Công Ty Samsung Trân trọng gửi đến bạn cuốn sách này. Phiên bản ebook này được thực hiện theo bản quyền xuất bản và phát hành ấn bản tiếng Việt của công ty First News - Trí Việt với sự tài trợ độc quyền của công ty TNHH Samsung Electronics Việt Nam. Tác phẩm này không được chuyển dạng sang bất kỳ hình thức nào hay sử dụng cho bất kỳ mục đích thương mại nào.
THE 7 HABITS OF HIGHLY EFFECTIVE PEOPLE: Powerful Lessons in Personal Change by Stephen R. Covey Copyright © 2004 by FranklinCovey Company FranklinCovey and the FC logo and trademarks are trademarks of FranklinCovey Co. and their use is by permission. Vietnamese Edition © 2007 by First News - Tri Viet. Published by arrangement with FranklinCovey Co., USA. All rights reserved. THE 7 HABITS OF HIGHLY EFFECTIVE PEOPLE 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ Cöng ty First News - Trñ Viïtå giûä banã quyïnì xuêtë banã vaâ phatá hanâ h ênë banã tiïnë g Viïtå trïn toanâ thïë giúiá theo húpå àönì g chuyïní giao banã quyïnì vúiá FranklinCovey Co., Hoa Ky.â Bêët cûá sûå sao cheáp, trñch dêîn naâo khöng àûúåc sûå àöìng yá cuãa First News vaâ FranklinCovey àïìu laâ bêët húåp phaáp vaâ vi phaåm Luêåt Xuêët baãn Viïåt Nam, Luêåt Baãn quyïìn Quöëc tïë vaâ Cöng ûúác Baão höå Baãn quyïìn Súã hûäu Trñ tuïå Berne. CÖNG TY VÙN HOAÁ SANÁ G TAOÅ TRÑ VIÏTÅ - FIRST NEWS 11HNguyïnî Thõ Minh Khai, Quênå 1, TP. Höì Chñ Minh Tel: (84.8) 822 7979 - 822 7980 - 823 3859 - 823 3860 Fax: (84.8) 822 4560; Email: [email protected] Website: www.firstnews.com.vn
Biïn dõch: VUÄ TIÏËN PHUCÁ Ban Biïn Dõch First News Hiïuå àñnh: Töí Húåp Giaáo Ducå PACE FIRST NEWS NHAÂ XUÊËT BAÃN TREÃ
LÚIÂ GIÚÁI THIÏUÅ Hêìu nhû ài bêët kyâ quöcë gia naâo trïn thïë giúiá banå cuäng dïî danâ g nhênå ra tacá phêím nöíi tiïëng 7 Thoiá quen àïí thanâ h àatå (The 7 Habits of Highly Effective People) cuaã tacá giaã Stephen R. Covey luön àûúcå moiå ngûúâi àoná àoåc vaâ àaná h giaá rêët cao nhû mötå cêmí nang renâ luyïån àïí ài àïnë thanâ h cöng. Thêtå vêyå , tûâ lênì xuêtë banã àêuì tiïn, 7 Thoiá quen àïí thanâ h àatå àaä trúã thanâ h mötå trong nhûnä g cuönë sacá h coá giaá trõ vaâ nöií tiïnë g nhêtë thïë giúiá vïì thïí loaiå self-help - tûå renâ luyïnå banã thên àïí thanâ h cöng trong cuöcå sönë g. Vúiá 20 triïuå banã phatá hanâ h, àûúcå dõch ra hún 40 thûá tiïnë g trïn khùpæ thïë giúiá , tacá phêmí àaä coá sûcá lan toaã vö cunâ g rönå g lúná , khöng chó trong lônh vûcå renâ luyïnå , phatá triïní tñnh cacá h con ngûúiâ maâ conâ àûúcå bònh chonå laâ mötå trong 10 cuönë sacá h vïì quanã trõ coá giaá trõ nhêtë tûâ trûúcá àïnë nay. Tiïnë sô Stephen R. Covey laâ mötå bêcå thêyì thïë giúiá vïì renâ luyïnå tñnh cacá h, khaã nùng lanä h àaoå vaâ cacá vênë àïì têm lyá cuöcå sönë g. Öng conâ laâ mötå nhaâ giaoá ducå taiâ nùng, mötå chuyïn gia tû vênë vïì quanã lyá con ngûúiâ , Stephen R. Covey àaä cönë g hiïnë tronå àúiâ mònh àïí gianã g dayå phûúng phapá sönë g vaâ quanã trõ lêyë nguyïn tùcæ lamâ tronå g têm àïí coá àûúcå cuöcå sönë g hanå h phucá vaâ sûå nghiïpå thanâ h àatå .
6 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ Con ngûúâi luön khao khatá thanâ h cöng, nhûng nïëu khöng nhênå thûác àûúåc banã chêtë cuãa thanâ h cöng maâ cûá muâ quaáng theo àuöií thò thêtå vö nghôa. Stephen R. Covey àaä nhênå ra vaâ phên tñch mötå cacá h cûåc kyâ sêu sùcæ cöiå nguönì cuãa thanâ h cöng, giupá cho haâng chuåc triïåu ngûúiâ trïn thïë giúái xêy dûnå g àûúcå cuöcå söëng myä manä tûâ nïnì tanã g tñnh cacá h cuãa chñnh möiî ngûúiâ . Tñnh cacá h cuaã chuná g ta vïì cú banã bùtæ nguönì tûâ nhûnä g thoiá quen. Àoá laâ mötå chuöiî phanã ûná g dêy chuyïnì bùtæ àêuì tûâ suy nghô, dênî àïnë hanâ h àönå g, taoå nïn thoiá quen, àõnh hònh tñnh cacá h - vaâ cuöië cunâ g - taoå nïn söë phênå . Trong dêy chuyïnì ào,á thoiá quen laâ yïuë töë quan tronå g vò chuná g tönì taiå trong phamå truâ vö thûcá , mang tñnh bïnì vûnä g. Chuná g tacá àönå g vaoâ àúiâ sönë g sinh hoatå hanâ g ngayâ vaâ anã h hûúnã g manå h meä àïnë caá tñnh, àönì g thúiâ hònh thanâ h, xacá àõnh nùng lûcå , tñnh cacá h vaâ banã lônh möiî ngûúiâ . Nhûng thoiá quen khöng thïí hònh thanâ h mötå cacá h nhanh choná g, tûcá thúiâ maâ liïn quan mêtå thiïtë àïnë quaá trònh renâ luyïnå . Vò vêyå , thoiá quen coá mötå sûcá manå h vaâ anã h hûúnã g rêtë lúná ; nïuë chuná g ta biïtë cacá h vênå dunå g àuná g seä àem laiå nhûnä g hiïuå quaã àùcå biïtå àöië vúiá sûå caiã thiïnå tñnh cacá h vaâ phatá triïní nùng lûcå möiî ngûúiâ . 7 Thoái quen àïí thaânh àatå laâ cuöën saách coá giaá trõ thûcå tiïnî lúán lao, mang laåi cho chuná g ta nhûnä g kiïnë thûác cú baãn vïì cacá h cû xûã àuná g àùæn, phûúng phapá
7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ 7 laâm viïåc hiïåu qua,ã àönì g thúiâ giupá chuná g ta chuã àönå g nùmæ vûnä g vaâ xûã lyá tònh huöëng mötå caách coá cú súã khoa hocå . Cuöën saách cuäng àûa ra nhûäng quy tùcæ ûná g xûã tuyïtå vúâi, phuâ húpå vúiá chên lyá cuöcå sönë g nïn taåo àûúcå hiïuå quaã vïì mùåt têm lyá, dêîn àïën thaânh cöng trong cöng viïcå vaâ cacá möië quan hïå giûäa con ngûúiâ . Bùnç g viïåc phên tñch cacá quy luêåt chi phöëi mötå cacá h rêët thûcå tï,ë 7 Thoái quen àïí thaânh àatå seä khúi dêyå nhûnä g nùng lûåc tiïmì êín trong banå , chó ra con àûúâng thûåc tïë vaâ vûnä g bïìn àïí baån àaåt túiá thanâ h cöng. Moåi thanâ h cöng trong cuöåc sönë g coá thïí noiá gêìn nhû luön àûúåc bùtæ nguöìn hoùåc ñt nhiïìu àïuì coá liïn quan àïën 7 thoái quen quan troång naây. Taåo dûång àûúåc 7 thoái quen coân laâ phûúng cacá h giupá banå coá thïí giaãi quyïtë möåt cacá h hiïuå quaã nhêët moiå vûúná g mùcæ trong cöng viïcå , trong cuöcå sönë g gia àònh, trong giao tiïpë xaä höåi àönì g thúâi nhêån àûúcå sûå quyá tronå g vaâ thiïnå camã cuãa nhûäng ngûúâi xung quanh. Vúái 7 Thoái quen àïí thaânh àatå cunâ g nhûnä g tacá phêím nöií tiïëng khaác nhû First Things First (Ûu tiïn cho àiïìu quan troång nhêët), Principle Centered Leadership (Laänh àaåo lêyë nguyïn tùcæ lamâ troång têm), 7 Habits of Highly Effective Family (7 Thoái quen cuaã gia àònh hanå h phuác), Living the 7 Habits (Söëng theo 7 thoiá quen), The 8th Habit – from Effectiveness to Greatness (Thoái quen thûá 8 – Tûâ thanâ h àatå àïën vô àaiå )… àaä taoå nïn möåt tïn tuöíi Stephen R. Covey coá
8 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ mötå khöng hai trong nhûäng tacá giaã àûúng àaiå viïët vïì cuöcå sönë g vaâ àaä àûúcå tapå chñ Time cöng nhêån laâ mötå trong 25 ngûúiâ Myä coá anã h hûúãng nhêët thïë giúiá trong 20 nùm trúã laåi àêy. First News vaâ Trûúnâ g Doanh Nhên & Giamá Àöcë PACE trên tronå g giúiá thiïuå àïën baån àoåc Viïåt Nam tacá phêmí 7 Thoái quen àïí thanâ h àatå cuaã Tiïën sô Stephen R. Covey. Hy voång cuöën saách coá giaá trõ to lúná naây seä giuáp caác baån thay àöií cuöcå àúâi mònh theo hûúná g tñch cûåc, nhùmç àaåt àûúåc thanâ h cöng trong cuöåc sönë g. Chucá cacá banå thanâ h cöng! - First News
LÚIÂ TAÁC GIAÃ Cuöcå sönë g ngayâ canâ g phûác tapå , cùng thùnè g vaâ khùcæ nghiïtå khi con ngûúâi chuyïín tûâ thúâi àaiå cöng nghiïpå sang thúâi àaiå cöng nghïå thöng tin cunâ g vúái cacá hïå quaã cuãa no.á Nïìn kinh tïë tri thûác ra àúiâ , keâm theo àoá laâ haâng loatå caác vêën àïì múái laâm anã h hûúãng maånh meä àïën àúiâ söëng xaä höåi, àem àïën cho con ngûúiâ nhûnä g ûáng dunå g tñch cûåc cunä g nhû taoå ra thïm mötå söë khoá khùn vaâ thacá h thûcá . Nhûnä g khoá khùn vaâ thacá h thûcá êyë khöng chó khacá vïì lûúnå g maâ conâ khacá vïì chêtë . Nhûäng àöií thay sêu sùæc cuãa xaä höåi vaâ caác biïnë àönå g trïn thûúng trûúâng toanâ cêìu trong thúâi àaåi kyä thuêtå söë àaä khiïnë nhiïìu ngûúiâ nghi ngúâ tñnh phuâ húpå cuãa nhûäng nguyïn tùcæ , nhûnä g thoiá quen àûúcå àûa ra trong cuöën sacá h naây. Theo töi, cuöcå sönë g canâ g coá nhiïuì biïnë àöång, nhûnä g thacá h thûác chuná g ta gùpå phaiã canâ g lúná thò 7 Thoiá Quen caâng coá giaá trõ àöië vúiá têtë caã moåi ngûúâi. Vò cacá khoá khùn, thaách thûcá luön töìn taåi vaâ ngaây canâ g phöí biïnë nïn caác giaiã phapá àûa ra àïìu dûåa trïn nhûäng nguyïn tùcæ mang tñnh quy luêtå , hiïní nhiïn, bêët biïnë , vaâ phatá triïní lêu daiâ trong lõch sûã. Töi khöng phaãi laâ ngûúiâ saáng taoå ra caác nguyïn tùæc àoá maâ chó laâ ngûúiâ nhêån ra vaâ sùæp xïpë chuáng laiå theo möåt trêtå tûå húåp lyá.
