พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑ ฉบับ ๑๐๐ ปีการสาธารณสุขไทย โดยกระทรวงสาธารณสุข

เด็กปฐมวัยกล่มุ เสีย่ งทไี่ ดร้ บั การคัดกรองแลว้ พบว่าสงสยั ล่าชา้ เด็กปฐมวัยกลุ่มเสี่ยงท่ีได้รับการคัดกรองแล้ว การช่วยเหลือตนเองและทักษะทางอาชพี . พบวา่ สงสัยล่าช้า น. เด็กปฐมวยั กลุ่มเสี่ยง เด็กปัญญาอ่อนมากและรุนแรง น. เด็กที่มี ที่ประเมินพัฒนาการด้วยคู่มือเฝ้าระวังและ ส่งเสริมพัฒนาการเด็กปฐมวัย [develop- ความสามารถทางสติปัญญา หรือระดับ mental surveillance and promotion เชาวนป์ ญั ญาต�่ำกว่า ๒๕ ตอ้ งการการฝกึ หัด manual (DSPM)] คร้งั ที่ ๑ แลว้ สงสยั ลา่ ช้า. หรือการช่วยเหลือตนเองในกิจวัตรประจ�ำ วนั เบอ้ื งตน้ ง่าย ๆ บางคนตอ้ งการการเล้ยี งดู เด็กปฐมวัยท่ีได้รับการคัดกรองแล้วพบว่ามี และการรกั ษาพยาบาลด้วย. พัฒนาการล่าชา้ น. เด็กปฐมวัยทกุ ช่วงอายุ เด็กปัญญาอ่อนเรียนได้ น. เด็กปัญญาอ่อน ที่ประเมินด้วยคู่มือเฝ้าระวังและส่งเสริม น้อย ทีม่ รี ะดับเชาวน์ปญั ญาระหว่าง ๕๐-๗๐ พัฒนาการเด็กปฐมวัย คร้ังท่ี ๑ แล้วพบว่า เด็กจะเรยี นในระดับประถมศึกษาในชน้ั เรียน ต้องส่งต่อ และเด็กอายุ ๙, ๑๘, ๓๐, ๔๒ ทจี่ ดั ใหเ้ ป็นพิเศษ และรว่ มกิจกรรมทางสังคม เดือนท่ีมาประเมินซํ้าด้วยคู่มือเฝ้าระวังและ กับเด็กนักเรียนปรกติได้ โดยใช้หลักสูตร สง่ เสรมิ พัฒนาการเด็กปฐมวยั คร้ังท่ี ๒ แล้ว พเิ ศษทปี่ รับจากหลักสูตรเด็กปรกติ ในระดบั ยงั พบมีพัฒนาการล่าชา้ . มธั ยมศกึ ษาจะเน้นทกั ษะทางอาชีพ สามารถ ฝกึ อาชีพหรืองานงา่ ย ๆ ได.้ เด็กปัญญาเลิศ น. เดก็ ทมี่ คี วามสามารถทางสติ เด็กผิดปรกติ น. เด็กทม่ี รี า่ งกายไมแ่ ข็งแรงหรือ ปญั ญา และความถนัดเฉพาะทางอยใู่ นระดับ ไม่สมบูรณเ์ หมือนเด็กปรกติทว่ั ไป. ที่สูงกว่าเด็กอ่ืนในวัยเดียวกัน (อาจมีระดับ เดก็ พิการซ้ำ� ซ้อน น. เดก็ ทีม่ สี ภาพความบกพรอ่ ง สติปัญญาสูงถึง ๑๓๐-๑๔๐). (อ. gifted ทางอวัยวะส่วนใดส่วนหน่ึงของร่างกายมากกว่า child). ๑อย่างในบคุ คลเดียวกันเชน่ เด็กปญั ญาอ่อน ท่สี ูญเสยี การไดย้ นิ เด็กปญั ญาอ่อนท่ีตาบอด เด็กปัญญาอ่อน น. เด็กที่มีความสามารถทาง เด็กทท่ี ้ังหหู นวกและตาบอด. สติปัญญา หรือเชาวน์ปัญญาต่�ำกว่าเกณฑ์ เด็กพิการทางสมอง น. ๑. เด็กที่เป็นอัมพาต เฉลี่ย มีปัญหาการปรับเปลี่ยนพฤติกรรม เนื่องจากระบบประสาทส่วนกลาง สมองพิการ เดก็ ปัญญาอ่อนอาจแบ่งออกเป็น ๓ ประเภท หรือเป็นผลมาจากสมองที่ก�ำลังพัฒนาถูกท�ำลาย คือ ปัญญาอ่อนประเภทเรียนไดห้ รอื ปญั ญาออ่ น ก่อนคลอด ระหว่างคลอด หรือหลังคลอด น้อย ปัญญาอ่อนประเภทฝึกได้หรือปัญญาอ่อน ซึ่งท�ำให้เกิดกลุ่มอาการผิดปรกติอย่างถาวร ปานกลาง และปญั ญาอ่อนมากและรนุ แรง. สง่ ผลใหก้ ารควบคุมการเคลื่อนไหวของกล้ามเน้ือ สญู เสียหรอื บกพรอ่ ง การเคล่อื นไหว การพูด เด็กปญั ญาอ่อนปานกลาง, เดก็ ปญั ญาอ่อนฝกึ ได ้ พัฒนาการล่าช้า. ๒. ภาวะพิการทางสมอง น. เด็กที่มีความสามารถทางสติปัญญา หรือระดับเชาวน์ปัญญาระหว่าง ๒๕-๕๐ เป็นพวกท่ีพอจะฝึกอบรมและเรียนทักษะ เบ้อื งต้นงา่ ย ๆ ใชห้ ลักสูตรพิเศษทเ่ี นน้ ทกั ษะ 226 พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

เดก็ วัยเรียนและวัยรุน่ กลุ่มเสยี่ ง ชนิดหน่ึง เด็กจะมีการเคล่ือนไหวร่างกาย ๑๘ เดอื น ๓๐ เดือน และ ๔๒ เดือน ทีไ่ ดร้ ับ ท่ีผิดปรกติ การขยับแขนขา ล�ำตัว ใบหน้า การทดสอบด้วยแบบคัดกรองและส่งเสริม ล้ิน รวมถึงการทรงตัวท่ีผิดปรกติ ส่วนใหญ่ พัฒนาการเด็ก (กรมอนามยั ๕๕) แล้วไมผ่ า่ น สติปัญญาดี ร้อยละ ๗๐-๘๐ มีค่าระดับ ขอ้ สอบในชว่ งอายนุ ัน้ ๆ ต้งั แต่ ๑ ข้อ ขึ้นไป. เชาวนป์ ัญญามากกวา่ ๗๐ บางรายมกี ารรบั รู้ เด็กมีพัฒนาการสมวัย น. เด็กท่ีมีพัฒนาการ ความร้สู ึกที่ผดิ ปรกตดิ ว้ ย มากน้อยแตกตา่ งกัน. ทางร่างกายจิตใจและปัญญาเทียบเท่ากับ [อ. cerebral palsy (CP)]. เด็กส่วนใหญ่ในช่วงอายเุ ดียวกัน. เด็กพเิ ศษ น. ๑. เด็กที่ต้องการความช่วยเหลอื เด็กแรกเกิด น. เด็กแรกเกิดท่ีมีอายุน้อยกว่า ดูแลเป็นพิเศษ ซึ่งวิธีการดูแลเด็กแต่ละกลุ่ม หรือเทา่ กับ ๒๘ วัน ณ วนั ทีเ่ ข้ารับบริการ. ก็มีความแตกต่างกัน และจะได้ผลมากน้อย เด็กวัยเรียน น. ผ้ทู ี่มีอายุอยู่ระหวา่ ง ๖ ถงึ ๑๒ ป.ี ขึ้นกับว่าเด็กแต่ละคนได้รับการค้นพบเร็ว เด็กวัยเรียนท่ีมีปัญหาไอคิวและอีคิว น. หรือช้าด้วย ยิ่งเร่ิมต้นดูแล เอาใจใส่ แก้ไข นักเรียนกลุ่มเส่ียงและกลุ่มที่มีปัญหาการเรียน ข้อบกพร่องตามวิถีทางท่ีถูกต้อง เด็กก็จะมี ปญั หาพฤตกิ รรม ปัญหาอารมณ์ จากการประเมิน โอกาสเปล่ียนแปลงในทางที่ดีมากข้ึน. ๒. และคัดกรองศักยภาพด้านสติปัญญา คัดกรอง เด็กที่มีความต้องการจ�ำเป็นพิเศษ (กว่าคน ปญั หาพฤติกรรมและอารมณ์ ตามแบบประเมิน/ ท่ัวไป) เช่น เด็กที่มีปัญหาทางร่างกาย เด็ก คดั กรองท่กี รมสุขภาพจิตก�ำหนด. สมาธิส้ัน เด็กดาวน์ซินโดรม เด็กที่มีปัญหา การเรยี นรู้ เดก็ ออทิสติก เด็กพิการทางสมอง เดก็ พิการซ้ำ� ซอ้ น เด็กปัญญาเลศิ . เด็กมีความบกพร่องทางร่างกาย น. เด็กท่ีมี เด็กวัยเรียนและวัยรุ่นกลุ่มเส่ียง น. เด็กท่ีมี ร่างกายพิการ ผิดปรกติทางแขนขา ล�ำตัว ช่วงอายุ ๖-๑๙ ปี โดยแบ่งช่วงอายุดังนี้ รวมไปถึงศีรษะ หรือผู้ท่ีมีปัญหาทางสุขภาพ ๑) เด็กวัยเรียนท่ีมีช่วงอายุ ๖-๑๒ ปี หรือ ซ่ึงท�ำให้ต้องได้รับการศึกษาพิเศษรวมถึง กําลังศึกษาอยู่ระดับประถมศึกษา ได้รับ การฝึกฝนวัสดุอุปกรณ์และบริการต่าง ๆ การคัดกรองด้วยแบบคัดกรองเด็กพิการ เปน็ พิเศษ แตไ่ ม่หมายรวมถงึ ผูท้ มี่ ีความบกพร่อง ๙ ประเภท ตามแบบกระทรวงศึกษาธิการ ทางสายตาหรอื การได้ยิน. กำ� หนดแล้ว พบว่ามีความบกพรอ่ งตามแบบ คัดกรอง ๔ ประเภท ได้แก่ แบบคัดกรอง เดก็ มปี ญั หาการเรียนรู้ น. เดก็ ท่มี ีความบกพร่อง บุคคลท่ีมีความบกพร่องทางสติปัญญา ในกระบวนการทางจิตวิทยาที่เกี่ยวข้องกับ แ บ บ คั ด ก ร อ ง บุ ค ค ล ที่ มี ค ว า ม บ ก พ ร ่ อ ง การเข้าใจในการใช้ภาษาพูดหรือภาษาเขียน. ทางการเรียนรู้ แบบคัดกรองที่มีปัญหา [อ. learning disability (LD)]. พฤตกิ รรมหรืออารมณ์ แบบคดั กรองออทสิ ตกิ และได้รับการคัดกรองปัญหาพฤติกรรมหรือ เด็กมพี ัฒนาการไมส่ มวัย น. เด็กอายุ ๙ เดอื น อารมณ์ด้วยแบบประเมินจุดอ่อนจุดแข็ง กระทรวงสาธารณสขุ 227

เด็กสมาธสิ ้ัน (SDQ) พบว่า ค่าคะแนนจัดอยู่ในกลุ่มเส่ียง เดก็ ออทิสติก น. ๑. เด็กท่ีไมส่ ามารถมปี ฏสิ มั พันธ์ หรือกลุ่มมีปัญหา และ/หรือแบบประเมิน กบั ผู้อื่นได.้ ๒. กล่มุ อาการทแ่ี สดงความผดิ ปรกติ ความฉลาดทางอารมณ์ ช่วงอายุ ๖-๑๑ ปี ของพัฒนาการของเด็ก ลักษณะอาการคือ พบวา่ ค่าคะแนนตา่ํ กว่าเกณฑ์ปรกติ ๒) เดก็ วยั รุน่ ชอบแยกตัว อยู่กับตัวเอง ไม่พูดหรือติดต่อ ทีม่ ชี ่วงอายุ ๑๓-๑๙ ปี หรือท่กี าํ ลังศึกษาอยู่ สอ่ื สารทางภาษากบั คนอื่น และมปี ัญหาด้าน ในระดับมัธยมศึกษาหรือขยายโอกาส ท่ีได้ พฤตกิ รรม. (อ. autistic). รับการคัดกรองปัญหาพฤติกรรมอารมณ์ ด้วยแบบประเมินจุดอ่อนจุดแข็ง พบว่า เดซิเบล น. หน่วยของระดับความเข้มเสียง ค่าคะแนนจัดอยู่ในกลุ่มเส่ียง กลุ่มมีปัญหา ใช้สญั ลกั ษณ์ dB. (อ. decibel). และ/หรือแบบประเมนิ ความฉลาดทางอารมณ์ พบว่า คา่ คะแนนต่าํ กว่าเกณฑป์ รกต.ิ ไดแซ็กคาไรด์ น. สารประกอบคาร์โบไฮเดรต เด็กสมาธิสั้น น. เด็กที่มีพฤติกรรมลักษณะ จําพวกนํ้าตาลท่ีประกอบด้วยมอโนแซ็กคาไรด์ เฉพาะ ซึง่ จะมลี กั ษณะการขาดสมาธิ ไม่อยู่น่งิ ๒ โมเลกลุ เชือ่ มกนั . (อ. disaccharide). และควบคุมตัวเองไม่ได้ เด็กจะหุนหันหรือ ตอบสนองต่อสิ่งเรา้ โดยท่ไี ม่ไดค้ ิด พูดโตต้ อบ ไดออกซนิ น. สารประกอบเป็นพษิ ซ่งึ มักจะอยู่ โดยไม่คิด ข้ามถนนโดยไม่ดูรถ ไม่สามารถ ในรูปของของเสียจากกระบวนการทาง รอคอยสิ่งท่ีตัวเองต้องการได้ อาจจะแย่ง อุตสาหกรรม เช่น การผลิตยาฆ่าแมลง ของเล่นจากเด็กคนอ่ืน เม่ือไม่พอใจก็ท�ำลาย แหล่งท่ีพบมักเป็นสินค้าในชีวิตประจ�ำวัน ของเล่นน้ัน. สารเหล่านี้เป็นอันตรายต่อระบบภูมิคุ้มกัน เด็กหลอดแก้ว น. เด็กท่ีเกิดจากการปฏิสนธิ ระบบต่อมไร้ท่อ ระบบประสาท และ ภายนอกร่างกายระหว่างสเปิร์มและเซลล์ไข่ การทำ� งานของระบบสืบพนั ธ์ุ. (อ. dioxin). ในหลอดทดลองที่มีลักษณะเป็นหลอดแก้ว เม่ือตัวอ่อนมีความแข็งแรงพอจึงน�ำเข้าไป ฝงั ตัวในมดลูก. (อ. in vitro fertilization). 228 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ตน้ ทุนทางตรงทางการแพทย์ ต ตกไข ่ ก. ไข่สกุ และออกจากรงั ไขเ่ ข้าส่ทู อ่ น�ำไข่ หรือปัญหาด้านความสวยความงามเกี่ยวกับ โดยปรกติรังไข่แต่ละข้างจะสลับกันผลิตไข่ ผวิ หนัง เช่น ผิวหนงั หนงั ศีรษะ เสน้ ผม และ ในแต่ละเดือน ดังน้ัน จึงมีการตกไข่เกิดข้ึน เลบ็ . เดือนละ ๑ ใบในช่วงกึ่งกลางของรอบเดือน ต้นก�ำเนิดรังสี (กฎ) น. สิ่งหนึ่งสิ่งใดท่ีมี เม่ือมีการตกไข่ มดลูกจะเปลี่ยนแปลงโดยมี การแผ่รังสีออกมาโดยการสลายตัวของนิวเคลียส ผนังหนาขึ้น และมเี ลือดมาหล่อเลีย้ งจำ� นวนมาก. หรือสามารถก่อให้เกิดการแผ่รังสีออกมา โดยวิธีอื่น ทง้ั นี้ไม่ว่าตน้ กำ� เนิดรงั สนี ้ันจะเปน็ ตกฟาก (พท.) ก. เกิด เรียกเวลาทเี่ ด็กออกพ้น ชนิดปิดผนึกหรือไม่ปิดผนกึ ก็ตาม. (อ. source). ครรภ์มารดาวา่ เวลาตกฟาก (พืน้ เรือนโบราณ ตน้ กำ� เนิดรังสชี นดิ ไม่ปดิ ผนกึ (กฎ) น. ตน้ ก�ำเนิด โดยมากเปน็ ฟาก). รังสีที่ไม่ได้มีการปิดผนึก บรรจุหรือห่อหุ้ม อย่างถาวรในปลอกหุ้มหรือวัสดุห่อหุ้มที่มิดชิด ตกเลือดก่อนคลอด ก. เลือดออกในระยะก่อน และแข็งแรงทนทานเพียงพอที่จะป้องกัน เจ็บครรภ์คลอด ลักษณะของการตกเลือด การรั่ว ไหล หก หล่น หรือฟุ้งกระจายของ อาจเป็นไปได้ทั้งการตกเลือดที่เห็นได้ชัด สารกัมมันตรังสี. (อ. unsealed source). ทางช่องคลอด หรือการตกเลือดภายใน ต้นทนุ การเจ็บป่วย น. ภาระทางเศรษฐศาสตร์ รา่ งกาย หรือท้งั ๒ กรณ.ี (อ. antepartum หรือต้นทุนท่ีเกิดข้ึนแก่สังคม อันเป็นผล hemorrhage). มาจากการเจ็บปว่ ย. (อ. cost of illness). ต้นทุนทางการพยาบาล น. ต้นทุนท่ีใช้ท�ำให้ ตกเลือดหลังคลอด ก. เสียเลือดหลังจากการ เกิดผลผลิตทางการพยาบาลตามปริมาณการใช้ คลอดทารกและคลอดรกเสร็จส้ินจ�ำนวน กจิ กรรม. (อ. nursing cost containment). มากกว่า ๕๐๐ มลิ ลิลิตรข้ึนไป และมากกว่า ต้นทุนทางการแพทย์ น. ทรัพยากรที่ใช้ไป หรือเท่ากับ ๑,๐๐๐ มลิ ลลิ ิตร ในกรณที ตี่ อ้ ง เ พ่ื อ ผ ลิ ต ห รื อ ใ ห ้ บ ริ ก า ร ท า ง ก า ร แ พ ท ย ์ ผ่าทอ้ งคลอดภายใน ๒๔ ชว่ั โมงแรกหลังคลอด ในการประเมินทางเศรษฐศาสตร์จะรวมถึง หรือการมีเลือดออกหลังคลอด และออก ค่าเสียโอกาส. ปริมาณมากพอจนท�ำให้มีอาการผิดปรกติ ต้นทุนทางตรงทางการแพทย์ น. ทรัพยากร เช่น ซีด วิงเวียนศีรษะ. (อ. post partum ทางการแพทย์ท่ีเกี่ยวข้องในการรักษาพยาบาล hemorrhage). ตจวิทยา น. สาขาหนึ่งในวิชาแพทยศาสตร์ ท่ีเก่ียวกับผิวหนังและตจโทษ ซ่ึงเป็นสาขา ย่อยพิเศษท้ังทางด้านอายุรศาสตร์และ ศัลยศาสตร์ ตจแพทย์ดูแลผู้ป่วยที่มีตจโทษ กระทรวงสาธารณสุข 229

ตน้ ทุนทางตรงที่ไมใ่ ช่ทางการแพทย์ การฟื้นฟู การดูแลผู้ป่วยในสถานพยาบาล ทั้งน้ีคู่มือการประเมินเทคโนโลยีด้านสุขภาพ การดูแลผู้ป่วยนอกสถานพยาบาลโดย ส�ำหรับประเทศไทยซ่ึงเป็นคู่มือที่น�ำเสนอ บุคลากรทางการแพทย์ เช่น ค่าวินิจฉัยโรค แนวทางและมาตรฐานการประเมินความคุ้มค่า ค่ายา ค่าโรงพยาบาล ค่าเจาะเลือด ค่ายา ทางเศรษฐศาสตร์ส�ำหรับประเทศไทย ท่ีซ้ือจากร้านยา ค่าจ้างพยาบาลมาดูแล พัฒนาโดยโครงการประเมินเทคโนโลยี ผู้ป่วยทีบ่ า้ น. (อ. direct medical cost). และนโยบายด้านสุขภาพ (HITAP) ซ่ึงเป็น ต้นทุนทางตรงท่ีไม่ใช่ทางการแพทย์ น. หนว่ ยงานวิจัยหนง่ึ ท่ไี ม่แสวงหากำ� ไร ภายใต้ ทรพั ยากรทีใ่ ชไ้ ปในการรักษา แต่ไม่เก่ียวขอ้ ง กระทรวงสาธารณสุข กไ็ ม่แนะนำ� ให้น�ำตน้ ทุน กับทางการแพทย์ เช่น ค่าเดินทางในการ ท่ีไม่สามารถจับต้องได้มาคิดรวมในต้นทุน มารักษาท่ีโรงพยาบาล ค่าอาหารของผู้ป่วย ท้ังหมดเชน่ กนั . และค่าจ้างคนดูแลผู้ป่วยที่บ้าน. (อ. direct ต้นทุนในมุมมองของผู้จ่าย น. ค่าใช้จ่าย non-medical cost). ในการรักษาพยาบาลผู้ป่วยและอาจรวมถึง ตน้ ทุนทางออ้ ม น. มูลค่าของผลผลติ ที่ขาดหาย ค่าใชจ้ ่ายทางอ้อมดว้ ย เชน่ ค่าใชจ้ า่ ยตา่ ง ๆ ไปเน่ืองจากการลาปว่ ยการลดประสทิ ธิภาพ ท่ีจ่ายโดยบริษัทประกันสุขภาพเอกชน การท�ำงาน การที่ต้องยุติการท�ำงานก่อน สำ� นกั งานประกนั สังคม สำ� นกั งานหลกั ประกัน เกณฑ์อายุเกษียณ จากความพิการถาวร สขุ ภาพแห่งชาติ. (อ. payer perspective). อย่างรนุ แรงจนทำ� งานไมไ่ ด้ และการเสยี ชีวิต ต้นทุนในมุมมองของผู้ป่วย น. ค่าใช้จ่าย ก่อนวัยอันควร เวลาทเ่ี สยี ไประหวา่ งการเจบ็ ทางตรงที่ผู้ป่วยจ่ายด้วยตนเอง ไม่สามารถ ป่วย เช่น ช่วงท่ีรับการรักษาช่วงพักฟื้น, เบิกได้ รวมถึงค่าใช้จ่ายทางอ้อมท่ีผู้ป่วยได้ ต้นทุนผลติ ภาพ กว็ ่า. (อ. indirect cost). จ่ายไปดว้ ย. (อ. patient perspective). ต้นทุนทางอ้อมทางการแพทย์ น. ผลิตผล ต้นทุนในมมุ มองของผใู้ หบ้ รกิ าร น. ค่าใช้จา่ ย ที่สูญเสียไปจากการเจ็บป่วยหรือตายของผู้ป่วย ท่ีผู้ให้บริการเป็นผู้จ่าย โดยที่ส่วนใหญ่ และยังรวมถึงผลิตผลท่ีเสียไปของผู้ดูแลผู้ป่วย ไม่รวมถึงค่าใช้จ่ายทางอ้อม เช่น ค่ารักษา เช่น เงินเดือน ค่าจ้างรายวัน หรือรายได้ ในคลนิ ิก ค่ารักษาในโรงพยาบาล. (อ. provider ท่ีผปู้ ่วยเคยได้รบั กอ่ นปว่ ย แตต่ ้องขาดหายไป perspective). เน่ืองจากการเจ็บป่วยจนไม่สามารถท�ำงาน ได้เท่าเดิม หรือรายได้ของผู้ดูแลผู้ป่วยท่ีต้อง ตน้ ทนุ ในมุมมองของสงั คม น. มมุ มองทสี่ ำ� คัญ ขาดหายไปจากการมาเฝ้าดูแลผปู้ ว่ ย. ที่สุดและครอบคลุมถึงต้นทุนทั้งทางตรงและ ทางอ้อมในทุกมุมมอง และมีมูลค่าต้นทุน ต้นทุนท่ีไม่สามารถจับต้องได้ทางการแพทย ์ มากท่ีสุด โดยที่มุมมองท่ีแตกต่างกันอาจจะ น. ค่าความเจ็บปวด ทนทุกข์ทรมานท่ีเกิด ท�ำให้ผลของความคุ้มค่าในการประเมินทาง จากการเจบ็ ป่วย แต่ยงั ไม่เป็นทย่ี อมรบั มากนกั เศรษฐศาสตร์เปลย่ี นไป ส�ำหรบั ประเทศไทย 230 พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ตลาด โครงการประเมินเทคโนโลยีและนโยบาย ตรีผลา (พท.) [-ผะลา] น. พิกัดยาชนิดหนึ่ง ด้านสุขภาพได้แนะน�ำให้ใช้มุมมองทางสังคม จ�ำกัดผลไม้ ๓ อย่าง ได้แก่ สมอพิเภก ในการประเมินความคุ้มค่าทางเภสัชศาสตร์ สมอไทย และมะขามป้อมในปริมาณเท่ากัน เพราะเป็นมุมมองท่ีค�ำนึงถึงผลกระทบในมุม โดยน�ำ้ หนัก อยา่ งไรกต็ าม ในต�ำราสรรพคุณยา กว้างและครอบคลุมทุกด้าน. (อ. societal ฉบบั ของกรมหลวงวงษาธิราชสนทิ ระบุชนดิ perspective). ของผลไม้ ๓ อย่าง แตกต่างกนั ไป คือ มสี มอ ตน้ ทุนผลติ ภาพ ดู ตน้ ทุนทางออ้ ม. เทศแทนมะขามป้อม พิกัดน้มี ีรสเปรย้ี ว ฝาด ต้ม ก. เอาของเหลว เชน่ น้�ำ ใส่ภาชนะ แลว้ สรรพคุณแก้ปิตตะ วาตะ เสมหะในกองธาตุ ทำ� ใหร้ อ้ น ใหเ้ ดือด หรอื ใหส้ กุ เชน่ ตม้ ยา. ฤดู อายุ และกองสมุฏฐาน. (ค�ำนี้แพทย์แผนไทย ต้ม ๓ เอา ๑ ก. ต้มให้เดอื ด แลว้ เคยี่ วจนน�ำ้ งวด นยิ มอ่านว่า ตรีผะหลา). ไป ๒ ส่วน เหลอื เพียง ๑ สว่ น เปน็ การเตรยี ม ยาแผนโบราณไทยรปู แบบหนึง่ โดยเอาตัวยา ตรีสนั ฑฆาต ดูที่ ลมสนั ฑฆาต. ผสมกันตามต�ำรับยา ใส่หม้อขนาดพอเหมาะ ตรีสาร (พท.) น. ๑. พิกัดตัวยาประเภทหนึ่ง เติมน�้ำให้ท่วมตัวยาแล้วต้มให้เดือดตามวิธีการ ท่กี �ำหนด. ในต�ำรายาไทย จำ� กดั ตัวยาอนั ให้คณุ ในฤดหู นาว ตรวจสอบภายใน ก. ดูแลการบริหารงาน ไว้ ๓ อย่าง คือ เจตมูลเพลิง สะค้าน และ ในหนว่ ยงานตรวจสอบภายใน. ช้าพลู ในปริมาณเท่ากันโดยน้�ำหนัก พิกัดนี้ ตราสารแต่งต้ัง น. หนังสือแต่งตั้งเป็นผู้แทน รสเผ็ดร้อน สรรพคุณแก้เสมหะ ปิตตะ วาตะ ในการประชุมระหว่างประเทศ โดยระบุว่า ในกองธาตุ ฤดู อายุ และกองสมุฏฐาน. แต่งตั้งผู้ใดให้ด�ำรงต�ำแหน่งใดในคณะผู้แทน ๒. พิกัดยาประเภทหนงึ่ ในตำ� รายาไทย กำ� หนด ส�ำหรับการประชุม และต้องระบุหัวหน้า ตัวยาอันเป็นแก่นไว้ ๓ อยา่ ง คือ แก่นแสมสาร คณะผแู้ ทนเสมอ. (อ. credential). แก่นแสมทะเล และแก่นข้เี หลก็ . ตรกี ฏุก, ตรีกะฏกุ , ตรกี ระฏุก (พท.) น. พิกดั ยา ตลาด (กฎ) น. สถานทซ่ี ่ึงปรกตจิ ดั ไวใ้ หผ้ ้คู า้ ใชเ้ ปน็ ชนิดหน่งึ จำ� กัดของเผด็ ร้อน ๓ อย่าง ได้แก่ ที่ชุมนุมเพ่ือจ�ำหน่ายอาหารประเภทสัตว์ ขงิ แหง้ พรกิ ไทย และดีปลี ในปรมิ าณเทา่ กัน เน้ือสัตว์ ผัก ผลไม้ หรืออาหาร ท่ีประกอบ โดยน้�ำหนัก พิกัดนี้มีรสเผ็ดร้อน สรรพคุณ หรอื ปรุงแล้ว หรือของเสยี งา่ ย ทง้ั นไ้ี มว่ า่ จะมี แกว้ าตะ เสมหะ ปติ ตะ ในกองธาตุ ฤดู อายุ การจ�ำหน่ายสินค้าประเภทอ่ืนด้วยหรือไม่ และกองสมุฏฐาน. กต็ าม และหมายความรวมถงึ บริเวณซึ่งจดั ไว้ ส�ำหรับให้ผู้ค้าใช้เป็นชุมนุม เพื่อจ�ำหน่าย สินค้าประเภทดังกล่าวเป็นประจ�ำหรือเป็น ครั้งคราวตามวันท่ีก�ำหนด ตลาดแบ่งเป็น ๒ ประเภท คอื ๑. ตลาดประเภทท่ี ๑ ไดแ้ ก่ ตลาดท่ีมีโครงสรา้ งอาคาร ๒. ตลาดประเภท ท่ี ๒ ได้แก่ ตลาดที่ไม่มีโครงสร้างอาคาร กระทรวงสาธารณสุข 231

