีน ใช้บ่งชี้ว่าวัคซีนสัมผัสกับความร้อน ที่ต้ังอยู่ลึกลงไปในล�ำไส้ หรืออยู่ในเลือด ต้ังแต่ออกจากโรงงานผลิตจนถึงมือผู้ใช้ ที่ไม่สามารถอาเจียนหรือสวนออกได้. การเปลี่ยนแปลงของเครื่องหมายท�ำให้ ทราบว่า วัคซีนสัมผัสกับความร้อนท่ีสูง วิศวกรรมการแพทย์ น. งานท่ีน�ำเอาความรู้ มาระยะหน่ึงจนมีผลต่อคุณภาพวัคซีน. ทางด้านคณิตศาสตร์ วิศวกรรมศาสตร์ [อ. vaccine vial monitor (VVM)]. ความรู้ทางการแพทย์ และวิทยาศาสตร์ มาประยุกต์ใช้ร่วมกัน เพื่อบริหารจัดการ วุฒภิ าวะ น. การบรรลคุ วามพร้อมที่จะเรยี นรู้ ระบบเครื่องมือและอุปกรณ์การแพทย์ สิ่งใหม่ด้วยความเจริญสมบูรณ์ท้ังทางร่างกาย ของสถานบริการสุขภาพ รวมถึงการศึกษา จิตใจ อารมณ์ และสงั คมของบุคคล ที่พัฒนา และวิจัยอุปกรณ์เครื่องมือท่ีใช้เทคโนโลยีข้ันสูง อย่างเต็มท่ีจนบรรลุถึงข้ันภาวะนั้น ๆ ตาม ทางการแพทย์ต่าง ๆ. ศกั ยภาพของบุคคลแตล่ ะคน. (อ. maturity). วสิ ญั ญแี พทย์ น. แพทยผ์ ้เู ชย่ี วชาญการใหย้ าชา เวชกรฉกุ เฉินระดบั กลาง น. ผูผ้ ่านการฝกึ อบรม และยาสลบ โดยมักท�ำงานร่วมกับแพทย์ผ่าตัด หลักสูตรเวชกรฉุกเฉินระดับกลางตามท่ี เพอ่ื ระงบั ความรสู้ กึ เจบ็ ปวดของคนไขก้ อ่ นทำ� คณะกรรมการการแพทย์ฉุกเฉินรับรอง. การผ่าตดั เพยี งชัว่ คราว ผู้ท่จี ะเปน็ วสิ ญั ญแี พทย์ [อ. emergency medical technician - ได้ต้องจบการศึกษาวิชาแพทย์สายวิสัญญีวิทยา intermediate (EMT-I)]. ส่วนพยาบาลก็สามารถเรียนรู้ฝึกทักษะ เกี่ยวกับวิสัญญีวิทยาและท�ำงานภายในการ เวชกรฉกุ เฉินระดับต้น น. ผู้ผา่ นการฝึกอบรม กระทรวงสาธารณสขุ 427

เวชกรฉุกเฉนิ ระดบั สูง หลักสูตรเวชกรฉุกเฉินระดับต้น ตามที่ เวชภัณฑ์ น. ยา วัสดุ สิ่งของบรรเทาทุกข์ คณะกรรมการการแพทย์ฉุกเฉินรับรอง. และอุปกรณ์ทางการแพทย์ต่าง ๆ เพื่อใช้ [อ. emergency medical technician - ในการรักษาและเยียวยาผู้ประสบภัย. basic (EMT-B)]. (อ. medical supply). เวชกรฉุกเฉินระดับสูง น. ผู้ผ่านการฝึกอบรม เวชศาสตร์ครอบครัว น. สาขาการแพทย์ หลักสูตรเวชกรฉุกเฉินระดับสูง ตามท่ี เฉพาะทางแขนงหน่ึงที่รวมความรู้ทางการแพทย์ คณะกรรมการการแพทย์ฉุกเฉินรับรอง. และสาขาวิชาอน่ื ๆ ท่เี กีย่ วข้องเพอ่ื ใหก้ ารดแู ล [อ. emergency medical technician - สขุ ภาพของครอบครัว ซงึ่ เปน็ หน่วยเล็กท่สี ุด paramedic (EMT-P)]. ข อ ง สั ง ค ม ที่ ป ร ะ ก อ บ ด ้ ว ย ค ว า ม ผู ก พั น ความรัก การช่วยเหลือเก้ือกูลกันและกัน เวชกรรมชาตพิ ันธุ์ น. ความเชือ่ และวธิ ีปฏบิ ัติ ตลอดจนความสัมพันธ์ของบุคคลภายใน ท่ีสัมพันธ์กับโรคภัยไข้เจ็บ อันเป็นผลมาจาก ครอบครัว (มีหลักการเหมือนกันทั่วโลก). การพัฒนาวัฒนธรรมพื้นบ้าน โดยมิได้มี (อ. comprehensive care). เค้าโครงความคิดมาจากระบบการแพทย์ สมัยใหม่ การแพทย์นกี้ ค็ ือการแพทย์พน้ื บา้ น เวชศาสตรฉ์ ุกเฉนิ ยาและสารเสพติด น. การใช้ ท่ีมีความเช่ือและถือปฏิบัติกันมายาวนานจน ยาสารเสพติดในปริมาณที่มากและเป็นเวลา กลมกลืนกับวัฒนธรรม เป็นวิถีชีวิตเฉพาะ นานอาจท�ำให้เกิดภาวะแทรกซ้อนวิกฤติ พื้นท่ีจนได้รับการยอมรับเป็นการแพทย์ และฉุกเฉินรุนแรง เช่น หมดสติ เลือดออก ประจ�ำชนชาติเป็นเอกลักษณ์บ่งบอกถึง ในเยื่อหุ้มสมอง ภาวะชัก หรือเกิดภาวะ ชาติพันธนุ์ น้ั ๆ. (อ. ethnomedicine). แทรกซ้อนวิกฤติและฉุกเฉิน ผิดปรกติ ทางจิตเวช เช่น ก้าวร้าว หวาดระแวง หรือ เวชกรรมไทย (พท.) น. การตรวจ การวินจิ ฉยั ซึมเศร้าอย่างรุนแรง ซึ่งอาจก่อให้เกิด การบ�ำบัด การรักษา การป้องกันโรค และ อันตรายถึงชีวิต จึงจ�ำเป็นต้องได้รับการ การส่งเสริมฟื้นฟูสุขภาพ ด้วยกรรมวิธีการ ชว่ ยเหลอื ในภาวะวกิ ฤติ. แพทยแ์ ผนไทย. เวชศาสตร์นิวเคลียร์ น. การใช้สารเภสัชรังสี เวชกรรมแผนไทย น. การตรวจ การวินิจฉัย ในการวินิจฉัยและรักษาโรคจากภาพการ และการบ�ำบัดรักษาโรคด้วยยาสมุนไพร กระจายของสารรังสีหรือการนับวัดจาก และวิธีอื่นตามทฤษฎีการแพทย์แผนไทย ผู้ป่วยเพ่ือศึกษาการท�ำงานของอวัยวะ ซ่ึงรวมถึงการให้ค�ำแนะน�ำในการตรวจ เช่น ต่อมไทรอยด์ นอกจากนี้ ยังใช้ติดตาม ประพฤติตนให้เป็นไปตามปรกติ ไม่ฝืน การด�ำเนนิ ของโรคมะเรง็ โรคหัวใจ. ธรรมชาติ และคงไวซ้ ึ่งการปฏบิ ัตติ นในทางท่ีดี ตอ่ สุขภาพ. เวชศาสตรฟ์ นื้ ฟู น. การบ�ำบัดรักษาและฟืน้ ฟู สมรรถภาพของผู้ป่วยท่ีมีความผิดปรกติจาก 428 พจนานกุ รมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ไวรัสเอชไอวี โรค อาการ หรือความพิการต่าง ๆ ท่ีสง่ ผลให้ ไวรัสซิกา น. เชื้อไวรัสในสกุล Flaviviridae สมรรถภาพร่างกายถดถอยโดยใช้วิธีทาง วงศ์ Flavivirus แบ่งเป็น ๒ สายพันธุ์ คือ การแพทย์ เพื่อให้ผู้ป่วยกลับมาใช้ชีวิต สายพนั ธแุ์ อฟริกนั และสายพนั ธุเ์ อเชยี มียงุ ลาย ประจ�ำวันได้ใกล้เคียงของเดิมมากท่ีสุด. เป็นพาหะ ติดต่อจากคนสู่คนได้โดยทางเพศ (อ. rehabilitation medicine, physical สัมพันธ์หรือจากการได้รับเลือดท่ีปนเปื้อน medicine and rehabilitation (PM&R) รวมท้ังจากแม่สูล่ ูกในหญิงตั้งครรภ์. (อ. zika หรอื physiatry). virus). เวชศาสตร์ยาเสพติด น. การบ�ำบัดรักษาและ ไวรสั ตับอักเสบ น. ไวรสั ท่ที ำ� ให้เกดิ การอกั เสบ ฟื้นฟูผู้ติดยาเสพติดทั้งโรคทางกายและ ของเซลล์ตับ โดยทว่ั ไปมีอยู่ ๕ ชนดิ คอื ชนดิ โรคทางจิต โดยการตรวจวินจิ ฉยั โรค ประเมนิ เอ บี ซี ดี และอี ไวรัสตับอักเสบบีและซี รักษา ฟืน้ ฟสู มรรถภาพ การใช้ยา การบำ� บดั มี ก า ร แ พ ร ่ ร ะ บ า ด ใ น ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย ม า ก ทางจิต การให้ค�ำแนะน�ำทางการแพทย์ มักท�ำให้ผู้ป่วยมีอาการตับอักเสบเรื้อรังและ ม่งุ สง่ เสริมสุขภาพและปอ้ งกนั การเสพติดซ้ำ� . อาจกลายเป็นโรคตับแข็งและมะเร็งตับ ในทีส่ ุด. เวชศาสตรเ์ สริม น. การแพทยท์ างเลอื กท่ีนำ� ไป ใช้เสริมหรือใช้ร่วมกับการแพทย์แผน ไวรัสเมอร์สโควี น. เชื้อไวรัสในกลุ่มโคโรนา ปัจจุบนั . ซึ่ ง เ ป ็ น ส า เ ห ตุ ข อ ง โ ร ค ท า ง เ ดิ น ห า ย ใ จ ตะวันออกกลาง พบเป็นคร้ังแรกเมื่อ เวลาปฏิกิริยาตอบสนอง น. ระยะเวลา พ.ศ. ๒๕๕๕ ที่ประเทศซาอุดิอาระเบีย ทร่ี า่ งกายใชใ้ นการตอบสนองตอ่ สิง่ เร้าต่าง ๆ เช้ือสามารถแพร่มาสู่คนได้โดยผ่านการสัมผัส เชน่ แสง เสียง สัมผสั .  (อ. reaction time). สารคัดหล่ังจากอูฐ. [อ. middle east respiratory syndrome (MERS CoV.)]. ไวรสั น. สิ่งมชี ีวิตขนาดเล็กมากจนไมส่ ามารถ มองเห็นได้ด้วยกล้องจุลทรรศน์ธรรมดา ไวรัสโรตา น. ไวรัสกลุ่มอาร์เอ็นเอ (double- เจริญเติบโตและขยายพันธุ์ได้เม่ืออาศัย stranded RNA virus) ในวงศ์ Reoviridae ในเซลล์ของส่งิ มชี วี ติ อนื่ . (อ. virus). ซง่ึ มี ๗ สายพนั ธ์ุ (เอ บี ซี ดี อี เอฟ จ)ี . ไวรัสเอชไอวี ดู เอชไอว.ี กระทรวงสาธารณสขุ 429

ศสมช. ศ ศสมช. ดู ศนู ยส์ าธารณสุขมลู ฐานชมุ ชน. เสรมิ สรา้ ง. ศอเสมหะ น. แหล่งก�ำเนดิ โรคในการแพทย์แผน ศัลยแพทย์ ดูท่ี ศัลยกรรม. ไทย เปน็ หนง่ึ ในตวั คมุ ธาตุน้ำ� คอื น้�ำทอ่ี ยชู่ ว่ ง ศัลยแพทยก์ ระดกู และข้อ ดู ศัลยแพทยอ์ อรโ์ ท- บนตั้งแต่คอขึ้นไป ได้แก่ น้�ำมูก น�้ำเลือด น้ำ� ลาย นำ�้ เหลือง น�้ำในเซลล์ และนำ้� นอกเซลล์. พดี กิ ส.์ ศักดศ์ิ รคี วามเปน็ มนุษย์ น. หลักการสำ� คญั ของ ศลั ยแพทยพ์ ลาสติก ดู ศัลยศาสตรต์ กแตง่ และ สิทธิมนุษยชน ที่ถือว่ามนุษย์ทุกคนมีคุณค่า เสริมสรา้ ง. เท่าเทียมกัน ก�ำหนดสิทธิมาตั้งแต่เกิด ใคร จะละเมิดไมไ่ ด้ และไม่สามารถถา่ ยโอนให้แก่ ศลั ยแพทย์ออร์โทพดี ิกส์ น. แพทยเ์ ฉพาะทาง กันได้ รวมไปถึงสิทธิในการมีชีวิตและความม่ันคง สาขาหน่ึงท่ีท�ำการวินิจฉัยและดูแลรักษา ในการมีชีวิตอยู่. ด้วยการให้ยาหรือการผ่าตัดความผิดปรกติ ต่าง ๆ ท่ีเกี่ยวข้องกับกระดูก ข้อ เส้นเอ็น ศักยภาพ น. คุณสมบตั ิหรือความสามารถแฝง และกลา้ มเนื้อตา่ ง ๆ ของรา่ งกาย, ศลั ยแพทย์ ที่ยังไม่ได้แสดงออกมาให้ปรากฏ หรือแสดงออก กระดูกและข้อ แพทย์กระดูกและข้อ หรือ มาบ้างแต่ยังไม่หมด ถ้าหากบุคคลนั้นได้รับ หมอกระดูก ก็เรียก. (อ. orthopaedic การส่งเสริมอย่างเต็มที่และถูกทาง จะสามารถ surgeon หรอื orthopaedist). พัฒนาต่อไปถึงจุดสูงสุดท่ีเป็นไปได้ของบุคคลนั้น. (อ. potential). ศัลยศาสตร์ น. วิชาท่ีว่าด้วยการรักษาโรค โดยใช้หัตถการหรือเคร่ืองมือในการผ่าตัด ศลั ยกรรม น. การแพทย์เฉพาะทางท่เี กีย่ วข้อง เข้าในร่างกายผปู้ ว่ ย เพ่อื สบื ค้นอาการ และ/ กับการใชห้ ตั ถการหรือเคร่อื งมอื ในการผ่าตัด หรือรักษาความผดิ ปรกติ. (อ. surgery). เข้าในร่างกายผูป้ ่วย เพื่อสบื ค้นอาการ และ/ หรือรักษาความผิดปรกติ เช่น โรค หรือ ศลั ยศาสตร์ตกแต่งและเสริมสรา้ ง น. สาขายอ่ ย การบาดเจ็บต่าง ๆ เพ่ือช่วยในการแก้ไข ของศัลยกรรมพสาสติกซึ่งเน้นไปทางด้าน การท�ำงานหรือรูปลักษณ์ของร่างกาย หรือ การเปลี่ยนแปลงโครงสร้างของร่างกาย ด้วยเหตุผลอ่ืน ๆ เรียกแพทย์ท่ีศึกษามา เพ่ือความสวยงาม เช่น การศัลยกรรมใบหนา้ เฉพาะทางศัลยศาสตร์ว่า ศัลยแพทย์. การผ่าตัดขยายขนาดเต้านม, ศัลยแพทย์ (อ. surgery). พลาสติก หรือ ศัลยกรรมตกแต่ง ก็ว่า. (อ. reconstructive surgery). ศัลยกรรมตกแต่ง ดู ศัลยศาสตร์ตกแต่งและ 430 พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ศูนย์กลางบริการสุขภาพ ศัลยศาสตร์ออร์โทพีดิกส์ น. สาขาวิชาหน่ึง ศิลปะบ�ำบัด น. การบ�ำบัดรักษาทางจิตเวช ของวิชาศัลยศาสตร์ที่เก่ียวข้องกับกระดูก รูปแบบหนึง่ ทป่ี ระยกุ ต์ใช้กจิ กรรมทางศลิ ปะ ขอ้ เสน้ เอน็ และกล้ามเน้ือตา่ ง ๆ ของรา่ งกาย, เพื่อค้นหาข้อบกพร่อง ความผิดปรกติ ออรโ์ ทพีดกิ ส ์ กว็ า่ . (อ. orthopedic surgery, บางประการของกระบวนการทางจิตใจ orthopaedic surgery หรือ orthopedics; โดยใช้ความรู้เกี่ยวกับการประเมินทางจิตวิทยา orthopaedics) เพื่อเปิดประตูเข้าสู่จิตใจในระดับจิตไร้ส�ำนึก และเลือกใช้กิจกรรมทางศิลปะที่เหมาะสม ศาสตร์ไคโรแพร็กติก (กฎ) น. การกระท�ำต่อ ช่วยในการบ�ำบัดรกั ษา และฟ้ืนฟูสมรรถภาพ มนุษย์เกี่ยวกับการตรวจ วินิจฉัย การบ�ำบัด ให้ดขี ึ้น. (อ. art therapy). อาการ และส่งเสริมสุขภาพของร่างกาย เฉพาะในส่วนกระดูกสันหลังและเนื้อเย่ือ ศนู ยก์ ลางบริการเพื่อส่งเสริมสุขภาพ น. การพัฒนา ที่เกย่ี วขอ้ งโดยไม่มกี ารใช้ยาหรอื การผา่ ตดั . มาตรฐานของสถานประกอบการเพ่ือสุขภาพ การบริการอย่างครบวงจร เป็นการสร้าง ศาสตรท์ างการพยาบาล น. ความรู้หรอื ทฤษฎี ความสมดุลในเร่ืองร่างกาย จิตใจ เน้นการ ที่ได้มาจากการศึกษาค้นคว้าอย่างเป็นระบบ ป้องกันการดูแลสุขภาพ ส่งเสริมสนับสนุน หรือใช้วิธีการทางวิทยาศาสตร์ ซึ่งความรู้ คณุ ภาพชวี ติ สภาพจติ ใจ มอี งคป์ ระกอบสำ� คัญ หรือทฤษฎีเหล่านี้จะใช้เป็นแนวทางในการ ท่หี ลากหลายและมีลักษณะเปน็ องคร์ วม. ปฏบิ ตั กิ ารพยาบาล. (อ. nursing science). ศูนย์กลางบริการวิชาการและงานวิจัย น. ศาสตร์พระราชา น. เป้าหมายในการพัฒนา การพัฒนาการบริการทางวิชาการที่เป็น ของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพล- ประโยชน์ต่อสังคมในการเพ่ิมพูนความรู้ อดุลยเดช “การพัฒนาท่ีย่ังยืน” เพื่อปรับปรุง ทกั ษะ ประสบการณ์ การเรยี นรู้ และบริการ ชีวิตความเป็นอยู่ของคนโดยไม่ท�ำลาย วิชาการชั้นน�ำ การอบรมประชุมสัมมนา ส่ิงแวดล้อม ให้คนมีความสุข โดยต้องค�ำนึง ให้กับหน่วยงานทั้งภาครัฐและเอกชน เร่ืองสภาพภูมิศาสตร์ ความเชื่อทางศาสนา เป็นหน่วยงานติดต่อประสานงานงานวิจัยแก่ เชื้อชาติ ภูมหิ ลงั ทางเศรษฐกิจ และสงั คม. หน่วยงานท้ังภายในและภายนอก เช่ือมโยง การให้บริการวิชาการระหว่างกันเพ่ือให้งาน ศาสนพิธี น. พิธกี รรมทางศาสนา ซ่ึงเปน็ วิธีปฏบิ ัติ บริการวิชาการหลากหลายรูปแบบท่ีสอดคล้อง เกี่ยวกับศาสนาท่ีปฏิบัติสืบทอดกันมาหรือ กับความต้องการของสังคม เพื่อคุณภาพ เป็นการแสดงออกถึงความเช่ือทางศาสนา. การศกึ ษาทางการแพทย์. ศโิ รธระ น. ศาสตรก์ ารนวดหนงั ศรี ษะเพ่ือกระตุ้น ศนู ยก์ ลางบรกิ ารสุขภาพ น. การพฒั นาระบบ การไหลเวียนโลหิตของอินเดียโบราณ. การบริการทางการแพทย์หรือการดูแลสุขภาพ (อ. shirodhara). โดยมีระบบการบริการท่ีสร้างเสริมสุขภาพ อยา่ งครบวงจร. กระทรวงสาธารณสุข 431

ศูนย์กลางยาและผลติ ภณั ฑส์ ขุ ภาพ ศูนย์กลางยาและผลติ ภัณฑ์สขุ ภาพ น. การผลิต ตติยภูมิได้ ๒) รองรับการส่งต่อผู้ป่วยจาก ยาสมุนไพรไทยที่จ�ำหน่ายทั้งในและต่างประเทศ โรงพยาบาลอ่ืน ๆ ที่ไม่สามารถรักษาผู้ป่วย ทั้งยาแผนปัจจุบัน ยาแผนโบราณ และ ในภาวะน้ัน ๆ ได้ ๓) ต้องจัดให้มีการวิจัย วัตถุดิบสมุนไพรไทย เครื่องส�ำอาง การผลิต และพัฒนาเพื่อให้ทราบปัญหาสาเหตุและ อาหารเสริมสุขภาพ รวมทั้งเคร่ืองมือแพทย์ การแก้ไขปัญหาอย่างเหมาะสม ๔) ต้องจัด และอุปกรณ์ทางการแพทย์ การผลิตวัคซีน ให้มีการถ่ายทอดความรู้ที่เหมาะสมให้กับ การผลิตอาหารเพื่อสุขภาพแบบส�ำเร็จรูป บุคลากรทางการแพทย์ สามารถนำ� ไปขยายผล เปน็ ตน้ . ให้ครอบคลุมเกิดประโยชน์ต่อประชาชนต่อไป ๕) เปน็ แหล่งอา้ งอิงได้ ๖) พฒั นาเปน็ หนว่ ยงาน ศูนย์กลางสุขภาพนานาชาติ น. ยุทธศาสตร์ ระดับชาติเพ่ือเป็นแหล่งอ้างอิงและผลักดัน การพัฒนาประเทศไทย ให้เป็นศูนย์กลาง ให้เกิดการน�ำเทคโนโลยีท่ีเหมาะสมมาใช้กับ สุขภาพนานาชาติ (พ.ศ. ๒๕๖๐-๒๕๖๙) ประเทศเพื่อประโยชน์ของประชาชนในท่ีสุด Medical Service Hub, Wellness Hub, ๗) การปฏบิ ัติงานในด้านตา่ ง ๆ ให้มปี ระสทิ ธภิ าพ Academic Hub, Product Hub เป็น และเกิดประโยชน์สูงสุดล้วนต้องกระท�ำ อุตสาหกรรมเป้าหมายท่ีส�ำคัญของรัฐบาล ในลกั ษณะเครือขา่ ยท้งั สิ้น. เป็นกลไกส�ำคัญในการขับเคล่ือนเศรษฐกิจ ศูนย์การเรียนร้สู ุขภาพ น. แหลง่ เรียนรทู้ ่จี ดั ขึ้น ของประเทศมาตั้งแต่ พ.ศ. ๒๕๕๘ ซึ่ง เพื่อสนับสนุนให้ผู้รับบริการได้เข้ามาเรียนรู้ คณะรัฐมนตรีเห็นชอบในหลักการแล้ว ข้อมูลความรู้ด้านสุขภาพอย่างเป็นระบบ เม่อื วันที่ ๑๓ กันยายน พ.ศ. ๒๕๕๙ เป็นการ ผ่านส่ือหลากหลายรูปแบบ โดยมีทั้งรูปแบบ เตรียมความพร้อมสู่การพัฒนาให้ประเทศ ที่มีผู้รับบริการสามารถเรียนรู้ได้ด้วยตนเอง เป็นศูนย์กลางสุขภาพนานาชาติท่ีสามารถ และเรียนรู้ผ่านกระบวนการจัดกิจกรรม แขง่ ขนั กบั นานาประเทศ. เช่น ศูนย์การเรียนรู้สุขภาพจังหวัดนนทบุรี. (อ. learning center). ศูนย์การปรึกษาพัฒนาพฤติกรรมสุขภาพ น. ศูนย์ข้อมูลข่าวสารของราชการ ส�ำนักงาน ศูนย์หรือหน่วยบริการทางสุขภาพที่จัดต้ังข้ึน ปลัดกระทรวงสาธารณสุข น. หน่วยงาน ในสถานบริการสาธารณสุขส�ำหรับปรับเปล่ียน ในกองกลาง ส�ำนกั งานปลัดกระทรวงสาธารณสขุ ผู้รับบริการให้มีพฤติกรรมสุขภาพอย่างเหมาะสม ท�ำหน้าที่ปฏิบัติตามพระราชบัญญัติข้อมูล สามารถพ่งึ ตนเองด้านสุขภาพไดอ้ ยา่ งยัง่ ยืน. ขา่ วสารของราชการ พ.ศ. ๒๕๔๐. ศูนย์ข้อมูลข่าวสารด้านความปลอดภัยของอาหาร ศูนยก์ ารแพทยท์ ่มี ีความเปน็ เลิศ น. ศูนย์การแพทย์ น. หน่วยงานภายในส�ำนักส่งเสริมและ ที่มีความเป็นเลิศทางวิชาการและบริการ สนับสนุนอาหารปลอดภัย ท�ำหน้าที่ส�ำรวจ ของกรมการแพทย์ ต้องมีความเป็นเลิศ รวบรวม ตดิ ตาม และเผยแพรข่ อ้ มลู ข่าวสาร ในด้านต่าง ๆ เพ่ือสามารถปฏิบัติภารกิจ ให้บรรลุคุณลักษณะด้านต่าง ๆ ที่ส�ำคัญ ได้แก่ ๑) สามารถรักษาโรคในระดับสูงกว่า 432 พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ศนู ย์ปฏิบตั กิ ารฉกุ เฉนิ ดา้ นการแพทยแ์ ละสาธารณสุข ด้านความปลอดภัยของอาหาร รวมถึงพัฒนา ศนู ยต์ น้ ทนุ (กฎ) น. หน่วยงานภายในส่วนราชการ ระบบข้อมูลข่าวสารด้านความปลอดภัย ท่ีก�ำหนดขึ้นตามโครงสร้างการแบ่งส่วนราชการ ของอาหาร ศึกษา วิเคราะห์ และประเมิน หรือเป็นหน่วยงานภายในเทียบเท่ากอง สถานการณ์ด้านความปลอดภัยอาหาร ได้รับอนุมัติจากกรมบัญชีกลางให้เป็น ของประเทศ พร้อมน�ำเสนอแนวทางแก้ไข ศูนยต์ ้นทุน ซงึ่ แต่ละแหง่ จะมีการดำ� เนนิ กจิ กรรม ปัญหา และการเฝา้ ระวัง. (อ. food safety ท่ีต้องใช้งบประมาณ ทรัพยากรหรือต้นทุน information center). ในการผลิตผลผลติ . ศูนย์ความเป็นเลิศด้านจิตเวชในระดับประเทศ ศูนยบ์ ริการขอ้ มูลข่าวสาร ดู สถานท่ใี หบ้ รกิ าร น. หน่วยงานสุขภาพจิตที่ได้รับการพัฒนา ลดอันตรายจากการใช้ยาเสพติดของภาค ขีดความสามารถด้านการบริการ ด้านวิชาการ ประชาสงั คม. และการวิจัยและการฝึกอบรมบุคลากร ด้านสุขภาพจิตและจติ เวช มีการพฒั นานวตั กรรม ศูนย์บริการสาธารณสุข น. สถานีอนามัย ของหน่วยบริการจิตเวช ด้วยการจัดการ ในเขตเมือง ได้แก่ เขตเทศบาล สุขาภิบาล องค์ความรู้ได้อย่างครบวงจร สร้างองค์ความรู้ กรงุ เทพมหานคร และทีต่ ้ังเปน็ เมอื งพิเศษ. ด้วยตนเอง มีผลเปน็ ที่ประจักษ์ พฒั นานวตั กรรม ประเมินเทคโนโลยี ถ่ายทอดเทคโนโลยี ศูนย์บรหิ ารจัดการเร่ืองราวร้องทกุ ข์ กระทรวง สู่กลมุ่ เป้าหมาย มีสว่ นรว่ มในการพฒั นานโยบาย สาธารณสุข น. หน่วยงานสังกัดส�ำนักงาน แก้ไขปัญหาประเด็นระดับเขตสุขภาพหรือ ปลัดกระทรวงสาธารณสุข ท�ำหน้าท่ีเป็น ประเทศ ก�ำกับดูแลโครงการ กิจกรรม ศูนย์กลางในการประสานการแก้ไขปัญหา หรือระบบที่เกยี่ วข้องประเด็นระดับประเทศ. ตามข้อร้องทุกขห์ รอื ขอ้ ร้องเรยี นของประชาชน ในภาพรวมของกระทรวงสาธารณสุขให้เป็นไป ศูนย์คุ้มครองเด็กและสตรี น. หน่วยบริการ ตามนโยบายและแผนท่ีก�ำหนด ประมวล ที่จัดตั้งโดยทีมสหวิชาชีพตามมติคณะรัฐมนตรี ประเด็นปัญหาเร่ืองราวร้องทุกข์เพ่ือหาแนวทาง เม่ือวันที่ ๒๙ มิถุนายน พ.ศ. ๒๕๔๒ แก้ไขหรือน�ำเสนอผู้บริหารพิจารณาสั่งการ ในโรงพยาบาลศูนย์/โรงพยาบาลท่ัวไปและ กรณีมีข้อประเด็นปัญหาท่ีไม่อยู่ในอ�ำนาจ โรงพยาบาลชุมชนเพ่ือให้การช่วยเหลือเด็ก หนา้ ท่ีของสว่ นราชการใด ใหน้ ำ� เขา้ สู่การวินิจฉัย และสตรีที่ถูกกระท�ำรุนแรงในภาวะวิกฤติอย่าง ของคณะกรรมการจัดการเรื่องราวร้องทุกข์ ครบวงจร ครอบคลุมการให้ความช่วยเหลือ ประจ�ำกระทรวงต่อไป ติดตามผลการด�ำเนินการ ทางด้านการแพทย์ กฎหมาย และด้าน แก้ไขปัญหาเรื่องราวร้องทุกข์ให้ได้ข้อยุติโดยเร็ว สงั คมสงเคราะห์. และประชาชนพงึ พอใจ อำ� นวยความสะดวก แก่มวลชนท่ีมาพบหรือชุมชุมร้องเรียนต่อ ศนู ย์ดรอ็ ปอนิ ดู สถานทีใ่ หบ้ ริการลดอันตราย ผู้บรหิ ารกระทรวงสาธารณสุขด้วยสันตวิ ธิ .ี จากการใช้ยาเสพติดของภาคประชาสังคม. ศูนย์ปฏิบัติการฉุกเฉินด้านการแพทย์และ กระทรวงสาธารณสุข 433

