Hồ Chí Minh toàn tập - Tập 1

264 Hå CHÝ MINH TOµN TËP Cho nªn c¸c ®ång chÝ Nga cÇn ph¶i biÕt râ tÊt c¶ lùc l−îng vµ tÊt c¶ c¸c m¸nh khoÐ trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp cña ®èi thñ cña m×nh. c) V× ®· trë thµnh mét trung t©m mµ bän ®Õ quèc tham lam ®Òu h−íng c¶ vµo nhßm ngã, nªn Th¸i B×nh D−¬ng vµ c¸c n−íc thuéc ®Þa xung quanh Th¸i B×nh D−¬ng, t−¬ng lai cã thÓ trë thµnh mét lß löa cña chiÕn tranh thÕ giíi míi mµ giai cÊp v« s¶n sÏ ph¶i nai l−ng ra g¸nh. Xem thÕ th× ta thÊy râ r»ng vÊn ®Ò Th¸i B×nh D−¬ng lµ vÊn ®Ò mµ tÊt c¶ mäi ng−êi v« s¶n nãi chung ®Òu ph¶i quan t©m ®Õn. * Muèn x©y dùng l¹i n−íc Ph¸p ®· bÞ cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa tµn ph¸, Bé Thuéc ®Þa Ph¸p ®· th¶o mét dù ¸n khai th¸c c¸c thuéc ®Þa. Dù ¸n ®ã nh»m khai th¸c nh÷ng tµi nguyªn cña c¸c n−íc thuéc ®Þa ®Ó lµm lîi cho chÝnh quèc. Còng dù ¸n Êy nãi r»ng §«ng D−¬ng ph¶i gióp ®ì c¸c thuéc ®Þa kh¸c ë Th¸i B×nh D−¬ng ®Èy m¹nh s¶n xuÊt cña hä lªn, ®Ó lµm cho c¶ c¸c thuéc ®Þa ®ã còng trë thµnh \"cã Ých\" cho chÝnh quèc. NÕu dù ¸n ®−îc thùc hiÖn, th× nhÊt ®Þnh lµ §«ng D−¬ng sÏ l©m vµo t×nh tr¹ng gi¶m sót d©n sè vµ bÇn cïng. ThÕ nh−ng, míi ®©y, mÆc dÇu bÞ d− luËn An Nam ph¶n kh¸ng, Héi ®ång ChÝnh phñ §«ng D−¬ng còng ®· nhÊt trÝ t¸n thµnh dù ¸n Êy. Muèn hiÓu râ sù nhÊt trÝ ®ã cã gi¸ trÞ ®Õn ®©u, th× còng cÇn biÕt r»ng héi ®ång ®ã gåm cã Toµn quyÒn §«ng D−¬ng, t−íng Tæng t− lÖnh qu©n ®éi §«ng D−¬ng vµ ®é ba chôc viªn chøc cao cÊp ng−êi Ph¸p, céng thªm n¨m viªn quan l¹i b¶n xø do viªn Toµn quyÒn nÆn ra. Êy thÕ mµ tÊt c¶ c¸c ngµi Êy l¹i cho r»ng hä thay mÆt cho c¶ §«ng D−¬ng vµ hµnh ®éng v× lîi Ých cña nh©n d©n An Nam! C¸c b¹n h·y t−ëng t−îng mµ xem, ng−êi Ðtxkim«1) hay ng−êi Dulu2) mµ l¹i quyÕt ®Þnh vËn mÖnh cña mét d©n téc ch©u ¢u! * _______________ 1) D©n c− miÒn B¾c Cùc (BT). 2) Bé téc ë miÒn Nam ch©u Phi (BT).

®«ng d−¬ng vµ th¸i b×nh d−¬ng 265 Theo sù thó nhËn cña c¸c nhµ cÇm quyÒn th× c¸c thuéc ®Þa ë Th¸i B×nh D−¬ng ®−¬ng l©m vµo t×nh tr¹ng suy tµn, vµ chØ sèng - nÕu nh− thÕ mµ cã thÓ gäi ®−îc lµ sèng - mét cuéc sèng cµng ngµy cµng lôn b¹i ®i. Sù thËt th× trong mét thêi gian ng¾n, c¸c ®¶o ®«ng d©n c−, ®· hoµn toµn th−a h¼n ®i v× r−îu cån vµ lao dÞch. QuÇn ®¶o M¸ckid¬1), tr−íc ®©y 50 n¨m, ®«ng ®Õn 20.000 ng−êi, mµ b©y giê chØ cßn cã 1.500 ng−êi yÕu ®uèi vµ tho¸i ho¸. Trong vßng 10 n¨m, d©n sè ®¶o Tahiti2) gi¶m ®i 25%. Trong sè nh÷ng d©n c− ®ang chÕt dÇn chÕt mßn ®i nh− thÕ, chñ nghÜa ®Õ quèc Ph¸p l¹i cßn c−íp ®i h¬n 3.500 ng−êi ®Ó lµm bia ®ì ®¹n cho chóng. ThËt khã mµ t−ëng t−îng ®−îc t×nh tr¹ng tµn lôi cña mét gièng ng−êi l¹i nhanh ®Õn nh− thÕ. Nh−ng ®ã l¹i lµ mét sù thËt mµ ng−êi ta cã thÓ thÊy ®−îc ë nhiÒu thuéc ®Þa. (ë c¸c miÒn thuéc C«ngg«, trong vßng 20 n¨m, d©n sè tõ 40.000 ng−êi ®· gi¶m xuèng chØ cßn 30.000. §¶o Xanh Pie3) vµ Mic¬l«ng4), n¨m 1902 cã 6.500 d©n, ®Õn n¨m 1922, thuéc ®Þa nµy chØ cßn cã 3.900 ng−êi mµ th«i, v.v.). HÇu hÕt c¸c ®¶o ë Th¸i B×nh D−¬ng thuéc Ph¸p ®Òu ®−îc nh−îng cho c¸c c«ng ty khai khÈn ®ån ®iÒn. C¸c c«ng ty nµy t−íc ®o¹t ruéng ®Êt cña ng−êi b¶n xø vµ b¾t hä lµm nh− n« lÖ vËy. §©y lµ mét thÝ dô chøng tá r»ng ng−êi ta ®èi xö víi c«ng nh©n b¶n xø nh− thÕ nµo. 200 ng−êi chuyªn mß ngäc trai ®· bÞ c¸c h·ng Ph¸p ë ch©u óc b¾t Ðp ®−a ®i c¸c ®ån ®iÒn c¸ch quª h−¬ng cña hä ®Õn 800 h¶i lý... (ThËt kh«ng kh¸c ®−a thî may ®i lµm má). Hä bÞ dån xuèng mét chiÕc thuyÒn buåm nhá chØ võa chç cho 10 ng−êi vµ kh«ng cã qua mét ph−¬ng tiÖn nµo phßng lóc ®¾m thuyÒn. Hä bÞ ®−a ngay xuèng thuyÒn kh«ng kÞp nh×n mÆt vî con n÷a. Suèt hai n¨m rßng, nh÷ng ng−êi c«ng nh©n khèn khæ Êy bÞ ®µy ®o¹ trong _______________ 1) Nh÷ng ®¶o ë ch©u §¹i D−¬ng thuéc Ph¸p (BT). 2) Nh÷ng ®¶o ë B¾c ch©u Mü thuéc Ph¸p (BT). 3) Nh÷ng ®¶o ë ch©u §¹i D−¬ng thuéc Ph¸p (BT). 4) Nh÷ng ®¶o ë B¾c ch©u Mü thuéc Ph¸p (BT).

266 Hå CHÝ MINH TOµN TËP c¸c tr¹i cña c«ng ty. NhiÒu ng−êi bÞ ®èi xö tµn tÖ. NhiÒu ng−êi ®· v× thÕ mµ chÕt. C¸c b¹n h·y céng thªm vµo sù bãc lét v« nh©n ®¹o Êy sù tåi tÖ cña bän v« l−¬ng mµ ®Õ quèc Ph¸p giao cho cai trÞ c¸c ®¶o ®ã, th× c¸c b¹n sÏ thÊy tÊt c¶ c¸i tèt ®Ñp cña chÕ ®é bãc lét vµ ¸p bøc ®ang ®−a c¸c n−íc bÞ chiÕm lµm thuéc ®Þa ë Th¸i B×nh D−¬ng ®Õn chç chÕt vµ diÖt vong. * Ngµy nay, chñ nghÜa ®Õ quèc ®· tiÕn tíi mét tr×nh ®é hoµn bÞ gÇn nh− lµ khoa häc. Nã dïng nh÷ng ng−êi v« s¶n da tr¾ng ®Ó chinh phôc nh÷ng ng−êi v« s¶n c¸c thuéc ®Þa. Sau ®ã nã l¹i tung nh÷ng ng−êi v« s¶n ë mét thuéc ®Þa nµy ®i ®¸nh nh÷ng ng−êi v« s¶n ë mét thuéc ®Þa kh¸c. Sau hÕt, nã dùa vµo nh÷ng ng−êi v« s¶n ë c¸c thuéc ®Þa ®Ó thèng trÞ nh÷ng ng−êi v« s¶n da tr¾ng. ChiÕn c«ng ®¸ng buån cña ng−êi Xªnªgan lµ ®· gióp bän qu©n phiÖt Ph¸p giÕt h¹i anh em cña m×nh ë C«ngg«, Xu®¨ng, §ah«m©y1), Ma®ag¸txca. Ng−êi Angiªri ®· sang ®¸nh §«ng D−¬ng. Ng−êi An Nam th× sang ®ãng ®ån canh phßng ë ch©u Phi, v©n v©n vµ v©n v©n. Trong cuéc ®¹i chiÕn, h¬n mét triÖu n«ng d©n vµ c«ng nh©n thuéc ®Þa ®· bÞ ®−a sang ch©u ¢u ®Ó chÐm giÕt n«ng d©n vµ c«ng nh©n da tr¾ng. Võa råi, ng−êi ta ®· ®em lÝnh ng−êi b¶n xø bao v©y lÝnh Ph¸p ë miÒn Ruya, vµ ph¸i lÝnh ph¸o thñ thuéc ®Þa ®i dÑp nh÷ng ng−êi §øc b·i c«ng. Non mét nöa qu©n ®éi Ph¸p lµ ng−êi b¶n xø, −íc chõng 300.000 ng−êi. Ngoµi viÖc dïng c¸c thuéc ®Þa vÒ mÆt qu©n sù nh− vËy, chñ nghÜa t− b¶n cßn sö dông c¸c thuéc ®Þa ®Ó bãc lét vÒ mÆt kinh tÕ b»ng nh÷ng c¸ch thËt tinh vi. Ng−êi ta th−êng thÊy r»ng nh÷ng vïng nµo ë Ph¸p vµ nh÷ng nghÒ nµo ®ã mµ tiÒn c«ng bÞ h¹ xuèng, th× tr−íc ®ã thÕ nµo còng cã viÖc t¨ng thªm nh©n c«ng thuéc ®Þa. Ng−êi b¶n xø ®· ®−îc dïng ®Ó ph¸ c¸c cuéc b·i c«ng. HiÖn nay, _______________ 1) Nay lµ n−íc Céng hßa Bªnanh (BT).

®«ng d−¬ng vµ th¸i b×nh d−¬ng 267 chñ nghÜa t− b¶n dïng mét thuéc ®Þa nµy lµm c«ng cô ®Ó bãc lét mét thuéc ®Þa kh¸c, ®ã lµ tr−êng hîp §«ng D−¬ng vµ Th¸i B×nh D−¬ng. * MÆc dÇu c¸c nhµ cÇm quyÒn khua chiªng gâ trèng ®Ó lõa g¹t ng−êi ta, nh−ng sù thËt th× §«ng D−¬ng ®· kiÖt quÖ råi. Suèt trong nh÷ng n¨m 1914-1918, ng−êi ta b¾t gÇn m−êi v¹n ng−êi An Nam (con sè cña nhµ cÇm quyÒn lµ 97.903 ng−êi) ph¶i bá ruéng v−ên ®Ó sang ch©u ¢u. MÆc dÇu thiÕu ng−êi s¶n xuÊt, §«ng D−¬ng còng ®· buéc ph¶i göi ®i 500.000 tÊn ngò cèc ®Ó gãp phÇn b¶o vÖ nh÷ng kÎ ¸p bøc m×nh. Nh÷ng c«ng tr¸i chiÕn th¾ng ®· bßn rót ®i hµng tr¨m triÖu phr¨ng. Mçi n¨m, ng−êi An Nam ®· ph¶i ®æ må h«i s«i n−íc m¾t ®Ó nép kho¶ng chõng 450.000.000 phr¨ng hÇu hÕt chØ ®Ó nu«i bÐo bän ¨n b¸m. Ngoµi ra, hä l¹i cßn ph¶i g¸nh nh÷ng kho¶n chi tiªu rÊt lín vÒ qu©n sù mµ Bé tr−ëng Bé Thuéc ®Þa gäi mét c¸ch v¨n ho¸ lµ \"kho¶n ®¶m phô cña d©n con\". ChÝnh ë c¸i xø ®· bÞ bãp nÆn, gÇy cßm tr¬ c¶ x−¬ng ra nµy, b©y giê ng−êi ta l¹i cßn s¾p bßn rót ®i hµng bao nhiªu triÖu b¹c vµ hµng bao nhiªu v¹n ng−êi n÷a (b¾t ®Çu, ng−êi ta b¾t ®i 40.000 ng−êi) ®Ó tho¶ m·n tói tham kh«ng ®¸y cña bän chñ ®ån ®iÒn vµ tham väng c¸ nh©n cña mét bÇy chÝnh kh¸ch v« liªm sØ. Lµm ®åi truþ tÊt c¶ nßi gièng An Nam b»ng r−îu vµ thuèc phiÖn, ch−a ®ñ. Mçi n¨m b¾t ®i hµng 4 v¹n ng−êi \"t×nh nguyÖn ®Çu qu©n\" ®Ó ®em l¹i vinh quang cho chñ nghÜa qu©n phiÖt vÉn ch−a ®ñ. BiÕn mét d©n téc 20 triÖu ng−êi thµnh mét c¸i kho thuÕ lín, còng vÉn ch−a ®ñ. Ng−êi ta cßn s¾p tÆng thªm cho chóng t«i chÕ ®é n« lÖ n÷a kia ®Êy. * Nh÷ng hµnh ®éng ®Õ quèc chñ nghÜa Êy kh«ng nh÷ng chØ nguy cho riªng vËn mÖnh cña giai cÊp v« s¶n §«ng D−¬ng vµ Th¸i B×nh D−¬ng, nã cßn nguy cho c¶ vËn mÖnh cña giai cÊp v« s¶n quèc tÕ n÷a. NhËt B¶n chØ huy c¸c tr¹m ®iÖn b¸o ë ®¶o Y¸p. Mü chi tiªu hµng bao nhiªu triÖu ®«la ®Ó c¶i tiÕn c¸c æ sóng ®¹i b¸c

268 Hå CHÝ MINH TOµN TËP trªn c¸c tµu chiÕn ë Th¸i B×nh D−¬ng. Anh s¾p biÕn Xanhgapo thµnh mét c¨n cø h¶i qu©n. Ph¸p thÊy cÇn ph¶i thiÕt lËp mét hÖ thèng thuéc ®Þa ë Th¸i B×nh D−¬ng. Sau Héi nghÞ Oasinht¬n44, viÖc tranh giµnh thuéc ®Þa ngµy cµng trë nªn gay g¾t h¬n. Bän ®Õ quèc ngµy cµng trë nªn ®iªn cuång h¬n; nh÷ng cuéc xung ®ét chÝnh trÞ ngµy cµng trë nªn kh«ng thÓ tr¸nh khái. Nh÷ng cuéc chiÕn tranh ®· tõng næ ra v× vÊn ®Ò Ên §é, ch©u Phi vµ Marèc. Nh÷ng cuéc chiÕn tranh kh¸c sÏ cã thÓ næ ra v× vÊn ®Ò Th¸i B×nh D−¬ng, nÕu giai cÊp v« s¶n kh«ng c¶nh gi¸c. NguyÔn ¸i Quèc TËp san Inprekorr, tiÕng Ph¸p, sè 18, ngµy 19-3-1924.

269 Göi ®ång chÝ Pªt¬rèp, Chñ tÞch Ban ph−¬ng §«ng1) C¸c ®ång chÝ th©n mÕn, T«i ®· nhËn ®−îc bøc tèi hËu th− cña Së qu¶n lý nhµ giôc ph¶i tr¶ 40 róp 35 c«pÕch vÒ chç ë cña t«i, kh«ng cã th× t«i sÏ bÞ ®−a ra toµ. T«i ph¶i cho ®ång chÝ biÕt r»ng: 1- Trong nh÷ng th¸ng, th¸ng 12, th¸ng 1 vµ th¸ng 2 t«i thuª phßng sè 176, ë ®©y bao giê còng cã 4 vµ 5 ng−êi thuª. Ban ngµy th× tiÕng ån liªn tôc ng¨n trë t«i lµm viÖc. Ban ®ªm t«i bÞ rÖp ¨n thÞt, kh«ng cho t«i nghØ ng¬i. V× vËy t«i kh«ng muèn tr¶ 5 róp vÒ tiÒn thuª nhµ ®Ó tá sù ph¶n ®èi. 2- Tõ th¸ng 3, t«i nhËn mét phßng nhá, rÊt nhá. Së qu¶n lý nhµ buéc t«i g¸nh 13 róp 74 cho th¸ng ba, vµ 11 róp 61 cho nh÷ng th¸ng sau. So s¸nh kh«ng gian hÑp vµ trang bÞ néi thÊt qu¸ ®¬n s¬ víi c¸c phßng kh¸c réng h¬n nhiÒu, tiÖn nghi h¬n, cã nhiÒu ®Ìn, ®iÖn tho¹i, tñ, ghÕ bµnh dµi, phßng t¾m, v.v. vµ tiÒn thuª tho¶ ®¸ng th× gi¸ mµ ng−êi ta muèn buéc cho t«i lµ hoµn toµn ®¸ng c«ng phÉn. _______________ 1) Th− nµy cã thÓ do NguyÔn ¸i Quèc viÕt th¸ng 3-1924 (BT).

270 Hå CHÝ MINH TOµN TËP 3- V× vËy, t«i xin ®ång chÝ vui lßng lµm mét cuéc ®iÒu tra. Vµ sau cuéc ®iÒu tra ®ã, víi mäi quyÕt ®Þnh cña mäi toµ ¸n, t«i tu©n theo tinh thÇn cña ®ång chÝ vÒ c«ng b»ng vµ b×nh ®¼ng. Chµo céng s¶n. NguyÔn ¸i Quèc Th− ®¸nh m¸y, tiÕng Ph¸p, b¶n chôp l−u t¹i ViÖn Hå ChÝ Minh.

