พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑ ฉบับ ๑๐๐ ปีการสาธารณสุขไทย โดยกระทรวงสาธารณสุข

ร.จ.พ. ร ร.จ.พ. ดู เหรยี ญจกั รพรรดมิ าลา. ในแบตเตอร.ี่ รก น. บริเวณที่เน้ือเยื่อช้ันนอกของเอ็มบริโอ รถพยาบาล น. รถส�ำหรับผู้ป่วยที่มีอุปกรณ์ ของสัตว์เลี้ยงลูกด้วยน�้ำนมเจริญมาพบกับ ส�ำคัญประกอบด้วย เตียงผู้ป่วยแบบมีล้อเข็น ผนังมดลูกของแม่  เป็นที่แลกเปล่ียนอาหาร ปรับได้ ชุดโคมไฟฉุกเฉิน เคร่ืองดับเพลิง แก๊ส และของเสียระหว่างเอ็มบริโอและแม่. มีที่ล็อกยึดล้อและมีรางรองรับเตียงข้ึนลง (อ. placenta). มีแท็งก์ออกซิเจนขนาดเล็กและมีท่ีเก็บท่อ ออกซิเจนพร้อมทงั้ อปุ กรณ์ช่วยชวี ติ ต่าง ๆ เช่น รกขวางทาง น. การทร่ี กเกาะผดิ ตำ� แหน่ง คอื กล่องอุปกรณ์ช่วยชีวิตฉุกเฉิน ชุดเคร่ืองมือ เกาะอยู่ที่ผนังส่วนล่างของมดลูก หรือต่�ำลง กล่องเสียง เครื่องดูดเสมหะชนิดเคลื่อนที่ มาบริเวณปากมดลูก มดลกู ตอ้ งขยายทางออก เครื่องวัดความดันโลหิต และวัสดุการแพทย์ ให้ทารก เมื่อมดลูกขยายก็เผยออก ต้ังแต่ ท่ีจ�ำเป็น ซ่ึงอุปกรณ์บางอย่างต้องยึดติดกับ ระยะแรกของการคลอดตรงที่เผยหลุดออกไป ตัวรถอย่างมน่ั คงไม่ให้หลุดง่าย. (อ. ambulance). จงึ มกี ารตกเลือด เลือดจึงออกมา. รพ.สต. ดู โรงพยาบาลส่งเสรมิ สขุ ภาพตำ� บล. รกติด น. ภาวะหญิงตั้งครรภ์ที่คลอดแล้วรก รพช. ดู โรงพยาบาลชุมชน. ไม่คลอดเองภายใน ๓๐ นาทีหลังคลอด รพศ. ดู โรงพยาบาลศูนย.์ ต้องมีการช่วยเหลอื โดยการล้วงรก. (อ. retain placenta). รกบิน (พท.) น. รกท่ีไม่ออกมาตามปรกติ รหัสประจ�ำตัวอาสาสมัคร น. เลขรหัสเฉพาะ ภายหลังคลอด แตก่ ลบั ตขี ้ึนขา้ งบน การปอ้ งกัน ส�ำหรับอาสาสมัครแต่ละคนซ่ึงได้รับจากผู้วิจัย คือ ผูกที่สายสะดือซ้�ำ ใช้ไม้ตับคาบ เพื่อปกป้องข้อมูลส่วนบุคคลของอาสาสมัคร ที่สายสะดือแล้วผูกโยงกับขาผู้คลอดจนกว่า และใช้แทนชื่ออาสาสมัครในกรณีผู้วิจัยรายงาน จะคลอดรก. เหตุการณ์ไม่พึงประสงค์ และ/หรือรายงาน ข้อมลู อื่นทีเ่ กยี่ วขอ้ งกบั การวิจัย. รถเข็น น. รถเข็นส�ำหรับผู้ป่วย. (อ. wheel chair). รอ้ นใน ดทู ี่ โรคแผลร้อนใน. รถเข็นคนพิการติดตั้งมอเตอร์ น. รถเข็น รอบเดือน น. วงจรระยะรอบเดือน ๑ รอบ คนพิการท่ีติดต้ังมอเตอร์และชุดควบคุม ผู้หญิงปรกติมีระยะรอบเดือนกินเวลา การเคลื่อนที่ใช้พลังงานจากไฟฟ้าที่เก็บไว้ ๒ ๑ - ๓ ๕ วั น โ ด ย เ ฉ ลี่ ย แ ล ้ ว ร ะ ย ะ 376 พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ระดับเชาวน์ปัญญา รอบเดือน ๒๘ วันจะเกิดการตกไข่ประมาณ เป็นเดซิเบล ระดับความเข้มเสียงต�่ำสุด วันที่ ๑๔ ระยะรอบเดือน ๓๕ วันจะเกิด ที่มนุษย์ได้ยินมีค่า ๐ เดซิเบล และระดับ การตกไขป่ ระมาณวันที่ ๒๑. (อ. menstrual ความเข้มเสียงสูงสุดท่ีมนุษย์ทนฟังได้มีค่า cycle). ๑๒๐ เดซิเบล. ระดับการควบคมุ ทางชีวภาพ น. กระบวนการ ระดับความปลอดภัยส�ำหรับห้องปฏิบัติการ ด้านความปลอดภัยทางชีวภาพของห้อง ชวี นิรภัย น. ระดับมาตรฐานความปลอดภัย ปฏิบัติการทางการแพทย์ส�ำหรับคนและสัตว์ ทางชีวภาพในการทำ� งาน ซง่ึ รวมถงึ การออกแบบ เพื่อป้องกัน ก�ำจัด และลดการปนเปื้อนเช้ือ ห้องปฏิบตั กิ าร อุปกรณ์ความปลอดภัย และ แก่บคุ คลทปี่ ฏิบัติงาน รวมท้งั สภาพแวดล้อม ระเบียบปฏิบัติในการท�ำงาน. (อ. biosafety ภ า ย ใ น แ ล ะ ภ า ย น อ ก ห ้ อ ง ป ฏิ บั ติ ก า ร . level laboratory). (อ. biocontainment level). ระดับความละเอียดของการพัฒนาแบบ ระดับการได้ยินท่ีต้องเฝ้าระวัง น. ระดับ จ�ำลองสารสนเทศ น. การก�ำหนดระดับ เร่ิมการได้ยินเสียงของหูเม่ือตรวจการได้ยิน รายละเอียดขององค์ประกอบอาคารและ ทางอากาศด้วยเสียงบริสุทธ์ิที่ความถ่ี ๕๐๐ แบบจ�ำลองสารสนเทศอาคาร รวมทั้งข้อมูล ถึง ๖,๐๐๐ เมกะเฮริ ต์ แล้วได้ยินระดับเสียง สารสนเทศประกอบ ให้สอดคล้องกบั การท�ำงาน มากกว่า ๒๕ เดซิเบลในความถี่ใดความถ่ี ในข้นั ตอนต่างๆในงานออกแบบสถาปัตยกรรม. หนึ่ง ท่ี ๕๐๐ ถึง ๖,๐๐๐ เมกะเฮริ ต์ . ระดับความสงู , ระดบั ความสูงเชงิ มุม ๑. ระยะ ระดับการไดย้ นิ ปรกติ น. ระดับเริม่ ได้ยินของหู ที่วัดจากระดับน�้ำทะเลข้ึนไปในแนวด่ิง. เม่ือวัดการได้ยินทางอากาศด้วยเสียงบริสุทธิ์ ๒. มุมแสดงต�ำแหน่งของวัตถุท้องฟ้าโดยวัด ทคี่ วามถ่ี ๕๐๐ ถึง ๖,๐๐๐ เมกะเฮิร์ต แลว้ มี จากแนวขอบฟา้ ขึน้ ไป. คา่ ไม่เกิน ๒๕ เดซเิ บล. ระดับความเส่ียง น. สถานะของความเส่ียง ระดับการได้ยินผิดปรกติ น. ระดบั การไดย้ ินที่ ที่ได้จากการประเมินโอกาสและผลกระทบ มีค่าเฉล่ียท่ี ๕๐๐ ๑,๐๐๐ ๒,๐๐๐ และ แต่ละปัจจัยเสี่ยง แบ่งเป็น ๔ ระดับ คือ ๓,๐๐๐ เมกะเฮิร์ต มากกว่า ๒๕ เดซิเบล สูงมาก สูง ปานกลาง และน้อย. (อ. degree หรือมคี า่ เฉลี่ยระดบั การได้ยินท่ี ๔,๐๐๐ และ of risk). ๖,๐๐๐ เมกะเฮิร์ต เท่ากับ ๔๕ เดซิเบล หรอื มากกว่า. ระดบั เชาวน์ปญั ญา น. ความฉลาดทางการคดิ การใช้เหตุผล การค�ำนวณ การเช่ือมโยง ระดับความเขม้ เสียง น. คา่ ทีไ่ ดจ้ ากการเปรยี บ เป็นศักยภาพทางสมองท่ีติดตัวมาแต่ก�ำเนิด เทียบระหว่างความเข้มเสียงท่ีได้ยินกับ เปล่ียนแปลงแก้ไขได้ยาก วัดออกมาเป็น ความเข้มเสียงต่�ำสุดทีม่ นุษยจ์ ะได้ยิน มีหน่วย ค่าสัดส่วนตัวเลขที่แน่นอนได้, ไอคิว ก็ว่า. กระทรวงสาธารณสุข 377

ระดับท่ีเริ่มรบั กลิ่นได้ [อ. intelligence quotient (IQ)]. ของประสิทธิผลระหว่างเทคโนโลยีใหม่และ ระดับที่เร่ิมรับกล่ินได้ น. ระดับความเข้มข้น เทคโนโลยีเดิม โดยจุดก�ำเนิด (๐,๐) คือ ต�ำแหน่งของเทคโนโลยีท่ีน�ำมาใช้เป็นทางเลือก ของกล่ินที่มนุษย์เร่ิมรับกล่ินได้โดยอวัยวะ เปรียบเทียบ. (อ. cost-effectiveness รับกลิ่น แต่ยังไม่สามารถระบุได้ว่าเป็นกลิ่น plane). อะไร. ระบบ น. กลุ่มของส่ิงต่าง ๆ ที่มีสมาชิกหรือ ระดับเทียบเคียง น. กระบวนการและผลลัพธ์ องค์ประกอบภายในกลุ่มท�ำงานสัมพันธ์กัน ซ่ึงแสดงถึงวิธีปฏิบัติการและผลการด�ำเนินการ เพ่ือให้บรรลุวัตถุประสงค์ ได้แก่ ตัวป้อน ที่เป็นเลิศของกิจกรรมที่คล้ายคลึงกันภายใน (input) กระบวนการ (process) และผลผลิต และภายนอกระบบบริการสุขภาพท่ีเข้าร่วม (output). (อ. system). จัดระดับเทียบเคียง เพื่อให้เข้าใจถึงผล ระบบการคลังรวมหมู่ น. การท่ีประชาชน การด�ำเนินงานและเป็นการปรับปรุงอย่าง ร่วมจ่ายเงินตามสัดส่วนความสามารถ ก้าวกระโดด. (อ. benchmarking). ในการจ่ายตามหลักการเฉลี่ยทุกข์เฉล่ียสุข ระดับบริการการแพทย์แผนไทย (พท.) น. โดยน�ำเงินท่ีเก็บล่วงหน้ามาใช้จ่ายร่วมกัน การแบ่งระดับหน่วยบริการด้านการแพทย์ เพื่อจัดให้มีบริการสาธารณสุขท่ีจ�ำเป็น แผนไทยตามแผนการพัฒนาระบบบริการ ต่อสุขภาพและการด�ำรงชีวิตส�ำหรับทุกคน. สาขาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ (อ. collective financing). ทางเลือก แบ่งเปน็ ๓ ระดับ ได้แก่ ระดบั ๑ ระบบการควบคมุ ภายใน (กฎ) น. การควบคุม หรือ ระดับพ้ืนฐาน, ระดับ ๒ หรือ ระดับ ที่ออกแบบให้มีการเช่ือมโยงซึ่งกันและกันไว้ กลาง และระดบั ๓ หรือ ระดับสงู . ในกระบวนการของกิจกรรม. ระดบั สงู ต่ำ� ของเสยี ง น. สมบตั ขิ องเสียงซ่งึ เป็น ระบบการเงินการคลังเพื่อการบริการด้าน เสียงทุ้มและเสียงแหลม ระดับเสียงสัมพันธ์ สาธารณสุข น. การจัดการทางการเงิน กับความถี่ เช่น เสียงแหลมเป็นเสียงที่มี การคลัง เพ่อื ใช้ในการจัดบรกิ ารด้านสขุ ภาพ ความถี่มากจึงเป็นเสียงท่ีมีระดับเสียงสูง ของประชาชน. เสียงทุ้มเป็นเสียงที่มีความถี่น้อยจึงเป็นเสียง ระบบการเงินการคลังเพื่อสุขภาพ น. ระบบ ท่ีมีระดบั เสียงต�่ำ. การเงินการคลงั เพอื่ น�ำไปสกู่ ารมีสขุ ภาพทด่ี ี ระนาบต้นทุนประสิทธิผล น. การแสดงความ ทุกมิติ ทางด้านการส่งเสริมสุขภาพ สัมพันธ์ส่วนต่างของต้นทุนและส่วนต่าง การควบคุมป้องกันโรคและภัยคุกคามสุขภาพ ของประสิทธิผล โดยแกนตั้งแสดงส่วนต่าง การรกั ษาพยาบาล และการฟื้นฟูสภาพ เช่น ของต้นทุนระหว่างเทคโนโลยีใหม่และ การใช้มาตรการทางภาษี เพื่อการสร้างเสริม เทคโนโลยีเดิม และแกนนอนแสดงส่วนต่าง 378 พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ระบบการแพทยพ์ ืน้ บ้าน สุขภาพ. (อ. financing for health). ฉกุ เฉิน การศกึ ษา การฝึกอบรม การคน้ คว้า ระบบการดูแลระยะยาว น. การจัดบริการ และการวิจัยท่ีเก่ียวกับการประเมิน การจัดการ การบำ� บดั รกั ษาผปู้ ่วยฉุกเฉนิ และการปอ้ งกัน สาธารณสุขและบริการสังคมเพ่ือตอบสนอง การเจ็บป่วยที่เกิดขึ้นฉุกเฉินที่มีการด�ำเนินการ ความต้องการความช่วยเหลือของผู้ที่ประสบ ในทอ้ งถิน่ น้ันให้สมั พันธ์สอดคล้องกนั โดยรวมถึง ภาวะยากล�ำบาก เน่ืองมาจากภาวะเจ็บป่วย การจ่ายเงินจากงบประมาณขององค์กรปกครอง เร้ือรัง การประสบอุบัติเหตุ ความพิการต่าง ๆ ส ่ ว น ท ้ อ ง ถิ่ น แ ล ะ ท่ี ไ ด ้ รั บ ก า ร อุ ด ห นุ น ตลอดจนผู้สูงอายุที่ไม่สามารถช่วยเหลือ จากกองทุนการแพทย์ฉุกเฉินเพื่อสนับสนุน ตวั เองได้ในชวี ิตประจ�ำวนั มีท้งั รูปแบบทเี่ ปน็ การปฏิบัติงานด้านการแพทย์ฉุกเฉิน และ ทางการและไมเ่ ป็นทางการ เป็นบรกิ ารสงั คม อุดหนุนหรือเป็นค่าชดเชยให้แก่ผู้ปฏิบัติการ เพื่อมุ่งเน้นการฟื้นฟู บ�ำบัด ส่งเสริมสุขภาพ หน่วยปฏิบัติการหรือสถานพยาบาลที่ด�ำเนินการ อย่างสม�่ำเสมอและต่อเนือ่ ง เพ่ือใหค้ นกลมุ่ นี้ เกี่ยวกับการแพทย์ฉุกเฉินในท้องถิ่นนั้น มีคุณภาพชีวิตที่ดี สามารถด�ำเนินชีวิตอย่าง ตลอดจนการก�ำกับดูแลให้ผู้ปฏิบัติการ มีอิสระเท่าท่ีจะเป็นได้ โดยอยู่บนพ้ืนฐาน หน่วยปฏิบัติการ และสถานพยาบาลปฏิบัติการ การเคารพศักดิศ์ รคี วามเป็นมนษุ ย์. ฉุกเฉินในท้องถิ่นน้ันให้เป็นไปตามหลักเกณฑ์ ระบบการเฝ้าระวังพฤติกรรมสุขภาพ น. เง่ือนไข และมาตรฐานท่ีคณะกรรมการ ระบบและกลไกการด�ำเนินงานสาธารณสุข การแพทย์ฉุกเฉินก�ำหนด โดยต้องปฏิบัติ เชิงรุก ในการติดตามสถานการณ์พฤติกรรม ตามข้อบัญญัติท้องถ่ินหรือความเห็นชอบ เสยี่ งอยา่ งสม่ำ� เสมอและตอ่ เนือ่ ง เพ่ือปอ้ งกัน ของสภาทอ้ งถ่ินนั้นดว้ ย. ไมใ่ หเ้ กิดปญั หาและอนั ตรายตอ่ สุขภาพ หรอื ระบบการแพทยท์ างเลอื ก น. การแพทยอ์ ื่น ๆ น�ำไปใช้ในการลดปัจจัยเส่ียงอย่างมีประสิทธิภาพ ทไ่ี ม่ใชก่ ารแพทย์แผนปัจจุบนั แพทยแ์ ผนไทย เชน่ กระทรวงสาธารณสุขได้น�ำระบบเฝ้าระวงั หรือใช้แพทย์พื้นบ้าน เช่น โยคะ ช่ีกง หรือ พฤติกรรมสุขภาพไปใช้ในพ้ืนที่ต�ำบลจัดการ การฝังเข็ม. สุขภาพ เพื่อการแก้ไขพฤติกรรมเส่ียงของ ระบบการแพทย์แผนไทย น. การดูแลสขุ ภาพ ประชาชน. (อ. surveillance system). แบบองค์รวม โดยอาศัยความรู้ ความสามารถ ระบบการแพทยฉ์ กุ เฉิน น. ระบบตา่ ง ๆ เกี่ยวกบั เก่ียวกับการแพทย์แผนไทยท่ีถ่ายทอดและ การแพทย์ฉุกเฉิน. (อ. emergency medical พัฒนาสืบต่อกันมาต้ังแต่ในอดีต เช่น รักษา system). ดว้ ยการใช้สมนุ ไพร การนวด ประคบ การใช้ ระบบการแพทยฉ์ กุ เฉนิ ทอ้ งถน่ิ น. ระบบการแพทย์ ธรรมชาติบ�ำบดั การนง่ั สมาธิ. ฉุกเฉินในระดับท้องถ่ิน อันประกอบด้วย ระบบการแพทย์พื้นบ้าน น. การดูแลสุขภาพ การด�ำเนินงานหรือบริหารจัดการขององค์กร กันเองในชุมชน จนเป็นส่วนหนึ่งของวิถีการ ปกครองส่วนท้องถิ่นในการปฏิบัติการ ด�ำเนนิ ชวี ติ . กระทรวงสาธารณสขุ 379

ระบบขอ้ มลู การบำ� บัดรกั ษาและฟ้นื ฟูผตู้ ดิ ยาเสพติดของประเทศ ระบบข้อมูลการบ�ำบัดรักษาและฟื้นฟูผู้ติดยา รายงาน. (อ. provincial food safety เสพติดของประเทศ น. ระบบการรายงาน quality system). ข้อมูลของผู้ป่วยจิตเวชยาเสพติดที่เข้ารับ ระบบจ�ำลองสมรรถนะอาคาร น. ระบบ การบ�ำบัดรักษา และผลการติดตามผู้ป่วย ซอฟต์แวร์คอมพิวเตอร์ หรือเครื่องมือ ภายหลังจากการบำ� บดั รกั ษา. ในการจ�ำลองเพื่อการสร้างสถานการณ์จ�ำลอง สมรรถนะของอาคารในมิติต่าง ๆ เช่น ระบบควบคุมภายใน ๕ มิติ น. เกณฑก์ ารประเมนิ ด้านการใช้พลังงานภายในอาคาร ด้านภาวะ ประสิทธิภาพการบริหารการเงินการคลัง น่าสบายของผ้ใู ชอ้ าคาร ดา้ นสภาพแสงสวา่ ง ภายใต้กิจกรรมที่ ๑ การพัฒนาระบบ ภายในอาคารและความสัมพันธ์กับภายนอก ก า ร ค ว บ คุ ม ภ า ย ใ น ข อ ง ป ี ง บ ป ร ะ ม า ณ อาคาร เพื่อให้ผู้ออกแบบอาคารได้ทราบถึง พ.ศ. ๒๕๖๐ ประกอบด้วย ๕ มิติ ได้แก่ ประสิทธิภาพด้านพลังงานและสมรรถนะ มิติด้านการเงิน มิติด้านการจัดเก็บรายได้ค่า อาคารด้านอื่น ๆ ตั้งแต่กระบวนการ รักษาพยาบาล มิติด้านงบการเงิน มิติ ออกแบบอาคาร ไดท้ ราบถงึ ปรมิ าณของการ ด้านการบริหารพัสดุ และมิติด้านระบบ ใช้ทรัพยากรด้านต่าง ๆ ที่เก่ียวข้องกับ ควบคุมภายในและบรหิ ารความเสย่ี ง. อาคารน้ัน ๆ ได้โดยไม่ต้องรอให้อาคาร สร้างเสร็จ และยังเป็นเครื่องมือสนับสนุน ระบบคุณภาพ (กฎ) น. ระบบโครงสร้าง การสร้างทางเลือกและการตัดสินใจในการ ขององค์กร ความรับผิดชอบ วิธีการ ออกแบบอาคารอกี ดว้ ย. กระบวนการ และทรัพยากรที่ด�ำเนินการ ระบบต้องโทษ น. ผู้ป่วยท่ีเข้ารับการบ�ำบัด จนผลิตภัณฑไ์ ดค้ ุณภาพ. รักษาเนื่องจากถูกควบคุมและจับกุมตาม กฎหมาย ยกเว้นจากพระราชบัญญัติฟื้นฟู ระบบคุณภาพงานอาหารปลอดภยั จังหวัด น. สมรรถภาพผ้ตู ิดยาเสพติด พ.ศ. ๒๕๔๕ เชน่ ระบบการท�ำงานของส�ำนักงานสาธารณสุข ผู้ป่วยถกู จับกุมในขอ้ หาค้าและเสพยาบ้า. จังหวัดในฐานะท�ำหน้าที่เป็นหน่วยงาน ระบบทางเดินอาหาร น. ระบบย่อยอาหาร ควบคุมตามกฎหมายที่เกี่ยวข้องกับอาหาร (digestive tract) ระบบอวัยวะน้ีมีเฉพาะ ปลอดภัยและการให้บริการเพ่ือคุ้มครอง ในสัตวห์ ลายเซลล ์ (multicellular animal) สุขภาพประชาชน ตามเกณฑ์ท่ีกระทรวง ที่ต้องกินอาหารและย่อยอาหาร เพื่อรับ สาธารณสุขก�ำหนดและตามมาตรฐานสากล สารอาหารและพลังงานและขับถ่ายของเสีย ได้แก่ กฎอนามัยระหวา่ งประเทศ พ.ศ. ๒๕๔๘ ออกไป.  (อ. gastrointestinal tract, GI (IHR) และมาตรฐานอาหารระหว่างประเทศ tract, alimentary canal หรอื gut). (CCFICS) ซง่ึ เป็นระบบการท�ำงานบรู ณาการ ระบบน�้ำเหลืองกับการขับของเสีย น. ระบบ เชื่อมโยงตลอดห่วงโซ่อาหาร ประกอบด้วย ข้อก�ำหนด ๔ ข้อ ได้แก่ นโยบายและ การบรหิ ารจดั การ การปฏบิ ตงิ าน การทบทวน และการประเมินผล และเอกสารบันทึก 380 พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ระบบบริการพยาบาลปฐมภูมิ ตัวกลางในการขับถ่ายของเสีย หากต้องการ โรคและปัญหาที่คุกคามสุขภาพ การรักษา ขับของเสียออกจากร่างกายได้สะดวกจะต้อง พยาบาล และฟื้นฟูสมรรถภาพ สนับสนุน เร่งการไหลเวียนของน�้ำเหลือง ท�ำได้โดย การดูแลสุขภาพตนเองและครอบครัวที่ ถูผิวหนัง ออกก�ำลังกายสม�่ำเสมอ เป็นต้น เชื่อมโยงกับบริการระดับทุติยภูมิ ตติยภูมิ และอาศัยความรอ้ น เชน่ การอบสมุนไพร. อย่างเปน็ ระบบ มีคุณภาพและมีประสิทธภิ าพ ระบบนเิ วศทางน�้ำ น. ระบบนเิ วศทีม่ นี ำ�้ ปกคลุมอยู่ โดยมีประชากรเป็นเป้าหมายในการให้บริการ ความสัมพันธ์ระหว่างกลุ่มส่ิงมีชีวิตที่อยู่ในน�้ำ และผู้ให้บริการเป็นทีมสุขภาพ ซึ่งชุมชน และระหว่างส่ิงมีชีวิตกับส่ิงแวดล้อมในน�้ำ และทอ้ งถ่ิน หมายถงึ ประชาชน ครอบครวั แบ่งได้เป็น ๓ ระบบ คือ ระบบนิเวศน้�ำจืด หมบู่ ้าน องคก์ ารบริการส่วนท้องถ่ิน องค์อิสระ (freshwater ecosystem) ระบบนิเวศ ภาครัฐ ภาคเอกชน และภาคีเครือข่าย น�้ำกร่อย (brackish หรือ estuary ทุกภาคสว่ น. (อ. primary medical care). ecosystem) และระบบนิเวศน�ำ้ เคม็ (marine ระบบบรกิ ารพยาบาล น. ระบบทไ่ี ด้มาจากการใช้ ecosystem). (อ. aquatic ecosystem). ความสามารถทางการพยาบาลเพ่ือปรับแก้ไข ระบบบรกิ าร น. การให้บรกิ ารส่งเสรมิ ปอ้ งกนั ความสมดุลระหว่างความสามารถในการดูแล รกั ษา ฟื้นฟูสุขภาพอยา่ งมคี ุณภาพ ปลอดภยั ตนเองกับความต้องการการดูแลทั้งหมด ได้มาตรฐาน ครอบคลุมสิทธิประโยชน์ ของผู้รับบริการ จะเกิดข้ึนเมื่อพยาบาล ทางการแพทย์และสาธารณสุข ให้ความส�ำคัญ มีปฏิสัมพันธ์กับผู้ป่วยหรือผู้รับบริการ ต่อการสร้างหน่วยบริการระดับปฐมภูมิ เพื่อค้นหาปัญหา ความต้องการการดูแล ที่เข้มแขง็ มรี ะบบสนับสนุนทีม่ ีประสทิ ธิภาพ รวมทั้งปรับการใช้และพัฒนาความสามารถ จากหน่วยบริการทีอ่ ยูส่ งู ข้นึ ไป. ของผู้ป่วยหรือผู้รับบริการในการดูแลตนเอง ระบบบรกิ ารการแพทย์ฉุกเฉิน น. การให้บรกิ าร หรือปรับการใช้และพัฒนาความสามารถ รักษาพยาบาลท่ีรวดเร็ว ทันท่วงที และ ของผู้รับผิดชอบในการสนองตอบบุคคล มีประสิทธภิ าพในพ้ืนทห่ี นึ่ง ๆ ซงึ่ ประกอบดว้ ย ท่ีต้องการการพ่ึงพา ระบบการพยาบาล การรบั แจง้ เหตุ การส่ังการ มีหน่วยปฏิบัติการ เ ป ็ น ร ะ บ บ ข อ ง ก า ร ก ร ะ ท� ำ ที่ มี ก า ร ที่มีคุณภาพและเหมาะสมต่อพ้ืนที่บริการ เปล่ียนแปลงอยู่ตลอดเวลา ตามความ มีการดแู ลผู้เจบ็ ป่วย ณ ทีเ่ กิดเหตุและระหว่าง สามารถและความต้องการของผู้ป่วยหรือ น�ำส่งยังโรงพยาบาลท่ีเหมาะสม เป็นต้น. ผรู้ ับบริการ. (อ. emergency medical service system). ระบบบริการพยาบาลปฐมภูมิ น. ระบบท่ีจัด ระบบบริการปฐมภูมิ น. การให้บริการแบบ บริการสุขภาพเป็นในระดับแรกของระบบ ผสมผสานองค์รวมและต่อเนื่อง ทั้งบริการ บริการสาธารณสุข ท�ำหน้าที่รับผิดชอบดูแล เชิงรุกเพ่ือสร้างสุขภาพ การควบคุมป้องกัน สุขภาพของประชาชนอย่างต่อเนื่องร่วมกับ ประชาชน โดยประยุกต์ความรู้ท้ังทางด้าน การแพทย์ จิตวิทยา และสังคมศาสตร์ กระทรวงสาธารณสขุ 381