10 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ Sau nhûnä g traiã nghiïmå , töi àucá kïtë àûúcå mötå baiâ hocå sêu sùcæ trong cuöcå sönë g: Nïuë muönë vûútå qua moiå thacá h thûcá àïí àatå àûúcå nhûnä g khatá vonå g lúná lao, banå phaiã biïtë nhênå diïnå vaâ vênå dunå g àuná g cacá nguyïn lyá hay quy luêtå tûå nhiïn vaoâ cacá mucå tiïu cuaã mònh. Vênå dunå g thanâ h cöng mötå quy luêtå naoâ àoá phuå thuöcå rêtë nhiïuì vaoâ trñ tuï,å khaã nùng vaâ sûå saná g taoå cuaã tûnâ g ngûúiâ , nhûng àiïuì quan tronå g nhêtë laâ phaiã biïtë kïtë húpå haiâ hoaâ cacá nguyïn tùcæ vúiá nhau. Trïn thûåc tï,ë nhûäng giaiã phaáp àûa ra tûâ caác nguyïn lyá luön traái ngûúåc vúiá löëi suy nghô phöí biïnë cuãa chuáng ta hiïnå nay. Sûå àöëi lêpå nayâ àûúåc chûáng minh qua nhûnä g thaách thûác phöí biïën dûúiá àêy: - Súå haiä vaâ tûå ti; - Ûúác muönë vaâ tham voång súã hûäu; - Tröën traná h traách nhiïåm; - Tuyïåt vonå g; - Mêët cên bùçng trong cuöcå söëng; - Tñnh võ kyã; - Khao khatá àûúcå lùnæ g nghe; - Xung àöåt vaâ khaác biïtå ; - Bïë tùcæ cuaã banã thên. Töi mong cacá banå haäy lûu têm àïnë caã nhûnä g thacá h thûcá chung cunä g nhû nhûnä g nhu cêuì vaâ khoá khùn cuaã riïng mònh. Khi laâm nhû vêyå , cacá baån seä tòm ra caác giaãi phaáp vaâ phûúng hûúná g lêu daiâ cho banã thên. Banå cunä g seä thêyë sûå khaác biïåt ngayâ caâng roä giûaä caách tiïëp cênå phöí biïnë hiïån nay vúiá cacá h tiïëp cêån dûaå theo nhûäng nguyïn tùcæ bêët biïën trong moåi thúiâ àaiå . Cuöië cuâng, töi muönë nhùæc laiå möåt cêu hoãi maâ töi thûúâng nïu ra trong nhûnä g buöíi thuyïët trònh cuãa mònh:
7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THAN H ÀATÅ 11 Coá bao nhiïu ngûúiâ trûúcá khi trutá húi thúã cuöië cunâ g muöën coá thïm thúâi gian àïí lamâ viïcå , hay xem ti-vi? Cêu traã lúâi laâ chùnè g coá ai ca.ã Lucá ào,á hoå chó nghô vïì ngûúâi thên, gia àònh vaâ caã nhûnä g ngûúâi maâ hoå hïtë loâng phuång sûå. Ngay caã nhaâ têm lyá hocå vô àaiå Abraham Maslow vaoâ cuöëi àúâi mònh cuäng àaä coi haånh phuác, sûå hoaân thanâ h nhiïmå vuå vaâ cönë g hiïën cho hêuå thïë quan tronå g hún sûå tûå thïí hiïnå banã thên (self-actualization - nhu cêuì àêuì tiïn cuaã “Hïå thöëng cêëp àöå nhu cêuì ” nöií tiïnë g cuaã öng). Öng goiå noá laâ baãn ngaä siïu viïåt (self-transcendence). Àiïìu nayâ cuäng àuáng vúái töi. Cho àïën nay, taác àönå g lúán nhêtë vaâ myä manä nhêtë cuãa cacá nguyïn tùæc trong 7 Thoiá quen àûúcå thïí hiïån qua cuöcå söëng cuaã con chauá töi chñnh laâ niïmì hanå h phucá lúná nhêtë cuaã töi. Chùnè g hanå , àûaá chauá gaiá 19 tuöií cuaã töi, Shannon, luön bõ “cuönë hutá ” vaoâ cacá hoatå àönå g tònh nguyïnå , sùné sanâ g xa nhaâ àïnë giupá àúä nhûnä g treã möì cöi úã àêtë nûúcá Rumani xa xöi. Shannon viïtë thû cho chuná g töi vaâ noiá rùnç g: “Con khöng muönë sönë g mötå cuöcå sönë g ñch ky,ã chó biïtë coá riïng mònh. Con seä danâ h caã cuöcå àúiâ nayâ cho hoatå àönå g cûuá trú”å . Caác con töi giúâ àaä lúná khön, àaä lêpå gia àònh vaâ chuáng àïuì àõnh hûúná g cuöcå söëng theo muåc àñch phucå vuå con ngûúiâ . Àoá laâ àiïìu lamâ chuná g töi rêtë àöîi vui mûâng. Cuönë sacá h 7 Thoiá quen àïí thanâ h àatå chùcæ chùnæ seä mang àïnë cho banå mötå hanâ h trònh hocå hoiã lyá thu.á Hayä apá dunå g ngay vaâ chia seã vúiá ngûúiâ thên, banå beâ nhûnä g àiïuì banå hocå àûúcå . Hayä nhú:á hocå maâ khöng hanâ h thò khöng phaiã laâ thûcå hocå , biïtë maâ khöng lamâ thò khöng thêtå sûå laâ biïtë . Söëng theo 7 Thoiá quen laâ mötå cuöcå àêuë tranh khöng ngûâng búãi vò khi banå canâ g tiïën böå thò banã chêët cuaã caác thacá h
12 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ thûác baån gùpå phaiã cunä g thay àöíi. Möîi ngaây, töi àïìu sönë g, lamâ viïcå vaâ àêëu tranh dûaå trïn cacá thoái quen àaä àûúcå àïì cêpå trong cuöën saách nayâ . Vò thï,ë töi seä luön coá mùtå trong cuöåc hanâ h trònh cuaã cacá banå . - Stephen R. Covey
CHÛÚNG MÖTÅ NHÛNÄ G KHAIÁ NIÏMÅ TÖNÍ G QUAN
CANÁ H CÛAÃ CUAÃ SÛÅ THAY ÀÖIÍ “Khöng ai coá thïí thuyïtë phucå ngûúiâ khacá thay àöií . Möîi caná h cûaã cuaã sûå thay àöíi vönë chó coá thïí múã àûúcå tûâ bïn trong banã thên möiî ngûúiâ . Duâ bùçng lyá leä hay sûå löi keoá tònh camã , banå cuäng khöng thïí múã caná h cûãa àoá cuãa ngûúâi khaác.” - Marilyn Ferguson
Nhûäng thacá h thûcá cuaã kyã nguyïn múiá SÚÅ HAIÄ VA TÛÅ TI Rêtë nhiïuì ngûúiâ sönë g trong thúiâ àaiå ngayâ nay luön mang têm tranå g lo êu, súå haiä . Hoå lo lùnæ g vïì tûúng lai: súå bõ mêtë viïcå lamâ , súå khöng conâ khaã nùng chu cêpë cho gia àònh … Chñnh thaiá àöå tûå ti nayâ àaä àûa hoå àïnë mötå löië sönë g an phênå vaâ dûaå dêmî vaoâ ngûúiâ khacá , caã trong cöng viïcå vaâ trong gia àònh. Nhû vêyå , theo nïnì vùn hoaá cuaã chuná g ta, tñnh tûå lêpå canâ g àûúcå xem laâ giaiã phapá phöí biïnë cho vênë àïì nayâ . “Töi sönë g vò töi. Töi lamâ tötë cöng viïcå cuaã töi, vaâ töi coá quyïnì tênå hûúnã g nhûnä g thuá vui cuaã cuöcå sönë g”. Tñnh tûå lêpå mang mötå yá nghôa vö cunâ g quan tronå g, thêmå chñ conâ mang tñnh sönë g conâ . Tuy nhiïn, chuná g ta àang sönë g trong mötå thûcå taiå tûúng thuöcå vaâ àïí àatå àûúcå nhûnä g thanâ h quaã quan tronå g, ngoaiâ khaã nùng hiïnå co,á banã thên möiî ngûúiâ phaiã biïtë sönë g húpå tacá vaâ höî trúå lênî nhau. ÛÚCÁ MUÖNË VA THAM VONÅ G SÚà HÛUÄ “Töi muöën coá tiïìn. Töi muöën coá möåt ngöi nhaâ thêtå àeåp, mötå chiïcë ötö sang troång, möåt trung têm giaiã trñ lúán nhêtë vaâ hiïnå àaiå nhêët. Töi muönë coá têtë caã vaâ töi xûáng àaáng àûúcå hûúãng thuå moåi thû”á . Mùåc duâ ûúác muöën cuaã con ngûúâi laâ vö haån vaâ tham voång àûúcå súã hûäu luön sùné saâng; mùcå duâ trong thúâi àaiå “theã tñn duång” ngayâ nay, ngûúâi ta coá
18 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ thïí dïî daâng “mua trûúcá traã sau”; mùcå duâ ai cunä g cöë gùnæ g laâm viïcå chùm chó… nhûng cuöië cuâng, chuná g ta cuäng phaãi àöëi diïnå vúái mötå thûåc tïë chua xotá laâ sûác mua khöng theo kõp sûcá sanã xuêët; thaânh quaã àaåt àûúåc vêîn khöng thïí àuã so vúiá nhu cêìu. Vúiá töcë àöå thay àöií nhanh choná g vaâ canå h tranh khöng ngûnâ g do toanâ cêìu hoaá trong lônh vûcå thõ trûúnâ g vaâ khoa hocå kyä thuêtå , chuná g ta khöng nhûnä g phaiã àûúåc àaoâ taåo, maâ coân phaãi liïn tucå tûå àaâo taåo vaâ tûå laâm múiá banã thên. Chuná g ta phaãi phaát triïní trñ tuïå vaâ trau döiì kyä nùng àïí traná h bõ àaâo thaiã . Nhu cêìu taoå ra cuaã caiã laâ nhu cêìu trûúác mùtæ , nhûng àïí thanâ h cöng, cêìn phaãi phatá triïní bïnì vûäng lêu daiâ . Banå hoanâ toanâ coá khaã nùng àatå àûúcå caác chó tiïu hanâ g quyá, nhûng àiïuì quan troång laâ liïåu baån àaä àêìu tû àuná g hûúáng àïí coá àûúåc sûå bïnì vûäng vaâ thaânh cöng keáo daiâ àïnë 5 hay 10 nùm sau hay khöng? Thïë maâ thöng thûúnâ g, moåi ngûúiâ chó chuá troång àïnë kïët quaã trûúác mùtæ . Tuy nhiïn, nguyïn tùæc têët yïëu dênî àïnë nhûnä g thaânh tûuå trong tûúng lai - traiá ngûúåc vúiá löië suy nghô trïn - chñnh laâ taoå sûå cên bùçng giûaä viïåc thoaã maän caác yïu cêuì trûúác mùtæ vúiá viïåc àêuì tû vaâo cacá khaã nùng tiïmì êní . Àiïuì nayâ cuäng àuná g khi aáp dunå g cho cacá vênë àïì khaác cuãa con ngûúiâ nhû sûác khoeã , banã thên, gia àònh vaâ cacá nhu cêuì xaä höiå . TRÖNË TRANÁ H TRACÁ H NHIÏMÅ Möiî khi coá chuyïnå gò khöng hay xayã ra, ngûúâi ta thûúnâ g ài tòm nhûäng lyá do khacá h quan àïën tûâ hoaân canã h bïn ngoaiâ maâ “quïn” xem xeát laiå chñnh mònh. Xaä höiå ngayâ nay àêìy rêîy nhûnä g keã luön cho mònh laâ naån nhên nhû thï,ë hoå luön tòm cacá h àöí löiî : “Giaá nhû sïëp töi khöng phaãi laâ mötå gaä ngöcë vaâ nghiïm khùæc nhû thï…ë Giaá nhû töi khöng sinh ra trong mötå gia àònh ngheoâ khoá nhû thï…ë Giaá nhû töi
7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ 19 àûúcå sönë g úã mötå núi töët hún… Giaá nhû töi khöng thûaâ hûúnã g caái tñnh noná g naãy àoá cuãa cha töi… Giaá nhû cacá con töi khöng bûúáng bónh nhû thï…ë Giaá nhû nïnì kinh tïë cuãa chuná g ta khöng xuöëng döcë nhû thïë naây… Giaá nhû cacá nhên viïn cuaã töi khöng lûúâi biïnë g vaâ thiïëu nhiïtå huyïtë trong cöng viïcå nhû vêyå … Giaá nhû vúå töi thöng camã vúái töi hún…”. Nhûäng mïånh àïì àoá dêìn dêìn trúã thaânh caách noiá quen thuöåc úã möåt vaâi ngûúâi. Hoå xem nhûnä g khoá khùn vaâ thaách thûcá xaãy ra vúái mònh laâ do ngûúiâ khaác gêy nïn. Cuäng coá thïí khi nghô nhû thïë, taåm thúiâ hoå camã thêëy nheå nhoäm, nhûng vïì lêu daiâ seä troiá buöåc hoå vaoâ nhûäng rùcæ röëi khöng thïí naâo thaoá gúä àûúåc. Hayä cho töi biïtë möåt ngûúiâ damá nhêån tracá h nhiïåm vïì nhûäng viïcå laâm cuãa mònh hoùåc coá àuã dunä g khñ àïí vûútå qua thûã thacá h, töi seä cho banå thêyë sûcá manå h phi thûúnâ g trong tinh thêìn ngûúâi êyë . TUYÏTÅ VONÅ G Ngûúiâ thûúnâ g xuyïn àöí löîi cho hoanâ caãnh laâ ngûúiâ luön hoaâi nghi vaâ maäi söëng trong vö voång. Nhûnä g ai mang tû tûúnã g mònh laâ nanå nhên cuaã hoanâ canã h vaâ dïî àêuì hanâ g trûúác khoá khùn seä nhanh choná g àaná h mêët niïmì tin vaoâ cuöcå sönë g, àaná h mêtë àöång lûåc vûún lïn vaâ cam chõu sönë g trong bïë tùcæ . “Töi chó laâ möåt quên cúâ, mötå con röëi dûúái sûå àiïuì khiïín cuãa ngûúâi khacá , möåt keã thêëp cöí beá honå g chùèng thïí lamâ gò àûúåc!”. Thêåm chñ nhiïuì ngûúiâ thöng minh, coá hoåc thûác cunä g suy nghô nhû vêåy vaâ chñnh suy nghô àoá àaä biïnë hoå thanâ h ngûúiâ nhu nhûúåc, thiïuë nhiïåt tònh. Theo löië suy nghô lacå hêuå thöng thûúnâ g, giaiã phaáp cho vênë àïì nayâ laâ chó cêìn haå thêëp moåi tham voång, ûúác muöën