ศูนยป์ ฏบิ ตั ิการเพื่อป้องกนั การท�ำความรนุ แรงในครอบครัว สาธารณสขุ น. สถานที่ทใ่ี ชใ้ นการปฏิบัตงิ าน สขุ ภาพ น. หน่วยงานทที่ ำ� หนา้ ทีร่ บั ผิดชอบ ร่วมกันของหน่วยงานต่าง ๆ ภายใต้ระบบ รวมรวมข้อมูลความเส่ียงการเกิดเหตุการณ์ บญั ชาการเหตกุ ารณ์ เพื่อสนับสนุนการบริหาร ไม่พึงประสงค์จากการใช้ผลิตภัณฑ์สุขภาพ สั่งการ ประสานงาน แลกเปลี่ยนข้อมูลและ ด�ำเนินการประเมินความเสี่ยง บริหารความเส่ียง ทรัพยากรทางด้านการแพทย์และสาธารณสุข และสื่อสารความเสี่ยง รวมถึงศึกษาวิจัย ใหเ้ กดิ ข้ึนอย่างสะดวก รวดเร็วในภาวะฉุกเฉิน. เกี่ยวกับประเด็นปัญหาที่พบ. (อ. health [อ. public health emergency operation product vigilance center). center (PHEOC)]. ศูนยพ์ ง่ึ ได้ น. หนว่ ยงานให้การชว่ ยเหลอื เด็ก สตรี ศูนย์ปฏิบัติการเพ่ือป้องกันการทำ� ความรุนแรง ผู้สูงอายุและผู้พิการที่ถูกกระท�ำความรุนแรง ในครอบครวั น. หนว่ ยงานทีใ่ ห้การช่วยเหลอื ที่จัดตั้งข้ึนในโรงพยาบาลสังกัดกระทรวง ผทู้ ีถ่ ูกกระทำ� รนุ แรง ทีก่ ระทรวงการพฒั นาสังคม สาธารณสขุ . [อ. One Stop Crisis Center และความม่ันคงของมนุษย์จัดตั้งข้ึนในแต่ละ (OSCC)]. จงั หวัด. ศูนย์แพทยศาสตรศึกษาช้ันคลินิก น. ศูนย์ปฏิบัติการภาวะฉุกเฉิน น. สถานท่ีท่ีใช้ โรงพยาบาลศูนย์หรือโรงพยาบาลท่ัวไป ในการปฏิบัตงิ านร่วมกนั ของกลมุ่ ภารกิจต่าง ๆ สังกัดกระทรวงสาธารณสุขในส่วนภูมิภาค ภายใตร้ ะบบบญั ชาการ เหตุการณ์ เพอ่ื สนบั สนุน ที่เข้าร่วมเป็นสถาบันสมทบในการเรียนและ การบรหิ ารสงั่ การ ประสานงาน แลกเปล่ยี น ฝึกปฏิบัติงานชั้นคลินิกของนิสิตนักศึกษา ข้อมูลและทรัพยากร ให้เกิดขึ้นอย่างสะดวก แพทย์ในโครงการผลิตแพทย์เพือ่ ชาวชนบท. รวดเร็วในภาวะฉุกเฉิน ในท่ีน้ีนอกเหนือจาก ศูนย์ภูมิรักษ์ธรรมชาติ น. หน่วยงานภายใต้ จะหมายถึงห้องท�ำงาน และอุปกรณ์ท่ีใช้ใน มูลนิธิชัยพัฒนาที่รวบรวมข้อมูลและมีกิจกรรม การท�ำงานแล้ว ยังหมายรวมถึงระบบงาน ที่แสดงให้เห็นโครงการอันเน่ืองมาจาก และบุคลากรทร่ี ว่ มปฏบิ ตั ิงาน ในการตอบโต้ พระราชดำ� ริทเี่ ป็นรปู ธรรม มีแนวคดิ และทฤษฎี ภาวะฉุกเฉนิ ด้วย. [อ. emergency operations การพัฒนาในพระบาทสมเด็จพระปรมินทร- center (EOC)]. มหาภูมพิ ลอดุลยเดช ดา้ นการเกษตร ปศสุ ตั ว์ ศูนย์ประสานบูรณาการแผนงานวิจัยและพัฒนา สิ่งแวดล้อม และพลังงาน ตลอดจนการสาธิต ของกระทรวงสาธารณสุข น. ศูนย์รวม ความเปน็ อยูว่ ิถีไทยดว้ ยเทคโนโลยีที่เหมาะสม. การจัดการการบูรณาการยุทธศาสตร์และ ศนู ยร์ บั แจง้ เหตแุ ละสง่ั การ น. ศนู ยห์ รือหนว่ ย งบประมาณสุขภาพ ด้านแผนงานส่งเสริม ปฏิบัติการที่มีระบบเครือข่ายการสื่อสาร การวิจัยและพัฒนาตามนโยบายของปลัด และความเหมาะสมของทรัพยากรในพ้ืนที่ กระทรวงสาธารณสขุ . มีหน้าที่รับแจ้งเหตุจากประชาชนโดยตรง ศูนย์เฝ้าระวังความปลอดภัยด้านผลิตภัณฑ์ รับแจ้งผ่านศูนย์รับแจ้งเหตุฉุกเฉินอ่ืน 434 พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

เศรษฐศาสตร์สาธารณสขุ หรือรับแจง้ เหตฉุ ุกเฉินจากแหล่งอื่น เกีย่ วกับ ศนู ย์สขุ ภาพจติ น. ศูนย์วชิ าการในการสง่ เสริม ระบบการแพทย์ฉุกเฉิน เพ่ือสื่อสารประสาน และสนับสนุนการด�ำเนินงานด้านสุขภาพจิต การชว่ ยเหลือ แนะน�ำการช่วยเหลือเบ้อื งตน้ ชุมชนในพ้นื ทรี่ ับผิดชอบ ของกรมสขุ ภาพจิต แก่ผู้ป่วยและหรือผู้พบผู้ป่วยฉุกเฉิน สั่งการ แบง่ เปน็ ศนู ย์สขุ ภาพจติ ที่ ๑-๑๓ ครอบคลุม และก�ำกับการปฏิบัติการของหน่วยปฏิบัติ ตามการแบ่งเขตของกระทรวงสาธารณสุข การและชุดปฏิบัติการ บันทึกข้อมูล การรับ ๑๒ เขตทว่ั ประเทศ และศนู ย์สขุ ภาพจติ ที่ ๑๓ แจง้ เหตแุ ละสั่งการ ประสานความร่วมมอื กบั รบั ผิดชอบเขตกรุงเทพมหานคร. หนว่ ยงานตา่ ง ๆ เกย่ี วกบั การปฏิบัติการฉกุ เฉิน. [อ. dispatch center (DC)]. ศนู ยแ์ หง่ ความเป็นเลศิ น. สถานบรกิ ารทม่ี ีขีด ศูนย์วิทยาศาสตร์การแพทย์ น. หน่วยงานใน ความสามารถสูง เพือ่ การดแู ลโรคเฉพาะทาง สังกัดกรมวิทยาศาสตร์การแพทย์ กระทรวง โดยเฉพาะอย่างยิ่งโรคที่มีอัตราตายสูง สาธารณสขุ ท่ีตงั้ อยใู่ นส่วนภมู ภิ าค ทำ� หนา้ ที่ เช่น ศูนย์อุบัติเหตุ ศูนย์หัวใจ ศูนย์มะเร็ง. เป็นหอ้ งปฏิบตั ิการอ้างองิ ด้านผลิตภณั ฑส์ ุขภาพ (อ. excellent center). สมุนไพรและการชันสูตรโรคเพื่อควบคุม คุณภาพและความปลอดภัยตามกฎหมาย ศูนย์อาหาร น. อาคาร สถานที่หรอื บริเวณใด ๆ รวมทั้งพฒั นาคณุ ภาพห้องปฏิบตั กิ าร สนบั สนุน ท่ีมิใช่ท่ีหรือทางสาธารณะท่ีจัดไว้เพื่อบริการ ดา้ นวชิ าการ และถ่ายทอดเทคโนโลยีการตรวจ อาหาร ประกอบดว้ ยร้านอาหารย่อยหลายร้าน วิเคราะห์และชันสูตรโรคแก่ห้องปฏิบัติการ มีการใช้สาธารณูปโภคต่าง ๆ ร่วมกันและ เครือข่าย หอ้ งปฏบิ ัติการภาครฐั และภาคเอกชน. ใช้คูปองแทนเงินในการซื้อขาย. ศูนยส์ าธารณสขุ มูลฐานชมุ ชน น. สถานท่ีศูนย์รวม ในการจัดบริการสุขภาพเบ้ืองต้นของอาสาสมัคร เศรษฐศาสตรส์ าธารณสขุ น. การศกึ ษาเกย่ี วกบั สาธารณสุขประจ�ำหม่บู า้ น ในหมู่บา้ นหรือชมุ ชน การประยุกต์หลักเศรษฐศาสตร์ในการก�ำหนด โดยจะให้บรกิ ารแกป่ ระชาชนในหมูบ่ า้ น เชน่ นโยบาย การวางแผน และการจดั บริการสขุ ภาพ การตรวจคัดกรองโรค การรักษาพยาบาล เพ่ือให้ทรัพยากรท่ีใช้ในการจัดบริการสุขภาพ เบ้ืองต้น การส่งต่อผู้ป่วย การให้ค�ำแนะน�ำ เกิดประโยชน์สูงสุดต่อสุขภาพอนามัยของ หรือเผยแพร่ข่าวสารด้านสุขภาพและ ประชาชน ความส�ำคัญของเศรษฐศาสตร์ การสาธารณสุข โดยสถานท่ีอาจจัดตั้งเป็น กับการสาธารณสุข คือการจัดสรรทรัพยากร อาคารเฉพาะ หรือมุมใดมุมหนึ่งของสถานท่ี ท่ีมีอยู่อย่างจ�ำกัดในแนวทางที่จะน�ำมา ที่มีอยู่แล้วในชุมชน ที่ประชาชนในชุมชน ซึ่งประโยชน์สูงสุดแก่สังคม การตัดสินใจ หรือหมู่บ้านเห็นชอบร่วมกัน เรียกย่อว่า เลือกใช้ทรัพยากรท่ีมีอยู่อย่างจ�ำกัดในแนวทาง ศสมช. ท่ีเป็นประโยชน์ต่อส่วนรวมให้มากท่ีสุด. (อ. health economics). กระทรวงสาธารณสุข 435

สกัดของเหลวด้วยของเหลว ส สกัดของเหลวด้วยของเหลว ก. น�ำเอา ผู้สูงอายุมีศักยภาพสามารถดูแลเกื้อหนุน ของเหลวชนิดหนึ่งมาสกัดสารที่ต้องการออก ผสู้ ูงอายใุ ห้มีความมัน่ คงปลอดภยั . จากของเหลวอีกชนิดหนึ่ง โดยท่ีของเหลวทั้งสอง สง่ เสริมสุขภาพ ก. เพม่ิ ความสามารถของบคุ คล จะต้องไม่ละลายซึ่งกันและกันและไม่ท�ำ ในการควบคุมปัจจัยท่ีเป็นตัวก�ำหนดสุขภาพ ปฏิกิริยากัน. (อ. liquid liquid extraction). และพฒั นาสุขภาพของตนเองให้ดีขนึ้ . สง่ เสรมิ สขุ ภาพจติ ก. ด�ำเนนิ งานเพื่อยกระดับ สเกลอรา น. เนื้อเยื่อลกู ตาช้ันนอกสุด. คุณภาพและสมรรถภาพของจิตใจให้เอื้อต่อ สครับไทฟสั น. โรคไขส้ ูงเฉียบพลันซึ่งเกิดจาก การด�ำเนินชีวิตให้ก้าวหน้า และอยู่ร่วมกัน อยา่ งมีความสุข. ร่างกายติดเช้ือแบคทีเรียชนิด Rickettsia ส่งเสริมสุขภาพให้แข็งแรง ก. ด�ำเนินการ tsutsugamushi หรืออีกชื่อคือ Orientia เพ่ือผูส้ ูงอายใุ หส้ ามารถท�ำกจิ วัตรประจำ� วันได้ tsutsugamushi. มีพฤติกรรมสุขภาพท่ีพึงประสงค์ เข้าถึง สง่ ก�ำลังบ�ำรงุ ก. จดั สง่ วสั ดหุ รอื เสบยี ง และอนื่ ๆ กิจกรรมสุขภาพป้องกันโรค ได้รับการตรวจ ไปยังพื้นทท่ี ่รี ้องขอความสนบั สนุน หรือพนื้ ท่ี สุขภาพประจ�ำปี ได้รับการดูแลที่เหมาะสม ประสบภยั พบิ ัติ เป็นตน้ . (อ. logistics). ป้องกันการเกิดภาวะแทรกซ้อนจากการเจ็บป่วย สง่ เสรมิ การมสี ่วนรว่ มในสังคม ก. สนบั สนนุ ให้ เป็นตน้ . ผู้สูงอายุเรียนรู้ด้านการศึกษาและการเรียนรู้ ส่งออกเช้ือโรคหรือพิษจากสัตว์ ก. นําหรือ ตลอดชีวิต สร้างระบบบริการและเครือข่าย ส่งเช้ือโรคหรือพิษจากสัตว์ออกไปนอก การเก้ือหนุนในสังคม ตามมาตรฐานสถานท่ี ราชอาณาจกั ร. สาธารณะที่เป็นมิตรกับผู้สูงอายุ การคุ้มครอง สตรีตง้ั ครรภท์ ่มี อี ายมุ าก น. สตรีท่ีมกี ารตั้งครรภ์ รายได้ ท่ีอยู่อาศัย สวัสดิการ หลักประกัน และมอี ายุครบ ๓๕ ปีกอ่ นถงึ วนั ก�ำหนดคลอด. ด้านสุขภาพ รวมถึงการเข้าร่วมกิจกรรมของ (อ. advanced maternal aged). ชมรมผู้สูงอายุและกิจกรรมอ่ืน ๆ อีกทั้ง สตรีตงั้ ครรภว์ ยั ร่นุ น. สตรีท่ีมีการต้งั ครรภ์และ การนำ� ศกั ยภาพของผู้สงู อายมุ าใช้ประโยชน.์ มีอายุ ๑๙ ปี หรือน้อยกว่า. (อ. teenage ส่งเสริมความม่ันคงปลอดภัย ก. สนับสนุนให้ pregnancy หรือ adolescent pregnancy). ผู้สูงอายุมีรายได้เพียงพอต่อการด�ำรงชีวิต ทั้งด้านสภาพแวดล้อมท่ีอยู่อาศัยท้ังนอกบ้าน ในบ้าน ส่ิงอ�ำนวยความสะดวกเป็นมิตรกับ ผู้สูงอายุและมีความปลอดภัย ครอบครัว 436 พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

สถานท่ีท�ำงาน สตรีวยั เจริญพันธุ์ น. สตรใี นช่วงวัยท่ีมีบตุ รได้ ท่ีเหลืออยู่มากกว่า และจะมุ่งเน้นการรักษา โดยทว่ั ไปจะนับตัง้ แต่อายุ ๑๕-๔๙ ป.ี ที่รักษาคุณภาพชีวิตเป็นหลัก ซึ่งจะไม่เร่งรัด หรือยืดความตายออกไป ส่วนใหญ่จะท�ำ สตบิ �ำบัด น. การนำ� เรื่องสมาธแิ ละสติมาพัฒนา ในผู้ป่วยที่พยากรณ์โรคแล้วว่าน่าจะมีชีวิต เป็นการให้ค�ำปรึกษาและบ�ำบัดท่ีใช้หลัก อยูไ่ ดไ้ ม่เกิน ๖ เดือน. ของจิตวิทยาโดยไม่เน้นเร่ืองศาสนา และ สถานที่ เคร่อื งมือ และอุปกรณท์ างการแพทย์ เป็นการใช้เพื่อแก้ปัญหาสุขภาพจิต ไม่ว่า ในการให้บริการด้านเทคโนโลยีช่วย จะเป็นความเครียด วิตกกังวล ซึมเศร้า การเจริญพันธุท์ างการแพทย์ (กฎ) น. สถานที่ การเสพติดสารและพฤตกิ รรมเสพติด ตลอดจน ในการให้บริการด้านเทคโนโลยีช่วยการเจริญพันธุ์ ปัญหาสุขภาพกายจากโรคเร้ือรังทั้งหลาย ทางการแพทย์ ซ่งึ อยา่ งน้อยตอ้ งมีหอ้ งเกบ็ ไข่ โดยใชไ้ ด้ทั้งกบั ผปู้ ่วยและญาติ. หอ้ งปฏบิ ตั กิ ารอสจุ ิ ห้องปฏิบตั กิ ารเพาะเลี้ยง ตัวอ่อน รวมท้ังเครื่องมือเก่ียวกับการเตรียม สติปัญญาทางศีลธรรม น. ความสามารถ อสจุ ิ เตรียมไข่ การเพาะเลี้ยงตัวอ่อน การแชแ่ ข็ง ในการดึงจริยธรรมมาใช้การควบคุมตนเอง และอุปกรณก์ ารกู้ชพี ที่พร้อมใช้งานเสมอ. สรา้ งความมีระเบียบวนิ ยั สร้างความรบั ผิดชอบ สถานที่จ�ำหน่ายอาหาร น. อาคาร สถานที่ ต่อตนเองและสังคม คงความซ่ือสตั ย์ มีความ หรือบริเวณใด ๆ ที่มิใช่ที่หรือทางสาธารณะ รู้ผิดรู้ถูก มีความอ่อนน้อมถ่อมตน และมี ที่จัดไว้เพื่อประกอบอาหารหรือปรุงอาหาร สัมมาคารวะ รู้จักกาลเทศะ. [อ. moral จนส�ำเร็จและจ�ำหน่ายให้ผู้ซ้ือสามารถบริโภค intelligence quotient (MQ)]. ได้ทันที ทั้งน้ี ไม่ว่าจะเป็นการจ�ำหน่าย โดยจดั ให้มบี รเิ วณไวส้ ำ� หรบั บรโิ ภค ณ ทนี่ ้นั สเตร็ปโทไมซนิ น. ยาปฏชิ ีวนะชนิดหนง่ึ สกดั หรือน�ำไปบริโภคท่ีอ่ืนก็ตาม (ซึ่งครอบคลุม จากเชอ้ื ราทีม่ ชี ื่อว่า  Streptomyces griseus. ถงึ ร้านอาหาร ภตั ตาคาร สวนอาหาร หอ้ งอาหาร (อ. streptomycin). ในโรงแรม โรงอาหารและศนู ยอ์ าหาร). สถานที่เตรียม-ปรุงอาหาร น. พืน้ ทท่ี ี่ใช้ในการลา้ ง สเตอรอยด์, สเตียรอยด์ น. สารจ�ำพวกไขมัน จัดเตรียม หรอื ปรงุ อาหาร เชน่ ครัวของบา้ น เป็นส่วนประกอบของฮอร์โมนหลายชนิดใน ครัวของร้านอาหาร โรงครัวของโรงพยาบาล ร่างกาย. (อ. steroid). หรือสถาบนั ตา่ ง ๆ. สแตฟิโลค็อกคัส น. แบคทีเรียชนิดหน่ึง มรี ปู ร่างกลม. (อ. staphylococcus). สถานดแู ลผู้ป่วยระยะสุดทา้ ย น. การใหก้ ารดูแล สถานทีท่ �ำงาน น. สถานท่ีราชการ รัฐวสิ าหกจิ ประคับประคองอาการในช่วงสุดท้ายของโรค หนว่ ยงานอน่ื ของรฐั และสถานประกอบการ ซ่ึงรักษาไมไ่ ด้ เพอ่ื ให้ผปู้ ่วยมคี วามสุขสบายที่สดุ ของเอกชนหรือสถานทีใ่ ด ๆ ท่ีบคุ คลใชท้ �ำงาน เท่าท่ีจะท�ำได้ ค�ำนึงถึงคุณภาพชีวิตในชีวิต รว่ มกัน. กระทรวงสาธารณสขุ 437

สถานทป่ี รงุ ประกอบ และจ�ำหนา่ ยอาหาร สถานท่ปี รุง ประกอบ และจำ� หนา่ ยอาหาร น. อารมณ์ จิตวิญญาณ ความรู้ การศึกษา อาคารสถานท่ีและบริเวณใด ๆ ท่ีจัดไว้ อาชีพ รวมถึงการปกป้องสิทธ์ิในสังคมอย่าง เพื่อปรุง ประกอบ และจ�ำหน่ายอาหาร เสมอภาค โดยเน้นบริการความรู้ท่ีเกี่ยวข้อง บริการอาหารให้ผบู้ ริโภค ซง่ึ สามารถบรโิ ภคได้ กับการเสพยาเสพติด และป้องกันตนเอง ณ บริเวณที่จัดไว้หรือน�ำไปบริโภคท่ีอ่ืน เช่น จากการติดเชื้อทางเลือด ลดการแพรเ่ ชื้อโรค รา้ นอาหาร แผงลอยจ�ำหนา่ ยอาหาร โรงอาหาร ติดต่อทางเพศสัมพันธ์ และน�ำไปสู่การบ�ำบัด โรงครัวของโรงพยาบาล ตลาด. รักษาท่ีเหมาะสม, ศูนย์ดร็อปอิน หรือ ศนู ย์บริการข้อมูลขา่ วสาร กว็ า่ . (อ. drop in สถานท่ีผลิตอาหารที่ต้องปฏิบัติตามเกณฑ์ center). มาตรฐานการผลิตข้ันต้น น. สถานท่ีผลิต สถานท่ีให้บริการลดอันตรายจากยาเสพติด อาหารแปรรูปที่บรรจุในภาชนะพร้อมจ�ำหน่าย ของภาครัฐ น. สถานที่บริการท่ีสามารถ ตามประกาศกระทรวงสาธารณสขุ ฉบับท่ี ๓๔๒ ให้บริการด้านการบ�ำบัดรักษายาเสพติด พ.ศ. ๒๕๕๕ เรื่อง วิธีการผลิต เครื่องมือ ดา้ นสุขภาพกายและจติ และดา้ นสงั คม. ใช้ในการผลิตและการเก็บรักษาอาหารแปรรูป สถานบรกิ าร (กฎ) น. สถานบริการสาธารณสุข ท่บี รรจุในภาชนะพร้อมจำ� หน่าย. ของรฐั ของเอกชน และของสภากาชาดไทย หนว่ ยบริการการประกอบโรคศิลปะสาขาต่าง ๆ สถานทส่ี ะสมอาหาร น. อาคาร สถานท่ี หรือ และสถานบริการสาธารณสุขอื่นท่ีคณะกรรมการ บริเวณใดที่มิใช่ท่ีหรือทางสาธารณะ ที่จัดไว้ ก�ำหนดเพมิ่ เตมิ . ส�ำหรับเก็บอาหารอันมีสภาพเป็นของสด สถานประกอบการ น. สถานทท่ี �ำงานทีเ่ ปน็ โรงงาน หรือของแห้ง หรอื อาหารในรูปลกั ษณะอื่นใด ท่ีได้รับอนุญาตให้ประกอบกิจการ (เปิด ซึ่งผู้ซื้อต้องน�ำไปท�ำ ประกอบหรือปรุง ด�ำเนินการ) ตามพระราชบัญญัติโรงงาน เพื่อบริโภคในภายหลัง ซ่ึงครอบคลุมถึง พ.ศ. ๒๕๓๕ ซึง่ ประกอบดว้ ยสถานประกอบการ รา้ นขายของช�ำ มินิมาร์ท ซเู ปอรม์ าร์เก็ต. ท่ีเป็นโรงงานและเป็นส�ำนักงานท่ีใช้เคร่ืองจักร มกี ำ� ลงั รวมต้ังแต่ ๕ แรงมา้ หรือก�ำลังเทียบเทา่ สถานท่ีสาธารณะ น. สถานที่ซึ่งประชาชน ตั้งแต่ ๕ แรงม้าข้ึนไป หรือใช้คนงานต้ังแต่ มีความชอบธรรมท่ีจะเข้าไปได้ ท้ังนี้ ไม่ว่า ๗ คนขึ้นไป โดยใช้เครื่องจักรหรือไม่ก็ตาม จะมีการเชื้อเชิญหรือต้องจ่ายค่าตอบแทน สำ� หรบั ท�ำ ผลติ บรรจุ ประกอบ ซ่อมบำ� รงุ หรือไมก่ ต็ าม. ทดสอบ ปรับปรงุ แปรสภาพ ลำ� เลียง เกบ็ รักษา หรือทำ� ลายสง่ิ ใด ๆ. สถานที่ให้บริการลดอันตรายจากการใช้ สถานประกอบการเพอื่ สุขภาพ น. สถานท่ีท่ีตงั้ ขึน้ ยาเสพตดิ ของภาคประชาสงั คม น. สถานที่ เพื่อดำ� เนินกจิ การสปา กจิ การนวดเพือ่ สุขภาพ ท่ีให้บริการตามความต้องการที่จ�ำเป็นและ ปลอดภัยส�ำหรับผู้ใช้ยาเสพติด เป็นสถานที่ ที่ให้การดูแลช่วยเหลือเบ้ืองต้นแก่ผู้ใช้ ยาเสพติดในด้านต่าง ๆ ทั้งด้านร่างกาย 438 พจนานกุ รมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

สถานีอนามัย หรือนวดเพ่ือเสริมความงาม และกิจการอ่ืน สุขภาพ กระทรวงสาธารณสุข ทราบตามท่ี ตามทกี่ �ำหนดในกฎกระทรวง. กฎหมายกำ� หนด. สถานประกอบการเพอ่ื สุขภาพ คณุ ภาพ มาตรฐาน สถานพยาบาลทีใ่ หบ้ รกิ ารผสมเทยี ม (กฎ) น. ตามท่ีก�ำหนด น. สถานประกอบการ สถานพยาบาลท้ังภาครัฐและเอกชนที่ให้บริการ เพ่ือสุขภาพ จ�ำนวน ๓ ประเภท คือ สปา เก่ียวกับการผสมเทียมจะต้องปฏิบัติตาม เพ่ือสุขภาพ นวดเพื่อสุขภาพ และนวด มาตรฐานการใหบ้ รกิ ารเกีย่ วกบั การผสมเทียม เพือ่ เสริมสวย ที่ยื่นคำ� รอ้ งใบรบั รองมาตรฐาน และต้องรายงานผลการด�ำเนินงานให้ ได้รับการตรวจประเมินมาตรฐานและได้รับ กรมสนับสนุนบริการสุขภาพ กระทรวง การสง่ เสริมแลว้ . สาธารณสุข ทราบปลี ะครัง้ . สถานประกอบกจิ การ น. สถานที่ซึ่งผ้ปู ระกอบ สถานพยาบาลผปู้ ว่ ยระยะสดุ ทา้ ย น. บริการ กิจการใช้เป็นสถานท่ีประกอบธุรกิจและ เชิงสหวิชาชีพในการจัดบริการเพ่ือช่วยเหลือ มีลูกจ้างท�ำงานอยใู่ นสถานประกอบกิจการนน้ั . ผู้ป่วยช่วงระยะสุดท้ายของชีวิต มีเป้าหมาย เพื่อจัดบริการอ�ำนวยความสะดวกผู้ป่วย สถานพยาบาล (กฎ) น. สถานพยาบาลของรฐั และส่ิงแวดล้อมสนับสนุนให้กับครอบครัว. รวมถึงสถานพยาบาลในก�ำกับของรัฐ สถาน (อ. hospice). พยาบาลของสภากาชาดไทย สถานพยาบาล ตามกฎหมายว่าด้วยสถานพยาบาลและ สถานสาธารณะ น. สถานที่ท่ีจัดไว้เป็นสาธารณะ สถานพยาบาลอื่นตามที่รัฐมนตรีประกาศ ส�ำหรับประชาชนใช้เพื่อการบันเทิงการพักผ่อน กำ� หนด. (อ. medical care facility). หยอ่ นใจ หรือการชมุ นุม. สถานพยาบาลของเอกชน น. สถานพยาบาล สถานะสุขภาพ น. สภาวะทางดา้ นร่างกาย จิตใจ ของเอกชนที่มีเตียงรับผู้ป่วยไว้ค้างคืนเกิน ของมนุษย์ที่รวมถึงสุขภาวะความเป็นอยู่ท่ีดี ๒๕ เตยี ง ซง่ึ ไดร้ บั อนญุ าตใหต้ งั้ หรือด�ำเนนิ การ การเป็นโรค การเจ็บป่วย หรือการบาดเจ็บ ตามกฎหมายวา่ ด้วยสถานพยาบาล. ของประชาชน. สถานพยาบาลที่ให้บริการด้านเทคโนโลยีช่วย สถานีอนามยั น. หนว่ ยบริการสุขภาพระดบั ต�ำบล การเจริญพันธุ์ทางการแพทย์ (กฎ) น. หรือระดับหมู่บ้านท่ัวไปที่อยู่ใกล้ชิดชุมชน สถานพยาบาลท้ังภาครัฐและเอกชนท่ีให้บริการ มากท่ีสุด ครอบคลุมประชากรประมาณ ด้านเทคโนโลยีช่วยการเจริญพันธุ์ทางการแพทย์ ๑,๐๐๐ ถึง ๕,๐๐๐ คน มีเจ้าหน้าท่ีปฏิบัติ ซ่ึงจะต้องปฏิบัติตามมาตรฐานการให้บริการ ประจ�ำคือ พนักงานอนามัย ผดุงครรภ์ เกี่ยวกับเทคโนโลยีช่วยการเจริญพันธุ์ พยาบาลเทคนิค บางแห่งมีทันตาภิบาล ทางการแพทย์ตามที่ก�ำหนด รวมท้ังรายงาน พยาบาลวชิ าชีพ และนกั วิชาการสาธารณสุข ผลการด�ำเนินงานให้กรมสนับสนุนบริการ เน้นการส่งเสริมสุขภาพ ป้องกันโรค และ กระทรวงสาธารณสุข 439