ระบบบริการสุขภาพ ในลักษณะผสมผสานการส่งเสริมสุขภาพ การบ�ำบัดรักษา โดยถูกด�ำเนินการควบคุม การป้องกันโรค การรักษาโรค และการฟ้ืนฟู ตามพระราชบัญญัติฟื้นฟูสมรรถภาพผู้ติด สภาพได้อย่างต่อเนื่อง ด้วยแนวคิดแบบ ยาเสพตดิ พ.ศ. ๒๕๔๕. องค์รวมให้แก่บุคคล ครอบครัว และชุมชน ระบบบัญชาการเหตกุ ารณ์ น. ระบบการบรหิ าร โดยมีระบบการส่งต่อและเชื่อมโยงกับ จัดการทีใ่ ชเ้ พื่อการบังคับบัญชา สั่งการ ควบคมุ โรงพยาบาลได้อย่างเหมาะสม รวมท้ัง และประสานความร่วมมือระหว่างหน่วยงาน ประสานกับองค์กรชมุ ชนในท้องถิ่น เพือ่ พฒั นา ในสถานการณ์เฉพาะ เป็นระบบปฏิบัติการ ความรู้ของประชาชนในการดูแลส่งเสริม เ พ่ื อ ร ะ ด ม ท รั พ ย า ก ร ไ ป ยั ง ที่ เ กิ ด เ ห ตุ สุขภาพของตน ให้ดูแลตนเองเม่ือเจ็บป่วย เพ่ือบริหารจัดการเหตุฉุกเฉินให้สามารถ ได้อยา่ งสมดลุ . ปกป้องชีวิต ทรัพย์สิน และสิ่งแวดล้อม ระบบบริการสุขภาพ น. ระบบบริการต่าง ๆ ได้อย่างบรรลุเป้าหมายและมีประสิทธิภาพ. ที่จัดขึ้นเพ่ือการสร้างเสริมสุขภาพ การควบคุม [อ. incident command system (ICS)]. ป้องกนั โรค การรักษาพยาบาล และการฟ้นื ฟู ระบบแบบจ�ำลองสารสนเทศอาคาร น. สมรรถภาพ ที่เป็นแบบผสมผสานหรือ แนวคิด กระบวนการ และเคร่ืองมือ เฉพาะดา้ นหรอื เฉพาะเรอ่ื ง. ท่ีเก่ียวข้องกับกระบวนการสร้างและจัดการ ระบบบริโภคนยิ ม น. มาตรฐานในการวดั คุณคา่ สารสนเทศแบบจ�ำลองโครงการก่อสร้าง ของสังคม ท่ีให้ความส�ำคัญกับปริมาณและ อย่างพลวัต ด้วยระบบคอมพิวเตอร์ คุณภาพในการบรโิ ภค โดยจะเนน้ การบริโภค ที่ประกอบด้วยแบบจ�ำลอง ๓ มิติของ สัญลักษณ์ท่ีผูกติดมากับสินค้ามากกว่า องค์ประกอบต่าง ๆ ของโครงการ มีการ คุณค่าของประโยชน์ท่ีแท้จริงของสินค้า เช่น เชื่อมโยงสารสนเทศท้ังหมดเข้าด้วยกัน ความทันสมัย ความศิวิไลซ์ ความรักและ ปฏิบัติการในสารสนเทศร่วมกันระหว่าง ความห่วงใย ความแขง็ แรง. ผู้ถือผลประโยชน์ร่วมของโครงการได้อย่าง ระบบบริหารคุณภาพห้องปฏิบัติการรังสี สอดคล้องกนั . วนิ ิจฉยั กระทรวงสาธารณสุข น. มาตรฐาน ระบบประสาท น. ระบบที่ควบคุมการท�ำงาน เกณฑ์ และแนวทางการพัฒนางานรังสวี ินจิ ฉยั และประสานงานของร่างกาย ประกอบด้วย โรงพยาบาลสังกัดกระทรวงสาธารณสุข ระบบประสาทส่วนกลาง ระบบประสาท ที่กระทรวงสาธารณสุขประกาศใช้เมื่อ รอบนอก และระบบประสาทอัตโนวัต.ิ พ.ศ. ๒๕๕๕ ประกอบด้วย ๓ ส่วน คือ ระบบประสาทซิมพาเทตกิ น. สว่ นหนึ่งของระบบ ความปลอดภัย บริการรังสีวินิจฉัย และ ประสาทอตั โนวตั ิ ประกอบด้วยเสน้ ประสาท คณุ ภาพบรกิ าร. ไขสันหลังเหนือกระดูกกระเบนเหน็บข้ึนไป ระบบบังคับบ�ำบัด น. การให้ผู้ป่วยเข้ารับ ท�ำหน้าเร่งการท�ำงานของหัวใจให้เร็วขึ้น 382 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ระบบลูกโซ่ความเย็น เป็นการท�ำงานที่ตรงข้ามกับระบบประสาท ท่ีร่างกายตรวจจับได้เรียกว่า แอนติเจน พาราซิมพาเทติก. (อ. sympathetic nervous ส่วนหนึ่งที่กระตุ้นการท�ำงานของระบบภูมิคุ้มกัน system). เรียกว่า อิมมูโนเจน (immunogen). (อ. ระบบประสาทรอบนอก น. ระบบประสาทสว่ นหน่งึ immune system). ของสัตว์มีกระดูกสันหลัง ประกอบด้วย ระบบเมทรกิ ซ์ น. ระบบทมี่ ีโครงสร้างประกอบดว้ ย เส้นประสาทไขสันหลังและเส้นประสาทสมอง. ตัวยาท่ีละลายหรือกระจายอย่างสม�่ำเสมอ [อ. peripheral nervous system (PNS)]. อยู่ในสารพาหะ สารพาหะอาจเปน็ พอลิเมอร์ ระบบประสาทอัตโนวตั ิ น. ระบบประสาทสว่ นหน่ึง ชนดิ ตา่ ง ๆ หรอื สารไข. (อ. matrix system). ของสัตว์ท่ีมีกระดูกสันหลังซึ่งท�ำงานนอก ระบบรายงาน ระบบติดตาม และเฝ้าระวัง อ�ำนาจจิตใจ ประกอบด้วยระบบประสาท ปญั หายาเสพติด น. โปรแกรมระบบรายงาน ซิมพาเทติกและระบบประสาทพาราซิมพาเทติก. ระบบติดตามและเฝ้าระวังปัญหายาเสพติด [อ. autonomic nervous system (ANS)]. ผ่านเครือข่ายอินเทอร์เน็ต ครอบคลุม ระบบเพื่อนสนบั สนุนเพอื่ น น. ระบบสนบั สนนุ กระบวนการค้นหาผู้เก่ียวข้องกับสารเสพติด ผู้ปว่ ยจิตเวช หรือคนพิการทางจติ ใหค้ นท่มี ี ก า ร คั ด ก ร อ ง ผู ้ เ ส พ แ ล ะ ผู ้ ติ ด ย า เ ส พ ติ ด ปัญหาร่วมกันช่วยเหลือกันเอง โดยการให้ แบบการบนั ทกึ ประวตั ิ แบบการบ�ำบดั รกั ษา และรับความช่วยเหลือบนหลักความเคารพ แบบบันทึกการจ�ำหน่ายและแบบติดตาม ความรับผิดชอบร่วมกัน และการเห็นชอบ ดูแลผู้ป่วยท่ผี า่ นการบ�ำบดั . ร่วมกนั ในส่ิงที่เป็นประโยชน์ ทั้งน้ี โดยหลักการ ระบบรายงานสรุปผลการปฏิบัติงานตรวจสอบ ท่ีไม่ตั้งอยู่บนแนวคิดจิตเวชศาสตร์หรือ ภายใน (กฎ) น. ระบบ เกณฑ์ นโยบาย เกณฑ์การวินิจฉัยโรค แต่เกี่ยวข้องกับ การรายงานสรุปผลการปฏิบัติงานตรวจสอบ ความเข้าใจสถานการณ์ของผู้อ่ืน ด้วยความ ภายในที่หน่วยงานตรวจสอบภายในรายงาน เข้าอกเข้าใจ ผ่านการแบ่งปันประสบการณ์ ต่อหัวหน้าส่วนราชการให้ทราบถึงวัตถุประสงค์ ด้านอารมณ์และความเจ็บปวดด้านจิตใจ. อ�ำนาจหน้าที่ ความรับผิดชอบ และผล (อ. peer support system). การปฏิบัติงานตามที่ก�ำหนดไว้ในแผน ระบบภมู คิ ้มุ กัน น. ระบบที่คอยปกป้องรา่ งกาย การตรวจสอบเป็นระยะ โดยครอบคลุมถึง ของส่ิงมีชีวิตจากส่ิงแปลกปลอม โดยเฉพาะ กิจกรรมการให้ความเช่ือมั่นและการให้ จลุ ชพี ก่อโรค เชน่ แบคทีเรีย ไวรัส ปรสิต รา ค�ำปรึกษา และควรก�ำหนดระยะเวลา พยาธิ รวมถงึ ส่ิงแปลกปลอมอ่นื ๆ เช่น เซลล์ การรายงานไว้อย่างนอ้ ย ๓ ครง้ั ต่อปี. ทกี่ �ำลังเจรญิ เติบโตไปเปน็ มะเร็ง อวยั วะของผู้อื่น ระบบลูกโซ่ความเย็น น. ระบบทใี่ ชใ้ นการจัดเก็บ ที่ปลูกถ่ายเข้ามาในร่างกาย การได้รับเลือด และกระจายวัคซีนให้มีคุณภาพดีจากผู้ผลิต ผิดหมู่ สารก่อภูมิแพ้ ฯลฯ ส่ิงแปลกปลอม ถึงผูร้ ับบรกิ ารสรา้ งเสรมิ ภมู ิคุม้ กันโรค โดยวัคซนี กระทรวงสาธารณสุข 383

ระบบวิจยั สขุ ภาพ ทุกชนิดจะต้องอยู่ในอุณหภูมิท่ีเหมาะสม health information system). เพื่อรักษาให้วัคซีนคงคุณภาพอยู่ได้ตลอดเวลา ระบบสุขภาพ น. ระบบท้ังมวลที่เกี่ยวข้อง ที่เก็บรักษาและขนส่งจากจุดหนึ่งไปยังอีก จุดหน่งึ . (อ. cold chain system). สัมพันธ์กันเป็นองค์รวม อันส่งผลต่อสุขภาพ ระบบวจิ ัยสุขภาพ น. ระบบวิจัยทุกองค์ประกอบ ของประชาชนท้ังประเทศ รวมถึงปัจจัย ทีเ่ กย่ี วกับสุขภาพ ทัง้ เชิงกลไก องค์กร บคุ ลากร ด้านบุคคล สภาพแวดล้อม เศรษฐกจิ สงั คม ตลอดจนประเดน็ ต่าง ๆ เชน่ โรค ภยั สังคม กายภาพ ชวี ภาพ และระบบบรกิ ารสุขภาพ. ส่ิงแวดล้อมท่ีมีผลกระทบต่อสุขภาพ แนวทาง ระบบสุขภาพเชิงรุก น. ระบบความสัมพันธ์ การบริหารจัดการท่ีดีส�ำหรับระบบวิจัย ทั้งมวลท่ีเก่ียวข้องกับสุขภาพเพื่อมุ่งเน้น สุขภาพท่ีส�ำคัญประกอบด้วย การสนับสนุน ให้เกิดการสร้างเสริมสุขภาพและป้องกันโรค การวิจัยในหลายช่องทางท่ีเหมาะสมกับ มีองค์ประกอบส�ำคัญ คือ ปัจเจกบุคคล ประเภทงานวิจัย การพัฒนาสถาบันและ ระบบบริการสุขภาพ และสภาพแวดล้อม. โครงสร้างพ้ืนฐาน ครอบคลุมทุนพัฒนา ระบบสุขภาพภาคประชาชน น. กระบวนการ โครงสร้างพ้ืนฐานของสถาบันวิจัยที่มีศักยภาพ ท่ีสมาชิกของสังคมหรือชุมชนนั้นมีความรู้ ตลอดจนการจัดสรรงบประมาณ การประเมิน ความเข้าใจ ร่วมมือกันดูแลและบริหารจัดการ ติดตามผล บุคลากรวจิ ยั หนว่ ยงานสนับสนนุ ให้เกิดสุขภาวะที่ดีขั้นพ้ืนฐานด้วยตนเอง การวิจัยด้านสุขภาพควรมียุทธศาสตร์ร่วมกัน ด้วยการสนบั สนนุ องคค์ วามรู้ เทคโนโลยีและ เพื่อเพิ่มจ�ำนวนและพัฒนาคุณภาพนักวิจัย ทรัพยากรท่ีจ�ำเป็นจากภาครัฐ ภาคเอกชน และบุคลากรในสาขาท่ีเกี่ยวข้อง การน�ำผล และองค์กรปกครองสว่ นท้องถ่นิ . งานวิจัยไปใช้ประโยชน์ โดยมีกลไกผลักดัน ระบบสขุ ภาพระดับพน้ื ท่ี น. การกระจายอำ� นาจ ผลงานวิจัย พร้อมท้ังระบุแผนและงบประมาณ ในพ้ืนท่ีโดยท่ีทุกฝ่ายมีส่วนร่วมในลักษณะ การติดตามและประเมินผล ก�ำหนดตัวชี้วัด พันธมิตร ภายใต้การบริหารจัดการในรูปแบบ ทเี่ หมาะสม. [อ. health research system คณะกรรมการระบบสุขภาพในพื้นที่ โดย (HRS)]. ก�ำหนดพื้นที่ประชากรท่ีรับผิดชอบชัดเจน ระบบสมคั รใจ น. ผู้ปว่ ยเขา้ รับการบ�ำบัดรักษา มีการซื้อและจัดบริการตอบสนองความ โดยสมัครใจด้วยตนเอง หรือโดยผู้ปกครอง ต้องการท่ีจ�ำเป็นของประชาชนในพ้ืนที่ ญาติ ผู้นำ� ชุมชน. รวมถึงมีบริการท่ีเหมาะสมและผสมผสาน ระบบสารสนเทศด้านสขุ ภาพ น. ระบบขอ้ มูล ทง้ั ด้านบริการสุขภาพสว่ นบุคคล การสาธารณสขุ ที่เก่ียวข้องกับปัญหาสุขภาพ แนวโน้ม และบริการสังคม เขตสุขภาพต้องมีบทบาท ความต้องการทางการแพทย์และสาธารณสุข มากกว่าการซ้ือและจัดบริการทางด้านสุขภาพ และการบรรลุตัวช้ีวัดในการจัดบริการสุขภาพ เพียงอย่างเดียว แต่ต้องเนน้ การประสานงาน ท่ีมีคุณภาพอย่างทั่วถึงและเป็นธรรม. (อ. ตอบสนองความต้องการของประชาชนในพ้ืนที่ 384 พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ระบบหลักประกันสุขภาพของประเทศไทย และดูแลความเป็นอยู่โดยรวมของประชาชนด้วย. ระบบหลักประกันสขุ ภาพของประเทศไทย น. (อ. local health system). ระบบหลักประกันสุขภาพของประเทศไทย ระบบสุขภาพระดบั อำ� เภอ น. ระบบการทำ� งาน ประกอบด้วยระบบหลัก ๓ ระบบ ดังน้ี ด้านสุขภาพโดยใช้อ�ำเภอเป็นฐานมอง ๑) ระบบหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ ทุกภาคส่วนในเน้ือเดียวกัน เน้นการท�ำงาน [Universal Coverage Scheme (UCS)] ร่วมกันท้ังภาคีในเครือข่ายและนอกเครือข่าย เปน็ ระบบทีใ่ หญ่ท่ีสุด ครอบคลมุ ประชากรไทย สาธารณสุขด้วยการบูรณาการทรัพยากร ท่ีไม่มีสิทธิประกันสังคมและสิทธิสวัสดิการ ภายใตบ้ รบิ ทของพน้ื ท่ี ผ่านกระบวนการชนื่ ชม รักษาพยาบาลขา้ ราชการประมาณ ๔๘ ล้านคน และการจดั การความรู้ โดยขบั เคล่ือนการดูแล บรหิ ารจดั การโดยส�ำนักงานหลกั ประกันสุขภาพ สุขภาพของประชาชนผสมผสานทั้งงานส่งเสริม แห่งชาติ แหล่งงบประมาณจากภาครัฐ ป้องกันและรักษาฟื้นฟูเข้าด้วยกัน ส่งเสริม โดยจัดสรรให้หน่วยบริการแบบเหมาจ่าย ให้ประชาชนและชุมชนพ่ึงตนเองได้และ รายหวั (per capitation) ๒) ระบบสวัสดิการ ไม่ทอดทิ้งกันโดยมีเป้าหมายร่วมกันเพ่ือ รักษาพยาบาลข้าราชการ [Civil Servant สุขภาวะของประชาชน. [อ. district health Medical Benefit Scheme (CSMBS)] system (DHS)]. เป็นสวัสดิการที่รัฐบาลจัดให้ข้าราชการ ระบบสุขภาพโลก น. ระบบกลไกการจัดการ ลูกจ้างประจ�ำ ผู้รับบ�ำนาญ และครอบครัว และการประสานงานในระดับโลก เพือ่ ตอบสนอง ครอบคลุมผู้มีสิทธิประมาณ ๕ ล้านคน ปัญหาสุขภาพข้ามพรมแดน ที่ต้องอาศัย แหล่งงบประมาณจากภาครัฐ กรมบัญชี การมสี ่วนรว่ มจากภาคส่วนต่าง ๆ ท้งั ภาครัฐ กลาง กระทรวงการคลัง เป็นหน่วยงาน เอกชน ประชาสังคม และความร่วมมือ บริหารจัดการ โดยจัดสรรให้สถานพยาบาล ระหว่างประเทศในการด�ำเนนิ งาน. (อ. global ตามค่าใช้จ่ายจริง (fee for service) health system). ๓) ระบบประกันสังคม [Social Security ระบบเส้นลมปราณ น. เสน้ ลมปราณขนาดใหญ่ Scheme (SSS)] เป็นระบบที่สร้างหลัก และเส้นลมปราณขนาดเล็กกว่า เส้นลมปราณต้น ประกันสขุ ภาพใหก้ บั ลกู จา้ งหรอื ผู้ประกนั ตน และเส้นลมปราณย่อยแตกแขนงเชื่อมโยงกัน เป็นระบบเดียวที่บริหารจัดการในลักษณะ คล้ายร่างแห ครอบคลุมทุกส่วนของร่างกาย กองทุนที่นายจ้างและลูกจ้างร่วมจ่ายเงิน หากเปรียบกับต้นไม้ เส้นลมปราณต้น สมทบเข้ากองทุนประกันสังคมร่วมกับภาครัฐ คือ ล�ำต้นที่งอกออกมาจากอวัยวะต่าง ๆ ครอบคลุมผู้มีสิทธิประมาณ ๑๒ ล้านคน ของร่างกาย เส้นลมปราณย่อย คือ ก่ิงก้าน ส�ำนักงานประกันสังคม กระทรวงแรงงาน ทีแ่ ตกออกมาจากลำ� ต้น เพือ่ เสริมการท�ำงาน เป็นหน่วยงานบริหารจัดการ นอกจากนี้ ของล�ำตน้ ใหค้ รอบคลมุ สมบรู ณ์ข้นึ . ยังมีระบบประกันสุขภาพอ่ืน ๆ เช่น สวัสดิการพนักงานส่วนท้องถ่ิน ระบบ ประกันสุขภาพส�ำหรับแรงงานต่างด้าว ส วั ส ดิ ก า ร รั ก ษ า พ ย า บ า ล รั ฐ วิ ส า ห กิ จ สวัสดิการส�ำหรบั พนกั งานบริษทั เอกชน. กระทรวงสาธารณสขุ 385

ระบบไหลเวยี นน�ำ้ เหลือง ระบบไหลเวยี นนำ้� เหลอื ง น. ท�ำหนา้ ทคี่ วบคุม ระบาดวิทยาเพ่ือใช้ท�ำงานในพื้นท่ีหรือชุมชน. ความสมดุลของของเหลวภายในเนื้อเย่ือ (อ. field epidemiology). สัมพันธ์กับการดูดซึมสารอาหารประเภทไขมัน ระเบียน น. แบบพิมพ์หรือแบบบันทึกที่ใช้ ในสว่ นของทางเดินอาหาร และเปน็ ส่วนหนงึ่ กรอกข้อมูลเบื้องต้นเป็นรายหน่วยนับ เช่น ในระบบภูมิคุ้มกันของร่างกายเพื่อต่อต้าน รายบุคคล รานวัน รายกลุ่ม และจัดเก็บ กับสิ่งแปลกปลอม รวมถึงเช้ือโรคต่าง ๆ เป็นหลักฐานท่หี นว่ ยงานน้ัน. (อ. record). มีอวัยวะที่ส�ำคัญ คือ ต่อมน้�ำเหลือง ม้าม ระเบียบส�ำนักนายกรัฐมนตรีว่าด้วยการพัฒนา ตอ่ มทอนซลิ และตอ่ มไทมัส. คุณภาพชีวิตระดับพื้นท่ี พ.ศ. ๒๕๖๑ ระเบียบในการขับเคลื่อนและพัฒนาคุณภาพ ระบาดวิทยา ดู วทิ ยาการระบาด. ชีวิตของประชาชนในระดับพ้ืนท่ี ให้เป็นไป ระบาดวิทยาเชิงพรรณนา น. การศึกษาถึง ในทิศทาง ยุทธศาสตร์ และเป้าหมายอย่าง เปน็ ระบบและมปี ระสทิ ธิภาพ โดยบูรณาการ การเกิดโรค หรือลักษณะท่ีเกี่ยวข้องกับ รว่ มกันระหวา่ งหน่วยงานของรฐั ภาคเอกชน สุขภาพในกลุ่มประชากร การสังเกต และภาคประชาชนอยา่ งเป็นองคร์ วม รวมทั้ง ค ว า ม สั ม พั น ธ ์ ร ะ ห ว ่ า ง โ ร ค กั บ ลั ก ษ ณ ะ มุ่งเน้นให้เกิดการมีส่วนร่วมของทุกภาคส่วน ของประชากร เชน่ อายุ เพศ เช้อื ชาติ อาชพี ในพนื้ ทีท่ ่มี ปี ระชาชนเปน็ ศูนยก์ ลาง เสรมิ สร้าง และสถานะทางสังคม และมักรวมถึงที่ตั้ง ความเป็นผู้น�ำและเจ้าของร่วมกันในการพัฒนา ทางภูมิศาสตร์ ลักษณะส�ำคัญที่ใช้อธิบาย และแก้ไขปัญหาท่ีเกิดข้ึนในพื้นท่ี ตลอดจน ระบาดวทิ ยาเชิงพรรณนา คอื บคุ คล สถานที่ สร้างเสริมให้บุคคล ครอบครัว และชุมชน และเวลา. มีสขุ ภาวะทางกาย จิต และสงั คม เพื่อคุณภาพ ระบาดวิทยาเชิงโมเลกุล น. การใช้วิธีการ ชวี ิตที่ดแี ละเกิดความย่งั ยนื สบื ไป. ศึ ก ษ า ท า ง ร ะ บ า ด วิ ท ย า กั บ เ ท ค นิ ค ข อ ง ระยะก่อนการมอี าการของโรค น. ระยะท่เี ชอื้ โรค ชีววิทยาเชิงโมเลกุล เช่น การหาชนิดของ หรือส่ิงท่ีเป็นอันตรายได้เข้าสู่ร่างกายแล้ว ดีเอ็นเอ ใช้เพ่ือตรวจหา ค้นหา และวัด แตย่ งั ไม่แสดงอาการ. (อ. preclinical stage). โครงสร้างของโมเลกุล ซึ่งอาจจะเป็นปรกติ ระยะก่อนตกไข่ น. ระยะเวลาท่ีเร่ิมนับตั้งแต่ กลายพนั ธุ์ ถกู ทำ� ลายโดยโรค หรอื การสัมผสั ประจ�ำเดอื นหมดไปจนถึงมกี ารตกไข่ (ส�ำหรับ กับสง่ิ แวดล้อม. คนจะกินเวลา ๑๓-๑๕ วัน). ระบาดวิทยาทางพันธุกรรม น. วิทยาศาสตร์ ระยะคลุ้มคลั่ง ดู ภาวะเมเนยี . แขนงหนึง่ ซง่ึ เกยี่ วข้องกบั สาเหตุ การกระจาย และการควบคุมโรคในกลุ่มญาติพี่น้องกัน ท่ีเปน็ โรคทางพันธุกรรม. ระบาดวิทยาภาคสนาม น. การประยุกต์ ระยะตดิ ต่อของโรค น. ระยะเวลาทคี่ นหรอื สัตว์ 386 พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ระยะอินเตอรเ์ ฟส ท่ีมีเช้ือโรค สามารถแพร่เชื้อไปยังผู้อ่ืนได้ ถัดจากโพรเฟส เป็นระยะที่โครโมโซม โดยทางตรงหรือผ่านทางส่ิงแวดล้อมหรือพาหะ. เคลื่อนไปเรียงตัวตามแนวก่ึงกลางของเซลล์. (อ. communicable period). (อ. metaphase). ระยะเทโลเฟส น. ระยะหน่ึงของการแบ่งเซลล์ ระยะรกคลอด น. การลอกตัวของรกหลุด ถดั จากระยะแอนาเฟส เปน็ ระยะที่มกี ารสร้าง จากผนงั มดลูก ถกู ผลักดนั ออกจากโพรงมดลูก เยื่อขึ้นล้อมรอบโครโมโซมแต่ละกลุ่ม กลายเป็น ลงไปอยใู่ นช่องคลอด จนกระทง่ั พน้ ออกจาก นวิ เคลียสแล้วเซลลจ์ ะแบง่ ตวั ออกเป็น ๒ เซลล์. ช่องคลอด ใช้เวลา ๒๐-๓๐ นาที แต่ไม่เกิน (อ. telophase). ๑ ชั่วโมง. ระยะแฝง น. ๑. ส�ำหรับโรคติดเชื้อ หมายถึง ระยะเวลาของการเจ็บป่วย น. ระยะเวลา ช่วงเวลาตั้งแต่รับเชื้อเข้าร่างกายจนสามารถ ต้ังแต่แสดงอาการคร้ังแรกจนกระท่ังหาย แพรเ่ ชื้อได้. ๒. สำ� หรับโรคไมต่ ิดเชื้อ หมายถงึ เป็นปรกติ บุคคลใดเปน็ โรคแทรกซ้อนหลายโรค ช่วงเวลาต้ังแต่รับเช้ือเข้าร่างกายจนถึงแสดง ให้ใชโ้ รคทส่ี ำ� คัญโรคเดยี ว. (อ. duration of อาการชดั เจน. (อ. latent period). illness). ระยะแพรเ่ ช้ือ น. ระยะเวลานับจากวันที่ผตู้ ดิ เชอ้ื ระยะไวตอ่ โรค น. ระยะทรี่ ่างกายยังเป็นปรกติ เร่ิมแพร่เช้ือได้ ถึงวันที่หยุดแพร่เชื้อ. (อ. แต่มีเงื่อนไขของความเสี่ยงท่ีจะสนับสนุน infectious period). ให้เช้ือโรค สารเคมี หรือภัยสุขภาพต่าง ๆ เข้าหาได้ง่าย และเกิดการเจ็บป่วยตามมา. ระยะโพรเฟส น. ระยะหนึ่งของการแบ่งเซลลถ์ ัด (อ. stage of susceptibility). จากอินเตอร์เฟส เป็นระยะทม่ี ีการเปลยี่ นแปลง ทสี่ ำ� คัญภายในนวิ เคลียส คอื แตล่ ะโครโมโซม ระยะสนิ้ สุดของโรค น. ระยะหลังจากทรี่ า่ งกาย จะหดตัวสั้นลงปรากฏให้เห็นเป็นท่อนและ เกิดโรค แบ่งออกเป็น หายจากการเป็นโรค แบ่งตวั ตามยาวเป็น๒โครมาทิด.(อ.prophase). โดยร่างกายก�ำจัดเชื้อหรือสิ่งก่อโรคได้เอง หรือเสียชีวิต. ระยะฟกั ตวั น. ช่วงเวลาตัง้ แต่รับเช้ือเขา้ รา่ งกาย จนถึงแสดงอาการป่วยของโรคน้ัน ๆ. ระยะแสดงอาการของโรค น. ระยะที่เช้ือโรค (อ. incubation period). หรือสิ่งที่เป็นอันตราย ได้ท�ำให้เกิดพยาธิ สภาพจนร่างกายไม่สามารถท�ำงานได้ตามปรกติ ระยะฟักตัวในแมลงน�ำโรค น. ระยะเวลา และเกดิ อาการแสดง. (อ. clinical stage). ท่ีนับจากเชื้อโรคเข้าสู่แมลงน�ำโรค จนถึง เวลาทแ่ี มลงนำ� โรคเกดิ การติดเชื้อ. ระยะอินเตอรเ์ ฟส น. ระยะหนงึ่ ของการแบง่ เซลล์ ถดั จากระยะเทโลเฟส เป็นระยะทเี่ ซลลอ์ ยใู่ น ระยะเมทาเฟส น. ระยะหนงึ่ ของการแบ่งเซลล์ สภาพพร้อมทจี่ ะแบ่งเซลล์. (อ. interphase). กระทรวงสาธารณสขุ 387

