Hồ Chí Minh toàn tập - Tập 3

638 Hå CHÝ MINH TOµN TËP 11. T¹i sao l¹i ®Þnh ra nh÷ng ®iÒu lÖ h×nh thøc kh¸c nhau cho N«ng héi vµ C«ng héi. Ph−¬ng ph¸p c«ng t¸c 1. Xø uû ph¶i göi chØ thÞ gi¶i thÝch râ rµng t¹i sao ph¹m khuyÕt ®iÓm vµ ®Þnh râ ph−¬ng ph¸p c«ng t¸c tõ nay vÒ sau. 2. C¸c BÝ th− Xø uû vµ TØnh uû ph¶i xem m×nh lµ nh÷ng cè vÊn, lµ ng−êi huÊn luyÖn gi¸o dôc, chø kh«ng nªn bao biÖn tÊt c¶ mäi c«ng viÖc trong ®Þa ph−¬ng nh− tr−íc ®©y. 3. Mçi cÊp uû ph¶i quy ®Þnh nhiÖm vô cho mçi chi bé, mçi ®¶ng viªn. Cã nh− vËy mçi ng−êi míi cã mét tr¸ch nhiÖm nhÊt ®Þnh. 4. ChØ thÞ göi cho chi bé ph¶i dÔ hiÓu ®Ó c¸c ®ång chÝ cã thÓ th¶o luËn vµ nghiªn cøu thi hµnh: kh«ng khi nµo ®−îc dïng mÖnh lÖnh. Ph¶i chó ý kiÓm tra c«ng t¸c cña c¸c tæ chøc §¶ng cÊp d−íi. 5. C¸c Ban chÊp hµnh cña tÊt c¶ mäi tæ chøc cña §¶ng ph¶i cã nh÷ng ®ång chÝ xung phong lµm viÖc cho cÊp ñy, khi bÞ khñng bè hoÆc cã ai trong cÊp ñy v¾ng mÆt, c¸c ®ång chÝ ®ã s½n sµng cã thÓ thay thÕ. Tµi chÝnh Ch−¬ng tr×nh ®· quy ®Þnh tæ chøc mét Ban Tµi chÝnh. Tuyªn truyÒn vµ gi¸o dôc 1. Ph¶i tæ chøc mét ban gåm n¨m ®ång chÝ phô tr¸ch tuyªn truyÒn vµ gi¸o dôc ®¶ng viªn. 2. Ph¶i ra mét tê b¸o bèn trang, xuÊt b¶n mçi tuÇn hai kú, ®Ó tuyªn truyÒn gi¸o dôc quÇn chóng vµ ®¶ng viªn. B¸o ®ã lÊy tªn lµ “Tiªn phong” (The Forward). 3. §Ó ®µo t¹o c¸n bé ph¶i tæ chøc mét tr−êng huÊn luyÖn, thêi h¹n häc lµ mét th¸ng. Ch−¬ng tr×nh häc tËp nh− sau:

nh÷ng thñ ®o¹n cña ®Õ quèc ph¸p 639 a) Danh tõ chÝnh trÞ; b) TÝnh chÊt vµ môc ®Ých cña §¶ng; c) Ch−¬ng tr×nh cña §¶ng; d) Tæ chøc §¶ng; e) Chi bé; f) Phong trµo c«ng n«ng; g) ChÝnh c−¬ng. DÇn dÇn cã kinh nghiÖm ch−¬ng tr×nh nµy cã thÓ thay ®æi. C«ng t¸c tr−íc m¾t 1. Ph¶i gi¶i thÝch cho ®¶ng viªn hiÓu nh÷ng nghÞ quyÕt cña Trung −¬ng. 2. Söa ch÷a nh÷ng sai lÇm vµ khuyÕt ®iÓm. 3. §Êu tranh chèng nh÷ng khuynh h−íng sai. C«ng vËn 1. ChuÈn bÞ tæ chøc trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp theo ngµnh däc; 2. Trong 3 th¸ng tíi, Nam §Þnh ph¶i tæ chøc §¹i héi c«ng nh©n toµn tØnh; 3. Trong 4 th¸ng tíi, H¶i Phßng ph¶i tæ chøc §¹i héi c«ng nh©n toµn tØnh; 4. T¨ng c−êng tuyªn truyÒn ë c¸c hÇm má; 5. Tæ chøc mét Tæng C«ng héi ë Hµ Néi; 6. §−a ®ång chÝ vµo c¸c ngµnh c«ng nghiÖp quan träng, c¸c ®ån ®iÒn, c¸c nhµ m¸y ®iÖn vµ ngµnh vËn t¶i; 7. Tæ chøc §oµn thanh niªn vµ Héi Phô n÷ trong mçi C«ng héi. Thanh niªn vµ phô n÷ ph¶i tham gia l·nh ®¹o C«ng héi; 8. B¾t ®Çu tuyªn truyÒn nh÷ng c«ng nh©n thÊt nghiÖp; 9. Tæ chøc kû niÖm ngµy 25 th¸ng 2; 10. Ph¸t triÓn c¸c tæ chøc phô thuéc, hîp ph¸p vµ nöa hîp ph¸p;

640 Hå CHÝ MINH TOµN TËP 11. Liªn kÕt chÆt chÏ c«ng nh©n víi n«ng d©n. 12. Trong ba th¸ng tíi, Th¸i B×nh vµ Phñ Lý ph¶i cã N«ng héi tØnh. Héi nghÞ häp 15 h«m, nh−ng tranh luËn ch−a ®Çy ®ñ vµ chu ®¸o, c¸c ®ång chÝ lu«n lu«n h−íng cuéc th¶o luËn v¹ch cho hÕt nh÷ng cuéc thÊt b¹i, h¬n n÷a héi nghÞ ch−a ®−îc chuÈn bÞ tõ tr−íc. Tµi liÖu cña ViÖn LÞch sö §¶ng.

641 CHINH PHô NG¢M (Nh¹i) Bän ®Õ quèc hung tµn ¸c nghiÖt ¡n thÞt ng−êi kh«ng biÕt mïi tanh G©y nªn phi nghÜa chiÕn tranh Tranh quyÒn lîi ®Ó téi t×nh d©n ta KÓ tõ lóc tiÔn ®−a chµng trÈy Tr¨ng khuyÕt trßn ®· b¶y phen råi... Nh¹n hång v¾ng vÎ t¨m h¬i T−ëng ng−êi gãc biÓn ch©n trêi mµ th−¬ng X−a nay câi chiÕn tr−êng thÕ ®ã PhËn chinh phu cùc khæ tr¨m phÇn X«ng pha nµo qu¶n nhäc nh»n MÖt quªn nghØ, ®ãi quªn ¨n lµ th−êng. N¬i chiÕn ®Þa mµn s−¬ng ®ªm gi¸ Buæi hµnh qu©n d·i giã dÇm m−a Ngµy nh− tèi, tèi nh− tr−a Rõng g−¬m, m−a ®¹n x«ng pha qu¶n nµo Tr−êng chÐm giÕt biÕt bao m¹ng sè X−¬ng thµnh non m¸u ch¶y thµnh s«ng T−ëng chµng ®¸nh trËn xung phong BiÕt r»ng h·y cã cßn kh«ng? Hay lµ... Hay lµ bÞ ®¹n sa, löa tãe Hãa ra ng−êi tµn phÕ mÊt råi?

642 Hå CHÝ MINH TOµN TËP Hìi trêi ¬i, hìi ®Êt ¬i §êi ng−êi ®Õn thÕ lµ th«i mét ®êi Gi¸ nh− ph¶i v× nßi, v× n−íc V× non s«ng sèng th¸c cho ®µnh Nh−ng mµ ®Õ quèc chiÕn tranh Lîi ai ®Ó thiÖt riªng m×nh sao cam Sau dï ®−îc phÈm hµm B¸t, Cöu1) Còng ch¼ng qua danh h·o mµ th«i Th©n m×nh tµn phÕ ®· råi §Ó mµi B¸t, Cöu... ra ngåi mµ ¨n Cµng nghÜ cµng b¨n kho¨n tøc tèi Nhí th−¬ng ai thªm tñi phËn m×nh Bãng c©u thÊp tho¸ng bªn mµnh M¸ hång lËn ®Ën ngµy xanh lì lµng ¤ng t¬ khÐo phò phµng chi t¸ §Ó cho ng−êi ®«i ng¶ s©m th−¬ng Chµng «i, cßn nhí quª h−¬ng §ång bµo quÆn quÑo trong tr−êng thít dao Th× ch¼ng ph¶i t×m m−u lËp kÕ ChuyÓn biÕn thµnh ph¶n ®Õ chiÕn tranh Ph¸p thï khi ®· giËp2) binh N−íc, nhµ trän vÑn quang vinh mu«n ®êi N«m na v¾n t¾t mÊy lêi... B¸o §T sè 1, ngµy 1-5-1940. Tµi liÖu l−u t¹i L−u tr÷ Quèc tÕ Céng s¶n. B¶n chôp l−u t¹i ViÖn Hå ChÝ Minh. _______________ 1) B¸t, Cöu: nh÷ng phÈm hµm thêi Ph¸p thuéc dïng ®Ó phong tÆng cho bän tay sai cã c«ng tr¹ng víi nhµ n−íc “b¶o hé” (BT). 2) GiËp: tan r· (BT).

643 Tuyªn ng«n thµnh lËp ñy ban d©n téc gi¶i phãng ViÖt Nam V× quyÒn lîi d©n téc, chóng t«i xin tuyªn bè víi toµn thÓ ®ång bµo vµ c¸c nh©n sÜ trªn toµn thÕ giíi: D©n téc ViÖt Nam cÇn ®−îc ®éc lËp, vµ ®©y chÝnh lµ thêi c¬ cho d©n téc ViÖt Nam giµnh lÊy tù do vµ ®éc lËp! Tõ khi ph¸t sinh cuéc kh¸ng chiÕn chèng x©m l−îc NhËt cña d©n téc Trung Hoa cho ®Õn ngµy ph¸t sinh cuéc §¹i chiÕn ch©u ¢u lÇn thø hai, chóng t«i nhËn thÊy r»ng ®Þa vÞ cña n−íc ViÖt Nam ®· trë thµnh träng yÕu kh¸c th−êng: Ch¼ng nh÷ng ViÖt Nam ph¶i ®Êu tranh giµnh lÊy ®éc lËp d©n téc cho chÝnh m×nh, mµ cßn ph¶i g¸nh v¸c tr¸ch nhiÖm mét phÇn trong sù nghiÖp m−u cÇu hßa b×nh cho toµn thÕ giíi. Loµi ng−êi kh«ng thÓ lµm tr©u ngùa vµ còng kh«ng thÓ ®Ó cho mét d©n téc nµo lµm th©n tr©u ngùa (...)1). Nh©n lo¹i ph¶i lµ mét nh©n lo¹i b×nh ®¼ng, ai còng nh− ai. Huèng chi n−íc ViÖt Nam ®· cã trªn n¨m ngh×n n¨m lÞch sö, hai m−¬i b¶y v¹n kil«mÐt vu«ng ®Êt ®ai, trªn hai m−¬i triÖu d©n sè, l¹i cã quan hÖ truyÒn thèng l©u ®êi vÒ v¨n hãa, phong tôc víi n−íc Trung Hoa. VËn mÖnh hai d©n téc ViÖt - Hoa lµ kh«ng thÓ t¸ch rêi. Nãi vÒ thÊt b¹i cña ViÖt Nam, ®ã lµ do sù hñ b¹i cña vua quan ngµy tr−íc mµ dÉn tíi c¸i ®Þa vÞ bi th¶m nh− ngµy nay, khiÕn cho _______________ 1) N¨m ch÷ trong tµi liÖu rÊt khã ®äc, chóng t«i ®Ó (...) (ND).

644 Hå CHÝ MINH TOµN TËP khÝ tiÕt d©n téc kh«ng phÊn chÊn lªn ®−îc, søc m¹nh ngo¹i bang trµn vµo, bßn rót hÕt tµi nguyªn, t−íc ®o¹t hÕt quyÒn lîi, khiÕn cho c¶ d©n téc l©m vµo c¶nh n−íc s«i löa báng, ng−êi d©n ViÖt Nam ph¶i lµm th©n tr©u ngùa v« cïng nhôc nh·! Cho nªn chóng t«i, nh÷ng ng−êi cã nhiÖt huyÕt, nhËn thÊy r»ng ®· ®Õn lóc chóng ta kh«ng thÓ nµo chÞu ®ùng ®−îc n÷a råi! Hìi ®ång bµo! §· ®Õn lóc chóng ta ph¶i dïng m¸u thÞt cña m×nh ®Ó gi¶i phãng cho m×nh. Chóng ta kh«ng cam chÞu lµm th©n n« lÖ ®êi ®êi kiÕp kiÕp mµ ph¶i giµnh lÊy tù do, vµ ®©y chÝnh lµ lóc ta cã thÓ cïng víi nh©n d©n Trung Hoa cïng m−u cÇu gi¶i phãng d©n téc. Cuéc kh¸ng chiÕn cña nh©n d©n Trung Hoa chÝnh lµ mét hËu cø lín cho c«ng cuéc c¸ch m¹ng d©n téc cña ViÖt Nam ta. Nh×n vµo lÞch sö nh©n d©n Trung Hoa, tõ thêi TriÖu §µ, §«ng H¸n ®Õn cuèi ®êi nhµ Nguyªn, cuèi ®êi nhµ Minh råi ®Õn ®êi nhµ Thanh... n¨m lÇn ng−êi Trung Hoa gÆp c¬n ho¹n n¹n, ph¶i di d©n sang ViÖt Nam mµ nhËp vµo d©n ViÖt, hoÆc trë thµnh Hoa kiÒu ®«ng ®óc trªn ®Êt ViÖt, n−¬ng tùa vµo nhau mµ sinh tån, Hoa - ViÖt ®· thµnh mét nhµ. Ngµy nay nh©n d©n ViÖt Nam ®ang ch×m trong löa báng, ph¶i sèng cùc khæ d−íi møc sèng loµi ng−êi; nh−ng cßn cã ng−êi b¹n ®ång t×nh lµ d©n téc Trung Hoa. Lµ ng−êi Trung Hoa, cã ai nì nh×n d©n ViÖt Nam ®au khæ mµ chÞu bã tay, quªn nh÷ng quan hÖ truyÒn thèng, quªn c¸i nh©n duyªn m«i hë r¨ng l¹nh, mµ kh«ng nghÜ ®Õn l−¬ng t©m, chøc tr¸ch gióp b¹n cña m×nh. §· nhiÒu n¨m qua, Trung Quèc còng bÞ ngo¹i bang x©m l−îc, nh©n d©n Trung Quèc kh«ng ngõng ®Êu tranh cho tù do ®éc lËp cña m×nh. Tõ ngµy Trung Quèc ph¸t ®éng kh¸ng chiÕn ®Õn nay ®· ba n¨m råi. Trong ba n¨m Êy Trung Quèc ®· ®¹t ®−îc nhiÒu tiÕn bé, khiÕn cho chóng ta cã thÓ häc tËp, cã thÓ hy väng vµo sù gióp ®ì cña hä, hy väng vµo sù phôc h−ng cña ta vµ tin ch¾c r»ng d©n ViÖt Nam ta kh«ng thÓ tr¸nh khái mét cuéc næi dËy, dïng vò lùc mµ giµnh l¹i ®Êt n−íc cña m×nh.

tuyªn ng«n thµnh lËp ñy ban d©n téc gi¶i phãng... 645 ViÖt Nam ngµy nay kh«ng cßn lµ ViÖt Nam ngµy x−a n÷a! ViÖt Nam ngµy nay ph¶i lµ mét ViÖt Nam kiªn c−êng, mét ViÖt Nam vò trang, mét ViÖt Nam bÊt khuÊt vinh quang, kh«ng tiÕc sù hy sinh nµo, kh«ng sî ®iÒu khã kh¨n nµo, nh»m th¼ng vµo môc tiªu gi¶i phãng d©n téc mµ phÊn ®Êu! Hìi ®ång bµo! Trong qu¸ tr×nh cuéc chiÕn tranh nµy, chóng ta cÇn nhí r»ng c¸c vïng bÞ chiÕm ®ãng ë TriÒu Tiªn, §µi Loan vµ Trung Hoa lôc ®Þa ®Òu do qu©n ®éi NhËt B¶n ®Çy d· t©m(...)1). V× vËy trong khi ®Êu tranh chèng l¹i ®Õ quèc Ph¸p, xin ®ång bµo ®õng cã hy väng g× vµo NhËt B¶n hay bÊt kú mét ®Õ quèc nµo kh¸c. Mu«n ngµn lÇn, chóng ta cÇn nhí r»ng bÊt cø mét thø chñ nghÜa ®Õ quèc nµo còng ®Òu muèn d©n téc ta kh«ng thÓ phôc sinh, muèn con ch¸u ta trë thµnh n« lÖ cho chóng. Nh©n d©n ViÖt Nam ta chØ cã thÓ hîp t¸c víi nh©n d©n Trung Quèc trong c«ng cuéc ®Êu tranh chèng mäi kÎ x©m l−îc vµ mäi thÕ lùc ph¶n ®éng. Tõ ngµy ®Õ quèc Ph¸p bÞ ®Õ quèc §øc ®¸nh b¹i, qu©n NhËt x©m nhËp ®Êt n−íc ta. Chóng ®eo c¸i mÆt n¹ “gióp ViÖt Nam giµnh ®éc lËp” ®Ó ®¸nh lõa nh©n d©n ta. Ngh×n v¹n lÇn xin ®ång bµo chí v× chót lîi nhÊt thêi mµ sa vµo trßng lõa bÞp cña ®Õ quèc NhËt. Bän qu©n phiÖt NhËt víi ®Õ quèc Ph¸p chØ lµ mét duéc. Môc ®Ých cña chóng chØ lµ n« dÞch nh©n d©n ta mµ th«i! NÕu nh− mçi ng−êi chóng ta cßn mª muéi, tham chót lîi nhá nhÊt thêi, hoÆc ham sèng sî chÕt mµ ®µnh cói ®Çu theo chóng, th× b¶n th©n ta, cha mÑ, anh em, chó b¸c, c« d×, vî con ta chØ lµm tr©u ngùa cho chóng mµ th«i! §ång bµo h·y lËp tøc ®øng lªn, nhËn râ cuéc ®Êu tranh nµy lµ hîp víi chÝnh nghÜa toµn nh©n lo¹i, nhËn râ hoµn c¶nh ®Êu tranh cña chóng ta ngµy nay lµ rÊt hîp thêi c¬, ngh×n n¨m cã mét! Chóng ta ph¶i tæ chøc nhau l¹i chèng bän x©m l−îc, liªn hîp c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc, cïng nhau phÊn ®Êu. _______________ 1) Bèn ch÷ trong tµi liÖu kh«ng ®äc ®−îc, chóng t«i ®Ó (...) (ND).

646 Hå CHÝ MINH TOµN TËP Lµm ®−îc nh− thÕ, cuéc ®Êu tranh cña chóng ta sÏ cã t¸c dông gióp cho cuéc kh¸ng chiÕn cña Trung Quèc chãng th¾ng lîi; mµ cuéc kh¸ng chiÕn cña Trung Quèc th¾ng lîi ¾t sÏ khuÕch tr−¬ng ¶nh h−ëng ra toµn ch©u ¸, l¹i gióp cho c«ng cuéc gi¶i phãng cña chóng ta sím ®−îc hoµn thµnh. Tæ chøc d©n téc gi¶i phãng cña chóng ta còng nh− cuéc næi dËy cña chóng ta ngµy nay lµ hoµn toµn hiÖn thùc! Nh»m vµo môc ®Ých gi¶i phãng d©n téc, chóng ta sÏ dïng mäi thñ ®o¹n c¸ch m¹ng, mäi ph−¬ng ph¸p thÝch hîp ®Ó lµm cho toµn d©n téc vïng lªn, tr−íc hÕt lµ c¸c b¹n thanh niªn cµng ph¶i kiªn quyÕt vïng lªn, chèng l¹i bÊt cø kÎ x©m l−îc nµo, ®Ëp tan sù thèng trÞ cña ®Õ quèc, ®Ó dùng nªn n−íc ViÖt Nam D©n chñ Céng hßa cña chóng ta! Chóng t«i, ñy ban gi¶i phãng d©n téc ViÖt Nam, xin long träng h−íng vÒ toµn thÓ ®ång bµo ViÖt Nam vµ tÊt c¶ c¸c b¹n bÌ trªn thÕ giíi h« to: 1. Mäi ng−êi c¸ch m¹ng trªn toµn câi ViÖt Nam ®øng lªn! 2. Mäi ng−êi d©n ViÖt Nam h·y cÇm lÊy vò khÝ; 3. Thùc hµnh toµn d©n kh¸ng chiÕn, giµnh l¹i tù do b×nh ®¼ng! 4. §¸nh ®æ tÊt c¶ bän x©m l−îc; 5. PhÊn ®Êu dùng lªn n−íc ViÖt Nam D©n chñ Céng hßa! 6. Thùc hµnh chÝnh s¸ch d©n chñ, v× d©n, cña d©n, bµi trõ mäi chÝnh s¸ch ph¶n c¸ch m¹ng!(...)1) 7. Mäi d©n téc bÞ ¸p bøc ë Ph−¬ng §«ng liªn hiÖp l¹i! Th¸ng 12 - 1940. B¸o Cøu vong nhËt b¸o, sè ra ngµy 28-12-1940. _______________ 1) Bèn ch÷ trong tµi liÖu kh«ng ®äc ®−îc, chóng t«i ®Ó (...) (ND).