271 Chñ nghÜa ®Õ quèc Ph¸p d¸m lµm nh÷ng g×? Nh÷ng ng−êi Ên §é, v× chØ ph¹m cã mçi mét c¸i téi lµ ®Êu tranh giµnh ®éc lËp cho ®Êt n−íc cña m×nh, ®· bÞ c¶nh s¸t cña ®øc vua Anh truy n·. Mét vµi ng−êi trèn sang nh÷ng nh−îng ®Þa Ph¸p ë Ên §é. Hä tÝnh lµ sÏ ®−îc h−ëng ®¹o luËt c− tró. Nh−ng nhµ cÇm quyÒn thùc d©n Ph¸p võa trôc xuÊt hä. Kh«ng ph¶i lµ lÇn ®Çu tiªn ®Õ quèc Ph¸p ®ång lo· víi bän ®Õ quèc kh¸c vµ cã nh÷ng hµnh ®éng bØ æi nh− thÕ. Trong chiÕn tranh, khi nh÷ng ng−êi da ®en ch©u Phi ®ang hy sinh th©n m×nh trªn ®Êt Ph¸p ®Ó b¶o vÖ \"v¨n minh\", \"nh©n ®¹o\", th× Ph¸p th«ng ®ång víi ý ®Ó cÊm nh÷ng ng−êi d©n T¬rip«li ®ang bÞ bän kÎ c−íp ý lïng b¾t, kh«ng cho trèn sang l·nh thæ Tuynidi. ViÖc ®ã x¶y ra nh− sau: Trong cuéc chiÕn tranh v× c«ng lý, mét h«m cã chõng mét ngh×n ng−êi T¬rip«li gåm ng−êi giµ, ®µn «ng, ®µn bµ, trÎ em, ®uæi ®µn môc sóc gÇy cßm cña hä cïng ch¹y sang l¸nh n¹n ë Tuynidi. Tíi biªn giíi, qu©n ®éi Ph¸p ®· dïng sóng liªn thanh chÆn ®−êng hä. Nh÷ng ng−êi l¸nh n¹n ®øng tr−íc t×nh thÕ tiÕn tho¸i l−ìng nan th¶m thiÕt nµy: ®Ó cho lÝnh Ph¸p tµn s¸t hay lui vµo sa m¹c Xahara ®Ó råi chÕt ®ãi chÕt kh¸t ë ®ã. Hä ®µnh ph¶i theo con ®−êng thø ba. Hä n»m c¶ xuèng c¸t vµ chÕt dÇn chÕt mßn ë ®ã, tr−íc m¾t ®éi qu©n biªn phßng cña chóng ta. TÊn th¶m kÞch ®ã, bµ Cler¬ Giªni« ®· thuËt l¹i trong b¸o Universel nh− sau:

272 Hå CHÝ MINH TOµN TËP \"Nh÷ng sÜ quan cña chóng ta dïng èng nhßm ®Ó theo dâi c¸i chÕt ng¾c ngo¶i dÇn mßn cña nh÷ng con ng−êi s¬ khai Êy, nh÷ng con ng−êi mµ c¸c n−íc latinh ®· ®em nh÷ng ©n huÖ cña v¨n minh l¹i cho hä. Nh÷ng trÎ th¬ chÕt tr−íc tiªn, d−íi bÇu s÷a ®· c¹n cña mÑ chóng. Ch¼ng bao l©u nh÷ng ng−êi ®µn bµ còng gôc xuèng. Råi ®Õn l−ît nh÷ng ng−êi giµ l·o, th©n h×nh ®· gÇy r¹c nh− nh÷ng bé x−¬ng, bÞ c¸t phñ kÝn. Sau th× c¶ ®µn «ng còng chÕt nèt. Khi ng−êi ta t−ëng r»ng tÊt c¶ ®oµn \"ng−êi næi lo¹n\" ®ã ®· chÕt c¶ råi, th× b¸c sÜ Natan vµ b¸c sÜ C«ngx©y nhËn thÊy vµi em g¸i bÐ h×nh nh− h·y cßn ®éng ®Ëy bªn c¹nh nh÷ng c¸i x¸c cña cha mÑ chóng ®· chÕt cøng. §ªm ®Õn, hai b¸c sÜ ®Õn gÇn c¸c em, th× nhËn thÊy qu¶ thËt nh÷ng em bÐ mÆc quÇn ¸o sÆc sì vµ ®¸ng yªu ®ã, nh÷ng ngµy ®Çu v« t− lù vÉn cßn nh¶y nhãt vui t−¬i, lóc ®ã chØ cßn thë thoi thãp. Sau khi giÊu nh÷ng em bÐ ®ã vµo trong xe cøu th−¬ng, hai «ng rÊt sung s−íng ®· cøu cho c¸c em sèng l¹i, vµ xóc c¶m tr−íc nçi ®au khæ c«i cót vµ vÎ ®¸ng yªu cña c¸c em, hai b¸c sÜ ®· gi÷ nh÷ng em g¸i nhá ®ã l¹i ®Ó gióp viÖc cho m×nh - ®ã lµ nh÷ng kÎ sèng sãt duy nhÊt trong ®oµn h¬n mét ngh×n ng−êi d©n T¬rip«li\". C©u chuyÖn thª th¶m kÓ l¹i ®ã kh«ng ph¶i lµ cña mét nhµ n÷ c¸ch m¹ng nµo ®©u. Chñ nghÜa ®Õ quèc Ph¸p qu¶ lµ kh«ng hÒ ngÇn ng¹i nhóng tay vµo nh÷ng téi ¸c bØ æi nhÊt. NguyÔn ¸i Quèc (§«ng D−¬ng) TËp san Inprekorr, tiÕng Ph¸p, sè 20, ngµy 2-4-1924.

273 TH¦ GöI BAN CHÊP HµNH QUèC TÕ CéNG S¶N C¸c ®ång chÝ, Nh÷ng thuéc ®Þa cña Ph¸p nãi chung vµ §«ng D−¬ng nãi riªng Ýt ®−îc biÕt ®Õn trong giíi v« s¶n vµ céng s¶n. Quèc tÕ Céng s¶n vµ §¶ng Céng s¶n Ph¸p rÊt Ýt ®−îc th«ng tin vÒ nh÷ng g× x¶y ra ë nh÷ng thuéc ®Þa ®ã. Côc th«ng tin cña ®¶ng cÇn ph¶i ®−îc thµnh lËp. Cßn nh− ë ®©y, chóng t«i tuyÖt ®èi kh«ng cã g×. NÕu chóng ta muèn ho¹t ®éng mét c¸ch cã Ých vÒ vÊn ®Ò thuéc ®Þa th× nhÊt thiÕt ph¶i b¾t liªn l¹c víi c¸c thuéc ®Þa ®ã. VÒ phÇn §«ng D−¬ng, tõ lóc t«i tíi M¸txc¬va ®· cã quyÕt ®Þnh r»ng sau 3 th¸ng l−u l¹i ë ®©y, t«i sÏ ®i Trung Quèc ®Ó t×m c¸ch liªn l¹c víi ®Êt n−íc t«i. B©y giê ®· lµ th¸ng thø chÝn t«i l−u l¹i vµ th¸ng thø s¸u t«i chê ®îi, vËy mµ viÖc lªn ®−êng cña t«i ch−a ®−îc quyÕt ®Þnh. T«i nghÜ lµ kh«ng cÇn thiÕt ph¶i nãi ë ®©y vÒ nh÷ng phong trµo c¸ch m¹ng vµ d©n téc chñ nghÜa, tr−íc kia hoÆc gÇn ®©y; vÒ sù tån t¹i hoÆc kh«ng tån t¹i cña c¸c tæ chøc c«ng nh©n, cña nh÷ng ho¹t ®éng quÊy ph¸ cña c¸c héi bÝ mËt vµ c¸c héi kh¸c, v× t«i kh«ng cã ý ®Þnh ®Ö tr×nh víi c¸c ®ång chÝ mét luËn c−¬ng, vµ chØ muèn nªu cho thÊy sù cÇn thiÕt ®èi víi chóng t«i lµ ph¶i nghiªn cøu TÊT C¶ mét c¸ch chÝnh x¸c, vµ ph¶i t¹o ra c¸i g× ®ã nÕu ch−a cã g×. VËy chuyÕn ®i sÏ lµ mét chuyÕn ®i ®Ó kh¶o s¸t vµ nghiªn cøu. T«i sÏ ph¶i cè g¾ng:

274 Hå CHÝ MINH TOµN TËP A- ThiÕt lËp nh÷ng quan hÖ gi÷a §«ng D−¬ng vµ Quèc tÕ Céng s¶n. B- Th«ng b¸o cho Quèc tÕ Céng s¶n vÒ t×nh h×nh chÝnh trÞ, kinh tÕ vµ x· héi cña thuéc ®Þa nµy. C- TiÕp xóc víi c¸c tæ chøc ®ang tån t¹i ë ®ã, vµ D- Tæ chøc mét c¬ së th«ng tin vµ tuyªn truyÒn. T«i hµnh ®éng thÕ nµo ®Ó hoµn thµnh nhiÖm vô nµy? Tr−íc hÕt t«i ph¶i ®i Trung Quèc. TiÕp ®ã h−íng sù ho¹t ®éng theo nh÷ng kh¶ n¨ng sÏ xuÊt hiÖn. Sè tiÒn cÇn thiÕt cho sù ¨n ë cña t«i sÏ lµ bao nhiªu? H¼n lµ t«i sÏ ph¶i ®æi chç lu«n, duy tr× nh÷ng mèi liªn hÖ víi c¸c giíi kh¸c nhau, tr¶ tiÒn th− tÝn, mua nh÷ng Ên phÈm nãi vÒ §«ng D−¬ng, tiÒn ¨n vµ tiÒn trä, v.v., v.v.. T«i tÝnh r»ng, sau khi tham kh¶o ý kiÕn c¸c ®ång chÝ ng−êi Trung Quèc ph¶i cã mét ng©n s¸ch xÊp xØ 100 ®«la Mü mçi th¸ng, kh«ng kÓ hµnh tr×nh Nga - Trung Quèc (v× t«i kh«ng biÕt gi¸ vÐ). T«i hy väng r»ng nh÷ng ®iÒu trªn sÏ cã thÓ dïng lµm c¬ së ®Ó c¸c ®ång chÝ th¶o luËn vÒ viÖc cö t«i ®i ViÔn §«ng. NguyÔn 11-4-1924 Th− ®¸nh m¸y, tiÕng Ph¸p, b¶n chôp l−u t¹i ViÖn Hå ChÝ Minh.

275 N¤NG D¢N B¾C PHI Trong sè c¸c d©n téc sèng ë B¾c Phi, chØ ng−êi BÐcbe biÕt ®Õn nguyªn t¾c t− h÷u nh−ng hä chØ lµ thiÓu sè chiÕm kho¶ng mét phÇn ba sè d©n Angiªri vµ kho¶ng ba phÇn 14 ®Êt ®ai cã thÓ canh t¸c ®−îc ë thuéc ®Þa nµy. Quan hÖ ruéng ®Êt cña ng−êi Tuynidi, ng−êi ArËp Angiªri vµ ng−êi Marèc nãi chung dùa trªn c¬ së chñ nghÜa céng s¶n nguyªn thuû: Theo kinh th¸nh ®¹o Ixlam, ruéng ®Êt thuéc vÒ Trêi, vµ con ng−êi chØ cã quyÒn sö dông nh÷ng g× mµ anh ta cã thÓ lÊy tõ ®ã b»ng lao ®éng cña m×nh. Nh− vËy, ruéng ®Êt lµ së h÷u cña c«ng x· vµ kh«ng bÞ tr−ng thu. Mçi ng−êi ®Òu ®−îc nhËn mét m¶nh ®Êt vµ ®−îc sö dông toµn bé s¶n phÈm cña m¶nh ®Êt ®ã. Nh−ng anh ta kh«ng ®−îc mua ruéng cña ng−êi kh¸c. Kh«ng ®−îc b¸n ®Êt cña m×nh. Ng−êi gi÷ ruéng ®Êt ®ã chÕt ®i th× ruéng ®Êt l¹i trë thµnh së h÷u cña c«ng x·. Ph−¬ng thøc së h÷u tËp thÓ ®ã ®−îc gäi lµ \"¸cs¬\" ë Angiªri, \"habu\" ë Tuynidi vµ Marèc. ChÕ ®é thuéc ®Þa cña Ph¸p ®· ph¸ vì tÝnh tËp thÓ cña d©n b¶n xø vµ thay vµo ®ã b»ng sù c−íp ®o¹t tr¾ng trîn. TiÕp theo b¹o lùc vµ tµn ph¸ th−êng më ®Çu cuéc x©m l−îc, nh÷ng ng−êi n«ng d©n B¾c Phi b¾t ®Çu thÊy m×nh bÞ nh÷ng kÎ du ®·ng, phiªu l−u vµ cho vay nÆng l·i, tãm l¹i, lµ toµn bé cÆn b· cña chÝnh quèc tiÕn c«ng. Bän thùc d©n, rèt cuéc lµ kÎ chiÕn th¾ng vµ nh÷ng ng−êi d©n b¶n xø ph¶i ngoan ngo·n phôc tïng chóng vµ nh−êng ®Êt cho chóng.

276 Hå CHÝ MINH TOµN TËP N¨m 1848, Angiªri lÇn ®Çu tiªn chÞu søc Ðp cña cuéc tiÕn c«ng kiÓu Êy cña nh÷ng kÎ ®i khai ho¸. §ã lµ 13.500 kÎ khèn cïng ®· ®e do¹ thµnh phè Pari vµ nh÷ng ng−êi mµ c¸c x−ëng m¸y Thñ ®« kh«ng chøa næi. Ngoµi chi phÝ ®i ®−êng vµ n¬i c− tró kh«ng mÊt tiÒn, hä cßn ®−îc nhËn gia sóc, tiÒn øng tr−íc, h¹t gièng, c«ng cô lao ®éng vµ tõ 4 ®Õn 12 hÐcta ®Êt lÊy cña nh÷ng ng−êi n«ng d©n Angiªri. Sau n¨m 1870, nh÷ng ng−êi And¸tx¬ di c− còng ®ãng vai trß thùc d©n ®ã. TÊt nhiªn, hä ®¸ng ®−îc träng thÞ h¬n nh÷ng ng−êi ®Çu tiªn, nh−ng hä còng kh«ng kÐm nguy hiÓm h¬n ®èi víi n«ng d©n b¶n xø, v× toµn bé ruéng ®Êt mµ hä ®−îc chia lµ lÊy cña n«ng d©n ®Þa ph−¬ng. TiÕp theo ®ã, ngµy cµng nhiÒu bän thùc d©n tham lam, lªn ®−êng ®i t×m h¹nh phóc trªn sù ph¸ s¶n cña nh÷ng ng−êi ArËp. D©n thuéc ®Þa bÞ ph¸ s¶n b»ng nhiÒu c¸ch: do \"luËt ph¸p\" hµnh chÝnh cña ChÝnh phñ b¶o hé, do nh÷ng hµnh ®éng c¸ nh©n cña bän ®Þa chñ vµ ho¹t ®éng cña nh÷ng nhãm ng−êi b¶n xø ®· trë thµnh chç dùa cña chÕ ®é thuéc ®Þa. ChØ riªng ë Angiªri vµ Tuynidi, chÕ ®é thuéc ®Þa chÝnh thøc ®· lÊy c¾p cña n«ng d©n b¶n xø kho¶ng: 1 triÖu 600 ngh×n hÐcta ®Êt nguyªn cña n«ng d©n sö dông, 2 triÖu 700 ngh×n hÐcta rõng c«ng, 800 ngh×n hÐcta ®Êt c«ng. N−íc Marèc míi bÞ chia c¾t kh«ng l©u, ®· bÞ c−íp 545 ngh×n hÐcta ruéng ®Êt. Sù c−íp ®o¹t nh÷ng ng−êi b¶n xø diÔn ra nhanh ®Õn chãng mÆt vµ víi nh÷ng quy m« khñng khiÕp. N¨m 1870, 500 ngh×n hÐcta ®Êt cña d©n thuéc ®Þa bÞ tÞch thu cïng mét lóc. Tõ n¨m 1895 ®Õn 1910, 192 ngh×n hÐcta ®Êt cña Angiªri chuyÓn sang tay ng−êi Ph¸p. Tõ 1919 ®Õn 1923, chÕ ®é thuéc ®Þa ®· chiÕm cña d©n Marèc 72.700 hÐcta. §Ó chiÕm ®Êt, chÕ ®é thuéc ®Þa Ph¸p lóc th× sö dông m¸nh

N«ng d©n b¾c phi 277 khoÐ, lóc th× dïng vò lùc. Ng−êi BÐcbe vµ ng−êi ArËp Angiªri bÞ dån tíi rïng nói vµ triÒn ®åi. Vµ l·nh thæ ®−îc t−íc ®o¹t kiÓu Êy khái nh÷ng ng−êi chñ hîp ph¸p, r¬i vµo tay nh÷ng tªn thùc d©n ch©u ¢u. §èi víi ng−êi Tuynidi, ng−êi ta th−êng sö dông nh÷ng m¸nh khoÐ kiÓu nh− sau: 25 khu ruéng cña ng−êi Tuynidi lµm thµnh mét habu tËp thÓ. Nh÷ng ng−êi n«ng d©n canh t¸c ®Êt ®ai Êy ®−îc h−ëng mét phÇn mïa mµng, phÇn kh¸c dµnh cho phóc lîi x· héi, gi¸o dôc, x©y nhµ, ph−¬ng tiÖn th«ng tin vµ nh÷ng xÝ nghiÖp cã ý nghÜa tËp thÓ kh¸c nhau. Habu tËp thÓ kh«ng thÓ ®−îc sö dông cho c¸ nh©n, nh−ng cã thÓ ®−îc chuyÓn tõ mét xÝ nghiÖp tËp thÓ sang xÝ nghiÖp kh¸c, v× ®ã lµ do lîi Ých c«ng céng. VÒ sau Phñ toµn quyÒn cø lÊy cí dïng cho lîi Ých c«ng céng mçi khi cÇn lÊy ®Êt cña ng−êi b¶n xø cho bän chñ ®ån ®iÒn. Mét thÝ dô: mét nhµ b¸o vµ chñ ®ån ®iÒn, khi thÊy ng−êi d©n b¶n xø tõ chèi b¸n ®Êt cho h¾n, mµ h¾n l¹i muèn mua cho m×nh, liÒn ®Õn nhê b¹n - lµ viªn C«ng sø tØnh Êy. Tªn nµy liÒn ra ngay mét s¾c lÖnh tr−ng thu ®Êt Êy cho lîi Ých c«ng céng, ®uæi ng−êi d©n b¶n xø ra khái m¶nh ®Êt Êy vµ chuyÓn cho ng−êi b¹n cña m×nh. ChÕ ®é thuéc ®Þa Êy ®em l¹i lîi Ých g× cho nh÷ng ng−êi n«ng d©n nghÌo Ph¸p? Kh«ng! ChØ cã nh÷ng tªn chÝnh kh¸ch bÈn thØu, nh÷ng bän con bu«n tham lam vµ t− b¶n lín ®−îc lîi mµ th«i. Nh÷ng c«ng ty ®ån ®iÒn lín chiÕm nh÷ng khu ®Êt ®ai mªnh m«ng, kh«ng ph¶i nh»m lµm cho nã s¶n sinh, mµ chØ víi môc tiªu ®Çu c¬. Ngµy l¹i ngµy, chóng lµm cho d©n b¶n xø ph¸ s¶n, nuèt t−¬i nh÷ng tªn thùc d©n nhá vµ ®¸nh lõa ngay c¶ ChÝnh phñ. ThÝ dô: c«ng ty Gi¬nev¬ chiÕm h¬n 20.000 hÐcta; c«ng ty Habra vµ M¸ct¬: 24.000 hÐcta; c«ng ty Ph¸p - Angiªri: 90.000 hÐcta; c«ng ty toµn Angiªri: 10.000 hÐcta; c«ng ty M¸cx©y: 100.000 hÐcta. ë Tuynidi, 55 chñ ®ån ®iÒn Ph¸p chiÕm 355.000 hÐcta ®Êt, 30 chñ ®ån ®iÒn kh¸c chiÕm 160.000 hÐcta rõng.