ระยะแอนาเฟส ระยะแอนาเฟส น. ระยะหนง่ึ ของการแบ่งเซลล์ ที่เชื้อโรคอาศัยอยู่ และสามารถเจริญเติบโต ถัดจากระยะเมทาเฟส เป็นระยะท่ีโครมาทิด แพร่พันธ์ไุ ด้. (อ. reservoir). แยกออกจากกันเป็นโครโมโซมกลุ่มแล้ว รังสี น. พลงั งานที่ปลอ่ ยออกมาจากแหลง่ กำ� เนิด แต่ละกลุ่มเคล่ือนไปยังข้ัวเซลล์แต่ละด้าน. เชน่ ความร้อนหรอื แสงสวา่ งจากดวงอาทติ ย.์ (อ. anaphase). รักษาทางจิตเวชด้วยไฟฟ้า ก. กระท�ำโดยใช้ รังสีแกมมา น. รังสีชนิดหน่ึงที่แผ่ออกมาจาก เครื่องมือปรับกระแสไฟฟ้าเข้าทางตัวน�ำซึ่งติด ธาตุกัมมันตรังสี เป็นคล่ืนแม่เหล็กไฟฟ้า ไว้ท่ีศีรษะผู้ป่วย เม่ือปล่อยกระแสไฟ มีความยาวคล่ืนสั้นมาก มีอ�ำนาจในการผ่าน เข้าท่ีศีรษะผู้ป่วยจิตเวช ผู้ป่วยจะชักกระตุก ทะลุสงู กว่ารงั สีแอลฟาและรังสีบตี า. (อ. gamma และหมดสติไป เม่ือฟื้นขึ้นมาอาการรุนแรง ray; γ-ray). ทางจิตจะหายไป ท�ำให้มีอาการดีขึ้น สว่ นมากจะใช้กับผ้ปู ว่ ยทม่ี อี าการรุนแรง เช่น รังสีชนิดก่อไอออน (กฎ) น. พลงั งานในรปู ของ พูดไม่รู้เรื่อง เอะอะอาละวาด หรือแพทย์ คล่ืนแม่เหล็กไฟฟ้าหรืออนุภาครังสีใด ๆ ที่ ไมส่ ามารถใหย้ าได.้ ก่อให้เกิดการแตกตัวเป็นไอออนได้ทั้งโดย ทางตรงหรือโดยทางอ้อมในตัวกลางที่ รักษาทกุ ที่ ก. สามารถเขา้ รบั การรกั ษาได้ทันที ผ่านไป เชน่ รงั สีแอลฟา รงั สบี ีตา รงั สแี กมมา ทุกโรงพยาบาล ท้ังรัฐและเอกชนท่ีใกล้ท่ีสุด รังสีเอกซ์ อนภุ าคนวิ ตรอน อิเลก็ ตรอน หรอื โดยไม่มีการถามสิทธิก่อนรักษา ไม่ต้อง โปรตอนที่มีความเร็วสูง. (อ. ionizing ส�ำรองจ่ายเงินค่ารักษาพยาบาล ไม่มีการ radiation). บา่ ยเบ่ียงการรกั ษา และได้รบั การดูแลรักษา จนกวา่ อาการจะทุเลาลง. รังสเี ทคนคิ (กฎ) น. การกระทำ� ใด ๆ ต่อมนุษย์ โดยใช้รังสีหรือสารกัมมันตรังสีทางการแพทย์ รังไข่ น. สว่ นหนึง่ ของอวยั วะสบื พนั ธุ์ ท�ำหน้าท่ี ชนิดต่าง ๆ เพ่ือช่วยในการวินิจฉัยโรค สร้างเซลลส์ ืบพนั ธุ์เพศเมยี และฮอร์โมน. การบ�ำบัดโรค หรือการวิจัย ด้วยวิธีการ ทางรังสีวิทยาหรือการใช้เครื่องมือและ รงั แค น. ภาวะที่เซลลข์ องหนงั ศีรษะหลดุ ลอก อุปกรณ์อย่างอ่ืนที่รัฐมนตรีประกาศให้เป็น ออกมาเป็นจ�ำนวนมากโดยไม่พบการอักเสบ เครอ่ื งมือหรอื อปุ กรณท์ างรังสวี ิทยา. ของหนังศีรษะ สาเหตุยังไม่เป็นท่ีแน่ชัด แต่มีทฤษฎีที่เช่ือว่าเกิดจากช้ันบนสุดของ รังสบี ีตา น. รงั สีชนดิ หนงึ่ ที่แผ่ออกมาจากธาตุ หนังศีรษะมีการแบ่งตัวเพ่ิมขึ้นอย่างรวดเร็ว กัมมันตรังสี ธาตุกัมมันตรังสีบางธาตุแผ่รังสี ท�ำให้ผลัดเปลี่ยนเซลล์ไม่สมบูรณ์ จึงหลุดลอก บีตาที่เป็นอิเล็กตรอน แต่ธาตุกัมมันตรังสี ออกมาเปน็ แผ่นเหน็ เปน็ ขยุ ได้ชัดเจน. บางธาตุแผร่ ังสบี ีตาทเ่ี ปน็ โพซิตรอน มีอ�ำนาจ การทะลผุ ่านสงู กว่ารังสีแอลฟา. (อ. beta ray; รงั โรค น. คน สตั ว์ แมลง พืช ดนิ หรือท่ีอ่นื ใด β-ray. 388 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

รากลา่ ง (ของเสน้ ประสาทไขสันหลัง) รังสีรักษา น. การรักษาโรคมะเร็งด้วยรังสี บุคคลต่อบุคคลด้วยวาจา ลายลักษณ์อักษร ชนิดต่าง ๆ เช่น รังสีแกมมา รังสีโฟตอน อิเล็กทรอนิกส์ โทรคมนาคม หรือวิธีการ และลำ� อเิ ลก็ ตรอน. สอื่ สารอื่น ใหผ้ แู้ จง้ หรือผอู้ น่ื ช่วยไดใ้ ห้ทำ� การ ปฐมพยาบาลหรือปฏิบัติการแพทย์แก่ผู้ป่วย รังสเี รินตเ์ กน ดู เอกซเรย์. ฉุกเฉิน ตามสมควรแก่กรณี. รังสีวิทยาวินิจฉัย น. การใช้รังสีวิเคราะห์โรค รับดูแลผู้ป่วยชั่วคราว ก. จัดสถานที่บริการ ต่าง ๆ ซ่ึงท�ำได้รวดเร็ว ถูกต้อง นอกจากน้ี ดูแลผู้ป่วยช่ัวคราวในระยะสั้น ให้ผู้ดูแลได้ น�ำไปใช้ในยังการตรวจคัดแยกโรค เช่น คลายเครียด เพ่ิมคุณภาพชีวิตผู้ดูแลและ มะเรง็ เตา้ นมโดยแมมโมแกรม. เพิ่มคุณภาพของการดูแลผู้ป่วยในระยะยาว โดยบุคลากรในสถานบริการต้องมีคุณภาพ รงั สวี นิ ิจฉยั น. การสรา้ งภาพถ่ายทางรงั สดี ้วย เพื่อให้ผู้ป่วยได้รับความปลอดภัย มีรูปแบบ รังสเี อกซเ์ พ่ือการวนิ จิ ฉัยโรค. การดูแลและกิจกรรมท่ีเหมาะสมกับศักยภาพ. (อ. respite care). รังสีอัลตราไวโอเลต น. ช่วงหน่ึงของ คลื่นแม่เหล็กไฟฟ้าที่มีความยาวคลื่นสั้น รับรูค้ ณุ ภาพบรกิ าร ก. ประเมินเก่ียวกบั ระดับ กว่าแสงท่ีมองเห็น โดยมีความยาวคล่ืน คณุ ภาพจากการใช้บริการจรงิ ต่อการตอบสนอง ในช่วง ๑๐๐-๔๐๐ นาโนเมตร. ความต้องการของผู้รับบริการ ตามปัจจัย ก�ำหนดคุณภาพบรกิ าร. รงั สเี อกซ์ ดู เอกซเรย์. รงั สแี อลฟา น. รังสีชนิดหน่ึงแผ่ออกมาจากธาตุ รา น. ส่ิงมีชีวิตในอาณาจักรเห็ดราซ่ึงเจริญ ในรูปของใยหลายเซลล์ท่ีเรียกว่า ไฮฟา กัมมันตรังสี เป็นอนุภาคที่มีประจุไฟฟ้าบวก (hypha) ในทางตรงกันข้าม ราท่ีเติบโตในรปู คอื เป็นนิวเคลียสของอะตอมของธาตุฮเี ลยี ม แบบของสิ่งมีชีวิตเซลล์เดียวเรียกว่า ยีสต์ ประกอบดว้ ย ๒ โปรตอน และ ๒ นิวตรอน (yeast). มอี ำ� นาจทะลผุ า่ นนอ้ ยมาก. (อ. alpha ray; α-ray). รากบน (ของเส้นประสาทไขสนั หลงั ) น. ส่วนที่ รับแจ้งการเจ็บป่วยฉุกเฉิน ก. รับทราบการ ท�ำหน้าที่รับกระแสประสาทจากหน่วยรับ เจ็บป่วยฉุกเฉิน รวมทั้งรวบรวมข้อมูล ความรสู้ กึ ตา่ ง ๆ เขา้ สูไ่ ขสันหลังทด่ี อร์ซัลฮอร์น. และสารสนเทศทางการแพทย์ฉุกเฉิน เพ่ือ คัดแยกระดับความฉุกเฉิน แล้วส่งต่อข้อมูล รากล่าง (ของเสน้ ประสาทไขสนั หลัง) น. ส่วนที่ และสารสนเทศต่อไปยังผู้ปฏิบัติการ หน่วย ท�ำหน้าท่ีส่งกระแสประสาทจากไขสันหลังไปยัง ปฏิบัติการ หรือสถานพยาบาลที่เกี่ยวข้อง หนว่ ยปฏิบัติงาน เช่น กลา้ มเนอ้ื และตอ่ มตา่ ง ๆ ตลอดจนให้ค�ำแนะน�ำเชื่อมตรงระหว่าง ให้ทำ� งาน. กระทรวงสาธารณสุข 389

รางไม้ไผน่ วดเท้า รางไม้ไผ่นวดเท้า น. เครื่องมือนวดชนิดหนึ่ง เพื่อเฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระศรีนครินทรา- เป็นอุปกรณ์ท่ีพัฒนาจากต่างชาติ มีลักษณะ บรมราชชนนี ได้รับพระราชทานพระบรม- เปน็ รางไมไ้ ผผ่ ่าครงึ่ ยาวประมาณ ๖๐ เซนตเิ มตร ราชานุญาตใหเ้ ชิญพระนามาภิไธย “ศรสี ังวาลย”์ เปน็ อุปกรณส์ �ำหรับการนวดเท้า. เป็นช่ือรางวัล โดยยุบรวมรางวัลเพชรกาสะลอง ของกระทรวงสาธารณสุขเข้ากับรางวัล รางลกู คดิ นวดเท้า น. เครอ่ื งมอื นวดชนดิ หนง่ึ พยาบาลดีเด่นของสภาการพยาบาล ให้เป็น เป็นอุปกรณ์ที่พัฒนาจากอุปกรณ์ต่างชาติ รางวัลระดับประเทศเพียงหน่ึงเดียว มอบให้ ทำ� ดว้ ยไม้มีลักษณะเป็นไมก้ ลงึ เป็นลอนเช่อื ม ผู้ประกอบวิชาชีพการพยาบาลและการผดุงครรภ์ ติดกัน ๑ แถว มีประมาณ ๖ ลอน ใชส้ �ำหรบั ทกุ สงั กัดท้ังภาครัฐและเอกชน ปลี ะ ๓ รางวัล นวดฝ่าเท้า. โดยได้ดำ� เนนิ การต้ังแต่ พ.ศ. ๒๕๕๘. รางวัลคุณภาพแห่งชาติ น. รางวัลท่ีจัดตั้งข้ึน รางวัลสมเด็จเจ้าฟ้ามหิดล น. รางวลั ที่พระบาท เพ่ือเป็นเคร่ืองหมายแห่งความเป็นเลิศ สมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ในการบริหารจัดการในทุกด้าน ตลอดจน ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทาน ผลประกอบการทีด่ ีขององค์กร เปน็ มาตรฐาน พระบรมราชานุญาตให้จัดต้ังขึ้น เพ่ือถวาย ท่ียอมรับกันว่าเทียบเท่ากับองค์กรที่มี เป็นพระราชานุสรณ์แด่สมเด็จพระมหิตลาธิเบศร คุณภาพสูงสุดในโลก ส�ำหรับประเทศไทย อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก ในโอกาส รางวลั คุณภาพแห่งชาติ [Thailand Quality จัดงานเฉลิมฉลอง ๑๐๐ ปี แห่งการ Award (TQA)] เร่ิมต้นตั้งแต่ พ.ศ. ๒๕๓๙ พระราชสมภพ เมื่อวันที่ ๑ มกราคม มีการลงนามในบันทึกความเข้าใจระหว่าง พ.ศ. ๒๕๓๕ ด�ำเนินงานโดยมูลนิธิรางวัล สถาบันเพ่ิมผลผลิตแห่งชาติและส�ำนักงาน สมเด็จเจ้าฟ้ามหิดล ในพระบรมราชูปถัมภ์ พัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งชาติ ซึ่งสมเด็จพระรัตนราชสุดาฯ สยามบรม- (สวทช.) โดยมีการศึกษาแนวทางการจัดตั้ง ราชกุมารี ทรงเป็นองค์ประธาน มอบรางวัล รางวัลน้ีและเพ่ือให้ตระหนักถึงความส�ำคัญ เป็นประจ�ำทกุ ปีให้แก่บุคคลหรอื องคก์ รทว่ั โลก ของรางวัลน้ี ส�ำนักงานคณะกรรมการ ทีป่ ฏบิ ัตงิ าน มีผลงานดีเด่น และ/หรือวจิ ัยดี พัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติได้ เด่นเป็นประโยชน์ต่อมวลมนุษยชาติ ทางด้าน บรรจุ TQA ไว้ในแผนยุทธศาสตร์การเพ่ิม การแพทย์ ๑ รางวัล และดา้ นการสาธารณสขุ ผลผลิตของประเทศ ซ่ึงเป็นส่วนหนึ่ง ๑ รางวัล ผู้รับรางวัลจะได้รับเหรียญรางวัล ของแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ประกาศนยี บตั รและเงินรางวลั มลู คา่ ๑๐๐,๐๐๐ ฉบับท่ี ๙ โดยมีหน่วยงานหลักรับผิดชอบ เหรียญสหรฐั . (อ. Prince Mahidol Award). ในการประสานงานกับภาครัฐและเอกชน คือ สถาบนั เพ่มิ ผลผลิตแห่งชาติ. รางวัลสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี น. รางวัลท่ีจัดต้ังขึ้นโดยสภาการพยาบาล รางวัลศรีสังวาลย์ น. รางวัลท่ีจัดตั้งข้ึน เพ่ือเฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระศรีนคริน- โดยกระทรวงสาธารณสุขและสภาการพยาบาล ทราบรมราชชนนี ในวโรกาสครบรอบ ๑๐๐ ปี 390 พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

รายงานทางการเงิน แห่งวนั พระราชสมภพ ๒๑ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๔๓ ไม่เกิน ๒ คูหา ทั้งน้ี การนับจ�ำนวนคูหาให้ มอบใหแ้ กพ่ ยาบาลวิชาชพี หรอื กลมุ่ พยาบาล นับตามจ�ำนวนช้ันของคูหาด้วย เช่น ร้าน วิชาชีพท่ีประสบความส�ำเร็จ มีผลงานเป็น อาหารขนาด ๑ ห้อง และให้บริการท้ังชั้น ๑ ที่ประจักษ์แก่บุคลากรในวิชาชีพและสังคม และช้ัน ๒ ก็นับเป็นจ�ำนวน ๒ คูหา ท่ัวไปว่ามีคุณประโยชน์ในระดับประเทศ (ในปัจจุบันกองสุขาภิบาลอาหารไม่ได้ และนานาชาติ จ�ำนวนปีละ ๑ รางวัล. จั ด แ บ ่ ง ม า ต ร ฐ า น ข อ ง ร ้ า น อ า ห า ร อ อ ก (อ. The Princess Srinagarindra Award). ตามขนาดของร้านเป็นร้านอาหารขนาดเล็ก ร่างแหประสาท น. ระบบประสาทในสัตว์ และร้านอาหารขนาดใหญ่ ให้ถอื ใชม้ าตรฐาน ในไฟลัมไนดาเรีย  (Cnidaria) มีลักษณะเป็น เ ดี ย ว กั น โ ด ย เ รี ย ก เ ป ็ น ข ้ อ ก� ำ ห น ด ด ้ า น เซลล์ประสาทท่ีเชื่อมโยงกันทั่วตัวเป็นร่างแห สุขาภบิ าลอาหารส�ำหรบั ร้านอาหาร). เ ม่ื อ มี สิ่ ง เ ร ้ า ม า ก ร ะ ตุ ้ น ที่ จุ ด ใ ด จุ ด ห น่ึ ง ร้านอาหารขนาดใหญ่ น. ร้านอาหารที่มขี นาด การตอบสนองจะเป็นไปทุกทศิ ทาง. ต้ังแต่ ๓ คหู าขน้ึ ไป ท้งั นี้ การนบั จ�ำนวนคหู า ราชการบริหารส่วนท้องถ่ิน น. การปกครอง ให้นับตามจ�ำนวนช้ันของคูหาด้วย เช่น ส่วนท้องถิ่นรูปแบบทั่วไป เป็นรูปแบบ ร้านอาหาร ๒ ห้อง และให้บรกิ ารชั้น ๑ และ การปกครองส่วนท้องถิ่นที่มีอยู่ท่ัวประเทศ ชั้น ๒ ก็นับเป็นจ�ำนวน ๔ คูหา ส�ำหรับ ทุกจังหวัด มี ๓ ประเภท ได้แก่ เทศบาล สวนอาหารใหถ้ ือเปน็ ร้านอาหารขนาดใหญด่ ้วย. องค์การบริหารส่วนต�ำบล (อบต.) และ รายงานการตรวจสอบการวจิ ยั น. การประเมินผล องค์การบริหารส่วนจังหวัด (อบจ.) และ ก า ร ต ร ว จ ส อ บ ก า ร วิ จั ย ท่ี จั ด ท� ำ เ ป ็ น การปกครองส่วนท้องถ่ินรูปแบบพิเศษ ลายลักษณ์อักษรโดยผู้ตรวจสอบการวิจัย มีการบริหารจัดการไม่เหมือนกับรูปแบบท่ัวไป ของผใู้ ห้ทนุ วิจยั . จะมีขึ้นเป็นกรณี ๆ ไป ส่วนใหญ่จะเป็น รายงานการวิจัยทางคลินิก น. การเขียน เขตเมืองใหญ่ เช่น เมืองหลวงหรือเมือง บรรยายการศึกษาวิจัยในมนุษย์ของผลิตภัณฑ์ ทอ่ งเท่ียว ซง่ึ ไมเ่ หมาะสมที่จะใชร้ ปู แบบทว่ั ไป เพ่ือการรักษา ป้องกัน หรือวินิจฉัยโรค มาใชใ้ นการปกครอง ปัจจุบันมีกรุงเทพมหานคร โดยรวบรวมรายละเอียดทางคลินิกและ และเมืองพัทยาทีเ่ ปน็ ประเภทนี้. ทางสถิติ การน�ำเสนอ และการวิเคราะห์ข้อมูล ร้านจ�ำหน่ายอาหาร, ร้านอาหาร น. อาคาร ไวด้ ว้ ยกันอยา่ งสมบูรณ์ในรายงานฉบบั เดียว. ท่ีจัดไว้เพ่ือประกอบอาหาร หรือปรุงอาหาร รายงานทางการเงิน น. รายงานทางการเงิน จนส�ำเร็จ และจ�ำหน่ายให้แก่ผู้ซื้อบริโภค ที่จัดท�ำขึ้นเพื่อใช้ภายในและภายนอก ได้ทันที ซ่ึงครอบคลุมถึงภัตตาคาร สวนอาหาร หนว่ ยรับตรวจใหเ้ ปน็ ไปอย่างถูกตอ้ ง เชื่อถือได้ หอ้ งอาหารในโรงแรม และศูนยอ์ าหาร . ทันเวลา. รา้ นอาหารขนาดเลก็ น. ร้านอาหารทม่ี ขี นาด กระทรวงสาธารณสุข 391

รายงานผลการกำ� กบั ดูแลการวจิ ัย รายงานผลการกำ� กบั ดแู ลการวิจยั น. รายงาน กับอาหารท่ัวไปหรือน�ำภาชนะมาจุ่มลงใน ท่ีเป็นลายลักษณ์อักษรท่ีผู้ก�ำกับดูแลการวิจัย น�้ำสะอาด เม่ือเทน้�ำท้ิงหรือยกจานท่ีจุ่มขึ้น เสนอต่อผู้ให้ทุนวิจัยภายหลังการตรวจเย่ียม ให้สงั เกตดูท่ผี ิวภาชนะ ถา้ มีแผน่ ฟิล์มของน�้ำ สถานท่ีวิจัยแต่ละครั้ง และ/หรือหลังจาก จับอยู่โดยตลอดแสดงว่าแก้วน้�ำหรือภาชนะ การติดต่ออ่ืน ๆ เก่ียวกับการวิจัย ทั้งน้ี น้นั สะอาด แต่ถา้ แผ่นฟิลม์ ของน้�ำไม่ตดิ ต่อกัน ตามวิธดี �ำเนนิ การมาตรฐานของผู้ให้ทุนวิจัย. ขาดส่วนใดส่วนหน่ึงแสดงว่าบริเวณน้ัน มีความสกปรก คือ มีคราบไขมันติดอยู่. รายงานผลระหว่างการวิจัย น. รายงานผล (อ. rinse test). การวิจัยที่ด�ำเนินการแล้วบางส่วนและ ร้ิวรอย น. ลักษณะของผิวหนังท่ีมีการยุบตัว การประเมินผลการวิจัยโดยการวิเคราะห์ข้อมูล เป็นรอย เกิดจากเส้นใยคอลลาเจนและ ทไี่ ด้มาระหวา่ งท่กี ารวจิ ัยด�ำเนนิ อยู่. อีลาสตินในชั้นหนังแท้มีปริมาณลดลง ท�ำให้ ผิวหนังสูญเสียความชื้นและความยืดหยุ่นผิว รายงานผู้ป่วย น. รายงานผู้ป่วยที่ไม่ธรรมดา ลดลง การรกั ษาโดยใชส้ มนุ ไพร ได้แก่ ทาวุ้น เป็นโรคหรือกลุ่มอาการโรคใหม่ท่ีพบได้ไม่บ่อย จากว่านหางจระเข้ กนิ สมนุ ไพรกลุม่ ฟอกโลหิต หรือไม่เคยมีมาก่อน ควรประกอบด้วย และบ�ำรุงโลหิต หรือกินสมุนไพรกลุ่มยา ชื่อเรื่อง ชื่อผู้นิพนธ์ บทน�ำ รายงานผู้ป่วย อายุวัฒนะ. วิจารณ์ สรปุ กติ ตกิ รรมประกาศ และเอกสาร รีคอมบิแนนต์วัคซีน น. วัคซีนท่ีผลิตจากน�ำ อ้างองิ . สารพันธุกรรมของเช้ือโรคตัดต่อเข้ากับ สารพันธุกรรมของเซลล์อ่ืนด้วยวิธีทาง ราศีวิภาคและภพวิภาค น. ความสัมพันธ์ พันธุวิศวกรรมเพ่ือเพิ่มจ�ำนวนโปรตีนท่ีเป็น ระหว่างราศีทั้ง ๑๒ กับอวัยวะส่วนต่าง ๆ แอนติเจนแล้วน�ำมาท�ำให้บริสุทธิ์ใช้เป็นวัคซีน. ของรา่ งกายทั้งภายนอกและภายใน. (อ. recombinant vaccine). รดี ิวซ์ ก. ทำ� ให้เกิดปฏิกิริยารดี ักชัน หรอื ท�ำให้ ร�ำผีฟ้า (ถ่ิน-อีสาน) น. พิธีกรรมการรักษา รับอิเล็กตรอน หรือท�ำให้มีเลขออกซิเดชัน ความเจ็บป่วย โดยมีพื้นฐานความเช่ือเรื่อง ลดลง. (อ. reduce). ผฟี ้า มีอุปกรณ์ส�ำคัญในพธิ กี รรมประกอบดว้ ย คาย (เครอ่ื งบูชาสำ� หรบั หมอรำ� ผีฟา้ ) ขันธ์ขวัญ (เครอ่ื งบูชาส�ำหรบั ขวญั ) ขนั ธ์นิมนต์ และแคน. ริดสีดวง น. ชื่อโรคกลุ่มหนึ่งมีหลายชนิด เช่น รีทีเทสทิส น. สว่ นหน่ึงของหลอดสร้างตวั อสุจิ เกิดในช่องตา จมูก ทวารหนกั . มลี ักษณะเป็นทอ่ ส้ัน ๆ จำ� นวนมาก เป็นทางผา่ น ของตัวอสุจิที่จะเข้าไปพักอยู่ในหลอดเก็บ รินส์เทสต์ น. วิธีการทดสอบความสะอาดของ ตัวอสุจิ. (อ. rete testis). ภาชนะอุปกรณ์ด้วยน�้ำ โดยการใช้น้�ำสะอาด เทลงบนภาชนะท่ีจะทดสอบด้านท่ีจะสัมผัส รีเฟล็กซ์ น. พฤติกรรมที่อยู่นอกอ�ำนาจจิตใจ 392 พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

รูปแบบยาหลายหนว่ ย แสดงออกโดยที่ส่วนใดส่วนหน่ึงของร่างกาย กึ่งแข็ง และอื่น ๆ ตัวอยา่ งรปู แบบยาของแข็ง ตอบสนองในทันทีทนั ใดตอ่ ส่ิงเร้าทมี่ ากระตุน้ . เชน่ ยาเม็ด ยาผง รูปแบบยาของเหลว เช่น รีเฟล็กซ์อาร์ก น. ส่วนของระบบประสาท ยานำ้� เชอ่ื ม ยาแขวนตะกอน รูปแบบยากง่ึ แขง็ ทเี่ กยี่ วกับพฤตกิ รรมรีเฟลก็ ซ์ ซึง่ ประกอบดว้ ย เช่น ยาขี้ผ้ึง ยาครีม ส่วนรูปแบบยาอื่น ๆ หน่วยรบั ความรูส้ กึ เซลล์ประสาทรบั ความร้สู ึก เช่น ยาพ่น แผน่ แปะ. (อ. dosage form). ระบบประสาทส่วนกลาง เซลล์ประสาท รูปแบบยากิน น. รูปแบบยาที่ใช้โดยการกิน นำ� ค�ำสง่ั และหน่วยปฏิบัติงาน. อาจมุ่งหวังใหม้ กี ารดดู ซมึ ยาจากทางเดนิ อาหาร รเี ฟลก็ ซแ์ อกชัน น. การกระท�ำท่ีอยนู่ อกอ�ำนาจ เข้าสู่กระแสเลือดเพ่ือไปออกฤทธ์ิที่ต�ำแหน่ง จิตใจที่ส่วนหนึ่งส่วนใดของร่างกายตอบสนอง ตา่ ง ๆ ในรา่ งกาย หรอื มงุ่ หวงั ให้ยาออกฤทธ์ิ ในทนั ทที นั ใดต่อส่งิ เร้า. (อ. reflex action). เฉพาะที่ในทางเดินอาหารโดยไม่ต้องดูดซึม รุ่นการผลิตน�ำร่อง น. รุ่นการผลิตซ่ึงทดลอง เข้าสู่กระแสเลือด เช่น ยาเพิ่มกากใยใน ผลิตเพ่ือพัฒนาน�ำไปใช้ส�ำหรับการผลิตจริง ทางเดนิ อาหาร. (อ. oral dosage form). ในระดับอตุ สาหกรรม. (อ. pilot batch). รปู แบบยาหน่วยเดย่ี ว น. รูปแบบยาทีป่ ระกอบดว้ ย รูปขันธ์ น. ร่างกายและพฤติกรรมท้ังหมด หนว่ ยเดี่ยว เช่น ยาเมด็ แคปซลู ซงึ่ จดั เป็นยา ของรา่ งกาย. รปู แบบปรกตทิ ีใ่ ชท้ วั่ ไป รปู แบบยาหน่วยเดีย่ ว รูปแบบการสอน น. แบบแผนเชิงปฏิบัติการ มีการกระจายตัวในทางเดินอาหารแคบกว่า เพ่ือใช้จัดการเรียนการสอนที่จัดท�ำขึ้น รูปแบบยาหลายหน่วย จึงท�ำให้ระดับยา อย่างเป็นระบบและมีจุดมุ่งหมายเฉพาะ ในเลือดมีความแปรปรวนมากกว่า และ โดยผ่านขั้นตอนการด�ำเนินการออกแบบ มีโอกาสระคายเคืองต่อเย่ือบุทางเดินอาหาร อย่างเป็นระบบโดยใช้หลักปรัชญา หลักการ มากกวา่ . (อ. single-unit dosage form). แนวคิดทางทฤษฎี ความเช่ือพ้ืนฐาน รูปแบบยาหลายหน่วย น. รูปแบบยาท่ี ซ่งึ แสดงถึงความสมั พันธข์ ององค์ประกอบตา่ ง ๆ ประกอบด้วยหน่วยย่อยจ�ำนวนมากในหน่ึง ทเ่ี ชื่อมโยงความสมั พันธ์ และแสดงให้เห็นถงึ ขนาดยา เช่น เพลเลต ยาเม็ดเล็ก แกรนูล แนวทางการจัดการเรียนการสอนเพื่อให้บรรลุ โดยหน่วยย่อยเหล่านี้มักผ่านการเคลือบฟิล์ม จุดมงุ่ หมาย. (อ. model of teaching). เพ่ือดัดแปรการปลดปล่อยยาให้เป็นไปตาม รูปแบบยา น. รูปแบบของเภสัชภัณฑ์ ต้องการ ยาหลายหน่วยมีข้อดีคือ สามารถ ท่ีออกแบบข้ึนเพ่ือนําส่งยา ให้ยา ใช้ยา กระจายตวั ไดก้ ว้างในทางเดนิ อาหาร ส่งผลให้ ไดโ้ ดยสะดวก ในทางเภสัชกรรมแบ่งรปู แบบ ระดบั ยาในเลือดมคี วามสมำ�่ เสมอ และทําให้ ยาตามสถานะได้เป็น ของแข็ง ของเหลว เกิดการระคายเคืองเฉพาะท่ีน้อยกว่ายา หน่วยเดี่ยว. (อ. multiple-unit dosage form). กระทรวงสาธารณสุข 393