647 CHó THÝCH vµ b¶n chØ dÉn tªn ng−êi

648 Hå CHÝ MINH TOµN TËP

649 Chó thÝch 1. T©n ViÖt (T©n ViÖt C¸ch m¹ng §¶ng): Lóc míi thµnh lËp cã tªn lµ Héi Phôc ViÖt - mét tæ chøc yªu n−íc ®−îc thµnh lËp vµo mïa hÌ n¨m 1925, do mét sè thanh niªn trÝ thøc yªu n−íc ë Vinh (NghÖ An) nh− TrÇn Méng B¹ch (tøc TrÇn §×nh Thanh), TrÇn Phó, Hµ Huy TËp vµ mét sè chÝnh trÞ ph¹m cò ë Nhµ tï C«n §¶o míi ®−îc thùc d©n Ph¸p tr¶ tù do nh− NguyÔn §×nh Kiªn, Ng« §øc KÕ, Lª V¨n Hu©n, víi nhãm sinh viªn Tr−êng cao ®¼ng S− ph¹m Hµ Néi tiªu biÓu lµ T«n Quang PhiÖt ®øng ra thµnh lËp. C¬ së cña Héi chñ yÕu ë vïng Thanh - NghÖ - TÜnh, sau ®ã lan réng ra c¶ ba miÒn. Trong phong trµo ®Êu tranh s«i næi cña nh©n d©n ta ®ßi thùc d©n Ph¸p th¶ nhµ ¸i quèc Phan Béi Ch©u n¨m 1925, héi viªn cña Héi nµy ®· r¶i truyÒn ®¬n ë c¸c thµnh phè Hµ Néi, H¶i Phßng, Nam §Þnh, thÞ x· H¶i D−¬ng vµ c¶ ë Nam Kú kªu gäi ®Êu tranh. C¬ së cña Héi bÞ lé nªn ph¶i ®æi tªn lµ Héi H−ng Nam. Do chÞu ¶nh h−ëng m¹nh mÏ cña ViÖt Nam Thanh niªn C¸ch m¹ng ®ång chÝ Héi - tæ chøc c¸ch m¹ng do NguyÔn ¸i Quèc s¸ng lËp n¨m 1925 ë Qu¶ng Ch©u (Trung Quèc), Héi H−ng Nam ®· chuyÓn thµnh T©n ViÖt C¸ch m¹ng §¶ng (th¸ng 7-1928), sau ®ã ph©n hãa vµ dÉn tíi sù ra ®êi cña §«ng D−¬ng Céng s¶n Liªn ®oµn (th¸ng 9-1929), lµ mét trong ba tæ chøc céng s¶n ®· hîp nhÊt l¹i thµnh §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam vµo th¸ng 2-1930. Tr.3. 2. ChiÕn tranh thÕ giíi 1914 - 1918 (ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt): B¾t ®Çu bïng næ ë ch©u ¢u tõ th¸ng 8-1914 vµ kÕt thóc vµo th¸ng 11- 1918. Cuéc chiÕn tranh nµy nhanh chãng lan réng kh¾p thÕ giíi, l«i cuèn nhiÒu n−íc ®Õ quèc vµ c¶ c¸c n−íc thuéc ®Þa vµ phô thuéc. Thùc chÊt, ®©y

650 Hå CHÝ MINH TOµN TËP lµ mét cuéc xung ®ét ¸c liÖt gi÷a c¸c n−íc ®Õ quèc lín ®Ó giµnh giËt quyÒn lîi, chia l¹i thÞ tr−êng thÕ giíi. §Ó che ®Ëy ý ®å xÊu xa ®ã vµ ®Ó lõa bÞp nh©n d©n c¸c n−íc t− b¶n còng nh− c¸c thuéc ®Þa, bän ®Õ quèc ®· gäi cuéc chiÕn tranh ®ã lµ “v× nh©n ®¹o”, “v× c«ng lý”. ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt kÐo dµi 4 n¨m, l«i kÐo nhiÒu n−íc tham gia, nh−ng kh«ng gi¶i quyÕt ®−îc m©u thuÉn gi÷a c¸c n−íc ®Õ quèc mµ cßn ®Ó l¹i cho ch©u ¢u nhiÒu hËu qu¶ vÒ chÝnh trÞ, kinh tÕ. Tr.20. 3. Héi Quèc liªn: Mét tæ chøc quèc tÕ thµnh lËp n¨m 1919 t¹i Héi nghÞ hßa b×nh Pari cña c¸c ®Õ quèc th¾ng trËn trong ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt. Tæ chøc nµy lóc ®Çu cã 44 n−íc tham gia, gåm hÇu hÕt c¸c n−íc ®Õ quèc lín, trõ Mü. §iÒu lÖ cña Héi nªu râ môc ®Ých ®Êu tranh cho hßa b×nh, chèng chiÕn tranh. Tuy nhiªn, trong thùc tÕ, Héi Quèc liªn ®· dung tóng cho c¸c thÕ lùc ®Õ quèc, cæ vò ch¹y ®ua vò trang vµ chuÈn bÞ chiÕn tranh thÕ giíi. Héi Quèc liªn, tiÕng Ph¸p lµ “SociÐtÐ des Nations”. Trong bµi VÒ c©u chuyÖn Xiki ®¨ng trªn b¸o Le Paria, ngµy 1-12-1922, t¸c gi¶ viÕt t¾t lµ SDN víi nghÜa chÖch ®i lµ “Sagesse des Nations” cã thÓ hiÓu lµ sù kh«n ngoan cña c¸c d©n téc hay sù tinh kh«n cña c¸c d©n téc víi ý ®¶ kÝch, mØa mai. Tr.20. 4. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam: §· ®−îc thµnh lËp vµo nh÷ng n¨m 1928 - 1929, phong trµo ®Êu tranh c¸ch m¹ng cña nh©n d©n ta tiÕp tôc d©ng lªn kh¾p ®Êt n−íc. Chñ nghÜa M¸c - Lªnin ®· ®−îc truyÒn b¸ m¹nh mÏ trong phong trµo c«ng nh©n vµ phong trµo yªu n−íc. Mét trµo l−u c¸ch m¹ng míi xuÊt hiÖn, ®ßi hái ph¶i cã sù l·nh ®¹o cña mét chÝnh ®¶ng thùc sù cña giai cÊp c«ng nh©n. Nh÷ng phÇn tö tiªn tiÕn trong phong trµo c¸ch m¹ng ®· nhËn thøc ®−îc t×nh h×nh ®ã vµ tiÕn hµnh thµnh lËp nh÷ng tæ chøc céng s¶n ®Çu tiªn. Ngµy 17-6-1929, §«ng D−¬ng Céng s¶n §¶ng ®−îc thµnh lËp ë Hµ Néi. §«ng D−¬ng Céng s¶n §¶ng ra Ch¸nh c−¬ng, Tuyªn ng«n, nªu râ ®−êng lèi cña §¶ng lµ lµm c¸ch m¹ng d©n chñ t− s¶n do giai cÊp v« s¶n l·nh ®¹o, tiÕn lªn c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa, thùc hµnh c«ng n«ng liªn hiÖp. Sù ra ®êi cña §«ng D−¬ng Céng s¶n §¶ng ®· thóc ®Èy phong trµo céng s¶n ë trong n−íc tiÕn m¹nh. Th¸ng 7-1929, An Nam Céng s¶n §¶ng còng ®−îc thµnh lËp. Th¸ng 9-1929, nh÷ng ®¶ng viªn −u tó cña §¶ng T©n ViÖt ra tuyªn bè thµnh lËp §«ng D−¬ng Céng s¶n Liªn ®oµn.

chó thÝch 651 Trong vßng bèn th¸ng, ba tæ chøc céng s¶n liªn tiÕp ra ®êi. Sù kiÖn ®ã chøng tá viÖc thµnh lËp §¶ng Céng s¶n lµ yªu cÇu ph¸t triÓn cña phong trµo c«ng nh©n vµ phong trµo yªu n−íc ë ViÖt Nam n¨m 1929. Nh−ng lîi Ých cña giai cÊp c«ng nh©n vµ nh©n d©n lao ®éng, còng nh− nguyªn t¾c tæ chøc cña chÝnh ®¶ng M¸c - Lªnin kh«ng cho phÐp tån t¹i t×nh tr¹ng trong mét n−íc mµ cã ba tæ chøc céng s¶n. V× vËy, tæ chøc mét ®¶ng duy nhÊt cña giai cÊp c«ng nh©n lµ yªu cÇu bøc thiÕt cña phong trµo c¸ch m¹ng ë ViÖt Nam lóc ®ã. NhËn ®−îc tin cã c¸c tæ chøc céng s¶n ë ViÖt Nam, Quèc tÕ Céng s¶n ®· göi th− kªu gäi c¸c tæ chøc céng s¶n thèng nhÊt l¹i. Sau khi n¾m ®−îc t×nh h×nh trªn, NguyÔn ¸i Quèc, víi t− c¸ch lµ ®¹i diÖn cña Quèc tÕ Céng s¶n, ®· triÖu tËp Héi nghÞ hîp nhÊt c¸c tæ chøc céng s¶n ë ViÖt Nam. §«ng D−¬ng Céng s¶n §¶ng, An Nam Céng s¶n §¶ng ®· cö ®¹i biÓu ®Õn dù Héi nghÞ. §«ng D−¬ng Céng s¶n Liªn ®oµn, kh«ng kÞp cö ®¹i biÓu ®Õn dù, sau Héi nghÞ nµy ®· xin gia nhËp §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. Héi nghÞ hîp nhÊt mang tÇm vãc lÞch sö cña mét §¹i héi thµnh lËp §¶ng. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ra ®êi ®¸nh dÊu mét b−íc ngoÆt lÞch sö vÜ ®¹i cña c¸ch m¹ng ViÖt Nam. Tr.22. 5. Chñ nghÜa céng s¶n thêi chiÕn (ChÝnh s¸ch céng s¶n thêi chiÕn): ChÝnh s¸ch kinh tÕ cña n−íc Nga X«viÕt thi hµnh trong thêi kú néi chiÕn vµ chèng sù can thiÖp cña 14 n−íc ®Õ quèc (1918 - 1920). Theo chÝnh s¸ch nµy, chÝnh quyÒn X«viÕt kh«ng chØ kiÓm so¸t c«ng nghiÖp lín mµ cßn kiÓm so¸t c¶ c«ng nghiÖp nhá vµ võa, n¾m ®éc quyÒn mua b¸n lóa m×, cÊm t− nh©n bu«n b¸n l−¬ng thùc, tr−ng mua l−¬ng thùc thõa cña n«ng d©n, n¾m hµng tiªu dïng vµ n«ng s¶n ®Ó cung cÊp cho qu©n ®éi, c«ng nh©n vµ nh©n d©n lao ®éng. ChÝnh quyÒn X«viÕt thi hµnh chÕ ®é nghÜa vô lao ®éng ®èi víi tÊt c¶ c¸c giai cÊp, kÓ c¶ giai cÊp t− s¶n, theo nguyªn t¾c “ai kh«ng lµm th× kh«ng ¨n”. ViÖc thùc hiÖn ChÝnh s¸ch céng s¶n thêi chiÕn lóc ®ã lµ hÕt søc cÇn thiÕt vµ ®óng ®¾n. Nhê ®ã ®· huy ®éng ®−îc søc ng−êi, søc cña phôc vô cho c«ng cuéc chiÕn ®Êu chèng bän b¹ch vÖ vµ bän can thiÖp, gi÷ v÷ng chÝnh quyÒn X«viÕt non trÎ. Sau khi ®Ëp tan bän can thiÖp vò trang vµ kÕt thóc cuéc néi chiÕn, th¸ng 3-1921 ChÝnh s¸ch céng s¶n thêi chiÕn ®−îc thay b»ng ChÝnh s¸ch kinh tÕ míi (NEP). Tr.32.

652 Hå CHÝ MINH TOµN TËP 6. ChÝnh s¸ch kinh tÕ míi (NEP): ChÝnh s¸ch kinh tÕ cña n−íc Nga X«viÕt do V.I.Lªnin ®Ò x−íng th¸ng 3-1921 víi néi dung: LÊy th−¬ng nghiÖp lµm kh©u trung t©m ®Ó kh«i phôc kinh tÕ, thay thÕ chÕ ®é tr−ng thu l−¬ng thùc b»ng thuÕ l−¬ng thùc, thùc hiÖn chÕ ®é n«ng d©n ®−îc tù do trao ®æi n«ng s¶n; ®Æt c¸c xÝ nghiÖp nhµ n−íc trªn c¬ së h¹ch to¸n kinh tÕ, sö dông chñ nghÜa t− b¶n nhµ n−íc vµ t« nh−îng cho t− b¶n ngo¹i quèc nh»m phôc vô lîi Ých x©y dùng chñ nghÜa x· héi... §©y lµ chÝnh s¸ch x©y dùng nÒn kinh tÕ hµng ho¸ vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr−êng tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi trong mét thêi kú dµi. Tr.32. 7. Quèc tÕ Céng s¶n (Quèc tÕ thø ba): Tæ chøc c¸ch m¹ng quèc tÕ cña giai cÊp v« s¶n, trung t©m l·nh ®¹o phong trµo céng s¶n vµ c«ng nh©n thÕ giíi. Do ¶nh h−ëng to lín cña C¸ch m¹ng Th¸ng M−êi n¨m 1917 vµ sau khi Quèc tÕ thø hai bÞ ph¸ s¶n, cuéc ®Êu tranh cña V.I.Lªnin vµ nh÷ng ng−êi céng s¶n ch©n chÝnh chèng bän c¬ héi chñ nghÜa ®· thóc ®Èy sù ra ®êi cña c¸c ®¶ng céng s¶n vµ tæ chøc céng s¶n ë nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi. §Ó gióp c¸c tæ chøc céng s¶n nµy l·nh ®¹o phong trµo c¸ch m¹ng c¸c n−íc ®i theo con ®−êng cña chñ nghÜa M¸c ch©n chÝnh, th¸ng 1-1919, d−íi sù l·nh ®¹o cña V.I.Lªnin, Héi nghÞ ®¹i biÓu cña t¸m ®¶ng céng s¶n vµ nhãm céng s¶n ®· kªu gäi tÊt c¶ c¸c ®¶ng céng s¶n, c¸c tæ chøc x· héi chñ nghÜa ph¸i t¶ tham gia §¹i héi thµnh lËp Quèc tÕ Céng s¶n (Quèc tÕ thø ba). H−ëng øng lêi kªu gäi ®ã, th¸ng 3-1919, d−íi sù l·nh ®¹o cña V.I.Lªnin, c¸c ®¶ng céng s¶n vµ nhãm céng s¶n cña 30 n−íc ®· tiÕn hµnh §¹i héi thµnh lËp Quèc tÕ Céng s¶n t¹i M¸txc¬va. Quèc tÕ Céng s¶n ®· cã c«ng lao trong viÖc tæ chøc vµ l·nh ®¹o phong trµo céng s¶n vµ c«ng nh©n thÕ giíi, rÊt chó träng tíi vÊn ®Ò gi¶i phãng d©n téc. S¬ th¶o lÇn thø nhÊt nh÷ng luËn c−¬ng vÒ vÊn ®Ò d©n téc vµ vÊn ®Ò thuéc ®Þa cña V.I.Lªnin ®−îc §¹i héi II Quèc tÕ Céng s¶n (1920) th«ng qua ®· ®Æt nÒn t¶ng chÝnh trÞ vµ t− t−ëng cho viÖc gi¶i quyÕt ®óng ®¾n nh÷ng vÊn ®Ò phøc t¹p cña phong trµo gi¶i phãng d©n téc. Trªn con ®−êng cøu n−íc, NguyÔn ¸i Quèc ®· hoµn toµn tin theo V.I.Lªnin vµ Quèc tÕ thø ba. Th¸ng 5-1943, c¨n cø vµo hoµn c¶nh míi, §oµn Chñ tÞch Quèc tÕ Céng s¶n víi sù t¸n thµnh cña ®a sè c¸c ®¶ng céng s¶n, ®· th«ng qua nghÞ quyÕt gi¶i t¸n tæ chøc quèc tÕ nµy. Tr.32.

chó thÝch 653 8. Quèc tÕ C«ng héi (Quèc tÕ C«ng héi ®á): Tæ chøc liªn hiÖp quèc tÕ cña c¸c c«ng ®oµn c¸ch m¹ng, ®−îc thµnh lËp ngµy 3-7-1921, tån t¹i ®Õn cuèi n¨m 1937. Nã liªn kÕt c¸c trung t©m c«ng ®oµn kh«ng gia nhËp tæ chøc c«ng ®oµn c¶i l−¬ng lµ Quèc tÕ AmxtÐc®am vµ liªn kÕt c¸c nhãm, c¸c khuynh h−íng ®èi lËp, tiÕn bé trong néi bé c¸c tæ chøc c«ng ®oµn c¶i l−¬ng ë c¸c n−íc. Quèc tÕ C«ng héi ®á ®Êu tranh ®Ó thiÕt lËp sù thèng nhÊt trong phong trµo c«ng ®oµn trªn c¬ së ®Êu tranh c¸ch m¹ng nh»m b¶o vÖ nh÷ng yªu s¸ch cña giai cÊp c«ng nh©n, chèng nguy c¬ chiÕn tranh ®Õ quèc vµ ®oµn kÕt víi giai cÊp c«ng nh©n n−íc Nga X«viÕt. Tr.32. 9. Quèc tÕ N«ng d©n: Mét tæ chøc do Quèc tÕ Céng s¶n thµnh lËp n¨m 1923 nh»m vËn ®éng n«ng d©n c¸c n−íc thuéc ®Þa lµm c¸ch m¹ng d−íi sù l·nh ®¹o cña c¸c ®¶ng céng s¶n. Trong thêi gian ho¹t ®éng ë n−íc ngoµi, NguyÔn ¸i Quèc ®· tham dù Héi nghÞ cña Quèc tÕ N«ng d©n (th¸ng 10-1923) vµ ®−îc bÇu vµo Ban ChÊp hµnh Quèc tÕ N«ng d©n. Tr.32. 10. Phong trµo CÇn V−¬ng: Phong trµo yªu n−íc chèng thùc d©n Ph¸p x©m l−îc d−íi sù l·nh ®¹o cña c¸c sÜ phu, v¨n th©n h−ëng øng chiÕu CÇn V−¬ng cña Vua Hµm Nghi. Phong trµo ®· kÐo dµi gÇn 10 n¨m, tõ n¨m 1885 ®Õn n¨m 1895. Sau khi kinh thµnh HuÕ thÊt thñ (ngµy 5-7-1885), T«n ThÊt ThuyÕt, ng−êi ®øng ®Çu ph¸i chñ tr−¬ng chèng Ph¸p trong triÒu ®×nh, ®· tæ chøc ®−a Vua Hµm Nghi (lóc nµy cßn nhá) ch¹y ra S¬n Phßng (Qu¶ng TrÞ) ®Ó tæ chøc lùc l−îng chèng Ph¸p. Ngµy 10-7-1885, ®Õn S¬n Phßng, Vua Hµm Nghi ®· xuèng chiÕu CÇn V−¬ng h« hµo toµn d©n næi dËy chèng Ph¸p. H−ëng øng chiÕu CÇn V−¬ng, c¸c sÜ phu, v¨n th©n yªu n−íc nhiÒu n¬i ®· næi dËy chèng Ph¸p, nhÊt lµ ë B¾c Kú vµ Trung Kú mµ tiªu biÓu lµ cuéc khëi nghÜa H−¬ng Khª (vïng rõng nói H−¬ng S¬n, Hµ TÜnh) do Phan §×nh Phïng l·nh ®¹o. Tr.37. 11. Hµ thµnh ®Çu ®éc: §©y lµ nãi vÒ vô ®Çu ®éc binh lÝnh Ph¸p ë Hµ Néi vµo th¸ng 6-1908. Mét sè sÜ phu yªu n−íc cïng víi nghÜa qu©n Hoµng Hoa Th¸m chñ tr−¬ng ®¸nh óp Hµ Néi, ®· liªn l¹c víi nh÷ng ng−êi lÝnh khè ®á yªu n−íc trong qu©n ®éi Ph¸p. Theo kÕ ho¹ch, ®Õn b÷a ¨n tèi ngµy 27-6-1908, nh÷ng ng−êi lÝnh khè ®á lµm ®Çu bÕp sÏ bá thuèc ®éc vµo thøc ¨n ®Ó giÕt bän sÜ quan Ph¸p, sau ®ã nghÜa binh sÏ c−íp kho vò khÝ,