278 Hå CHÝ MINH TOµN TËP C«ng ty th−¬ng m¹i ®iÒn ®Þa chiÕm phÇn lín ®Êt miÒn Cadablanca, Rab¸t vµ Madagan. TiÕp theo lµ Tæng c«ng ty Ph¸p ë Marèc. C«ng ty nµy mua cña d©n b¶n xø mçi hÐcta gi¸ tõ 20 ®Õn 30 phr¨ng vµ sau mét thêi gian ng¾n b¸n l¹i víi gi¸ 1.000 vµ 1.200 phr¨ng trong mét vµi th¸ng l·i tíi 858.000 phr¨ng mµ lóc ®Çu sè vèn lµ 1 triÖu vµ míi chØ sö dông mét phÇn t− sè vèn ®ã. Mét nghÞ sÜ Quèc héi Ph¸p ®−îc nh−îng má quÆng s¾t ë Khamri. ¤ng ta b¸n l¹i cho mét c«ng ty ®Ó khai th¸c víi gi¸ 10 triÖu phr¨ng. Nh÷ng ng−êi n«ng d©n b¶n xø cã ®Êt ®ai thuéc khu má Êy, chØ ®−îc lÜnh 112,5 phr¨ng mét n¨m tiÒn cho thuª ®Êt. Mét luËt s− Ph¸p giao cho nh©n viªn cña m×nh mua ®Êt ®Ó lµm tµi s¶n riªng víi gi¸ 20 phr¨ng. §Êt Êy n»m gi÷a habu c«ng céng. BiÕt r»ng ®Êt ®ai ë ®ã kh«ng cã ranh giíi râ rÖt, ng−êi phôc vô ph¸p luËt cña chóng g©y ra nh÷ng chuyÖn khã kh¨n vµ l«i cuèn nh÷ng ng−êi n«ng d©n vµo qu¸ tr×nh kiÖn tông rÊt tèn kÐm vÒ ph©n ®Þnh ranh giíi. §¾t ®Õn nçi nh÷ng ng−êi n«ng d©n nghÌo cuèi cïng ph¶i b¸n l¹i ®Êt cña m×nh v× viÖc kiÖn tông ®· lµm tèn 11.000 phr¨ng. ¤ng luËt s− víi sù gióp ®ì cña hai m−¬i phr¨ng vµ mét chót gi¶ dèi, trë thµnh ng−êi chñ c¶ mét lµng, vµ nh÷ng ng−êi n«ng d©n cßn c¶m thÊy h¹nh phóc, v× kh«ng bÞ ®uæi khái m¶nh ®Êt Êy vµ ®−îc ®Ó l¹i lµm viÖc víi t− c¸ch lµ ng−êi n« lÖ. Nh÷ng tr−êng hîp t−¬ng tù nh− vËy th−êng thÊy ë c¸c thuéc ®Þa vµ chóng t«i cßn cã thÓ ®−a ra nhiÒu thÝ dô n÷a, kh«ng kÐm phÇn bª bèi. Nh÷ng tªn ®Þa chñ biÕt râ lµ, d©n b¶n xø lu«n lu«n lo sî bÞ tr−ng thu. V× vËy, khi nµo hä muèn chiÕm ®Êt, hä sö dông luËt vÒ tr−ng thu nh− mét con ngo¸o ép. D©n b¶n xø tÊt nhiªn muèn b¸n ®Êt cña m×nh víi gi¸ rÎ m¹t, cßn h¬n lµ ®Ó cho chÝnh quyÒn hµnh chÝnh bçng chèc lµm m×nh ph¸ s¶n. Bän ®Þa chñ thØnh tho¶ng dïng \"c¸c ®iÓm chiÕn l−îc\". Chóng ®Æt tay vµo nh÷ng n¬i cã thÓ x©y dùng c¸c c«ng tr×nh Nhµ n−íc: nhµ ga, ®−êng s¸, kho tµng vµ chî. Khi chÝnh quyÒn muèn x©y

N«ng d©n b¾c phi 279 dùng mét trong nh÷ng c«ng tr×nh Êy, nã ph¶i tr¶ toµn b»ng vµng, v× nã cã thÓ tr−ng thu vµ ®uæi d©n b¶n xø, nh−ng kh«ng d¸m sê ®Õn së h÷u cña bän thùc d©n. Vµ nh− vËy, bän ®Çu c¬ v¬ vÐt c¶ hai tay. T×nh c¶nh n«ng d©n c¸c thuéc ®Þa ®ã nh− thÕ nµo? ThËt lµ khñng khiÕp. Khã cã thÓ nãi ®−îc r»ng ai trong sè hä: ng−êi An Nam ë §«ng D−¬ng, ng−êi da ®en ë C«ngg« hay lµ Xªnªgan, hay lµ ng−êi b¶n xø ë B¾c Phi - bÞ bãc lét nhiÒu h¬n. Gi÷a nh÷ng ng−êi Êy cã mét c¸i chung: 1- TÊt c¶ hä bÞ dån ®Õn t×nh c¶nh con vËt thå. 2- Hä kh«ng chØ bÞ nh÷ng kÎ chiÕn th¾ng bãc lét, mµ cßn bÞ nh÷ng ng−êi b¶n xø bãc lét n÷a: nh÷ng kÎ ch¬i tréi, nh÷ng tªn kÎ c−íp mµ nÕu thiÕu nh÷ng kÎ nµy th× kh«ng thÓ cã sù ®« hé nµo cña n−íc ngoµi. C¸c viªn chøc, quan l¹i, bän t− s¶n míi vµ bän ng−êi b¶n xø cho vay nÆng l·i kÕt thóc c«ng viÖc ¨n c−íp cña bän ng−êi da tr¾ng, vµ n«ng d©n nÕu tho¸t ®−îc ¸ch bän nµy th× l¹i r¬i vµo tay bän kh¸c. BÞ ®uæi khái nh÷ng ®ång ruéng ®−îc t−íi n−íc trï phó, sèng chen chóc ë nh÷ng ®ång b»ng chËt chéi vµ nh÷ng vïng rõng nói x¬ x¸c, n«ng d©n nh÷ng thuéc ®Þa ®ã sèng trong c¶nh khèn cïng ghª gím. Nh÷ng ng−êi nµo trong sè hä cßn l¹i mét mÈu ®Êt con nµo th× còng nhanh chãng bÞ t−íc ®o¹t l©u dµi. Tû suÊt cho vay b»ng tiÒn còng nh− b»ng hiÖn vËt cã tÝnh ¨n c−íp kh«ng thÓ t−ëng t−îng ®−îc: tõ 20 ®Õn 200% (ng−êi ch©u ¢u cho vay lÊy l·i 20%, ng−êi Do Th¸i 35%, ng−êi Kabin 75%, ng−êi M«dabÝt 80% vµ ë n¬i hÎo l¸nh tíi 200%). KiÓu ¨n c−íp ®ã gäi lµ ranhia. Do tû suÊt l·i qu¸ cao, ng−êi n«ng d©n kh«ng bao giê tr¶ xong nî. Lóc ®ã, ng−êi cho vay l·i ®Õn chiÕm ruéng vµ trë thµnh camÐtx¸t, cßn ng−êi chñ cò thµnh camÐt. CamÐt tiÕp tôc cµy cÊy m¶nh ®Êt cña m×nh, nh−ng ph¶i nép ng−êi chñ míi bèn phÇn n¨m mïa mµng. TÖ c−íp bãc thuéc ®Þa lµm tÊt c¶ mäi thø ®Ó lµm cho ng−êi n«ng

280 Hå CHÝ MINH TOµN TËP d©n kh«ng thÓ sèng næi. LÊy cí lËp tÝn dông n«ng nghiÖp, thËt sù chØ phôc vô bän giµu cã, bông phÖ, chÝnh quyÒn l¹i cßn ®Æt thªm møc phô thu 10% ®èi víi ng−êi vay tiÒn, riªng kh«ng cã kho¶n ®ã møc vay l·i ®· qu¸ nÆng. Rõng lµ së h÷u cña nhµ n−íc vµ nh÷ng ng−êi ®èn cñi bÞ dån vµo c¶nh chÕt ®ãi. Nh÷ng ng−êi ch¨n nu«i kh«ng cã ®ång cá, buéc ph¶i b¸n gia sóc ®i vµ hoµn toµn ph¸ s¶n. ViÖc ch¨n nu«i bÞ ®¸nh thuÕ, mçi ®Çu con vËt ch¨n nu«i cña ng−êi d©n b¶n xø ph¶i nép thuÕ nöa phr¨ng ®Õn mét phr¨ng Ph¸p. Nh÷ng ng−êi d©n miÒn nói, bÞ c¸c dinh c¬ nhµ n−íc v©y quanh, mµ ranh giíi th× rÊt tuú tiÖn, sèng nghÑt thë. NÕu trong rõng trÎ con ®i trªn ®−êng s¾t hoÆc con cõu ch¹y qua ranh giíi lµ lËp tøc bÞ l«i th«i vµ bÞ nép ph¹t. N¨m 1909, ë Angiªri cã 28.527 vô ph¹t x©m ph¹m rõng, trong ®ã cã 13.451 vô lÊy cá vµ 7.098 vô lÊy gç. N¨m 1910, ng−êi Angiªri nép 540.000 phr¨ng tiÒn ph¹t v× nh÷ng viÖc ®ã. Ch−a hÕt. Ng−êi n«ng d©n B¾c Phi cßn ph¶i ®i canh g¸c rõng cho chñ ®ån ®iÒn, diÖt ch©u chÊu trªn ®ång ruéng cña ng−êi ch©u ¢u, khu©n v¸c kh«ng c«ng cho bän quan l¹i, c«ng chøc, lµm nghÜa vô c¶nh s¸t ®Ó b¶o vÖ nh÷ng bÊt ®éng s¶n cña bän bãc lét vµ ¸p bøc. BÞ tÖ cho vay nÆng l·i ®Ì nÐn; bÞ nh÷ng tÖ n¹n x· héi lµm kiÖt søc: n¨m 1907, ë thµnh phè Cadablanca chØ cã s¸u qu¸n r−îu, n¨m 1913 cã 161 qu¸n r−îu, nhµ c¶i t¹o, bÖnh giang mai, bÖnh ho lao còng ph¸t triÓn nh− thÕ; bÞ kiÖt quÖ v× n¹n khæ sai liªn miªn; bÞ n¹n ®ãi th−êng xuyªn lµm mÊt søc, c¸c b¹n B¾c Phi ®ang ë trªn con ®−êng ng¾c ngo¶i. N¹n tö vong cao lµ mét b»ng chøng. Ng−êi B¾c Phi sÏ biÕn khái mÆt ®Êt, nÕu giai cÊp v« s¶n gi¸c ngé kh«ng ®Õn cøu hä khái nÒn \"v¨n minh\" qu¸i vËt. NguyÔn ¸i Quèc T¹p chÝ Quèc tÕ n«ng d©n, tiÕng Nga, sè 3 vµ 4 n¨m 1924.

281 Sù PH¸ S¶N CñA CHÕ §é THùC D¢N PH¸P ViÖc thay ®æi míi ®©y cña ChÝnh phñ Po¨ngcarª ®· kh«ng khái cã nh÷ng vang déi sang c¸c thuéc ®Þa. N−íc Ph¸p lu«n lu«n tù cho m×nh lµ mét c−êng quèc thùc d©n sè mét biÕt c¸ch thùc d©n. Ngay c¶ «ng Anbe Xar« còng vËy, «ng ta lu«n lu«n khoe m×nh lµ ng−êi Ph¸p sè mét biÕt c¸ch khai th¸c thuéc ®Þa. §Ó lµm c«ng viÖc khai th¸c Êy, «ng ta ®ßi ph¶i cã 4 tû phr¨ng. §Ó t×m cho ra mãn tiÒn Êy, «ng ta ®· viÕt mét cuèn s¸ch dµy nh÷ng 674 trang. Êy thÕ mµ vÞ Bé tr−ëng vÜ ®¹i Êy l¹i võa bÞ ®uæi ra khái ®¶ng cña «ng ta v× «ng ta ®· bá phiÕu cho quan thÇy lµ Po¨ngcarª. Råi c¸i «ng Po¨ngcarª b¹c bÏo nµy còng l¹i võa míi ®uæi vÞ Bé tr−ëng vÜ ®¹i Êy ra khái ChÝnh phñ nèt. ThÕ lµ vÞ Bé tr−ëng vÜ ®¹i Êy bÞ c¸ch tuét hÕt c¶, ch¼ng ®−îc mét tý nµo, còng ch¼ng khai th¸c ®−îc thuéc ®Þa nµo cña «ng ta. Thay thÕ «ng ta lµ mét anh lÝnh, xin lçi, mét \"®¹i t¸ kh«ng tªn tuæi\". ViÖc c¸ch chøc nµy mét lÇn n÷a l¹i chøng tá cho chóng ta thÊy r»ng chÕ ®é thùc d©n Ph¸p ®· ph¸ s¶n. Trong khi chê ®îi mét c¸i g× tèt ®Ñp h¬n, d©n Ph¸p mçi n¨m ph¶i nép h¬n 237.000.000 phr¨ng (ng©n s¸ch n¨m 1923) cho Bé Thuéc ®Þa cña hä, h¬n 1.172.186.000 cho c¸c ®éi qu©n thuéc ®Þa vµ nh÷ng kho¶n chi phÝ ë Marèc, tæng céng lµ 1.409.186.000 phr¨ng. ThÕ lµ mçi ng−êi Ph¸p - bÊt luËn giµu hay nghÌo, giµ hay trÎ, nam hay n÷ - ®Òu bÞ b¾t buéc mçi n¨m ph¶i ®ãng h¬n 36 phr¨ng cho c¸i quü \"Sø mÖnh khai ho¸\". §Ó lµm lîi cho ai? Cè nhiªn kh«ng

282 Hå CHÝ MINH TOµN TËP ph¶i lµ ®Ó lµm lîi cho ng−êi ®ãng thuÕ vµ cµng kh«ng ph¶i lµ lµm lîi cho n−íc Ph¸p. L¸t n÷a, chóng t«i xin chøng minh ®iÒu ®ã. ThÝ dô, n¨m 1922, tæng gi¸ trÞ th−¬ng nghiÖp cña c¸c thuéc ®Þa Ph¸p lµ 4.358.105.000 phr¨ng, trong ®ã: 2.104.458.000 vÒ nhËp khÈu vµ 2.253.646.636 vÒ xuÊt khÈu. Trong tæng sè ®ã, doanh sè gi÷a n−íc Ph¸p vµ c¸c thuéc ®Þa cña nã chØ cã 1.585.000.000 phr¨ng, cßn doanh sè gi÷a c¸c thuéc ®Þa víi n−íc ngoµi l¹i lªn tíi 2.666.739.000 phr¨ng. Nh÷ng con sè vÒ §«ng D−¬ng l¹i cßn hïng hån h¬n n÷a. Trong sè 5.484 chiÕc tµu ®¨ng ký ë c¸c c¶ng §«ng D−¬ng vµ ®· chë vµo 7.152.910 tÊn hµng, chØ cã 779 tµu Ph¸p víi 1.464.852 tÊn so víi 787 tµu Anh víi 1.575.079 tÊn! N¨m 1921, trong tæng gi¸ trÞ hµng nhËp khÈu lµ 807.729.362 phr¨ng, n−íc Ph¸p chØ chiÕm cã 247.602.029 phr¨ng. C¶ n−íc Ph¸p vµ c¸c thuéc ®Þa kh¸c cña nã chØ xuÊt khÈu cã 169.147.115 phr¨ng trong tæng gi¸ trÞ hµng xuÊt khÈu lµ 1.284.003.885 phr¨ng. Ph¶i ch¨ng lµ lµm lîi cho d©n b¶n xø? Sau ®©y c¸c b¹n sÏ biÕt. N¨m 1923, §«ng D−¬ng xuÊt khÈu: 1.439.995 tÊn g¹o 622.035 tÊn than ®¸ 65.413 tÊn xi m¨ng 61.917 tÊn ng« 312.467 t¹ c¸ 27.690 tÊn kÏm 19.565 gia sóc 7.927 tÊn ®−êng 6.860 tÊn dõa 46.229 tÊn cao su 7.150 tÊn c©y cã chÊt nhuém 3.617 tÊn b«ng

sù ph¸ s¶n cña chÕ ®é thùc d©n ph¸p 283 30.760 t¹ h¹t tiªu 21.492 t¹ ®ç 2.609 tÊn da 12.798 t¹ m©y 12.319 t¹ s¬n 8.499 t¹ cµ phª 6.084 t¹ chÌ 480.833 kg quÕ 117.241 kg dÇu håi 17.943 kg t¬ lôa VËy mµ, c¸c b¹n cã biÕt phÇn cña ng−êi b¶n xø trong viÖc bu«n b¸n khæng lå vÒ s¶n phÈm do ®Êt ®ai vµ lao ®éng cña hä s¶n xuÊt ra lµ bao nhiªu kh«ng? PhÇn cña d©n b¶n xø vÎn vÑn cã 542 thuyÒn buåm träng t¶i 12.231 tÊn mµ th«i! Sau c¸i nh×n bao qu¸t trªn, chóng ta cã thÓ kÕt luËn r»ng chÕ ®é thùc d©n Ph¸p chØ lµm lîi cho mét bän ®Çu c¬, cho nh÷ng tªn chÝnh kh¸ch bÊt l−¬ng vµ v« tµi ë chÝnh quèc, cho bän bu«n r−îu vµ thuèc phiÖn, cho lò con bu«n v« liªm sØ vµ bän lý tµi xÊu xa. B¹n muèn cã thªm b»ng chøng −? Nhµ Ng©n hµng §«ng D−¬ng: N¨m 1876 chØ cã 24 triÖu phr¨ng vèn kinh doanh, thÕ mµ 1885 ®· cã 145 triÖu phr¨ng vèn kinh doanh. 1895 - 222 triÖu phr¨ng 1905 - 906 triÖu phr¨ng 1917 - 2. 005 triÖu phr¨ng 1921 - 6.718 triÖu phr¨ng Cßn tiÒn l·i cña nã th× ®· tõ 126.000 phr¨ng n¨m 1876 lªn tíi 22.854.000 phr¨ng n¨m 1921! Nh÷ng mãn l·i Êy chui vµo tói ai? NguyÔn ¸i Quèc TËp san Inprekorr, tiÕng Ph¸p, sè 26, ngµy 14-5-1924.