ตลาด ๓ มิติ ซึ่งมักเรียกว่า ตลาดนัด ที่มีการจ�ำหน่าย ค้มุ ครองผู้บรโิ ภค, ตลาดสด ๓ มิติ ก็ว่า. เฉพาะบางวัน. ต้อกระจก น. ภาวะที่เลนส์ตาขุน่ มัว บดบงั แสง ตลาด ๓ มิต ิ ดู ตลาดสดนา่ ซื้อ. ตลาดนัด (กฎ) น. ตลาดประเภทท่ี ๒ ตาม ที่จะผ่านเข้าไปในตา ท�ำให้การมองเห็นไม่ชัด กฎกระทรวงว่าด้วยสุขลักษณะของตลาด หรือมีอาการตามัวคล้ายมองผ่านหมอก พ.ศ. ๒๕๕๑ ซึ่งหมายถึง ตลาดที่ไม่มี เม่ือเป็นมากข้ึนจะสังเกตเห็นต้อสีขาวตรง โครงสร้างอาคาร. รูม่านตา  ต้อกระจกรักษาได้โดยการผ่าตัด ตลาดประเภทท่ี ๑ (กฎ) น. ตลาดทมี่ ีโครงสร้าง เอาเลนส์ตาที่ขุ่นออกและใส่เลนส์เทียม  แต่ อาคารและด�ำเนินกิจการเป็นประจ�ำ หรือ ถ้าไม่รักษาตาจะมัวมากข้ึนเร่ือย ๆ บางราย อย่างนอ้ ยสปั ดาห์ละ ๑ ครัง้ โดยมสี ว่ นประกอบ แก้วตาอาจบวมหรือหลุดไปอุดกั้นทางระบาย ของสถานท่ีและส่ิงปลูกสร้างส�ำหรับขาย ของเหลวในลูกตา ท�ำให้เกดิ ความดนั ในลกู ตาสูง ของทขี่ นถ่ายสินค้า ส้วม และทถี่ ่ายปสั สาวะ จนกลายเป็นตอ้ หนิ ได้. (อ. cataract). ท่ีรวบรวมมลู ฝอย และทีจ่ อดรถ. ตอกเส้น (พบ.) น. รปู แบบการใหห้ ัตถการแผน ตลาดประเภทท่ี ๒ (กฎ) น. ตลาดท่ีไม่มี ไทยภาคเหนือ โดยการนวดแล้วใชล้ ่มิ ไมแ้ ละ โครงสร้างอาคารและด�ำเนินกิจการชั่วคราว ค้อนไม้ตอกกระตุกเส้นที่อยู่ลึกเพ่ือให้เส้นสะดุ้ง หรือเป็นครั้งคราว หรือตามวันท่ีก�ำหนด จากนัน้ ใชส้ มนุ ไพรประคบ. และให้มีบริเวณท่ีจัดไว้ส�ำหรับผู้ขายของ ต้อเน้ือ น. โรคตาที่เกิดจากเย่ือตางอกไปบน ส้วมและที่ถ่ายปัสสาวะ และท่ีรวบรวม กระจกตา, ต้อล้ินหมา กเ็ รียก. (อ. pterygium). มูลฝอย. ต่อมทอนซิล น. ต่อมน�้ำเหลืองในล�ำคอท่ีอยู่ ตลาดประเภทที่ ๓ (กฎ) น. ตลาดท่ีไม่มี ด้านข้างใกล้กับโคนล้ิน มีหน้าท่ีช่วยก�ำจัด โครงสร้างอาคารและด�ำเนินกิจการชั่วคราว เชื้อโรคทเ่ี ขา้ สูล่ ำ� คอ เช่น จากอาหาร นำ�้ ด่ืม หรอื เป็นครง้ั คราว หรอื ตามวันทก่ี �ำหนด และ การหายใจ จดั เปน็ เนือ้ เย่อื ทไ่ี มส่ ำ� คญั สามารถ ใหม้ บี รเิ วณทจี่ ดั ไว้สำ� หรับผ้ขู ายของ ส้วมและ ตัดออกได้เมื่อมีข้อบ่งชี้ท่ีถูกต้องและเหมาะสม ท่ถี ่ายปัสสาวะ และที่รวบรวมมลู ฝอย. เพราะยังมีต่อมน้�ำเหลืองในช่องคออีกมาก ตลาดสดน่าซื้อ น. ตลาดประเภทที่ ๑ ที่มี ทที่ ำ� หน้าทน่ี ้แี ทนได.้ (อ. tonsil). โครงสรา้ งม่ันคงแข็งแรงสะอาดถูกสขุ ลกั ษณะ ต่อมทอนซิลอักเสบ น. โรคท่ีเกิดจากการ มีการพัฒนาตามเกณฑ์การพัฒนาและ อักเสบติดเช้ือของต่อมทอนซิล เกิดจาก ยกระดับตลาดสดน่าซ้ือ ๓ ด้าน ได้แก่ เช้ือไวรัสหรือแบคทีเรีย ท�ำให้ผู้ป่วยมีอาการ ด้านกายภาพ ด้านอาหารปลอดภัย ดา้ นการ เจบ็ คอเป็นสำ� คญั . (อ. tonsillitis).  ตอ่ มไทรอยด์ น. อวัยวะที่อยู่บริเวณใต้ลูกกระเดอื ก 232 พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ตอ้ ล้นิ หมา ทางด้านหนา้ ของลำ� คอ มหี นา้ ทส่ี รา้ งฮอร์โมน (อ. lymphadenopathy หรือ adenopathy). ไทรอยด์เพื่อใช้ควบคุมการท�ำงานของอวัยวะ ตอ่ มพาโรทิดอกั เสบ น. ตอ่ มนำ�้ ลายทอี่ ยบู่ ริเวณ ต่าง ๆ ของรา่ งกาย. (อ. thyroid gland). ตอ่ มนำ้� ตาอกั เสบ น. การอกั เสบของต่อมน�ำ้ ตา หรือ กกหูอักเสบ มักเก่ียวข้องกับโรคคางทูมซึ่งเป็น เรียกว่า ทอ่ น้�ำตาอดุ ตนั . (อ. dacryoadenitis). โรคติดตอ่ ทมี่ าจากเชอ้ื ไวรสั . (อ. parotiditis). ต่อมน�้ำตาอักเสบเฉียบพลัน น. การอักเสบ ต่อมไรท้ ่อ น. ต่อมทีม่ กี ารผลติ สารแล้วล�ำเลียง ของต่อมน้�ำตา สาเหตุหลักจากการติดเชื้อไวรัส สารทางกระแสเลือด. (อ. endocrine gland). หรือแบคทีเรีย โดยท่ีพบบ่อยคือ จากไวรัส ต่อมลูกหมาก น. อวัยวะในระบบอวัยวะ คางทูม ไวรัสเอปสไตน์-บารร์ (Epstein-Barr สืบพันธช์ุ าย อย่ตู รงด้านหลังของคอกระเพาะ virus) สแตฟโิ ลค็อกคัส (staphylococcus) ปัสสาวะ ทำ� หนา้ ทีส่ รา้ งของเหลวสีขาวคล้าย และโกโนค็อกคัส (gonococcus). (อ. acute น้�ำนมที่เป็นส่วนหน่ึงของน้�ำอสุจิ มีกลิ่น dacryoadenitis). เฉพาะตัว สารท่ีหล่ังออกมาเป็นเบสอ่อน ๆ ต่อมนำ�้ ตาอักเสบเร้ือรัง น. การอกั เสบของตอ่ มน้ำ� ตา ช่วยให้เกิดสภาพเหมาะสมกับตัวอสุจิ สาเหตุจากการอักเสบชนิดไม่ติดเชือ้ เช่น อาการ ลดสภาพความเป็นกรดของท่อปัสสาวะ ทางตาจากโรคไทรอยด์ และเน้ืองอกเสมือน ชว่ ยใหอ้ สุจแิ ขง็ แรงและวอ่ งไวข้ึน. (อ. prostate ของเบ้าตา. (อ. chronic dacryoadenitis). gland). ต่อมน�้ำเหลือง น. อวยั วะรปู ทรงรีหรอื มนของ ต่อมเลือด, ต่อมโลหิตระดู น. ๑. ระดูหญิง. ระบบน�้ำเหลือง ซ่ึงมีอยู่หลายจุดในร่างกาย ๒. มดลูก ท่ีอยู่ของไข่หรือตัวอ่อน/ลูก เช่น ทบี่ รเิ วณรักแร้ โดยเชือ่ มอยู่กบั ท่อนำ�้ เหลอื ง หากไมม่ ลี ูกกข็ ับออกมาเป็นเลือดระดู. ต่อมน�้ำเหลืองเป็นท่ีอยู่ของเซลล์บีและเซลล์ที ต่อมหมวกไต น. ตอ่ มไรท้ ่ออยเู่ หนอื ไตท้ัง ๒ ข้าง ตลอดจนเซลล์ภมู คิ ุ้มกันอืน่ ๆ ถือเปน็ อวยั วะ มีหน้าที่ควบคุมการไหลเวียนของโลหิตและ ที่ส�ำคัญและจ�ำเป็นในการท�ำให้ระบบภูมิคุ้มกัน การหดตัวของเลือด ผลิตฮอร์โมนส�ำคัญ ท�ำงานอย่างเป็นปรกติ ท�ำหน้าที่เป็นตัวกรอง หลายชนิด เช่น อะดรีนาลิน. (อ. adrenal อนภุ าคแปลกปลอมและเซลลม์ ะเร็ง อยา่ งไร gland หรอื suprarenal gland). ก็ตาม ต่อมน�้ำเหลืองไม่สามารถจัดการกับ ต้อลม น. โรคตาซ่ึงเชื่อว่าเกิดจากการถูกลม สารพิษต่าง ๆ ได้ การจัดการกบั พษิ ต่าง ๆ นนั้ และแดดบอ่ ย เป็นผลใหเ้ ยื่อหุ้มหัวตาหนาตัว เป็นหนา้ ที่ของตบั และไต. (อ. lymph node). มีสีเหลืองอ่อน อาจกลายเป็นต้อเน้ือได้. ต่อมน�้ำเหลืองโต น. ภาวะบวมโตขึ้นของ (อ. pinguicula หรือ pinguecula). ต่อมน้�ำเหลืองซ่ึงเป็นต่อมที่มีอยู่ท่ัวร่างกาย ต้อล้ินหมา ดู ต้อเนือ้ . สาเหตุมาจากการติดเชื้อหรือโรคบางชนิด. กระทรวงสาธารณสขุ 233

ต้อหิน ต้อหิน น. โรคตาซง่ึ เกดิ จากความดนั ภายในลกู ตา อาจแสดงอาการเจ็บป่วยเล็กน้อยหรือ สงู เปน็ ผลให้ประสาทตาเสยี . (อ. glaucoma). ไม่แสดงอาการ แต่มักน�ำไปสู่อาการดีซ่าน อาการเบื่ออาหาร และอาการไข้ พบผู้ป่วย ตะเกียงหรี ่ ดู สนั นิบาตหนังตาตก. ด้วยโรคนี้ได้ในทุกวัย ทั้งชายและหญิง. ตะคริว น. อาการหดตัวของกล้ามเนอ้ื และค้างอยู่ (อ. hepatitis). ตับอ่อน น. อวยั วะประเภทตอ่ มของระบบทาง ท�ำใหเ้ กดิ การเจ็บปวด. เดินอาหารของคนและสัตว์ อยู่ในช่องท้อง ตะลุ่มนก ดู กำ� แพงเจ็ดชั้น. ท�ำหน้าที่สร้างและขับนํ้าย่อยอาหาร สร้าง ตง้ั ครรภ ์ ก. เร่ิมมคี รรภ.์ ฮอรโ์ มน เช่น อนิ ซลู ิน. ต้ังครรภ์ไม่พร้อม ก. ตั้งครรภ์โดยไม่ได้ต้ังใจ ตบั อ่อนอกั เสบเฉียบพลัน น. การอกั เสบขนึ้ กับ ตับอ่อน ท�ำให้มีอาการปวดท้องเฉียบพลัน ไม่ได้มีการวางแผน เน่ืองจากไม่มีความรู้ รุนแรง ส่วนใหญ่เกดิ จากนิ่วถงุ น้ำ� ดี หรือเกดิ ความเข้าใจท่ีถูกต้องเกี่ยวกับการต้ังครรภ์ จากการด่ืมแอลกอฮอล์ปริมาณปานกลางถึง และการคุมก�ำเนิด การถูกข่มขืนจนต้ังครรภ์ มากเป็นระยะเวลานาน. การตัง้ ครรภ์ก่อนสมรส ตลอดจนความไม่พรอ้ ม ตวั กำ� หนดสุขภาพ น. ปจั จัยตา่ ง ๆ ท้งั สว่ นบคุ คล ในด้านต่าง ๆ เช่น ด้านเศรษฐกจิ ดา้ นสงั คม สังคม เศรษฐกิจ และสิ่งแวดล้อม ซ่ึงเป็น การไม่รับผิดชอบของบิดาของเด็กในครรภ.์ ตัวก�ำหนดสถานะสุขภาพของปัจเจกบุคคล ตั้งใจฆ่าตัวตาย ก. ผู้กระท�ำมีความคาดหวัง หรือประชากร. และความปรารถนาท่ีจะท�ำร้ายตนเองหรือ ตวั ชวี้ ดั น. ดัชนหี รอื ส่ิงวดั ความส�ำเร็จของงาน จบชีวติ ดว้ ยการตาย. (อ. suicidal intent). ทกี่ ำ� หนดขน้ึ แบง่ เปน็ ตวั ชวี้ ดั ผลการปฏบิ ตั งิ าน ตดั ไข้ (พท.) ก. ท�ำให้อาการตัวรอ้ นลดลง หรือ ในระดับกจิ กรรม (KPIs at process level) อาการปว่ ยทีแ่ สดงภายนอกหายไป. ตัวชี้วัดผลการปฏบิ ัติงานในระดบั ผลผลิต (KPIs ตับโต, ตับทรุด, ตับย้อย (พท.) น. ชื่อโรค at outputs level) ตัวช้ีวัดผลปฏิบัติงาน ชนิดหนึ่ง อาการของโรคเกิดจากล้มลง ในระดับผลลพั ธ์ (KPIs at outcome level) โดยแรง ตกจากท่ีสูง หรือเด็กตกจากเปล ตัวชี้วัดผลการปฏิบัติงานในระดับผลสัมฤทธ์ิ หรือถูกฟาดฟันโดยแรง ท�ำให้เป็นไข้ ซาง (KPIs at result level) ตวั ชีว้ ดั ผลการปฏบิ ัติงาน ละออง หละ หรือธาตุสมุฏฐานในร่างกาย ท่ีดีต้องวัดค่าได้และแสดงออกมาเป็นตัวเลข. ผิดปรกติ วิปริต ท�ำให้ตับเคลื่อนท่ี หรือ [อ. key performance index (KPI)]. ตบั หย่อน ท�ำให้เกิดเจบ็ ป่วยขึน้ . ตัวชวี้ ัดด้านกระบวนการ น. สิง่ ท่ีใชว้ ัดการปฏบิ ตั ิ ตับเปน็ พษิ , ตบั อกั เสบ น. การอกั เสบของตบั ในประเด็นส�ำคัญ อันจะน�ำไปสู่ผลลัพธ์ และเกิดการท�ำลายของเซลล์ตับ ร่างกาย ที่ตัวผู้ป่วยหรือผู้ใช้บริการ ว่าเหมาะสม และมีประสิทธิภาพหรือไม่. (อ. process 234 indicator). พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ตาเข ตัวช้ีวัดด้านบริหารและองค์กร น. เรื่องท่ี ตัวเบยี น ดู ปรสิต. เกี่ยวข้องกับปัจจัยด้านบริหารท่ีส่งผลต่อ ตวั ยา (พท.) น. วัตถุนานาชนดิ ได้แก่ พืชวัตถุ ผลลพั ธท์ ีเ่ กดิ กบั ผูป้ ว่ ย เช่น ความเพียงพอต่อ อตั รากำ� ลงั ประสทิ ธิภาพการประสานงาน. สัตว์วัตถุ และธาตุวัตถุ ท่ีแพทย์แผนไทย น�ำมาผสมปรงุ แต่งตามต�ำรับยา. ตัวช้ีวัดด้านผลลัพธ์ น. ผลลัพธ์ขั้นสุดท้าย ตัวเร่งปฏิกิริยา น. สารเคมีที่เติมลงไปใน อันเกิดจากกระบวนการรักษาพยาบาล ปฏิกิริยาเคมีหน่ึงแล้วท�ำให้อัตราการเกิด กระบวนการดแู ล หรือการปฏบิ ัตกิ ารพยาบาล. ปฏิกิริยาเร็วขึ้น และเม่ือปฏิกิริยาเคมีส้ินสุด (อ. provider outcome). สารน้ันก็ยังคงมีสมบัติทางเคมีและมีปริมาณ คงเดิม. (อ. catalyst). ตวั ชว้ี ัดดา้ นวชิ าชพี น. สิ่งทีใ่ ช้วัดองคป์ ระกอบ ตวั อสุจ ิ น. เซลลส์ บื พนั ธุ์ท่แี บง่ ตวั ดว้ ยกระบวนการ หลักของการปฏิบัติเชิงวิชาชีพ ที่มีผลต่อ ไมโอซสิ จากร่างกายของเพศผ้ใู นวัยเจริญพันธ์ุ คุณภาพของผลลัพธ์ที่เกิดกับผู้ป่วยหรือ และไม่สามารถแบ่งย่อยลงไปได้อีก โดยการ ผใู้ ชบ้ รกิ าร เชน่ การวดั เก่ียวกบั กระบวนการ ปฏิสนธิจะเกิดข้ึนเม่ือตัวอสุจิผสมกับเซลล์ไข่ พยาบาลในการปฏิบัตกิ ารพยาบาล. ในเพศเมีย ตัวอสุจิถูกสร้างและหลั่งออกมา พร้อมกับน�้ำเลี้ยงที่เรียกรวมกันว่า น�้ำอสุจิ. ตัวช้ีวัดด้านสุขภาพ น. เครื่องมือท่ีอธิบายถึง (อ. sperm). สภาวะสุขภาพอนามัยและคุณภาพชีวิต ตัวอ่อนท่ีเหลือใช้ (กฎ) น. ตัวอ่อนท่ีเหลือใช้ ของประชาชน และตัวชี้วัดปัจจัยที่มีอิทธิพล จากการบ�ำบัดรักษาภาวะมีบุตรยากของสามี ต่อสุขภาพอนามัยของประชาชน. (อ. health และภริยาทชี่ อบด้วยกฎหมาย. indicator). ตาไก ้ ดู ก�ำแพงเจ็ดช้นั . ตาเข น. ภาวะทตี่ าทั้งสองไม่มองตรงทีเ่ ดียวกนั ตวั ชีว้ ดั ทางคลนิ ิก น. สิ่งทใี่ ชว้ ดั คุณภาพทสี่ มั พันธ์ พร้อม ๆ กนั เมื่อจอ้ งดวู ัตถอุ ะไรอยา่ งใดอยา่ งหน่ึง กับโครงสร้างและกระบวนการที่เกี่ยวข้อง โดยตาข้างหนึ่งจะเบนไปในทางใดทางหน่ึง กับการดูแลที่ส�ำคัญ และเป็นสิ่งสนับสนุน อย่างไม่คล้องจองกับตาอีกข้างหนึ่ง/หรือกับ กิจกรรมการบรกิ าร. ส่ิงที่มอง และตาท้ังสองอาจสลับเล็งมองที่วัตถุ และอาจเกิดเป็นบางคร้ังบางคราวหรือ ตัวต้านออกซิเดชัน ดู สารตา้ นออกซิเดชนั . เป็นตลอด ถ้ามีอาการเป็นช่วงเวลานานใน ตวั ถูกเบียน ดู ตัวให้อาศยั . วัยเด็ก ก็อาจท�ำให้ตามัวหรือเสียการรู้ ตวั ท�ำละลาย น. สารทีเ่ ปน็ องค์ประกอบส่วนหนง่ึ ใกล้ไกล แต่ถ้าเร่ิมในวัยผู้ใหญ่ ก็มักจะท�ำให้ ของสารละลายและเป็นส่วนที่มีปริมาณ มากกว่าองค์ประกอบอีกส่วนหนึ่งท่ีเรียกว่า ตวั ถกู ละลาย. (อ. solvent). กระทรวงสาธารณสขุ 235

ตาแดง เห็นภาพซอ้ น, ตาเหล่ กว็ า่ . (อ. strabismus, ดากออก ตัวผอมเหลอื ง, ตานขโมย กเ็ รยี ก. crossed eyes, squint หรือ cast of the ตาเห็นเลือนราง น. การมีสายตาข้างที่ดีที่สุด eye). ตาแดง ดู เยอ่ื ตาอักเสบ. เม่ือใช้แว่นตาธรรมดาแล้ว อยู่ในระดับต้ังแต่ ตาน (พท.) น. โรคเด็กประเภทหน่ึง มักเกิด ๓ ส่วน ๖๐ เมตร (๓/๖๐) หรือ ๒๐ ส่วน ในเด็กอายุตั้งแต่ ๕-๑๒ ขวบ แบ่งเป็น ๔๐๐ ฟุต (๒๐/๔๐๐) ไปจนถึงแย่กว่า ๒ ประเภท คอื ตานโจร และ ตานจร. ๖ ส่วน ๑๘ เมตร (๖/๑๘) หรือ ๒๐ ส่วน ๗๐ ฟตุ (๒๐/๗๐) หรือมีลานสายตาแคบกวา่ ๓๐ องศา ลงไปจนถึง ๑๐ องศา. ตานกแก้ว (พท.) น. อวยั วะสว่ นท่ีเปน็ มุมกลม ตาเหล ่ ดู ตาเข. ที่ข้อมือทัง้ ๒ ข้าง. (อ. two prominences of wrist bones). ตาเหลว ดู เฉลว. ตานกเอ้ียง น. ปุ่มกระดูกข้อมือด้านน้ิวก้อย ตาแห้ง น. ภาวะที่ฟิล์มน�้ำตาท่ีฉาบอยู่บริเวณ หรือบริเวณแกม้ ก้น. ผิวส่วนหน้าของลูกตามีจ�ำนวนหรือคุณภาพ ไม่เพียงพอท่ีจะหล่อล่ืนผิวส่วนหน้าของลูกตา ตานขโมย ดู ตานโจร. จงึ ก่อใหเ้ กดิ การระคายเคอื ง แสบตา ตาแหง้ ตานจร (พท.) น. โรคตานชนดิ หน่งึ เกิดขึน้ กับ ไมส่ บายตา. (อ. dry eye หรือ xerophthalmia). เด็กที่เกิดในวันใดก็ได้ มีช่ือแตกต่างกันไป ตำ� บลจดั การสุขภาพ น. ต�ำบลทม่ี ีกระบวนการ เช่น กะระ พรหมกจิ สนั ตกุ มติ สาระพะกะระ สร้างสุขภาพที่ให้ความส�ำคัญกับการพัฒนา ตานจรแต่ละประเภทมีสาเหตุและอาการ บทบาทภาคประชาชนในท้องถ่ิน ร่วมกัน ตา่ งกนั . ค้นหาหรือก�ำหนดปัญหาสุขภาพ ก�ำหนด ตานโจร (พท.) น. โรคตานชนดิ หน่ึง เกิดกับเดก็ อนาคต ดำ� เนนิ กจิ กรรมการพฒั นาด้านสขุ ภาพ ท่ีมีอายุต้ังแต่ ๕-๗ ขวบ แพทย์แผนไทย และมาตรฐานทางสังคม รวมท้ังนวัตกรรม เช่ือว่ามักเกิดจากการกินอาหารอันท�ำให้เกิด ต่าง ๆ ได้ด้วยตนเอง โดยมคี วามตั้งใจ เตม็ ใจ พยาธิในร่างกาย มีอาการหลายอย่าง เช่น มีจิตส�ำนึกสาธารณะ เน้นกระบวนการ ลงท้อง ธาตุวิปริตชอบกินของสดของคาว มสี ่วนร่วมและเรียนรู้ร่วมกัน. กินอาหารได้น้อย อุจจาระเหม็นคาวจัด ถ่ายกะปรบิ กะปรอยหรือเปน็ มูกเลอื ด บางที ต�ำบลจดั การสุขภาพแบบบูรณาการ น. ตำ� บล เลอื ดออกสด ๆ ท�ำให้เด็กซูบซดี เมอ่ื เปน็ นาน ที่มีกระบวนการสร้างสุขภาพที่ให้ความส�ำคัญ ประมาณ ๓ เดือน จะมีอาการลงท้อง กับการพัฒนาบทบาทภาคประชาชน ท้องถ่ิน ตกเลือดดง่ั น้�ำลา้ งเนือ้ ปวดมวนเป็นมูกเลือด และทุกภาคส่วนในท้องถ่ิน มีการบูรณาการ งานร่วมกัน ช่วยกันค้นหาปัญหาสุขภาพ 236 พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ต�ำลึง ก�ำหนดกจิ กรรมการพฒั นาสุขภาพ มมี าตรการ ตำ� รบั ยาแผนไทยสว่ นบุคคล (พท.) น. ต�ำรบั ยา ทางสังคม รวมท้ังนวัตกรรมการดูแลสุขภาพ แผนไทยซ่งึ บคุ คลใด ๆ อาจน�ำมาจดทะเบียน โดยชุมชนเอง เน้นกระบวนการมีส่วนร่วม สิทธเิ พอื่ ขอรบั การค้มุ ครองสทิ ธติ ามกฎหมาย. การเรยี นรรู้ ่วมกัน ลดรายจา่ ยสร้างรายไดเ้ พ่ิม มีการส่งเสริมวิสาหกิจชุมชนเพ่ือให้พ่ึงตนเองได้ ต�ำรบั ยาสมนุ ไพรเด่ยี ว น. ยาที่มกี ารประยกุ ต์ ลดปญั หาสขุ ภาพตามบริบทของพื้นท.่ี ใช้สมุนไพรเดี่ยวมาพัฒนาเป็นต�ำรับยา ต�ำรับ น. ตำ� ราท่กี ำ� หนดไวเ้ ป็นเฉพาะแต่ละเรอื่ ง นอกเหนือจากท่ีมีการรับข้ึนทะเบียนเป็น ละราย หรือสตู รซง่ึ ระบุสว่ นประกอบของสงิ่ ปรงุ ต�ำรบั ยาแผนโบราณทั่วไป. และวธิ ปี รุง. ต�ำรับยา (กฎ) น. สูตรซ่ึงระบุส่วนประกอบ ต�ำรับอาหาร (กฎ) น. รายการของวัตถุท่ีใช้ ส่ิงปรุงที่มียารวมอยู่ด้วยไม่ว่าสิ่งปรุงน้ันจะมี เป็นส่วนประกอบอาหารซ่ึงระบุน�้ำหนัก รูปลักษณะใด และให้หมายความรวมถึงยา หรอื ปริมาตรของแต่ละรายการ. ที่มีลักษณะเป็นวัตถุส�ำเร็จรูปทางเภสัชกรรม ซ่ึงพร้อมทจ่ี ะน�ำไปใช้แก่มนษุ ย์หรือสตั วไ์ ด้. ต�ำราการแพทยแ์ ผนไทยของชาติ ดู ต�ำรบั ยา ต�ำรับยาจีน น. สูตรซึ่งระบุตัวยาและกรรมวิธี แผนไทยของชาต.ิ การผลติ ใชใ้ นศาสตรก์ ารแพทย์แผนจีน. ต�ำรบั ยาแผนไทยของชาต ิ (พท.) น. ตำ� รบั ยา ต�ำราการแพทย์แผนไทยท่ัวไป ดู ต�ำรับยา แผนไทยหรือต�ำราการแพทย์แผนไทยท่ีมี แผนไทยท่วั ไป. ประโยชน์หรือมีคุณค่าในทางการแพทย์หรือ การสาธารณสุขเป็นพิเศษ ตามพระราช- ต�ำรามาตรฐานยาสมุนไพรไทย (พท.) น. บัญญัติคุ้มครองและส่งเสริมภูมิปัญญาการ ตำ� รายาท่ีรวบรวมขอ้ กำ� หนดและขอ้ มูลอื่น ๆ แพทย์แผนไทย พ.ศ. ๒๕๔๒ มาตรา ๑๗, ในการควบคุมคุณภาพมาตรฐานยาสมุนไพร ต�ำราการแพทยแ์ ผนไทยของชาติ ก็ว่า. แต่ละชนดิ ของประเทศไทย. [อ. Thai Herbal ต�ำรบั ยาแผนไทยทว่ั ไป (พท.) น. ตำ� รับยาแผน Pharmacopoeia (THP)]. ไทยหรือต�ำราการแพทย์แผนไทยท่ีมีการใช้ ประโยชน์กันอย่างแพร่หลายหรือที่พ้นอายุ ต�ำรายาของประเทศไทย น. ต�ำรายาทีจ่ ัดท�ำขึ้น การคุ้มครอง ตามพระราชบัญญัติคุ้มครอง เพ่ือเป็นมาตรฐานในการตัดสินคุณภาพยา และส่งเสริมภูมิปัญญาการแพทย์แผนไทย ที่ผลิตและจ�ำหนา่ ยในประเทศไทย. (อ. Thai พ.ศ. ๒๕๔๒ มาตรา ๓๓, ต�ำราการแพทย์ Pharmacopoeia). แผนไทยทว่ั ไป ก็ว่า. ต�ำลึง (พท.) น. มาตราเงินตามวิธีประเพณี ๔ บาท เทา่ กบั ๑ ตาํ ลงึ , เขียนตามวิธีโบราณ ดังนี้ (อักขระพิเศษ) หมายความว่า ๔ ตาํ ลึง; ช่ือมาตราช่ังตามวิธีประเพณี สําหรับกําหนด น้ําหนกั เทา่ กบั เงินหนกั ๔ บาท หรอื ๖๐ กรมั . กระทรวงสาธารณสุข 237