654 Hå CHÝ MINH TOµN TËP ®¸nh chiÕm c¸c c«ng së, phèi hîp víi nghÜa qu©n Hoµng Hoa Th¸m tõ ngoµi ®¸nh vµo Hµ Néi. KÕt qu¶ lµ mét sè ®«ng lÝnh Ph¸p ®· bÞ ngé ®éc. Nh−ng do kÕ ho¹ch bÞ lé, cho nªn nh÷ng binh sÜ yªu n−íc lµm néi øng bÞ thùc d©n Ph¸p tµn s¸t rÊt d· man. Tr.38. 12. Héi nghÞ hßa b×nh ë VÐcx©y: Sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt (1914-1918), ®¹i biÓu c¸c n−íc tham gia chiÕn tranh ®· häp héi nghÞ ë VÐcx©y (Ph¸p), tõ ngµy 18-6-1919 ®Õn ngµy 21-1-1920. Môc ®Ých cña Héi nghÞ nµy lµ nh»m chia l¹i thÕ giíi gi÷a c¸c n−íc ®Õ quèc th¾ng trËn vµ trót hËu qu¶ chiÕn tranh lªn ®Çu nh©n d©n c¸c n−íc thua trËn vµ c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc. Nh©n danh nhãm ng−êi ViÖt Nam yªu n−íc, NguyÔn ¸i Quèc ®· göi tíi Héi nghÞ VÐcx©y b¶n Yªu s¸ch cña nh©n d©n An Nam. Néi dung b¶n yªu s¸ch gåm t¸m ®iÓm, ®ßi ChÝnh phñ Ph¸p ph¶i thõa nhËn vµ thùc hiÖn c¸c quyÒn tù do d©n chñ, quyÒn b×nh ®¼ng cña d©n téc ViÖt Nam. B¶n yªu s¸ch ®ã kh«ng nh÷ng ®−îc göi ®Õn c¸c ®oµn ®¹i biÓu c¸c n−íc §ång minh, c¸c nghÞ sÜ Ph¸p mµ cßn ®−îc göi ®¨ng trªn c¸c b¸o, göi c¸c nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ cã tªn tuæi, ph©n ph¸t trong c¸c buæi héi häp, mÝt tinh, göi cho c¸c ViÖt kiÒu ë Ph¸p vµ göi vÒ n−íc. B¶n yªu s¸ch ®ã ®· lµm chÊn ®éng d− luËn Ph¸p, cã tiÕng vang lín trong nh©n d©n ta vµ nh©n d©n c¸c thuéc ®Þa Ph¸p, cã t¸c dông thøc tØnh, cæ vò nh©n d©n ta vïng lªn ®Êu tranh c¸ch m¹ng. Tr.40. 13. Héi Liªn hiÖp thuéc ®Þa: Mét tæ chøc c¸ch m¹ng do NguyÔn ¸i Quèc cïng mét sè nhµ ho¹t ®éng c¸ch m¹ng cña c¸c n−íc thuéc ®Þa Ph¸p nh− Ma®ag¸txca, M¸ctinÝch, Haiti, Angiªri, Tuynidi, Marèc, v.v. thµnh lËp th¸ng 7-1921 t¹i Pari (Thñ ®« n−íc Ph¸p), víi sù gióp ®ì cña §¶ng Céng s¶n Ph¸p. Môc ®Ých cña Héi lµ ®oµn kÕt c¸c d©n téc thuéc ®Þa trong mét mÆt trËn chung ®Ó ®Êu tranh gi¶i phãng c¸c d©n téc thuéc ®Þa khái ¸ch ¸p bøc cña chñ nghÜa ®Õ quèc. NguyÔn ¸i Quèc ®−îc bÇu vµo Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng Héi, lµm Uû viªn Th−êng trùc cña Héi. N¨m 1922, Héi Liªn hiÖp thuéc ®Þa xuÊt b¶n b¸o Ng−êi cïng khæ (Le Paria) vµ NguyÔn ¸i Quèc lµm chñ nhiÖm kiªm chñ bót. Ng−êi ®·

chó thÝch 655 viÕt nhiÒu bµi cho b¸o, v¹ch trÇn bé mÆt gi¶ nh©n, gi¶ nghÜa cña c¸i gäi lµ “khai hãa v¨n minh” cña thùc d©n Ph¸p ë c¸c thuéc ®Þa. Sù ra ®êi cña Héi Liªn hiÖp thuéc ®Þa vµ b¸o Ng−êi cïng khæ lµ nh÷ng sù kiÖn chÝnh trÞ quan träng ®èi víi c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc. Tuy chØ ho¹t ®éng ®Õn n¨m 1926, nh−ng Héi ®· gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo viÖc ®oµn kÕt nh©n d©n c¸c n−íc thuéc ®Þa trong mét mÆt trËn chung, chèng chñ nghÜa ®Õ quèc Ph¸p, x©y dùng t×nh ®oµn kÕt chiÕn ®Êu gi÷a nh©n d©n c¸c n−íc thuéc ®Þa Ph¸p víi giai cÊp c«ng nh©n vµ nh©n d©n lao ®éng Ph¸p, thøc tØnh nh©n d©n c¸c thuéc ®Þa vïng lªn ®Êu tranh. Tr.40. 14. TiÕng bom Sa DiÖn: Th¸ng 6-1924, MÐclanh, Toµn quyÒn §«ng D−¬ng, sang th¨m NhËt B¶n, Hång C«ng, V©n Nam. Trªn ®−êng vÒ, y ghÐ l¹i Qu¶ng Ch©u th¨m Sa DiÖn, t« giíi Ph¸p. T©m t©m x· - mét tæ chøc yªu n−íc cña ng−êi ViÖt Nam ë Qu¶ng Ch©u, cö Ph¹m Hång Th¸i vµ Lª Hång S¬n tæ chøc vô nÐm bom ¸m s¸t tªn Toµn quyÒn MÐclanh vµo ngµy 19-6-1924, khi y ®Õn Sa DiÖn. ViÖc kh«ng thµnh, Ph¹m Hång Th¸i ®· hy sinh trªn dßng Ch©u Giang. Tuy vËy, tiÕng bom cña Ph¹m Hång Th¸i ®· cã tiÕng vang rÊt lín. §ã lµ “chim Ðn nhá b¸o hiÖu mïa xu©n”, thøc tØnh nh©n d©n ta ®øng dËy ®Êu tranh c¸ch m¹ng vµ c¶nh c¸o m¹nh mÏ bän thùc d©n x©m l−îc. Tr.40. 15. Héi An Nam C¸ch m¹ng Thanh niªn (Héi ViÖt Nam C¸ch m¹ng Thanh niªn): Cuèi n¨m 1924, sau mét thêi gian ho¹t ®éng c¸ch m¹ng ë n−íc ngoµi, NguyÔn ¸i Quèc ®Õn Qu¶ng Ch©u (Trung Quèc) ®Ó xóc tiÕn viÖc chuÈn bÞ thµnh lËp §¶ng. Th¸ng 6-1925, t¹i ®©y, Ng−êi ®· s¸ng lËp Héi ViÖt Nam C¸ch m¹ng Thanh niªn - mét tæ chøc tiÒn th©n cña §¶ng ta. Héi cã ChÝnh c−¬ng, Ch−¬ng tr×nh ho¹t ®éng vµ §iÒu lÖ tãm t¾t. C¬ quan tuyªn truyÒn cña Héi lµ tuÇn b¸o Thanh niªn. T¹i Qu¶ng Ch©u, Tæng bé Héi ViÖt Nam C¸ch m¹ng Thanh niªn ®· më c¸c líp huÊn luyÖn chÝnh trÞ. NguyÔn ¸i Quèc lµ ng−êi trùc tiÕp phô tr¸ch tæ chøc vµ huÊn luyÖn c¸c líp häc nµy. Héi ViÖt Nam C¸ch m¹ng Thanh niªn lµ mét tæ chøc c¸ch m¹ng ®Çu tiªn ë n−íc ta theo xu h−íng chñ nghÜa céng s¶n khoa häc. Héi ®· ®i vµo quÇn chóng, vËn ®éng c«ng nh©n, n«ng d©n theo quan ®iÓm t− t−ëng cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin. §−îc sù gi¸o dôc cña NguyÔn ¸i Quèc vÒ chñ nghÜa M¸c - Lªnin, vÒ ®−êng lèi vµ ph−¬ng ph¸p c¸ch m¹ng, vÒ ®¹o ®øc c¸ch m¹ng, ®−îc rÌn

656 Hå CHÝ MINH TOµN TËP luyÖn trong phong trµo ®Êu tranh cña quÇn chóng, rÊt nhiÒu c¸n bé cña Héi ViÖt Nam C¸ch m¹ng Thanh niªn sau nµy ®· trë thµnh nh÷ng ng−êi céng s¶n ch©n chÝnh vµ lµ nßng cèt cña §¶ng ta. Lµ tæ chøc tiÒn th©n cña §¶ng, Héi ViÖt Nam C¸ch m¹ng Thanh niªn ®· lµm trßn sø mÖnh lÞch sö cña m×nh lµ ng−êi chuÈn bÞ vÒ chÝnh trÞ, t− t−ëng vµ tæ chøc cho mét ®¶ng céng s¶n ch©n chÝnh ra ®êi ë ViÖt Nam. Tr.41. 16. Cuéc b¹o ®éng Yªn B¸i: Cuéc khëi nghÜa do ViÖt Nam Quèc d©n §¶ng tæ chøc vµ thùc hiÖn. ViÖt Nam Quèc d©n §¶ng lµ mét tæ chøc c¸ch m¹ng theo xu h−íng d©n chñ t− s¶n, thµnh lËp ngµy 25-12-1927. Do ®−êng lèi, tæ chøc kh«ng chÆt chÏ, l¹i kÕt n¹p ®¶ng viªn dÔ d·i, ®Ó bän mËt th¸m chui vµo, nªn ®Çu n¨m 1930, c¬ së cña §¶ng bÞ vì ë nhiÒu n¬i, nhiÒu c¸n bé, ®¶ng viªn bÞ b¾t. Tr−íc t×nh h×nh ®ã, c¸c l·nh tô cña §¶ng lµ NguyÔn Th¸i Häc vµ NguyÔn Kh¾c Nhu quyÕt ®Þnh khëi nghÜa, v× cho r»ng: ®»ng nµo §¶ng còng bÞ khñng bè vµ bÞ tiªu diÖt, cho nªn cø b¹o ®éng, “kh«ng thµnh c«ng còng thµnh nh©n”. Ngµy 9-2-1930, vµo lóc 22 giê, b¹o ®éng ®· næ ra. NghÜa qu©n chiÕm c¸c ®ån Ph¸p ë Yªn B¸i. Mét bé phËn binh lÝnh ViÖt Nam trong qu©n ®éi Ph¸p ph¶n chiÕn tham gia vµo qu©n khëi nghÜa. NghÜa qu©n chiÕm ®−îc nhµ d©y thÐp, nhµ ga, ph¸t truyÒn ®¬n, h« hµo quÇn chóng vµ binh lÝnh h−ëng øng. Ngay s¸ng h«m sau, thùc d©n Ph¸p ®· ph¶n c«ng, cuéc b¹o ®éng bÞ thÊt b¹i. Trong vßng mét tuÇn, phong trµo khëi nghÜa bÞ dËp t¾t ë c¸c n¬i. NguyÔn Th¸i Häc vµ c¸c l·nh tô kh¸c bÞ b¾t vµ bÞ xö tö. ViÖt Nam Quèc d©n §¶ng còng bÞ tan r·. Trong lóc ViÖt Nam Quèc d©n §¶ng chuÈn bÞ khëi nghÜa, NguyÔn ¸i Quèc ®ang ë Xiªm (Th¸i Lan). Nghe tin ®ã, NguyÔn ¸i Quèc ®· nhËn xÐt: “Cuéc b¹o ®éng næ ra lóc nµy lµ qu¸ sím, vµ khã thµnh c«ng”. Ng−êi muèn gÆp c¸c l·nh tô cña ViÖt Nam Quèc d©n §¶ng ®Ó “bµn l¹i kÕ ho¹ch” nh−ng kh«ng thùc hiÖn ®−îc. Trong lóc NguyÔn ¸i Quèc v−ît biªn giíi Th¸i Lan ®Õn Trung Quèc, cuéc b¹o ®éng ®· ®−îc chuÈn bÞ vµ vÉn næ ra nh− ®· nªu. Tr.42. 17. C¸ch m¹ng Th¸ng M−êi: Cuéc c¸ch m¹ng v« s¶n th¾ng lîi ®Çu tiªn trªn thÕ giíi. Ngµy 7-11-1917 (tøc ngµy 25-10 theo lÞch Nga), d−íi sù

chó thÝch 657 l·nh ®¹o cña §¶ng B«nsªvÝch Nga, ®øng ®Çu lµ V.I.Lªnin, giai cÊp c«ng nh©n vµ nh©n d©n lao ®éng Nga ®· vïng dËy lËt ®æ chÝnh quyÒn cña giai cÊp t− s¶n, thµnh lËp chÝnh quyÒn X«viÕt do V.I.Lªnin ®øng ®Çu. C¸ch m¹ng Th¸ng M−êi ®· ®Ëp tan bé m¸y thèng trÞ cña c¸c giai cÊp bãc lét, lËp nªn nhµ n−íc kiÓu míi - chÝnh quyÒn X«viÕt, mét h×nh thøc cña chuyªn chÝnh v« s¶n. C¸ch m¹ng Th¸ng M−êi th¾ng lîi më ®Çu mét thêi ®¹i míi, ®· thøc tØnh giai cÊp c«ng nh©n vµ toµn thÓ nh©n d©n c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc, soi s¸ng con ®−êng cho c¸c d©n téc bÞ n« dÞch ®i tíi c¸ch m¹ng gi¶i phãng vµ tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi. C¸ch m¹ng Th¸ng M−êi Nga ®· cã ¶nh h−ëng to lín ®Õn sù chuyÓn biÕn t− t−ëng vµ lËp tr−êng chÝnh trÞ cña NguyÔn ¸i Quèc. Vµ Ng−êi ®· sím kh¼ng ®Þnh ®−îc con ®−êng c¸ch m¹ng gi¶i phãng cho c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc lµ ®i theo C¸ch m¹ng Th¸ng M−êi. Tr. 43. 18. B¸o Notre Voix (TiÕng nãi cña chóng ta): TuÇn b¸o c«ng khai b»ng tiÕng Ph¸p cña §¶ng xuÊt b¶n t¹i Hµ Néi trong thêi kú MÆt trËn D©n chñ (1936 - 1939). Trong thêi gian trë l¹i ho¹t ®éng ë Trung Quèc (1938), NguyÔn ¸i Quèc ®· theo dâi s¸t sao cuéc vËn ®éng thµnh lËp MÆt trËn D©n chñ §«ng D−¬ng. D−íi danh nghÜa mét nhµ b¸o Trung Quèc, Ng−êi viÕt mét sè bµi b¸o göi ®¨ng trªn tê Notre Voix. Trªn c¸c bµi b¸o ®ã, Ng−êi ®Òu ghi: QuÕ L©m, ngµy... vµ ký tªn P.C.LIN. Th«ng qua nh÷ng bµi b¸o nµy, Ng−êi truyÒn ®¹t cho §¶ng ta nh÷ng néi dung chÝnh vÒ ®−êng lèi, chñ tr−¬ng cña §¹i héi lÇn thø VII Quèc tÕ Céng s¶n vµ gãp phÇn chØ ®¹o c¸ch m¹ng trong n−íc. Tr.149. 19. B¸o D©n chóng: C¬ quan trung −¬ng cña §¶ng, xuÊt b¶n c«ng khai tõ ngµy 22-7-1938 t¹i Sµi Gßn, d−íi danh nghÜa lµ c¬ quan cña nh÷ng ng−êi lao ®éng vµ d©n chóng §«ng D−¬ng. Trô së cña tßa b¸o ®Æt t¹i sè nhµ 51E, phè Grim«, sau chuyÓn vÒ sè nhµ 43 phè Ham¬lanh, Sµi Gßn. Lóc ®Çu b¸o ra h»ng tuÇn, mçi sè 3.000-4.000 b¶n, vÒ sau mçi tuÇn ra hai kú víi sè l−îng lµ 10.000 b¶n. Nh÷ng sè ®Æc biÖt ra 15.000 b¶n vµ c«ng khai in ¶nh c¸c l·nh tô c¸ch m¹ng cña thÕ giíi nh− C.M¸c, Ph.¡ngghen, V.I.Lªnin, v.v.. MÆc dï bÞ bän thùc d©n Ph¸p g©y nhiÒu trë ng¹i, trong h¬n mét n¨m ho¹t ®éng, b¸o D©n chóng ®· ra ®−îc 80 sè. C¸c sè b¸o 46 (21-1-1939),

658 Hå CHÝ MINH TOµN TËP 47 (24-1-1939), 48 (28-1-1939) ®· ®¨ng bµi cña NguyÔn ¸i Quèc: Nh÷ng sù hung tµn cña ®Õ quèc Nhùt, víi bót danh P.C.LIN. Còng nh− c¸c tê b¸o kh¸c cña §¶ng, b¸o D©n chóng ®· thùc sù trë thµnh vò khÝ ®Êu tranh cña §¶ng, tuyªn truyÒn ®−êng lèi, chÝnh s¸ch, nhÊt lµ ®−êng lèi vÒ MÆt trËn D©n chñ, ®éng viªn, gi¸o dôc vµ tæ chøc quÇn chóng, më réng ¶nh h−ëng cña §¶ng trong nh©n d©n vµ tËp hîp réng r·i c¸c tÇng líp nh©n d©n vµo MÆt trËn D©n chñ §«ng D−¬ng. Tr.149. 20. Chñ nghÜa Têrètxki: Mét tr−êng ph¸i t− t−ëng cña nh÷ng ng−êi ®i theo ®−êng lèi vµ quan ®iÓm cña Têrètxki. §ã lµ khuynh h−íng t− t−ëng c¬ héi chñ nghÜa “t¶” khuynh, ®èi lËp víi chñ nghÜa Lªnin. Trong phong trµo c«ng nh©n Nga, Têrètxki lu«n lu«n chèng l¹i Lªnin trªn nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña c¸ch m¹ng nh−: vai trß l·nh ®¹o cña giai cÊp v« s¶n, tÝnh tÊt yÕu cña liªn minh c«ng n«ng, th¸i ®é cña §¶ng ®èi víi cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa, kh¶ n¨ng th¾ng lîi cña c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa trong mét n−íc, v.v.. Chñ nghÜa Têrètxki cã ¶nh h−ëng ®Õn mét sè phÇn tö c¬ héi chñ nghÜa trong c¸c ®¶ng céng s¶n ë c¸c n−íc. C¸c ®¶ng céng s¶n ®· tiÕn hµnh ®Êu tranh kh«ng khoan nh−îng chèng bän têrètxkÝt trªn c¸c mÆt t− t−ëng vµ chÝnh trÞ ®Ó thùc hiÖn ®óng ®¾n chñ nghÜa M¸c - Lªnin do Quèc tÕ Céng s¶n ®Ò ra. ë n−íc ta, bän têrètxkÝt ®−îc chÝnh quyÒn thùc d©n Ph¸p lîi dông, ®· ra søc khiªu khÝch vµ chèng ph¸ c¸ch m¹ng. NguyÔn ¸i Quèc chØ râ: “§èi víi bän têrètxkÝt, kh«ng thÓ cã tháa hiÖp nµo, mét nh−îng bé nµo. Ph¶i dïng mäi c¸ch ®Ó lét mÆt n¹ chóng lµm tay sai cho chñ nghÜa ph¸t xÝt, ph¶i tiªu diÖt chóng vÒ chÝnh trÞ”... Tr.153. 21. MÆt trËn D©n chñ §«ng D−¬ng: Tr−íc sù bµnh tr−íng cña chñ nghÜa ph¸t xÝt vµ nguy c¬ chiÕn tranh thÕ giíi do ph¸t xÝt §øc, Italia, NhËt r¸o riÕt chuÈn bÞ, theo chñ tr−¬ng cña Quèc tÕ Céng s¶n, c¸c ®¶ng céng s¶n ®Òu chuyÓn h−íng ho¹t ®éng, thµnh lËp mÆt trËn nh©n d©n réng r·i chèng ph¸t xÝt, chèng chiÕn tranh. ë ViÖt Nam, th¸ng 7-1936, Trung −¬ng §¶ng Céng s¶n §«ng D−¬ng häp héi nghÞ quyÕt ®Þnh thµnh lËp MÆt trËn Nh©n d©n ph¶n ®Õ §«ng D−¬ng, sau ®ã ®æi tªn lµ MÆt trËn D©n chñ §«ng D−¬ng. Tr.167.