284 TH¦ GöI §åNG CHÝ P£T¥RèP, TæNG TH¦ Ký BAN PH¦¥NG §¤NG §Ò NGHÞ: §ång chÝ th©n mÕn, H«m qua, trong khi dù cuéc mÝt tinh cña sinh viªn Tr−êng ®¹i häc céng s¶n Ph−¬ng §«ng45, mét ý kiÕn mµ t«i ®· ngÉm nghÜ tõ l©u, l¹i n¶y ra trong ®Çu ãc t«i. T«i tù thÊy cã tr¸ch nhiÖm ph¶i tr×nh bµy víi ®ång chÝ. 1) §ång chÝ ®· hiÓu râ nguyªn nh©n ®Çu tiªn ®· g©y ra sù suy yÕu cña c¸c d©n téc ph−¬ng §«ng, ®ã lµ Sù BIÖT LËP. Kh«ng gièng nh− c¸c d©n téc ph−¬ng T©y, c¸c d©n téc ph−¬ng §«ng kh«ng cã nh÷ng quan hÖ vµ tiÕp xóc gi÷a c¸c lôc ®Þa víi nhau. Hä hoµn toµn kh«ng biÕt ®Õn nh÷ng viÖc x¶y ra ë c¸c n−íc l¸ng giÒng gÇn gòi nhÊt cña hä, do ®ã hä THIÕU Sù TIN CËY LÉN NHAU, Sù PHèI HîP HµNH §éNG Vµ Sù Cæ Vò LÉN NHAU. SÏ rÊt cã Ých cho ng−êi An Nam biÕt bao, nÕu hä ®−îc biÕt nh÷ng ng−êi anh em Ên §é cña hä tù tæ chøc nh− thÕ nµo ®Ó ®Êu tranh chèng chñ nghÜa ®Õ quèc Anh, hoÆc biÕt c«ng nh©n NhËt B¶n ®oµn kÕt nhau l¹i nh− thÕ nµo ®Ó chèng l¹i ¸ch bãc lét cña chñ nghÜa t− b¶n, hoÆc biÕt ng−êi Ai CËp ®· ph¶i hy sinh cao c¶ nh− thÕ nµo ®Ó ®ßi l¹i quyÒn tù do cña m×nh? Nãi chung th× c¸c d©n téc ph−¬ng §«ng ®Òu giµu t×nh c¶m, vµ ®èi víi hä mét tÊm g−¬ng sèng cßn cã gi¸ trÞ h¬n mét tr¨m bµi diÔn v¨n tuyªn truyÒn. 2) C¸c chiÕn sÜ ng−êi b¶n xø ®Òu bÞ gi¸m s¸t vµ truy n· rÊt r¸o

th− göi ®ång chÝ pªt¬rèp... 285 riÕt t¹i chÝnh n−íc hä. Nh−ng ë mét n−íc l¸ng giÒng hä cã thÓ ho¹t ®éng dÔ dµng h¬n, v× cã Ýt ng−êi biÕt hä. SÏ rÊt thuËn lîi, nÕu Quèc tÕ cã thÓ cö nh÷ng ®ång chÝ ng−êi Trung Quèc ch¼ng h¹n, sang §«ng D−¬ng, nh÷ng ®ång chÝ Thæ NhÜ Kú sang Ên §é vµ cø nh− thÕ. Nh−ng muèn lµm trßn nh÷ng sø m¹ng Êy, nh÷ng chiÕn sÜ ®ã ph¶i hiÓu biÕt t×nh h×nh toµn ch©u ¸ vµ ph¶i cã mét mèi quan hÖ mËt thiÕt gi÷a c¸c chiÕn sÜ cña c¸c n−íc kh¸c nhau. VËy mµ hiÖn nay ch−a cã sù hiÓu biÕt Êy vµ mèi quan hÖ ®ã. Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nh− vËy mäi sù t−¬ng trî, mäi sù ®oµn kÕt kh«ng thÓ cã ®−îc. 3) Tr−êng ®¹i häc Ph−¬ng §«ng hiÖn nay ®ang dung n¹p 62 d©n téc ph−¬ng §«ng. Con sè nµy sÏ ngµy cµng t¨ng thªm tïy theo sù ho¹t ®éng vµ c«ng t¸c tuyªn truyÒn cña Quèc tÕ mçi ngµy mét më réng. Tr−êng ®¹i häc nµy lµ mét c¸i lß ®µo t¹o nh÷ng c¸n bé tuyªn truyÒn ®Çu tiªn cho c¸c n−íc ph−¬ng §«ng. Nã còng ph¶i lµ c¬ së trªn ®ã sÏ ®−îc thiÕt lËp mét LI£N BANG CéNG S¶N PH¦¥NG §¤NG. §Ó cho c«ng t¸c ®−îc dÔ dµng, chóng ta ®· lËp nhãm Latinh, nhãm ¡nggl« X¾cx«ng, v.v., vËy v× lÏ g× chóng ta l¹i kh«ng lËp nhãm ch©u ¸. VËy t«i ®Ò nghÞ lµ tr−íc ngµy c¸c sinh viªn tèt nghiÖp lªn ®−êng vµ tr−íc cuéc §¹i héi thÕ giíi, mét TIÓU BAN PH¦¥NG §¤NG sÏ ®−îc c¸c ®ång chÝ triÖu tËp ®Ó chuÈn bÞ viÖc thµnh lËp NHãM CH¢U ¸ ®ã. Víi lßng mong mái ®ång chÝ sÏ t¸n thµnh khi xem xÐt ®Ò nghÞ cña t«i, t«i xin göi ®Õn ®ång chÝ th©n mÕn lêi chµo céng s¶n th©n ¸i. NguyÔn ¸i Quèc thuéc §«ng D−¬ng Th− ®¸nh m¸y, tiÕng Ph¸p, b¶n chôp l−u t¹i ViÖn Hå ChÝ Minh.

286 §OµN KÕT GIAI CÊP §Çu n¨m 1921, mét cuéc b·i c«ng lín cña c«ng nh©n hµng h¶i ®¨ng b¹1) næ ra ë Braxin. Mét chiÕc tµu võa cÆp bÕn Ri« §ª Ran©yr«. Thuû thñ trªn tµu ch−a biÕt r»ng b¹n cña m×nh ë ®©y ®ang ®Êu tranh chèng bän chñ. Mét ng−êi da ®en tham gia ®×nh c«ng, H«xª Lªan®r« §a Xinva, muèn lªn tµu b¸o tin cho c¸c thuû thñ biÕt. Trªn bÕn, H«xª gÆp mét tªn c¶nh s¸t ng¨n anh l¹i. - T«i cã quyÒn lªn tµu gÆp c¸c b¹n t«i, chø sao kh«ng, H«xª nãi víi tay ®¹i diÖn trËt tù chÝnh quyÒn. - Kh«ng nãi n¨ng l»ng nh»ng! XÐo! Tªn nµy cù l¹i. H«xª cè nµi. Tªn c¶nh s¸t ch¼ng thÌm tr¶ lêi n÷a, rót sóng lôc ra b¾n. H«xª nhanh nhÑn tr¸nh kÞp, vµ, lÑ nh− chíp, anh tóm lÊy th»ng ®éi, qu¼ng nã xuèng n−íc. Cã ®Õn n¨m chôc tªn c¶nh s¸t cã vò khÝ ®æ x« ®Õn ®¸nh H«xª. Anh chèng cù l¹i. S½n con dao ®i biÓn, anh ®©m chÕt mÊy tªn vµ lµm bÞ th−¬ng nhiÒu tªn kh¸c. Cuèi cïng anh kh«ng chÞu næi sè ®«ng, ng· xuèng, coi nh− chÕt, víi 18 viªn ®¹n trong m×nh. Tuy vËy anh vÉn cßn ®ñ søc ®Ó lÈm nhÈm bµi Quèc tÕ ca khi ®−îc khiªng ®Õn nhµ th−¬ng. Råi sau chóng l«i anh ra toµ. Anh bÞ kÕt ¸n 30 n¨m khæ sai. _______________ 1) Do yªu cÇu cña sù kiÓm so¸t quèc gia vµ quèc tÕ, ng−êi ®i biÓn ph¶i theo luËt hµng h¶i quèc tÕ, ®−îc ®¨ng ký vµo mét danh b¹ nhµ n−íc. Cã ®¨ng b¹ míi lµ c«ng nh©n hµng h¶i chÝnh thøc (BT).

®oµn kÕt giai cÊp 287 Võa ®−îc tin xö, anh em c«ng nh©n c¸ch m¹ng lËp ngay mét uû ban b¶o vÖ. Mét mÆt, hä m−ín nhiÒu tr¹ng s− c·i cho b¹n; mÆt kh¸c, hä tæ chøc nh÷ng cuéc biÓu t×nh ph¶n ®èi trong c¶ n−íc. Mét chiÕn dÞch vËn ®éng ®Êu tranh ñng hé H«xª ®−îc tiÕn hµnh m¹nh mÏ suèt ba n¨m. D− luËn quÇn chóng c«ng phÉn ®Õn møc nhµ chøc tr¸ch ph¶i mang vô ¸n ra xÐt l¹i. Ngµy mång 8 th¸ng 2, H«xª ra toµ xö l¹i ¸n. Mét v¹n r−ëi c«ng nh©n dù phiªn toµ kÐo dµi suèt ®ªm. Bän chñ kh«ng chÞu nh¶ måi ra, vµ biÖn lý ph¶i mÊt 5 tiÕng ®ång hå míi ®äc xong b¶n c¸o tr¹ng dµi. §ång chÝ Paol« §ª LaxÐcda vµ c¸c b¹n ®ång nghiÖp ®· hïng biÖn b¸c bá mét c¸ch th¾ng lîi mäi lý lÏ cña biÖn lý. Phiªn toµ ®Õn 4 giê r−ìi s¸ng míi kÕt thóc. Toµ xö tr¾ng ¸n. B¶n tuyªn ¸n ®−îc hoan nghªnh b»ng nh÷ng tiÕng vç tay vang nh− sÊm. Vµ H«xª, anh chiÕn sÜ b·i c«ng da ®en ng¶ m×nh trong c¸nh tay c¸c ®ång chÝ vµ c¸c ng−êi b¶o vÖ anh, nh÷ng ®¹i biÓu cña c«ng nh©n da tr¾ng. VËy lµ, dï mµu da cã kh¸c nhau, trªn ®êi nµy chØ cã hai gièng ng−êi: gièng ng−êi bãc lét vµ gièng ng−êi bÞ bãc lét. Mµ còng chØ cã mét mèi t×nh h÷u ¸i lµ thËt mµ th«i: t×nh h÷u ¸i v« s¶n. NGUYÔN ¸I QUèC Tµi liÖu ®¸nh m¸y, tiÕng Ph¸p, b¶n chôp l−u t¹i ViÖn Hå ChÝ Minh.

288 PHô N÷ PH¦¥NG §¤NG Phô n÷ Thæ NhÜ Kú tham gia b¶o vÖ ®Êt n−íc chèng sù x©m l−îc cña chñ nghÜa ®Õ quèc ph−¬ng T©y. Phô n÷ Ên §é vïng lªn chèng sù ®« hé cña Anh. Phô n÷ Trung Quèc tham gia cuéc c¸ch m¹ng n¨m 1912. Phô n÷ TriÒu Tiªn ®· vµ ®ang ®Êu tranh v× ®éc lËp cña Tæ quèc. Phô n÷ NhËt B¶n ®· buéc ChÝnh phñ ph¶i huû bá ®¹o luËt cÊm phô n÷ tham gia ®êi sèng chÝnh trÞ vµ v.v.. Trong ®êi sèng kinh tÕ nh÷ng \"b«ng hång\" cña ph−¬ng §«ng b¾t ®Çu tá cho chñ nghÜa t− b¶n thÊy ë hä cã nh÷ng chiÕc gai nhän. Nh÷ng cuéc b·i c«ng cña n÷ c«ng nh©n ë c¸c nhµ m¸y vµ x−ëng dÖt lôa kh«ng cßn lµ hiÖn t−îng hiÕm n÷a. Trong c¸c tæ chøc c«ng ®oµn NhËt B¶n, phô n÷ chiÕm mét tû lÖ ®¸ng kÓ. §oµn Thanh niªn céng s¶n Trung Quèc míi thµnh lËp ®−îc ba n¨m ®· cã trong hµng ngò cña m×nh h¬n 150 n÷ c«ng nh©n vµ n÷ sinh viªn. Tõ khi ®ång chÝ Lªnin mÊt, c¸c tæ chøc chÝnh trÞ, v¨n ho¸ vµ c¸c tæ chøc kh¸c cña häc sinh c¸c n−íc ph−¬ng §«ng tæ chøc nhiÒu cuéc mÝt tinh vµ héi häp. D−íi ®©y lµ lêi kªu gäi cña mét n÷ sinh viªn ®¨ng trªn B¸o Phô n÷ ë Th−îng H¶i (Trung Quèc): \"Hìi c¸c chÞ em! Tõ khi cã chñ nghÜa t− b¶n, toµn bé c¬ thÓ x· héi ®Òu bÞ ¶nh h−ëng tai h¹i cña nã. C¸c vËt phÈm do tÊt c¶ mäi ng−êi s¶n xuÊt ra, ®¸ng lÏ ph¶i thuéc vÒ tÊt c¶ mäi ng−êi th× l¹i thuéc ®Æc quyÒn

phô n÷ ph−¬ng ®«ng 289 cña mét vµi ng−êi! ¸ch ¸p bøc kinh tÕ ®· n« dÞch con ng−êi, còng ¸ch ¸p bøc Êy ®· biÕn phô n÷ thµnh nh÷ng ®å vËt tuú thuéc quyÒn sö dông cña nam giíi! Tõ bao thÕ kû nay, bao nhiªu triÖu con ng−êi ®· bÞ xiÒng xÝch nh− thÕ? Bao nhiªu triÖu ®µn bµ ®· bÞ hy sinh? Trong lóc cuéc chiÕn tranh thÕ giíi ®ang diÔn ra ¸c liÖt, trong lóc hµng triÖu ng−êi kh«ng lµm h¹i ®Õn ai, ®ang muèn sèng, nh−ng l¹i bÞ ®−a vµo chç chÕt, Lªnin ®· ®¹p b»ng gian khæ vµ khã kh¨n, ®· thøc tØnh giai cÊp v« s¶n Nga næi dËy, ®· tæ chøc c¸c x«viÕt. Lªnin kh«ng nh÷ng chØ gi¶i phãng nam giíi vµ n÷ giíi trªn ®Êt n−íc Tiªn sinh, mµ cßn chØ ®−êng cho tÊt c¶ nh÷ng ng−êi nghÌo khæ trªn thÕ giíi. Vµ bÊt chÊp bän b¹ch vÖ tÊn c«ng ë bªn trong, bän t− b¶n bao v©y ë bªn ngoµi, ý chÝ kiªn c−êng cña Lªnin ®· cøu ®ång bµo cña Tiªn sinh ra khái c¶nh ®au khæ vµ lÇm than, vµ ®· nªu cao ngän cê cña Quèc tÕ cho tÊt c¶ nh÷ng ng−êi bÞ ¸p bøc. §iÒu ®ã h¸ ch¼ng ®¸ng ®Ó ta kÝnh cÈn mÆc niÖm tr−íc anh linh vÜ ®¹i cña Tiªn sinh hay sao? Ngµy 21 th¸ng 1 h¸ ch¼ng m·i m·i lµ mét ngµy tang cho tÊt c¶ nh÷ng nam n÷ ®ang chÞu khæ cùc hay sao? N−íc Nga ®ang ®Õn phån vinh. Nh−ng muèn cã ®−îc mét nÒn hoµ b×nh thùc sù th× cßn ph¶i tiÕn lªn h¬n n÷a vµ cßn ph¶i lµm nhiÒu viÖc n÷a. Loµi ng−êi ®ang thøc tØnh, nh−ng muèn tù gi¶i phãng hoµn toµn th× cßn ph¶i ®Êu tranh1)\". Lêi kªu gäi trªn ®©y nãi lªn r»ng ®· cã mét b−íc ngoÆt lín ë c¸c n−íc ph−¬ng §«ng tõ khi ngän cê ®á in h×nh bóa liÒm tung bay trªn n−íc Nga Sa hoµng. NGUYÔN ¸I QUèC T¹p chÝ Rab«tnhÝtxa, tiÕng Nga, sè 9, th¸ng 5-1924. _______________ 1) Lêi kªu gäi nµy cã ®èi chiÕu víi b¶n tiÕng Ph¸p (BT).