20 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ cuãa banå xuönë g mûác thêëp nhêët – àïnë nöîi khöng conâ ai, khöng coân àiïuì gò coá thïí laâm banå thêtë voång nûäa. Tuy nhiïn, theo nguyïn tùæc tñch cûcå chönë g laåi giaãi phapá trïn, banå cêìn phaãi khùnè g àõnh rùçng: “Töi chñnh laâ àöång lûåc saáng taoå cuaã cuöcå àúiâ mònh”. MÊTË CÊN BÙNÇ G TRONG CUÖCÅ SÖNË G Cuöcå söëng thúiâ cöng nghïå thöng tin àang ngaây caâng phûcá tapå , cùng thùnè g vaâ khùcæ nghiïtå . Chuná g ta luön cöë gùæng tênå dunå g tötë quyä thúiâ gian cuãa mònh, nöî lûåc laâm viïcå vaâ àûúng nhiïn cunä g gùtå haiá nhiïuì thanâ h cöng nhúâ vaoâ nhûäng thaânh tûåu cöng nghïå hiïån àaiå . Thïë thò taåi sao chuáng ta laiå luön luön thêyë mònh röië muâ vò nhûäng chuyïån lùtå vùåt vïì sûác khoeã , cuöåc sönë g gia àònh, phêím chêët àaoå àûcá , vaâ nhiïuì àiïìu khaác laâm anã h hûúnã g àïnë cuöåc söëng? Sûå thêtå , nguyïn nhên khöng phaiã do cöng viïcå – vöën laâ àönå g lûcå àïí duy trò cuöåc söëng, hay do sûå biïën àöång phûcá taåp cuãa xaä höiå hiïån taiå , maâ do löië suy nghô phöí biïnë trong nïnì vùn hoaá hiïån àaåi nhû: “Hayä àïnë cöng súã súmá hún, úã laiå lêu hún, lamâ viïåc töët hún vaâ hy sinh nhiïuì hún”. Chñnh löië suy nghô naây àaä lêëy ài sûå cên bùnç g trong cuöcå söëng vaâ sûå thanh thanã trong möiî têm hönì . Chó nhûäng ai coá möåt yá thûcá roä ranâ g vïì khaát vonå g vaâ quyïët têm theo àuöíi noá bùnç g têtë caã sûcá lûcå , têm huyïët múiá coá thïí tûå taoå ra cho mònh mötå cuöcå söëng cên bùnç g, thanh thanã . TÑNH VÕ KYÃ Trong nïnì vùn hoáa chuáng ta, nïëu muönë àaåt àûúåc mötå àiïuì gò àoá thò baån phaãi “ài tòm vaâ àaåt cho bùçng àûúåc àiïuì tötë nhêët”. Vaâ cunä g theo nïnì vùn hoaá êyë , cuöåc söëng laâ mötå troâ chúi, mötå cuöcå chayå àua, möåt cuöcå canå h tranh, vaâ baån
7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ 21 phaãi thùæng trong caác cuöcå àoå sûác ào.á Nhûnä g ngûúiâ banå cunâ g lúáp, cacá àönì g nghiïpå , thêåm chñ caã nhûnä g thaânh viïn trong gia àònh àïuì coá thïí trúã thanâ h àöëi thuã cuaã nhau – nïuë hoå thùæng caâng nhiïìu thò phênì conâ laåi daânh cho baån canâ g ñt. Têët nhiïn, chuáng ta vêîn luön thïí hiïån sûå vui mûâng trûúác nhûäng thùæng lúåi cuãa keã khaác – nhû mötå ngûúiâ rönå g lûúång. Tuy vêyå , rêët nhiïìu ngûúâi trong chuná g ta vênî ngêëm ngêìm ghen tyå khi ngûúâi khacá thanâ h cöng. Trong lõch sûã àaä coá nhiïìu thaânh tûuå vô àaåi àaåt àûúcå nhúâ vaâo sûcá lûcå vaâ têm huyïët cuaã möåt ngûúiâ laâm viïcå àöåc lêpå , nhûng trong thúâi àaiå ngaây nay, nhûnä g cú höåi thanâ h cöng lúán vaâ nhûäng thaânh tûuå vö giaá chó danâ h cho nhûäng ai thêuë hiïuí àûúåc nghïå thuêtå “húpå taác”. Song, cho duâ coá úã thúâi àaåi naoâ ài nûaä thò sûå vô àaiå chên chñnh cuäng chó coá thïí àaåt àûúcå nhúâ vaâo möåt têm hönì rönå g mú,ã lamâ viïåc quïn mònh, tön troång lênî nhau vaâ vò lúiå ñch chung. NIÏMÌ KHAO KHATÁ ÀÛÚCÅ LÙNÆ G NGHE Bêtë kyâ ai trong chuná g ta cunä g mong muönë nhûnä g yá kiïnë cuaã mònh àûúcå ngûúiâ khacá lùnæ g nghe, thêuë hiïuí , àûúcå àaná h giaá cao vaâ taoå nïn anã h hûúnã g. Chòa khoaá àïí gêy anã h hûúnã g nùmç úã khaã nùng giao tiïpë – trònh bayâ quan àiïmí mötå cacá h roä ranâ g, àuã sûcá thuyïtë phucå ngûúiâ khacá . Nhûng banå coá nhênå ra rùnç g trong khi ngûúiâ khacá àang noiá chuyïnå vúiá banå , thay vò chuá têm lùnæ g nghe àïí hiïuí roä yá kiïnë cuaã ho,å banå laiå têpå trung vaoâ viïcå chuêní bõ àïí àûa ra yá kiïnë cuaã mònh khöng? Viïcå gêy àûúcå anã h hûúnã g chó thûcå sûå bùtæ àêuì khi ngûúiâ khacá nhênå thêyë rùnç g hoå àaä lamâ cho banå têpå trung chuá y,á thêyë àûúcå úã banå sûå chia se,ã lùnæ g nghe mötå cacá h chùm chu,á chên thanâ h vaâ cúiã mú.ã Thïë nhûng, do camã xucá dïî bõ tacá àönå g nïn hêuì hïtë moiå ngûúiâ àïuì khöng àuã kiïn nhênî àïí
22 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ lùnæ g nghe vaâ hiïuí roä yá kiïnë ngûúiâ khacá trûúcá khi àûa ra yá kiïnë cuaã mònh. Nïnì vùn hoaá cuaã chuná g ta kïu goiå , thêmå chñ àoiâ hoiã phaiã thêuë hiïuí vaâ gêy anã h hûúnã g. Tuy nhiïn, theo nguyïn tùcæ gêy anã h hûúnã g, àïí thêuë hiïuí nhau thò trûúcá hïtë , phaiã chuá yá lùnæ g nghe. XUNG ÀÖTÅ VAÂ KHACÁ BIÏTÅ Con ngûúâi cuâng chia seã nhiïìu àiïím chung nhûng àönì g thúiâ cuäng coá nhiïuì neát khacá biïåt. Ngûúâi ta suy nghô khöng giöëng nhau, quan niïmå vïì caác giaá trõ khacá nhau, coá caác àöång cú vaâ muåc àñch khaác nhau. Nhûnä g àiïmí khaác biïåt nayâ àûúng nhiïn seä dênî àïnë xung àöåt. Àïí giaiã quyïtë nhûäng xung àötå êëy, ngûúâi ta thûúâng sûã duång nhûäng cacá h thûác nhùmç “thu lúåi ñch vïì mònh caâng nhiïìu caâng töët”. Mùåc duâ coá nhiïuì kïtë quaã töët àaåt àûúåc bùnç g nghïå thuêåt àaâm phaná , khi maâ hai bïn tranh chêpë àïìu toã ra nhûúång böå àïí ài àïnë thoãa thuênå chung, nhûng thêtå ra, khöng bïn naoâ hoanâ toanâ haiâ lonâ g vúái kïët quaã àatå àûúcå . Vêyå taåi sao khöng tòm ra àiïím chung nhêët tûâ nhûnä g khaác biïåt nïu trïn? Vêyå taiå sao laiå khöng aáp dunå g nguyïn tùæc húpå tacá saná g taåo àïí tòm ra cacá giaiã phapá tötë hún caã dûå tñnh ban àêuì cuaã caã hai bïn? BÏË TÙCÆ CUAÃ BANÃ THÊN Baãn chêtë cuãa con ngûúâi àûúcå thïí hiïån úã bönë yïuë tö:ë thïí xacá (body), trñ tuïå (mind), têm hönì (heart) vaâ tinh thênì (spirit). Hayä so saná h nhûnä g khacá biïtå vaâ kïtë quaã theo hai cacá h tiïpë cênå khacá nhau dûúái àêy:
7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ 23 Xu hûúná g chung Nguyïn tùcæ Thïí xacá Duy trò löië sönë g. Nïuë bõ bïnå h thò Phonâ g ngûaâ bïnå h têtå vaâ cacá vênë àïì ài khamá vaâ chûaä bïnå h. sûcá khoeã bùnç g cacá h àiïuì chónh löië sönë g phuâ húpå vúiá cacá quy tùcæ baoã vïå sûcá khoeã àaä àûúcå thûaâ nhênå . Trñ tuïå Xem ti-vi àïí giaiã trñ. Àaoâ sêu kiïnë thûcá , khöng ngûnâ g hoåc hoãi. Têm hönì Sûã dunå g cacá möië quan hïå vúiá Lùnæ g nghe, tön tronå g vaâ giupá àúä ngûúiâ khacá nhùmç trucå lúiå caá nhên. ngûúiâ khacá seä àem laiå sûå haiâ lonâ g vaâ camã giacá hanå h phucá . Tinh thêìn Khuêtë phucå chuã nghôa thïë tucå vaâ Nhênå ra rùnç g nguönì göcë cuaã nhu chuã nghôa hoaiâ nghi àang ngayâ cêuì tòm hiïuí vïì yá nghôa vaâ nhûnä g àiïuì töët àeåp trong cuöåc sönë g nùçm canâ g phatá triïní . ngay trong cacá nguyïn tùcæ . Àêu laâ giaiã phapá ? Trûúcá khi chuná g ta bùtæ tay vaoâ nghiïn cûuá 7 Thoiá Quen Àïí Thaânh Àaåt, töi muöën gúåi yá hai sûå biïnë àöíi mö thûcá coá thïí laâm gia tùng hiïåu quaã khi banå sûã dunå g cuönë saách naây. Trûúcá hïtë , töi àïì nghõ cacá baån khöng nïn “xem” têpå taâi liïuå naây nhû möåt cuöën saách chó viïcå àocå xong röìi cêtë lïn kïå saách, vò noá coá thïí trúã thanâ h möåt ngûúiâ àöìng hanâ h vúiá baån trong quaá trònh thay àöií vaâ phaát triïní . Nöåi dung trong cuöën saách nayâ àûúcå sùpæ xïpë theo trònh tûå tùng dênì mûcá àöå sêu sùcæ , vaâ úã cuöië möîi phênì àïìu coá nhûnä g gúiå yá apá duång àïí baån coá thïí nghiïn cûáu vaâ têpå trung vaoâ tûâng thoái quen cuå thïí cuaã riïng mònh.
24 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ Khi àaä hiïíu sêu vaâ vênå duång tötë , baån coá thïí quay trúã laiå cacá nguyïn tùcæ trong tûâng thoiá quen àïí nghiïn cûuá sêu hún vïì kiïnë thûcá , kyä nùng vaâ khatá voång cuaã banã thên. Thûá hai, töi muöën gúiå yá rùçng baån nïn thay àöíi mö thûcá cuãa viïcå tham gia vaâo têpå taiâ liïuå nayâ , nghôa laâ chuyïní tûâ vai troâ cuãa ngûúiâ hoåc sang vai troâ cuãa ngûúiâ dayå . Banå cuäng nïn apá duång quan àiïmí “bùtæ àêìu tûâ bïn trong” – thay àöií nhênå thûcá cuaã chñnh mònh – vaâ cunâ g chia seã hay thaoã luênå vúiá mötå ngûúiâ naâo àoá nhûnä g àiïìu baån hocå àûúåc trong voâng 48 giúâ sau ào.á Vñ duå, nïuë banå biïtë trûúác rùçng seä daåy cho ai àoá vïì nguyïn tùcæ cên bùnç g P/PC (sanã phêmí /nùng lûcå sanã xuêtë ) trong voâng 48 giúâ, thò àiïìu nayâ coá laâm cho viïcå àocå cuaã banå khacá ài khöng? Hayä cöë gùnæ g lamâ àiïuì naây ngay khi banå àoåc phêìn cuöëi cuãa cuönë saách. Haäy àocå noá vúiá suy nghô banå cêìn coá àuã thöng tin vaâ hiïuí biïët thêuë àaoá àïí gianã g giaiã cho vúå/ chöìng hay con caiá , àönì g sûå, nhên viïn cuãa mònh thöng suöët mötå vêën àïì naâo àoá ngay höm nay hoùåc ngaây mai. Töi baoã àaãm rùnç g nïëu tiïëp cêån taiâ liïuå nayâ theo caách trïn, banå seä khöng chó nhúá lêu hún nhûäng gò àaä àocå maâ têìm nhòn cuãa banå cuäng seä àûúcå múã rönå g, sûå hiïuí biïtë cuãa banå seä sêu sùcæ hún vaâ hiïuå quaã apá dunå g nhûäng àiïuì àaä hocå seä tùng lïn roä rïåt. Ngoaâi ra, khi chia seã mötå caách cúiã múã vaâ chên thûåc àiïuì àaä hocå àûúcå vúiá ngûúâi khaác, banå seä ngaåc nhiïn nhênå ra rùnç g nhûäng thanâ h kiïnë hoùcå nhêån thûác tiïu cûåc maâ ngûúiâ khaác coá thïí coá vïì banå hêuì nhû biïnë mêët. Nhûnä g ngûúiâ àûúcå baån chia seã seä nhòn thêyë úã banå mötå con ngûúiâ àang thay àöíi, trûúnã g thanâ h hún vaâ hoå seä höî trúå banå hïët lonâ g àïí àûa 7 Thoiá quen hoaâ nhêpå vaoâ cuöcå sönë g cuaã banå .