สถานอี นามัยเฉลมิ พระเกยี รติ ๖๐ พรรษานวมนิ ทราชินี รกั ษาพยาบาล. พยาบาลที่ขอเปดิ ดาํ เนนิ การใหม.่ (อ. nursing สถานีอนามัยเฉลิมพระเกียรติ ๖๐ พรรษา and midwifery supporter institution). สถาบันชีววัตถุ น. หน่วยงานในสังกัดกรม นวมินทราชินี น. สถานีอนามัยท่ีสร้างใน วิทยาศาสตรก์ ารแพทย์ กระทรวงสาธารณสขุ โครงการทศวรรษแห่งการพัฒนาสถานีอนามัย ทำ� หน้าทเี่ ปน็ หอ้ งปฏิบัติการอ้างองิ ด้านชีววตั ถ.ุ ของกระทรวงสาธารณสุข เป็นโครงการ สถาบันชีววิทยาศาสตร์ทางการแพทย์ น. เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิต์ิ หน่วยงานที่ตั้งข้ึนเป็นการภายในของกรม พระบรมราชินนี าถ ทรงมีพระชนมายุ ๖๐ พรรษา วิทยาศาสตร์การแพทย์ท�ำหน้าท่ีศึกษาวิจัย ได้รับการระดมทุนจากภาครัฐและเอกชน และพัฒนางานด้านชีววิทยาศาสตร์ทาง เป็นกรณีพิเศษ ซึ่งต่อมาได้รับพระราชทาน การแพทย์ การให้บริการทางห้องปฏิบัติการ นามสถานีอนามัยเม่ือวันท่ี ๒๑ มกราคม และห้องปฏิบัติการอ้างอิง และพัฒนา พ.ศ. ๒๕๓๖ วา่ สถานอี นามยั เฉลิมพระเกยี รติ ห้องปฏบิ ัตกิ ารอ้างองิ ดา้ นเซลลต์ น้ ก�ำเนิด. ๖๐ พรรษานวมนิ ทราชินี เรียกย่อว่า สอน. สถาบันทางสงั คม น. ระบบการดำ� เนินชีวิตร่วมกัน ส ถ า บั น ก า ร ศึ ก ษ า ท า ง ก า ร พ ย า บ า ล แ ล ะ ของมนุษย์ที่เกี่ยวข้องกับกฎ ระเบียบ และ การผดงุ ครรภ์ น. โรงเรยี น วิทยาลัย คณะวชิ า วิธีการปฏิบัติท่ีมีแบบแผน ซ่ึงมีระบบหลัก ส�ำนักวิชา หรือสถาบันการศึกษาท่ีเรียกช่ือ ๕ อย่าง คือ ครอบครัว การศึกษา ศาสนา อยางอ่นื ซงึ่ ทำ� การสอนตามหลกั สตู รการศึกษา อาชพี และการเมอื งการปกครอง. วชิ าชีพการพยาบาลและการผดงุ ครรภ เพือ่ ให สถาบันบ�ำบัดรักษาและฟื้นฟูผู้ติดยาเสพติด ผู้สําเร็จการศึกษาขอขึ้นทะเบียนและรับ แห่งชาติบรมราชชนนี น. สถาบันท่ีให้ ใบอนุญาตเปนผูประกอบวิชาชีพการพยาบาล บริการบ�ำบัดรักษาและฟื้นฟูผู้ติดยาเสพติด และการผดุงครรภ์ ตามกฎหมายว่าด้วย ทุกประเภท สังกัดกรมการแพทย์ กระทรวง วิชาชีพการพยาบาลและการผดุงครรภ์. สาธารณสขุ เพ่อื นอ้ มร�ำลกึ ถึงพระมหากรุณาธิคณุ (อ. nursing institution). ของสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี สถาบันการศึกษาพี่เลี้ยงทางการพยาบาลและ และเพ่ือเป็นขวัญและก�ำลังใจแก่ผู้ป่วย การผดุงครรภ์ น. โรงเรียน วิทยาลยั คณะวิชา ยาเสพติดและครอบครัวตลอดจนเจ้าหน้าท่ี ส�ำนักวิชา หรือสถาบันการศึกษาที่เรียกชื่อ และชุมชนในสังคม ร่วมแรงร่วมใจป้องกัน อยา งอืน่ ทมี่ ปี ระสบการณใ์ นการเปดิ ดำ� เนนิ การ และแก้ไขปัญหายาเสพติด ในการเป็น สอนหลักสูตรการศึกษาวิชาการพยาบาล สถาบันแห่งชาติ ไดข้ อพระราชทานนามจาก และการผดงุ ครรภ์ ทไ่ี ด้รบั การรบั รองสถาบนั พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพล การศึกษาจากสภาการพยาบาลอย่างต่อเนื่อง อดุลยเดช ซึ่งได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ตามเงื่อนไขท่ีสภาการพยาบาลก�ำหนด พระราชทานช่ือสถาบันแห่งน้ีว่า “สถาบัน ทําหน้าท่ีให้คําปรึกษา แนะนํา ช่วยเหลือ ดูแล และกํากับสถาบันการศึกษาทางการ 440 พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

สปา บ�ำบัดรักษาและฟื้นฟูผู้ติดยาเสพติดแห่งชาติ สาธารณสุข. บรมราชชนนี” ต้ังแต่ วันที่ ๒๗ เมษายน สถาบันวิจัยสมุนไพร น. หน่วยงานในสังกัด ๒๕๕๕. ส ถ า บั น ฝ ึ ก อ บ ร ม แ ล ะ พั ฒ น า อ า ส า ส มั ค ร กรมวทิ ยาศาสตรก์ ารแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข สาธารณสุขประจ�ำหมู่บ้าน น. หน่วยงาน ท�ำหน้าท่ีหลักเป็นห้องปฏิบัติการอ้างอิง ของรัฐจัดตั้งขึ้นเพ่ือให้ด�ำเนินการจัดการ ด้านสมนุ ไพร. ฝึกอบรมและพัฒนาอาสาสมัครสาธารณสุข สนทนาสรา้ งแรงจงู ใจ ก. สรา้ งแรงจงู ใจให้ผู้รับ ประจ�ำหมู่บ้าน โดยครูฝึกอบรมอาสาสมัคร การปรึกษาด้วยวิธีสนทนา จนเกดิ ความต้ังใจ สาธารณสขุ ประจำ� หมบู่ ้าน. สามารถก้าวข้ามความลังเลไปสู่การปรับเปลี่ยน สถาบันพระบรมราชชนก น. สถาบันที่ พฤตกิ รรมเพื่อสขุ ภาพ. ผลิตบุคลากรด้านการสาธารณสุข สังกัด สบพช. ดู ส�ำนักงานบริหารโครงการร่วมผลิต กระทรวงสาธารณสุข สืบสานพระปณิธาน แพทยเ์ พิม่ เพื่อชาวชนบท. ของสมเด็จพระมหิตลาธิเบศรอดุลยเดชวิกรม สปสช. ดู ส�ำนักงานหลกั ประกันสขุ ภาพแหง่ ชาต.ิ พระบรมราชชนก พระบิดาแห่งการแพทย์และ สปอโรโซน น. โพรโทซวั พวกหนึ่งที่ไม่มอี วยั วะ สาธารณสุขไทย และสมเดจ็ พระศรนี ครนิ ทรา- สำ� หรับเคลื่อนท่ี ส่วนใหญ่ด�ำรงชีวิตแบบปรสิต บรมราชชนนี พระมารดาแห่งการสาธารณสุข เชน่ เชื้อไข้มาลาเรีย. ดูแลงานด้านการผลิตและพัฒนาก�ำลังคน ด้านสุขภาพของกระทรวงสาธารณสุข. สถาบนั วิจยั ระบบสาธารณสขุ น. องคก์ รของรัฐ สปา น. ๑. สถานบริการเพ่ือสุขภาพ หรือ ทีม่ ิใชส่ ว่ นราชการ จัดตง้ั ขนึ้ ตามพระราชบัญญัติ สถานพยาบาลที่ให้บริการลูกค้าท่ัวไปด้วย สถาบันวิจัยระบบสาธารณสุข พ.ศ. ๒๕๓๕ ศาสตร์การนวดเพ่ือสุขภาพ การปฏิบัติ เพื่อการจัดการความรู้น�ำไปสู่การพัฒนา ต่อร่างกายเพื่อสุขภาพ และการใช้น้�ำเพื่อสุขภาพ ระบบสุขภาพและดูแลนโยบายและก�ำหนด เป็นบริการหลัก เพ่ือปรับความสมดุลของ ทศิ ทางการดำ� เนนิ ยทุ ธศาสตร์ และแผนการวิจัย รา่ งกายและจติ ใจ โดยให้คำ� แนะนำ� ดา้ นบริการ ระบบสาธารณสุขให้สัมฤทธิผล เรียกย่อว่า ที่จัดไว้ตามหลักวิชาการ รวมถึงอาจจะมี สวรส. การให้ค�ำแนะน�ำการส่งเสริมสุขภาพด้วย การออกก�ำลังกาย โภชนาการ การปรับ สถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์สาธารณสุข น. พฤติกรรมตามหลักการแพทย์สากล และ หน่วยงานในสังกัดกรมวิทยาศาสตร์การแพทย์ สร้างหลักสุขภาพด้วยศาสตร์การแพทย์ทางเลือก ท�ำหน้าท่ีเป็นห้องปฏิบัติการอ้างอิงและ ทง้ั นี้ ให้มมี าตรฐานตามทก่ี ระทรวงสาธารณสุข ศูนย์ข้อมูลด้านสุขภาพด้านชันสูตรโรคและ ก�ำหนด. ๒. สถานที่ที่ให้บริการสุขภาพด้วย ด้านเทคโนโลยีชีวภาพทางการแพทย์และ น�้ำเป็นหลัก จุดมุ่งหมายของสปาให้ได้ทั้ง กระทรวงสาธารณสขุ 441

สปาไทย ด้านเสริมสุขภาพ บ�ำบัดโรค และฟนื้ ฟสู ขุ ภาพ. ที่โดดเด่นของไทยมาประยุกต์ให้เข้ากับ (อ. spa). บรรยากาศของสปา, สปาไทยพื้นบ้าน ก็วา่ . สปาไทย ดู สปาแบบไทยประยุกต.์ สปาแบบไทยประยุกต์ น. การให้บริการด้วย สปาไทยพืน้ บ้าน ดู สปาแบบไทยแท้. ศาสตร์การนวดเพ่ือสุขภาพ ท่ีผสมผสาน สปาแบบตะวันตก น. การให้บรกิ ารดว้ ยศาสตร์ ระหว่างสปาตะวันตกและสปาแบบตะวันออก เข้าด้วยกัน โดยน�ำเคร่ืองมือที่ทันสมัยมาใช้ การนวดเพื่อสุขภาพ ในรูปแบบท่ีเน้นต้องใช้ ในการให้บริการสปาร่วมกับภูมิปัญญาท้องถิ่น อุปกรณ์และเครื่องมือท่ีทันสมัย มีราคาสูง พ้ืนบ้านของไทย สปาในรูปแบบนี้เรียกกันว่า จากต่างประเทศ ผู้ให้บริการด้านสปาต้อง “สปาไทย”. เรียนรู้วิธีการใช้เคร่ืองมือและอุปกรณ์ต่าง ๆ ให้ถูกต้อง ท้ังยังต้องสามารถให้ค�ำแนะน�ำ สปาปลาบำ� บัด ดู ปลาบำ� บัด. เกี่ยวกับสปาแก่ผู้ใช้บริการได้เป็นอย่างดี สปาผม น. การดูแลหนังศีรษะและเส้นผม เคร่ืองมือที่ใช้ เช่น ออกซิเจนโซลาร์สปา เครอื่ งอบเซาน่า เคร่ืองอินฟราเรดเซานา่ . ท่ีเริ่มจากการสระผมให้สะอาด แล้วหมกั ด้วย สปาแบบไทยแท้ น. การใหบ้ รกิ ารดว้ ยศาสตร์ ครีมดีทอกซ์ ทช่ี ่วยในการล้างพษิ และเชื้อโรค การนวดเพ่ือสุขภาพ ที่เกิดจากการฟื้นฟู บนหนังศีรษะ และยังช่วยเปิดกระเปาะผม ภูมิปัญญาพ้ืนบ้านด้ังเดิมของคนไทยในด้าน ท่ีจะช่วยให้เซลล์ผมงอกได้ง่าย ในระหว่าง การดแู ลสุขภาพแบบโบราณ นำ� มาประยกุ ตใ์ ช้ ที่หมัก จะมีการนวดศีรษะร่วมด้วย เพื่อให้ ในรูปแบบสปา โดยยังด�ำรงรักษาแบบพ้ืนบ้าน เลือดไหลเวียนหล่อเล้ียงหนังศีรษะและรากผม เช่น การอาบสมุนไพร การอบสมุนไพร แลว้ ท้ิงไว้ประมาณ ๑๕ นาที หลังจากนั้นล้าง การนวดสมุนไพรไทย การแช่น�้ำสมุนไพร ออกดว้ ยน้�ำสะอาด เช็ดหมาด ๆ ใส่แฮรโ์ ทนิก การนวดประคบ ขัดผิว การอยู่ไฟหลัง บ�ำรงุ รากผม. คลอดบุตร ตามวิถีธรรมชาติของบรรพบุรุษ สปามือ-เท้า น. การแช่มือและ/หรือเท้าด้วย ชาติไทยที่มีความเรียบง่ายและมีกลิ่นไอ สมนุ ไพร เช่น มะกรูด ตะไคร้ ขม้ิน ผสมกับ พน้ื บ้านของไทย ผู้ใหบ้ รกิ ารในสปาไทยพน้ื บ้าน น้�ำมันสุคนธบ�ำบัด จากน้ันขัดมือ เท้าด้วย มักมีความสามารถในเชิงบ�ำบัดเทียบได้ใกล้เคียง เกลือหอม จะช่วยให้ผิวดูเนียน พร้อมรักษา กบั หมอพน้ื บา้ นในอดีต โดยเนน้ การผ่อนคลาย แผลเปน็ และลดรอยดา่ งดำ� . และการบ�ำบัดโรคบางชนิด สถานท่ีของ สปาหู น. ศาสตร์บ�ำบัดเก่าแก่ของชนเผ่า สปาไทยพ้ืนบ้านจะมีการตกแต่งโดยใช้วัสดุ อนิ เดียแดงแห่งลุม่ แมน่ ำ�้ แอริโซนา คอื การน�ำ ท่ีมีในท้องถ่ินในรูปแบบสถาปัตยกรรมไทย เทียนขี้ผึ้งผสมสมุนไพร และน�ำ้ มนั หอมระเหย อาจจะจัดสถานที่บริการให้มีบรรยากาศ ท�ำเป็นแท่งเทียนมีแกนกลางที่กลวง ใช้ต่อ เหมอื นอย่ใู นบ้านหรอื สวนและน�ำเอกลกั ษณ์ เช่ือมเข้าไปในรูหู แล้วจุดเทียนเพื่อให้เกิด 442 พจนานกุ รมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

สภาพแวดลอ้ มในการท�ำงาน ควันและความร้อนอ่อน ๆ ผ่านเข้าไปในชอ่ งหู ของผู้ประกอบวิชาชีพการแพทย์แผนไทย กระตุ้นเนื้อเย่ือภายในและการไหลเวียน และผู้ประกอบวิชาชีพการแพทย์แผนไทย ของต่อมน�้ำเหลืองภายในศีรษะและคอ ประยุกต์ตามท่ีบัญญัติไว้ในพระราชบัญญัติ ช่วยผ่อนคลาย ปรับสมดุล ปรับความดัน วชิ าชีพการแพทย์แผนไทย พ.ศ. ๒๕๕๖. รวมท้ังรักษาอาการหวัด ไมเกรน ปวดหู สภาพการมอี าหาร น. ภาวะท่ีบุคคลหรือชมุ ชน ศาสตร์นี้ได้น�ำกลับมาใช้ใหม่อย่างแพร่หลาย มีอาหารที่มีคุณภาพตามต้องการและมี ในแถบยุโรปและอเมริกา. (อ. ear aroma- คุณค่าโภชนาการเหมาะสมในปริมาณที่ therapy หรอื ear candeling). เพียงพอต่อการด�ำรงชีพและสุขภาพที่ดี. (อ. สไปนาไบฟิดา น. ภาวะผิดปรกติที่เกิดจาก food availability) เยื่อหุ้มบริเวณกระดูกสันหลังไม่ได้ปิดตัวลง สภาพความเป็นอยู่ น. สภาพแวดล้อมในชีวิต อยา่ งสมบูรณซ์ ง่ึ เป็นมาแต่ก�ำเนดิ ในทางการ ประจ�ำวันของคนเราไม่ว่าจะเป็นสถานท่ีอยู่ แพทยแ์ บง่ ความผดิ ปรกตินเ้ี ป็น ๓ แบบ คือ สถานทเ่ี ลน่ หรือสถานทที่ �ำงาน สภาพความ แบบทม่ี ถี งุ ย่ืนออกมา (spina bifida occulta) เป็นอยู่เป็นผลมาจากสภาวะทางสังคม แบบที่มีถุงซึ่งมีของเหลวย่ืนออกมาแต่ไม่มี และเศรษฐกิจและส่ิงแวดล้อมทางกายภาพ ไขสันหลัง (meningocele) และแบบที่มีถุง ซงึ่ ล้วนมีผลกระทบต่อสุขภาพและเปน็ ปจั จัย ซึ่งประกอบของเหลวและไขสันหลังยื่นออกมา ที่ส่วนใหญ่อยู่นอกเหนือการควบคุมของ (myelomeningocele). (อ. spina bifida). ปจั เจกบุคคล. (อ. living condition). สไปรลิ ลัม น. แบคทีเรยี ทีเ่ ซลลม์ ีรูปรา่ งเปน็ เกลียว. สภาพพร้อมใช้ทางชวี ภาพ น. สดั ส่วนยาหรือ (อ. spirillum). สารออกฤทธิ์ท่ีถูกดูดซึมจากเภสัชภัณฑ์เข้าสู่ สภาการพยาบาล น. องคก์ รวิชาชพี ทีจ่ ดั ต้งั ขึ้น กระแสเลอื ด. (อ. bioavailability). โดยพระราชบัญญัติวิชาชีพการพยาบาลและ สภาพพิษ ดู ความเปน็ พษิ การผดุงครรภ์พุทธศักราช ๒๕๒๘ ซึ่งได้ สภาพแวดลอ้ มของการควบคุม (กฎ) น. ปจั จยั ออกประกาศในราชกิจจานุเบกษา ฉบับพเิ ศษ ตา่ ง ๆ ซึ่งส่งเสรมิ ให้องคป์ ระกอบการควบคุม เล่ม ๑๐๒ ตอนท่ี ๑๒๐ วันท่ี ๕ กันยายน ภายในอน่ื ๆ มปี ระสทิ ธิผลในหนว่ ยรับตรวจ พ.ศ. ๒๕๒๘ มีผลบังคับใช้ต้ังแต่วันท่ี ๖ สะท้อนให้เห็นทัศนคติ และการรับรู้ถึง กันยายน พ.ศ. ๒๕๒๘. ความส�ำคัญของการควบคุมภายในของหน่วย สภาการแพทย์แผนไทย (พท.) น. นิติบุคคล รับตรวจ. (อ. control environment). ซึ่งมีวัตถุประสงค์เพื่อส่งเสริมการศึกษา สภาพแวดล้อมในการท�ำงาน น. ส่งิ ต่าง ๆ ทีอ่ ยู่ การพัฒนา การวิจัย การประกอบวิชาชีพ รอบตัวผู้ปฏิบัติงาน ท้ังที่มีชีวิตและไม่มีชีวิต การแพทยแ์ ผนไทย และการประกอบวชิ าชพี การแพทย์แผนไทยประยุกต์ ควบคุม กํากับ ดูแล และกําหนดมาตรฐานการให้บริการ กระทรวงสาธารณสุข 443

สภาวธรรม ซึ่งรวมถึงเช้ือโรค สารเคมี ฝุ่นละออง รังสี fitness).  แสงสว่าง เสยี ง ความร้อน นอกจากน้ี ยังรวมถึง สมรรถภาพเชิงทักษะปฏบิ ตั ิ น. ความสามารถ สภาพการทำ� งานท่เี รง่ รีบ ซำ�้ ซาก สมั พันธภาพ ระหว่างกัน ค่าตอบแทน ชั่วโมงการท�ำงาน ของร่างกายที่ช่วยให้บุคคลสามารถประกอบ เปน็ ต้น. กิจกรรมทางกาย โดยเฉพาะอย่างยิง่ การเลน่ กฬี า สภาวธรรม น. ธรรมชาติท่มี ีประจำ� ตวั ปรมัตถธรรม ไดด้ ี. (อ. skill–related physical fitness). มีลกั ษณะพเิ ศษเฉพาะของตน ไมม่ ีเหมือนกันเลย. สมรรถภาพทางกาย น. ๑. ความสามารถ สภาวะแวดลอ้ ม ดู ส่ิงแวดล้อม. ในการปฏิบัติภารกิจประจ�ำวันอย่างต่อเน่ือง ส้มขม น. พืชท่ีมีช่ือวิทยาศาสตร์ว่า Citrus ด้วยความกระฉับกระเฉงและต่ืนตัว และ aurantium L. ในวงศ์ Rutaceae เปน็ ไม้ ยังมีพลังงานมากพอท่ีจะท�ำกิจกรรมเวลาว่าง ตน้ ขนาดเลก็ ใบเปน็ ใบเดี่ยว เรียงสลับ รปู ไข่ และเผชิญกับภาวะฉุกเฉินที่ไม่คาดคิด. ช ่ อ ด อ ก อ อ ก ต า ม ซ อ ก ใ บ แ ล ะ ป ล า ย กิ่ ง ๒. สภาวะความสมบูรณ์ของร่างกายท่ีจะ ดอกสีขาว กล่ินหอม กลีบดอกร่วงง่าย ประกอบกิจกรรมทางกายต่าง ๆ ได้อย่างมี ผลแบบผลส้ม เมื่อน�ำเปลือกผลสดมาบีบ ประสิทธิภาพ และมีพลังงานเหลือไว้ใช้ จะให้น�้ำมันหอมระเหยเรียก น�้ำมันเปลือก ในสภาวะที่จำ� เปน็ . (อ. physical fitness). ส้มขม ใช้แต่งกลิ่นและใช้ในสุคนธบ�ำบัด. สมรรถภาพทางกายเพ่อื สขุ ภาพ น. ความสามารถ (อ. bitter orange). ของระบบต่าง ๆ ในร่างกาย ประกอบด้วย สมมุติเวชกรรมวินจิ ฉัย น. การอนมุ านสมุฏฐาน ความสามารถเชงิ สรรี วทิ ยาด้านต่าง ๆ ทชี่ ว่ ย เหตุต้นของการเจ็บป่วย โดยอนุมานไปตาม ป้องกันบุคคลจากโรคท่ีมีสาเหตุจากภาวะ องคค์ วามรู้การแพทย์แผนไทย. การขาดการออกก�ำลังกาย  นับเป็นปัจจัย สมรรถนะ น. การใช้ความรู้ ทักษะ และ หรือตัวบ่งช้ีส�ำคัญของการมีสุขภาพดี ความ ค ว า ม ส า ม า ร ถ ม า ป ร ะ ยุ ก ต ์ ใ ช ้ เ พ่ื อ ก า ร สามารถหรือสมรรถนะเหล่าน้ีสามารถ ประกอบอาชพี . (อ. competency). ปรับปรุงพัฒนาและคงสภาพได้โดยการ สมรรถนะยอ่ ย น.องค์ประกอบของหนว่ ยสมรรถนะ. ออกก�ำลังกายอย่างสม�่ำเสมอ. (อ. health– (อ. element of competence). related physical fitness). สมรรถภาพกลไก น. ความสามารถของร่างกาย สมอง น. กอ้ นเนอ้ื อยภู่ ายในกะโหลกท�ำหนา้ ท่ี ที่ช่วยให้บุคคลสามารถประกอบกิจกรรมทางกาย ควบคมุ การท�ำงานของรา่ งกาย. (อ. brain). โดยเฉพาะอย่างยงิ่ การเล่นกีฬาได้ด.ี (อ. motor สมองติดยา น. อาการที่เกิดขึ้นจากการใช้ยา และสารเสพติดอย่างต่อเนื่อง ซึ่งจะมีผลกับ สมอง ๒ สว่ น คือ สมองส่วนคดิ ไมส่ ามารถ ทำ� งานไดอ้ ย่างปรกติ สมองสว่ นอยาก ยงั คงมี 444 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

สมุฏฐานวาตะ ความต้องการเสพยาเสพติดอย่างรุนแรงและ ไวถ้ ึงการท�ำสมาธิคอื ศาสนาฮินดู ในประเทศ ตลอดเวลา ยาและสารเสพติดจะกระตุ้นให้ อินเดีย ซึ่งต่อมาได้ถูกดัดแปลงและน�ำมาใช้ เซลล์สมองหลั่งสารเคมีออกมาเพ่ือให้เกิด นอกเหนือบริบททางศาสนา เช่น การน�ำมา อาการเคล้ิมเมา แต่ก็ท�ำลายเซลล์สมองไป ใช้ในการออกก�ำลงั กายประเภท หตั โยคะ ชก่ี ง พร้อม ๆ กนั เมอ่ื เสพบ่อยขึน้ จะท�ำใหส้ มอง การท�ำสันสกฤตธยานา (Sanskrit dhayana) ทุกส่วนถูกท�ำลาย มีความผิดปรกติทางจิต หรอื ศลิ ปะแขนงต่าง ๆ ของประชาชนพนื้ บา้ น และแสดงพฤติกรรมไม่เหมาะสม. ในแถบเอเชีย (martial art) โดยเน้นเร่ือง สมองพกิ าร น. กลุม่ อาการทเ่ี กิดจากความผิดปรกติ ความสงบเยือกเยน็ และการเขา้ ถงึ จิตวญิ ญาณ หรือมีพยาธิสภาพเกิดขึ้นกับสมองส่วนที่ควบคุม ของธรรมชาต.ิ การเคลอื่ นไหว ทำ� ให้ผูพ้ กิ ารไม่สามารถควบคมุ สมาธิบ�ำบัด น. การรักษาพยาบาลด้วยสมาธิ การเคล่ือนไหวของร่างกายได้ สภาพพิการ ช่วยให้จิตใจ สมอง ปลอดโปรง่ เบา ความคดิ ท่ีเกิดข้ึนจะเป็นแบบคงตัว และเกิดขึ้น โลดเเล่น. ในช่วงระยะเวลาท่ียังมีการเจริญเติบโต สมาธิสัน้ ดูที่ โรคสมาธสิ ้ัน. ของสมองอยู่ คือ ตั้งแต่อยู่ในครรภ์มารดา สมาร์ทซิติเซน น. วิสัยทัศน์ของยุทธศาสตร์ จนไปถึงระยะที่สมองเจริญเติบโตเต็มท่ี สุขภาพจติ แห่งชาติ ๒๐ ปี พ.ศ. ๒๕๖๐-๒๕๗๙ โดยทวั่ ไปถอื เกณฑไ์ มเ่ กนิ  ๘ ขวบ. ท่ีหวังผลให้คนไทยมีปัญญา อารมณ์ดี และ สมาคมประชาชาติแห่งเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ มีความสุข อยู่ในสังคมอย่างทรงคุณค่า. น. สมาคมที่จัดตั้งข้ึนเพ่ือความร่วมมือและ (อ. Smart Citizen). ส่งเสริมสันติภาพ เสถียรภาพ ความเจริญ สมุฏฐาน (พท.) น. ทีเ่ กดิ ท่ีตั้ง เหตุ ท่ีแรกเกิด ทางเศรษฐกิจ ความก้าวหน้าทางสังคม ของโรคภยั ไขเ้ จ็บ. วัฒนธรรม วิชาการ วิทยาศาสตร์ และ สมุฏฐานปิตตะ (พท.) น. ท่ีต้ังหรือที่แรกเกิด การบริหารในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ของโรคอนั เกดิ จากดี แบง่ ออกเปน็ ๓ อยา่ ง ไดแ้ ก่ จัดต้ังขึ้นตามปฏิญญากรุงเทพ เมื่อวันที่ ๘ พัทธะปิตตะ (น�้ำดีที่อยู่ในฝักหรือในถุงน�้ำดี) สงิ หาคม พ.ศ. ๒๕๑๐ มีประเทศสมาชิก ๑๐ อพัทธะปิตตะ (น�ำ้ ดีท่ีอยนู่ อกฝกั หรอื นอกถงุ นำ้� ด)ี ประเทศ ประกอบดว้ ย อินโดนีเซีย มาเลเซีย และก�ำเดา (เปลวแหง่ ความร้อน หรือความร้อน ฟิลิปปินส์ สิงคโปร์ ไทย บรูไนดารุสซาลาม ที่ได้จากการเผาผลาญในร่างกาย). เวียดนาม ลาว เมียนมา และกัมพูชา. [อ. Association of South East Asian Nations (ASEAN)]. สมาธิ น. การมงุ่ มนั่ กระทำ� ด้วยความต้ังใจ แนว่ แน่ สมุฏฐานวาตะ น. ท่ีตั้งหรือท่ีแรกเกิดของโรค ของจิต เกิดข้ึนคร้ังแรกในภูมิภาคตะวันออก อันเกิดจากลม แบง่ ออกเปน็ ๓ อย่าง ไดแ้ ก่ โดยเฉพาะทางศาสนา ศาสนาแรกทีม่ ีการบันทกึ หทัยวาตะ (ลมในหัวใจอันท�ำให้หัวใจท�ำงาน กระทรวงสาธารณสุข 445