ตดิ เชอ้ื โรคเอดส์ ติดเช้ือโรคเอดส์ ก. ได้รับเชื้อโรคเอดส์เข้าสู่ อย่างมีคุณค่าและผู้ป่วยมคี ณุ ภาพชีวิตที่ดี. ร่างกาย ซ่ึงสามารถตรวจสอบได้ตามหลัก เตรียมความพร้อมด้านสาธารณภัย ก. วิชาการแพทย.์ มาตรการและกิจกรรมท่ีด�ำเนินการล่วงหน้า ติดเชื้อหลังคลอด ก. ติดเช้ือระบบสืบพันธุ์ กอ่ นเกดิ สาธารณภยั เพ่อื เตรยี มพร้อมการจัดการ ในระยะหลังการคลอด คือ มีไข้ ๓๘ องศา ในสถานการณ์ฉุกเฉิน ให้สามารถรับมือกับ เซลเซียส (๑๐๐.๔ องศาฟาเรนไฮต์) หรือ ผลกระทบจากสาธารณภัยได้อย่างทันการณ์ มากกว่าในระยะ ๑-๒ สัปดาห์หลังคลอด และมีประสทิ ธิภาพ. (ไมร่ วม ๒๔ ช่วั โมงหลงั คลอด) และมีการวัด เต้านมเทียมซิลิโคนใช้ฝังในร่างกาย น. ปรอททางปากอย่างน้อยหา่ งกนั ทกุ ๔ ช่ัวโมง. ผลิตภัณฑ์ที่มีวัตถุประสงค์ใช้ฝังในร่างกาย (อ. sepsis). เพ่ือทดแทนเต้านมส่วนที่ขาดไป หรือให้เกิด ความสวยงาม โดยมีเปลือกผวิ ทำ� ดว้ ยซิลิโคน ตดิ ยาเสพตดิ ให้โทษ น. เสพเป็นประจ�ำติดตอ่ กัน ซึ่งจะมีมากกว่า ๑ ชั้นก็ได้ อาจบรรจุด้วย และตกอยู่ในสภาพที่จ�ำเป็นต้องพึ่งยาเสพติด วุ้นซิลิโคน ตัวเติม สารท�ำให้คงตัว น�้ำเกลือ ให้โทษ โดยสามารถตรวจพบสภาพเช่นวา่ นนั้ ได้ ไอโซโทนิกปราศจากเชื้อ หรือสารอ่ืน ๆ ตามหลักวชิ าการ. และให้หมายความรวมถึงผลิตภัณฑ์ชนิดท่ี สามารถฉีดสารดังกล่าวเข้าไปในผลิตภัณฑ์นั้น ติดวัตถุออกฤทธ ์ิ น. เสพเป็นประจ�ำติดต่อกัน กอ่ นหรอื ภายหลังการผา่ ตดั กไ็ ด้. (อ. implanted และตกอยู่ในสภาพท่ีจ�ำเป็นต้องพึ่งวัตถุออกฤทธิ์ silicone breast prosthesis). ให้โทษ โดยสามารถตรวจพบสภาพเช่นว่าน้นั เตียง น. เตียงที่รับผปู้ ่วยในไวร้ ักษาเปน็ ประจำ� ท้งั นี้ ไดต้ ามหลักวิชาการ. ไม่รวมเตียงเสริม เตียงแทรก เตียงรอคลอด เ ตี ย ง ท า ร ก แ ร ก ค ล อ ด ท่ี มี อ า ก า ร ป ร ก ติ ตู้ชีวนิรภัย น. ตู้ปลอดเชื้อที่ใช้ในการท�ำงาน เตียงตรวจโรค เตียงผ่าตัด เตียงเฝ้าสังเกต ด้านจุลชีววิทยา เพื่อป้องกันผู้ปฏิบัติงาน และเตยี งในหอผู้ปว่ ยหนัก. (อ. bed). และสิ่งแวดล้อมให้ปลอดภัยจากการปนเปื้อน เตียงทารกแรกคลอด น. เตียงที่มีไว้ใช้ส�ำหรับ ของเชื้อหรือตัวอย่างที่อยู่ภายในตู้ขณะ ทารกแรกคลอด. (อ. crib). ปฏิบตั งิ าน. [อ. biosafety cabinet (BSC)]. เตโชธาตุ ดู ธาตุเพลิง, ธาตไุ ฟ. เตรียมความพร้อมครอบครัวหรือชุมชน ก. เตยี งในหอผูป้ ่วยหนัก น. เตียงทร่ี บั ผู้ปว่ ยหนัก กระบวนการทำ� ความเข้าใจ เสรมิ สรา้ งทศั นคติ และอยู่ในระยะวิกฤติท่ีต้องใช้เครื่องมือและ ให้ความรู้ ทักษะ แก่ครอบครัวและชุมชน การดูแลพิเศษ โดยหวังว่าจะชว่ ยให้รอดชีวิต อย่างมีส่วนร่วมให้ครอบครัวหรือชุมชน ไม่นับเตียงในหอผู้ป่วยหนักเป็นเตียงผู้ป่วย มีความพร้อมรับและดูแลผู้ป่วยจิตเวชท่ีบ้าน และไม่ต้องนับว่าเป็นเตียงเสริม เตียงแทรก 238 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ไตอกั เสบ แต่ให้เป็นเตียงเฉพาะในหอผู้ป่วยหนัก. ไต น. ๑. อวัยวะคู่หน่ึงของคนและสัตว์ (อ. I.C.U. bed). อยใู่ นช่องท้องใกล้กระดกู สันหลัง ทำ� หน้าที่ขับ เตียงผ้ปู ่วย น. เตียงทร่ี บั ผูป้ ่วยในไว้รักษาเปน็ ของเสียออกมากับนา้ํ ปัสสาวะ. ๒. สงิ่ ซ่งึ เปน็ ประจ�ำ ทั้งนี้ ไม่รวมเตียงเสริม เตียงแทรก ก้อนแขง็ อยู่ในเน้ือ. เตียงรอคลอด เตียงคลอด เตียงทารกแรก คลอดที่มีอาการปรกติ เตียงตรวจโรค ไตรโทษะ น. พลังงานพื้นฐาน ๓ ส่วน เตียงผ่าตัด เตียงเฝ้าสังเกต และเตียง ซึ่งควบคุมการท�ำงานของกายและจิตของ ในหอผูป้ ่วยหนกั . (อ. patient’s bed). มนุษย์ ได้แก่ วาตะ (vata) ปิตตะ (pitta) เตียงผู้ป่วยต่อแพทย์ น. จ�ำนวนเตียงท้ังหมด และ กผะ (kapha) พลังจากธาตุส�ำคัญ ของสถานพยาบาลต่อจ�ำนวนแพทย์ท้ังหมด ๕ ชนดิ ได้แก่ ธาตุดนิ ธาตุน�ำ้ ธาตลุ ม ธาตไุ ฟ (จ�ำนวนแพทย์ท้ังหมดให้นับแพทย์ท้ังหมด และอากาศธาตุ ท่ีรวมตัวกันเป็นจักรวาล ของสถานพยาบาลไม่ว่าจะท�ำการรักษาหรือ ซึ่งกค็ อื สว่ นประกอบของกายและจิต มบี ทบาท ไม่ก็ตาม และรวมแพทย์ท่ีลาไปฝึกอบรม และหนา้ ที่ในรา่ งกาย, ตรโี ทษ กว็ า่ . ทง้ั ในประเทศและนอกประเทศ หรือไปราชการ ต่างประเทศ ยกเว้นอัตราว่างและถูกยืมตัว ไตอักเสบ น. โรคของไตท่ีเกิดจากการอักเสบ ไปปฏิบัติงานที่อน่ื ). (อ. bed per physician). ของเนื้อเย่ือไต พบได้ทุกเพศทุกวัย โดยอาจ เกิดกับไตเพียงข้างเดียวหรือพร้อมกันท้ังสอง ขา้ ง. (อ. nephritis) เตือนภัยพฤติกรรมสุขภาพ ก. สื่อสารสาระ ส�ำคัญที่บ่งบอกถึงสถานการณ์พฤติกรรม สุขภาพท่ีเสี่ยงของบุคคล ท่ีสามารถท�ำนาย แนวโน้มของปัญหาสุขภาพที่อาจเกิดข้ึนใน อนาคตได้ ควบคู่กับสาระส�ำคัญท่ีบ่งบอกถึง มาตรการในการปฏิบัติเพ่ือป้องกันและ เตรียมพร้อมรับสถานการณ์ที่ผู้บริหาร ส่ือสารเชิงนโยบายแก่หน่วยงานท่ีเก่ียวข้อง และสาธารณชน เช่น การเตือนภัยการแพร่ ระบาดของยุงลาย การปฏิบัติตนในการป้องกัน โรคท่เี กิดจากยงุ ลาย. กระทรวงสาธารณสุข 239

ถอนพษิ ไข้ ถ ถอนพิษไข้ (พท.) ก. ท�ำให้อาการผิดปรกติ เพือ่ รบั การฝังตัวของตัวออ่ น. (อ. decidua). ท่ีเกิดข้ึนจากไข้ บรรเทาหรือหายไป มักใช้คู่ ถุงบรรจุโลหิตมนุษย์ น. ภาชนะบรรจุทํา กับ ดบั พิษรอ้ น เป็น ดบั พษิ ร้อนถอนพิษไข้. จากพลาสติก ใช้บรรจุโลหิตและ/หรือ ถอบแถบ น. ชื่อไม้เถาหลายชนิดในสกุล ส่วนประกอบของโลหิตมนุษย์ในกระบวนการ Connarus วงศ์ Connaraceae ฝกั พองกลม บรจิ าคโลหิต ภายในถงุ เดย่ี วหรือถงุ หลักของ เมล็ดในแบน ๆ ใช้ทํายาได.้ ถุงชุดมีน�้ำยาป้องกันการแข็งตัวของโลหิต ส่วนถุงอื่น ๆ ท่ีมิใช่ถุงหลักของถุงชุดอาจมี ถนั ประโยธร น. เต้านมส�ำหรับใหน้ มลกู เตา้ นม น�้ำยารักษาสภาพโลหิตหรือส่วนประกอบ ของสตรีอนั มีต่อมสรา้ งนำ้� นมสำ� หรบั เลี้ยงลกู . ของโลหิต และมอี ุปกรณ์ประกอบอน่ื หรอื ไมก่ ็ได้. (apheresis set หรือ apheresis system). ถาดเครอ่ื งมือ น. อุปกรณก์ ารแพทย์ชนิดหน่งึ ถุงมือสําหรับการตรวจโรค น. ผลิตภัณฑ์ ใชส้ ำ� หรบั ใสอ่ ุปกรณ์ทำ� แผล เชน่ แผลผา่ ตดั . ท่ีทําจากน้�ำยางธรรมชาติ น�้ำยางสังเคราะห์ (อ. medical tray). หรือวัสดุอ่ืน ท้ังชนิดปราศจากเชื้อและชนิด ไม่ปราศจากเช้ือ สําหรับใช้สวมมือเพื่อ ถ่ายปัสสาวะ ก. ขับปัสสาวะจากกระเพาะ ป้องกนั การปนเป้ือนในการตรวจวินิจฉัยหรอื ปัสสาวะ ผ่านท่อปัสสาวะสู่ปากช่องท่อ รักษาท่ีมิใชก่ ารศลั ยกรรม และรวมถึงการจับ ปัสสาวะนอกร่างกาย. (อ. urination). หรือสัมผัสกับวัสดุทางการแพทย์ท่ีอาจปน เป้อื นด้วย. ถ่ายอุจจาระ ก. ก�ำจัดของเสียจากทางเดิน ถุงมือส�ำหรับการศัลยกรรม น. อุปกรณ์ท่ีท�ำ อาหารทางทวารหนกั . (อ. defecation). จากน�้ำยางธรรมชาติ น้�ำยางสังเคราะห์ หรือวัสดุอี่น ทั้งชนิดปราศจากเช้ือและชนิด ถงุ ไข่ น. ถุงในรงั ไข่ที่มขี องเหลวบรรจอุ ย่ภู ายใน ไมป่ ราศจากเชือ้ ที่ต้องผ่านการท�ำให้ปราศจาก เป็นที่เก็บรักษาและเป็นที่ซึ่งไข่เจริญพัฒนา เชอื้ ก่อนนำ� มาใช้ ส�ำหรับใชส้ วมมือเพอ่ื ปอ้ งกนั จนสมบูรณ์และถูกปล่อยออกมาในขณะที่มี การปนเปื้อนระหว่างผู้ป่วยหรือสัตว์ป่วยกับ การตกไข่  การเจริญของไข่ก�ำหนดโดย ผู้ใชใ้ นการผา่ ตัด. ฮอร์โมนกระตุ้นการเจริญของไข่ [follicle ถุงยางอนามัย น. อุปกรณ์คุมก�ำเนิดส�ำหรับ stimulating hormone (FSH)] ท่ีผลิตมา สวมอวัยวะเพศชาย ท�ำด้วยยางที่มีลักษณะ จากตอ่ มใตสั มอง, ฟองไข่ ก็วา่ . (อ. follicle). บางแตเ่ หนยี ว. (อ. condom). ถงุ นำ�้ ครำ่� น. เยอื่ บุมดลูกชนั้ ใน ขณะตง้ั ครรภ์ จะหนา นุ่ม และมีโลหิตมาเลี้ยงมากข้ึน 240 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

แถบบำ� บัด ถุงยางอนามัยสตรี น. ปลอกยางทีม่ ีความยดื หยุ่น เถาวัลย์เขียว ดู ย่านาง. ผลติ จากพอลิยรู ีเทน ใช้สอดเขา้ ในชอ่ งคลอด เถาวัลยเ์ ปรยี ง (พท.) น. พืชทีม่ ีชือ่ วิทยาศาสตร์ ผู้หญิงเพื่อครอบปากมดลูก โดยแพทย์จะเป็น ผู้สวมใส่ให้ ควรใช้ร่วมกับครีมฆ่าเช้ืออสุจิ. ว่า Derris scandens (Roxb.) Benth (อ. female condom). ในวงศ์ Leguminosae เป็นไม้เลอ้ื ย เถาใหญ่ เกาะพันสิ่งต่าง ๆ ตลอดจนต้นไม้อ่ืน ๆ ใบ ถุงลมโป่งพอง น. สว่ นหนึ่งของโรคปอดอดุ กน้ั เร้ือรัง เป็นช่อ ออกจนหนาทึบ หลังใบเป็นมันสีเขียว เกิดจากการอักเสบและแตกของถุงลมปอด เวลาดอกบานมกั มีแมลงตอมกันเตม็ . และรวมกันจนกลายเป็นถุงลมขนาดใหญ่ แถบบ�ำบัด ดู จุดบำ� บดั . ท�ำให้มีพื้นผิวในการแลกเปล่ียนออกซิเจน ในปอดลดลง ผู้ป่วยมีอาการผิดปรกติ คือ อาการหายใจตน้ื เหนอ่ื ยง่าย. (อ. emphysema). กระทรวงสาธารณสขุ 241

ทดสอบความเปน็ พษิ ท ทดสอบความเป็นพิษ ก. ทดสอบหรือประเมนิ ทหารผ่านศึก (กฎ) น. บุคคลท่ีมีสิทธิได้รับ ความรุนแรงของยาหรือสารที่ท�ำให้เกิดผล บริการสาธารณสุขตามพระราชบัญญัติ เสียต่อสุขภาพของมนุษย์หรือสัตว์ อาจเป็น หลักประกันสุขภาพแห่งชาติ พ.ศ. ๒๕๔๕ การทดสอบทางเคมี ทดสอบในสัตว์ทดลอง และได้รับสิทธิตามมติคณะรัฐมนตรีให้ได้รับ ฯลฯ เพอ่ื น�ำไปคาดการณ์อนั ตรายหรอื อาการ การรักษาพยาบาลจากโรงพยาบาลของรัฐบาล ไม่พึงประสงค์ต่อมนุษย์หรือสัตว์อันเกิดจากยา โดยไมค่ ดิ มูลคา่ โดยมีรหัสสิทธิย่อยทสี่ �ำนกั งาน หรือสารนั้น. (อ. toxicity test). หลักประกันสุขภาพแห่งชาติตรวจสอบได้ เป็นรหัส ๖๖ (ผู้ได้รับพระราชทานเหรียญ ทดสอบเคร่อื งมอื แพทย์ ก. ตรวจวัดประสทิ ธิภาพ ราชการชายแดน), รหสั ๖๗ (ผไู้ ด้รับพระราชทาน ของเคร่ืองมือแพทย์ โดยนำ� มาทดสอบ ทดลอง เหรยี ญพทิ กั ษเ์ สรชี น), รหัส ๗๕ (ทหารผา่ นศึก การทำ� งาน วัดความเที่ยงตรงของค่า. ช้ัน ๑-๓ ทม่ี บี ัตรทหารผ่านศึก รวมถึงผู้ได้รบั พระราชทาน) และ รหสั ๘๐ (บุคคลในครอบครัว ทบทวนวรรณกรรม ก. สืบค้นข้อมูลเก่ียวกับ ทหารผ่านศกึ ชน้ั ๑-๓รวมถงึ ผ้ไู ด้รบั พระราชทาน ทฤษฎีท่ีเก่ียวข้อง หรือบทความของเรื่องท่ี เหรียญสมรภมู )ิ . ก�ำลังศึกษาตามแหล่งข้อมูลต่าง ๆ โดยเน้น ข้อมูลในอดีตซ่ึงอธิบายเกี่ยวกับงานวิจัยหรือ ทอกซอยด์ น. สารพษิ ทีส่ งิ่ มชี วี ติ สร้างขนึ้ เช่น ความร้ใู นหวั ข้อเดยี วกนั หรือใกลเ้ คียง. พษิ งู แอฟลาทอกซิน (aflatoxin) พิษเหล่านี้ เมื่อท�ำให้หมดฤทธ์ิไป น�ำไปท�ำวัคซีนกระตุ้น ทรัพยากรทางสังคม น. ส่ิงท้ังปวงที่มีอยู่ ใหร้ ่างกายสรา้ งภมู ิค้มุ กันได.้ (อ. toxoid). หรือจัดไว้ ทั้งโดยภาครัฐและเอกชน เพ่ือใช้ ช่วยเหลือ บริการ สนับสนุน แก่ผู้ท่ีมีความ ท้องนอกมดลกู น. ความผดิ ปรกติของการตั้งครรภ์ ต้องการ หรือมีความจำ� เป็น ใหไ้ ด้ใช้ประโยชน.์ ประเภทหนึ่ง ตัวอ่อนไปฝังตัวอยู่นอกโพรงมดลูก เช่น ปีกมดลูก ท่อน�ำไข่ รังไข่ ปากมดลูก ทราง ดู ซาง. ช่องท้อง ท�ำให้ตัวอ่อนเจริญเติบโตผิดปรกติ ทฤษฎีการเรียนรู้กลุ่มเกสตัลท์ น. จิตวิทยา เป็นผลให้อวัยวะภายในของแม่ได้รับความ เสียหาย จนอาจท�ำให้เลือดออกในช่องท้อง สาขาหนึ่งท่ีมีความเห็นว่า ปรากฏการณ์ทาง และเสียชีวติ ได.้ (อ. ectopic pregnancy). จิตวิทยาน้ัน ควรมองรูปร่างหรือโครงสร้าง ซึ่งเป็นอันหน่ึงอันเดียวกันทั้งกลุ่มก้อนหรือ ทองพันชัง่ (พท.) น. พชื ทมี่ ชี อ่ื วิทยาศาสตรว์ า่ ท้ังหมด ซึ่งแตกต่างจากส่ิงที่มาประกอบกัน Rhinacanthus nasutus Kurz วงศ์ เป็นกลุม่ กอ้ นข้นึ มา. (อ. gestalt psychology). Acanthaceae เป็นไม้พ่มุ ดอกสขี าว ใบและ รากใช้ทาํ ยาได.้ 242 พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ทกั ษะการตดั สนิ ใจเลอื กปฏบิ ัติที่ถูกต้อง ทอ้ งมาน, ทอ้ งมาร (พท.) น. ช่อื โรคจ�ำพวกหนึ่ง และชอบเพศหญงิ . มีอาการให้ท้องโตอย่างหญงิ มคี รรภ์. ทะนาน (พท.) น. ๑. เคร่ืองตวงอย่างหนึ่ง ทอ้ งแลว้ แทง้ อย่างฉบั พลนั น. ภาวะแท้งครรภ์ ท�ำดว้ ยกะโหลกมะพรา้ ว ทองเหลอื ง เป็นต้น, ทีเ่ กิดข้นึ อย่างฉับพลันหลังไข่ฝังตัว หากทดสอบ โบราณใชต้ วงส่งิ ของต่าง ๆ เช่น งา ข้าวเปลอื ก การตั้งครรภ์จะได้ผลเป็นบวก เพราะระดับ น้�ำมัน มีหลายขนาด เช่น ทะนาน ๕๐๐ ฮอร์โมนเอชซีจี [human chrorionic ทะนาน ๖๐๐ ทะนาน ๘๐๐ ตัวเลข gonardotropin (hCG)] จะสงู ขนึ้ ชว่ั ขณะหนึ่ง. หลังทะนานหมายถึง ปริมาตรเท่าจ�ำนวน (อ. chemical pregnancy). เบี้ยที่ใช้เป็นเงินตราสมัยโบราณ โดยทั่วไป หากไมร่ ะบุตัวเลขหมายถึง ทะนาน ๘๓๐. ๒. ท่อไต น. ท่อเชื่อมต่อระหว่างไตกับกระเพาะ ช่ือหน่วยในมาตราตวงโบราณซึ่งเก่าแก่ที่สุด ปัสสาวะ มีหน้าที่ล�ำเลียงปัสสาวะจากไตสู่ มีอัตรา ๘ ฟายมอื เท่ากับ ๑ ทะนาน. ๓. ชอ่ื กระเพาะปัสสาวะ. (อ. ureter). หน่วยในมาตราตวงโบราณ มีอัตรา ๒๐ ทะนาน เป็น ๑ ถงั (สำ� หรับตวงขา้ วสาร) หรือ ทอนซิล ดูท่ี ตอ่ มทอลซลิ . ๒๕ ทะนาน เปน็ ๑ สดั . ทอนซิลสโตน ดู ขท้ี อนซลิ . ทะเบยี น น. บัญชแี สดงขอ้ มลู ที่ส�ำคัญที่บันทกึ ไว้ ทอ่ น�ำไข่ น. อวัยวะหน่ึงในระบบสืบพนั ธุเ์ พศหญงิ เป็นหลักฐานสำ� หรบั ใช้อ้างอิง. เป็นทางเชอ่ื มต่อระหว่างรังไขท่ ั้ง ๒ ข้างกับมดลูก ทะเลบำ� บดั ดู น�้ำทะเลบ�ำบัด. ท�ำหน้าท่ีเป็นทางผ่านของไข่ท่ีออกจากรังไข่ ทักษะการตระหนักรู้ในตน น. ความสามารถ เข้าสู่มดลูกและเป็นบริเวณท่ีอสุจิจะเข้าปฏิสนธิ กับไข่ ทอ่ น�ำไข่มเี สน้ ผา่ นศูนย์กลางประมาณ ในการคน้ หา รู้จักและเขา้ ใจตนเอง รู้ข้อดีขอ้ เสยี ๒ มิลลิเมตร ยาว ๖-๗ เซนติเมตร, ปีกมดลูก ของตนเอง รูค้ วามต้องการและส่ิงทีไ่ ม่ต้องการ ก็วา่ . (อ. oviduct หรอื fallopian tube). ของตนเอง ซ่ึงจะช่วยให้บุคคลรู้เท่าทันตัวเอง ท่อน�้ำเหลือง น. ท่อท่ีท�ำหน้าท่ีน�ำน้�ำเหลือง เมอ่ื เผชิญกับความเครียดหรือสถานการณ์ตา่ ง ๆ จากท่ัวร่างกายส่งไปยังระบบเส้นเลือด. (อ. และทักษะนี้ยังเป็นพ้ืนฐานของการพัฒนา lymph vessel). ทักษะอืน่ ๆ เชน่ ทกั ษะการสือ่ สาร การสร้าง ท่อปสั สาวะ น. ท่อน�ำน้�ำปสั สาวะจากกระเพาะ สมั พนั ธภาพ การตดั สินใจ ความเหน็ อกเห็นใจ ปัสสาวะไปสู่ภายนอก ท่อปัสสาวะผู้ชาย ผูอ้ ่ืน. (อ. self-awareness skill). ยาวกว่าของผ้หู ญงิ . ทักษะการตัดสินใจเลือกปฏิบัติที่ถูกต้อง น. ทอม (ปาก) น. ผหู้ ญิงทม่ี ลี ักษณะเหมอื นผู้ชาย ความสามารถในการก�ำหนดทางเลือกใช้เหตุผล หรอื วิเคราะหผ์ ลดีผลเสีย เพื่อปฏิเสธ หลีกเล่ียง หรือเลือกวิธีปฏิบัตทิ ี่เหมาะสม ส�ำหรบั การมี กระทรวงสาธารณสขุ 243

ทกั ษะการสอ่ื สารด้านสขุ ภาพ สุขภาพที่ดี หากบุคคลมีการตัดสินใจอย่างมี พงึ กระทำ� ได้. (อ. clinical skill). ประสทิ ธิภาพในการกระท�ำตา่ ง ๆ ที่เกย่ี วกบั ทกั ษะทางปัญญา น. ความสามารถในการคดิ สุขภาพ โดยมีการประเมินทางเลือกและ ผลการตัดสินใจเลือก ก็จะมีผลต่อสุขภาพ วิเคราะห์สถานการณ์ และประยุกต์ความรู้ อนามยั ของบุคคลนน้ั . (อ. decision skill). ความเข้าใจในแนวคิด หลักการ ทฤษฎี และ ทกั ษะการสื่อสารด้านสขุ ภาพ น. ความสามารถ กระบวนการต่าง ๆ มาใชใ้ นการคดิ วเิ คราะห์ ในการสอื่ สารโดยการพดู อา่ น เขียนใหบ้ คุ คลอนื่ และการแก้ปัญหาอย่างสร้างสรรค์ เมื่อต้อง เข้าใจ และสามารถโน้มน้าวให้ผู้อ่ืนยอมรับ เผชญิ กับสถานการณ์ตา่ ง ๆ หรอื สถานการณ์ แนวทางการปฏิบัติตัวเพื่อการมีสุขภาพท่ีดี ใหม่ ๆ ที่ไมไ่ ด้คาดคิดมากอ่ น. การใช้ค�ำพูดและภาษาท่าทางเพื่อแสดง ทักษะทางสังคม น. ความสามารถของบุคคล ความรู้สึกนึกคิดของตนอย่างเหมาะสม ในการปฏิบัติตนเพ่ือให้สามารถอยู่ร่วมกับ กับสภาพวัฒนธรรมและสถานการณ์ต่าง ๆ. บคุ คลอ่ืน หรือทำ� ส่ิงใดสิง่ หนง่ึ รว่ มกบั บุคคลอ่ืน (อ. communication skill). ตามวตั ถุประสงคท์ กี่ ำ� หนดไว้ ภายใตร้ ะเบยี บ ทักษะการเห็นอกเห็นใจและเข้าใจผู้อ่ืน น. กฎเกณฑ์ของสังคมนั้น ๆ ได้อย่างเหมาะสม ค ว า ม ส า ม า ร ถ ข อ ง บุ ค ค ล ใ น ก า ร เ ข ้ า ใ จ โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อสร้างความสัมพันธ์ ความเหมือนหรือความแตกต่างระหว่างบุคคล ในทางบวกให้เกดิ ขึ้น. ด้านความสามารถ เพศ วัย ระดบั การศกึ ษา ทักษะส่วนบุคคล น. ความสามารถต่าง ๆ ศาสนา ความเช่ือ สผี ิว อาชพี เปน็ ตน้ ซงึ่ ชว่ ยให้ ในการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมหรือด�ำเนิน ยอมรับบุคคลอื่นที่ต่างจากตนเองได้ และ พฤติกรรมในทางที่ชอบ ซึ่งจะช่วยให้ ช่วยเหลือผู้ที่ด้อยกว่าหรือได้รับความเดือดร้อน. ปัจเจกบุคคลมีความสามารถตอบสนอง (อ. empathy skill). ความต้องการและความท้าทายตา่ ง ๆ ของชวี ติ ทกั ษะชีวติ น. ความสามารถข้ันพน้ื ฐานของบุคคล ประจำ� วนั อยา่ งมีประสิทธภิ าพ. (อ. personal ในเชิงสังคมจิตวิทยา ความคิดวิเคราะห์ skill). ความพยายามเพิ่มพูนปฏิสัมพันธ์ของตนกับ ทง้ั ๕, ท้งั หา้ (พท.) ว. ๑. รวมทั้งหมด ๕ สว่ น ผอู้ นื่ และสิ่งแวดลอ้ ม สามารถแสดงพฤตกิ รรม หมายถึง รวมส่วนของพืชที่น�ำมาใช้ท�ำยา ที่เหมาะสมเมื่อเผชิญสถานการณ์และหรือ ๕ สว่ น ไดแ้ ก่ ราก ตน้ ใบ ดอก และลกู (ฝกั ) ปัญหาต่าง ๆ ในชีวิตประจ�ำวันได้อย่างมี เช่น ชมุ เห็ดทัง้ ๕ โดยปรยิ ายหมายถงึ รวมหมด ประสทิ ธิภาพ และสามารถปรับตวั ไดใ้ นอนาคต. ท้ังต้น, ทั้งตน้ ทงั้ ราก กเ็ รยี ก. ๒. รวมทงั้ หมด (อ. life skill). ๕ ชนดิ ใช้เรียกพิกัดยาทมี่ ีตวั ยา ๕ สงิ่ เช่น ทักษะทางคลินิก น. ความรู้ความสามารถ โกฐท้ัง ๕, เทียนทง้ั ๕, เกสรทง้ั ๕. ในการท�ำหัตถการต่าง ๆ ที่แพทย์คนหนึ่ง ท้งั ต้นทง้ั ราก ดู ทั้ง ๕, ทง้ั หา้ . 244 พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ทางเลือกทดี่ ีท่ีสุด ทัดดอกไม้ (พท.) น. บริเวณของศีรษะเหนือ ท่ัวถงึ ทุกคน น. ผู้ท่ีมีสทิ ธิของกองทนุ ๓ กองทนุ ใบหูหลังขมับ เป็นต�ำแหน่งท่ีเอาส่ิงของหรือ ประกอบด้วย กลมุ่ ขา้ ราชการและครอบครวั ดอกไม้เหน็บไว้, เพรยี งหู ก็เรยี ก. (ประมาณ ๕ ล้านคน) จากกองทนุ สวสั ดกิ าร รักษาพยาบาลข้าราชการ กรมบัญชีกลาง ทนั ตกรรมจติ เวช น. การรักษาโรคทางฟนั และ กลุ่มลกู จ้างพนักงาน (ประมาณ ๑๐ ลา้ นคน) การรักษาโรคทางใจ. จากกองทุนประกันสังคมและกลมุ่ ประชาชน ทีม่ ีสทิ ธหิ ลกั ประกนั สขุ ภาพถ้วนหน้า (ประมาณ ทนั ตกรรมป้องกัน น. วิธกี ารหรือมาตรการใด ๆ ๔๘ ล้านคน) จากกองทนุ หลกั ประกันสุขภาพ ท่ีจะป้องกันไม่ให้เกิดโรคในช่องปากและอวัยวะ แห่งชาต.ิ ใกลเ้ คียง. ทศั นคตเิ ชิงบวกเรอื่ งเพศ น. การมคี วามเขา้ ใจ ทนั ตกรรมส�ำหรับเด็ก น. การบำ� บดั รักษาทาง ว่าเรอ่ื งเพศเปน็ เร่ืองปรกติ เปน็ องคป์ ระกอบ ทนั ตกรรมแกผ่ ปู้ ว่ ยเดก็ . หน่ึงของชวี ติ การมีความรทู้ เ่ี ท่าทันและมีทกั ษะ ที่ถูกต้องท่ีจะด�ำเนินชีวิตทางเพศได้อย่างมี ทันตแพทย์จัดฟัน น. ๑. ทันตแพทย์ที่ส�ำเร็จ ความปลอดภยั . การศึกษาหรือส�ำเร็จการฝึกอบรมทางวิชา ทันตกรรมจัดฟันจากมหาวิทยาลัยหรือสถาบัน ทัศนมาตรศาสตร์ (กฎ) น. การประกอบโรคศลิ ปะ ที่ทันตแพทยสภารับรอง โดยมีหลักสูตรเต็ม เกยี่ วกับสายตามนษุ ย์ ได้แก่ การวดั การวินิจฉัย เวลาไม่ต่ำ� กว่า ๒ ปี และสมาคมทันตแพทย์ ความผิดปรกติของการมองเห็น โดยใช้เครื่องมือ จดั ฟันแห่งประเทศไทยเหน็ ชอบ. ๒. ทนั ตแพทย์ ท่ีปลัดกระทรวงสาธารณสุขประกาศก�ำหนด ที่ได้รับหนังสืออนุมัติ หรือวุฒิบัตรสาขา และแก้ไขฟื้นฟูความผิดปรกติของการมองเห็น ทนั ตกรรมจัดฟันจากทนั ตแพทยสภา. โดยกรรมวิธีการใช้แว่นตา เลนส์สัมผัส ฝึกการบริหารกล้ามเน้ือตา โดยไม่รวมถึง ทันตสาธารณสุข น. ศาสตร์และศิลป์ในการ การแก้ไขความผิดปรกติเน่ืองจากระบบ ส่งเสริมสุขภาพช่องปาก การป้องกันโรค ประสาทตาหรือโรคทางตาท่ีไม่ได้เกิดจาก ในช่องปาก และการพฒั นาคุณภาพชวี ิต. ความผิดปรกติของการหักเหของแสง การใช้ ยา การผ่าตัด และการใช้เลเซอร์ชนดิ ต่าง ๆ. ทับหม้อเกลือ (พท.) น. การน�ำเกลือตัวผู้ หรือเกลือเม็ดใส่หม้อทะนน หม้อตาล หรือ ทางท่ีควรด�ำเนินชีวิต น. การกระท�ำความดี หม้อดนิ มีฝาปดิ นำ� ไปตัง้ ไฟให้ร้อนแล้วน�ำมา ซึ่งมี ๓ ประการใหญ่ ๆ เรียกว่า บุญกิริยา วางบนสมุนไพร ห่อด้วยผา้ แล้วนำ� ไปประคบ วัตถุ ๓ ได้แก่ ทาน ศีล ภาวนา ที่กระทำ� ลงไป ตามรา่ งกายของหญงิ หลังคลอด วิธนี ีส้ ามารถ พร้อมกับมีความเห็นถูกต้องตรงตามความ ขับน้�ำคาวปลาหรือโลหิตที่ค้างอยู่ท่ีมดลูก เปน็ จรงิ หรอื กุศลกรรมบถ. ออกให้หมด ช่วยป้องกันการเกิดน้�ำคาวปลา เป็นพษิ ได,้ นาบหมอ้ เกลือ กว็ า่ . ทางเลือกที่ดที ่ีสุด น. ทางเลือกท่ี (คดิ ว่า) ดที ีส่ ดุ กระทรวงสาธารณสุข 245