7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ 25 Chuáng ta coá thïí kyâ vonå g àiïìu gò? Nïëu banå quyïtë àõnh múã “caná h cûaã cuaã sûå thay àöií ” àïí thûåc sûå hiïuí vaâ sönë g theo cacá nguyïn tùcæ àûúcå trònh bayâ trong 7 Thoiá quen thò töi coá thïí yïn têm baoã àaãm vúiá baån rùçng nhiïuì àiïìu tñch cûcå seä àïën vúiá banå . Trûúác tiïn, sûå trûúnã g thaânh cuaã baån seä diïnî ra, tuy chêmå raäi theo chu trònh cuaã noá nhûng taác dunå g thay àöií laiå trúã nïn rêët maånh meä vaâ toaân diïnå . Hïå quaã cuöëi cuâng cuãa viïåc múã “caánh cûãa cuaã sûå thay àöií ” àöië vúiá 3 thoiá quen àêuì tiïn - caác thoái quen cuaã thaânh tñch caá nhên - seä laâm tùng sûå tûå tin mötå caách àaáng kï.í Banå seä hiïíu baãn thên hún vúiá nhûnä g yá nghôa sêu xa vïì banã chêtë , giaá trõ vaâ nùng lûåc cöëng hiïën cuãa mònh. Khi söëng theo cacá mö thûcá thò yá thûcá vïì caá tñnh, tñnh tûå chuã vaâ sûå tûå àõnh hûúná g trong banå seä ngêmë sêu vaoâ bïn trong, giûä cho tinh thênì banå àûúåc bònh yïn, bònh yïn trong sûå phênë chêën. Baån seä nhêån diïnå banã thên mònh tûâ bïn trong thay vò thöng qua yá kiïën cuaã ngûúiâ khaác hay bùnç g cacá h so saná h vúiá nhûnä g ngûúiâ khacá . “Sai” hay “Àuáng” seä khöng aãnh hûúãng gò lúán àïën nhûäng gò baån àaä tòm thêyë . Möåt khi khöng coân quan têm nhiïìu vïì nhûnä g àiïìu ngûúiâ khaác nghô vïì mònh, banå seä quan têm nhiïìu hún vïì nhûnä g àiïìu ngûúâi khacá nghô vïì banã thên hoå vaâ vïì thïë giúái cuaã hoå, kïí caã möëi quan hïå cuãa hoå vúiá baån. Baån seä khöng conâ xêy dûnå g cuöcå sönë g tònh camã cuaã mònh dûaå trïn sûå yïëu keám cuaã ngûúâi khaác. Baån seä caãm thêëy dïî danâ g hún vaâ sùén saâng hún àöëi vúiá sûå thay àöíi, búãi vò coá caiá gò àoá - nùçm sêu
26 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ bïn trong banå - vïì cú baãn khöng hïì àöíi thay. Khi tûå mònh àoná nhênå 3 thoiá quen tiïpë theo - cacá thoiá quen vïì thanâ h tñch têpå thï,í banå seä khamá phaá vaâ giaiã phoná g caã yá muönë lênî nguönì lûcå àïí hanâ gùnæ vaâ xêy dûnå g laiå cacá möië quan hïå quan tronå g àaä bõ xoiá monâ , hay sùpæ bõ phaá vú.ä Conâ cacá möië quan hïå tötë àepå chùcæ chùnæ seä àûúcå caiã thiïnå , trúã nïn sêu sùcæ , vûnä g chùcæ hún, saná g taoå vaâ lyá thuá hún. Thoái quen thûá bayã , nïëu tiïpë thu möåt caách sêu sùcæ , seä àem laiå sûác söëng múiá cho 6 thoiá quen àêuì tiïn, seä laâm cho banå thûåc sûå trúã thanâ h möåt ngûúiâ àöåc lêåp vaâ coá àûúåc hiïuå quaã töët àeåp trong cacá möëi quan hïå höî tûúng. Qua àoá, banå cunä g coá thïí tûå hoaân thiïnå banã thên mònh. Duâ hoaân canã h hiïån taiå cuãa banå thïë naâo ài nûäa, töi vêîn tin rùnç g banå khöng phaiã laâ mötå ngûúiâ thuã cûuå vúiá cacá thoiá quen cuä kyä cuaã mònh. Banå coá thïí thay àöií chuná g bùnç g nhûnä g khuön mêuî múiá , nhûnä g thoiá quen múiá cuaã sûå thanâ h àatå , hanå h phucá vaâ cacá möië quan hïå dûaå trïn sûå tin cêyå lênî nhau. Vúiá sûå quan têm thêtå sû,å töi mong rùçng sau khi nghiïn cûáu caác thoái quen naây, banå seä múã àûúcå caná h cûãa cuãa sûå thay àöií àïí trûúãng thanâ h hún. Roä ranâ g, moåi sûå thay àöíi àïìu khoá coá thïí thûåc hiïnå àûúåc ngay, nhûng töi baão àamã vúiá cacá baån rùnç g baån seä camã thêëy coá lúiå vaâ àûúcå nhênå vïì nhûnä g phênì thûúãng xûáng àaná g. Hayä kiïn nhêîn vúái chñnh mònh vò khöng coá sûå àêuì tû naâo lúná hún thï.ë “Chuná g ta thûúâng khöng quyá nhûäng gò coá àûúcå möåt caách dïî danâ g. Chó coá sûå cao quyá múái lamâ cho moåi thûá trúã nïn coá giaá trõ.” (Thomas Paine)
MÖ THÛCÁ VAÂ NGUYÏN TÙCÆ “Khöng coá sûå xuêët sùcæ thêåt sûå naoâ tönì taåi trïn àúâi maâ taách biïåt vúái cacá h söëng àuáng àùnæ .” - David Starr Jordan
Bùtæ àêuì tûâ bïn trong Trong hún 25 nùm laâm viïåc, töi àaä gùåp vaâ tiïëp xuác vúái nhiïìu ngûúâi rêët thaânh àaåt. Hoå laâ doanh nhên, giaãng viïn àaåi hoåc, baån beâ vaâ caã ngûúâi thên trong gia àònh töi. Tuy thaânh àaåt nhû vêåy nhûng bïn trong hoå vêîn luön bûâng chaáy khao khaát àûúåc maän nguyïån vaâ bònh yïn núi têm höìn cuäng nhû coá àûúåc möëi quan hïå töët àeåp vúái nhûäng ngûúâi xung quanh. Coá leä vêën àïì hoå chia seã vúái töi cuäng giönë g nhû nhûäng trùn trúã cuaã cacá baån: Töi àaä àaåt àûúåc caác muåc tiïu vaâ gùåt haái nhûäng thaânh cöng vûúåt bêåc trong nghïì nghiïåp cuãa mònh, nhûng laåi chùèng coân chuát thúâi gian naâo daânh cho vúå con, cuäng nhû àïí hiïíu àûúåc baãn thên vaâ nhêån ra àêu laâ àiïìu quan troång nhêët àöëi vúái cuöåc àúâi mònh. Nhiïìu lêìn töi tûå hoãi: moåi thûá coá àaáng àïí töi àaánh àöíi nhû vêåy khöng? Töi laiå bùtæ àêuì mötå chïë àöå ùn kiïng múiá - lênì thûá nùm trong nùm nay. Töi biïtë mònh thûaâ cên, vaâ töi muönë thay àöií . Töi àocå têët caã caác thöng tin múiá vïì ùn kiïng. Töi àùåt ra caác muåc tiïu, tûå khñch lïå chñnh mònh bùnç g möåt thaiá àöå sönë g tñch cûcå vaâ tûå nhuã seä thûcå hiïnå thanâ h cöng. Nhûng röìi töi cunä g khöng lamâ àûúåc túái núi túiá chönë ; sau vaiâ tuênì thûåc hiïnå , töi àaä boã cuöåc. Dûúnâ g nhû töi cunä g khöng thïí giûä nöiî möåt lúâi hûaá vúái chñnh mònh. Töi tham dûå hïtë khoaá àaoâ taoå nayâ àïnë khoaá huênë luyïnå khacá vïì quanã trõ hiïuå qua.ã Töi cöë àöië xûã tötë vaâ taoå möië quan hïå thên
30 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ tònh vúiá nhên viïn cuaã mònh, kyâ vonå g vaoâ nùng lûcå cuaã hoå nhûng töi khöng thêyë ai trung thanâ h vúiá mònh ca.ã Töi nghô nïuë töi bõ ömë nùmç nhaâ mötå ngayâ , hoå seä tha höì maâ taná gêuî vúiá nhau suötë buöií . Taiå sao töi khöng thïí renâ luyïnå hoå biïtë lamâ viïcå mötå cacá h tûå giacá vaâ coá tinh thênì tracá h nhiïmå - hay tòm àûúcå ngûúiâ coá nhûnä g àûcá tñnh ào?á Cêuå quyá tûã nhaâ töi vûaâ quêåy phaá laiå vûaâ nghiïnå ngêåp. Duâ töi àaä cöë hïtë cacá h nhûng vêîn khöng caiã taåo àûúåc noá. Töi phaiã laâm gò bêy giú?â Coá quaá nhiïìu viïcå phaiã laâm nhûng thúâi gian khöng bao giúâ àuã caã. Töi camã thêyë apá lûåc àeâ nùnå g vaâ bûcá böëi suöët ngayâ , suöët tuênì . Töi dûå cacá höiå thaão vïì quanã trõ thúiâ gian hiïåu quaã vaâ àaä thûã apá dunå g nûaã taá phûúng phaáp hoacå h àõnh thúiâ gian khacá nhau, nhûng vênî khöng caãm thêyë mònh àang sönë g mötå cuöåc sönë g hanå h phuác, hûuä ñch vaâ yïn bònh nhû mong muönë . Töi muöën daåy cacá con töi giaá trõ cuãa lao àönå g, nhûng möîi khi nhúâ chuná g laâm viïcå gò, töi àïìu phaiã theo doäi vaâ chõu àûång nhûnä g lúiâ kïu ca phaân nanâ cho túiá khi chuáng laâm xong viïcå . Nïëu töi tûå laâm chùcæ hùnè seä dïî danâ g hún nhiïìu. Taiå sao bonå treã khöng thïí vui veã vaâ tûå giacá lamâ viïåc? Töi bênå , rêtë bênå , nhûng thónh thoanã g töi laiå tûå hoiã liïuå nhûäng gò mònh àang lamâ vïì lêu daiâ coá taåo ra sûå khacá biïåt naâo khöng. Töi rêët muöën nghô rùçng cuöcå àúâi mònh coá möåt yá nghôa naoâ ào,á rùnç g duâ thïë naoâ ài chùng nûaä , moiå thûá seä khacá ài vò sûå coá mùtå cuaã töi. Khi thêëy banå beâ vaâ ngûúiâ thên àatå àûúåc möåt söë thanâ h cöng trong cuöåc sönë g hoùåc àûúåc thûaâ nhêån trong xaä höiå , töi móm cûúiâ vaâ chucá mûâng hoå vúiá caã têmë loâng. Nhûng trong thêm têm, töi laiå ganh tõ vúái hoå. Taåi sao töi laiå coá nhûäng phûác camã nhû vêåy?