290 th− göi ®ång chÝ Pªt¬rèp KÝnh göi ®ång chÝ Pªt¬rèp, Tæng Th− ký Ban Ph−¬ng §«ng. §ång chÝ th©n mÕn, H«m qua, §oµn ®¹i biÓu Ph¸p cã viÕt th− cho Uû ban kiÓm tra t− c¸ch ®¹i biÓu ®Ó yªu cÇu cÊp cho t«i mét thÎ. T«i ®· nhËn ®−îc mét thÎ tham dù Héi nghÞ Ban ChÊp hµnh më réng. §ång chÝ Gr«nman s¸ng nay nãi víi t«i r»ng t«i ph¶i trao cho ®ång chÝ nh÷ng ®iÒu tr×nh bµy b»ng v¨n b¶n, ®ång chÝ sÏ chuyÓn nh÷ng ®iÒu tr×nh bµy Êy cho Uû ban kiÓm tra t− c¸ch ®¹i biÓu, vµ ®ång chÝ Gr«nman cïng víi Uû ban vµ ®ång chÝ sÏ hiÖp th−¬ng tho¶ thuËn víi nhau ®Ó cÊp thÎ ®¹i biÓu cho t«i. §iÒu ®Æc biÖt vÒ tr−êng hîp cña t«i lµ: 1/ T«i ®· ë ®©y tõ l©u tr−íc ngµy ®¹i héi, cho nªn §¶ng t«i kh«ng thÓ cÊp tr−íc tõ nhiÒu th¸ng mét thÎ ®¹i biÓu cho t«i ®−îc. 2/ Quèc tÕ Céng s¶n cã yªu cÇu §¶ng t«i cö c¸c ®¹i biÓu thuéc ®Þa ®Õn; biÕt t«i ®· ë M¸txc¬va råi, §¶ng t«i t−ëng kh«ng cÇn thiÕt ph¶i ghÐp t«i vµo ®oµn tõ Pari ®Õn. 3/ C¸c ®ång chÝ cña t«i trong §oµn ®¹i biÓu Ph¸p kh«ng thÓ cÊp mét thÎ ®¹i biÓu cho t«i ®−îc, v× c¸c ®ång chÝ ®ã kh«ng cã thñ tôc lµm hîp lÖ. Nh−ng nhÊt trÝ víi c¸c ®ång chÝ ®ã vµ víi Uû ban kiÓm tra t− c¸ch ®¹i biÓu th× ®ång chÝ cã thÓ cÊp ®−îc. Lêi chµo céng s¶n. Göi ngµy 13-6-1924. Tµi liÖu l−u t¹i B¶o tµng Hå ChÝ Minh.

291 NH÷NG C¸I TèT §ÑP CñA NÒN V¡N MINH PH¸P Trong cuéc th¶o luËn vÒ vÊn ®Ò ®¹i diÖn cña d©n b¶n xø c¸c thuéc ®Þa t¹i Quèc héi Ph¸p, «ng P«n T¸pponniª ®· ph¸t biÓu ý kiÕn ë H¹ nghÞ viÖn nh− sau: \"N−íc Ph¸p vèn hµo hiÖp vµ ®øc khoan nh©n cña n−íc Ph¸p ®−îc biÓu hiÖn trong mäi tr−êng hîp. Kh«ng cã g× cã thÓ s¸nh tÇy nÒn v¨n minh Ph¸p\". Chóng t«i thµnh thËt c¶m ¬n «ng nghÞ Êy ®· cho chóng t«i dÞp tèt kÓ ra ®©y mét sè ®øc tÝnh bÊt hñ cña n−íc Ph¸p - ngoµi c¸i ®øc tÝnh rÊt c−¬ng quyÕt khai ho¸ d©n b¶n xø b»ng ®¹i b¸c vµ l−ìi lª. LÔ ®é. - Khu«n phÐp thùc d©n muèn r»ng bÊt cø ng−êi d©n b¶n xø nµo - dï ®Þa vÞ, tuæi t¸c ra sao, dï nam hay n÷ - ®Òu ph¶i cói ®Çu kÝnh cÈn chµo ng−êi ¢u. Ng−êi ta tõng thÊy ë §«ng D−¬ng, ë Ma®ag¸txca nh÷ng ng−êi d©n b¶n xø bÞ ng−îc ®·i, ®¸nh ®Ëp vµ bÞ bá tï, chØ v× §· QU£N Tá DÊU T¤N KÝNH §ã TR¦íC §øC UY NGHI£M CñA C¸C VÞ §I KHAI Ho¸. Míi ®©y th«i, mét vÞ quan cai trÞ ë MÐtgiana (Angiªri) ®· ra lÖnh b¾t nh÷ng ng−êi d©n b¶n xø trong vïng cai trÞ cña m×nh, v× m¶i lµm kh«ng tr«ng thÊy quan lín ®i d¹o ch¬i qua, nªn ®· d¸m kh«ng chµo ngµi. Réng l−îng. - ë §«ng D−¬ng, th−êng nh©n dÞp ®i ch¬i cña mét «ng Gièpphr¬ hay sinh nhËt mét «ng Clªm¨ngx« ch¼ng h¹n, hoÆc kh¸nh thµnh mét ®µi \"liÖt sÜ chÕt v× Tæ quèc\" hoÆc tiÕp ®ãn mét ph¸i viªn cña nÒn céng hoµ, th× c¸c quan cai trÞ ®Òu cã më \"l¹c quyªn\".

292 Hå CHÝ MINH TOµN TËP C¸c quan ®· dïng c¸ch nh− sau: Quan lín cai trÞ cø viÖc dùa theo d©n sè vµ thuÕ b¹ cña tØnh mµ quy ®Þnh sè tiÒn cÇn thiÕt cho cuéc lÔ, nh©n sè tiÒn ®ã lªn gÊp 3, gÊp 4 hay gÊp 5, ®Þnh ngµy nép, råi ®ßi c¸c kú hµo h−¬ng lý ®Õn vµ nãi víi hä: \"Quan lín cÇn tiÒn, ®©y lµ sè tiÒn quan lín muèn cã, ®©y lµ kú h¹n quan lín ®Þnh cho c¸c ng−êi ®Ó nép cho quan lín. H·y liÖu lÊy ®Êy. NÕu kh«ng th×...\". §Ó khái ngåi tï, c¸c kú hµo h−¬ng lý cø viÖc mµ \"liÖu\". Sè tiÒn bÞ nh©n lªn cña cuéc l¹c quyªn Ðp buéc th× dïng ®Ó \"tá lßng t«n kÝnh c¸c bËc ®¹i nh©n\", cßn sè thµnh cña bµi tÝnh nh©n th× chui vµo tói cña quan lín cai trÞ. N«ng d©n cø Ì cæ ®ãng c¸c thø phô thu lu«n lu«n nh− thÕ. Lßng hµo hiÖp. - TiÕp theo ch©m ng«n \"§· cã n−íc §øc tr¶\" lµ c©u ch©m ng«n \"§· cã c¸c thuéc ®Þa tr¶\". N−íc mÑ ®ßi hái c¸c thuéc ®Þa ph¶i ®−a tÊt c¶ søc lùc cña m×nh, tÊt c¶ kh¶ n¨ng cña m×nh, tÊt c¶ ý chÝ cña m×nh, tÊt c¶ tµi nguyªn cña m×nh ®Ó gióp vµo viÖc phôc h−ng kinh tÕ cña n−íc mÑ, trong khi ®ã th× n−íc mÑ l¹i võa cÊm xuÊt khÈu p«t¸t cña And¸tx¬ sang thuéc ®Þa, ®Ó hoµn toµn dµnh riªng s¶n phÈm ®ã cho n«ng nghiÖp Ph¸p. B×nh ®¼ng. - C¸c c«ng d©n Ph¸p ph¶i lµm qu©n dÞch m−êi t¸m th¸ng; d©n b¶n xø c¸c thuéc ®Þa th× buéc ph¶i phôc vô ba, bèn n¨m d−íi ngän cê mµ... mµ... mµ rèt cuéc ng−êi ta ®· nh©n danh nã ®Ó nhËp vµo n−íc hä r−îu cån, thuèc phiÖn, chÕ ®é lao dÞch, chÕ ®é bèc v¸c nÆng nÒ, chÕ ®é d©n b¶n xø vµ sù c−íp ®o¹t. Trong lóc ng−êi b¶n xø bÞ tï ®µy v× nh÷ng duyªn cí vu v¬, th× bän thùc d©n vµ bän quan cai trÞ ph¹m téi giÕt ng−êi, hèi lé, mua b¸n chøc t−íc, ¨n c¾p, vÉn nhÑ b−íc thang m©y. T«i kh«ng nãi ®Õn ngµi §¸cl¬, uû viªn Héi ®ång quèc gia t− vÊn Nam Kú, hay ngµi B«®oanh, Toµn quyÒn §«ng D−¬ng; chuyÖn cña c¸c vÞ Êy ®· qua ba n¨m nay råi. T«i muèn nãi ®Õn hai viªn chøc ë Angiªri håi th¸ng 4 võa råi, ®· bÞ tè c¸o c«ng khai vÒ téi dïng giÊy tê gi¶ m¹o, vÒ téi thôt tiÒn c«ng quü cïng c¸c téi nÆng kh¸c, nh−ng l¹i ®−îc tha bæng. T«i còngmuèn nãi ®Õn mÊy vÞ uû viªn Héi ®ång t− vÊn ng−êi ¢u còng

nh÷ng c¸i tèt ®Ñp cña nÒn v¨n minh ph¸p 293 ë xø thuéc ®Þa ®ã, ph¹m téi giÕt ng−êi hay qu¶ tang ®ång lâa giÕt mét d©n b¶n xø, mµ vÉn kh«ng bÞ ng−êi ta ®ông g× ®Õn. Tù do. - Mét ng¹n ng÷ G«loa nãi r»ng \"Lao ®éng lµ tù do\". VËy nªn d©n b¶n xø buéc ph¶i lµm lao ®éng khæ sai. Míi ®©y Th−îng nghÞ viÖn Ph¸p l¹i ®· trÞnh träng th«ng qua b¶n t−êng tr×nh cña viªn Toµn quyÒn xø §«ng Phi thuéc Ph¸p. B¶n thuyÕt tr×nh ®ã nãi r»ng \"cÇn ph¶i tr¸nh nh÷ng ¶o t−ëng còng nh− nh÷ng c«ng thøc; r»ng s¶n xuÊt b«ng lµ mét vÊn ®Ò cña Nhµ n−íc; r»ng muèn ®¹t kÕt qu¶ th× ph¶i b¾t buéc d©n b¶n xø trång b«ng...\". B»ng ph−¬ng ph¸p ®ã, c¸c thuéc ®Þa h»ng n¨m tÊt ph¶i cung cÊp ®−îc cho n−íc Ph¸p 10.000 tÊn b«ng. Ph−¬ng ph¸p ®ã ®· tõng ®−îc dïng ë T©y Phi thuéc Ph¸p1) ®èi víi vÊn ®Ò ca cao... Ng−êi ta còng ®· ¸p dông ph−¬ng ph¸p ®ã ®èi víi vÊn ®Ò b«ng vµ n¨m 1916, ®· thu ®−îc t¹i vïng Bê BiÓn Ngµ 600 tÊn b«ng. Tuy vËy, n−íc Ph¸p dÜ nhiªn vÉn lµ kÎ gi¶i phãng cho loµi ng−êi vµ lµ chiÕn sÜ tiÒn phong trong c«ng cuéc huû bá chÕ ®é n« lÖ. Nh©n ®¹o. - ¤ng Boaníp, nghÞ sÜ da ®en nãi: N−íc Ph¸p b¶o hé kÎ yÕu vµ d¹y dç nh÷ng ng−êi l¹c hËu. Mis¬lª nãi: n−íc Ph¸p lµ chiÕn sÜ tiªn phong cña v¨n minh vµ lµ ng−êi ®em l¹i c¸c quyÒn tù do. Xar«, cùu Thñ hiÕn vµ Thñ hiÕn t−¬ng lai cña §«ng D−¬ng nãi: ChÝnh s¸ch thuéc ®Þa cña Ph¸p ®Çy tÝnh chÊt nh©n ®¹o vµ vÞ tha. T¹p chÝ Hµng kh«ng qu©n sù mét lÇn n÷a võa cho ta biÕt r»ng ë c¸c thuéc ®Þa ng−êi ta hiÓu vÒ lßng \"nh©n ®¹o\" nh− thÕ nµo. Xem ®©y: Thèng chÕ Li«t©y, Toµn quyÒn Marèc, Tæng chØ huy qu©n ®éi T.O.M2) ®· cÊm dïng ®¹n næ cã h¬i ng¹t vµ h¬i lµm ch¶y n−íc m¾t, bëi v×... Nh−ng ta h·y trÝch dÉn lêi t¹p chÝ ®ã: \"Bëi v× môc ®Ých nh»m ®¹t tíi dÜ nhiªn kh«ng ph¶i lµ giÕt cho ®−îc nhiÒu ng−êi phiÕn lo¹n, mµ lµ nhanh chãng lµm cho hä ph¶i phôc tïng...\". _______________ 1) Nguyªn b¶n viÕt A.O.F: ViÕt t¾t cña c¸c tõ Afrique occidentale française (BT). 2) T.O.M: ViÕt t¾t cña c¸c tõ Troupe d'Outre-mer. Tªn gäi t¾t chØ qu©n ®éi Ph¸p ë h¶i ngo¹i (BT).

294 Hå CHÝ MINH TOµN TËP Víi sù qu¸ − ©n cÇn ch¨m sãc ®ã, mµ tõ 1919, nghÜa lµ sau khi \"c«ng lý\" vµ \"chÝnh nghÜa\" th¾ng lîi trªn thÕ giíi th× ë Marèc, ng−êi ta ®· giÕt h¹i 800 lÝnh Ph¸p, 5.000 ng−êi M«r¬ ®Ó s¸p nhËp 72.700 hÐcta ruéng ®Êt c−íp ®o¹t cña ng−êi Marèc vµo n−íc Ph¸p - \"n−íc Ph¸p réng 1 triÖu mÐt vu«ng vµ 100 triÖu d©n c−\"1). NGUYÔN ¸I QUèC TËp san Inprekorr, tiÕng Ph¸p, sè 32, ngµy 17-6-1924. _______________ 1) Sè liÖu ch−a ®−îc kiÓm tra l¹i. Chóng t«i dÞch theo nguyªn b¶n (BT).

295 PH¸T BIÓU T¹I PHI£N HäP THø t¸m §¹I HéI LÇN THø V QUèC TÕ CéNG S¶N46 Ngµy 23-6-1924 T«i ®Õn ®©y ®Ó kh«ng ngõng l−u ý Quèc tÕ Céng s¶n ®Õn mét sù thËt lµ: Thuéc ®Þa vÉn ®ang tån t¹i, vµ v¹ch ra ®Ó Quèc tÕ Céng s¶n thÊy r»ng: C¸ch m¹ng, ngoµi vÊn ®Ò t−¬ng lai cña c¸c thuéc ®Þa cßn cã c¶ nguy c¬ cña c¸c thuéc ®Þa. Song, t«i thÊy r»ng h×nh nh−, c¸c ®ång chÝ ch−a hoµn toµn thÊm nhuÇn t− t−ëng cho r»ng vËn mÖnh cña giai cÊp v« s¶n thÕ giíi vµ ®Æc biÖt lµ vËn mÖnh cña giai cÊp v« s¶n ë c¸c n−íc ®i x©m l−îc thuéc ®Þa g¾n chÆt víi vËn mÖnh cña giai cÊp bÞ ¸p bøc ë c¸c thuéc ®Þa. V× vËy, t«i sÏ tËn dông mäi c¬ héi cã ®−îc, sÏ gîi ra nh÷ng vÊn ®Ò vµ nÕu cÇn t«i sÏ thøc tØnh c¸c ®ång chÝ vÒ vÊn ®Ò thuéc ®Þa. H«m nay, t«i cÇn nh¾c l¹i lêi ph¸t biÓu t¹i ®©y cña ®ång chÝ R«i, chØ xin ®æi nh÷ng tªn riªng, nghÜa lµ ®¬n gi¶n thay thÕ tõ n−íc Anh b»ng c¸c tõ Ph¸p, BØ, Mü, NhËt ... Song, v× t«i lµ ng−êi xø thuéc ®Þa Ph¸p vµ v× t«i muèn nãi ng¾n, nªn t«i chØ nãi vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc Ph¸p, vÒ §¶ng Ph¸p cña chóng t«i vµ vÒ c¸c ®¶ng t¹i c¸c thuéc ®Þa Ph¸p, gièng nh− ®ång chÝ R«i ®· nãi vÒ n−íc Anh, vÒ ®¶ng anh em cña chóng ta vµ vÒ c¸c ®¶ng ë c¸c thuéc ®Þa cña n−íc Anh. C¸c ®ång chÝ thø lçi vÒ sù m¹nh b¹o cña t«i, nh−ng t«i kh«ng thÓ kh«ng nãi víi c¸c ®ång chÝ r»ng, sau khi nghe nh÷ng lêi ph¸t