รูปร่างแบบไกนอยด์ รูปร่างแบบไกนอยด์, รูปรา่ งแบบชมพ,ู่ รปู รา่ ง (rheumatology). (อ. rheumatism). แบบลูกแพร์ น. ๑. การสะสมของไขมัน รมู า่ นตา น. ช่องกลมตรงกลางม่านตา ซึ่งสามารถ บริเวณสะโพก มกั จะพบในผู้หญิง โดยรูปรา่ ง อ้วนแบบชมพู่มีความเสี่ยงของโรคหัวใจ ปรับให้มีขนาดแคบลงหรือกว้างข้ึนได้ ความดันโลหิตสูง เบาหวาน น้อยกว่าแบบ เพื่อควบคุมแสงท่ีเข้าสู่เลนส์ตาให้มีปริมาณ แอปเปิล. ๒. ภาวะน�้ำหนักตัวเกินที่มีไขมัน พอเหมาะ. ไปสะสมตามแบบหญงิ มลี กั ษณะสะโพกผาย เรซิน น. สารท่ีมีลักษณะเป็นยางเหนียวและ คือ มีไขมันสะสมท่ีส่วนล่างของท้อง และ มีมวลโมเลกุลสูง อาจได้จากธรรมชาติ เต้านมและมีลักษณะพิเศษที่สังเกตได้คือ เช่น ยางสน คร่ัง หรือสังเคราะห์ข้ึนโดย มีไขมันจ�ำนวนมากสะสมตามบริเวณล�ำตัว กระบวนการพอลิเมอไรเซชันแบบต่อเติมหรือ จนท�ำใหเ้ ป็นกอ้ นม้วนอยูท่ ที่ อ้ ง เตา้ นม โคนแขน แบบควบแนน่ . (อ. resin). สะโพกเป็นสว่ นใหญ่. (อ. gynoid). รูปร่างแบบแอนดรอยด,์ รปู รา่ งแบบแอปเปิล น. เรตินา น. เน้อื เยอื่ มีลกั ษณะเปน็ ชน้ั ๆ ที่ไวแสง ๑. การสะสมของไขมันบริเวณเอวหรือบริเวณ บุอยู่บนผิวด้านในของดวงตา การมองเห็นภาพ ช่องท้องมาก มักพบรูปร่างแบบนี้ในผู้ชาย ต่าง ๆ น้ันเกิดข้ึนได้โดยอาศัยเซลล์ท่ีอยู่บน โดยรูปร่างอ้วนแบบแอปเปิลมีความเส่ียง เรตินาเป็นตัวรับและแปลสัญญาณแสง ของโรคหัวใจ ความดันโลหิตสูง เบาหวาน ให้กลายเป็นสัญญาณประสาทหรือกระแส มากกว่าแบบชมพู่. ๒. ความอ้วนหรือภาวะ ประสาท ส่งไปแปลผลยังสมองส่วนท่ี น้�ำหนักตัวเกินท่ีมีไขมันไปสะสมตามอวัยวะ เก่ยี วขอ้ ง ท�ำให้เราสามารถมองเหน็ ภาพตา่ ง ๆ ต่าง ๆ ตามแบบความอ้วนของเพศชาย เชน่ ได้ คือ กลไกรับแสงของตาฉายภาพลงบน บริเวณศีรษะ คอ และตอนบนของลำ� ตัวเม่ือมี เรตินา (ผ่านกระจกตาและเลนส)์ ซ่งึ ท�ำหนา้ ที่ ความอ้วนเพิ่มขึ้น ในระยะต่อมาไขมันอาจ คล้ายกับฟิล์มในกล้องถ่ายรูป แสงท่ีตกลง สะสมตามบริเวณช่องท้องท่ีเรียกว่า “อ้วน บนเรตินาก่อให้เกิดปรากฏการณ์ทางเคมี ลงพุง”. (อ. android shape). และไฟฟ้าท่ีเป็นไปตามล�ำดับ ส่งไปยังศูนย์ ประมวลผลในสมองผ่านเส้นประสาทตา, รปู าวจรภมู ิ น. ๑ ใน ๔ ของภมู ิ ชน้ั หรอื พ้ืนของจิต จอตา หรือ จอประสาทตา กว็ า่ . (อ. retina). เ ป ็ น ภู มิ ที่ ร อ ง รั บ จิ ต ท่ี พั ฒ น า ม า จ า ก ช้ั น กามาวจรภมู ิอกี ทีหนง่ึ เปน็ จิตฝ่ายดอี ยา่ งเดยี ว เรนนิน น. เอนไซม์ที่กระเพาะอาหารสร้างข้ึน ส�ำหรบั บุคคลผู้เบอื่ หน่าย เหน็ โทษแหง่ กามคณุ มหี น้าท่ียอ่ ยโปรตนี ทม่ี อี ยูใ่ นน�้ำนม. (อ. rennin). อารมณ์ จึงพฒั นาจิตทเ่ี รยี กว่า รูปาวจรจิต. เรสเวราทรอล น. สารประกอบพอลิฟีนอลท่พี ืช รมู าติซึม น. ปญั หาทางการแพทยท์ ี่เกิดกบั ขอ้ ตอ่ สรา้ งขึ้นเพ่อื ปกป้องตัวเอง มีสมบตั ิเป็นสารต้าน และเนื้อเยื่อเกี่ยวพัน วิชาที่ศึกษาและการรักษา อนุมลู อิสระที่ประสิทธิภาพสงู . (อ. resveratrol). ความผิดปรกติน้ีเรียกว่า วิทยารูมาติก 394 พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

แรงงานเดก็ เรมิ ทีอ่ วยั วะเพศ น. โรคติดต่อทางเพศสมั พนั ธ ์ การแพทย์ วิทยาศาสตร์ และอุตสาหกรรม ที่เกิดจากเชื้อ herpes simplex virus รวมถึงการร้องเรียนเกี่ยวกับการด�ำเนินงาน ท�ำให้เกดิ อาการปวดแสบบริเวณขา กน้ หรอื ของสำ� นักงานคณะกรรมการอาหารและยา. อวัยวะเพศ และตามด้วยผ่ืนเป็นตุ่มน้�ำใส แร่ น. สารอนินทรีย์ที่เกิดข้ึนในธรรมชาติ แผลหายได้เองใน ๒-๓ สปั ดาห์ แตเ่ ชือ้ ยงั อยู่ ซ่ึงแต่ละชนิดมีสมบัติทางฟิสิกส์และเคมี ในร่างกาย เมื่อร่างกายอ่อนแอเชื้อก็จะกลับ เฉพาะตัว แร่บางอย่างประกอบข้ึนด้วยธาตุ เป็นใหม่. (อ. genital herpes simplex เพียงอย่างเดียว เช่น แร่ทองค�ำ (Au) virus infection). บางอย่างประกอบด้วยธาตุหลายอย่าง รวมกันอยู่ในสภาพสารประกอบ เช่น แรด่ ีบกุ เรือ (กฎ) น. ยานพาหนะทางนำ้� ทกุ ชนดิ ทป่ี รกติ (SnO2). (อ. mineral). ใช้ในการเดินทะเลท่ีมีวัตถุประสงค์ในเชิงพาณิชย์. แรงงานข้ามชาติ น. บุคคลที่ย้ายถิ่นจาก (อ. ship). ประเทศหนึ่งไปยังอีกประเทศหนึ่ง เพ่ือท่ีจะ ไปท�ำงานมากกว่าที่จะไปใช้จ่ายเงินของตัวเอง เรอ่ื งรอ้ งเรยี น (กฎ) น. เร่ืองทีม่ ผี รู้ ้องเรียนแจ้ง และรวมถึงบคุ คลใด ๆ ที่โดยปรกตแิ ลว้ ได้รับ เข้ามาเกี่ยวกับการให้บริการในระบบหลัก การยอมรับว่า เป็นผู้อพยพเพื่อท�ำงาน ประกันสุขภาพ ซึ่งแบ่งได้เป็น (ก) เร่ืองที่ แต่ไม่รวมถึงคนทที่ �ำงานตามบริเวณชายแดน ผ้รู ายงาน ตรวจพบวา่ หน่วยบรกิ ารไม่ปฏิบัติ จิตรกร หรือสมาชิกของกลุ่มผู้ช�ำนาญการ ตามมาตรฐานการให้บริการสาธารณสุข ที่เข้าเมืองระยะสั้น ชาวเรือ และลูกเรือ ที่ก�ำหนด (ข) เรื่องที่ผู้รับบริการไม่ได้รับ เดินทะเลต่างชาติ นอกจากนี้ ในอนุสัญญา ความสะดวกตามสมควรหรือตามสิทธิท่ีจะ องคก์ ารแรงงานระหว่างประเทศฉบับท่ี ๑๔๓ ได้รับบริการสาธารณสุขจากหน่วยบริการ ยังไม่รวมถึงบุคคลท่ีเข้ามาเพ่ือการศึกษา (ค) เรื่องท่ีหน่วยบริการเรียกเก็บค่าบริการ หรือการฝึกอบรม และบุคคลท่ีเข้ามาท�ำงาน จากผู้รับบริการโดยไม่มีสิทธิที่จะเรียกเก็บ ชั่วคราวเฉพาะด้านอันเน่ืองมาจากการร้องขอ หรือเรียกเก็บเกินกว่าอัตราที่คณะกรรมการ ของนายจ้างในประเทศไทยและต้องออกไป หลกั ประกนั สุขภาพแหง่ ชาติกำ� หนด (ง) เรอ่ื งที่ เมื่อเสร็จสน้ิ การท�ำงานนน้ั แล้ว. ผู้รับบริการไม่ได้รับค่าเสียหายท่ีเกิดขึ้นจาก แรงงานเด็ก (กฎ) น. การให้เด็ก หรอื การรบั เด็ก การรักษาพยาบาลของหน่วยบริการภายใน อายุต�่ำกว่า ๑๘ ปี ท�ำงานท่ีเป็นอันตราย ระยะเวลาอนั สมควร. ต่อสวัสดิภาพของเด็ก และขัดขวางโอกาส ท า ง ก า ร ศึ ก ษ า ห รื อ พั ฒ น า ก า ร ข อ ง เ ด็ ก เรื่องร้องเรียนท่ีอยู่ในความรับผิดชอบของ ร ว ม ถึ ง ก า ร ด� ำ ร ง ชี พ ข อ ง เ ด็ ก ใ น อ น า ค ต สำ� นักงานคณะกรรมการอาหารและยา น. งานท่ีเข้าข่ายการใช้แรงงานเด็ก คือ งานที่ เร่ืองร้องเรียนท่ีเกี่ยวข้องกับผลิตภัณฑ์สุขภาพ โดยธรรมชาติของงาน และ/หรือวิธีการ ได้แก่ อาหาร ยา เครื่องส�ำอาง เคร่ืองมือแพทย์ วัตถุอันตรายที่ใช้ในบ้านเรือน หรือ ทางสาธารณสุข และวัตถุเสพติดท่ีใช้ในทาง กระทรวงสาธารณสขุ 395

แรงงานตา่ งด้าวประเภทสง่ เสรมิ การลงทนุ ท�ำงานเป็นอันตรายต่อเด็ก ทารุณต่อเด็ก โรค น. ภาวะผิดปรกติทางร่างกาย และ/หรือ และแสวงหาประโยชน์โดยมิชอบจากเด็ก จิตใจท่ีเกิดขึ้น สามารถระบุการวินิจฉัยตาม และทำ� ให้เด็กไม่ไดร้ บั โอกาสทางการศกึ ษา. วิธีทางการแพทยไ์ ด้. แรงงานต่างด้าวประเภทส่งเสริมการลงทุน โรคกรดไหลย้อน น. โรคที่เกิดจากกรด (กฎ) น. แรงงานข้ามชาติท่ีได้รับอนุญาตให้ ในกระเพาะอาหารไหลย้อนข้ึนไปในหลอดอาหาร เข้ามาในราชอาณาจักรตามกฎหมายว่าด้วย และก่อให้เกิดอาการผิดปรกติต่าง ๆ เช่น การส่งเสริมการลงทุน หรือตามกฎหมายอ่ืน อาการแสบร้อนกลางอก ล�ำคอและกล่อง ท่ีมีบทบัญญัติเก่ียวกับแรงงานข้ามชาติ เสยี งอกั เสบ. (อ. gastoesophageal reflux ในลักษณะเดียวกนั . disease). แรงงานนอกระบบ, แรงงานในชุมชน น. โรคกระดูกน่วม, โรคกระดูกน่ิม น. โรคท่ีเกิด คนไทยทมี่ ีอายุ ๑๕ ปีขนึ้ ไป ทปี่ ระกอบอาชีพ จากเซลล์กระดูกไม่สามารถน�ำแคลเซียมมา หรอื ทำ� งานหารายได้ ผ้ไู ม่ไดร้ ับสิทธคิ ุ้มครอง เสริมสร้างให้ความแข็งแรงกับมวลกระดูก สุขภาพตามกฎหมายแรงงาน สวัสดิการ ได้อย่างเพียงพอ กระดูกจึงมีภาวะอ่อนตัว ข้าราชการ หรือรัฐวิสาหกิจ แต่ยังคงได้รับ สาเหตุเกิดจากร่างกายขาดวิตามิน, โรค สิทธิการรักษาพยาบาลจากหลักประกันสุขภาพ กระดกู อ่อน ก็เรียก. (อ. osteomalacia). แห่งชาติ และอาศัยในพื้นที่รับผิดชอบ ของหนว่ ยบริการสขุ ภาพปฐมภมู ิ เชน่ อาชีพ โรคกระดูกสนั หลังคด ดทู ี่ กระดกู สันหลังคด. เกษตรกรรม (การเพาะปลกู พชื ประมง ฯลฯ) โรคกระดกู อ่อน ดู โรคกระดกู น่วม, โรคกระดูกน่มิ . อาชีพเก็บ คัดแยก และรีไซเคิลขยะ อาชีพ โรคกลัวนา้ํ ดู พิษสุนขั บ้า. แกะสลัก อาชีพตัดเย็บเส้ือผ้าและผลิตภัณฑ์ โรคกลา้ มเน้อื เสอ่ื ม น. ๑. โรคกลา้ มเน้ืออ่อนแรง จากผ้า อาชพี ขับรถรบั จา้ ง รบั งานไปท�ำทบี่ ้าน วิสาหกจิ ชุมชน อาชีพก่อสร้าง. ท่ีเป็นโรคแต่ก�ำเนิดชนิดหน่ึง เน่ืองจากมี ความผิดปรกติท่ีถ่ายทอดทางกรรมพันธุ์ แรงดันออสโมติก น. แรงงานทเี่ กดิ จากการแพร่ เปน็ ผลให้เสน้ ใยกล้ามเนอื้ ลายคอ่ ย ๆ เส่ือมสภาพ ของน้�ำจากบริเวณท่ีน�้ำมากเข้าสู่บริเวณท่ี และออ่ นแรงลงเร่ือย ๆ อยา่ งตอ่ เน่อื งเมือ่ อายุ น�ำ้ น้อย. มากขึ้น ซึ่งความผิดปรกติทางพันธุกรรม ความรุนแรงของโรคมีได้หลายรูปแบบและ แรธ่ าตุ น. สารอาหารประเภททไ่ี มใ่ ห้พลังงาน อัตราการเส่ือมของกล้ามเน้ือเร็วช้าต่างกัน. แต่มีความจ�ำเป็นส�ำหรับกระบวนการ ๒. โรคท่ีเกดิ จากประสาทสมองสว่ นทค่ี วบคุม เมแทบอลิซึมในร่างกาย เช่น เกลือ กล้ามเนื้อส่วนน้ัน ๆ เส่ือมสลายตัว ท�ำให้ ของโซเดียม โพแทสเซียม แคลเซียม. กลา้ มเน้อื แขนขาคอ่ ย ๆ ออ่ นแรง เด็กจะเดิน (อ. mineral salt). 396 พจนานกุ รมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

โรคคอตีบ หกล้มบ่อย เดนิ เขยง่ ปลายเท้า ขาไม่มีแรง ยืน โรคขาดสารอาหาร น. โรคท่ีเกิดจากภาวะ หรอื เดนิ ไม่ตรง. (อ. muscular distrophy). โภชนาการบกพร่องท�ำให้ร่างกายขาดสารอาหาร โรคกล้ามเนื้ออ่อนแรง น. โรคท่ีเกิดจากการ บางชนดิ . เสื่อมสลายของเซลล์ประสาทที่ควบคุม การท�ำงานของกล้ามเน้ือ หรือความผิดปรกติ โรคข้ามพรมแดน น. โรคระบาดทม่ี คี วามรนุ แรง ของเซลล์ประสาทน�ำคำ� สั่ง จงึ ท�ำใหก้ ลา้ มเนื้อ สามารถกระจายได้อย่างรวดเร็วโดยไม่ค�ำนึงถึง ตามแขนและขาออ่ นแรงลง เซลล์เหลา่ น้ีมอี ยู่ พรมแดนของประเทศ เปน็ สาเหตใุ ห้เกิดอัตรา ในไขสันหลังและสมอง เมื่อเซลล์เส่ือมจะ การตายและการเกิดโรคสูง ส่งผลกระทบ ค่อย ๆ ตายไปในท่ีสุด. (อ. amyotrophic ร้ายแรงด้านเศรษฐกิจ สังคม และด้าน lateral sclerosis). สาธารณสขุ . โรคเกาต์ น. โรคข้ออักเสบที่ท�ำใหม้ ีอาการปวด แสบร้อน บวม แดงตามขอ้ ต่ออยา่ งเฉยี บพลัน โรคไข้ปวดข้อยงุ ลาย น. โรคติดเช้อื ไวรัสชนดิ หนึ่ง เป็นระยะ ๆ อาจเกิดข้ึนกับข้อต่อเดียวหรือ เกิดจากเช้ือไวรัสชิคุนกุนยาซ่ึงเป็นอาร์เอ็นเอ หลายข้อต่อพรอ้ มกนั . (อ. gout). ไวรัส มียุงลายบ้านและยุงลายสวนเป็นพาหะ โรคเกิดจากอาหารเป็นสื่อ น. โรคท่ีเกิดจาก น�ำโรค ช่ือน้ีมาจากภาษาสวาฮีลีซ่ึงเป็นภาษา การกินอาหารและน้�ำที่มีเช้ือ ท�ำให้เกิดโรค ท้องถ่ินของทวีปแอฟริกา หมายถึง เจ็บจน ติดเชื้อจากอาหาร (food infection) การ ตัวงอ ซงึ่ สะทอ้ นถงึ สภาพคนไขซ้ ่งึ เจ็บป่วยจาก เป็นพิษจากอาหาร (food intoxication) โรคน้ี, โรคชิคนุ กนุ ยา ก็ว่า. (อ. chikungunya) และอาหารเป็นพษิ (food poisoning). (อ. food borne disease). โรคไขส้ มองอักเสบ น. โรคทเี่ กดิ จากการตดิ เช้อื โรคเกี่ยวเน่ืองกับการประกอบอาชีพ น. โรค ไวรัสเจอีที่สมอง โดยมีพาหะส�ำคัญคือ ยุง เกิดจากการประกอบอาชีพท่ีไปกระตุ้นให้ ร�ำคาญ ชนิด Culex tritaeniorrhynchus โรคเดิมของผู้ป่วยแสดงอาการออกมาหรือ ซ่ึงมักแพร่พันธุ์ในนาข้าว โรคน้ีเป็นโรคสมอง ทำ� ให้อาการแยล่ งกว่าเกา่ . อักเสบชนิดทพี่ บบอ่ ยทสี่ ดุ ในประเทศไทย. โรคข้ออกั เสบรูมาตอยด์ น. โรคทีม่ กี ารอักเสบ ของส่วนต่าง ๆ ในร่างกาย ไม่ใช่เพียงที่ข้อ โรคไขสันหลงั อกั เสบ น. โรคท่มี กี ารอกั เสบของ เกิดจากระบบภูมิคุ้มกันในร่างกายท�ำงาน เซลล์ประสาทในไขสันหลัง ส่งผลให้ผู้ป่วย ผิดปรกตแิ ละไปทำ� ลายอวยั วะต่าง ๆ ในร่างกาย มีอาการอ่อนแรง ชา มีปัญหาการขับถ่าย ตัวเอง. (อ. rheumatoid arthritis). และมีความผิดปรกติในส่วนระบบประสาท อัตโนวัต.ิ โรคคอตีบ น. โรคติดเชื้อเฉียบพลันของระบบ ทางเดินหายใจ ซ่ึงท�ำให้เกิดการอักเสบ มีแผ่นเยื่อเกิดข้ึนในล�ำคอ ในรายท่ีรุนแรง จะมกี ารตบี ตนั ของทางเดนิ หายใจ จงึ ไดช้ ่ือว่า กระทรวงสาธารณสุข 397

โรคคอพอก โรคคอตบี . โรคจากความร้อน น. ภาวะผิดปรกติในการ โรคคอพอก น. โรคท่ีเกดิ จากรา่ งกายขาดไอโอดนี ตอบสนองของร่างกายต่อการสัมผัสความร้อน สูงกว่าปรกติ และไม่สามารถควบคุมอุณหภูมิ ท�ำให้ต่อมไทรอยด์ไม่สามารถสร้างไทรอกซินได้ ใหอ้ ยใู่ นระดบั ปรกติได.้ และฮอร์โมนท่ีสร้างจากต่อมใต้สมอง [thyroid stimulating hormone (TSH)] จะกระตนุ้ โรคจากมลพิษสิง่ แวดล้อม น. ผลกระทบที่เกิด ให้ต่อมไทรอยด์มีขนาดโตขึ้น ท�ำให้บริเวณ จากมลพิษปนเปอ้ื นในดิน น้ำ� อากาศ ทงั้ จาก คอโตกว่าปรกติ. (อ. simple goiter). ธรรมชาติและกิจกรรมของมนษุ ย์ ท�ำใหเ้ กดิ โรค โรคคอพอกเป็นพษิ น. โรคทเ่ี กิดจากต่อมไทรอยด์ หรอื ผลกระทบทั้งแบบเฉยี บพลันและเรอ้ื รงั . ได้รับการกระตุ้นให้สร้างฮอร์โมนมากกว่าปรกติ ท�ำให้ต่อมขยายขนาดขึ้น อาการท่ีปรากฏ โรคจากสิง่ แวดลอ้ ม น. โรคหรอื ความผิดปรกติ คือ ตาคนไข้โปนและคอหอยโต. (อ. toxic ท่ีเกิดขึ้นเนื่องจากสภาพหรือส่ิงแวดล้อม goiter). เป็นเหตุโดยตรง เช่น ภาวะที่มีการจราจร โรคคาวาซากิ น. โรคทถ่ี กู ค้นพบโดยกมุ ารแพทย์ หนาแนน่ มีเสยี งดงั ควันพษิ ท�ำให้ผูท้ ่ีอาศยั ชาวญี่ปุ่นชื่อ โทมิซากุ คาวาซากิ เป็นโรค อยู่บริเวณติดถนนมีโอกาสเจ็บป่วยจาก ทพี่ บมากในเด็กเล็กและทารก ผู้ปว่ ยมกั มไี ขส้ งู สภาพแวดลอ้ มนัน้ ๆ. เป็นผื่นคัน มือหรือเท้าบวม ผิวหนังลอก ทฝ่ี า่ มือหรือฝา่ เทา้ ปากแหง้ มีการอกั เสบทปี่ าก โรคจิต น. ภาวะอาการทางจิตที่ผู้ป่วย และลำ� คอ มตี ่มุ ขน้ึ ท่ลี นิ้ คล้ายผลสตรอเบอร์รี มักมีอาการหลงผิดไปจากความเป็นจริง รวมถึงต่อมน้�ำเหลืองบวม. (อ. Kawasaki’s ประสาทหลอน หูแว่ว เห็นภาพหรือรับรู้ disease). ในสิง่ ทไ่ี ม่มอี ยจู่ ริง อาการโรคจติ หรือวิกลจรติ นี้ โรคจากการประกอบอาชพี น. โรคหรอื การเจ็บป่วย เป็นปัญหาสุขภาพจิตที่อาจเกิดข้ึนได้จาก ท่ีเกิดข้ึนกับคนท�ำงานโดยมีสาเหตุจากการสัมผัส หลายสาเหตุ ท้ังปัจจัยภายในอย่างความ ส่ิงคุกคามสุขภาพในที่ท�ำงาน ซ่งึ อาการเจ็บปว่ ย ผิดปรกติทางจิตต่าง ๆ อาการเจ็บป่วย เกิดขึ้นกับผู้ปฏิบัติงานในขณะท�ำงานหรือ ทางรา่ งกาย และปัจจัยภายนอกอยา่ งการใช้ยา หลังจากการท�ำงานเป็นเวลานาน บางโรค หรือสารเสพติด แม้อาการบางอย่างของ อาจเกิดภายหลังหยุดการท�ำงานหรือลาออก ผู้ป่วยโรคจิตจะท�ำให้ครอบครัวและบุคคล จากงานน้ัน ๆ แล้ว ท้ังนี้ขึ้นอยู่กับประเภท รอบข้างเป็นกังวล แต่หากได้รับการรักษา ของสิ่งคุกคามสุขภาพ รวมทั้งโอกาสหรือ และการดูแลสนับสนุนที่เหมาะสม ผู้ป่วย วิธีการท่ไี ดร้ บั เชน่ โรคพษิ ตะก่วั โรคซลิ โิ คซิส มีโอกาสท่ีจะอาการดีข้ึนจนกลับมาใช้ชีวิต (โรคปอดจากฝ่นุ หิน) โรคพิษสารตัวทำ� ละลาย ประจำ� วันตามปรกติได้. (อ. psychosis). ตา่ ง ๆ. (อ. occupational disease). โรคจิตเภท น. ภาวะท่ีมีความผิดปรกติทาง ความคิดและการรับรู้มีอารมณ์ไม่เหมาะสม โ ด ย ร ะ ดั บ ค ว า ม รู ้ สึ ก ตั ว แ ล ะ ส ติ ป ั ญ ญ า 398 พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

โรคติดเชือ้ มักยังปรกติอยู่ ได้แก่ ความคิดแพร่กระจาย เม่ือโตเต็มวัย ท�ำให้ร่างกายผอมแห้ง. ความหลงผิดในการรบั รู้ หลงผิดว่าถกู ควบคมุ (อ. Simmon’s disease). หรือถูกขัดขวาง หูแว่วได้ยินคนอ่ืนนินทา โรคซิลโิ คซสิ ดู โรคปอดจากฝนุ่ หิน. ผู้ป่วยมีความคิดผิดปรกติและอาการด้านลบ โรคซึมเศร้า น. ภาวะท่ีมีอาการซึมเศร้านาน การด�ำเนินการของโรคจะเป็นแบบต่อเน่ือง และต่อเนื่อง จนท�ำให้สูญเสียหน้าท่ีการงาน หรอื มีอาการเปน็ พัก ๆ อาจรกั ษาหายสมบูรณ์ และชีวิตประจ�ำวัน อาการสอดคล้องตาม หรอื ไมก่ ไ็ ด.้ (อ. schizophrenia). เกณฑ์วินิจฉัยโรคซึมเศร้าของสมาคมจิตแพทย์ โรคจิตเวช น. ภาวะท่ีมีอาการผิดปรกติของ อเมริกัน ฉบับที่ ๕ และบันทึกรหัสตาม จิตใจที่แสดงออกมาทางพฤติกรรม อารมณ์ มาตรฐานการจ�ำแนกโรคระหว่างประเทศ ความคิด ความจ�ำ สติปัญญา ประสาท ขององค์การอนามัยโลกฉบับท่ี ๑๐ หมวด การรับรู้ หรือการรู้เวลา สถานท่ีหรือบุคคล F32.x, F33.x, F34.1, F38.x และ F39.x. รวมท้ังอาการผิดปรกติของจิตใจที่เกิดจากสุรา (อ. depressive disorder). หรือสารอ่ืนที่ออกฤทธ์ิต่อจิตและประสาท โรคตบั แข็ง น. ชอ่ื โรคเรือ้ รงั ทเ่ี กิดแก่ตบั ท�ำให้ อันจะท�ำให้เสียหน้าที่ ซ่ึงอาจจะเป็นการเรียน เนื้อเยื่อของตับหดตัวและมีจ�ำนวนน้อยลง การงาน การมีปฏิสัมพันธ์กับคนรอบข้าง ส่วนเน้ือเยื่อยึดต่อมีจ�ำนวนมากขึ้นผิดปรกติ หรือการเข้าสังคม โดยการวินิจฉัยอาศัย มกั ทำ� ให้เกิดอาการบวมท่ที อ้ ง ตาเหลือง ซมึ กลุ่มอาการตามเกณฑ์การวินิจฉัยของ หมดสติ และอาเจยี นเปน็ โลหิต. องค์การอนามัยโลก หรือของสมาคมจิตแพทย์ อเมรกิ นั ฉบบั ที่ ๕. (อ. psychiatric disorder). โรคฉี่หนู น. การติดเช้ือแบคทีเรียชนิดหน่ึง โรคตับอักเสบ น. โรคท่ีมีการอักเสบของเซลล์ ท่ีเกิดข้ึนได้ทั้งกับคนและสัตว์ การติดเช้ือ ตับ มที ั้งชนิดเฉียบพลนั และเร้ือรงั ถ้าอกั เสบ ในคนมีสาเหตุมาจากการสัมผัสดิน น้�ำ เร้ือรังจะท�ำให้เกิดพังผืดทั่วเน้ือตับจนกลายเป็น อาหารท่ีปนเปื้อนเยี่ยว เลือด หรือเน้ือเย่ือ โรคตับแข็งและมะเร็งตับ เกิดจากการติดเช้ือ ของสตั วท์ ่ีติดเชื้อชนิดนี้ เช่น สุนขั วัว ควาย ไวรสั ตับอักเสบ การด่มื เครอ่ื งดืม่ แอลกอฮอล์ หนู สกุ ร มา้ สตั ว์ปา่ , โรคเลปโทสไปโรซิส ก็วา่ . การกนิ ยาบางชนดิ สารพิษปนเป้ือนในอาหาร (อ. leptospirosis). รวมทัง้ ไขมนั ในเลือดสูง. โรคชคิ ุนกุนยา ดู โรคไข้ปวดข้อยุงลาย. โรคตดิ เชอื้ น. โรคหรอื การเจบ็ ปว่ ยอนั เนอ่ื งมาจาก โรคซิฟิลสิ ดู โรคตดิ ต่อทางเพศสัมพนั ธ์. เชื้อก่อโรคหรือสารพิษจากเชื้อที่ถ่ายทอด โรคซิมมอน น. โรคท่ีเกิดจากการท่ีมีฮอร์โมน จากคนสคู่ น สตั วส์ ู่สตั ว์ หรอื จากส่ิงแวดลอ้ ม เช่น น้�ำ อากาศ อาหาร สู่คนหรือสัตว์ โซมาโทโทรฟนิ (somatotropin) ตำ�่ ผดิ ปรกติ โดยเชื้ออาจเป็นเช้ือไวรัส แบคทีเรีย รา ปรสิต หรือพรีออน ที่ท�ำให้เกิดพยาธิสภาพ กระทรวงสาธารณสุข 399