chó thÝch 659 22. MÆt trËn Nh©n d©n Ph¸p: §−îc thµnh lËp n¨m 1935 theo s¸ng kiÕn cña §¶ng Céng s¶n Ph¸p. Tham gia MÆt trËn, cã §¶ng Céng s¶n, §¶ng X· héi cïng nhiÒu ®¶ng ph¸i vµ tæ chøc cÊp tiÕn kh¸c, nh»m chèng l¹i chñ nghÜa ph¸t xÝt. N¨m 1936, MÆt trËn Nh©n d©n giµnh ®−îc th¾ng lîi lín trong cuéc bÇu cö nghÞ viÖn. ChÝnh phñ MÆt trËn Nh©n d©n (1936- 1938) ®· thi hµnh nhiÒu chÝnh s¸ch tiÕn bé. Nh÷ng chÝnh s¸ch tiÕn bé Êy ®· cã ¶nh h−ëng ®Õn t×nh h×nh §«ng D−¬ng. KÕt hîp chÆt chÏ chÝnh s¸ch cña MÆt trËn D©n chñ §«ng D−¬ng víi c¸c ho¹t ®éng bÝ mËt, §¶ng ta ®· triÖt ®Ó lîi dông nh÷ng kh¶ n¨ng tæ chøc vµ ®Êu tranh c«ng khai, hîp ph¸p vµ nöa hîp ph¸p ®Ó ph¸t triÓn lùc l−îng c¸ch m¹ng cña nh©n d©n. Nhê ®ã, phong trµo ®Êu tranh trong thêi kú nµy ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Tr.167. 23. Héi Nh©n quyÒn (tøc Héi Nh©n quyÒn vµ C«ng d©n quyÒn): Tæ chøc d©n chñ t− s¶n nh»m ®Êu tranh ®ßi b¶o vÖ nh÷ng quyÒn tù do t− s¶n. Tæ chøc nµy ®−îc thµnh lËp n¨m 1898 ë Ph¸p, do s¸ng kiÕn cña nhµ v¨n Ph¸p T¬rari¬, nh©n vô nhµ cÇm quyÒn Ph¸p xö ph¹t nhµ v¨n Emin D«la. Tr.172. 24. ViÖt Nam Quèc d©n §¶ng: Mét tæ chøc theo xu h−íng c¸ch m¹ng d©n chñ t− s¶n, ®−îc thµnh lËp ngµy 25-12-1927, do NguyÔn Th¸i Häc ®øng ®Çu. Thµnh phÇn chñ yÕu cña ViÖt Nam Quèc d©n §¶ng gåm tiÓu t− s¶n, trÝ thøc thµnh thÞ, häc sinh, sinh viªn, gi¸o viªn, c«ng chøc, ng−êi lµm nghÒ tù do, v.v.. Tæ chøc cña ViÖt Nam Quèc d©n §¶ng cã c¸c cÊp: tæng bé, kú bé, tØnh bé vµ chi bé nh−ng ch−a cã hÖ thèng chÆt chÏ trong toµn quèc. ViÖt Nam Quèc d©n §¶ng thiÕu mét ®−êng lèi chÝnh trÞ thËt sù khoa häc, kh«ng liªn kÕt víi phong trµo ®Êu tranh cña c«ng nh©n vµ n«ng d©n. Suèt thêi gian ViÖt Nam Quèc d©n §¶ng tån t¹i, c¬ së chñ yÕu lµ ë B¾c Kú. Sau cuéc khëi nghÜa Yªn B¸i (th¸ng 2-1930) thÊt b¹i, ViÖt Nam Quèc d©n §¶ng bÞ tan r·. Mét sè ®¶ng viªn cã lßng yªu n−íc vµ cã tinh thÇn chiÕn ®Êu ®· chuyÓn dÇn sang lËp tr−êng cña chñ nghÜa céng s¶n vµ gia nhËp §¶ng Céng s¶n §«ng D−¬ng. Mét sè kh«ng ho¹t ®éng, cßn mét sè lµm tay sai cho ®Õ quèc. Tr.196. 25. ViÖt Nam ®éc lËp ®ång minh héi: Mét héi quÇn chóng do Hå Häc L·m, mét chÝ sÜ yªu n−íc sèng ë Trung Quèc nhiÒu n¨m tæ chøc, nh»m

660 Hå CHÝ MINH TOµN TËP tËp hîp nh÷ng ng−êi yªu n−íc ViÖt Nam ®Êu tranh cho nÒn ®éc lËp d©n téc. Héi ®−îc thµnh lËp n¨m 1935. Tr.214. 26. Lµng P¸c Bã: Thuéc x· Tr−êng Hµ, huyÖn Hµ Qu¶ng, tØnh Cao B»ng. §©y lµ n¬i cã nhiÒu di tÝch lÞch sö quan träng cña c¸ch m¹ng n−íc ta; ®Æc biÖt lµ hang Cèc Bã - n¬i ë vµ lµm viÖc cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh trong nh÷ng ngµy ®Çu sau 30 n¨m Ng−êi tõ n−íc ngoµi trë vÒ n−íc l·nh ®¹o c¸ch m¹ng ViÖt Nam. Tr.227. 27. Khëi nghÜa Nam Kú: Sèng d−íi hai tÇng ¸p bøc cña Ph¸p vµ NhËt, nh©n d©n ViÖt Nam v« cïng cùc khæ. N¨m 1940, thùc d©n Ph¸p b¾t binh lÝnh ng−êi ViÖt ®i ®¸nh nhau víi qu©n Th¸i Lan. ViÖc ®ã g©y hoang mang vµ bÊt b×nh trong binh lÝnh ng−êi ViÖt Nam vµ gia ®×nh hä. Phong trµo chèng chiÕn tranh, ph¶n ®èi viÖc ®iÒu ra mÆt trËn ®· lan réng vµ s«i næi trong binh lÝnh ng−êi ViÖt vµ nh©n d©n Nam Kú. Tr−íc t×nh h×nh sôc s«i ®ã, th¸ng 7-1940, Xø uû Nam Kú quyÕt ®Þnh ph¶i tÝch cùc chuÈn bÞ khëi nghÜa. NhËn ®Þnh r»ng cuéc khëi nghÜa ®ã ch−a ®−îc chuÈn bÞ chu ®¸o vÒ mäi mÆt, ch−a cã ®ñ ®iÒu kiÖn kh¸ch quan vµ chñ quan, Héi nghÞ lÇn thø b¶y Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng häp th¸ng 11-1940 ®· quyÕt ®Þnh ®×nh chØ cuéc khëi nghÜa vµ cö ®ång chÝ Phan §¨ng L−u vÒ truyÒn ®¹t quyÕt ®Þnh cña Trung −¬ng, nh−ng lÖnh khëi nghÜa ®· ®−îc ph¸t ®i. §ªm 23-11-1940, cuéc khëi nghÜa ®· næ ra. NhiÒu ®ån bèt ®Þch bÞ h¹, nhiÒu cÇu cèng, ®−êng s¸ bÞ ph¸... ChÝnh quyÒn ®Þch ë mét sè x· vµ quËn hoang mang, tan r·. ChÝnh quyÒn c¸ch m¹ng nh÷ng n¬i ®ã ®−îc thµnh lËp, ®· thùc hiÖn nh÷ng quyÒn d©n chñ, b¶o vÖ trÞ an, xÐt xö bän ph¶n c¸ch m¹ng... L¸ cê ®á sao vµng ®· xuÊt hiÖn lÇn ®Çu tiªn. Nh−ng sau ®ã, thùc d©n Ph¸p ®iÒu ®éng lôc qu©n Ph¸p vµ c¶ lÝnh lª d−¬ng tõ B¾c Kú vµo tµn s¸t rÊt d· man cuéc khëi nghÜa. Cuéc khëi nghÜa Nam Kú tuy thÊt b¹i, nh−ng ®· tá râ lßng c¨m thï s©u s¾c cña nh©n d©n ta ®èi víi bän thùc d©n Ph¸p, tinh thÇn ®Êu tranh v« cïng anh dòng cña quÇn chóng c¸ch m¹ng. Cuéc khëi nghÜa Nam Kú cïng víi cuéc khëi nghÜa B¾c S¬n næ ra tr−íc ®ã Ýt l©u lµ nh÷ng tiÕng sóng b¸o hiÖu cuéc khëi nghÜa toµn quèc ®ang ®Õn, nh©n d©n c¸c d©n téc §«ng D−¬ng ®· kiªn quyÕt ®øng lªn dïng b¹o lùc c¸ch m¹ng ®Ó gi¶i phãng d©n téc khái ¸ch ¸p bøc cña bän thùc d©n vµ bÌ lò tay sai. Tr.229.

chó thÝch 661 28. Khëi nghÜa B¾c S¬n: Næ ra ®ªm 27-9-1940 ë B¾c S¬n (thuéc tØnh L¹ng S¬n). Lóc bÊy giê, Ph¸p ®· ®Çu hµng ph¸t xÝt §øc ë chÝnh quèc, thùc d©n Ph¸p ë §«ng D−¬ng rÊt hoang mang dao ®éng. Khi qu©n NhËt tiÕn vµo L¹ng S¬n, chÝnh quyÒn tay sai Ph¸p ë ®©y ®· tan r· nhanh chãng. Chíp thêi c¬ ®ã, ®¶ng bé ®Þa ph−¬ng ®· ph¸t ®éng khëi nghÜa. Kho¶ng 600 qu©n khëi nghÜa cã vò trang ®· næi dËy chiÕm ®ån Má Nhµi, viªn tri ch©u ch¹y trèn, ngôy quyÒn tan r·, nh©n d©n hoµn toµn lµm chñ ch©u lþ vµ c¸c vïng trong ch©u. §éi du kÝch ®Þa ph−¬ng ®−îc thµnh lËp. Nh−ng sau ®ã, NhËt - Ph¸p l¹i tháa hiÖp víi nhau tiÕn hµnh ®µn ¸p cuéc khëi nghÜa. Héi nghÞ lÇn thø b¶y Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng (th¸ng 11-1940) ®· quyÕt ®Þnh duy tr× ®éi du kÝch B¾c S¬n lµm nßng cèt x©y dùng lùc l−îng vò trang vµ thµnh lËp c¨n cø ®Þa B¾c S¬n - Vò Nhai do Trung −¬ng trùc tiÕp chØ ®¹o. Tr. 229. 29. B¸o ViÖt Nam ®éc lËp: C¬ quan tuyªn truyÒn cña Ban ViÖt Minh tØnh Cao B»ng, do Chñ tÞch Hå ChÝ Minh s¸ng lËp. Môc ®Ých cña tê b¸o lµ “cèt lµm cho d©n ta biÕt, biÕt c¸c viÖc, biÕt ®oµn kÕt, ®Æng ®¸nh T©y, ®¸nh NhËt lµm cho ViÖt Nam ®éc lËp, b×nh ®¼ng tù do” (ViÖt Nam ®éc lËp, sè 101 (tøc sè 1), ngµy 1-8-1941). C¸c bµi ®¨ng trªn b¸o ViÖt Nam ®éc lËp lu«n lu«n chÜa mòi nhän vµo kÎ thï chÝnh cña d©n téc lµ ph¸t xÝt NhËt - Ph¸p vµ bän tay sai, tè c¸o nh÷ng téi ¸c d· man cña ®Þch, kÞp thêi v¹ch trÇn nh÷ng ©m m−u, thñ ®o¹n x¶o quyÖt cña chóng trªn mäi lÜnh vùc. Tê b¸o ®· cæ ®éng mäi tÇng líp nh©n d©n tham gia c¸c Héi Cøu quèc nh−: N«ng d©n Cøu quèc, Phô n÷ Cøu quèc, Thanh niªn Cøu quèc... B¸o còng th−êng xuyªn cã c¸c bµi ph©n tÝch s©u s¾c, nh¹y bÐn vÒ t×nh h×nh vµ nhiÖm vô c¸ch m¹ng, gióp cho c¸n bé vµ nh©n d©n hiÓu ®óng t×nh h×nh vµ hµnh ®éng ®óng víi chñ tr−¬ng cña §¶ng. Trong thêi gian ho¹t ®éng ë Cao B»ng, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· dµnh cho b¸o ViÖt Nam ®éc lËp sù chØ ®¹o trùc tiÕp vµ Ng−êi cßn tham gia duyÖt bµi, viÕt bµi, cã khi c¶ viÖc tr×nh bµy, minh häa vµ in b¸o. NhiÒu th¬ ca cña Ng−êi, lÇn ®Çu in trªn b¸o nµy vµ th−êng kh«ng ký tªn. B¸o ViÖt Nam ®éc lËp d−íi sù chØ ®¹o trùc tiÕp vµ tham gia cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh tõ sè 1, ngµy 1-8-1941 ®Õn th¸ng 8-1942, Ng−êi ra n−íc ngoµi c«ng t¸c, lµ trªn 30 sè, 400 b¶n, mçi th¸ng ra 3 sè, mçi sè trªn 2 trang,

662 Hå CHÝ MINH TOµN TËP khæ nhá, in ®¸. B¸o ViÖt Nam ®éc lËp sè 1 ®¸nh sè 101 vµ tiÕp theo 102, 103 víi ý nghÜa kÕ tôc lÞch sö cña nh÷ng tê b¸o c¸ch m¹ng ra ®êi tõ tr−íc ®ã. Sau khi Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ra n−íc ngoµi c«ng t¸c, ®ång chÝ Ph¹m V¨n §ång ®−îc ph©n c«ng trùc tiÕp chØ ®¹o tê b¸o ®Õn th¸ng 4-1945. Lóc ®Çu ViÖt Nam ®éc lËp lµ cña Ban ViÖt Minh tØnh Cao B»ng. Sau nµy, c¨n cø ®Þa c¸ch m¹ng më réng ra hai tØnh Cao B»ng vµ B¾c K¹n, b¸o ViÖt Nam ®éc lËp trë thµnh c¬ quan cña liªn tØnh bé ViÖt Minh - Cao B»ng - B¾c K¹n, tõ sè 229 ®Õn sè 286 (tøc lµ sè 129 ®Õn sè 186), råi liªn tØnh bé ViÖt Minh ba tØnh Cao B»ng - B¾c K¹n - L¹ng S¬n, tõ sè 287 ®Õn sè 325 (tøc lµ sè 187 ®Õn sè 225). Sau C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m n¨m 1945, b¸o ViÖt Nam ®éc lËp tiÕp tôc xuÊt b¶n ë Cao - B¾c - L¹ng, råi Cao B»ng. Tr.236. 30. MÆt trËn ViÖt Minh (hoÆc ViÖt Minh): Lµ tªn gäi t¾t cña Héi ViÖt Nam ®éc lËp ®ång minh, ®−îc thµnh lËp t¹i P¸c Bã (Cao B»ng), ngµy 19- 5-1941 theo s¸ng kiÕn cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh tr−íc ®ã vµ theo NghÞ quyÕt Héi nghÞ lÇn thø t¸m Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng (th¸ng 5- 1941), nh»m më réng MÆt trËn d©n téc thèng nhÊt chèng thùc d©n Ph¸p vµ ph¸t xÝt NhËt. Héi gåm c¸c thµnh viªn lµ §¶ng Céng s¶n §«ng D−¬ng vµ c¸c Héi Cøu quèc nh−: C«ng nh©n Cøu quèc, N«ng d©n Cøu quèc, Thanh niªn Cøu quèc, Phô n÷ Cøu quèc, Qu©n nh©n Cøu quèc, Phô l·o Cøu quèc, PhËt gi¸o Cøu quèc, Nhi ®ång Cøu quèc,... §©y lµ mét mÆt trËn d©n téc thèng nhÊt réng r·i, tËp hîp ®«ng ®¶o c¸c tÇng líp nh©n d©n, c¸c ®¶ng ph¸i chÝnh trÞ vµ t«n gi¸o yªu n−íc, thµnh mét lùc l−îng c¸ch m¹ng hïng m¹nh ®Ó chèng kÎ thï chÝnh cña d©n téc ViÖt Nam lóc Êy lµ thùc d©n Ph¸p vµ ph¸t xÝt NhËt. Sau khi C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m n¨m 1945 thµnh c«ng, theo chñ tr−¬ng cña §¶ng nh»m më réng MÆt trËn d©n téc thèng nhÊt ®Ó kh¸ng chiÕn vµ kiÕn quèc, Héi Liªn hiÖp quèc d©n ViÖt Nam ra ®êi (gäi t¾t lµ Liªn ViÖt). ViÖt Minh ®· gia nhËp Liªn ViÖt, cïng nhau vËn ®éng nh©n d©n tham gia cuéc ®Êu tranh chèng thùc d©n Ph¸p. Ngµy 5-3-1951, t¹i §¹i héi MÆt trËn thèng nhÊt d©n téc toµn quèc, ®· thèng nhÊt hai tæ chøc ViÖt Minh vµ Liªn ViÖt thµnh MÆt trËn Liªn - ViÖt. Khi cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p kÕt thóc th¾ng lîi, ®Ó ®¸p øng t×nh h×nh vµ nhiÖm

chó thÝch 663 vô míi, th¸ng 9-1955, MÆt trËn Liªn - ViÖt ®−îc tæ chøc l¹i thµnh MÆt trËn Tæ quèc ViÖt Nam. Tr.242. 31. ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai (1939 - 1945): Cuéc chiÕn tranh do bän ph¸t xÝt §øc, Italia, NhËt g©y ra víi ©m m−u chia l¹i thÞ tr−êng thÕ giíi vµ tiªu diÖt n−íc Nga X«viÕt, lóc ®Çu mang tÝnh chÊt chiÕn tranh ®Õ quèc, sau trë thµnh chiÕn tranh chèng ph¸t xÝt cña phe §ång minh chèng phe trôc ph¸t xÝt (§øc - Italia - NhËt). Víi quy m« vµ sù ¸c liÖt cña nã, cuéc ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai ®· cuèn hót 72 n−íc víi 1.700 triÖu ng−êi vµo vßng chiÕn. Tæng sè qu©n tham chiÕn lµ 110 triÖu. Loµi ng−êi ®· ph¶i chÞu mét tai häa rÊt khñng khiÕp, 60 triÖu ng−êi bÞ chÕt, chiÕn sù diÔn ra trªn l·nh thæ cña h¬n 40 n−íc víi mét khèi l−îng cña c¶i vËt chÊt khæng lå tíi 316 tØ ®«la, bÞ chiÕn tranh tiªu hñy. ChiÕn tranh kÕt thóc víi sù th¾ng lîi cña lùc l−îng §ång minh. C¸c lùc l−îng ph¸t xÝt ®· bÞ tiªu diÖt. Liªn X« kh«ng nh÷ng ®· giµnh ®−îc th¾ng lîi vÎ vang trong cuéc chiÕn tranh gi÷ n−íc vÜ ®¹i (1941 - 1945) mµ cßn trùc tiÕp gi¶i phãng cho nh©n d©n nhiÒu n−íc ch©u ¢u khái tai häa ph¸t xÝt. Th¾ng lîi Êy ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho nhiÒu n−íc ch©u ¸ giµnh ®−îc th¾ng lîi trong sù nghiÖp gi¶i phãng d©n téc. Tr.245. 32. §ång minh: Liªn minh c¸c n−íc chèng chñ nghÜa ph¸t xÝt trong cuéc ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai (1939 - 1945), h×nh thµnh vµo cuèi n¨m 1941 ®Çu n¨m 1942. Th¸ng 1-1942, t¹i Oasinht¬n (Mü), 26 n−íc §ång minh, trong ®ã cã Liªn X«, Anh, Mü ký chung vµo b¶n Tuyªn ng«n chèng ph¸t xÝt x©m l−îc vµ b¶o ®¶m trong cuéc chiÕn tranh nµy kh«ng cã sù gi¶ng hßa riªng rÏ. Nh−ng môc ®Ých cña viÖc ký Tuyªn ng«n ®ã rÊt kh¸c nhau. Liªn X« ký Tuyªn ng«n nh»m môc ®Ých tiªu diÖt chñ nghÜa ph¸t xÝt, kh«i phôc chÕ ®é d©n chñ ë ch©u ¢u. Cßn Mü vµ Anh ký Tuyªn ng«n nh»m ®¸nh b¹i thÕ lùc cña §øc vµ NhËt ®Ó x¸c lËp quyÒn b¸ chñ thÕ giíi. VÒ sau, c¸c ChÝnh phñ Mü vµ Anh ®· ph¶n béi §ång minh, ph¸ ho¹i tÊt c¶ c¸c ®iÒu kho¶n trong Tuyªn ng«n. Tr. 248. 33. Vô binh biÕn §« L−¬ng: Cuéc b¹o ®éng cña binh lÝnh ViÖt Nam trong qu©n ®éi cña thùc d©n Ph¸p, do NguyÔn V¨n Cung (cßn gäi lµ §éi Cung) l·nh ®¹o, næ ra ngµy 13-1-1941. Binh lÝnh yªu n−íc ®· næi dËy

