Hồ Chí Minh toàn tập - Tập 1

314 Hå CHÝ MINH TOµN TËP c«ng s¸ nµo hÕt. Sè ng−êi d©n b¶n xø chÕt v× nh÷ng c«ng viÖc Êy thËt rÊt lín; 3) n« lÖ, ®óng theo nghÜa ®Çy ®ñ cña tõ, hä bÞ b¸n vµ bÞ mua. Trong viÖc mua b¸n nµy, chÝnh quyÒn thùc d©n ®· trë thµnh bän chñ kinh doanh. Gièng nh− thêi chiÕn tranh, chÝnh quyÒn thùc d©n ®· tuyÓn d©n b¶n xø lµm lÝnh - t×nh nguyÖn, th× b©y giê chóng l¹i mé c«ng nh©n - t×nh nguyÖn ®i c¸c thuéc ®Þa Ph¸p kh¸c, chñ yÕu cho c¸c ®¶o ë Th¸i B×nh D−¬ng. Nh÷ng ng−êi An Nam nµy ®Õn ®ã bÞ b¸n cho bän chñ ®ån ®iÒn vµ chñ nhµ m¸y ng−êi ch©u ¢u. Cã mét bøc th−, ®· ®¨ng kh¾p §«ng D−¬ng vµ ®Ò ngµy 17 th¸ng 3 n¨m 1924, nãi vÒ nh÷ng tai ho¹ khñng khiÕp do bÖnh sèt rÐt g©y ra trong sè nh÷ng ng−êi n« lÖ ®· bÞ ®−a tíi ®¶o £brÝt1), bøc th− yªu yªu cÇu ph¶i chÊm døt c¸i hÖ thèng bãc lét v« liªm sØ ®èi víi t×nh tr¹ng t¨m tèi cña ng−êi d©n b¶n xø. Giai cÊp v« s¶n kh«ng thÓ lµm g× ®Ó chèng l¹i c¸i hÖ thèng bãc lét ®ã, ch−a cã mét tæ chøc c«ng nh©n nµo c¶. Bé luËt thuéc ®Þa do nh÷ng nhµ khai ho¸ Ph¸p so¹n ra chÝnh lµ ®Ó ®µn ¸p bÊt kú mét biÓu hiÖn nµo cã tÝnh tù chñ cña ng−êi d©n b¶n xø nãi chung vµ tÇng líp v« s¶n nãi riªng. Theo bé luËt ®ã, ng−êi An Nam kh«ng cã quyÒn xuÊt b¶n b¸o chÝ b»ng tiÕng mÑ ®Î, kh«ng cã tù do héi häp vµ lËp héi, bÞ t−íc ®o¹t c¶ quyÒn tù do ®i l¹i tõ tØnh nµy sang tØnh kh¸c. §Ó b¶o vÖ nh÷ng luËt ph¸p ®ã th× cã toµ ¸n gåm 5-6 quan l¹i Ph¸p, chóng xö kÝn vµ tuyªn ¸n, kÓ c¶ ¸n tö h×nh. Tr−íc chiÕn tranh, ng−êi An Nam cã tæ chøc vµi hîp t¸c x·, nh−ng chÝnh quyÒn thùc d©n ®· gi¶i t¸n chóng, b¾t giam nh÷ng ng−êi tæ chøc v× nghi lµ tuyªn truyÒn c¸ch m¹ng. Th−a c¸c ®ång chÝ, t×nh c¶nh c«ng nh©n An Nam lµ nh− thÕ. §ã lµ mét t×nh c¶nh khñng khiÕp, nh−ng kh«ng ph¶i lµ kh«ng cã lèi tho¸t. T×nh h×nh kh«ng ph¶i lµ kh«ng cã lèi tho¸t, bëi v× víi sù gióp ®ì cña c¸c tæ chøc c¸ch m¹ng gÇn gòi víi Quèc tÕ C«ng héi ®á, _______________ 1) HÐbrides: §¶o nhá ë Nam Th¸i B×nh D−¬ng (BT).

tham luËn t¹i ®¹i héi lÇn thø iii... 315 chóng t«i quyÕt ®Ëp tan lùc l−îng cña chñ nghÜa ®Õ quèc ch©u ¢u ¸p bøc chóng t«i. Nh−ng ®Ó ®¹t tíi kÕt qu¶ ®ã, ®Ó thóc ®Èy nhanh chãng c«ng cuéc gi¶i phãng cña giai cÊp v« s¶n §«ng D−¬ng th× cÇn thiÕt mét ®iÒu lµ c¸c ®ång chÝ chóng ta trong c¸c tæ chøc c«ng nh©n c¸ch m¹ng Ph¸p ph¶i tÝch cùc gióp ®ì chóng t«i trong cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng cña chóng t«i. (Vç tay vang déi). In trong s¸ch §¹i héi lÇn thø III Quèc tÕ C«ng héi ®á - B¸o c¸o, b¶n tèc ký, tiÕng Nga, M¸txc¬va, 1924, tr.297-299.

316 51.000 NG¦êI AN NAM BÞ §Õ QUèC PH¸P §éNG VI£N §I LµM BIA §ì §¹N V× danh dù cña chñ nghÜa ®Õ quèc Ph¸p, xø §«ng D−¬ng thuéc ®Þa ®· bÞ thiÖt h¹i nÆng nÒ. 51.000 ng−êi An Nam (ng−êi §«ng D−¬ng) ®· bÞ ®éng viªn vµ ®Èy ra mÆt trËn cña n−íc Ph¸p. 49.000 ng−êi bÞ ®−a ®Õn c¸c nhµ m¸y ®Ó s¶n xuÊt thiÕt bÞ qu©n sù. Ng−êi Ph¸p trong nh÷ng b¸o c¸o chÝnh thøc vÉn th−êng viÕt vÒ \"tuyÓn mé lÝnh t×nh nguyÖn\"; sù thùc nh÷ng ng−êi An Nam ®· bÞ hä b¾t vµ ®Èy vµo chiÕn tranh lµm bia ®ì ®¹n. Ng−êi Ph¸p kh«ng chØ ®Èy ng−êi An Nam ra trËn. Hä cßn t−íc ®o¹t hÕt th¶y nh÷ng g× cã thÓ t−íc ®o¹t ®−îc d−íi h×nh thøc thuÕ. §Ó ®æi lÊy nh÷ng thø ®ã, n−íc Ph¸p ®Õ quèc ®· nhiÒu lÇn høa sÏ ®em l¹i tù do vµ quyÒn tù quyÕt cho c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc. Nh−ng nguy c¬ chiÕn tranh võa míi qua khái, th× nh÷ng chñ nhµ b¨ng ng−êi Ph¸p l¹i b¾t ®Çu nÆn thªm cµng nhiÒu thø thuÕ. Cßn c¸c vÞ t−íng th× cè phôc vô trong qu©n ®éi ®Õn 4 n¨m. ChiÕn dÞch chèng chiÕn tranh do Quèc tÕ Céng s¶n ph¸t ®éng, ®ang vang déi kh¾p c¸c thuéc ®Þa. NguyÔn ¸i Quèc §¹i biÓu §«ng D−¬ng dù §¹i héi lÇn thø V Quèc tÕ Céng s¶n. ViÕt n¨m 1924. Tµi liÖu tiÕng Nga, l−u t¹i Côc L−u tr÷ V¨n phßng Trung −¬ng §¶ng.

317 L£NIN Vµ C¸C D¢N TéC PH¦¥NG §¤NG NÕu giai cÊp v« s¶n ph−¬ng T©y coi Lªnin lµ mét thñ lÜnh, mét l·nh tô, mét ng−êi thÇy th× c¸c d©n téc ph−¬ng §«ng l¹i coi Lªnin lµ mét ng−êi con vÜ ®¹i h¬n n÷a, cao quý h¬n n÷a, nÕu t«i cã thÓ nãi nh− vËy. Kh«ng ph¶i chØ thiªn tµi cña Ng−êi, mµ chÝnh lµ tÝnh coi khinh sù xa hoa, tinh thÇn yªu lao ®éng, ®êi t− trong s¸ng, nÕp sèng gi¶n dÞ, tãm l¹i lµ ®¹o ®øc vÜ ®¹i vµ cao ®Ñp cña ng−êi thÇy, ®· ¶nh h−ëng lín lao tíi c¸c d©n téc ch©u ¸ vµ ®· khiÕn cho tr¸i tim cña hä h−íng vÒ Ng−êi, kh«ng g× ng¨n c¶n næi. Quen bÞ ®èi xö nh− nh÷ng kÎ l¹c hËu, thÊp hÌn, c¸c d©n téc ph−¬ng §«ng ®· coi Lªnin lµ hiÖn th©n cña t×nh anh em bèn bÓ. Kh«ng nh÷ng hä biÕt ¬n Ng−êi mµ cßn tha thiÕt yªu mÕn Ng−êi. Hä t«n kÝnh Ng−êi t−¬ng tù nh− t«n kÝnh cha mÑ. Cã thÊy c¸c sinh viªn Tr−êng ®¹i häc c¸c d©n téc ph−¬ng §«ng khãc s−ng c¶ m¾t, cã thÊy c¸c chµng trai trÎ ®ã nøc në khi biÕt tin Lªnin tõ trÇn th× míi hiÓu thÊu ®−îc t×nh yªu cña hä ®èi víi Ng−êi. Lªnin tõ trÇn, ®ã lµ c¸i tang chung cho toµn thÕ giíi. Quèc d©n §¶ng50 (®¶ng nh©n d©n, hiÖn n¾m chÝnh quyÒn ë Hoa Nam) ®ang häp ®¹i héi th× ®−îc tin Lªnin mÊt. Toµn thÓ ®¹i héi ®øng ngay dËy vµ buæi häp ®−îc bÕ m¹c ®Ó tá ý ®Ó tang Lªnin. Theo ®Ò nghÞ cña b¸c sÜ T«n DËt Tiªn, ChÝnh phñ Qu¶ng Ch©u ®· quyÕt ®Þnh ngõng c¸c cuéc biÓu diÔn nghÖ thuËt trong ba ngµy. TÊt c¶ c¸c c«ng së ®Òu treo cê rñ, c¸c ®oµn thÓ v¨n ho¸, chÝnh trÞ, kinh tÕ ë

318 Hå CHÝ MINH TOµN TËP c¸c ®Þa ph−¬ng vµ ë B¾c Kinh, chñ yÕu lµ c¸c héi sinh viªn vµ c¸c tæ chøc c«ng nh©n, ®Òu tæ chøc mét c¸ch träng thÓ lÔ truy ®iÖu nhµ c¸ch m¹ng vÜ ®¹i. Còng trong dÞp nµy, c¸c ®oµn thÓ Êy ®Òu nhÊt trÝ biÓu quyÕt ®ßi ph¶i thõa nhËn ngay lËp tøc chÝnh quyÒn x«viÕt. Sinh viªn ®· quyÕt ®Þnh dùng mét bøc t−îng Lªnin trong c«ng viªn lín nhÊt ë B¾c Kinh. NghÞ viÖn Trung Quèc ®· göi ®iÖn chia buån. Phô n÷ còng khãc th−¬ng Lªnin. ë Trung Quèc, còng nh− ë tÊt c¶ c¸c n−íc ph−¬ng §«ng, phô n÷ rÊt Ýt biÕt nh÷ng sù viÖc x¶y ra trªn thÕ giíi, hä thê ¬ víi nh÷ng sù viÖc Êy. Nh−ng hä ®· ®Ó tang Lªnin. Nh− vËy lµ nh÷ng biÓu hiÖn cña phô n÷ Trung Quèc trong hoµn c¶nh ®au ®ín nµy cã mét ý nghÜa lÞch sö. Mét mÆt, ®iÒu ®ã chøng tá r»ng phô n÷ ph−¬ng §«ng ®· thøc tØnh; mÆt kh¸c, chøng tá r»ng ng−êi thÇy vÜ ®¹i ®· ®−îc tÊt c¶ mäi ng−êi, nam còng nh− n÷, nh÷ng ng−êi b×nh th−êng nhÊt còng nh− nh÷ng ng−êi tiªn tiÕn nhÊt, ®Òu hiÓu vµ yªu mÕn. V× thÕ, t«i xin dÞch ra ®©y bµi kªu gäi cña mét n÷ sinh viªn, ®¨ng trong mét tê b¸o phô n÷ ë Th−îng H¶i: \"Hìi c¸c chÞ em! Tõ khi cã chñ nghÜa t− b¶n, toµn bé c¬ thÓ x· héi ®Òu bÞ ¶nh h−ëng tai h¹i cña nã. C¸c vËt phÈm do tÊt c¶ mäi ng−êi s¶n xuÊt ra, ®¸ng lÏ ph¶i thuéc vÒ tÊt c¶ mäi ng−êi th× l¹i thuéc ®Æc quyÒn cña mét vµi ng−êi! ¸ch ¸p bøc kinh tÕ ®· n« dÞch con ng−êi, còng ¸ch ¸p bøc Êy ®· biÕn phô n÷ thµnh nh÷ng ®å vËt tuú thuéc quyÒn sö dông cña nam giíi! Tõ bao thÕ kû nay, bao nhiªu triÖu con ng−êi ®· bÞ xiÒng xÝch nh− thÕ? Bao nhiªu triÖu ®µn bµ ®· bÞ hy sinh? Trong lóc cuéc chiÕn tranh thÕ giíi ®ang diÔn ra ¸c liÖt, trong lóc hµng triÖu con ng−êi kh«ng lµm h¹i ®Õn ai, ®ang muèn sèng, nh−ng l¹i bÞ ®−a vµo chç chÕt, Lªnin ®· ®¹p b»ng gian khæ vµ khã kh¨n, ®· thøc tØnh giai cÊp v« s¶n Nga næi dËy, ®· tæ chøc c¸c x«viÕt.

lªnin vµ c¸c d©n téc ph−¬ng ®«ng 319 Lªnin kh«ng nh÷ng chØ gi¶i phãng nam giíi vµ n÷ giíi trªn ®Êt n−íc Tiªn sinh, mµ cßn chØ ®−êng cho tÊt c¶ nh÷ng ng−êi nghÌo khæ trªn thÕ giíi. Vµ bÊt chÊp bän b¹ch vÖ tÊn c«ng ë bªn trong, bän t− b¶n bao v©y bªn ngoµi, ý chÝ kiªn c−êng cña Lªnin ®· cøu ®ång bµo cña Tiªn sinh ra khái c¶nh ®au khæ vµ lÇm than, vµ ®· nªu cao ngän cê cña Quèc tÕ cho tÊt c¶ nh÷ng ng−êi bÞ ¸p bøc. §iÒu ®ã h¸ ch¼ng ®¸ng ®Ó chóng ta kÝnh cÈn mÆc niÖm tr−íc anh linh vÜ ®¹i cña Tiªn sinh hay sao? Ngµy 21 th¸ng 1 h¸ ch¼ng ®¸ng m·i m·i lµ mét ngµy tang cho tÊt c¶ nh÷ng nam n÷ ®ang chÞu khæ cùc hay sao? N−íc Nga ®ang tiÕn ®Õn chç phån vinh. Nh−ng muèn cã ®−îc mét nÒn hoµ b×nh thËt sù, th× cßn ph¶i tiÕn lªn h¬n n÷a vµ cßn ph¶i lµm nhiÒu viÖc h¬n n÷a. Loµi ng−êi ®ang thøc tØnh; nh−ng muèn tù gi¶i phãng hoµn toµn, th× cßn ph¶i ®Êu tranh. ThÕ mµ giê ®©y, ng−êi thÇy ®ét ngét tõ gi· chóng ta, ch−a ®−îc tr«ng thÊy kÕt qu¶ cuèi cïng cña sù nghiÖp cña m×nh. Nh÷ng ng−êi cã t©m huyÕt lµm sao mµ cã thÓ cÇm ®−îc n−íc m¾t? Nh÷ng ng−êi bÞ ¸p bøc, nam vµ n÷, h¸ l¹i kh«ng nªn nhËn lÊy nhiÖm vô mµ Lªnin ®· ®Ó l¹i vµ tiÕn lªn hay sao? TiÕn lªn! C¸c chÞ em th©n mÕn! Chóng ta h·y tæ chøc truy ®iÖu mét c¸ch träng thÓ Ng−êi ®· suèt ®êi ®Êu tranh chèng c¶nh cïng khæ vµ ¸ch ¸p bøc cña c¸c d©n téc, Ng−êi ®· ®Êu tranh cho thÕ giíi ®Õn h¬i thë cuèi cïng!\". §Ó kÕt thóc, chóng ta h·y chó ý r»ng ®Ó chØ Lªnin, th× khi nãi hay viÕt, ng−êi Trung Quèc ®Òu chØ dïng tõ \"Tiªn sinh\", mét tõ vinh dù ®ång nghÜa víi \"Tö\" (Khæng Tö, M¹nh Tö) vµ cã nghÜa lµ: thÇy. NGUYÔN ¸I QUèC B¸o Le Paria, sè 27, th¸ng 7-1924.