296 Hå CHÝ MINH TOµN TËP biÓu cña c¸c ®ång chÝ ë chÝnh quèc, t«i cã c¶m t−ëng lµ c¸c ®ång chÝ Êy muèn ®¸nh chÕt r¾n ®»ng ®u«i. TÊt c¶ c¸c ®ång chÝ ®Òu biÕt r»ng, hiÖn nay näc ®éc vµ søc sèng cña con r¾n ®éc t− b¶n chñ nghÜa ®ang tËp trung ë c¸c thuéc ®Þa h¬n lµ ë chÝnh quèc. C¸c thuéc ®Þa cung cÊp nguyªn liÖu cho c¸c nhµ m¸y; c¸c thuéc ®Þa cung cÊp binh lÝnh cho qu©n ®éi cña chñ nghÜa ®Õ quèc. C¸c thuéc ®Þa trë thµnh nÒn t¶ng cña lùc l−îng ph¶n c¸ch m¹ng. ThÕ mµ c¸c ®ång chÝ khi nãi vÒ c¸ch m¹ng, c¸c ®ång chÝ l¹i khinh th−êng thuéc ®Þa. C¸c ®ång chÝ, khi c¸c ®ång chÝ muèn ®Ëp vì mét qu¶ trøng hay mét hßn ®¸, th× c¸c ®ång chÝ ph¶i nghÜ ®Õn viÖc t×m kiÕm mét c«ng cô mµ søc bÒn cña nã t−¬ng xøng víi sù v÷ng ch¾c cña ®èi t−îng ®Þnh ®Ëp tan. T¹i sao c¸c ®ång chÝ kh«ng cã sù ®Ò phßng nh− vËy khi c¸c ®ång chÝ muèn ®¸nh ®æ chñ nghÜa t− b¶n? T¹i sao trong nh÷ng vÊn ®Ò cña c¸ch m¹ng c¸c ®ång chÝ kh«ng ®em ra ®èi chiÕu s¸ch l−îc, søc m¹nh cña c¸c ®ång chÝ? T¹i sao kh«ng so s¸nh søc m¹nh vµ sù tuyªn truyÒn cña c¸c ®ång chÝ víi søc m¹nh vµ sù tuyªn truyÒn cña kÎ ®Þch mµ c¸c ®ång chÝ muèn chèng l¹i vµ chiÕn th¾ng nã? T¹i sao c¸c ®ång chÝ l¹i xem th−êng c¸c thuéc ®Þa trong lóc chñ nghÜa t− b¶n l¹i dùa vµo nã ®Ó tù b¶o vÖ vµ chèng l¹i c¸c ®ång chÝ? T«i xin bæ sung mÊy lêi ®Ó ®¸p l¹i bµi ph¸t biÓu cña ®ång chÝ T¬ranh. Trong bµi ph¸t biÓu cña m×nh, ®ång chÝ T¬ranh ®· nãi ®Õn sù xuÊt hiÖn mét cao trµo c¸ch m¹ng ë Ph¸p vµ sù ra ®êi phong trµo ph¸t xÝt ë ®©y. VÒ ®iÓm ®Çu tiªn, t«i hoµn toµn t¸n thµnh tinh thÇn l¹c quan cña ®ång chÝ T¬ranh; cßn ®iÓm thø hai, th× t«i cã ý kiÕn ng−îc l¹i. T«i cho r»ng, bän ph¶n ®éng ë Italia, ë §øc vµ c¸c n−íc kh¸c cÇn ®Õn chñ nghÜa ph¸t xÝt ®Ó b¶o vÖ m×nh; trong khi ®ã bän ph¶n ®éng Ph¸p l¹i kh«ng cÇn ®Õn nã. Chóng cã nh÷ng ng−êi b¶o vÖ kh¸c, nh÷ng ng−êi b¶o vÖ m¹nh h¬n nhiÒu, cã tæ chøc h¬n vµ cã kû luËt h¬n lµ \"bän ¸o ®en\". Hä cã nh÷ng ng−êi lÝnh da ®en vµ da vµng. Cã lÏ c¸c ®ång chÝ ®· biÕt lµ qu©n ®éi Ph¸p hiÖn nay bao gåm 458.000 thanh niªn Ph¸p vµ 206.550 ng−êi b¶n

ph¸t biÓu t¹i phiªn häp thø t¸m... 297 xø ë c¸c thuéc ®Þa. Nh−ng ch¾c ch¾n lµ c¸c ®ång chÝ kh«ng biÕt ®−îc r»ng, nÕu tÝnh thêi gian phôc vô vµ huÊn luyÖn còng nh− sù dÔ dµng lµm cho nh÷ng ng−êi b¶n xø næi dËy, th× mçi ng−êi lÝnh b¶n xø nµy cã gi¸ trÞ b»ng 2 lÝnh Ph¸p. Do ®ã, trªn danh nghÜa, tuy sè l−îng ®éi qu©n lu«n s½n sµng tÊn c«ng c¸c ®ång chÝ lµ 664.550 ng−êi, mµ thùc tÕ l¹i lµ 1.000.000 ng−êi, hay nãi ®óng h¬n 939.950 ng−êi v× sè lÝnh Ph¸p cã 251.450 tay sóng, ®«ng h¬n c¸c trung ®oµn ng−êi b¶n xø th× nh÷ng ng−êi b¶n xø nµy l¹i phôc vô 431.100 th¸ng nhiÒu h¬n lÝnh Ph¸p. Bµn vÒ kh¶ n¨ng vµ c¸c biÖn ph¸p thùc hiÖn c¸ch m¹ng, ®Ò ra kÕ ho¹ch cña cuéc chiÕn ®Êu s¾p tíi, c¸c ®ång chÝ Anh vµ Ph¸p còng nh− c¸c ®ång chÝ ë c¸c ®¶ng kh¸c hoµn toµn bá qua luËn ®iÓm cùc kú quan träng cã tÝnh chiÕn l−îc nµy. ChÝnh v× thÕ, t«i hÕt søc kªu gäi c¸c ®ång chÝ: H·y chó ý! In trong s¸ch §¹i héi toµn thÕ giíi lÇn thø V Quèc tÕ Céng s¶n, b¶n tèc ký, tiÕng Nga, phÇn I, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, M¸txc¬va, 1925, tr.218-220.

298 PH¸T BIÓU T¹I PHI£N HäP THø 22 §¹I HéI LÇN THø V QUèC TÕ CéNG S¶N Ngµy 1-7-1924 Th−a c¸c ®ång chÝ, t«i chØ xin bæ sung nh÷ng ý kiÕn phª b×nh cña ®ång chÝ Manuinxki vÒ chÝnh s¸ch cña chóng ta trong vÊn ®Ò thuéc ®Þa. Nh−ng tr−íc khi ®i vµo thùc chÊt cña vÊn ®Ò, t«i thÊy nªn ®−a ra mét vµi con sè thèng kª vÒ thuéc ®Þa. §iÒu nµy sÏ gióp chóng ta thÊy râ h¬n tÊt c¶ tÇm quan träng cña vÊn ®Ò thuéc ®Þa. ChÝnh quèc Thuéc ®Þa C¸c n−íc DiÖn tÝch D©n sè DiÖn tÝch D©n sè (km2) (km2) Anh Ph¸p 151.000 45.500.000 34.910.000 403.600.000 Mü T©y Ban Nha 536.000 39.000.000 10.250.000 55.600.000 ý NhËt B¶n 9.420.000 100.000.000 1.850.000 12.000.000 BØ Bå §µo Nha 504.500 20.700.000 371.600 853.000 Hµ Lan 286.600 38.500.000 1.460.000 1.623.000 418.000 57.070.000 288.000 21.249.000 29.500 7.642.000 2.400.000 8.500.000 92.000 5.545.000 2.062.000 8.738.000 83.000 6.700.000 2.046.000 48.030.000

ph¸t biÓu t¹i phiªn häp thø 22... 299 Nh− vËy, 9 n−íc víi tæng sè d©n 320.657.000 ng−êi vµ víi diÖn tÝch 11.407.600 km2 bãc lét c¸c n−íc thuéc ®Þa gåm hµng tr¨m d©n téc víi sè d©n 560.193.000 ng−êi vµ víi diÖn tÝch 55.637.000 km2. Toµn bé l·nh thæ cña c¸c n−íc thuéc ®Þa réng gÊp 5 lÇn l·nh thæ cña c¸c chÝnh quèc, cßn sè d©n cña c¸c chÝnh quèc ch−a b»ng 3/5 sè d©n cña c¸c n−íc thuéc ®Þa. NÕu tÝnh riªng nh÷ng c−êng quèc ®Õ quèc lín nhÊt, th× nh÷ng con sè nµy l¹i cµng cã søc thuyÕt phôc h¬n. Sè d©n cña c¸c thuéc ®Þa Anh ®«ng gÊp h¬n 8 lÇn r−ìi sè d©n n−íc Anh vµ ®Êt ®ai cña c¸c thuéc ®Þa Anh réng gÊp gÇn 252 lÇn ®Êt ®ai cña n−íc Anh. Cßn n−íc Ph¸p th× chiÕm mét sè ®Êt ®ai réng gÊp 19 lÇn n−íc Ph¸p; vµ sè d©n ë c¸c thuéc ®Þa Ph¸p ®«ng h¬n sè d©n n−íc Ph¸p 16.600.000 ng−êi. V× vËy sÏ kh«ng ph¶i lµ qu¸ ®¸ng nÕu nãi r»ng chõng nµo §¶ng Ph¸p vµ §¶ng Anh chóng ta ch−a thi hµnh mét chÝnh s¸ch thËt tÝch cùc trong vÊn ®Ò thuéc ®Þa, thËm chÝ ch−a ®Ò cËp ®Õn quÇn chóng c¸c n−íc thuéc ®Þa, th× toµn bé ch−¬ng tr×nh réng lín cña hai ®¶ng ®ã vÉn kh«ng cã hiÖu qu¶ g×. Ch−¬ng tr×nh Êy sÏ kh«ng cã hiÖu qu¶ g× v× nã tr¸i víi chñ nghÜa Lªnin. T«i xin nãi râ ý cña t«i. Trong bµi nãi chuyÖn vÒ Lªnin vµ vÊn ®Ò d©n téc, ®ång chÝ Xtalin ®· chØ r»ng bän c¶i l−¬ng vµ c¸c l·nh tô Quèc tÕ thø hai ®· kh«ng d¸m ®Æt ngang hµng c¸c d©n téc da tr¾ng vµ c¸c d©n téc thuéc c¸c mµu da kh¸c, r»ng Lªnin ®· b¸c bá sù bÊt b×nh ®¼ng ®ã vµ ph¸ tan c¸i vËt ch−íng ng¹i ng¨n chia nh÷ng ng−êi n« lÖ v¨n minh víi nh÷ng ng−êi n« lÖ kh«ng v¨n minh cña chñ nghÜa ®Õ quèc. Theo Lªnin, c¸ch m¹ng ë ph−¬ng T©y muèn th¾ng lîi th× nã ph¶i liªn hÖ chÆt chÏ víi phong trµo gi¶i phãng chèng chñ nghÜa ®Õ quèc ë c¸c n−íc thuéc ®Þa vµ c¸c n−íc bÞ n« dÞch vµ vÊn ®Ò d©n téc, nh− Lªnin ®· d¹y chóng ta, chØ lµ mét bé phËn cña vÊn ®Ò chung vÒ c¸ch m¹ng v« s¶n vµ chuyªn chÝnh v« s¶n. Sau ®ã, ®ång chÝ Xtalin ®· nãi ®Õn quan ®iÓm ph¶n c¸ch m¹ng cho r»ng kh«ng cÇn liªn minh trùc tiÕp víi phong trµo gi¶i phãng ë

300 Hå CHÝ MINH TOµN TËP c¸c n−íc thuéc ®Þa, giai cÊp v« s¶n ch©u ¢u còng cã thÓ th¾ng lîi ®−îc. Nh−ng nÕu c¨n cø vµo hµnh ®éng ®Ó xÐt vÒ mÆt lý luËn th× t×nh tr¹ng c¸c ®¶ng lín cña chóng ta, trõ §¶ng Nga, kh«ng ho¹t ®éng g× c¶ khiÕn chóng ta cã quyÒn cho r»ng ngµy nay c¸c ®¶ng ®ã vÉn cßn gi÷ quan ®iÓm mµ ®ång chÝ Xtalin ®· nãi. Giai cÊp t− s¶n c¸c n−íc thùc d©n ®· lµm g× ®Ó k×m gi÷ trong vßng ¸p bøc biÕt bao quÇn chóng cña c¸c d©n téc bÞ chóng n« dÞch? Chóng lµm tÊt c¶. Ngoµi viÖc dïng nh÷ng ph−¬ng tiÖn do bé m¸y chÝnh quyÒn Nhµ n−íc ®em l¹i cho nã, nã ®ång thêi cßn tiÕn hµnh tuyªn truyÒn hÕt søc r¸o riÕt. B»ng nh÷ng bµi nãi chuyÖn, b»ng ®iÖn ¶nh, b¸o chÝ, triÓn l·m vµ mäi ph−¬ng ph¸p kh¸c n÷a, nã nhåi cho nh©n d©n c¸c chÝnh quèc c¸i ®Çu ãc thùc d©n, nªu lªn tr−íc m¾t hä c¶nh sèng dÔ dµng, vinh quang vµ giµu cã ®ang chê ®îi hä ë c¸c n−íc thuéc ®Þa. Cßn c¸c ®¶ng céng s¶n cña chóng ta nh− §¶ng Céng s¶n Anh, Hµ Lan, BØ vµ c¸c ®¶ng céng s¶n c¸c n−íc kh¸c mµ giai cÊp t− s¶n ë ®Êy chiÕm gi÷ thuéc ®Þa, th× ®· lµm nh÷ng g×? C¸c ®¶ng nµy, tõ khi chÊp nhËn b¶n luËn c−¬ng cña Lªnin, ®· lµm ®−îc nh÷ng g× ®Ó gi¸o dôc cho giai cÊp c«ng nh©n n−íc m×nh tinh thÇn quèc tÕ chñ nghÜa ch©n chÝnh, tinh thÇn gÇn gòi víi quÇn chóng lao ®éng c¸c n−íc thuéc ®Þa? TÊt c¶ nh÷ng viÖc mµ c¸c ®¶ng cña chóng ta ®· lµm vÒ mÆt nµy, thËt hÇu nh− ch−a cã g× c¶. Cßn vÒ t«i, lµ mét ng−êi sinh tr−ëng ë mét n−íc hiÖn nay lµ thuéc ®Þa cña Ph¸p vµ lµ mét ®¶ng viªn §¶ng Céng s¶n Ph¸p, t«i lÊy lµm tiÕc ph¶i nãi r»ng §¶ng Céng s¶n Ph¸p chóng t«i lµm rÊt vµ rÊt Ýt cho c¸c n−íc thuéc ®Þa. B¸o chÝ céng s¶n chñ nghÜa cã nhiÖm vô lµm cho c¸c chiÕn sÜ cña chóng ta hiÓu râ vÊn ®Ò thuéc ®Þa, lµm thøc tØnh sù ®ång t×nh h−ëng øng cña quÇn chóng lao ®éng ë c¸c n−íc thuéc ®Þa, tranh thñ hä tham gia sù nghiÖp cña chñ nghÜa céng s¶n. Thö hái b¸o chÝ ®ã ®· lµm ®−îc g×? Kh«ng ®−îc g× hÕt. NÕu ®em so s¸nh nh÷ng chç dµnh cho c¸c vÊn ®Ò thuéc ®Þa

ph¸t biÓu t¹i phiªn häp thø 22... 301 trªn c¸c tê b¸o t− s¶n nh− Le Temps, Le Figaro, L' Oeuvre hay nh÷ng b¸o thuéc c¸c khuynh h−íng kh¸c nh−: Le Peuple hay Le Libertaire víi nh÷ng chç dµnh cho c¸c vÊn ®Ò ®ã trªn b¸o L'HumanitÐ, c¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña §¶ng chóng t«i, th× ph¶i nhËn râ r»ng sù so s¸nh nµy sÏ hoµn toµn kh«ng cã lîi cho chóng ta. Bé Thuéc ®Þa ®· ®Æt ra kÕ ho¹ch biÕn nhiÒu vïng ë ch©u Phi thµnh nh÷ng vïng ®ån ®iÒn réng lín cña t− nh©n, vµ biÕn d©n b¶n xø ë nh÷ng n−íc nµy thµnh nh÷ng d©n n« lÖ thËt sù, bÞ trãi buéc vµo ruéng ®Êt cña nh÷ng «ng chñ míi, thÕ mµ b¸o chÝ cña chóng ta vÉn im tiÕng hoµn toµn vÒ ®iÒu nµy. ë c¸c thuéc ®Þa cña Ph¸p ë T©y Phi, ng−êi ta ®· ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p c−ìng Ðp ch−a tõng thÊy ®Ó b¾t lÝnh, thÕ mµ b¸o chÝ cña chóng ta vÉn kh«ng hÒ lªn tiÕng. ChÝnh quyÒn thùc d©n ë §«ng D−¬ng ®· biÕn thµnh nh÷ng kÎ bu«n n« lÖ vµ b¸n nh÷ng ng−êi d©n B¾c Kú cho c¸c chñ ®ån ®iÒn trªn c¸c ®¶o ë Th¸i B×nh D−¬ng; chóng kÐo dµi thêi h¹n ®i lÝnh cña d©n b¶n xø tõ 2 n¨m lªn 4 n¨m; chóng ®em nép phÇn lín ®Êt ®ai thuéc ®Þa cho c«ngxoãcxiom cña nh÷ng bän t− b¶n c¸ mËp; thuÕ m¸ vèn ®· qu¸ nÆng nÒ kh«ng chÞu næi, thÕ mµ chóng l¹i cßn t¨ng lªn 30% trong lóc d©n b¶n xø bÞ ph¸ s¶n vµ chÕt ®ãi sau trËn lôt. ThÕ mµ b¸o chÝ chóng ta vÉn cø im tiÕng. Vµ sau tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã, c¸c ®ång chÝ sÏ ng¹c nhiªn thÊy r»ng nh©n d©n b¶n xø ®i theo nh÷ng nhãm d©n chñ vµ tù do nh− Héi Nh©n quyÒn vµ c¸c tæ chøc t−¬ng tù kh¸c lµ nh÷ng tæ chøc ch¨m lo hay lµm ra vÎ ch¨m lo ®Õn hä. NÕu ®i s©u h¬n chót n÷a, chóng ta sÏ thÊy nh÷ng viÖc hoµn toµn kh«ng thÓ t−ëng t−îng ®−îc, lµm cho mäi ng−êi ph¶i nghÜ r»ng §¶ng chóng t«i ®· coi th−êng tÊt c¶ nh÷ng g× dÝnh d¸ng ®Õn c¸c n−íc thuéc ®Þa. VÝ dô: b¸o L'HumanitÐ kh«ng hÒ ®¨ng lêi kªu gäi cña Quèc tÕ N«ng d©n göi nh©n d©n c¸c n−íc thuéc ®Þa, do Quèc tÕ Céng s¶n göi ®Õn ®Ó ®¨ng trªn b¸o. Tr−íc §¹i héi Li«ng47 trong môc ®¨ng c¸c bµi tranh luËn, ®· ®¨ng hÕt mäi luËn c−¬ng,

302 Hå CHÝ MINH TOµN TËP trõ luËn c−¬ng vÒ vÊn ®Ò thuéc ®Þa. B¸o L'HumanitÐ ®· ®¨ng nhiÒu bµi vÒ th¾ng lîi cña vâ sÜ Xiki xø Xªnªgan, nh−ng kh«ng hÒ lªn tiÕng khi c¸c c«ng nh©n bÕn tµu §aca, nh÷ng ng−êi ®ång nghiÖp cña Xiki bÞ bao v©y trong khi ®ang lµm viÖc, bÞ b¾t vµ bÞ vøt lªn xe « t« chë vÒ nhµ giam vµ sau ®ã bÞ ®−a sang tr¹i lÝnh ®Ó råi trë thµnh nh÷ng ng−êi b¶o vÖ v¨n minh, nghÜa lµ trë thµnh lÝnh. C¬ quan trung −¬ng cña §¶ng chóng t«i h»ng ngµy ®Òu b¸o tin cho c¸c b¹n ®äc vÒ nh÷ng chiÕn c«ng cña anh phi c«ng Uadi ®· bay tõ Ph¸p sang §«ng D−¬ng; nh−ng khi chÝnh quyÒn thùc d©n c−íp bãc nh©n d©n \"n−íc An Nam cao quý\", lÊy ruéng cña hä giao cho bän ®Çu c¬ Ph¸p, ph¸i m¸y bay chë bom, råi ra lÖnh cho c¸c phi c«ng ph¶i d¹y cho nh÷ng ng−êi d©n b¶n xø bÊt h¹nh vµ bÞ c−íp bãc kia ph¶i biÕt ®iÒu, th× c¬ quan cña §¶ng chóng t«i l¹i kh«ng thÊy cÇn thiÕt b¸o tin ®ã cho c¸c b¹n ®äc biÕt. Th−a c¸c ®ång chÝ, qua b¸o chÝ cña m×nh, giai cÊp t− s¶n Ph¸p hiÓu r»ng vÊn ®Ò d©n téc vµ vÊn ®Ò thuéc ®Þa kh«ng t¸ch rêi nhau. T«i cho r»ng §¶ng chóng t«i ch−a hiÓu hÕt ®iÒu ®ã. Nh÷ng bµi häc ë miÒn Ruya, n¬i mµ binh lÝnh b¶n xø ®−îc ph¸i ®Õn trÊn an nh÷ng c«ng nh©n §øc bÞ ®ãi, ®· v©y chÆt nh÷ng trung ®oµn lÝnh Ph¸p ®¸ng nghi; tr−êng hîp x¶y ra trong ®éi qu©n ph−¬ng §«ng, trong ®ã binh lÝnh b¶n xø ®−îc giao sóng m¸y ®Ó \"®éng viªn tinh thÇn\" binh lÝnh Ph¸p ®· mÖt mái v× chiÕn tranh kÐo dµi vµ gian khæ; nh÷ng sù kiÖn x¶y ra n¨m 191748 ë n¬i ®ãng qu©n cña lÝnh Nga ë Ph¸p; kinh nghiÖm cuéc b·i c«ng cña c«ng nh©n n«ng nghiÖp ë Pyrªnª lµ n¬i mµ binh lÝnh b¶n xø ®· buéc ph¶i gi÷ vai trß nhôc nh· cña nh÷ng kÎ ph¸ ho¹i cuéc b·i c«ng; vµ cuèi cïng lµ sù cã mÆt cña 207.000 binh lÝnh b¶n xø ë ngay n−íc Ph¸p, - tÊt c¶ nh÷ng viÖc trªn ®©y ch−a lµm cho §¶ng chóng t«i ph¶i suy nghÜ, ch−a lµm cho §¶ng chóng t«i thÊy cÇn ph¶i thùc hiÖn mét chÝnh s¸ch râ rµng vµ tÝch cùc trong vÊn ®Ò thuéc ®Þa. §¶ng ®· bá lì tÊt c¶ nh÷ng c¬ héi tèt ®Ó tuyªn truyÒn. Nh÷ng c¬ quan l·nh ®¹o míi cña §¶ng ®· thõa nhËn lµ §¶ng chóng t«i ®· bÞ ®éng trong vÊn ®Ò nµy.

ph¸t biÓu t¹i phiªn häp thø 22... 303 T«i thÊy ®ã lµ mét dÊu hiÖu ®¸ng mõng v× khi c¸c l·nh tô cña §¶ng ®· thõa nhËn vµ nhÊn m¹nh nh−îc ®iÓm nµy trong chÝnh s¸ch cña §¶ng th× viÖc ®ã lµm cho ng−êi ta hy väng r»ng §¶ng sÏ cè g¾ng hÕt søc ®Ó söa ch÷a vµ cñng cè vÒ mÆt nµy. T«i tin ch¾c r»ng §¹i héi nµy sÏ lµ b−íc ngoÆt vÒ mÆt nµy vµ sÏ thóc ®Èy §¶ng söa ch÷a ®−îc nh÷ng thiÕu sãt tr−íc. MÆc dï nhËn xÐt cña ®ång chÝ Manuinxki vÒ cuéc vËn ®éng bÇu cö ë Angiªri rÊt ®óng, song ®Ó cho ®−îc kh¸ch quan, t«i ph¶i nãi r»ng ®óng lµ §¶ng chóng t«i ®· bá lì dÞp tèt ë ®©y, nh−ng ®· söa ch÷a sai lÇm, ®· ®−a ®¹i biÓu ng−êi b¶n xø ra øng cö ë quËn Pari. TÊt nhiªn nh− thÕ cßn Ýt, song b−íc ®Çu nh− vËy lµ tèt. T«i sung s−íng nhËn thÊy r»ng hiÖn nay §¶ng chóng t«i l¹i cã nh÷ng ý ®Þnh tèt ®Ñp nhÊt, l¹i cã lßng h¨ng h¸i, c¸i ®ã lµ hoµn toµn míi ®èi víi §¶ng chóng t«i; vµ chØ cÇn b»ng hµnh ®éng thùc tiÔn th× nhÊt ®Þnh nh÷ng c¸i Êy sÏ ®−a §¶ng tíi mét chÝnh s¸ch ®óng ®¾n trong vÊn ®Ò thuéc ®Þa. VËy ph¶i hµnh ®éng thùc tiÔn nh− thÕ nµo? §Ò ra nh÷ng luËn c−¬ng dµi d»ng dÆc vµ th«ng qua nh÷ng nghÞ quyÕt rÊt kªu ®Ó sau §¹i héi ®−a vµo viÖn b¶o tµng nh− tõ tr−íc vÉn lµm th× ch−a ®ñ. Chóng ta cÇn cã biÖn ph¸p cô thÓ. T«i ®Ò nghÞ mÊy ®iÓm d−íi ®©y: 1. Më trªn b¸o L'HumanitÐ mét môc ®Ó ®¨ng ®Òu ®Æn h»ng tuÇn Ýt nhÊt hai cét c¸c bµi vÒ vÊn ®Ò thuéc ®Þa. 2. T¨ng c−êng tuyªn truyÒn vµ tuyÓn lùa ®¶ng viªn cña §¶ng trong nh÷ng ng−êi b¶n xø ë nh÷ng n−íc thuéc ®Þa ®· cã ph©n bé céng s¶n. 3. Göi nh÷ng ng−êi b¶n xø vµo Tr−êng ®¹i häc céng s¶n cña nh÷ng ng−êi lao ®éng ph−¬ng §«ng ë M¸txc¬va. 4. Tho¶ thuËn víi Tæng liªn ®oµn lao ®éng thèng nhÊt49 ®Ó tæ chøc nh÷ng ng−êi lao ®éng cña c¸c thuéc ®Þa lµm viÖc ë Ph¸p. 5. §Æt nhiÖm vô cho c¸c ®¶ng viªn cña §¶ng ph¶i quan t©m h¬n n÷a ®Õn vÊn ®Ò thuéc ®Þa. Theo t«i, nh÷ng ®Ò nghÞ nµy lµ hîp lý vµ nÕu Quèc tÕ Céng s¶n vµ c¸c ®¹i biÓu cña §¶ng chóng t«i t¸n thµnh th× t«i tin r»ng ®Õn

304 Hå CHÝ MINH TOµN TËP §¹i héi lÇn thø VI, §¶ng Céng s¶n Ph¸p chóng t«i sÏ cã thÓ nãi r»ng mÆt trËn thèng nhÊt cña nh©n d©n chÝnh quèc vµ thuéc ®Þa ®· trë thµnh sù thËt. Th−a c¸c ®ång chÝ, v× chóng ta tù coi m×nh lµ häc trß cña Lªnin, cho nªn chóng ta cÇn ph¶i tËp trung tÊt c¶ søc lùc vµ nghÞ lùc ®Ó thùc hiÖn trªn thùc tÕ nh÷ng lêi di huÊn quý b¸u cña Lªnin ®èi víi chóng ta vÒ vÊn ®Ò thuéc ®Þa còng nh− c¸c vÊn ®Ò kh¸c. In trong s¸ch §¹i héi toµn thÕ giíi lÇn thø V Quèc tÕ Céng s¶n, b¶n tèc ký, tiÕng Nga, phÇn I, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, M¸txc¬va, 1925, tr.653-657.

305 PH¸T BIÓU T¹I PHI£N HäP THø 25 §¹I HéI LÇN THø V QUèC TÕ CéNG S¶N Ngµy 3-7-1924 C¸c thuéc ®Þa Ph¸p chiÕm mét diÖn tÝch réng 10.211.510 km2 víi sè d©n lµ 55.571.000 ng−êi ë r¶i kh¾p bèn lôc ®Þa. Dï cã sù kh¸c nhau vÒ chñng téc, khÝ hËu, tËp qu¸n, truyÒn thèng, vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ vµ x· héi, song cã hai ®iÓm chung lµm cho c¸c n−íc thuéc ®Þa gièng nhau vµ sau nµy cã thÓ ®i tíi thèng nhÊt ®Ó cïng ®Êu tranh: 1. T×nh h×nh kinh tÕ: trong tÊt c¶ c¸c thuéc ®Þa Ph¸p, c«ng nghiÖp vµ th−¬ng nghiÖp ph¸t triÓn rÊt yÕu ít vµ nh©n d©n hÇu hÕt lµm nghÒ n«ng, 95% sè d©n b¶n xø lµ n«ng d©n. 2. ë tÊt c¶ c¸c n−íc thuéc ®Þa, nh©n d©n b¶n xø ®Òu bÞ t− b¶n ®Õ quèc chñ nghÜa Ph¸p bãc lét kh«ng ngõng. T«i kh«ng cã th× giê ph©n tÝch kü l−ìng vÒ t×nh h×nh n«ng d©n tõng n−íc thuéc ®Þa. V× vËy, t«i chØ lÊy mét vµi thÝ dô ®iÓn h×nh ®Ó chóng ta cã mét ý niÖm vÒ t×nh c¶nh n«ng d©n c¸c n−íc thuéc ®Þa. T«i xin b¾t ®Çu tõ n−íc t«i, §«ng D−¬ng lµ n−íc t«i biÕt râ h¬n c¶. Khi Ph¸p ®¸nh chiÕm thuéc ®Þa nµy, chiÕn tranh ®· lµm cho n«ng d©n ph¶i rêi bá lµng m¹c cña hä. Sau ®ã, khi hä trë vÒ th× ®· thÊy ruéng ®Êt cña hä bÞ bän chñ ®ån ®iÒn, theo sau qu©n ®éi chiÕn th¾ng, chiÕm mÊt. ThËm chÝ chóng ®· chia nhau c¶ nh÷ng ®Êt ®ai mµ n«ng d©n b¶n xø ®· cµy cÊy tõ bao ®êi nay. Nh− vËy lµ

306 Hå CHÝ MINH TOµN TËP n«ng d©n An Nam ®· biÕn thµnh n«ng n« vµ buéc ph¶i cµy cÊy ruéng ®Êt cña chÝnh m×nh cho bän chñ n−íc ngoµi. NhiÒu ng−êi trong nh÷ng ng−êi xÊu sè nµy v× kh«ng chÞu sèng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn v« cïng kh¾c nghiÖt do nh÷ng kÎ chiÕm ®o¹t ®−a ra, nªn ®· bá ruéng ®Êt cña m×nh vµ lang thang nay ®©y mai ®ã kh¾p n−íc; ng−êi Ph¸p gäi hä lµ \"giÆc c−íp\" vµ t×m ®ñ mäi c¸ch truy n· hä. Ruéng ®Êt c−íp ®−îc b»ng c¸ch Êy ®· ®−îc ®em chia cho bän chñ ®ån ®iÒn. ChØ cÇn xin mét tiÕng lµ bän chóng cã thÓ ®−îc h−ëng nh÷ng kho¶nh ®Êt cã khi trªn 2 v¹n vµ 2,5 v¹n ha. Nh÷ng tªn chñ ®ån ®iÒn nµy kh«ng nh÷ng chiÕm kh«ng ruéng ®Êt mµ cßn chiÕm kh«ng c¶ mäi thø cÇn thiÕt ®Ó khai th¸c sè ruéng ®Êt ®ã, kÓ c¶ søc lao ®éng. ChÝnh quyÒn cho phÐp chóng sö dông mét sè tï khæ sai lµm kh«ng c«ng, hoÆc b¾t c¸c x· ph¶i cung cÊp nh©n lùc cho c¸c chñ ®ån ®iÒn. Bªn c¹nh chÝnh quyÒn lang sãi ®ã, cÇn ph¶i nãi tíi Nhµ chung. ChØ riªng gi¸o héi Thiªn Chóa ®· chiÕm 1/4 diÖn tÝch cµy cÊy ë Nam Kú. §Ó chiÕm sè ruéng ®Êt ®ã, Nhµ chung ®· dïng nh÷ng ph−¬ng ph¸p kh«ng thÓ t−ëng t−îng ®−îc lµ mua chuéc, lõa ®¶o vµ c−ìng bøc. §©y lµ mét vµi thÝ dô. Lîi dông lóc mÊt mïa, Nhµ chung cho n«ng d©n vay tiÒn nh−ng b¾t buéc hä ph¶i cÇm ruéng. TiÒn l·i qu¸ cao lµm cho n«ng d©n kh«ng sao tr¶ hÕt nî, nªn buéc ph¶i b¸n ®øt sè ruéng cÇm tr−íc cho Nhµ chung. B»ng mäi thñ ®o¹n tµn ¸c, Nhµ chung cè t×m ra ®ñ mäi thø tµi liÖu mËt cã thÓ g©y nguy h¹i cho nh÷ng nhµ cÇm quyÒn. Lîi dông nh÷ng giÊy tê ®ã lµm c«ng cô ®e do¹, Nhµ chung ®¹t ®−îc tÊt c¶ nh÷ng g× hä muèn. Nhµ chung lËp héi víi bän t− b¶n lín ®Ó khai khÈn nh÷ng ®ån ®iÒn chiÕm kh«ng vµ nh÷ng ruéng ®Êt c−íp ®−îc cña n«ng d©n. Bän tay ch©n cña Nhµ chung gi÷ nh÷ng chøc cao trong ChÝnh phñ. Nhµ chung còng bãc lét \"con chiªn\" mét c¸ch tµn nhÉn kh«ng kÐm chñ ®ån ®iÒn. Mét thñ ®o¹n kh¸c cña Nhµ chung lµ tËp hîp

ph¸t biÓu t¹i phiªn häp thø 25... 307 nh÷ng ng−êi ¨n xin, b¾t hä khai khÈn ®Êt míi vµ høa lµ sau khi khai khÈn xong sÏ chia cho hä. Nh−ng khi ruéng ®Êt míi võa khai khÈn xong vµ s¾p ®−îc gÆt, th× Nhµ chung tuyªn bè lµ ruéng ®Êt nµy thuéc vÒ Nhµ chung vµ ®uæi nh÷ng ng−êi ®· dïng søc lao ®éng cña m×nh lµm cho ruéng ®Êt Êy ®−îc ph× nhiªu. BÞ nh÷ng kÎ \"b¶o hé\" hä (ë trong t«n gi¸o hay ë ngoµi t«n gi¸o) c−íp bãc, n«ng d©n An Nam thËm chÝ kh«ng thÓ yªn æn lµm ¨n trªn phÇn ruéng ®Êt Ýt ái cßn l¹i cña m×nh. Ng−êi ta b¾t nh÷ng ng−êi ®o ®¹c ph¶i ®o ruéng ®Êt cña n«ng d©n kh«ng ®óng ®Ó b¾t hä ph¶i ®ãng thuÕ khèng. ThuÕ ruéng ®Êt mçi n¨m mét t¨ng. Míi ®©y, khi chiÕm hµng ngh×n hÐcta cña ng−êi An Nam ë miÒn ng−îc ®Ó giao cho bän ®Çu c¬, c¸c nhµ cÇm quyÒn ®· ph¸i m¸y bay ®Õn ®Ó nh÷ng n¹n nh©n bÞ c−íp bãc ë ®Êy kh«ng d¸m nghÜ ®Õn næi lo¹n. Nh÷ng ng−êi n«ng d©n bÞ c−íp bãc, ph¸ s¶n vµ bÞ ®uæi ®i n¬i kh¸c l¹i t×m c¸ch khai khÈn ®Êt ®Ó lµm ruéng. Nh−ng khi ®Êt míi võa khai khÈn xong th× chÝnh quyÒn l¹i chiÕm lÊy vµ buéc n«ng d©n ph¶i mua l¹i theo gi¸ do chÝnh quyÒn ®Þnh. Ai kh«ng ®ñ søc mua th× bÞ ®uæi ®i mét c¸ch tµn nhÉn. N¨m ngo¸i, mÆc dï ®Êt n−íc bÞ n¹n lôt tµn ph¸, thÕ mµ thuÕ ruéng ®Êt vÉn t¨ng ngay mét lóc lªn 30%. Ngoµi nh÷ng thø thuÕ bÊt c«ng lµm cho n«ng d©n bÞ ph¸ s¶n, n«ng d©n cßn ph¶i ®i phu, ®ãng thuÕ th©n, thuÕ muèi, ®ãng c«ng tr¸i c−ìng bøc, l¹c quyªn vµ v.v.. Chñ nghÜa t− b¶n Ph¸p còng thùc hiÖn chÝnh s¸ch ¨n c−íp vµ bãc lét nh− vËy ë Angiªri, Tuynidi, Marèc. TÊt c¶ nh÷ng ruéng ®Êt tèt vµ ®−îc t−íi n−íc th× ph¶i ®Ó cho bän thùc d©n di c− tíi chiÕm. D©n b¶n xø bÞ ®uæi ®i, hä ph¶i t×m n¬i n−¬ng tùa ë nh÷ng vïng ven nói hay nh÷ng n¬i ruéng ®Êt khã lµm ¨n. C¸c c«ng ty tµi chÝnh, bän ®Çu c¬ vµ quan l¹i cao cÊp chia nhau ruéng ®Êt cña c¸c thuéc ®Þa. Do nh÷ng ho¹t ®éng trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp, c¸c ng©n hµng

308 Hå CHÝ MINH TOµN TËP Angiªri vµ Tuynidi n¨m 1914 ®· thu ®−îc 12.258.000 phr¨ng tiÒn lêi víi sè vèn lµ 25 triÖu phr¨ng. Ng©n hµng Marèc víi sè vèn lµ 15.400.000 phr¨ng, n¨m 1921 ®· thu ®−îc 1.753.000 phr¨ng tiÒn lêi. C«ng ty Ph¸p - Angiªri chiÕm 324.000 ha ruéng ®Êt tèt nhÊt. Tæng c«ng ty Angiªri chiÕm 10 v¹n hÐcta. Mét c«ng ty t− nh©n ®· chiÕm kho¶ng 5 v¹n hÐcta rõng, cßn c«ng ty phèt ph¸t vµ ®−êng s¾t C¸pde th× ®· chiÕm 5 v¹n hÐcta cã nhiÒu má quÆng vµ l¹i cã quyÒn −u tiªn ®èi víi 2 v¹n ha chung quanh khu vùc nµy. Mét cùu nghÞ sÜ Ph¸p ®· chiÕm mét ®ån ®iÒn 1.125 ha cã quÆng má, trÞ gi¸ lµ 10 triÖu phr¨ng, thu nhËp h»ng n¨m lµ 4 triÖu phr¨ng. D©n b¶n xø, ng−êi chñ cña nh÷ng má quÆng nµy, mçi n¨m chØ thu ho¹ch ®−îc 1% phr¨ng mçi hÐcta. ChÝnh s¸ch thùc d©n cña Ph¸p ®· thñ tiªu quyÒn chiÕm h÷u c«ng céng vµ thay thÕ b»ng quyÒn chiÕm h÷u t− nh©n. Nã còng thñ tiªu quyÒn chiÕm h÷u nhá, lµm lîi cho quyÒn chiÕm h÷u ®ån ®iÒn lín. Nã ®· lµm cho n«ng d©n b¶n xø mÊt h¬n 5 triÖu ha ruéng ®Êt tèt nhÊt. Trong 15 n¨m, n«ng d©n ë Cabili bÞ c−íp mÊt 192.090 ha. Tõ n¨m 1913, mçi n¨m n«ng d©n Marèc bÞ c−íp mÊt 12.500 ha ruéng ®Êt cµy cÊy. Tõ khi Ph¸p th¾ng trong cuéc chiÕn tranh \"v× c«ng lý\", con sè ®ã t¨ng lªn tíi 14.540 ha. HiÖn nay, ë Marèc chØ cã 1.070 ng−êi Ph¸p mµ chiÕm tíi 500.000 ha ruéng ®Êt. Còng nh− nh÷ng ng−êi anh em cña hä lµ n«ng d©n An Nam, n«ng d©n ch©u Phi ph¶i chÞu c¶nh c¬ cùc kh«ng thÓ chÞu næi, ph¶i lao dÞch liªn miªn vµ ph¶i g¸nh nh÷ng thø thuÕ m¸ nÆng nÒ. Sù cïng khæ cña hä kh«ng sao t¶ xiÕt. ThiÕu l−¬ng thùc nªn hä ph¶i ¨n nh÷ng thø rau cá d¹i hay thãc g¹o môc n¸t, v× thÕ mµ bÖnh sèt, th−¬ng hµn, bÖnh lao hoµnh hµnh trong nh©n d©n. Ngay nh÷ng n¨m ®−îc mïa còng thÊy cã n«ng d©n ®i bíi nh÷ng ®èng r¸c ë

ph¸t biÓu t¹i phiªn häp thø 25... 309 thµnh thÞ, tranh thøc ¨n thõa víi chã. Cßn khi mÊt mïa th× x¸c chÕt n«ng d©n ngæn ngang ngoµi ®ång vµ trªn ®−êng. T×nh c¶nh cña n«ng d©n ë miÒn T©y ch©u Phi vµ ch©u Phi xÝch ®¹o thuéc Ph¸p cßn khñng khiÕp h¬n n÷a. GÇn 40 c«ng ty chiÕm nh÷ng thuéc ®Þa nµy. Hä chiÕm tÊt c¶: ruéng ®Êt, tµi nguyªn thiªn nhiªn, c¶ sinh m¹ng cña d©n b¶n xø n÷a. Nh©n d©n b¶n xø thËm chÝ kh«ng cã quyÒn lµm viÖc cho m×nh. Hä buéc ph¶i lµm viÖc cho c¸c c«ng ty, bao giê còng thÕ vµ chØ ®−îc lµm viÖc cho c¸c c«ng ty mµ th«i. §Ó b¾t hä ph¶i lµm kh«ng c«ng, c¸c c«ng ty ®· dïng thñ ®o¹n c−ìng bøc v−ît qu¸ søc t−ëng t−îng. TÊt c¶ ruéng ®Êt ®Òu bÞ tÞch thu hÕt. ChØ cã ng−êi nµo chÞu lµm c«ng viÖc do c¸c c«ng ty Êy ®ßi hái th× míi ®−îc mét phÇn ruéng nhá. ¡n uèng thiÕu thèn ®· lµm cho hä m¾c ®ñ thø bÖnh tËt vµ chÕt rÊt nhiÒu, nhÊt lµ trÎ con. Mét ph−¬ng ph¸p kh¸c lµ b¾t «ng giµ, phô n÷ vµ trÎ con lµm con tin. Chóng gi÷ nh÷ng ng−êi nµy trong nh÷ng c¨n nhµ chËt chéi, ®èi xö tµn tÖ, hµnh h¹ hä, b¾t nhÞn ®ãi vµ nhiÒu khi giÕt hä n÷a. ë mét vµi ®Þa ph−¬ng, sè ng−êi bÞ b¾t lµm con tin th−êng xuyªn l¹i nhiÒu b»ng sè ng−êi lµm viÖc ®Ó ®Ò phßng mäi m−u toan cña nh÷ng ng−êi lµm viÖc t×m c¸ch ch¹y trèn. §Ó c«ng viÖc ë c¸c ®ån ®iÒn khái bÞ ®×nh trÖ, ng−êi ta cÊm d©n b¶n xø kh«ng ®−îc cµy cÊy ruéng cña m×nh kÞp thêi. Do ®ã, n¹n ®ãi vµ bÖnh dÞch th−êng x¶y ra, tµn ph¸ c¸c thuéc ®Þa. NÕu mét vµi bé l¹c trèn vµo rõng vµ tr¸nh ®−îc ¸ch bãc lét cña bän chñ ®ån ®iÒn th× hä ph¶i sèng ch¼ng kh¸c g× thó vËt, hä ¨n rÔ cñ vµ l¸ c©y, chÕt v× sèt rÐt, v× khÝ hËu. Trong lóc Êy th× bän chñ da tr¾ng tµn ph¸ ®ång ruéng vµ lµng m¹c cña hä ®Ó khñng bè. Sau ®©y lµ mét ®o¹n trong cuèn sæ tay c«ng vô cña mét sÜ quan t¶ mét c¸ch v¾n t¾t, râ rµng vµ thª th¶m sù ®µn ¸p n«ng d©n b¶n xø: Hµnh binh cµn quÐt lµng C«evan. Hµnh binh cµn quÐt lµng Phanèp Cun«, lµng vµ v−ên tr¹i bÞ tµn ph¸.

310 Hå CHÝ MINH TOµN TËP Hµnh binh cµn quÐt lµng Bªcannix¬, lµng bÞ ®èt trôi, 3.000 c©y chuèi bÞ chÆt. Hµnh binh cµn quÐt lµng Cua, lµng bÞ ph¸, v−ên tr¹i hoµn toµn bÞ ph¸ trôi. Hµnh binh cµn quÐt lµng Abimaphan, tÊt c¶ nhµ cöa ®Òu bÞ ®èt, v−ên tr¹i bÞ ph¸. Hµnh binh cµn quÐt lµng Examphami, lµng bÞ ph¸. C¸c lµng ven s«ng B«m ®Òu bÞ ®èt. T¹i nh÷ng miÒn ch©u Phi thuéc ý, T©y Ban Nha, Anh vµ Bå §µo Nha còng cã mét chÕ ®é c−íp bãc, lµm ph¸ s¶n, giÕt chãc vµ tµn ph¸ mét c¸ch khñng khiÕp nh− vËy. ë C«ngg« thuéc BØ, n¨m 1891 d©n sè lµ 25 triÖu, thÕ mµ ®Õn n¨m 1911 chØ cßn cã 8,5 triÖu. Nh÷ng bé l¹c Herer« vµ Cama ë thuéc ®Þa cò cña §øc t¹i ch©u Phi ®· hoµn toµn bÞ tiªu diÖt, 8 v¹n ng−êi bÞ giÕt trong thêi gian §øc chiÕm ®ãng vµ 15.000 ng−êi bÞ giÕt trong thêi kú \"b×nh ®Þnh\" n¨m 1914. C«ngg« thuéc Ph¸p n¨m 1894 cã 20.000 d©n, thÕ mµ ®Õn n¨m 1911 chØ cßn cã 9.700 ng−êi. Trong mét vïng, n¨m 1910 cã 10.000 d©n, sau ®ã 8 n¨m chØ cßn ®−îc 1.080 ng−êi. Trong mét vïng kh¸c víi 4 v¹n d©n da ®en, chØ trong 2 n¨m ®· cã 2 v¹n ng−êi bÞ giÕt, nöa n¨m sau 6.000 ng−êi n÷a l¹i bÞ giÕt vµ bÞ th−¬ng tËt. Nh÷ng vïng ven s«ng trï phó vµ ®«ng ®óc d©n c−, chØ sau 15 n¨m ®· biÕn thµnh nh÷ng miÒn hoang vu. Nh÷ng m¶nh x−¬ng tµn ®· r¶i r¸c tr¾ng kh¾p c¸c èc ®¶o vµ lµng m¹c bÞ tµn ph¸. T×nh c¶nh nh÷ng ng−êi cßn sèng sãt thËt khñng khiÕp: n«ng d©n bÞ c−íp mÊt phÇn ruéng bÐ nhá \"®Ó dµnh\" cña m×nh, thî thñ c«ng mÊt nghÒ, cßn ng−êi ch¨n nu«i th× mÊt sóc vËt. D©n Matabªle lµ d©n ch¨n nu«i nhiÒu sóc vËt tr−íc khi ng−êi Anh ®Õn, hä cã tíi 20 v¹n sóc vËt cã sõng. Hai n¨m sau chØ cßn 40.900 con. D©n Herer« cã 9 v¹n sóc vËt, trong vßng 12 n¨m bän thùc d©n §øc ®· c−íp mÊt mét nöa. Nh÷ng tr−êng hîp t−¬ng tù nh− vËy, x¶y ra rÊt nhiÒu trong tÊt c¶ c¸c n−íc da ®en ®· tiÕp xóc víi v¨n minh cña ng−êi da tr¾ng.

ph¸t biÓu t¹i phiªn häp thø 25... 311 §Ó kÕt luËn, t«i xin lÊy mét dÉn chøng cña mét ng−êi da ®en lµ R¬nª Mar¨ng, t¸c gi¶ cuèn Batuala. ¤ng ta nãi: \"Ch©u Phi vïng xÝch ®¹o lµ n¬i d©n c− ®«ng ®óc, giµu cao su, ë ®©y cã ®ñ c¸c lo¹i v−ên tr¹i trång c©y, gµ vµ dª rÊt nhiÒu. ChØ sau 7 n¨m mäi c¸i ®Òu bÞ ph¸ ho¹i. Lµng m¹c tan tµnh, v−ên tr¹i hoang tµn, gµ vµ dª bÞ giÕt. Nh©n d©n b¶n xø kiÖt søc v× ph¶i lµm viÖc nÆng nhäc liªn miªn vµ kh«ng c«ng nªn kh«ng ®ñ søc vµ kh«ng cßn thêi gian, dï lµ rÊt Ýt, ®Ó cµy cÊy ruéng ®Êt. BÖnh tËt ph¸t sinh, n¹n ®ãi hoµnh hµnh, sè ng−êi chÕt cµng nhiÒu... Nªn biÕt r»ng hä lµ con ch¸u cña mét bé l¹c khoÎ m¹nh, thiÖn chiÕn, dÎo dai vµ ®· ®−îc t«i luyÖn. ë ®©y, nÒn v¨n minh ®· tiªu tan...\". §Ó bæ sung bøc tranh bi th¶m nµy, t«i xin thªm mét ®iÓm lµ chñ nghÜa t− b¶n Ph¸p kh«ng hÒ ngÇn ng¹i ®Èy c¶ mét khu vùc vµo c¶nh ®ãi kÐm, nÕu viÖc ®ã cã lîi cho nã. Trong nhiÒu n−íc thuéc ®Þa, vÝ dô nh− Rªuyni«ng, Angiªri, Ma®ag¸txca, v.v., ng−êi ta kh«ng trång ngò cèc n÷a, mµ l¹i ph¶i trång nh÷ng thø kh¸c cÇn cho nÒn c«ng nghiÖp cña Ph¸p. Nh÷ng thø nµy cã lîi h¬n cho chñ ®ån ®iÒn. §iÒu ®ã lµm cho ®êi sèng ë thuéc ®Þa rÊt ®¾t ®á vµ lu«n lu«n x¶y ra n¹n ®ãi. Trong tÊt c¶ c¸c thuéc ®Þa cña Ph¸p, n¹n nghÌo ®ãi ®Òu t¨ng, sù phÉn uÊt ngµy cµng lªn cao. Sù næi dËy cña n«ng d©n b¶n xø ®· chÝn muåi. Trong nhiÒu n−íc thuéc ®Þa, hä ®· vµi lÇn næi dËy, nh−ng lÇn nµo còng bÞ d×m trong m¸u. NÕu hiÖn nay n«ng d©n vÉn cßn ë trong t×nh tr¹ng tiªu cùc, th× nguyªn nh©n lµ v× hä cßn thiÕu tæ chøc, thiÕu ng−êi l·nh ®¹o. Quèc tÕ Céng s¶n cÇn ph¶i gióp ®ì hä tæ chøc l¹i, cÇn ph¶i cung cÊp c¸n bé l·nh ®¹o cho hä vµ chØ cho hä con ®−êng ®i tíi c¸ch m¹ng vµ gi¶i phãng. In trong s¸ch §¹i héi toµn thÕ giíi lÇn thø V Quèc tÕ Céng s¶n, b¶n tèc ký, tiÕng Nga, phÇn I, Nxb.ChÝnh trÞ quèc gia, M¸txc¬va, 1925, tr.758-762.

312 THAM LUËN T¹I §¹I HéI LÇN THø III QUèC TÕ C¤NG HéI §á Th−a c¸c ®ång chÝ, t«i xin th«ng b¸o víi c¸c ®ång chÝ vÒ t×nh h×nh giai cÊp c«ng nh©n ë §«ng D−¬ng, mét trong nh÷ng thuéc ®Þa quan träng nhÊt cña Ph¸p. Theo nh÷ng sè liÖu thèng kª gÇn ®©y, ë §«ng D−¬ng hiÖn cã 63 xÝ nghiÖp khai má s¶n xuÊt 70 v¹n tÊn than ®¸, 5 v¹n tÊn kÏm, 15 v¹n tÊn ch×, 2.500 tÊn s¾t, 1.500 tÊn c¸c kim lo¹i kh¸c, 3.500 cara1) ®¸ quý vµ 100 kil«gam vµng. Cßn vÒ nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c th× nªn l−u ý r»ng ë §«ng D−¬ng cßn cã 140 ®ån ®iÒn cao su víi diÖn tÝch chung 3.500 hÐcta vµ s¶n xuÊt 5.000 tÊn. C«ng nghiÖp thùc phÈm còng ®¸ng kÓ - s¶n xuÊt 250 tÊn thÞt hép. 100 xÝ nghiÖp t¬ lôa s¶n xuÊt 100 tÊn hµng t¬ lôa. NÕu nh− kÓ thªm r»ng ë §«ng D−¬ng cßn cã 355 tr¹m ®iÖn b¸o, 2.100 kil«mÐt ®−êng s¾t vµ 3 c¶ng lín mµ mçi n¨m bèc dì 7-8 triÖu tÊn hµng kh¸c nhau th× ®iÒu ®ã sÏ cho mét quan niÖm chung vÒ nh÷ng lÜnh vùc s¶n xuÊt mµ v« s¶n §«ng D−¬ng ®ang bá søc lao ®éng vµo ®ã. ë §«ng D−¬ng cßn cã nh÷ng xÝ nghiÖp t−¬ng ®èi lín: nhµ m¸y xi m¨ng Poãclan2) cã 30.000 c«ng nh©n lµm thuª, khu má vÞnh _______________ 1) Cara: §¬n vÞ träng l−îng ®¸ quý = 0,2 gam (BT). 2) Nhµ m¸y xi m¨ng H¶i Phßng (BT).

tham luËn t¹i ®¹i héi lÇn thø iii... 313 H¹ Long cã 4.000 c«ng nh©n, nhµ m¸y dÖt B¾c Kú1) - 3.000 c«ng nh©n, ®−êng s¾t - 8.000 c«ng nh©n. Ngµy lµm viÖc 12-13 tiÕng. Trong n«ng nghiÖp ngµy lµm viÖc cßn dµi h¬n. Nh÷ng ngµy lÔ - vµ nhiÒu khi c¶ nh÷ng ngµy chñ nhËt - ®Òu kh«ng ®−îc ®Õm xØa tíi. Kh«ng cã b¶o hiÓm x· héi cho tuæi giµ, kh«ng cã trî cÊp cho lóc bÞ th−¬ng tËt hoÆc ®au èm. TiÒn l−¬ng cña c«ng nh©n kh«ng lµnh nghÒ kh«ng qu¸ 50 phr¨ng mét th¸ng, cßn cña c«ng nh©n lµnh nghÒ - 250 phr¨ng. C«ng nh©n nhiÒu khi ph¶i ký nh÷ng giao kÌo mét phÝa, b¾t buéc hä ph¶i lµm viÖc cho bän chñ trong mét sè n¨m nhÊt ®Þnh. Theo giao kÌo, bän chñ nhµ m¸y cã thÓ sa th¶i hä bÊt kú lóc nµo, nh−ng ng−êi c«ng nh©n l¹i kh«ng thÓ bá viÖc tr−íc lóc hÕt thêi h¹n nh− ®· quy ®Þnh trong giao kÌo. Trong n«ng nghiÖp, nhiÒu khi ngay c¶ thñ tôc h×nh thøc ®ã còng kh«ng ®−îc dïng, vµ cè n«ng trë thµnh hÇu nh− n« lÖ, nh− së h÷u riªng cña bän chñ. §èi víi nh÷ng ng−êi kh«ng phôc tïng, cã s½n c¶ mét hÖ thèng b¾t bí vµ ®¸nh ®Ëp. TÊt nhiªn, kh«ng thÓ nãi tíi tù do b·i c«ng. Mét vµi cuéc næi dËy lín mang tÝnh chÊt b·i c«ng, kh«ng ph¶i lµ do vËn ®éng tuyªn truyÒn g©y ra mµ lµ do bÞ ®ãi, ®· bÞ ®µn ¸p b»ng mäi c¸ch tµn ¸c nhÊt. Víi sù gióp ®ì hµo hiÖp cña chñ nghÜa ®Õ quèc Ph¸p, ë §«ng D−¬ng thËt ra lµ ®· phôc håi chÕ ®é n« lÖ. N« lÖ cã ba lo¹i: 1) tï khæ sai, mµ chÝnh quyÒn cai trÞ ®· cho bän chñ c¸c nhµ m¸y sö dông, sau c¶ mét ngµy lao ®éng cho bän t− b¶n th× tèi ®Õn hä l¹i trë vÒ c¸c nhµ tï cã biÓn ®Ò høa h−¬u høa v−în \"tù do, b×nh ®¼ng vµ b¸c ¸i\"; 2) n«ng n«, cã thÓ bao gåm tÊt c¶ ng−êi An Nam tõ 18 ®Õn 60 tuæi, h»ng n¨m buéc ph¶i ®i phu mét sè ngµy nhÊt ®Þnh. V¶ l¹i, sè l−îng nh÷ng ngµy ®ã chØ lµ quy ®Þnh −íc chõng, cßn trªn thùc tÕ hÇu nh− kh«ng cã h¹n ®Þnh. Mét phÇn lín d©n c− ®· bÞ huy ®éng vµo viÖc lµm ®−êng, ®µo kªnh vµ kh«ng cã bÊt kú mét thø _______________ 1) Nhµ m¸y dÖt Nam §Þnh (BT).