สมฏุ ฐานเสมหะ เปน็ ปรกต)ิ สัตถกวาตะ (ลมทที่ �ำใหเ้ กิดอาการ ใบขลู่ รากครอบฟันสี ต้นโด่ไม่รู้ล้ม รากไม้ เสียดแทงตามสว่ นต่าง ๆ ของร่างกาย) และ รวก. สุมนาวาตะ (ลมในเส้น อันท�ำให้เกิดอาการ สมนุ ไพรขบั เหง่อื น. สมนุ ไพรทีน่ ำ� มาใช้กบั ผูป้ ว่ ย ปวดเมื่อย). ที่มีอาการไข้ตัวร้อน ร้อนใน ผู้ป่วยโรคตับ สมฏุ ฐานเสมหะ น. ท่ตี ้ังหรอื ที่แรกเกิดของโรค หรอื ไตไม่สามารถขับของเสียได้ เชน่ ต้นกระชับ อนั เกิดจากเสลด แบ่งออกเปน็ ๓ อยา่ ง ได้แก่ เถากระไดลงิ รากกระตงั บาย รากคนทีสอ. ศอเสมหะ (เสมหะในล�ำคอ) อุระเสมหะ สมนุ ไพรควบคุม (พท.) น. สมนุ ไพรทร่ี ฐั มนตรี (เสมหะในอก) และคูถเสมหะ (เสมหะในสว้ ง ประกาศก�ำหนดประเภท ลักษณะ ชนิด และ ทวาร). ชื่อของสมุนไพรที่มีค่าต่อการศึกษาหรือวิจัย สมุดทะเบียนสถานพยาบาล (กฎ) น. สมุด หรอื มคี วามส�ำคัญทางเศรษฐกิจ หรืออาจจะ แสดงรายละเอียดเก่ียวกับการได้รับอนุญาต สูญพนั ธุ์ ใหเ้ ปน็ สมนุ ไพรควบคมุ . ให้ประกอบกิจการสถานพยาบาลและ สมุนไพรท�ำให้อาเจียน น. สมุนไพรท่ีมีฤทธิ์ ดำ� เนนิ การสถานพยาบาล ตามพระราชบัญญัติ กระตุ้นท�ำให้อาเจียนเอาอาหารหรือสารพิษ สถานพยาบาล พ.ศ. ๒๕๔๑. ออกมาจากกระเพาะอาหาร เช่น รากโลด สมุนไพร (พท.) น. พชื สัตว์ จลุ ชีพ ธาตุวัตถุ ทะนงแดง เปลือกรากชะเอมเทศ ใบข่อย สารสกัดดั้งเดิมจากพืชหรือสัตว์ที่ใช้หรือ รากขจร. แปรสภาพหรือผสมหรือปรุงเป็นยาหรืออาหาร สมุนไพรไทย น. พืช สัตว์ ธาตุวัตถุ สารสกัด เพ่ือการตรวจวินิจฉัย บ�ำบัด รักษา หรือ ท่ีมีการใช้อยู่ในประเทศไทย และให้รวมถึง ป้องกันโรค หรือส่งเสริมสุขภาพร่างกาย ผลิตภัณฑ์ยาและต�ำรับยาในคัมภีร์โบราณ ของมนุษยห์ รือสัตว์ และให้หมายความรวมถงึ ของไทย อาหาร เคร่ืองส�ำอาง ที่มีส่วนผสม ถิ่นก�ำเนดิ หรือถ่นิ ท่อี ย่ขู องส่งิ ดงั กลา่ วด้วย. ของส่ิงดังกล่าว เพื่อการสร้างมูลค่าเพิ่ม สมุนไพรแก้พิษ น. สมุนไพรที่มีสรรพคุณ สร้างเสริมสุขภาพ รักษาโรค และสร้าง ท�ำลายพิษ เปลี่ยนสภาพให้หมดพิษ หรือ ความย่งั ยนื ของเศรษฐกิจประเทศไทย. พิษออ่ นลงจนไม่เกิดอันตราย เช่น รางจดื เถา สมนุ ไพรเปน็ ยาระบายหรอื ยาถา่ ย น. สมุนไพร รางจืดต้น ว่านรางจดื ยา่ นางแดง. แก้ท้องผูก ท้องอืดท้องเฟ้อ จุกเสียดแน่น สมุนไพรขับปัสสาวะ น. สมุนไพรที่มีฤทธิ์ มีกลิ่นตัวมากผิดปรกติ เช่น เน้ือในฝักคูน กระตุ้นการท�ำงานของไตให้ขับน�้ำและพิษ ลกู สมอไทย รากตองแตก แกน่ ลั่นทม. ออกจากร่างกาย โดยกระบวนการท�ำงาน สมุนไพรสู่ความเป็นเลิศ (พท.) น. รายการ ของไตจะท�ำหน้าท่ีกรองของเสียออกจาก สมุนไพรท่ีมีศักยภาพของประเทศไทย กระแสเลือดแล้วขับออกทางปัสสาวะ เช่น 446 พจนานกุ รมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

สหประชาชาติ เพ่ือให้เกิดทิศทางท่ีชัดเจนในการวางแผน หรือส่วนราชการท่ีเรียกชื่ออย่างอื่นที่มีฐานะ และพัฒนาสมุนไพรให้ครบวงจรเป็นรายชนิด เทียบเท่า และจังหวัด แต่ไม่รวมถึงรัฐวิสาหกิจ พั ฒ น า เ ป ็ น ผ ลิ ต ภั ณ ฑ ์ อ อ ก สู ่ ต ล า ด แ ล ะ และองคก์ รปกครองสว่ นท้องถน่ิ . สร้างเศรษฐกิจระดับประเทศได.้ (อ. Product สวรส. ดู สถาบนั วิจยั ระบบสาธารณสุข. Champion). สเมียร์เชื้อ ก. น�ำเช้ือแบคทีเรียมาเกลี่ยให้เชื้อ สวัสดกิ ารภายในส่วนราชการ น. กจิ กรรมใด ๆ กระจายออกไปบาง ๆ เปน็ บริเวณเล็ก ๆ บน ที่คณะกรรมการสวัสดิการจัดให้มีขึ้น โดยมี สไลด์. (อ. smear). วัตถุประสงค์ในการช่วยเหลือและอ�ำนวย ความสะดวกให้แก่ขา้ ราชการ เพือ่ ประโยชน์ สร้างเสริมพฤติกรรมสุขภาพ ก. แสดงออก แก่การด�ำรงชีพนอกเหนือจากสวัสดิการ ห รื อ ก ร ะ ท� ำ ใ ห ้ ต น เ อ ง มี ค ว า ม ส ม บู ร ณ ์ ที่ทางราชการจัดให้แก่ข้าราชการเป็นกรณี แข็งแรงปราศจากความเจ็บป่วยท้ังทาง ปรกติ หรือเพ่ือประโยชน์แก่การสนับสนุน ร่างกายและจิตใจ สามารถด�ำเนินชีวิตอยู่ใน การปฏิบัติราชการท่ีคณะกรรมการเห็นสมควร สังคมได้อย่างปรกติสุข โดยครอบคลุม ให้จดั เพ่มิ ขนึ้ ในการสงเคราะห์เจา้ หน้าท่.ี พ ฤ ติ ก ร ร ม ก า ร ดู แ ล สุ ข ภ า พ ข อ ง ต น เ อ ง ด้านโภชนาการ ด้านการท�ำกิจกรรมและ สสส. ดู ส�ำนกั งานกองทนุ สนบั สนนุ การสรา้ งเสรมิ การออกกำ� ลังกาย. สุขภาพ. ส่วนแก้ไขเพิ่มเติมโครงร่างการวิจัย น. สหคลินกิ (กฎ) น. คลนิ ิกทีจ่ ดั ใหม้ กี ารประกอบ การเปล่ียนแปลงและการอธิบายรายละเอียด วิชาชีพเวชกรรม ทันตกรรม การพยาบาล เพิ่มเติมอย่างเป็นทางการของโครงร่างการวิจัย การผดงุ ครรภ์ กายภาพบําบัด เทคนิคการแพทย์ โดยกระท�ำเปน็ ลายลกั ษณ์อกั ษร. การแพทยแ์ ผนไทย การแพทยแ์ ผนไทยประยกุ ต์ และการประกอบโรคศิลปะตงั้ แต่ ๒ ลักษณะ ส่วนงานย่อย (กฎ) น. ส่วนงานภายใต้หน่วย ขึ้นไป ซึ่งดําเนินการโดยผู้ประกอบวิชาชีพ รับตรวจ ซ่งึ อาจใชช้ ่อื “กจิ กรรม” หรืออาจ หรือผู้ประกอบโรคศิลปะสาขาใดสาขาหน่ึง เรยี กช่อื อย่างอนื่ เช่น สำ� นัก กอง ฝา่ ย หรือ และผู้ดําเนินการต้องเป็นบุคคลท่ีผู้อนุญาต แผนกที่ย่อมาจากหนว่ ยรับตรวจ ท้งั น้ี ขน้ึ อยู่ ประกาศกําหนดโดยคําแนะนําของคณะกรรมการ กบั ลักษณะโครงสรา้ งหนว่ ยรับตรวจนัน้ ๆ. สถานพยาบาล. สวนทวาร ก. ใช้สารเคมีสอดเข้าไปทางรูทวาร สหประชาชาติ น. องค์การระหว่างประเทศ เพ่ือเร่งการขับถ่ายหรือเตรียมสภาวะล�ำไส้ ที่จัดตั้งข้ึนเป็นทางการภายหลังสงครามโลก ใหพ้ ร้อมก่อนทำ� การผา่ ตัด. (อ. enemas). ครั้งที่ ๒ มวี ตั ถุประสงคส์ �ำคัญ คอื การป้องกนั สงคราม การยืนยันรับรองสิทธิมนุษยชน ส่วนราชการ (กฎ) น. กระทรวง ทบวง กรม ขน้ั พ้นื ฐาน การเคารพและปฏิบตั ติ ามพันธกรณี กระทรวงสาธารณสขุ 447

สอน. ที่เกิดจากสนธิสัญญาและกฎหมายระหว่าง ข้ึนไปมากกว่าร้อยละ ๑๐ ของประชากร ประเทศ. ท้ังหมด หรือมีประชากรอายุตั้งแต่ ๖๕ ปี สอน. ดู สถานีอนามัยเฉลมิ พระเกียรติ ๖๐ พรรษา เกนิ รอ้ ยละ ๗ ของประชากรท้ังหมด. นวมนิ ทราชนิ .ี สังคมสูงวยั ระดบั สดุ ยอด น. สังคมทีม่ ีประชากร สอบวินิจฉัยเชิงประจักษ์ ก. สอบถามหรือ อายุ ๖๐ ปีข้ึนไปมากกว่าร้อยละ ๒๘ ตรวจไปท่รี ูปธาตุทัง้ สี.่ ของประชากรทัง้ หมด. สะกิดเส้น ก. ใช้นิ้วทั้งห้าดึงกล้ามเนื้อขึ้นมา สังคมสงู วยั อยา่ งสมบรู ณ์ น. สงั คมทีม่ ีประชากร อย่างเรว็ เป็นรปู แบบการใหห้ ัตถการแผนไทย อายุ ๖๐ ปีข้ึนไปมากกว่าร้อยละ ๒๐ ของ ภาคตะวันออกเฉยี งเหนอื . ประชากรทง้ั หมด หรือมปี ระชากรอายุ ๖๕ ปี เพมิ่ เปน็ รอ้ ยละ ๑๔ ของประชากรท้ังหมด. สะบา้ หวั เข่า ดู กระดกู สะบ้า. สังคัง น. โรคผิวหนังชนิดหนึ่งท่ีเกิดข้ึน สะอึก ก. อาการท่ีเกิดจากกระเพาะอาหาร บริเวณโคนขาหนีบ ซึ่งเกิดจากเช้ือราชนิด Trichophytor rubrum มักเกิดในประเทศ ระคายเคือง เส้นประสาทจึงถูกกระตุ้น หรือพื้นที่ท่ีมีอากาศร้อนชื้น เกิดข้ึนได้ ให้ท�ำงานผิดปรกติ ส่งผลให้กะบังลมหรือ ท้ังผู้ชายและผู้หญิง แต่จะพบในผู้ชายได้ กล้ามเน้ือที่ก้ันกลางระหว่างช่องอกกับช่องท้อง มากกว่า. หดเกร็งเป็นจังหวะ กล้ามเน้ือซี่โครงได้รับ ผลกระเทือนจากหดเกร็งตวั ในลักษณะเดยี วกัน. สงั่ พักราชการ ก. สง่ั ให้ขา้ ราชการพ้นจากการ สังคมเศรษฐกจิ ฐานความรู้ น. สังคมทีม่ ีความ ปฏิบัติหน้าท่ีราชการในระหว่างการสอบสวน สามารถในการสร้างความรู้และน�ำความรู้มา พิจารณาทางวินัย หรือระหว่างถูกฟ้อง ใช้เพื่อขับเคล่ือนพัฒนาสังคม ซึ่งกลไกหรือ คดีอาญา หรือระหว่างต้องหาว่ากระท�ำ กุญแจส�ำคัญอยู่ท่ีงานวิจัย เพราะงานวิจัย ความผิดทางอาญา โดยงดเบิกจ่ายเงินเดือน เป็นเคร่ืองมือสร้างความรู้ที่มีบทบาทส�ำคัญย่ิง และเงนิ อ่ืน ๆ ทจี่ ่ายเปน็ รายเดือน ตลอดจน โดยเฉพาะบทบาทในการพัฒนาระบบสุขภาพ เงินชว่ ยเหลอื ต่าง ๆ ไวก้ อ่ น. ของสังคมไทย. (อ. knowledge-based society and economy). สัญญาณ ๕ น. จุดนวดตามสายการนวด สังคมสุขภาพ น. สงั คมที่เอ้ืออ�ำนวยตอ่ การสรา้ ง แบบราชส�ำนัก เปน็ จุดท่ีมคี วามส�ำคัญในการ สุขภาพ. จ่ายกำ� ลังของเลอื ด จา่ ยพลงั ประสาท เพอื่ ไป สงั คมสงู วัย น. สงั คมทม่ี ีประชากรอายุ ๖๐ ปี กระตุน้ ใหเ้ กดิ ผลของการรกั ษาโรคต่าง ๆ. สญั ญาณชีพ น. อาการสำ� คญั ที่สุดของสงิ่ มีชวี ติ ท่ีช่วยบอกถึงความปรกติหรือความผิดปรกติ 448 พจนานกุ รมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

สาธารณสุข ของร่างกาย. (อ. vital sign). ท�ำงานหนกั ภาวะเครยี ด ลักษณะอาการ คอื สัดส่วน น. ค่าของตัวเลขที่เป็นเศษส่วน มอี าการตาปรอื ลืมตาไม่ข้ึน กำ� ลังกล้ามเน้ือ หนงั ตาไมม่ แี รง อาจเป็นข้างเดยี วหรอื สองข้าง ซ่ึงตวั เศษ ถูกรวมอยู่เป็นสว่ นหนึง่ ของตัวสว่ น. ก็ได้. (อ. proportion). สนั นบิ าตหนา้ เพลิง น. การตดิ เชื้อในมดลูกหรอื สัตตเกสร ดู เกสรทั้ง ๗. อวัยวะอุ้งเชิงกราน หรือมีอาการน�้ำคาวปลา สัตถกวาตะ น. แหล่งก�ำเนิดโรคในการแพทย์ เดนิ ไม่สะดวก นมคดั มากและอักเสบแดง. แผนไทย เปน็ ๑ ในตวั คุมธาตุลม คอื ลมท่ีคม สากกะเบือละว้า ดู ขมิ้นอ้อย. เหมอื นอาวธุ คอื อาการเจ็บปวดจากการขาดเลือด สาขาวิศวกรรมชีวการแพทย์ น. งานท่ี ไปเล้ยี งที่อวยั วะน้ัน ๆ เชน่ สมอง ปลายแขน บูรณาการศาสตร์ด้านวิศวกรรมศาสตร์ ท้ัง ปลายประสาททอ่ี กั เสบ. ไฟฟา้ คอมพิวเตอร์ เครอื่ งกล อิเลก็ ทรอนิกส์ สตั วท์ ดลอง น. สตั ว์ทถ่ี กู นำ� มาเพาะเลย้ี งในทีก่ กั ขัง วั ส ดุ น า โ น วิ ศ ว ก ร ร ม โ ย ธ า ร ว ม ถึ ง สามารถสืบสายพนั ธไ์ุ ด้ ซึ่งมนษุ ย์น�ำมาใช้เพื่อ แพทยศาสตร์ ชีววิทยา เคมี ชีวเคมี ประโยชน์ในเชิงวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี เภสัชศาสตร์ รังสีวิทยา เทคนิคการแพทย์ ทุกสาขา. เทคโนโลยีสารสนเทศ และอื่น ๆ เพ่ือน�ำ สันตปั ปัคคี น. ธาตุในรา่ งกายบุคคล ตามตำ� รา ความรู้มาใช้พัฒนาหรือสร้างเคร่ืองมือและ แพทย์แผนโบราณ คือเตโชธาตุ หรือธาตุไฟ อปุ กรณท์ างการแพทย์โดยเฉพาะ. เป็นไฟเป็นธรรมชาติ มีความร้อน ความ สาขาเวชกิจฉุกเฉิน น. หลักสูตรที่เปิดสอน อบอุ่น ไฟกองน้ีมีประจ�ำอยู่ในเส้นเลือดด�ำ นักปฏิบัติการวิชาชีพเฉพาะทางด้านการแพทย์ ใหญ่เล็กทั่วร่างกาย อยู่กับอพัทธปิตตะ (ดี ที่มีความสามารถในการช่วยเหลือดูแลรักษา นอกฝัก) มีหน้าที่อบอุ่นโลหิตด�ำในเส้นไม่ให้ ผ้เู จบ็ ปว่ ยฉุกเฉนิ ณ จุดเกิดเหตุและระหว่าง แห้งหรือแข็ง โลหิตด�ำจึงไหลไปตามเส้นท่ัว การนำ� สง่ สถานพยาบาลไดอ้ ยา่ งถกู ตอ้ งรวดเรว็ . ร่างกาย และท�ำให้ร่างกายอบอุ่นเป็นปรกติ สาธารณประโยชน์ น. ประโยชน์ทวั่ ไปแก่ประชาชน อยเู่ สมอ. เช่น บริจาคเงินสร้างโรงพยาบาลเพื่อเป็น สันนิบาตข้อมือตก น. โรคเกิดจากการไหล สาธารณประโยชน.์ เวียนของโลหิต การถูกกดเป็นเวลานาน ๆ สาธารณภัย น. ภัยที่เกิดแก่คนหมู่มากอย่าง ถูกความร้อน ความเย็น นานเกินไป หรือ ไฟไหม้ น้�ำท่วม เป็นต้น. เกิดจากโรคบางชนิด. สันนิบาตหนังตาตก น. โรคเกิดจากอดนอน สาธารณสุข น. ๑. ชื่อกระทรวงที่มีอ�ำนาจ กระทรวงสาธารณสุข 449

สาธารณสุขในพระไตรปิฎก หน้าที่เก่ียวกับการแพทย์ การสาธารณสุข เขต ๔ สระบรุ ี : สระบรุ ี นนทบุรี ปทุมธานี การควบคุมอาหารและยา รวมทั้งส่ิงท่ีอาจ พระนครศรีอยธุ ยา อ่างทอง ลพบุรี เป็นพิษหรือเป็นภัยแก่สุขภาพ และควบคุม สงิ ห์บรุ ี นครนายก กิจการกาชาด.  ๒. กิจการเกยี่ วกับการป้องกัน การบำ� บัดโรค การรักษา และสง่ เสรมิ สขุ ภาพ เขต ๕ ราชบรุ ี : ราชบรุ ี นครปฐม สพุ รรณบุรี ของประชาชน. (อ. public health).  เพชรบุรี กาญจนบรุ ี สมทุ รสงคราม สาธารณสุขในพระไตรปิฎก น. ค�ำสอนของ สมุทรสาคร ประจวบครี ขี นั ธ์ พระพุทธเจ้าที่เก่ียวข้องกับการส่งเสริมสุขภาพ ป้องกันโรค บ�ำบัดรักษาและฟื้นฟูสุขภาพ เขต ๖ อดุ รธานี : อุดรธานี นครพนม สกลนคร ที่บรรจุอยู่ในพระไตรปิฎกซ่ึงเป็นคัมภีร์ของ หนองคาย หนองบวั ล�ำภู เลย บงึ กาฬ พระพุทธศาสนา ทั้งในพระวินัยปิฎก พระสตุ ตนั ตปฎิ ก และพระอภิธรรมปฎิ ก. เขต ๗ ขอนแก่น : ขอนแก่น กาฬสินธุ์ สาธารณสุขมลู ฐาน ดูท่ี การสาธารณสขุ มลู ฐาน. มหาสารคาม ร้อยเอ็ด ๓ส. ๓อ. ๑น. น. สวดมนต์ สมาธิ สนทนาธรรม อาหาร ออกก�ำลังกาย อารมณ์ นาฬิกาชีวิต เขต ๘ อบุ ลราชธานี : อบุ ลราชธานี ยโสธร เป็นเคร่ืองมือในการประพฤติปฏิบัติเพ่ือ มุกดาหาร ศรีสะเกษ อำ� นาจเจรญิ สร้างเสริมและดูแลสุขภาพ รวมถึงคุณภาพ ชวี ิต ควบคู่ไปกับการปฏิบตั ิศาสนธรรม. เขต ๙ นครราชสมี า : นครราชสมี า ชัยภูมิ สํานักงานสาขาเขตพ้ืนที่ (พระราชบัญญัติ บรุ ีรมั ย์ สุรนิ ทร์ หลักประกันสุขภาพแห่งชาติ) น. สํานักงาน หลักประกันสุขภาพแหงชาติสาขาเขตพ้ืนท่ีมี เขต ๑๐ ระยอง : ระยอง ชลบุรี จันทบุรี ๑๓ แห่ง รับผิดชอบบริหารงานระบบ ตราด สมุทรปราการ ฉะเชิงเทรา หลักประกันสุขภาพแห่งชาติ ระดับเขต ปราจีนบุรี สระแก้ว ครอบคลุมพ้ืนท่ี ดงั นี้ เขต ๑ เชียงใหม่ : เชียงใหม่ เชียงราย เขต ๑๑ สุราษฎร์ธานี : สุราษฎร์ธานี ล�ำปาง ล�ำพูน แม่ฮ่องสอน แพร่ นครศรีธรรมราช ชุมพร ระนอง น่าน พะเยา พังงา ภูเกต็ กระบี่ เขต ๒ พษิ ณโุ ลก : พิษณโุ ลก ตาก สุโขทัย อุตรดิตถ์ เพชรบูรณ์ เขต ๑๒ สงขลา : สงขลา ตรัง พทั ลุง สตลู เขต ๓ นครสวรรค์ : นครสวรรค์ กำ� แพงเพชร ปัตตานี ยะลา นราธวิ าส พจิ ิตร อุทยั ธานี ชยั นาท เขต ๑๓ กรงุ เทพมหานคร สามีและภรรยาที่ชอบด้วยกฎหมาย (กฎ) น. สามีและภริยาท่ีจดทะเบียนสมรสถูกต้อง ตามกฎหมายหรอื จดทะเบียนสมรสทต่ี ่างประเทศ และกฎหมายไทยใหก้ ารรับรอง. สายด่วนสุขภาพจิต น. บริการให้การปรึกษา ปัญหาสุขภาพจิตและจิตเวชทางโทรศัพท์ เป็นการสื่อสารสองทางของผู้รับการปรึกษา กบั ผูใ้ ห้การปรึกษา ท่ที ้งั สองฝา่ ยเขา้ ถงึ บรกิ าร ได้ด้วยเทคโนโลยีสารสนเทศท่ีก้าวหน้าและ ขยายไปอย่างแพร่หลาย รวมถึงให้บริการ 450 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

สารเคมที ี่ใช้ท�ำลายเชอื้ โรค ความรเู้ รือ่ งสุขภาพจิตแงม่ มุ ตา่ ง ๆ. (อ. mental ไปสู่ตัวทารก และ umbilical arteries health hotline). ๒ เส้น นำ� เลือดจากเดก็ กลับคืนส่รู ก. สายตายาว น. อาการผิดปรกติทางสายตา สารกอ่ มะเรง็ น. สารท่ที ำ� ใหเ้ กิดมะเรง็ พบใน ซึ่งเกิดขึ้นกับคนที่มีกระบอกตาส้ัน (ระยะ เนื้อสัตวท์ ปี่ ง้ิ ย่างจนไหมเ้ กรยี ม อาหารหมักดอง จากเลนส์ตาถึงจอตาใกล้กว่าปรกติ) หรือ ทเ่ี ตมิ ไนเทรต ไนไทรต์ ควันบหุ ร่ี แอฟลาทอกซิน เลนสต์ าโค้งนนู นอ้ ยกว่าปรกติ จึงท�ำใหม้ องดู จากเช้อื รา เปน็ ต้น. (อ. carcinogen). วัตถุระยะใกล้ไม่ชัดเจนเพราะภาพของวัตถุ ไปตกหลังจอตา แต่มองดูวัตถุระยะไกลได้ สารแขวนลอย น. สารผสมที่มีอนุภาคของแขง็ เหมอื นคนปรกต.ิ แข็งก่ึงแข็งขนาดเลก็ มากประมาณ๑ไมโครเมตร ข้ึนไป แขวนลอยอยู่ในตัวกลางโดยไม่รวม สายตายาวแบบคนสูงอายุ น. สายตาของผูส้ ูงอายุ เปน็ เนอ้ื เดยี วกัน. (อ. suspension). ซึ่งกล้ามเนื้อตาหรือเลนส์ตาขาดความยืดหยุ่น ไม่สามารถปรับเลนส์ตาให้โค้งนูนได้ปรกติ สารควบคมุ คุณภาพ น. สารที่เตรยี มขน้ึ เพือ่ ใช้ ตามต้องการ จึงมองดวู ัตถุระยะใกลไ้ มช่ ัดเจน. ควบคุมคุณภาพของกระบวนการทดสอบ ในแต่ละครงั้ . [อ. internal quality control สายตาสนั้ น. อาการผดิ ปรกติทางสายตา ซงึ่ เกดิ ข้นึ sample (IQC)]. กับคนท่ีมีกระบอกตายาว (ระยะจากเลนส์ตา ถึงจอตาห่างกว่าปรกติ) หรือเลนส์ตาโค้งนูน สารเคมี น. สารอนนิ ทรีย์หรอื สารอินทรียท์ ีร่ ะบุ กว่าปรกติ จงึ ท�ำให้มองดูวตั ถุระยะไกลไมช่ ัด โมเลกลุ ของสารได้ อาจปรากฏอยู่ในธรรมชาติ เพราะภาพของวัตถไุ ปตกหน้าจอตา แต่มองดู หรอื สงั เคราะหข์ ึ้นจากปฏิกริ ิยาต่าง ๆ. วตั ถุระยะใกล้ได้ชัด. สารเคมีที่ขัดขวางการท�ำงานของต่อมไร้ท่อ สายใยอาหาร น. ความสัมพันธ์ของสิ่งมีชีวิต น. สารเคมีที่อาศัยอยู่ในสิ่งแวดล้อมรอบตัว ในระบบนเิ วศหนึ่ง ๆ มกี ารถ่ายทอดพลงั งาน มนุษย์ เมอื่ เข้าสรู่ า่ งกายมนุษย์แล้วจะเลยี นแบบ ทีป่ ระกอบด้วยหลายห่วงโซ่อาหาร. (อ. food และท�ำปฏิกิริยาเช่นเดียวกับฮอร์โมนในร่างกาย web). ซ่ึงจะขัดขวางหรือควบคุมการท�ำงานของ ฮอรโ์ มนในรา่ งกายมนษุ ย์. สายสะดือ น. สายที่เชื่อมระหว่างมารดากับ ทารกในครรภ์ แรกเกดิ สายสะดอื เป็นสายกลม สารเคมีที่ใช้ท�ำลายเชื้อโรค น. สารเคมีท่ีใช้ ต่อมาจะเริ่มบิดเกลียวเมื่อครบ ๓ เดือน ก�ำจัดเชื้อโรค แบ่งออกเป็น ๗ ประเภท เยื่อหุ้มสะดือจะเป็นเยื่อหุ้มรกด้านในหรือ คือ ๑) คลอรีนและสารประกอบคลอรีน เป็นแผ่นเดียวกับถุงน้�ำคร่�ำ สายสะดือไม่มี เช่น ผงปูนคลอรีนหรือโซเดียมไฮโพคลอไรต์ เส้นประสาท ภายในมีหลอดเลือด ๓ เส้น (sodium hypochlorite) สารประกอบ คอื umbilical vein ๑ เสน้ น�ำเลือดจากรก คลอรีนไดออกไซด์ (chlorine dioxide) กระทรวงสาธารณสุข 451

สารฆา่ แมลง ๒) สารประกอบไอโอดนี ได้แก่ ไอโอโดฟอรม์ ceutical excipient). สารละลายแอลกอฮอล์ไอโอดีน และ สารชีวภาพ น. ผลิตผลหรือส่วนหน่ึงส่วนใด สารละลายไอโอดีน ๓) สารประกอบโบรมีน ๔) สารประกอบอนมุ ูลแอมโมเนยี ๕) สารเคมี ท่ีถูกสร้างขึ้นหรือดัดแปลงจากพิษสัตว์ ประเภทกรด ๖) โอโซน ๗) ไมโครพิโซด.์ เชื้อจลุ ินทรยี ์ ฯลฯ. สารฆ่าแมลง น. สารเคมีท่ีใช้ฆ่าหรือท�ำลาย สารซักฟอก น. สารสังเคราะห์ชนิดหน่ึง แมลง เช่น ดีดีที ดีลดริน (dieldrin). ใช้ส�ำหรับซักล้าง สามารถก�ำจัดส่ิงสกปรก (อ. insecticide). และช�ำระล้างไขมันได้ดีท้ังในน�้ำอ่อนและ น�้ำกระดา้ ง. (อ. detergent). สารฆ่าแมลงกลุ่มคลอริเนเทดไฮโดรคาร์บอน น. สารฆ่าแมลงท่ีสลายตัวได้อย่างรวดเร็ว สารตั้งต้น น. สารเคมีที่เม่ือเข้าไปสัมผัสหรือ ในดิน ต่อมาได้จัดเป็นสารที่มีอันตรายร้ายแรง ผสมกับสารชนิดอ่ืนจะท�ำให้เกิดปฏิกิริยาต่อกัน เนื่องจากพบว่าเม่ืออัลดรินเข้าสู่บรรยากาศ แล้วได้สารตัวใหม่เกิดขึ้น. (อ. starting จะถูกเปลี่ยนเป็นดีลดริน ซึ่งมีความคงทน material). และสามารถสะสมอยู่ในร่างกายสิ่งมีชีวิต และเข้าไปอยู่ในห่วงโซ่อาหาร. (อ. chlori- สารตง้ั ต้นแม่ (พล.) น. สารที่ได้จากการนำ� วตั ถดุ บิ nated hydrocarbon pesticide). ใ น ก า ร เ ต รี ย ม ย า โ ฮ มี โ อ พ า ที ม า แ ช ่ ยุ ่ ย (maceration) หรือสกัดกรอง (percolation). สารฆ่ารา น. สารเคมีทีใ่ ช้ฆ่าหรือท�ำลายเห็ดรา. (อ. mother tincture). (อ. fungicide). สารต้านวิตามิน น. สารท่ียับยั้งการท�ำงาน สารฆ่าวัชพืช น. สารเคมีท่ีใช้ก�ำจัดและยับยั้ง ของวิตามิน. (อ. antivitamin). วัชพชื . (อ. herbicide). สารต้านอนุมูลอิสระ (พล.) น. สารท่ีท�ำหน้าท่ี สารฆา่ ศตั รูพชื และสตั ว์ น. สารเคมที ่ีใชฆ้ า่ หรือ ต่อต้านหรือยับย้ังปฏิกิริยาออกซิเดชัน ท�ำลายศัตรูพืชและสัตว์ เช่น สารฆ่าแมลง สารเหลา่ น้อี าจพบในธรรมชาติ เชน่ วิตามินซี สารฆา่ วชั พืช สารฆ่าเชือ้ รา. (อ. pesticide). วติ ามนิ เอ หรอื บตี าแคโรทนี หรอื เปน็ สารเคมี ท่ีสังเคราะห์ข้ึนเพื่อใช้เป็นวัตถุเจือปนในอาหาร สารชว่ ยทางเภสชั กรรม น. วตั ถุหรือสารอนั เปน็ มีหน้าที่ป้องกันไม่ให้อนุมูลอิสระท�ำปฏิกิริยา สว่ นประกอบของต�ำรับยา ซง่ึ ไมม่ ีฤทธิ์บาํ บดั กับสารชีวโมเลกุลต่าง ๆ ท่ีอาจก่อผลเสียต่อ บรรเทารักษา หรือป้องกันโรค มีหน้าที่ รา่ งกาย. ช่วยให้ต�ำรับยามีสมบัติท่ีเหมาะสมในการผลิต การขนส่ง และการบริหารยา เช่น สารช่วย สารต้านออกซิเดชัน น. สารท่ียับยั้งหรือ แตกตัวเม็ดยา สารช่วยไหล. (อ. pharma- หน่วงเหนี่ยวปฎิกิริยาออกซิเดชัน ใช้ใน 452 พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

สารพษิ อาหาร เครื่องด่ืม เครื่องส�ำอาง เป็นต้น สารปนเปอื้ นในอาหาร น. สารทป่ี นเปื้อนมากบั เพื่อยับยั้งการเส่ือมสภาพและการเน่าเสีย, อาหาร ซ่ึงอาจมาจากวตั ถุดิบ กระบวนการผลติ ตัวต้านออกซิเดชนั ก็ว่า. (อ. antioxidant). การบรรจุ การขนส่ง และการเก็บรักษา สารเติมแต่ง น. สารท่ีเติมเข้าในสารอื่นเพื่อ หรือเกิดจากการปนเปื้อนจากสิ่งแวดล้อม. ปรับเปลี่ยนสมบัติให้ผลิตภัณฑ์ตามต้องการ (อ. contaminant). หรือเพื่อยืดอายุผลติ ภัณฑ์ เปน็ ต้น, สารปรุงแต่ง ก็เรียก. (อ. additive). สารปนเป้ือนอันตราย น. สารเคมีท่ีเปน็ อนั ตราย สารแต่งรสหวานเทยี ม ดู น้�ำตาลเทียม. ต่อสุขภาพและมีตกค้างอยู่ในอาหารสดและ สารทาเลต น. สารประกอบกลุ่มหนึ่งท่ีได้จาก อาหารแปรรูป ซ่ึงสารตกค้างท่ีใช้เป็นเกณฑ์ กรดทาเลตที่ใชก้ ันท่ัวไป เช่น น�้ำหอม สเปรย์ ในการพัฒนาไปสู่ตลาดสดน่าซ้ือ ก�ำหนดไว้ ฉีดผม ซึ่งเป็นสารก่อมะเร็ง นอกจากนี้ ๖ ชนิด ได้แก่ บอแรกซ์ กรดซาลิไซลิก ยังยับย้ังการเจริญเติบโตทางเพศในทารก ฟอร์มาลีน ยาฆ่าแมลง สารฟอกขาวชนิด เพศชายที่อยใู่ นครรภ์ดว้ ย. (อ. phthalate). ไฮโดรซัลไฟด์ และซาลบูทามอล. สารท�ำความเย็น น. สารทใ่ี ช้ในระบบทำ� ความเย็น  เช่น ฟรีออน แอมโมเนยี . (อ. refrigerant). สารปรงุ แต่ง ดู สารเติมแตง่ . สารท�ำให้เกิดกล่ิน น. สารเคมีในอากาศท่ีท�ำให้ สารปรุงแต่งอาหาร น. สารท่ีใส่ในอาหาร เกิดการรับรู้กลิ่นโดยการกระตุ้นประสาท การรบั กลน่ิ . เพื่อการถนอมอาหารหรือท�ำให้อาหาร น่ากิน สารเหล่าน้ีบางชนิดไม่มีประโยชน์ และอาจจะเป็นอันตรายต่อร่างกายได้ สารปรุงแตง่ ท่ีนยิ มใส่ เชน่ ผงชูรส เกลือแกง น�้ำส้มสายชู สารกันบูด สีและกล่ินต่าง ๆ ที่ใชผ้ สมอาหาร. (อ. food additive). สารบริสทุ ธ์ิ น. สารท่ีมอี งคป์ ระกอบชนดิ เดียว สารผลิตภัณฑ์ น. สารเคมีท่ีเกิดขึน้ ท้ายสดุ ของ ได้แก่ ธาตุและสารประกอบ มีลักษณะเป็น กระบวนการเกดิ ปฏิกิรยิ าเคมี. (อ. product). เน้ือเดียว มีสมบัติเฉพาะตัว. (อ. pure subsatnce). สารผลิตภัณฑธ์ รรมชาติ น. สารประกอบทางเคมี ท่ีได้จากการสกัดวัตถุดิบทางธรรมชาติ เช่น สารปนเปื้อน น. สารท่ีไม่ต้องการอันอาจเกิด พืช สัตว์ อาจจะเป็นสารบริสุทธิ์หรือเป็น จากกระบวนการผลิต (process-related สารผสมที่มีฤทธิ์ทางชีวภาพได้หรือไม่ก็ได้. impurity) การเส่ือมหรือการสลายตัว หรือ (อ. natural substance). การจับตัวกันของสารส�ำคัญในผลิตภัณฑ์ (product-related impurity). (อ. impurity). สารพิษ น. สารที่เม่ือร่างกายได้รับแล้ว ทำ� ใหเ้ กดิ อนั ตราย เจ็บป่วย หรือถึงเสยี ชวี ิต. กระทรวงสาธารณสุข 453

สารมลพิษเกณฑ์ (อ. toxicant). คุณภาพตามมาตรฐานสากลโดยความร่วมมือ สารมลพิษเกณฑ์ น. สารมลพษิ ที่ใช้เปน็ เกณฑ์ ของประเทศสมาชิกอาเซียน เพ่ือสนับสนุน การพัฒนางานด้านการควบคุมคุณภาพ คณุ ภาพอากาศในบรรยากาศ. ในอุตสาหกรรมยาของภูมิภาคอาเซียน. สารมลพษิ ตกค้างยาวนาน น. สารเคมอี ินทรยี ์ [อ. ASEAN reference substances (ARS)]. สารระเหย น. สารเคมหี รอื ผลติ ภณั ฑท์ ่รี ฐั มนตรี ที่เป็นสารเคมีสังเคราะห์หรือเป็นสารท่ีเกิดขึ้น ประกาศว่าเปน็ สารระเหย. อย่างไม่จงใจจากกระบวนการเผาไหม้หรือ สารสกัดด้ังเดมิ (กฎ) น. สารธรรมชาตทิ ่ียงั มิได้ กระบวนการทางอุตสาหกรรม สารเหล่านี้ ปรุงแต่งหรือต่อเติมโมเลกุลตามกระบวนการ สามารถอยู่คงทนในส่ิงแวดล้อมได้เป็นระยะ ทางวิทยาศาสตรจ์ นเกิดเปน็ สารใหม่. เวลายาวนาน และมีความเป็นพิษต่อมนุษย์ สารสกัดหยาบ น. สารท่ีได้จากการสกัดด้วย และสิ่งมีชีวิตอื่น ๆ รวมถึงสามารถสะสม ตัวท�ำละลาย โดยผ่านกระบวนการระเหย ในเนอื้ เย่ือของส่งิ มชี ีวติ ได้ และจะมคี วามเขม้ ข้น เอาตัวท�ำละลายออกไปแล้ว ประกอบด้วย สงู ข้นึ ในส่งิ มชี วี ิตตามลำ� ดับข้นั ของห่วงโซอ่ าหาร. สารผสมจำ� นวนมาก. (อ. crude extract). สารมลพษิ ทางน้�ำ น. สงิ่ ปะปนในนำ้� เสยี ซง่ึ ทำ� ให้ สารสนเทศ น. ข้อเทจ็ จรงิ ทเ่ี กบ็ รวบรวมมาดว้ ย เกิดความเดือดร้อนร�ำคาญแก่ผู้สัมผัสหรือ จุดประสงค์อย่างใดอย่างหนึ่งจากตัวอย่าง ส่งผลให้คุณภาพของแหล่งน�้ำธรรมชาติ หรือประชากร ที่น�ำมาจัดให้อยู่ในรูปที่มี ตอ้ งเสอื่ มสภาพไป. ความหมายและเป็นประโยชน์ต่อการใช้งาน. สารมัธยนั ตร์ น. สารทเ่ี กดิ ข้นึ ในกลไกของปฏิกิรยิ า (อ. information). ซ่ึงต่อมาจะเปลี่ยนไปเป็นสารผลิตภัณฑ์. (อ. intermediate). สารมาตรฐานกรมวทิ ยาศาสตร์การแพทย์ น. สารสนเทศทางการพยาบาล น. การบูรณาการ สารมาตรฐานทุติยภูมิด้านยาและวัตถุเสพติด ความรู้ ด้านการพยาบาล คอมพิวเตอร์ และ ซึ่งผลิต ทดสอบสมบัติและควบคุมคุณภาพ สารสนเทศในการระบุ รวบรวม ด�ำเนินการ ตามมาตรฐานสากล โดยส�ำนักยาและ และจัดการกับข้อมูลข่าวสาร เพื่อสนับสนุน วัตถุเสพติด กรมวิทยาศาสตร์การแพทย์ การปฏบิ ัตกิ ารพยาบาล การบรหิ าร การศึกษา เพอ่ื ใช้ในงานควบคุมคณุ ภาพเภสัชภณั ฑ์และ การวิจัย และการขยายความรู้ทางการพยาบาล. พัฒนาอตุ สาหกรรมยาในประเทศ. [อ. DMSc (อ. nursing informatics).    Reference Standard (DMScRS)]. สารเสรมิ ฤทธิ์ น. สารประกอบหรอื ระบบนำ� สง่ สารมาตรฐานอาเซียน น. สารมาตรฐานทุตยิ ภูมิ ที่มีสมบัติในการช่วยเพ่ิมการตอบสนองทาง ด้านยาซึ่งผลิตทดสอบสมบัติและควบคุม ภูมิคุ้มกันต่อแอนติเจน แต่ไม่เป็นพิษต่อ 454 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

สาเหตุเดียว รา่ งกาย มคี วามคงตวั ซึง่ จะเพม่ิ การตอบสนอง สารอาหารรอง น. สารท่ีส�ำคัญและจ�ำเป็นต่อ ภูมิคุ้มกันได้ดีกว่าการใช้แอนติเจนในวัคซีน สิ่งมีชีวิต แต่ร่างกายต้องการในปริมาณน้อย เพียงอย่างเดียว และท�ำให้ร่างกายมีภูมิคุ้มกัน เช่น ทองแดง สังกะสี โคบอลต์ วิตามิน. เป็นระยะยาวนาน. (อ. adjuvant). (อ. micronutrient). สารหนู น. ธาตุก่ึงโลหะ มีพิษ มีหลายอัญรูป สารอาหารหลัก น. สารหรือแร่ธาตุที่มีความ รูปท่ีเสถียรเป็นโลหะสีเทาเปราะ ใช้เป็น ส�ำคัญและจำ� เป็นต่อการดำ� รงชีวิต ถ้าขาดไป ส่วนผสมของอุตสาหกรรมแก้ว เซรามิก จะทำ� ให้การท�ำงานของร่างกายไม่ปรกติ เช่น สีทาบ้าน รวมทั้งสารปราบศัตรูพืชและสัตว์ โปรตีน คาร์โบไฮเดรต ลิพิด น�้ำ แคลเซียม. สารหนูมีพิษต่อระบบทางเดินหายใจ ระบบ (อ. macronutrient). ย่อยอาหาร และระบบประสาท. (อ. arsenic). สาวประเภทสอง น. ชายท่ีใช้วิถีชีวิตข้ามเพศ สารให้ความหวานแทนนำ�้ ตาล น. ผลติ ภณั ฑ์ เป็นหญิง หรือชายที่แต่งกายเป็นหญิง เช่น ท่ีได้จากวัตถุให้ความหวานแทนน�้ำตาลท่ีให้ ไวผ้ มยาว แตง่ หน้า มีหนา้ อก ทงั้ นี้ ไม่จำ� เปน็ รสหวานจัด หรอื น�้ำตาลแอลกอฮอล์ โดยอาจ ต้องแปลงเพศจากชายเป็นหญิงก็ได้. [อ. ผสมกับวัตถุเจือปนอาหารอื่นหรือสารท่ีมีคุณค่า transgender (TG)]. ทางโภชนาการอ่นื เชน่ คาร์โบไฮเดรต อาจอยู่ ในรูปของผง เม็ด หรือของเหลว น�ำไปใช้ สาเหตุการตาย น. โรคที่เกดิ ขน้ึ แรกสดุ ในผตู้ าย สำ� หรบั เติมในอาหารใหค้ วามหวานแทนน้ำ� ตาล. อันเป็นโรคท่ีท�ำให้เกิดโรคแทรกซ้อนอื่น ๆ ตามต่อกันมาจนน�ำสู่การหยุดท�ำงานของ สารให้รสหวาน น. สารให้รสหวานท่ีได้จาก อวัยวะส�ำคัญต่าง ๆ ท�ำให้เกิดการเสียชีวิต การสงั เคราะห์ มคี วามหวานมากกวา่ น�้ำตาล หรือในกรณีการบาดเจ็บให้ถือว่ากลไก ธรรมชาติ แต่ใหพ้ ลังงานต�่ำกว่า. (อ. artificial การบาดเจ็บเป็นสาเหตุการตาย ซึ่งหมายถึง sweetener). สาเหตตุ น้ ก�ำเนิด. (อ. cause of death). สารออกฤทธิ์ (กฎ) น. วตั ถอุ ันเปน็ ส่วนประกอบ สาเหตุการตายโดยตรง น. อาการหรือการบาดเจ็บ ที่ส�ำคัญของยามีฤทธ์ิบ�ำบัด บรรเทา รักษา ท่ีท�ำให้เกิดการหยุดท�ำงานของอวัยวะส�ำคัญ หรือป้องกันโรคหรือความเจ็บป่วยของมนุษย์ ตา่ ง ๆ ทเี่ กดิ เปน็ โรคแทรกซ้อนสดุ ท้ายทีท่ ำ� ให้ หรอื สัตว.์ เสยี ชวี ติ . สารอาหาร น. สารท่ีสิ่งมีชีวิตน�ำไปใช้ใน สาเหตุการระบาด น. เชื้อโรค ปัจจัยทาง กระบวนการดำ� รงชีวติ สารอาหารมี ๖ ชนิด กายภาพ สารเคมีหรือสิ่งอ่ืน ๆ ท่ีท�ำให้เกิด คือ คารโ์ บไฮเดรต ไขมนั โปรตนี เกลือแร่ น�ำ้ โรคและภยั . (อ. etiological agent). และวติ ามนิ . (อ. nutrient). สาเหตุเดียว น. สาเหตุท่ีมีปัจจัยเดียวที่ก่อให้ กระทรวงสาธารณสขุ 455

สาเหตแุ ทรกกลาง เกิดปญั หา. (อ. single factor). เรียกยอ่ ว่า สสส. สาเหตุแทรกกลาง น. สาเหตุท่มี ีปจั จยั ทที่ �ำให้ ส�ำนักงานคณะกรรมการควบคุมเครื่องดื่ม เกิดปญั หาหลายประการ และแตล่ ะประการ แอลกอฮอล์ (กฎ) น. หน่วยงานสังกดั กรม น้ันเกิดขึ้นต่อเน่ืองกันจนท�ำให้เกิดปัญหา. ควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข จัดตั้งข้ึน (อ. intervening factor). ตามพระราชบัญญัติควบคุมเคร่ืองดื่มแอลกอฮอล์ พ.ศ. ๒๕๕๑ มีภารกิจเกี่ยวกับการควบคุม สาเหตหุ ลายลกั ษณะ น. สาเหตทุ ีม่ ปี ัจจยั ทที่ ำ� ให้ เคร่อื งด่มื แอลกอฮอล.์ เกดิ ปัญหาหลายประการ และแต่ละประการนนั้ อาจเกิดปัญหาท่ีเก่ียวเนื่องกันหรือไม่เก่ียวเนื่อง ส�ำนกั งานคณะกรรมการสมนุ ไพรแห่งชาติ น. กไ็ ด้. (อ. mixed factor). ส�ำนักงานภายใต้แผนแม่บทแห่งชาติว่าด้วย การพัฒนาสมุนไพรไทย ท�ำหน้าท่ีประสาน ส่าเหลา้ ดู ยสี ต์. อ�ำนวยการด�ำเนินการของคณะกรรมการ ส�ำนวนการสอบสวน (กฎ) น. บันทึกหรือ นโยบายสมุนไพรแห่งชาติและคณะอนุกรรมการ ที่เกี่ยวข้อง รวมถึงจัดท�ำข้อเสนอเกี่ยวกับ เ อ ก ส า ร ใ ด ท่ี ค ณ ะ อ นุ ก ร ร ม ก า ร วิ ช า ชี พ การพัฒนาสมุนไพรไทยและรายงานสรุปผล ซึ่งท�ำหน้าที่สอบสวนจดไว้เป็นหลักฐาน การด�ำเนินงานตามแผนแม่บทแห่งชาติว่า แห่งรายละเอียดท้ังหลายในการสอบสวน ดว้ ยการพฒั นาสมุนไพรไทยประจ�ำปี. ผู้ประกอบโรคศิลปะทกี่ ระท�ำความผิด รวมถึง การให้ถ้อยค�ำของผู้ถูกกล่าวหาหรือผู้ถูก ส�ำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา น. กล่าวโทษหรือพยานตลอดจนบันทึกค�ำกล่าวหา หน่วยงานท่ีด�ำเนินการเก่ียวกับการปกป้อง หรอื กล่าวโทษด้วย. และคุ้มครองสุขภาพของประชาชนจาก ส�ำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริม การบริโภคผลิตภัณฑ์ โดยผลิตภัณฑ์สุขภาพ สขุ ภาพ น. หนว่ ยงานของรฐั ทมี่ ิใชส่ ว่ นราชการ เหล่านั้นต้องมีคุณภาพและปลอดภัย มีการ หรอื รัฐวิสาหกิจ มนี ายกรฐั มนตรเี ปน็ ประธาน ส่งเสริมพฤติกรรมการบริโภคท่ีถูกต้องด้วย กองทนุ จดั ตั้งขึ้นตามพระราชบญั ญัติกองทนุ ข้อมูลทางวิชาการที่มีหลักฐานเช่ือถือได้และ สนับสนนุ การสร้างเสรมิ สุขภาพ พ.ศ. ๒๕๔๔ มคี วามเหมาะสม เพื่อใหป้ ระชาชนได้บรโิ ภค ท�ำหน้าท่ีผลักดัน สนับสนุน และร่วมกับ ผลติ ภณั ฑ์สุขภาพท่ปี ลอดภยั และสมประโยชน์. หน่วยงานอืน่ ๆ สร้างเสรมิ สขุ ภาพ โดยมงุ่ หมาย ให้คนไทยมีสุขภาพกาย จิต ปัญญา และ ส�ำนักงานบริหารโครงการร่วมผลิตแพทย์เพ่ิม สังคมที่ดี ด้วยการกระตุ้นให้เกิดการปรับเปล่ียน เพื่อชาวชนบท น. หน่วยงานในส�ำนักงาน พฤติกรรม ความเช่ือ และสภาพแวดล้อมให้ ปลัดกระทรวงสาธารณสุข มีฐานะเทียบเท่ากอง เอื้ออ�ำนวยต่อคุณภาพชีวิต อันจะช่วยลด ท�ำหน้าท่ีบริหารและด�ำเนินการโครงการ ภาระทางเศรษฐกิจ และสังคมของประเทศ ผ ลิ ต แ พ ท ย ์ เ พื่ อ ช า ว ช น บ ท ต า ม ม ติ ข อ ง คณะรัฐมนตรีใน พ.ศ. ๒๕๓๗ ท่ีเห็นชอบ 456 พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ส�ำนักงานองค์การอนามยั โลกภูมภิ าคอเมรกิ า ให้กระทรวงสาธารณสุขร่วมมือกับทบวง หลักประกันสุขภาพแห่งชาติเป็นผู้บริหาร มหาวิทยาลัย (กระทรวงศึกษาธิการ) ภารกิจหลักคอื การบริหารจัดการเงนิ กองทุน จัดท�ำ “โครงการผลิตแพทย์เพอื่ ชาวชนบท” หลักประกันสุขภาพแห่งชาติให้เกิดประสิทธิภาพ เพื่อแก้ไขปัญหาการขาดแคลนแพทย์และ สูงสุดในการพัฒนาระบบหลักประกันสุขภาพ การกระจายของแพทย์ท่ีไม่เหมาะสมในชนบท ใหป้ ระชาชนเขา้ ถึงบริการทม่ี ีคณุ ภาพ ไดม้ าตรฐาน เรยี กยอ่ ว่า สบพช. อย่างครอบคลุมและทัดเทียม เรียกย่อว่า ส�ำนักงานปลัดกระทรวง กระทรวงสาธารณสขุ สปสช. น. หน่วยงานที่รับผิดชอบการบูรณาการ ส�ำนักงานองค์การอนามัยโลกภูมิภาคแปซิฟิก เพ่ือขับเคลื่อนการปฏิบัติราชการโดยรวม ตะวนั ตก น. สำ� นักงานขององค์การอนามัย ของกระทรวงสาธารณสุข โดยหน่วยงาน โลกประจ�ำภูมิภาคแปซิฟิกตะวันตก ตั้งอยู่ท่ี ภายในสังกัดให้ความร่วมมือในการปฏิบัติ กรุงมะนิลา ประเทศฟิลิปปินส์. [อ. World ราชการ ชว่ ยเหลอื สนบั สนุนการดำ� เนนิ งาน Health Organization Regional Office for เพอื่ ใหบ้ รรลุเป้าหมายตามแผนปฏบิ ตั ิราชการ. Western Pacific Region (WHO WPRO)]. ส�ำนักงานผู้แทนองค์การอนามัยโลกประจ�ำ ส� ำ นั ก ง า น อ ง ค ์ ก า ร อ น า มั ย โ ล ก ภู มิ ภ า ค ประเทศไทย น. ส�ำนักงานขององค์การ เมดิเตอร์เรเนียนตะวันออก น. ส�ำนักงาน อนามัยโลกประจ�ำประเทศไทย ต้ังอยู่ท่ี ขององค์การอนามัยโลกประจ�ำภูมิภาค ส� ำ นั ก ง า น ป ลั ด ก ร ะ ท ร ว ง ส า ธ า ร ณ สุ ข เมดิเตอร์เรเนียนตะวันออก ตั้งอยู่ท่ีเมือง จังหวัดนนทบุรี ท�ำหน้าที่ประสานงาน อเล็กซานเดรีย ประเทศอียิปต์. [อ. World ด้านนโยบายและการพัฒนาด้านสาธารณสุข Health Organization Regional Office มีผู้แทนองค์การอนามัยโลกประจ�ำประเทศไทย for Eastern Mediterranean (WHO เป็นหัวหน้าส�ำนักงาน. [อ. World Health EMRO)]. Organization Country Office for Thailand (WCO)]. สำ� นกั งานองคก์ ารอนามยั โลกภูมภิ าคยุโรป น. ส�ำนักงานขององค์การอนามัยโลกประจ�ำ ส�ำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ (กฎ) ภูมิภาคยุโรป ตั้งอยู่ท่ีกรุงโคเปนเฮเกน น. หน่วยงานของรัฐซ่ึงจัดต้ังตามพระราชบัญญัติ ประเทศเดนมาร์ก. [อ. World Health หลักประกันสุช ภาพแห่งชาติ พ.ศ. ๒๕๔๕ Organization Regional Office for มีฐานะเป็นนิติบุคคลอยู่ภายใต้การก�ำกับดูแล Europe (WHO EURO)]. ของรัฐมนตรีว่าการกระทรวงสาธารณสุข ท�ำหน้าท่ีเป็นส�ำนักงานเลขานุการของ ส�ำนักงานองค์การอนามัยโลกภูมิภาคอเมริกา คณะกรรมการหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ น. ส�ำนักงานขององค์การอนามัยโลกประจ�ำ และคณะกรรมการควบคุมคุณภาพมาตรฐาน ภูมิภาคอเมริกา ตั้งอยู่ท่ีกรุงวอชิงตัน ดี.ซี. บริการสาธารณสุข มีเลขาธิการส�ำนักงาน สหรัฐอเมริกา. [อ. The Pan American กระทรวงสาธารณสุข 457

ส�ำนักงานองค์การอนามยั โลกภูมภิ าคเอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต้ Health Organization, World Health ที่เบียดชิดกับเซลล์รอบข้าง ท�ำให้สารหลายชนิด Organization (WHO PAHO)]. ผ่านเข้าสู่สมองได้ยากกว่าเน้ือเย่ืออ่ืน ๆ. ส�ำนักงานองค์การอนามัยโลกภูมิภาคเอเชีย (อ. blood brain barrier). ตะวนั ออกเฉียงใต้ น. ส�ำนกั งานขององคก์ าร สง่ิ คกุ คามทางการยศาสตร์ น. สงิ่ คุกคามสขุ ภาพ อนามัยโลกประจ�ำภูมิภาคเอเชียตะวันออก ท่ีเกิดขึ้นจากท่าทางการท�ำงานท่ีผิดปรกติ เฉียงใต้ ต้ังอยู่ท่ีกรุงนิวเดลี สาธารณรัฐอินเดีย หรือฝืนธรรมชาติ การท�ำงานซ้�ำซาก การใช้ ซึ่งประเทศไทยเป็นสมาชิกอยู่ในภูมิภาคนี้. เคร่ืองมือที่ออกแบบไม่ดี ผลจากการท�ำงาน [อ. World Health Organization Regional ในลักษณะดังกล่าวเป็นระยะเวลานาน ท�ำให้ Office for South-East Asia (WHO SEARO)]. เกิดความล้า ความเครียด ความไม่สบาย ส�ำนักงานองค์การอนามัยโลกภูมิภาคแอฟริกา การบาดเจ็บ เจบ็ ป่วย และเกดิ อบุ ตั เิ หตุได้. น. ส�ำนักงานขององค์การอนามัยโลกประจ�ำ ส่งิ คกุ คามสขุ ภาพ น. สิง่ หรือสภาพการณ์ใด ๆ ภูมิภาคแอฟริกา ต้ังอยู่ที่เมืองบราซาวิลล์ กต็ าม ท่อี าจก่อปัญหาทางสุขภาพตอ่ คนได้. ประเทศคองโก. [อ. World Health สิง่ คุกคามสขุ ภาพทางกายภาพ น. การท�ำงาน Organization Region Office for Africa ในส่ิงแวดล้อมท่ีมีผลกระทบต่อสุขภาพ (WHO AFRO)]. คนท�ำงาน. ส�ำนักบริหารยุทธศาสตร์สุขภาพดีวิถีชีวิตไทย สิ่งคุกคามสุขภาพทางเคมี น. ส่ิงแวดล้อม น. สำ� นกั งานเลขานกุ ารในการขับเคลอื่ นกลไก การท�ำงานท่ีมีการใช้สารเคมีในขั้นตอนใด ยุทธศาสตร์สุขภาพดีวิถีชีวิตไทยระดับชาติ ข้ันตอนหน่ึงของกระบวนการท�ำงานและ มหี น้าท่ีจัดทำ� แผนยทุ ธศาสตร์ แผนปฏิบัติการ มีโอกาสเกดิ ผลกระทบต่อสุขภาพผู้ปฏิบตั งิ าน. แนวนโยบายในการสร้างสุขภาพดีวิถีชีวิต ส่ิงคุกคามสุขภาพทางจิตวิทยาสังคม น. ไทยแบบบูรณาการของภาคีเครือข่ายร่วม ส่ิงแวดล้อมการท�ำงานที่มีหลายปัจจัยร่วมกัน ระดับชาตแิ ละนานาชาติ. ส่งผลต่อความพึงพอใจในงาน สุขภาพทางกาย สำ� รองเวชภณั ฑ์ ดู คลงั สำ� รองทรพั ยากร. และจติ ซง่ึ เปลยี่ นแปลงไป ถ้าหากมีความเครียด ส�ำลี น. อุปกรณก์ ารแพทย์ชนิดหน่งึ ใชส้ �ำหรับ มากจะมีผลกระทบท�ำให้เกิดความรุนแรงตามมา. เช็ดท�ำความสะอาดบาดแผล เป็นต้น. สง่ิ คกุ คามสขุ ภาพทางชวี ภาพ น. สงิ่ แวดลอ้ ม (อ. cotton). การท�ำงานท่ีมีเช้ือจุลินทรีย์ เช่น แบคทีเรีย สิ่งกั้นสมองกับเลือด น. โครงสร้างของหลอดเลือด รา ไวรัส ปรสิต ซ่ึงเช้ือจุลินทรีย์เหล่าน้ี ในสมองที่จำ� กัดการผ่านของสารตา่ ง ๆ ระหว่าง ส่วนหนึ่งอาจแพร่มาจากผู้ป่วยด้วยโรคติดเช้ือ เลือดกับสมอง เกิดจากเซลล์บุหลอดเลือด ที่มารับการรักษาพยาบาลและเกิดการแพร่เช้ือ 458 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

สทิ ธิในสขุ ภาพ สผู่ ปู้ ฏิบัติงานได.้ สิ่งแวดล้อมเอื้อต่อสุขภาพ น. ส่ิงแวดล้อม สง่ิ ทต่ี รวจพบ น. ขอ้ เทจ็ จรงิ ทรี่ วบรวมและสรปุ ทชี่ ว่ ยปกป้องประชาชนใหพ้ น้ ภยั ต่าง ๆ ทีค่ ุกคาม สุขภาพและช่วยเพ่ิมความสามารถและ จากหลักฐานท่ีได้ระหว่างการตรวจสอบ พัฒนาการพ่ึงตนเองด้านสุขภาพได้. (อ. ผลการด�ำเนินงานตามวัตถุประสงค์ของ supportive environment for health). การตรวจสอบ. (อ. audit finding). สง่ิ ทีพ่ บจรงิ น. เนอื้ หาของประเด็นขอ้ ตรวจพบ สิ่งแวดล้อมเอ้ือต่อสุขภาวะ น. สิ่งที่มีผล ท่ีผู้ตรวจสอบประมวลได้จากการสัมภาษณ์ ทั้งทางตรงและทางอ้อมต่อการมีพฤติกรรม และการใชเ้ ทคนิคการตรวจสอบตา่ ง ๆ. สร้างเสริมสุขภาพน�ำไปสู่การมีสุขภาวะที่ดี สงิ่ ปฏิกูล น. อจุ จาระ ปสั สาวะ รวมถึงส่งิ อนื่ ใด ของคนในชุมชน/พื้นที่ด�ำเนินงาน ซ่ึงมีท้ัง ซึง่ เป็นส่ิงโสโครกหรอื มกี ล่นิ เหม็น. ส่งิ ของอุปกรณ์ กลไก ระบบ หรอื โครงสร้าง สง่ิ ปนเปอ้ื น ดู สารปนเปื้อน. ชมุ ชน เชน่ การก�ำหนดนโยบาย การสรา้ งกฎ กติกา มาตรการชุมชน ประเพณี เทศกาล การรวมกลุ่ม, ปัจจัยสังคมเอื้อต่อสุขภาวะ ก็ว่า. สิ่งเพ่ิมผสมใหท้ างหลอดเลือด น. เภสัชภัณฑ์ สง่ิ ส่งตรวจจากมนษุ ย์ (กฎ) น. ตัวอยา่ งทีเ่ ก็บ รูปแบบยาปราศจากเช้ือ ใช้ฉีดหรือปล่อยให้ จากมนุษย์ เช่น พลาสมา ซีรัม เลือด ไหลเขา้ หลอดเลือดด�ำของผ้ปู ว่ ย ประกอบดว้ ย น้�ำในช่องปาก ปัสสาวะ น้�ำไขสันหลัง. ยาฉีดตั้งแต่ ๒ ชนิดขึ้นไปผสมอยู่ในภาชนะ (อ. human specimen). เดียวกัน การผสมต้องท�ำด้วยเทคนิคปลอดเชอ้ื เตรียมโดยการเติมยาฉีดชนิดท่ี ๒ ลงในยา สทิ ธ,ิ สิทธ์ ิ น. ๑. อ�ำนาจอนั ชอบธรรม. ๒.  (กฎ) ฉีดชนิดท่ี ๑ หรือเป็นการเติมยาฉีดตั้งแต่ อ�ำนาจที่กฎหมายรับรองให้กระท�ำการใด ๆ ๑ ชนิดข้ึนไปลงในยาฉีดปริมาตรมาก โดยสุจริตได้อย่างอิสระ แต่ต้องไม่กระทบ เตรียมข้ึนส�ำหรับผู้ป่วยเฉพาะราย ใช้บ�ำบัด กระเทอื นถงึ สทิ ธิของผูอ้ ่ืน. (อ. right).  โรคหรืออาการต่าง ๆ เช่น โรคติดเชื้อ โรคมะเร็ง ภาวะไม่สมดุลของกรด-เบสหรือ สิทธิดา้ นสุขภาพ น. สิทธิขน้ั พน้ื ฐานด้านสขุ ภาพ อิเล็กโทรไลต์ รวมท้ังการให้สารอาหารแก่ ท่ีบุคคลพึงได้รับด้วยมาตรฐานที่สูงท่ีสุด ผูป้ ่วย. (อ. intravenous admixture). เท่าทจ่ี ะเปน็ ไปได้ ทั้งนี้ ขึ้นอยกู่ ับความพรอ้ ม ทางเศรษฐกิจและสังคม ปราศจากการเลือก ส่ิงแวดลอ้ ม น. สิ่งต่าง ๆ ท่ีอยลู่ อ้ มรอบตวั ของ ปฏิบัติต่อบุคคลและไม่มีการแบ่งแยกไม่ว่า ส่งิ มชี ีวิต รวมทั้งภาวการณต์ า่ ง ๆ ที่มอี ิทธพิ ล จะเปน็ กรณใี ด ๆ. (อ. rights to health). ต่อการเจริญเติบโตและการด�ำรงชีวิตของ สงิ่ มีชวี ติ นั้น, ภาวะแวดล้อม หรอื สภาวะแวดลอ้ ม สิทธิในสุขภาพ น. การมีสุขภาวะที่ดีด้วย กเ็ รียก. (อ. environment). ประการทง้ั ปวง อันไดแ้ ก่ ๑) การมสี ขุ ภาวะ กระทรวงสาธารณสขุ 459

สทิ ธบิ ตั ร ทางกาย สขุ ภาวะในมิติทางจติ ใจ ทางปัญญา ข้อมูลเก่ียวกับการบริการสาธารณสุขอย่าง ๒) การมีสุขภาวะทางสังคมที่ดี อันหมายถึง เพยี งพอตอ่ การตัดสินใจของผูร้ ับบริการ สทิ ธิ การได้รับการรับรองสถานะบุคคลตามกฎหมาย ในการได้รับความคุ้มครองในกรณีท่ีผู้รับบริการ ท่ีเหมาะสม และ ๓) การมีคุณภาพชีวิตท่ีดี เปน็ สว่ นหน่ึงของงานวจิ ัย สิทธิในการปฏเิ สธ ท่ีเอ้ือประโยชน์ต่อการด�ำรงชีวิตอย่างมีศักด์ิศรี การรักษาพยาบาลเมื่อถึงวาระสุดท้ายของชีวิต เช่น การมีการศึกษาท่ีดี การมีโอกาส สิทธิเกี่ยวกับการประเมินผลกระทบด้านสุขภาพ ในการประกอบอาชีพตามวุฒิการศึกษา เปน็ ตน้ . หรือการอยู่อาศัยในสภาพแวดล้อมที่ดี. สิทธิว่าง (กฎ) น. ๑. คนไทยที่มีสิทธิตาม (อ. right’s to health). พระราชบัญญัติหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ สิทธิบัตร น. หนังสือส�ำคัญที่รัฐออกให้ พ.ศ. ๒๕๔๕ แต่ยังไม่ลงทะเบียนเลือก เพื่อคุ้มครองการประดิษฐ์หรือการออกแบบ หน่วยบริการประจ�ำ ตามพระราชบัญญัติ ผลิตภัณฑ์ที่มีลักษณะตามที่กฎหมายก�ำหนด หลักประกันสุขภาพแห่งชาติ พ.ศ. ๒๕๕๔ เป็นสิทธิพิเศษท่ีให้ผู้ประดิษฐ์คิดค้นหรือ มาตรา ๖ และไม่มีสิทธิการรักษาพยาบาล ผู้ออกแบบผลิตภัณฑ์มีสิทธิผลิตสินค้า อื่นใดตามกฎหมาย กฎ ระเบียบ ประกาศ จ�ำหน่ายสินค้าแต่เพียงผู้เดียวในช่วงระยะ มตคิ ณะรฐั มนตรี หรอื ค�ำสั่งอื่นใดทก่ี ำ� หนดขึ้น เวลาหนง่ึ . (อ. patent). ส�ำหรบั ส่วนราชการ องคก์ รปกครองส่วนทอ้ งถ่นิ สิทธผิ ้ปู ว่ ย น. ความชอบธรรมท่ผี ปู้ ว่ ยจะพึงไดร้ ับ รัฐวิสาหกจิ หรอื หนว่ ยงานอืน่ ของรัฐ. ๒. ผูท้ ่ี เพื่อคุ้มครองหรือรักษาผลประโยชน์อันพึงมี พิสจู น์แล้วว่าไม่มีสิทธิประกันสังคม สวัสดกิ าร พึงได้ของตนเองโดยไม่ละเมิดสทิ ธขิ องผอู้ ่ืน. ข้าราชการ หรอื อ่ืน ๆ และถือวา่ เปน็ ประชาชน สิทธิมนษุ ยชน (กฎ) น. สิทธพิ นื้ ฐานท่ีมนุษย์พงึ มี. สิทธิหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ แต่ยังอยู่ สิทธิและหน้าที่ด้านสุขภาพ น. บุคคล ระหว่างการขึ้นทะเบียนเพื่อท�ำบัตรทอง. มีสิทธิในการด�ำรงชีวิตในสิ่งแวดล้อมและ ๓. คนไทยที่มีสิทธิตามพระราชบัญญัติ สภาพแวดล้อมท่ีเอื้อต่อสุขภาพ มีหน้าท่ี หลักประกันสุขภาพแห่งชาติ พ.ศ. ๒๕๔๕ ร่วมกับหน่วยงานของรัฐในการด�ำเนินการ แต่ยังไม่ได้ลงทะเบียนเลือกหน่วยบริการ ให้เกิดสิ่งแวดล้อมและสภาพแวดล้อมท่ีเอื้อ ประจ�ำตามมาตรา ๖. (อ. null). ต่อสุขภาพท่ีดี ดังนั้นบุคคลทุกคนมีสิทธิได้ สิทธิอนามัยการเจริญพันธุ์ น. สิทธิท่ีระบุไว้ รับบริการสาธารณสุขท่ีมีมาตรฐานและ แล้วในกฎหมายและข้อตกลงต่าง ๆ ทั้งใน มีประสิทธิภาพ เข้าถึงบริการสุขภาพ ได้แก่ ระดับประเทศและนานาชาติ เป็นสิทธิพ้ืนฐาน สิทธสิ ขุ ภาพของผ้หู ญงิ เดก็ ผ้พู ิการ ผสู้ ูงอายุ ของบุคคลและของคู่สมรสประกอบด้วยสิทธิ ผู้ด้อยโอกาสในสงั คม และกลุ่มคนต่าง ๆ ท่มี ี มนษุ ยชน ๑๒ ประการ คอื สทิ ธใิ นชวี ิต สิทธิ ความจ�ำเพาะเรื่องสุขภาพ สิทธิที่จะได้รับ ในเสรีภาพและความปลอดภัยของบุคคล สิทธิในความเสมอภาคและความเป็นอิสระ จากการเลือกปฏิบัติในทุกรูปแบบ สิทธิ 460 พจนานกุ รมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

สขุ ภาพจติ ชุมชน ในความเป็นส่วนตัว สิทธิในเสรีภาพแห่ง ว่าคนเราเป็นได้ทั้งผู้ส่งสารและผู้รับสาร ความคดิ สทิ ธใิ นการไดร้ บั ขอ้ มูลข่าวสารและ เพ่ือการเรียนรู้ข้อมูลและความหมายสุขภาพ การศึกษา สิทธิในการเลือกว่าจะสมรสหรือไม่ ร่วมกัน อันน�ำไปสู่การสร้างวิถีชีวิตสู่การมี สิทธิในการวางรากฐานและการวางแผน สุขภาพทด่ี ใี ห้กบั ตนเอง. ครอบครัว สิทธิในการตัดสินใจว่าจะมีบุตร สุขบัญญัติแห่งชาติ น. ข้อก�ำหนดที่เด็กและ หรือไม่และจะมีเมื่อใด สิทธิในการดูแลและ เยาวชนตลอดจนประชาชนทั่วไปพึงปฏิบัติ ป้องกันสุขภาพ สิทธิในการได้รับประโยชน์ อย่างสม่�ำเสมอจนเป็นสุขนิสัย เพ่ือให้มี จากความก้าวหน้าทางวิทยาศาสตร์ สิทธิ พฤติกรรมท่ีพึงประสงค์ อันจะน�ำไปสู่การมี เสรีภาพในการชุมนุมและการมีส่วนร่วม สุขภาพดีท้ังร่างกาย จิตใจ และส่งผลดีต่อ ทางการเมือง สทิ ธปิ ลอดจากการถกู ทารณุ กรรม สงั คม. และการปฏิบัตมิ ชิ อบ. สิว น. ต่อมไขมันที่อุดตันกลายเป็นหัวสิว สขุ ภาพ น. ภาวะของมนษุ ยทป่ี ราศจากโรคภยั สาเหตุของสิวมาจากฮอร์โมนแอนโดรเจน ไขเ้ จบ็ สมบรู ณท ง้ั ทางกาย ทางจติ ทางปญญา และปัจจัยภายนอก เช่น เครื่องส�ำอาง และทางสังคม เช่ือมโยงกันเปนองครวม ความสกปรก การมีรอบเดือน ความเครียด อยา งสมดุล. ฝนุ่ ละออง การรกั ษา ควรหลีกเลีย่ งการสมั ผสั กับสารที่ท�ำให้เกิดสิว เช่น เครื่องส�ำอาง สขุ ภาพจติ น. สภาวะจติ ใจทีเ่ ป็นสุข สามารถ ฝุน่ ละออง หรือกินสมุนไพรในกล่มุ ยารสเปร้ยี ว ปรับตัวแก้ปัญหา สร้างสรรค์ท�ำงานได้ เพือ่ ฟอกโลหิตและบ�ำรงุ โลหิต. มีความรู้สึกท่ีดีต่อตนเองและผู้อื่น มีความ มนั่ คงทางจิตใจ มวี ฒุ ิภาวะทางอารมณ์ อย่ใู น ส่ือการเรียนรู้ น. เครื่องมือท่ีใช้เป็นตัวกลาง สังคมและส่ิงแวดล้อมที่เปล่ียนแปลงได้. หรือช่องทางการถ่ายทอดความรู้ ข้อมูล (อ. mental health). ขา่ วสารต่าง ๆ และใชป้ ระกอบการฝึกทกั ษะ ทางพฤติกรรมสขุ ภาพที่ต้องการใหก้ ลุ่มเปา้ หมาย สุขภาพจิตชุมชน น. การส่งเสริมสุขภาพจิต เกิดการเรียนรู้ มีความรู้ เข้าใจและสามารถ และป้องกันภาวะการเจ็บป่วยทางจิตใจ นำ� ไปเปน็ แนวทางการปฏิบัติไดอ้ ย่างถูกตอ้ ง. อารมณ์ให้แก่ประชาชน โดยวิธีการป้องกัน ลดและขจัดสาเหตุที่ก่อให้เกิดความเจ็บป่วย ส่ือโฆษณา น. สิ่งท่ีใช้เป็นส่ือโฆษณา เช่น ทางจิตเวชและอารมณ์ ป้องกันความพิการ หนังสือพิมพ์ สิ่งพิมพ์ วิทยุกระจายเสียง และให้การฟื้นฟู อาศัยหลักการป้องกัน วิทยุโทรทัศน์ ไปรษณีย์ โทรเลข โทรศัพท์ ๓ ระยะ ได้แก่ การป้องกันในระยะแรก หรือปา้ ย. การป้องกันในระยะท่ี ๒ และการป้องกัน ในระยะที่ ๓ เพือ่ ลดอตั ราการเกดิ ผูป้ ่วยใหม่ ส่ือสารสุขภาพ น. กระบวนการถ่ายทอด ลดอัตราผู้ป่วยที่มีอยู่แล้วในชุมชน และ แลกเปลี่ยนข้อมูลข่าวสารระหว่างกันท่ีเช่ือม่ัน ลดความพิการท่ีเกิดจากการเจ็บป่วยน้ัน ๆ กระทรวงสาธารณสขุ 461

สขุ ภาพจิตสถานบรกิ ารสาธารณสุข โดยมีลักษณะงานการให้บริการแบบเบ็ดเสร็จ เกอื้ กลู กันฉนั ทพ์ ีน่ อ้ ง สบื ทอดกนั มายาวนาน สมบรู ณ์ สอดคล้องกบั วิถีชีวิตของผู้รบั บริการ จากรนุ่ สู่รุ่นในการดูแลสุขภาพ. ให้บริการเพื่อสุขภาพ ป้องกันปัญหาทางจิต สุขภาพดีวถิ ธี รรม น. การนำ� หลักคำ� สอน ความเช่ือ บ�ำบัด ดูแลช่วยเหลือและฟื้นฟูสมรรถภาพ ความศรัทธาของศาสนาแต่ละศาสนามาใช้ เน้นการมีส่วนร่วมของชุมชน. (อ. community ในการปฏิบัติตนเพ่อื ใหม้ สี ขุ ภาพสมบรู ณ์. mental health). สุขภาพจิตสถานบริการสาธารณสุข น. สขุ ภาพดวี ิถีธรรมวิถไี ทย น. การนำ� หลักธรรม การด�ำเนินงานสุขภาพจิตทุก ๆ มิติงาน ของ ๕ ศาสนา ได้แก่ ศาสนาพุทธ อิสลาม โ ด ย เ น ้ น ส ถ า น บ ริ ก า ร ส า ธ า ร ณ สุ ข   ทั้ ง คริสต์ พราหมณ์-ฮินดู และซิกข์ บูรณาการ โรงพยาบาลศูนย์ โรงพยาบาลท่ัวไป โรงพยาบาล กับหลักการแพทย์แผนปัจจุบัน การแพทย์ ชุมชน โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพต�ำบล แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก ในการ สถานีอนามัย ศูนย์บริการสาธารณสุข และ สร้างเสริมสุขภาพ ป้องกันและแก้ไขปัญหา โรงพยาบาลหรือศูนย์สาธารณสุขในหน่วยงานอ่ืน สุขภาพของประชาชนบนพ้ืนฐานเศรษฐกิจ นอกจากกระทรวงสาธารณสุขซ่ึงมีกลุ่มคน พอเพียง โดยใชเ้ ครอื่ งมอื ๓ส. ๓อ. ๑น. หลากหลายที่จะดำ� เนนิ งาน. สุขภาพดีวถิ ีพทุ ธ น. การนอ้ มนำ� หลักธรรมคำ� สอน สุขภาพดีถ้วนหน้า น. การท่ีพลโลกทุกคน ของพระพุทธศาสนามาประพฤติปฏิบัติใน บรรลุถึงสถานะสุขภาพในระดับที่เอื้อให้ใช้ชีวิต การด�ำเนินชีวิต เพ่ือพัฒนาภาวะของมนุษย์ ที่มีประโยชน์ทงั้ ทางสังคมและเศรษฐกจิ . (อ. ใหม้ ีความสมบูรณ์ทางกายทางจติ ทางปัญญา health for all). และทางสงั คม เช่ือมโยงเก้อื กูลซ่งึ กนั และกัน เป็นองค์รวมอยา่ งสมดลุ . สุขภาพดีวิถีชีวิตไทย น. การดูแลสุขภาพ ตามแนวคิดสุขภาพพอเพียงและปรัชญา สุขภาพทางกาย น. สภาพร่างกายอวัยวะตา่ ง ๆ เศรษฐกิจพอเพียง และหลักบูรณาการ อยู่ในสภาพท่ีดีมีความสมบูรณ์ แข็งแรง องค์รวมในระบบสขุ ภาพ รวมทั้งบริบทแวดล้อม ท�ำงานได้ตามปรกติและท�ำงานประสานกัน และการมีส่วนร่วมของสังคมและความสัมพันธ์ ทุกสว่ นอย่างดี. ขององค์ประกอบท่ีเช่ือมโยงปัจจัยท่ีเกี่ยวข้อง กับโรควิถีชีวิต ๕ โรค ได้แก่ โรคเบาหวาน สขุ ภาพโลก น. ปญั หาสขุ ภาพทมี่ คี วามซับซ้อน โรคความดันโลหิตสูง โรคหัวใจ โรคหลอด ขยายวงกว้างครอบคลุมภาคส่วนอื่น ๆ เกิน เลือดสมอง และโรคมะเรง็ . ขอบเขตความสามารถของรัฐใดรัฐหนึ่งที่จะ ด�ำเนินการแก้ไขได้ส�ำเร็จ ผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย สุขภาพดีวิถีไทย น. การด�ำเนินชีวิตตามหลัก ส�ำคัญประกอบด้วยทุกภาคส่วน ต้องอาศัย วัฒนธรรม จารีตประเพณีของไทยท่ีดีงาม กลไกการมีส่วนรว่ มทกุ ระดับ เพอื่ จัดการปญั หา การเป็นมิตร การโอบออ้ มอารี การชว่ ยเหลือ สุขภาพและปัจจัยก�ำหนดปัญหาสุขภาพเหล่านั้น. 462 พจนานกุ รมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

สุขลักษณะของอาหาร (อ. global health). ซ่ึงน�ำไปสู่การตื่นรู้และเกิดปัญญาในการ สุขภาพหน่ึงเดยี ว น. แนวคิดในการปฏบิ ัตงิ าน ด�ำรงชีวิตที่สมดุลและเป็นสุข. (อ. spiritual health). ร่วมกันระหว่างสหสาขาวิชาชีพด้านสุขภาพ สุขภาวะทางเพศ น. การมีชีวิตด้านเพศท่ีดี คน สัตว์ และสิ่งแวดล้อมของทุกภาคส่วน ทั้งด้านกาย ใจ สังคม และจิตวิญญาณ และทุกระดับ ที่ส่งเสริมให้เกิดการท�ำงาน มีขีดความสามารถท่ีจะจัดการกับภาวะ ร่วมกันอยา่ งเปน็ เอกภาพ. (อ. one health). เปราะบาง ความเสยี่ ง และปัญหาทเี่ กยี่ วขอ้ ง สุขภาพองคร์ วม น. การมองสุขภาพท่ีเก่ยี วข้อง กบั เรอ่ื งเพศ. เช่ือมโยงกันท้ังชีวิตมากกว่าการเน้นแค่ สุขภาวะทางสังคม น. การอยู่ร่วมกันด้วยดี ความเจ็บป่วยหรือการจัดการกับส่วนใด ในครอบครัว ชุมชน สถานที่ท�ำงาน คนในชุมชน ส่วนหน่ึงของร่างกาย โดยจะพิจารณาท่ี รวมถึงการมีบริการสังคมท่ีดี มีความเสมอภาค “ตัวคนทั้งคน” ความเก่ียวเนื่องของร่างกาย และมสี นั ตภิ าพ. จิตใจและจิตวิญญาณ รวมถึงปัจจัยแวดล้อม สขุ ภาวะทีส่ มบูรณ์ทางจิตวญิ ญาณ น. ความสขุ ตา่ ง ๆ ทม่ี ีปฏิสัมพันธก์ บั คนคนนน้ั . ทเ่ี กิดจากการเขา้ ใจธรรมชาติ เขา้ ใจความจรงิ สุขภาวะ น. การมสี ขุ ภาพดี มีความรสู้ กึ เปน็ สขุ แห่งชีวิตและสรรพส่ิงจนเกิดความรอบรู้. ความสมดุล ความเป็นองค์รวมของ ๔ มิติ (อ. spiritual health). คือ กาย จิต สังคม ปัญญาหรือจิตวิญญาณ สุขภาวะที่สมบูรณ์ทางร่างกาย น. ร่างกาย ท่ีบรู ณาการอยูใ่ นการพฒั นามนุษย์และสงั คม สมบูรณ์แขง็ แรง คลอ่ งแคล่ว มีกำ� ลัง ไมเ่ ปน็ โรค เพื่อสร้าง “ความอยู่เย็นเป็นสุข”. (อ. well- ไม่พิการ มีส่ิงแวดล้อมที่ส่งเสริมสุขภาพ. being). (อ. physical health). สุขภาวะทางกาย น. การมีร่างกายสมบูรณ์ สุขภาวะท่ีสมบรู ณ์ทางสงั คม น. ความสามารถ แข็งแรง มีเศรษฐกิจพอเพียงอยู่ท่ามกลาง ในการอยู่ร่วมกนั ในสงั คม มคี วามสุข สันตภิ าพ สิง่ แวดลอ้ มทด่ี ี ไมม่ ีอุบัติภยั . มรี ะบบการบรกิ ารทีด่ ี. (อ. social health). สุขภาวะทางจติ ใจ น. จิตใจที่มคี วามสขุ รื่นเรงิ สุขลักษณะ น. ลักษณะท่ีถกู ตอ้ งตามหลกั ปฏบิ ัติ คล่องแคล่ว ไม่มีความเครยี ด มสี ติสมั ปชัญญะ เพ่ือความปราศจากโรคภัยไข้เจ็บ เช่น สร้าง และความคดิ อ่านตามควรแก่อายุ.   บ้านเรือนให้ถูกสุขลักษณะ มีอากาศถ่ายเท สุขภาวะทางปัญญา น. การรู้เท่าทันและ ได้สะดวก สว้ มทีถ่ กู สขุ ลกั ษณะ. ความเข้าใจอย่างแยกได้ในเหตุผลแห่งความดี สขุ ลักษณะของอาหาร ดู สุขอนามยั อาหาร. ความช่ัว ความมีประโยชน์และความมีโทษ กระทรวงสาธารณสขุ 463

สุขวทิ ยา สุขวิทยา น. วิชาวิทยาศาสตร์แขนงหนึ่ง สขุ ศึกษา น. ๑. การศึกษาท่ีว่าดว้ ยกระบวนการ ท่เี กยี่ วขอ้ งกับสขุ ศึกษา. ท่ีเกี่ยวกับสุขภาพ. ๒. กระบวนการจัด ประสบการณ์การเรียนรู้และพัฒนาทักษะ สุขวิทยาส่วนบุคคล น. การดูแล บ�ำรุงรักษา ทางพฤตกิ รรมสุขภาพ ส�ำหรับบคุ คล กลุ่มบคุ คล และส่งเสริมสุขภาพร่างกายให้สมบูรณ์ และชุมชน ให้มีโอกาสรับรู้ข้อมูลข่าวสาร แข็งแรง ไม่เป็นโรค มีการปฏิบัติตนให้อยู่ใน มีทักษะท่จี ำ� เป็นส�ำหรับพฤตกิ รรมเพ่ือสุขภาวะ สภาวะท่ีปลอดภัยและป้องกันการแพร่กระจาย ทดี่ ี. (อ. health education). ของเชื้อโรค ทง้ั จากตนเองไปส่ผู ูอ้ นื่ และการรบั เอาเช้ือโรคหรือส่ิงปนเปื้อนจากภายนอก สุขศึกษาในโรงเรียน น. กิจกรรมในหลักสูตร สตู่ นเองท้งั ทางตรงและทางอ้อม. และกิจกรรมพัฒนาผู้เรียนเพื่อมุ่งให้นักเรียน เกิดการเรียนรู้ และมีการฝึกปฏิบัติท่ีน�ำไปสู่ สุขวิทยาส่วนบุคคลของผู้สัมผัสอาหาร น. การมพี ฤติกรรมสขุ ภาพทเี่ หมาะสม. การดูแลส่งเสริมสุขภาพร่างกายของบุคคล ท่ีท�ำหน้าที่เกี่ยวข้องกับอาหารทั้งหมด สุขอนามัยอาหาร น. ศาสตร์เกี่ยวกับสุขภาพ ให้สมบูรณ์แข็งแรง ไม่เป็นโรค และมี อนามัยที่ว่าด้วยการผลิตอาหารท่ีสะอาด การปฏิบัติตนให้อยู่ในสภาวะท่ีปลอดภัย ปลอดภัย มีคุณภาพส�ำหรับผู้บริโภค ซ่ึงมี ไมแ่ พรก่ ระจายเชือ้ โรคไปสผู่ ูบ้ รโิ ภค. ความหมายครอบคลุมต้ังแต่การเลี้ยงสัตว์ การใหอ้ าหาร การตลาด (การน�ำไปขาย) และ สุขศาลา น. สถานบริการสาธารณสุขที่ไม่มี การฆ่าสัตว์ รวมไปถึงวิธีการทางสุขาภิบาล แพทย์ประจ�ำ ใหบ้ รกิ ารสาธารณสุขทกุ สาขา ในการป้องกันเช้ือแบคทีเรียที่ท�ำให้เกิดโรค และส่งเสริมป้องกันด้านอนามัยแก่ประชาชน ในคนและปนเปื้อนลงอาหาร, สุขลักษณะ ในระดับต�ำบลและหมู่บ้าน, ปัจจุบันเรียกว่า ของอาหาร ก็วา่ . (อ. food hygiene). สถานีอนามยั . สุขาภิบาล (กฎ, เลิก) น. องค์การบริหาร สุขศาลาพระราชทาน น. การจดั ตั้งสถานบรกิ าร ส่วนท้องถิ่นรูปแบบหนึ่งที่จัดตั้งข้ึนส�ำหรับ สาธารณสุขขั้นพื้นฐานตามพระราชด�ำรัส ท้องถ่ินที่ยังไม่พร้อมท่ีจะจัดต้ังเป็นเทศบาล ของสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยาม- โดยมนี ายอำ� เภอเป็นประธาน. บรมราชกุมารี ให้เป็นหน่วยบรกิ ารสาธารณสขุ แก่ประชาชนในถิ่นทุรกันดารที่การสาธารณสุข สุขาภิบาลอาหาร (กฎ) น. การจัดการและ เข้าไม่ถึงและตามแนวชายแดนหรือพ้ืนท่ี ควบคุมปัจจัยต่าง ๆ เพ่ือให้อาหารสะอาด เสี่ยงภัยต่อความมั่นคงของประเทศ ท้ังใน ปลอดภัยจากเช้ือโรคพยาธิ และสารเคมี ด้านการรักษาพยาบาล การส่งเสริมสุขภาพ ท่ีเป็นพิษซึ่งเป็นอันตรายต่อสุขภาพอนามัย การฟ้ืนฟูสภาพ การปอ้ งกันและเฝา้ ระวงั โรค ของผู้บริโภค เช่น อาหาร ผู้สัมผัสอาหาร ตลอดจนเป็นแหลง่ เรียนร้ดู ้านสขุ ภาพ. สถานท่ที ำ� ประกอบ ปรงุ และจ�ำหนา่ ยอาหาร ภาชนะ อุปกรณ์ สัตว์และแมลงที่เป็นพาหะ 464 พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

เสน้ นำ� โรค. (อ. food sanitation). (หลังจบการศึกษาแพทยศาสตรบัณฑิต) สคุ นธบ�ำบัด น. การบำ� บัดรกั ษาโรคโดยใชก้ ล่ินหอม การฝึกวิชาสูตินรีเวชวิทยาเกี่ยวข้องกับ การจัดการพยาธิวิทยาคลินิกของระบบสืบพันธุ์ ของน�้ำมันหอมระเหย ท�ำให้ร่างกาย จิตใจ เพศหญิงและการดูแลผู้ป่วยทั้งท่ีอยู่ในระยะ และอารมณ์เกิดความสมดุล. (อ. aroma- ตั้งครรภ์และไม่ได้ตั้งครรภ์. [อ. obstetrics therapy). and gynaecology (OB/GYN, O&G, obs สุมนา น. แหล่งก�ำเนิดโรคในทางการแพทย์ & gynae)]. แผนไทย เป็น ๑ ในตัวคมุ ธาตุลม คือ ลมท่ีอยู่ สูติศาสตร์ น. ศาสตร์เฉพาะทางท่ีเกี่ยวกับ กลางตัว หมายถึง ระบบประสาทอัตโนวัติ การดูแลผู้หญิงและทารกระหว่างการต้ังครรภ์, การท�ำงานของเส้นประสาทสมอง และสมอง การคลอด สูติแพทย์ส่วนมากมักจะเป็น โบราณว่าสุมนาเปน็ ใหญก่ วา่ ทงั้ มวล สขุ ภาพดี แพทยน์ รีเวชวิทยาดว้ ย. (อ. obstetrics). หรือมิดดี ้วยสุมนา. สูติศาสตร์หัตถการ น. การกระท�ำที่ไม่ใช่ สู่ขวัญ น. พิธีกรรมการรักษาผู้ป่วยที่จิตใจ กระบวนการคลอดโดยธรรมชาติเพื่อช่วยให้ ไม่สุขสบาย เปน็ ไข้ ปวดเมื่อยเร้อื รงั ไมเ่ จรญิ กระบวนการคลอดด�ำเนินต่อไปได้อย่าง อาหาร. (อ. Thai blessing ceremony). ปลอดภยั ทัง้ มารดาและทารก. สูงวัยอย่างมีสุขภาวะ น. การสร้างโอกาสให้ สูบบุหรี่ ก. กระท�ำการใด ๆ ซ่ึงมีผลท�ำให้ ผู้สูงอายุได้เข้าถึงระบบบริการสาธารณสุข เกิดควันหรือไอระเหยจากผลิตภัณฑ์ยาสูบ มีส่วนร่วมในกิจกรรมต่าง ๆ และได้รับ หรือการครอบครองผลิตภัณฑ์ยาสูบขณะ ความปลอดภัย เพอ่ื ใหม้ คี ณุ ภาพชีวติ ทีด่ .ี เกดิ ควันหรือไอระเหย. สูตรต�ำรับ น. ส่วนประกอบส�ำคัญของยา เสถียรภาพด้านอาหาร น. ภาวะท่ีชุมชนหรือ จากสมุนไพรรายการน้นั ๆ โดยแสดงปรมิ าณ สังคมม่ันใจว่ามีความยั่งยืนของระบบความ ในหนว่ ยเมตริก ทั้งน้ไี ม่รวมสว่ นประกอบอน่ื ม่ันคงด้านอาหาร เช่น การคงตัวของราคา ทีเ่ ปน็ สารชว่ ยในการผลติ ยา เชน่ สารยดึ เกาะ อาหารในระดับท่ีหาซื้อได้ ความเพียงพอ สารหลอ่ ลนื่ วตั ถกุ นั เสีย วัตถุแตง่ สี กล่ิน รส. ของอาหารที่ได้จากแหล่งต่าง ๆ. (อ. food stability). สูตินรีเวชวิทยา น. วชิ าเฉพาะทางที่เกี่ยวข้อง กับอวยั วะสืบพนั ธ์ขุ องเพศหญิง เปน็ สาขาวิชา เส้น น. หลอดเลือด เอ็น กล้ามเนื้อ เย่ือหุ้ม ท่ีรวมการแพทย์เฉพาะทาง ๒ สาขาวิชา กระดูก พลังประสาท และพลังเลือดลม คือ สูติศาสตร์และนรีเวชวิทยาเข้าด้วยกัน เสน้ เอน็ ท่ัวรา่ งกายมปี ระมาณ ๗๒,๐๐๐ เสน้ เป็นหลักสูตรพ้ืนฐานในวิชาแพทย์ และมัก และมีเอ็น ๑๐ เสน้ เป็นประธาน. เปิดสอนร่วมกันในหลักสูตรแพทย์ประจ�ำบ้าน กระทรวงสาธารณสขุ 465

เส้นกาลทารี เส้นกาลทารี น. เส้นเกี่ยวกับระบบไหลเวียน เส้นใยอาหาร น. พอลแิ ซก็ คาไรด์จากพืชที่รา่ งกาย โลหิตและระบบประสาทที่ไปเล้ียงบริเวณ มนุษย์ไม่สามารถย่อยได้ในทางเดินอาหาร แขน ขา ท้อง ใช้รักษาอาการปวดที่ไหล่ จึงไม่ให้พลังงาน แต่สามารถดูดน�้ำจากล�ำไส้ แขน ขา และเอว, กาละธารี หรอื กาละทารี ท�ำให้พองตัว จึงกระตุ้นผนังล�ำไส้ให้บีบตัว กว็ า่ . ช่วยให้การขับถ่ายอุจจาระดีขึ้น, ไฟเบอร์ หรือ ใยอาหาร ก็เรียก. (อ. dietary fiber). เส้นคิชฌะ ดู เส้นสกิ ขินี. เสน้ จันทภูสงั น. เส้นเกย่ี วข้องกับหู ส่วนใหญ่ เส้นรากตาขวา ดู เส้นทวาร,ี เสน้ ทวุ าร.ี เสน้ รากตาซา้ ย ดู เสน้ สหัสรังส.ี อยู่บริเวณคอ ประสาทและหลอดเลือดที่ไป เส้นรากหูขวา, เส้นรุช�ำ, เส้นรุทัง น. เส้น เล้ียงหู หลังหู ใตห้ ู ต่อมน�ำ้ ลาย มีผลต่อการ เบื่ออาหาร การเจริญอาหาร และการนอน เหมอื นเสน้ จันทภูสงั แตอ่ ยแู่ นวด้านขวา. เรียกว่า เสน้ รากหซู า้ ย, เส้นลาวุสงั กว็ า่ . เส้นทวารี, เส้นทุวารี น. เส้นเหมือนเส้นสหัส เสน้ ลาวุสัง ดู เสน้ จันทภสู งั . รังสี แต่เก่ียวข้องกับตาข้างขวา รวมถึงคอ เส้นสหสั รงั สี น. เส้นเกี่ยวกบั ตาข้างซ้ายและจดุ และใบหนา้ เรยี กว่า เส้นรากตาขวา. ท่ีอยู่ใบหน้าและคอ เรียกว่า เสน้ รากตาซ้าย. เส้นนนั ทะกะหวดั ดู เส้นสขุ มุ งั . เส้นสิกขินี น. เส้นท่ีเก่ียวกับทางเดินปัสสาวะ เสน้ ประสาท น. มดั ของใยประสาทท่ที อดยาว ท่ีประกอบด้วยไต ท่อไต กระเพาะปัสสาวะ ออกมาจากระบบประสาทสว่ นกลาง. จุดสำ� คญั ทอ่ี ยบู่ ริเวณท้อง ท้องน้อย, เส้นสิขินี, เสน้ ประสาทไขสันหลงั น. เส้นประสาทท่ีแยก เส้นคชิ ฌะ กว็ ่า. เส้นสุขมุ งั น. เส้นที่เกย่ี วกับระบบขับถ่ายอุจจาระ ออกมาจากไขสันหลัง ตรงโคนมีรากบนและ เป็นส่วนใหญ่ เป็นเส้นบริเวณทวารหนัก รากล่างตอ่ กับไขสันหลงั . ฝีเย็บ กระตุ้นประสาทวากัสท่ีเป็นประสาท เส้นประสาทรับเสียง น. เสน้ ประสาทท่ีต่อจาก สมองคู่ที่ ๑๐ ท่ีควบคุมการอาเจียน สะอึก ส่วนคอเคลยี ในหชู ้นั ในไปยังสมอง. การทำ� งานของกะบังลม หอบเหน่อื ย อาการบวม เส้นปิงคลา น. เสน้ ท่ีมีความคลา้ ยคลงึ กบั เสน้ อทิ า ที่เกย่ี วกบั ไตและหวั ใจ, เส้นนนั ทะกะหวดั กว็ า่ . แต่อยู่คนละข้างของล�ำตัว หากเส้นอิทาและ เส้นสมุ นา, เสน้ สมุ ะนา น. เส้นอยกู่ ลางลำ� ตัว ปิงคลาผิดปรกติอาจเกิดอัมพาต ปากเบี้ยว มีความส�ำคัญมากตอ่ บรเิ วณหวั ใจ การทำ� งาน ปวดศรี ษะรุนแรง ลมประจ�ำเส้น คอื ลมสญู - ของสมอง ระบบประสาทท่ีเป็นไขสันหลัง ทะกะลา. หลอดเลือดแดงใหญ่ กลุ่มประสาทที่อยู่กลางตัว 466 พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

โสธนะลงั ฆนะ ลมประจ�ำเสน้ คือ ลมชวิ หาสดมภ์. เสริมอ�ำนาจแก่ประชาชน ก. สนับสนุนการ เสน้ อทิ า น. แนวเสน้ ของพลังหรือผลการท�ำงาน มีส่วนร่วมของประชาชนในระดับสูงที่สุด โดยประชาชนเป็นผู้ตัดสินใจ เช่น การลง ของระบบไหลเวียนโลหิตและระบบประสาท ประชามติในประเด็นสาธารณะต่าง ๆ. ทมี่ าเลี้ยงบรเิ วณลำ� ไส้ใหญ่สว่ นปลาย อวยั วะเพศ (อ. empower). และบริเวณขา ลมประจ�ำเสน้ คอื ลมจนั ทรกะลา. เสน้ เอน็ อกั เสบแบบนวิ้ ไกปนื น. เอ็นนิว้ มือสะดุด แสร้งกระท�ำการฆ่าตัวตาย ก. พยายามฆ่าตวั ตาย และติดแข็ง เนื่องจากเสน้ เอน็ อกั เสบ บวม หนา หรือท�ำร้ายตนเองท่ีไม่รุนแรงไม่ต้ังใจจะจบชีวิต ท�ำให้เคลื่อนที่ผ่านปลอกหุ้มเส้นเอ็นได้ยาก ตนเองท�ำให้ผู้กระท�ำไม่ได้รับบาดเจ็บ หรือ โรคน้ีมีชื่อเรียกอีกหลายอย่าง เช่น นิ้วล็อก บาดเจบ็ เล็กน้อย พฤตกิ รรมดังกลา่ วแสดงให้ นิ้วติดสะดุด โรคทริกเกอร์ฟงิ เกอร์ (อ. trigger เห็นว่าผู้กระท�ำยังอยากมีชีวิตอยู่ต่อและ finger). ต้องการความช่วยเหลือ. (อ. non suicidal self-harm). เสพติดผลติ ภณั ฑ์ยาสูบ ก. บริโภคผลติ ภณั ฑ์ยาสูบ โสตศอนาสิกวิทยา น. แขนงหนึ่งของวิชา เปน็ ประจำ� และตกอยู่ในสภาพท่ีจำ� เป็นต้องพ่งึ แพทยศาสตร์ที่เก่ียวข้องกับการวินิจฉัยและ ผลิตภณั ฑ์ยาสูบ. รักษาความผิดปรกติของหู จมูก กล่องเสียง ช่องคอ ศรี ษะและคอ เรยี กย่อว่า อีเอ็นที [ENT เสรมิ พลงั อำ� นาจ ก. พัฒนาบคุ คล กลุ่ม หรือชุมชน (ear, nose and throat). (อ. otolaryngology). ให้มีพลังความเข้มแข็งพอที่จะด�ำเนินชีวิต ของตนเองได้อย่างเหมาะสมตามสถานการณ์ โสธนะลังฆนะ น. การล้างพิษเพ่ือลดความเติบโต การเปลยี่ นแปลงทางสังคม ด้วยกระบวนการ ลดความอว้ น ลดขนาดรา่ งกายให้พอดี ซ่งึ ไม่ใช่ อย่างเป็นข้ันตอนและมีหลักการ โดยเน้น การลดนำ�้ หนกั ตัว. การให้อ�ำนาจที่เป็นทางการ การจัดหาหรือ ให้โอกาส และการส่งเสริมความเป็นตัวเอง ของผูใ้ ชบ้ รกิ าร. กระทรวงสาธารณสขุ 467

หญงิ ขา้ มเพศ ห หญิงขา้ มเพศ น. คนขา้ มเพศจากชายเป็นหญงิ หทัยวตั ถุ (พท.) น. แหลง่ กำ� เนดิ โรค อยูท่ หี่ วั ใจ คนที่เกิดมาเป็นเพศชายโดยก�ำเนิดแต่มองว่า คาดว่าเป็นพวกปมประสาทที่ควบคุมการเต้น ตนเป็นหญิงในภายหลัง. [อ. male-to- ของหัวใจ. female (MTF)]. หทยั วาตะ (พท.) น. แหลง่ กำ� เนดิ โรค เป็นหนึง่ หญิงตั้งครรภ์ น. สตรีที่ก่อก�ำเนิดทารกในร่างกาย ในตัวคุมธาตุลม คือ การเตน้ ของหวั ใจ รวมไป หลังจากการปฏิสนธิระหว่างอสุจิกับไข่ ถึงจิตเวชหรืออาการทางจิตท่ีมีผลกระทบต่อ กลายเป็นตัวอ่อนเจริญเติบโตเป็นทารก การเต้นของหัวใจดว้ ย. จนกระทั่งออกจากครรภ์ที่ใช้เวลาประมาณ ๒๖๖ วนั หรือ ๙ เดอื น. หทัยวิทยา น. การแพทย์แขนงหน่ึงท่ีศึกษา เก่ียวกับความผิดปรกติของหัวใจ ซ่ึงมี หญิงรักหญิง น. ผู้หญิงที่รักผู้หญิงด้วยกัน ท้ังการวินิจฉัยและรักษาโรคเก่ียวกับหัวใจ เป็นค�ำท่ีนยิ มแทนค�ำวา่ เลสเบยี น ทอม และด.้ี เชน่  โรคหวั ใจพิการแต่กำ� เนิด โรคหลอดเลือด หัวใจ ภาวะหัวใจวาย โรคลิ้นหัวใจ และ หญิงวยั เจรญิ พนั ธุ์ น. หญิงทอ่ี ยใู่ นวัยทม่ี บี ุตรได้ ระบบไฟฟา้ ของหัวใจ.  (อ. cardiology). คือหญิงที่มีอายุ ๑๔-๔๔ ปี (บางประเทศใช้ ๑๕-๔๙ ป)ี . (อ. woman of reproductive หน่วยงานของรัฐ น. กระทรวง ทบวง กรม age). ส่วนราชการที่เรียกช่ืออย่างอ่ืนและมีฐานะ เป็นกรม ราชการส่วนภูมิภาค ราชการ หญิงวัยเจริญพันธุ์ที่แต่งงานแล้ว น. หญิง ส่วนท้องถ่ิน รัฐวิสาหกิจ องค์การมหาชน วัยเจริญพันธุ์ที่แต่งงานแล้วและก�ำลังอยู่กิน และหน่วยงานอื่นของรฐั . กับสาม.ี [อ. married woman of reproductive age (MWRA)]. หน่วยงานของราชการส่วนท้องถ่ิน (กฎ) น. องค์การบริหารส่วนจงั หวัด เทศบาล องคก์ าร หญิงวัยเจริญพันธุ์มีดัชนีมวลกายท่ีเหมาะสม บริหารส่วนต�ำบล กรุงเทพมหานคร เมืองพัทยา น. หญิงอายุ ๑๕-๔๙ ปี ที่มีนํ้าหนักตัว และองค์กรปกครองส่วนท้องถ่ินท่ีมีกฎหมาย ต่อส่วนสูงเป็นเมตรยกก�ำลังสอง ระหว่าง จดั ต้งั ข้ึน. ๑๘.๕-๒๒.๙ กโิ ลกรมั ตอ่ ตารางเมตร. หน่วยงานตรวจสอบภายใน (กฎ) น. หนว่ ยงาน หญงิ หลงั คลอด น. หญงิ ทอี่ ยูใ่ นชว่ งเวลา ๔๒ วนั ท่ีรับผิดชอบงานตรวจสอบภายในของ นับจากการสิ้นสุดจากตั้งครรภ์ เป็นหญิง ส่วนราชการตามท่ีก�ำหนดไว้ในกฎกระทรวง หลงั คลอด. (อ. postpartum woman). แบง่ ส่วนราชการ. 468 พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

หน่วยบรกิ าร หนว่ ยงานทีม่ อี �ำนาจดา้ นสุขภาพ น. หน่วยงาน สามารถวัดและนับผลผลิตหรือผลงานบริการ ที่ต้องรับผิดชอบต่อสุขภาพของประชาชน ทางการแพทย์ได้ กรณีเป็นหน่วยท่ีท�ำหน้าที่ ในประเทศในภาพรวม และมีหน้าท่ีต้อง สนับสนุนหน่วยงานอ่ืนต้องสามารถระบุได้ ประสานการด�ำเนินงานของกลไกด้านสุขภาพ ว่าผลผลิตที่ให้บริการทางการแพทย์นั้น ท้งั หมด. แต่ละหน่วยงานได้รับการสนับสนุนให้รับ บรกิ ารไปจ�ำนวนเท่าใด อีกท้งั ยงั ตอ้ งมขี ้อมูล หนว่ ยงานบริการพยาบาล น. หน่วยงานภายใต้ การใช้ทรัพยากรท่ีแยกเฉพาะเป็นหน่วย ก า ร ค ว บ คุ ม ดู แ ล ข อ ง อ ง ค ์ ก ร พ ย า บ า ล ของตนเอง ซ่ึงสามารถใช้ค�ำนวณต้นทุนรวม ประกอบดว้ ยหนว่ ยงานย่อย เชน่ หน่วยงาน ของหนว่ ยได.้ (อ. cost center). บรกิ ารพยาบาลผปู้ ว่ ยนอก หน่วยงานบริการ หน่วยต้นทุนชั่วคราว น. หนว่ ยตน้ ทุนทำ� หน้าที่ พยาบาลผู้ป่วยอุบตั เิ หตแุ ละฉกุ เฉิน หน่วยงาน เสมือนหน่วยสนับสนุนแก่หน่วยอื่น ๆ. (อ. บริการพยาบาลผู้ป่วยใน หน่วยงานบริการ transient cost center). พยาบาลผู้ป่วยหนัก หน่วยงานบริการ หน่วยตรวจสอบภายในระดับกรม (กฎ) น. พยาบาลฝากครรภ์ หน่วยงานบริการ ส่วนราชการระดบั กรมในส่วนกลาง และผวู้ ่า พยาบาลผู้คลอด หน่วยงานบริการพยาบาล ราชการจังหวัดในส่วนภูมิภาคโดยมีผู้ตรวจสอบ ผู้ปว่ ยผ่าตดั หน่วยงานบรกิ ารพยาบาลวสิ ัญญี ภายในระดับกรมและผู้ตรวจสอบภายในจังหวัด หน่วยงานบริการพยาบาลด้านการให้ค�ำปรึกษา ท�ำหน้าที่เป็นเคร่ืองมือของผู้บริหารในการ หน่วยงานบริการพยาบาลด้านการป้องกัน ตรวจสอบ ตดิ ตาม และประเมนิ ผลการปฏบิ ตั งิ าน และเฝ้าระวงั การติดเช้อื ในโรงพยาบาล. และการบรหิ ารงานของส่วนราชการ รวมทั้ง การเป็นที่ปรึกษาของหน่วยงานภายในส่วน หน่วยจัดซ้อื (กฎ) น. หนว่ ยงานภาครฐั ท่ไี ด้รบั มอบ ราชการ. อ�ำนาจจากหัวหน้าส่วนราชการส่วนกลาง หน่วยบรกิ าร (กฎ) น. สถานบรกิ ารสาธารณสขุ ราชการส่วนภูมิภาค ราชการส่วนท้องถิ่น ของรัฐ เอกชน สภากาชาดไทย หน่วยบริการ รัฐวิสาหกิจตามกฎหมายว่าด้วยวิธีการ ประกอบโรคศิลปะสาขาตา่ ง ๆ และสถานบริการ งบประมาณ องค์การมหาชน องค์กรอิสระ สาธารณสุขอ่ืนที่คณะกรรรมการหลักประกัน องค์กรตามรัฐธรรมนูญ หน่วยธุรการของศาล สุขภาพแห่งชาติก�ำหนดเพ่ิมเติม ที่ได้ขึ้น มหาวิทยาลัยในก�ำกับของรัฐ หน่วยงาน ทะเบียนไว้ เพื่อจัดบริการสาธารณสุขให้แก่ สังกัดรัฐสภาหรอื ในกำ� กับของรฐั สภา หนว่ ยงาน ผมู้ สี ิทธิหลักประกันสขุ ภาพแห่งชาติ โดยแบง่ อิสระของรฐั และหนว่ ยงานอนื่ ตามทก่ี �ำหนด เป็น ๔ ประเภท ดงั น้ี ๑) หนว่ ยบริการประจำ� ในกฎกระทรวง ให้ด�ำเนินการจัดซ้ือจัดจ้าง ๒) หน่วยบริการปฐมภูมิ ๓) หน่วยบริการ ในระบบการจัดซ้ือจัดจ้างภาครัฐด้วยวิธีการ ทร่ี บั การส่งตอ่ ๔) หน่วยบริการรว่ มใหบ้ รกิ าร ทางอิเล็กทรอนิกส์. [อ. e-Government ทั้งน้ี หน่วยบริการมีสิทธิได้รับค่าใช้จ่าย Procurement (e-GP)]. หนว่ ยต้นทนุ น. หนว่ ยทม่ี บี ทบาทหนา้ ท่ีชัดเจน กระทรวงสาธารณสขุ 469

หน่วยบรกิ ารทรี่ ับการสง่ ต่อ เพ่ือการบริการสาธารณสุขจากกองทุนหลัก ระดับปฐมภูมิ (ข้ันพ้ืนฐาน) ซ่ึงมักอยู่ในเครือข่าย ประกันสุขภาพแห่งชาติตามท่ีคณะกรรมการ ของหนว่ ยผา่ นบรกิ ารประจ�ำ เชน่ โรงพยาบาล หลักประกนั สขุ ภาพแห่งชาตกิ ำ� หนด. ส่งเสริมสุขภาพระดับต�ำบล (รพ.สต.). หนว่ ยบรกิ ารท่ีรับการส่งตอ่ (กฎ) น. สถานบริการ [อ. primary care unit (PCU)]. ที่ได้ข้ึนทะเบียนเป็นหน่วยบริการที่รับการส่งต่อ หน่วยบริการประจ�ำ (กฎ) น. ๑. สถานบริการ ท่ัวไปหรือหน่วยบริการท่ีรับการส่งต่อเฉพาะด้าน หรือกลุ่มสถานบริการที่ได้ข้ึนทะเบียนเป็น ซ่ึงสามารถจัดบริการสาธารณสุขระดับทุติยภูมิ หน่วยบริการประจ�ำ ซึ่งสามารถจัดบริการ ตติยภูมิ หรอื เฉพาะดา้ น โดยผมู้ สี ทิ ธสิ ามารถ สาธารณสุขระดับปฐมภูมิที่จ�ำเป็นต่อสุขภาพ ใช้บริการสาธารณสุข ณ หน่วยบริการที่รับ และการด�ำรงชีวิตได้อย่างเป็นองค์รวม การส่งต่อได้เม่ือได้รับการส่งต่อหรือได้รับ ท้ังการสร้างเสริมสุขภาพ การป้องกันโรค ความเหน็ ชอบจากหนว่ ยบริการประจำ� หรอื การตรวจวินิจฉัยโรค การรักษาพยาบาล ส�ำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติหรือ และการฟื้นฟูสมรรถภาพ โดยต้องให้บริการ ส�ำนักงานฯ สาขา ท้ังน้ีหน่วยบริการที่รับ ด้านเวชกรรมด้วยตนเอง และมีเครือข่าย การส่งต่อมีสิทธิได้รับค่าใช้จ่ายเพ่ือการบริการ หน่วยบริการเพื่อการส่งต่อผู้รับบริการ สาธารณสุขจากหน่วยบริการประจ�ำหรือ ไปรับการบริการสาธารณสุขในกรณีที่เกินขีด จากกองทุนหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ ความสามารถ โดยผู้มีสิทธิสามารถเลือก ตามที่คณะกรรมการหลักประกันสุขภาพ ลงทะเบียนเป็นหน่วยบริการประจ�ำของตน แห่งชาตกิ ำ� หนด. ทั้งนี้หน่วยบริการประจ�ำมีสิทธิได้รับค่าใช้จ่าย หนว่ ยบรกิ ารปฐมภมู ิ (กฎ) น. ๑. สถานบริการ เพื่อการบริการสาธารณสุขในลักษณะเหมาจ่าย ท่ีได้ข้ึนทะเบียนเป็นหน่วยบริการปฐมภูมิ รายหัวและค่าใช้จ่ายเพื่อบริการสาธารณสุขอ่ืน ในเครอื ขา่ ยของหน่วยบรกิ ารประจำ� ซึ่งสามารถ จากกองทุนหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ จัดบริการสาธารณสุขระดับปฐมภูมิได้อย่าง ตามที่คณะกรรมการหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ เป็นองค์รวม ท้ังการสร้างเสริมสุขภาพ กำ� หนด. ๒. สถานบริการหรือกลุ่มสถานบริการ การป้องกันโรค การตรวจวินิจฉัยโรค ท่ีท�ำสัญญาและขึ้นทะเบียนกับส�ำนักงาน การรกั ษาพยาบาล และการฟนื้ ฟูสมรรถภาพ หลักประกันสุขภาพแห่งชาติเพื่อจัดบริการ โดยผู้มีสิทธิของหน่วยบริการประจ�ำดังกล่าว ปฐมภูมิที่จ�ำเป็นต่อสุขภาพแก่ประชาชน สามารถใช้บริการสาธารณสขุ ณ หนว่ ยบรกิ าร ที่มาลงทะเบียน และสามารถส่งต่อไปยัง ปฐมภูมิในเครือข่ายได้ ทั้งน้ี หน่วยบริการ หน่วยบริการรับส่งต่อในกรณีเกินขีดความ ปฐมภูมิมีสิทธิได้รับค่าใช้จ่ายเพ่ือการบริการ สามารถ ซึ่งจะได้รับงบประมาณตามจ�ำนวน สาธารณสุขจากหน่วยบริการประจ�ำหรือ ประชากรที่ลงทะเบียนเป็นแบบเหมาจ่าย จากกองทุนหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ รายหัวต่อปี โดยทั่วไปโรงพยาบาลของรัฐ ตามที่คณะกรรมการหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ มักมสี ถานภาพนอ้ี ยู่แล้ว รวมท้ังคลินกิ เอกชน ก�ำหนด. ๒. สถานบรกิ ารท่จี ัดบรกิ ารสขุ ภาพ ท่ีได้มาตรฐานตามเกณฑ์และเข้าร่วมจัด บริการได้ ซ่ึงมีช่ือเรียกว่า คลินิกชุมชน 470 พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

หน่วยรับงบประมาณ อบอ่นุ . [อ. contracted unit for primary ฉุกเฉินแห่งชาติ กระทรวงสาธารณสุข care (CUP)]. กระทรวงกลาโหม กระทรวงมหาดไทย หน่วยบรกิ ารรว่ มให้บรกิ าร (กฎ) น. ๑. สถาน กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย กรม บริการที่จัดบริการสาธารณสุขระดับปฐมภูมิ ส่งเสริมองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น กรม เฉพาะด้านตามเกณฑ์ที่ส�ำนักงานหลักประกัน ควบคุมโรค กรมอุตุนิยมวิทยา ส�ำนักงาน สุขภาพแห่งชาติก�ำหนด และได้ขึ้นทะเบียน ตำ� รวจแหง่ ชาติ สำ� นกั งานสาธารณสุขจงั หวดั เปน็ หน่วยบริการร่วมใหบ้ รกิ าร โดยมขี ้อตกลง ส�ำนักงานสาธารณสุขอ�ำเภอ สถานีอนามัย เป็นหนังสือกับหน่วยบริการประจ�ำหรือ ศูนย์รับแจ้งเหตุและสั่งการ สถานพยาบาล ส�ำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ องค์กรเอกชน มูลนิธิ องค์กรปกครอง ในการให้บริการสาธารณสุขแก่ผู้มีสิทธิ สว่ นทอ้ งถน่ิ กรุงเทพมหานคร พัทยา รวมถึง ท้ังน้ี หน่วยบริการร่วมให้บริการมีสิทธิได้รับ คณะบุคคล หน่วยงานภาครัฐ ภาคเอกชน ค ่ า ใ ช ้ จ ่ า ย เ พื่ อ บ ริ ก า ร ส า ธ า ร ณ สุ ข จ า ก รัฐวิสาหกิจ องค์การมหาชน และหน่วยงาน ห น ่ ว ย บ ริ ก า ร ป ร ะ จ� ำ ห รื อ จ า ก ก อ ง ทุ น อ่ืน ๆ ทป่ี ฏิบัติการฉกุ เฉิน. (อ. emergency ห ลั ก ป ร ะ กั น สุ ข ภ า พ แ ห ่ ง ช า ติ ต า ม ที่ operation division). คณะกรรมการหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ หน่วยแพทย์อาสาสมเด็จพระศรีนครินทรา- ก�ำหนด. ๒. สถานบริการท่ีให้บริการไม่ครบ บรมราชชนนี น. หน่วยแพทย์ท่ีสมเด็จ ตามเกณฑ์ระดับปฐมภูมิ แต่สามารถร่วมจัด พระศรีนครินทราบรมราชชนนีทรงก่อตั้ง บริการเฉพาะด้านใดด้านหน่ึงได้ ซ่ึงต้องท�ำ เมอ่ื พ.ศ. ๒๕๑๒ ปฏบิ ตั งิ านโดยอาสาสมัคร ขอ้ ตกลงกบั หนว่ ยบรกิ ารประจ�ำ เชน่ คลินิก ประกอบด้วย แพทย์ ทันตแพทย์ เภสัชกร ทนั ตกรรม รา้ นยา. พยาบาล เจ้าหน้าท่ีสาธารณสุข และอาสาสมัคร หนว่ ยเบกิ จ่าย (กฎ) น. ส่วนราชการ รัฐวิสาหกจิ สายสนับสนุน ออกไปให้การรักษาพยาบาล หน่วยงานของรัฐ องค์กรตามรัฐธรรมนูญ ประชาชนในท้องถิ่นทุรกันดารหลังจากที่เสด็จฯ และให้หมายความรวมถึงองค์การปกครอง เย่ียมราษฎรตามพื้นที่ชนบทห่างไกล เรียกย่อว่า ส่วนท้องถน่ิ เป็นผู้มีสทิ ธิถอื บัตรกำ� หนดสทิ ธิ พอ.สว. การใช้งานในระบบการบริหารการเงินการคลัง หน่วยรับความรู้สึก น. หน่วยรับความรู้สึก ภาครัฐแบบอิเล็กทรอนิกส์ [Government ส่วนของอวัยวะรับสัมผัส ซึ่งประกอบด้วย Fiscal Management Information เซลล์รับความรู้สึก ท�ำหน้าท่ีรับสัมผัสสิ่งเร้า System (GFMIS)] ปฏิบัติงานผ่านเครื่อง เฉพาะอย่าง แล้วส่งกระแสประสาทไปยัง คอมพิวเตอร์ ซ่ึงเบิกเงินจากกรมบัญชีกลาง ระบบประสาทสว่ นกลาง. (อ. receptor). หรือส�ำนกั งานคลงั แลว้ แตก่ รณี. หน่วยรับงบประมาณ (กฎ) น. หน่วยงาน หน่วยปฏิบัติการ น. หน่วยงานหรือองค์กร เทียบเท่ากรมหรือระดับต่�ำกว่ากรมท่ีได้รับ ท่ปี ฏิบัตกิ ารฉุกเฉิน ไดแ้ ก่ สถาบนั การแพทย์ จดั สรรงบประมาณ. กระทรวงสาธารณสุข 471

หนว่ ยรบั ต้นทุน หน่วยรับต้นทุน น. หน่วยต้นทุนที่สามารถ เชื้อแบคทีเรีย Neisseria gonorrhoeae ผลิตผลผลิตหรือบริการทางการแพทย์ ทตี่ อ้ งการ ท�ำให้เกิดอาการระคายเคืองในท่อปัสสาวะ ทราบต้นทนุ ตอ่ หน่วย. (อ. absorbing cost แสบขัดเวลาปัสสาวะ และมีหนองไหลออก center). จากทอ่ ปัสสาวะ อาจจะท�ำให้เกิดการอกั เสบ ในช่องท้องหรือเป็นหมันหากไม่ได้รับการรักษา. หน่วยรับตรวจ (กฎ) น. ๑. หนว่ ยงานที่รับผดิ ชอบ (อ. gonorrhoea). ในการปฏบิ ัติงานของส่วนราชการ. ๒. กระทรวง หนองในเทียม น. โรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ ทบวง กรม สว่ นราชการท่เี รยี กชือ่ อยา่ งอื่นที่ ที่ท�ำให้มีอาการแสบปลายท่อปัสสาวะ มีฐานะเป็นกระทรวง ทบวงหรือกรม หน่วย ปัสสาวะขัดและมีหนองไหล และมีมูกออก งานของราชการส่วนภูมิภาค หน่วยงานของ เลก็ นอ้ ยโดยเฉพาะในชว่ งเชา้ ส่วนผู้หญงิ อาจมี ราชการส่วนท้องถิ่น รัฐวิสาหกิจตาม อาการตกขาวผดิ ปรกติ. (อ. non-gonococcal กฎหมายว่าด้วยวิธีการงบประมาณหรือตาม urethritis หรือ non gonococcal cervicitis). กฎหมายอน่ื หนว่ ยงานอ่นื ของรฐั หน่วยงาน หนอนตัวกลม น. สัตว์ในไฟลัมนีมาโทดา ที่ได้รับเงินอุดหนุนหรือกิจการท่ีได้รับเงิน (Nematoda) ล�ำตัวกลมยาว ผิวเรียบ มี หรือทรัพย์สินลงทุนจากหน่วยรับตรวจ หลายขนาด สามารถด�ำรงชีวิตได้แบบปรสิต หน่วยงานอื่นใดหรือกิจการที่ได้รับเงิน หรอื อิสระ  เช่น ไส้เดอื นฝอย พยาธิตัวกลม. อุ ด ห นุ น จ า ก รั ฐ ท่ี มี ก ฎ ห ม า ย ก� ำ ห น ด ใ ห ้ หนอนตัวแบน น. สตั ว์ในไฟลมั แพลทิเฮลมนิ ทิส ส�ำนักงานการตรวจเงินแผ่นดินเป็นผู้ตรวจ. (Plathyhelminthes) มีลักษณะล�ำตัวแบน ๓. องค์กรหรือหนว่ ยงานทเ่ี ป็นหน่วยรบั ตรวจ ยาว  เช่น พลานาเรยี (planaria) พยาธใิ บไม.้ ตามค�ำนิยามในระเบียบคณะกรรมการตรวจ เงินแผ่นดินว่าด้วยการก�ำหนดมาตรฐานการ ควบคุมภายใน พ.ศ. ๒๕๔๔. หน่วยราชการ น. กระทรวง ทบวง กรมหรือ หนอนบำ� บดั น. การใชห้ นอนของแมลงวันหรือ ส่วนราชการท่ีเรียกชื่ออย่างอื่น แต่มีฐานะ ท่ีมีชื่อเรียกในภาษาละตินว่า Lucilia มาใช้ เทยี บเท่ากระทรวง ทบวง กรม. ในการรักษาแผลเร้ือรัง โดยอาศัยวิวัฒนาการ ของแมลงวันท่ีเร่ิมต้นจากไข่ท่ีวางไว้บนซากเน้ือ หน่วยส�ำรองเตียง น. โรงพยาบาลเอกชนทร่ี ว่ ม แล้วพัฒนาไปเป็นหนอนแมลงวัน จะผลิต โครงการให้บริการเฉพาะบางโรคแก่ผู้ป่วย เอนไซม์เพื่อช่วยในการย่อยเซลล์ของเนื้อเยื่อ ในหลักประกันสุขภาพที่เป็นปัญหาในพ้ืนที่ ที่ตายแล้วและดูดส่วนที่ย่อยแล้วไปเป็นอาหาร ซ่งึ มขี อ้ จำ� กัดในการใหบ้ ริการ เชน่ ปัญหาโรค ซ่ึงหนอนแมลงวันจะย่อยสลายเฉพาะเนื้อเย่ือ ทางระบบสมอง ปัญหาโรคระบบหลอดเลือด ท่ีตายแล้วเท่าน้ัน ไม่กัดกินเน้ือดี ดังนั้น และหัวใจ ปัญหาทารกแรกคลอด. การกัดกนิ แบบลกึ ๆ ตามท่ีเข้าใจนนั้ จะไมพ่ บ ในสตั วป์ ระเภทน.้ี (อ. maggot therapy). หนองใน น. โรคตดิ ต่อทางเพศสัมพนั ธ์ เกิดจาก 472 พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

หมอตำ� แย หนงั สอื รับรองหมอพ้ืนบ้าน (พบ.) น. หนังสอื หมอกระดูก ดู ศลั ยแพทยอ์ อรโ์ ทพีดิกส.์ ท่ีออกโดยอธิบดีกรมพัฒนาการแพทย์แผนไทย หมอกะลา น. อปุ กรณส์ ำ� หรบั นวดเทา้ ท�ำจาก และการแพทย์ทางเลือกหรือผู้ท่ีได้รับมอบหมาย ออกให้บุคคลซึ่งมีความรู้ความสามารถ กะลามะพรา้ วซีกตัวผู้. ในการส่งเสริมและดูแลสุขภาพของประชาชน หม้อเคลือบ น. เคร่ืองมือที่ใช้ในการเคลือบ ในทอ้ งถิ่น เปน็ ระยะเวลาเวลาไมน่ อ้ ยกวา่ ๑๐ ปี ด้วยภูมิปัญญาการการแพทย์พื้นบ้านไทย เภสัชภัณฑ์ของแข็ง หม้อเคลือบมีลักษณะ หรือการแพทย์พ้ืนบ้าน ตามวัฒนธรรมของ และขนาดตา่ ง ๆ กนั ขึ้นกับเทคนิคการเคลือบ ชุมชนสืบทอดกันมานาน เป็นที่นิยมยกย่อง ทีใ่ ชแ้ ละปรมิ าณการผลติ ส่วนใหญ่ทําจากโลหะ ของชมุ ชนโดยไดร้ ับการรบั รองจากประชาชน มีรูปร่างกลม ภายในอาจมีแผ่นกั้นตาม ในหม่บู า้ นไมน่ ้อยกวา่ ๑๐ คน และองค์การ แนวขวางเพื่อป้องกันการลื่นไถลของเม็ดยา ปกครองสว่ นทอ้ งถ่ิน และหนว่ ยบรกิ ารสาธารณสขุ มีการติดต้ังระบบถ่ายเทอากาศเข้า-ออก ของรัฐระดับปฐมภูมิท่ีผู้ขอหนังสือรับรอง และระบบให้ความร้อนซึ่งปรับอุณหภูมิได้ หมอพ้ืนบา้ นอาศัยอยู่. เพ่ือให้กระบวนการเคลือบและการทําให้แห้ง เป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพ. (อ. coating หนังสือแสดงเจตนาล่วงหน้าก่อนเสียชีวิต pan). (กฎ) น. หนังสือซ่ึงบุคคลแสดงเจตนาลงไว้ หมอจบั เส้น ดู หมอเอน็ . ล่วงหน้าว่าไม่ประสงค์จะรับบริการสาธารณสุข หมอชาวเล น. เคร่อื งมือนวดชนิดหน่ึง ท�ำจาก ท่ีเป็นไปเพียงเพ่ือยืดการตายในวาระสุดท้าย หอยเบ้ียแก้ใหญ่ มีขนาดประมาณ ๘ ของชีวิตตน หรือเพ่ือยุติการทรมานจาก เซนติเมตร ลักษณะแข็ง ด้านหลังโค้งมน การเจบ็ ปว่ ย เป็นหนงั สือท่รี ะบคุ วามประสงค์ ผวิ มนั และมีสสี ันสวยงาม ใช้นวดมือและขา. ล่วงหน้าของผู้ท�ำหนังสือท่ีไม่ต้องการรับบริการ หมอเชลยศกั ด์ิ (พท.) น. หมอทไ่ี ม่ได้รับราชการ สาธารณสขุ หรอื วธิ กี ารรักษาบางอยา่ ง ในขณะ ประกอบอาชีพอิสระ ฝึกฝนเล่าเรียนจาก ท่ีตนไม่อาจแสดงเจตนาโดยวิธีการสื่อสาร บรรพบุรุษที่เป็นหมอ หรือศึกษาจากต�ำรา กับผู้อื่นตามปรกติได้ เช่น ขณะท่ีหมดสติ แล้วทดลองฝกึ จนมีความชำ� นาญ, หมอราษฎร์ อาการทรุดหนัก หรือขณะท่ีอยู่ในภาวะ ก็วา่ . ท่ีไม่สามารถให้ความยินยอมเก่ียวกับวิธีการ หมอต�ำแย (พบ.) น. ผู้ท�ำหน้าที่ดูแลสุขภาพ รกั ษาดว้ ยตนเองได้. (อ. living will). หญิงต้ังครรภ์ตั้งแต่เริ่มต้ังครรภ์จนกระท่ังคลอด รวมท้ังดูแลส่งเสริมสุขภาพของแม่และเด็ก หน่ึงอ�ำเภอหน่ึงโครงการ น. การก�ำหนด ในระยะหลังคลอด. ประเด็นปัญหาสุขภาพตามบริบทของพ้ืนที่ โดยการมีส่วนร่วมของท้องถ่ินและชุมชน ในระดับอ�ำเภอเพื่อแก้ไขปัญหาตามบริบท ของพืน้ ทน่ี ้นั ๆ ด้วยตนเอง. [อ. One District One Project (ODOP)]. กระทรวงสาธารณสุข 473

หมอเถ่ือน หมอเถื่อน น. หมอที่ไม่มีใบอนุญาตประกอบ หม้อนึ่งความดันไอ น. เครื่องมือท่ีใช้ส�ำหรับ โรคศิลปะหรือใบอนุญาตประกอบวิชาชพี . น่ึงฆ่าเช้ือโดยใช้ไอน้�ำร้อนและแรงดันสูง ท�ำให้ของที่ผ่านการน่ึงแล้วอยู่ในสภาพ หมอไทยดเี ดน่ แหง่ ชาติ (พท.) น. หมอพน้ื บ้าน ปราศจากเชอื้ จึงมักใช้เคร่อื งนี้ในการนึ่งฆ่าเชื้อ หรือหมอไทยท่ีมีภูมิปัญญาและใช้ภูมิปัญญาน้ัน ของเสียทางชีวภาพเพ่ือก�ำจัดและป้องกัน ในการช่วยเหลือเยียวยาประชาชนในชุมชน การปนเปือ้ น. และได้รับการคัดเลือกเพ่ือเชิดชูเกียรติจาก คณะกรรมการพัฒนาภูมิปัญญาท้องถิ่น หมอเปา่ (ถ่ิน-อีสาน) น. หมอพ้นื บ้านทีเ่ ก่ยี วขอ้ ง ด้านสุขภาพแห่งชาติภายใต้พระราชบัญญัติ กับการเกิดของภาคอีสาน เป็นหมอท่ีใช้ สุขภาพแห่งชาติ พ.ศ. ๒๕๕๐ โดยเริม่ มีหมอไทย วิธีการเป่าในการรักษาโรค วัสดุอุปกรณ์ที่ใช้ ดีเดน่ แหง่ ชาติ ต้ังแต่ พ.ศ. ๒๕๕๔. ในพิธีกรรม ได้แก่ ปูนกินหมาก ใบไม้ หมอเป่าจะมีบทบาทในการรักษาเด็กทารก หมอธรรม (ถ่ิน-อสี าน) น. หมอพ้นื บ้านที่เกีย่ วข้อง ซึ่งเป็นพิธีกรรมเก่ียวกับความเชื่อแม่เก่า กับการเกิดของภาคอีสาน เป็นหมอที่รักษา แม่หลัง หรือที่ทางภาคกลางเรียก แม่ซื้อ อาการเจ็บป่วยเนื่องจากความเช่ือท่ีมาจาก ซ่ึงกระท�ำให้เกิดความเจ็บป่วยท่ีเรียกว่า การกระทำ� ของผีหรอื สิ่งที่มีอทิ ธฤิ ทธติ์ า่ ง ๆ. ก�ำเริด การเป่าก�ำเริดในเด็กเกิดใหม่หรือ มีอายรุ ะหวา่ ง ๓-๔ เดอื น จนถึง ๒ ขวบ. หมอนไม้ น. เครอื่ งมือนวดชนดิ หนง่ึ เป็นอปุ กรณ์ ท่ีท�ำจากไมช้ ิ้นเดยี ว ยาวประมาณ ๒๐ เซนตเิ มตร หมอแผนไทย ดู แพทย์แผนไทย. โดยกลึงแยกเป็น ๒ ชิ้น มีสลักล็อกอยู่ หมอแผนโบราณ ดู แพทย์แผนไทย. ตรงกลางติดไขว้กัน ไม่สามารถแยกกันได้ หมอพื้นบ้าน (พบ.) น. บุคคลซึ่งมีความรู้ สามารถปรับได้ ๒ ระดับ ใช้ นวดคอ และ นวดเอว. ความสามารถในการส่งเสริมและดูแลสุขภาพ ของประชาชนในท้องถิ่นด้วยภูมิปัญญา หมอนวด (พท.) น. ผมู้ ีความช�ำนาญในการนวด การแพทย์แผนไทยหรือการแพทย์พ้ืนบ้าน เพ่ือให้คลายจากความเจ็บปวดหรือเม่ือยขบ ตามวัฒนธรรมของชุมชนที่สืบทอดกันมานาน หรือผู้ประกอบวิชาชีพตามองค์ความรู้ เป็นท่นี ยิ มยกยอ่ งจากชมุ ชน. ทางการแพทย์แผนไทยท่ีได้ขึ้นทะเบียน หมอไมล้ �ำ น. เคร่ืองมือนวดชนดิ หนงึ่ มี ๒ ชนดิ และรับใบอนุญาตเป็นผู้ประกอบวิชาชีพ ท�ำจากวัสดุต่างกัน คือ ท�ำจากไม้ไผ่ และ การแพทย์แผนไทยด้านการนวดไทย ตาม ท�ำจากไม้เน้ือแข็ง มีลักษณะกลม ยาว พระราชบัญญัติวิชาชีพการแพทย์แผนไทย ๖๕-๗๕ เซนตเิ มตร ใช้นวดสะบกั หลัง ทอ้ ง พ.ศ. ๒๕๕๖ หรือได้รับยกเว้นไมต่ ้องข้ึนทะเบียน น่อง และบา่ . และรับใบอนุญาตเป็นผู้ประกอบวิชาชีพ การแพทย์แผนไทยด้านการนวดไทยตาม กฎหมายดังกลา่ ว. 474 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

หยนิ -หยาง หมอยา (พท.) น. ผู้มีความรู้ในการใชย้ ารกั ษาโรค ศูนย์สุขภาพชุมชน ท�ำงานอยู่ด่านหน้าสุด หรือผู้ประกอบวิชาชีพตามองค์ความรู้ ของระบบบริการสาธารณสุข มีการกระจาย ทางการแพทย์แผนไทยที่ได้ข้ึนทะเบียนและ อยอู่ ย่างท่วั ถึงทกุ ตำ� บลของประเทศ. รับใบอนุญาตเป็นผู้ประกอบโรคศิลปะสาขา หมอเอ็น (ถิ่น-อีสาน) น. หมอนวดพื้นบ้านในทาง การแพทย์แผนไทย ประเภทเภสัชกรรมไทย ภาคอีสาน มีรูปแบบและเทคนิคการนวดพ้ืน ตามกฎหมายว่าด้วยการประกอบโรคศิลปะ บา้ นอีสาน ไดแ้ ก่ การกด การดัด การดึง การ สาขาการแพทยแ์ ผนไทย. บีบ การเหยียบ การจกงัด การขิดเส้น การเขี่ย เส้น การคลึงเส้น และการยืดเส้น หมอยาฮากไม้ (ถิ่น-อีสาน) น. หมอพื้นบ้าน (เหยียดเสน้ ), หมอจับเส้น ก็เรียก. ท่ีเกี่ยวข้องกับการเกิดของภาคอีสาน เป็น หมน้ิ ดู ขม้ินชัน. หมอสมนุ ไพร. หมบู่ ้านจดั การสขุ ภาพ น. หมบู่ า้ นหรือชุมชน ที่มีกระบวนการร่วมกันในหมู่บ้าน/ชุมชน หมอราษฎร์ ดู หมอเชลยศกั ดิ์. ในการวางแผนด้านสุขภาพ การจัดการ หมอเลก็ น. เครือ่ งมอื นวดชนิดหนงึ่ มลี ักษณะ งบประมาณเพ่ือใช้ในการพัฒนาด้านสุขภาพ การจัดกิจกรรมด้านสุขภาพ และมีการ เปน็ ไมเ้ นอ้ื แข็ง ยาวประมาณ ๓๐ เซนตเิ มตร ประเมนิ ผลการจัดการด้านสุขภาพ. มดี ้ามจบั ใชน้ วดมอื และนวดขา. หมู่บ้านปรับเปลี่ยนพฤติกรรมลดโรคมะเร็ง หมอเศลางค์ น. เคร่อื งมอื นวดชนดิ หน่ึง ท�ำจาก ความดนั โลหติ สูง หัวใจและหลอดเลือด น. กอ้ นหนิ สีแตกตา่ งกัน มีรปู ร่างกลมหรอื รูปไข่ หมู่บ้านท่ีประชาชนมีพฤติกรรมการออกก�ำลังกาย เส้นผ่านศนู ยก์ ลางประมาณ ๖ เซนตเิ มตร หรือ อยา่ งสม�ำ่ เสมอ สัปดาหล์ ะอย่างนอ้ ย ๓-๕ วัน ขนาดเท่าไข่ไก่ ใชน้ วดมือและขา. วนั ละอย่างน้อย ๓๐ นาที ร่วมกบั พฤติกรรม หมอสู่ขวัญ, หมอสูตร (ถ่ิน-อีสาน) น. การกินผัก ผลไม้สดอย่างน้อยวันละครึ่ง หมอพื้นบ้านท่ีเกี่ยวข้องกับการเกิดของ กิโลกรัมขึ้นไป หรือกินผักครึ่งหนึ่งอย่างอ่ืน ภาคอีสาน เป็นหมอท่ีรักษาชาวบ้านที่มี ครงึ่ หนึ่ง และลดอาหารหวาน มนั เคม็ . ความเช่ือว่าสาเหตุการเจ็บป่วยมาจากขวัญ หยิน-หยาง น. แนวคิดปรชั ญาของชาวจีนโบราณ หนอี อกจากรา่ งกาย หรอื ทางอีสานเรียกว่า คงิ ไดจ้ ากการสงั เกตและค้นพบลกั ษณะท่ีสำ� คัญ จะมพี ิธที ีเ่ รยี กว่า ส่อนขวัญ หรือ ช้อนขวัญ. ของธรรมชาติว่าส่ิงต่าง ๆ ประกอบด้วย หมอหลวง น. หมอทรี่ บั ราชการ. ๒ ด้าน ซึ่งขัดแย้งกัน ต่อสู้กัน พ่ึงพากัน หมออนามัย น. บุคลากรสาธารณสุขที่ท�ำงาน แยกจากกนั ไมไ่ ด้. ด้านสุขภาพในพ้ืนที่หมู่บ้านหรือชุมชนได้แก่ บุคลากรสาธารณสุขในสถานีอนามัยหรือ กระทรวงสาธารณสุข 475