320 C¸CH M¹NG NGA Vµ C¸C D¢N TéC THUéC §ÞA Chñ nghÜa t− b¶n lµ mét con ®Øa cã mét c¸i vßi b¸m vµo giai cÊp v« s¶n ë chÝnh quèc vµ mét c¸i vßi kh¸c b¸m vµo giai cÊp v« s¶n ë c¸c thuéc ®Þa. NÕu ng−êi ta muèn giÕt con vËt Êy, ng−êi ta ph¶i ®ång thêi c¾t c¶ hai vßi. NÕu ng−êi ta chØ c¾t mét vßi th«i, th× c¸i vßi kia vÉn tiÕp tôc hót m¸u cña giai cÊp v« s¶n; con vËt vÉn tiÕp tôc sèng vµ c¸i vßi bÞ c¾t ®øt l¹i sÏ mäc ra. C¸ch m¹ng Nga rÊt hiÓu râ ®iÒu ®ã. V× thÕ nã kh«ng võa lßng víi viÖc ®äc nh÷ng bµi diÔn v¨n rçng tuÕch vµ viÕt ra nh÷ng quyÕt ®Þnh \"nh©n ®¹o\" ®èi víi c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc, mµ c¸ch m¹ng Nga d¹y cho hä ®Êu tranh, gióp ®ì hä b»ng tinh thÇn vµ vËt chÊt nh− Lªnin ®· tuyªn bè trong luËn c−¬ng cña Ng−êi vÒ vÊn ®Ò thuéc ®Þa. C¸ch m¹ng Nga ®· triÖu tËp §¹i héi Bacu51; hai m−¬i mèt d©n téc ph−¬ng §«ng ®· ph¸i ®¹i biÓu tíi dù §¹i héi ®ã. Nh÷ng ®¹i biÓu cña c¸c ®¶ng c«ng nh©n ph−¬ng T©y còng tham gia c«ng viÖc cña §¹i héi. §ã lµ lÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö, giai cÊp v« s¶n ë c¸c n−íc ph−¬ng T©y ®i x©m chiÕm vµ giai cÊp v« s¶n c¸c n−íc bÞ x©m chiÕm ë ph−¬ng §«ng ®· th©n mËt n¾m tay nhau vµ cïng nhau t×m c¸ch ®Êu tranh cã hiÖu qu¶ chèng chñ nghÜa t− b¶n lµ kÎ thï chung cña hä. Sau cuéc §¹i héi lÞch sö Êy, mÆc dÇu ®ang vÊp ph¶i nh÷ng khã kh¨n trong n−íc vµ ngoµi n−íc, n−íc Nga c¸ch m¹ng kh«ng hÒ mét chót do dù trong viÖc gióp ®ì c¸c d©n téc mµ nã ®· thøc tØnh b»ng cuéc c¸ch m¹ng anh dòng vµ th¾ng lîi. Mét trong nh÷ng viÖc quan träng ®Çu tiªn cña nã lµ thµnh lËp Tr−êng ®¹i häc Ph−¬ng §«ng.

c¸ch m¹ng nga vµ c¸c d©n téc thuéc ®Þa 321 Tr−êng ®¹i häc Ph−¬ng §«ng hiÖn nay gåm cã 1.025 sinh viªn, trong ®ã cã 151 n÷ sinh. Trong sè sinh viªn Êy, cã 865 ®¶ng viªn céng s¶n. Thµnh phÇn x· héi cña häc sinh nh− sau: 547 n«ng d©n, 265 c«ng nh©n, 210 trÝ thøc v« s¶n. NÕu ng−êi ta chó ý r»ng c¸c n−íc ph−¬ng §«ng ®Òu lµ nh÷ng n−íc hÇu nh− hoµn toµn n«ng nghiÖp th× sÏ dÔ hiÓu v× sao sè sinh viªn n«ng d©n chiÕm tû lÖ cao h¬n. ë Ên §é, ë NhËt, ë Trung Quèc - nhÊt lµ ë Trung Quèc, phÇn nhiÒu lµ c¸c trÝ thøc trung thµnh víi sù nghiÖp cña giai cÊp c«ng nh©n ®ang l·nh ®¹o giai cÊp nµy trong cuéc ®Êu tranh, ®iÒu ®ã gi¶i thÝch v× sao sè trÝ thøc chiÕm tû lÖ mét thiÓu sè t−¬ng ®èi quan träng; vµ tû lÖ c«ng nh©n Ýt lµ do c«ng nghiÖp vµ th−¬ng nghiÖp t−¬ng ®èi kÐm ph¸t triÓn trong c¸c vïng ph−¬ng §«ng, trõ n−íc NhËt. Ngoµi ra, cßn cã 75 häc sinh thiÕu niªn, tõ 10 ®Õn 16 tuæi. 150 gi¸o s− phô tr¸ch gi¶ng d¹y vÒ khoa häc x· héi, vÒ to¸n häc, vÒ duy vËt lÞch sö, vÒ lÞch sö phong trµo c«ng nh©n, vÒ khoa häc tù nhiªn, vÒ lÞch sö c¸c cuéc c¸ch m¹ng, vÒ khoa kinh tÕ chÝnh trÞ, v.v.. Trong líp häc, thanh niªn cña 62 chñng téc kh¸c nhau cïng th©n mËt s¸t c¸nh bªn nhau. Tr−êng ®¹i häc Ph−¬ng §«ng cã 10 ng«i nhµ to ®Ó cho sinh viªn dïng. Tr−êng cã mét r¹p chiÕu bãng cho sinh viªn xem kh«ng mÊt tiÒn vµo ngµy thø n¨m vµ ngµy chñ nhËt; cßn nh÷ng ngµy kh¸c trong tuÇn lÔ th× ®Ó cho mét ng−êi thÇu. Cã hai tñ s¸ch víi 47.000 quyÓn s¸ch gióp cho c¸c nhµ c¸ch m¹ng trÎ tuæi ®i s©u vµo viÖc nghiªn cøu cña m×nh vµ båi d−ìng thªm t− t−ëng. Mçi d©n téc hay \"nhãm\", cã mét tñ s¸ch riªng, gåm s¸ch b¸o b»ng tiÕng mÑ ®Î cña hä. Phßng ®äc s¸ch ®−îc sinh viªn trang trÝ mét c¸ch cã nghÖ thuËt vµ cã ®Çy ®ñ b¸o chÝ. C¸c häc sinh còng cho ra mét tê b¸o chØ cã mét b¶n duy nhÊt d¸n vµo c¸i b¶ng to ®Æt tr−íc cöa phßng ®äc s¸ch. Nh÷ng ng−êi ®au èm ®−îc vµo ch÷a trong bÖnh viÖn cña nhµ tr−êng. Mét tr¹i ®iÒu d−ìng ë Crimª dµnh riªng cho sinh viªn cÇn ®−îc d−ìng søc. ChÝnh phñ X«viÕt ®· tÆng cho Tr−êng ®¹i häc hai tr¹i hÌ mçi tr¹i cã 9 ng«i nhµ. Mçi tr¹i hÌ cã mét chç cho sinh viªn

322 Hå CHÝ MINH TOµN TËP häc ch¨n nu«i. Ng−êi \"bÝ th− n«ng nghiÖp\" cña Tr−êng ®¹i häc ®· tù hµo nãi víi t«i: \"Chóng t«i ®· cã 30 con bß c¸i vµ 50 con lîn\". Mét tr¨m hÐcta ruéng ®Êt cÊp cho c¸c tr¹i hÌ Êy lµ do sinh viªn tù cµy cÊy lÊy. Trong kú nghØ hÌ vµ sau giê lµm viÖc vµ tËp luyÖn, sinh viªn ®i gióp ®ì n«ng d©n. Nh©n ®©y còng nãi qua r»ng mét trong nh÷ng tr¹i hÌ Êy tr−íc kia lµ th¸i Êp cña mét quËn c«ng. ThËt lµ mét c¶nh ®¸ng ghi nhí khi tr«ng thÊy l¸ cê ®á tung bay kiªu h·nh trªn ngän th¸p cã mang t−íc huy quËn c«ng, vµ thÊy nh÷ng ng−êi n«ng d©n trÎ tuæi TriÒu Tiªn hay ¸cmªni vui ®ïa trong lÔ ®iÖn cña quËn c«ng kh«ng kiªng nÓ g× c¶. Sinh viªn ¨n, ë vµ mÆc kh«ng ph¶i mÊt tiÒn. Mçi th¸ng mçi sinh viªn cßn ®−îc lÜnh 5 ®ång róp vµng ®Ó tiªu vÆt. §Ó häc sinh cã mét quan niÖm ®óng ®¾n vÒ viÖc gi¸o dôc trÎ em, Tr−êng ®¹i häc cã mét nhµ nu«i trÎ vµ mét nhµ göi trÎ rÊt kiÓu mÉu gåm 60 em nhá. Mçi n¨m Tr−êng ®¹i häc chi tiªu ®Õn 516.000 ®ång róp vµng. C¸c ®¹i biÓu cña 62 chñng téc trong Tr−êng ®¹i häc lËp thµnh mét \"C«ng x·\". Chñ tÞch vµ c¸c c¸n sù cña C«ng x· do phæ th«ng ®Çu phiÕu bÇu ra ba th¸ng mét lÇn. Mét ®¹i biÓu sinh viªn tham gia viÖc qu¶n trÞ kinh tÕ vµ hµnh chÝnh cña Tr−êng ®¹i häc. TÊt c¶ c¸c sinh viªn ®Òu ph¶i thay phiªn nhau lÇn l−ît lµm c«ng viÖc nhµ bÕp, th− viÖn, c©u l¹c bé, v.v.. TÊt c¶ mäi vô \"ph¹m ph¸p\" hoÆc tranh chÊp ®Òu do mét toµ ¸n ®−îc bÇu ra xÐt xö tr−íc mÆt toµn thÓ c¸c ®ång chÝ. C«ng x· häp mçi tuÇn mét lÇn ®Ó th¶o luËn t×nh h×nh chÝnh trÞ vµ kinh tÕ quèc tÕ. ThØnh tho¶ng ng−êi ta tæ chøc nh÷ng cuéc héi häp vµ nh÷ng buæi d¹ héi trong ®ã nh÷ng sinh viªn cã khiÕu vÒ nghÖ thuËt tr×nh bµy nghÖ thuËt vµ v¨n häc cña kh¾p c¸c miÒn ë ph−¬ng §«ng. Mét ®iÓm ®Æc biÖt nhÊt biÓu hiÖn sù \"d· man\" cña nh÷ng ng−êi b«nsªvÝch lµ kh«ng nh÷ng hä coi \"nh÷ng ng−êi d©n thuéc ®Þa thÊp kÐm\" Êy nh− anh em, mµ cßn tæ chøc cho hä tham gia ®êi

c¸ch m¹ng nga vµ c¸c d©n téc thuéc ®Þa 323 sèng chÝnh trÞ cña n−íc Nga n÷a. Trong kú bÇu cö c¸c X«viÕt, nh÷ng sinh viªn mµ khi cßn ë trong n−íc cña hä th× chØ lµ nh÷ng \"kÎ d©n lµnh\", nh÷ng \"ng−êi ®−îc b¶o hé\", nghÜa lµ nh÷ng ng−êi kh«ng cã quyÒn g× kh¸c h¬n lµ quyÒn nép thuÕ, nh÷ng ng−êi kh«ng hÒ cã quyÒn øng cö vµ bÇu cö ë n−íc hä, nh÷ng ng−êi kh«ng ®−îc phÐp bµn b¹c chÝnh trÞ, th× nay ë n−íc Nga X«viÕt nh÷ng ng−êi ®ã ®−îc tham gia bÇu cö vµ cö ®¹i biÓu cña hä vµo X«viÕt. Mong r»ng nh÷ng anh em cña t«i ë c¸c thuéc ®Þa ®ang cÇu xin ®æi quèc tÞch m·i mµ kh«ng ®−îc, h·y thö so s¸nh nÒn d©n chñ t− s¶n víi nÒn d©n chñ v« s¶n. TÊt c¶ nh÷ng sinh viªn Êy ®Òu ®· tõng ®au khæ vµ ®· thÊy ng−êi kh¸c ®au khæ. TÊt c¶ ®Òu ®· sèng d−íi \"nÒn v¨n minh khai ho¸ cao c¶\" vµ d−íi ¸ch bãc lét vµ ¸p bøc cña chñ nghÜa t− b¶n n−íc ngoµi. V× thÕ tÊt c¶ ®Òu ham mª vµ khao kh¸t häc tËp vµ hiÓu biÕt. Hä võa h¨ng h¸i võa nghiªm tóc. Hä kh«ng hÒ ch¬i bêi phãng tóng nh− nh÷ng thanh niªn ph−¬ng §«ng ë Pari, ë ¤xpho, ë BÐclin. Ng−êi ta cã thÓ nãi kh«ng ngoa r»ng Tr−êng ®¹i häc Ph−¬ng §«ng «m Êp d−íi m¸i tr−êng m×nh tÊt c¶ t−¬ng lai cña c¸c d©n téc thuéc ®Þa. MiÒn CËn §«ng vµ miÒn ViÔn §«ng, tõ Xyri ®Õn TriÒu Tiªn - chóng t«i chØ nãi ®Õn nh÷ng n−íc thuéc ®Þa vµ nöa thuéc ®Þa cã mét diÖn tÝch réng h¬n 15 triÖu km2, víi sè d©n h¬n 1.200 triÖu ng−êi, tÊt c¶ nh÷ng n−íc réng lín Êy ngµy nay ®Òu ®ang ë d−íi ¸ch cña chñ nghÜa t− b¶n vµ chñ nghÜa ®Õ quèc. Vµ mÆc dï sè l−îng cña hä ®¸ng lÏ ph¶i lµm cho hä cã søc m¹nh, c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc ®ã vÉn ch−a thùc sù m−u ®å tù gi¶i phãng khái ¸ch ®ã, vµ v× hä ch−a hiÓu gi¸ trÞ cña sù ®oµn kÕt quèc tÕ, nªn hä ch−a biÕt ®oµn kÕt nhau l¹i ®Ó ®Êu tranh. Hä ch−a cã nh÷ng sù liªn hÖ gi÷a c¸c n−íc hä víi nhau, nh− c¸c d©n téc ch©u ¢u vµ ch©u Mü. Hä cã s½n mét søc m¹nh to lín mµ hä ch−a biÕt! ViÖc thµnh lËp Tr−êng ®¹i häc Ph−¬ng §«ng, tËp hîp nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o trÎ tuæi tÝch cùc, th«ng minh cña c¸c n−íc thuéc ®Þa, ®· lµm ®−îc mét c«ng cuéc to lín lµ:

324 Hå CHÝ MINH TOµN TËP a) Tr−êng ®· huÊn luyÖn cho c¸c chiÕn sÜ tiªn phong t−¬ng lai Êy nguyªn lý ®Êu tranh giai cÊp, nguyªn lý mµ mét mÆt c¸c cuéc ®Êu tranh chñng téc vµ mÆt kh¸c c¸c tËp tôc cña chÕ ®é gia tr−ëng ®· lµm lÉn lén trong ®Çu ãc hä. b) Tr−êng ®· lµm cho ®éi tiªn phong cña giai cÊp v« s¶n c¸c n−íc thuéc ®Þa tiÕp xóc mËt thiÕt víi giai cÊp v« s¶n ph−¬ng T©y ®Ó dän ®−êng cho mét sù hîp t¸c thËt sù sau nµy, chØ cã sù hîp t¸c ®ã míi cã thÓ b¶o ®¶m cho giai cÊp c«ng nh©n quèc tÕ giµnh ®−îc th¾ng lîi cuèi cïng. c) Tr−êng ®· lµm cho c¸c d©n téc thuéc ®Þa - tõ tr−íc ®Õn nay rêi r¹c víi nhau - hiÓu biÕt nhau, vµ ®oµn kÕt víi nhau, do ®ã ®Æt c¬ së cho mét khèi liªn hîp t−¬ng lai gi÷a c¸c n−íc ph−¬ng §«ng, khèi liªn hîp ®ã lµ mét trong nh÷ng c¸i c¸nh cña c¸ch m¹ng v« s¶n. d) Tr−êng ®· nªu lªn cho giai cÊp v« s¶n c¸c n−íc mµ giai cÊp t− s¶n cã thuéc ®Þa, mét tÊm g−¬ng vÒ nh÷ng ®iÒu hä cã thÓ vµ ph¶i lµm cho nh÷ng anh em cña hä ®ang bÞ ¸p bøc. NguyÔn ¸i Quèc B¸o La Vie OuvriÌre, sè 20, n¨m 1924.

325 TH¦ GöI BAN BÝ TH¦ QUèC TÕ CéNG S¶N KÝnh göi ®ång chÝ BÝ th− Ban ChÊp hµnh Quèc tÕ Céng s¶n §ång chÝ th©n mÕn, ë Xªvaxt«p«n, t«i cã dÞp th¨m chiÕc tµu chiÕn cña H¹m ®éi ®á ®−îc Quèc tÕ nhËn ®ì ®Çu vµ ®· ®Æt tªn lµ \"Le Komintern1)\". 80% ®éi tµu lµ ®¶ng viªn vµ ®oµn viªn Komsomol2) víi sè l−îng nh− sau: Céng s¶n 47 Dù bÞ ®· ®−îc chÊp nhËn 72 Dù bÞ 50 Komsomol 380 Nh− vËy, trªn tµu chóng ta cã mét ®¶ng bé gåm 549 ®ång chÝ. Trªn tµu cã mét th− viÖn. Nh−ng th− viÖn thiÕu s¸ch. ThÕ mµ ®ång chÝ biÕt c¸c ®ång chÝ Nga thiÕt tha häc tËp nh− thÕ nµo; sù ham mª häc tËp ®ã tÊt nhiªn l¹i t¨ng lªn béi phÇn khi ng−êi ta sèng nhèt trªn tµu, gi÷a n−íc vµ trêi. §ång chÝ chÝnh uû nãi víi t«i ®· viÕt th− nhiÒu lÇn cho c¬ quan ®ì ®Çu, Quèc tÕ Céng s¶n, ®Ó yªu cÇu s¸ch b¸o nh−ng kh«ng nhËn ®−îc s¸ch mµ còng ch¼ng nhËn ®−îc tr¶ lêi. §ång chÝ Êy nhê t«i nh¾c l¹i yªu cÇu trªn víi ®ång chÝ. T«i høa sÏ lµm. T«i mong r»ng ®ång chÝ cè tr¶ lêi thuËn lîi cho c¸c ®ång chÝ thuû thñ cña chóng ta. _______________ 1) Komintern: Quèc tÕ Céng s¶n (BT). 2) Komsomol: §oµn Thanh niªn Céng s¶n (BT).