ทางสายกลางของจติ ใจ แทนข้อตกลงทเ่ี กดิ จากการเจรจา อาจเรียกวา่ โดยท่มี ีอายใุ นครรภต์ ้ังแต่ ๔๒ สปั ดาห์ขึ้นไป. “วิถีทางเลือกที่ไม่ใช่ข้อตกลง” ท่ีดีที่สุดของ (อ. over term infant). ผเู้ จรจานัน้ ๆ. [อ. best alternative to a ทารกคลอดครบกำ� หนด น. ทารกทีค่ ลอดออก negotiated agreement (BATNA)]. มาโดยท่ีมีอายุในครรภ์ต้ังแต่ ๓๗ สัปดาห์ ทางสายกลางของจิตใจ น. ๑. การควบคุมไม่ให้ แต่ไมถ่ งึ ๔๒ สัปดาห์. (อ. full term infant). เกิดความรู้สึกมากเกินไปในความพอใจและ ทารกคลอดน�้ำหนักน้อย น. ทารกแรกคลอด ไม่พอใจ. ๒. การมีสุขภาพจิตที่ดี เน้นความ ท่นี �้ำหนักนอ้ ยกวา่ ๒,๕๐๐ กรัม และมชี วี ิต. เข้าใจถึงระบบความสัมพันธ์ของรูปและนาม (อ. low birth weight). ท่ีอิงอาศัยกันเกิดข้ึน ต้ังอยู่ชั่วระยะหน่ึง ทารกแรกเกิด น. ทารกทีม่ ีอายุนอ้ ยกวา่ ๒๘ วนั แล้วต้องดับไปเพราะหมดเหตุปัจจัยของ ระยะนีเ้ รียกวา่ neonatal period. (อ. new การตงั้ อยู.่ born). ทางหายใจถกู ปิดกัน้ จากภายนอก น. การที่มี ทารกแรกเกิดน�้ำหนักน้อยมาก น. ภาวะ บางส่ิงไปขัดขวางกลไกของการหายใจ เช่น ที่ทารกแรกเกิดมีน�้ำหนักตัวแรกเกิดน้อยกว่า การท่ีปากและจมูกถูกกดหรือปิดกั้น รวมทั้ง ๑,๐๐๐ กรัม. [อ. extremely low birth กรณีท่ีศีรษะหรือท้ังตัวติดอยู่ในที่แคบ ๆ. weight (ELBW)]. (อ. suffocation). ทารกแรกเกิดมีภาวะบิลิรูบินในเลือดสูง น. ทางให้ยา น. วิถีทางการให้ยาเข้าสู่ร่างกาย ภาวะที่ทารกเกิดมีระดับของการสะสมของ ซ่ึงมีหลายอย่าง ขึ้นกับสภาวะของผู้ป่วย บิลิรูบินในเลือดสูงเกินกว่าค่าปรกติ คือ รูปแบบและสมบตั ขิ องยา ตาํ แหน่งท่ีตอ้ งการ ๐.๒-๑.๔ มิลลิกรมั ต่อเดซลิ ิตร และเมือ่ สูงกวา่ ใหย้ าออกฤทธิ์ เช่น การให้ยาทางปาก ใตล้ ิ้น ๕-๗ มิลลิกรัมต่อเดซิลิตร จะปรากฏอาการ หลอดเลอื ดดาํ ช่องเยือ่ หมุ้ ไขสนั หลงั กล้ามเนอ้ื ตัวเหลืองบริเวณผิวหนัง เล็บ และตาขาว ผิวหนัง ตา หูจมูก ช่องคลอด ทวารหนัก. ให้เหน็ ดว้ ยตาเปล่า. (อ. neonatal hyper- (อ. route of administration). bilirubinemia). ทารก น. เด็กที่ยังอยู่ในครรภ์ เด็กแบเบาะ ทารณุ กรรมเด็กทางเพศ ก. กระทำ� โดยใชเ้ ด็ก เดก็ เล็ก ๆ เดก็ ท่ยี ังไมเ่ ดียงสา. เป็นเคร่ืองมือตอบสนองความต้องการทางเพศ ทารกคลอดก่อนก�ำหนด น. ทารกท่ีคลอดออก ของผู้ใหญ่ โดยที่เด็กยังไม่เติบโตถึงวุฒิภาวะ มาโดยที่มีอายุในครรภ์ไม่ถึง ๓๗ สัปดาห์. พอทีจ่ ะเข้าใจการกระทำ� เหลา่ น้ัน หรือตกลง (อ. premature infant). ยินยอมในการกระท�ำเหล่าน้ันได้. (อ. child ทารกคลอดเกินก�ำหนด น. ทารกทคี่ ลอดออกมา sexual abuse). 246 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ทมี ผสมผสานทักษะทางการพยาบาล ทาลัสซีเมีย น. โรคเลือดชนิดหนึ่ง สามารถ ทีทรีออยส์ น. น�้ำมันหอมระเหยท่ีสกัดจาก ถ่ายทอดทางพันธุกรรมได้ ท�ำให้มีการสร้าง ใบของพืชพื้นเมืองของออสเตรเลียที่มีช่ือ เม็ดเลือดแดงได้น้อยกว่าปรกติ รูปลักษณะ วิทยาศาสตร์ว่า Melaleuca alternifolia ผดิ ปรกติ อายุสั้นกว่าปรกติ และแตกงา่ ยกว่า (Maiden & Betche) Cheel ในวงศ์ ปรกติ จึงสง่ ผลให้เกิดภาวะซดี หรือโลหิตจาง Myrtaceae ใช้เป็นยาทาในความเข้มข้น เร้ือรัง. (อ. thalassemia). ท่ีต่�ำส�ำหรับรักษาโรคผิวหนัง รังแค สิว เหา เริม แมลงกดั เปน็ ต้น. (อ. tea tree oil). ท�ำแท้งเพ่ือการรักษา ก. หยุดยั้งการตั้งครรภ์ แบบถูกกฎหมาย โดยแพทย์สามารถท�ำได้ ท่ีประเวณี น. ช่องคลอด มีหน้าท่ีเสพสังวาส ตามที่กฎหมายระบุอนุญาต ซ่ึงเกิดจากกรณี เป็นทางผ่านของระดู และเป็นทางออก ท่ีพิจารณาเห็นว่าหากปล่อยให้การต้ังครรภ์ ของทารก. ด�ำเนินต่อไปจะเป็นอันตรายร้ายแรงต่อชีวิต หรือสุขภาพของมารดา เชน่ ผ้ปู ว่ ยโรคมะเร็ง ทีมตระหนักรู้สถานการณ์ น. ทีมปฏิบัติการ โรคเลอื ด โรคไตบางชนิด มารดาท่ีเปน็ โรคจติ ที่มีความสามารถในการเฝ้าระวัง ติดตาม อยู่ก่อนการต้ังครรภ์หรือเป็นโรคจิตขณะตั้งครรภ์ สถานการณ์ รวบรวมข้อมูล ประเมิน การตั้งครรภ์ท่ีเกิดข้ึนจากการข่มขืนกระท�ำ สถานการณ์ พร้อมทั้งการแจ้งเตือนผู้บริหาร ช�ำเรา การตัง้ ครรภใ์ นผู้เยาวต์ �ำ่ กวา่ ๑๕ ป.ี และหน่วยงานท่ีเก่ียวข้อง เพ่ือเป็นข้อมูล พิจารณาตัดสินของผู้บัญชาการเหตุการณ์ ท�ำร้ายตนเอง ก. ต้ังใจท�ำให้ตนเองบาดเจ็บ ต่อการตอบสนองต่อสถานการณ์น้ัน ๆ. โดยส่วนใหญ่ไม่ได้ประสงค์ให้จบชีวิต. (อ. [อ. situation awareness team (SAT)]. self harm). ทมี ผสมผสานทักษะทางการพยาบาล น. ทีมที่ ท�ำลายเช้ือ ก. ท�ำลายจุลชีพทุกชนิด ยกเว้น รว่ มกนั ทำ� งานตามระดับความรู้ ความสามารถ สปอร์ของแบคทีเรยี . ประสบการณ์ และการฝกึ ฝน จากการศึกษา ท่ีแตกต่างกัน เพ่ือตอบสนองความต้องการ ท�ำสมาธิ ก. ทำ� ใหเ้ กิดภาวะทจี่ ติ แน่วแน่ต่อสิง่ ด้านสุขภาพของประชาชนตามขอบเขต ที่ก�ำหนด ไม่ฟุ้งซ่าน โดยพิจารณาสิ่งน้ัน ของวิชาชีพการพยาบาลและการผดุงครรภ์ อย่างเคร่งครัด เพ่ือให้เกิดปัญญารู้แจ้ง ซ่ึงประกอบด้วยพนักงานให้การดูแล ผู้ช่วย โ ด ย มี ส ติ สั ม ป ชั ญ ญ ะ ก� ำ กั บ ด ้ ว ย เ ส ม อ . พยาบาล พยาบาลวิชาชีพ พยาบาลวิชาชีพ (อ. meditation). เฉพาะทาง พยาบาลวิชาชีพผู้เช่ียวชาญ เฉพาะสาขาหรือผู้ปฏิบัติการพยาบาลข้ันสูง ท�ำหมัน ก. ท�ำการคุมก�ำเนิดเพื่อไม่ให้ผู้ชาย [advanced practice nurse (APN)] หรอื ผูห้ ญงิ มีบุตรได.้ (อ. sterile). ซ่ึงประกอบดว้ ย พยาบาลวชิ าชพี ผเู้ ชีย่ วชาญ ทางคลินิก พยาบาลวิชาชีพผู้เช่ียวชาญ ทีเซลล์ ดู เซลลเ์ มด็ เลือดขาวชนิดซดี ี ๔. การพยาบาลเวชปฏิบัติชุมชน พยาบาลวิชาชีพ กระทรวงสาธารณสขุ 247

ทีมเฝา้ ระวังและประเมินสถานการณ์ ผู้เช่ียวชาญการผดุงครรภ์ พยาบาลวิชาชีพ และผทู้ ีเ่ กี่ยวข้อง. [อ. mental health crisis ผู้เช่ยี วชาญการผู้ใหย้ าระงับความรสู้ ึก ผู้บรหิ าร assessment and treatment team การพยาบาล และอาจารยพ์ ยาบาล. (อ. skills (MCATT)]. mixed team). ท่ีสาธารณะ น. สถานที่ซ่ึงมิใช่เป็นของเอกชน ทีมเฝ้าระวังและประเมินสถานการณ์ น. และประชาชน สามารถใช้ประโยชน์หรือ ทีมปฏบิ ัตกิ ารท่มี ีความสามารถในการเฝ้าระวงั สัญจรได้ เช่น สวนสาธารณะ ถนนหนทาง รวบรวมข้อมูล ติดตาม ตรวจจับ และ ทางเท้าและทางน้�ำท่ีประชาชนสัญจรไปมา ประเมินสถานการณ์ที่อาจมีผลกระทบ ตามปรกติ. ทางดา้ นการแพทยแ์ ละสาธารณสุข. ทุกนโยบายห่วงใยสุขภาพ น. แนวทางการท�ำงาน ทีมไมเ้ ล้อื ย น. ระบบการบรกิ ารสุขภาพทีเ่ ขา้ ถึง ข้ามภาคสว่ นอย่างเปน็ ระบบ โดยน�ำประเด็น ประชาชนทุกคน โดยเฉพาะคนท่ีเจ็บป่วย ที่เก่ียวข้องกับเร่ืองทางสุขภาพมาประกอบการ เรือ้ รัง คนพกิ าร คนดอ้ ยโอกาส คนที่เจ็บปว่ ย ตัดสินใจ เป็นการท�ำงานร่วมกันแบบเสริมพลัง หนักจนมาโรงพยาบาลไม่ได้ ทัง้ ยงั ครอบคลมุ เพ่ือหลีกเล่ียงผลกระทบที่เป็นอันตราย ถึงการดูแลเร่ืองปัจจัยพ้ืนฐาน ไม่ว่าจะเป็น ทางสขุ ภาพ และเพอ่ื ให้เกิดนโยบายสาธารณะ เรือ่ งอาชพี การงาน การศึกษา ฯลฯ ท่สี ่งผล ระหวา่ งภาคส่วนตา่ ง ๆ ทีจ่ ะน�ำไปสู่การมีสขุ ภาพ กระทบต่อคุณภาพชีวิตของผู้ป่วย เหมือนกับ ท่ีดีของประชาชนและสร้างความเป็นธรรม ไม้เลื้อยทท่ี อดยอดออกไปไม่หยุดน่งิ . ทางสุขภาพ. [อ. health in all policies ทีมเย่ียมบ้านของสถานบริการปฐมภูมิ น. (HiAP)]. ทีมสหสาขาวิชาชีพ ประกอบด้วย พยาบาล ทุนทางสังคม น. ระดับความผูกพันทางสังคม วิชาชีพ แพทย์นักกายภาพบ�ำบัด เภสัชกร ซ่ึงมีอยู่ในชุมชนโดยอิงกระบวนการต่าง ๆ และบุคลากรสาธารณสุขอ่ืน ๆ ท่ีมีอยู่ใน ระหว่างคนในชุมชนในการร่วมกันก�ำหนด หน่วยปฐมภูมิ เช่น นักวิชาการสาธารณสุข เครือข่ายบรรทัดฐานและความไว้วางใจ ทันตาภิบาล ภาคีเครือข่ายอ่ืน ๆ ท้ังภาครัฐ ทางสังคม รวมท้ังเกื้อหนุนการประสานงาน และเอกชน ที่มีเป้าหมายร่วมกันในการดูแล และความร่วมมือเพ่ือผลประโยชน์ร่วมกัน. ผ้ปู ว่ ยทบี่ ้าน. (อ. social capital). ทีมให้การช่วยเหลือเยียวยาจิตใจผู้ประสบ ทยุ หนา น. การรักษาโรคโดยการดัน จับ หยกิ ภาวะวกิ ฤติ น. ทมี สหวิชาชพี ทใี่ หก้ ารช่วยเหลือ บีบนวด ไปตามเส้นลมปราณและจุดฝังเข็ม ทางดา้ นจติ ใจผู้ประสบภาวะวิกฤติ ได้แก่ แพทย์ โดยใช้ความรู้ทางด้านการแพทย์แผนจีน, พยาบาลจิตเวช เภสัชกร นักจิตวิทยาคลินิก การนวดจนี ก็เรียก. นกั จิตวิทยา นกั สงั คมสงเคราะห์ นักวิชาการ สาธารณสุข ผู้รับผิดชอบงานด้านสุขภาพจิต เทคนิคการตรวจสอบ น. วิธีการตรวจสอบ 248 พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

เทรยี ด ที่ควรน�ำมาใช้รวบรวมข้อมูลหลักฐาน เทคโนโลยีทางสุขภาพ น. ส่ิงใดส่ิงหน่ึงที่เกิด ควรเป็นวิธีการที่ดี เสียค่าใช้จ่ายน้อย และ จากการน�ำเอาเร่ืองยาก ๆ มาท�ำให้ง่าย เปน็ ทีย่ อมรับของผ้ตู รวจสอบภายใน. (อ. audit ในรูปแบบต่าง ๆ เพื่อถ่ายทอดและน�ำไปใช้ technique). เช่น การนำ� วธิ ีการบำ� บดั โรคทต่ี อ้ งเรยี นร้นู าน ๆ เทคนคิ การพัฒนาคุณภาพ น. ระดบั การได้รับ มาทำ� เปน็ คมู่ ือ หรอื แบบเรียนรดู้ ว้ ยตนเอง. การศึกษาอบรมและฝึกอบรมของบุคลากร ในองค์กรเก่ียวกับเคร่ืองมือและวิธีการ เทคโนโลยีระบบสุขภาพภาคประชาชน น. พัฒนาคุณภาพ รวมถึงการท�ำงานและ เทคนิคและวิธีการท่ีใช้ในการด�ำเนินงานสุขภาพ การตัดสินใจสนับสนุนความพยายามในการ ภาคประชาชน เช่น การพัฒนาศักยภาพ ปรับปรงุ คุณภาพ. (อ. technical aspect). อาสาสมัครต�ำบลจัดการสุขภาพ หมู่บ้าน เทคนิคปลอดเชื้อ น. วิธีการปฏิบัติเพื่อลด จัดการสขุ ภาพ ระบบสารสนเทศงานสขุ ภาพ ค ว า ม เ ส่ี ย ง ต ่ อ ก า ร ติ ด เ ช้ื อ ที่ จ ะ เ กิ ด ข้ึ น ภาคประชาชน. กับเคร่ืองมือ เคร่ืองใช้ และส่ิงแวดล้อม. (อ. aseptic technique). เทคโนโลยีและการสื่อสารด้านสุขภาพ น. เทคโนโลยีช่วยการเจริญพันธุ์ทางการแพทย์ การใชเ้ ทคนคิ วธิ กี าร และสอ่ื ประเภทตา่ ง ๆ (กฎ) น. กรรมวธิ ที างวทิ ยาศาสตรก์ ารแพทย์ อย่างมีประสิทธิภาพและมีประสิทธิผล ท่ีน�ำอสุจิและไข่ออกจากร่างกายมนุษย์ ในการน�ำเสนอข้อมูลข่าวสารความรู้ด้านสุขภาพ เพื่อให้เกิดการต้ังครรภ์โดยไม่เป็นไปตาม เพ่ือให้กลุ่มเป้าหมายและประชาชนได้รับรู้ ธรรมชาติ รวมทัง้ การผสมเทียม. เรยี นรแู้ ละตระหนักในเรื่องสขุ ภาพ. เทคโนโลยีตรวจหามะเร็ง น. การเจาะเลือด เพื่อตรวจหาสารพันธุกรรมผิดปรกติท่ีบ่งชี้ เทคโนโลยีหัวใจและทรวงอก (กฎ) น. การกระทำ� มะเร็ง การเจาะเลือดเพ่ือเก็บตัวอย่างเลือด ต่อมนุษย์เก่ียวกับการใช้เคร่ืองมือและ ส�ำหรับตรวจหาเซลล์มะเร็งหรือช้ินส่วน อุปกรณ์ทางการแพทย์ท่ีเกี่ยวข้องกับหัวใจ ของดีเอ็นเอที่เนื้องอกปล่อยออกมาใน และปอด และการใช้เครอ่ื งมือและอุปกรณอ์ น่ื ๆ กระแสเลอื ด. (อ. liquid biopsy). ที่เก่ียวข้องในการประคับประคองการท�ำงาน ของระบบหมุนเวียนโลหิตให้อยู่ในภาวะปรกติ ระหว่างการผ่าตัดหัวใจและทรวงอก รวมทั้ง การใช้เครื่องมือและอุปกรณ์ในการดูแล ผ้ปู ว่ ยหนักหรือผปู้ ว่ ยในหอ้ งฉกุ เฉนิ . เทคโนโลยีทางการแพทย์ น. วทิ ยาการที่ประยกุ ต์ เททระไซคลีน น. ยาปฏชิ วี นะทรี่ ะงบั การเจริญ ใช้วิทยาศาสตร์ให้เกิดประโยชน์ต่อมนุษย์ เตบิ โตของเช้อื แบคทีเรีย. (อ. tetracycline). ในด้านการแพทย์ เช่น การตรวจ การรักษา พยาบาล การปอ้ งกนั โรค ดว้ ยวิธกี ารตา่ ง ๆ. เทรียด ดู ฝ.ี กระทรวงสาธารณสุข 249

เทหลกั ษณะ เทหลกั ษณะ น. การบริโภคอาหารตามลกั ษณะ ขับเสมหะ แก้อาเจียน บ�ำรุงโลหิต เป็นต้น, ร่างกายของมนุษย์ แบง่ ไดเ้ ป็น คนอว้ น คนผอม เบญจเทยี น หรอื เบญจเทียร ก็เรยี ก. และคนปานกลาง. แท้ง ก. การตั้งครรภ์ที่ส้ินสุดก่อนที่การเจริญ เติบโตของทารกจะสมบูรณ์พอท่ีจะด�ำรงชีวิต เท้าบวม น. อาการบวมท่ีเกิดข้ึนต้ังแต่บริเวณ ภายนอกครรภ์มารดา, การสิ้นสุดการครรภ์ เท้าไปจนถึงข้อเทา้ เกิดขึน้ ได้จากหลายสาเหตุ กอ่ นอายุครรภค์ รบ ๒๘ สัปดาห์ หรือเมอื่ ทารก ถือเป็นสัญญาณท่ีมีความเกี่ยวข้องกับสุขภาพ. มีน้�ำหนักน้อยกวา่ ๑,๐๐๐ กรมั . (อ. abort). (อ. swollen feet). เทา้ แบน น. ภาวะทม่ี องไมเ่ หน็ อุ้งเท้า พบไดบ้ ่อย แท้งครบ ก. แท้งโดยมที ารก รก และเยอื่ หุม้ ทารก ในเด็กมากกว่าผู้ใหญ่ เด็กเท้าแบนส่วนใหญ่ แท้งออกมาทั้งหมด มักพบในการต้ังครรภ์ มักจะดีขึ้นเมื่ออายุมากขึ้น สาเหตุเกิดจาก ซึ่งอายุครรภ์น้อยกว่า ๘ สัปดาห์ มารดา ความยืดหยุ่นของเน้ือเยื่อในเท้าและข้อเท้า จะมีอาการปวดท้อง มีเลือดออก การรักษา ผิดปรกติ กระดกู ไมป่ รกติ เน้ือเยอื่ ในเทา้ และ มกั เฝา้ ดอู าการเลอื ดออกของมารดา ถ้าเลอื ด ข้อเท้าเส่ือมเม่ือมีอายุมากขึ้น หรือมีโรคอื่น ค่อย ๆ ลดและทุกสว่ นออกมาครบจะไม่อนั ตราย. ทเ่ี ก่ยี วขอ้ ง. แท้งค้าง ก. แท้งโดยทารกและรกค้างอยู่ใน เท้าปุก น. เท้าที่พิการ มีรูปเท้าบิดเบ้ียว โพรงมดลูกอย่างน้อย ๘ สัปดาห์ นับจาก จนดูเหมือนไม้ตีกอลฟ์ หากไมร่ ักษาจะทำ� ให้ ทารกเสียชีวิต มารดามักมีอาการการแท้ง พกิ าร ไม่สามารถใชเ้ ท้าเดินได้ และจะพัฒนา คุกคาม ต่อมาอาการดีขึ้น ส่วนใหญ่รักษา จนมีอาการเจ็บปวดเม่ือโตขึ้น เพราะเกิด โดยการท�ำให้ครรภ์ส้ินสุดด้วยการขูดมดลูก การสึกหรอของกระดูกและข้อต่อท่ีบิดเบี้ยว หรือฉีดยาเข้าสู่ร่างกายมารดาท�ำให้มดลูกหดตัว หรือผิวหนังเท้าส่วนท่ีหนาตัวข้ึนเพื่อรับน�้ำหนัก ขับทารกออกทางช่องคลอด ท้ังน้ี ขึ้นอยู่กับ เกดิ เปน็ แผลเรอื้ รังขนึ้ มา. (อ. club foot). อายุครรภ.์ เท่ยี งธรรม (กฎ) น. ไมบ่ ิดเบือนจากความจริง แท้งคุกคาม ก. แท้งในระยะเร่ิมแรกซงึ่ การต้งั ครรภ์ ท่ไี ด้รับจากการตรวจสอบ ไม่อคตกิ ับผรู้ ับตรวจ อาจมีโอกาสด�ำเนินต่อไปได้ มักมีเลือดออก หรือโน้มเอียงทางใดทางหน่ึง ระมัดระวัง จากโพรงมดลูกเล็กน้อยและออกซ้�ำกันหลายวัน เรอ่ื งความสัมพันธ์ส่วนตัว. อาการไม่รุนแรง ถ้าไม่ดีขึ้นจะกลายเป็นการแท้ง หลีกเลี่ยงไม่ได.้ เทยี นท้ัง ๕, เทียรท้ัง ๕ (พท.) น. พกิ ัดยาชนิดหนึง่ จ�ำกดั เทียน ๕ อย่าง ไดแ้ ก่ เทียนขาว เทยี น แท้งไมค่ รบ ก. แท้งโดยมีสว่ นของทารกหรอื รก ขา้ วเปลือก เทยี นแดง เทยี นดำ� และเทียนตา บางส่วนหลุดออกมา แต่ยังคงเหลือบางส่วน ตัก๊ แตน รวม ๕ สิ่ง ในปรมิ าณเทา่ กนั โดยน้ำ� หนกั ในโพรงมดลูก การรักษาเช่นเดียวกับการแท้ง พิกัดนี้มีรสสุขุม สรรพคุณโดยรวมขับลม ทีห่ ลีกเลีย่ งไม่ได.้ 250 พจนานกุ รมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ไทรอะซีน แท้งหลีกเลยี่ งไม่ได้ ก. แทง้ ในระยะท่ีไมส่ ามารถ ไทชิ น. ศาสตรแ์ หง่ การฝกึ การหายใจรูปแบบหนง่ึ ตง้ั ครรภต์ อ่ ได้ พบวา่ ปริมาณเลือดท่ีออกจาก ท่ีผสมผสานการออกก�ำลังกายระหว่างไทเก๊ก ช่องคลอดมีจ�ำนวนมากข้ึน และมีอาการ และช่ีกงรวมเป็นอันหน่ึงอันเดียวกัน โดยใช้ ปวดเกร็งท้องน้อยมากขึ้น การรักษามักท�ำ วิธีการก�ำหนดลมหายใจประสานสมาธิ โดยการขดู มดลกู . พรอ้ มกบั เคล่ือนไหวร่างกายอยา่ งชา้ ๆ ด้วย ท่าที่ง่าย พร้ิวไหว ปลอดภัย เพื่อยืดหยุ่น แทรมโพลีน น .อุปกรณ์ออกก�ำลังกาย กล้ามเนื้อ ปรับความสมดุลให้กับร่างกาย ท่ีประกอบด้วยผืนผ้าใบขึงตึง คานยึด และจิตใจ. (อ. Tai Chi therapy). ท่ีเป็นเหล็ก และสปริงที่ท�ำหน้าที่ในการขึง ให้แผ่นผ้าใบตึงติดกับโครงเหล็กที่แข็งแรง ไทรอยด์เป็นพิษ น. ภาวะที่ต่อมไทรอยด์ เป็นเครอ่ื งเลน่ ส�ำหรบั กระโดด. (อ. trampoline). หล่ังฮอรโ์ มนไทรอยด์ออกมามากเกนิ กระตนุ้ ให้อวัยวะทั่วร่างกายมีการเผาผลาญสูงกว่า โทสันฑฆาต ดูท่ี ลมสนั ฑฆาต. ปรกติ เปน็ สาเหตุท�ำให้เกดิ อาการต่าง ๆ เชน่ ไทเก๊ก น. ดลุ ยภาพบ�ำบดั อยา่ งหน่งึ เปน็ การบริหาร เหน่ือยง่าย ใจสั่น ข้ีร้อนง่าย เหงื่อออกมาก หงุดหงิด นอนไม่หลับ น�้ำหนักลดลงอย่าง ร่างกายควบคู่กับการท�ำสมาธิเพ่ือน�ำพลังแห่ง รวดเร็ว, โรคไฮเพอร์ไทรอยด์ ก็เรียก. หยิน-หยางไปป้องกันบ�ำบัดโรคภัยไข้เจ็บต่าง ๆ (อ. hyperthyroidism). ช่วยให้มีอายุวัฒนะ ยึดหลักการเบ้ืองต้น ของการบำ� บัดโรคดว้ ย “ช่กี ง” หรือการบ�ำบดั ไทรอะซีน น. ยาก�ำจัดแมลงและศัตรูพืช โรคดว้ ยการฝกึ พลงั ลมปราณ การเคลือ่ นไหว เป็นอนั ตรายต่อระบบประสาท ระบบภมู ิคมุ้ กัน อยา่ งมีจงั หวะ การถว่ งดลุ น้�ำหนักของร่างกาย และระบบตอ่ มไร้ท่อ. (อ. triazine). อย่างถูกตอ้ ง และการหายใจโดยไมต่ ้องออกแรง. (อ. Tai Chi). กระทรวงสาธารณสุข 251