7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ 31 Töi laâ ngûúiâ coá caá tñnh maånh. Töi biïtë rùnç g töi coá thïí kiïmí soatá àûúåc kïët quaã trong hêuì hïët caác tònh huönë g giao tiïpë . Töi coá thïí taác àöång ngûúâi khacá thuêån theo yá mònh. Töi suy ngêîm tûnâ g tònh huöëng vaâ thûåc sûå thêyë rùçng nhûäng yá kiïën mònh nïu lïn thûúnâ g laâ nhûäng yá kiïën hay nhêtë àïí moåi ngûúâi nghe theo. Nhûng töi vênî khöng camã thêyë thoaiã maái vaâ luön tûå hoãi khöng biïtë moiå ngûúâi nghô gò vïì mònh vaâ caác yá tûúnã g cuaã mònh. Cuöåc hön nhên cuãa töi trúã nïn nhatå nheoä . Chuná g töi khöng mêu thuêîn hay luåc àucå gò vúiá nhau ca,ã nhûng khöng coân yïu nhau nûäa. Duâ àaä nhúâ àïnë Trung têm tû vênë hön nhên gia àònh vaâ thûcå hiïnå möåt söë caách, chuáng töi vêîn khöng thïí nhomá lïn ngonå lûaã nöìng êmë maâ caã hai tûâng co.á Nhûäng vêën àïì nïu trïn àïuì phûcá taåp vaâ röië rùæm nïn khöng thïí duâng nhûnä g biïnå phaáp cöë àõnh, nhanh choáng àïí giaãi quyïtë . Vaâi nùm trûúcá , vúå chöìng töi cunä g rúi vaâo möåt hoaân caãnh tûúng tûå. Cêuå con trai cuaã chuáng töi hocå rêët keám, thêåm chñ noá khöng thïí hiïuí cêu hoiã trong baiâ kiïmí tra. Trong giao tiïpë haâng ngaây, thùnç g beá quaá nhutá nhaát vaâ thûúnâ g toã ra böëi röië trûúác caã nhûäng ngûúâi gênì guiä nhêtë vúiá mònh. Trong hoatå àönå g thïí thao, noá rêët ömë yïëu, vuång vïì, khöng biïët cacá h phöië húåp àöìng àöiå . Vñ duå, khi chúi boáng chaây, boáng chûa àûúcå neám maâ noá àaä vung gêåy lïn àú.ä Vò thïë boån treã thûúâng cûúâi nhaåo noá. Hai vúå chöìng töi ra sûcá tòm caách giuáp con trai vò theo quan àiïím cuaã chuáng töi, nïuë “thanâ h cöng” laâ möåt yïëu töë quan tronå g trong cuöcå söëng, thò noá cuäng vö cuâng quan tronå g àöëi vúiá vai troâ laâm cha meå cuãa chuáng töi. Do vêåy, chuná g töi cöë gùæng dunâ g thaiá àöå vaâ haânh vi cuãa mònh taác àöång àïnë con vaâ ra sûác aáp duång caác liïåu phaáp têm lyá tñch
32 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ cûcå cöí vuä tinh thêìn thùnç g beá: “Naâo cöë lïn con! Böë meå biïtë con coá thïí laâm àûúåc ma!â Cêìm gêåy cao hún mötå chuát, mùtæ nhòn thùnè g vaâo boáng. Àûâng vuåt gêyå cho túiá khi con thêyë quaã boná g bay túái gênì trûúác mùåt”. Vaâ nïuë thùçng beá coá mötå chuát tiïën bö,å chuáng töi àönå g viïn ngay: “Tötë lùmæ . Cûá chúi nhû thïë nhe!á ”. Khi boån treã xung quanh cûúiâ nhaåo no,á chuná g töi la rêyì chuáng: “Hayä àïí noá yïn. Noá múái têpå chúi ma.â ” Lucá ào,á cêuå nhocá nhaâ töi chó biïtë khocá vaâ khùng khùng baoã rùnç g noá khöng thïí naoâ chúi töët àûúåc, rùçng noá chûa bao giúâ thñch chúi boná g chayâ caã. Nhûäng gò chuná g töi cöë gùnæ g lamâ cho con dûúâng nhû chùnè g coá tacá dunå g gò àaná g kï,í vaâ àiïìu nayâ khiïnë cho chuná g töi thêtå sûå lo lùæng. Chuáng töi coá thïí thêëy àûúåc nhûnä g viïåc naây anã h hûúãng àïën lonâ g tûå troång cuãa noá. Duâ chuáng töi luön àönå g viïn, höî trúå vaâ toã veã lacå quan nhûng vêîn liïn tiïpë thêët baåi. Cuöië cunâ g, chuná g töi àaânh boã cuöcå vaâ cöë gùæng nhòn nhêån vêën àïì theo mötå gocá àöå khaác. Vaâo thúâi àiïím àoá, töi cunä g àang tham gia giaãng dayå cacá khoaá hocå vïì phatá triïní kyä nùng laänh àaåo cho nhiïìu cöng ty khacá nhau khùpæ nûúcá My.ä Töi thiïtë kïë nhûnä g khoaá hocå (möiî khoaá cacá h nhau 2 thaná g) vïì giao tiïpë vaâ nhênå thûcá cho caác hocå viïn trong chûúng trònh “Phatá Triïín Lanä h Àaoå ” cuaã IBM. Trong khi nghiïn cûáu vaâ chuêín bõ nhûäng baâi thuyïët trònh, töi àùåc biïåt quan têm tòm hiïíu sûå hònh thaânh cuãa nhêån thûác, aãnh hûúãng cuãa nhêån thûác àïën caách nhòn nhêån möåt vêën àïì; tûâ àoá, tòm hiïíu xem caách nhòn nhêån vêën àïì chi phöëi haânh vi nhû thïë naâo. Àiïìu naây dêîn dùæt töi àïën viïåc nghiïn cûáu lyá thuyïët kyâ voång - hay coân goåi laâ “Hiïåu ûáng
7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ 33 Pygmalion”(*) cuäng nhû tòm caách lyá giaãi cêu hoãi: Sûå tûå nhêån thûác cuãa chuáng ta àûúåc khùæc sêu nhû thïë naâo? Cêu traã lúâi àaä giuáp töi múã ra möåt nhêån thûác múái meã: Chiïëc lùng kñnh maâ chuáng ta sûã duång àïí ngùæm nhòn thïë giúái xung quanh seä àõnh hûúáng caách chuáng ta diïîn dõch vïì thïë giúái. Tûâ caác khaiá niïmå töi àang gianã g daåy cho IBM, vúå chönì g töi liïn hïå trûåc tiïpë àïën trûúnâ g húpå con trai mònh. Chuáng töi bùtæ àêuì nhênå ra rùnç g caách chuáng töi trúå giupá con khöng haiâ hoaâ vúiá nhênå thûcá thêåt sûå cuãa chuná g töi vïì thùnç g be.á Theo nhênå thûcá cuaã chuná g töi, vïì cú baãn, noá laâ möåt àûáa treã thiïuí nùng vaâ coá phênì “tutå hêuå ” so vúái nhûnä g àûaá treã khacá . Do ào,á moiå cöë gùnæ g cuaã chuáng töi àaä khöng mang laåi kïët quaã gò. Duâ cho nhûnä g haânh àöång vaâ lúiâ noiá cuaã vúå chönì g töi àïuì mang tñnh khñch lïå, àöång viïn, nhûng thûåc chêtë , thöng àiïpå maâ chuná g töi truyïnì cho con laiå laâ: “Con khöng thïí lamâ àûúcå . Con cêìn phaiã àûúåc giupá àúä”. Vò vêåy, nïëu muöën thay àöií tònh hònh, trûúác tiïn chuáng ta phaiã thay àöií banã thên; vaâ àïí thay àöií banã thên mötå cacá h coá hiïuå qua,ã chuáng ta phaãi bùæt àêìu tûâ viïåc thay àöíi nhêån thûcá cuaã mònh. 1. ÀAÅO ÀÛCÁ NHÊN CACÁ H VAÂ ÀAOÅ ÀÛCÁ TÑNH CACÁ H Bïn caånh viïcå nghiïn cûáu vïì nhênå thûcá , töi conâ bõ cuöën huát vaoâ möåt cöng trònh nghiïn cûuá chuyïn sêu caác taâi liïåu vïì thanâ h cöng kïí tûâ nùm 1776(**) àïën nay. Töi àaä àoåc vaâ raâ soaát (*) Hiïuå ûná g Pygmalion laâ mötå quaá trònh taoå ra úã ngûúiâ khacá nhûnä g mong àúiå , maâ thêtå ra àoá laâ kïtë quaã cuaã mötå tri giacá ñt hay nhiïuì roä ranâ g vïì àöië tûúnå g cuaã mònh - Theo “Nhûnä g khaiá niïmå cú banã cuaã Têm lyá hocå xaä höiå ”; Huyïnì Giang dõch, NXB Haâ Nöiå , 1998. (**) 04/07/1776: ngayâ thanâ h lêpå Húpå chunã g quöcë Hoa Ky,â gömì 13 bang àêuì tiïn.
34 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ hanâ g trùm cuönë sacá h, haâng ngaân baiâ baáo vaâ tiïuí luêån trong cacá lônh vûcå nhû: tûå lûcå , tûå hoanâ thiïnå banã thên, têm lyá hocå phöí thöng… Töi coá trong tay möåt böå sûu têåp tû liïåu maâ hêìu hïët moåi ngûúâi àïìu cho rùçng noá chûaá àûnå g chiïëc chòa khoaá dêîn túiá thaânh cöng. Tûâ nhûnä g traiã nghiïmå cuaã chñnh mònh vaâ chûná g kiïnë traiã nghiïmå cuaã rêtë nhiïuì ngûúiâ khacá , töi tòm ra àûúcå nhûnä g phûúng phapá vûaâ khoa hocå vaâ thûcå tiïnî , vûaâ mang tñnh chên lyá vïì quaá trònh mûu cêuì sûå thanâ h cöng cuaã con ngûúiâ . Trong 150 nùm àêuì tiïn tûâ sau ngayâ thanâ h lêpå Húpå chuãng quöëc Hoa Kyâ, hêuì hïtë caác sacá h noái vïì thanâ h cöng àïuì têåp trung khai thaác quan àiïím Àaåo àûcá tñnh caách (Character Ethic) - bao gömì sûå chñnh trûcå , àûcá khiïm tönë , lonâ g trung thanâ h, sûå mûåc thûúcá , lonâ g can àamã , sûå cöng bùnç g, sûå cênì cu,â tñnh giaãn dõ, loâng thêåt thaâ cuâng böå Quy tùcæ vaâng vïì ûná g xûã xaä höiå (Golden Rule) - àûúcå xem laâ nïnì tanã g cuaã thaânh cöng. Tûå truyïnå cuãa Benjamin Franklin(*) laâ mötå àaiå diïnå tiïu biïuí cho traâo lûu naây. Vïì cú baãn, àoá laâ cêu chuyïån vïì möåt ngûúiâ cöë gùnæ g kïët húpå cacá nguyïn tùcæ sönë g vaâ nhûäng thoiá quen cöë hûäu vúái tñnh caách cuãa mònh. Theo quan àiïím Àaoå àûác tñnh caách, coá möåt söë nguyïn tùcæ sönë g cú banã . Àïí sönë g thêtå sûå hanå h phucá vaâ thanâ h cöng, con ngûúiâ phaiã biïët gùæn nhûnä g nguyïn tùæc nayâ vaoâ tñnh caách riïng cuãa mònh. Sau Thïë chiïnë thûá nhêtë , quan àiïmí chuã àaoå vïì thanâ h cöng chuyïín tûâ Àaoå àûác tñnh cacá h sang Àaoå àûcá nhên caách (Personality Ethic). Luác bêëy giú,â moiå ngûúâi cho rùçng thaânh (*) Benjamin Franklin (1706 - 1790) laâ mötå trong nhûnä g nhaâ lêpå quöcë cuaã nûúcá My.ä Öng laâ mötå nhaâ baoá , nhaâ khoa hocå , nhaâ phatá minh, nhaâ hoatå àönå g xaä höiå , nhaâ ngoaiå giao nöií tiïnë g thïë kyã XVIII.
7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ 35 cöng chuã yïëu laâ do nhên caách, hònh aãnh xaä höiå , thaiá àöå vaâ hanâ h vi, cacá kyä nùng vaâ bñ quyïët giuáp quaá trònh giao tiïpë giûäa con ngûúiâ vúái nhau àûúcå thöng suöët hún. Quan àiïmí naây göìm hai xu hûúáng: möåt laâ cacá quy tùcæ ûáng xûã caá nhên vaâ xaä höiå , hai laâ thaái àöå söëng tñch cûåc (PMA – Positive Mental Attitude). Mötå vaâi nöiå dung cuãa triïtë lyá nayâ àûúcå diïîn dõch thaânh nhûnä g cêu chêm ngön tuyïn truyïnì rêët coá giaá trõ, chùèng haån nhû: “Thaiá àöå quyïët àõnh têìm nhòn”, “Mötå nuå cûúâi laâ mûúâi ngûúiâ baån”, “Nhûäng gò con ngûúâi nhêån thûác àûúcå vaâ tin, hoå seä laâm àûúåc”… Trong àoá cunä g coá caã viïåc hûúná g dêîn sûã dunå g cacá tiïuí xaoã àïí lêyë loâng ngûúâi, hay giaã vúâ quan têm àïën nhûäng thuá vui cuãa ngûúiâ khaác àïí àûúcå phêìn mònh, hoùcå sûã dunå g “sûcá manå h aánh mùtæ ” àïí chinh phucå hay doaå dêmî ngûúiâ khacá . Mötå söë saách theo quan àiïím Àaåo àûác nhên cacá h cuäng thûaâ nhênå tñnh cacá h laâ mötå trong nhûäng yïuë töë cuãa thanâ h cöng, nhûng laåi haå thêëp vai troâ nïìn taãng hay tñnh xuác taác cuãa noá àöëi vúiá thaânh cöng Do ào,á trong nhûnä g cuönë saách nayâ , Àaoå àûác tñnh cacá h dûúâng nhû trúã thaânh nhûnä g lúâi noái suöng vaâ cacá taác giaã chó nhênë maånh cacá kyä xaoã gêy anã h hûúnã g caá nhên, êm mûu quyïìn lûcå , kyä nùng giao tiïëp vaâ thaiá àöå tñch cûcå . Sau khi suy nghô sêu hún vïì sûå khacá nhau giûaä cacá quan àiïmí Àaoå àûcá nhên cacá h vaâ Àaoå àûcá tñnh cacá h, vúå chönì g töi àaä nhênå ra sai lêmì khi cöë gùnæ g tacá h nhûnä g lúiå ñch vïì mùtå xaä höiå ra khoiã hanâ h vi tñch cûcå cuaã con trai. Chuná g töi nghô rùnç g thùnç g beá khöng àuã khaã nùng àïí tûå lamâ bêtë cûá mötå àiïuì gò. Chuná g töi àaä àùtå hònh anã h banã thên vaâ vai troâ lamâ cha meå cao hún lúiå ñch cuaã thùnç g be.á Chuná g töi chó chuá yá àïnë cacá h nhòn nhênå vaâ cacá h xûã lyá vênë àïì cuaã mònh maâ khöng quan têm àïnë hanå h phucá cuaã con. Àiïuì nayâ khöng mang laiå sûå
36 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ thay àöií tñch cûcå naoâ cho thùnç g beá maâ conâ coá tacá àönå g ngûúcå àïnë nhên cacá h cuaã no.á Khi Sandra vaâ töi noái chuyïån vúái nhau, chuná g töi múái àau khöí nhênå ra rùnç g chuáng töi bõ aãnh hûúãng maånh meä búãi tñnh cacá h, àönå g cú vaâ nhênå thûác chuã quan vïì con mònh. Chuáng töi biïtë rùnç g cacá àöång cú so saná h mang tñnh xaä höiå khöng phuâ húåp vúái nhûäng giaá trõ riïng cuaã chuná g töi. Àiïuì nayâ dêîn àïnë viïåc chuná g töi yïu thûúng con khöng àuná g caách vaâ caâng lamâ cho thùnç g beá camã thêëy mònh vö dunå g. Do ào,á chuáng töi quyïtë àõnh têåp trung hïtë sûcá vaâo chñnh mònh, vaâo nhûnä g àöång cú vaâ nhênå thûcá cuãa mònh vïì thùnç g be.á Thay vò tòm cacá h thay àöíi con trai, chuáng töi àûná g ra xa, quan saát vaâ caãm nhênå diïån maåo, caá tñnh, nhûäng neát riïng vaâ giaá trõ cuãa baãn thên noá. Bùçng nhûnä g nhênå thûcá àoá cunä g nhû qua viïåc luyïnå têpå loâng tin, chuná g töi bùtæ àêuì nhòn con theo cacá h khaác. Chuná g töi nhêån ra rêët nhiïìu tiïìm nùng coá thïí àûúåc khuyïnë khñch phaát triïín song haânh cunâ g vúái quaá trònh trûúnã g thanâ h cuaã con. Chuná g töi quyïtë àõnh búát quan têm vaâ khöng caãn àûúnâ g thùnç g beá nûäa maâ àïí tûå noá böcå löå nhên cacá h. Chuná g töi nhênå ra thiïn chûcá cuãa cacá bêcå cha meå laâ àïí khùèng àõnh, chia seã vaâ àaánh giaá khaã nùng cuãa con mònh. Chuáng töi cunä g xem xetá laiå cacá àöång cú cuãa mònh mötå caách coá yá thûcá hún, àöìng thúiâ , nuöi dûúnä g sûác manå h tinh thêìn àïí camã nhênå caác giaá trõ cuaã con maâ khöng bõ nhûnä g hanâ h vi “khöng thïí chêpë nhênå àûúcå ” cuaã thùnç g beá chi phöëi. Khi tûâ boã nhêån thûác cu,ä chuáng töi àaä coá nhiïuì thay àöíi: khöng so saná h con vúái nhûnä g àûaá treã cuâng trang lûáa khaác, khöng phaná xetá theo nhûnä g khuön mêuî , khöng àùtå vaoâ con kyâ vonå g hay mong muöën cuaã chuáng töi, vaâ khöng tòm cacá h thuác epá con phaãi laâm theo nhûnä g mö thûác naây noå.