326 Hå CHÝ MINH TOµN TËP T«i ph¶i nãi r»ng nÕu ng−êi cha ®ì ®Çu xem nhÑ ®øa con ®ì ®Çu cña m×nh, th× ng−îc l¹i c¸c con ®ì ®Çu l¹i kh«ng ngõng nhí ®Õn cha ®ì ®Çu. B»ng chøng cña sù g¾n bã c¶m ®éng ®ã lµ t«i ®−îc thÊy c¸c thuû thñ trÎ tranh thñ lóc nghØ ng¬i lµm mét c¸i ®Ìn pha b»ng ®ång, rÊt nghÖ thuËt, ®Ó lµm quµ tÆng Quèc tÕ Céng s¶n. §ång chÝ th©n mÕn, xin göi ®ång chÝ lêi chµo céng s¶n vµ lêi c¶m ¬n cña t«i thay mÆt c¸c ®ång chÝ thanh niªn trªn tµu \"Komintern\". M¸txc¬va, ngµy 7-9-1924 NguyÔn ¸i Quèc Tµi liÖu l−u t¹i Côc L−u tr÷ V¨n phßng Trung −¬ng §¶ng.

327 TH¦ GöI QUèC TÕ CéNG S¶N1) Th−a ®ång chÝ, T«i ®· ®Õn M¸txc¬va vµo th¸ng 7-1923. T«i sÏ ra ®i sau 3 th¸ng l−u l¹i ë ®©y. V× lý do nµy hay lý do kh¸c, viÖc lªn ®−êng cña t«i ®· bÞ ho·n hÕt tuÇn nµy sang tuÇn kh¸c, råi hÕt th¸ng nµy sang th¸ng kh¸c. Sau §¹i héi lÇn thø V, Ban Ph−¬ng §«ng ®· nãi víi t«i r»ng: 1/ Ban sÏ giíi thiÖu t«i víi Quèc d©n §¶ng ®Ó t«i lµm viÖc ë ®Êy v× ngoµi lé phÝ, Ban kh«ng thÓ gióp t«i vÒ tµi chÝnh. 2/ T«i sÏ ë chç ®ã víi t− c¸ch c¸ nh©n chø kh«ng ph¶i víi t− c¸ch lµ c¸n bé cña Quèc tÕ Céng s¶n. 3/ T«i sÏ kh«ng cã nh÷ng quan hÖ víi §¶ng chóng t«i ë Trung Quèc. Dï tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu kiÖn ®ã ®èi víi t«i lµ khã, nh−ng t«i vÉn chÊp nhËn nã ®Ó cã thÓ ®i ®−îc. §Ó cøu v·n c¸c ®iÒu kiÖn 2 vµ 3, t«i yªu cÇu §¶ng t«i cho t«i mét giÊy uû nhiÖm, vµ göi cho §¶ng Trung Quèc mét bøc th− yªu cÇu gióp ®ì t«i trong c«ng t¸c. VËy lµ vÊn ®Ò ®· ®−îc gi¶i quyÕt. Nh−ng lóc nµy néi chiÕn ®ang næ ra ë Trung Quèc, Quèc d©n §¶ng kh«ng tr¶ lêi bøc th− cña Ban Ph−¬ng §«ng. Vµ viÖc lªn ®−êng cña t«i mét lÇn n÷a l¹i ph¶i ho·n l¹i v« thêi h¹n. Nh− vËy, tr−íc lµ v× §¶ng t«i kh«ng tr¶ lêi. Nay lµ v× nh÷ng _______________ 1) §Çu th− cã ch÷ \"ChuyÓn cho V«itinxki\" viÕt b»ng tiÕng Nga. §Çu ®Ò do ban biªn tËp ®Æt.

328 Hå CHÝ MINH TOµN TËP ng−êi Trung Quèc ®¸nh nhau. VËy ngµy mai sÏ lµ v× chuyÖn g× kh¸c n÷a. Nh−ng tÊt c¶ nh÷ng khã kh¨n sÏ kh«ng cßn, nÕu nh− vÊn ®Ò tµi chÝnh kh«ng ®Æt ra. §Ó vÊn ®Ò kh«ng ®Æt ra khi t«i ho¹t ®éng ë bªn Êy, t«i chØ yªu cÇu c¸c ®ång chÝ cung cÊp cho t«i nh÷ng g× mµ c¸c ®ång chÝ ®ang cung cÊp ®Ó t«i chê ®îi, trong thêi gian t«i kh«ng lµm g× ë ®©y c¶. Xin göi lêi chµo céng s¶n. NGUYÔN ¸I QUèC 11-9-1924 Th− ®¸nh m¸y, tiÕng Ph¸p, b¶n chôp l−u t¹i ViÖn Hå ChÝ Minh.

329 TH¦ GöI §åNG CHÝ T¥RANH M¸txc¬va, ngµy 19 th¸ng 9 n¨m 1924 §ång chÝ T¬ranh th©n mÕn, Ban Ph−¬ng §«ng ®· b¸o tin cho t«i r»ng: Ban sÏ chi tiÒn ®i ®−êng cho t«i tíi Qu¶ng Ch©u, nh−ng khi ®Õn ®ã th× t«i ph¶i tù xoay xë t×m lÊy c«ng viÖc. H¼n lµ lµm viÖc ®Ó kiÕm sèng kh«ng ph¶i lµ ®iÒu khã, thËm chÝ ngay c¶ ë mét ®Êt n−íc mµ t«i chØ biÕt viÕt chø kh«ng biÕt nãi thø tiÕng ë ®ã. Tuy nhiªn, trong tr−êng hîp cña t«i, ®iÒu ®ã còng cã nh÷ng c¸i bÊt tiÖn: 1/ T«i ph¶i sèng gÇn nh− bÊt hîp ph¸p ë Qu¶ng Ch©u, n¬i nhung nhóc nh÷ng mËt th¸m Ph¸p. 2/ NÕu t«i nhËn lµm mét c«ng viÖc nµo ®ã, th× toµn bé thêi giê cña t«i sÏ bÞ cho¸n hÕt. Mµ t«i th× ph¶i ®−îc hoµn toµn tù do ®Ó lµm viÖc theo ý muèn, tøc lµ nghiªn cøu hoµn c¶nh, xem xÐt quÇn chóng vµ tæ chøc c¸i g× ®ã. Bëi v× §¶ng chóng t«i vµ Ban Ph−¬ng §«ng kh«ng thÓ gióp t«i vÒ tµi chÝnh, nªn t«i ®Ò nghÞ ®ång chÝ tr×nh bµy tr−êng hîp cña t«i tr−íc Ban chÊp hµnh vµ xin cho quyÕt ®Þnh. Xin göi ®ång chÝ lêi chµo céng s¶n anh em. NGUYÔN ¸I QUèC Th− ®¸nh m¸y, tiÕng Ph¸p, b¶n chôp l−u t¹i ViÖn Hå ChÝ Minh.

330 HµNH H×NH KIÓU LINS¥ MéT PH¦¥NG DIÖN ÝT NG¦êI BIÕT CñA NÒN V¡N MINH Mü Ai còng biÕt gièng ng−êi da ®en lµ gièng ng−êi bÞ ¸p bøc vµ bãc lét nÆng nÒ nhÊt trong loµi ng−êi. Ai còng biÕt sù bµnh tr−íng cña chñ nghÜa t− b¶n vµ viÖc t×m ra T©n thÕ giíi ®· mang l¹i hËu qu¶ trùc tiÕp lµ lµm sèng l¹i chÕ ®é n« lÖ, mét chÕ ®é, tr¶i qua nhiÒu thÕ kû, ®· lµ mét tai ho¹ thËt sù ®èi víi ng−êi da ®en vµ lµ mét bÊt h¹nh ®Ém m¸u ®èi víi nh©n lo¹i. §iÒu mµ mäi ng−êi cã lÏ kh«ng biÕt lµ ng−êi da ®en ch©u Mü, tiÕng r»ng ®· ®−îc gi¶i phãng 65 n¨m nay råi, nh−ng vÉn cßn ph¶i chÞu ®ùng nhiÒu nçi thèng khæ ghª gím vÒ tinh thÇn vµ vËt chÊt, mµ tµn ¸c nhÊt vµ ghª tëm nhÊt lµ tôc hµnh h×nh kiÓu Lins¬. Linsagi¬ lµ do tõ Lins¬ mµ ra. Lins¬ lµ tªn mét chñ ®ån ®iÒn ë bang ViÕcgini võa lµ ®Þa chñ, võa lµ quan toµ. Lîi dông t×nh h×nh rèi ren trong cuéc chiÕn tranh giµnh ®éc lËp, h¾n th©u tãm toµn bé quyÒn hµnh trong quËn. Nh÷ng ng−êi thuéc ph¸i b¶o hoµng vµ nh÷ng ng−êi thuéc ph¸i b¶o thñ bÞ h¾n trõng ph¹t rÊt d· man, kh«ng cÇn xÐt xö, kh«ng cÇn ¸n tõ g× c¶. Nhê bän chñ n«, nhê ®¶ng Ku Klux Klan vµ nh÷ng tæ chøc bÝ mËt kh¸c, nªn tôc hµnh h×nh kiÓu Lins¬, mét tôc kh«ng hîp ph¸p vµ man rî trë thµnh phæ biÕn vµ kÐo dµi m·i ë c¸c bang trong Liªn bang Mü. Sau khi ng−êi da ®en ®−îc gi¶i phãng, tôc ®ã cµng trë nªn v« nh©n ®¹o, vµ ®Æc biÖt chÜa vµo ng−êi da ®en.

hµnh h×nh kiÓu lins¬ 331 C¸C B¹N H·Y T¦ëNG T¦îNG... C¸c b¹n h·y t−ëng t−îng mét ®¸m ®«ng cuång lo¹n. Qu¶ ®Êm n¾m chÆt, m¾t ®á ngÇu, miÖng sïi bät, la ã, chöi bíi, nguyÒn rña..., ®¸m ®«ng Êy ®ang bÞ l«i cuèn bëi c¸i thó cuång lo¹n ®−îc ph¹m téi ¸c mµ kh«ng ph¶i lo sî g× c¶. Hä vò trang b»ng gËy géc, ®uèc, sóng lôc, thõng, dao, kÐo, n−íc l−u toan, dïi. Tãm l¹i lµ bÊt cø vËt g× cã thÓ dïng ®Ó giÕt hoÆc lµm bÞ th−¬ng ®−îc. C¸c b¹n h·y t−ëng t−îng gi÷a ®¸m ®«ng Êy, lµ mét ®èng thÞt ®en bÞ x« ®Èy, ®¸nh ®Ëp, giµy xÐo, r¹ch da, rãc thÞt, chöi rña, bÞ ®¸ ®i ®¸ l¹i, ®Ém m¸u, bÊt ®éng. C¸i ®¸m ®«ng Êy, chÝnh lµ nh÷ng kÎ tham gia hµnh h×nh. C¸i x¸c ng−êi r¸ch n¸t kia, ®ã lµ ng−êi da ®en, lµ n¹n nh©n. Trong c¬n sãng h»n thï vµ thó tÝnh, nh÷ng kÎ tham gia hµnh h×nh l«i ng−êi da ®en ®Õn mét khu rõng hay mét qu¶ng tr−êng c«ng céng nµo ®ã. Hä trãi ng−êi ®ã vµo c©y, t−íi dÇu löa vµo ng−êi ®ã, lÊy nh÷ng chÊt dÔ ch¸y phñ lªn ng−êi ®ã. Tr−íc khi ch©m löa, hä bÎ dÇn tõng chiÕc r¨ng mét cña ng−êi ®ã. Råi mãc m¾t ng−êi ®ã. Tõng nhóm tãc xo¨n bÞ røt khái ®Çu, mang theo tõng m¶ng da, ®Ó lé ra mét sä ng−êi ®Ém m¸u. NhiÒu miÕng thÞt nhá rêi khái c¸i th©n h×nh ®· tÝm bÇm v× bÞ ®¸nh ®Ëp. Ng−êi da ®en kh«ng kªu ®−îc n÷a: l−ìi ®· s−ng phång lªn v× mét thanh s¾t nung ®á gÝ vµo. Toµn th©n ng−êi Êy qu»n qu¹i nh− mét con r¾n bÞ ®¸nh, dë sèng, dë chÕt. Mét nh¸t dao, thÕ lµ rông mét tai. ¸i chµ! Nã míi ®en lµm sao! Nã míi ®¸ng tëm lµm sao! ThÕ lµ bän ®µn bµ r¹ch n¸t mÆt ng−êi ®ã ra... Cã kÎ hÐt: \"Ch©m löa lªn ®i!\". Mét kÎ kh¸c gãp thªm: \"§èt võa ®ñ ®Ó thui nã tõ tõ th«i\". Ng−êi da ®en bÞ n−íng chÝn, thui vµng, ch¸y thµnh than. Nh−ng ng−êi ®ã ph¶i chÕt hai lÇn míi ®¸ng ®êi. Cho nªn hä liÒn treo ng−êi ®ã lªn, nãi cho ®óng lµ treo c¸i x¸c kh«ng cßn lµ mét c¸i x¸c n÷a lªn. Vµ b©y giê, tÊt c¶ nh÷ng ng−êi kh«ng ®−îc tham dù c¶nh thiªu sèng Êy, vç tay. Hoan h«!

332 Hå CHÝ MINH TOµN TËP Khi ai nÊy ®· xem ch¸n råi, hä h¹ c¸i x¸c xuèng. C¸i d©y treo ®−îc chÆt ra tõng ®o¹n, b¸n mçi ®o¹n 3 hay 5 ®«la. Bän ®µn bµ tranh nhau mua lµm vËt kû niÖm vµ ®Ó lÊy kh−íc. ThÕ lµ \"C«ng lý nh©n d©n\" - nh− ë ®ã, ng−êi ta vÉn gäi - ®· ®−îc thùc hiÖn. §¸m ®«ng dÞu ®i, khen ngîi nh÷ng kÎ \"hµnh sù\" råi t¶n dÇn ®i, vui vÎ nh− võa dù xong mét b÷a tiÖc, vµ hÑn gÆp nhau mét bËn kh¸c. Trong khi ®ã th× trªn mÆt ®Êt nhµy nhôa mì vµ khãi, mét ®Çu l©u ®en, n¸t bÐt, bÞ thui ch¸y, kh«ng ra h×nh thï g× n÷a, nh¨n nhã mét c¸ch ®¸ng sî vµ h×nh nh− muèn hái vÇng d−¬ng ®ang lÆn r»ng: \"§ã lµ v¨n minh −?\". MéT CHóT THèNG K£ Tõ 1889 ®Õn 1919, ®· cã 2.600 ng−êi da ®en bÞ hµnh h×nh kiÓu Lins¬, trong ®ã cã 51 phô n÷ vµ thiÕu n÷, víi 10 cùu binh trong ®¹i chiÕn. Trong sè 78 ng−êi da ®en bÞ hµnh h×nh kiÓu Lins¬ n¨m 1919, cã 11 ng−êi bÞ thiªu sèng, 3 ng−êi bÞ thiªu sau khi ®· bÞ giÕt, 31 ng−êi bÞ b¾n chÕt, 3 ng−êi bÞ hµnh h¹ cho ®Õn chÕt, 1 ng−êi bÞ chÆt ra lµm nhiÒu m¶nh, 1 ng−êi bÞ d×m chÕt d−íi n−íc, 11 ng−êi bÞ giÕt b»ng nhiÒu c¸ch kh¸c. §øng ®Çu lµ bang Gioãcgia víi 22 n¹n nh©n, thø ®Õn bang MÝtxixipi víi con sè 12. Trong c¶ bang thø nhÊt vµ bang thø hai ®Òu cã 3 binh sÜ trong sè bÞ hµnh h×nh. Trong sè 11 ng−êi bÞ thiªu sèng, th× ë bang Gioãcgia cã 4 ng−êi vµ 2 ng−êi ë bang MÝtxixipi. Trong 34 vô hµnh h×nh cã tÝnh to¸n tr−íc vµ cã tæ chøc h¼n hoi, th× bang Gioãcgia còng l¹i ®øng ®Çu víi 5 vô. Thø hai ®Õn bang MÝtxixipi víi 3 vô. C¨n cø theo nh÷ng téi tr¹ng buéc cho nh÷ng n¹n nh©n n¨m 1919, th×:

hµnh h×nh kiÓu lins¬ 333 mét ng−êi cã ch©n trong Liªn ®oµn nh÷ng ng−êi kh«ng ®¶ng ph¸i (nh÷ng chñ tr¹i ®éc lËp); mét ng−êi ®· truyÒn b¸ nh÷ng s¸ch b¸o c¸ch m¹ng; mét ng−êi ®· d¸m qu¸ tù do lªn tiÕng c«ng kÝch nh÷ng vô hµnh h×nh kiÓu Lins¬; mét ng−êi ®· b×nh luËn vÒ nh÷ng vô x« x¸t gi÷a mét ng−êi da tr¾ng vµ da ®en ë Sicag«; mét ng−êi mµ ng−êi ta biÕt lµ l·nh tô cña phong trµo ®Êu tranh cho lîi Ých cña ng−êi da ®en; mét ng−êi v× kh«ng kÞp tr¸nh sang bªn ®−êng nªn ®· lµm cho mét ®øa bÐ da tr¾ng ngåi trong «t« ho¶ng sî. N¨m 1920, cã 50 vô hµnh h×nh kiÓu Lins¬ vµ n¨m 1923, cã 28 vô. Nh÷ng téi ¸c ®ã bao giê còng lµ do ghen ghÐt vÒ kinh tÕ mµ ra, hoÆc do thÊy nh÷ng ng−êi da ®en ë ®Þa ph−¬ng lµm ¨n khÊm kh¸ h¬n ng−êi da tr¾ng, hoÆc do thÊy c«ng nh©n da ®en kh«ng chÞu bÞ bãc lét ®Õn x−¬ng tuû. Trong tÊt c¶ c¸c vô ®ã, nh÷ng thñ ph¹m chÝnh kh«ng bao giê bÞ lµm rÇy rµ, chØ ®¬n gi¶n lµ v× hä lu«n lu«n ®−îc bän chÝnh kh¸ch, bän tµi chÝnh, bän cÇm quyÒn vµ nhÊt lµ b¸o chÝ ph¶n ®éng kÝch thÝch, khuyÕn khÝch, xói bÈy, råi l¹i bao che. Mçi khi s¾p x¶y ra hay ®· x¶y ra mét vô hµnh h×nh kiÓu Lins¬ thÕ lµ b¸o chÝ chíp ngay lÊy, coi lµ dÞp may hiÕm cã ®Ó t¨ng sè b¸o ph¸t hµnh. B¸o chÝ t−êng thuËt sù viÖc víi dông t©m ®−a ra rÊt nhiÒu chi tiÕt. Kh«ng mét lêi tr¸ch mãc h−íng vµo bän giÕt ng−êi. Kh«ng mét lêi th−¬ng xãt ®èi víi nh÷ng n¹n nh©n. Kh«ng mét lêi b×nh luËn. B¸o New Orleans States ngµy 26 th¸ng 6 n¨m 1919 ®¨ng næi bËt tin sau ®©y b»ng cì ch÷ 25 ph©n suèt chiÒu ngang trang nhÊt: H«m nay, mét tªn da ®en sÏ bÞ 3.000 c«ng d©n thiªu chÕt. Vµ ngay d−íi ®ã lµ mét tin in b»ng ch÷ nhá xÝu: §−îc mét ®¹o vÖ binh lín b¶o vÖ, Hoµng ®Õ n−íc §øc ®· cïng víi §«ng cung Th¸i tö ch¹y trèn.