โรคติดเช้อื ฉวยโอกาส และการเจ็บป่วยได้ท้ังในคนหรือสัตว์. (อ. โรคติดตอ่ ต้องแจ้งความ น. โรคตดิ ตอ่ ซงึ่ รฐั มนตรี infectious disease). ประกาศตามพระราชบัญญัติโรคติดต่อ โรคติดเชือ้ ฉวยโอกาส น. โรคที่เกดิ ข้นึ เม่ือภูมิ พ.ศ. ๒๕๒๓ มาตรา ๕ ให้เป็นโรคติดต่อ ต้านทานของผู้ป่วยเอดส์ถูกท�ำลายไปมาก ที่ต้องแจ้งความ และให้หมายความถึง ทำ� ให้ติดโรคทมี่ กั ไมเ่ ป็นในคนปรกติ เช่น วัณโรค โรคติดต่อตามมาตรา ๕ ซึ่งผู้ว่าราชการ ที่ปอด ปอดบวมจากเชื้อ Pneumocystis จังหวัดประกาศตามมาตรา ๖ วรรคหนึ่ง carinii เย่ือหุ้มสมองอักเสบจากเชื้อ หรือโรคซึ่งรัฐมนตรีหรือผู้ว่าราชการจังหวัด คริปโทค็อกคัส (cryptococcus) เช้ือรา ประกาศตามมาตรา ๖ วรรคสอง ให้เป็น ในทางเดนิ อาหาร มะเร็งบางชนดิ เชน่ มะเรง็ โรคติดต่อตอ้ งแจง้ ความ. หลอดเลอื ด มะเรง็ ตอ่ มน้�ำเหลือง. (อ. oppor- tunistic infection). โรคติดต่อต้องเฝ้าระวัง น. โรคติดต่อท่ีต้องมี โรคติดเช้อื อุบตั ซิ ้ำ� น. โรคตดิ เชื้อทเ่ี คยมมี าแตเ่ ดมิ การติดตาม ตรวจสอบ หรือจัดเก็บข้อมูล แตม่ ีการแพรก่ ระจายเพ่มิ ขึน้ มาอกี เนือ่ งจาก อย่างต่อเนื่อง. การเปล่ียนแปลงความสมดุลระหว่างคน เชอ้ื โรค และสภาวะสง่ิ แวดล้อม. โรคตดิ ต่อทางเพศสมั พนั ธ์ น. โรคท่ตี ิดต่อจาก โรคติดเช้ืออุบัติใหม่ น. โรคติดเชื้อที่เพ่ิงมี บุคคลหนึ่งไปสู่อีกคนหนึ่งโดยผ่านการ การค้นพบและจัดกลุ่มใหม่ ในช่วงปลาย มีเพศสัมพันธ์ หรือเรียกว่า กามโรค ไม่ว่า ศตวรรษที่ ๒๐ มีการค้นพบโรคต่าง ๆ เป็นการร่วมเพศทางช่องคลอด ทางปาก มากกว่า ๓๐ โรค ซ่ึงส่วนใหญ่ก่อให้เกิด หรือทวารหนักกับผู้ท่ีมีเช้ือ. [อ. sexually การระบาดทีร่ นุ แรง. transmitted disease (STD)]. โรคติดต่อ น. โรคท่ีสามารถกระจายเช้ือ หรือสารพิษไปสู่คนหรือสัตว์ การกระจาย โรคติดต่อระบบทางเดินหายใจ น. โรคที่เกิด จะเป็นทางตรงหรือทางอ้อมก็ได้ และอาจ จากความผดิ ปรกติของเน้ือเยื่ออวยั วะตา่ ง ๆ ต้องอาศัยส่ือน�ำ. (อ. communicable ในระบบทางเดนิ หายใจ. disease). โรคติดตอ่ โดยแมลง น. โรคท่ีมแี มลงเป็นพาหะ โรคติดตอ่ อนั ตราย น. โรคตดิ ต่อท่ีมีความรุนแรงสงู ซ่งึ แมลงสามารถเปน็ สาเหตุของโรคได้ ๒ กรณี และสามารถแพร่ไปส่ผู ู้อื่นได้อยา่ งรวดเรว็ . คอื เปน็ พาหะนำ� โรคต่าง ๆ มาสู่คนและสตั ว์ หรือเป็นสาเหตขุ องโรคน้นั โดยตรง. โรคไต น. โรคชนดิ หน่งึ ทีเ่ กิดจากความผิดปรกติ ของพยาธิสภาพของไตในการท�ำงานเพ่ือ ขับของเสียออกจากร่างกายและรักษาสมดุล ของเกลอื และน�ำ้ ในรา่ งกายมนุษย.์ โรคถุงลมโป่งพอง น. โรคที่เกิดจากปอดเสีย สมบัติในการยืดหยุ่นตัว และผนังอัลวิโอลัส 400 พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

โรคประจ�ำถน่ิ ในปอดถูกท�ำลายขาดทะลถุ งึ กัน ท�ำใหร้ ะบบ ขาและอวัยวะเพศ ในบางคร้ังอาจมีการบวม การหายใจผิดปรกต.ิ (อ. emphysema). ของอัณฑะ โดยมียุงเป็นพาหะน�ำโรค. โรคทรกิ เกอรฟ์ ิงเกอร์ ดู เส้นเอ็นอักเสบแบบน้วิ (อ. elephantiasis). ไกปืน. โรคเน่ืองจากงาน น. โรคหรือความเจ็บป่วย โรคท้องผูกเรื้อรัง น. อาการท้องผูกที่เกิดขึ้น ทีเ่ กิดขน้ึ จากการท�ำงานโดยมีสาเหตุจากปัจจัย นานติดต่อกันเกิน ๓ เดือน. (อ. chronic หลายอย่างประกอบกนั . constipation). โรคเนื้อเนา่ ดู เนื้อเน่า. โรคทางจิต น. ภาวะอาการทางจิตท่ีผู้ป่วย โรคบิดไม่มีตัว น. โรคที่ก่ออาการท้องเสีย มกั หลงผดิ ไปจากความเปน็ จริง ประสาทหลอน ที่เกิดจากการติดเช้ือแบคทีเรียในกลุ่ม หูแวว่ เหน็ ภาพหรือรับรู้ในสิง่ ทีไ่ มม่ อี ยู่จริง. Enterobacteriaceae โดยเป็นแบคทีเรีย กลุ่มชิเกลลา (Shigella spp.). โรคท้าวแสนปม น. โรคทางพันธุกรรม ไม่ใช่ โรคติดต่อ แบ่งเป็น ชนิดที่ปรากฏออกมา โรคบสิ ซโิ นซสิ ดู โรคปอดฝุ่นฝา้ ย. ตามผิวหนัง ซ่ึงจะเห็นเป็นตุ่มเป็นก้อนตาม โรคเบาหวาน น. โรคท่ีเกิดจากร่างกาย ผิวหนัง และชนิดที่ไม่ปรากฏออกมาตาม ผิวหนัง จะเกิดเป็นเนื้องอกของระบบประสาท ขาดอินซลู นิ อาการของโรคคอื ปสั สาวะบ่อย เชน่ ประสาทตา ในสมอง. (อ. neurofibroma- มีน�้ำตาลในปัสสาวะ ร่างกายอ่อนแอ tosis). มีความตา้ นทานโรคต�่ำ เมอื่ เป็นแผลจะรกั ษา หายยาก. โรคทเ่ี ป็นปญั หาสำ� คญั น. โรคที่เปน็ สาเหตกุ ารตาย โรคแบคทีเรยี กนิ เนอ้ื ดู เนอ้ื เน่า. ทส่ี �ำคญั และมีแนวโน้มสูงขนึ้ เป็นอนั ดับตน้ ๆ โรคไบโพลาร์ ดู โรคอารมณแ์ ปรปรวนชนิดสองขั้ว, ของประชาชนทง้ั ประเทศ. โรคอารมณ์สองข้วั . โรคประจ�ำตัว น. โรคท่ีมีติดตัวอยู่เป็นประจ�ำ โรคเทยแ์ ซคส์ น. ความผดิ ปรกตทิ างพันธกุ รรม รกั ษาไมห่ ายขาด. ซ่ึงอาจท�ำให้ทารกมีพัฒนาการผิดปรกติใน โรคประจำ� ถ่นิ น. โรคที่พบเปน็ ประจำ� ในพน้ื ทีน่ นั้ ๆ ๖ เดือนแรก สมองเสื่อมถอย พัฒนาการ ซ่ึงมักจะคาดประมาณได้ว่า จะพบผู้ป่วย ทางกายภาพแย่ลง และมักเสียชีวิตตอน ในฤดไู หน พ้ืนทใ่ี ด จำ� นวนมากน้อยเพียงใด. ท่ีอายไุ ด้ ๔ ปี. (อ. tay-sachs). (อ. endemic dicease). โรคเท้าช้าง น. โรคที่มีลักษณะผิวหนังและ เน้ือเย่ือข้างใต้หนาตัวข้ึน โดยเฉพาะบริเวณ กระทรวงสาธารณสุข 401

โรคประสาท โรคประสาท น. โรคทางจิตประเภทหน่ึง โรคปอดฝุ่นฝ้าย น. โรคระบบทางเดินหายใจ ที่เกิดจากความผิดปรกติทางจิตที่ไม่สามารถ เร้ือรังที่เกิดจากการสูดหายใจเอาไอของฝ้าย ควบคุมพฤติกรรมและอารมณ์ให้เหมือน ป่าน ปอ และฝุ่นผงของพืชเข้าไปในปอด, คนท่ัวไปได้ ด้วยสาเหตุจากความวิตกกังวล โรคบิสซิโนซิส ก็วา่ . ความไม่สบายใจ จติ ใจแปรปรวน อ่อนไหวงา่ ย มคี วามขัดแย้งในจิตใจ มีความรสู้ ึกไมส่ บายใจ โรคปอดอุดกั้นเรื้อรัง น. กลุ่มอาการหายใจ วิตกกังวล ซ่ึงจะมีอาการแสดงออกตามมา ล�ำบากเร้ือรังที่ท�ำให้มีการอุดกั้นทางเดินหายใจ โดยผู้ป่วยมักแสดงออกท้ังทางร่างกายและ และหายใจล�ำบาก โรคน้ีแบ่งออกได้เป็น จิตใจท่ีเห็นได้ชัด แต่ไม่รุนแรงเท่าโรคจิต. ๒ ชนดิ คือ โรคถุงลมโป่งพอง และหลอดลม (อ. neurosis). อักเสบเรื้อรัง แต่รวมถึงการเป็นโรคหอบหืด เรอ้ื รัง และการเกิดแผลเป็นในทางเดินหายใจ โรคประสาทหูเสื่อมจากการท�ำงาน น. ที่ผิดปรกติด้วย. [อ. chronic obstructive เกิดจากการได้รับสัมผัสกับเสียงดังท่ีเกิดจาก pulmonary disease (COPD)]. สภาพแวดล้อมการท�ำงานเป็นระยะเวลา นานตดิ ต่อกัน.  โรคปีกมดลูกอักเสบ ดู โรคอ้งุ เชิงกรานอักเสบ. โรคปรทิ ันต์ น. โรคที่เกิดกับเนอ้ื เยอ่ื หรอื อวัยวะ โรคผิวหนังจากการท�ำงาน น. การอักเสบ รอบ ๆ ตวั ฟัน ไดแ้ ก่ เหงอื ก เนือ้ เยือ่ ปริทันต์ ของผิวหนังที่มีสาเหตุหรือมีอาการมากข้ึน และกระดูกหุม้ รากฟนั ในระยะแรกท่ีเปน็ โรคนี้ จากการงานอาชพี สว่ นใหญจ่ ะพบที่บรเิ วณมอื . จะไม่มีอาการใด ๆ ต่อมาจะมีการท�ำลาย อวยั วะเหล่านี้ ท�ำให้กระดูกห้มุ รากฟนั ละลาย โรคผิวหนังอักเสบจากสารก่อภูมิแพ้จากการ และเหงือกร่น อาจมีการปวดบวม ฟันโยก ประกอบอาชีพ น. โรคท่ีเกดิ จากการสัมผสั และหลดุ ในที่สุด, โรคร�ำมะนาด ก็ว่า. สารก่อภูมิแพ้ ท�ำให้ภูมิต้านทานในร่างกาย เปลี่ยนแปลงและเกิดอาการแพ้ สามารถ โรคปอดจากฝนุ่ หนิ น. โรคปอดจากการทำ� งาน ท�ำการทดสอบทางผวิ หนงั เพื่อหาสาเหตไุ ด้. ที่มีสาเหตุจากการสูดหายใจเอาฝุ่นซิลิกอน- ไดออกไซดห์ รือเรียกวา่ ผลกึ ซิลิกา ซง่ึ สว่ นมาก โรคผิวหนังอักเสบจากสารก่อระคายเคืองจาก จะพบในหินทราย, โรคซลิ ิโคซสิ ก็วา่ . การประกอบอาชีพ น. โรคที่เกิดจากการ สัมผัสสารระคายเคืองหรือพิษของสาร เช่น โรคปอดจากแรใ่ ยหิน น. โรคปอดอกั เสบเรอื้ รัง ผงซักฟอก น้�ำยาท�ำความสะอาด กรด ด่าง และเป็นพังพืดที่เนื้อปอดจากการรับสัมผัส สารตัวท�ำละลาย เป็นโรคผิวหนังจากการ เอาฝุ่นแร่ใยหินไปสะสมอยู่ในปอดเป็นระยะ ประกอบอาชีพท่ีพบบ่อยที่สุด อาการแสดง เวลานานจนเกิดพยาธิสภาพที่เย่ือหุ้มปอด อาจแสบร้อนหรือคัน ซึ่งความรุนแรงและ โดยมักจะเกิดข้ึนกับผู้ท่ีได้รับฝุ่นแร่ใยหินใน รปู แบบของผน่ื ทีเ่ กดิ ขึน้ กบั สมบัติของสาร. ระยะเวลา ๗-๑๐ ปขี ้ึนไป. 402 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

โรคย้�ำคดิ ย�้ำท�ำ โรคแผลรอ้ นใน น. โรคจากมีแผลเป่ือยในช่องปาก มักหงุดหงิดง่าย เครียดง่าย บ้างซึมเศร้า อาจมีแผลเดียวหรือหลายแผล แผลอาจมี เป็นช่วงเวลาท่ีมีอารมณ์อ่อนไหวกว่าปรกติ. ขนาดเล็กเป็นมิลลิเมตร หรือขนาดใหญ่ (อ. premenstrual syndrome). หลายเซนติเมตรได้ ผปู้ ว่ ยจะมีอาการเจบ็ แผล โรคฟันผุ น. การสลายแร่ธาตุในฟัน มีสาเหตุ กินอาหารไดล้ �ำบาก. (อ. aphthous ulcer, จากกรดที่เกิดจากการย่อยสลายอาหาร aphthous stomatitis, recurrent aphthous คาร์โบไฮเดรตของแบคทเี รยี บางชนิด. ulcer (RAU), canker sore, aphthae หรอื โรคมินามาตะ น. โรคท่ีเกิดจากพิษปรอท aphthosis). ท่ีสะสมในรา่ งกาย ท�ำอนั ตรายต่อระบบประสาท และกล้ามเน้ือ ถ้าสะสมไว้ในปริมาณมาก โรคแผลรมิ อ่อน ดู โรคติดต่อทางเพศสัมพนั ธ.์ กจ็ ะท�ำใหต้ ายได้ พบคร้ังแรกท่ีเมอื งมนิ ามาตะ โรคพยาธิแส้ม้า น. โรคติดเชอื้ ทีเ่ กดิ จากพยาธิ ประเทศญป่ี นุ่ . โรคมือเทา้ ปาก น. โรคทเ่ี กิดจากการติดเชอ้ื ไวรสั Trichuris trichiura หากพยาธิมีเพียงไมก่ ่ตี ัว ในกลุ่มเอนเทอโรไวรัส สายพันธุ์ท่ีท�ำให้เกิด กม็ ักจะไมม่ ีอาการใด ๆ ส่วนผทู้ ่ีติดเชื้อพยาธิ โรคที่พบได้บ่อย เช่น ค็อกซากีไวรัสเอ ๑๖ จ�ำนวนมากจะมีอาการปวดท้อง อ่อนเพลีย และเอนเทอโรไวรสั ๗๑ กลมุ่ เสยี่ งทพ่ี บบอ่ ย ท้องร่วง ถ่ายเป็นมูกหรือมูกเลือด เด็กที่ติด คือเด็กทารกและเด็กเล็กอายุต่�ำกว่า ๕ ปี เช้ือนี้สติปัญญาและพัฒนาการทางกายภาพ ท�ำให้มีอาการไข้ เป็นแผลในปาก มีตุ่มน้�ำใส อาจเสื่อมถอย มีการสูญเสียเลือดท�ำให้ระดับ ตามฝ่ามือ ฝ่าเท้า และล�ำตัว ติดต่อโดยตรง เซลลเ์ มด็ เลอื ดแดงต่�ำ. (อ. trichuriasis). จากการสัมผัสกับสารคัดหล่ังและอุจจาระ โรคพยาธิไส้เดือน น. โรคของมนษุ ย์ซ่ึงเกดิ จาก ของผู้ป่วย. พยาธิไส้เดือน (Ascaris lumbricoides)  โรคไม่ติดต่อ น. โรคท่ีไม่แพร่จากคนหนึ่งไปสู่ มักเกิดในเขตร้อนและในบริเวณที่สุขลักษณะ อีกคนหนึ่ง มีระยะเวลาป่วยยาวนาน และ ไม่ด.ี (อ. ascariasis). การเปลี่ยนแปลงของโรคเป็นไปอย่างช้า ๆ. โรคพรายเลือดพรายย้�ำ น. มักพบในผู้สูงอายุ [อ. non-communicable disease (NCD)]. ทหี่ ลอดเลือดเปราะ และผูห้ ญิงกอ่ นมีประจำ� เดอื น จดั อยใู่ นโรคตระกูลลมปลายปัตคาต. โรคพษิ สนุ ขั บา้ น. โรคติดต่อชนดิ รา้ ยแรงชนิดหนึ่ง โรคยำ�้ คิดย�ำ้ ท�ำ น. โรควิตกกงั วลอยา่ งหนึ่งทจ่ี ะ เกิดจากเชื้อไวรัส Rabies ท�ำให้เกิดโรคได้ คิดหรือท�ำซำ้� ๆ แบบท�ำแลว้ ทำ� อกี โดยทีไ่ มม่ ี ในสัตว์เล้ยี งลกู ด้วยนมทกุ ชนิด. เหตุผลสมควร แม้ในช่วงแรกจะเหมือนไม่มี อาการเด่นชัด แต่หากปล่อยให้นานวนั อาจส่ง โรคพีเอ็มเอส น. อาการท่ีหลงลืมในช่วงก่อน ผลเสยี ต่อชีวิตประจำ� วนั ไดม้ าก. (อ. obsessive ท่ีจะมีประจ�ำเดือนประมาณ ๒ สัปดาห์ compulsive disorder). กระทรวงสาธารณสุข 403

โรคเยอื่ หุ้มสมองอกั เสบจากอะมบี า โรคเยื่อหุ้มสมองอักเสบจากอะมีบา น. โรค โรคร�ำมะนาด ดู โรคปรทิ นั ต์. ที่เกิดจากโพรโทซัว Naegleria fowleri โรคเรย์เนาด์ น. โรคมือเย็นท่ีเกิดตามนิ้วมือ เจริญเติบโตได้ดีท่ีอุณหภูมิสูงถึง ๔๕ องศาเซลเซียส พบได้ในแหล่งน�้ำทั่วไป ทง้ั หมดยกเวน้ หวั แม่มือจะมอี าการเยน็ เขียว ยกเว้นน�้ำกร่อยหรือน�้ำทะเล ติดต่อสู่คนได้ และซีด อาจเป็นได้ที่ปลายจมูกหรือลิ้น จากการส�ำลักน�้ำหรือหายใจเอาฝุ่นท่ีมีเช้ือ เกิดจากความเย็น อารมณ์เปล่ียนแปลง เข้าไปยังสมองแล้วแบ่งตัวเพิ่มขึ้น ท�ำให้ เป็นตน้ . (อ. Reynaud’s disease). เน้ือสมองและเย่ือหุ้มสมองอักเสบและถูกท�ำลาย, โรคเรื้อน น. โรคติดต่อเรื้อรังที่เกิดจากเช้ือ เชื้ออะมีบากินสมอง ก็ว่า. [อ. primary แบคทีเรีย ผู้ป่วยจะมีอาการทางผิวหนัง amoebic meningoencephalitis (PAM)]. กลา้ มเน้ือ และตามปลายประสาทตา่ ง ๆ เชน่ มีแผล ผ่ืนแดง หรือผื่นสีจางตามผิวหนัง โรคระบบทางเดินอาหาร น. โรคที่เกิดข้ึน กล้ามเน้ืออ่อนแรง ความรู้สึกลดลง หรือ กับอวัยวะในระบบทางเดินอาหาร ได้แก่ อาจตาบอดและเป็นอัมพาตได้หากเช้ือลุกลาม หลอดอาหาร กระเพาะอาหาร ล�ำไส้เล็ก รุนแรง. ล�ำไสใ้ หญ่ ทวารหนกั ตับ ถงุ น้�ำดี และตับอ่อน. โรคระบาด น. โรคติดต่อหรือโรคท่ียังไม่ทราบ โรคลมลำ� บอง (พท.) น. โรคลมในขอ้ จะก�ำเริบ สาเหตุของการเกิดโรคแน่ชัด ซ่ึงอาจแพร่ จากอากาศท่ีเปล่ียนแปลง และเกิดจาก ไปสู่ผู้อื่นได้อย่างรวดเร็วและกว้างขวาง กินอาหารแสลง มีอาการบวมอักเสบ ด้านใด หรือมีภาวะของการเกิดโรคมากผิดปรกติ ดา้ นหนึ่ง มีความรอ้ นรว่ มด้วย. กว่าทเ่ี คยเป็นมา. โรคลักปิดลักเปิด น. โรคท่ีเกิดจากร่างกาย โรคระบาดในคน น. โรคทปี่ รากฏขนึ้ ในประชากร ขาดวิตามินซี มีเลือดออกตามไรฟันและ กลุ่มหนึ่งในระยะเวลาหนึ่งในอัตราที่สูงขึ้น เหงอื กบวม. ม า ก ก ว ่ า ที่ ค า ด ก า ร ณ ์ ไ ว ้ โ ด ย เ ที ย บ กั บ ประวัติการเกิดโรคในอดีต ส่งผลต่อชีวิต โรคเลป็ โทสไปโรซสิ ดู โรคฉ่หี น.ู ความเป็นอยู่ของประชาชนในพื้นท่ีที่เกิด โรคเลือดจางทาลสั ซีเมีย ดู ทาลสั ซีเมยี . โรคระบาดและพ้ืนที่ใกล้เคยี ง. โรคระบาดรุนแรง น. โรคที่ก่อให้เกิดอัตรา โรคและการควบคุมโรคที่เกิดจากภัยสุขภาพ อุบัติการณ์หรืออัตราความชุกในระดับสูง และการเดินทาง น. โรคหรือภัยสุขภาพ และปรากฏอยู่ในแต่ละท้องท่ีเป็นเวลานาน ท่ีเกิดจากผลกระทบที่อาจเกิดขึ้นต่อสุขภาพ โดยเกิดผลร้ายต่อคนทุกกลุ่มอายุอย่าง ของมนุษย์และชีวภาพ (พืช สัตว์ แบคทีเรีย เทา่ เทยี มกัน. สารเคมี หรือรังสี) โดยไม่ให้มีผลกระทบต่อ การขนส่งและการค้าระหว่างประเทศซ่ึงต้อง 404 พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

โรคหลอดเลือดสมอง ไม่ละเมิดสิทธิมนุษยชนและอ�ำนาจอธิปไตย ซอสเตอร,์ โรคอสี ุกอใี ส กว็ ่า. ของแต่ละประเทศ. โรคเสือ่ มสมรรถภาพทางเพศ น. ภาวะท่ีร่างกาย โรคและภัยสุขภาพจากมลพิษสิ่งแวดล้อม น. โรคเร้อื รัง ภาวะพิการแต่กำ� เนดิ ความผิดปรกติ ไม่ตอบสนองทางทางเพศ อาจเกิดจาก ของการพฒั นาการทางสมอง และผลกระทบ ความเครียด ความวิตกกังวล ภาวะซึมเศร้า ตอ่ สุขภาพอ่นื ๆ ที่มีหรอื อาจมีความสัมพันธ์ การด่ืมเคร่ืองด่ืมแอลกอฮอล์มากเกิน หรือ กบั การรับสมั ผัสสารพษิ ในสง่ิ แวดลอ้ ม ซงึ่ สาเหตุ กินยาบางอย่าง ส�ำหรับสาเหตุทางกายท่ีพบ ของการเกดิ โรคเกดิ จากปัจจยั หลายอย่าง. ได้แก่ ผู้เป็นโรคเบาหวาน ผู้เป็นโรคหัวใจ โรคโลหติ จาง น. โรคทเ่ี กิดจากการมเี ม็ดเลอื ดแดง และการไหลเวียนของเลือด และผู้สูงอายุ ในร่างกายนอ้ ยกวา่ ปรกต.ิ ในการบ�ำบัดแบบราชส�ำนักเรียกโรคนี้ว่า “นกเขาไม่ขัน” หรือ “นาคราชคืนชีพ”. [อ. erectile dysfunction (ED)]. โรคศิลปะ น. การปฏิบตั เิ พอ่ื รักษาโรค. โรคหนองใน ดู โรคตดิ ต่อทางเพศสัมพนั ธ์. โรคสมองเสอ่ื ม ดู ภาวะสมองเสอ่ื ม. โรคหมดไฟ ดู เบิร์นเอาตซ์ นิ โดรม. โรคสมาธิส้ัน น. เด็กอายุระหว่าง ๖-๑๕ ปี โรคหรือภัยท่ีเป็นปัญหาส�ำคัญในพื้นท่ี น. ๑๑ เดือน ๒๙ วัน ท่ีมีอาการสอดคล้องกับ โรคหรือภัยสุขภาพที่ต้องให้ความส�ำคัญ โรคสมาธิสั้นตามมาตรฐานการจ�ำแนกโรค เป็นพเิ ศษทัง้ ด้านเฝา้ ระวัง ตรวจจบั สอบสวน ระหว่างประเทศขององค์การอนามัยโลก และควบคมุ การระบาด มกี ารจดั ทำ� แผนงาน ฉบบั ที่ ๑๐ หมวด F90.0-90.9 หรอื เทียบเคียง โครงการรองรับ เตรียมความพร้อม พัฒนา ในกลุ่มโรคเดียวกันกับการวินิจฉัยตามเกณฑ์ ความร้แู ละทกั ษะทจ่ี ำ� เพาะต่อโรค. วินิจฉัยโรคของสมาคมจิตแพทย์อเมริกัน ฉบบั ที่ ๕. [อ. attention deficit hyperactivity โรคหรือภาวะอื่นที่เป็นเหตุหนุน น. โรคหรือ disorder (ADHD)]. การบาดเจ็บซ่ึงเป็นจุดเริ่มต้นในการน�ำผู้ป่วย ไปสู่การตายหรือสถานการณ์ของอุบัติเหตุ โรคสันนบิ าต, โรคสนั่ สนั นิบาต ดู พารค์ นิ สัน. หรือความรุนแรง ซึ่งท�ำให้เกิดการบาดเจ็บ โรคส�ำคัญทางจิตเวช น. โรคทางจิตเวช จนเสยี ชีวิต. ทสี่ ำ� คัญ ๔ โรค ได้แก่ โรคจติ เภท โรคซมึ เศร้า โรคหลอดเลอื ดสมอง น. ภาวะที่สมองขาดเลือด โรคออทสิ ติก และโรคสมาธิสน้ั . ไปเลี้ยงเนือ่ งจากหลอดเลอื ดตีบ หลอดเลือด โรคสุกใส น. โรคตดิ ต่อทมี่ าด้วยอาการไขอ้ อกผ่ืน อุดตนั หรือหลอดเลือดแตก สง่ ผลให้เนอื้ เยื่อ พบมากในเด็ก เกิดจากการติดเช้ือเซลลา- สมองถูกท�ำลาย. [อ. cerebral vascular disease (CVA) หรือ stroke]. กระทรวงสาธารณสุข 405

โรคหัวใจขาดเลือด โรคหวั ใจขาดเลอื ด น. โรคที่เกิดจากหลอดเลอื ดแดง โรคหัวไหล่ติด น. โรคที่เกดิ จากการอั้นของเลอื ด ที่เล้ียงกล้ามเนื้อหัวใจตีบหรือตันเม่ือเกิด และลมบรเิ วณขอ้ ไหล่ เปน็ โรคเรอื้ รัง. การเปลี่ยนแปลงของผนังหลอดเลือดท่ีไปเลี้ยง กล้ามเน้ือหัวใจ โดยมีคราบไขมันหินปูนก่อตัว โรคหูดับ, โรคหูตึงเฉียบพลัน น. ภาวะที่มี สะสมท่ีบริเวณผนังหลอดเลือด ซ่ึงจะเป็นไป การสูญเสียการได้ยินชนิดประสาทรับฟังเสียง อยา่ งชา้ ๆ และมขี นาดโตขนึ้ เรือ่ ย ๆ ท�ำให้บรเิ วณ บกพร่องท่ีเกิดข้ึนทันทีทันใด พบได้ทั้งใน หลอดเลือดตีบแข็ง เม่ือหลอดเลือดตีบเพียง เพศหญิงและเพศชาย มักพบในกลุ่มผู้ป่วย เล็กน้อยจะยังไม่ท�ำให้เกิดอาการ แต่เมื่อ ท่ีมอี ายนุ อ้ ยและวัยกลางคน. หลอดเลือดตีบเกนิ ร้อยละ ๕๐ จะทำ� ใหเ้ ลือด ที่ส่งไปเลี้ยงกล้ามเนื้อหัวใจไหลได้ช้าลงและ โรคเหน็บชา น. โรคที่มีอาการชาบรเิ วณปลายเทา้ ไมท่ ันตามตอ้ งการ กอ่ ใหเ้ กิดภาวะกล้ามเนือ้ และปลายมือ เกิดข้ีนเนื่องจากร่างกายขาด หัวใจขาดเลือด ส่งผลให้เกิดภาวะกล้ามเนื้อ วิตามนิ บี ๑. หัวใจตาย. โรคไหล่ห่อคอตก น. กลุ่มอาการเจ็บปวด โรคหัวใจพิการแต่ก�ำเนิด น. ความผิดปรกติ ของกล้ามเนื้อบริเวณคอ บ่า และไหล่ ของโครงสร้างของหัวใจและหลอดเลือด เกิดจากการบาดเจ็บซ�้ำซากจากการใช้ ออกจากหัวใจท่ีเปน็ แต่ก�ำเนดิ . (อ. congenital โทรศัพท์มือถือหรืออุปกรณ์อิเล็กทรอนิกส์ heart disease). เป็นเวลานานเกินไป. (อ. text neck syndrome). โรคหัวใจพิการแต่ก�ำเนิดชนิดไม่เขียว น. โรคอ้วน น. ภาวะการมีเนื้อเย่ือไขมันสะสม ความผิดปรกติของผนังกั้นเอเทรียมท่ีไม่สมบูรณ์ ในร่างกายมากกว่าเกณฑ์มาตรฐาน ท�ำให้เกิดรูรั่วระหว่างหัวใจห้องบนซ้ายและขวา ซ่ึงองค์การอนามัยโลกก�ำหนดให้ดัชนีมวล อ า จ พ บ มี เ พี ย ง รู เ ดี ย ว ห รื อ ห ล า ย รู แ ล ะ กายที่สูงกว่า ๓๐ กิโลกรัมต่อตารางเมตร มีขนาดตา่ ง ๆ กนั . [อ. atrial septal defect เป็นโรคอ้วน หรือ International Obesity (ASD)]. Task Force ก�ำหนดให้ดัชนีมวลกายท่ีสูง กว่า ๒๕ กิโลกรัมต่อตารางเมตร เป็นโรค โรคหวั ใจและหลอดเลอื ด น. การท่หี ลอดเลอื ด อ้วน. (อ. obesity). ท่ีไปเล้ียงกล้ามเนื้อหัวใจมีภาวะตีบตันท�ำให้ กลา้ มเนอื้ หัวใจขาดเลอื ด มีอาการเจบ็ หนา้ อก โรคออทสิ ตกิ น. ความผิดปรกตทิ ่ีพบในเด็กอายุ (angina) และกล้ามเนื้อหัวใจตายเฉียบพลัน ระหว่าง ๒-๕ ปี ๑๑ เดอื น ๒๙ วัน ทมี่ ีอาการ (acute myocardial infarction) โดยปรกติ สอดคล้องกับโรคออทิสตกิ (autistic spectrum ภาวะน้ีวินิจฉัยโดยประวัติและการตรวจคล่ืน disorder) ตามมาตรฐานการจ�ำแนกโรค ไฟฟ้าหัวใจ ตรวจเอนไซม์ หรือฉีดสีและ ระหว่างประเทศขององค์การอนามัยโลก ตรวจพิเศษอ่ืน รวมทั้งการสัมภาษณ์ประวัติ ฉบับท่ี ๑๐ (ICD-10 : International และการรับการวนิ ิจฉัยจากแพทย.์ Classification of Diseases and Health Related Problems-10) หมวด F84.0-84.9 406 พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

โรคแอนแทรกซ์ หรือเทียบเคียงในกลุ่มโรคเดียวกันกับ pelvic Inflammatory diseases (PID)]. ก า ร วิ นิ จ ฉั ย ต า ม เ ก ณ ฑ ์ วิ นิ จ ฉั ย โ ร ค ข อ ง โรคเอดส์ น. กลุ่มอาการภูมิคุ้มกันเสื่อม สมาคมจิตแพทย์อเมริกัน ฉบับท่ี ๕. (อ. autistic). เกิดจากการรับเชื้อเอชไอวีเข้าไปท�ำลาย โรคอารมณแ์ ปรปรวนชนดิ สองขั้ว, โรคอารมณ์ เม็ดเลือดขาวที่เป็นแหล่งสร้างภูมิคุ้มกันโรค สองข้ัว น. โรคท่ีผู้ป่วยมีระดับของอารมณ์ ท�ำให้ภูมิคุ้มกันโรคลดน้อยลง จึงท�ำให้เช้ือโรค ที่ผิดปรกติเป็นช่วง ๆ ความผิดปรกตินี้ ฉวยโอกาสแทรกซ้อนเข้าสู่ร่างกายได้ง่ายขึ้น ประกอบด้วยภาวะอารมณ์ดีผิดปรกติ รู้สึก เช่น มะเร็ง วัณโรค และสาเหตุการเสียชีวิต มีเรี่ยวแรงและอยากท�ำกิจกรรมต่าง ๆ มาก ก็มักเกิดข้ึนจากโรคติดเช้ือฉวยโอกาสต่าง ๆ (mania) ภาวะอารมณ์อีกแบบหนึ่งคือ เหลา่ น.ี้ [อ. acquired immune deficiency เศร้าผิดปรกติ รู้สึกไมม่ เี ร่ยี วแรงและไม่อยาก syndrome (AIDS)]. ท�ำกิจกรรมใด ๆ หรือเรียกว่ามีอาการฟุ้ง โรคแอดดิสนั น. โรคท่ีเกิดจากอะดรนี ัลคอร์เทกซ์ พล่านสลับกับอาการซึมเศร้า. (อ. bipolar ถกู ทำ� ลายจนไมส่ ามารถสรา้ งฮอร์โมนได้ อาการ disorder). ส�ำคัญของโรคคือ ซูบ ผอม ผิวหนังตกกระ โรคอาหารเป็นพิษ น. อาการป่วยที่เกิดจาก ร่างกายไม่สามารถรักษาสมดุลของน�้ำและ การกินอาหารหรือด่ืมน้�ำที่มีการปนเปื้อน เกลอื แรต่ ่าง ๆ ได้ กระเพาะและล�ำไส้ไมท่ �ำงาน เชอื้ โรค สารเคมี โลหะหนัก เป็นต้น. และถึงตายในท่สี ดุ . (อ. Addison’s disease). โรคอาหารเป็นพิษจากบริโภคสารพิษ ดูท่ี โรคแอนแทรกซ์ น. โรคระบาดที่เกิดจากสัตว์ การเปน็ พษิ จากอาหาร. เล้ียงพวกโค กระบือ สาเหตุเกิดจากเช้ือ โรคอิไตอิไต น. โรคแพ้พิษของแคดเมียม แบคทีเรีย Bacillus anthracis ซึ่งเป็นเชื้อ มีอาการปวดอย่างรุนแรงทั่วร่างกาย และ แบคทีเรียชนิดแกรมบวก รูปร่างเป็นแท่ง จะท�ำให้เสียชีวิตได้เม่ือร่างกายสะสมไว้สูงถึง สี่เหลี่ยม หัวท้ายตัด สามารถแยกเชื้อนี้ได้ ๕๐ มิลลกิ รมั . (อ. itai itai). จากเลือด เน้ือเยื่อ อวัยวะ และสิ่งขับถ่าย โรคอีสกุ อใี ส ดู โรคสุกใส. ของสัตว์ท่ีเป็นโรค เชื้อนี้เม่ืออยู่ในร่างกายจะ โรคอุ้งเชิงกรานอักเสบ น. การติดเช้ือเกิดข้ึน มีแคปซูลห่อหุ้ม แต่เม่ือสัมผัสกับอากาศ เมื่อแบคทีเรียผ่านปากมดลูกไปที่มดลูกและ ภายนอกจะสรา้ งสปอร์ ทำ� ให้มีความทนทาน ท่อน�ำไข่ เป็นสาเหตุของการมีบุตรยาก ต่อสิ่งแวดล้อม สามารถอยู่ในดินได้นาน การต้งั ครรภ์นอกมดลกู อาการปวดท้องนอ้ ย เป็น ๑๐ ปี โรคน้ีเกิดจากการติดต่อสัมผัส เรื้อรัง ฝีของรังไข่หรือท่อน�ำไข่ พังผืด กับอวัยวะของสัตว์ป่วยที่พบเช้ือโรคดังกล่าว เย่ือบุช่องท้องอักเสบ และการอักเสบ เน่ืองจากเช้ือโรคทนต่อสภาพแวดล้อม การสัมผัส รอบตับ, โรคปีกมดลูกอักเสบก็ว่า. [อ. หนังสัตว์หรือขนสัตว์ท่ีตากแห้งหรือผ่าน ขั้นตอนการผลิตในโรงงานแล้วก็ยังอาจพบ สปอร์อยู่ท่ีผลิตภัณฑ์เหล่านี้ได้นานหลายปี. (อ. anthrax). กระทรวงสาธารณสขุ 407

โรคไอกรน โรคไอกรน น. โรคติดเชอ้ื ของระบบทางเดินหายใจ การแพทย์แผนไทยในด้านเวชกรรมไทย ท�ำให้มีการอักเสบของเย่ือบุทางเดินหายใจ เภสัชกรรมไทย การผดุงครรภ์ไทย และ และเกิดอาการไอท่ีมีลักษณะพิเศษ คือ การนวดไทยและการประกอบวิชาชีพการแพทย์ ไอซ้อน ๆ ตดิ ๆ กนั ๕-๑๐ ครั้ง หรือมากกว่าน้นั แผนไทยประยุกต์ ซ่งึ ดําเนินการโดยผปู้ ระกอบ จนเด็กหายใจไม่ทันจึงหยุดไอ และ วิชาชีพการแพทย์แผนไทยหรือการแพทย์ มอี าการหายใจเขา้ ลึก ๆ เปน็ เสียงวู๊ป (whooping แผนไทยประยุกต์. cough) สลบั กันไปกบั การไอเป็นชดุ ๆ จึงมชี ่ือ โรงพยาบาลการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทย์ เรยี กวา่ “โรคไอกรน”. ผสมผสาน (พท.) น. โรงพยาบาลในสงั กัด กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ โรคฮีโมฟีเลยี ดู ฮโี มฟเี ลยี . ทางเลือก กระทรวงสาธารณสุข เพ่ือรองรับ โรคไฮเพอร์ไทรอยด์ ดู ไทรอยดเ์ ปน็ พษิ . การศึกษาวจิ ยั ทางคลนิ ิก การฝกึ อบรมพัฒนา โรงงานในอารักษ์ น. ศูนย์ฝึกการท�ำงาน บุคลากรด้านเวชปฏิบัติ และเตรียมการรองรับ การเข้าส่ปู ระชาคมอาเซยี น. ท่ีก่อต้ังขึ้นในลักษณะองค์กร สถานประกอบการ โรงพยาบาลเฉพาะทาง (กฎ) น. โรงพยาบาล เพ่ือส่งเสริมการจ้างงาน พัฒนาและฟื้นฟู ที่จัดให้มีการประกอบวิชาชีพเฉพาะทาง ด้านอาชีพและการมีงานท�ำของผู้ป่วยจิตเวช ด้านเวชกรรม ซึ่งดําเนินการโดยผู้ประกอบ ผู้บกพร่องทางสติปัญญา และผู้พิการ วิชาชีพเวชกรรม และผู้ประกอบวิชาชีพนั้น โดยประกอบด้วยกิจกรรม การบริการ ต้องได้รับวุฒิบัตรหรือหนังสืออนุมัติจาก โปรแกรมในพื้นที่ท่ีมีความปลอดภัยและมี แพทยสภา เช่น โรงพยาบาลเฉพาะทางหู ตา สภาพแวดล้อมท่ีเอ้ือต่อการท�ำงานอย่าง คอ จมูก โรงพยาบาลเฉพาะทางโรคหัวใจ เหมาะสม. (อ. shelter workshop). และโรงพยาบาลเฉพาะทางโรคมะเร็ง. โรงพยาบาลกายภาพบาํ บดั (กฎ) น. โรงพยาบาล โรงพยาบาลเฉพาะประเภทผู้ป่วย (กฎ) น. ท่ีจัดให้มีการประกอบวิชาชีพกายภาพบําบัด โรงพยาบาลท่ีจัดให้มีการประกอบวิชาชีพ ซ่ึงดําเนินการโดยผู้ประกอบวิชาชีพกายภาพ ตามลกั ษณะเฉพาะประเภทผปู้ ว่ ย ซ่งึ ดําเนนิ การ บําบัด. โดยผู้ประกอบวิชาชีพเวชกรรม เช่น โรงพยาบาล โรงพยาบาลการพยาบาลและการผดุงครรภ์ ผู้ป่วยเร้ือรัง โรงพยาบาลผู้ป่วยจิตเวช น. โรงพยาบาลทจ่ี ัดให้มกี ารประกอบวิชาชีพ โรงพยาบาลผู้สูงอายุ โรงพยาบาลแม่และเด็ก การพยาบาลและการประกอบวิชาชีพการ โรงพยาบาลบาํ บัดยาเสพติด. ผดุงครรภ์ ซึง่ ดาํ เนินการโดยผปู้ ระกอบวชิ าชีพ โรงพยาบาลชมุ ชน น. โรงพยาบาลทใี่ ห้บรกิ าร การพยาบาลและการผดุงครรภช์ ั้นหนง่ึ . ด้านการแพทย์และสาธารณสุขระดับอ�ำเภอ โรงพยาบาลการแพทย์แผนไทย (พท.) น. มเี ตียงส�ำหรบั ผปู้ ่วยตัง้ แต่ ๑๐ ถงึ ๑๕๐ เตยี ง โรงพยาบาลท่ีจัดให้มีการประกอบวิชาชีพ ครอบคลมุ ประชากรตง้ั แต่ ๑๐,๐๐๐ คนข้ึนไป 408 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

โรงเรยี น อสม. มีแพทย์และเจ้าหน้าท่ีสาธารณสุขอื่น ๆ โครงสร้างและวัฒนธรรมองค์กรด้านการ ปฏิบตั ิงานประจ�ำ เนน้ หนักในด้านการรกั ษา ส่งเสริมสุขภาพ เช่น บทบาทการมีส่วนร่วม พยาบาลมากกว่าสถานบริการในระดับต้น อย่างแข็งขันของผู้ป่วย และเจ้าหน้าที่ทุกคน เรยี กย่อวา่ รพช. การพัฒนาส่ิงแวดล้อมทางกายภาพให้เอื้อ โรงพยาบาลทันตกรรม (กฎ) น. โรงพยาบาล ต่อการส่งเสริมสุขภาพ รวมท้ังประสานงาน ที่จัดให้มีการประกอบวิชาชีพทันตกรรม อย่างเข้มแข็งกับชุมชนท่ีอยู่ในเขตรับผิดชอบ. ซึ่งดาํ เนนิ การโดยผู้ประกอบวชิ าชพี ทันตกรรม. (อ. health promoting hospital). โรงพยาบาลท่ัวไป (กฎ) น. โรงพยาบาลทจ่ี ัดให้ โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำ� บล น. สถานที่ มีการประกอบวิชาชีพเวชกรรม ในสาขา ให้บริการทางสาธารณสุขในระดับปฐมภูมิ อายุรกรรม ศัลยกรรม กุมารเวชกรรม และ โดยให้การปฐมพยาบาลขั้นพน้ื ฐาน การตรวจ สตู ินรีเวชกรรม และใหม้ ีการประกอบวิชาชีพ รักษาข้ันต้น การให้บริการสร้างเสริมภูมิคุ้มกัน การพยาบาล การผดุงครรภ์ เภสัชกรรม โรค การดูแลโภชนาการ งานอนามัยโรงเรียน กายภาพบําบัด เทคนิคการแพทย์ และ การคดั กรองภาวะผิดปรกติ การฟื้นฟูสมรรถภาพ รังสีเทคนิคเป็นอย่างน้อย โดยอาจจัดให้มี และบริการอ่ืน ๆ ให้กับชุมชน เรียกย่อว่า การประกอบวิชาชีพหรือการประกอบโรค รพ.สต. ศิลปะอ่ืนร่วมด้วยก็ได้ ซึ่งดําเนินการโดย โรงพยาบาลสมเด็จพระยุพราช น. โรงพยาบาล ผปู้ ระกอบวชิ าชีพเวชกรรม. ของกระทรวงสาธารณสุข สรา้ งเพือ่ นอ้ มเกลา้ โรงพยาบาลศูนย์ น. โรงพยาบาลในระดับ น้อมกระหม่อมถวายเป็นของขวัญเน่ือง จังหวัดที่มีขนาดเกิน ๕๐๐ เตียงขึ้นไป ในพระราชพิธีอภิเษกสมรสสมเด็จพระบรม- มีขีดความสามารถในการรองรับผู้ป่วยที่ต้อง โอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราลงกรณ- ให้การรักษาท่ียุ่งยากซับซ้อน ระดับเช่ียวชาญ สยามมกุฎราชกุมาร กับพระเจ้าวรวงศ์เธอ เฉพาะทางและใช้เทคโนโลยีข้ันสูง และ พระองคเ์ จ้าโสมสวลี พระวรชายา สำ� หรับให้ ราคาแพง มีภารกิจด้านแพทยศาสตร์ศึกษา บรกิ ารแก่ทหาร ต�ำรวจ พลเรือน อาสาสมัคร และงานวิจัยทางการแพทย์ ประกอบด้วย และประชาชน ในท้องถ่ินห่างไกลทุรกันดาร แพทย์ผู้เชี่ยวชาญทั้งสาขาหลัก สาขารอง โดยไดร้ ับบริจาคจากพน่ี อ้ งชาวไทย ทุกหมูเ่ หลา่ และสาขาย่อยครบทุกสาขาตามความจ�ำเป็น บริจาคเงนิ ทีด่ นิ ส่ิงของ และทรัพย์สินอ่ืน ๆ. เรยี กยอ่ วา่ รพศ. โรงพยาบาลเอกชน (กฎ) น. สถานพยาบาล โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพ น. โรงพยาบาล ประเภทท่ีรบั ผู้ปว่ ยไว้ค้างคืน เปน็ สถานพยาบาล ที่ไม่เพียงแต่ให้บริการทางการแพทย์และ ประเภทโรงพยาบาล ตามกฎกระทรวงว่า พยาบาลที่มีคุณภาพสูงแบบเบ็ดเสร็จเท่านั้น ด้วยลักษณะของสถานพยาบาลและลักษณะ แต่ได้พัฒนาภาพลักษณ์องค์รวมท่ีรวมจุดเน้น การให้บรกิ ารของสถานพยาบาล พ.ศ. ๒๕๕๘. เร่ืองการส่งเสริมสุขภาพเข้าไว้ด้วย โดยพัฒนา โรงเรียน อสม. น. ศูนย์เรียนรู้หรือศูนย์กลาง กระทรวงสาธารณสขุ 409

โรงเรยี นนวัตกรรมสุขภาพชุมชน การพบปะเพื่อแลกเปล่ียนเรียนรู้ของอาสา โรงเรียนสุขบัญญัติแห่งชาติ น. โรงเรียนท่ี สมัครสาธารณสุขประจ�ำหมู่บ้านและชุมชน ด� ำ เ นิ น ก า ร ป ลู ก ฝ ั ง พ ฤ ติ ก ร ร ม สุ ข ภ า พ ในการพัฒนาทักษะวิธีการต่าง ๆ และ ขั้นพ้ืนฐาน เน้นการจัดกิจกรรมเรียนรู้และ วางแผนในการปฏิบัติงานร่วมกัน เป็น ฝึกทักษะสุขบัญญัติแห่งชาติ ๑๐ ประการ กระบวนการสร้างแนวคิดและมุมมองใหม่ เสริมการเรยี นรู้ในวชิ าสุขศกึ ษา เชน่ โรงเรียน ในการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมสุขภาพและ สหศึกษาชนะเลิศการประกวดเป็นโรงเรียน สร้างวถิ ีชวี ิตที่ดีตอ่ สขุ ภาพ สร้างสงั คมส่ิงแวดลอ้ ม สุขบัญญัตแิ หง่ ชาติ. ให้มีคุณภาพดีขึ้น รวมทั้งปกป้องสิทธิ ผูบ้ ริโภคของคนในชุมชน. โรงอาหาร น. สถานท่ีปรุงประกอบอาหารและ โรงเรียนนวัตกรรมสุขภาพชุมชน น. ชุมชน ใหบ้ ริการกับสมาชิกในองคก์ ร เชน่ หน่วยงาน ท่ีมีการน�ำวิธีคิดวิธีการปฏิบัติใหม่ ๆ รวมทั้ง โรงงาน บริษทั โรงเรยี น สถาบนั การศกึ ษาต่าง ๆ ส่ิงท่ีมีอยู่แล้วน�ำมาปรับปรุงให้เกิดประสิทธิภาพ ซึง่ มีผูบ้ รโิ ภคเป็นจำ� นวนมาก. สูงข้ึนและมีประโยชน์ต่อการสร้างสุขภาพ และป้องกันโรคโดยใช้แผนยุทธศาสตร์เป็น ไรโบเฟลวิน น. วิตามินบี ๒ มีสูตรเคมี เครื่องมือในการพัฒนา สามารถถ่ายทอด Cเป1็น7Hเอ20นNไซ4Oม์เ6กี่ยผวลกึกับสกีสา้มรเผลาไะหลมา้สยาไรดอ้ใานหนา้�รำ ความรู้ประสบการณก์ ารพัฒนาให้ชมุ ชนอื่น ๆ พวกคาร์โบไฮเดรตและกรดแอมิโน รวมท้ัง ได้เรียนรแู้ ละนำ� ไปขยายผลการพัฒนาต่อไป. การสร้างโปรตีน ถ้าขาดวิตามินน้ีจะท�ำให้ โรงเรียนส่งเสริมสุขภาพ น. โรงเรียนส่งเสริม เป็นแผลตามมุมปาก ล้ินบวม อ่อนเพลีย สุขภาพและสิ่งแวดล้อมให้เอ้ือต่อสุขภาพ ระบบยอ่ ยอาหารไมท่ �ำงาน. (อ. riboflavin). อย่างสม่�ำเสมอ เพ่ือการมีสุขภาพดีของทุกคน ในโรงเรียน เป็นโรงเรียนท่ีมีขดี ความสามารถ ไรโบส น. น�้ำตาลท่ีมีคาร์บอน ๕ อะตอม แข็งแกร่ง มั่นคง เหมาะที่จะเป็นสถานท่ี เป็นสารที่เป็นส่วนประกอบของอาร์เอ็นเอ. มี สุ ข ภ า พ อ น า มั ย ท่ี ดี เ พื่ อ ก า ร อ ยู ่ อ า ศั ย (อ. ribose). การศึกษา และการท�ำงาน. 410 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ฤาษดี ัดตน ฤ ฤทธิ์ยา น. ผลที่เกิดจากยา ซงึ่ อาจแบ่งประเภท ฤาษีดัดตน น. กายบรหิ ารท่าหน่ึง โดยการท�ำให้ ของยาตามฤทธิ์ของยาน้นั เช่น แพทย์ส่ังจา่ ยยา ส่วนหน่ึงหรือส่วนใดของร่างกายน้อมไปตาม ขยายหลอดเลือดเพ่ือต้องการลดความดันเลือด ความต้องการ เช่น ให้ยืด หด ตรง งอ บิด เน่ืองจากยามีฤทธ์ิขยายหลอดเลอื ด. (อ. drug ตามความต้องการ ซ่ึงถือว่าเป็นการบริหาร action). รา่ งกายหรือการออกกำ� ลังกายอยา่ งหน่งึ . กระทรวงสาธารณสขุ 411

ลงทุนเพอื่ สุขภาพ ล ลงทุนเพื่อสุขภาพ ก. อุทิศทรัพยากรต่าง ๆ โดยเฉพาะขอ้ เข่าและข้อเท้า แบง่ เปน็ ๒ ชนิด เพ่ือการเสริมสร้างสุขภาพและผลได้ด้านสุขภาพ คือ จบั โปงน�้ำ และ จับโปงแหง้ . อาจจะลงทุนโดยหน่วยงานภาครัฐ เอกชน ลมชกั น. อาการชกั ของเด็ก อาจเก่ียวขอ้ งกบั หรือโดยประชาชนเอง ทั้งในฐานะปัจเจกบุคคล ความบกพร่องทางร่างกาย เช่น อัมพาต หรือกลุ่มยุทธศาสตร์การลงทุนเพื่อสุขภาพ ทางสมอง หรือเนื้องอกในสมอง การชักเกิด โดยอิงพื้นฐานความรู้เกี่ยวกับปัจจัยต่าง ๆ จากเซลล์ประสาทในสมองได้รับการกระตุ้น ที่เป็นตัวก�ำหนดสุขภาพและแสวงหาหน มากเกินไป. (อ. epilepsy). ทางเพื่อให้ได้มาซ่ึงการก�ำหนดนโยบาย ลมชวิ หาสดมภ์ น. โรคลมชนิดหนงึ่ ทม่ี พี ิษมาก สาธารณะเพอ่ื สขุ ภาพ. (อ. investment for มีอาการหาว เรอ คล่นื เหยี น ขากรรไกรแข็ง health). พูดไม่ชัด ล้ินกระด้างคางแข็ง มักเกิดแทรก ลมอัมพาต หากรุนแรงท�ำให้ไม่รู้สกึ ตัว. ลดผลกระทบจากสาธารณภัย ก. หลีกเลี่ยง ลมตะกัง ดู ลมปะกัง. ป้องกันมิให้เกิดเหตุ ลดโอกาสท่ีอาจก่อให้ ลมตีขน้ึ เบอ้ื งสูง ดู ลมข้นึ , ลมขึน้ สูง. เกดิ สาธารณภัย. ลมปราณ น. ลมหายใจ. ลมปลายปัตฆาต น. โรคลมชนิดหนง่ึ เกดิ จาก ลดระยะเวลาการรอคอย ก. ลดเวลาท่ีใช้ เลือดและลมเดินไม่สะดวก ผู้ป่วยมีอาการ ในการรับบริการ นับเวลาต้ังแต่ผู้รับบริการ กล้ามเน้ือ เอ็น เยื่อหุ้มกระดูก และริมหัว ลงทะเบียนเขา้ รับบริการ จนถึงได้รับการตรวจ ต่อกระดูก ปวดบวม แขง็ และตงึ . จากแพทยท์ ใี่ หบ้ รกิ ารผปู้ ว่ ยนอก. ลมปลายปัตฆาตข้อศอก น. โรคเกิดจากการ แข็งตัวของเลือด การคั่ง การอั้นของเลือด ลมขัดคอ น. เรียกคอตกหมอนทางการแพทย์ ที่บริเวณข้อศอก มีพังผืดรัดบริเวณข้อศอก แผนไทย เกดิ จากเสน้ อิทา ปิงคลา สหัสรังสี เกิดจากการท�ำงานใช้ข้อศอกมากหรือเกิดจาก ทวารี และจนั ทภสู ัง ติดขดั . อบุ ัติเหตุ. ลมปะกัง น. โรคชนิดหน่ึง ผู้ป่วยมีอาการ ลมขึ้น, ลมข้ึนสูง (พท) น. โรคชนิดหน่ึงหรือ ปวดศีรษะมาก อาจปวดข้างเดยี วหรอื ๒ ขา้ ง ความผิดปรกติอันเกิดจากธาตุลม ผู้ป่วยมี อาการอ่อนเพลีย สวิงสวาย หน้ามืด หูอื้อ เปน็ ต้น, ลมตีขน้ึ เบอ้ื งสงู กเ็ รยี ก. ลมจับโปง น. ๑. ลมทท่ี ำ� ใหบ้ วมแดงและปวด ที่ข้อเข่า ข้อเท้า จับโปงมี ๒ ชนิด คือ จับโปงแห้งและจับโปงน้�ำ. ๒. โรคชนิดหนึ่ง มีอาการปวดบวมตามข้อ มีน้�ำใสในข้อ 412 พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ลานญี า กไ็ ด,้ ลมตะกงั กเ็ รยี ก. ลมอมั พาต น. ลมทีท่ �ำใหเ้ คลือ่ นไหวไม่ได้ และ ลมปตั ฆาต ดู ปตั ฆาต. มีอาการกระดูกเคล่ือน. ลมมุตตฆาต น. โรคชนิดหน่งึ เกยี่ วกบั น้ำ� ปสั สาวะ ล่วงละเมิดทางเพศ ก. กระท�ำการล่วงเกิน ผิดปรกติหรือพิการ มี ๔ ประการ คือ ในทางเพศ เช่น สัมผัสทางกายหรือการแสดง ๑) น�้ำปัสสาวะสีเหมือนโลหิตช้�ำและเหมือน หรือส่ือสารด้วยวิธีการใด ๆ ท่ีมีลักษณะ น้�ำปลาเน่า ๒) น�้ำปัสสาวะเป็นโลหิตจาง สอ่ ไปในทางเพศ โดยผูถ้ กู กระท�ำมไิ ดย้ ินยอม เหมือนน�้ำชานหมาก ๓) น้�ำปัสสาวะเป็น ต่อการกระท�ำนั้นหรือท�ำให้ผู้ถูกกระท�ำ น้�ำหนองจางเหมือนน้�ำซาวข้าว ๔) นำ้� ปสั สาวะ เดือดร้อนร�ำคาญ ซ่ึงอาจเป็นการกระท�ำผิด เป็นเมือกเหมือนนำ�้ มูกไหล. วนิ ัยต่อเพศเดยี วกนั หรือตา่ งเพศ. ลมรัตตฆาต น. โรคลมชนิดหน่ึง มีอาการ เสยี ดแทงในทอ้ ง สวิงสวาย มไี ข้ กนิ อาหารไมไ่ ด้ ลวดเข่ียเชอื้ น. วสั ดุทผ่ี ลิตจากลวดคณุ ภาพสงู หายใจขัด มีเสมหะในล�ำคอ ถ่ายมีมูกปน หรืออะลูมิเนียมท่ีมีความทนทานต่อการลน มลี มในทอ้ ง. ของไฟ มดี ้ามจบั ตรงปลาย มีทั้งแบบปลายแหลม ลมล�ำบอง น. โรคชนิดหนึง่ มอี าการปวดบวม แบบกลม หรือเป็นห่วง ใช้ในการทดลอง ตามขอ้ ตา่ ง ๆ. ส�ำหรับเขี่ยเช้ือจุลินทรีย์ขนาดเล็ก เช่น ลมสนั ฑฆาต น. โรคชนิดหน่ึง มีอาการ ๔ ชนดิ แบคทีเรยี เชือ้ รา พชื ขนาดเล็ก. คอื เอกสันฑฆาต (เปน็ กบั หญงิ เกิดเอกโลหติ และระดูแห้ง) โทสันฑฆาต (เกิดจากท้องผูก ลักษณะดอ้ ย น. ลกั ษณะทางพันธุกรรมทไี่ มส่ ามารถ จนเป็นพรรดึก) ตรีสันฑฆาต (เกิดเป็นเม็ด แสดงออกมาได้ เมื่อยีนท่คี วบคุมลกั ษณะนั้น ภายในดี ตับ หรือในล�ำไส้) อาสันฑฆาต เป็นยีนเฮเทอโรไซกัส แต่ถ้าเป็นยีนฮอโมไซกัส (เกิดจากฟกช�้ำภายใน). ก็จะแสดงลกั ษณะน้นั ออกมาได้. (อ. recessive). ลักษณะเด่น น. ลักษณะทางพันธุกรรม ที่แสดงออกมาได้แม้ยีนที่ควบคุมลักษณะนั้น จะเป็นยีนเฮเทอโรไซกัส. (อ. dominant). ลมองคสูตร น. ลมที่เกิดกับอวัยวะเพศและ ลัคนา น. ต�ำแหน่งของดวงอาทิตย์ในท้องฟ้า บริเวณหัวเหนา่ ขาหนีบ ในเพศชายเกี่ยวกบั ณ เวลาท่ีบคุ คลเกดิ . กระเพาะปสั สาวะ ตอ่ มลูกหมาก ท่อนำ้� อสุจิ อาการปวดร้าวสองราวข้างสันหลังสะท้อน ล้างพษิ น. การขบั ของเสียทร่ี ่างกายไมต่ ้องการ ไปถึงตาและศีรษะ. และอาจเป็นอันตรายออกจากร่างกาย. ด้วยวิธตี ่าง ๆ. ลมอัมพฤต น. ลมทีท่ ำ� ใหเ้ กดิ อาการเคลอ่ื นไหว ไมไ่ ด้ โดยกระดกู ไม่เคล่อื น. ลานีญา น. ความแปรปรวนของลมฟ้าอากาศ ที่ ท� ำ ใ ห ้ พื้ น ท วี ป บ ริ เ ว ณ ด ้ า น ต ะ วั น อ อ ก กระทรวงสาธารณสุข 413