7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THAN H ÀATÅ 37 Chuáng töi àïí thùçng beá tûå quyïtë àõnh moiå haânh vi, ûáng xûã cuaã mònh. Bûúcá àêuì , chuáng töi nhênå thêyë rùçng con mònh vïì cú banã cuäng coá àêyì àuã tû chêtë àïí coá thïí àûúng àêìu vúiá cuöåc söëng. Do àoá, chuná g töi khöng conâ tòm cacá h che chú,ã traná h cho thùçng beá khoiã bõ trïu chocå nhû trûúcá kia nûaä . Chuná g töi thêëy rùnç g thónh thoaãng noá cuäng coá vaâi biïuí hiïån thu mònh, vaâ chuná g töi chêpë nhênå maâ khöng cênì phaiã phanã ûná g laiå . Chuáng töi ngêìm cho con biïët rùçng: “Cha meå khöng cênì phaãi che chúã con. Con coá thïí tûå mònh vûútå qua àûúåc”. Ngayâ thaáng tröi qua, thùçng beá dêìn dêìn camã thêëy tûå tin hún. Noá bùæt àêìu coá nhûnä g hanâ h àönå g tûå khùèng àõnh mònh, thïí hiïnå qua sûå tiïnë böå vïì cacá mùtå hocå haânh, quan hïå xaä höåi vaâ hoatå àönå g thïí thao. Vaiâ nùm sau, noá àûúcå bêuì lamâ thuã lônh cuãa nhiïuì töí chûcá hocå sinh, trúã thanâ h vêån àöång viïn cêëp quöcë gia, àem vïì nhaâ àuã caác loaåi bùçng khen. Con trai chuáng töi àaä tûå phaát triïní nhên caách, vaâ gêy àûúåc camã tònh vúái moiå ngûúâi. Vúå chönì g töi tin rùnç g nhûäng thaânh tñch “rêët êën tûúnå g vïì mùåt xaä höåi” cuaã con trai chñnh laâ biïuí hiïån cuaã camã giaác muöën tòm hiïíu banã thên mònh, hún laâ chó àïí nhênå àûúåc phêìn thûúãng cuãa xaä höåi. Àoá laâ mötå kinh nghiïmå àaáng quyá vaâ laâ möåt baâi hoåc coá tñnh giaoá duåc cao, khöng nhûäng cho chuná g töi maâ conâ cho nhiïuì bêåc phuå huynh khacá . Noá giupá chuná g töi nhênå thûác àûúcå sûå khaác biïåt quan tronå g giûaä Àaoå àûcá nhên cacá h vaâ Àaåo àûác tñnh cacá h. Coá mötå cêu trong thaánh ca diïîn taã rêët àuáng nhênå thûác naây: “Haäy chuá yá lùnæ g nghe lúiâ cuaã traiá tim mònh vò moiå vêën àïì trïn àúâi àïuì naãy sinh tûâ ào”á .
38 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ 2. CHÑNH YÏËU VAÂ THÛÁ YÏUË Nhúâ kinh nghiïmå tûâ trûúnâ g húpå con trai mònh, kïtë húpå vúiá cacá nghiïn cûuá vïì khaã nùng nhênå thûcá vaâ àocå cacá sacá h viïtë vïì thanâ h cöng, töi tñch luyä àûúcå nhiïuì baiâ hocå thuá võ vaâ bêtë ngúâ vïì con àûúnâ g ài àïnë thanâ h cöng. Töi bêtë chútå nhênå ra anã h hûúnã g manå h meä cuaã quan àiïmí Àaoå àûcá nhên cacá h vaâ hiïuí roä sûå khacá biïtå tinh tïë giûaä nhûnä g gò trûúcá kia töi cho laâ àuná g – nhûnä g giaá trõ töi àûúcå dayå döî tûâ têmë beá vaâ àaä ùn sêu vaoâ tiïmì thûcá – vúiá nhûnä g triïtë lyá hiïnå hûuä hanâ g ngayâ trong cuöcå sönë g. Khi lamâ viïcå vúiá nhiïuì ngûúiâ , töi hiïuí sêu hún lyá do taiå sao quan àiïmí cuaã töi laiå mêu thuênî vúiá suy nghô chung cuaã ho.å Àoá laâ vò nhûnä g quy tùcæ trong thuyïtë Àaoå àûcá nhên cacá h àaä ùn sêu vaoâ tiïmì thûcá cuaã nhiïuì thïë hï,å anã h hûúnã g àïnë viïcå giaoá ducå cuaã cacá bêcå phuå huynh àöië vúiá quaá trònh trûúnã g thanâ h cuaã con em ho.å Thïm nûaä , khi sûã dunå g triïtå àïí nùng lûcå cuaã nhên loaiå àïí xêy dûnå g nïnì tanã g cho nhûnä g thïë hïå trûúcá àêy, cha öng chuná g ta àaä quaá têpå trung vaoâ hònh thûcá ngöi nhaâ cuaã mònh maâ thiïuë quan têm àïnë phênì moná g, chuná g ta quen thu hoacå h nhûnä g caiá coá sùné maâ quïn ài sûå cênì thiïtë cuaã viïcå gieo hatå . Töi khöng coá yá noiá rùnç g cacá nöiå dung cuaã Àaoå àûcá nhên cacá h nhû sûå phatá triïní nhên cacá h, renâ luyïnå kyä nùng giao tiïpë , giaoá ducå cacá phûúng cacá h gêy anã h hûúnã g, tû duy tñch cûcå … laâ khöng hiïuå qua.ã Búiã vò, trïn thûcå tïë àöi khi Àaoå àûcá nhên cacá h cunä g cênì thiïtë cho sûå thanâ h cöng, nhûng àoá chó laâ yïuë töë phuå maâ thöi. Nïuë chuná g ta cöë yá sûã dunå g cacá phûúng caách gêy aãnh hûúãng buöcå ngûúiâ khaác laâm àiïuì mònh muönë , àïí khuyïnë khñch hoå lamâ viïåc tötë hún, hay àïí hoå yïu thñch chuná g ta, trong khi banã thên chuná g ta coân nhiïuì khiïmë khuyïtë , nhêët laâ tñnh giaã döëi, thò ruát cucå chuáng ta cunä g khöng thïí thanâ h cöng. Tñnh giaã döië seä dêîn àïnë sûå thiïuë tin cêåy. Do ào,á moåi
7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ 39 viïcå chuáng ta laâm, thêmå chñ caã viïåc taåo dûång möië quan hïå tötë vúiá ngûúiâ khaác cunä g seä àûúcå coi laâ giaã taoå . Duâ cho yá àõnh cuaã chuáng ta coá töët àïnë àêu ài nûäa nhûng möåt khi noá chó àûúcå thiïtë lêpå dûåa trïn sûå lûaâ döëi, khöng trung thûcå vaâ thiïuë tin cêåy thò seä khöng thïí taoå dûång nïìn tanã g thanâ h cöng vûäng bïnì . Banå thûã nghô xem moåi chuyïån seä nhû thïë naoâ nïëu baån quïn gieo trönì g vaâo muâa xuên, rong chúi suötë muaâ heâ vaâ ra sûcá lamâ vaoâ muaâ thu àïí kõp thu hoacå h trûúcá muâa àöng? Àönì g ruönå g, cuäng nhû têët caã moåi quy trònh khacá , àïìu coá quy luêåt cuaã no:á Chó coá cöng sûcá thêtå sûå múái coá thïí mang laiå kïët quaã nhû mong àúåi. Àïí gùtå haiá kïët qua,ã chuná g ta phaiã bùtæ àêìu tûâ viïcå gieo haåt! Nguyïn tùcæ trïn àuná g vúái caã haânh vi cuaã con ngûúiâ lêîn cacá möië quan hïå giûaä con ngûúâi vúái nhau. Chùèng haån úã trûúâng hocå , moiå hoåc sinh àïìu coá thïí vûútå qua cacá kyâ thi nïëu nghiïm tuác thûcå hiïån caác quy chïë hoåc têpå vaâ thi cû.ã Trong hêìu hïtë caác möëi quan hïå thoaná g qua giûäa con ngûúâi vúái nhau, ngûúâi ta thûúnâ g sûã duång caác quy tùæc cuãa Àaåo àûác nhên cacá h àïí àûúåc viïåc cho mònh hoùåc àïí gêy êën tûúång vúái àöië phûúng nhúâ sûå duyïn daná g vaâ kheoá leoá . Nhûng cacá h nayâ khöng thïí xêy dûång àûúcå möië quan hïå lêu daâi. Nïuë khöng coá sûå trung thûcå vaâ sûcá manå h tñnh cacá h cú banã thò nhûnä g thaách thûcá trong cuöåc söëng seä laâm böcå löå nhûäng àönå g cú êní giêëu bïn trong vaâ khi àoá, thêët baiå seä thay thïë cho nhûäng thùæng lúåi nhêtë thúâi. Nhiïìu ngûúâi chó àatå àûúåc nhûäng thanâ h tñch thûá yïuë – àûúåc xaä höåi nhòn nhênå nùng lûcå - nhûng laåi thiïuë caiá chñnh yïëu, tûác nhûnä g phêím chêët tñch cûcå cú banã . Súmá muönå gò con ngûúâi thûåc cuaã hoå cuäng seä böåc löå qua caác möëi quan hïå lêu daiâ , bêtë kïí vúái àöëi taác kinh doanh, vúå chönì g, banå beâ, hay vúái con caái. Theo Emerson, “Tñnh caách cuaã banå lênë atá caã
40 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THAN H ÀATÅ nhûnä g lúiâ baån noái”. Do àoá, tñnh cacá h laâ cöng cuå giao tiïpë hiïuå quaã nhêtë . Tuy nhiïn, nïëu mötå ngûúâi coá baãn chêët töët, tñnh caách töët, thoái quen töët nhûng thiïëu kyä nùng giao tiïëp thò chùæc chùæn seä anã h hûúnã g àïën cacá möëi quan hïå. Nhûng nhûnä g anã h hûúãng naây chó laâ thûá yïëu. Toám laiå , tñnh cacá h bïn trong coá sûác thuyïtë phucå hún nhiïuì so vúiá hanâ h àönå g vaâ lúiâ noái. Mötå khi biïët roä tñnh caách tötë àepå cuaã ai àoá thò mùcå nhiïn chuáng ta hoanâ toanâ tin tûúãng úã hoå, vaâ lamâ viïåc rêët thaânh cöng vúái hoå bêët kïí hoå coá khaã nùng giao tiïëp kheáo leoá hay khöng. Àiïuì nayâ quaã àuná g nhû lúiâ cuaã William George Jordan: “Thiïnå vaâ acá coá mötå sûcá manå h kyâ laå êní bïn trong möiî con ngûúiâ ; àoá laâ sûå tacá àönå g thêmì lùnå g, vö thûcá vaâ vö hònh àöië vúiá cuöcå àúiâ ho.å Àoá chñnh laâ sûå phanã aná h banã chêtë thêtå cuaã mötå con ngûúiâ , chûá khöng phaiã laâ sûå giaã taoå cuaã ho”å . 3. AÃNH HÛÚNà G CUAà MÖ THÛCÁ Cuönë sacá h 7 Thoái Quen Àïí Thanâ h Àaåt chûaá àûång nhûnä g nguyïn tùæc cú baãn, nhûäng thoái quen chuã yïëu gopá phêìn xêy dûång mötå cuöåc sönë g tñch cûcå cho möiî ngûúiâ . Àïí hiïíu roä 7 thoiá quen nayâ , trûúác hïtë , chuná g ta cênì phaãi hiïíu mö thûcá cuaã banã thên vaâ cacá h thay àöií mö thûcá ào.á Hai khaiá niïåm Àaoå àûác tñnh cacá h vaâ Àaåo àûác nhên cacá h nïu trïn laâ vñ duå vïì mö thûcá xaä höiå . Thuêåt ngûä mö thûcá (paradigm) coá xuêët xûá tûâ tiïëng Hy Lapå . Àêy laâ mötå thuêåt ngûä khoa hoåc, ngaây nay thûúnâ g àûúåc dunâ g vúái nghôa laâ mö hònh, lyá thuyïtë , nhênå thûcá , giaã thuyïtë hay khung tham chiïuë . Noiá möåt cacá h dïî hiïíu hún, mö thûcá laâ cacá h chuná g ta “nhòn” thïë giúái – khöng phaiã bùçng trûcå giacá maâ bùnç g nhênå thûác, sûå