334 Hå CHÝ MINH TOµN TËP B¸o Jackson Daily News ra cïng ngµy ®ã, in trªn hai cét ®Çu trang nhÊt vµ b»ng cì ch÷ lín: Tªn da ®en J.M. sÏ bÞ d©n chóng ë Enlisvinl¬ thiªu chÕt, vµo n¨m giê chiÒu nay Tê b¸o chØ quªn thªm \"khÈn kho¶n mêi toµn thÓ d©n chóng ®Õn dù\", nh−ng tinh thÇn lµ nh− vËy. VµI CHI TIÕT \"Håi 7 giê 40 phót tèi nay, J.M. ®· bÞ hµnh h¹ b»ng mét thanh s¾t nung ®á, sau ®ã bÞ ®em thiªu... Mét ®¸m ®«ng kho¶ng 2.000 ng−êi1),... cã nhiÒu ®µn bµ vµ trÎ em ®· tham dù vô thiªu... Sau khi ng−êi da ®en bÞ trãi tr−íc ph¸p tr−êng, ng−êi ta liÒn ®èt mét ®èng löa. C¸ch ®ã mét qu·ng, mét ®èng löa kh¸c còng ®−îc ®èt lªn ®Ó nung mét thanh s¾t. Khi thanh s¾t ®· ®á rùc, mét ng−êi cÇm lÊy vµ gÝ vµo ng−êi da ®en. Ng−êi nµy ho¶ng lªn, véi n¾m lÊy thanh s¾t. ThÕ lµ kh«ng khÝ sÆc sôa mïi thÞt ch¸y khÐt... Thanh s¾t ®á ®−îc gÝ vµo nhiÒu n¬i trªn m×nh ng−êi da ®en, tiÕng kªu la vµ rªn rØ cña ng−êi ®ã déi vµo tËn trong thµnh phè. Hµnh téi mét håi l©u, nh÷ng ng−êi ®eo mÆt n¹ t−íi x¨ng vµo ng−êi da ®en vµ ®èt ®èng cñi lªn. Ngän löa bèc cao vµ liÕm quanh ng−êi da ®en ®ang van xin ng−êi ta lµm phóc cho nã mét ph¸t ®¹n. Nh÷ng lêi n¨n nØ cña nã lµm cho ng−êi ta lín tiÕng chÕ nh¹o\" - B¸o Chatanocca Times, ngµy 13-2-1918. \"M−êi l¨m ngµn ng−êi võa ®µn «ng, ®µn bµ vµ trÎ con hß reo nh− sÊm khi ng−êi ta giéi gad«lin2) lªn ng−êi tªn da ®en vµ ch©m löa. _______________ 1) Inprekorr, b¶n tiÕng §øc, sè 114, ngµy 29-8-1924, viÕt: \"200 ng−êi\" (BT). 2) Gazoline: X¨ng nhÑ, cÊt tõ dÇu ho¶ (BT).

hµnh h×nh kiÓu lins¬ 335 Hä ®Êm ®¸ nhau, la hÐt, vµ x« ®Èy nhau ®Ó ®−îc ®øng gÇn tªn da ®en h¬n. Hai ng−êi trong bän hä c¾t tai tªn da ®en trong khi ngän löa b¾t ®Çu thui nã. Mét ng−êi kh¸c ®Þnh c¾t gãt tªn da ®en... §¸m ®«ng nhÊp nh« vµ di chuyÓn ®Ó ai nÊy ®Òu ®−îc nh×n thÊy tªn da ®en bÞ ®èt ch¸y. Khi thÞt bÞ ch¸y hÕt, cßn tr¬ x−¬ng ra vµ khi c¸i th©n h×nh tr−íc kia chØ cßn lµ mét c¸i x¸c r¸ch n¸t bèc khãi, kh«ng ra h×nh thï g× n÷a, chËp chên trong ngän löa, mäi ng−êi còng vÉn cßn mª m¶i ®øng xem...\" - B¸o Mymphis Press, ngµy 22-5-1917. \"... ®µn «ng thuéc ®ñ mäi h¹ng, ®µn bµ, trÎ con ®Òu kÐo ®Õn xem. NhiÒu bµ trong giíi th−îng l−u ®i theo ®¸m ®«ng tõ cöa nhµ tï ®Õn ®Êy, nh÷ng bµ kh¸c còng tõ c¸c ng¶ gÇn ®Êy kÐo ®Õn... Khi x¸c tªn da ®en r¬i xuèng, ng−êi ta h¨ng h¸i tranh nhau nh÷ng mÈu d©y thõng\" - B¸o Vicksburg Evening Post, ngµy 4-5-1919. \"... mét ng−êi c¾t tai nã, mét ng−êi kh¸c xÎo bé phËn sinh dôc cña nã... Nã t×m c¸ch b¸m lÊy d©y thõng, ng−êi ta liÒn chÆt ph¨ng c¸c ngãn tay ®i. Trong khi ng−êi ta treo nã lªn c©y, mét g· to nh− hé ph¸p lÊy dao chÐm vµo cæ nã: Ýt nhÊt nã còng bÞ tíi 25 vÕt th−¬ng... Nã bÞ kÐo lªn råi h¹ xuèng ®¸m löa hång, råi l¹i bÞ kÐo lªn vµ h¹ xuèng, cø thÕ m·i... Cuèi cïng, mét ng−êi nÐm d©y thßng läng trßng vµo ng−êi nã, ®Çu kia th× buéc vµo mét con ngùa ®Ó l«i c¸i x¸c ch¹y kh¾p c¸c phè Oac«. C¸i c©y treo x¸c tªn da ®en l¹i ë ngay d−íi cöa sæ nhµ viªn thÞ tr−ëng. ¤ng nµy th¶n nhiªn nh×n ®¸m ®«ng hµnh h×nh. Trªn suèt chÆng ®−êng, tÊt c¶ mäi ng−êi ®Òu tham gia b¨m v»m tªn da ®en. NhiÒu ng−êi ®Ëp nã b»ng xÎng, cuèc, g¹ch, gËy géc. Kh¾p m×nh nã, tõ ®Çu ®Õn ch©n, chç nµo còng ®Çy th−¬ng tÝch. Hµng ngh×n ng−êi cïng reo vui vang déi, khi ngän löa ®−îc ch©m lªn... Mét lóc sau, c¸i x¸c ®−îc kÐo lªn cao, ®Ó ai nÊy ®Òu cã thÓ ng¾m nh×n ®−îc, nªn ng−êi ta vç tay nh− sÊm dËy...\" - B¸o Crisis, th¸ng 7-1916.

336 Hå CHÝ MINH TOµN TËP NH÷NG NG¦êI DA TR¾NG Lµ N¹N NH¢N CñA HµNH H×NH KIÓU LINS¥ Ch¼ng cø g× ng−êi da ®en mµ c¶ nh÷ng ng−êi da tr¾ng nµo d¸m bªnh vùc ng−êi da ®en còng bÞ ®èi xö tµn nhÉn, nh− bµ HariÐt Bich¬ Stao, t¸c gi¶ cuèn \"C¸i lÒu cña chó T«m\" ch¼ng h¹n. Eligi¸t L«vagi«i bÞ giÕt. Gi«n Brao bÞ treo cæ, T«m¸t BÝts¬ vµ Xtªphen Ph«xt¬ bÞ ng−îc ®·i, bÞ ®¸nh ®Ëp vµ bÞ bá tï. Trong nhµ tï, Ph«xt¬ ®· viÕt nh− sau: \"Khi t«i nh×n tay ch©n t«i bÞ ®¸nh n¸t nhõ, t«i nghÜ r»ng, ®Ó giam gi÷ t«i, nhµ tï sÏ ch¼ng cßn cÇn thiÕt bao l©u n÷a... 15 th¸ng võa qua, nhµ tï ®· 4 lÇn më cöa xµlim ®ãn t«i, ®ång bµo t«i ®· 24 lÇn l«i t«i ra khái nhµ thê cña hä, hä ®· hai lÇn nÐm t«i tõ tÇng g¸c thø hai xuèng, mét lÇn ®¸nh t«i ®Õn sôn l−ng, mét lÇn kh¸c hä ®Þnh cïm kÑp t«i, hai lÇn hä ph¹t tiÒn t«i. Cã lÇn, 1 v¹n ng−êi ®Þnh ®−a t«i ra hµnh h×nh kiÓu Lins¬, vµ t«i ®· bÞ ®¸nh bÞ th−¬ng 20 chç, ë ®Çu, c¸nh tay, cæ...\". Trong 30 n¨m, ®· cã 708 ng−êi da tr¾ng, trong ®ã cã 11 phô n÷, bÞ hµnh h×nh kiÓu Lins¬, ng−êi th× v× ®· tæ chøc b·i c«ng, ng−êi th× v× ®· ®ång t×nh víi cuéc ®Êu tranh cña ng−êi da ®en. Hµnh h×nh kiÓu Lins¬ thËt ®¸ng chiÕm mét vÞ trÝ vinh dù trong bé s−u tËp toµn bé nh÷ng téi ¸c cña nÒn \"v¨n minh\" Mü. NGUYÔN ¸I QUèC TËp san Inprekorr, tiÕng Ph¸p, sè 59, n¨m 1924.

337 GI¸O DôC QUèC D¢N \"C¸I D· MAN\" B¤NS¬VÝCH ChÝnh phñ X«viÕt ®· cho thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh sau ®©y: A) Gi¸o dôc kh«ng mÊt tiÒn vµ b¾t buéc; gi¸o dôc phæ th«ng vµ b¸ch khoa ®èi víi c¸c trÎ em nam n÷ cho ®Õn 17 tuæi; tõ 17 tuæi trë lªn th× gi¸o dôc chuyªn m«n vµ chuyªn nghiÖp. B) Nhµ n−íc chÞu phÝ tæn cho tÊt c¶ häc sinh vÒ ¨n uèng, quÇn ¸o, giÇy dÐp vµ nh÷ng thø cÇn dïng cho häc sinh. C) ThiÕt lËp mét hÖ thèng c¸c tr−êng mÉu gi¸o vµ vì lßng, nhµ gi÷ trÎ, v−ên trÎ, nhµ nu«i trÎ, v.v. nh»m môc ®Ých c¶i thiÖn viÖc gi¸o dôc cña x· héi, gi¶i phãng ng−êi phô n÷. D) Nh©n d©n lao ®éng tÝch cùc tham gia viÖc gi¸o dôc quèc d©n; ph¸t triÓn c¸c \"Héi ®ång gi¸o dôc quèc d©n\"; tÊt c¶ nh÷ng c«ng d©n cã tr×nh ®é gi¸o dôc phæ th«ng, ®Òu thuéc quyÒn sö dông cña Nhµ n−íc, v.v.. E) Trong ngµnh ®¹i häc, c¸c sinh viªn nghÌo vµ nhÊt lµ c«ng nh©n vµ n«ng d©n ®−îc cÊp häc bæng vµ nh÷ng −u tiªn kh¸c ®Ó hä cã ph−¬ng tiÖn vËt chÊt theo häc ngay c¶ c¸c tr−êng ®¹i häc. \"NÒN V¡N MINH\" PH¸P §Ó truyÒn b¸ ¸nh s¸ng tèt lµnh cña nÒn v¨n minh cao quý vµo c¸c n−íc ®−îc n−íc mÑ b¶o hé, n−íc Ph¸p ®· ®−a l¹i cho

338 Hå CHÝ MINH TOµN TËP 40.000.000 \"ng−êi Ph¸p h¶i ngo¹i\" 8.007 tr−êng häc. T«i kh«ng nãi qu¸ ®©u. D−íi ®©y lµ con sè thèng kª chÝnh thøc. Thuéc ®Þa D©n sè Tr−êng häc Häc sinh - T©y Phi thuéc Ph¸p 12.000.000 290 12.000 - Ch©u Phi xÝch ®¹o 5.000.000 100 4.000 thuéc Ph¸p - §«ng D−¬ng 19.000.000 2.965 148.000 - Ma®ag¸txca 3.000.000 789 78.000 - X«mali 64.000 2 250 - §¶o Rªuyni«ng 172.000 124 17.000 - Ên §é thuéc Ph¸p 270.000 52 9.000 - ¡ngti¬ 500.000 194 18.500 - Guyan 144.000 23 2.000 - T©n §¶o 17.000 18 600 Trong xø Goa®¬lóp, 10.000 trÎ em kh«ng cã tr−êng häc. T¹i Angiªri thuéc Ph¸p, tõ suèt 94 n¨m nay, trong sè 5.000.000 d©n chØ cã 35.000 häc sinh lµ ®−îc h−ëng thô mét nÒn gi¸o dôc nhá giät, cßn 695.000 trÎ em b¶n xø th× ph¶i chÞu dèt n¸t. T¹i Cao Miªn: 60 tr−êng cho 2.000.000 d©n! T¹i Nam Kú (thuéc Ph¸p tõ h¬n nöa thÕ kû nay): trong sè 2.500.000 ng−êi d©n, chØ cã 51.000 häc sinh. May m¾n thay, tuy chóng ta thiÕu tr−êng häc, nh−ng n−íc Ph¸p ®· ban cho chóng ta rÊt nhiÒu nhµ thæ, tiÖm hót thuèc phiÖn vµ ty r−îu. NGUYÔN ¸I QUèC B¸o Le Paria, sè 29, th¸ng 9-1924.

339 C¸C N¦íC §Õ QUèC CHñ NGHÜA Vµ TRUNG QUèC1) Nh÷ng sù biÕn ë Trung Quèc cã hai mÆt: sù xung ®ét gi÷a c¸c t−íng lÜnh Trung Quèc vµ sù can thiÖp cña c¸c c−êng quèc bªn ngoµi. ChÝnh mÆt sau nµy lµm cho chóng ta quan t©m h¬n c¶, v× nã quyÕt ®Þnh cuéc chiÕn tranh nåi da nÊu thÞt cã thÓ ®−a l¹i nh÷ng hËu qu¶ nghiªm träng nhÊt. H·y thö tãm t¾t lÞch tr×nh nh÷ng cuéc can thiÖp cña n−íc ngoµi trong qu¸ khø ®Ó t×m ra nguyªn nh©n thùc tÕ, lý do chÝnh cña sù can thiÖp hiÖn t¹i. MéT Sè NGµY TH¸NG 1635, Vua Anh göi th− yªu cÇu cho phÐp bu«n b¸n ë Trung Quèc. 1830, ®¹i sø Anh yªu cÇu cho phÐp nhËp khÈu thuèc phiÖn vµo Trung Quèc. Yªu cÇu bÞ Trung Quèc b¸c bá. 1836, ng−êi Anh nhËp khÈu 20.280 hßm thuèc phiÖn lËu vµo Trung Quèc. 1839, n−íc Anh tuyªn chiÕn víi Trung Quèc ®Ó b¾t buéc n−íc nµy ph¶i nhËn thuèc phiÖn. 1841, H−¬ng C¶ng bÞ chiÕm ®o¹t, Trung Quèc ph¶i båi th−êng _______________ 1) Mét phÇn bµi nµy ®−îc ®¨ng l¹i trªn b¸o Le Paria, sè 30, th¸ng 10- 1924 d−íi nhan ®Ò: Kh«ng ®−îc ®ông ®Õn Trung Quèc (BT).

340 Hå CHÝ MINH TOµN TËP 21.000.000 ®ång ®«la chiÕn phÝ, trong ®ã 6.000.000 ®ång lµ ®Òn vµo gi¸ trÞ sè thuèc phiÖn bÞ ph¸ huû. 1856, n−íc Anh g©y ra mét cuéc chiÕn tranh míi ®Ó buéc Trung Quèc ph¶i hîp ph¸p ho¸ viÖc b¸n thuèc phiÖn vµ më cöa biÓn cho n−íc ngoµi vµo bu«n b¸n. 1860, qu©n ®éi Anh - Ph¸p chiÕm B¾c Kinh. Nh−îng bé: Anh - Ph¸p ®−îc chiÕm ®ãng ®¶o VÝcht«ria. Båi th−êng: 800 triÖu l−îng1) cho Ph¸p vµ 10 triÖu b¶ng cho Anh. 1874, NhËt B¶n tÊn c«ng Trung Quèc. Nh−îng bé: b·i bá chñ quyÒn cña Trung Quèc ë §µi Loan, vµ ®¶o nµy thµnh thuéc ®Þa cña NhËt. Båi th−êng: 50 triÖu l−îng. 1876, chiÕn tranh víi Nga. Nh−îng bé: l·nh thæ bÞ chiÕm ®ãng. Båi th−êng: 900 triÖu róp. 1878, l¹i xung ®ét víi Anh. Nh−îng bé: thõa nhËn trÞ ngo¹i ph¸p quyÒn. Båi th−êng: 20 triÖu l−îng. 1885, Ph¸p tÊn c«ng. Nh−îng bé: b·i bá chñ quyÒn Trung Quèc ë An Nam, n−íc nµy bÞ Ph¸p chiÕm lµm thuéc ®Þa. 1895, NhËt tÊn c«ng. Nh−îng bé: Trung Quèc hÕt chñ quyÒn ë TriÒu Tiªn. N−íc nµy bÞ NhËt chiÕm lµm thuéc ®Þa. Båi th−êng: 20 triÖu l−îng. 1895, Nga, Ph¸p vµ §øc cïng tÊn c«ng. Nh−îng bé: thõa nhËn quyÒn x©y dùng ®−êng s¾t. Båi th−êng: 3 tû l−îng. 1897, §øc x©m l−îc. KiÒu Ch©u bÞ chiÕm ®ãng, ph¶i thõa nhËn quyÒn khai th¸c hÇm má. 1897, Nga x©m l−îc. Cöa L÷ ThuËn bÞ chiÕm. 1897, Anh x©m l−îc. H¶i X©m Uy bÞ chiÕm ®ãng. 1898, Ph¸p x©m l−îc. Thõa nhËn quyÒn thiÕt lËp ®−êng ®iÖn tÝn ë Hoa Nam. 1900, Can thiÖp vò trang cña Anh, Nga, §øc, Ph¸p, Mü, ý, ¸o vµ NhËt (Cuéc khëi nghÜa cña NghÜa hoµ ®oµn52). Qu©n ®éi _______________ 1) Tael: §¬n vÞ tiÒn tÖ cò cña Trung Quèc (BT).

c¸c n−íc ®Õ quèc chñ nghÜa... 341 n−íc ngoµi ®ãng ë B¾c Kinh vµ ë c¸c cöa biÓn quan träng. Båi th−êng: 450 triÖu l−îng. Tõ khi næ ra cuéc chiÕn tranh thÕ giíi, bän ®Õ quèc chñ nghÜa thay thÕ viÖc ¨n c−íp c«ng khai vµ vò trang b»ng viÖc ¨n c−íp che ®Ëy vµ ngo¹i giao. Chóng th«ng qua nh÷ng cuéc héi nghÞ, lÆng lÏ c−íp bãc Trung Quèc ®ang ë trong t×nh tr¹ng chia rÏ vµ bÞ bã tay tr−íc bän chóng. 1919, HiÖp −íc VÐcx©y chuyÓn giao tÊt c¶ nh÷ng t« giíi cña §øc ë Trung Quèc cho NhËt, mÆc dÇu chÝnh Trung Quèc còng lµ mét n−íc ®ång minh. 1922, Héi nghÞ Oasinht¬n th«ng qua viÖc c¸c n−íc Anh, Ph¸p, Mü vµ NhËt n¾m lÊy c¸c kho¶n thu nhËp ë Trung Quèc vµ n¾m c¸c ®éc quyÒn vÒ r−îu, muèi, v.v.. 1923, Th«ng ®iÖp cña c¸c ®¹i sø ®ßi cho Ph¸p, Anh, Mü, NhËt, vµ BØ quyÒn qu¶n lý c¸c ®−êng s¾t Trung Quèc. Th¸ng 9 n¨m 1924, h¹m ®éi cña c¸c c−êng quèc nãi trªn thao diÔn tr−íc Qu¶ng Ch©u. T×NH H×NH TRUNG QUèC Chóng ta ®· thÊy r»ng, d−íi nhiÒu lý do kh¸c nhau vµ b»ng nhiÒu thñ ®o¹n kh¸c nhau, c¸c n−íc t− b¶n chñ nghÜa can thiÖp vµo Trung Quèc tr−íc sau còng vÉn chØ nh»m ®i tíi mét kÕt qu¶ lµ b¾t nh−îng ®Êt vµ lÊy tiÒn båi th−êng. B©y giê h·y nh×n qua t×nh h×nh kinh tÕ vµ tµi chÝnh cña c¸i n−íc lín Êy, n−íc cã mét nÒn v¨n minh l©u ®êi vµ hiÖn ®ang lµ ®èi t−îng dßm ngã cña bän chóng. Tõ n¨m 1895, Trung Quèc ®· ký kÕt 16 hiÖp −íc vay m−în, mµ tæng sè lªn ®Õn: 902.000.000 phr¨ng, 61.500.000 b¶ng Anh, 64.368.000 ®«la,

342 Hå CHÝ MINH TOµN TËP 115.000.000 yªn, 1.763.000 cuaron Hµ Lan. ThuÕ quan, thuÕ chî, tiÒn thu vÒ ®−êng s¾t, lîi tøc vÒ c«ng nghiÖp, thuÕ r−îu vµ thuÕ thuèc l¸, tiÒn thu vÒ b−u ®iÖn vµ ng©n khè quèc gia, thuÕ muèi, v.v. ®Òu ph¶i ®em ra b¶o ®¶m cho c¸i kho¶n vay m−în Êy. Nh×n vµo b¶n ®å Trung Quèc, ta thÊy r»ng hÇu hÕt c¸c h¶i c¶ng quan träng, hÇu hÕt c¸c vÞ trÝ chiÕn l−îc, hÇu hÕt c¸c trung t©m s¶n xuÊt hiÖn ®¹i ®Òu bÞ n−íc ngoµi chiÕm ®ãng. Song b¶n ®å vÉn ch−a nãi ®−îc hÕt. B¶n ®å vÉn ch−a chØ râ ®−îc ¶nh h−ëng cña t− b¶n n−íc ngoµi lan réng tíi ®©u, còng ch−a chØ râ ®−îc tÇm ®¹i b¸c cña bän ®¸nh thuª cña n−íc ngoµi cã thÓ b¾n tíi tËn ®©u. VIÖC BIÕN TRUNG QUèC THµNH THUéC §ÞA MÆc dÇu Trung Quèc rÊt suy nh−îc, mÆc dÇu néi bé Trung Quèc bÞ chia rÏ, nh−ng dÉu sao con sè 11.139.000 km2 cña nã còng vÉn lµ mét miÕng måi qu¸ to mµ c¸i mâm cña chñ nghÜa ®Õ quèc thùc d©n kh«ng thÓ nuèt tr«i ngay mét c¸i ®−îc. Vµ kh«ng thÓ trong mét ngµy mµ ®Èy mét c¸ch tµn b¹o 489.500.000 ng−êi Trung Quèc vµo xiÒng xÝch cña chÕ ®é n« lÖ thuéc ®Þa. Cho nªn ng−êi ta c¾t vôn Trung Quèc ra: c¸ch nµy chËm h¬n nh−ng kh«n h¬n. Mét nguyªn nh©n kh¸c lµm chËm viÖc biÕn Trung Quèc thµnh mét thuéc ®Þa cã tÝnh chÊt quèc tÕ lµ sù tranh giµnh gi÷a c¸c n−íc ®Õ quèc chñ nghÜa. N−íc Ph¸p ®· chiÕm ®−îc §«ng D−¬ng, muèn x©m l−îc miÒn Nam Trung Quèc. ViÖc x©y dùng tèn kÐm con ®−êng s¾t B¾c Kú - V©n Nam phñ lµ mét b»ng chøng vÒ ®iÒu ®ã. N−íc Anh hiÖn chiÕm ®−îc H−¬ng C¶ng, Ýt nhÊt lóc nµy còng t¹m vui lßng víi lèi n« dÞch kinh tÕ, nã ®· kiÓm so¸t ®−îc hÇu hÕt tÊt c¶ c¸c nguån s¶n xuÊt; vËy th× Ých g× mµ ph¶i lóng tóng vÒ viÖc ®ãng qu©n trªn mét l·nh thæ v« cïng réng lín n÷a? Nh−ng kh«ng

c¸c n−íc ®Õ quèc chñ nghÜa... 343 ®êi nµo Anh l¹i chÞu ®Ó cho Ph¸p trë thµnh mét c−êng quèc thùc d©n thËt sù ë ch©u ¸. Vµ bëi v× Ên §é ®· thøc tØnh ®ang b¾t ®Çu g¹t bá ¸ch ¸p bøc kinh tÕ cña n−íc Anh, cho nªn bän h¸m lîi n−íc Anh ph¶i t×m c¸ch vít bï l¹i ë Trung Quèc. N−íc NhËt qu¸ ®«ng d©n vÉn l¨m le chiÕm lÊy vµi tØnh cña Trung Quèc, nh−ng khi nµo Mü l¹i chÞu ®Ó nh− thÕ, v× nã sÏ lµ mét mèi nguy cho Mü. §èi víi Mü, Trung Quèc lµ mét thÞ tr−êng vµ cã thÓ lµ mét ®ång minh trong mét cuéc xung ®ét víi NhËt B¶n. ý NGHÜA CñA CUéC CAN THIÖP HIÖN NAy Trong mét cuéc can thiÖp hiÖn nay, bän ®Õ quèc nh»m hai môc ®Ých. Tr−íc hÕt, giµnh thªm nh÷ng nh−îng bé míi, sau n÷a - vµ t«i cho r»ng ®©y lµ ®iÒu chñ yÕu - lËt ®æ T«n DËt Tiªn. Chóng ta biÕt r»ng c¸c ChÝnh phñ lªn thay nhau ë B¾c Kinh lu«n lu«n vÉn thùc hiÖn cã mét chÝnh s¸ch lµ: bªn trong th× chÝnh s¸ch hñ b¹i, bªn ngoµi th× khuÊt phôc tr−íc bän ®Õ quèc chñ nghÜa n−íc ngoµi. Tr¸i l¹i, T«n DËt Tiªn, \"ng−êi cha cña c¸ch m¹ng Trung Quèc\", ng−êi ®øng ®Çu ChÝnh phñ Qu¶ng Ch©u, th× lu«n lu«n trung thµnh víi nh÷ng nguyªn lý cña m×nh, ngay c¶ trong nh÷ng lóc khã kh¨n nhÊt. C−¬ng lÜnh cña ®¶ng «ng - Quèc d©n §¶ng - lµ mét c−¬ng lÜnh c¶i c¸ch. C−¬ng lÜnh ®ã gåm nh÷ng ®iÒu kho¶n chèng ®Õ quèc vµ chèng qu©n phiÖt mét c¸ch râ rÖt. §¶ng ®ã lín tiÕng tuyªn bè ®oµn kÕt víi c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc ë c¸c n−íc thuéc ®Þa vµ víi giai cÊp v« s¶n quèc tÕ. §¶ng ®ã ®ång t×nh víi C¸ch m¹ng Nga: ThËt lµ mét téi lçi kh«ng thÓ tha thø ®−îc! Chñ nghÜa ®Õ quèc Ph¸p, kÎ ¸p bøc nh©n d©n §«ng D−¬ng, ®ang lo ng¹i vÒ «ng b¹n l¸ng giÒng khã chÞu Êy, v× nh÷ng t− t−ëng ph¸ ho¹i cña «ng l¸ng giÒng còng cã thÓ xuyªn qua biªn giíi vµ th©m nhËp vµo nh÷ng ng−êi n« lÖ An Nam cña hä. Trung Quèc cã biªn giíi chung víi Ên §é vµ TriÒu Tiªn. Mét n−íc Trung Hoa thèng nhÊt, tù do vµ hïng m¹nh sÏ lµ mµn gi¸o ®Çu cña mét n−íc TriÒu Tiªn ®éc lËp vµ mét

344 Hå CHÝ MINH TOµN TËP n−íc Ên §é gi¶i phãng. §Õ quèc Anh vµ ®Õ quèc NhËt kh«ng thÓ kh«ng lo ng¹i vÒ ®iÒu ®ã. Nguy c¬ tuy cßn xa, nh−ng suy theo tÝnh chÊt réng lín Êy, th× còng ®· lµ mét mèi nguy c¬ thùc tÕ råi. ChÝnh v× thÕ mµ ngµy nay ng−êi ta ®ang t×m c¸ch thanh to¸n T«n DËt Tiªn vµ ®¶ng cña «ng, còng nh− tr−íc ®©y ng−êi ta ®· t×m c¸ch bãp chÕt n−íc Nga c¸ch m¹ng vËy. NH÷NG KH¶ N¡NG CñA MéT CUéC CAN THIÖP Vò TRANG C¸c c−êng quèc ®Õ quèc chñ nghÜa theo nhau göi tèi hËu th−. Ng−êi ta huy ®éng c¸c h¹m ®éi trªn mÆt biÓn Trung Quèc. Ng−êi ta tËp trung tµu chiÕn vµo cöa bÓ Th−îng H¶i vµ cöa s«ng D−¬ng Tö. Cã lÏ sÏ cã mét cuéc can thiÖp trùc tiÕp ch¨ng? §iÒu ®ã kh«ng ch¾c ch¾n l¾m. Trong c¸i ©m m−u míi chèng l¹i nh©n d©n Trung Quèc nµy, Anh n¾m vai trß l·nh ®¹o. M¸c®«nan sÏ kh«ng d¸m liÒu lÜnh tiÕn hµnh mét cuéc can thiÖp ra mÆt. ¤ng ta ®µnh chØ sÏ ra søc gióp cho nh÷ng kÎ thï cña T«n DËt Tiªn, vµ c¸i s¸ch l−îc cæ truyÒn cña chÝnh s¸ch n−íc Anh l¹i ®−îc tiÕp tôc thùc hiÖn chê ®îi t×nh tr¹ng ®ôc n−íc bÐo cß. NH÷NG HËU QU¶ CñA VIÖC CAN THIÖP Chñ nghÜa t− b¶n quèc tÕ ®ang ®iªn cuång tÝch luü. KÕ ho¹ch cña c¸c nhµ chuyªn m«n ®ang tæ chøc viÖc n« dÞch c«ng nh©n n−íc §øc. Ngo¹i giao ®Çy tÝnh chÊt can thiÖp - ngo¹i giao cña c¸c tuÇn d−¬ng h¹m, nh− T«n DËt Tiªn nãi - ®ang chuÈn bÞ n« dÞch nh÷ng ng−êi lao ®éng da vµng. ViÖc n« dÞch hoµn toµn giai cÊp v« s¶n §øc ch¾c ch¾n sÏ dÉn tíi viÖc n« dÞch giai cÊp v« s¶n ch©u Mü vµ ch©u ¢u. KÕ ho¹ch §aox¬53 lµ mét sù tÊn c«ng trùc tiÕp vµo giai cÊp c«ng nh©n. ViÖc biÕn Trung Quèc thµnh thuéc ®Þa sÏ khiÕn cho chñ nghÜa t− b¶n kiÕm ®−îc nh©n c«ng hÕt søc rÎ m¹t, sÏ h¹ thÊp tiÒn

c¸c n−íc ®Õ quèc chñ nghÜa... 345 l−¬ng ë ch©u ¢u vµ ch©u Mü, sÏ cñng cè thÕ lùc t− b¶n. ViÖc can thiÖp vµo Trung Quèc lµ mét cuéc tÊn c«ng trùc tiÕp vµo giai cÊp c«ng nh©n. NGUYÔN ¸I QUèC TËp san Inprekorr, tiÕng Ph¸p, sè 67, ngµy 24-9-1924.

346 C¤NG CUéC KHAI HO¸ GIÕT NG¦êI Ng−êi da tr¾ng khai ho¸ nh÷ng ng−êi da ®en nh− thÕ nµo - Mét vµi sù viÖc mµ nh÷ng s¸ch gi¸o khoa vÒ lÞch sö kh«ng nãi ®Õn. NÕu lèi hµnh h×nh theo kiÓu Lins¬ cña nh÷ng bän ng−êi Mü hÌn h¹ ®èi víi nh÷ng ng−êi da ®en lµ mét hµnh ®éng v« nh©n ®¹o, th× t«i kh«ng cßn biÕt gäi viÖc nh÷ng ng−êi ¢u nh©n danh ®i khai ho¸ mµ giÕt hµng lo¹t nh÷ng ng−êi d©n ch©u Phi lµ c¸i g× n÷a. Tõ ngµy ng−êi da tr¾ng ®Æt ch©n lªn bê biÓn lôc ®Þa cña ng−êi da ®en th× lôc ®Þa ®ã kh«ng lóc nµo lµ kh«ng ®Ém m¸u. ë ®ã, nh÷ng cuéc tµn s¸t hµng lo¹t ®−îc Gi¸o héi cÇu chóc phóc lµnh, ®−îc bän vua chóa vµ nghÞ viÖn phª chuÈn mét c¸ch hîp ph¸p, ®−îc bän bu«n ng−êi da ®en ®ñ mäi h¹ng - tõ bän bu«n n« lÖ x−a kia, cho ®Õn bän quan cai trÞ ngµy nay ë thuéc ®Þa - ch¨m chó thi hµnh. T¤N GI¸O ChÝnh lµ ®Ó gieo r¾c nh÷ng ¬n lµnh cña ®¹o Kit«, mµ vµo kho¶ng n¨m 1442, nh÷ng t−íng t¸ cña ®øc vua T©y Ban Nha rÊt ngoan ®¹o ®· ®æ bé lªn bê biÓn ch©u Phi. ViÖc truyÒn ®¹o cña hä b¾t ®Çu b»ng nh÷ng cuéc tµn s¸t. Theo lêi nh÷ng cuèn nhËt ký

c«ng cuéc khai hãa giÕt ng−êi 347 hµnh tr×nh cña hä, th×: \"... Vµ cuèi cïng, ®øc vua (lµ ng−êi vÉn h»ng th−ëng c«ng hu©n nh÷ng c«ng cuéc lµm r¹ng rì uy danh cña ngµi), ®· gióp cho nh÷ng bÇy t«i trung thµnh cña ngµi chiÕn th¾ng ®−îc kÎ thï. Ngµi ®· ban danh väng ®Ó ®¸p l¹i c«ng lao cña chóng ta, ®· tr¶ c¸c kho¶n chi phÝ cña chóng ta vµ nhê ngµi chóng ta ®· b¾t ®−îc 165 ng−êi võa ®µn «ng, ®µn bµ vµ trÎ con, ch−a kÓ mét sè ®«ng bÞ giÕt vµ bÞ th−¬ng\". Nh÷ng kÎ ®i chinh phôc1) ngoan ®¹o ®ã ®· t¹o thµnh mét thø thãi tôc. Trong b¶n kª nh÷ng cña c¶i tÞch thu ®−îc cña nh÷ng ng−êi Giªduýt2) Braxin, n¨m 1768 th× ngoµi nh÷ng c©y thËp tù cøu thÕ vµ nh÷ng ®å thê kh¸c ra, cßn cã nh÷ng con dÊu b»ng s¾t dïng ®Ó ®¸nh dÊu lªn mÆt ng−êi n« lÖ. Trong mét thêi gian dµi, c¸c héi \"truyÒn b¸ ®¹o Kit«\" cña ng−êi Anh ®· lÊy viÖc bu«n n« lÖ lµm nguån lîi cho viÖc thê phông truyÒn gi¸o cña hä. Ngµy 12 th¸ng 2 n¨m 1835, gi¸o héi ®éc lËp cña Gi¸o khu CrÝt Sícs¬ (Nam Car«lin) ®· ®¨ng b¸o qu¶ng c¸o r»ng gi¸o héi s¾p ®em b¸n mét mãn hµng tõ 10 n« lÖ ®· quen viÖc trång b«ng. ThËt ng−êi ta cã thÓ kÓ ra kh«ng biÕt bao nhiªu sù viÖc nh− thÕ. Nh÷ng gi¸o héi ë B¾c Mü ®Òu lµ nh÷ng kÎ thï kiªn quyÕt nhÊt chèng viÖc xo¸ bá chÕ ®é n« lÖ. BäN VUA CHóA Tõ S¸cl¬ Canh cho ®Õn Lª«p«n ®Ö nhÞ, vua BØ, tõ bµ N÷ hoµng ®øc h¹nh cña n−íc Anh lµ £lidabÐt cho ®Õn Nap«lª«ng, tÊt c¶ c¸i _______________ 1) Conquistador: ChØ nh÷ng t−íng t¸ T©y Ban Nha håi thÕ kû XV vµ XVI ®· ®i x©m l−îc Trung Mü vµ Nam Mü (BT). 2) Les JÐsuites: Mét dßng ®¹o Kit« do Inga ®¬ Loay«la, ng−êi T©y Ban Nha, thµnh lËp tõ n¨m 1534, tæ chøc theo kiÓu qu©n ®éi. Ngoµi viÖc truyÒn gi¸o, dßng ®¹o nµy cßn cã nhiÒu hµnh ®éng rÊt d· man, tµn ¸c (BT).

348 Hå CHÝ MINH TOµN TËP bän ng−êi ngåi trªn ngai vµng Êy ®Òu bu«n b¸n ng−êi da ®en. TÊt c¶ bän vua chóa ®i chiÕm thuéc ®Þa ®Òu ®· ký nh÷ng hiÖp −íc vµ ®· cho phÐp ®éc quyÒn kinh doanh thÞt ng−êi da ®en. \"Ngµy 27-8-1701, ®øc vua T©y Ban Nha rÊt ngoan ®¹o, vµ ®øc vua Ph¸p rÊt ngoan ®¹o ®· cho C«ng ty hoµng gia ë Ghinª ®−îc ®éc quyÒn trong 10 n¨m chë nh÷ng ng−êi da ®en trong c¸c thuéc ®Þa ch©u Mü... ®Ó nh©n ®ã mµ c¶ bän vua t«i ®Òu kiÕm ®−îc nh÷ng mãn lîi lín...\". \"§øc vua Anh nhËn tr¸ch nhiÖm ®−a vµo ®Êt Mü thuéc T©y Ban Nha 144.000 ng−êi da ®en, c¶ nam lÉn n÷, ®ñ c¸c løa tuæi, víi gi¸ tiÒn mçi ®Çu ng−êi lµ 33 ®ång ªquy vµ 1/3 ®ång...\". BäN BU¤N NG¦êI DA §EN N¨m 1824, mét chiÕc tµu bu«n ng−êi da ®en võa lÊy nh÷ng ng−êi da ®en tõ bê biÓn ch©u Phi ®Ó ®−a ®i ¡ngti¬, th× bÞ mét tuÇn d−¬ng h¹m ®uæi theo. Trong khi ®uæi theo, ng−êi ta thÊy cã nhiÒu chiÕc thïng tr«i lÒnh bÒnh gÇn tuÇn d−¬ng h¹m. Ng−êi ta t−ëng r»ng chiÕc tµu bu«n ng−êi da ®en ®· vøt bá nh÷ng thïng n−íc xuèng cho nhÑ bít ®Ó dÔ ch¹y trèn. Nh−ng khi ®· cÆp s¸t ®−îc chiÕc tµu råi, th× ng−êi ta nghe thÊy tiÕng rªn rØ trong mét chiÕc thïng ®Ó trªn boong tµu: më ra thÊy hai ng−êi ®µn bµ da ®en gÇn bÞ chÕt ng¹t. TÐ ra chiÕc tµu bu«n ng−êi da ®en ®· nghÜ ®−îc c¸ch ®ã ®Ó cho nhÑ bít tµu. Mét chiÕc tµu Anh cøu ®−îc mét chiÕc tµu bu«n ng−êi da ®en bÞ ®¾m. Ng−êi ta cøu c¶ nh÷ng ng−êi da ®en lÉn thuû thñ trªn tµu. Nh−ng ®Õn khi thÊy thiÕu l−¬ng thùc, ng−êi ta liÒn quyÕt ®Þnh hy sinh nh÷ng ng−êi da ®en. Ng−êi ta b¾t hä s¾p hµng trªn boong tµu, råi dïng hai khÈu sóng lín b¾n hä mét c¸ch kh«ng th−¬ng xãt g× c¶.

c«ng cuéc khai hãa giÕt ng−êi 349 T×NH C¶NH NH÷NG NG¦êI N¤ LÖ Nh÷ng ng−êi da ®en bÞ b¾t ®Òu bÞ buéc cæ, buéc tay, buéc ch©n víi nhau, thµnh tõng ®«i mét. Råi ng−êi ta l¹i dïng mét c¸i xÝch dµi buéc thµnh tõng chuçi 20 hay 30 ng−êi mét. Trãi nh− thÕ råi, ng−êi ta dong hä ra tËn bÕn tµu. Ng−êi ta nhÐt hä chång chÊt vµo trong hÇm tµu chËt chéi, tèi om vµ nghÑt thë. §Ó \"b¶o ®¶m vÖ sinh\", ng−êi ta dïng roi quËt hä tíi tÊp nh− m−a ®Ó b¾t hä ph¶i nh¶y nh¸o lªn mçi ngµy vµi lÇn. §Ó hßng ®−îc réng chç, th−êng th−êng lµ, ®µn «ng bãp cæ lÉn nhau, vµ ®µn bµ th× dïng ®inh ®©m thñng tr¸n nh÷ng chÞ bªn c¹nh. Nh÷ng ng−êi èm bÞ coi lµ hµng ho¸ ®· h− háng kh«ng b¸n ®−îc, bÞ qu¼ng xuèng biÓn. Khi biÓn ®éng, ng−êi ta nÐm ng−êi da ®en xuèng biÓn ®Ó cho nhÑ tµu. Nãi chung khi tµu cÆp bÕn th× mét phÇn t− chuyÕn hµng da ®en ®· chÕt gôc v× bÖnh truyÒn nhiÔm hay chÕt ng¹t. Nh÷ng ng−êi n« lÖ cßn sèng sãt bÞ ®em ®ãng dÊu vµ ®¸nh sè b»ng s¾t nung ®á nh− sóc vËt vËy, ng−êi ta ®Õm hä b»ng tÊn, b»ng \"kiÖn\" chø kh«ng ph¶i b»ng ®Çu ng−êi. ThÝ dô nh− C«ng ty Bå §µo Nha ë Ghinª, n¨m 1700 ®· ký mét hîp ®ång lµ sÏ cung cÊp 11.000 \"tÊn\" ng−êi da ®en. H¬n 15 triÖu ng−êi da ®en ®· bÞ chë sang Mü trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nh− vËy, ®é 3 triÖu ®· chÕt däc ®−êng hay bÞ nÐm xuèng biÓn. Cßn nh÷ng kÎ v× chèng cù hay næi lo¹n mµ bÞ giÕt th× kh«ng kÓ... Lèi bu«n b¸n nh¬ nhuèc ®ã chÊm døt vµo kho¶ng n¨m 1850 ®Ó nh−êng chç cho mét h×nh thøc n« lÖ kh¸c phæ biÕn h¬n lµ: chÕ ®é thùc d©n. CHÕ §é THùC D¢N Nh÷ng hiÖn t−îng tµn khèc mµ chóng t«i s¾p kÓ ra ®©y, nÕu kh«ng ph¶i lµ ®· ®−îc chøng minh b»ng nh÷ng tµi liÖu kh«ng thÓ chèi c·i ®−îc, nÕu kh«ng ph¶i chÝnh nh÷ng ng−êi ¢u kÓ l¹i, th× ng−êi ta khã mµ tin ®−îc.

350 Hå CHÝ MINH TOµN TËP Mét nhµ bu«n Ph¸p ë Ma®ag¸txca thÊy trong kÐt b¹c cña h¾n bÞ mÊt trém, ®· dïng ®iÖn tra tÊn nhiÒu ng−êi b¶n xø lµm cho h¾n mµ h¾n ngê lµ ®· lÊy trém. Sau ®ã Ýt l©u, ng−êi ta ph¸t hiÖn ra r»ng chÝnh con h¾n ®· lÊy. Mét viªn quan cai trÞ thuéc ®Þa ®· b¾t mét chÞ ng−êi da ®en ®éi mét hßn ®¸ lín ®øng suèt ngµy ngoµi n¾ng chang chang. Råi h¾n sai ®em trãi chÞ l¹i vµ sai ®æ cao su nãng báng vµo bé phËn sinh dôc cña chÞ. Mét tªn thùc d©n nä næi giËn v× kh«ng thÓ b¾t hai ng−êi ®Çy tí b¶n xø cña h¾n lµm c«ng kh«ng, ®· ®em trãi hai ng−êi ®ã vµo cäc, giéi dÇu ho¶ lªn vµ thiªu sèng. Nh÷ng tªn thùc d©n kh¸c ®em nhÐt m×n vµo måm hay hËu m«n nh÷ng ng−êi da ®en vµ ®èt cho næ. Mét viªn chøc kia khoe lµ mét m×nh h¾n ®· giÕt 150 ng−êi b¶n xø, chÆt 60 bµn tay, ®ãng trªn c©y thËp tù rÊt nhiÒu ®µn bµ vµ trÎ con, vµ treo rÊt nhiÒu x¸c ng−êi ®· bÞ v»m lªn t−êng c¸c lµng mµ h¾n ®−îc trao cho cai trÞ. Mét c«ng ty khai khÈn ®ån ®iÒn nä ®· lµm chÕt 4.500 ng−êi lao ®éng b¶n xø t¹i riªng mét ®ån ®iÒn cña nã. Tr−êng hîp ngo¹i lÖ, c¸ biÖt −? Kh«ng ph¶i. §ã lµ tôc lÖ cña hä. Nh−ng chóng ta h·y kÓ mét vµi téi ¸c giÕt ng−êi hµng lo¹t mµ ng−êi ta kh«ng thÓ ®æ t¹i b¶n tÝnh d· man cña mét vµi c¸ nh©n nµo c¶, nh−ng lµ nh÷ng téi ¸c mµ toµn bé chÕ ®é ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc lÞch sö. Mét nhµ v¨n Ph¸p kÓ l¹i: \"Trong xø Angiªri cña chóng ta ë s¸t b·i sa m¹c, t«i ®· thÊy nh− sau: Mét h«m, binh lÝnh b¾t nh÷ng ng−êi ArËp ch¼ng m¾c téi t×nh g× ngoµi c¸i téi ®· trèn tr¸nh sù tµn b¹o cña nh÷ng kÎ ®· chinh phôc hä. Viªn quan n¨m ra lÖnh ®em giÕt ngay kh«ng cÇn ®iÒu tra, xÐt xö g× c¶. Vµ ®©y lµ ®iÒu ®· x¶y ra... Hä bÞ b¾t tÊt c¶ lµ 30 ng−êi. Ng−êi ta ®µo 30 hè ë b·i c¸t råi ®em ch«n hä xuèng ®Õn cæ, trÇn truång, ®Çu c¹o träc, d−íi trêi n¾ng gi÷a tr−a. §Ó gi÷ cho hä kh«ng chÕt ngay, thØnh tho¶ng

c«ng cuéc khai hãa giÕt ng−êi 351 ng−êi ta l¹i ®em n−íc t−íi nh− t−íi c¶i b¾p... Nöa giê sau, mi m¾t hä s−ng hóp lªn, con m¾t lßi ra. L−ìi s−ng vï lªn ®Çy c¶ c¸i miÖng më h¸ hèc tr«ng thËt khñng khiÕp... råi da nøt ra, tr¸n th× vµng lªn nh− thÞt lîn quay...\". Mét bé téc ë B¨ngghi kh«ng thÓ cung cÊp ®−îc ®ñ sè cao su cho ®ån ®iÒn. §ån ®iÒn nµy muèn buéc hä ph¶i nép cho ®ñ sè thiÕu, liÒn b¾t 58 phô n÷ vµ 10 trÎ em gi÷ lµm con tin. Nh÷ng con tin nµy bÞ nhèt vµo chç thiÕu kh«ng khÝ, thiÕu ¸nh s¸ng, thiÕu ¨n vµ ngay c¶ n−íc uèng còng thiÕu n÷a. ThØnh tho¶ng ng−êi ta l¹i ®Õn ®¸nh ®Ëp hä. Theo bän thùc d©n nãi th× tiÕng kªu la cña hä dïng ®Ó th«i thóc c«ng viÖc. Sau ba tuÇn chÞu ®au ®ín khèc liÖt, 58 phô n÷ vµ 2 trÎ em chÕt. N¨m ®ã h¹n h¸n. Mïa mµng mÊt c¶. Toµn vïng ®ã ë ch©u Phi bÞ khèn khæ. Ng−êi ta ph¶i ¨n cá vµ rÔ c©y. C¸c cô giµ chÕt v× ®ãi l¶. ThÕ mµ ChÝnh phñ khai ho¸ vÉn cø b¾t ph¶i nép thuÕ. Nh÷ng ng−êi d©n ®ang bÞ h¹n h¸n bá l¹i cho ChÝnh phñ ruéng ®Êt, v−ên t−îc, nhµ cöa vµ trèn vµo nói. Viªn quan cai trÞ ®−a chã s¨n vµ lÝnh vµo truy n· vµ t×m thÊy hä trong mét c¸i hang. Ng−êi ta bÌn hun cho hä chÕt. N¨m 1895, ng−êi Anh ®· tµn s¸t 3.000 ng−êi Matabªlª1) næi lo¹n ®· ra ®Çu hµng hä. Tõ 1901 ®Õn 1906, ng−êi §øc Ýt ra còng ®· tµn s¸t ®Õn 15.000 d©n Herer« ë T©y Phi. N¨m 1911, ng−êi ý, trong cã 3 ngµy mµ ®· biÕn ngo¹i « Masiya thµnh lß s¸t sinh, 4.000 ng−êi b¶n xø bÞ giÕt ë ®ã. Nh÷ng cuéc tµn s¸t ®¹i quy m« ®ã ®−îc nªu lªn thµnh nguyªn t¾c chÝnh trÞ. §ã lµ chÝnh s¸ch giÕt s¹ch. Mét ChÝnh phñ ë C¸p ®· tuyªn bè: \"NÕu ng−êi b¶n xø mµ ®i vµo con ®−êng kh«ng tu©n lÖnh vµ næi lo¹n, th× hä sÏ bÞ th¼ng tay quÐt s¹ch khái n−íc hä, vµ sÏ cã nh÷ng d©n téc kh¸c ®Õn thay thÕ hä\". _______________ 1) Tªn gäi chung nh÷ng bé l¹c thuéc gièng ng−êi Caferes ë miÒn §«ng Nam ch©u Phi, gi÷a hai con s«ng Lanhp«p« vµ D¨mbed¬ (BT).

352 Hå CHÝ MINH TOµN TËP Ngµy nay, 10 n¨m sau cuéc chiÕn tranh ®ßi \"quyÒn d©n téc tù quyÕt\", th× ng−êi T©y Ban Nha vµ ng−êi Ph¸p vÉn tiÕp tôc cuéc x©m chiÕm ®Ém m¸u n−íc Marèc, d−íi con m¾t bao che cña nh÷ng kÎ tai to mÆt lín ë Héi quèc liªn54. LÞch sö viÖc ng−êi ¢u x©m chiÕm ch©u Phi - còng nh− bÊt cø lÞch sö x©m chiÕm thuéc ®Þa nµo - th× tõ ®Çu ®Õn cuèi ®Òu ®−îc viÕt b»ng m¸u nh÷ng ng−êi b¶n xø. Sau nh÷ng cuéc tµn s¸t th¼ng tay th× chÝnh nh÷ng chÕ ®é lao dÞch, khu©n v¸c, lao ®éng khæ sai, r−îu cån, bÖnh giang mai tiÕp tôc hoµn thµnh c«ng cuéc tµn ph¸ cña sù nghiÖp khai ho¸. KÕt qu¶ tÊt nhiªn cña chÕ ®é ghª tëm ®ã lµ sù tiªu diÖt gièng da ®en. KÓ ra th× thªm vµo nh÷ng sù viÖc ®ã mét vµi con sè, còng tèt, nh−ng còng thËt lµ ®au ®ín. Ng−êi ta sÏ thÊy r»ng mét vµi tªn thùc d©n giµu cã lªn nhanh chãng th× còng ®óng vµo lóc d©n sè nh÷ng miÒn bÞ bãc lét gi¶m bít ®i kh«ng ph¶i lµ kh«ng nhanh chãng. Tõ 1783 ®Õn 1793, C«ng ty LivÐcp«n ®· kiÕm ®−îc chõng 1.117.700 b¶ng b»ng c¸ch bu«n b¸n n« lÖ. Còng trong thêi gian ®ã, d©n sè trong vïng c«ng ty ®ã ®Æt ch©n ®Õn, ®· mÊt ®i 304.000 ng−êi. Trong 9 n¨m, vua Lª«p«n §Ö nhÞ ®· bãc lét xø C«ngg« ®−îc 3.179.120 b¶ng. N¨m 1908, d©n sè xø C«ngg« thuéc BØ lµ 20 triÖu, ®Õn n¨m 1911, chØ cßn cã 8.500.000 th«i. Trong xø C«ngg« thuéc Ph¸p, nh÷ng bé téc gåm cã 40.000 ng−êi mµ trong 2 n¨m chØ cßn l¹i cã 20.000 ng−êi, nhiÒu bé téc kh¸c kh«ng cßn lÊy mét ng−êi. N¨m 1904, d©n sè H«tent« lµ 20.000 ng−êi, chØ trong 7 n¨m bÞ ®« hé, cßn l¹i cã 9.700 ng−êi. NGUYÔN ¸I QUèC TËp san Inprekorr, tiÕng Ph¸p, sè 69, n¨m 1924.

353 THèNG CHÕ LI¤T¢Y Vµ B¶N tuyªn NG¤N nh©n QUYÒN Thñ hiÕn xø Marèc cho b¶n ®¹i hiÕn ch−¬ng cña giai cÊp t− s¶n Ph¸p lµ cã tÝnh chÊt ph¸ ho¹i vµ nguy hiÓm. Héi nh©n quyÒn vµ c«ng d©n quyÒn55 (tõ n¨m 1924...) ®· cã c¸i chñ tr−¬ng khê d¹i lµ cho niªm yÕt t¹i c¸c tr−êng häc vµ c«ng së xø Marèc thuéc Ph¸p b¶n Tuyªn ng«n Nh©n quyÒn vµ C«ng d©n quyÒn n¨m 1789. Thèng chÕ Li«t©y - ng−êi cã träng tr¸ch gi÷ v÷ng Nh©n quyÒn vµ C«ng d©n quyÒn t¹i Marèc, ®· cÊm ngÆt viÖc niªm yÕt b¶n Tuyªn ng«n qu¸ nguy h¹i ®ã. Kh«ng may cho ng−êi Marèc vµ may thay cho nh÷ng ng−êi Ph¸p c¸ch ®©y 135 n¨m, lµ vÞ Thèng chÕ vinh quang cña chóng ta ®· sinh ra kho¶ng 75 hay 80 n¨m sau cuéc ®¹i C¸ch m¹ng; chø kh«ng th×... Nh−ng th«i, kh«ng ®ïa n÷a, chóng ta h·y nãi th¼ng vµo viÖc. Trong bøc th− göi cho Thñ t−íng néi c¸c, Thèng chÕ c¾t nghÜa lÖnh cÊm ®ã nh− sau: \"Trong lóc nµy vµ trong nhiÒu n¨m vÒ sau n÷a, ®èi víi d©n b¶n xø, n−íc Ph¸p cã mét nhiÖm vô tr−íc nhÊt ph¶i lµm trßn lµ: d¹y cho hä biÕt gi÷ bæn phËn cña m×nh. ChØ khi nµo hä hiÓu bæn phËn cña hä th× míi cã thÓ nãi ®Õn viÖc ban bè cho hä nh÷ng quyÒn lîi mµ hoµn c¶nh x· héi vµ tr×nh ®é hiÓu biÕt cña hä cã thÓ cho phÐp hä ®−îc h−ëng.

354 Hå CHÝ MINH TOµN TËP \"Trong lóc nµy, kh«ng thÓ * ®−a ra cho nh÷ng kÎ mµ chóng ta ®ang b¶o hé c¸c quyÒn lîi ®−îc thi hµnh ë Ph¸p cho c«ng d©n Ph¸p, nhÊt lµ ®iÓm: \"Nguyªn t¾c chñ quyÒn lµ ë trong quèc d©n, vµ luËt ph¸p lµ biÓu hiÖn cña ý chÝ\"... \"VËy niªm yÕt nh÷ng nguyªn t¾c ®ã ë c¸c chç c«ng céng lµ rÊt nguy hiÓm\". \"BÊt ®¾c dÜ l¾m, ta chØ cã thÓ lµm tho¶ m·n ®−îc Héi nh©n quyÒn trong nh÷ng trô së chØ riªng cã ng−êi Ph¸p lui tíi mµ th«i; nh−ng trªn thùc tÕ, ë Marèc hiÖn kh«ng cã nh÷ng trô së nh− thÕ v.v.\". MÆc cho Li«t©y cø viÖc coi b¶n Tuyªn ng«n... ®· ®−a l¹i sù tù hµo cho nÒn Céng hoµ cña «ng ta vµ vinh dù cho cha «ng cña «ng ta, nh− mét m¶nh giÊy lén tåi tµn; mÆc cho «ng ta cø viÖc ng¹o nghÔ khinh th−êng mét tæ chøc cã tiÕng t¨m cña nÒn d©n chñ t− s¶n vµ cña nh÷ng nguyªn lý lín thêi C¸ch m¹ng 1789-1793, chóng ta còng cãc c...Çn vµ ng−êi Marèc còng vËy. Nh−ng chóng ta ph¶i nh¾c l¹i cho nh÷ng anh em xø Marèc chóng ta ®iÒu nµy: Trong cuéc chiÕn tranh v× \"c«ng lý\" - kh«ng ph¶i c«ng lý cho Con ng−êi vµ cho C«ng d©n, mµ c«ng lý cho bän DiÒu h©u vµ C¸ mËp - th× trong sè 53.000 ng−êi Marèc ®· lµm \"bæn phËn cña hä\" (40.000 ng−êi lµm lao ®éng vµ 13.000 lµm lÝnh), cã 10.000 ®· lµm trßn bæn phËn m×nh ®Õn nçi ®· bá x−¬ng trªn c¸c b·i chiÕn tr−êng. Cã nh÷ng ng−êi Marèc kh¸c còng ®· lµm \"bæn phËn\" m×nh b»ng c¸ch cung cÊp cho n−íc mÑ ®ang l©m chiÕn hµng v¹n tÊn hµng ho¸, hµng tr¨m triÖu phr¨ng trong c¸c cuéc c«ng tr¸i b¾t buéc, ®−îc gäi lµ c«ng tr¸i \"ChiÕn th¾ng\" vµ cho c¸c cuéc l¹c quyªn b¾t buéc, ®Ó gióp c¸c vïng bÞ qu©n \"b«s¬ d· man\" x©m chiÕm, ®· lµm trong thêi kú 1914-1918 ®óng nh÷ng ®iÒu mµ nh÷ng ng−êi Ph¸p v¨n minh ®· lµm c¸ch ®©y 20 n¨m ë Marèc vµ hiÖn ®ang lµm h»ng ngµy ë ®ã. §Ó ®Òn ®¸p l¹i nh÷ng bom ®¹n vµ nh÷ng c«ng ¬n cña n−íc b¶o hé, _______________ * T«i g¹ch d−íi - N.A.Q

thèng chÕ li«t©y vµ b¶n tuyªn ng«n... 355 n«ng d©n Marèc trong kho¶ng m−êi l¨m n¨m ®· ph¶i \"nh−êng l¹i\" hµng chôc v¹n hÐcta ruéng ®Êt tèt nhÊt cña m×nh, cßn m×nh th× lªn nói vµ nh÷ng cao nguyªn tr¬ trôi ®Ó chÕt ®ãi. V× nÒn \"th¸i b×nh cña n−íc Ph¸p\", hä ®· ph¶i ®ãng s−u thuÕ nÆng nÒ cø h»ng n¨m l¹i t¨ng lªn. ThuÕ m¸ tõ chç 109.499.000 phr¨ng håi n¨m 1918, n¨m 1922 ®· lªn tíi 171.953.000. Trong sè mÊy tr¨m triÖu thuÕ do ng−êi Marèc ®· ®æ må h«i ra ®ãng ®ã, th× 96.000.000, nghÜa lµ mét phÇn ba, dïng ®Ó nu«i bÐo nh÷ng ng−êi nh− Li«t©y vµ ®ång bän (chØ riªng nh÷ng kho¶n chi phÝ cho Phñ Toµn quyÒn còng ®· lªn tíi 25.000.000 phr¨ng). ThÕ lµ ng−êi Marèc ®· lµm trßn \"bæn phËn\" cña m×nh, bæn phËn ng−êi n« lÖ. Nh−ng ®Ó xøng ®¸ng víi quyÒn Con ng−êi vµ quyÒn C«ng d©n, hä cßn ph¶i lµm bæn phËn cña hä lµ nh÷ng Con ng−êi vµ nh÷ng C«ng d©n n÷a, nghÜa lµ ph¶i tæ chøc nhau l¹i vµ ®Êu tranh ®Ó giµnh lÊy c¸c quyÒn ®ã, nh− ng−êi Ph¸p tõng lµm håi 178956 vµ nh− giai cÊp v« s¶n c¸ch m¹ng ngµy nay ®ang lµm. Bæn phËn ®ã, nh÷ng anh em chóng ta ë Marèc ch−a hiÓu. Cho nªn Li«t©y ®· cã lý ®Ó cho r»ng r−îu cån, thuèc phiÖn vµ nhµ thæ (nh÷ng tiÖm r−îu vµ nhµ thæ ë Marèc cø 5 n¨m l¹i t¨ng 280%) cã gi¸ trÞ \"khai ho¸\" nhiÒu h¬n vµ cã Ých cho sù nghiÖp thùc d©n nhiÒu h¬n lµ b¶n Tuyªn ng«n Nh©n quyÒn vµ C«ng d©n quyÒn nh¹t nhÏo vËy. NGUYÔN ¸I QUèC TËp san Inprekorr, tiÕng Ph¸p, sè 71, ngµy 17-10-1924.

356 CHñ NGHÜA ThùC D¢N BÞ L£N ¸N KiNH NGHIÖM ë CH¢U PHI XÝCH §¹O THUéC PH¸P ChÕ ®é thùc d©n Ph¸p ®· \"thu ®−îc\"... nhiÒu thÊt b¹i. Kh«ng ph¶i chØ cã chóng t«i míi nhËn thÊy nh− thÕ. Nh©n mét cuéc thÊt b¹i ®Æc biÖt th¶m h¹i, tê Le Temps, ngµy 24 th¸ng 9 ®· viÕt: \"ThËt vËy, ai còng biÕt r»ng t×nh h×nh ch©u Phi xÝch ®¹o cña chóng ta kh«ng ph¶i lµ ®óng nh− chóng ta ®· hy väng chót nµo c¶, khi mµ... l¸ cê cña n−íc Ph¸p phÊp phíi trªn nh÷ng vïng réng bao la mµ chóng ta ®· chiÕm ®o¹t ®−îc chø kh«ng ph¶i lµ thu phôc ®−îc cho n−íc céng hoµ. Kh«ng phãng ®¹i vµ còng kh«ng c−êng ®iÖu g× c¶, ta cã thÓ nãi r»ng... ch©u Phi xÝch ®¹o hiÖn nay ®ang ë vµo t×nh tr¹ng thËt sù lµ tôt lïi. ViÖc khai th¸c miÒn ®ã thËt lµ th« s¬, c«ng cô ë ®ã h×nh nh− kh«ng cã g× c¶. HiÖn nay ng©n s¸ch thiÕu hôt cña miÒn ®ã chØ th¨ng b»ng ®−îc lµ nhê ChÝnh phñ trî cÊp. Cuèi cïng - ®iÒu nghiªm träng h¬n - lµ d©n c− miÒn ®ã mßn mái ®i vµ chÕt dÇn, yÕu tè d©n sè mµ sù duy tr×, sù c¶i thiÖn vµ t¨ng lªn lµ c¬ së cho mäi sù nghiÖp, ®ang ®i ®Õn chç tiªu diÖt\". (Do chóng t«i g¹ch d−íi). Vµ sau ®ã, tê b¸o cßn viÕt: \"H¬n n÷a, chóng ta cßn ph¹m nhiÒu sai lÇm; nãi dµi dßng vÒ nh÷ng sai lÇm nµy còng v« Ých, b©y giê kh«ng ph¶i lóc ngåi hèi tiÕc mét c¸ch v« bæ vÒ qu¸ khø, ph¶i chuÈn bÞ cho mét t−¬ng lai tèt ®Ñp h¬n. Hµnh ®éng cña chóng ta ë ch©u Phi xÝch ®¹o ®· bÞ tª liÖt hay

chñ nghÜa thùc d©n bÞ lªn ¸n 357 chÖch h−íng ngay tõ ®Çu, v× nh÷ng sai lÇm vÒ nguyªn t¾c... ®Õn nay còng vÉn cßn t¸c h¹i mét c¸ch ghª gím; ngoµi ra, ho¹t ®éng cña chóng ta cßn mang hËu qu¶ tai h¹i cña nh÷ng sai lÇm vÒ ph−¬ng ph¸p cÇn ph¶i gÊp rót söa ch÷a\". Nh÷ng sai lÇm vµ khuyÕt ®iÓm mµ tê Le Temps than phiÒn vÒ nh÷ng hËu qu¶ tai h¹i mµ kh«ng nªu ra nh÷ng sù viÖc, lµ nh÷ng sai lÇm vµ nh÷ng khuyÕt ®iÓm nµo? §ã lµ viÖc t−íc ®o¹t nh÷ng ng−êi b¶n xø, ®ã lµ viÖc b¾t phu khu©n v¸c, lµ chÕ ®é lao dÞch, ®ã lµ thuÕ kho¸ nÆng nÒ, lµ viÖc tuyÓn mé c«ng chøc vµ binh lÝnh, lµ viÖc b¾t con tin, lµ nh÷ng sù tµn ¸c ®èi víi nh©n d©n, ®ã lµ tÊt c¶ c¸i chÕ ®é c−íp bãc, giÕt chãc ®¸ng ghª tëm ®· lµm cho thuéc ®Þa nµy ®i ®Õn t×nh tr¹ng thª th¶m hiÖn nay. C¸ch ®©y h¬n 20 n¨m, «ng ¤guyxt¬ S¬valiª, sau khi m« t¶ sù d· man cña chÕ ®é thùc d©n, tiªn ®o¸n nh− sau: \"NÕu ng−êi ta cø tiÕp tôc lµm nh− thÕ m·i, nÕu ng−êi ta kh«ng ngõng viÖc ®èt ph¸ c¸c lµng m¹c th× ch¼ng bao l©u... hai bê s«ng C«ngg« còng nh− nh÷ng vïng Ubanghi vµ Xanga sÏ hoµn toµn kh«ng cßn mét bãng ng−êi... NÕu chÝnh s¸ch Êy cø tiÕp tôc nh− thÕ m·i th× sau ®©y nöa thÕ kû, tÊt nh÷ng gièng ng−êi cÇn cï ®ã sÏ bÞ tiªu diÖt hÕt ... (Morel)\". Nh÷ng cuéc tranh c·i trong NghÞ viÖn n¨m 1906 ®· ®Ó lé ra r»ng mét tê th«ng tri cña mét c«ng ty khai khÈn ®ån ®iÒn ®· viÕt: \"Kh«ng ®−îc quªn r»ng c¸c nh©n viªn cña chóng ta ph¶i ®ãng vai trß nh− lµ nh÷ng tªn kÎ c−íp\". Vµ mét viªn Toµn quyÒn ®· viÕt cho c¸c c«ng chøc d−íi quyÒn y nh− sau: \"T«i kh«ng giÊu c¸c «ng r»ng, khi ®Ò nghÞ th¨ng th−ëng, t«i ®Æc biÖt c¨n cø vµo sè thuÕ thu ®−îc cña ng−êi b¶n xø, ®iÒu mµ c¸c «ng ph¶i lu«n lu«n chó ý\". Nh÷ng dßng sau ®©y trÝch trong mét quyÓn sæ chøng tá r»ng nh÷ng lÖnh ®ã ®· ®−îc chÊp hµnh tõng ly tõng tý: \"Hµnh qu©n cµn quÐt lµng C«l«v«. Cµn quÐt d©n Ph¨ng vïng th−îng Cun«: ®èt lµng, ph¸ v−ên tr¹i. Cµn quÐt d©n Bªcami: l¹i ®èt lµng, ph¸ huû 3.000 c©y chuèi (thøc ¨n dù tr÷ duy nhÊt).

358 Hå CHÝ MINH TOµN TËP Cµn quÐt lµng Cuya: ®èt lµng, ph¸ trôi v−ên tr¹i. Cµn quÐt Ancoong: nÐm bom xuèng lµng, råi ph¸ trôi v−ên tr¹i. Cµn quÐt d©n Examphami: ph¸ s¹ch lµng m¹c. Vïng B«ma ®èt ph¸ vµ giÕt ng−êi. Hîp ph¸p ho¸ viÖc c−íp bãc, tiªu diÖt cã hÖ thèng d©n c−, ph¸ trôi mét c¸ch cã tæ chøc nh÷ng lµng m¹c, ph−¬ng ph¸p lµ nh− thÕ ®ã. M−êi s¸u n¨m sau, nh÷ng hµnh ®éng bØ æi nh− thÕ l¹i ®−îc ng−êi ta nªu ra tr−íc NghÞ viÖn Ph¸p. Th¸ng 12 n¨m 1921, nghÞ sÜ da ®en Boaníp ®· nãi trong mét bµi diÔn v¨n c¶m ®éng nh− sau: \"D©n sè bÞ lôi ®i v× bÖnh tËt, vµ nhÊt lµ v× chÕ ®é mµ hä ph¶i chÞu ®ùng tõ khi bÞ chiÕm ®ãng... ChÕ ®é b¾t phu khu©n v¸c, sù bãc lét nÆng nÒ cña c¸c c«ng ty khai khÈn ®ån ®iÒn ®· giÕt nh÷ng ng−êi b¶n xø...\". Ngµy 22 th¸ng 10 n¨m 1921, quyÒn Bé tr−ëng Thuéc ®Þa ®· ra mét s¾c lÖnh quy ®Þnh r»ng mét c«ng nh©n b¶n xø ®· ®−îc tr¶ c«ng ®Ó lµm mét c«ng viÖc nµo ®ã mµ kh«ng lµm trßn th× cã thÓ bÞ b¾t giam vµ truy tè vÒ téi lõa ®¶o. ¤ng Anbe Xar« - Bé tr−ëng Bé Thuéc ®Þa - ®· ph¶i thó nhËn r»ng d©n c− khèn khæ cña thuéc ®Þa ®· s¾p diÖt vong. ¤ng ®· ra søc g¸n cho t×nh tr¹ng d©n c− bÞ diÖt vong dÇn ®i ®ã, lµ do thiÕu vÖ sinh, vµ «ng viÕt: \"ViÖc s¨n sãc vông vÒ vµ bÈn thØu ®èi víi phô n÷ khi sinh në... lµm cho hä kh«ng sinh ®Î n÷a; cßn trÎ con lóc s¬ sinh kh«ng ®−îc ch¨m nom chu ®¸o nªn ®· chÕt nhiÒu... Trong sè d©n c− b¶n xø ®· bÞ bÖnh ngñ lµm cho chÕt mßn dÇn ®i, th× bÖnh cóm l¹i cßn s¸t h¹i thªm hµng v¹n ng−êi n÷a\". §Ó söa ch÷a t×nh tr¹ng ®ã, ng−êi ta ®· lµm ®−îc nh÷ng g×? Ng−êi ta ®· x©y dùng ®−îc mét nhµ th−¬ng ®éc nhÊt, víi 79 gi−êng ë Bradavin, thñ ®« cña thuéc ®Þa! ThÕ mµ víi c¸c d©n c− ®ang ®i ®Õn chç diÖt vong ®ã, trong chiÕn tranh, ng−êi ta l¹i cßn t×m ®−îc c¸ch lÊy ®i 18.000 ng−êi - tÊt nhiªn lµ nh÷ng ng−êi lµnh m¹nh

chñ nghÜa thùc d©n bÞ lªn ¸n 359 nhÊt vµ v¹m vì nhÊt - ®Ó lµm måi cho ®¹i b¸c, 313.000 phr¨ng tiÒn c−ìng bøc l¹c quyªn ®Ó cøu gióp c¸c miÒn bÞ tµn ph¸ ë Ph¸p, 7.323.000 phr¨ng tiÒn c«ng tr¸i c−ìng bøc, 53.000 tÊn hµng ho¸, ®Êy lµ ch−a kÓ kh«ng biÕt bao nhiªu lµ ngµy ®i phu ®Ó chuyªn chë nh÷ng ®å ®· tr−ng thu. §ã lµ nh÷ng \"sai lÇm vÒ nguyªn t¾c\" ®· biÕn thuéc ®Þa tr−íc kia thÞnh v−îng vµ d©n c− ®«ng ®óc thµnh b·i sa m¹c. Tuy nh÷ng tµi liÖu nµy lµ nh÷ng tµi liÖu chÝnh thøc, nh−ng chóng t«i kh«ng tin r»ng nã ®· lµm cho nh÷ng b¹n ®äc dÔ tÝnh cña Le Temps thÊy râ ®−îc sù thËt. Chó thÝch CH©U PHI xÝch §¹O THUéC PH¸P (Bradavin, Libr¬vin, B¨ngghi, Pho L¨ngnuy) réng b»ng bèn lÇn n−íc Ph¸p vµ ch¹y dµi tõ cöa s«ng C«ngg« ®Õn xø T¬rip«li. D©n sè (theo ®iÒu tra n¨m 1921) lµ 2.850.868 ng−êi, trong sè ®ã cã 1.932 ng−êi ¢u. Ngãt hai ngh×n kÎ bãc lét ®Ó bßn rót mét n−íc gÇn 3 triÖu ng−êi da ®en vµ cã nhiÒu cña c¶i thiªn nhiªn. S¶n xuÊt chñ yÕu: cao su, gç, ngµ voi, dÇu thèt nèt, nh©n thèt nèt, dõa, cµ phª. N¨m 1921, chØ riªng xuÊt khÈu cao su kh«ng th«i còng ®−îc gÇn 14 triÖu phr¨ng. §Ó trao ®æi l¹i sè cña c¶i Êy, còng n¨m ®ã, n−íc Ph¸p ®· nhËp khÈu sang thuéc ®Þa ®ã 1.698.787 phr¨ng l−¬ng thùc, 1.732.336 phr¨ng r−îu vang vµ r−îu m¹nh, 1.394.500 phr¨ng v¶i vãc, 826.000 phr¨ng vËt liÖu vµ thiÕt bÞ. §éc gi¶ h·y thö so s¸nh nh÷ng cña c¶i mµ n−íc ng−êi da ®en d©n sè ®ang th−a dÇn ®i ®ã ®· xuÊt khÈu, víi nh÷mg c¸i mµ n−íc ®ã ng−îc l¹i ®· nhËn ®−îc: r−îu th× hai lÇn nhiÒu h¬n thiÕt bÞ, cßn kÓ vÒ sè l−îng bu«n b¸n th× r−îu vang vµ r−îu m¹nh chiÕm hµng ®Çu! D©n sè bÞ lµm måi cho c«ng cuéc khai ho¸ - nhÊt lµ b»ng r−îu m¹nh - ®ang bÞ diÖt vong. Ng−îc l¹i, cao su vµ gç xuÊt khÈu th× cø lµm giµu cho mét vµi ng−êi kinh doanh ë chÝnh quèc; nh−ng ®Ó bï vµo chç hôt trong ng©n s¸ch cña c¸i ChÝnh phñ thuéc ®Þa võa siªng n¨ng võa téi lçi Êy, nh©n d©n Ph¸p h»ng n¨m ®· ph¶i nai l−ng ra ®ãng thuÕ. N¨m 1923, ChÝnh phñ Ph¸p ph¶i

360 Hå CHÝ MINH TOµN TËP phô cÊp 8 triÖu phr¨ng cho ch©u Phi xÝch ®¹o thuéc Ph¸p, ngoµi ra l¹i cßn ph¶i lÊy ë quü dù tr÷ ra 2.905.866 phr¨ng ®Ó phô cÊp thªm. Trong c¸i thuéc ®Þa réng bao la gÇn 3 triÖu d©n ®ã, chØ cã ngãt 8.000 trÎ em ®−îc häc ë tr−êng thÕ tôc hay tr−êng cña Nhµ chung. NGUYÔN ¸I Quèc TËp san Inprekorr, tiÕng Ph¸p, sè 73, ngµy 28-l0-1924.

361 §¶NG KU KLUX KLAN Nguån gèc - ý kiÕn cña nguyªn l·o nghÞ viÖn SÐcman (1871). - \"Theo lèi Mü 100 phÇn tr¨m\". - \"Hoµng ®Õ\" Ximm«n. - Nh÷ng vô hµnh h×nh theo kiÓu Lins¬ håi 1919. - T¹i sao, §¶ng K.K.K ph¶i bÞ tiªu diÖt. Nguån gèc §¶ng Ku Klux Klan lµ ë miÒn Nam n−íc Mü. Th¸ng 5-1866, sau chiÕn tranh Nam - B¾c, mét sè thanh niªn tô tËp nhau t¹i mét ®Þa ph−¬ng nhá ë xø TennÐtx¬ ®Ó tæ chøc mét c©u l¹c bé. §Ó giÕt thêi giê, thÕ th«i. Ng−êi ta ®Æt tªn cho tæ chøc ®ã lµ Kuklos, mét tiÕng Hy L¹p nghÜa lµ c©u l¹c bé. Muèn cho tiÕng ®ã cã vÎ Mü, ng−êi ta bÌn ®æi thµnh Ku Klux. Vµ cho ®éc ®¸o h¬n, thµnh Ku Klux Klan. Sau nh÷ng cuéc ®æi thay trong x· héi, tinh thÇn quÇn chóng dÜ nhiªn lµ bÞ nao nóng. Hä trë nªn khao kh¸t nh÷ng c¶m gi¸c míi, thÝch nh÷ng c¸i g× thÇn bÝ. §¶ng K.K.K, víi nh÷ng lèi ¨n mÆc lè l¨ng, nh÷ng nghi thøc qu¸i l¹, nh÷ng sù bÝ Èn bÝ mËt, nhÊt ®Þnh lµ ph¶i khªu gîi ®−îc ãc tß mß cña nh÷ng ng−êi miÒn Nam n−íc Mü vµ ®−îc quÇn chóng rÊt −a chuéng. Ban ®Çu, ®ã chØ lµ mét nhãm nh÷ng kÎ thÝch ®ua ®ßi mèt míi vµ nh÷ng kÎ ¨n kh«ng ngåi råi, chø ch¼ng cã môc ®Ých chÝnh trÞ, x· héi g×. Bän l¸u c¸ ®· nhËn thÊy ®ã lµ mét lùc l−îng cã thÓ lîi dông ®Ó ®¹t nh÷ng tham väng chÝnh trÞ cña chóng.

362 Hå CHÝ MINH TOµN TËP ChÝnh phñ liªn bang th¾ng lîi võa gi¶i phãng nh÷ng ng−êi da ®en vµ lµm cho hä trë thµnh nh÷ng ng−êi c«ng d©n. N«ng nghiÖp miÒn Nam, thiÕu nh©n c«ng ng−êi da ®en, nªn kh«ng cã ng−êi lµm. Bän ®Þa chñ cò l©m vµo nguy c¬ ph¸ s¶n. Gi÷a khi ®ã th× nh÷ng ®¶ng viªn cña Klan tuyªn bè nguyªn t¾c quyÒn tèi cao cña gièng ng−êi da tr¾ng. Chèng ng−êi da ®en, ®ã lµ chÝnh s¸ch duy nhÊt cña hä. Giai cÊp t− s¶n n«ng th«n vµ chñ n« thÊy ngay ®¶ng Klan lµ mét trî thñ ®¾c lùc, hÇu nh− lµ mét cøu tinh. Nã liÒn hÕt søc gióp ®ì ®¶ng ®ã. BiÖn ph¸p hµnh ®éng cña ®¶ng Klan ®i tõ däa n¹t ®Õn ¸m s¸t. Chóng ®· g©y ra - trong 3 n¨m trêi - c¬ man nµo lµ téi ¸c vµ th¶m ho¹ ®Õn nçi nhiÒu ng−êi vÉn ñng hé chóng, còng ph¶i khñng khiÕp mµ xa l×a chóng. Vµo kho¶ng n¨m 1869, §¶ng Klan - tr−íc ¸p lùc cña d− luËn c«ng chóng - ®· bÞ \"Hoµng ®Õ\" cña nã gi¶i t¸n. §¶ng ®ã cã mét Hoµng ®Õ, song «ng ta chØ cã mét uy quyÒn thuÇn tuý vÒ danh nghÜa mµ th«i. Nh÷ng ®¶ng Klan ë c¸c ®Þa ph−¬ng tiÕp tôc tån t¹i vµ g©y ra nh÷ng téi ¸c. Gi¸o s− MÕclin - ng−êi ®· cung cÊp cho chóng t«i nh÷ng tµi liÖu nµy - nãi r»ng mçi trang trong m−êi ba cuèn s¸ch dÇy cép ®iÒu tra vÒ nh÷ng hµnh ®éng cña §¶ng Klan håi 1871-1872, ®Òu cã ghi l¹i mét vô ®¸nh ®Ëp ng−êi da ®en hoÆc ng−êi da tr¾ng. Nh÷ng viÖc tµn b¹o ®ã, th−êng chØ lµ do thãi tµn b¹o mµ th«i. §èi víi chóng, nh÷ng hµnh ®éng ®ã lµ mét lèi tiªu khiÓn thÝch thó. §Ó biÕt râ h¬n, vµ ph¸n ®o¸n ®−îc ®óng h¬n vÒ §¶ng Klan, th× kh«ng g× b»ng lµ trÝch dÉn ngay bµi diÔn v¨n cña nguyªn l·o nghÞ viÖn SÐcman, ë ¤hai«, ®äc tr−íc Th−îng nghÞ viÖn håi th¸ng 3- 1871. SÐcman hái: \"LiÖu cã mét nghÞ viªn nµo cã thÓ nªu ra cho t«i biÕt- sau khi lôc l¹i nh÷ng téi ¸c trong tÊt c¶ c¸c thêi ®¹i - mét héi nµo hoÆc mét bÌ ®¶ng nµo mµ l¹i cã nh÷ng hµnh ®éng vµ nh÷ng ý ®Þnh tµn khèc h¬n, hung ¸c h¬n §¶ng Ku Klux Klan kh«ng? §¶ng Ku Klux Klan lµ mét héi kÝn: thµnh lËp b»ng c¸ch tuyªn thÖ, ®¶ng viªn cña nã ®i ¸m s¸t, trém c¾p, c−íp ph¸, hµnh hung, chöi bíi,

®¶ng ku klux klan 363 däa n¹t. Bän chóng ph¹m nh÷ng téi ¸c ®ã kh«ng ph¶i lµ ®èi víi nh÷ng kÎ m¹nh vµ kÎ giµu, mµ lµ ®èi víi nh÷ng ng−êi nghÌo, nh÷ng ng−êi yÕu ®uèi, nh÷ng ng−êi hiÒn lµnh, nh÷ng ng−êi kh«ng cã kh¶ n¨ng tù vÖ!\". Tuy nhiªn, §¶ng Klan còng ®· sèng vµ \"ho¹t ®éng\" trong bèn chôc n¨m trêi mét c¸ch kh«ng vÎ vang g× cho l¾m. §¶NG Klan MíI Th¸ng 10 n¨m 1915, trong t×nh h×nh míi cña n−íc Mü, Uyliam Gi«dÐp Ximm«n, \"Hoµng ®Õ\" míi cña §¶ng Klan, ®· cïng víi 34 ng−êi b¹n phôc håi l¹i §¶ng K.K.K. C−¬ng lÜnh cña ®¶ng ®ã lµ: theo lèi Mü 100%, tøc lµ chèng Kit« gi¸o, chèng ng−êi da vµng, chèng c«ng nh©n, chèng ng−êi da ®en. CÇn chó ý lµ sau cuéc chiÕn tranh Nam - B¾c vµ viÖc gi¶i phãng ng−êi da ®en, §¶ng Ku Klux Klan cò ®· ra ®êi víi môc ®Ých c¶n b−íc ®−êng ho¹t ®éng x· héi cña nh÷ng ng−êi ®−îc gi¶i phãng. Trong cuéc chiÕn tranh thÕ giíi, Mü tuyÓn mé vµo lôc qu©n vµ thuû qu©n cña m×nh hµng tr¨m ngh×n ng−êi da ®en; ng−êi ta høa víi hä lµ sÏ thùc hiÖn nh÷ng c¶i c¸ch vÒ mÆt x· héi vµ chÝnh trÞ; sau khi ®· cïng hy sinh nh− ng−êi da tr¾ng, hä ®· rôt rÌ yªu cÇu ®−îc h−ëng nh÷ng quyÒn lîi nh− ng−êi da tr¾ng. T×nh h×nh ®ã còng ngang nh− mét phong trµo \"gi¶i phãng lÇn thø hai\". ThÕ lµ §¶ng Klan míi xuÊt hiÖn. \"Hoµng ®Õ\" Ximm«n còng l¹i thµnh lËp c¸i \"v−¬ng quèc v« h×nh\" ë miÒn Nam n−íc Mü - xø së cña nh÷ng tªn chñ ®ån ®iÒn lín vµ nh÷ng tªn ph¶n ®èi viÖc gi¶i phãng n« lÖ, quª h−¬ng cña chÕ ®é n« dÞch vµ viÖc hµnh h×nh theo kiÓu Lins¬, tæ quèc cña §¶ng Klan cò. Tr¶ lêi mét ng−êi ®Õn pháng vÊn, Uyliam Gi«dÐp Ximm«n ®· nãi vÒ nh÷ng môc ®Ých cña m×nh nh− sau: \"Chóng t«i thÊy râ r»ng ph¶i b¶o ®¶m quyÒn tèi cao cña gièng ng−êi da tr¾ng, ph¶i t−íc nh÷ng quyÒn tù trÞ ®· ban bè cho bän da ®en. ý trêi muèn r»ng