664 Hå CHÝ MINH TOµN TËP ®¸nh chiÕm ®ån Chî R¹ng (§« L−¬ng, NghÖ An) vµ sau ®ã tiÕn vÒ ®¸nh chiÕm Vinh. Nh−ng kÕ ho¹ch bÞ lé, nh÷ng ng−êi tham gia b¹o ®éng bÞ b¾t, cuéc khëi nghÜa bÞ thÊt b¹i. Tr. 250. 34. LÞch sö n−íc ta: TËp diÔn ca lÞch sö do Chñ tÞch Hå ChÝ Minh viÕt vµo kho¶ng cuèi n¨m 1941, t¹i Cao B»ng. HiÖn nay, B¶o tµng C¸ch m¹ng ViÖt Nam cßn gi÷ ®−îc mét sè b¶n in cuèn LÞch sö n−íc ta xuÊt b¶n n¨m 1942, n¨m 1947 vµ n¨m 1949. B¶n in nh÷ng lÇn sau so víi b¶n in n¨m 1942, cã ®−îc bæ sung vµ söa ch÷a. Nh−ng do ch−a x¸c minh ®−îc ng−êi söa t¸c phÈm nµy nªn bµi LÞch sö n−íc ta in trong tËp 3 nµy theo ®óng v¨n b¶n do Bé Tuyªn truyÒn cña ViÖt Minh xuÊt b¶n th¸ng 2-1942, ®ång thêi cã chó thÝch mét sè ®iÓm thuéc vÒ lÞch sö vµ mét sè ®iÓm mµ c¸c b¶n in sau nµy ®· söa ch÷a hoÆc bæ sung. TËp diÔn ca lÞch sö nµy ®−îc viÕt ®Ó lµm tµi liÖu häc tËp cho c¸n bé trong c¸c líp huÊn luyÖn ë chiÕn khu thêi ®ã vµ ®−îc phæ biÕn réng r·i trong nh©n d©n ta, nh»m gi¸o dôc vµ ®éng viªn mäi ng−êi ph¸t huy truyÒn thèng lÞch sö vÎ vang cña d©n téc, gãp phÇn chuÈn bÞ cho cuéc C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m n¨m 1945. LÞch sö n−íc ta ®· in s©u vµo t©m trÝ cña nhiÒu ®ång chÝ vµ ®ång bµo ta, cã ng−êi ®Õn nay vÉn cßn thuéc lßng toµn v¨n hoÆc tõng ®o¹n cña tËp diÔn ca nµy. Tr. 257. 35. ChiÕn thuËt du kÝch: Mét trong nh÷ng t¸c phÈm ®Çu tiªn cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh viÕt vÒ qu©n sù. HiÖn nay míi t×m thÊy cuèn ChiÕn thuËt du kÝch (quyÓn II) do ViÖt Minh xuÊt b¶n n¨m 1942. Ngoµi ra cßn thÊy cuèn ChiÕn thuËt du kÝch (quyÓn IV) do ViÖt Minh xuÊt b¶n n¨m 1944 (viÕt vÒ: phßng ngù, ®¸nh ®uæi, rót lui) vµ ChiÕn thuËt du kÝch (Tñ s¸ch gi¶i phãng) do ViÖt Minh xuÊt b¶n n¨m 1945 (viÕt vÒ: C«ng t¸c ph¸ ho¹i in kÌm §iÒu lÖ cña TiÓu tæ du kÝch). Cuèn ChiÕn thuËt du kÝch (quyÓn II) xuÊt b¶n n¨m 1942 ®−îc ViÖt Minh xuÊt b¶n l¹i n¨m 1944 d−íi tªn gäi lµ C¸ch ®¸nh du kÝch (quyÓn II). §Õn th¸ng 11-1945, cuèn s¸ch nµy ®−îc ViÖt Minh NghÖ An t¸i b¶n. C¸ch ®¸nh du kÝch (quyÓn II) cã néi dung ®óng nh− ChiÕn thuËt du kÝch (quyÓn II) xuÊt b¶n n¨m 1942.

chó thÝch 665 TÊt c¶ c¸c cuèn s¸ch ®· t×m thÊy ®Òu viÕt ng¾n gän, gi¶n dÞ nh−ng ®Çy ®ñ, phï hîp víi viÖc huÊn luyÖn qu©n sù vµ ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng cña thêi kú nµy. ChiÕn thuËt du kÝch do ViÖt Minh xuÊt b¶n th¸ng 5-1944 lµ sù tæng hîp vµ ph¸t triÓn néi dung cña c¸c cuèn trªn. §ã lµ cuèn s¸ch chi tiÕt nhÊt vÒ chiÕn tranh du kÝch, gåm 13 ch−¬ng vµ ®−îc sö dông ®Ó huÊn luyÖn cho c¸n bé qu©n sù (Tñ s¸ch c¸n bé) trong thêi gian chuÈn bÞ cho C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m n¨m 1945. Tr.285. 36. NhËt ký trong tï: Th¸ng 8-1942, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh tõ Cao B»ng sang Trung Quèc víi danh nghÜa ®¹i biÓu cña ViÖt Nam ®éc lËp ®ång minh vµ Ph©n bé Quèc tÕ chèng x©m l−îc cña ViÖt Nam ®Ó tranh thñ sù ñng hé cña quèc tÕ. Sau khi ®Õn Tóc Vinh (mét thÞ trÊn thuéc huyÖn TÜnh T©y, Qu¶ng T©y, Trung Quèc), Ng−êi bÞ chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng cña T−ëng Giíi Th¹ch b¾t giam. Trong h¬n mét n¨m trêi, Ng−êi lÇn l−ît bÞ giam trong kho¶ng 30 nhµ tï cña 13 huyÖn ë tØnh Qu¶ng T©y. Trong thêi gian nµy, Ng−êi ®· ghi NhËt ký trong tï, b»ng ch÷ H¸n. TËp NhËt ký gåm 134 bµi, ®−îc ghi vµo mét cuèn sæ tay, b×a mµu xanh, trang ®Çu cã vÏ h×nh hai c¸nh tay bÞ xÝch kÌm theo bèn c©u th¬: “Th©n thÓ ë trong lao, Tinh thÇn ë ngoµi lao; Muèn nªn sù nghiÖp lín, Tinh thÇn cµng ph¶i cao”. NhËt ký trong tï lªn ¸n chÕ ®é nhµ tï hµ kh¾c cña chÝnh quyÒn T−ëng Giíi Th¹ch vµ thÓ hiÖn tinh thÇn chÞu ®ùng gian khæ, kh¾c phôc khã kh¨n, tinh thÇn l¹c quan c¸ch m¹ng vµ t×nh c¶m nh©n ®¹o céng s¶n chñ nghÜa cao ®Ñp cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh. §ã lµ mét t¸c phÈm v¨n häc lín cña mét chiÕn sÜ céng s¶n vÜ ®¹i. Tr.303. 37. ChØ thÞ thµnh lËp §éi ViÖt Nam Tuyªn truyÒn gi¶i phãng qu©n: Th¸ng 12-1944, trªn c¬ së lùc l−îng chÝnh trÞ cña c¸ch m¹ng ®· ph¸t triÓn m¹nh vµ lùc l−îng vò trang nh©n d©n ®ang h×nh thµnh, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ra ChØ thÞ thµnh lËp §éi ViÖt Nam Tuyªn truyÒn gi¶i phãng qu©n. Thùc hiÖn chØ thÞ cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh, §éi ViÖt Nam Tuyªn truyÒn gi¶i phãng qu©n ®−îc thµnh lËp ngµy 22-12-1944, t¹i khu rõng

666 Hå CHÝ MINH TOµN TËP TrÇn H−ng §¹o, Nguyªn B×nh, Cao B»ng (nay thuéc x· CÈm Lý, huyÖn Hoµ An, tØnh Cao B»ng). B¶n ChØ thÞ thµnh lËp §éi ViÖt Nam Tuyªn truyÒn gi¶i phãng qu©n lµ mét tµi liÖu ng¾n gän, sóc tÝch, cã tÝnh chÊt nh− mét c−¬ng lÜnh qu©n sù v¾n t¾t, bao gåm nh÷ng vÊn ®Ò chñ yÕu trong ®−êng lèi qu©n sù cña §¶ng nh−: vò trang toµn d©n, kh¸ng chiÕn toµn d©n, nguyªn t¾c vµ ph−¬ng ch©m x©y dùng c¸c ®éi qu©n chñ lùc vµ ph¸t triÓn c¸c lùc l−îng vò trang ®Þa ph−¬ng, ph−¬ng thøc ho¹t ®éng kÕt hîp qu©n sù víi chÝnh trÞ, nguyªn t¾c t¸c chiÕn cña lùc l−îng vò trang nh©n d©n. Tr.539.

667 B¶N CHØ DÉN T£N NG¦êI A ¡NGGHEN, Phri®rÝch (1820 - 1895): Ng−êi thÇy vÜ ®¹i cña giai cÊp v« s¶n, ng−êi b¹n chiÕn ®Êu th©n thiÕt cña C.M¸c. Cïng víi C.M¸c, Ph.¡ngghen ®· x©y dùng lý luËn chñ nghÜa céng s¶n khoa häc vµ ®Êu tranh cho sù nghiÖp gi¶i phãng giai cÊp c«ng nh©n. Ph.¡ngghen kh«ng nh÷ng lµ mét nhµ c¸ch m¹ng vÜ ®¹i, mµ cßn lµ mét nhµ triÕt häc, nhµ kinh tÕ häc, nhµ sö häc, nhµ khoa häc tù nhiªn vµ khoa häc qu©n sù; nhµ v¨n, nhµ ng«n ng÷ häc, v.v.. Ph.¡ngghen ®· kÕt hîp sù l·nh ®¹o thùc tiÔn phong trµo c¸ch m¹ng thÕ giíi víi c«ng t¸c lý luËn s©u s¾c. Sau khi C.M¸c mÊt, «ng tiÕp tôc hoµn thµnh vµ xuÊt b¶n c¸c c«ng tr×nh lý luËn cña C.M¸c; lµm cè vÊn vµ lµ ng−êi l·nh ®¹o cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ch©u ¢u. Ph.¡ngghen ®· tiÕn hµnh cuéc ®Êu tranh kh«ng khoan nh−îng chèng chñ nghÜa c¬ héi trong c¸c ®¶ng c«ng nh©n, v¹ch trÇn vµ phª ph¸n kÞch liÖt nh÷ng khuyÕt ®iÓm cña nh÷ng ®¶ng ®ã, gióp c¸c ®¶ng ®ã cã mét ph−¬ng h−íng c¸ch m¹ng ®óng ®¾n. B Bµ TRIÖU: Tªn thËt lµ TriÖu ThÞ Trinh, quª ë huyÖn TriÖu S¬n, tØnh Thanh Ho¸. N¨m 19 tuæi (n¨m 248), bµ ®· cïng anh lµ TriÖu Quèc §¹t l·nh ®¹o nh©n d©n khëi nghÜa chèng qu©n x©m l−îc nhµ H¸n (Trung Quèc).

668 Hå CHÝ MINH TOµN TËP Cuéc khëi nghÜa lµm cho qu©n giÆc lo sî vµ t×m mäi c¸ch ®Ó ®µn ¸p. Bµ ®· hy sinh oanh liÖt trong trËn chiÕn ®Êu ë nói Tïng, x· TriÖu Léc, huyÖn HËu Léc, tØnh Thanh Ho¸. §Õn nay, ë ®©y vÉn cßn l¨ng mé vµ ®Òn thê Bµ TriÖu. B¹CH SïNG Hy (biÖt hiÖu lµ TiÓu Gia C¸t) (ch−a râ n¨m sinh, n¨m mÊt): Mét trong nh÷ng l·nh tô cña Quèc d©n §¶ng tØnh Qu¶ng T©y. B¹ch Sïng Hy ®· häc ë Tr−êng lôc qu©n s¬ cÊp tØnh Qu¶ng T©y, Tr−êng qu©n ph¸p chÝnh trÞ Qu¶ng T©y; sau khi gia nhËp Quèc d©n §¶ng n¨m 1924, ®¶m nhiÖm chøc Tæng Tham m−u tr−ëng liªn qu©n, kiªm Tæng ChØ huy tiÒn ph−¬ng, Tham m−u tr−ëng Qu©n ®oµn 2 Qu¶ng T©y. N¨m 1924, sau khi tiÕn qu©n vµo Th−îng H¶i, kiªm nhiÖm T− lÖnh qu©n c¶nh vÖ Tïng Hé, B¹ch Sïng Hy ®i theo T−ëng Giíi Th¹ch nh−ng l¹i cã m©u thuÉn víi T−ëng. Trong cuéc chiÕn tranh ë Qu¶ng T©y cña T−ëng, B¹ch Sïng Hy ®· thÊt b¹i, ph¶i trèn vÒ H−¬ng C¶ng. Sau ®ã, hßa gi¶i víi T−ëng Giíi Th¹ch, nªn B¹ch Sïng Hy ®−îc T−ëng giao ®¶m nhiÖm chøc Phã Tæng t− lÖnh Lé qu©n thø 5 vµ Bé tr−ëng Bé Quèc phßng. N¨m 1948, tr−íc sù tÊn c«ng cña Qu©n gi¶i phãng nh©n d©n Trung Quèc, B¹ch Sïng Hy bÞ thÊt b¹i ë mÆt trËn Qu¶ng T©y, ph¶i trèn sang ViÖt Nam, sau ®ã trèn ra §µi Loan cïng T−ëng Giíi Th¹ch. B¶o §¹i (1913 - 1997): Tªn thËt lµ Nguyªn Phóc VÜnh Thôy (cßn cã tªn lµ NguyÔn Phóc ThiÓn, tôc danh MÖ V÷ng), «ng vua cuèi cïng cña triÒu ®×nh phong kiÕn NguyÔn; lªn ng«i n¨m 1926, tho¸i vÞ vµo th¸ng 8-1945. Tõ th¸ng 9-1945, ®−îc Chñ tÞch Hå ChÝ Minh mêi lµm Cè vÊn cña ChÝnh phñ l©m thêi n−íc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ. Th¸ng 3- 1946, ®−îc cö sang Trïng Kh¸nh thùc hiÖn chÝnh s¸ch ngo¹i giao hßa h¶o cña ChÝnh phñ ta víi chÝnh quyÒn T−ëng Giíi Th¹ch. Sau chuyÕn ®i nµy, «ng kh«ng vÒ n−íc mµ ®Õn C«n Minh, råi sang Hång C«ng. N¨m 1949, B¶o §¹i ®−îc thùc d©n Ph¸p ®−a vÒ ViÖt Nam lµm Quèc tr−ëng bï nh×n. Th¸ng 10-1955, b»ng “tr−ng cÇu d©n ý”, Mü ®· phÕ truÊt B¶o §¹i vµ ®−a Ng« §×nh DiÖm lªn thay. D DUY T¢N (1900 - 1945): Tøc NguyÔn VÜnh San, vÞ vua thø 11 nhµ NguyÔn, t¹i vÞ tõ n¨m 1907 ®Õn n¨m 1916. Duy T©n lµ ng−êi yªu n−íc vµ cã

b¶n chØ dÉn tªn ng−êi 669 tinh thÇn d©n téc. N¨m 1916, cïng Th¸i Phiªn vµ TrÇn Cao V©n trong tæ chøc ViÖt Nam Quang phôc Héi dùa vµo sè binh lÝnh bÞ mé sang Ph¸p tæ chøc khëi nghÜa ë HuÕ vµ miÒn Nam Trung Kú. C«ng viÖc bÞ b¹i lé, khëi nghÜa kh«ng thµnh, Duy T©n bÞ thùc d©n Ph¸p ®µy sang ®¶o Rªuyni«ng (ch©u Phi). Duy T©n lµ ng−êi ham häc vµ cã ý chÝ. Trong ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, «ng gia nhËp qu©n ®éi §ång minh chèng ph¸t xÝt; n¨m 1945, mÊt v× tai n¹n m¸y bay ë ch©u Phi. D−¬ng B¹ch Mai (1904 - 1964): Nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ. Tham gia §¶ng ViÖt Nam ®éc lËp do mét sè nhµ yªu n−íc ViÖt Nam s¸ng lËp t¹i Ph¸p, ®¶ng viªn §¶ng Céng s¶n Ph¸p. N¨m 1929, «ng häc Tr−êng ®¹i häc §«ng Ph−¬ng Staline. Trong nh÷ng n¨m 30 cña thÕ kû XX, «ng trë vÒ n−íc vµ tÝch cùc tham gia c¸c ho¹t ®éng c¸ch m¹ng, bÞ ®Þch b¾t vµ ®µy ®i C«n §¶o. §Õn n¨m 1945, «ng lµ mét trong nh÷ng vÞ l·nh ®¹o giµnh chÝnh quyÒn t¹i Sµi Gßn. Sau C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m n¨m 1945, «ng phô tr¸ch c«ng t¸c an ninh trong Xø ñy Nam Bé (l©m thêi). N¨m 1946, «ng lµ thµnh viªn cña Ph¸i ®oµn ViÖt Nam ®i dù Héi nghÞ trï bÞ §µ L¹t. § §êCU, Gi¨ng (1884 - 1963): ChÝnh kh¸ch Ph¸p, lµ Toµn quyÒn Ph¸p ë §«ng D−¬ng tõ n¨m 1940. §êcu ®· thi hµnh chÝnh s¸ch hîp t¸c víi ph¸t xÝt NhËt, nh©n nh−îng cho chóng nh÷ng quyÒn lîi vÒ qu©n sù, chÝnh trÞ, kinh tÕ. Nh−ng ®Õn ®Çu n¨m 1945, ®Ò phßng nguy c¬ bÞ qu©n ®éi §ång minh ®æ bé vµo §«ng D−¬ng, bän ph¸t xÝt NhËt ®· lµm cuéc ®¶o chÝnh ®ªm mång 9-3-1945, b¾t gi÷ toµn quyÒn §êcu. G GIA LONG (1762 - 1820): Tªn thËt lµ NguyÔn Phóc ¸nh, th−êng ®−îc gäi lµ NguyÔn ¸nh, ®¹i diÖn cña thÕ lùc ®Þa chñ phong kiÕn ®· bÞ phong trµo T©y S¬n lËt ®æ. §Ó chèng l¹i T©y S¬n, kh«i phôc chÕ ®é phong kiÕn, NguyÔn ¸nh ®· cÇu cøu qu©n x©m l−îc Xiªm (1784); ñng hé

670 Hå CHÝ MINH TOµN TËP qu©n x©m l−îc Thanh; c©u kÕt víi t− b¶n Ph¸p vµ ký víi Ph¸p b¶n hiÖp −íc n¨m 1787. B¶n hiÖp −íc gåm 10 kho¶n, néi dung chñ yÕu lµ: Nh−îng h¼n cho Ph¸p ®¶o C«n L«n, cöa biÓn Héi An vµ cam kÕt ®Ó cho t− b¶n Ph¸p n¾m ®éc quyÒn bu«n b¸n trªn c¶ n−íc, cung cÊp binh lÝnh vµ l−¬ng thùc cho Ph¸p khi cã chiÕn tranh; ChÝnh phñ Ph¸p nhËn gióp NguyÔn ¸nh 4 tµu chiÕn vµ mét ®éi qu©n chèng l¹i phong trµo T©y S¬n. Sau khi ®µn ¸p ®−îc phong trµo T©y S¬n (1802), NguyÔn ¸nh lªn ng«i, hiÖu lµ Gia Long, më ®Çu nhµ NguyÔn, triÒu ®¹i phong kiÕn cuèi cïng ë ViÖt Nam. H HAI Bµ TR¦NG (Tr−ng Tr¾c vµ Tr−ng NhÞ): Th¸ng 3 n¨m 40, Hai Bµ Tr−ng phÊt cê khëi nghÜa chèng giÆc phong kiÕn §«ng H¸n tõ ph−¬ng B¾c x©m l−îc vµ thèng trÞ n−íc ta. Phong trµo ®−îc nh©n d©n kh¾p n¬i h−ëng øng. ChØ trong mét thêi gian ng¾n, 65 huyÖn thµnh, tøc lµ toµn bé n−íc ta håi ®ã, ®· ®−îc gi¶i phãng. Tr−ng Tr¾c ®−îc suy t«n lµm vua (Tr−ng V−¬ng) ®ãng ®« ë Mª Linh (nay thuéc huyÖn Mª Linh, tØnh VÜnh Phóc). Sau ba n¨m giµnh ®−îc quyÒn ®éc lËp tù chñ, n−íc ta bÞ nhµ H¸n ®« hé. Khëi nghÜa cña Hai Bµ Tr−ng - cuéc khëi nghÜa chèng qu©n x©m l−îc ®Çu tiªn ë n−íc ta, ®· ®Ó l¹i mét trang sö vÎ vang trong cuéc ®Êu tranh chèng x©m l−îc giµnh quyÒn ®éc lËp cho d©n téc. HÝTLE, A®«npho (1889 - 1945): CÇm ®Çu §¶ng Quèc x· §øc (®¶ng ph¸t xÝt), Quèc tr−ëng, Tæng t− lÖnh c¸c lùc l−îng vò trang cña n−íc §øc ph¸t xÝt. N¨m 1920, HÝtle tæ chøc ra §¶ng Quèc x·; n¨m 1933, lªn cÇm quyÒn vµ thiÕt lËp chÕ ®é ®éc tµi khñng bè ë §øc; n¨m 1939, g©y ra ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai; n¨m 1945, tr−íc th¾ng lîi cña Liªn X« vµ c¸c n−íc §ång minh chèng chñ nghÜa ph¸t xÝt, HÝtle ®· tù s¸t.

b¶n chØ dÉn tªn ng−êi 671 HOµNG HOA TH¸M (1862 - 1913): Tøc §Ò Th¸m, l·nh tô cña nghÜa qu©n Yªn ThÕ. XuÊt th©n tõ mét gia ®×nh n«ng d©n quª ë huyÖn Tiªn L÷, tØnh H−ng Yªn, ®· tham gia nhiÒu cuéc khëi nghÜa chèng Ph¸p. N¨m 1888, «ng tham gia phong trµo khëi nghÜa n«ng d©n Yªn ThÕ (B¾c Giang), mét phong trµo ®Êu tranh yªu n−íc quyÕt liÖt vµ bÒn bØ cña n«ng d©n ViÖt Nam. Dòng c¶m, cã tµi, biÕt thu phôc lßng ng−êi nªn «ng ®· trë thµnh thñ lÜnh cña nghÜa qu©n. D−íi sù l·nh ®¹o cña «ng, nghÜa qu©n ®· g©y cho ®Þch rÊt nhiÒu tæn thÊt vµ lµm cho chóng ph¶i lo ng¹i. N¨m 1913, «ng bÞ bän tay sai cña thùc d©n Ph¸p ¸m h¹i. Hoµng Quèc ViÖt (1905 - 1992): Tªn thËt lµ H¹ B¸ Cang, quª §¸p CÇu, Vâ Giµng, B¾c Ninh. Tham gia c¸ch m¹ng tõ n¨m 1925 vµ gia nhËp Héi ViÖt Nam C¸ch m¹ng Thanh niªn n¨m 1928. N¨m 1930, lµ Uû viªn Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng l©m thêi cña §¶ng Céng s¶n §«ng D−¬ng. N¨m 1937, lµ Th−êng vô Xø ñy B¾c Kú. N¨m 1941, lµ Uû viªn Trung −¬ng §¶ng Céng s¶n §«ng D−¬ng. N¨m 1945, lµ ñy viªn Th−êng vô Trung −¬ng. Tõ n¨m 1951 ®Õn n¨m 1957, lµ Uû viªn Bé ChÝnh trÞ §¶ng Lao ®éng ViÖt Nam vµ lµ Chñ tÞch Tæng C«ng ®oµn ViÖt Nam. N¨m 1960, lµ Uû viªn Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng, ViÖn tr−ëng ViÖn KiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao, Chñ tÞch ñy ban Trung −¬ng MÆt trËn Tæ quèc ViÖt Nam. N¨m 1976, ®−îc bÇu l¹i vµo Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng. N¨m 1977, «ng ®−îc bÇu lµm Chñ tÞch §oµn Chñ tÞch Uû ban Trung −¬ng MÆt trËn Tæ quèc ViÖt Nam. N¨m 1983, lµ Chñ tÞch Uû ban Trung −¬ng MÆt trËn Tæ quèc ViÖt Nam. L LAVAN, Pier¬ (1883 - 1945): NghÞ sÜ Quèc héi Ph¸p trong thêi gian 1914 - 1919 vµ 1924 - 1927; Thñ t−íng n−íc Ph¸p trong nh÷ng n¨m 1931 - 1932 vµ 1935 - 1936. Khi ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai bïng næ, P. Lavan lµ ng−êi thay mÆt ChÝnh phñ Pªtanh ký “HiÖp −íc hßa b×nh” ®Çu hµng ph¸t xÝt §øc, trë thµnh ng−êi ®øng ®Çu ChÝnh phñ bï nh×n Visi (1942 - 1944).

672 Hå CHÝ MINH TOµN TËP Khi n−íc Ph¸p ®−îc gi¶i phãng (1944), P. Lavan bá ch¹y ra n−íc ngoµi. Th¸ng 8-1945, P. Lavan bÞ ChÝnh phñ ¸o trao tr¶ cho ChÝnh phñ Ph¸p vµ bÞ xö nh− kÎ ph¶n béi. L£ HåNG PHONG (1902 - 1942): Tªn thËt lµ Lª Huy Do·n, quª ë huyÖn H−ng Nguyªn, tØnh NghÖ An. N¨m 1924, tham gia T©m t©m x· - mét tæ chøc c¸ch m¹ng cña thanh niªn ViÖt Nam yªu n−íc ë Trung Quèc. N¨m 1925, Lª Hång Phong gia nhËp Héi ViÖt Nam C¸ch m¹ng Thanh niªn. N¨m 1926, ®−îc cö sang Liªn X« häc Tr−êng ®¹i häc Ph−¬ng §«ng; n¨m 1934, phô tr¸ch Ban L·nh ®¹o cña §¶ng ë n−íc ngoµi; n¨m 1935, lµ Tr−ëng ®oµn ®¹i biÓu cña §¶ng ta tham dù §¹i héi lÇn thø VII Quèc tÕ Céng s¶n vµ ®−îc bÇu vµo Ban ChÊp hµnh Quèc tÕ Céng s¶n. T¹i §¹i héi lÇn thø I cña §¶ng (3-1935), ®−îc bÇu lµm Tæng BÝ th−. Th¸ng 7-1936, chñ tr× Héi nghÞ Trung −¬ng §¶ng häp ë Th−îng H¶i (Trung Quèc), ®Ò ra chñ tr−¬ng chuyÓn h−íng chØ ®¹o chiÕn l−îc cña §¶ng, më ®Çu thêi kú MÆt trËn D©n chñ (1936 - 1939); bÞ ®Þch b¾t ë Sµi Gßn (1940); tõ trÇn t¹i Nhµ tï C«n §¶o th¸ng 9-1942. L£ LîI (1385 - 1433): Anh hïng d©n téc, xuÊt th©n trong mét gia ®×nh “§êi ®êi lµm qu©n tr−ëng mét ph−¬ng” (v¨n bia VÜnh L¨ng). N¨m 1406, nhµ Minh x©m l−îc n−íc ta. Tr−íc c¶nh n−íc mÊt nhµ tan, «ng rÊt ®au lßng vµ nu«i chÝ diÖt giÆc cøu n−íc. Ngµy 7-2-1418, sau qu¸ tr×nh chuÈn bÞ vµ vËn ®éng nh©n d©n, Lª Lîi ®−îc NguyÔn Tr·i gióp søc ®· phÊt cê khëi nghÜa ë Lam S¬n (Thanh Ho¸). §−îc ®«ng ®¶o c¸c tÇng líp nh©n d©n ñng hé, cuéc khëi nghÜa ®· nhanh chãng chuyÓn thµnh cuéc chiÕn tranh gi¶i phãng d©n téc. Cuéc kh¸ng chiÕn vÜ ®¹i nµy kÐo dµi 10 n¨m (1418 - 1428) vµ kÕt thóc th¾ng lîi, lËt ®æ ¸ch thèng trÞ cña nhµ Minh - mét quèc gia phong kiÕn hïng c−êng lóc bÊy giê. Sau khi chiÕn th¾ng qu©n Minh, ngµy 29-4-1428, Lª Lîi lªn ng«i vua vµ lËp ra triÒu Lª, ®−a chÕ ®é phong kiÕn ViÖt Nam vµo giai ®o¹n ph¸t triÓn thÞnh v−îng. L£NIN, Vla®imia IlÝch (1870 - 1924): L·nh tô thiªn tµi cña giai cÊp v« s¶n vµ nh©n d©n lao ®éng toµn thÕ giíi, ng−êi s¸ng lËp ra §¶ng Céng s¶n Liªn X« vµ Nhµ n−íc x· héi chñ nghÜa ®Çu tiªn trong lÞch sö loµi

b¶n chØ dÉn tªn ng−êi 673 ng−êi, «ng còng lµ ng−êi s¸ng lËp ra Quèc tÕ Céng s¶n. KÕ tôc sù nghiÖp cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen, V.I.Lªnin ®· ®Êu tranh kiªn quyÕt ®Ó b¶o vÖ chñ nghÜa M¸c, chèng l¹i mäi sù xuyªn t¹c cña bän c¬ héi chñ nghÜa vµ ph¸t triÓn thiªn tµi c¶ ba bé phËn hîp thµnh chñ nghÜa M¸c (triÕt häc m¸cxÝt, kinh tÕ chÝnh trÞ häc m¸cxÝt vµ chñ nghÜa x· héi khoa häc), gi¶i quyÕt ®óng ®¾n vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn c¸c vÊn ®Ò ®Æt ra cho c¸ch m¹ng v« s¶n trong thêi ®¹i ®Õ quèc chñ nghÜa. V.I.Lªnin ®Æc biÖt quan t©m vµ ®· ®−a ra nhiÒu luËn ®iÓm quan träng vÒ phong trµo ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc ë c¸c n−íc thuéc ®Þa vµ phô thuéc. Trong b¶n S¬ th¶o lÇn thø nhÊt nh÷ng luËn c−¬ng vÒ vÊn ®Ò d©n téc vµ vÊn ®Ò thuéc ®Þa ®−îc tr×nh bµy t¹i §¹i héi II cña Quèc tÕ Céng s¶n (1920), V.I.Lªnin ®· nªu ra nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña phong trµo gi¶i phãng d©n téc. Lý B¤N (Lý Nam §Õ, 503 - 548): Tªn thËt lµ Lý BÝ, quª ë S¬n T©y (Hµ Néi). N¨m 542, Lý B«n l·nh ®¹o cuéc khëi nghÜa chèng qu©n x©m l−îc nhµ L−¬ng (Trung Quèc), gi¶i phãng ®Êt n−íc. N¨m 544, Lý B«n lªn ng«i vua, x−ng lµ Nam ViÖt ®Õ, ®Æt tªn n−íc lµ V¹n Xu©n. N¨m 545, nhµ L−¬ng l¹i ®em qu©n sang x©m l−îc. V× thÕ yÕu, cuéc kh¸ng chiÕn cña nh©n d©n ta bÞ thÊt b¹i. Lý B«n ph¶i lui vÒ vïng VÜnh Phóc, vµ mÊt t¹i ®©y. Lý TH¦êNG KIÖT (1019 - 1105): Tªn thËt lµ Ng« TuÊn, cã c«ng lao ®−îc vua Lý ban hä vua, lµ anh hïng d©n téc, quª ë ph−êng Th¸i Hoµ, Hµ Néi. Tõ nhá «ng ®· tá ra lµ mét ng−êi cã chÝ h−íng, ham ®äc s¸ch vµ say s−a nghiªn cøu binh th−, luyÖn tËp vâ nghÖ. D−íi triÒu Lý Th¸i T«ng vµ Lý Th¸nh T«ng, «ng ®· tõng gi÷ nhiÒu chøc vô quan träng trong triÒu. Khi Lý Nh©n T«ng lªn ng«i, «ng gi÷ chøc Phô quèc Th¸i uý, c−¬ng vÞ nh− TÓ t−íng. N¨m 1072, lîi dông lóc Lý Th¸nh T«ng mÊt, qu©n Tèng r¸o riÕt chuÈn bÞ x©m l−îc n−íc ta. Chóng x©y dùng c¨n cø, tÝch tr÷ l−¬ng thùc vµ khÝ giíi ë Ung Ch©u... V× vËy, ngµy 27-10-1075, Lý Th−êng KiÖt ®· chñ ®éng tiÕn c«ng sang ®Êt Tèng ®Ó tiªu diÖt c¨n cø x©m l−îc cña kÎ thï. Ngµy 1-3-1076, qu©n ta chiÕm ®−îc thµnh Ung Ch©u råi rót vÒ x©y dùng tuyÕn phßng thñ s«ng CÇu.

674 Hå CHÝ MINH TOµN TËP Cuèi n¨m 1076, qu©n Tèng kÐo sang x©m l−îc n−íc ta. Nh−ng do ®· chuÈn bÞ tr−íc vµ ®éng viªn ®−îc lùc l−îng cña nh©n d©n chèng giÆc, nªn qu©n Tèng x©m l−îc ®· thÊt b¹i, th¸ng 3-1077 qu©n Tèng ph¶i rót ch¹y vÒ n−íc. Cuéc kh¸ng chiÕn anh hïng cña d©n téc ta hoµn toµn th¾ng lîi. Lý Th−êng KiÖt ®· cã c«ng lao to lín trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng qu©n Tèng x©m l−îc. ¤ng lµ mét nhµ qu©n sù lçi l¹c, mét nhµ chÝnh trÞ vµ ngo¹i giao xuÊt s¾c. M M¸C, C¸c (1818 - 1883): L·nh tô thiªn tµi, nhµ t− t−ëng vÜ ®¹i, cña giai cÊp c«ng nh©n thÕ giíi, ng−êi cïng Ph.¡ngghen s¸ng lËp nÒn triÕt häc míi - triÕt häc duy vËt biÖn chøng vµ duy vËt lÞch sö, kinh tÕ chÝnh trÞ häc vµ chñ nghÜa x· héi khoa häc. Ba bé phËn nµy cã quan hÖ h÷u c¬ víi nhau, cÊu thµnh häc thuyÕt M¸c, trë thµnh hÖ t− t−ëng, thÕ giíi quan, lý luËn vÒ chiÕn l−îc vµ s¸ch l−îc cña giai cÊp v« s¶n trong cuéc ®Êu tranh xãa bá chñ nghÜa t− b¶n, x©y dùng chñ nghÜa x· héi vµ chñ nghÜa céng s¶n. C.M¸c kh«ng chØ lµ nhµ lý luËn thiªn tµi mµ tr−íc hÕt C.M¸c lµ nhµ c¸ch m¹ng vÜ ®¹i. N¨m 1847, C.M¸c vµ Ph.¡ngghen tham gia s¸ng lËp Liªn ®oµn nh÷ng ng−êi céng s¶n. N¨m 1864, C.M¸c s¸ng lËp vµ lµ linh hån cña Quèc tÕ I. C.M¸c ®· ®Êu tranh kh«ng khoan nh−îng víi mäi thø chñ nghÜa c¬ héi vµ chñ nghÜa v« chÝnh phñ trong phong trµo céng s¶n vµ c«ng nh©n quèc tÕ. Ng−êi ®· hiÕn d©ng c¶ ®êi m×nh cho sù nghiÖp gi¶i phãng giai cÊp c«ng nh©n vµ toµn thÓ loµi ng−êi. M¸CTI, ¡ng®rª (1886 - 1956): SÜ quan c¬ khÝ trong h¶i qu©n Ph¸p. ¤ng cã mÆt trong cuéc tiÕn c«ng cña qu©n ®éi Ph¸p vµo n−íc Nga X«viÕt vµ lµ ng−êi tham gia cuéc næi dËy cña binh lÝnh Ph¸p ph¶n chiÕn n¨m 1919. ¤ng bÞ tßa ¸n qu©n sù kÕt ¸n tï. N¨m 1923, «ng ra tï, ®−îc bÇu vµo NghÞ viÖn vµ gia nhËp §¶ng Céng s¶n Ph¸p.

b¶n chØ dÉn tªn ng−êi 675 Trong cuéc chiÕn tranh T©y Ban Nha, «ng ®−îc cö lµm thanh tra trong binh ®oµn quèc tÕ tham chiÕn chèng ph¸t xÝt. Nh÷ng n¨m ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, «ng c«ng t¸c ë Liªn X«. ¤ng nhiÒu n¨m lµm Uû viªn Bé ChÝnh trÞ §¶ng Céng s¶n Ph¸p. §¹i héi lÇn thø VII Quèc tÕ Céng s¶n (1935), M¸cti ®−îc bÇu lµ Uû viªn Ban ChÊp hµnh Quèc tÕ Céng s¶n vµ lµ Uû viªn §oµn Chñ tÞch, tham gia Ban BÝ th−. Sau nµy, v× ®Êu tranh néi bé, «ng bÞ khai trõ khái §¶ng Céng s¶n Ph¸p ngµy 30-12-1952. MAO TR¹CH §¤NG (1893 - 1976): Ng−êi tØnh Hå Nam, nhµ ho¹t ®éng c¸ch m¹ng næi tiÕng Trung Quèc. Sau C¸ch m¹ng T©n Hîi (1911), «ng tham gia qu©n ®éi c¸ch m¹ng ë Hå Nam. N¨m 1921, «ng tham gia §¹i héi thµnh lËp §¶ng Céng s¶n Trung Quèc; Uû viªn Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng (1923); Uû viªn Bé ChÝnh trÞ Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng (1933); lµ mét trong nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o cuéc V¹n lý tr−êng chinh. T¹i Héi nghÞ §¶ng ë Tu©n NghÜa (1-1935), «ng ®−îc bÇu vµo Th−êng vô Bé ChÝnh trÞ, sau ®ã lµ Chñ tÞch Uû ban qu©n sù Trung −¬ng. ¤ng lµ Chñ tÞch Bé ChÝnh trÞ vµ Chñ tÞch §¶ng Céng s¶n Trung Quèc (1943 - 1976). ¤ng lµ ng−êi chñ tr−¬ng hîp t¸c víi Quèc d©n §¶ng ®Ó thµnh lËp MÆt trËn d©n téc thèng nhÊt vµ ®−a kh¸ng chiÕn ®Õn th¾ng lîi (1937 - 1945). Trong thêi kú néi chiÕn (1946 - 1949), «ng cïng §¶ng Céng s¶n l·nh ®¹o nh©n d©n vµ Qu©n gi¶i phãng nh©n d©n Trung Quèc chiÕn th¾ng c¸c lùc l−îng Quèc d©n §¶ng, buéc hä ph¶i ch¹y ra §µi Loan. Th¸ng 10-1949, «ng tuyªn bè thµnh lËp n−íc Céng hoµ Nh©n d©n Trung Hoa vµ ®−îc cö lµm Chñ tÞch Héi ®ång ChÝnh phñ nh©n d©n Trung −¬ng, sau ®ã lµ Chñ tÞch n−íc Céng hoµ Nh©n d©n Trung Hoa cho ®Õn khi mÊt (1976). C«ng lao vµ cèng hiÕn cña Mao Tr¹ch §«ng ®èi víi c¸ch m¹ng Trung Quèc lµ rÊt to lín, nh−ng nh÷ng sai lÇm trong c¸c quan ®iÓm cña «ng vÒ x©y dùng kinh tÕ cuèi nh÷ng n¨m 50 vµ §¹i c¸ch m¹ng v¨n hãa v« s¶n trong nh÷ng n¨m 60 thÕ kû XX còng g©y nhiÒu t¸c h¹i.

676 Hå CHÝ MINH TOµN TËP N NAP¤L£¤NG, B«nap¸ct¬ (1769 - 1821): Nhµ qu©n sù næi tiÕng cña Ph¸p. N¨m 1785, tèt nghiÖp tr−êng ph¸o binh víi qu©n hµm thiÕu uý; tham gia c¸ch m¹ng Ph¸p n¨m 1789 vµ nhanh chãng trë thµnh mét viªn t−íng trÎ n¾m quyÒn chØ huy tèi cao qu©n ®éi. N¨m 1789, tæ chøc ®¶o chÝnh; n¨m 1804, tuyªn bè thiÕt lËp chÕ ®é ®éc tµi. Nap«lª«ng ®· l«i kÐo n−íc Ph¸p vµo nh÷ng cuéc chiÕn tranh chiÕm ®ãng l·nh thæ nhiÒu n−íc ch©u ¢u. N¨m 1812, ®éi qu©n cña Nap«lª«ng bÞ thÊt b¹i trong cuéc chiÕn tranh x©m l−îc n−íc Nga; n¨m 1814, «ng bÞ liªn qu©n ch©u ¢u ®¸nh b¹i; n¨m 1815, «ng chiÕm l¹i ng«i Hoµng ®Õ nh−ng sau thÊt b¹i t¹i OatÐcl« (ngµy 22-6-1815) th× «ng l¹i bÞ lËt ®æ. NguyÔn An Ninh (1900 - 1943): Nhµ trÝ thøc yªu n−íc, quª ë huyÖn Hãc M«n (nay thuéc thµnh phè Hå ChÝ Minh). ¤ng ®ç Cö nh©n LuËt n¨m 1920 t¹i Ph¸p; tham gia ho¹t ®éng yªu n−íc ë Ph¸p. N¨m 1922, «ng vÒ n−íc, s¸ng lËp b¸o Chu«ng rÌ; cæ ®éng thanh niªn häc tËp, tÝch cùc ®Êu tranh ®ßi d©n chñ. Tõ n¨m 1930, «ng hîp t¸c chÆt chÏ víi nh÷ng ng−êi céng s¶n trªn mÆt trËn b¸o chÝ vµ ®Êu tranh ®ßi d©n chñ, 5 lÇn «ng bÞ ®Þch b¾t, lÇn cuèi vµo th¸ng 10-1939, bÞ kÕt ¸n 5 n¨m tï, bÞ ®µy ®i C«n §¶o vµ mÊt t¹i ®ã. ¤ng lµ t¸c gi¶ nhiÒu tËp s¸ch, lµ ng−êi ViÖt Nam ®Çu tiªn dÞch mét phÇn cuèn KhÕ −íc x· héi cña Rótx« (J.J. Rousseau). NGUYÔN H¶I THÇN (1878 - 1959): Tªn thËt lµ Vò H¶i Thu, quª ë §¹i Tõ, huyÖn Thanh Tr× (nay thuéc Hµ Néi). N¨m 1905, NguyÔn H¶i ThÇn theo cô Phan Béi Ch©u sang Trung Quèc, ®· theo häc c¸c Tr−êng vâ bÞ Hoµng Phè, Hå Nam, ThiÒu Quan, vèn lµ thµnh viªn ViÖt Nam Quang phôc Héi, sau lµ ®¶ng viªn §¹i ViÖt, tham gia qu©n ®éi Quèc d©n §¶ng, ®−îc cö lµm Liªn tr−ëng (t−¬ng ®−¬ng nh− ®¹i ®éi tr−ëng) kiªm tri huyÖn. V× cã “c«ng” trong viÖc tµn s¸t ®Ém m¸u c¸c chiÕn sÜ C«ng x· Qu¶ng Ch©u (1927), nªn ®−îc chÝnh quyÒn T−ëng Giíi Th¹ch tin dïng. N¨m 1931, NguyÔn H¶i ThÇn vÒ Qu¶ng Ch©u më cöa hµng xem sè tö vi. Sau ®ã ®−îc chÝnh quyÒn T−ëng tËp hîp cïng Vò Hång Khanh

b¶n chØ dÉn tªn ng−êi 677 vµ mét sè ng−êi cã t− t−ëng chèng céng lËp ra ViÖt Nam C¸ch m¹ng §ång minh Héi. N¨m 1945, NguyÔn H¶i ThÇn theo ®oµn qu©n cña Tiªu V¨n vÒ ViÖt Nam. §Ó thùc hiÖn s¸ch l−îc t¹m hßa ho·n víi qu©n T−ëng nh»m tËp trung lùc l−îng kh¸ng chiÕn ë Nam Bé, ngµy 1-1-1946, NguyÔn H¶i ThÇn ®−îc cö gi÷ chøc Phã Chñ tÞch ChÝnh phñ l©m thêi n−íc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ vµ sau ®ã ®−îc cö bæ sung vµo Quèc héi kh«ng qua bÇu cö vµ gi÷ chøc Phã Chñ tÞch ChÝnh phñ liªn hiÖp kh¸ng chiÕn. Sau khi qu©n T−ëng rót vÒ Trung Quèc, NguyÔn H¶i ThÇn bá trèn theo qu©n T−ëng vÒ Nam Kinh. N¨m 1947, NguyÔn H¶i ThÇn l¹i vÒ Qu¶ng Ch©u tiÕp tôc më cöa hµng xem sè tö vi vµ sèng ë Trung Quèc cho ®Õn lóc chÕt (1959). NGUYÔN HUÖ (1753 - 1792): Tøc Quang Trung. Sang thÕ kû XVIII, chÕ ®é phong kiÕn ViÖt Nam b−íc vµo giai ®o¹n khñng ho¶ng s©u s¾c, toµn diÖn. §©y lµ thêi kú ph©n tranh gi÷a hai thÕ lùc phong kiÕn TrÞnh - NguyÔn. C¸c cuéc khëi nghÜa cña n«ng d©n liªn tiÕp næ ra kh¾p n¬i mµ ®Ønh cao lµ phong trµo T©y S¬n do ba anh em NguyÔn Nh¹c, NguyÔn HuÖ, NguyÔn L÷ l·nh ®¹o. Phong trµo T©y S¬n tõ mét cuéc khëi nghÜa ®Þa ph−¬ng ë Quy Nh¬n ®· ph¸t triÓn réng ë nhiÒu n¬i trong n−íc, råi tiÕn lªn thµnh phong trµo quËt khëi cña c¶ d©n téc, quÐt s¹ch c¸c tËp ®oµn phong kiÕn thèi n¸t trong Nam, ngoµi B¾c, kh«i phôc nÒn thèng nhÊt ®Êt n−íc. NguyÔn HuÖ lµ l·nh tô vµ linh hån cña phong trµo T©y S¬n. NguyÔn HuÖ ®· l·nh ®¹o qu©n d©n ta ®Ëp tan cuéc x©m l−îc cña phong kiÕn Xiªm (1784 - 1785). N¨m 1788, NguyÔn HuÖ lªn ng«i Hoµng ®Õ, lÊy niªn hiÖu lµ Quang Trung, thèng lÜnh qu©n ®éi chuÈn bÞ ®¹i ph¸ qu©n Thanh. ChØ trong 5 ngµy ®ªm ®Çu Xu©n Kû DËu (tõ ngµy 25 ®Õn ngµy 30-1-1789), d−íi sù l·nh ®¹o tµi t×nh cña Quang Trung, nh©n d©n ta ®· tiªu diÖt 20 v¹n qu©n M·n Thanh. §©y lµ mét chiÕn c«ng vÜ ®¹i vµ thÇn kú trong lÞch sö chèng ngo¹i x©m cña d©n téc ta. Quang Trung kh«ng nh÷ng lµ mét nhµ qu©n sù thiªn tµi, mét danh t−íng mµ cßn lµ mét tµi n¨ng lçi l¹c trªn c¸c lÜnh vùc chÝnh trÞ, kinh

678 Hå CHÝ MINH TOµN TËP tÕ, v¨n ho¸, ngo¹i giao. Quang Trung lµ mét vÞ anh hïng d©n téc trÝ dòng song toµn cã mét sù nghiÖp vÎ vang trong lÞch sö d©n téc ta. NGUYÔN THÞ MINH KHAI (1910 - 1941): Cßn cã tªn lµ Vinh, con mét viªn chøc xe löa ë thµnh phè Vinh, NghÖ An. N¨m 1927, NguyÔn ThÞ Minh Khai tham gia tæ chøc Héi H−ng Nam (tiÒn th©n cña T©n ViÖt C¸ch m¹ng §¶ng). §Çu n¨m 1930, NguyÔn ThÞ Minh Khai chuyÓn sang thµnh ®¶ng viªn cña §«ng D−¬ng Céng s¶n Liªn ®oµn vµ sang ho¹t ®éng t¹i Trung Quèc. Th¸ng 7-1935, ®ång chÝ lµ thµnh viªn trong ®oµn ®¹i biÓu do §¶ng ta cö ®i dù §¹i héi lÇn thø VII Quèc tÕ Céng s¶n t¹i M¸txc¬va. T¹i §¹i héi, víi bÝ danh Phan Lan, ®ång chÝ ®· ®äc b¶n tham luËn vÒ vai trß cña phô n÷ §«ng D−¬ng trong cuéc ®Êu tranh c¸ch m¹ng; sau ®ã, kÕt h«n víi ®ång chÝ Lª Hång Phong. VÒ n−íc, ®ång chÝ ®−îc cö vµo Xø uû Nam Kú vµ trùc tiÕp lµm BÝ th− Thµnh uû Sµi Gßn - Chî Lín. Ngµy 30-7-1940, NguyÔn ThÞ Minh Khai bÞ thùc d©n Ph¸p b¾t vµ bÞ giÕt h¹i vµo ngµy 28-8-1941. NGUYÔN T¦êNG TAM (1905 - 1963): Tøc NhÊt Linh, quª gèc ë Qu¶ng Nam. NguyÔn T−êng Tam lµ ng−êi cÇm ®Çu nhãm Tù lùc v¨n ®oµn, Chñ nhiÖm b¸o Phong Ho¸ vµ Ngµy nay. N¨m 1940, ®øng ra lËp §¶ng §¹i ViÖt D©n chÝnh th©n NhËt. Do s¸ch l−îc cña ChÝnh phñ ta t¹m thêi hoµ ho·n víi T−ëng, th¸ng 3-1946, ®−îc bæ sung vµo Quèc héi kh«ng th«ng qua bÇu cö vµ gi÷ chøc Bé tr−ëng Bé Ngo¹i giao trong ChÝnh phñ Liªn hiÖp kh¸ng chiÕn; lµ Tr−ëng ®oµn ®¹i biÓu ChÝnh phñ ®i dù Héi nghÞ §µ L¹t (4-1946) vµ ®−îc cö lµm Tr−ëng ®oµn ®¹i biÓu ChÝnh phñ ta dù Héi nghÞ Ph«ngtenn¬bl«, nh−ng NguyÔn T−êng Tam ®· bá nhiÖm vô. Sau ®ã, theo Vò Hång Khanh ®i V©n Nam (Trung Quèc) råi tiÕp tôc lµm tay sai cho thùc d©n Ph¸p vµ sau nµy lµ ®Õ quèc Mü. NguyÔn V¨n T¹o (1908 - 1970): Nhµ b¸o, nhµ c¸ch m¹ng, ®¶ng viªn §¶ng Céng s¶n Ph¸p. N¨m 1928, «ng tham gia §oµn ®¹i biÓu §¶ng Céng s¶n Ph¸p ®i dù §¹i héi lÇn thø VI Quèc tÕ Céng s¶n t¹i Liªn X«,

b¶n chØ dÉn tªn ng−êi 679 ®äc tham luËn vÒ t×nh h×nh §«ng D−¬ng vµ ®Ò nghÞ Quèc tÕ Céng s¶n nghiªn cøu viÖc thµnh lËp mét §¶ng Céng s¶n ë §«ng D−¬ng. N¨m 1929 lµ Uû viªn Trung −¬ng §¶ng Céng s¶n Ph¸p phô tr¸ch vÊn ®Ò thuéc ®Þa. N¨m 1930, «ng vÒ n−íc, tÝch cùc tham gia vµo phong trµo ®Êu tranh yªu n−íc, ®ßi tù do d©n chñ vµ hai lÇn bÞ ®Þch b¾t. N¨m 1945, «ng tham gia l·nh ®¹o C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m t¹i Sµi Gßn vµ c¸c tØnh Nam Kú, ®−îc chØ ®Þnh vµo Uû ban hµnh chÝnh l©m thêi Nam Bé; lµ ®¹i biÓu Quèc héi liªn tiÕp c¸c khãa I, II, III. N¨m 1946, ra B¾c, lµm Tr−ëng TiÓu ban C«ng vËn Trung −¬ng §¶ng vµ ®−îc chØ ®Þnh vµo ChÝnh phñ, gi÷ chøc Bé tr−ëng Bé Lao ®éng (1946 - 1965). N¨m 1967, gi÷ chøc Bé tr−ëng Chñ nhiÖm V¨n phßng Néi chÝnh. N¨m 1969, gi÷ chøc Chñ nhiÖm Uû ban thèng nhÊt cña Quèc héi. NG¤ QUYÒN (899 - 944): Anh hïng d©n téc, mét t−íng lÜnh tµi giái, chÝ lín, m−u cao, quª ë §−êng L©m (nay thuéc Ba V×, Hµ Néi). Tr−íc nguy c¬ x©m l−îc cña nhµ Nam H¸n, Ng« QuyÒn ®· h¹ thµnh §¹i La, giÕt chÕt tªn b¸n n−íc KiÒu C«ng TiÔn, trõ mèi häa bªn trong, æn ®Þnh t×nh h×nh trong n−íc vµ gÊp rót chuÈn bÞ lùc l−îng kh¸ng chiÕn. ¤ng lµ ng−êi tæ chøc chiÕn dÞch B¹ch §»ng lÞch sö. ChiÕn th¾ng oanh liÖt trªn s«ng B¹ch §»ng ®· ®¸nh b¹i m−u ®å x©m l−îc cña nhµ Nam H¸n, chÊm døt mét thêi kú mÊt n−íc kÐo dµi h¬n mét ngh×n n¨m vµ më ra mét giai ®o¹n míi cña lÞch sö d©n téc. Trªn c¬ së th¾ng lîi qu©n sù vang déi ®ã, Ng« QuyÒn ®· tiÕn lªn mét b−íc cñng cè nÒn ®éc lËp d©n téc. ¤ng ®· quyÕt ®Þnh bá chøc TiÕt ®é sø cña bän phong kiÕn ph−¬ng B¾c vµ tù x−ng v−¬ng, lËp thµnh mét v−¬ng quèc ®éc lËp. D−íi thêi Ng« QuyÒn, triÒu ®×nh ®· ®−îc x©y dùng theo thÓ chÕ cña mét quèc gia phong kiÕn ®éc lËp. R RUD¥VEN, Phr¨ngclin (1882 - 1945): Tæng thèng n−íc Mü (1933 - 1945). Trong thêi kú cÇm quyÒn, Rud¬ven ®Ò ra §−êng lèi míi nh»m kh¾c phôc nh÷ng biÕn ®éng cña cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ (1929 - 1933). Trong ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, Rud¬ven ®· gãp phÇn h×nh

680 Hå CHÝ MINH TOµN TËP thµnh khèi §ång minh chèng ph¸t xÝt; tham dù Héi nghÞ nh÷ng ng−êi ®øng ®Çu ba n−íc lín (Liªn X«, Mü, Anh) t¹i Tªhªr¨ng vµ Ianta. P P£TANH, PhilÝp (1856 - 1951): Thèng chÕ Ph¸p, tèt nghiÖp Tr−êng qu©n sù Xanh Xia (1878). Pªtanh lµ ng−êi cã nhiÒu cèng hiÕn cho n−íc Ph¸p trong ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt nªn ®−îc phong hµm §¹i t−íng; Tæng T− lÖnh qu©n ®éi Ph¸p (1917); Bé tr−ëng Bé ChiÕn tranh (1934); Tæng thèng Ph¸p (1940) vµ ®Çu hµng c¸c lùc l−îng ph¸t xÝt. Sau khi n−íc Ph¸p ®−îc gi¶i phãng (8-1945), Pªtanh bÞ kÕt ¸n tö h×nh vÒ téi th«ng ®ång víi ®Þch, sau h¹ xuèng tï chung th©n, cÇm cè trªn mét hßn ®¶o nhá ë §¹i T©y D−¬ng. PH¹M HåNG TH¸I (1895 - 1924): Mét thanh niªn ViÖt Nam yªu n−íc, quª ë H−ng Nh©n, H−ng Nguyªn, NghÖ An, tham gia nhãm T©m t©m x· (tøc T©n ViÖt Thanh niªn §oµn) - mét tæ chøc c¸ch m¹ng cña ng−êi ViÖt Nam, ®−îc thµnh lËp n¨m 1923 ë Qu¶ng Ch©u (Trung Quèc). Ph¹m Hång Th¸i hy sinh ngµy 19-6-1924 t¹i Ch©u Giang (Qu¶ng Ch©u) sau khi nÐm t¹c ®¹n ¸m s¸t tªn MÐclanh - Toµn quyÒn §«ng D−¬ng, nh−ng kh«ng thµnh c«ng. PHAN BéI CH¢U (1867 - 1940): HiÖu lµ Sµo Nam, quª ë §an NhiÔm, Nam §µn, NghÖ An, mét nhµ yªu n−íc cã nhiÒu ho¹t ®éng tÝch cùc trong nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kû XX. Tham gia lËp Duy T©n héi (1904), tæ chøc phong trµo §«ng Du (1905 - 1908) vµ chñ tr−¬ng dùa vµo NhËt ®Ó ®uæi thùc d©n Ph¸p, gi¶i phãng d©n téc. Cô lµ mét trong nh÷ng ng−êi thµnh lËp ViÖt Nam Quang phôc Héi (1912). Th¸ng 6- 1925, thùc d©n Ph¸p b¾t cãc cô ë Trung Quèc ®−a vÒ n−íc, ®em xö ë tßa ®Ò h×nh Hµ Néi, lµm dÊy lªn ë ViÖt Nam mét phong trµo ®Êu tranh rÇm ré ®ßi th¶ Phan Béi Ch©u diÔn ra d−íi nhiÒu h×nh thøc phong phó. Cïng víi phong trµo ®Ó tang Phan Chu Trinh, phong trµo ®Êu tranh ®ßi th¶ Phan Béi Ch©u ®· thóc ®Èy tinh thÇn ®Êu tranh cña

b¶n chØ dÉn tªn ng−êi 681 nh©n d©n ViÖt Nam chèng thùc d©n Ph¸p ®ßi th¶ tï chÝnh trÞ vµ ®ßi quyÒn d©n sinh d©n chñ. Tr−íc lµn sãng ®Êu tranh m¹nh mÏ cña nh©n d©n ta, ngµy 21-12- 1926, thùc d©n Ph¸p buéc ph¶i tha cho cô Phan Béi Ch©u, nh−ng chóng l¹i giam láng cô ë HuÕ cho ®Õn lóc cô qua ®êi. PHAN CHu TRINH (1872 - 1926): Quª ë lµng T©y Léc, huyÖn Tiªn Ph−íc, tØnh Qu¶ng Nam. Sau khi ®ç Phã b¶ng, cã thêi gian cô ®· lµm quan trong triÒu ®×nh HuÕ, nh−ng sau ®ã tõ chøc vÒ quª ho¹t ®éng chÝnh trÞ, chñ tr−¬ng dùa vµo Ph¸p ®Ó tiÕn hµnh c¸c c¶i c¸ch, thùc hiÖn tù do, d©n chñ lµm cho d©n giµu n−íc m¹nh råi sau ®ã míi tÝnh ®Õn chuyÖn gi¶i phãng d©n téc. N¨m 1906, sau chuyÕn ®i NhËt vÒ, cô ra søc tuyªn truyÒn chñ tr−¬ng c¶i c¸ch vµ trë thµnh mét trong nh÷ng ng−êi cÇm ®Çu xu h−íng c¶i l−¬ng ë n−íc ta håi ®Çu thÕ kû XX. N¨m 1908, khi phong trµo chèng thuÕ cña n«ng d©n Trung Bé bÞ ®µn ¸p, cô bÞ thùc d©n Ph¸p b¾t ®µy ra C«n §¶o. N¨m 1911, nhê cã Héi Nh©n quyÒn Ph¸p can thiÖp, cô ®−îc tr¶ tù do vµ sang c− tró ë Ph¸p. N¨m 1925, cô vÒ n−íc, l©m bÖnh vµ mÊt vµo ®Çu n¨m 1926. PHAN §×NH PHïNG (1847 - 1895): Mét sÜ phu yªu n−íc næi tiÕng cuèi thÕ kû XIX. H−ëng øng chiÕu CÇn V−¬ng cña vua Hµm Nghi n¨m 1885, cô l·nh ®¹o cuéc khëi nghÜa chèng thùc d©n Ph¸p, lËp c¨n cø ë vïng rõng nói H−¬ng S¬n, H−¬ng Khª, tØnh Hµ TÜnh. NghÜa qu©n ®· v−ît nhiÒu gian khæ, duy tr× cuéc chiÕn ®Êu gÇn 10 n¨m. Cô bÞ th−¬ng trong mét trËn ®¸nh råi l©m bÖnh mÊt ngµy 28-12-1895. T T¤N DËT TI£N (1866 - 1925): Tøc T«n Trung S¬n, nhµ c¸ch m¹ng d©n téc d©n chñ Trung Quèc, ng−êi l·nh ®¹o C¸ch m¹ng T©n Hîi (1911) lËt ®æ triÒu ®¹i phong kiÕn M·n Thanh; s¸ng lËp thuyÕt Tam d©n vµ tæ chøc Trung Quèc C¸ch m¹ng §ång minh Héi (sau c¶i tæ thµnh Quèc d©n §¶ng). N¨m 1912, ®−îc bÇu lµm Tæng thèng l©m thêi Trung Hoa

682 Hå CHÝ MINH TOµN TËP d©n quèc, sau ®ã tõ chøc. N¨m 1916, tæ chøc ChÝnh phñ Qu¶ng §«ng, ®−îc cö lµm §¹i nguyªn so¸i. T«n Trung S¬n chñ tr−¬ng ®oµn kÕt víi n−íc Nga X«viÕt, §¶ng Céng s¶n, quÇn chóng n«ng d©n, c«ng nh©n vµ xo¸ bá c¸c hiÖp −íc bÊt b×nh ®¼ng víi n−íc ngoµi. ¤ng ®−îc ng−êi Trung Hoa yªu mÕn gäi lµ “Quèc phô Trung Hoa”. T«n tö: Tªn thËt lµ T«n Vò, nhµ lý luËn qu©n sù lín cña Trung Quèc cuèi thÕ kû VI Tr.CN, lµ t¸c gi¶ T«n Tö binh ph¸p, mét trong nh÷ng bé binh th− sím nhÊt trªn thÕ giíi. Néi dung bé s¸ch nµy rÊt phong phó, bµn ®Õn c¸c ph−¬ng diÖn, c¸c giai ®o¹n, c¸c chiÕn l−îc chiÕn thuËt,... cña chiÕn tranh. Binh ph¸p T«n Tö kh«ng chØ cã gi¸ trÞ ®èi víi chiÕn tranh thêi cæ ®¹i, mµ cßn rÊt cã gi¸ trÞ ®èi víi chiÕn tranh thêi hiÖn ®¹i, v× thÕ ®−îc thÕ giíi ®¸nh gi¸ cao vµ dÞch ra nhiÒu thø tiÕng. Chñ tÞch Hå ChÝ Minh còng nghiªn cøu rÊt s©u s¾c vÒ binh ph¸p T«n Tö vµ ®· vËn dông trong x©y dùng lùc l−îng vò trang c¸ch m¹ng ViÖt Nam. T«rª, M«rix¬ (1900 - 1964): Nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ Ph¸p. Th¸ng 3- 1919, «ng tham gia §¶ng X· héi Ph¸p vµ tÝch cùc ®Êu tranh ®Ó thµnh lËp §¶ng Céng s¶n Ph¸p. ¤ng lµ Uû viªn Trung −¬ng §¶ng Céng s¶n Ph¸p n¨m 1924, Uû viªn Bé ChÝnh trÞ vµ BÝ th− Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng n¨m 1925, Tæng BÝ th− §¶ng Céng s¶n Ph¸p tõ n¨m 1930 ®Õn n¨m 1964. M«rix¬ T«rª cßn lµ nhµ ho¹t ®éng næi tiÕng cña phong trµo céng s¶n vµ c«ng nh©n quèc tÕ, lµ Uû viªn Ban ChÊp hµnh Quèc tÕ Céng s¶n tõ n¨m 1928 ®Õn n¨m 1943, Uû viªn §oµn Chñ tÞch Quèc tÕ Céng s¶n tõ n¨m 1935 ®Õn n¨m 1943. TRÇN H¦NG §¹O (1213 - 1300): Tªn thËt lµ TrÇn Quèc TuÊn, anh hïng d©n téc, v¨n vâ song toµn, ®−îc triÒu ®×nh nhµ TrÇn phong t−íc H−ng §¹o v−¬ng vµ ®−îc cö gi÷ chøc Quèc c«ng tiÕt chÕ (Tæng chØ huy qu©n ®éi). ¤ng ®· tham gia l·nh ®¹o cuéc kh¸ng chiÕn lÇn thø nhÊt vµ lµ ng−êi chØ huy tèi cao cuéc kh¸ng chiÕn lÇn thø hai vµ lÇn thø ba chèng giÆc Nguyªn. Tr−íc nguy c¬ x©m l−îc cña bän phong kiÕn ph−¬ng B¾c, «ng lu«n lu«n ®Æt lîi Ých cña d©n téc, cña ®Êt n−íc lªn trªn hÕt, chñ

b¶n chØ dÉn tªn ng−êi 683 ®éng gi¶i quyÕt nh÷ng bÊt hßa trong hoµng téc, cñng cè khèi ®oµn kÕt toµn d©n, tËp trung lùc l−îng chiÕn ®Êu b¶o vÖ ®Êt n−íc. ¤ng lµ t¸c gi¶ cña HÞch t−íng sÜ næi tiÕng vµ lµ t¸c gi¶ cña c¸c t¸c phÈm qu©n sù: Binh th− yÕu l−îc, V¹n KiÕp t«ng bÝ truyÒn th−, v.v.. TRÇN PHó (1904 - 1931): Tæng BÝ th− cña §¶ng Céng s¶n §«ng D−¬ng, quª ë huyÖn §øc Thä, tØnh Hµ TÜnh. N¨m 1925, ®ång chÝ tham gia s¸ng lËp Héi Phôc ViÖt, tæ chøc tiÒn th©n cña T©n ViÖt C¸ch m¹ng §¶ng. N¨m 1926, ®ång chÝ tham dù líp huÊn luyÖn c¸ch m¹ng ë Qu¶ng Ch©u (Trung Quèc) do NguyÔn ¸i Quèc tæ chøc, sau ®ã ®−îc cö sang häc t¹i Tr−êng ®¹i häc Ph−¬ng §«ng Liªn X«. Th¸ng 4-1930, TrÇn Phó vÒ n−íc, ®−îc bæ sung vµo Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng (7-1930). §ång chÝ ®· cïng Ban Th−êng vô Trung −¬ng khëi th¶o LuËn c−¬ng chÝnh trÞ cña §¶ng. B¶n LuËn c−¬ng ®−îc Héi nghÞ Trung −¬ng lÇn thø nhÊt (10-1930) th«ng qua. T¹i Héi nghÞ nµy, TrÇn Phó ®−îc bÇu lµm Tæng BÝ th− cña §¶ng. Ngµy 19-4-1931, TrÇn Phó bÞ thùc d©n Ph¸p b¾t. ë trong tï, ®ång chÝ ®· bÞ kÎ thï tra tÊn hÕt søc d· man. Do bÞ bÖnh nÆng, ®ång chÝ ®· hy sinh ngµy 6-9-1931. TRÇN QUèC TO¶N (1268 - 1285): Ng−êi trong hoµng téc nhµ TrÇn. Tõ n¨m 15 tuæi, ®· cã lßng yªu n−íc vµ c¨m thï qu©n x©m l−îc. Trong cuéc kh¸ng chiÕn cña nh©n d©n ta chèng qu©n x©m l−îc Nguyªn M«ng thÕ kû XIII, TrÇn Quèc To¶n ®· tù tæ chøc mét ®éi nghÜa binh tham gia ®¸nh giÆc rÊt anh dòng vµ lËp ®−îc nhiÒu chiÕn c«ng. T¥RUMAN, Hary S. (1884 - 1972): Ng−êi thuéc §¶ng D©n chñ Mü; nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ; Tæng thèng thø 33 cña n−íc Mü (1945 - 1953); ng−êi h¹ lÖnh nÐm hai qu¶ bom nguyªn tö xuèng Hir«sima vµ Nagadaki (NhËt B¶n). T¬ruman lµ mét trong nh÷ng ng−êi khëi x−íng ®−êng lèi “ChiÕn tranh l¹nh” sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai.

684 Hå CHÝ MINH TOµN TËP TR¦¥NG BéI C¤NG (Ch−a râ n¨m sinh, n¨m mÊt): Tªn thËt lµ NguyÔn V¨n ChiÕn, thuéc líp §«ng Du, tèt nghiÖp kho¸ II Häc viÖn Qu©n sù B¶o §Þnh, lµ Trung ®oµn tr−ëng trong qu©n ®éi Trung Quèc (Quèc d©n §¶ng), sau lµ Gi¸o vô tr−ëng cña Häc viÖn Qu©n sù Nam Ninh. Trong thêi gian lµm viÖc ë §Ö tø chiÕn khu, «ng cã liªn hÖ chÆt chÏ víi Tr−¬ng Ph¸t Khuª, dÇn dÇn lé râ bé mÆt ph¶n béi. TR¦¥NG PH¸T KHU£ (1896 - 1980): Tªn ch÷ lµ H−íng Hoa, cßn gäi lµ DËt B©n, quª ë huyÖn Thñy H−ng, Qu¶ng §«ng, Trung Quèc, tèt nghiÖp Häc viÖn Qu©n sù Hµ B¾c. Trong thêi kú Quèc - Céng hîp t¸c ë Qu¶ng Ch©u (1924 - 1927), Tr−¬ng cã liªn l¹c víi T−íng qu©n X«viÕt Galen, lóc bÊy giê lµ cè vÊn qu©n sù cho qu©n ®éi Quèc d©n §¶ng. Nh÷ng n¨m 40 cña thÕ kû XX, Tr−¬ng lµ T− lÖnh §Ö tø chiÕn khu cña Quèc d©n §¶ng. VÒ sau, tuy kh«ng cßn lµ ®¶ng viªn Quèc d©n §¶ng, nh−ng trªn thùc tÕ Tr−¬ng vÉn trung thµnh víi ®¶ng Êy. Tõ n¨m 1949, Tr−¬ng ®· r¸o riÕt ho¹t ®éng nh»m tæ chøc “lùc l−îng thø ba”, nh−ng kh«ng cã kÕt qu¶. §i th¨m vµ nãi chuyÖn nhiÒu n¬i ë Mü, Tr−¬ng kªu gäi ng−êi Hoa “chiÕn ®Êu” chèng “Trung céng” ®Ó “kh«i phôc Trung Hoa d©n quèc” trªn lôc ®Þa, nh−ng còng bÊt ®ång ý kiÕn víi chÝnh quyÒn §µi Loan. T¦ëNG GiíI TH¹CH (1887 - 1975): Quª ë tØnh ChiÕt Giang, Trung Quèc. N¨m 1923, gi÷ chøc Tham m−u tr−ëng Tæng hµnh dinh ChÝnh phñ qu©n sù Qu¶ng §«ng. N¨m 1924, ®−îc T«n Trung S¬n cö ®i kh¶o s¸t vÒ qu©n sù ë Liªn X« råi vÒ n−íc gi÷ chøc HiÖu tr−ëng Tr−êng qu©n sù Hoµng Phè. Sau khi T«n Trung S¬n mÊt, T−ëng Giíi Th¹ch gi÷ chøc Chñ tÞch Ban Th−êng vô Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng Quèc d©n §¶ng, Tæng T− lÖnh qu©n c¸ch m¹ng quèc d©n vµ lµ ng−êi ph¸i h÷u, chèng §¶ng Céng s¶n Trung Quèc. N¨m 1943, t¸i nhiÖm chøc Chñ tÞch ChÝnh phñ Quèc d©n §¶ng. N¨m 1948, gi÷ chøc Tæng thèng. Th¸ng 1-1949, T−ëng Giíi Th¹ch tõ chøc, cïng n¨m rót ra §µi Loan, tiÕp tôc gi÷ chøc Tæng tµi Quèc d©n §¶ng vµ Tæng thèng Trung Hoa d©n quèc ë §µi Loan.

b¶n chØ dÉn tªn ng−êi 685 U U¤NG TINH VÖ (1883 - 1944): Tªn thËt lµ TriÖu Minh, tù lµ Lý T©n (hoÆc Lý TuÊn), quª ë Qu¶ng §«ng, Trung Quèc. N¨m 1905, gia nhËp Trung Quèc C¸ch m¹ng §ång minh Héi do T«n Trung S¬n s¸ng lËp. Th¸ng 4-1910, bÝ mËt trë vÒ Trung Quèc trùc tiÕp v¹ch kÕ ho¹ch vµ tæ chøc viÖc ¸m s¸t quan nhiÕp chÝnh Th¸i tö ®−¬ng triÒu lµ T¸i Phong nh−ng kh«ng thµnh. U«ng Tinh VÖ bÞ b¾t vµ bÞ tuyªn ¸n tö h×nh, b¶n ¸n ch−a kÞp thùc thi, th× n¨m 1911 C¸ch m¹ng T©n Hîi th¾ng lîi, nhµ Thanh sôp ®æ, «ng ®· cïng vî sang Ph¸p. Khi Viªn ThÕ Kh¶i tiÕm quyÒn, tù x−ng Hoµng ®Õ, T«n Trung S¬n lµm cuéc c¸ch m¹ng lÇn thø hai, «ng ®· quay l¹i Trung Quèc trë thµnh mét trong nh÷ng trî thñ chÝnh cña T«n Trung S¬n. Sau khi T«n Trung S¬n t¹ thÕ (12-3-1925), U«ng Tinh VÖ lµm Chñ tÞch ®Çu tiªn cña n−íc Trung Hoa d©n quèc. Do m©u thuÉn víi T−ëng, ngµy 15-5-1926, trong cuéc héi nghÞ toµn thÓ Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng Quèc d©n §¶ng, víi sù hËu thuÉn cña phe qu©n sù, T−ëng ®· buéc U«ng Tinh VÖ ph¶i tõ chøc. UYNX¥N, Vu®r« (1865 - 1924): Tæng thèng n−íc Mü (1913 - 1921). D−íi thêi Uynx¬n, vÒ ®èi néi, ChÝnh phñ Mü ®· thi hµnh chÝnh s¸ch ®µn ¸p d· man phong trµo c«ng nh©n; vÒ ®èi ngo¹i, thi hµnh chÝnh s¸ch ¨n c−íp vµ bµnh tr−íng, can thiÖp th« b¹o vµo c«ng viÖc néi bé cña c¸c n−íc kh¸c, ®Æc biÖt lµ víi c¸c n−íc ch©u Mü Latinh. N¨m 1918, Uynx¬n ®−a ra Ch−¬ng tr×nh 14 ®iÓm, thùc chÊt lµ mét chÝnh s¸ch x©m l−îc nh»m thiÕt lËp ¸ch thèng trÞ cña ®Õ quèc Mü trªn thÕ giíi, chèng l¹i n−íc Nga X«viÕt míi ra ®êi. ChÝnh s¸ch nµy ®−îc che ®Ëy b»ng nh÷ng lêi lÏ mü miÒu “d©n chñ”, “quyÒn d©n téc tù quyÕt”. Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· v¹ch râ: “Chñ nghÜa Uynx¬n chØ lµ mét trß bÞp lín”. N¨m 1920, Uynx¬n bÞ thÊt b¹i trong cuéc bÇu cö Tæng thèng Mü vµ th«i ho¹t ®éng chÝnh trÞ.

686 Hå CHÝ MINH TOµN TËP V VAY¡NG CUTUYARI£, P«n (1892 - 1937): Mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp §¶ng Céng s¶n Ph¸p; nguyªn nghÞ sÜ Quèc héi Ph¸p, Chñ nhiÖm b¸o L'HumanitÐ. ¤ng lµ ng−êi giíi thiÖu NguyÔn ¸i Quèc vµo §¶ng X· héi Ph¸p (1919). T¹i §¹i héi Tua n¨m 1920, «ng lµ mét trong nh÷ng ng−êi ®Êu tranh b¶o vÖ chñ tr−¬ng cña §¶ng X· héi Ph¸p gia nhËp Quèc tÕ Céng s¶n, lµ mét trong nh÷ng ng−êi ñng hé bµi ph¸t biÓu cña NguyÔn ¸i Quèc ë §¹i héi nµy. Khi NguyÔn ¸i Quèc bÞ b¾t ë Hång C«ng, «ng tÝch cùc vËn ®éng vµ gióp ®ì NguyÔn ¸i Quèc tho¸t khái nhµ tï, trèn ®i Th−îng H¶i, b¾t liªn l¹c víi tæ chøc ®Ó sang Liªn X«. Vò HåNG KHANH (1898 - 1993): Tªn thËt lµ Vò V¨n Gi¶n, ng−êi lµng Thæ Tang, huyÖn VÜnh L¹c (nay thuéc tØnh VÜnh Phóc). N¨m 1928, tham gia ViÖt Nam Quèc d©n §¶ng. Sau thÊt b¹i cña khëi nghÜa Yªn B¸i, ch¹y sang Trung Quèc. N¨m 1945, theo qu©n ®éi T−ëng Giíi Th¹ch vÒ ViÖt Nam. Th¸ng 6-1946, l¹i theo qu©n T−ëng Giíi Th¹ch sang Trung Quèc. N¨m 1949, khi c¸ch m¹ng Trung Quèc th¾ng lîi, Vò Hång Khanh ch¹y vÒ Cao B»ng råi lµm viÖc cho Ph¸p. N¨m 1954, ch¹y vµo miÒn Nam. Sau n¨m 1975, Vò Hång Khanh ®−îc ChÝnh phñ ta tha téi, vÒ sèng ë Thæ Tang cho ®Õn khi mÊt. X XTALIN, I«xÝp VÝchxari«n«vÝch (1879 - 1953): Mét trong nh÷ng nhµ ho¹t ®éng næi tiÕng cña §¶ng Céng s¶n vµ Nhµ n−íc Liªn X«. N¨m 1898, gia nhËp §¶ng C«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga råi trë thµnh §¶ng B«nsªvÝch sau §¹i héi lÇn thø II cña §¶ng. Thêi kú chuÈn bÞ tiÕn hµnh C¸ch m¹ng Th¸ng M−êi Nga, lµ ñy viªn Trung t©m qu©n sù c¸ch m¹ng. Trong thêi kú bÞ n−íc ngoµi vò trang can thiÖp vµ néi chiÕn, lµ ñy viªn Héi ®ång Qu©n sù c¸ch m¹ng. N¨m 1922, lµ Tæng BÝ th− Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng Céng s¶n (b) Nga. Trong chiÕn tranh b¶o vÖ Tæ quèc (1941 - 1945) lµ Chñ tÞch ñy ban Quèc phßng

b¶n chØ dÉn tªn ng−êi 687 vµ lµ Uû viªn nh©n d©n Bé Quèc phßng Liªn X«, Tæng T− lÖnh tèi cao c¸c lùc l−îng vò trang Liªn X«. Xtalin cßn lµ t¸c gi¶ cña nhiÒu t¸c phÈm lý luËn. Xtalin ®−îc ghi nhËn lµ ng−êi cã nh÷ng cèng hiÕn to lín vµo sù nghiÖp x©y dùng vµ b¶o vÖ Nhµ n−íc Liªn X«; ®ång thêi còng bÞ phª ph¸n vÒ mét sè sai lÇm vµ tÖ sïng b¸i c¸ nh©n.