ธนาคารเลือด ธ ธนาคารเลือด น. สถานที่เก็บรักษาเลือดไว้ อ�ำเภอรตั ภมู ิ จังหวัดสงขลา. เพ่ือบรกิ ารแกผ่ ปู้ ว่ ย. ธรรมนูญสุขภาพพ้ืนท่ี น. กรอบทิศทาง ธรรมชาติบำ� บัด (พล.) น. วิธกี ารแพทยท์ างเลือก ข้อตกลงร่วม พันธสัญญา หรือกติการ่วม อยา่ งหนึง่ เปน็ การบำ� บดั และดูแลรักษาร่างกาย ที่คนในชุมชนใช้เป็นแนวทางในการพัฒนา และจติ ใจโดยวธิ ธี รรมชาติ เชน่ อาหาร สมุนไพร สุขภาวะในระดับพื้นที่ ซ่ึงอาจครอบคลุม การอบ การนวด การฝังเข็ม โฮมีโอพาที ประเด็นเกี่ยวกับสุขภาพในภาพรวมของพื้นท่ี การขับสารพิษ โดยไม่ใช้ยาเคมแี ละการผ่าตดั หรือเฉพาะบางประเด็นตามท่ีชุมชนเห็นร่วมกัน อาศัยหลักการท่ีว่า โรคทุกโรคทุกชนิด ก็ได้ โดยมีหัวใจส�ำคัญคือ การมีส่วนร่วม ทั้งร่างกายและจิตใจ สามารถเยียวยารักษา ของชุมชนในการออกแบบ พฒั นา ขบั เคลื่อน ตัวเองได้ถ้ารักษาร่างกายให้อยู่ในสภาพ และทบทวนธรรมนญู สุขภาพรว่ มกนั . สมดุลปรกต.ิ (อ. naturopathy). ธรรมบำ� บัด น. การนำ� ธรรมะมาใช้บ�ำบัดผ้ทู ม่ี ี ปัญหาสุขภาพจิต ปรับอารมณ์ ความคิด ธรรมนูญว่าด้วยระบบสุขภาพแห่งชาติ น. เพ่ือปรบั เปลี่ยนพฤตกิ รรม ชว่ ยท�ำใหผ้ ู้ป่วยมี กรอบและแนวทางในการก�ำหนดนโยบาย ความสขุ มากข้นึ . ยุทธศาสตร์ และการด�ำเนินงานด้านสุขภาพ ธรรมาภิบาล น. การบริหารจัดการทรัพยากร ของประเทศ. ทางเศรษฐกิจและสังคมเพื่อการพัฒนา ของประเทศ โดยเชื่อมโยงองค์ประกอบท้ัง ธรรมนูญสุขภาพ น. กรอบ แนวทาง กติกา ๓ ส่วน ของสังคม คือ ภาครัฐ ภาคเอกชน หรือข้อตกลงร่วม เก่ียวกับภาพอนาคตของ และภาคประชาสงั คม ใหส้ นบั สนนุ ซ่งึ กนั และ ระบบสุขภาพที่พึงประสงค์ หรือทิศทางการ กันอย่างสร้างสรรค์ ก่อให้เกิดความสัมพันธ์ พัฒนาสุขภาพโดยรวมท่ีชุมชนหรือสังคม ระหว่างเศรษฐกิจ สงั คม การเมอื งอยา่ งสมดลุ เห็นร่วมกันและเขียนออกมาเป็นลายลักษณ์ ส่งผลให้สังคมด�ำรงอยู่ร่วมกันอย่างสันติ อักษร เพ่ือใช้สื่อสาร สร้างความเข้าใจ และ ตลอดจนมีการใช้อ�ำนาจในการพัฒนา ผลักดันให้มีการน�ำไปปฏิบัติจริง ตลอดจน ประเทศชาติให้เป็นไปอย่างมั่นคง ยั่งยืน มี ก า ร ติ ด ต า ม ป ร ะ เ มิ น ผ ล ท บ ท ว น แ ล ะ และมเี สถียรภาพ, หลักการก�ำกบั ดแู ลกิจการ ปรับปรุงใหม่ร่วมกัน. (อ. health statute ทีด่ ี ก็เรยี ก. (อ. good governance). หรือ health charter). ธาตุ (พท.) [ทาด] น. สง่ิ ท่ถี ือวา่ เป็นส่วนสำ� คัญ ท่ีประกอบกนั เป็นร่างของส่งิ ทง้ั หลาย ตามหลกั ธรรมนญู สขุ ภาพเฉพาะประเดน็ น. ธรรมนญู วิชาการแพทย์แผนไทยโดยทัว่ ไปวา่ มี ๔ ธาตุ สุขภาพท่ีใช้ประเด็นสาธารณะเป็นขอบเขต ของเน้ือหาสาระในธรรมนูญ ซ่ึงอาจข้ามพื้นที่ ทางภูมิศาสตร์ได้ เช่น ธรรมนูญลุ่มน�้ำภูมี 252 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ธาตุบรรจบ เรยี ก ธาตุ ๔ ได้แก่ ธาตดุ ิน ธาตุน�้ำ ธาตุลม ธาตดุ ิน (พท.) น. ส่งิ ทีป่ ระกอบข้นึ เป็นร่างกาย และธาตไุ ฟ แตอ่ าจมธี าตทุ ่ี ๕ คือ อากาศธาต,ุ ส่วนท่เี ป็นของแขง็ หรือทรงรปู ได้ ได้แก่ อวยั วะ ส่วนการแพทย์พ้ืนบ้านลา้ นนาวา่ มี ๕ ธาตุ คือ และพงั ผืดซึ่งเกยี่ วพนั ใหอ้ วัยวะตา่ ง ๆ อยูร่ วมกัน ธาตุดิน ธาตนุ �ำ้ ธาตุลม ธาตุไฟ และอากาศ รวมทั้งอาหารใหม่ อาหารเก่า ประกอบดว้ ย ธาตุ, ตามหลักวิชาการแพทย์แผนจีนว่า ๒๐ ส่ิง ได้แก่ ผม (เกศา) ขน (โลมา) เล็บ มี ๕ ธาตุ ได้แก่ ธาตุไม้ ธาตุไฟ ธาตุดิน (นขา) ฟัน (ทันตา) หนงั (ตโจ) เนื้อ (มงั สงั ) ธาตุทอง และธาตุน�้ำ, ตามหลักวิชาดั้งเดิม เอ็น (นหารู) กระดูก (อัฏฐิ) ไขกระดูก ของพราหมณ์ ว่ามี ๓ ธาตุ คือ ธาตลุ ม ธาตุไฟ (อฏั ฐิมิญชงั ) ม้าม (ปิหกงั ) เมื่อกอ่ นแปลว่าไต และธาตุดนิ หรือธาตุน�้ำ, ตามหลักวชิ าการแพทย์ หวั ใจ (หทยัง) ตับ (ยกนงั ) พงั ผืด (กิโลมกงั ) อายุรเวทว่า มี ๕ ธาตุ เรียก ปัญจมหาภูต ไต (วักกงั ) เมอ่ื กอ่ นแปลวา่ ม้าม ปอด (ปัปผาสงั ) ได้แก่ ธาตุดิน ธาตุนำ�้ ธาตุลม ธาตุไฟ และ ไสใ้ หญ่ (อนั ตัง) ไสน้ อ้ ย (อันตคณุ ัง) อาหารใหม่ อากาศธาต,ุ ตามหลักวิชาการแพทยย์ นู านวิ ่า (อทุ รยิ ัง) อาหารเกา่ (กรีสงั ) และสมองศีรษะ มี ๔ ธาตุ ได้แก่ ธาตไุ ฟ ธาตุนำ้� ธาตดุ ิน และ (มัตถเกมัตถลุงคัง), ปฐวีธาตุ ปถวีธาตุ หรือ อากาศธาตุ เหล่าน.้ี ปถั วีธาตุ กเ็ รยี ก. ธาตกุ ถา น. ชอ่ื คมั ภรี พ์ ระอภิธรรมซ่ึงว่าดว้ ยธาตุ. ธาตุแตก (พท.) น. ภาวะที่ธาตุใดธาตุหนึ่ง ธาตกุ ำ� เนิด (พท.) น. ธาตทุ ม่ี ีมาพร้อมกับกำ� เนดิ หรือหลายธาตุในร่างกาย สูญเสียหน้าที่ไป ตำ� ราการแพทย์แผนไทยบางเล่มว่า ธาตแุ ตก ของแต่ละคน แบ่งตามเดือนทางจันทรคติ มีความหมายเดียวกับธาตุพิการ. ที่เริ่มปฏิสนธิในท้องแม่ได้เป็น ๔ ประเภท คือ ผ้ทู ป่ี ฏิสนธใิ นเดือน ๕, ๖ และ ๗ จะมี ธาตุน้�ำ (พท.) น. ส่ิงที่ประกอบขึน้ เป็นร่างกาย ธาตุกำ� เนิดเป็นธาตุไฟ ผ้ทู ีป่ ฏิสนธิในเดอื น ๘, ส่วนทเ่ี ป็นของเหลว ๑๒ สงิ่ ไดแ้ ก่ นำ้� ดี (ปิตตงั ) ๙ และ ๑๐ จะมีธาตุก�ำเนิด เป็นธาตุลม เสมหะหรือเสลด (เสมหัง) หนอง (บุพโพ) ผู้ที่ปฏิสนธิในเดือน ๑๑, ๑๒ และ ๑ จะมี เลือด (โลหติ งั ) เหงอื่ (เสโท) มนั ข้นหรือไขมัน ธาตุก�ำเนิดเป็นธาตุน้�ำ และผู้ที่ปฏิสนธิ (เมโท) น้�ำตา (อัสสุ) มันเหลวหรือน้�ำเหลือง ในเดือน ๒, ๓ และ ๔ จะมีธาตุก�ำเนิดเป็น (วสา) น�้ำลาย (เขโฬ) น้�ำมูก (สิงฆานิกา) ธาตดุ นิ , ธาตเุ จา้ เรอื น ก็เรียก, ในทางการแพทย์ ไขขอ้ (ลสิกา) และปัสสาวะ (มุตตัง), อาโปธาตุ แผนไทยคือธาตอุ ันเป็นพ้นื ฐานแห่งการเกิดโรค. กเ็ รยี ก. ธาตุก�ำเริบ (พท.) น. ภาวะท่ีธาตุใดธาตุหนึ่ง ธาตุบรรจบ (พท.) น. ๑. ช่อื ตำ� ราการแพทยแ์ ผนไทย ท�ำหน้าที่มากผิดปรกติจนท�ำให้เกิดโทษขื้น ฉบบั หน่ึง ผู้แตง่ ต�ำรานีค้ อื หมอชวี กโกมารภจั จ์ เช่น ธาตุไฟก�ำเริบ (สันตัปปัคคีก�ำเริบ) มีเน้ือหาส�ำคัญกล่าวถึงโรคเกี่ยวกับอุจจาระ จะท�ำใหเ้ กิดอาการตวั รอ้ น มีไข.้ และมหาภตู รูป ต้ังแตส่ าเหตขุ องโรคความผดิ ปรกติ ของการถ่ายอุจจาระ ลักษณะ สี และกล่ิน ธาตโุ ขภ น. ความกำ� เริบของธาต.ุ ของอุจจาระ และต�ำรบั ยาท่ีใช้แก้. ๒. ต�ำรบั ธาตเุ จา้ เรอื น ดู ธาตกุ ำ� เนดิ . ยาแผนไทยขนานหนง่ึ ใช้แก้อุจจาระธาตพุ กิ าร ท้องอืด ท้องเฟอ้ เป็นต้น ปัจจุบนั ยาขนานน้ี กระทรวงสาธารณสขุ 253

ธาตเุ บา จัดเป็นยาสามัญประจ�ำบ้านแผนโบราณ (อโธคมาวาตา) ลมพัดในท้องแต่พัดนอกล�ำไส้ ตามประกาศกระทรวงสาธารณสุข พ.ศ. ๒๕๕๖ (กจุ ฉสิ ยาวาตา) ลมพดั ในลำ� ไส้และกระเพาะ และเป็นยาแผนไทยหรือยาแผนโบราณในบัญชี อาหาร (โกฏฐาสยาวาตา) ลมพดั ทั่วสรรี ะกาย ยาหลกั แห่งชาติ พ.ศ. ๒๕๕๙. ๓. ธาตมุ าจดกัน (องั คมงั คานุสารวี าตา) และลมหายใจเขา้ ออก หรือรวมกันจนสมบูรณ์ครบทั้ง ๔ ธาตุ. (อสั สาสปสั สาสวาตา), วาโยธาตุ กเ็ รียก. ๔. การใช้ยารักษาโรคในเด็กที่รักษาไม่หาย ธาตวุ ตั ถุ (พท.) น. แรธ่ าตซุ ่งึ ใชเ้ ปน็ ยา หรอื เปน็ ต้องใช้ยาประจ�ำธาตุก�ำเนิดร่วมกับยาส�ำหรับ ส่วนผสมในต�ำรับยา ในต�ำราเภสัชกรรมไทย โรคทเี่ ป็นอย.ู่ แบง่ ธาตวุ ตั ถุออกเปน็ ๒ ประเภท คือ ประเภท ธาตุเบา (พท.) ว. เกี่ยวกบั การถ่ายอจุ จาระงา่ ย สลายตัวง่าย เช่น เกลือ และประเภทสลาย โดยปรกตวิ ิสัย กนิ ยาระบายออ่ น ๆ กถ็ ่าย. ตัวยาก เชน่ สนมิ เหล็ก. ธาตุพิการ (พท.) น. ภาวะทีธ่ าตใุ ดธาตุหนึ่งสญู เสีย ธาตุวาท น. ต�ำราที่เก่ยี วกบั การแปรธาตุ. หนา้ ท่ีการท�ำงานไปมากจนเกิดความผดิ ปรกติ ธาตุหนกั (พท.) ว. เก่ียวกับการถา่ ยอุจจาระยาก อย่างรนุ แรง ตำ� ราการแพทยแ์ ผนไทยบางเลม่ ว่า ธาตพุ กิ ารมีความหมายเดียวกบั ธาตุแตก. โดยปรกติวสิ ยั ตอ้ งกินยาถา่ ยมากจึงจะถา่ ย. ธาตเุ พลงิ , ธาตุไฟ (พท.) น. ส่งิ ทปี่ ระกอบขึน้ ธาตุหย่อน (พท.) ว. เกีย่ วกบั การท่ธี าตุใดธาตหุ นง่ึ เป็นร่างกายสว่ นทที่ �ำใหธ้ าตดุ นิ ธาตนุ ำ้� และ ท�ำหน้าท่ีน้อยผิดปรกติจนท�ำให้เกิดโทษข้ึน ธาตุลมเปล่ยี นแปลงได้ เปน็ พลังงานความร้อน เชน่ ธาตุไฟหย่อน (ปรณิ ามคั คีหย่อน) จะท�ำให้ หรอื พลังงานทท่ี �ำให้เกดิ การยอ่ ยสลาย มี ๔ ชนิด อาหารไม่ย่อย เกดิ อาการทอ้ งอืดเฟอ้ . ได้แก่ ไฟยอ่ ยอาหาร (ปริณามัคคี) ไฟทที่ ำ� ให้ ร้อนภายใน (ปริทัยหัคคี) ไฟท่ีเผาร่างกาย ธาตอุ าหาร น. อาหารท่หี ล่อเลีย้ งรา่ งกายท�ำให้ ให้แก่คร�่ำคร่า (ชิรณัคคี) และ ไฟท่ีท�ำให้ ร่างกายแข็งแรง สมบูรณ์ ซ่ึงเกิดจากการ ร่างกายอบอุ่น (สันตัปปัคคี), เตโชธาตุ กินอาหารใหม่เข้าสู่ร่างกาย มีการย่อย กเ็ รียก. ในกระเพาะอาหารโดยมีธาตุไฟเป็นตัวย่อย และเกิดเป็นสารอาหารที่เข้าสู่กระแสเลือด ธาตไุ มป่ รกต ิ (พท.) น. การยอ่ ยอาหารผดิ ปรกติ ท�ำหน้าท่ีหล่อเล้ียงร่างกายให้แข็งแรงสมบูรณ์ ซ่ึงอาจท�ำให้เกิดอาการท้องอืดเฟ้อ ท้องเสีย ตอ่ ไป. ท้องผูก เปน็ ตน้ . ธาราบ�ำบัด น. การใช้น�้ำในการรักษาโรค ธาตลุ ม (พท.) น. สงิ่ ทป่ี ระกอบขน้ึ เป็นรา่ งกาย ใช้น้�ำร้อน น�้ำเย็น น้ำ� แขง็ หรือไอน�้ำ แช่ อบ ส่วนท่ีท�ำให้เกิดการเคลื่อนไหวของธาตุท้ัง นวด ฉีดด้วยความดันสูง ประคบ ล้าง ๔ ตามอวยั วะตา่ ง ๆ ของรา่ งกาย มี ๖ ชนดิ ครอบคลุมไปถึงการดื่มน้�ำท่ีมีสมบัติพิเศษ ไดแ้ ก่ ลมพัดต้ังแตป่ ลายเทา้ ถึงศรี ษะ (อทุ ธัง- เชน่ นำ้� แร,่ วารบี ำ� บดั กเ็ รยี ก. (อ. hydrotherapy). คมาวาตา) ลมพัดต้ังแต่ศีรษะถึงปลายเท้า 254 พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

นมผง น น.บ.ส. ดู หลักสูตรนักบริหารการแพทย์และ นมคืนสภาพ น. น้�ำนมที่ได้จากการละลาย สาธารณสขุ ระดบั สงู . นมผงในน�ำ้ . (อ. reconstituted milk). นฉพ. ดู นักปฏิบัตกิ ารฉกุ เฉินการแพทย.์ นมดดั แปร น. น้ำ� นมธรรมชาติท่ีผสมสารอาหาร นมข้น น. ผลิตภณั ฑจ์ ากการน�ำนำ้� นมมาทำ� ให้ ทีเ่ หมาะสมตามต้องการ เช่น ผลิตภัณฑน์ �้ำนม ทดแทนน�ำ้ นมแม่ นมปรุงแตง่ นมแปลงไขมัน. นำ้� ระเหยออก. (อ. condensed milk). (อ. modified milk). นมข้นจืด น. ผลิตภัณฑ์จากการน�ำน้�ำนมมา นมทดแทน น. น�้ำนมผสมผลติ ภัณฑ์ไม่ใช่น้�ำนม ท�ำให้น้�ำระเหยออก แต่ไม่เติมน�้ำตาลหรือ เพ่ือตอบสนองความต้องการในด้านสุขภาพ สารใหค้ วามหวานใด ๆ. (อ. evaporated milk เช่น น้�ำนมข้าว น�้ำนมอัลมอนด์. (อ. milk หรือ unsweetened condensed milk). substitute). นมข้นแปลงไขมนั น. ผลติ ภัณฑ์จากน�ำ้ นมที่มี นมนำ้� เหลอื ง ดู หวั นำ้� นม. ปริมาณของแข็งในน้�ำนมและปริมาณไขมัน นมปรับไขมันเนย น. น้�ำนมดิบที่ลดปริมาณ สูงประมาณ ๒ เท่าของน�้ำนมแปลงไขมัน. (อ. condensed filled milk). ไขมันเนยลดลงโดยการเติมน้�ำนมขาดไขมันเนย เพื่อให้มีปริมาณไขมันเนยตามท่ีกฎหมาย นมขน้ หวาน น. ผลติ ภณั ฑ์จากการน�ำน้ำ� นมมา ก�ำหนด. (อ. toned milk). ท�ำให้น�้ำระเหยออก แล้วปรุงแต่งรสหวาน. นมปรงุ แต่ง น. น้�ำนมทม่ี สี ารเตมิ แตง่ (additive) (อ. sweetened condensed milk). เชน่ นำ้� นมรสหวานกล่ินกลว้ ยหอม. (อ. flavored milk). นมขาดมันเนย น. น�้ำนมท่ีแยกไขมันออกจน นมแปลงไขมนั น. น้ำ� นมที่เตรยี มจากไขมันอื่น เหลอื ไมเ่ กนิ ร้อยละ ๐.๑. (อ. skim milk). ทดแทนไขมันเนย อาจเตรียมเป็นน�้ำนม พรอ้ มด่มื แปลงไขมนั นมข้นหวานแปลงไขมัน นมไขมันต่�ำ น. ค�ำรวมหมายถึงน�้ำนมท่ีแยก ฯลฯ. (อ. filled milk). ไขมันเนยออก ได้แก่ นมพร่องมันเนย และ นมขาดมนั เนย. นมคืนรูป น. นำ้� นมทีไ่ ด้จากนมผงขาดไขมันเนย นมผง น. นํ้านมท่ีทําให้นํ้าระเหยออกไปหมด กับไขมันเนยในนำ้� . (อ. recombined milk). อาจเติมสารท่ีมีประโยชน์ต่อร่างกายลงไป ด้วยกไ็ ด.้ กระทรวงสาธารณสขุ 255

นมพร่องมนั เนย นมพร่องมันเนย น. น�ำ้ นมที่แยกไขมนั ออกเพียง แนวด�ำเนนิ การใหบ้ รรลเุ ป้าหมายตามต้องการ. บางส่วน และมีไขมันอยูไ่ ม่เกินรอ้ ยละ ๑๕. นโยบายของผูบ้ ริหารกระทรวงสาธารณสุข น. นมแม่ น. น้ำ� นมท่ผี ลิตจากตอ่ มน�้ำนมเพอ่ื เป็น หัวข้อท่ีผู้บริหารก�ำหนดให้คณะผู้ทรงคุณวุฒิ อาหารส�ำหรับลูก มีสารอาหารท่ีสมบูรณ์ และ/หรือผู้เช่ียวชาญ ได้ร่วมกันแสดง องค์การอนามัยโลก องค์การยูนิเซฟและ ความคิดเห็นพร้อมทั้งจัดท�ำข้อเสนอเชิงนโยบาย สมาคมกุมารแพทย์ท่ัวโลกแนะน�ำให้แม่เลี้ยง ส�ำหรับเป็นแนวทางในการตัดสินใจและ ลูกด้วยนมแม่อย่างเดียวเป็นเวลาอย่างน้อย น�ำข้อมูลที่ได้ไปใช้ประโยชน์ในการแก้ปัญหา ๖ เดือน. (อ. human breast milk). สาธารณสุขทีส่ �ำคญั ตอ่ ไป. นมแมลงสาบ น. ผลึกโปรตีนที่มีคุณค่าสูง นโยบายด้านสุขภาพ น. ค�ำประกาศเป็น ประกอบดว้ ยโปรตีน ไขมนั น้ำ� ตาล และกรด ทางการเกี่ยวกับการด�ำเนินการภายใน แอมิโน ท่ีแมลงสาบสายพันธุ์ Diploptera สถาบันต่าง ๆ (โดยเฉพาะรฐั บาล) ซงึ่ ได้กำ� หนด punctate ผลติ เพื่อเลีย้ งลกู ต้งั แต่เป็นตัวออ่ น ล�ำดับความส�ำคัญและลักษณะกิจกรรม ในท้อง ปัจจุบันการน�ำนมแมลงสาบมาใช้ เพื่อตอบสนองความต้องการด้านสุขภาพ ประโยชน์ยังอยู่ในระหว่างการศึกษาวิจัย. ทรัพยากรท่ีมีอยู่ และแรงผลักดันอื่น ๆ (อ. cockroach milk). ทางการเมือง. (อ. health policy). นมไม่ปรุงแต่ง น. ผลิตภัณฑ์นมท่ีไม่ปรุงแต่ง นโยบายต่างประเทศและสุขภาพโลก น. กล่ินรส ผลไม้ ผัก หรือส่วนประกอบอ่ืนที่ ความร่วมมือของประเทศท่ีให้ความส�ำคัญ ไม่ใช่นมหรือองค์ประกอบของนม เว้นแต่มี ต่อการทูตเพ่ือสาธารณสุข มีสมาชิกก่อตั้ง การอนญุ าตไวใ้ นมาตรฐานท่ีเก่ียวข้อง. จากทุกภูมิภาคจ�ำนวน ๗ ประเทศ ได้แก่ นอร์เวย์ ฝร่ังเศส บราซิล อินโดนีเซีย นมสด น. น้�ำนมท่ีรีดได้จากสัตว์เล้ียงลูกด้วย แอฟริกาใต้ เซเนกัล และไทย เร่ิมก่อตั้งขึ้น น้�ำนมและผ่านการฆ่าเช้ือด้วยการพาสเจอไรซ์. เม่อื พ.ศ. ๒๕๔๙ ระหว่างการประชุมสมชั ชา (อ. fresh milk). สหประชาชาติ (UNGA) สมัยท่ี ๖๑ กิจกรรม ท่ีกลุ่ม FPGH ด�ำเนินการในทุกปี คือ นมสาว น. เครอื่ งมอื นวดชนิดหนึง่ มลี ักษณะ การเสนอร่างข้อมติในการประชุม UNGA คล้ายเตา้ นมคู่ ท�ำดว้ ยไม้เนื้อแข็ง มฐี านกว้าง ภายใต้ระเบียบวาระ Global Health and ๑๐ เซนติเมตร ยาว ๒๐ เซนติเมตร ยอดเต้านม Foreign Policy โดยมีจุดเน้นท่ีแตกต่างกัน ตา่ งกนั ๗.๕-๑๑ เซนตเิ มตร เต้านมส่วนใหญ่ ในแต่ละปี นอกจากน้ี กลุ่มความร่วมมือ เป็นวงรี ใช้นวดหลัง นวดท้อง และนวดขา, ดังกล่าวยังได้ผลักดันแนวทางการแก้ไขปัญหา หมอนมไม้ ก็วา่ . สาธารณสุขที่ส�ำคัญผ่านเวทีการประชุม สาธารณสุขระหว่างประเทศ เช่น สมัชชา นโยบาย น. หลักการและวิธีปฏิบัติซึ่งถือเป็น อนามัยโลก การประชุมในประเด็นส�ำคัญ 256 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

นวด ดา้ นสาธารณสุขระดบั โลก. [อ. Foreign Policy น. นโยบายสาธารณะเพื่อสุขภาพ ที่เน้น and Global Health (FPGH)]. กระบวนการมีส่วนร่วมของทุกภาคส่วน นโยบายและแผนระดบั ชาติ (กฎ) น. นโยบาย ตามแนวทางการอภิบาลแบบหุ้นส่วนหรือ และแผนระดับชาติเพ่ือขจัดการใช้แรงงานเด็ก แบบเครือข่าย เป็นนโยบายท่ีเปิดโอกาส ในรปู แบบทีเ่ ลวรา้ ย ปีงบประมาณ พ.ศ. ๒๕๕๘– ให้ทุกภาคส่วนได้เข้ามาร่วมใช้และเรียนรู้ ๒๕๖๓. ร่วมกนั . [อ. participatory health public policy (PHPP)]. นโยบายสาธารณสุข น. นโยบายเพ่อื การด�ำเนนิ งาน นโยบายสุขภาพ น. การแสดงความตระหนัก ด้านการแพทย์และสาธารณสุข. (อ. public และความเท่าเทียมในด้านสุขภาพออกมา health policy). อยา่ งชดั เจนในทกุ ประเดน็ ของนโยบาย และ รับผิดชอบต่อผลกระทบทางสุขภาพท่ีเกิดข้ึน นโยบายสาธารณะ น. ทศิ ทางหรอื แนวทางทสี่ งั คม วัตถุประสงค์หลักของนโยบายสาธารณะ โดยรวมเห็นว่าควรด�ำเนินการไปในทิศทางนั้น ทางสขุ ภาพ คือ เพอ่ื สรา้ งส่ิงแวดล้อมทางสขุ ภาพ ซ่ึงอาจเกิดขึ้นจากการริเริ่มของภาครัฐหรือ ที่จะท�ำให้ประชาชนด�ำรงชีวิตอย่างมีสุขภาพดี ราชการ หน่วยงานทอ้ งถนิ่ ภาคเอกชน หรือ เป็นการเพิ่มความเป็นไปได้ของทางเลือก ภาคประชาชนก็ได้ ทงั้ ท่ีเขียนเปน็ ลายลักษณ์ ท่ีเอ้ือต่อสุขภาพ ท�ำให้ประชาชนเข้าถึง อักษรอย่างเป็นทางการ หรือไม่เป็นทางการ ทางเลอื กน้นั ได้งา่ ยขึน้ และนโยบายนัน้ จะเร่ง อาจจะมีการด�ำเนินการตามนโยบายน้ันแล้ว ให้เกิดการเปล่ียนแปลงทางสิ่งแวดล้อม หรอื ไมก่ ต็ าม หากมีผลกระทบต่อสังคม ชมุ ชน ทางสังคม และทางกายภาพท่เี ออ้ื ต่อสขุ ภาพ. หรือสาธารณะก็ถือเป็นนโยบายสาธารณะ. (อ. public policy). นรีเวชวิทยา, นรีเวชศาสตร์ น. ศัลยศาสตร์ เฉพาะทางที่เก่ียวข้องกับสุขภาพของระบบ นโยบายสาธารณะทางสุขภาพ น. นโยบาย สืบพันธุ์เพศหญิง เช่น มดลูก ช่องคลอด สาธารณะท่ีแสดงความห่วงใยอย่างชัดเจน รังไข่ แพทย์นรีเวชวิทยาส่วนมากมักเป็น ในเร่ืองสุขภาพ พร้อมที่จะรับผิดชอบต่อ สูติแพทย์ด้วย, วิทยาเพศหญิง ก็ว่า. ผลกระทบทางสุขภาพท่ีอาจเกิดขึ้นจาก (อ. gynaecology; gynecology). นโยบายนั้น ขณะเดียวกันก็เป็นนโยบาย ท่ีมุ่งเสริมสร้างสิ่งแวดล้อม ทั้งทางสังคม นวเกสร ดู เกสรทัง้ ๙. และกายภาพที่เอ้ือต่อการมีชีวิตท่ีมีสุขภาพดี นวด ก. เปน็ การจัดระเบียบร่างกายรูปแบบหน่ึง มุ่งให้ประชาชนมีทางเลือก และสามารถ เข้าถึงทางเลือกท่ีก่อให้เกิดสุขภาพดีได้. เพื่อการบ�ำบัดและท�ำให้ร่างกายผ่อนคลาย [อ. healthy public policy (HPP)]. โดยใช้ทักษะทางร่างกายและอุปกรณ์เสริม ด้วยการบีบ จับ คลึง รีดเส้น เหยียบ ยัน นโยบายสาธารณะเพ่ือสุขภาพแบบมีส่วนร่วม กดจุด ดัด หรือกระตุน้ ด้วยการส่นั เพื่อกระตนุ้ กระทรวงสาธารณสขุ 257

นวดกลอ่ มท้อง ให้กลา้ มเนอื้ และต่อมตา่ ง ๆ ในบริเวณน้นั ๆ มีหลักฐานว่านวดแผนไทยนั้นมีประวัติมาจาก ท�ำงานดีข้ึน เป็นการบรรเทาความไม่สบาย ประเทศอินเดีย โดยเช่ือว่าน่าจะมีการน�ำ ในเบ้ืองตน้ ของมนุษย์. (อ. massage). ก า ร น ว ด เ ข ้ า ม า พ ร ้ อ ม กั บ ก า ร เ ผ ย แ ผ ่ นวดกลอ่ มท้อง ดู กลอ่ มทอ้ ง. พระพทุ ธศาสนา แต่น�ำเข้ามาในประเทศไทย นวดกษัย ดู จับกษัย. เม่ือใดนั้นไมป่ รากฏหลักฐานชัดเจน. ๒. การ นวดกะโหลกศีรษะ ก. นวดเพ่ือลดความตึงเครียด ตรวจประเมิน การวินิจฉัย การบ�ำบัด ช่วยให้เกิดความสมดุลของระบบประสาท การป้องกันโรค การส่งเสริมสุขภาพและ และระบบการท�ำงานของกะโหลกศีรษะ การฟืน้ ฟสู ขุ ภาพ ด้วยวิธีการกด คลงึ บีบ จบั มีการไหลเวียนของโลหิตดีข้ึน บรรเทาอาการ ดัด ดึง ประคบ อบ หรือวิธีการอื่นตามศิลปะ ปวดตึงของกล้ามเน้ือ นอกจากน้ี ยังช่วย การนวดไทย หรือการใช้ยาตามกฎหมายว่า บรรเทาอาการอ่ืน ๆ เช่น อาการหน้ามืด ด้วยยา ด้วยกรรมวิธีการแพทย์แผนไทย, ปวดคอและหลังเร้ือรงั ข้ออักเสบ นอนไม่หลบั นวดแผนไทย หรือ นวดแผนโบราณ ก็ว่า. โรคหืด เฉื่อยชา ปวดประจ�ำเดือน ไมเกรน (อ. Thai massage). ระบบภูมิคุ้มกันบกพร่อง. (อ. craniosacral นวดไทยเพื่อการสง่ เสรมิ สขุ ภาพ น. การจัดระบบ massage). บริการด้านการสร้างเสริมสุขภาพ การควบคุม นวดเข้าตะเกียบ ดู เข้าตะเกียบ. ปอ้ งกันโรค การรักษา และการฟ้นื ฟูสมรรถภาพ นวดชิอัตสึ ก. นวดแบบญ่ีปุ่นที่ใช้ทั้งมือกดจุด ด้วยการนวดแผนไทย ซึ่งเป็นการกระท�ำต่อ บนส่วนต่าง ๆ ซึง่ มธี าตทุ ้ังห้าอยู่ตามรา่ งกาย ร่างกายมนษุ ย์ โดยมีวตั ถุประสงคเ์ พือ่ ผอ่ นคลาย เพ่ือให้การไหลเวียนของพลังชีวิตดีข้ึน กล้ามเน้ือ ความเม่ือยล้า ความเครียด เพ่ิมความสมดุลของร่างกายและจิตใจ. ด้วยวิธกี ารกด คลึง บีบ จบั ดดั ดงึ ประคบ (อ. Shiatsu massage). อบ หรือโดยวิธีการอื่นใดตามศาสตร์และ นวดทอ้ ง ก. กระตุ้นลำ� ไส้จากแรงกดภายนอก ศลิ ปข์ องการนวดเพื่อสุขภาพ. เพื่อให้ล�ำไส้ใหญ่เพ่ิมการบีบตัวขับกากอาหาร นวดไทยสปั ปายะ น. การนวดไทยแบบเนน้ เพอ่ื ท่ีตกคา้ งออกมา, นวดล�ำไส้ใหญ่ กว็ ่า. ความสบายและให้เกิดความผ่อนคลาย โดย นวดไทย น. ๑. ศาสตร์บ�ำบัดและรักษาโรค ผสมผสานกับรปู แบบของกจิ กรรมในสปา คือ แขนงหน่ึงของการแพทย์แผนไทย โดยเน้น รูป รส กล่ิน เสยี ง สัมผสั . การกด คลึง บบี จับ ดดั ดงึ ประคบ อบ ซ่ึง นวดน้ำ� มนั ก. ๑. นวดโดยใชเ้ ทคนคิ และวิธีการ รู้จักกันโดยท่ัวไปในชื่อ “นวดแผนโบราณ” ท่ีผสมผสานระหว่างการนวดไทยและการนวด แบบสวเี ดน โดยใช้แนวเส้นในการนวดตามแบบ เส้นประธานสิบ มีจุดเดน่ ที่ความล่นื ไหลตอ่ เนอื่ ง ของการนวด และท�ำให้ความผ่อนคลาย ในระดับลึก เนื่องจากกลิ่นหอมของน้�ำมัน 258 พจนานกุ รมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

นวดพืน้ ฐานท้อง หอมระเหยมีส่วนช่วยในการบำ� บดั สง่ ผลดตี ่อ ปลอดโปร่ง ผ่อนคลายความเครียดและ ร่างกายและจติ ใจ. ๒. นวดกระตนุ้ กลา้ มเน้อื ความกังวล และบรรเทาอาการเจ็บของ ของร่างกายด้วยมือ ไม่เน้นการลงน�้ำหนัก กลา้ มเนือ้ . (อ. ayurvedic massage). แตเ่ นน้ การให้ความรู้สึกผอ่ นคลาย ลดการตงึ นวดผ่อนคลายกล้ามเนือ้ ก. นวดเพ่ือบรรเทา ของกล้ามเน้ือ ใช้น้�ำมันนวดที่มีกล่ินหอม, อาการปวดหลัง ศีรษะ และกล้ามเนื้อ โดย นวดอะโรมา ก็วา่ . (อ. oil massage). เฉพาะผู้ท่ีได้รับบาดเจ็บเล็กน้อยจากการ นวดแบบเชลยศักด์ิ ก. นวดในระดับชาวบ้าน ออกก�ำลังกาย มีอาการเครยี ดอยู่เป็นประจำ� ดว้ ยทา่ ทางทว่ั ไป ไม่มีแบบแผนหรอื พธิ รี ีตอง และผู้ท่ีมีปัญหาทางสภาพร่างกายเฉ่ือยชา ในการนวดมากนัก อีกทั้งยังสามารถใช้ ขาดความกระตือรือร้น การนวดน้ีจะช่วยให้ อวัยวะอนื่ ๆ เช่น เขา่  ศอก เท้า เพ่อื ช่วยทนุ่ แรง ระบบของโลหิตรวมถึงระบบน้�ำเหลอื งดีขนึ้ . ในการนวดได้ ซง่ึ เป็นข้อแตกตา่ งจากการนวด นวดผอ่ นคลายสำ� หรับนกั เดนิ ทาง ก. นวดเพือ่ แบบราชสำ� นกั ท่ีเน้นการใช้นวิ้ มอื และมือ. ผ่อนคลายความตึงเครียดจากการเดินทาง นวดแบบราชสำ� นัก ก. นวดโดยเน้นการใช้นวิ้ มอื ท�ำใหร้ ู้สึกสบายท้ังใบหน้า รา่ งกาย รวมถึงมอื และมือเท่านั้น เป็นการนวดแผนไทยซึ่งมี เทา้ คอ และไหล่ ชว่ ยแกป้ ญั หาการนอนหลบั กลุ่มเป้าหมาย คือ เจ้านายช้ันผู้ใหญ่ ผู้มี ไม่เตม็ อ่มิ การพักผ่อนทไี่ ม่เพยี งพอ เบอ่ื อาหาร ยศถาบรรดาศักดิ์ ฉะน้ัน จงึ ออกแบบทว่ งท่า หรือการปรบั ตัวในการกินอาหาร ทำ� ใหร้ า่ งกาย ท่ีใช้นวดให้สุภาพเรียบร้อย มีข้อก�ำหนด ปรับตัวเข้ากับเวลาท่ีเปล่ียนไปได้อย่างเหมาะสม. ในการเรยี นมากมาย ผู้ทเี่ ชีย่ วชาญทางวิชาชพี (อ. jet-lag massage). ด้านน้จี ะได้ท�ำงานอยใู่ นรั้วในวัง เป็นหมอหลวง นวดแผนไทย, นวดแผนโบราณ ดู นวดไทย. มเี งนิ เดือน มยี ศ มตี �ำแหน่ง. นวดแบบสวีเดน ก. นวดโดยใช้เทคนิคเฉพาะ นวดพ้ืนฐานขา ก. นวดตามแนวกระดูกขา ของแบบยุโรป โดยนวดบริเวณกล้ามเนื้อ ด้านข้าง จากหน้าแข้งลงไปถึงเท้า และ และส่วนของเน้ือเยื่อร่วมกับการใช้น�้ำมัน จากเหนือเข่าข้ึนไปจนถึงต้นขา และกลับมือ หอมระเหย ซึ่งจะช่วยให้ระบบหมุนเวียน นวดด้านล่างของขา จากตน้ ขาถงึ ขอ้ เทา้ . ของโลหิตในร่างกายดีขึ้น ลดความตึงเครียด เพิ่มความยืดหยุ่นของกล้ามเนื้อและผิวหนัง นวดพ้ืนฐานแขน ก. นวดบริเวณแขนด้านใน ทำ� ใหร้ า่ งกายพักผอ่ นได้เตม็ ท.่ี (อ. Swedish จากต้นแขนไปจนถึงข้อมือ เพื่อให้เลือดไหล massage). เวียนไปทั่วแขน. นวดแบบอินเดยี โบราณ ก. นวดด้วยส่วนผสม นวดพ้ืนฐานท้อง ก. นวดเพื่อน�ำเลือดมาเลี้ยง จากสมุนไพรโบราณและน้�ำมันหอมระเหย บริเวณหน้าท้อง ให้เส้นท้องหย่อน คลาย เพ่ือก�ำจัดสารพิษในร่างกาย ช่วยให้จิตใจ กล้ามเนอ้ื เพ่อื กดนวดสัญญาณทอ้ งแตล่ ะจดุ . กระทรวงสาธารณสขุ 259

นวดพนื้ ฐานบา่ นวดพื้นฐานบ่า ก. นวดบริเวณบ่าท้ัง ๒ ข้าง นวดเพอื่ เสริมความงาม ก. นวดเพื่อความสวยงาม เพ่ือให้กล้ามเนื้อท่ีเกร็งอ่อนตัวและท�ำให้การ ด้วยวิธีการกด คลึง บีบ จับ ประคบ อบ ไหลเวียนเลอื ดบรเิ วณบ่าดขี ึ้น. หรือด้วยวิธีการอื่นใดตามศิลปะการนวด เพ่ือเสริมสวย ท้ังนี้ ต้องไมมีสถานท่ีอาบน�้ำ นวดพืน้ ฐานหลัง ก. นวดในแนวข้างกระดกู สัน โดยมีผู้ให้บรกิ าร. หลงั ทัง้ ๒ ขา้ ง จากบั้นเอวถงึ ต้นคอและจาก ต้นคอลงมาถึงบั้นเอว เพ่ือให้การไหลเวียน นวดเรา้ ก�ำหนดั ก. นวดเพอ่ื ส�ำเรจ็ หรือเร้าความ ของเลอื ดบริเวณกระดูกสันหลังดขี ้ึน. ใครท่ างกามารมณ์ โดยมักกระท�ำ ณ บริเวณ ร่างกายที่ไวต่อความก�ำหนัด ในอดีตเคยมี นวดพื้นบ้านภาคกลาง ก. นวดให้คนใกล้ชิด การนวดแถบอวัยวะเพศ หรือการกระตุ้น คนในครอบครวั โดยการกดจุด บีบ บดิ คลงึ อวัยวะเพศ เพอื่ ใช้รกั ษาโรคฮิสทีเรีย การนวด ดึง ดัด เหยียบ รีดเส้น เหยียบเหล็กแดง อวัยวะเพศส�ำหรับรักษาโรคครรภ์ของผู้ป่วย (คล้ายการย�่ำขาง ต่างกันท่ีเทคนิค วิธีการ ในชว่ งอาการทเ่ี รียกวา่ อาการโรคกลับฉับพลัน อปุ กรณ์ และตัวยาสมนุ ไพร). ทางฮิสทเี รยี , นวดเรา้ ความรู้สกึ กว็ า่ . (อ. erotic massage หรอื sensuous massage). นวดพืน้ บา้ นภาคใต้ ก. นวดพ้ืนบา้ นทคี่ วบคู่มา กับการนวดของหมอต�ำแย โดยมีการนวด นวดอะโรมา ดู นวดน้�ำมนั . กล่อมท้อง ซ่ึงท�ำให้คนท้องมีความสบาย นวดเอาเส้น, นวดเอาเอ็น ดู จับเสน้ . คลายความปวดเม่ือย เป็นการจัดท่าทาง นวัตกรรมการบริการพยาบาล น. ส่ิงใหม่ ๆ ของทารกในครรภ์ ลดการกดทบั ของศีรษะเดก็ ที่มีต่ออุ้งเชิงกรานในช่วงอายุครรภ์ ๗-๘ ท่ีสร้างสรรค์การบริการพยาบาลท่ีมีประสิทธิภาพ เดือนคร่งึ เทคนคิ และวธิ กี ารนวดพน้ื บ้านภาคใต้ มากข้ึน และช่วยลดค่าใช้จ่าย ก่อให้เกิด ไดแ้ ก่ การเขย่ี เส้น การสะกิดเสน้ การเคว็กเสน้ ความคุ้มค่า คุ้มทุน อันส่งผลให้การพัฒนา การกด การดึง การบบี และการเหยยี บ. ระบบสุขภาพให้มีความเข้มแข็ง นวัตกรรม ทางการพยาบาลไดแ้ ก่ สง่ิ ประดษิ ฐ์ เครอ่ื งมือ นวดพน้ื บ้านอีสาน ก. นวดเพอื่ รักษาแบบองค์รวม ให้บริการพยาบาล วธิ กี ารให้บริการแบบใหม่ มีองค์ความรู้วิธีการนวดต่าง ๆ เฉพาะของ ระบบงานบรกิ ารพยาบาลแบบใหม่ เช่น แบบ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ สืบทอดให้แก่คน ประเมินทางการพยาบาล เครื่องมือวัดหรือ ในครอบครวั . เก็บรวบรวมข้อมูลจากผู้รับบริการ แนวปฏิบัติ ทางการพยาบาล เทคนคิ หรือหัตถการในการ นวดเพื่อสขุ ภาพ ก. นวดเพอื่ ผ่อนคลายกล้ามเน้อื ให้บริการ กิจกรรมการบริการท้ังในด้าน ความเม่อื ยลา ความเครยี ด ดว้ ยวิธกี ารกด คลึง ส่งเสริมสุขภาพ การป้องกันโรค การฟื้นฟู บีบ จับ ดดั ดึง ประคบ อบ หรือโดยวธิ กี ารอื่นใด สมรรถภาพ และการรักษาพยาบาล การบริหาร ตามศาสตร์และศลิ ปะของการนวดเพ่อื สขุ ภาพ จัดการระบบการให้บริการ. (อ. nursing ทงั้ นี้ ต้องไมมสี ถานทอี่ าบนำ้� โดยมผี ู้ใหบ้ รกิ าร. 260 พจนานกุ รมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

นกั ปฏบิ ตั ิการฉุกเฉนิ การแพทย์ service innovation). นกั กายภาพบ�ำบัด น. ผู้ทมี่ ีความรู้ ความสามารถ นวัตกรรมด้านพฤติกรรมสขุ ภาพ น. การดำ� เนนิ งาน ในการประเมินผลและให้การบ�ำบัดทางกายภาพ พัฒนาความแข็งแรงของกล้ามเน้ือในการทรงตัว ปรับเปลี่ยนพฤติกรรมสุขภาพที่ชัดเจน แก้ไขการเคล่ือนไหวของกล้ามเนื้อข้อต่อ มีเทคนิคกระบวนการท่ีมีประสิทธิภาพ ท่ียังท�ำหน้าที่ไม่ถูกต้อง รวมทั้งฝึกการใช้ และพลังของชุมชนท่ีเข้มแข็ง ท�ำให้เกิดการ กายอุปกรณ์เสริมหรือเทียมและเคร่ืองช่วย ปรับเปล่ียนพฤติกรรมสุขภาพอย่างต่อเน่ือง ในการเคล่ือนไหวให้แก่ผู้ท่ีมีความบกพร่อง และยงั่ ยนื . ทางรา่ งกาย. (อ. physical therapist). นวัตกรรมทางการพยาบาล น. กระบวนการ นักก�ำหนดอาหาร น. บุคลากรท่ีท�ำหน้าท่ี ผลลัพธ์ทางการพยาบาลที่ได้สร้างขึ้นใหม่ จดั อาหารส�ำหรบั ผปู้ ่วยหรอื ผู้ทตี่ ้องมกี ารควบคมุ รวมท้ังเป็นการพัฒนาปรับปรุง ดัดแปลง สารอาหารเปน็ พเิ ศษ เพ่ือป้องกันหรือรกั ษาโรค. นวัตกรรมใหด้ ยี ิ่งข้นึ ซ่งึ จะส่งผลต่อการพัฒนา (อ. dietitian). วิชาชพี การพยาบาลได้. นกั จัดการสขุ ภาพชุมชน น.อาสาสมคั รสาธารณสุข นวัตกรรมสร้างเสริมสุขภาพ น. วิธีการใหม่ ประจำ� หมบู่ ้าน ท่ีเปน็ ตน้ แบบในการสร้างสขุ ภาพ ท่ีจะช่วยให้เกิดการปรับเปลี่ยนพฤติกรรม และเปน็ ผู้รว่ มดำ� เนนิ การ ส่งั การ ควบคุม ก�ำกบั สุขภาพของกลุ่มเป้าหมาย มีสภาพสังคม ใหค้ �ำช้ีแนะ ในกระบวนการจัดการดา้ นสขุ ภาพ และสิ่งแวดล้อมที่เอื้ออ�ำนวยและน�ำไปสู่ ๔ ด้าน เพื่อให้เกิดการสร้างเสริมสุขภาพ การมีสภาพร่างกายที่แข็งแรง สภาพจิตใจ เฝ้าระวัง ป้องกัน และควบคุมโรคไม่ติดต่อ ที่สมบูรณ์ อายุยืนยาวและมีคุณภาพชีวิตที่ดี เร้ือรังในชุมชน น�ำไปสู่การพัฒนา การดูแล โดยสามารถเข้าถึงได้ง่าย ประหยัด คุ้มค่า สุขภาพของตนเองครอบครัว และชุมชน และได้ผลลัพธก์ ารเปล่ยี นแปลงทดี่ ีกวา่ เดมิ . ที่พง่ึ ตนเองได.้ นอนกรน ก. หายใจมีเสียงผิดปรกติในขณะ นกั ปฏิบัติการฉกุ เฉนิ การแพทย์ (กฎ) น. ผผู้ า่ น นอนหลับ เกิดจากทางเดินหายใจบางส่วน การฝึกอบรมตามท่ีหลักสูตรประกาศนียบัตร ถูกปิดกน้ั . (อ. snoring). นักปฏิบัติการฉุกเฉินการแพทย์ รวมท้ัง มีผลการปฏิบัติการแพทย์ข้ันสูงในองค์กร นอนกัดฟัน ก. เคี้ยวหรือกัดฟันในขณะหลับ หรือสถาบันการศึกษาหรือฝึกอบรม หรือ เป็นอาการของผู้ที่มีความผิดปรกติด้านการ สถานพยาบาลหรือหน่วยปฏิบัติการที่ อศป. บดเคีย้ ว หรอื มปี ัญหาการทำ� งานของขากรรไกร. รับรองตามท่ีกําหนดไว้ในหลักสูตรหลัก (อ. sleep bruxism). และให้ใช้อภิไธยเพื่อแสดงวิทยฐานะว่า “นกั ปฏิบตั กิ ารฉุกเฉินการแพทย์” เรียกยอ่ ว่า นอนละเมอ ก. พดู ท�ำ หรอื แสดงในเวลาหลับ. นฉพ. กระทรวงสาธารณสขุ 261

นกั ปรบั เปล่ียนพฤตกิ รรมสขุ ภาพ นักปรบั เปลีย่ นพฤตกิ รรมสขุ ภาพ น. ผทู้ รี่ บั ผิดชอบ แผลติดง่าย โดยหญิงหลังคลอดน่ังบนเตาถ่าน ด�ำเนินงานสุขศึกษาหรืองานที่เกี่ยวข้องกับ ที่โรยสมุนไพรบดเป็นผง เพ่ือให้ควันรมแผล การปรับเปลี่ยนหรือพัฒนาพฤติกรรมสุขภาพ บริเวณช่องคลอด การน่ังถ่านจะช่วยให้แผล ของประชาชน ทมี่ คี วามรู้ สามารถวิเคราะห์ ท่ีช่องคลอดหายเร็ว และท�ำให้ช่องคลอด พฤติกรรม โดยผ่านการอบรมหลักสูตร กระชับ รวมทงั้ ชว่ ยขับน�้ำคาวปลาใหอ้ อกมาหมด นั ก ป รั บ เ ป ลี่ ย น พ ฤ ติ ก ร ร ม สุ ข ภ า พ ข อ ง และมดลูกเข้าอู่เร็วข้ึน การนั่งถ่านควรท�ำ กองสุขศึกษาหรือหลักสูตรอ่ืนที่มีความเกี่ยวข้อง ภายหลังจากนาบหม้อเกลือแล้ว ให้ท�ำวันละ กับพฤติกรรมสุขภาพ โดยเป็นนักวิเคราะห์ ๓-๔ คร้ัง ครง้ั ละครงึ่ ช่วั โมง. พฤติกรรมสุขภาพ นักวางแผน นักจัดการ นัดยา (พท.) ก. เป่าหรือสูดผงยาที่บรรจุ เรยี นรดู้ ้านพฤตกิ รรม และเปน็ นกั ประเมนิ ผล ในหลอดโคง้ เข้าในจมูก เชน่ นัดยานัตถุ์. พฤติกรรมสุขภาพ เชน่ เจา้ หนา้ ทีส่ าธารณสขุ นับระยะปลอดภัย ก. ก�ำหนดวันท่ีปลอดภัย เ ป ็ น นั ก ป รั บ เ ป ล่ี ย น พ ฤ ติ ก ร ร ม สุ ข ภ า พ แบบง่าย ๆ คือ ๗ วันก่อนมีประจ�ำเดือน และ ท�ำหน้าท่ีจัดกระบวนการเรียนรู้เพื่อปรับเปล่ียน ๗ วันหลังจากมปี ระจ�ำเดือนคือชว่ งที่ปลอดภัย พฤติกรรมสุขภาพให้แก่ประชาชนในเขตพื้นที่ สามารถร่วมเพศไดโ้ ดยไม่ตอ้ งกลวั ว่าจะตั้งครรภ์ ความรับผดิ ชอบ. แต่โอกาสผิดพลาดมีสูง ถ้าประจ�ำเดือนของ สตรีมาไมส่ ม่�ำเสมอหรือนับไมถ่ กู หลัก. นักโภชนาการ น. นักวิทยาศาสตร์ท่ีท�ำการ นวั (พบ.) (ถ่ิน-อีสาน) ว. อรอ่ ย, กลมกล่อม. ศึกษาวิจัยด้านอาหารและโภชนาการ ใหค้ วามรู้ นาบหม้อเกลอื ดู ทับหมอ้ เกลอื . และเผยแพรข่ อ้ มลู . (อ. nutritionist). นายทะเบยี น (พบ.) น. นายทะเบยี นกลางหรอื นายทะเบียนจังหวัด ตามพระราชบัญญัติ นกั เรยี น น. วัยรนุ่ ซึง่ ก�ำลังรับการศึกษาข้ันพ้ืนฐาน คุ้มครองและส่งเสริมภูมิปัญญาการแพทย์ ระดับประถมศึกษาและมัธยมศึกษา ท้ังประเภท แผนไทย พ.ศ. ๒๕๔๒ และกฎหมายที่เก่ยี วข้อง. สามัญศึกษาและอาชีวศึกษาหรือเทียบเท่า นายทะเบียนกลาง (พบ.) น. อธิบดีกรมพัฒนา อยู่ในสถานศกึ ษาของรฐั หรือเอกชน. การแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก มีหน้าที่ส�ำรวจภูมิปัญญาการแพทย์แผนไทย นักศึกษา น. วัยร่นุ ซง่ึ ก�ำลังรับการศกึ ษาระดับ ทว่ั ราชอาณาจกั รและกรงุ เทพมหานคร โดยให้ อุดมศึกษาหรือเทียบเท่าอยู่ในสถานศึกษา ขอความร่วมมือจากองค์การปกครองส่วนท้องถิ่น ของรฐั หรอื เอกชน. หน่วยงานของรัฐ และเอกชนในการส�ำรวจ เพ่ือรวบรวมจัดท�ำทะเบียนภูมิปัญญาการแพทย์ นกั สบู น. ผ้สู บู บุหรี่. นัง่ ถ่าน ก. ให้ความรอ้ นแหง้ รักษาสตรีหลังคลอด เพอ่ื สมานแผลทีเ่ กดิ จากการคลอดทารก เชน่ แผลบริเวณฝีเย็บที่เกิดจากการคลอดบุตร จะทำ� ใหบ้ าดแผลแหง้ สนิทดี ไมเ่ ป่ือยยุ่ย และ 262 พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

น้ำ� ครำ่� แผนไทย (พระราชบญั ญตั คิ มุ้ ครองและส่งเสริม นาฬิกาชีวิตวิถีพุทธ น. การปฏิบัติกิจวัตร ภูมิปัญญาการแพทย์แผนไทย พ.ศ. ๒๕๔๒ ประจำ� วนั ด้วย ๓ส. (สวดมนต์ สมาธิ สนทนา และกฎหมายทีเ่ กี่ยวข้อง). ธรรม) ๓อ. (อาหาร ออกกำ� ลงั กาย อารมณ-์ นายทะเบียนจังหวัด (พบ.) น. นายแพทย์ วิถีพุทธ) และภาระงานในหน้าที่ของตน สาธารณสขุ จังหวดั มหี น้าทส่ี ำ� รวจภมู ิปัญญา ในการด�ำเนินชีวิตในช่วงเวลา ๒๔ ช่ัวโมง การแพทย์แผนไทยในท้องที่ท่ีรับผิดชอบ ตามนาฬิกาให้สัมพันธ์กับการท�ำงานของ โดยแจ้งสาธารณสุขอ�ำเภอประสานงานกับ อวัยวะส�ำคัญของร่างกายจนเกิดมีวินัยและ หนว่ ยงานของรฐั องคก์ ารปกครองส่วนท้องถนิ่ สุขนิสัยประจ�ำตน. และเอกชน ในทอ้ งท่ีทจี่ ะทำ� การส�ำรวจ และ แจ้งผลการส�ำรวจไปยังนายทะเบียนกลาง น้�ำกระสาย, น้�ำกระสายยา ดูใน กระสาย, เพื่อรวบรวมจัดท�ำทะเบียนภูมิปัญญาการแพทย์ กระสายยา. แผนไทย (พระราชบญั ญตั คิ ุม้ ครองและส่งเสริม ภูมิปัญญาการแพทย์แผนไทย พ.ศ. ๒๕๔๒ น�้ำกัดเทา้ น. โรคทีม่ ีอาการคันซ่ึงเกดิ จากเช้ือรา และกฎหมายท่เี กี่ยวขอ้ ง). ที่เท้า เม่อื อากาศร้อน ๆ และเทา้ ชนื้ มาก ๆ นายทะเบียนบุคลากรภาครัฐ น. นายทะเบยี น ประกอบกับมีเหง่ือออกมากด้วยจึงเป็น ระดับกรมและนายทะเบียนส่วนภูมิภาค บ่อเกิดของเชื้อราหนัง (dermatophyte). ซ่ึงมีหน้าท่ีดูแลข้อมูลที่เกี่ยวข้องกับข้าราชการ (อ. athlete’s foot). ลูกจ้างประจ�ำในสังกัดกรม และหน่วยงาน ในสว่ นภมู ิภาค ตรวจสอบ เพมิ่ เตมิ ปรบั ปรงุ น้ำ� เกลือ น. นำ�้ ทีม่ เี กลือโซเดียมคลอไรดล์ ะลายอยู่ หรือแก้ไขข้อมูลให้เป็นปัจจุบัน ในระบบ ส�ำหรบั ฉีดเขา้ หลอดเลอื ดดำ� . ที่กรมบัญชีกลางก�ำหนดได้เพียงผู้เดียว เพ่ือประโยชน์ในการขอสิทธิประโยชน์ของ น้�ำขจัดไอออนแล้ว น. น�้ำที่ผ่านการก�ำจัด ข้าราชการและลูกจา้ งประจำ� . ไอออนโดยการกรองด้วยเรซิน มักใช้เป็น นาสยกรรม น. การล้างจมูก ใชก้ บั โทษหรือพิษ ส่วนประกอบในการท�ำปฏิกิริยาในระดับ ท่ตี ้งั อยใู่ นศีรษะหรอื ในจมกู . ห้องปฏิบัติการ ใช้เป็นส่วนผสมใน อุตสาหกรรมยา เคร่ืองส�ำอาง อาหาร หรือ แบตเตอร่ีรถยนต์ เป็นต้น. (อ. deionized water). นาฬิกาชีวภาพ น. กลไกควบคุมวงจร นําเข้าเช้ือโรคหรือพิษจากสัตว์ (กฎ) ก. การเปลี่ยนแปลงภายในร่างกาย เช่น วงจร นําหรือสั่งเช้ือโรคหรือพิษจากสัตว์เข้ามา การหลบั สลับกบั ตืน่ วงจรการขึ้นลงของระดับ ในราชอาณาจักร. ฮอร์โมนในรอบวนั หรือรอบเดือน. (อ. biological clock). น้�ำคร่�ำ น. ของเหลวทีอ่ ยู่ในถุงน�้ำครำ�่ /ถงุ ทเี่ ปน็ ทีอ่ ย่ขู องทารกในครรภ์ โดยน�้ำครำ่� จะอย่รู อบ ๆ กระทรวงสาธารณสขุ 263

น้ำ� คลอโรฟิลล์ ตัวทารกขณะอยู่ในครรภ์ในโพรงมดลูก แดงมีความช้ืนมาก มกี ลน่ิ นำ�้ ตาลไหม้ และมี ของมารดา ทารกจะลอยตัวอยู่ในน�้ำคร�่ำ กากนำ�้ ตาลติดอยู่ จึงเปน็ สนี ้ำ� ตาลคลำ้� . ในถุงน�้ำคร�่ำซึ่งจะท�ำหน้าที่เป็นเกราะป้องกัน น้�ำตาลเทียม น. สารแตง่ รสหวานที่ไดจ้ ากการ การกระทบกระเทือน ช่วยใหก้ ารเคลอื่ นไหว สังเคราะห์ เช่น แอสพาแทม (aspartame) ของทารกในครรภ์เป็นไปอย่างอิสระ รักษา แซ็กคารนิ (saccharin), สารแตง่ รสหวานเทยี ม อุณหภูมิของร่างกายให้คงที่ และป้องกัน ก็เรยี ก. (อ. artificial sweetener). การสูญเสียความร้อน รวมทั้งเป็นอาหาร นำ้� ทะเลบำ� บดั น. การรกั ษารา่ งกายและจติ ใจ ของทารกในระยะต้ังครรภ์อ่อน ๆ บางคร้ัง แบบองค์รวมตามความเช่ือโบราณว่า น�้ำทะเล เรียก น�ำ้ ทูนหัวทารก. (อ. amniotic fluid). ไม่เพียงมีสรรพคุณทางยาโดยธรรมชาติ น้�ำคลอโรฟิลล์ น. น้�ำท่ีมีส่วนผสมของสาร แต่ยังมีคุณสมบัติในการบ�ำบัดรักษาท้ังในเชิง คลอโรฟลิ ล์. กายภาพและเชิงเคมี เป็นการรักษาด้วยวิธี น้�ำคาวปลา (พท.) น. นำ้� ทข่ี ับออกจากชอ่ งคลอด ธรรมชาติท่ีใช้ได้กับภาวะการเจ็บป่วยหลาย หลังคลอดลูกแล้ว มีกล่ินเหมือนคาวปลา รูปแบบ ท้ังยังเป็นวิธีผ่อนคลายและลด โดยทัว่ ไปควรมีไมเ่ กิน ๑ เดอื น. ความเครียดวิธีหนึ่ง, ทะเลบ�ำบัด ก็เรียก. นำ้� เดนิ กอ่ นเจบ็ ครรภ์ น. นำ้� ทเ่ี กดิ จากการแตกรั่ว (อ. thalassotherapy). ของถุงน�้ำคร�่ำก่อนที่จะเจ็บครรภ์คลอดโดย น้�ำทิ้ง น. น�้ำท่ีเกิดจากการประกอบกิจการ ไม่จ�ำกัดเวลาหรืออายุครรภ์ โดยในครรภ์ โรงงาน น�้ำจากการใชน้ ำ�้ ของคนงาน หรือน้�ำ ครบก�ำหนดส่วนใหญ่จะเกิดการเจ็บครรภ์เอง จากกิจกรรมอ่ืนในโรงงานท่ีจะระบายออก ตามมาใน ๖ ชัว่ โมง. จากโรงงานหรือเขตประกอบการอุตสาหกรรม. นำ้� ตาเทยี ม น. เภสัชภณั ฑท์ ใ่ี ชส้ ำ� หรับบรรเทา น�้ำทูนหวั ทารก ดทู ่ี นำ้� ครำ่� . อาการตาแห้ง มีสมบัติใกล้เคียงกับน้�ำตา น�้ำโทนิก น. น�ำ้ อดั ลมรสขม ปรงุ แตง่ รสมะนาว. ธรรมชาต.ิ (อ. artificial tear). (อ. tonic water). น�้ำตาลทรายขาว น. น�้ำตาลทรายที่มีสีขาว น�้ำนมเหลือง น. น�ำ้ นมแรกท่ีผลติ จากตอ่ มน้�ำนม ลกั ษณะเป็นผลกึ ขาวใส. ของสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมภายใน ๗๒ ช่ัวโมงแรก น้�ำตาลทรายแดง น. น้�ำตาลทรายทม่ี ีสีน้�ำตาล หลังการคลอด มีลักษณะเป็นของเหลวใส เป็นผลผลิตจากอ้อย แต่ไม่ได้ผ่านการฟอกสี สีเหลือง มีจุดเยือกแข็งต่�ำกว่าน้�ำนมปรกติ อย่างสมบูรณ์ ไม่มีสารฟอกสีปนเปื้อน เล็กนอ้ ย มีสารอาหารทุกชนดิ ทีท่ ารกตอ้ งการ เหมือนน้�ำตาลทรายขาว ทั้งยังมีการปนของ มีภูมิคุ้มกันที่จ�ำเป็นครบถ้วนจากแม่และ สารธรรมชาติจากอ้อยอยู่บ้าง น้�ำตาลทราย ส่ิงส�ำคัญต่อการเจริญเติบโตและพัฒนาการ 264 พจนานกุ รมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

น�้ำมนั ปลา ของทารก, หัวนำ�้ นม ก็วา่ . (อ. colostrum). น้�ำพลังแม่เหล็ก น. น�้ำที่ได้รับผลกระทบ น้�ำบริโภค น. น้�ำจากแหล่งน้�ำส�ำหรับใช้ปรุง ทางฟิสิกสจ์ ากพลงั งานแมเ่ หลก็ เกิดการปรบั ตัว ของโครงสร้างโมเลกลุ ของน้ำ� ขน้ึ ใหม่ โดยการ ประกอบอาหาร ล้างหน้า บ้วนปากและ จบั กลุ่มทม่ี ขี นาดเลก็ ลง. แปรงฟัน เช่น น�้ำประปา น้�ำบ่อบาดาล น้�ำบ่อตนื้ นำ้� ฝน ทีถ่ ูกสขุ อนามยั ในปริมาณ น้�ำมันแคโนลา น. น้�ำมันระเหยยากที่ได้จาก ๕ ลิตรตอ่ คนต่อวัน ท้ังนี้ องค์การอนามยั โลก เมลด็ ของพชื สกลุ Brassica หลายชนิด ในวงศ์ และยูนิเซฟให้ค�ำจ�ำกัดความว่า หมายถึง Brassicaceae (Cruciferae) มีลักษณะใส “น�้ำซึ่งไม่มีสารเคมีหรือสารพิษในปริมาณ ไม่มีกล่ิน มีองค์ประกอบหลักเป็นกรดไขมัน ที่ เ ป ็ น อั น ต ร า ย ต ่ อ สุ ข ภ า พ เ จื อ ป น แ ล ะ ชนดิ ไมอ่ ิม่ ตวั . (อ. canola oil). ปราศจากกลิน่ สีและรสทีไ่ มเ่ ปน็ ที่ยอมรบั ”. น�้ำบริโภคสาธารณะ น. น้�ำท่ีประชาชนใช้ นำ้� มนั ตับปลา น. น�ำ้ มันทส่ี กัดจากตบั ของปลาทะเล ส�ำหรบั บริโภคจากแหล่งบรกิ ารในพนื้ ทต่ี ่าง ๆ โดยมีส่วนประกอบที่ส�ำคัญคือ วิตามินเอ เช่น สวนสาธารณะ สถานที่ออกก�ำลังกาย และวิตามินดี ซึ่งช่วยเสริมสร้างการเจริญเติบโต ชุมชน และแหล่งทอ่ งเทย่ี ว น้ำ� ดม่ื ประเภทน้ี ของกระดูก และนยิ มใช้ในเดก็ . ประชาชนไมต่ อ้ งเสยี คา่ ใช้จ่ายใด ๆ. น้�ำบริสุทธ์ิ น. น�้ำที่ผ่านการก�ำจัดไอออนและ น้�ำมันเนย น. ไขมันที่แยกได้จากครีมหรือเนย สารปนเปื้อนอินทรยี แ์ ลว้ มีคา่ ความต้านทาน โดยมีปริมาณไขมันไม่ต�่ำกว่าร้อยละ ๙๙.๓ ไฟฟา้ ประมาณ ๑๘.๒ เมกะโอห์ม. (อ. purified และมีน้ำ� ไมม่ ากกวา่ ร้อยละ ๐.๕. (อ. butter water). oil). นำ้� บาดาล น. นำ้� ใตด้ นิ ที่เกิดอยู่ในช้นั ดนิ กรวด ทรายหรอื หนิ ซง่ึ อยู่ลึกจากผวิ ดนิ เกินความลกึ นำ้� มนั ปลา น. นำ�้ มันทีไ่ ดจ้ ากกระบวนการสกัด ท่รี ฐั มนตรีกาํ หนดในประกาศในราชกจิ จานเุ บกษา เอาน้�ำมันออกมาจากส่วนต่าง ๆ ของปลา แต่จะกําหนดความลึกน้อยกว่า ๑๐ เมตร เช่น เนื้อปลา หนังปลา หางปลา หัวปลา มิได.้ โดยปลาทะเลท่ีน�ำมาสกัดน้ันเป็นปลาที่อยู่ น้ำ� ประสานทอง ดู บอแรกซ์. ในทะเลน้�ำลึกเขตหนาวเย็น ซ่ึงมีกรดไขมัน นําผา่ นเชื้อโรคหรอื พิษจากสตั ว์ (กฎ) ก. นาํ หรือ ประเภทโอเมกา ๓ ปริมาณมากกวา่ ปลานำ้� จดื ส่งเช้ือโรคหรือพิษจากสัตว์ผ่านราชอาณาจักร อาทิ ปลาแซลมอน ปลาแองโชวี ปลา ไม่ว่าจะมีการขนถ่ายหรือเปลี่ยนพาหนะ แมคเคอเรล ปลาทูน่า ที่มีไขมันกลุ่มโอเมกา ในราชอาณาจกั รหรือไมก่ ็ตาม. ๓ สูงถงึ ๑-๔ กรัม ตอ่ เนอ้ื ปลา ๑๐๐ กรัม โอเมกา ๓ ประกอบด้วยกรดไขมนั ส�ำคัญ คอื อีพเี อ [eicosapentaenic acid (EPA)] และ ดีเอชเอ [docosacexaenoic (DHA)] โดยจากการศึกษาผลวิจัยทางการแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข 265

น�้ำมันเปลือกส้มขม พบว่า น�ำ้ มนั ปลามปี ระโยชน์อยา่ งต่อร่างกาย สรรพคณุ แก้ปวดรา้ วระบม แกช้ �ำ้ ใน แกผ้ อม หลากหลาย. เหลือง แก้หืดไอ เป็นต้น, มูตร หรือ มูตร์ นำ้� มันเปลอื กสม้ ขม ดูท่ี สม้ ขม. ก็เรียก. น้�ำมนั มะพรา้ ว น. น�ำ้ มนั ทสี่ กัดได้จากลูกมะพร้าว น�้ำยาเก็บตัวอย่างเช้ือไวรัส น. สารละลาย มีลักษณะใสหรือสีเหลืองอ่อนขึ้นอยู่กับวิธี ที่มีส่วนประกอบของโปรตีนเพื่อรักษาสภาพ การสกัด นิยมน�ำมาใช้ในด้านสุขภาพและ ไวรสั และมยี าปฏิชวี นะเพอื่ ฆา่ เชื้อแบคทีเรีย ความงาม. และเชื้อราท่ีอาจปนเปื้อนในส่ิงส่งตรวจ. (อ. viral transport media). น�้ำมันระเหยง่าย น. น�้ำมันที่กลายเป็นไอง่าย น้�ำยาบ้วนปาก น. ผลิตภัณฑ์ท�ำความสะอาด ได้จากการกล่ันด้วยไอน�้ำ สกัดด้วยตัวท�ำ ภายในช่องปากส�ำหรับต้านเชื้อจุลินทรีย์ ละลาย บีบหรืออัดส่วนของพืช เช่น น�้ำมัน ก�ำจัดคราบอาหาร ท�ำให้ช่องปากสะอาด มะกรูด น้�ำมันตะไคร้หอม (อ. volatile oil). ลมหายใจมีกล่ินหอม และรู้สึกสดชื่น มักใช้ ควบคู่หลังการแปรงฟันหรือไม่สามารถ น้�ำมันระเหยยาก น. น�้ำมันที่ไม่ระเหยหรือ แปรงฟนั ไดต้ ามปรกต.ิ ระเหยนอ้ ย ส่วนใหญเ่ ป็นกลีเซอไรด์ของกรด ไขมนั . (อ. fixed oil). น�้ำแร่ น. น�้ำที่ผุดข้ึนมาสู่ผิวดินโดยธรรมชาติ โดยมอี ุณหภูมสิ ูงกวา่ นำ้� ปรกตโิ ดยรอบบรเิ วณนัน้ . น้�ำมันหอมระเหย (พล.) น. น้�ำมันท่ีพบใน ส่วนประกอบของพืช ระเหยได้ท่ีอุณหภูมิห้อง น้�ำลายเทียม น. ผลิตภัณฑ์ท่ีให้ความชุ่มชื้น สว่ นใหญ่มกี ล่ินหอม. (อ. essential oil). ในช่องปากส�ำหรับผู้ป่วยท่ีมีภาวะปากแห้ง. (อ. artificial saliva). น�้ำมันอัลมอนด์ น. น้�ำมันระเหยยากที่ได้จาก เมลด็ ของพืชที่มชี ่ือวทิ ยาศาสตรว์ า่ Prunus น้�ำส้มสายชู น. ของเหลวซ่ึงมีกรดแอซีติก dulcis (Mill.) D.A. Webb วงศ์ Rosaceae ละลายอยู่ มีรสเปร้ียว ใช้ปรุงแต่งและหมัก ใชเ้ ปน็ สว่ นผสมในเครื่องส�ำอาง สบู่ เปน็ ตน้ . ดองอาหาร มี ๓ ประเภท ได้แก่ นำ้� ส้มสายชู (อ. almond oil). หมัก น้ำ� ส้มสายชกู ล่นั และน�้ำสม้ สายชูเทยี ม พระราชบญั ญัติอาหาร พ.ศ. ๒๕๒๒ กำ� หนด นำ้� มตู ร, นำ�้ มตู ร์ (พท.) น. น้�ำปัสสาวะ ในทาง ให้น้�ำส้มสายชูต้องมีปริมาณกรดแอซีติกไม่ เคมมี อี งค์ประกอบเป็น ยูเรีย เกลอื แร่ตา่ ง ๆ น้อยกวา่ ร้อยละ ๔. (อ. vinegar). เป็นต้น ใช้เป็นน้�ำกระสายยา โบราณมักใช้ เฉพาะน�้ำปัสสาวะววั ด�ำเพศผู้ หรือน�้ำปัสสาวะ น้�ำส้มสายชูกลั่น น. น้�ำส้มสายชูท่ีได้จากการ. ของเด็กเล็กเพศชายที่มีสุขภาพดี ต�ำรา น�ำเอาแอลกอฮอล์เจือจางมาหมักกับเช้ือ สรรพคุณยาไทยว่า มีรสเค็มกร่อยฉุน นำ้� สม้ สายชู พระราชบญั ญัตอิ าหาร พ.ศ. ๒๕๒๒ 266 พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

นิติพยาธวิ ิทยา ก�ำหนดให้น้�ำส้มสายชูกล่ันต้องมีปริมาณ อยใู่ นของเหลวน้ัน. กรดแอซีติกไมน่ อ้ ยกว่าร้อยละ ๔. (อ. distilled น�้ำเหลืองเสีย (พท.) น. ความผิดปรกติ vinegar หรือ spirit vinegar). น้�ำส้มสายชูไซเดอร์ น. น�้ำส้มสายชูท่ีได้จาก ของน�้ำเหลือง ผู้ป่วยจะมีอาการบวม คัน การน�ำน�้ำแอปเปลิ หรอื น�ำ้ ผลไมผ้ สม มาหมัก เปน็ แผลพพุ อง เน่าเปอื่ ย เป็นต้น. กับยีสต์จนได้แอลกอฮอล์ แล้วหมักต่อด้วย น�้ำอสุจิ น. เซลล์สืบพันธุ์ของเพศชาย เกิดขึ้น เช้ือน�้ำส้มสายชู ท�ำให้มีกล่ินรสเฉพาะ. (อ. โดยกระบวนการภายในระบบสืบพันธุ์และ cider vinegar). ถูกขับออกจากร่ายกายผ่านทางอวัยวะเพศ น้�ำส้มสายชูเทียม น. น�้ำส้มสายชูท่ีได้จาก โดยการหล่ังระหว่างการร่วมเพศ การหล่ัง การน�ำกรดน�้ำสม้ ล้วน (glacial acetic acid) น้�ำอสุจิหน่ึงครั้งอาจมีปริมาณอสุจิน้อยกว่า มาเจอื จาง พระราชบญั ญตั อิ าหาร พ.ศ. ๒๕๒๒ ร้อยละ ๑ ที่เหลือคือส่วนประกอบอื่น ๆ ก�ำหนดให้น�้ำส้มสายชูเทียมต้องมีปริมาณ ในน�้ำอสุจิ ที่จะท�ำหน้าที่คล้ายกับพลังงาน กรดแอซตี กิ ไม่นอ้ ยกวา่ รอ้ ยละ ๔. (อ. artificial เพื่อให้อสุจิใช้เดินทางไปยังระบบสืบพันธุ์ vinegar). ของเพศหญงิ และปฏสิ นธิกบั ไข่ หากการปฏสิ นธิ น้�ำส้มสายชูบัลซามิก น. น�้ำส้มสายชูท่ีได้จาก สมบูรณ์ก็อาจท�ำให้เกิดการตั้งครรรภ์ได้ การน�ำน้�ำองุน่ มาตม้ จนงวด แลว้ หมักในถงั ไม้ เม่ืออสุจิผสมไขแ่ ล้วก็จะตาย. จนได้เปน็ น้�ำสม้ สายชู แล้วบม่ ตอ่ ตามระยะเวลา น�้ำอดั ลมไดเอด็ น. นำ้� อดั ลมปราศจากน�้ำตาล. ที่ต้องการจนได้ของเหลวข้น มีสีน�้ำตาลคล�้ำ นิติจิตเวชศาสตร์ น. แขนงหน่ึงของสาขาวิชา รสหวานอมเปรีย้ ว กลิ่นหอม. (อ. balsamic จติ เวชศาสตร์ (psychiatry) เป็นวชิ าทวี่ ่าดว้ ย vinegar). เรอ่ื งทางจติ และโรคทางจติ เชน่ จติ บกพร่อง น�้ำส้มสายชูหมัก น. น้�ำส้มสายชูที่ได้จากการ โรคจิต หรือจิตฟั่นเฟือน มีประโยชน์มาก หมักเมลด็ ธญั พืช ผลไมบ้ างชนดิ กากน้�ำตาล ในกระบวนการยุติธรรมทั้งในคดีอาญาและ น�้ำผง้ึ เป็นตน้ กับส่าเหล้า จนได้แอลกอฮอล์ ในคดีแพง่ . (อ. forensic psychiatry) แล้วหมักต่อกับเช้ือน้�ำส้มสายชู จนได้น�้ำส้ม นติ ิซีโรวิทยา น. วชิ าทตี่ รวจเลือดและน�ำ้ เหลือง สายชูที่มีกล่ินรสหมักตามชนิดของวัตถุดิบ ในส่วนท่ีเกี่ยวกับแอนติเจนและแอนติบอดี พระราชบัญญตั ิอาหาร พ.ศ. ๒๕๒๒ กำ� หนด (antigen and antibody) และดีเอ็นเอ. ให้น�้ำส้มสายชูหมักต้องมีปริมาณกรดแอซีติก (อ. forensic serology). ไม่น้อยกวา่ ร้อยละ ๔. (อ. fermented vinegar). นิติพยาธวิ ทิ ยา น. วิชาทศ่ี ึกษาถงึ เรื่องการตาย น้�ำเสีย (กฎ) น. ของเสียที่อยู่ในสภาพเป็น ต่าง ๆ ที่ผิดธรรมชาติ รวมทั้งการตาย ของเหลว รวมทัง้ มลสารทป่ี ะปนหรือปนเปื้อน โดยธรรมชาติแบบกะทันหันและไม่คาดคิด กระทรวงสาธารณสุข 267

นติ พิ ษิ วทิ ยา ซ่ึงส่วนใหญ่ยังไม่ทราบสาเหตุ นอกจาก นว้ิ ตดิ สะดดุ ดู เส้นเอน็ อกั เสบแบบนวิ้ ไกปืน. การชันสูตรพลิกศพแล้ว ยังเกี่ยวข้องกับ นวิ ทราซทู คิ อล ดู โภชนเภสัช. การผ่าตดั การตรวจทางพษิ วทิ ยา เพอื่ ตรวจ นวิ่ ทอนซลิ ดู ข้ีทอนซิล. หาเหตุตายอยา่ งละเอยี ด รว่ มกับการไปตรวจ นิ่วน�้ำลาย น. นว่ิ ท่ีเกิดในตอ่ มน้�ำลาย หรอื นิ่ว สถานท่ีเกดิ เหตุและการซักประวัติ การพสิ ูจน์ ตัวบุคคลโดยตรวจศพและชิ้นส่วนของศพ ในท่อน้�ำลาย มักจะเกิดน่ิวในท่อน้�ำลาย เปน็ ต้น. (อ. forensic pathology). ใต้ขากรรไกรล่างมากกว่าท่อน�้ำลายใต้หู นิตพิ ิษวิทยา น. การตรวจหาสารพษิ ในอวยั วะตา่ ง ๆ และต่อมน้�ำลายใต้ลิ้น โดยก้อนน่ิวอาจมี ของคนตาย รวมท้ังจากเลือด น้�ำดี น�้ำไขสันหลัง ก้อนเดียวหรอื เกดิ น่ิวหลายก้อนกไ็ ด้ ซ่งึ จะก่อ และน�้ำปัสสาวะ ท่ีสงสัยว่าตายจากสารพิษ. ให้เกิดการอุดตันในท่อน้�ำลายบางส่วน (อ. forensic toxicology). หรือเกิดการอุดตันในท่อน้�ำลายทั้งหมด. นิตเิ วชคลนิ กิ น. การตรวจผ้ปู ่วยทแ่ี พทย์ตรวจแล้ว (อ. sialolithiasis หรือ salivary stone). ต้องให้ความเห็นแก่พนักงานสอบสวนโดยอาศัย นิ่วในกระเพาะปัสสาวะ น. ๑. นิ่วกระเพาะ จากอาการและการตรวจร่างกาย และ ปัสสาวะ เป็นน่ิวท่ีพบได้ประมาณร้อยละ ๕ สิ่งตรวจพบ วัตถุพยานต่าง ๆ เช่น ผู้ป่วย ของนิ่วในระบบทางเดินปัสสาวะท้ังหมด. ถูกข่มขืนกระท�ำช�ำเรา ผู้ป่วยได้รับอันตราย ๒. ก้อนของสารหรือแร่ธาตุท่ีตกตะกอนจาก จากอบุ ัติเหตุ ทำ� ตัวเอง ถกู ทำ� ร้าย ถกู สารพษิ ปัสสาวะในกระเพาะปัสสาวะ เกิดจากการท่ี ถูกข่มขืนกระท�ำช�ำเรา ผู้ป่วยท่ีอาจได้รับ มีปัสสาวะตกค้างอยู่ในกระเพาะปัสสาวะ คา่ ชดเชยจากกรมแรงงาน ฯลฯ. (อ. clinical โดยอาการจะรุนแรงแตกต่างกันออกไป. jurisprudence หรือ clinical forensic (อ. bladder stone, urinary bladder stone medicine). หรือ vesical calculus). นติ เิ วชศาสตร์ น. วชิ าแพทย์สาขาหน่งึ ท่เี กี่ยวข้อง นิ่วในถุงน้�ำดี น. โรคท่ีเกิดจากภาวะไม่สมดุล กับกฎหมาย ซึ่งน�ำวิชาแพทย์ทุกสาขาไป ของสารประกอบในน�้ำดี โดยเฉพาะอย่างย่ิง ประยุกตเ์ พ่อื ประโยชน์แกก่ ระบวนการยตุ ธิ รรม. คอเลสเตอรอล สารบิลิรูบิน (สารสีในน้�ำดี) นิพนธ์ต้นฉบบั น. รายงานผลการศกึ ษา คน้ ควา้ วิจัย และเกลือแคลเซียมชนิดต่าง ๆ จึงเกิดการ ควรประกอบด้วยหัวข้อตามล�ำดับต่อไปน้ี ตกผลึกเป็นก้อนน่ิว ซึ่งก้อนนิ่วท่ีเกิดขึ้น ช่ือเร่ือง ช่ือผู้นิพนธ์ บทคัดย่อทั้งไทย อาจมีขนาดเล็กเท่าเม็ดทรายหรือใหญ่เท่า และอังกฤษ ค�ำส�ำคัญทั้งไทยและอังกฤษ ลูกกอล์ฟ และอาจมีไดต้ ง้ั แต่ ๑ ก้อนไปจนถงึ บทน�ำ วัตถุและวิธีการ ผล วิจารณ์ สรุป หลายร้อยก้อนก็ได้ โดยท่ัวไปโรคนี้จัดเป็น กิตตกิ รรมประกาศ และเอกสารอา้ งองิ . โรคไม่รุนแรงและรักษาได้เสมอ แต่โรค จะรุนแรงขึ้นเมื่อก้อนน่ิวหลุดเข้าไปในท่อน�้ำดี 268 พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

เน้อื งอกร้าย หรือทอ่ ตบั อ่อน. เนอ้ื งอก น. ๑. เน้อื เยือ่ ทเ่ี จริญเตบิ โตผิดปรกติ น้ิวล็อก ดู เสน้ เอน็ อกั เสบแบบนิว้ ไกปนื . อาจเปน็ เนือ้ รา้ ยหรอื มะเรง็ หรอื เป็นผลมาจาก นีโอพลาซึม, นีโอพลาเซีย ดู เนอ้ื งอก. สาเหตุอ่ืน เช่น เช้ือโรค ก็ได้. ๒. ก้อนเนื้อ นีโอไมซิน น. ๑. ยาปฏิชีวนะชนดิ หนึ่ง มีสรรพคุณ ผิดปรกตทิ ีเ่ กดิ ขึน้ ในอวยั วะต่าง ๆ ของร่างกาย บางครั้งเรียกว่า นีโอพลาเซีย (neoplasia) ต้านทานแบคทีเรียกลุ่มค็อกโคบาซิลลัส หรอื นโี อพลาซมึ (neoplasm). (อ. tumor (coccobacillus) ใช้รักษาการติดเช้ือของหู หรือ tumour). ตา และแผลติดเช้ือที่ผิวหนัง. ๒. ยากลุ่ม แอมิโนไกลโคไซด์ (amino glycoside) ดูดซึม เนื้องอกในสมอง น. เน้ือที่เกิดจากการเจริญ ในทางเดินอาหารได้น้อย จึงมักพบเห็น เติบโตอย่างผิดปรกติของเซลล์ในสมอง รูปแบบยา เป็นการใช้เฉพาะที่ เช่น ยาอม หรือบริเวณเน้ือเย่ือและต่อมต่าง ๆ บริเวณ ยาทา และยาหยอดตา. (อ. neomycin). ใกล้เคยี งกับสมอง ซ่งึ อาจรบกวนระบบประสาท เนย น. ผลิตภัณฑ์น�้ำนมที่ได้จากการปั่นแยก และการท�ำงานของสมอง จนท�ำให้มีอาการ ไขมันน�้ำนมออกจากครีมและท�ำให้เป็นก้อน ตา่ ง ๆ ตามมา ตงั้ แตป่ วดหวั คล่ืนไส้ อาเจยี น มีสัดส่วนของไขมันไม่น้อยกว่าร้อยละ ๘๐. มีปัญหาด้านพฤติกรรม บุคลิกภาพ การพูด (อ. butter). การได้ยิน การมองเห็น ความจ�ำ ไปจนถึง เนยคนื รูป น. เนยที่เตรียมไดจ้ ากการผสมไขมัน อาจเกิดอาการชัก เป็นอัมพาตครึ่งซีก หรือ เนยกับน้�ำเพื่อให้ได้ผลิตภัณฑ์ท่ีมีเนื้อสัมผัส ลุกลามเป็นมะเร็งในระยะอันตรายได้หากไม่ได้ เนยี นและมสี มบตั ิเหมือนเนย. (อ. recombined รบั การรกั ษาให้ทันการณ์ โดยเนื้องอกท่ีเกดิ ขึ้น butter). ในสมองไม่ใช่เน้ือร้ายหรือมะเร็งเสมอไป. เนยเทยี ม น. เนยที่ทำ� จากนำ้� มนั พชื หรอื น�ำ้ มนั สตั ว์ (อ. brain tumor). แล้วเติมน�้ำนมและสารปรุงแต่งอาหารบางชนิด เช่น สี เกลอื วิตามนิ . (อ. margarine). เน้ืองอกมดลูก น. โรคของกล้ามเน้ือมดลูกที่มี เนยผสม น. ผลติ ภณั ฑ์คล้ายเนยทเี่ ตรยี มได้จาก การเจริญมากขึ้นผิดปรกติจนเกิดเป็นเนื้องอก การปั่นผสมเนยหรือน้�ำมันเนยร่วมกับไขมัน ท�ำให้มดลูกโตข้ึน ก้อนเน้ืองอกอาจมีขนาดเล็ก ชนิดอนื่ . (อ. butter blend). เท่ากับเมล็ดถ่ัว หรือมีขนาดใหญ่เท่ากับ เนาวเกสร ดู เกสรทงั้ ๙. ผลแตงโม ก้อนเนื้องอกน้ีสามารถพบได้ใน ทุกท่ีของมดลูกและมีช่ือเรียกท่ีแตกต่างกัน ตามตำ� แหนง่ ท่ีพบ. (อ. myoma uteri หรอื uterine fibroid). เน้ืองอกร้าย น. กลุ่มของโรคท่ีเก่ียวข้องกับ การเจริญเติบโตของเซลล์ที่ผิดปรกติ คือ เซลล์จะแบ่งตัวและเจริญอย่างควบคุมไม่ได้ ก่อเป็นเนื้องอกร้าย และมีศักยภาพในการรุกราน กระทรวงสาธารณสุข 269