7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ 41 hiïíu biïtë vaâ theo cacá h lyá giaiã cuaã riïng chuná g ta. Cacá h àún giaãn nhêët àïí hiïíu àûúåc khaiá niïåm mö thûcá laâ xem noá nhû möåt têëm baãn àöì. Chuáng ta àïuì biïtë baãn àöì khöng phaiã laâ laänh thö,í noá àún giaãn chó laâ sûå sao chuåp vaâ giaãi thñch möåt söë khña canå h nhêtë àõnh naâo àoá cuaã laänh thö.í Àoá cuäng chñnh laâ yá nghôa cuãa mö thûcá . Giaã sûã baån muöën ài àïën mötå àõa àiïmí cuå thïí taåi thanâ h phöë Chicago vaâ baån phaãi sûã duång têmë banã àöì àûúnâ g phöë Chicago. Thïë nhûng, giaã sûã nhû ngûúiâ ta àûa cho banå têmë baãn àöì sai. Do löîi in êën, têëm baãn àöì thanâ h phöë Chicago thûcå ra laâ baãn àöì thanâ h phöë Detroit chùèng hanå , banå coá hònh dung ra sûå bûcå böiå , sûå bêtë lûåc cuãa mònh trong viïåc cöë tòm ra àiïmí cêìn àïnë nhû thïë naâo khöng? Vúiá têëm banã àöì Detroit trong tay, baån bùæt àêuì sûã duång hanâ h vi cuãa mònh - nöî lûåc tòm kiïmë àiïmí cênì àïnë úã thanâ h phöë Chicago. Nhûng cöë gùnæ g àoá chó àûa banå àïnë sai chöî nhanh hún maâ thöi. Röiì banå sûã dunå g àïnë thaiá àöå – suy nghô tñch cûcå hún - nhûng vênî khöng àïën àûúåc àuná g núi cênì àïnë . Song, banå vêîn giûä àûúcå thaiá àöå tñch cûåc vaâ caãm thêyë vui ve,ã bêtë luênå baån àang úã àêu. Tuy nhiïn, vênë àïì úã àêy laiå chùnè g liïn quan gò àïnë hanâ h vi hay thaiá àöå cuaã banå . Banå àang bõ lacå àûúnâ g: nguyïn do laâ banå sûã dunå g têmë banã àöì sai. Nïuë coá trong tay têmë banã àöì àuná g cuaã thanâ h phöë Chicago thò hanâ h vi nöî lûcå tòm kiïmë cuaã banå laiå trúã nïn àaná g trên tronå g. Vaâ khi gùpå phaiã nhûnä g trúã ngaiå trïn àûúnâ g ài thò thaiá àöå tñch cûcå cuaã banå seä coá yá nghôa. Nhûng, chuná g ta chûa vöiå xetá àïnë nhûnä g giaã àõnh ào.á Àiïuì trûúcá tiïn vaâ quan tronå g nhêtë laâ banå phaiã coá trong tay mötå têmë banã àöì chñnh xacá , nghôa laâ banå cênì phaiã xêy dûnå g mötå mö thûcá àuná g àùnæ trûúcá khi bùtæ tay vaoâ hanâ h àönå g.
42 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THAN H ÀATÅ Trong têm trñ möiî chuná g ta àïìu coá vö söë nhûnä g “têëm banã àö”ì tûúng tûå nhû thï.ë Coá thïí chia chuná g thanâ h hai loaiå chuã yïuë : banã àöì thûåc taiå vaâ banã àöì giaá trõ. Chuáng ta thûúâng lyá giaiã moåi viïcå thöng qua hai têëm banã àöì nayâ nhûng ñt khi nhêån ra sûå hiïnå diïnå cunä g nhû ñt nghi ngúâ vïì àöå chñnh xacá cuãa chuná g. Hêuì nhû chuná g ta coá thoiá quen nhòn nhêån chuã quan rùnç g thïë naoâ moiå viïåc cuäng tiïën triïín theo àuáng nhûäng gò mònh nhòn thêëy; àoá cunä g chñnh laâ nguöìn göcë cuãa thaiá àöå vaâ hanâ h vi cunä g nhû cacá h thûcá chuná g ta suy nghô vaâ hanâ h àönå g. Àïí laâm roä hún vïì vêën àïì naây, chuná g ta haäy tham gia möåt thñ nghiïmå vïì tûå nhêån thûác vaâ caãm giaác qua hònh 1 (trang 44), hònh 2 (trang 47) vaâ hònh 3 (trang 72). Àêuì tiïn, chuná g ta seä daânh vaâi giêy quan saát hònh 1, sau àoá nhòn hònh 2 vaâ mö taã tó mó nhûäng gò àaä àûúcå nhòn thêyë úã hònh 2 qua möåt söë cêu hoãi gúåi yá nhû: Banå thûã àoaná ngûúâi phuå nûä nayâ bao nhiïu tuöií ? Diïnå maoå thïë naoâ ? Coá àeo trang sûác gò khöng? Vaâ ngûúiâ phuå nûä nayâ coá vai troâ gò trong xaä höiå ? Coá thïí baån seä mö taã ngûúâi phuå nûä úã bûác tranh thûá hai laâ vaoâ khoaãng 25 tuöíi, tröng rêtë dïî thûúng, coá phêìn thúâi thûúång vúiá caiá muiä xinh xinh vaâ möåt daáng veã àoan trang. Nïuë banå àöåc thên, coá thïí banå rêët thñch múâi cö êyë ài chúi. Nïëu banå kinh doanh trong ngaânh thúiâ trang, coá leä banå muönë thuï cö êyë laâm ngûúâi mêîu. Nhûng nïuë töi noiá rùnç g banå hoanâ toanâ sai thò sao? Nïëu töi noái àêy laâ bûcá tranh veä möåt ngûúiâ phuå nûä 60 hay 70 tuöií , coá netá mùåt buönì baä vúiá caái muäi to, vaâ baâ ta àang cêìn ngûúâi dênî qua àûúnâ g thò sao? Ai àuáng? Haäy xem laåi hònh veä lêìn nûäa. Banå coá nhòn ra mötå baâ laäo khöng? Nïuë chûa, banå haäy cöë lêìn nûaä . Banå coá
7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ 43 nhòn thêyë caiá muäi to cuãa baâ êëy? Banå coá thêëy chiïcë khùn trumâ àêuì cuaã ba?â Nïuë chuná g ta trûcå tiïpë noiá chuyïnå vúiá nhau, chuná g ta coá thïí cunâ g mö ta,ã thaoã luênå , trao àöií vïì nhûnä g gò chuná g ta nhòn thêyë trong bûcá tranh êyë . Nhûng chuná g ta khöng thïí lamâ àûúcå àiïuì ào,á vò vêyå banå hayä lêtå àïnë hònh 3 (trang 72) vaâ quan satá thêtå kyä bûcá veä nayâ , röiì trúã laiå nhòn hònh 2 mötå lênì nûaä . Banå àaä nhênå ra baâ laoä trong bûcá veä nayâ chûa? Lêìn àêuì tiïn töi àûúcå thûåc hiïnå baiâ têpå thûã nghiïmå nayâ laâ taiå Khoa Kinh doanh cuaã trûúnâ g Àaiå hocå Harvard cacá h àêy nhiïìu nùm. Võ giaoá sû daåy chuáng töi luác êyë àaä dunâ g phûúng phaáp naây àïí chûáng minh mötå cacá h roä raâng vaâ thuyïët phucå rùçng hai ngûúâi coá thïí coá hai caái nhòn khaác nhau vïì cunâ g mötå sûå vêåt, vaâ caã hai àïuì àuáng. Àêy khöng phaãi laâ vênë àïì lö-gñc, maâ laâ vêën àïì têm lyá hocå . Öng àem vaoâ lúáp hocå mötå têpå cacá baãn veä lúán veä cö gaiá treã nhû baån nhòn thêëy úã hònh 1 (trang 44) vaâ veä baâ laoä nhû hònh 3 (trang 72). Öng chia lúpá hocå lamâ hai nhomá , nhomá 1 nhênå hònh veä cö gaái tre,ã nhomá 2 nhênå hònh veä baâ laoä , vaâ yïu cêuì chuáng töi xem kyä bûcá veä nhêån àûúcå trong vonâ g mûúâi giêy, sau àoá, upá xuönë g banâ . Àoanå , öng chiïëu lïn manâ aãnh hònh 2 (trang 47), vaâ yïu cêìu caã lúáp mö taã nhûnä g gò hoå nhòn thêyë trïn hònh veä àoá. Vaâ kïët quaã laâ hêìu hïtë nhûnä g ngûúiâ úã nhoám 1 àïuì cho rùçng àaä nhòn thêyë hònh aãnh möåt cö gaái trïn hònh chiïuë , coân nhoám 2 thò nhòn thêyë möåt baâ laoä trïn manâ aãnh. Tiïëp àïnë , võ giaoá sû yïu cêuì àaåi diïnå hai nhoám mö taã nhûnä g gò àaä nhòn thêëy vaâ möåt cuöåc tranh luênå khaá gêy cênë àaä diïîn ra. Möåt bïn noiá rùçng: “Cö êëy khöng quaá 20 hay 22 tuöíi, xinh xùnæ vaâ àaná g yïu”, coân möåt bïn thò khùng khùng: “Baâ êyë phaiã hún 70, coá leä 80 tuöií , giaâ nua vaâ xêuë xñ.”.
44 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ Hònh 1
7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THAN H ÀATÅ 45 Àïí chûáng minh cho quan àiïmí cuãa nhoám mònh, mötå sinh viïn thuöcå nhoám 1 bûúác àïën trûúcá manâ aãnh vaâ chó vaoâ àûúnâ g ve:ä “Àêy laâ chuöiî hatå cuãa cö gaiá ”. Caác sinh viïn nhoám 2 nhao nhao phaãn àöëi: “Khöng phaiã , àoá laâ caái miïång cuaã baâ cuå”… Tuy nhiïn, cuäng coá mötå vaâi sinh viïn cöë gùæng nhòn bûcá tranh theo mötå khung tham chiïuë khacá , hoå nhênå ra hònh ngûúiâ phuå nûä trïn manâ aãnh laâ sûå lönì g ghepá kheoá leoá cuaã hònh cö gaiá vaâ hònh baâ laäo. Bùçng sûå trao àöií bònh tônh, tön tronå g lênî nhau vaâ phên tñch sêu vaoâ caác chi tiïtë , hoå giupá cho tûâng ngûúiâ trong lúpá nhòn ra vaâ thûaâ nhênå quan àiïmí cuãa nhûnä g ngûúiâ coá caái nhòn khaác vúái mònh. Phepá thûã vïì nhênå thûcá nayâ giupá chuná g ta hiïuí àûúcå sûå quen thuöcå coá anã h hûúnã g manå h meä nhû thïë naoâ àïnë nhênå thûcá vaâ mö thûcá cuaã chuná g ta. Nïuë nhû sûå quen thuöcå chó trong thúiâ gian 10 giêy conâ coá anã h hûúnã g àïnë cacá h chuná g ta nhòn sûå vêtå nhû vêyå , thò thûã hoiã sûå quen thuöcå caã àúiâ seä coá sûcá anã h hûúnã g manå h meä àïnë nhûúnâ g naoâ ? Trong cuöcå sönë g, chuná g ta thûúnâ g bõ anã h hûúnã g búiã gia àònh, trûúnâ g hocå , nhaâ thú,â möi trûúnâ g lamâ viïcå , banå be,â cönå g sû,å vaâ cacá mö thûcá xaä höiå hiïnå hanâ h (vñ du:å mö thûcá Àaoå àûcá nhên cacá h) mötå cacá h vö thûcá . Têtë caã nhûnä g àiïuì àoá hònh thanâ h trong chuná g ta mötå khung tham chiïuë , mötå mö thûcá , vaâ mötå têmë banã àöì nhênå thûcá riïng. Noá cunä g cho thêyë mö thûcá laâ nguönì göcë cuaã thaiá àöå vaâ hanâ h vi. Chuná g ta khöng thïí hanâ h àönå g trung thûcå bïn ngoaiâ khuön khöí cuaã mö thûcá . Chuná g ta khöng thïí duy trò àûúcå sûå nhêtë quaná nïuë nhûnä g gò ta noiá vaâ lamâ khacá vúiá àiïuì ta nhênå thêyë . Nïuë nhû banå nùmç trong söë nhûnä g ngûúiâ nhòn ra ngûúiâ phuå nûä trong bûcá tranh ghepá laâ mötå cö gaiá treã thò chùcæ rùnç g banå seä khöng hïì nghô àïnë viïcå giupá àúä cö êyë bùng qua àûúnâ g vò thaiá àöå lênî hanâ h vi cuaã banå phaiã phuâ húpå vúiá cacá h nhòn cuaã banå àöië vúiá “cö gaiá tre”ã nayâ .