ล�ำบองขอ้ กระดกู สันหลัง ของมหาสมุทรแปซิฟิกแห้งแล้งกว่าปรกติ นวดไล่ต้ังแตค่ อจนถงึ น่อง. ใ น ข ณ ะ ท่ี พ้ื น ท วี ป บ ริ เ ว ณ ต ะ วั น ต ก ข อ ง ลกู จ้าง (กฎ) น. ผู้รบั ใบอนุญาตตามมาตรา ๙ มหาสมุทรแปซิฟิกเกิดฝนตกหนักกว่าปรกติ. (อ. La Nina). มาตรา ๑๑ มาตรา ๑๓ (๑) และ (๒) และ ลำ� บองขอ้ กระดูกสนั หลงั , ลำ� บองขอ้ ไม้ไผ่ น. มาตรา ๑๔ ให้ท�ำงานทกี่ �ำหนดในกฎกระทรวง โรคท่ีมีอาการปวดหลัง หลังแข็ง ข้อกระดูก ท่ีออกตามความในมาตรา ๑๕ (เป็นลูกจ้าง สันหลังยดึ ตดิ และอาจมีการเสยี รปู โครงสรา้ ง ท่ีต้องส่งเงินเข้ากองทุนเพื่อเป็นประกันค่าใช้จ่าย กระดูกสันหลัง พบในผูช้ ายมากกว่าผหู้ ญิง. ในการส่งลกู จ้างกลับออกไปนอกราชอาณาจกั ร). ล�ำบองหวั ไหล่ น. โรคลมชนิดหน่ึง เกิดการอักเสบ ลูกจา้ งเด็ก (กฎ) น. ลูกจา้ งทม่ี ีอายุ ๑๕-๑๗ ปี บริเวณหัวไหล่. ไ ด ้ รั บ อ นุ ญ า ต ใ ห ้ ท� ำ ง า น ต า ม ก ฎ ห ม า ย ลพิ ดิ น. สารประกอบอินทรีย์ทไี่ ด้จากสง่ิ มีชวี ติ โดยงานที่ท�ำต้องเป็นงานที่ไม่เป็นอันตราย ประกอบด้วยธาตุ C, H, O เป็นส่วนใหญ่ ต่อสุขภาพท้ังร่างกายและจิตใจ ศีลธรรม ไม่ละลายน�้ำแต่ละลายได้ในตัวท�ำละลายอินทรีย์ และพัฒนาการของเด็ก อีกทั้งเป็นงาน เช่น ขี้ผึ้ง ไขมันสัตว์ น้�ำมันที่สกัดจากพืช. ท่ีไม่เปน็ อปุ สรรคต่อการศกึ ษาหรือการฝึกอาชีพ (อ. lipid). และเป็นงานท่ีเก้ือหนุนให้เด็กได้รับประสบการณ์ ลิเพส น. เอนไซมท์ ่ลี �ำไส้เลก็ สรา้ งข้นึ ส�ำหรบั ย่อย ทีด่ ใี นเบอ้ื งตน้ ของชวี ิตการทำ� งาน และไดร้ ับ ไขมันให้แตกตัวเป็นกรดไขมันและกลีเซอรอล. การคุ้มครองตามพระราชบัญญัติคุ้มครอง (อ. lipase). แรงงาน พ.ศ. ๒๕๔๑ ซึ่งก�ำหนดจ�ำนวน ชั่วโมงการทำ� งาน ประเภทของงานและสถานที่ ไม่อนญุ าตให้เดก็ ท�ำ ช่วงเวลาการท�ำงาน และ มาตรฐานการทำ� งานตา่ ง ๆ ไว้ เปน็ ตน้ . ลิวคเี มยี ดู มะเรง็ เม็ดเลือดขาว. ลกู โซ่ความเยน็ น. วสั ดเุ ครอื่ งมือและวธิ กี ารใด ๆ ลวิ ซีน น. กรดแอมิโนชนดิ หนึ่ง มสี ตู รโมเลกลุ ที่ใช้ในการรักษาอุณหภูมิการเก็บวัคซีนให้อยู่ ในช่วง ๒-๘ องศาเซลเซียส จากช่วงเวลา C6H13O2N. (อ. leucine). ต้ังแต่การผลติ ถึงการนำ� วคั ซีนไปใช้. ลกู กลิ้งสายนวดตวั น. เคร่ืองมือนวดชนดิ หนึง่ ลูกประคบสมนุ ไพร (พท.) น. เครอื่ งยาสมุนไพร มีลักษณะเป็นลูกกล้ิงไม้กลึงกลม เจาะรูเป็น ที่ห่อผ้า ผูกเป็นลูกกลม ๆ เมื่อจะใช้น�ำมา เส้นผ่านศูนย์กลางด้วยแกนไม้ ปลายแกน ท�ำใหร้ อ้ น แล้วนาบหรอื คลึงบรเิ วณทต่ี ้องการ มีท่อกลวงติดยึดด้วยไม้เพื่อร้อยเชือกเป็น เพอ่ื ชว่ ยใหก้ ารไหลเวียนของโลหติ ดขี น้ึ . สายเชื่อมกัน ปลายเชือกมีด้ามจับยึดทั้ง ๒ ข้าง ผู้นวดจับยึดด้ามท้ัง ๒ ข้างแล้ว ลูทิไนซิงฮอร์โมน น. ฮอร์โมนโกนาโดโทรฟิน พาดสายนวดไวด้ า้ นหลงั ดึงสลบั ซ้าย-ขวาไปมา ชนิดหนึ่ง สร้างจากต่อมใต้สมองส่วนหน้า 414 พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

โลน ในเพศหญิง ท�ำหน้าท่ีกระตุ้นให้มีการตกไข่ เลอื ดออกไม่หยุด ดู ฮีโมฟีเลยี . และสรา้ งคอรป์ สั ลเู ทียม ส่วนในเพศชายทำ� หน้าท่ี กระตุ้นให้ตัวอสุจิเติบโตเป็นเซลล์ที่สมบูรณ์ แล็กเทต น. ผลที่ได้จากขบวนการเผาผลาญ และกระตุ้นกลุ่มเซลล์อินเตอร์สติเซียลให้สร้าง คาร์โบไฮเดรตโดยร่างกายใช้คาร์โบไฮเดรต ฮอรโ์ มนเพศชาย. [อ. luteinizing hormone เพ่ือให้ไดพ้ ลังงานออกมา. (อ. lactate). (LH)]. เลขที่ทั่วไป น. ล�ำดับเลขที่ ท่ีสถานพยาบาล แลก็ เทส น. เอนไซมท์ ีล่ �ำไส้เล็กสร้างขนึ้ ส�ำหรบั ก�ำหนดลงในบัตรประจ�ำตัวผู้รับบริการครั้งแรก ย่อยน�้ำตาลแล็กโทสให้เป็นกาแล็กโทสและ โดยเร่มิ ใหม่ในชว่ งเวลาท่กี ำ� หนด. (อ. hospital กลโู คส. (อ. lactase). number). เลขทีภ่ ายใน น. ล�ำดับเลขท่ี ท่สี ถานพยาบาล แล็กโทเจนิกฮอร์โมน น. ฮอร์โมนที่สร้างจาก ก�ำหนดลงในบัตรบันทึกการตรวจผู้ป่วย ต่อมใต้สมองส่วนหน้า ท�ำหน้าท่ีกระตุ้น เมือ่ รบั ไว้เป็นผูป้ ว่ ยใน โดยเริม่ ใหมใ่ นช่วงเวลา ต่อมน�้ำนมให้สร้างน้�ำนมส�ำหรับเลี้ยงลูกอ่อน. ท่ีกำ� หนด. (อ. admission number). [อ. lactogenic hormone (LTH)]. เลนสส์ ัมผสั น. ผลิตภณั ฑ์ท่ผี ลิตจากพอลเิ มอร์ หรือวัสดุอ่ืน มีลักษณะเป็นแผ่นใช้ครอบบน แล็กโทส น. น้�ำตาลโมเลกุลคู่ชนิดหน่ึง สูตร กระจกตาเพื่อแก้ไขความผิดปรกติของสายตา โมเลกุลคือ C๒12Hโม2เ2ลOก1ุล1 เกิด จากน�้ำตาล รักษาโรคท่ีเกี่ยวข้องกับตา ความสวยงาม โมเลกุลเด่ียว คือ กาแล็กโทส หรือวัตถุประสงค์อื่น ตามประกาศกระทรวง และกลูโคสมาเรียงต่อกัน น้�ำตาลชนิดนี้พบ สาธารณสุข เร่ือง เลนส์สัมผัส ประกาศ ณ ในน�ำ้ นม. (อ. lactose). วนั ที่ ๓๑ สิงหาคม พ.ศ. ๒๕๕๓, คอนแทกตเ์ ลนส์ ก็เรียก. (อ. contact lens). แลกเปล่ยี นเรยี นรู้ น. การท่ีกลุ่มคนทม่ี ีความสนใจ เลสเบียน น. ๑. ผู้หญิงท่ีรักผู้หญิงด้วยกัน ในเรือ่ งใดเรอื่ งหน่งึ ร่วมกนั แบง่ ปัน แลกเปลย่ี น ทางอารมณ์ ทางความสัมพันธ์ทางเพศ ความคิด ความรู้ ความรสู้ กึ ดว้ ยความสมัครใจ หรือทางกาย. ๒. ผู้หญิงที่มีลักษณะการ เพ่ือร่วมสร้างความเข้าใจหรือพัฒนาแนวปฏิบัติ แสดงออกทางเพศไม่ต่างจากผู้หญิงท่ัวไปแต่ ในเรอ่ื งน้ัน ๆ. (อ. knowledge sharing). ชอบเพศหญิงเหมือนกนั . (อ. lesbian). เลือด น. ของเหลวทีป่ ระกอบดว้ ยเม็ดเลอื ดและ โลกตุ ตรภูมิ น. ๑ ใน ๔ ของภมู ิ ชัน้ หรอื พน้ื ของจติ น�้ำเลอื ด ทำ� หน้าท่ลี �ำเลียงแก๊สและสารต่าง ๆ. เป็นภูมิของจิตที่พัฒนาช้ันสูงสุด พ้นจาก ความพนิ าศทัง้ ปวง ไมอ่ าจเกิดขึน้ มาได้อกี . โลน น. โรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ชนิดหนึ่ง เกิดจากแมลงตัวเล็กชนิด Pediculosis pubis อาศัยอยู่ท่ีขนหัวหน่าว ชอบไชตาม รากขนอ่อน และดดู เลอื ดคนเป็นอาหาร ผู้ท่ี กระทรวงสาธารณสุข 415

โลหะหนกั เป็นโรคน้ีจะมีอาการคัน เม่ือเกาจะท�ำให้ โลหิตวิทยา น. สาขาทางวิทยาศาสตร์สขุ ภาพ เช้ือแพร่ไปยังบริเวณอ่ืนได้ การวินิจฉัยท�ำได้ ที่เกี่ยวข้องกับการศึกษาถึงสาเหตุ การวินิจฉัย ดว้ ยตาเปลา่ จะพบไขส่ ีขาวเกาะตรงโคนขน ไข่ การรักษา การติดตามผล และการป้องกัน จะมีลักษณะวงรี ส่วนตัวแมลงเม่ือกินเลือด โรคทางเลือด ซงึ่ เป็นโรคทีเ่ กิดจากผลิตภณั ฑ์ เต็มที่จะออกสีน้�ำตาล ติดต่อได้จากการสัมผัส และองค์ประกอบของเลือดท่ีผิดปรกติ เช่น ทางเพศกับผู้ป่วย หรือใช้กางเกงในร่วมกัน จำ� นวนเม็ดเลือด โปรตนี ในเลือด กระบวนการ การรกั ษาอาจซื้อยาทาได้ตามรา้ นยา แต่คนท้อง แข็งตัวของเลอื ดทีผ่ ิดปรกตไิ ป. หรอื เด็กควรปรกึ ษาแพทย์. (อ. Pediculosis pubis). ไลซนี น. กรดแอมโิ นทจ่ี ำ� เป็นชนิดหน่ึงของรา่ งกาย โลหะหนัก น. โลหะท่ีมีความถ่วงจ�ำเพาะ มกาีสรูตเจรรโมญิ เเลตกิบุลโตขCอ6Hงร1า่4Nงก2Oาย2มมนีคุษวยา.์ ม(อส.�ำlyคsัญinตe่อ). มากกว่าน�ำ้ ๕ เทา่ ข้ึนไป ได้แก่ ดีบกุ สังกะสี ทองแดง ตะก่ัว สารหนู ปรอท มีอัตรา ไลโอฟิไลเซชัน น. กระบวนการท�ำใหแ้ หง้ ภายใต้ การสลายตัวค่อนข้างช้า ท�ำให้สะสมอยู่ สภาวะอุณหภูมิและความดันต่�ำ เพ่ือท�ำให้ ในสิ่งแวดล้อมไดน้ าน เป็นมลพษิ ทางนำ้�  มนุษย์ น�้ำเกิดการระเหิด, การท�ำแห้งเยือกแข็ง รับโลหะหนักเข้าสู่ร่างกายทางน้�ำจากพืชน�้ำ ก็เรยี ก. (อ. lyophilization). เช่น สาหร่าย หรอื จากสตั ว์น้ำ� ซึ่งเป็นการกิน ตามห่วงโซอ่ าหาร. โลหิตจาง ดูท่ี ภาวะโลหิตจาง. โลหติ จางจากเม็ดเลือดแดงรูปเคยี ว น. โรคทาง พันธุกรรมท่ีถ่ายทอดผ่านทางกระแสเลือด เกิดบนโครโมโซมร่างกายแบบด้อย (autosomal recessive) ใน ค.ศ. ๑๙๙๔ สหรัฐอเมริกา ไดค้ น้ พบว่า ผูท้ ี่เป็นโรคน้ีจะมอี ายขุ ยั โดยเฉลีย่ คือ ผู้ชาย ๔๒ ปี และผู้หญิง ๕๐ ปี แต่ปัจจุบันสามารถอยู่ได้เกินอายุ ๕๐ ปี เน่ืองจากผู้ป่วยมีการดูแลรักษาตัวที่ดี. [อ. sickle-cell disease (SCD), sickle-cell anaemia (SCA) หรือ drepanocytosis]. 416 พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

วัคซีนเผอื่ เลอื ก ว วัคซีน น. ชีววัตถุหรือแอนติเจนท่ีผลิตมาจาก วัคซีนเชื้อเป็น น. วัคซีนที่ผลิตจากเช้ือก่อโรค เช้ือโรคหรือพิษของเช้ือโรคท่ีท�ำให้ไม่สามารถ ท่ีท�ำให้อ่อนฤทธิ์ลงโดยวิธีทางเคมีหรือ ก่อโรคได้ แต่ยังคงกระตุ้นให้ร่างกายสร้าง กระบวนการเฉพาะ แต่ยังสามารถกระตุ้น แอนตบิ อดีหรอื ภูมิคุ้มกนั . (อ. vaccine). ภูมิคุ้มกันของร่างกายได้โดยไม่ก่อให้เกิดโรค เช่น วัคซนี คางทมู วคั ซีนหดั หัดเยอรมัน. วัคซีนใจ น. ส่งิ ทเ่ี สรมิ สร้างภูมคิ ้มุ กนั ทางจติ ใจ ให้แก่ลูก ให้มีจิตใจม่ันคงเข้มแข็ง สามารถ วัคซีนเชื้อเป็นอ่อนฤทธ์ิ น. วัคซีนที่ผลิตขึ้น ฟันฝ่าปัญหาและอุปสรรคในชีวิต และอยู่ โดยใช้เช้ือโรคมาท�ำให้อ่อนฤทธ์ิลงจนไม่สามารถ ร่วมกับผู้อ่ืนได้อย่างดี โดยพ่อแม่ต้องให้ ท�ำให้เกิดโรค แตเ่ พียงพอท่ีจะกระตุน้ ภมู ิคมุ้ กัน วัคซีนใจแก่ลูกต้ังแต่แรกเกิดและต่อเน่ือง ของร่างกายได้ วัคซีนในกลุ่มนี้ เช่น วัคซีน โดยเฉพาะ ๕ ขวบปีแรก. (อ. mental vaccine). โปลิโอชนิดกิน วัคซีนรวมหัด-หัดเยอรมัน- คางทมู วัคซีนอีสกุ อใี ส. (อ. live attenuated วคั ซนี ชนิดคอนจูเกต น. วัคซนี ทผ่ี ลติ โดยการ vaccine). เช่ือมต่อแอนติเจนกับโปรตีนตัวน�ำด้วยพันธะ ยึดเหนี่ยวอย่างแน่นหนาเพื่อเพิ่มความสามารถ วคั ซีนใช้ในกรณพี เิ ศษ น. วคั ซีนท่ีมีข้อบ่งชชี้ ดั เจน ของแอนติเจนในการกระตุ้นภูมิคุ้มกัน มักใช้ เพอ่ื ใช้ในกลุ่มคนที่มคี วามเสย่ี งสงู ตอ่ การเกดิ โรค กับวัคซีนจากเชื้อแบคทีเรีย เช่น วัคซีน หรือหากเกิดโรคอาจมีภาวะแทรกซ้อนที่รุนแรง. ปอ้ งกนั โรคกาฬหลงั แอ่น. (อ. vaccine in special circumstance). วัคซีนชนิดสังเคราะห์ น. วคั ซนี ทป่ี ระกอบด้วย วคั ซีนทอกซอยด์ น. วัคซนี ทผี่ ลติ โดยการน�ำพิษ กรดแอมิโนสายสั้นหรือหมู่น�้ำตาลที่สังเคราะห์ ของจุลชีพท่ีเป็นส่วนส�ำคัญในการก่อโรค ขึ้นเพื่อน�ำมาเป็นแอนติเจนซึ่งพิจารณาว่ามี มาท�ำให้หมดฤทธ์ิแต่ยังสามารถกระตุ้น ความปลอดภัยกว่าการใช้วัคซีนท่ีผลิตจาก ให้เกิดภูมิคุ้มกันโรคได้ เช่น วัคซีนคอตีบ เชือ้ แบคทีเรียโดยตรง. วคั ซีนบาดทะยกั . (อ. toxoid vaccine). วัคซนี เชอ้ื ตาย น. วคั ซีนที่ผลติ ขน้ึ โดยใชเ้ ชอื้ โรค วัคซีนเผ่ือเลือก น. วัคซีนที่อยู่นอกเหนือ ท้ังตัวท่ีตายแล้ว ตัวอย่างวัคซีนในกลุ่มนี้ จากแผนงานสร้างเสริมภูมิคุ้มกันโรคของ ได้แก่ วัคซีนไอกรนชนิดท้ังเซลล์ วัคซีน กระทรวงสาธารณสุข ซึ่งโรคที่ป้องกันได้ ตับอักเสบเอ วัคซีนอหิวาตกโรคชนิดฉีด ด้วยวัคซีนเหล่านี้ยังไม่มีความส�ำคัญด้าน วัคซีนพิษสุนัขบ้า และวัคซีนไข้สมองอักเสบ สาธารณสุขในล�ำดับต้น ๆ รวมท้ังมีราคาสูง เจอชี นดิ เช้อื ตาย. (อ. killed vaccine). ยังไม่สามารถจัดหามาใช้กับเด็กทั้งประเทศ ได้ ผู้ท่ีต้องการฉีดต้องเสียค่าใช้จ่ายเอง, กระทรวงสาธารณสขุ 417

วัคซีนพ้นื ฐาน วคั ซีนเสรมิ กว็ า่ . (อ. optional vaccine). ผลตรวจเสมหะพบเช้ือวัณโรคหรือไม่ก็ได้. วัคซีนพื้นฐาน น. วัคซีนท่ีได้รับการบรรจุ [อ. pulmonary tuberculosis (PTB)]. วัดสง่ เสรมิ สขุ ภาพ น. วดั ที่เก้อื หนุนต่อกจิ กรรม ในแผนงานสร้างเสริมภูมิคุ้มกันโรคของ ส่งเสริมสุขภาพของทั้งพระภิกษุ สามเณร กระทรวงสาธารณสุข ได้แก่ วัคซีนวัณโรค และพุทธศาสนกิ ชน โดยหลักการ “๕ ร” คือ วัคซีนไวรัสตับอักเสบบี วัคซีนคอตีบ- สะอาดร่มร่ืน สงบร่มเย็น สุขภาพร่วมสร้าง บาดทะยัก-ไอกรน วัคซีนโปลิโอชนิดกิน ศิลปะร่วมจิต (วิญญาณ) และชาวประชา วัคซีนโปลิโอชนิดฉีด วัคซีนไข้สมองอักเสบ ร่วมพัฒนา เพื่อการแก้ไขปัญหาสุขภาพ เจอี วัคซีนหัด-หัดเยอรมัน-คางทูม วัคซีน อนามัยของคน ชุมชน และสังคม ครบถ้วน มะเร็งปากมดลูกจากเช้ือเอชพีวี. (อ. basic ท้ัง ๔ สุขภาวะ คือ กาย ใจ สังคม และ vaccine). จิตวญิ ญาณ และมคี วามเป็นทอ้ งถิน่ น่าอยู่. วคั ซนี รวม น. วคั ซีนทีป่ ระกอบด้วยแอนตเิ จน วัตถุเจือปนอาหาร (กฎ) น. วัตถุที่ตามปรกติ มากกว่า ๑ ชนิด อาจมาจากการผลติ พรอ้ ม มิได้ใช้เป็นอาหารหรือส่วนประกอบที่ส�ำคัญ กันโดยตรงหรือการน�ำมาผสมรวมกันก่อนใช้ ของอาหาร ไม่ว่าวัตถนุ ้ันจะมคี ุณคา่ ทางอาหาร ส�ำหรับการป้องกันโรคหลายชนิดหรือจาก หรอื ไมก่ ็ตาม แตใ่ ชเ้ จือปนในอาหารเพื่อประโยชน์ หลายสายพันธุ.์ ทางเทคโนโลยีการผลิต การแต่งสีอาหาร วัคซีนเสริม ดู วัคซนี เผอ่ื เลือก. การปรุงแต่งกลิ่นรสอาหาร การบรรจุ วฒั นธรรมการดแู ลสุขภาพ น. ความคิด ความเชอื่ การเกบ็ รกั ษา หรือการขนสง่ ซึง่ มีผลต่อคณุ ภาพ เก่ียวกับสุขภาพ ท่ีเชื่อมโยงต้ังแต่การดูแล หรือมาตรฐาน หรือลักษณะของอาหาร ทง้ั นี้ สุขภาพตัวเอง การดูแลสุขภาพแบบพื้นบ้าน ให้หมายความรวมถึงวัตถุที่ไม่ได้เจือปนในอาหาร การดแู ลสขุ ภาพท่ีอาศยั . แต่มีภาชนะบรรจุไว้เฉพาะแล้วใส่รวมอยู่กับ วณั โรคนอกปอด น. ผู้ปว่ ยท่ีมพี ยาธสิ ภาพของ อาหารเพ่ือประโยชน์ดังกล่าวข้างต้นด้วย วัณโรคท่ีอวัยวะอื่น ๆ ท่ีไม่ใช่เน้ือปอด เช่น เชน่ วัตถกุ นั ช้ืน วัตถุดูดออกซเิ จน. เยื่อหุ้มปอด ต่อมน�้ำเหลือง เย่ือหุ้มสมอง วัตถุดิบตัวยาส�ำคัญ น. ตัวยาส�ำคัญออกฤทธ์ิ ช่องท้อง ระบบทางเดินปัสสาวะ ผิวหนัง ส�ำหรับน�ำไปผลิตเป็นยาส�ำเร็จรูป ซึ่งอาจมี กระดูกและข้อ โดยมีผลตรวจสิ่งส่งตรวจพบ สารอื่นประกอบอยู่ด้วย เช่น สารท่ีเป็น เช้ือวณั โรคหรอื ไม่ก็ได้. [อ. extrapulmonary ส่วนประกอบจากตัวยาส�ำคัญหรือสารท่ีใช้ tuberculosis (EPTB)]. ในกระบวนการผลิต. วณั โรคปอด น. ผ้ปู ว่ ยท่มี พี ยาธสิ ภาพของวณั โรค วัตถุดิบทางเภสัชกรรม น. สารเด่ียวหรือ ในเน้ือปอดหรือท่ีแขนงหลอดลม โดยมี สารผสมที่มีฤทธิ์ในการป้องกัน และ/หรือ รักษาโรค สามารถนำ� มาใช้เป็นส่วนผสมหลกั 418 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

วตั ถอุ ันตรายปลอม ในผลิตภัณฑ์ท่ีใช้ส�ำหรับป้องกัน และ/หรือ วัตถอุ ันตรายชนดิ ท่ี ๒ น. วตั ถุอนั ตรายท่กี ารผลิต รักษาโรค. (อ. active pharmaceutical การน�ำเข้า การส่งออก หรือการมไี ว้ในครอบครอง ingredient). ต้องแจ้งให้พนักงานเจ้าหน้าที่ทราบก่อน วัตถุต�ำรับ น. ส่ิงปรุงไม่ว่าจะมีรูปลักษณะใด และต้องปฏิบัติตามหลักเกณฑ์และวิธีการ ท่ีมวี ตั ถอุ อกฤทธร์ิ วมอยูด่ ว้ ย ทง้ั นี้รวมทง้ั วัตถุ ที่ก�ำหนด. ออกฤทธ์ิท่ีมีลักษณะเป็นวัตถุส�ำเร็จรูปทาง เภสัชกรรมซ่ึงพร้อมที่จะน�ำไปใช้แก่คนหรือ วัตถอุ นั ตรายชนิดท่ี ๓ น. วัตถุอนั ตรายท่ีการผลติ สัตว์ได.้ การนำ� เขา้ การสง่ ออก หรอื การมีไวใ้ นครอบครอง ต้องได้รบั ใบอนญุ าต. วัตถุพยานทางชีววิทยา น. การตรวจวัตถุ วัตถอุ นั ตรายชนิดที่ ๔ น. วัตถุอนั ตรายท่หี ้ามมิให้ พยานทางชีววิทยา เช่น เลือด น้�ำลาย ขน มกี ารผลิต การนำ� เขา้ การสง่ ออก หรอื การมไี ว้ เส้นผม ตวั อสุจิ นำ�้ อสจุ ิ เปน็ การตรวจยนื ยนั ในครอบครอง. ว่าเป็นของผู้ใดในที่เกิดเหตุ และที่พบใน ร่างกายของผู้เสียหาย. (อ. biological trace วัตถุอันตรายท่ีใช้ในบ้านเรือนหรือทางสาธารณสุข evidence). (กฎ) น. ผลิตภณั ฑท์ ีใ่ ช้ในบ้านเรอื นและชมุ ชน เพื่อประโยชน์แก่การระงับ ป้องกัน ควบคุม วัตถอุ อกฤทธ์ิ น. วตั ถทุ ่ีออกฤทธิต์ อ่ จิตและประสาท ไล่ ก�ำจัดแมลงหรือตัวอ่อนและสัตว์อื่น ทั้งที่เป็นสิ่งธรรมชาติ ได้จากส่ิงธรรมชาติ การฆ่าเชื้อโรค ท�ำความสะอาดพ้ืน ฝาผนัง หรอื เปน็ วตั ถุสังเคราะห์ ทง้ั น้ี ตามทรี่ ฐั มนตรี เครื่องสขุ ภณั ฑแ์ ละวสั ดตุ า่ ง ๆ หรอื การแก้ไข ประกาศในราชกจิ จานุเบกษา. การอุดตันของท่อ หรือทางระบายส่ิงปฏิกูล ผลิตภัณฑ์ที่ท�ำให้เกิดการยึดหรือติดกัน วตั ถุอันตราย (กฎ) น. วัตถุระเบดิ ได้ วัตถุไวไฟ ของพื้นผิวของวัสดุ รวมทั้งผลิตภัณฑ์ท่ีใช้ วัตถอุ อกซิไดซแ์ ละวัตถุเพอรอ์ อกไซด์ วตั ถมุ ีพิษ เพ่ือขัดขวางระบบการท�ำงานของร่างกาย วัตถุท่ีท�ำให้เกิดโรค วัตถุกัมมันตรังสี วัตถุ เป็นการชั่วคราวเพ่ือการป้องกันตัวหรือ ท่ีก่อให้เกิดการเปล่ียนแปลงทางพันธุกรรม ท�ำร้ายผู้อ่ืน เพื่อระงับและป้องกันอันตราย วัตถุกดั กรอ่ น วัตถุท่ีกอ่ ให้เกดิ การระคายเคือง แก่บุคคล ใช้ในการซักผ้าขาวหรือซักแห้งผ้า วัตถุอย่างอ่ืน ไม่ว่าจะเป็นเคมีภัณฑ์หรือ หรือส่ิงทออื่น ๆ ฆ่าเช้ือโรคหรือก�ำจัดกลิ่น ส่ิงอ่ืนใดที่อาจท�ำให้เกิดอันตรายแก่บุคคล ในสระวา่ ยน�้ำ. สตั ว์ พืช ทรพั ย์ หรือสง่ิ แวดล้อม. วัตถุอนั ตรายปลอม (กฎ) น. วตั ถุอันตรายหรือ วตั ถอุ ันตรายชนิดที่ ๑ น. วตั ถุอนั ตรายที่การผลติ สิ่งดังต่อไปนี้ ๑) สิ่งที่ท�ำเทียมวัตถุอันตราย การน�ำเขา้ การสง่ ออก หรือการมไี วใ้ นครอบครอง แท้ทั้งหมดหรือบางส่วน ๒) วัตถุอันตราย ต้องปฏบิ ัติตามหลกั เกณฑ์และวิธกี ารท่ีกำ� หนด. ท่แี สดงชอื่ วา่ เปน็ วัตถอุ นั ตรายอ่นื หรอื แสดง ก�ำหนดเวลาท่ีวัตถุอันตรายหมดอายุการใช้ กระทรวงสาธารณสุข 419

วัตถอุ นั ตรายผิดมาตรฐาน เกินความเป็นจริง ๓) วัตถอุ ันตรายท่ีแสดงชือ่ วันภูมิปัญญาการแพทย์แผนไทยแห่งชาติ หรือเคร่ืองหมายของผู้ผลิตหรือท่ีต้ังของสถานท่ี (พท.) น. วันส�ำคญั ในวงการสาธารณสขุ ไทย ผลิตซึ่งมิใช่ความจริง ๔) วัตถุอันตรายท่ี ก�ำหนดข้ึนในวันที่ ๒๙ ตุลาคมของทุกปี แสดงว่าเป็นวัตถุอันตรายที่ขึ้นทะเบียนไว้ เพ่ือส�ำนึกในพระมหากรุณาธิคุณและเพ่ือ ซ่ึงมิใช่ความจริง ๕) วัตถุอันตรายที่ผลิตขึ้น เป็นการเทิดพระเกียรติแด่พระบาทสมเด็จ โดยมีสารส�ำคัญน้อยหรือมากกว่าเกณฑ์ พระนัง่ เกลา้ เจา้ อยหู่ วั พระมหาเจษฎาราชเจ้า คา่ คลาดเคล่อื นตามมาตรา ๒๐ (๓) ของพระ ในการรวบรวมองค์ความรู้ด้านการแพทย์ ราชบัญญัติวัตถุอันตราย พ.ศ. ๒๕๓๕ แผนไทยมาเผยแพรใ่ นวงกวา้ ง. ในระดับท่ีรัฐมนตรีผู้รับผิดชอบโดยความเห็น ของคณะกรรมการก�ำหนดโดยประกาศ วนั อยขู่ องผปู้ ่วยจ�ำหน่ายแตล่ ะคน น. จำ� นวน ในราชกิจจานุเบกษา. วันท่ีอยู่รักษาในสถานพยาบาลของผู้ป่วย วัตถอุ ันตรายผิดมาตรฐาน (กฎ) น. วัตถอุ นั ตราย จ�ำหน่ายแต่ละคน ให้นับวันตั้งแต่วันที่รับไว้ ดังต่อไปนี้ ๑) วัตถุอันตรายที่ผลิตข้ึนโดยมี ไมน่ บั วันจ�ำหนา่ ย ยกเว้น รับไว้และจำ� หนา่ ย สารส�ำคัญน้อยหรือมากกว่าเกณฑ์ค่าคลาดเคลื่อน ในวันเดียวกนั ใหน้ บั เป็น ๑ วัน โดยใช้ ๐.๐๐ น. ตามมาตรา ๒๐ (๓) แตไ่ มถ่ งึ ระดับทก่ี ำ� หนด แบ่งวนั . (อ. length of stay). ตามมาตรา ๔๗ (๕) ๒) วตั ถุอนั ตรายที่ผลิตขึน้ โดยมีความบริสุทธิ์ ส่งิ เจอื ปน หรือลกั ษณะอน่ื วันอยู่โรงพยาบาล น. จ�ำนวนรวมของผู้ป่วย ท่ีมีความส�ำคัญต่อคุณสมบัติของวัตถุอันตราย ในแต่ละวันรวมกันในช่วงเวลาที่ก�ำหนด ผดิ ไปจากเกณฑท์ กี่ ำ� หนดหรือท่ีข้ึนทะเบยี นไว.้ (ไม่รวมเด็กเกิดใหม่ท่ีมีสุขภาพแข็งแรง) วัตถุอันตรายเส่ือมคุณภาพ น. วัตถุอันตราย การนับวันให้นับต้ังแต่วันท่ีรับไว้ไม่นับวัน ดังตอ่ ไปน้ี ๑) วัตถุอนั ตรายท่ีหมดอายุการใช้ จ�ำหน่าย กรณีที่รับไว้และจ�ำหน่ายในวัน ตามท่ีแสดงไว้ในฉลาก ๒) วัตถุอันตราย เดียวกัน ให้นบั เปน็ ๑ วนั โดยใช้เวลา ๐.๐๐ น. ท่ี แ ป ร ส ภ า พ จ น มี ลั ก ษ ณ ะ เ ช ่ น เ ดี ย ว กั บ แบง่ วนั . (อ. patient day). วัตถุอันตรายปลอม ตามมาตรา ๗๔ (๕) หรอื วัตถอุ ันตรายผดิ มาตรฐาน. วยั กอ่ นเจรญิ พนั ธ์ุ น. วยั ของส่งิ มชี ีวติ ในช่วงที่ ยังไม่สามารถสืบพันธุ์ได้ ส�ำหรับคนใช้เกณฑ์ ช่วงอายุ ๑-๑๔ ป.ี วันโดยเฉล่ียที่ผู้ป่วยรักษาในโรงพยาบาล น. วยั ก่อนเรยี น น. เด็กอายุ ๓-๖ ป.ี (อ. preschooler). จ�ำนวนวันโดยเฉล่ียต่อผู้ป่วย ๑ คน ท่ีอยู่ วยั เจริญพันธุ์ น. วัยของส่ิงมีชีวิตในชว่ งทส่ี ามารถ รักษาในโรงพยาบาลจนจ�ำหน่ายในระยะเวลา ก�ำหนด โดยเฉล่ียจากวันท่ีอยู่ของผู้ป่วย สืบพันธุ์ได้ ส�ำหรับคนใช้เกณฑ์ช่วงอายุ จ�ำหน่ายทุกคน ต่อจ�ำนวนผู้ป่วยที่จ�ำหน่าย ๑๕-๔๔ ป.ี ท้ังหมดในช่วงเวลาเดียวกัน. (อ. average length of stay). 420 พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

วิกฤติสุขภาพจิต วยั รนุ่ น. บุคคลอายเุ กนิ ๑๐ ปบี ริบรู ณ์ แต่ยัง วารสารวิชาการสาธารณสุข น. หนังสือที่ ไม่ถงึ ๒๐ ปีบรบิ ูรณ์. น�ำเสนอ เผยแพร่ความรู้ ผลงานค้นคว้าวจิ ัยใหม่ ผลงานวิชาการด้านสุขภาพ ในรูปแบบ วัยหลังเจริญพันธุ์ น. วัยของสิ่งมีชีวิตในช่วงที่ บทความวิชาการ เพื่อการวิจารณ์และ พ้นระยะสืบพันธุ์แล้ว  ส�ำหรับคนใช้เกณฑ์ การอา้ งองิ ทางวิชาการ. ช่วงอายปุ ระมาณ ๔๕ ปีข้ึนไป. วารสารอิเล็กทรอนิกส์ น. วารสารรูปแบบ วัลวาเวสทิบไู ลทิส น. อาการเจบ็ เรื้อรังบริเวณ ที่มีการจัดเก็บบันทึกและพิมพ์เผยแพร่ รอบปากช่องคลอด บางคร้ังอาจเรียกว่า สารนิเทศทางวิชาการไว้ในรูปแฟ้มคอมพิวเตอร์ กลุ่มอาการเจ็บช่องคลอดเฉพาะที่ ซ่ึงส่วนมาก มีกำ� หนดออกแน่นอน สมำ�่ เสมอ โดยสามารถ มักไม่มสี าเหตทุ ช่ี ดั เจน. (อ. vulvar vestibulitis). เข้าถึงล�ำดับข้อมูลและสั่งซื้อหรือบอกรับเป็น สมาชิกได้จากฐานข้อมูลซีดี-รอม ฐานข้อมูล วางชัลลกุ ะ, วางปลงิ ดู ปล่อยปลิง. ออนไลน์ เครือข่ายคอมพวิ เตอร์ เปน็ ตน้ . วาโซเพรสซิน น. ฮอร์โมนจากต่อมใต้สมอง วาระความม่ันคงทางสุขภาพของโลก น. ส่วนท้าย ท�ำหน้าที่ควบคุมสมดุลของน�้ำ กิจกรรมท่ีมีความสัมพันธ์กับสุขภาพของ และความเข้มข้นของเกลือแร่ในร่างกาย. ประชาชนและสิ่งแวดล้อม ลดความเส่ียงต่อ (อ. vasopressin). ภาวะแทรกซ้อนเฉียบพลันทางสาธารณสุข ท่ีเป็นอันตรายต่อสุขภาพโดยรวมของประชากร วาตะ น. พลงั งานพนื้ ฐาน ตามศาสตรแ์ หง่ อินเดยี ท่ัวโลก มีประเทศสมาชิก ๕๓ ประเทศ. ประกอบด้วย “ธาตุลม” และ “อากาศธาตุ” [อ. Global Health Security Agenda มีหน้าทีค่ วบคุมการเคลอ่ื นไหวของส่วนต่าง ๆ (GHSA)]. ในร่างกาย ควบคุมการหายใจ การกระพริบ ของเปลือกตา การเคล่ือนของกลา้ มเนอ้ื และ วารีบ�ำบดั น. การใชน้ �ำ้ เพอื่ การบำ� บดั เป็นศาสตร์ เนื้อเย่ือ การเต้นของหัวใจ รวมท้ังการยืด ทสี่ ืบทอดกันมาจากยุคกรกี และโรมนั ซ่งึ นิยม และหดของกล้ามเนื้อ การเคลื่อนไหวของ ใช้น�้ำแร่ น�้ำพุร้อนตามธรรมชาติ อาบแช่ ไซโทพลาซึม (คือของเหลวของนิวเคลียส) ท�ำให้แร่ธาตุที่มีปริมาณสูงเข้าสู่ร่างกายทาง และเซลล์ การส่งกระแสประสาทของเซลล์ ผิวหนงั ช่วยรกั ษาสขุ ภาพรา่ งกายใหด้ ีข้นึ . ประสาท. (อ. vata). วิกฤติสุขภาพจิต น. ภาวะชั่วคราวท่ีเกิดขึ้น ว่านปอบ, ว่านไฟ ดู ไพล. เมอ่ื บคุ คลรับรู้วา่ มสี งิ่ คุกคามต่อตวั ตอ่ ภาพพจน์ ว่านหวั ตง้ั ดู ขมิ้นอ้อย. หรอื ต่อเปา้ หมายในชีวติ ทำ� ให้เกดิ ความสญู เสีย วาโยธาตุ ดู ธาตุลม. หรือเปล่ียนแปลง โดยที่วิธีการแก้ปัญหา แบบเดิม ๆ ของบุคคลนน้ั ไม่เพยี งพอท่จี ะลด ความตึงเครียดได้ จนท�ำให้เสียสมดุลของ กระทรวงสาธารณสขุ 421

วเิ คราะห์หลักสตู ร ชีวิตไป. ประชาชนโดยรวม ตัวอย่างเช่น การวิจัย วเิ คราะห์หลักสตู ร ก. ตรวจสอบหลกั สูตรแบบ ประเมินผลระบบหลักประกันสุขภาพ การวิจัย เพ่อื การพฒั นาระบบบริการสุขภาพ การวจิ ยั แยกสว่ น เพ่อื ใหแ้ น่ใจว่าแต่ละส่วนของหลักสตู ร เพือ่ พัฒนาระบบขอ้ มลู สารสนเทศระบบสุขภาพ. ครบถ้วนเหมาะสม หรือยังมสี ว่ นใดบกพร่องอยู่ [อ. health system research (HSR)]. เพ่ือจะแก้ไขให้ครบถ้วน เหมาะสมและ วิชากายวิภาคศาสตร์ น. ความรู้พื้นฐาน สอดคล้องกันย่งิ ขน้ึ เป็นการตรวจสอบคณุ ภาพ ที่ท�ำให้ทราบถึงองค์ประกอบและหน้าท่ี ของหลักสตู ร นอกจากนีก้ ารวเิ คราะห์หลักสูตร ของเซลล์ เนื้อเยื่อ อวัยวะและระบบของ อาจเป็นการตรวจสอบหลักสูตรแยกทีละส่วน มนุษย์ ซึ่งมีความสัมพันธ์กับวิชาสรีรวิทยา เพื่อการเตรียมการสอนและการประเมินผล (physiology). (อ. anatomy). การเรียนกไ็ ด้. (อ. curriculum analysis). วจิ ยั ๑. น. การคน้ ควา้ เพือ่ หาข้อมลู อย่างถถ่ี ว้ น วิชาจุลชีววิทยา น. ความรู้ความเข้าใจต่อ ตามหลักวิชา. ๒. ก. ค้นคว้าเพ่ือหาข้อมูล ส่ิงแปลกปลอมท่ีจะท�ำให้เกิดอันตรายต่อ อยา่ งถีถ่ ้วนตามหลกั วชิ า. ๓. ว. ทค่ี น้ คว้าเพ่อื หา ร่างกายมนษุ ยเ์ ปน็ เรื่องสำ� คัญ โดยมกั มาจาก ข้อมูลอยา่ งถถี่ ้วนตามหลักวชิ า. (อ. research). จุลินทรีย์หรือจุลชีพซ่ึงท�ำให้เกิดโรค ได้แก่ แบคทีเรีย ไวรัส เชื้อรา และปรสิต. วจิ ยั ทางการพยาบาล น. การวิจัยทใี่ ห้หลกั ฐาน (อ. microbiology). ใช้ส�ำหรับสนับสนุนปฏิบัติการพยาบาล ซึ่งได้รับการพัฒนามาจนถึงปัจจุบัน โดยมี วิชาชีพ น. วิชาที่จะน�ำไปใช้ในการประกอบ พยาบาลเป็นจ�ำนวนมากเป็นผู้ท�ำการวิจัย. วิชาชีพหรือความรู้ท่ีเกี่ยวกับการประกอบ (อ. nursing research). วชิ าชีพ ดังนนั้ วชิ าชพี เป็นอาชีพที่ต้องอาศัย ความรู้ การฝึกฝนประสบการณ์ ตลอดจน วิจัยระบบสุขภาพ น. งานวิจัยที่เก่ียวข้อง มีคุณธรรม จริยธรรมหรือจรรยาบรรณ กับองค์ประกอบส�ำคัญของระบบสุขภาพ แห่งวิชาชีพ, อาชีวปฏิญญาณ ก็เรียก. ประกอบด้วย ด้านก�ำลังคน ด้านการแพทย์ (อ. professional). และสาธารณสุข ด้านระบบบริการ ด้านยา และเวชภัณฑ์ ด้านการเงินการคลัง วิชาชีพกายภาพบ�ำบัด (กฎ) น. วิชาชีพ ด้านเทคโนโลยีสารสนเทศ ตลอดจน ท่กี ระทำ� ต่อมนุษยเ์ กยี่ วกบั การตรวจประเมนิ การอภิบาลระบบ ซึ่งเป็นการวิจัยที่มุ่ง การวินิจฉัย และการบ�ำบัดความบกพร่อง การแก้ปัญหาและตอบโจทย์ใหญ่ของประเทศ ของร่างกาย ซ่ึงเกิดเน่ืองจากภาวะของโรค ท่ีส่งผลให้เกิดการเปล่ียนแปลงท้ังระบบ หรือการเคล่ือนไหวที่ไม่ปรกติ การป้องกัน สุขภาพ โดยผลของการวิจัยจะเป็นข้อเสนอ การแก้ไข และการฟื้นฟูความเส่ือมสภาพ เชิงนโยบายทีน่ �ำไปสกู่ ารพฒั นา เปน็ มาตรการ ความพิการของร่างกาย รวมท้ังการส่งเสริม กฎหมาย นโยบายด้านสุขภาพ ท่ีส่งผลต่อ สุขภาพร่างกายและจิตใจ ด้วยวิธีการทาง 422 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

วชิ าชวี เคมี กายภาพบ�ำบัด หรือการใช้เครื่องมือหรือ ได้แก่ เวชกรรมไทย เภสัชกรรมไทย อุปกรณ์ท่ีรัฐมนตรีประกาศ โดยค�ำแนะน�ำ ผดุงครรภ์ไทย การนวดไทย และต้องมี ของคณะกรรมการให้เป็นเคร่ืองมือหรือ คุณธรรม จริยธรรม หรือจรรยาบรรณ อุปกรณก์ ายภาพบ�ำบดั . แหง่ วชิ าชีพก�ำกับด้วย. วิชาชีพการพยาบาลและการผดุงครรภ์ น. วชิ าชีพเภสัชกรรม (กฎ) น. วชิ าชีพทเี่ กีย่ วกบั วิชาชีพเก่ียวกับการพยาบาลและการผดุงครรภ. การกระท�ำในการเตรียมยา การผลิตยา (อ. nursing and midwifery profession). การประดิษฐ์ยา การเลือกสรรยา การ วิเคราะห์ยา การควบคุมและการประกัน วิชาชีพทันตกรรม (กฎ) น. วิชาชีพท่ีกระท�ำ คุณภาพยา การปรุงและจ่ายยาตามใบส่ังยา ต่อมนุษย์เก่ียวกับการตรวจ การวินิจฉัย ของผู้ประกอบวิชาชีพเวชกรรม หรือ การบำ� บัด หรือการป้องกัน โรคฟนั โรคอวัยวะ ผปู้ ระกอบวิชาชพี ทนั ตกรรม หรือผู้ประกอบ ท่ีเก่ียวกับฟัน โรคอวัยวะในช่องปาก โรค การบ�ำบัดโรคสัตว์ รวมท้ังการด�ำเนินการ ขากรรไกรและกระดูกใบหน้าท่ีเก่ียวเน่ืองกับ ปรงุ ยาและการขายยาตามกฎหมายวา่ ด้วยยา. ขากรรไกร รวมท้ังการกระท�ำทางศัลยกรรม และการกระท�ำใด ๆ ในการบ�ำบัด บูรณะ วชิ าชีพเวชกรรม (กฎ) น. วชิ าชีพทีก่ ระท�ำต่อ และฟื้นฟูสภาพของอวัยวะในช่องปาก มนุษย์เกี่ยวกับการตรวจโรค การวินิจฉัยโรค กระดูกใบหน้าที่เก่ียวเน่ืองกับขากรรไกรและ การบ�ำบัดโรค การป้องกันโรค การผดุงครรภ์ การทำ� ฟันในชอ่ งปาก. การปรับสายตาด้วยเลนส์สัมผัส การแทงเข็ม หรือการฝังเข็มเพื่อบ�ำบัดโรคหรือเพ่ือระงับ วิชาชีพเทคนิคการแพทย์ (กฎ) น. วิชาชีพ ความรสู้ กึ  และหมายความรวมถงึ การกระทำ� ที่กระท�ำต่อมนุษย์เพ่ือให้ได้ส่ิงตัวอย่าง ทางศัลยกรรม การใช้รังสี การฉีดยาหรือ ทางการแพทย์ และการด�ำเนินการโดยวิธี สสาร การสอดใส่วัตถุใด ๆ เข้าไปในร่างกาย ทางวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีในการตรวจ เพ่ือการคุมก�ำเนิด การเสริมสวย หรือการบ�ำรุง ทดสอบ วเิ คราะห์ วิจัย และการรายงานผล รา่ งกายดว้ ย. การตรวจ เพื่อการวินิจฉัย การติดตาม การรักษา การพยากรณ์โรค และการปอ้ งกัน วิชาชีพสังคมสงเคราะห์ น. วิชาชีพที่ต้องใช้ โรคหรือเพอ่ื การประเมนิ ภาวะสุขภาพ. ความรู้และทักษะทางสังคมสงเคราะห์ ในการปฏิบัติหน้าที่เก่ียวกับการป้องกันและ วชิ าชีพแพทย์แผนไทย น. การประกอบอาชพี แก้ไขปัญหาของบุคคล ครอบครัว กลุ่มคน ที่ต้องอาศัยความรู้จากต�ำราแบบไทยท่ีถ่ายทอด หรือชุมชน เพ่ือให้ท�ำหน้าที่ทางสังคม และ และพัฒนาสืบต่อกันมา หรือจากสถาบัน ด�ำรงชีวิตได้อย่างปรกติสุข. การศึกษาท่ีมีการเรียนการสอนการแพทย์ แผนไทย มีการฝึกฝนทักษะและประสบการณ์ วิชาชีวเคมี น. ความรู้พื้นฐานท่ีกล่าวถึง เฉพาะในส่วนท่ีเก่ียวข้องกับการแพทย์แผนไทย ชีวโมเลกุลท่ีส�ำคัญ ได้แก่ คาร์โบไฮเดรต กระทรวงสาธารณสขุ 423

วิชาพยาธิวิทยา โปรตนี ลิพดิ และกรดนวิ คลอิ กิ ท่เี ซลล์ทว่ั ไป จะท�ำให้เกดิ โรคตา่ ง ๆ เช่น วติ ามินเอ บี ซี ดี ต้องควบคุมการแปรรูปสารชีวโมเลกุลให้มี อี เค. (อ. vitamin). ความสมดุลของกระบวนการสร้างและ วติ ามนิ K ดู แอลฟาฟลิ โลควโิ นน. การสลายอาหารของสิ่งมีชีวิตให้เกิดขึ้น วิตามินบี ๒ ดู ไรโบเฟลวนิ . อยา่ งเหมาะสม. (อ. biochemistry). วิตามนิ บี ๓ ดู ไนอะซนี . วชิ าพยาธิวิทยา ดูที่ พยาธิวิทยา. วติ ามินบี ๗ ดู ไบโอทิน. วิชาพฤกษศาสตร์ น. ความรู้พื้นฐานท่ีท�ำให้ วิตามินบี ๙ ดู กรดโฟลิก. ทราบถึงกระบวนการชีวสังเคราะห์ของพืช วิตามินเอช ดู ไบโอทิน. โดยเฉพาะที่เก่ียวข้องกับพฤกษเคมีของ สารที่พบในผลิตภัณฑ์สมุนไพรตามธรรมชาติ และเคมีอนุกรมวิธานของผลิตภัณฑ์ธรรมชาติ ดังกล่าว. (อ. botany). วิชาพันธุศาสตร์ ดูที่ พนั ธศุ าสตร์. วิถีชีวิตไทย น. วัฒนธรรมการด�ำเนินชีวิต วิชาพษิ วิทยา ดูที่ พษิ วทิ ยา. ท่ีคนไทยสร้างขึ้น เช่น การกิน การละเล่น การแสดง. วชิ าภูมคิ ุ้มกนั วิทยา น. ความรู้ทีน่ �ำไปสคู่ วามรู้ วถิ ไี ทย น. แนวทางการดำ� เนินชวี ิตของคนไทย พื้นฐานอธิบายร่างกายมนุษย์ได้มีกระบวนการ ตั้งแต่เกิดจนตาย วิถีไทยจึงเป็นแหล่งรวม ในการต่อสู้กับส่ิงแปลกปลอมที่เข้าสู่ร่างกาย ความรู้เร่ืองสังคม วัฒนธรรม ความเป็นอยู่ เพื่อให้ร่างกายทนทานหรือคงความมีชีวิต ภูมิปัญญาของคนไทย การประพฤติ ปฏิบัติ อยู่ได้. (อ. immunology). การศึกษาอบรม และการสืบทอดวัฒนธรรม จากอดตี จนถึงปัจจุบัน. วิชาเภสัชวิทยา น. วิทยาศาสตร์เก่ียวกับยา ซึ่งครอบคลุมการออกฤทธิ์และการใช้ประโยชน์. วถิ ธี รรม น. การนำ� หลกั ธรรมของศาสนาตา่ ง ๆ (อ. pharmacology). มาเปน็ แนวทางในการประพฤตปิ ฏบิ ัต.ิ วิญญาณขันธ์ น. จิต คือ นามธรรมทม่ี หี นา้ ที่ วิถีพุทธ น. การน�ำหลักพุทธศาสนามาเป็น รูอ้ ารมณท์ ่เี กิดขนึ้ ตามทวารตา่ ง ๆ. แนวทางในการประพฤติปฏิบตั .ิ วิตามิน น. สารอาหารที่ร่างกายต้องการ วิถสี ุขภาวะทางปญั ญา น. การสรา้ งโอกาสให้ ในปริมาณน้อย แต่จ�ำเป็นส�ำหรับการเจริญ คนไดเ้ ขา้ ถึง มปี ระสบการณ์ตรง มกี ารเรียนรู้ เตบิ โตและความสมบรู ณ์ของร่างกาย ถ้าขาด เพ่ือพัฒนาปัญญาและเกิดสติในการด�ำรงชีวิต 424 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

วิทยาลัยพยาบาลบรมราชชนนี อย่างมีสุขภาวะ. (อ. spiritual health วิทยาภูมิคุ้มกัน น. วิทยาการที่ว่าด้วยสารก่อ pathway). ภูมิต้านทานและสารภูมิต้านทาน รวมทั้ง วิทยาการระบาด น. การศึกษาเกีย่ วกับความถี่ ปฏิกิริยาและโรคต่าง ๆ ท่ีเก่ียวข้อง,  วิทยา การแพร่กระจายของโรค และปัจจัยที่มีผล อมิ มูน ก็วา่ .  (อ. immunology). ต่อสุขภาพและความเจ็บป่วยของประชากร แล้วน�ำผลการศึกษาต่าง ๆ เหล่าน้ันไปใช้ วิทยามะเร็ง น. การศึกษาเกี่ยวกับเน้ืองอก ประโยชน์เพื่อการป้องกันและควบคุมปัญหา หรือมะเร็ง เพ่ือให้เกิดความเข้าใจในการเจริญ สุขภาพในประชากร, ระบาดวิทยา ก็เรียก. การวินจิ ฉยั การรกั ษา และการปอ้ งกันมะเร็ง, (อ. epidemiology). วทิ ยาเนอื้ งอก ก็ว่า. (อ. oncology). วิทยาการสะท้อน น. การเรียนรู้จุดสะท้อน ในบริเวณร่างกายที่สัมพันธ์กับเส้นทางพลังสู่ วิทยาลัยการสาธารณสุขสิรินธร น. หนว่ ยงาน อวัยวะจ�ำเพาะ เพ่ือน�ำไปประยุกต์การนวด ส่วนกลางที่ประจ�ำอยู่ในส่วนภูมิภาคสังกัด กดจุดสะท้อน ซ่ึงเป็นวิธีบ�ำบัดทางเลือก สถาบันพระบรมราชชนก กระทรวงสาธารณสุข แบบหน่ึงเพื่อบรรเทาอาการป่วยหรือบ�ำบัดโรค โดยในวันท่ี ๗ มกราคม พ.ศ. ๒๕๓๗ สมเดจ็ การนวดกดจุดสะท้อนแตกต่างจากการนวด พระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี โดยทวั่ ไป เพราะต้องรู้เทคนคิ การออกแรงกด ได้พระราชทานพระราชานุญาตให้อัญเชิญ ในระดับท่ีลึกกวา่ การบีบนวดและรจู้ กั ตำ� แหนง่ พ ร ะ น า ม า ภิ ไ ธ ย “ สิ ริ น ธ ร ” แ ล ะ จุดสะท้อนสู่อวัยวะอย่างแม่นย�ำ ต�ำแหน่ง พระนามาภิไธยย่อ “สธ” เป็นช่ือของ การนวดกดจุด ๓ แหง่ คือ ท่มี อื เท้า และหู. วิทยาลัยการสาธารณสุข ปัจจุบันมีจ�ำนวน (อ. reflexology). ๗ แหง่ . วิทยาตบั น. การศึกษาเกย่ี วกับตับและการบำ� บดั โรคตับ. (อ. hepatology). วิทยาลัยนักบรหิ ารสาธารณสขุ น. หน่วยงาน วิทยาทางเดินอาหาร น. การศึกษาเกี่ยวกับ ส่วนกลางในสังกัดสถาบันพระบรมราชชนก กระเพาะอาหาร ล�ำไส้ และโรคที่เก่ียวข้อง. ส� ำ นั ก ง า น ป ลั ด ก ร ะ ท ร ว ง ส า ธ า ร ณ สุ ข (อ. gastroenterology). มีบทบาทหน้าท่ีในการพัฒนานักบริหาร วทิ ยาเนอ้ื งอก ดู วทิ ยามะเร็ง. และบุคลากรสาธารณสุขระดับต่าง ๆ ท้ังใน วทิ ยาเน้ือเย่อื ดู มญิ ชวิทยา. ส่วนกลางและส่วนภูมิภาค ให้มีศักยภาพ วิทยาเพศหญิง ดู นรเี วชวทิ ยา. และสมรรถนะท่ีพึงประสงค์ส�ำหรับผู้บริหาร การสาธารณสุข ตลอดจนพัฒนาวิชาการ เทคโนโลยี วิจัยและประเมินผลเพื่อใช้เป็น ฐานข้อมูลประกอบการพัฒนาหลักสูตร นักบริหารสาธารณสุขให้มปี ระสิทธภิ าพ. วิทยาลัยพยาบาลบรมราชชนนี น. วิทยาลัย พยาบาลในสังกัดสถาบันพระบรมราชชนก กระทรวงสาธารณสุข ที่ตั้งอยู่ในพ้ืนท่ีต่าง ๆ กระทรวงสาธารณสขุ 425