เนอ้ื เน่า รา่ งกายส่วนข้างเคยี ง และแพร่กระจายไปยัง แนวการจดั การเรียนการสอน น. องค์ประกอบ ร่างกายส่วนอื่นได้ผ่านระบบน�้ำเหลืองหรือ ที่ส�ำคัญที่ท�ำให้การน�ำหลักสูตรไปใช้หรือ กระแสเลือด. (อ. malignant tumor). การแปลงหลักสูตรไปสู่การปฏิบัติให้บรรลุ เน้ือเน่า น. โรคเนือ้ เน่า (necrotizing fasciitis) ตามวตั ถปุ ระสงค์ที่กำ� หนดไว้ ซึ่งอาจกลา่ วได้ว่า หรือโรคแบคทีเรียกินเน้ือ (flesh-eating หลักสูตรจะก�ำหนดแนวทางในการจัดการเรียน disease) เป็นการติดเชื้อแบคทีเรียท่ีก่อให้ การสอนอย่างไร เพื่อให้ผู้เรียนได้รับเน้ือหา เกิดการอักเสบอย่างรุนแรงท่ีผิวหนัง มีการ สาระตามท่ีก�ำหนด อันจะส่งผลให้ผู้เรียน แพร่กระจายไปยังชั้นเนื้อเยื่ออ่อนใต้ผิวหนัง เกิดคุณสมบัติ คุณลักษณะพฤติกรรมตาม เนอื้ เย่ือไขมนั เนือ้ เยื่อพังผืด รวมถึงกลา้ มเน้ือ จดุ มงุ่ หมายของหลักสูตรกำ� หนดไว้. และเส้นประสาท ท�ำให้เกดิ การตายของเนอ้ื เยอ่ื ในบริเวณที่เกิดการติดเช้ือ และอาจลุกลาม แนวคิด น. ๑. ความคิดท่ีเป็นแนวที่จะด�ำเนิน ไปยงั ส่วนอน่ื ๆ ของรา่ งกายจนเกดิ อนั ตราย ต่อไป เชน่ แนวคดิ ในการปฏริ ูปสาธารณสขุ . ถงึ ชีวติ ได้. ๒. ความคิดรวบยอดของคุณลักษณะและ เน้ือเย่ือ น. กลุ่มของเซลล์ท่ีมีโครงสร้างและ ความหมายของสง่ิ ต่าง ๆ ซึง่ ใชต้ ิดตอ่ สอื่ สาร หน้าที่คล้าย ๆ กันมารวมกันเพ่ือท�ำหน้าท่ี ใหเ้ ข้าใจความหมายตรงกัน. (อ. concept). เฉพาะอยา่ ง เชน่ เนอื้ เย่อื กลา้ มเนอ้ื ท�ำหน้าท่ี ในการเคลอ่ื นไหว. (อ. tissue). แนวทางการปฏบิ ัติงานตรวจสอบ น. การกำ� หนด เน้ือสีขาว น. บริเวณสีขาวของสมองและ วิธีปฏิบัติงานในรายละเอียดท่ีผู้ตรวจสอบ ไขสันหลัง เป็นบริเวณท่ีมีใยประสาทอยู่เป็น ภายในต้องจัดท�ำเป็นลายลักษณ์อักษร จำ� นวนมาก. (อ. white matter). เพอื่ ใช้เป็นแนวทางในการปฏิบตั งิ าน. (อ. audit เนอ้ื สเี ทา น. บรเิ วณสเี ทาของสมองและไขสันหลงั program). ทีม่ ตี วั เซลล์ประสาทอยเู่ ป็นจำ� นวนมาก. (อ. grey matter). แนวทางการปฏิบัติงานมาตรฐาน น. วิธีการ เน้ือหาสาระ น. หลักสูตรต้องก�ำหนดเนื้อหา ที่ได้ก�ำหนดขึ้นหรือจัดทำ� ข้ึนเพ่ือให้ผู้มีหน้าที่ สาระให้สอดคล้องกับจุดมุ่งหมายของหลักสูตร เก่ียวข้องปฏิบัติตามอย่างเป็นกิจวัตรในการ ท่ีแสดงให้เหน็ ถึงขอบข่ายสาระตา่ ง ๆ ท่ีผูเ้ รียน ปฏิบัติงานอย่างใดอย่างหน่ึงให้เป็นมาตรฐาน จะต้องได้รับ เนอื้ หาที่เลอื กมาตอ้ งมุง่ ให้ผเู้ รียน เดยี วกัน. [อ. Standard Operating Proce- เกิดคุณสมบัติ คุณลักษณะ และพฤติกรรม dure (SOP)]. ตามจดุ มุง่ หมายของหลักสูตร. แนวทางด้านจริยธรรม น. เอกสารค�ำแนะน�ำ ซึ่ ง ช ่ ว ย ใ น ก า ร พิ จ า ร ณ า ตั ด สิ น เ กี่ ย ว กั บ ความรับผิดชอบซ่ึงสอดคล้องกับมาตรฐาน ท่ีก�ำหนดเกี่ยวกับหลักการและวิธีปฏิบัติ ในด้านจรยิ ธรรม. (อ. ethical guideline). 270 พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

ไนอะซิน แนวทางร่วมด�ำเนินการเพ่ือลดและขจัดปัญหา โนโสด (พล.) น. ยาโฮมีโอพาทีที่ได้มาจากสาร การกระท�ำฝ่าฝืนกฎหมาย น. นโยบาย คดั หลง่ั หรือเนื้อเย่อื ท่เี ป็นโรค. (อ. nosode). คุ้มครองผู้บริโภคด้านสาธารณสุข เพื่อให้ เจ้าหน้าท่ีมีแนวทางการด�ำเนินการตามกฎหมาย ไนโตรเจน น. ธาตุในหมู่ V ของตารางธาตุ เป็นทศิ ทางเดียวกันทง้ั ประเทศ. (อ. compliance เลขอะตอม ๗ สญั ลักษณ์ N เป็นแกส๊ ไมม่ ีสี policy). ไมม่ กี ล่ิน มใี นอากาศประมาณรอ้ ยละ ๗๘.๐๓ โดยปริมาตร จดุ หลอมเหลว -๒๐๙.๙ องศา แนวปฏิบัตคิ ลินกิ สำ� หรบั พยาบาล น. แนวทาง เซลเซยี ส จดุ เดือด -๑๙๕.๖๗ องศาเซลเซียส. การดูแลท่ีพัฒนาขึ้นอย่างเป็นระบบจากหลักฐาน (อ. nitrogen). เชิงประจกั ษ์ เพือ่ นำ� มาใชต้ ดั สนิ ใจของพยาบาล ในการดูแลสุขภาพได้อย่างเหมาะสม เพื่อให้ ไนโตรเจนเหลว น. ไนโตรเจนท่ีได้จากการ สอดคล้องกับสถานการณ์และเกิดประโยชน์ ท�ำให้อากาศกล่ันตัวกลายเป็นของเหลว สูงสดุ ต่อผู้ป่วย. [อ. clinical nursing practice และผ่านเข้าสู่หอกล่ัน ท�ำให้ได้ไนโตรเจน guideline (CNPG)]. อยู่ในสภาวะของเหลวท่ีเย็นจัด. (อ. liquid nitrogen). แนวรว่ มการวจิ ัยสุขภาพ น. ผ้ทู ี่มีส่วนได้สว่ นเสีย กับงานวิจัย ได้แก่ นักวิชาการ นักวิจัย ไนทรสั ออกไซด์ น. แก๊สท่เี กดิ จากกระบวนการ ผู้ก�ำหนดนโยบาย ผู้บริหาร ผู้ให้บริการทาง ในอุตสาหกรรม เป็นแก๊สเรือนกระจก. ด้านสุขภาพ รวมท้ังผู้มีส่วนได้ส่วนเสียหรือ (อ. nitrous oxide). องค์กรท่ีเกีย่ วขอ้ งด้านสุขภาพ ท่มี คี วามสนใจ ร่วมกันในประเด็นการวิจัย และต้องการ ไนเทรต น. สารก�ำจัดแมลงและศัตรูพืช จะใช้กลไกการวิจัยเป็นเคร่ืองมือของการสร้าง เปน็ อันตรายต่อระบบประสาท ระบบภมู คิ ุม้ กนั ความรู้และน�ำมาปรับใช้ในการพัฒนาระบบ และระบบต่อมไร้ทอ่ . และกลไกต่าง ๆ ในระบบสุขภาพ โดยการ ผนึกก�ำลังและสร้างความร่วมมือในลักษณะ ไนอะซนิ น. วิตามินบี ๓ ชนิดหนงึ่ มีสูตรเคมี ของภาคี เพ่ือสนับสนุนการเรียนรู้จาก Cแล6Hะ5แNอOล2กเปอน็ฮอผลลึก์ สถีข้าารว่างลกะาลยาขยไาดด้ใวนิตนาำ้� มรินอ้ นน้ี กระบวนการวิจัยและเกิดการเสริมพลัง จะท�ำให้ผิวหนังแห้งและอักเสบเม่ือถูกแสงแดด ในการร่วมกันจัดการงานวิจัยในประเด็น ทางเดินอาหารขาดน้�ำย่อย ประสาทหลอน ท่ีสนใจรว่ มกนั . (อ. health research alliance). คลุ้มคลงั่ . [อ. niacin (nicotinic acid)]. กระทรวงสาธารณสขุ 271

บทความฟ้นื วิชาการ บ บทความฟื้นวิชาการ น. การรวบรวมเร่ืองใด บรรจุภัณฑ์อาหาร น. วัสดุที่ใช้ในการหีบห่อ เร่ืองหนึ่งท่ีน่าสนใจ มีความก้าวหน้าหรือ อาหาร เพ่อื ปอ้ งกนั การเสอ่ื มท้งั ทางกายภาพ เปล่ียนแปลงในทางวิชาการ แสดงถึงประวัติ ทางเคมี และทางชีวภาพ และมีข้อมูลทาง ความเป็นมา ครอบคลุมเนื้อหาทั้งหมด โภชนาการอนื่ ๆ ท่เี ปน็ ประโยชนต์ ่อผูบ้ ริโภค. ต้ังแต่ต้นหรือในช่วงระยะเวลาใดเวลาหนึ่ง (อ. food packaging). เพ่ือเจาะลึกลงไปในด้านใดด้านหน่ึงในเรื่อง น้ัน ๆ มีความก้าวหน้า วิวัฒนาการ มีการ บรรณาธิการ น. ผู้เลือกบทความ รวบรวม เปล่ียนแปลงทางวิชาการใหม่ ๆ ที่ทันสมัย ปรับปรุง และเป็นผู้ท่ีต้องรับผิดชอบบทความ ซึ่งจะใชน้ �ำไปใชส้ อนและคน้ ควา้ อา้ งอิงได้. ทล่ี งตพี มิ พ์. บทความวิจัย น. งานวิจัยท่ีประมวลสรุป บรรดิการพลศกึ ษา น. การจัดกจิ กรรมพลศึกษา กระบวนการวิจัยในผลงานวิจัยนั้นให้สั้นกระชับ ให้เหมาะสมกับเด็กท่ีมีความผิดปรกติ. ส�ำหรับน�ำเสนอในการประชุมทางวิชาการ (อ. adapted physical education). หรือในวารสารทางวิชาการ. บริการการแพทย์ฉุกเฉิน น. บริการฉุกเฉิน บทความวิจารณ์ น. การรวบรวมผลงาน ที่ให้การดูแลรักษาอาการป่วยนอกโรงพยาบาล วิชาการท่ีน่าสนใจในปัจจุบันหรือเป็นปัญหา และเคล่ือนย้ายผู้ป่วยท่ีมีอาการป่วยหรือ จากแหล่งต่าง ๆ มาอยู่ในที่เดียวกัน เพ่ือ บาดเจ็บเฉียบพลันไม่ให้เคลื่อนย้ายด้วยตนเอง แสดงให้เห็นถึงความเป็นมา ความก้าวหน้า นอกจากน้ี บรกิ ารการแพทย์ฉกุ เฉินยงั เป็นท่ีร้จู ัก รวมทั้งการวิเคราะห์และการอภิปรายผลงาน ในฐานะผู้ให้บริการการแพทย์ ทีมปฐมพยาบาล ทรี่ วบรวมใหเ้ หน็ แนวโน้มของเร่ืองราวตา่ ง ๆ ทีมฟาสต์ ทมี ฉกุ เฉิน ทมี กภู้ ยั ทีมรถพยาบาล ว่าควรจะเป็นไปในแนวทางใด มีข้อดีข้อเสีย บริการเคล่อื นย้ายผู้ป่วย คณะพยาบาล และ อย่างไร. ทีมกู้ชวี ิต. [อ. emergency medical service (EMS)]. บทบาทหญิง-ชาย น. กิจกรรมท่ีได้รับมอบ หมายและต�ำแหน่งทางสังคมของผู้ชายและ บริการจิตเวชฉุกเฉิน น. การจดั บริการส�ำหรบั ผู้หญงิ บทบาทเหล่านีจ้ ะชว่ ยในการพจิ ารณา ผู้ป่วยจิตเวชหรือจิตเวชยาเสพติด ที่มีการ ได้รับโอกาส และเข้าถึงทรัพยากรของผู้ชาย แสดงออกทางอารมณ์ ความคิด พฤติกรรม และผหู้ ญงิ โดยข้นึ อยู่กับลักษณะความเปน็ หญิง เส่ียงต่อการก่อความรุนแรงทั้งต่อตนเอง เปน็ ชายทแี่ ตล่ ะสงั คมและวัฒนธรรมก�ำหนด. และผู้อื่น จ�ำเป็นต้องมีการจัดการอย่างเร่ง ด่วนเพื่อลดความรุนแรงของพฤติกรรมนั้น โดยมีการจัดบริการเพื่อให้การดูแลภาวะ 272 พจนานุกรมการสาธารณสขุ ไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

บรกิ ารสุขภาพแบบบูรณาการ จิตเวชฉุกเฉินเบื้องต้น ลดอาการรุนแรงของ ท้ังการสร้างเสริมสุขภาพ การป้องกัน พฤตกิ รรมตามความจ�ำเป็นภายในระยะเวลา การเจบ็ ป่วย การตรวจวินจิ ฉยั เพอ่ื การควบคุม ๔๘ ช่ัวโมง รวมถึงการส่งต่อหน่วยบริการ ปัญหาท่ีคุกคามสุขภาพ การรักษาพยาบาล เฉพาะทางถ้าอาการทางจิตไม่สงบ หรือ และการฟื้นฟูสมรรถภาพ รวมท้ังมีความ แพทย์ประเมินแล้วมีความรุนแรงสามารถ เชอ่ื มโยงกับระบบบรกิ ารสาธารณสุขระดบั ตา่ ง ๆ ส่งต่อเพ่ือการดูแลต่อไป โดยมีกระบวนการ เพ่ือส่งต่อความรับผิดชอบระหว่างกันและกัน ดูแลท่ีสอดคล้องกับพระราชบัญญัติสุขภาพจิต ตลอดจนมีความเชื่อมโยงกับระบบบรกิ ารอ่นื ๆ พ.ศ. ๒๕๕๑. ทเ่ี กีย่ วข้อง และเปน็ การให้บริการสาธารณสขุ บริการระดับตติยภูมิ น. บริการสาธารณสุข ท่ีมีความซับซ้อนทางเวชวิทยาการและ ท้ังการสร้างเสริมสุขภาพ การป้องกัน เทคโนโลยีไม่มากนัก แต่มีความซับซ้อน การเจ็บป่วย การตรวจวินิจฉัยเพื่อควบคุม ในมิติทางมานุษยวทิ ยาและสงั คมวทิ ยา. ปัญหาท่ีคุกคามสุขภาพ การรักษาพยาบาล บริการสาธารณสุข น. บริการด้านการแพทย์ และการฟื้นฟูสมรรถภาพท่ีมีความซับซ้อน และสาธารณสุขซ่ึงให้โดยตรงแก่บุคคล ทางเวชวิทยาการและเทคโนโลยีซึ่งต้องอาศัย เพ่ือการสร้างเสริมสุขภาพ การป้องกันโรค องค์ความรู้ เทคโนโลยี และบุคลากร การตรวจวินิจฉัยโรค การรักษาพยาบาล ทางเวชกรรม การพยาบาล และทันตกรรม และการฟื้นฟูสมรรถภาพทจ่ี ำ� เป็นตอ่ สุขภาพ ท่ีมีความเชี่ยวชาญเฉพาะด้านได้ตลอดเวลา และการดำ� รงชวี ิต รวมถึงการบริการการแพทย์ โดยเฉพาะในกรณีอุบัติเหตุหรือกรณีเจ็บป่วย แผนไทยและการแพทย์ทางเลือกตามกฎหมาย ฉกุ เฉนิ . วา่ ดว้ ยการประกอบโรคศลิ ปะ. บริการระดับทุติยภูมิ น. บริการสาธารณสุข บริการสุขภาพ น.บริการต่างๆทม่ี ีวัตถุประสงค์ ทั้งการสร้างเสริมสุขภาพ การป้องกัน เพ่ือสุขภาพ รวมถึงการบริการสาธารณสุข การเจบ็ ปว่ ย การตรวจวนิ ิจฉัยเพื่อการควบคุม ครอบคลุมองค์ประกอบ ๖ ด้าน คือ ปัญหาท่ีคุกคามสุขภาพ การรักษาพยาบาล การสร้างเสริมสุขภาพและป้องกันควบคุมโรค และการฟื้นฟูสมรรถภาพ ที่มีความซับซ้อน การบริการสาธารณสุข การผลิตและพัฒนา ทางเวชวทิ ยาการและเทคโนโลยี ซ่ึงตอ้ งอาศยั ก�ำลังคนด้านสาธารณสุข การเงินการคลัง องค์ความรู้ เทคโนโลยี และบคุ ลากรขั้นพื้นฐาน ด้านสุขภาพ การสร้างและเผยแพร่ความรู้ ทางเวชกรรม การพยาบาล และทันตกรรม และข้อมูลสุขภาพ และการอภิบาลระบบ โดยเฉพาะในกรณีอุบัติเหตุหรือกรณีเจ็บป่วย สุขภาพ. (อ. health service). ฉกุ เฉนิ ได้ตลอดเวลา. บริการสุขภาพแบบบูรณาการ น. บริการ บริการระดับปฐมภูมิ น. บริการสาธารณสุข สุขภาพท่ีจัดในลักษณะผสมผสานบริการ ที่เน้นการบริการแก่บุคคล ครอบครัว และ ด้านต่าง ๆ เข้าด้วยกัน ทั้งบริการรักษา ชุมชนเป็นองค์รวมอย่างใกล้ชิด ผสมผสาน พยาบาล การส่งเสริมสุขภาพป้องกันโรค กระทรวงสาธารณสขุ 273

บรกิ ารอนามัยการเจรญิ พนั ธ์ุ และฟื้นฟูสุขภาพ ทั้งน้ี โดยค�ำนึงถึงว่า บริหารงานสุขภาพจิต น. การด�ำเนินงาน การแกไ้ ขปญั หาอ่นื ๆ ของประชาชนมีความ บุคลากรสาธารณสุข และเครือข่ายท่ีกระท�ำ สัมพันธ์กนั . (อ. integrated health care). ต่อกลุ่มเป้าหมายต่าง ๆ โดยอาจสอดแทรก บรกิ ารอนามัยการเจรญิ พนั ธุ์ น. การใหบ้ รกิ าร ในการสง่ เสรมิ สุขภาพจิต การปอ้ งกนั ปญั หา สง่ เสริม ป้องกนั รกั ษา และฟื้นฟู ที่เกีย่ วกบั สขุ ภาพจิต การบำ� บัดรักษาปญั หาสุขภาพจิต อนามยั การเจริญพนั ธุ.์ และจติ เวช และการฟน้ื ฟสู มรรถภาพสุขภาพจติ เพื่อให้บรรลุวัถปุ ระสงค.์ บริจาคเลือด ก. สละเลือดส่วนเกินที่ร่างกาย บลัดทินเนอร์ น. สารต้านการจับตัวเป็นก้อน ไม่จ�ำเป็นต้องใช้เพ่ือผู้ป่วย ให้สามารถด�ำรง ของเลอื ด. (อ. blood thinner). ชีวิตต่อไปได้ ผู้บริจาคเลือดเองก็จะได้รับ การตรวจสุขภาพ ตรวจคุณภาพโลหิตทุก บลัดสเมียร์ น. การท�ำให้เลือดแผ่กระจายออก ๓ เดือน ตรวจหาเชื้อไวรัสตับอักเสบ บี ซี ไปบนแผ่นสไลด์เพ่ือศึกษาโดยใช้กล้องจุลทรรศน์. ไวรัสเอดส์ และเชือ้ ซิฟลิ สิ . (อ. blood smear). บริภัณฑ์การแพทย์ น. เคร่อื งมอื แพทยป์ ระเภทหนง่ึ บวม ก. อาการทีเ่ นอื้ อูมหรือนูนขนึ้ เพราะอักเสบ ลักษณะการท�ำงานจะสลับซับซ้อน ให้ผล หรือฟกชา้ํ เป็นตน้ . การทำ� งานท่ีแม่นย�ำ เครื่องมือแพทย์ประเภทน้ี จะถูกพฒั นาข้นึ โดยเทคโนโลยชี ั้นสูง การรกั ษา บวมนำ�้ ดูที่ การบวมน้�ำ. จะต้องมีผู้เช่ียวชาญเฉพาะด้าน และมีความรู้ บวร.สอ. น. หม่บู า้ น หรือ ชมุ ชน วัด โรงเรียน ความสามารถเป็นอย่างมาก ผ่านการอบรม ประเมนิ ผลอยู่ตลอด เช่น เครอ่ื งอลั ตราซาวด์ สถานบริการสาธารณสุข องค์กรปกครอง เคร่อื งเอกซเรย์ เครอื่ งสลายน่วิ . ส่วนท้องถ่ินเป็นภาคีเครือข่ายองค์กรขับเคล่ือน การด�ำเนินงานในพื้นท่ีต�ำบล หมู่บ้านให้ บริเวณรังสี (กฎ) น. ๑. บริเวณใด ๆ ที่มีรงั สใี น บรรลุวัตถุประสงค์ โดยการส่งเสริมและ ปริมาณท่ีคณะกรรมการก�ำหนด ไมว่ า่ รังสีน้ัน สนบั สนุนของหน่วยงานภาครฐั และเอกชน. จะมาจากวัสดุกัมมันตรังสีหรือเครื่องก�ำเนิด บ่อดักไขมัน น. ระบบแยกไขมันและน�้ำมัน รังสี. ๒. บริเวณท่ีมีอัตราปริมาณรังสีเกิน ออกจากน้�ำทิ้งที่ระบายมาจากอ่างล้างจาน ๒.๕ ไมโครซีเวอร์ต (micro Sievert) ในครัว ภตั ตาคาร ร้านอาหาร บา้ นพักอาศยั ต่อชั่วโมง แต่ไม่เกิน ๒๕ ไมโครซีเวอร์ตต่อ และอ่ืน ๆ โดยอาศัยหลักการว่า น้�ำมันและ ชว่ั โมง. ไขมันจะมีสมบัติเบากว่าน้�ำ จะลอยตัวข้ึนสู่ ผิวน�้ำ ดังนั้น น�้ำเสียที่ผ่านบ่อดักไขมันแล้ว บรเิ วณรงั สีสูง (กฎ) น. บริเวณที่มอี ัตราปริมาณ จะมีไขมันปะปนอยู่น้อยมาก. (อ. grease รังสเี กนิ ๒๕ ไมโครซีเวอรต์ ต่อชั่วโมงขึ้นไป. trap). 274 พจนานุกรมการสาธารณสุขไทย พ.ศ. ๒๕๖๑

บญั ชยี าจากสมนุ ไพร บอระเพ็ด (พท.) น. พชื ท่มี ีชือ่ วิทยาศาสตรว์ ่า ของการบรรยายคุณลักษณะต่าง ๆ ของยา Tinospora crispa (L.) Hook.f. & Thomson เพื่อขจัดความก�ำกวมในการระบุรายการยา ในวงศ์ Menispermaceae เป็นไม้เถา ทั้งในระดับชื่อสามัญ (generic name) เถาเป็นต่มุ รสขม ใชท้ าํ ยาได.้ และช่ือการค้า (trade name) รวมถึง การระบุรูปแบบของยา ความแรง และขนาด บอแรกซ์ น. สารอนินทรีย์สังเคราะห์มีช่ือทาง บรรจุของยาแต่ละตัว สมบัติของรายการยา เคมีว่า โซเดียมบอเรต (sodium borate) ท่ีท�ำให้เป็นมาตรฐาน (standardize) ลักษณะเป็นผลึก ไม่มีสี ไม่มีกล่ิน มีรสขม ที่ผ่านมามีการก�ำหนดให้ใช้เป็นมาตรฐาน เล็กน้อย ละลายน�้ำได้ดี ชาวบ้านเรียกว่า บัญชีรายการยาและรหัสยาของประเทศ น้�ำประสานทอง หรือ ผงกรอบ. ในการเช่อื มโยงรหัสยาของโรงพยาบาลตา่ ง ๆ เพื่อเบิกจ่าย. [อ. Thai Medicines บอลลูนหัวใจ ก. ขยายหลอดเลือดหัวใจด้วย Terminology (TMT)]. บอลลูน เป็นหัตถการท่ีมีการรุกล้�ำร่างกาย บัญชีดุลอาหาร น. ตารางแสดงสรุปภาพรวม ผู้รับการรักษาน้อย กระท�ำเพ่ือรักษาโรค ของอาหารที่มีเพื่อการกินของประชากร หลอดเลือดหัวใจตีบ วัตถุประสงค์ของการ ในประเทศ โดยแสดงรายละเอยี ดของปรมิ าณ ขยายหลอดเลือดหัวใจด้วยบอลลูนคือ เพื่อ การผลิต การส่งออก การน�ำเข้า การเก็บ ดันไขมันที่อุดตันหลอดเลือดอยู่ให้ไปชิดกับ การใช้ และการสูญเสีย จนถึงที่เหลือเป็น ผนงั หลอดเลอื ด ท�ำให้เลือดสามารถไหลผ่านจดุ ปริมาณอาหารสำ� รองของประเทศ. (อ. food ทเี่ คยตบี ได้สะดวกขึน้ เม่อื เลือดไหลผ่านได้ดี balance sheet). ขึ้น ผู้ป่วยจะรู้สึกเจ็บหน้าอกน้อยลง หายใจ บญั ชีปัญหาทางสังคม น. รายการปัญหาซงึ่ จัดอยู่ ได้เต็มที่ขึ้น และลดความเส่ียงต่อการเกิด ในหมวดปัญหาทางสังคมท่ีแยกลักษณะ ภาวะกล้ามเนื้อหวั ใจตายเฉยี บพลนั ได.้ สภาพปัญหาตา่ ง ๆ ทสี่ อดคลอ้ งกับสังคมไทย เพื่อใชป้ ระกอบการวินิจฉยั ทางสังคม. บ่อแอนแอโรบิก น. บ่อบำ� บัดทมี่ ีความลกึ มาก บัญชียาจากสมุนไพร (พท.) น. รายการยาจาก อยูใ่ นสภาพปราศจากอากาศ ใช้บ�ำบัดน�้ำเสีย. สมุนไพรที่เป็นยาแผนไทยหรือยาแผนโบราณ (อ. anaerobic pond). และยาพัฒนาจากสมุนไพร ซ่ึงมีตัวยา ในสูตรต�ำรับและรายละเอียดตามประกาศ บัญชขี ้อมูลยาและรหัสมาตรฐานยา น. บญั ชี ในราชกจิ จานเุ บกษาเรอื่ ง บญั ชียาหลักแห่งชาติ ข้อมูลรายการยา และรหัสมาตรฐานยา พ.ศ. ๒๕๕๙ โดยมีรายการยาแผนไทยหรือ ที่ชเี้ ฉพาะ (uniquely identify) ถึงรายการ ยาแผนโบราณ ๕๐ รายการ และยาพัฒนา ยาแต่ละรายการ ครอบคลุมรายการยาท่ีใช้ จากสมนุ ไพร ๒๔ รายการ. ในระบบบริการสุขภาพไทย เป็นมาตรฐาน ท่ีสอดคล้องกับมาตรฐานสากล SNOMED-CT (Systematized Nomenclature Of Medicine-Clinical Terms) มีมาตรฐาน กระทรวงสาธารณสุข 275