46 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ Thñ nghiïåm trïn chó roä àiïím sai sotá cú banã cuaã caác quy tùcæ trong Àaåo àûác nhên caách. Viïåc cöë gùnæ g thay àöíi thaiá àöå vaâ hanâ h vi bïn ngoaiâ seä khöng coá mêëy hiïuå quaã nïëu chuná g ta khöng xem xeát laiå caác mö thûcá cú banã hònh thanâ h thaiá àöå vaâ hanâ h vi cuaã chuná g ta. Àönì g thúâi, noá cunä g cho thêyë caác mö thûác coá aãnh hûúãng maånh meä nhû thïë naoâ àïën caách thûcá chuáng ta àöëi xûã vúiá ngûúâi khacá . Nhû mötå thoiá quen, chuáng ta thûúâng quan saát vaâ suy nghô vïì sûå vêåt theo quan àiïím riïng cuãa mònh, vaâ chuná g ta cunä g phaiã thûaâ nhênå rùnç g ngûúiâ khacá cuäng coá caiá nhòn theo quan àiïím riïng cuaã ho.å Nhû vêåy, viïcå àaná h giaá möåt sûå viïåc, sûå vêåt laâ tuây thuöcå vaoâ gocá nhòn cuãa möiî ngûúâi. Mùtå khacá , ai trong chuná g ta cunä g coá xu hûúná g nghô rùnç g mònh nhòn nhênå sûå vêtå mötå cacá h khacá h quan, àuná g nhû banã chêtë vönë coá cuaã chuná g, nhûng quaã thêtå khöng phaãi vêåy. Chuná g ta nhòn sûå vêtå theo nhûäng quy ûúcá do chñnh chuná g ta àùtå ra vaâ mö taã chuná g theo suy nghô, nhênå àõnh, mö thûác riïng cuãa mònh. Vò thïë, khi gùpå sûå phanã baác, hay khöng àönì g tònh tûâ phña ngûúiâ khacá , ngay lêpå tûác chuná g ta cho rùnç g hoå sai. Tuy nhiïn, phepá thûã vïì nhênå thûcá trïn cuäng cho thêyë nhûäng ngûúâi chên thaânh, têm trñ saná g suötë luön nhòn nhênå sûå vêtå theo nhiïuì cacá h khacá nhau qua lùng kñnh kinh nghiïmå cuaã riïng mònh. Àiïuì nayâ khöng coá nghôa laâ chên lyá hay sûå thêtå khöng töìn taåi. Trong phepá thûã noái trïn, khi hai ngûúâi thuöcå hai nhoám cunâ g nhòn bûác veä thûá ba, hoå àïuì nhêån ra mötå sûå thêtå àönì g nhêët thïí hiïnå qua tûnâ g àûúnâ g netá , cacá maãng maâu àen, trùnæ g cuaã bûác tranh, nhûng möiî ngûúâi laåi diïîn giaiã vïì hònh veä dûåa theo caiá nhòn ban àêuì cuaã ho.å
7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ 47 Hònh 2
48 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THAN H ÀATÅ Toám laåi, khi chuná g ta caâng hiïuí roä caác mö thûcá cú banã , cacá “banã àö”ì , hay cacá giaã thuyïët do mònh àùtå ra, cuâng vúái mûác àöå aãnh hûúãng cuaã kinh nghiïmå , thò chuná g ta caâng coá tracá h nhiïåm nhiïìu hún àöëi vúái nhûäng mö thûác àoá - xem xetá , kiïmí nghiïåm, àöëi chiïuë thûåc tï,ë lùnæ g nghe vaâ tiïpë thu yá kiïnë ngûúâi khacá . Bùnç g cacá h ào,á chuná g ta múái coá caiá nhòn töní g quan vaâ khaách quan hún vïì caác vênë àïì àang diïîn ra. 4. THAY ÀÖIÍ MÖ THÛCÁ Coá leä àiïuì quan tronå g nhêtë ruát ra tûâ phepá thûã vïì nhênå thûcá nïu trïn laâ phaåm vi thay àöíi mö thûác, coá thïí taåm goiå laâ kinh nghiïmå “A ha!á ” (“Aha!” experience) - khi ai àoá nhòn nhênå sûå viïåc bùnç g mötå caái nhòn khaác, múái meã vaâ saná g taåo hún. Noá giöëng nhû möåt luöìng saná g bêtë ngúâ loáe lïn trong boná g töië nïn nhûäng ai caâng bõ ranâ g buöcå suy nghô vaoâ nhênå thûcá ban àêuì thò kinh nghiïåm “A ha”á caâng coá tacá duång manå h me.ä Thuêtå ngûä sûå biïnë àöií mö thûcá (Paradigm shift) do Thomas Kuhn giúiá thiïuå trong cuönë sacá h Cêuë trucá cuaã cuöcå cacá h manå g khoa hocå kyä thuêtå (The Structure of Scientific Revolutions), àaná h dêuë mötå bûúcá ngoùtå lúná trong lônh vûcå khoa hocå kyä thuêtå . Kuhn àaä chó ra rùnç g, hêuì hïtë nhûnä g àötå phaá coá yá nghôa trong lônh vûcå khoa hocå trûúcá hïtë laâ do sûå phaá vúä cacá têpå tucå truyïnì thönë g lacå hêuå , löië tû duy saoá monâ vaâ nhûnä g mö thûcá cuä ky.ä Nhúâ sûå biïnë àöií àoá maâ hanâ g loatå cacá phatá minh, saná g chïë ra àúiâ vaâ coá giaá trõ cho àïnë ngayâ nay. Theo nhaâ thiïn vùn hocå vô àaiå cuãa Ai Cêpå , Ptolemy, thò traái àêtë laâ trung têm cuaã vuä truå. Nhûng Copernicus(*) àaä gêy chêën àöång trong giúái khoa hocå luác bêyë giúâ, vaâ bêët chêëp sûå phaãn àöië cuaã giaáo höiå , khi àûa ra mötå mö thûác múiá : mùåt
7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANÂ H ÀATÅ 49 trúâi múiá laâ trung têm cuaã vuä tru.å Mö thûác nayâ hoaân toanâ traiá ngûúcå vúái mö thûcá trûúác kia. Vaâ ngay lêpå tûác, moåi thûá àïuì coá caách giaãi thñch khacá ài. Mö hònh vêåt lyá cuaã Newton laâ nïìn tanã g cuãa nïìn khoa hoåc kyä thuêåt hiïnå àaiå nhûng noá chûa hoanâ haoã . Sau nayâ , mö thûác vïì thuyïët tûúng àöië cuaã Einstein múái thûåc sûå laâ möåt cuöcå cacá h maång cuaã thïë giúiá khoa hocå vò coá giaá trõ tiïn àoaná vaâ giaiã thñch khoa hocå cao hún. Trûúcá khi lyá thuyïtë vi trunâ g hocå àûúcå nghiïn cûuá , tyã lïå tûã vong úã sanã phuå vaâ treã sú sinh rêtë cao nhûng khöng ai giaiã thñch àûúcå nguyïn nhên. Trong cacá cuöcå àunå g àöå quên sû,å söë binh sô chïtë do cacá vïtë thûúng nheå vaâ bïnå h têtå nhiïuì hún söë chïtë vò tronå g thûúng núi tiïnì tuyïnë . Nhûng ngay sau khi lyá thuyïtë vi trunâ g hocå ra àúiâ , mötå mö thûcá , mötå nhênå thûcá hoanâ toanâ múiá , tiïnë böå hún, àaä xuêtë hiïn vaâ giupá nganâ h y gùtå haiá àûúcå nhûnä g thanâ h quaã quan tronå g. Ngaây nay, nhiïuì quöcë gia phatá triïín nhúâ coá sûå thay àöií mö thûác. Quan niïmå truyïìn thöëng vïì nhaâ nûúác qua nhiïuì thïë kyã àaä coá nhiïìu thay àöií tiïën bö,å tûâ nïnì quên chu,ã quyïnì lûcå tuyïåt àöëi nùmç trong tay vua chuáa, chuyïín sang nïnì dên chuã lêåp hiïnë - nhaâ nûúcá cuaã dên, do dên vaâ vò dên. Bûúcá ngoùåt naây giaãi phoáng àaná g kïí nguöìn lûcå vaâ trñ tuïå con ngûúiâ , taoå ra cacá chuêní mûcå khacá nhau cuaã cuöåc sönë g, cuaã tûå do vaâ dên chu,ã cuaã aãnh hûúãng vaâ hy vonå g trong lõch sûã thïë giúái. (*) Nicolaus Copernicus (1473 - 1543) sinh taiå Ba Lan. Öng laâ mötå nhaâ thiïn vùn hocå , toaná hocå , vêtå lyá hocå , luêtå hocå , kinh tïë hocå , ngoaiå giao, vaâ laâ mötå chiïnë binh löiî lacå thúiâ Phucå Hûng. Hocå thuyïtë Thaiá dûúng hïå (mùtå trúiâ laâ trung têm) cuaã öng laâ mötå phatá minh gêy sûnã g sötë giúiá khoa hocå thúiâ àoá vaâ lamâ giaoá höiå nöií giênå vò hocå thuyïtë nayâ àaä lamâ àaoã lönå moiå giaoá lyá cuaã hoå vïì vuä truå (rùnç g traiá àêtë laâ trung têm).
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
- 121
- 122
- 123
- 124
- 125
- 126
- 127
- 128
- 129
- 130
- 131
- 132
- 133
- 134
- 135
- 136
- 137
- 138
- 139
- 140
- 141
- 142
- 143
- 144
- 145
- 146
- 147
- 148
- 149
- 150
- 151
- 152
- 153
- 154
- 155
- 156
- 157
- 158
- 159
- 160
- 161
- 162
- 163
- 164
- 165
- 166
- 167
- 168
- 169
- 170
- 171
- 172
- 173
- 174
- 175
- 176
- 177
- 178
- 179
- 180
- 181
- 182
- 183
- 184
- 185
- 186
- 187
- 188
- 189
- 190
- 191
- 192
- 193
- 194
- 195
- 196
- 197
- 198
- 199
- 200
- 201
- 202
- 203
- 204
- 205
- 206
- 207
- 208
- 209
- 210
- 211
- 212
- 213
- 214
- 215
- 216
- 217
- 218
- 219
- 220
- 221
- 222
- 223
- 224
- 225
- 226
- 227
- 228
- 229
- 230
- 231
- 232
- 233
- 234
- 235
- 236
- 237
- 238
- 239
- 240
- 241
- 242
- 243
- 244
- 245
- 246
- 247
- 248
- 249
- 250
- 251
- 252
- 253
- 254
- 255
- 256
- 257
- 258
- 259
- 260
- 261
- 262
- 263
- 264
- 265
- 266
- 267
- 268
- 269
- 270
- 271
- 272
- 273
- 274
- 275
- 276
- 277
- 278
- 279
- 280
- 281
- 282
- 283
- 284
- 285
- 286
- 287
- 288
- 289
- 290
- 291
- 292
- 293
- 294
- 295
- 296
- 297
- 298
- 299
- 300
- 301
- 302
- 303
- 304
- 305
- 306
- 307
- 308
- 309
- 310
- 311
- 312
- 313
- 314
- 315
- 316
- 317
- 318
- 319
- 320
- 321
- 322
- 323
- 324
- 325
- 326
- 327
- 328
- 329
- 330
- 331
- 332
- 333
- 334
- 335
- 336
- 337
- 338
- 339
- 340
- 341
- 342
- 343
- 344
- 345
- 346
- 347
- 348
- 349
- 350
- 351
- 352
- 353
- 354
- 355
- 356
- 357
- 358
- 359
- 360
- 361
- 362
- 363
- 364
- 365
- 366
- 367
- 368
- 369
- 370
- 371
- 372
- 373
- 374
- 375
- 376
- 377
- 378
- 379
- 380
- 381
- 382
- 383
- 384
- 385
- 386
- 387
- 388
- 389
- 390
- 391
- 392
- 393
- 394
- 395
- 396
- 397
- 398
- 399
- 400
- 401
- 402
- 403
- 404
- 405
- 406
- 407
- 408
- 409
- 410
- 411
- 412
- 413
- 414
- 415
- 416
- 417
- 418
- 419
- 420
- 421
- 422
- 423
- 424
- 425
- 426
- 427
- 428
- 429
- 430
- 431
- 432
- 433
- 434
- 435
- 436
- 437
- 438
- 439
- 440
- 441
- 442
- 443
- 444
- 445
- 446
- 447
- 448
- 449
- 450
- 451
- 452
- 453
- 454
- 455
- 456
- 457
- 458
- 459
- 460
- 461
- 462
- 463
- 464
- 465
- 466
- 467
- 468
- 469
- 470
- 471
- 472
- 473
- 474
- 475
- 476
- 477
- 478
- 479
- 480
- 481
- 1 - 50
- 51 - 100
- 101 - 150
- 151 - 200
- 201 - 250
- 251 - 300
- 301 - 350
- 351 - 400
- 401 - 450
- 451 - 481
Pages: