Hồ Chí Minh toàn tập - Tập 1

14 Hå CHÝ MINH TOµN TËP lµ d©n b¶n xø sÏ sèng cµng khèn ®èn h¬n: bÞ h·m trong c¶nh dèt n¸t bëi chÝnh s¸ch ®Çn ®én ho¸, bÞ suy yÕu v× ph¶i chÞu nhiÒu thiÕu thèn, nhiÒu thñ ®o¹n ®Çu ®éc cña nhµ n−íc - ng©n khè vµ c¸c c«ng ty ®Æc nh−îng Ðp hä tiªu thô thuèc phiÖn, r−îu -, hä sÏ tiÕp tôc luÈn quÈn trong mét c¸i vßng thu hÑp qu¸ ®çi. XÐt vÒ nguyªn t¾c, tiÕn bé chung phô thuéc vµo viÖc ph¸t triÓn chñ nghÜa quèc tÕ; vµ v¨n minh chØ cã lîi khi c¸c quan hÖ quèc tÕ ®−îc më réng vµ t¨ng c−êng. MÆt kh¸c, lµ phi lý nÕu nghÜ r»ng hai d©n téc l¸ng giÒng nh− d©n téc An Nam vµ d©n téc NhËt B¶n l¹i cã thÓ cø tån t¹i biÖt lËp ®èi víi nhau. Nh−ng ng−êi NhËt, nhê ë ChÝnh phñ kh«n khÐo cña hä, cã c¸c ph−¬ng tiÖn rÊt ®Çy ®ñ, ®−îc trang bÞ tèt ®Ó tiÕn hµnh ®Êu tranh kinh tÕ; trong khi ®ã th× ng−êi An Nam- chóng t«i ®· nãi v× sao - l¹i hoµn toµn lµ con sè kh«ng, xÐt vÒ mÆt tiÕn bé hiÖn ®¹i, so víi c¸c l¸ng giÒng cña hä: ng−êi Hoa, ng−êi NhËt, ng−êi Xiªm vµ c¶ ng−êi Ên n÷a. C©u hái ®Æt ra tõ nay, lµ ®øng tr−íc t×nh h×nh míi ®−îc t¹o ra bëi nh÷ng luång du nhËp cña ng−êi n−íc ngoµi, ph¶i ch¨ng ChÝnh phñ Ph¸p tin r»ng ®· ®óng lóc, v× lîi Ých chung, ph¶i gi¶i phãng d©n b¶n xø vµ gióp ®ì hä b»ng tÊt c¶ c¸c ph−¬ng tiÖn m×nh cã trong tay, ®Ó hä tù chuÈn bÞ cho cuéc c¹nh tranh gay go mµ hä sÏ ®¶m ®−¬ng ®èi víi ng−êi NhËt vµ nh÷ng ng−êi n−íc ngoµi kh¸c? NÕu lêi ®¸p cã chiÒu kh¼ng ®Þnh, th× chóng t«i khã hiÓu v× sao c¸c yªu s¸ch cña m×nh, mµ b¸o L'HumanitÐ ®· ®¨ng trong sè ra ngµy 18-6 võa qua, l¹i cã thÓ g©y chÊn ®éng trong giíi thùc d©n. Chóng t«i biÕt ®Ých x¸c r»ng mét sÜ quan cao cÊp chØ huy c¸c tËp ®oµn lao c«ng thuéc ®Þa - cã lÏ c¨n cø vµo nh÷ng chØ thÞ nhËn ®−îc tõ bªn trªn - ®· h¹ lÖnh cho tõng tr−ëng tËp ®oµn h·y tÞch thu tÊt c¶ nh÷ng b¶n yªu s¸ch võa nªu, t×m thÊy ë nh÷ng ng−êi lao c«ng An Nam. RÊt «n hoµ c¶ vÒ néi dung lÉn vÒ h×nh thøc, c¸c nguyÖn väng cña chóng t«i nh»m vµo nh÷ng c¶i c¸ch chñ yÕu cho viÖc gi¶i phãng chóng t«i, vµ nh»m vµo nh÷ng quyÒn tù do mµ nÕu kh«ng cã chóng th× con ng−êi ngµy nay chØ lµ mét kÎ n« lÖ khèn n¹n.

VÊn ®Ò d©n b¶n xø 15 Kh«ng ai cã thÓ phñ nhËn r»ng nÕu kh«ng cã c¸c quyÒn tù do Êy, thiÕt yÕu cho viÖc truyÒn b¸ nh÷ng t− t−ëng vµ kiÕn thøc mµ ®êi sèng hiÖn ®¹i ®ßi hái, th× kh«ng thÓ tr«ng mong tiÕn hµnh bÊt cø mét c«ng cuéc gi¸o ho¸ nghiªm chØnh nµo c¶. NguyÔn ¸i Quèc B¸o L'HumanitÐ, ngµy 2-8-1919.

16 tr¶ lêi Pháng vÊn cña Mét phãng viªn Mü1) Hái: Anh ®Õn Ph¸p víi môc ®Ých g×? §¸p: §Ó ®ßi quyÒn tù do cho d©n An Nam. Hái: B»ng c¸ch nµo? §¸p: B»ng c¸ch lµm viÖc hÕt m×nh vµ lu«n x«ng x¸o tiÕn lªn. Hái: Nh−ng ®Êt n−íc ®· s½n sµng ch−a? C¸c phong trµo vò trang hiÖn nay ra sao? §¸p: T×nh c¶nh n−íc ViÖt Nam thËt ®¸ng buån. Ngoµi chóng t«i (chØ mét sè ng−êi yªu n−íc) ch−a cã sù chuÈn bÞ nµo c¶ vµ c¸c ho¹t ®éng vò trang gÇn ®©y ®· hoµn toµn thÊt b¹i vµ kh«ng cã tiÕng vang nµo... Hái: Tõ lóc ®Õn Pari tíi nay, anh ®· ®¹t kÕt qu¶ nµo råi? §¸p: Ngoµi c¸c nghÞ sÜ, t«i ®· gÆp tÊt c¶ nh÷ng ng−êi chÞu gióp chóng t«i. Nh÷ng ng−êi X· héi nghÜ r»ng ChÝnh phñ Ph¸p kh«ng khi nµo chÊp nhËn nh÷ng yªu cÇu cña chóng t«i nh−ng hä vÉn vui lßng gióp ®ì. Vµ ®ã lµ chç dùa quan träng ®èi víi chóng t«i. Chóng t«i còng ho¹t ®éng trong nh÷ng tÇng líp kh¸c n÷a. Tr¶ lêi tr−íc ngµy 2-9-1919. In trong s¸ch Hå ChÝ Minh - Biªn niªn tiÓu sö, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 2006, t.1, tr.69. _______________ 1) Qua giíi thiÖu cña §¹i diÖn ChÝnh phñ l©m thêi TriÒu Tiªn t¹i Pari lµ «ng Kim Tchong Wen vµ Kim Koei Tche, mét phãng viªn Mü ®· pháng vÊn NguyÔn ¸i Quèc (BT).

17 §«ng D−¬ng vµ TriÒu Tiªn MéT Sù SO S¸NH THó VÞ ThÕ giíi sÏ chØ cã nÒn hoµ b×nh cuèi cïng khi tÊt c¶ c¸c d©n téc tù m×nh tho¶ thuËn víi nhau cïng tiªu diÖt con qu¸i vËt ®Õ quèc chñ nghÜa ë kh¾p mäi n¬i mµ hä gÆp nã. Trong khi chê ®îi ngµy ®ã, hiÖn nay hä cßn lµ n¹n nh©n cña con qu¸i vËt Êy, ®ßi hái mét c¸ch nghiªm kh¾c, nh©n danh nguyªn t¾c cña d©n téc ®−îc quyÒn tù quyÕt vµ hä rÊt xøng ®¸ng ®Ó l−u ý tiÕng nãi cña hä ph¶i ®−îc l¾ng nghe víi t×nh c¶m ®Ëm ®µ trong nh©n d©n c¸c n−íc ch©u ¢u vµ ch©u Mü. D− luËn thÕ giíi ®èi víi c¸c n−íc ®ang rªn xiÕt d−íi ¸ch thèng trÞ cña n−íc ngoµi kh«ng ph¶i kh«ng lµm cho nh÷ng kÎ ®i bãc lét c¸c d©n téc lo sî. ChÝnh phñ NhËt B¶n nh×n thÊy tr−íc hËu qu¶ ®¸ng buån khi ®· më mét cuéc chinh ph¹t rÊt lín cña chñ nghÜa qu©n phiÖt, ®ang thõa nhËn ph¶i c¶i c¸ch chÕ ®é ë TriÒu Tiªn theo mét tinh thÇn khoan dung. Tù TRÞ ë TRIÒU TI£N Mét s¾c lÖnh cña Hoµng triÒu, c«ng bè ë §«ng Kinh, ngµy 19-8- 1919, thõa nhËn tù trÞ cho TriÒu Tiªn, vµ tuyªn bè nh÷ng ng−êi TriÒu Tiªn vµ NhËt B¶n vÒ mÆt ph¸p luËt ®Òu b×nh ®¼ng vµ ®Òu ®−îc h−ëng nh÷ng quyÒn h¹n ngang nhau, kh«ng ph©n biÖt lµ ng−êi n−íc nµo. Chóng ta còng ph¶i thÊy tr−íc r»ng nh÷ng ng−êi yªu n−íc TriÒu Tiªn sÏ kh«ng v× thÕ mµ lÊy lµm tho¶ m·n vµ hä

18 Hå CHÝ MINH TOµN TËP cßn tiÕp tôc ®ßi cho ®−îc ®éc lËp hoµn toµn, bëi v× ph¶i ch¨ng hä ph¶n ®èi ®¹o s¾c lÖnh Êy víi lý do lµ nã còng nh− tÊt c¶ c¸c quy ®Þnh luËt ph¸p kh¸c cã gi¸ trÞ nhiÒu hay Ýt cßn tuú ë sù thùc hiÖn ra sao n÷a. Râ rµng lµ chóng t«i kh«ng hÒ ®ãng vai trß ®¸ng khinh bØ lµm ng−êi biÖn hé cho chñ nghÜa ®Õ quèc NhËt, mµ lµ chóng t«i lªn ¸n nã còng nh− lªn ¸n tÊt c¶ c¸c thø chñ nghÜa ®Õ quèc. Chóng t«i còng kh«ng so s¸nh mét c¸ch cô thÓ chi tiÕt gi÷a chÕ ®é cai trÞ cña NhËt víi chÕ ®é cai trÞ cña Ph¸p, mÆc dÇu vÒ nhiÒu mÆt, sù so s¸nh Êy còng sÏ lµm lîi cho NhËt B¶n, mµ hiÓn nhiªn n−íc nµy ch−a bao giê cã ý ®Þnh ®Çu ®éc ng−êi TriÒu Tiªn b»ng c¸ch b¾t buéc hä ph¶i uèng r−îu vµ hót thuèc phiÖn; nh−ng ngµy nay, ChÝnh phñ §«ng Kinh ®· tuyªn bè chÝnh thøc gi¶i phãng ng−êi TriÒu Tiªn b»ng c¸ch ®ång ho¸ hä hoµn toµn nh− nh÷ng c«ng d©n NhËt B¶n. ThËt ®¸ng buån thay khi thÊy r»ng sau 50 n¨m thèng trÞ mµ nh÷ng ng−êi ®¹i diÖn cho n−íc Céng hoµ Ph¸p ë §«ng D−¬ng vÉn cø ngoan cè k×m ch©n ng−êi b¶n xø trong vßng n« lÖ, kh«ng cho hä h−ëng mét chót quyÒn tù do nµo còng nh− c¸c quyÒn kh¸c theo luËt ph¸p quy ®Þnh, thÕ mµ ë c¸i ®Õ quèc mÆt trêi mäc kia l¹i trÞnh träng tuyªn bè cho c¶ mét d©n téc ®−îc h−ëng toµn bé c¸c quyÒn c«ng d©n, c¸i d©n téc mµ hä chØ míi thèng trÞ ch−a ®Çy 15 n¨m, ®Ó m−u cÇu tr¸nh ®−îc c¸i tai häa Nga d−íi triÒu ®¹i Nga hoµng. Sù NHåI Sä NH÷NG NG¦êI DA VµNG Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh, nhiÒu phong trµo quèc gia quan träng ®· næ ra ë TriÒu Tiªn còng nh− ë §«ng D−¬ng ®Ó lËt ®æ ¸ch thèng trÞ cña ng−êi n−íc ngoµi. Nh−ng liÒn sau khi ®· dËp t¾t ®−îc c¸c phong trµo phiÕn lo¹n, th× ChÝnh phñ NhËt B¶n ®· cã ngay biÖn ph¸p xo¸ bá c¸i dÜ v·ng cña nh÷ng biÕn cè ®au th−¬ng Êy b»ng nh÷ng c¶i c¸ch tiÕn bé vµ t×m c¸ch hoµ hîp d©n téc bÞ trÞ

®«ng d−¬ng vµ triÒu tiªn 19 víi d©n téc thèng trÞ b»ng c¸ch thõa nhËn hä cã nh÷ng quyÒn ngang nhau theo luËt ph¸p quy ®Þnh. Cßn nh− ChÝnh phñ thuéc ®Þa Ph¸p th× vÉn ngoan cè mét c¸ch ng©y th¬ cho r»ng ë §«ng D−¬ng nµy muèn rµng buéc nh÷ng ng−êi b¶n xø th× chØ cÇn vç vÒ hä m·i m·i b»ng nh÷ng bµi diÔn v¨n long träng, nh÷ng luËn ®iÖu tuyªn truyÒn gian ngoan vµ b»ng nh÷ng lêi thÒ nguyÖn trung thµnh mµ nã chØ ®¸ng gi¸ ë chç ng−êi ta ®Æt vµo ®Êy: trong c¸i xø nµy do thiÕu sãt hay nãi cho ®óng h¬n, lµ do ý ®Þnh cña ChÝnh phñ, nªn ®©u ®©u tõ trªn xuèng d−íi còng ®Òu cã c¸i n¹n tham nhòng mua quan b¸n chøc, nh÷ng bän ng−êi mua b¸n ®−îc b»ng tiÒn th× kh«ng ph¶i lµ nh÷ng thø hµng ho¸ hiÕm. Vµ ®Ó nhåi sä nh÷ng ng−êi da vµng, ChÝnh phñ thuéc ®Þa ®· s½n sµng nh÷ng biÖn ph¸p vµ ph−¬ng tiÖn cùc kú m¹nh. VÒ mÆt b¸o chÝ, xuÊt b¶n b»ng tiÕng ph−¬ng §«ng, ChÝnh phñ giµnh lÊy c¸i quyÒn h¹n bØ æi chØ cho phÐp xuÊt b¶n nh÷ng lo¹i nµo ca ngîi m×nh vµ sau khi ®· cã kiÓm duyÖt råi. ChÝnh phñ lîi dông c¸i ®Æc quyÒn ®éc ®o¸n Êy ®Ó lËp ra nh÷ng tê b¸o tiÕng An Nam theo ý m×nh ®−îc h−ëng trî cÊp bÝ mËt cña Nhµ n−íc vµ chuyªn viÖc lµm qu¶ng c¸o tuyªn truyÒn cho ChÝnh phñ vµ th−êng kú viÕt nh÷ng bµi phØnh nÞnh c¸c quan trªn cã thÕ lùc ë thuéc ®Þa. Êy thÕ mµ, ChÝnh phñ §«ng D−¬ng l¹i muèn biÕn chÝnh hÖ thèng nhåi sä nµy thµnh chÕ ®é tù do b¸o chÝ cña ng−êi b¶n xø ®Êy! NH÷NG Sù HY SINH CñA NG¦êI AN NAM TRONG CHIÕN TRANH NÕu ng−êi ta lµm mét b¶n thèng kª nh÷ng sù hy sinh b¾t buéc cho n−íc Ph¸p mµ nh©n d©n An Nam ph¶i chÞu ®ùng tõ khi cã chiÕn tranh, th× ng−êi ta sÏ thÊy, vÒ mÆt tµi chÝnh, nh©n d©n An Nam ®· ph¶i g¸nh v¸c mét phÇn lín, cã ®Õn hµng tr¨m hµng ngµn triÖu phr¨ng, do ®ãng gãp tù do hay b¾t buéc, mµ chñ yÕu th× b¾t buéc h¬n lµ tù do; vÒ mÆt ®ãng gãp søc ng−êi, th× mét nguån nh©n

20 Hå CHÝ MINH TOµN TËP lùc rÎ tiÒn ®· lªn tíi con sè h¬n 100 ngµn ng−êi lao ®éng vµ rÊt nhiÒu tiÓu ®oµn lÝnh chiÕn ®Êu, kÎ tr−íc ng−êi sau, hä ®Òu bÞ tr−ng tËp vµ b¾t buéc ®−a sang Ph¸p hay ®i c¸c n¬i kh¸c, cßn sè ng−êi ®i t×nh nguyÖn th× kh«ng sao kÓ xiÕt. Trong sè nh÷ng ng−êi lao ®éng vµ binh lÝnh An Nam Êy, ®· cã hµng mÊy chôc ngµn ng−êi ra ®i mµ kh«ng bao giê cßn trë l¹i quª h−¬ng ®Êt n−íc cña hä n÷a, chØ v× mét lý do rÊt ®¬n gi¶n lµ hä ®· chÕt. KÎ nµy th× chÕt v× bÞ tai n¹n ®i ®−êng, v× c«ng viÖc nÆng nhäc qu¸ søc, v× ch−a th¹o nghÒ ë trong c¸c c«ng binh x−ëng hoÆc v× nh÷ng sù hµnh h¹ tµn b¹o trong c¸c tr¹i lÝnh; ng−êi kia th× bÞ chÕt trong cuéc chÐm giÕt khæng lå cña ch©u ¢u trªn ®Êt Ph¸p vµ trªn nh÷ng c¸nh ®ång ®Çy bÖnh «n dÞch cña c¸c n−íc vïng Banc¨ng. Trong giê phót nµy, chØ cÇn chóng ta ®i qua miÒn B¾c n−íc Ph¸p lµ sÏ gÆp ngay hµng ngµn ng−êi An Nam xÊu sè ®−¬ng ph¶i lµm nh÷ng c«ng viÖc ®µo vµ ®¾p ®Êt. Hä ch¼ng kh¸c g× nh÷ng ®oµn ng−êi n« lÖ tï ®µy thËt sù, chØ cßn thiÕu cã xiÒng xÝch ë ch©n mµ th«i, bëi v× ng−êi ta kh«ng sî hä bá trèn. LiÖu n−íc Ph¸p sÏ lµm ®−îc g× ®èi víi §«ng D−¬ng ®Ó cã thÓ so víi lßng hµo hiÖp cña n−íc NhËt ®èi víi TriÒu Tiªn? NguyÔn ¸i Quèc B¸o Le Populaire, ngµy 4-9-1919.

21 Th− göi Anbe Xar« Pari, ngµy 7-9-1919 KÝnh göi Ngµi Anbe Xar«, Toµn quyÒn §«ng D−¬ng1) Th−a ngµi Toµn quyÒn! TiÕp theo cuéc trao ®æi víi Ngµi h«m qua, t«i xin phÐp gëi ®Õn Ngµi kÌm theo ®©y b¶n tr×nh bµy c¸c yªu cÇu cña ng−êi An Nam. V× Ngµi cã nh· ý nãi víi t«i r»ng Ngµi lu«n lu«n muèn lµm s¸ng tá mäi vÊn ®Ò, t«i xin phÐp yªu cÇu Ngµi cho biÕt lµ trong 8 ®iÓm yªu cÇu cña chóng t«i cã ®iÓm nµo ®· ®−îc thùc hiÖn, vµ chóng t«i ph¶i liªn hÖ víi nh÷ng t− liÖu nµo ®Ó chøng minh ®iÒu ®ã. V× t«i xin kh¼ng ®Þnh lµ c¶ 8 ®iÓm ®Òu cßn nguyªn vÑn vµ ch−a cã ®iÓm nµo ®−îc gi¶i quyÕt mét c¸ch tho¶ ®¸ng. Xin Ngµi vui lßng tiÕp nhËn. Ký tªn: NguyÔn ¸i Quèc Sè 6, biÖt thù ®ê G«b¬lanh, Pari 13 In trong s¸ch Hå ChÝ Minh - Biªn niªn tiÓu sö, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 2006, t.1, tr.71. _______________ 1) Lóc nµy Anbe Xar« lµ Bé tr−ëng Bé Thuéc ®Þa, nh−ng NguyÔn ¸i Quèc vÉn ghi lµ Toµn quyÒn §«ng D−¬ng (BT).

22 Th− göi «ng Ut¬r©y1) BIARIT, ngµy 16 th¸ng 10 n¨m 1919 ¤ng Ut¬r©y, §ang nghØ m¸t xa Pari, m·i tíi h«m nay t«i míi ®−îc tin vÒ c¸c cuéc th¶o luËn cña NghÞ viÖn ngµy 18 th¸ng 9, ë ®ã, «ng ®· c«ng kÝch t«i kÞch liÖt vµ th« bØ. T«i kh«ng h¬i ®©u nªu ra ®©y nh÷ng lêi tho¸ m¹ tõ miÖng «ng phun ra, nÕu kh«ng v× trong khi c«ng kÝch t«i, th× ®ång thêi «ng còng ®· c«ng kÝch tê nhËt b¸o ®¸ng t«n kÝnh ®· réng l−îng dµnh nh÷ng cét b¸o cho bµi viÕt gÇn ®©y cña t«i. C¸c bµi viÕt cña t«i ®Òu cã ký tªn, vµ t«i ®µng hoµng ®ßi cho riªng m×nh tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c bµi b¸o ®ã. ¤ng hiÓu r»ng mét tê b¸o Ph¸p xøng ®¸ng víi c¸i tªn cña nã ph¶i tiÕp nhËn mét c¸ch v« t− mäi sù thËt, bÊt kÓ tõ phÝa nµo tíi, dï nh÷ng sù thËt ®ã lµm phËt ý nh÷ng kÎ bÞ v¹ch mÆt. Trong c¸c bµi viÕt cña m×nh, t«i kh«ng cã nh÷ng gi¶ thiÕt v« c¨n cø, t«i chØ ®−a ra nh÷ng sù viÖc chÝnh x¸c mµ «ng ®Òu biÕt vµ «ng ®· kh«ng tranh c·i, v× «ng kh«ng thÓ tranh c·i næi. _______________ 1) Cã hai b¶n Th− göi «ng Ut¬r©y: mét b¶n ®¨ng b¸o Le Populaire, ngµy 14-10-1919; mét b¶n ®Ò ngµy 16-10-1919, l−u t¹i Kho L−u tr÷ quèc gia Ph¸p. Néi dung c¬ b¶n gièng nhau, nh−ng b¶n ®Ò ngµy 16-10-1919 dµi h¬n, phong phó h¬n (BT).

Th− göi «ng Ut¬r©y 23 Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nh− vËy, kh«ng ph¶i t«i ®Þnh bót chiÕn víi «ng, t«i chØ muèn nh· nhÆn vµ «n hoµ ®Æt ra cho «ng vµi c©u hái. T«i sÏ tr¸nh kh«ng næi nãng la lèi chöi rña, ®¸p l¹i sù th« tôc b»ng sù th« tôc, v× nh− vËy lµ tù h¹ gi¸ m×nh: kh«ng ph¶i hÔ cø nÐm ®−îc bïn lªn ®Þch thñ lµ m×nh cã lý ®©u. Tr−íc hÕt, «ng ®· nãi vµ nh¾c l¹i r»ng t«i bÞ truy n· bªn §«ng D−¬ng v× c¸c ho¹t ®éng chèng Ph¸p. Nµy! Xin «ng h·y cho t«i biÕt lµ vµo lóc nµo, do toµ ¸n nµo, vµ ho¹t ®éng chèng Ph¸p ®ã lµ g×? §ã lµ c©u hái ®Çu tiªn. NÕu «ng kh«ng thÓ tr¶ lêi c©u hái trªn cho tho¶ ®¸ng, nghÜa lµ cã b»ng cø chøng minh, th× cho phÐp t«i hái «ng rÊt nh· nhÆn r»ng kÎ nµo trong hai ta, ng−êi vu khèng hay ng−êi bÞ vu khèng, xøng ®¸ng víi danh hiÖu th»ng khèn n¹n? T«i rÊt muèn chän cho «ng mét tÝnh ng÷ ®óng víi ®Æc tÝnh cña «ng mµ kh«ng lµm «ng phËt ý, nh−ng t«i kh«ng t×m thÊy trong tõ vùng tiÕng Ph¸p nh÷ng tõ nµo kh¸c thËt thÝch ®¸ng ngoµi tõ th»ng nãi l¸o, vµ t«i buéc ph¶i nãi víi «ng, kh«ng chót thï h»n vµ sî h·i, mµ th¼ng th¾n vµ mÆt ®èi mÆt, r»ng «ng ®· nãi l¸o, r»ng «ng lµ mét th»ng nãi l¸o. T«i ®o¸n tr−íc ®−îc chiÕn thuËt cña «ng vµ t«i lµm cho nã mÊt hiÖu lùc ngay tõ ®Çu: «ng ®õng trèn nÊp ®»ng sau th¸i ®é trÞch th−îng vµ khinh bØ. Nh©n c¸ch cña «ng vµ cña t«i ®Òu kh«ng liªn quan g× ®Õn vÊn ®Ò nµy: ®©y chØ lµ viÖc x¸c minh sù thËt vµ chØ cã sù thËt mµ th«i. B©y giê t«i nãi thªm: gi¸ nh− t«i ®· bÞ truy n· hay bÞ kÕt ¸n ®i n÷a ë bªn §«ng D−¬ng vÒ c¸i mµ bän thùc d©n Ph¸p v« liªm sØ gäi lµ chèng Ph¸p th× t«i còng ch¼ng cã g× ph¶i hæ thÑn, tr¸i l¹i t«i cßn tù hµo vÒ viÖc ®ã: v× ®èi víi bän thùc d©n, chèng Ph¸p cã nghÜa lµ c«ng khai tè c¸o nh÷ng ý ®Þnh v« nh©n ®¹o vµ nh÷ng hµnh ®éng chóng kh«ng d¸m thó nhËn, nh÷ng ý ®Þnh lµm tæn th−¬ng nghiªm träng ®Õn danh tiÕng tèt ®Ñp cña n−íc Ph¸p cao th−îng vµ ph¶n l¹i mét c¸ch bØ æi nh÷ng lý t−ëng cao c¶ vÒ tù do vµ c«ng lý mµ toµn thÕ giíi nh×n nhËn ë n−íc Ph¸p.

24 Hå CHÝ MINH TOµN TËP V©ng, th−a «ng Ut¬r©y, cã nh÷ng lêi kÕt ¸n lµm vÎ vang chø kh«ng lµm « nhôc. ¤ng cã nh÷ng vÝ dô vÒ ®iÒu nµy trong mäi thêi ®¹i vµ ë mäi n−íc, «ng cã thÓ t×m ®−îc dÔ dµng nh÷ng vÝ dô ®ã ngay trong lÞch sö n−íc Ph¸p. Nh÷ng ho¹t ®éng chèng Ph¸p! Kh«ng ai m¾c lõa n÷a ®©u! §· ®Õn lóc ph¶i kiÕm nh÷ng lý do kh¸c th«i!... ¤ng l¹i nãi tiÕp r»ng: \"Víi t− c¸ch ®¹i biÓu §«ng D−¬ng, t«i kh«ng thÓ chÊp nhËn trong NghÞ viÖn nµy d− luËn cho r»ng xø §«ng D−¬ng bÞ n−íc Ph¸p ng−îc ®·i vµ ng−êi An Nam kh«ng ®−îc h−ëng mäi quyÒn tù do phï hîp víi sù ph¸t triÓn chÝnh trÞ cña ®¹i chóng. §«ng D−¬ng d−íi sù che chë cña n−íc Ph¸p ®ang ®i theo sè phËn cña nã trong hoµ b×nh, vµ chøng cí hïng hån nhÊt r»ng nã h¹nh phóc, th−a c¸c ngµi, c¸c ngµi ®· tõng ®−îc chøng kiÕn qua nhiÖt t×nh cña ng−êi An Nam sang b¶o vÖ n−íc Ph¸p trong c¬n nguy biÕn\"1). ¤ng ®¹i diÖn cho ai. Ph¶i ch¨ng lµ cho hai m−¬i triÖu ng−êi An Nam kh«ng hÒ biÕt ngay c¶ tªn cña «ng, trõ vµi c«ng chøc hay vµi tªn xin xá hay lµ cho mét nhóm cö tri cña «ng ë Nam Kú? §õng nãi lµ xø §«ng D−¬ng bÞ n−íc Ph¸p ng−îc ®·i, mµ ph¶i nãi lµ nã bÞ nh÷ng ng−êi Ph¸p xÊu sèng b¸m vµo nã ng−îc ®·i; hai viÖc Êy kh«ng ph¶i lµ mét. ¤ng cã n¾m ®−îc sù kh¸c biÖt ®ã hay kh«ng? V× «ng ®· nãi ®Õn tù do vµ hoµ b×nh trong c©u dÉn ë trªn, vËy cho t«i hái «ng r»ng: sau khi so s¸nh víi chÕ ®é b¸o chÝ do §¹o luËt ngµy 29 th¸ng 7 n¨m 1881 quy ®Þnh, liÖu ng−êi ta cßn cã thÓ chèng chÕ ®−îc n÷a kh«ng r»ng chÕ ®é b¸o chÝ b¶n xø do S¾c lÖnh ngµy 30 th¸ng 12 n¨m 1918 vµ c¸c ®iÒu kho¶n 214 ®Õn 217 cña LuËt h×nh An Nam míi ban hµnh (Journal officiel de l'Indochine - Française6, sè ngµy 1 th¸ng 8 n¨m 1917) kh«ng ph¶i lµ mét chÕ ®é hoµn toµn kho¸ miÖng vµ b−ng bÝt sù thËt vµ v× vËy, nã kh«ng x¸c _______________ 1) ChØ nh÷ng ng−êi ViÖt Nam bÞ b¾t ®i lÝnh chiÕn vµ lÝnh thî sang Ph¸p vµ mét sè thuéc ®Þa cña Ph¸p, tham gia ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt (BT).

Th− göi «ng Ut¬r©y 25 nhËn tõ ®Çu ®Õn cuèi nh÷ng ®iÒu t«i ®· nãi vÒ n¹n nhåi sä d©n da vµng trong bµi b¸o cña t«i mµ nh©n ®ã «ng ®· nham hiÓm c¸o gi¸c tê Le Populaire7 tr−íc NghÞ viÖn. Xin «ng hiÓu cho r»ng, t«i kh«ng lµm c¸i viÖc c·i nhau víi «ng vÒ ng«n tõ: t«i ®−a «ng trë vÒ víi c¸c v¨n b¶n. ¤ng nhåi sä d©n da vµng chóng t«i, nh− bän §øc ®· tõng cè nhåi sä nh÷ng ng−êi da tr¾ng trong vïng ¸c®en1) nh−ng v« hiÖu vµ xin «ng nhí cho r»ng, trong sè céng t¸c viªn cña chóng, cã mét trong sè c¸c b¹n ®ång nghiÖp cò cña «ng ë c¸c c¬ quan d©n sù c¸c thuéc ®Þa, anh ta lµ häc trß ®−îc cÊp b»ng cña Tr−êng Thuéc ®Þa. ¸i chµ! ¤ng thÝch viÖn dÉn c¸c ho¹t ®éng chèng Ph¸p! Th× ®Êy, v¶ l¹i lµ nh÷ng thø chÝnh cèng. Kh«n ngoan h¬n lµ «ng h·y im ®i, ®õng nãi vÒ viÖc sö dông ng−êi An Nam trªn ®Êt Ph¸p. Ph¶i ch¨ng khi ChÝnh phñ tham kh¶o ý kiÕn cña t−íng Penn¬canh vµ mét t−íng kh¸c vÒ vÊn ®Ò nµy th× «ng ®· kiªn quyÕt chèng l¹i viÖc thi hµnh b¶n dù ¸n, cho r»ng dù ¸n kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc, r»ng bªn ®ã kh«ng ®ñ lÝnh An Nam ®Ó b¶o vÖ §«ng D−¬ng, v©n v©n vµ v©n v©n... ¤ng sî ®ång bµo t«i, trong thêi gian ë Ph¸p, kh«ng khái kh«ng so s¸nh th¸i ®é kiªu c¨ng cña nh÷ng ng−êi Ph¸p ë §«ng D−¬ng víi sù nh· nhÆn tuyÖt vêi vµ phÐp lÞch sù cao quý cña nh÷ng ng−êi Ph¸p ch©n chÝnh trªn ®Êt Ph¸p. Uy thÕ cña bän thùc d©n tr−íc ®·, sau ®ã míi ®Õn Tæ quèc, cã ph¶i vËy kh«ng? Cßn vÒ vÊn ®Ò hoµ b×nh, t«i bá qua cho «ng rÊt nhiÒu sù viÖc kh¸c, vµ kh«ng ph¶i lµ nh÷ng viÖc nhá ®©u, t«i chØ xin hái: liÖu «ng cã thÓ phñ nhËn hai sù viÖc lín x¶y ra trong chiÕn tranh kh«ng? §ã lµ m−u toan næi dËy cña Duy T©n, sau ®ã, «ng vua khèn khæ mÊt n−íc bÞ ®µy ra ®¶o Rªuyni«ng8, vµ viÖc ng−êi An Nam chiÕm tØnh Th¸i Nguyªn9. ¤ng b¶o xø §«ng D−¬ng ®ang ®i theo sè phËn _______________ 1) Tªn mét quËn ë miÒn §«ng B¾c n−íc Ph¸p, bÞ §øc chiÕm trong ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt (BT).

26 Hå CHÝ MINH TOµN TËP cña nã mét c¸ch yªn æn. Ph¶i ch¨ng «ng kh«ng nh×n thÊy r»ng, ngay trong c¸i cung ®iÖn HuÕ cò kü vµ tèi t¨m, mµ cuéc sèng tï h·m, trôy l¹c ®· nhÊn ch×m nh÷ng ng−êi sèng trong ®ã vµo sù nhu nh−îc, ®Õn nçi hä döng d−ng tr−íc mäi viÖc diÔn ra bªn ngoµi, còng kh«ng ph¶i kh«ng cã ý ®Þnh h−íng sè phËn ®Êt n−íc theo c¸ch kh¸c mµ «ng ch¼ng thÝch. §iÒu ®ã chøng tá r»ng, ng−êi ta ®· ch¸n ngÊy nh÷ng cung c¸ch tµn b¹o mµ «ng lµ kÎ biÖn hé. ¤ng ®· viÖn dÉn «ng Anbe Xar« vµ tÊt c¶ nh÷ng ng−êi An Nam suèt ba m−¬i n¨m nay ®· nu«i sèng «ng nh− mét con mät ng©n s¸ch b»ng nh÷ng kho¶n thuÕ do hä ®ãng gãp, mµ «ng kh«ng biÕt. ¤ng h·y tØnh ngé ®i, «ng Anbe Xar« ®èi víi t«i kh«ng xa l¹ g×. Gi÷a c¸c ý kiÕn cña «ng vµ cña «ng Anbe Xar« cã c¶ kho¶ng c¸ch cña hai ®èi cùc. Trong d©n chóng An Nam, ng−êi ta ®ån r»ng «ng dßm ngã c¸i ghÕ Toµn quyÒn §«ng D−¬ng vµ hä run sî khi nghÜ ®Õn tai häa mµ ChÝnh phñ \"mÉu quèc\" sÏ g©y ra mét c¸ch v« ý thøc cho d©n An Nam nÕu cö «ng lµm ng−êi kÕ vÞ «ng Anbe Xar«. T«i ®· cã ý kiÕn vÒ chÝnh s¸ch cai trÞ cña «ng Xar« khi t«i tuyªn bè hoµn toµn ñng hé nh÷ng lêi ph¸t ng«n cña vÞ nghÞ sÜ x· héi ®¸ng kÝnh Mariuýt Mutª ®−îc tÊt c¶ ®ång bµo t«i rÊt yªu mÕn vµ kÝnh träng: yªu mÕn vµ kÝnh träng chØ v× «ng ta bªnh vùc sù nghiÖp chung cña n−íc chóng t«i, «ng ta kh«ng cã vµ kh«ng bao giê nh− «ng, cø muèn cã nh÷ng quan hÖ víi chÝnh quyÒn thuéc ®Þa ®· cho phÐp «ng cã thÓ mua chuéc vµi c«ng chøc vµ vµi tªn An Nam quen thãi xin xá, b»ng nh÷ng ©n huÖ nhá män. Sau nh÷ng v¨n b¶n vµ sù kiÖn cô thÓ t«i nªu ra ë trªn, liÖu «ng cã cßn tiÕp tôc kh¨ng kh¨ng r»ng c¸c c«ng d©n Mutª vµ L«ngghª ®· nãi nh÷ng ®iÒu sai tr¸i n÷a hay th«i? Xin chµo «ng. NguyÔn ¸i Quèc Tµi liÖu ®¸nh m¸y, tiÕng Ph¸p. B¶n chôp l−u t¹i ViÖn Hå ChÝ Minh.

27 ë §«ng D−¬ng Chóng t«i võa nhËn ®−îc bøc th− sau ®©y mµ kh«ng cÇn nhÊn m¹nh ®iÒu lîi h¹i trong ®ã. ë ®©y (H¶i Phßng) còng cã nh÷ng cuéc b·i c«ng cña thuû thñ. Ch¼ng h¹n nh− ngµy thø n¨m (15-8), hai chiÕc tµu biÓn nhæ neo ®Ó chë mét sè lín lÝnh khè ®á An Nam ®i Xyri. Nh−ng thuû thñ kh«ng chÞu ®i, v× ng−êi ta kh«ng chÞu ph¸t l−¬ng cho hä b»ng tiÒn §«ng D−¬ng. Theo gi¸ thÞ tr−êng, mét ®ång §«ng D−¬ng b»ng 10 phr¨ng, chø kh«ng ph¶i 2 phr¨ng 50. ThÕ mµ c¸c c«ng ty hµng h¶i l¹i lµm mét viÖc hµ l¹m tr¾ng trîn lµ ®Þnh tr¶ l−¬ng cho thuû thñ b»ng phr¨ng, chø kh«ng tr¶ b»ng tiÒn §«ng D−¬ng nh− ®· tr¶ cho c«ng chøc. ThÕ lµ ng−êi ta liÒn xua tÊt c¶ mäi ng−êi ë d−íi tµu lªn, råi lËp tøc b¾t hÕt c¸c thuû thñ. Râ rµng lµ thuû thñ biÓn Vµng ch¼ng cã g× ph¶i so b× víi thuû thñ biÓn §en. Chóng t«i cùc lùc ph¶n ®èi viÖc ®−a lÝnh An Nam sang Xyri. Ph¶i ch¨ng c¸c nhµ cÇm quyÒn cÊp cao cho r»ng bao nhiªu anh em da vµng xÊu sè cña chóng t«i bÞ giÕt h¹i trªn c¸c chiÕn tr−êng tõ n¨m 1914 ®Õn n¨m 1918, trong cuéc chiÕn tranh \"v× v¨n minh vµ c«ng lý\" vÉn ch−a ®ñ sao? ë §«ng D−¬ng, chóng ta ®ang sèng d−íi sù \"b¶o hé\" cña n−íc Ph¸p. B¶o hé cã nghÜa lµ che chë. N−íc Ph¸p ®ang ®Ó cho hµng

28 Hå CHÝ MINH TOµN TËP triÖu anh em chóng ta chÕt ®ãi, trong khi ®ã hµng ngh×n ng−êi kh¸c bÞ ®−a sang TiÓu ¸ lµm bia ®ì ®¹n. Ng−êi ta che chë cho chóng ta nh− vËy ®ã! NguyÔn ¸i Quèc B¸o L'HumanitÐ, ngµy 4-11-1920.

29 TH¦ GöI §åNG BµO Pari, ngµy 27 th¸ng 11 n¨m 1920 §ång bµo, T«i cã l¹i n¬i ®ång bµo Phan V¨n Tr−êng ë th¨m (®ång bµo Êy ®i v¾ng) th× ng−êi ta cã ®−a cho t«i c¸i th¬ cña ®ång bµo (5f1) vµ mét c¸i phong b× recommandÐs). T«i tiÕc kh«ng cã thÓ mua ®−îc 2 quyÓn s¸ch ®ång bµo dÆn. Khi nµo cã dÞp2) gÆp nhau t«i sÏ xin thªm Ýt quyÓn vµ gëi cho ®ång bµo. Nh−ng mµ sù Êy kh«ng ch¾c l¾m. T«i thiÕt t−ëng ®ång bµo lµm thÕ nµy th× còng tèt, chuyÒn tay nhau mµ xem, ng−êi nµy xem råi trao cho ng−êi kh¸c. NÕu ®ång bµo cã tin tøc g× hay, ch¾c ch¾n, cã quan hÖ cho xø së m×nh, xin ®ång bµo lu«n gëi cho t«i, th× t«i c¶m ¬n l¾m. §ång bµo ë ®ã th−êng th−êng gÆp ®−îc ng−êi n−íc ta qua l¹i, vµ th¬ tÝn còng dÔ dµng, nÕu ®ång bµo cã lßng gióp ®ì cho xø së b»ng khen sù lµnh lµm cho anh em nhµ m×nh, vµ chª sù gi÷ gia cho Tæ quèc m×nh, v.v., vµ cè ý hái dß, th× t«i ch¾c ®ång bµo sÏ biÕt ®−îc nhiÒu sù míi vµ _______________ 1) 5f: 5 phr¨ng (BT). 2) Nguyªn b¶n: cã nhÞp (BT).

30 Hå CHÝ MINH TOµN TËP hay ®Æng b¶o t«i, råi t«i l¹i nãi ra hoÆc viÕt ra cho ng−êi kh¸c biÕt, thÕ th× cã Ých l¾m. Xin chóc ®ång bµo b×nh an. NGUYÔN ¸I QUèC Tµi liÖu cña Ban Nghiªn cøu lÞch sö §¶ng Trung −¬ng, l−u t¹i ViÖn LÞch sö §¶ng.

31 CHÝNH S¸CH THUéC §ÞA1) §· tõ l©u, chñ nghÜa t− b¶n ph−¬ng T©y nh− con r¾n nhiÒu ®Çu, thÊy ch©u ¢u lµ n¬i qu¸ chËt hÑp ®Ó bãc lét vµ m¸u cña v« s¶n ch©u ¢u kh«ng ®ñ dåi dµo ®Ó tho¶ m·n thÌm kh¸t, nã bÌn v−¬n nh÷ng c¸i vßi khñng khiÕp cña nã tíi kh¾p n¬i cña qu¶ ®Êt. Bän t− b¶n Anh, §øc hoÆc Ph¸p, tÊt c¶ ®Òu t−¬ng xøng nhau, t−¬ng xøng nhau còng nh− téi ¸c cña chóng, duy bän t− b¶n cña nh÷ng n−íc kh¸c Ýt nhÊt cßn biÕt e thÑn kh«ng t« vÏ môc ®Ých Ých kû cña chóng b»ng c¸i tªn rÊt kªu lµ \"Sø mÖnh khai ho¸\". N−íc Ph¸p th×, nóp sau l¸ cê ba s¾c tù do, b×nh ®¼ng, b¸c ¸i, ®ang ®−a vµo c¸c thuéc ®Þa cña nã r−îu, thuèc phiÖn, m¹i d©m vµ gieo r¾c nghÌo ®ãi, lôn b¹i vµ chÕt chãc cho d©n b¶n xø bªn c¹nh sù giµu sang kiÕm ®−îc b»ng c¸ch bÊt l−¬ng cña nã. Tr−íc nh÷ng hµnh vi ghª tëm Êy, §¶ng X· héi ®· cã mét chÝnh s¸ch thuéc ®Þa ch©n chÝnh x· héi chñ nghÜa hay kh«ng? Kh«ng, ch−a cã bao giê §¶ng cè g¾ng gióp ®ì mét thuéc ®Þa nµo ®Ó tù m×nh gi¶i tho¸t b»ng nh÷ng ph−¬ng tiÖn c¸ch m¹ng. _______________ 1) Theo b¸o c¸o cña mËt th¸m Ph¸p ngµy 13-12-1920, ®©y lµ bµi b¸o NguyÔn ¸i Quèc viÕt cho b¸o Nh©n ®¹o (L’ HumanitÐ). NguyÔn ¸i Quèc ®· ®−a bµi b¸o nµy cho Palic«, mét ®¶ng viªn cã uy tÝn cña Ph©n chi 13, Liªn ®oµn x· héi chñ nghÜa h¹t Xenn¬ nhËn xÐt tr−íc khi göi ®¨ng b¸o (BT).

32 Hå CHÝ MINH TOµN TËP Sù bÊt ®éng Êy cã lÏ cßn kÐo dµi nÕu cuéc chiÕn tranh v× c«ng lý kh«ng lét trÇn sù dèi tr¸ vµ ®¹o ®øc gi¶ cña chÕ ®é d©n chñ t− s¶n vµ nÕu cuéc c¸ch m¹ng Nga kh«ng lay ®éng d÷ déi chÝ khÝ cña v« s¶n toµn cÇu. Tõ khi ®a sè cña §¶ng quyÕt ®Þnh gia nhËp Quèc tÕ Céng s¶n vµ tõ khi t¹i §¹i héi lÇn thø hai, Lªnin ®· ®−a ra B¶n luËn c−¬ng vÒ thuéc ®Þa, c¸c ®ång chÝ chóng ta míi b¾t ®Çu nãi ®Õn c¸c thuéc ®Þa. Trong sè ®ã, cã ¡ng®rª Giuyliªng ®· nghiªn cøu rÊt kü vÊn ®Ò ®ã. Trong mét bµi b¸o ngµy 2-12-1920 cña ®ång chÝ Êy ®Ò cËp ®Õn c¸c thµnh kiÕn, ®ång chÝ Êy nãi r»ng cã nhiÒu ng−êi x· héi chñ nghÜa sèng ë c¸c thuéc ®Þa trong th©m t©m vÉn ®ang thµnh kiÕn s©u s¾c ®èi víi ng−êi d©n b¶n xø. Nãi vËy ch¶ ho¸ ra theo chñ nghÜa x· héi mµ kh«ng x· héi chñ nghÜa. Mét ng−êi cßn gi÷ thµnh kiÕn víi nh÷ng ng−êi khèn khæ bÞ ¸p bøc th× kh«ng xøng ®¸ng víi danh hiÖu ng−êi x· héi chñ nghÜa, bëi v× tªn ®Çy tí ngoan ngo·n nhÊt cña giai cÊp t− s¶n còng kh«ng kÐm c¹nh g×. TiÕp ®ã, ®ång chÝ Êy nãi r»ng, nhiÒu ng−êi d©n b¶n xø ®Õn víi chñ nghÜa x· héi Ýt v× g¾n bã trÝ thøc víi nh÷ng nguyªn lý x· héi chñ nghÜa mµ v× cèt t×m kiÕm trong nghÞ viÖn, trong d− luËn mét sù ñng hé chèng bän thùc d©n bãc lét hä. Nh−ng mµ nghÜa vô cña mét ng−êi x· héi chñ nghÜa h¸ ch¼ng ph¶i t×m c¸ch ®¸nh b¹i kÎ bãc lét nh÷ng anh em cña m×nh hay sao. H¬n n÷a, v× d¸m ®−¬ng ®Çu víi nh÷ng sù do¹ n¹t cña chñ, mét ng−êi d©n b¶n xø ®Õn víi chñ nghÜa x· héi, kh«ng cã ý nghÜ g× kh¸c ngoµi viÖc t×m kiÕm sù ñng hé chèng l¹i bän thùc d©n bãc lét, th× ng−êi ®ã tùu trung vÉn cã mét chÊt x· héi chñ nghÜa mµ nh÷ng phÇn tö c¶i l−¬ng ë c¸c quèc gia tù do kh«ng cã, bëi v× trong nh÷ng vïng ®Êt thiªn ®−êng lµ thuéc ®Þa chØ cã luËt lÖ cña chã sãi ngù trÞ, riªng ch÷ ng−êi x· héi chñ nghÜa còng ®ñ lµm cho ng−êi mang ch÷ Êy bÞ sÊm sÐt gi¸ng lªn ®Çu. V¶ l¹i g¾n bã b»ng trÝ thøc víi nh÷ng nguyªn lý x· héi chñ

chÝnh s¸ch thuéc ®Þa 33 nghÜa th× tr−íc hÕt mét ng−êi ph¶i cã c¸i ®Çu trªn hai vai, ph¶i thÕ kh«ng? §Ò cËp ®Õn sù cÇn thiÕt ®Êu tranh víi giíi tu sÜ vµ nh÷ng phÇn tö ph¶n ®éng thêi trung cæ, «ng b¹n cña chóng nãi cã phÇn qu¸ ®¸ng vÒ ¶nh h−ëng cña mét «ng quan t¹i B¾c Kú hay ¶nh h−ëng cña giíi quý téc t¹i Angiªri. N¬i nµo còng vËy th«i, nÕu kh«ng cã nh÷ng vÖ tinh th× chñ nghÜa t− b¶n kh«ng thÓ tån t¹i. Sau khi dïng bän tu sÜ, chñ nghÜa t− b¶n lùa chän trong ®¸m quan l¹i mét tªn ®µy tí trung thµnh vµ dÔ b¶o. Tªn nµy sèng ®−îc lµ nhê lµm tay sai cho chñ nghÜa thùc d©n, nã ®ãng vai trß bÈn thØu ®i tè c¸o víi chñ hay lµm mËt th¸m cho chñ. ¶nh h−ëng vÒ tinh thÇn cña nã −, nã ch¼ng cã m¶y may, ngoµi viÖc bÞ ®ång bµo cña nã nguyÒn rña vµ bÞ chÝnh chñ nã khinh khi. Nh−ng kh«ng nªn bµn qu¸ dµi dßng vÒ nh÷ng viÖc nÕu kh«ng ph¶i ®¸ng l−u ý th× còng lµ nh÷ng viÖc rÊt thø yÕu, kÓ tõ khi cã sù ra ®êi cña mét quèc tÕ duy nhÊt ®óng, ®ã lµ Quèc tÕ Céng s¶n. Ngµy nay kh«ng cßn lµ lóc ph¶i ®Æt vÊn ®Ò §¶ng cã cÇn hay kh«ng cÇn cã mét chÝnh s¸ch thuéc ®Þa, bëi ngµy nay kh«ng thÓ cã sù t¸ch biÖt gi÷a thuéc ®Þa vµ chÝnh quèc, gi÷a v« s¶n ë n¬i nµy vµ v« s¶n ë n¬i kia. Nh−ng mµ ng−êi ta ph¶i tù hái tÊt c¶ nh÷ng chiÕn c«ng cña thÕ giíi ®· s½n sµng cho cuéc c¸ch m¹ng thÕ giíi hay ch−a. Bëi v× chØ cã mét nh©n lo¹i, mét chñ nghÜa x· héi vµ mét quèc tÕ cho toµn thÓ gia ®×nh c«ng nh©n vµ quèc tÕ Êy sinh ra lµ ®Ó ph¸ bá mäi chñ nghÜa t− b¶n, mäi chñ nghÜa ®Õ quèc bÊt kÓ nã ë ®©u tíi, hoÆc nã thÕ nµo. NghÜa vô cña ®¶ng viªn x· héi chóng ta lµ ph¶i gióp ®ì lÉn nhau ®Ó nhanh chãng giµnh chiÕn th¾ng c¸ch m¹ng ë kh¾p n¬i vµ gi¶i phãng sau chãt tÊt c¶ tÇng líp lao ®éng. ViÕt n¨m 1920. Tµi liÖu l−u t¹i B¶o tµng Hå ChÝ Minh. Th«ng tin t− liÖu, B¶o tµng Hå ChÝ Minh, sè 6-2004.

34 Lêi ph¸t biÓu t¹i §¹i héi toµn quèc lÇn thø XVIII §¶ng x· héi Ph¸p10 Chñ tÞch1): §«ng D−¬ng cã ý kiÕn. (Vç tay). §¹i biÓu §«ng D−¬ng2): Th−a c¸c ®ång chÝ, lÏ ra h«m nay, t«i ®Õn ®©y lµ ®Ó cïng víi c¸c ®ång chÝ gãp phÇn vµo sù nghiÖp c¸ch m¹ng thÕ giíi, nh−ng víi mét nçi ®au buån s©u s¾c, t«i ®Õn ®©y víi t− c¸ch lµ ®¶ng viªn x· héi, ®Ó ph¶n kh¸ng nh÷ng téi ¸c ghª tëm trªn quª h−¬ng t«i. (Tèt l¾m!). C¸c ®ång chÝ ®Òu biÕt r»ng chñ nghÜa t− b¶n Ph¸p ®· vµo §«ng D−¬ng tõ nöa thÕ kû nay; v× lîi Ých cña nã, nã ®· dïng l−ìi lª ®Ó chinh phôc ®Êt n−íc chóng t«i. Tõ ®ã, chóng t«i kh«ng nh÷ng bÞ ¸p bøc vµ bãc lét mét c¸ch nhôc nh·, mµ cßn bÞ hµnh h¹ vµ ®Çu ®éc mét c¸ch thª th¶m. T«i xin nhÊn m¹nh tõ \"®Çu ®éc\" b»ng thuèc phiÖn, b»ng r−îu, v.v.. Trong vµi phót, t«i kh«ng thÓ v¹ch ®−îc hÕt nh÷ng sù tµn b¹o mµ bän t− b¶n ¨n c−íp ®· g©y ra ë §«ng D−¬ng. Nhµ tï nhiÒu h¬n tr−êng häc, lóc nµo còng më cöa vµ chËt nÝch ng−êi. BÊt kú ng−êi b¶n xø nµo cã t− t−ëng x· héi chñ nghÜa còng ®Òu bÞ b¾t vµ ®«i khi bÞ giÕt mµ kh«ng cÇn xÐt xö. C¸i gäi lµ c«ng lý §«ng D−¬ng lµ thÕ ®Êy! ë xø ®ã, ng−êi An Nam bÞ ph©n biÖt ®èi xö, hä kh«ng cã nh÷ng sù b¶o ®¶m nh− ng−êi ch©u ¢u hoÆc cã quèc tÞch ch©u ¢u. Chóng t«i _______________ 1) Chñ tÞch phiªn häp buæi chiÒu ngµy 26-12-1920 lµ £mil¬ Gu®¬ (BT). 2) §¹i biÓu §«ng D−¬ng lµ ®ång chÝ NguyÔn ¸i Quèc (BT).

Lêi ph¸t biÓu t¹i ®¹i héi toµn quèc... 35 kh«ng cã quyÒn tù do b¸o chÝ vµ tù do ng«n luËn, ngay c¶ quyÒn tù do héi häp vµ lËp héi còng kh«ng cã. Chóng t«i kh«ng cã quyÒn c− tró vµ du lÞch ra n−íc ngoµi; chóng t«i ph¶i sèng trong c¶nh ngu dèt tèi t¨m v× chóng t«i kh«ng cã quyÒn tù do häc tËp. ë §«ng D−¬ng, bän thùc d©n t×m mäi c¸ch ®Ó ®Çu ®éc chóng t«i b»ng thuèc phiÖn vµ lµm cho chóng t«i ®Çn ®én b»ng r−îu. Ng−êi ta ®· lµm chÕt hµng ngh×n ng−êi An Nam vµ tµn s¸t hµng ngh×n ng−êi kh¸c ®Ó b¶o vÖ nh÷ng lîi Ých kh«ng ph¶i cña chÝnh hä. Th−a c¸c ®ång chÝ, h¬n hai m−¬i triÖu d©n An Nam, b»ng h¬n nöa sè d©n n−íc Ph¸p, ®· bÞ ®èi xö nh− vËy. Êy thÕ mµ hä l¹i lµ nh÷ng ng−êi ®−îc n−íc Ph¸p b¶o hé! (Vç tay). §¶ng X· héi cÇn ph¶i ho¹t ®éng mét c¸ch thiÕt thùc ®Ó ñng hé nh÷ng ng−êi b¶n xø bÞ ¸p bøc. (Hoan h«). Gi¨ng L«ngghª: T«i ®· ph¸t biÓu ý kiÕn ®Ó b¶o vÖ nh÷ng ng−êi b¶n xø. §¹i biÓu §«ng D−¬ng: Ngay khi t«i b¾t ®Çu nãi, t«i ®· yªu cÇu mäi ng−êi tuyÖt ®èi im lÆng. (NhiÒu tiÕng c−êi). §¶ng ph¶i tuyªn truyÒn chñ nghÜa x· héi trong tÊt c¶ c¸c n−íc thuéc ®Þa. Chóng t«i thÊy r»ng viÖc §¶ng X· héi gia nhËp Quèc tÕ thø ba cã nghÜa lµ §¶ng høa mét c¸ch cô thÓ r»ng tõ nay §¶ng sÏ ®¸nh gi¸ ®óng tÇm quan träng cña vÊn ®Ò thuéc ®Þa. Chóng t«i rÊt sung s−íng khi nghe tin thµnh lËp mét ®oµn ®¹i biÓu th−êng trùc nghiªn cøu vÒ B¾c Phi, vµ mai ®©y, chóng t«i sÏ vui mõng nÕu §¶ng ph¸i mét ®ång chÝ cña §¶ng ®Ó nghiªn cøu t¹i chç nh÷ng vÊn ®Ò ë §«ng D−¬ng vµ ®Ò xuÊt nh÷ng ho¹t ®éng cÇn ph¶i tiÕn hµnh. Mét ®¹i biÓu: Víi ®ång chÝ ¡ngve Pasa?... §¹i biÓu §«ng D−¬ng: Im ®i! Ph¸i nghÞ viÖn. (Vç tay). Chñ tÞch: B©y giê, tÊt c¶ c¸c ®¹i biÓu ph¶i im! KÓ c¶ nh÷ng ®¹i biÓu kh«ng thuéc ph¸i nghÞ viÖn! §¹i biÓu §«ng D−¬ng: Nh©n danh toµn thÓ loµi ng−êi, nh©n danh tÊt c¶ c¸c ®¶ng viªn x· héi, c¶ ph¸i h÷u lÉn ph¸i t¶, chóng t«i kªu gäi: C¸c ®ång chÝ, h·y cøu chóng t«i! (Vç tay).

36 Hå CHÝ MINH TOµN TËP Chñ tÞch: Qua nh÷ng lo¹t vç tay t¸n thµnh, ®¹i biÓu §«ng D−¬ng cã thÓ thÊy r»ng toµn thÓ §¶ng X· héi ®Òu ®øng vÒ phÝa ®ång chÝ ®Ó ph¶n ®èi nh÷ng téi ¸c cña giai cÊp t− s¶n. TrÝch Biªn b¶n tèc ký §¹i héi toµn quèc lÇn thø XVIII §¶ng X· héi Ph¸p, tiÕng Ph¸p, Pari, 1921, tr.133-135.

37 10 tr−êng häc, 1.500 ®¹i lý r−îu KÎ §ÇU §éC NG¦êI B¶N Xø ¤ng Xar« tèt bông, Bé tr−ëng cÊp tiÕn Bé Thuéc ®Þa, c¸i ng−êi bè th©n yªu cña d©n b¶n xø («ng ta nãi thÕ), ©u yÕm ng−êi An Nam vµ ®−îc hä quý träng. §Ó truyÒn thô nÒn v¨n minh cña Ph¸p mµ «ng ta lµ t¸c nh©n chÝnh, «ng ta kh«ng lïi b−íc tr−íc mét c¸i g× hÕt, kÓ c¶ nh÷ng hµnh vi hÌn h¹ vµ nh÷ng téi ¸c. §©y lµ mét b»ng chøng: mét l¸ th− mµ víi c−¬ng vÞ Toµn quyÒn §«ng D−¬ng vµ ®Ó cho phång tói cña nh÷ng tªn kÎ c−íp ë thuéc ®Þa vµ tói «ng ta, «ng ta göi cho c¸c viªn chøc cÊp d−íi: \"KÝnh göi «ng C«ng sø, \"T«i tr©n träng yªu cÇu «ng hÕt søc gióp ®ì Nha th−¬ng chÝnh ®Æt thªm ®¹i lý thuèc phiÖn vµ r−îu, theo chØ thÞ cña «ng Tæng gi¸m ®èc Nha th−¬ng chÝnh §«ng D−¬ng. \"§Ó c«ng viÖc tiÕn hµnh cã kÕt qu¶, t«i xin göi «ng mét b¶n danh s¸ch nh÷ng ®¹i lý cÇn ®Æt trong c¸c x· ®· kª tªn; tíi nay phÇn ®«ng c¸c x· nµy vÉn hoµn toµn ch−a cã r−îu vµ thuèc phiÖn. \"Th«ng qua c¸c quan vµ c¸c x· tr−ëng Cao Miªn, «ng cã thÓ dïng ¶nh h−ëng lín cña «ng ®Ó lµm cho mét sè tiÓu th−¬ng ng−êi b¶n xø thÊy r»ng bu«n thªm r−îu vµ thuèc phiÖn lµ rÊt cã lîi. \"VÒ phÇn chóng t«i th× nh÷ng viªn chøc l−u ®éng trong lóc ®i kinh lý còng t×m c¸ch ®Æt ®¹i lý, trõ khi nÕu «ng C«ng sø muèn hä

38 Hå CHÝ MINH TOµN TËP chê «ng vËn ®éng c¸c quan chøc ®Þa ph−¬ng tr−íc ®·, th× hä ph¶i chê. Trong tr−êng hîp Êy, t«i xin «ng vui lßng b¸o c¸o cho t«i biÕt. \"Chóng ta chØ cã thÓ ®¹t ®−îc kÕt qu¶ mü m·n, nÕu chóng ta ®ång lßng phèi hîp chÆt chÏ vµ liªn tôc, v× lîi Ých tèi ®a cña c«ng khè. Ký tªn: Anbe Xar«\" Lóc ®ã cã mét ngh×n n¨m tr¨m ty r−îu vµ thuèc phiÖn cho mét ngh×n lµng trong khi chØ cã m−êi tr−êng häc còng cho bÊy nhiªu lµng. Ngay c¶ tr−íc bøc th− næi danh ®ã, ng−êi ta ®· cho 12 triÖu ng−êi b¶n xø - kÓ c¶ ®µn bµ vµ trÎ con - nèc 23 ®Õn 24 triÖu lÝt r−îu mçi n¨m. Lêi b×nh luËn nµo còng lµ thõa. NguyÔn ¸i Quèc B¸o La Vie OuvriÌre, sè 100, ngµy 1-4-1921.

39 §«ng D−¬ng Tuy r»ng Quèc tÕ Céng s¶n ®· lµm cho vÊn ®Ò thuéc ®Þa cã ®−îc tÇm quan träng xøng ®¸ng víi nã b»ng c¸ch coi nã lµ thuéc vÒ nh÷ng vÊn ®Ò thêi sù khÈn tr−¬ng nhÊt, nh−ng trong thùc tiÔn, c¸c ban thuéc ®Þa ë c¸c c−êng quèc thùc d©n, cho ®Õn nay, vÉn ch−a quan t©m ®Õn vÊn ®Ò nµy, thËm chÝ c¸c ban nµy còng ch−a xem xÐt vÊn ®Ò mét c¸ch nghiªm tóc! Sù kh«ng ho¹t ®éng nµy thËt ®¸ng ng¹c nhiªn, nhÊt lµ khi kh«ng cßn sù tranh c·i néi bé trong ®¶ng ®· ®−îc thanh trõ, vµ ®¸ng ng¹c nhiªn khi vÊn ®Ò tuyÓn mé ng−êi thuéc ®Þa l¹i ®−îc chñ nghÜa t− b¶n vµ chñ nghÜa ®Õ quèc cña chÝnh quèc nghiªn cøu r¸o riÕt. Sù kh«ng ho¹t ®éng nµy cã lÏ do c¸c ®ång chÝ chóng ta kh«ng hiÓu biÕt t×nh h×nh chÝnh x¸c cña nh÷ng xø bÞ ¸p bøc. Do vËy, t«i thÊy cã Ých, nÕu ph¸c ho¹ ng¾n gän ë ®©y t×nh h×nh cña mét trong nh÷ng thuéc ®Þa lín nhÊt cña n−íc Ph¸p, lµ §«ng D−¬ng. Nãi r»ng §«ng D−¬ng gåm hai m−¬i triÖu ng−êi bÞ bãc lét, hiÖn nay ®· chÝn muåi cho mét cuéc c¸ch m¹ng lµ sai, nh−ng nãi r»ng §«ng D−¬ng kh«ng muèn c¸ch m¹ng vµ b»ng lßng víi chÕ ®é b©y giê nh− c¸c «ng chñ cña chóng ta th−êng vÉn nghÜ nh− thÕ, th× l¹i cµng sai h¬n n÷a. Sù thËt lµ ng−êi §«ng D−¬ng kh«ng cã mét ph−¬ng tiÖn hµnh ®éng vµ häc tËp nµo hÕt. B¸o chÝ, héi häp, lËp héi, ®i l¹i ®Òu bÞ cÊm... ViÖc cã nh÷ng b¸o hoÆc t¹p chÝ mang t− t−ëng tiÕn bé mét chót hoÆc cã mét tê b¸o cña giai cÊp c«ng nh©n Ph¸p lµ mét téi nÆng. R−îu cån vµ thuèc phiÖn cïng b¸o chÝ ph¶n

40 Hå CHÝ MINH TOµN TËP ®éng cña bän cÇm quyÒn bæ sung cho c¸i c«ng cuéc ngu d©n cña ChÝnh phñ. M¸y chÐm vµ nhµ tï lµm nèt phÇn cßn l¹i. BÞ ®Çu ®éc c¶ vÒ tinh thÇn lÉn vÒ thÓ x¸c, bÞ bÞt måm vµ bÞ giam h·m, ng−êi ta cã thÓ t−ëng r»ng c¸i bÇy ng−êi Êy cø m·i m·i bÞ dïng lµm ®å ®Ó tÕ c¸i «ng thÇn t− b¶n, r»ng bÇy ng−êi ®ã kh«ng sèng n÷a, kh«ng suy nghÜ n÷a vµ lµ v« dông trong viÖc c¶i t¹o x· héi. Kh«ng: ng−êi §«ng D−¬ng kh«ng chÕt, ng−êi §«ng D−¬ng vÉn sèng, sèng m·i m·i. Sù ®Çu ®éc cã hÖ thèng cña bän t− b¶n thùc d©n kh«ng thÓ lµm tª liÖt søc sèng, cµng kh«ng thÓ lµm tª liÖt t− t−ëng c¸ch m¹ng cña ng−êi §«ng D−¬ng. Luång giã tõ n−íc Nga thî thuyÒn, tõ Trung Quèc c¸ch m¹ng hoÆc tõ Ên §é chiÕn ®Êu ®ang thæi ®Õn gi¶i ®éc cho ng−êi §«ng D−¬ng. Ng−êi §«ng D−¬ng kh«ng ®−îc häc, ®óng thÕ, b»ng s¸ch vë vµ b»ng diÔn v¨n, nh−ng ng−êi §«ng D−¬ng nhËn sù gi¸o dôc b»ng c¸ch kh¸c. §au khæ, nghÌo ®ãi vµ sù ®µn ¸p tµn b¹o lµ nh÷ng ng−êi thÇy duy nhÊt cña hä. NÕu nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa l¬ lµ viÖc gi¸o dôc, th× giai cÊp t− s¶n thùc d©n vµ b¶n xø - bän quan l¹i - cø phô tr¸ch gi¸o dôc b»ng ph−¬ng ph¸p cña chóng. Ng−êi §«ng D−¬ng tiÕn bé mét c¸ch rÊt mµu nhiÖm vµ khi thêi c¬ cho phÐp hä sÏ biÕt tá ra xøng ®¸ng víi nh÷ng ng−êi thÇy cña hä. §»ng sau sù phôc tïng tiªu cùc, ng−êi §«ng D−¬ng giÊu mét c¸i g× ®ang s«i sôc, ®ang gµo thÐt vµ sÏ bïng næ mét c¸ch ghª gím, khi thêi c¬ ®Õn. Bé phËn −u tó cã nhiÖm vô ph¶i thóc ®Èy cho thêi c¬ ®ã mau ®Õn. Sù tµn b¹o cña chñ nghÜa t− b¶n ®· chuÈn bÞ ®Êt råi: Chñ nghÜa x· héi chØ cßn ph¶i lµm c¸i viÖc lµ gieo h¹t gièng cña c«ng cuéc gi¶i phãng n÷a th«i. NguyÔn ¸i Quèc T¹p chÝ La Revue Communiste, sè 14, th¸ng 4-1921.

41 Nh÷ng kÎ b¹i trËn ë §«ng D−¬ng Trong thêi gian chiÕn tranh võa qua, cuéc chiÕn tranh v× chÝnh nghÜa vµ c«ng lý ®Ó cho c¸c d©n téc giµnh quyÒn tù quyÕt, nh÷ng ng−êi An Nam l¹i buéc ph¶i t×nh nguyÖn sang b¶o vÖ n−íc mÑ (?). BÊy giê ng−êi ta nãi víi hä nh− ®· nãi víi ng−êi Ph¸p: \"Bän b«s¬1) sÏ tr¶ c«ng!\". Tuy nhiªn, giê ®©y hai n¨m sau chiÕn tranh, n−íc mÑ bÞ m¾c nî mét c¸ch th¾ng lîi, nh÷ng khu nhµ nghØ m¸t ®¾t tiÒn cña c¸c quan chøc cao cÊp cña Nhµ n−íc kh«ng ®em l¹i ®−îc bæng léc bao nhiªu, vµ bän b«s¬ vÉn kh«ng tr¶ g×. BÊy giê, n−íc mÑ b¶o hé ©u yÕm quay vÒ nh÷ng ®øa con nu«i cña m×nh vµ nãi mét c¸ch ©u yÕm h¬n n÷a: \"V× bän §øc lËt läng kh«ng muèn tr¶, vËy th× c¸c con, nh÷ng kÎ lao ®éng An Nam, h·y tr¶ thay cho chóng\". Nh−ng h·y nghe lêi nãi cña «ng Xar« tèt bông, trong mét cuéc tranh luËn vÒ ng©n s¸ch thuéc ®Þa, vÞ uû viªn nh©n d©n thuéc ®Þa ®ã ®· tuyªn bè: \"Chõng nµo mµ xø §«ng D−¬ng cßn cã thÓ tù ®¶m ®−¬ng mét sè g¸nh nÆng tµi chÝnh mµ chÝnh quèc kh«ng g¸nh v¸c næi, xø §«ng D−¬ng sÏ g¸nh v¸c, v× dï sao n−íc Ph¸p, chÝnh quèc, ®· cøu §«ng D−¬ng tho¸t khái sù tham lam cña n−íc §øc\". Nh©n danh hµng ngh×n ng−êi An Nam ®· bá th©y ë n−íc Ph¸p trong chiÕn tranh, t«i xin c¸m ¬n «ng, «ng Xar«. H·y tin ch¾c r»ng _______________ 1) Boches: Tªn gäi chÕ giÔu vµ khinh bØ cña ng−êi Ph¸p ®èi víi lÝnh §øc (BT).

42 Hå CHÝ MINH TOµN TËP chóng t«i biÕt rÊt râ chÝnh chiÕn th¾ng trªn s«ng M¸cn¬ ®· ng¨n c¶n qu©n xung kÝch §øc tiÕn vÒ s«ng Mª K«ng, ®Ó truyÒn b¸ trªn ruéng ®ång chóng t«i chÕ ®é d· man cña chñ nghÜa t− b¶n vµ chñ nghÜa ®Õ quèc Phæ. NÕu kh«ng cã ngµi vµ ng−êi thay mÆt ®¸ng kÝnh cña chóng t«i, «ng Ut¬r©y, chóng t«i sÏ mÊt c¸i tù do th©n yªu ®−îc say s−a b»ng r−îu cån vµ c¸i b×nh ®¼ng quý gi¸ ®−îc ®Çu ®éc b»ng thuèc phiÖn; kh«ng cã ngµi, giai cÊp v« s¶n b¶n xø kh«ng cßn ®−îc nhåi nhÐt vµo tai nh÷ng bµi diÔn v¨n hay ho vµ nh÷ng lêi høa tèt ®Ñp ®−îc ngµi ban cho mét c¸ch h÷u ¸i; kh«ng cã ngµi.... Nh−ng h·y cho qua vµ quay trë l¹i bµi diÔn v¨n cña ngµi. Ngµi cßn nãi: \"T«i tin r»ng trong mét thêi gian kh«ng xa n÷a, xø §«ng D−¬ng sÏ kh«ng tiªu mÊt mét ®ång xu nµo n÷a cña chÝnh quèc vµ nã sÏ tù hµo vµ h¹nh phóc ®−îc ®em l¹i sù ®ãng gãp cña m×nh\". NhÊt ®Þnh thÕ, ®Õn thêi kú ®ã, kh«ng cßn xa l¾m, nh− ngµi nãi, giai cÊp v« s¶n chÝnh quèc sÏ lµm nhiÖm vô cña m×nh: hä sÏ tèng cæ tÊt c¶ bän ¨n b¸m ra khái cöa; sau khi ®· gi¶i phãng m×nh, hä sÏ gi¶i phãng nh÷ng ng−êi anh em ë §«ng D−¬ng; ®−îc gi¶i phãng khái ¸ch ®Õ quèc chñ nghÜa, nh©n d©n §«ng D−¬ng nhÊt ®Þnh sÏ tù hµo vµ h¹nh phóc, tù hµo vµ h¹nh phóc h¬n lµ «ng t−ëng, ®em l¹i sù ®ãng gãp cña m×nh, cïng víi nh÷ng ng−êi lao ®éng Ph¸p x©y dùng Tæ quèc chung. Trong khi chê ®îi, h·y cø b¾t nh÷ng ng−êi b¹i trËn ë §«ng D−¬ng tr¶ tiÒn. Ngµi h·y khÐo xoay xë theo ph−¬ng ph¸p D1). NÕu hßm tiÒn cña nh©n d©n rçng, th× cßn cã c¸c l¨ng mé cña vua chóa. NguyÔn ¸i Quèc B¸o La Vie OuvriÌre, sè 101, ngµy 8-4-1921. _______________ 1) D: ViÕt t¾t tõ ch÷ dÐbrouillard, cã nghÜa lµ th¸o v¸t, linh ho¹t (BT).

43 QuyÒn cña nh÷ng ng−êi lÝnh chiÕn1) \"Nh÷ng ng−êi lÝnh chiÕn cã quyÒn ®èi víi chóng ta\", «ng Clªm¨ngx«, ng−êi cha cña chiÕn th¾ng ®· nãi nh− vËy. \"Nh÷ng ng−êi lÝnh chiÕn cã quyÒn ®èi víi chóng ta\", nh÷ng ng−êi con, nh÷ng n¹n nh©n An Nam nh¾c l¹i nh− vËy. §èi víi «ng Clªm¨ngx«, nh÷ng ng−êi lÝnh chiÕn cã quyÒn thiªng liªng lµ chÕt ®i ®Ó b¶o vÖ kÐt s¾t, nh÷ng chiÕc kÐt s¾t lµm b»ng må h«i thî thuyÒn cña hä vµ nhÐt ®Çy b»ng m¸u binh lÝnh cña hä. §èi víi ng−êi An Nam, th× nh÷ng ng−êi lÝnh chiÕn - hay nh÷ng ng−êi cßn l¹i trong sè lÝnh chiÕn tr−íc kia - cã quyÒn thiªng liªng ®−îc bän t− b¶n thuéc ®Þa ban cho, lµ duy tr× nÒn v¨n minh t− s¶n, nghÜa lµ ®Çu ®éc ng−êi b¶n xø sau khi ®· giÕt h¹i mét sè lín v× quyÒn lîi cña t− b¶n. Theo b¸o chÝ §«ng D−¬ng, c¸c m«n bµi b¸n lÎ thuèc phiÖn sÏ ®−îc cÊp cho nh÷ng qu¶ phô cña binh lÝnh Ph¸p chÕt trËn vµ th−¬ng binh Ph¸p. Nh− vËy, ChÝnh phñ thuéc ®Þa ®· lµm mét viÖc mµ ph¹m hai téi ¸c ph¶n nh©n lo¹i. Mét mÆt, hä thÊy tù m×nh lµm c«ng viÖc ®Çu ®éc bÈn thØu ®ã ch−a ®ñ, hä muèn l«i kÐo thªm nh÷ng n¹n nh©n khèn khæ cña hä trong cuéc chÐm giÕt huynh ®Ö t−¬ng tµn tham gia vµo. MÆt kh¸c, hä ®¸nh gi¸ qu¸ thÊp tÝnh mÖnh vµ x−¬ng m¸u _______________ 1) Les poilus: Tªn gäi hµi h−íc dïng ®Ó chØ lÝnh Ph¸p trong ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, cã nghÜa lµ \"nh÷ng kÎ l«ng l¸\" (BT).

44 Hå CHÝ MINH TOµN TËP cña nh÷ng kÎ bÞ hä lõa bÞp, mµ hä t−ëng r»ng vøt cho mÈu x−¬ng thõa ®ã lµ cã thÓ ®ñ ®Òn bï sù mÊt m¸t mét c¼ng tay c¼ng ch©n hay c¸i tang cña mét ng−êi chång. Chóng t«i tin r»ng nh÷ng th−¬ng binh vµ nh÷ng qu¶ phô sÏ ®¸ tung mãn quµ h«i h¸m ®ã vµ sÏ c«ng phÉn nhæ vµo mÆt nh÷ng kÎ ®· ®Ò x−íng viÖc ®ã; vµ chóng t«i ch¾c ch¾n r»ng c¶ thÕ giíi v¨n minh vµ nh÷ng ng−êi Ph¸p l−¬ng thiÖn sÏ cïng víi chóng t«i lªn ¸n bän c¸ mËp ë c¸c thuéc ®Þa ®· kh«ng ngÇn ng¹i ®Çu ®éc c¶ mét chñng téc ®Ó lµm ®Çy tói tiÒn cña m×nh. NguyÔn ¸i Quèc B¸o La Vie OuvriÌre, sè 105, ngµy 7-5-1921.

45 §¤NG D¦¥NG1) ChÕ ®é céng s¶n cã ¸p dông ®−îc ë ch©u ¸ nãi chung vµ ë §«ng D−¬ng nãi riªng kh«ng? §Êy lµ vÊn ®Ò mµ chóng ta ®ang quan t©m hiÖn nay. Muèn hiÓu vÊn ®Ò ®ã, chóng ta ph¶i xem xÐt t×nh h×nh hiÖn nay ë lôc ®Þa ch©u ¸ vÒ mÆt lÞch sö vµ ®Þa lý. Lôc ®Þa réng lín ®ã cã diÖn tÝch 80 lÇn lín h¬n n−íc Ph¸p (45.000.000 km2), víi d©n sè gÇn 800 triÖu ng−êi, cã mét c¬ cÊu chÝnh trÞ t−¬ng ®èi phøc t¹p. Trong tÊt c¶ c¸c n−íc ch©u ¸, NhËt B¶n lµ n−íc duy nhÊt m¾c ph¶i mét c¸ch trÇm träng nhÊt chøng bÖnh truyÒn nhiÔm lµ chñ nghÜa t− b¶n ®Õ quèc. Tõ chiÕn tranh Nga - NhËt, chøng bÖnh ®ã diÔn biÕn ngµy cµng nguy kÞch, lóc ®Çu b»ng sù th«n tÝnh TriÒu Tiªn, tiÕp ®Êy lµ sù tham gia vµo cuéc chiÕn tranh \"v× chÝnh nghÜa\". §Ó ng¨n c¶n n−íc NhËt tr−ît dµi ®Õn vùc th¼m cña hiÖn t−îng ph−¬ng T©y ho¸ kh«ng thÓ cøu v·n næi, nghÜa lµ ®Ó ph¸ tan chñ nghÜa t− b¶n tr−íc khi nã cã thÓ b¾t rÔ s©u vµo quÇn ®¶o NhËt B¶n, mét ®¶ng x· héi võa ®−îc thµnh lËp. Còng nh− tÊt c¶ c¸c chÝnh phñ t− s¶n, ChÝnh phñ Thiªn hoµng ®· dïng mäi c¸ch mµ chóng cã thÓ ®Ó chèng l¹i phong trµo ®ã. Còng nh− tÊt c¶ c¸c lùc l−îng c«ng nh©n _______________ 1) Trong lÇn xuÊt b¶n thø hai, tªn bµi nµy lµ “Phong trµo céng s¶n quèc tÕ”. Thùc ra, ®ã lµ tªn chuyªn môc cña b¸o. LÇn xuÊt b¶n nµy, chóng t«i l−îc bá tªn chuyªn môc, chØ gi÷ l¹i tªn bµi (BT).

46 Hå CHÝ MINH TOµN TËP ë ch©u ¢u vµ ch©u Mü, phong trµo c«ng nh©n NhËt B¶n còng võa thøc tØnh. MÆc dï sù ®µn ¸p cña ChÝnh phñ, phong trµo do §¶ng X· héi NhËt B¶n l·nh ®¹o vÉn ph¸t triÓn kh¸ nhanh. C¸c ®¹i héi ®¶ng bÞ cÊm ë c¸c thµnh phè NhËt B¶n, nh÷ng cuéc ®×nh c«ng, nh÷ng cuéc biÓu t×nh cña d©n chóng vÉn næ ra. Trung Quèc, tr−íc kia vµ hiÖn nay vÉn lµ con bß s÷a cña t− b¶n ¢u, Mü. Nh−ng sù thµnh lËp chÝnh quyÒn cña nhµ c¸ch m¹ng T«n DËt Tiªn ë phÝa Nam, ®· høa hÑn víi chóng ta mét n−íc Trung Hoa ®−îc tæ chøc l¹i vµ v« s¶n ho¸. Cã thÓ hy väng mét c¸ch kh«ng qu¸ ®¸ng r»ng, trong mét t−¬ng lai gÇn ®©y, hai chÞ em - n−íc Trung Hoa míi vµ n−íc Nga c«ng nh©n - sÏ n¾m tay nhau trong t×nh h÷u nghÞ ®Ó tiÕn lªn v× lîi Ých cña nÒn d©n chñ vµ nh©n ®¹o. B©y giê, chóng ta h·y ®i ®Õn ch©u ¸ ®au khæ. N−íc TriÒu Tiªn nghÌo ®ãi ®ang ë trong tay chñ nghÜa t− b¶n NhËt. Ên §é - xø Ên §é ®«ng d©n vµ giµu cã - bÞ ®Ì nÆng d−íi ¸ch bän bãc lét ng−êi Anh. May sao, ý chÝ gi¶i phãng ®ang lµm s«i sôc tÊt c¶ nh÷ng ng−êi bÞ ¸p bøc ®ã, vµ mét cuéc cæ ®éng c¸ch m¹ng s«i næi ®ang lay chuyÓn tinh thÇn Ên §é vµ TriÒu Tiªn. TÊt c¶ mäi ng−êi ®Òu chuÈn bÞ mét c¸ch tõ tõ nh−ng kh«n khÐo cho cuéc ®Êu tranh tèi cao vµ gi¶i phãng. Vµ §«ng D−¬ng! Xø §«ng D−¬ng bÞ chñ nghÜa t− b¶n Ph¸p bãc lét, ®Ó lµm giµu cho mét sè c¸ mËp! Ng−êi ta ®−a ng−êi §«ng D−¬ng vµo chç chÕt trong cuéc chÐm giÕt cña bän t− b¶n ®Ó b¶o vÖ nh÷ng c¸i g× mµ chÝnh hä kh«ng hÒ biÕt. Ng−êi ta ®Çu ®éc hä b»ng r−îu cån vµ thuèc phiÖn. Ng−êi ta k×m hä trong ngu dèt (cø 10 tr−êng häc th× cã 1.000 ®¹i lý thuèc phiÖn chÝnh thøc). Ng−êi ta bÞa ®Æt ra nh÷ng vô ©m m−u ®Ó cho hä nÕm nh÷ng ©n huÖ cña nÒn v¨n minh t− s¶n ë trªn m¸y chÐm, trong nhµ tï hay ®µy biÖt xø! 75 ngh×n kil«mÐt vu«ng ®Êt ®ai1), 20 triÖu d©n bÞ bãc lét tµn _______________ 1) Sè liÖu nµy cã thÓ do b¸o in nhÇm. DiÖn tÝch §«ng D−¬ng lµ 745.000 km2 (BT).

®«ng d−¬ng 47 nhÉn trong tay mét nhóm kÎ c−íp thùc d©n, ®Êy lµ xø §«ng D−¬ng hiÖn nay. B©y giê h·y xÐt nh÷ng lý do lÞch sö cho phÐp chñ nghÜa céng s¶n th©m nhËp vµo ch©u ¸ dÔ dµng h¬n lµ ë ch©u ¢u. Ng−êi ch©u ¸ - tuy bÞ ng−êi ph−¬ng T©y coi lµ l¹c hËu - vÉn hiÓu râ h¬n hÕt sù cÇn thiÕt ph¶i c¶i c¸ch toµn bé x· héi hiÖn t¹i. Vµ ®©y lµ lý do t¹i sao: GÇn 5.000 n¨m tr−íc ®©y, Hoµng ®Õ (2.679 tr−íc C.N) ®· ¸p dông chÕ ®é tØnh ®iÒn: «ng chia ®Êt ®ai trång trät theo hai ®−êng däc vµ hai ®−êng ngang. Nh− vËy sÏ cã chÝn phÇn b»ng nhau. Ng−êi cµy ruéng ®−îc lÜnh mçi ng−êi mét phÇn trong 8 miÕng, miÕng ë gi÷a tÊt c¶ ®Òu cïng lµm vµ s¶n phÈm ®−îc sö dông vµo viÖc c«ng Ých. Nh÷ng ®−êng ph©n giíi ®−îc dïng lµm m−¬ng dÉn n−íc. TriÒu ®¹i nhµ H¹ (2.205 tr−íc C.N) ®Æt ra chÕ ®é lao ®éng b¾t buéc. Khæng Tö vÜ ®¹i (551 tr−íc C.N) khëi x−íng thuyÕt ®¹i ®ång vµ truyÒn b¸ sù b×nh ®¼ng vÒ tµi s¶n1). ¤ng tõng nãi: thiªn h¹ sÏ th¸i b×nh khi thÕ giíi ®¹i ®ång. Ng−êi ta kh«ng sî thiÕu, chØ sî cã kh«ng ®Òu. B×nh ®¼ng sÏ xo¸ bá nghÌo nµn, v.v.. Häc trß cña Khæng Tö lµ M¹nh Tö, tiÕp tôc t− t−ëng cña thÇy vµ v¹ch ra mét kÕ ho¹ch chi tiÕt ®Ó tæ chøc sù s¶n xuÊt vµ tiªu thô. Sù b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn lµnh m¹nh cña trÎ em, sù gi¸o dôc vµ lao ®éng c−ìng bøc ®èi víi ng−êi lín, sù lªn ¸n nghiªm kh¾c thãi ¨n b¸m, sù nghØ ng¬i cña ng−êi giµ, kh«ng cã ®iÒu g× ®Ò ¸n cña «ng kh«ng ®Ò cËp ®Õn. ViÖc thñ tiªu bÊt b×nh ®¼ng vÒ h−ëng thô, h¹nh phóc kh«ng ph¶i cho mét sè ®«ng mµ cho tÊt c¶ mäi ng−êi, ®Êy lµ ®−êng lèi kinh tÕ cña vÞ hiÒn triÕt. _______________ 1) B¶n chÊt häc thuyÕt cña Khæng Tö lµ nÆng vÒ ®¼ng cÊp, ®Ò cao tÇng líp thèng trÞ. ë ®©y nªu l¹i thuyÕt ®¹i ®ång cña Khæng Tö lµ NguyÔn ¸i Quèc muèn g¾n víi cuéc ®Êu tranh v× sù c«ng b»ng vµ b×nh ®¼ng trong x· héi thuéc ®Þa (BT).

48 Hå CHÝ MINH TOµN TËP Tr¶ lêi mét c©u hái cña vua, «ng ®· nãi th¼ng th¾n: d©n vi quý, x· t¾c thø chi, qu©n vi khinh1). VÒ cña c¶i t− h÷u, luËt ph¸p An Nam cÊm mua b¸n toµn bé ®Êt ®ai. H¬n n÷a, mét phÇn t− ®Êt trång trät b¾t buéc ph¶i ®Ó lµm cña chung. Cø ba n¨m ng−êi ta chia l¹i ruéng ®Êt ®ã. Mçi ng−êi d©n trong x· th«n ®−îc nhËn mét phÇn. §iÒu ®ã kh«ng hÒ ng¨n c¶n mét sè ng−êi trë nªn giµu cã, v× cßn ba phÇn t− ®Êt ®ai kh¸c cã thÓ mua b¸n, nh−ng nã cã thÓ cøu nhiÒu ng−êi kh¸c tho¸t khái c¶nh bÇn cïng. C¸i thiÕu ®èi víi chóng t«i, mµ tr¸ch nhiÖm cña chóng t«i ph¶i nãi lªn ë ®©y ®Ó nh÷ng ®ång chÝ cña chóng ta cã nhiÖt t×nh truyÒn b¸ chñ nghÜa céng s¶n vµ thùc t©m muèn gióp ®ì nh÷ng ng−êi lao ®éng lËt ®æ ¸ch cña nh÷ng kÎ bãc lét vµ ®i vµo gia ®×nh chung cña giai cÊp v« s¶n quèc tÕ, ®Ó cho nh÷ng ®ång chÝ ®ã cã thÓ gióp ®ì chóng t«i mét c¸ch cã hiÖu qu¶. C¸i mµ chóng t«i thiÕu ®Ó trë thµnh céng s¶n, lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn c¬ b¶n nhÊt ®Ó hµnh ®éng: Tù do b¸o chÝ, Tù do du lÞch, Tù do d¹y vµ häc, Tù do héi häp (tÊt c¶ nh÷ng c¸i nµy ®Òu bÞ nh÷ng kÎ khai ho¸ thuéc ®Þa ng¨n cÊm chóng t«i mét c¸ch d· man). Ngµy mµ hµng tr¨m triÖu nh©n d©n ch©u ¸ bÞ tµn s¸t vµ ¸p bøc thøc tØnh ®Ó g¹t bá sù bãc lét ®ª tiÖn cña mét bän thùc d©n lßng tham kh«ng ®¸y, hä sÏ h×nh thµnh mét lùc l−îng khæng lå, vµ trong khi thñ tiªu mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn tån t¹i cña chñ nghÜa t− b¶n lµ chñ nghÜa ®Õ quèc, hä cã thÓ gióp ®ì nh÷ng ng−êi anh em m×nh ë ph−¬ng T©y trong nhiÖm vô gi¶i phãng hoµn toµn. NguyÔn ¸i Quèc T¹p chÝ La Revue Communiste, sè 15, th¸ng 5-1921. _______________ 1) Cã thÓ hiÓu lµ: D©n lµ quý, x· t¾c ®øng thø hai, vua xem lµ nhÑ (BT).

49 §¤NG D¦¥NG Trß hÒ cai trÞ. Nam Kú bÞ cai trÞ bëi mét viªn Thèng ®èc do s¾c lÖnh cña Tæng thèng n−íc Céng hoµ bæ nhiÖm. Viªn quan chøc cao cÊp Êy trong chøc tr¸ch cao c¶ cña m×nh, ®−îc sù gióp ®ì cña mét héi ®ång hçn hîp. Héi ®ång thuéc ®Þa, mµ chøc n¨ng chñ yÕu, quan träng bËc nhÊt, kh«ng nghi ngê g×, lµ h»ng n¨m ®Þnh ra ng©n s¸ch cho xø thuéc ®Þa. Xin nãi ngay r»ng nguån thu cña ng©n s¸ch Êy lµ dùa vµo c¸c kho¶n thuÕ trùc thu hoÆc gi¸n thu do ng−êi An Nam nép; c¸c kho¶n chi dù kiÕn trong ng©n s¸ch Êy trªn nguyªn t¾c (chø kh«ng bao giê trªn thùc tÕ) ph¶i do ng−êi An Nam thùc hiÖn; tãm l¹i, quyÒn lîi cña ng−êi An Nam ®−îc giao phã cho mét Héi ®ång thuéc ®Þa. ThÕ nh−ng, c¸i Héi ®ång thuéc ®Þa quý ho¸ Êy l¹i bao gåm nhiÒu ng−êi Ph¸p h¬n lµ ng−êi An Nam, 18 uû viªn Héi ®ång lµ ng−êi Ph¸p, trong ®ã 12 uû viªn ®−îc bÇu ra vµ 6 uû viªn lµ ®¹i biÓu cña c¸c c«ng ty kh¸c nhau, cña Phßng Th−¬ng m¹i, cña Phßng Canh n«ng, v.v., vµ 6 uû viªn Héi ®ång lµ ng−êi An Nam. Cø cho r»ng lóc nµo còng ®ñ mÆt ®i n÷a th× 6 phiÕu cña ng−êi An Nam cã thÓ nµo chèng l¹i 18 phiÕu cña ng−êi Ph¸p? V× thÕ mµ viªn Thèng ®èc cø viÖc ghi vµo ng©n s¸ch tÊt c¶ nh÷ng g× mµ «ng ta thÝch vµ «ng ta tin ch¾c r»ng c¸c môc trong ®ã ®Òu ®· ®−îc biÓu quyÕt tr−íc. V¶ l¹i, ®ã còng lµ ®iÒu «ng ta ®· lµm trong ba phÇn t− thêi gian, vµ còng chÝnh v× thÕ mµ n¨m 1905, «ng quyÒn Thèng ®èc Ut¬r©y, nay lµ nghÞ sÜ Ph¸p ë Nam Kú, ®· t¨ng thuÕ ®iÒn thæ vèn

50 Hå CHÝ MINH TOµN TËP ®· qu¸ nÆng, lªn mét tr¨m phÇn tr¨m. ViÖc t¨ng thuÕ nµy ®· lµm cho «ng Ut¬r©y trë thµnh bÊt tö trong trÝ nhí cña ng−êi An Nam, vµ ®· lµm cho c¸c uû viªn Héi ®ång ng−êi b¶n xø chóng t«i ph¶i nhÊt lo¹t tõ chøc. CÇn g×, Ut¬r©y thay lu«n hä b»ng nh÷ng ng−êi kh¸c mµ «ng ta ®Ých th©n ¸p ®Æt cho c¸c cö tri ng−êi An Nam. Mét trong c¸c tay ch©n cña «ng ta lµ viªn quan cai trÞ Maxpªr« (tØnh Biªn Hoµ) ch¼ng ®· b¾t giam tÊt c¶ cö tri cña tØnh Biªn Hoµ tr−íc ngµy bá phiÕu ®Ó ng¨n kh«ng cho hä tiÕp xóc víi nh÷ng ng−êi øng cö ®ã sao? Nh− vËy lµ ng−êi ta ®· ®e do¹ trõng ph¹t, buéc hä ph¶i bÇu cho øng cö viªn cña Ut¬r©y lµ Bïi ThÕ Khan, nh»m ng¨n c¶n viÖc ®−a l¹i mét uû viªn Héi ®ång ®· tõ chøc lµ «ng Hoµi, ng−êi ®· cã lçi lµ kh«ng lµm theo ý muèn cña Ut¬r©y. N−íc Céng hoµ Ph¸p cã nghÜ r»ng nh÷ng l¹m dông nh− vËy ®· ph¹m nh©n danh m×nh kh«ng? Vµ c¸i c¬ quan quý ho¸ Êy - Héi ®ång thuéc ®Þa Nam Kú - ch¼ng ph¶i lµ mét trß hÒ thùc sù sao? Th−a ngµi Anbe Xar«, cha cña nh÷ng ng−êi An Nam, ngµi ®· høa thùc hiÖn nh÷ng c¶i c¸ch tù do cã lîi cho hä! Ngµi ®· høa thu nhËn hä réng r·i h¬n vµo viÖc qu¶n lý quyÒn lîi riªng cña hä! §©y chÝnh lµ mét dÞp tèt ®Ó ngµi gi÷ lêi høa cña m×nh. Ngµi cßn t×m kiÕm g× vµ chê ®îi g× n÷a? AN NAM ViÕt vµo kho¶ng th¸ng 5-1921. Tµi liÖu l−u t¹i B¶o tµng Hå ChÝ Minh. T¹p chÝ Céng s¶n, sè 5-1993.

51 Vô ©m m−u ë §«ng D−¬ng §«ng D−¬ng lµ mét c« g¸i c−ng. C« rÊt mùc xøng ®¸ng víi bµ mÑ Ph¸p quèc. ë bµ mÑ cã c¸i g× th× c« ta còng cã c¸i nÊy: nµo ChÝnh phñ, nµo nh÷ng b¶o ®¶m, nµo c«ng lý vµ còng cã c¶ ©m m−u phiÕn lo¹n nho nhá n÷a. Nh−ng ë ®©y, chóng t«i chØ nãi vÒ hai vÊn ®Ò sau th«i. C«ng lý ®−îc t−îng tr−ng qua h×nh ¶nh mét n÷ thÇn tay cÇm c©n vµ tay cÇm kiÕm. Nh−ng §«ng D−¬ng l¹i ë qu¸ xa n−íc Ph¸p, mu«n trïng c¸ch trë, nªn khi n÷ thÇn tíi xø nµy th× c¸n c©n ®· mÊt th¨ng b»ng, ®Üa c©n ®· ch¶y láng vµ biÕn thµnh nh÷ng tÈu thuèc phiÖn vµ nh÷ng chai r−îu ty. Trªn tay n÷ thÇn téi nghiÖp Êy chØ cßn ®éc c¸i kiÕm ®Ó chÐm giÕt. Bµ ®· chÐm nh÷ng ng−êi v« téi vµ còng chØ chÐm cã hä mµ th«i! Cßn vÒ vô ©m m−u th× l¹i lµ mét c©u chuyÖn kh¸c. ë ®©y, chóng t«i kh«ng nãi vÒ nh÷ng vô ©m m−u næi tiÕng trong n¨m 1908 hay 19161). Lóc ®ã, nhiÒu thÇn d©n b¶o hé sè ®á cña n−íc Ph¸p ®· ®−îc may m¾n nÕm ®ñ mïi ©n huÖ cña nÒn v¨n minh thùc d©n hiÒn hoµ trªn m¸y chÐm, trong nhµ tï hay ë nh÷ng n¬i bÞ ®−a ®i ®µy. Nh÷ng vô ©m m−u Êy ®· qua l©u råi, vµ b©y giê chØ cßn l¹i nh÷ng nÐt ¶m ®¹m trong trÝ nhí cña ng−êi d©n b¶n xø ®· hÐo mßn v× ®au khæ. _______________ 1) Phong trµo chèng thuÕ ë Trung Kú, n¨m 1908 vµ vô m−u khëi nghÜa ë HuÕ, n¨m 1916 (BT).

52 Hå CHÝ MINH TOµN TËP H·y nãi ®Õn vô ©m m−u gÇn ®©y nhÊt. Trong khi ë mÉu quèc cã mét vô ©m m−u b«nsªvÝch næi tiÕng th× ë §«ng D−¬ng c¸c ngµi thùc d©n còng muèn cã mét vô ©m m−u t−¬ng tù vµ... cuèi cïng c¸c ngµi Êy còng nÆn ra mét vô ©m m−u thËt sù, ch¼ng kh¸c nµo nh− trong c©u chuyÖn ngô ng«n con nh¸i muèn ph×nh to bông nh− con bß1). C©u chuyÖn Êy ®· ®−îc dùng lªn nh− thÕ nµy: Mét ngµi quan Ph¸p (quan c«ng sø), mét quan huyÖn vµ mét thÇy lý tr−ëng ®−îc giao tr¸ch nhiÖm dùng lªn mét vô ©m m−u ®óng quy c¸ch. §Ó chuÈn bÞ ra biÓu diÔn, bé ba tí thÇy Êy bÌn tung ra c¸i tin: Cã mét ©m m−u phiÕn lo¹n ®Þnh lµm næ tan xø B¾c Kú b»ng 250 qu¶ bom. C«ng viÖc chuÈn bÞ xong xu«i. Mµn kÞch kÐo lªn. C«ng chóng xóc c¶m m¹nh mÏ vµ d− luËn x«n xao. B¾t bí v©y lïng dån dËp nh− m−a. HiÖn nay, chóng ta ch−a biÕt c¸c ngµi c«ng sø, quan huyÖn vµ thÇy lý, mét cùu ph¹m ®· ®−îc th¨ng chøc vµ ban bæng léc g× ch−a, nh−ng nÕu b©y giê ch−a ®−îc th× råi tÊt nhiªn hä còng sÏ ®−îc. Giê ®©y, chóng t«i nãi tiÕp ®Õn chuyÖn c«ng lý. Ngµy 16 th¸ng 2, Toµ ®¹i h×nh Hµ Néi ®· më phiªn toµ cuèi cïng xö vô ¸n nµy. Trong qu¸ tr×nh toµ luËn téi, ng−êi ta ®−îc biÕt r»ng kh«ng hÒ cã mét tæ chøc c¸ch m¹ng nµo ®· chuÈn bÞ nh÷ng bom ph¸ ®ã, vµ vô ©m m−u Êy chØ lµ mét thñ ®o¹n x¶o quyÖt cña bän quan l¹i mong ®−îc chÝnh phñ ban th−ëng bæng léc vµ chøc t−íc. Nh− vËy, liÖu chóng ta cã thÓ tin t−ëng r»ng sau vô xÐt xö Êy, ng−êi ta sÏ tha bæng cho nh÷ng ng−êi An Nam ch¼ng may ®· bÞ bá tï, bÞ tè gi¸c tham gia vô phiÕn lo¹n bÞa ®Æt Êy kh«ng? Kh«ng ®©u! BÊt cø b»ng gi¸ nµo, ng−êi ta còng ph¶i b¶o vÖ uy tÝn cho c¸c quan cai trÞ chø! V× thÕ, mµ lÏ ra chØ cÇn phong th−ëng mét c¸ch b×nh th−êng _______________ 1) TruyÖn ngô ng«n cña La Ph«ngten: Mét con nh¸i thÊy con bß to h¬n m×nh, liÒn cè ph×nh bông ra cho b»ng con bß, cuèi cïng vì bông mµ chÕt (BT).

Vô ©m m−u ë ®«ng d−¬ng 53 cho nh÷ng con ng−êi s¸ng t¹o ra ©m m−u Êy, th× ng−êi ta l¹i kÕt téi tï tõ 2 ®Õn 5 n¨m 12 ng−êi An Nam phÇn lín lµ nhµ nho, vµ trªn tÊm cæng lín cña nhµ tï kia, ng−êi ta thÊy ®Ò rµnh rµnh mÊy ch÷ ®¹i tù, cè nhiªn lµ b»ng tiÕng Ph¸p: Tù do, B×nh ®¼ng, B¸c ¸i. Chao «i! Nùc c−êi thay. Vµ c¸c b¸o chÝ x−a nay vÉn tù x−ng lµ bªnh vùc cho ng−êi b¶n xø véi vµng lªn tiÕng ca ngîi c¸i chÝ c«ng v« t− cña nÒn c«ng lý nùc c−êi nµy. Chóng ta h·y nghe tê La DÐpªche Coloniale11 lµ tê b¸o gi÷ vai trß v« ®Þch vÒ bµi xÝch ng−êi An Nam, nãi: \"Toµ ¸n n−íc Ph¸p võa míi xÐt xö xong mét vô ¸n. Toµ tha bæng cho mét nöa sè bÞ can, cßn mét nöa sè th× ®−îc h−ëng ¸n nhÑ. Trong vô ¸n nµy, ®Ó cã lý buéc téi, ng−êi ta ®· tung d− luËn rÇm lªn mét c¸ch thiªn t− tr−íc khi xö, vµ sau ®ã, ng−êi ta ®· kÕt ¸n c¸c nhµ nho lµm nh÷ng bµi th¬ tåi ca tông c«ng ®øc cña nÒn tù do\". §ã thËt lµ tai v¹ cho nh÷ng ng−êi An Nam nµo ca ngîi c«ng ®øc cña nÒn tù do. Ng−êi ta ph¹t hä 5 n¨m tï chØ v× cã thÕ th«i! Tê b¸o Êy viÕt tiÕp: \"§óng, ta ph¶i b»ng lßng víi c¸i b¶n ¸n chÝ c«ng v« t− cña c¸c vÞ quan toµ vµ thÈm ph¸n cña chóng ta chø!\". Vµ tê La DÐpªche Coloniale ®· vui vÎ ®¨ng tin b¶n ¸n chÝ c«ng v« t− vÒ vô ©m m−u næi tiÕng Êy ë VÜnh Yªn. Nh÷ng ng−êi An Nam ë Pari, còng nh− ®ång bµo ph−¬ng xa cña hä tin t−ëng c¸c vÞ quan toµ, hä ®· tuyªn bè c¸c vÞ Êy xÐt xö rÊt c«ng minh vµ vô ¸n ®−îc kÕt thóc mü m·n. Kh«ng ph¶i nh− thÕ ®©u, th−a «ng Puvuècvin, «ng ®· thæi phång mét c¸ch qu¸ ®¸ng ®Êy! §Ó tr¶ lêi, chóng t«i chØ xin nh¾c l¹i ®iÒu mµ «ng ®· viÕt trong phÇn ®Çu bµi b¸o cña «ng: \"Nh÷ng con chã sña, v.v., th«i ®i, hìi nh÷ng ng−êi anh em bÊt h¹nh, c¸c anh em ®· lÇm to råi, c¸c anh em còng thõa hiÓu r»ng lµm g× cã tù do cho chóng ta mµ l¹i ®i hoan nghªnh víi ca ngîi nã. Nh−ng, ng−êi An Nam chóng t«i ë kh¾p mäi n¬i, chóng t«i sÏ kiªn quyÕt ®−a sù bÊt c«ng ghª tëm vµ phi lý Êy ra ph¶n ®èi tr−íc tÊt c¶ mäi ng−êi Ph¸p ch©n chÝnh.

54 Hå CHÝ MINH TOµN TËP Chóng t«i mong r»ng d− luËn n−íc Ph¸p th«ng c¶m víi nh÷ng nçi ®au khæ cña c¸c anh em vµ sÏ ®Êu tranh ®ßi cho c«ng lý ®−îc thùc hiÖn\". NguyÔn ¸i Quèc Tµi liÖu tiÕng Ph¸p, l−u t¹i ViÖn LÞch sö §¶ng.

55 Phong trµo c¸ch m¹ng ë Ên §é Cuéc xung ®ét Hy L¹p - Kªman12 hay ®óng h¬n lµ cuéc xung ®ét Anh - Thæ ®ang diÔn ra. C¸c cuéc khëi nghÜa ë Malaba13 ®ang ®−îc d− luËn hÕt søc chó ý. §Õ quèc Anh ®ang ph¶i chèng ®ì kh¾p n¬i. Nh¾c l¹i lÞch sö phong trµo c¸ch m¹ng Ên §é lóc nµy lµ mét viÖc lý thó. Tõ cuéc khëi nghÜa n¨m 1857, ®Õ quèc Anh t−ëng ®· d×m ®−îc tinh thÇn c¸ch m¹ng cña nh©n d©n Ên §é trong cuéc ®µn ¸p ®Ém m¸u vµ thiÕt lËp vÜnh viÔn sù bãc lét ¸p bøc d· man cña ph−¬ng T©y lªn hai bê s«ng H»ng. Chóng ®· lÇm to. N¨m 1880, nhµ triÕt häc Rama K¬ris¬na dïng t«n gi¸o ®Ó truyÒn b¸ c¸ch m¹ng. ¤ng t«n thê n÷ thÇn Kali vµ khuyªn ®ång bµo m×nh t«n thê n÷ thÇn, ng−êi mÑ cña lùc l−îng ph¸ ho¹i vµ x©y dùng. §am«®a vµ Bank¬ris¬na kÕ tôc sù nghiÖp cña Rama vµ gi¸o dôc chñ tr−¬ng c¸ch m¹ng mét c¸ch dòng c¶m, c«ng khai. TÊt nhiªn c¶ hai ®Òu bÞ b¾t gi÷ vµ ®µy biÖt xø. §Õn n¨m 1897 tê b¸o Kªxari míi ra ®êi, ng−êi chñ tr−¬ng lµ Til¾c. Bµi b¸o ®Çu tiªn cña «ng lµ bµi v¨n xuÊt s¾c \"Lêi than cña Xi«gi\". Néi dung kÓ chuyÖn mét «ng vua cò tØnh dËy tõ d−íi må s©u, trë l¹i th¨m v−¬ng quèc th©n yªu. ¤ng rÊt buån khi thÊy thÇn d©n cña m×nh ph¶i chÞu kiÕp n« lÖ khæ nhôc. ¤ng kªu gäi tÊt c¶ nh÷ng ng−êi Ên §é h·y thøc tØnh vµ hîp lùc ®Ó lËt ®æ ¸ch ngo¹i bang vµ giµnh l¹i nÒn ®éc lËp mµ «ng ®· truyÒn l¹i cho hä.

56 Hå CHÝ MINH TOµN TËP Tê b¸o th−êng xuyªn phæ biÕn cho ®éc gi¶ t×m hiÓu ph−¬ng ph¸p c¸ch m¹ng Nga. Mét phong trµo gi¶i phãng ®−îc l·nh ®¹o dòng c¶m, cho ®Õn khi tê b¸o bÞ ®×nh b¶n vµ chñ nhiÖm bÞ ®i ®µy. Nh©n tiÖn xin nãi r»ng ë ch©u ¸, ng−êi ta quan niÖm sù ch©n thËt vµ l−¬ng t©m nhµ b¸o kh¸c víi ch©u ¢u. Nh÷ng nhµ b¸o t− s¶n ph−¬ng T©y sÏ c−êi nÕu chóng ta nãi víi hä r»ng phÇn lín c¸c bµi ë c¸c b¸o x· héi chñ nghÜa nh− tê Kªxari, Vihari, v.v., ®Òu viÕt kh«ng lÊy tiÒn vµ ®«i khi c¶ biªn tËp viªn cßn ®−îc tr¶ c«ng b»ng nh÷ng th¸ng, thËm chÝ b»ng nh÷ng n¨m tï. §Êy lµ tr−êng hîp cña tê Vihari, ba biªn tËp viªn ®Òu bÞ b¾t vµ lÇn l−ît bÞ kÕt ¸n. Nh−ng ®iÒu ®ã kh«ng lµm thay ®æi th¸i ®é lÉn c¸ch suy nghÜ cña hä. Trong sè \"ng−êi lµm c«ng\", nh÷ng ai cã thÓ tù cho m×nh nh− thÕ? Cuéc vËn ®éng ®Æc biÖt lªn cao tõ sau chiÕn tranh Nga - NhËt. Hai sù kiÖn tiªu biÓu sau ®©y ®¸nh dÊu t×nh h×nh t− t−ëng cña ng−êi b¶n xø. T−îng n÷ hoµng VÝcht«ria bÞ b«i nhä vµo ®ªm tr−íc lÔ kû niÖm ngµy sinh cña n÷ hoµng. Bµi h¸t Ban®ªmataran - bµi M¸cx©ye cña ng−êi Ên §é - ®−îc phæ biÕn nhanh chãng vµ ®−îc h¸t b»ng tÊt c¶ c¸c thæ ng÷ cña Ên §é. Nh÷ng héi Amxilam Xanit¬ - tæ chøc rÌn luyÖn tinh thÇn vµ thÓ lùc - ®−îc thµnh lËp kh¾p n¬i nh− cã phÐp l¹. ViÖc tÈy chay hµng ho¸ Anh vµ lµm tan r· tinh thÇn c¸c ®¬n vÞ lÝnh b¶n xø ®−îc nghiªn cøu rÊt c«ng phu. Nh÷ng nç lùc kh«ng ngõng ®ã ®· ®em l¹i kÕt qu¶. Th¸ng 1 n¨m 1915, nhiÒu trung ®oµn næi lªn b¹o ®éng vµ do sù gi¸n ®o¹n cña mËu dÞch Anh - Ên, c¸c ng©n hµng thuéc ®Þa ë khu Xiti ®· bÞ thua thiÖt mét triÖu phr¨ng do nh÷ng cæ phiÕu kh«ng ®−îc thanh to¸n trong n¨m 1920. Th¶m häa cña ®Êt n−íc ®· xo¸ bá sù ph©n biÖt ®¼ng cÊp vµ t«n gi¸o. Ng−êi giµu ng−êi nghÌo, quý téc vµ n«ng d©n, Håi gi¸o vµ PhËt gi¸o, ®Òu hîp søc ®oµn kÕt.

Phong trµo c¸ch m¹ng ë Ên ®é 57 NhiÒu nh©n vËt tiªn tiÕn, nhiÒu gi¸o s− ®¹i häc nh− H¸c®ayan vµ nh÷ng ng−êi kh¸c ®· hy sinh tµi s¶n, ®· tõ chèi nh÷ng chøc vô cao mµ ChÝnh phñ thuéc ®Þa muèn ban cho hä ®Ó dÔ bÒ khuÊt phôc. Hä ®i tõ lµng nµy qua lµng kh¸c, kªu gäi ®Êu tranh cho ®éc lËp. Sinh viªn, häc sinh còng tham gia c«ng t¸c tuyªn truyÒn. VÒ phÝa m×nh, nh÷ng chiÕn sÜ chñ tr−¬ng hµnh ®éng trùc tiÕp còng kh«ng ngåi yªn. Hä chÞu tr¸ch nhiÖm thñ tiªu nh÷ng quan chøc thiªn vÞ, nh÷ng kÎ ph¶n béi vµ nh÷ng tªn ¸c «n c¶nh s¸t chÝnh trÞ. Víi nh÷ng chøc vÞ rÊt kªu, c¸c phã v−¬ng vµ thèng ®èc còng kh«ng lµm cho hä sî, nh÷ng sù kiÖn n¨m 1907, 1908 vµ 190914 ®· chøng minh ®iÒu ®ã. N¨m 1916, mét cËu bÐ 16 tuæi ®· nÐm bom ngay gi÷a ®−êng vµ gi÷a ban ngµy vµo xe cña tªn cÇm ®Çu næi tiÕng cña côc ®iÒu tra. Lßng dòng c¶m kh«ng trõ giµ hay trÎ. Danh s¸ch nh÷ng ng−êi bÞ hy sinh kÐo dµi rÊt ®au xãt. Trong m−êi n¨m, kh«ng kÓ nh÷ng vô th¶m s¸t tËp thÓ, ®· cã h¬n 200 ng−êi lÊy m¸u ®µo t−íi gèc c©y c¸ch m¹ng vµ lý t−ëng. Trong sè nh÷ng ng−êi tuÉn tiÕt, cã 70 sinh viªn, 16 thÇy gi¸o, 20 ®iÒn chñ, 23 hay 25 nhµ bu«n, 7 thÇy thuèc, 20 c«ng chøc. Trong sè nh÷ng ng−êi hy sinh cã 50 ng−êi tuæi chØ tõ 16 ®Õn 20! V× vËy mµ bän chñ hèt ho¶ng, gÇn nh− kinh hoµng. Mét nh©n vËt th−îng l−u ®· thèt lªn: \"NÕu sù viÖc ®ã cßn tiÕp diÔn, th× nh÷ng ng−êi ®¸ng kÝnh cña chóng ta buéc ph¶i cuèn gãi khái n¬i nµy\". Lóc ®ã, song song víi bé m¸y ®µn ¸p th¼ng tay, ng−êi ta thi hµnh mét chÝnh s¸ch ngu d©n hoµn toµn. C¸c héi \"Xamiti\" bÞ gi¶i t¸n, héi viªn bÞ b¾t giam, mäi cuéc héi häp vµ c¸c tæ chøc chÝnh trÞ ®Òu bÞ ng¨n cÊm. C¸c biÖn ph¸p \"cÊp cøu\" mäc lªn nh− nÊm. TrËn m−a ®µn ¸p ®ã chØ lµm cho hoa c¸ch m¹ng thªm në ré. Mét cuéc tæng khëi nghÜa ®ang ®−îc chuÈn bÞ trong n¨m 1914 vµ 1915. Kh«ng may cuéc khëi nghÜa bÞ thÊt b¹i. Hµng tr¨m ng−êi

58 Hå CHÝ MINH TOµN TËP l−u vong trë vÒ n−íc víi quyÕt t©m gi¸ng mét ®ßn ®Ëp tan ¸ch thèng trÞ ®ang ®Ì nÆng ®Êt n−íc. Hä bÞ ph¸t hiÖn vµ ®Òu bÞ b¾t gi÷ tr−íc khi ®Æt ®−îc ch©n lªn quª h−¬ng mµ hä ®· høa hÑn sÏ gi¶i phãng hoÆc hy sinh. Mét lÇn n÷a, bän kÎ c¾p l¹i gÆp may! Nh−ng lß löa ®· nhãm lªn, kh«ng g× cã thÓ dËp t¾t næi. C¸c khÈu hiÖu ®−îc truyÒn tõ ng−êi nµy qua ng−êi kh¸c. C¸c héi \"Xamiti\" bÝ mËt héi häp. Nh÷ng cuéc l¹c quyªn v× ®éc lËp ®−îc tiÕn hµnh nhanh chãng, hoÆc lµ do tù nguyÖn ®ãng gãp, ®«i khi b»ng h×nh thøc \"®aicèt\". Chóng t«i thÊy cÇn ph¶i gi¶i thÝch mét tÝ vÒ ch÷ \"®aicèt\", mµ tõ tr−íc ®Õn nay nh÷ng ng−êi ph−¬ng T©y th−êng hiÓu sai. Ng−êi Anh gäi lµ \"®aicèt\" còng nh− ng−êi Ph¸p gäi c−íp bãc. C¶ hai ®Òu kh«ng hÒ ph©n biÖt gi÷a sù c−íp bãc víi sù ®ãng gãp ®«i khi b¾t buéc cho sù nghiÖp chung, còng nh− hä kh«ng hÒ ph©n biÖt gi÷a nh÷ng ng−êi yªu n−íc ®Êu tranh cho ®Êt n−íc m×nh víi bän cÆn b· ë thµnh thÞ. Muèn lµm mét viÖc g×, tÊt nhiªn ph¶i cã tiÒn vèn, vµ muèn cã vèn, ph¶i biÕt n¬i nµo cã ®Ó t×m. §Ó chøng minh sù c−¬ng trùc cña nh÷ng héi viªn \"Xamiti\" phô tr¸ch tµi chÝnh cña uû ban c¸ch m¹ng, chØ cÇn kÓ nh÷ng thÝ dô sau ®©y: Mét trong nh÷ng ®iÒu cña ®iÒu lÖ héi \"Xamiti\" nªu r»ng nh÷ng ng−êi gia nhËp héi ph¶i lu«n nhí r»ng hä ®ang ho¹t ®éng cho c¸ch m¹ng nh»m thiÕt lËp l¹i nh÷ng quyÒn ®· bÞ chµ ®¹p chø kh«ng ph¶i v× sù h−ëng thô c¸ nh©n cña mét sè ng−êi. R»ng tÊt c¶ c¸c héi viªn ph¶i tõ bá viÖc uèng r−îu, tõ bá mäi thø xa hoa phï phiÕm. Mçi lÇn ®ãng gãp b¾t buéc hay ®aicèt, ng−êi ®ãng ®−îc göi ®Õn mét biªn lai. Sau ®©y lµ mét ®o¹n trÝch trong biªn lai: \"§ång bµo th©n mÕn, b¹n ph¶i biÕt r»ng muèn gi¶i phãng ®Êt n−íc th©n yªu cña chóng ta tho¸t vßng n« lÖ, th× cÇn ph¶i cã sù hy sinh, lßng tin cËy vµ c¶m t×nh cña tÊt c¶ ®ång bµo chóng ta. NÕu tÊt c¶ nh÷ng ng−êi cã kh¶ n¨ng nh− b¹n ®Òu hiÓu nh÷ng khã kh¨n

Phong trµo c¸ch m¹ng ë Ên ®é 59 cña c«ng viÖc chóng t«i vµ tù nguyÖn ®ãng gãp vµo sù nghiÖp cña chóng t«i, th× chóng t«i kh«ng bÞ buéc ph¶i quÊy rÇy b¹n nh− thÕ nµy; n−íc NhËt ®−îc tù do vµ hïng c−êng lµ nhê cã lßng hy sinh vµ sù th¾t l−ng buéc bông cña toµn d©n NhËt. Anh linh cña Tæ quèc h·y hun ®óc tr¸i tim vµ soi s¸ng t©m thÇn cña anh em chóng ta! v.v.. Ký tªn: I.B. Th− ký tµi chÝnh cña ph©n côc B. cña Héi §éc lËp Ên §é\". Phong trµo cµng lan réng cµng ®−îc cñng cè. Khi thÊy ®· t−¬ng ®èi m¹nh, phong trµo rêi khái bãng tèi ®Ó ra gi÷a ¸nh s¸ng, d−íi nh÷ng con m¾t kinh ng¹c cña nhµ cÇm quyÒn. Mét ®¹i héi ®−îc triÖu tËp víi hai v¹n ®¹i biÓu cã mÆt. Mét vµi ®¶ng viªn \"x· héi\" Anh còng tham dù, hä ®−îc tiÕp ®ãn kh«ng lÊy g× lµm nång nhiÖt l¾m v× nh÷ng lý luËn mµu hång nh¹t cña hä. Mah¸tma G¨ng®i ®· ®Æt viªn ®¸ ®Çu tiªn ®Ó dùng lªn thuyÕt bÊt hîp t¸c vµ bÊt b¹o ®éng. §−êng lèi ®ã ®−îc theo ®uæi mét c¸ch th¾ng lîi. TrÎ em rêi bá tr−êng häc cña ng−êi Anh. C¸c luËt s− rêi khái toµ ¸n cña ng−êi Anh. C¸c viªn chøc vµ thî thuyÒn kh«ng lµm viÖc trong c¸c c«ng së vµ nhµ m¸y mµ chñ lµ ng−êi Anh. Kh«ng cßn quan hÖ, kh«ng cßn bu«n b¸n gi÷a ng−êi Anh vµ ng−êi Ên. §Ó gi÷ v÷ng phong trµo, cÇn ph¶i cã nh÷ng quü cøu tÕ. Trong thêi gian ba th¸ng, ng−êi ta ®· quyªn ®−îc h¬n s¸u m−¬i triÖu phr¨ng. Nh÷ng ng−êi Ên §é giµu cã lÊy nhµ m×nh lµm tr−êng häc. Nh÷ng vô kiÖn ®−îc ®−a ra xö tr−íc c¸c toµ ¸n b¶n xø míi thµnh lËp. Mét sè ng−êi Ên §é tù nguyÖn gãp ®Õn ba m−¬i triÖu ®ång mét n¨m \"cho ®Õn khi ®éc lËp hoµn toµn\". Tr−íc lµn sãng nh− vËy, l¸ cê kh«ng bao giê thÊy mÆt trêi lÆn cã nguy c¬ r¬i xuèng mÆt tr¨ng. §Õ quèc Anh kh«ng biÕt xoay xë c¸ch nµo. Chóng t−ëng r»ng ký mét hiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i víi n−íc Céng hoµ Nga lµ cã thÓ ng¨n chÆn t− t−ëng c¸ch m¹ng th©m nhËp Ên §é, nh− mét tê giÊy thÊm hót mét giät mùc! Chóng dïng C«ngxt¨ngtin lµm c¸i chôp ®Ó dËp t¾t lß löa cña phong trµo Liªn Håi gi¸o. Chóng nhÆt Phayxan lªn ®Ó chèng ®ì

60 Hå CHÝ MINH TOµN TËP toµ nhµ ®Õ quèc ®ang sôp ®æ ë ph−¬ng §«ng. Vµ sau n÷a th× sao? Ýt ra chóng cã thÓ tù an ñi khi thêi h¹n rêi khái Ên §é cña chóng ®· ®Õn, b»ng c¸ch tù nhñ r»ng chóng ®· tµn nhÉn kÐo theo sù sôp ®æ cña ®Õ quèc Ph¸p, ®ang ho¹t ®éng ë §«ng D−¬ng mét c¸ch xÊu xa. NguyÔn ¸i Quèc T¹p chÝ La Revue Communiste, sè 18-19, th¸ng 8, 9-1921.

61 NÒn v¨n minh th−îng ®¼ng B¹n Vinhª §èct«ng cña chóng ta b»ng mét cuéc kh¶o s¸t phong phó vÒ t− liÖu, sÏ cho ®éc gi¶ b¸o Libertaire15 thÊy d−íi nh·n hiÖu Tù do, B×nh ®¼ng, B¸c ¸i vµ nh©n danh \"nÒn d©n chñ Ph¸p\", ng−êi ta ®ang ®Çu ®éc mét c¸ch cã hÖ thèng chñng téc §«ng D−¬ng. Nh−ng, bªn c¹nh viÖc ®Çu ®éc tËp thÓ vµ chÝnh thøc ®ang lµm vÎ vang lín cho ®Êt n−íc cã b¶n Tuyªn ng«n nh©n quyÒn16 kia, cßn cã c¶ nh÷ng vô giÕt h¹i c¸ nh©n cña nh÷ng kÎ ®i khai ho¸. ë ®©y, chóng t«i nªu lªn vµi vô trong nh÷ng chiÕn c«ng ®ã, ®· ®−îc ghi l¹i vµ thÈm tra, hoÆc qua nhiÒu nh©n chøng, hoÆc qua chÝnh b¶n th©n c¸c t¸c gi¶ ®· kÓ ra ®Ó tù khoe khoang b»ng mét së thÝch qu¸i ¸c th−îng ®¼ng vµ ®Æc biÖt cña nh÷ng kÎ thùc d©n. Chóng t«i xin trÝch tõ cuèn nhËt ký hµnh tr×nh cña mét ng−êi lÝnh thùc d©n sù viÖc sau ®©y: \"Khi \"nh÷ng ng−êi tõng ë B¾c Kú\" vui ®ïa trªn tµu th× d−íi m¹n tµu phÝa bªn ph¶i cã vµi chiÕc thuyÒn b¸n hoa qu¶, èc hÕn. §Ó ®−a hµng ®Õn tËn tay chóng t«i, nh÷ng ng−êi An Nam buéc giá ®ùng hµng vµo ®Çu ngän sµo råi gi¬ lªn. Chóng t«i chØ viÖc chän mµ th«i. Nh−ng ®¸ng lÏ ph¶i tr¶ tiÒn, th× ng−êi ta l¹i cã nh· ý bá vµo giá ®ñ thø nh− sau: nh÷ng èng tÈu thuèc l¸, khuy quÇn, mÈu thuèc l¸. (Cã lÏ hä lµm nh− thÕ ®Ó d¹y cho ng−êi b¶n xø tÝnh ngay thËt trong viÖc mua b¸n ch¨ng!). §«i khi, ®Ó mua vui, mét anh sèpph¬ nµo ®ã h¾t c¶ mét thïng n−íc s«i xuèng l−ng nh÷ng ng−êi b¸n hµng khèn khæ. LËp tøc cã nh÷ng tiÕng ró lªn v× ®au ®ín,

62 Hå CHÝ MINH TOµN TËP nh÷ng m¸i chÌo vung lªn lo¹n x¹ ®Ó b¬i tr¸nh, lµm cho nh÷ng chiÕc thuyÒn va xÇm vµo nhau. Ngay phÝa d−íi t«i, mét ng−êi An Nam bÞ báng tõ ®Çu ®Õn ch©n, ph¸t ®iªn lªn, muèn lao xuèng biÓn. Ng−êi anh cña anh ta, quªn c¶ nguy hiÓm, bu«ng tay chÌo «m lÊy anh vµ ra søc ®Ì anh ta xuèng lßng thuyÒn. Cuéc vËt lén ch−a ®Çy 2 gi©y võa kÕt thóc th× mét thïng n−íc s«i n÷a ®−îc h¾t bëi mét bµn tay chuÈn x¸c l¹i déi xuèng kÎ bÊt h¹nh. T«i thÊy anh ta l¨n lén trong thuyÒn, vÕt th−¬ng tr¬ c¶ thÞt víi nh÷ng tiÕng kªu kh«ng cßn g× lµ cña con ng−êi n÷a! Vµ c¶nh ®ã khiÕn chóng t«i c−êi; víi chóng t«i, ®iÒu ®ã cã vÎ cùc kú ngé nghÜnh. Qu¶ thËt chóng t«i ®· cã t©m hån thùc d©n!... ... Trong thêi kú t«i ë ®ã (B¾c Kú) kh«ng cã tuÇn nµo lµ kh«ng cã vµi c¸i ®Çu r¬i. Trong tÊt c¶ nh÷ng c¶nh t−îng ®ã, t«i chØ cßn nhí ®−îc mét ®iÒu, lµ chóng ta cßn tµn b¹o, cßn d· man h¬n c¶ chÝnh nh÷ng tªn c−íp biÓn. T¹i sao l¹i cã nh÷ng hµnh vi qu¸i ¸c ®Õn thÕ ®èi víi mét kÎ bÞ kÕt ¸n s¾p ph¶i chÕt? T¹i sao l¹i cã nh÷ng cuéc hµnh h¹ thÓ x¸c, t¹i sao ph¶i gi¶i nh÷ng ®oµn tï ®i bªu kh¾p c¸c lµng m¹c?\". NguyÔn ¸i Quèc B¸o Le Libertaire, ngµy 23-9-1921. In trong s¸ch Thu Trang: Ho Chi Minh µ Paris, Paris, 1991, p.164-165.

63 Téi ¸c cña chñ nghÜa thùc d©n \"D−íi sù b¶o trî cña n−íc Ph¸p, xø §«ng D−¬ng ®ang theo ®uæi mét c¸ch hoµ b×nh vËn mÖnh cña m×nh, vµ th−a c¸c ngµi, c¸c ngµi ®· thÊy b»ng chøng tèt ®Ñp nhÊt r»ng xø ®ã ®ang h¹nh phóc\". §Êy, «ng Ut¬r©y, nghÞ sÜ xø Nam Kú (?) ®· nãi nh− vËy víi c¸c ®ång sù ë NghÞ viÖn Ph¸p. Trong tËp san th¸ng t¸m, Héi Nh©n quyÒn vµ D©n quyÒn võa chøng minh cho chóng ta biÕt §«ng D−¬ng h¹nh phóc nh− thÕ nµo vµ n−íc Ph¸p ®−îc ®¹i diÖn tèt ®Ñp nh− thÕ nµo. Chóng t«i xin tãm t¾t b»ng mÊy dßng sau ®©y: Nh− ë tÊt c¶ c¸c tØnh, mét tØnh B¾c Kú còng cã mét vÞ c«ng sø Ph¸p. Nh− tÊt c¶ c¸c vÞ c«ng sø Ph¸p ë B¾c Kú, vÞ c«ng sø ë tØnh mµ chóng t«i nãi tíi, ®−îc trao cho mét quyÒn hµnh v« h¹n. ¤ng ta lµ chñ tØnh, ®èc lý, ch¸nh ¸n, mâ toµ, chñ thÇu. ¤ng kiªm nhiÖm tÊt c¶ mäi quyÒn hµnh: t− ph¸p, thuÕ vô, sinh mÖnh vµ tµi s¶n cña ng−êi b¶n xø, viÖc bÇu cö nh÷ng ng−êi cÇm quyÒn b¶n xø, quyÒn lîi cña c«ng chøc, v©n v©n vµ v©n v©n. VÞ quan chøc cao cÊp ®ã ®· dïi mµi tÊt c¶ khoa häc chÝnh trÞ vµ hµnh chÝnh ë khu phè latinh mµ «ng ta vèn lµm nghÒ... b¸n ch¸o. BÞ nî nh− chóa chæm vµ kh«ng cßn mét xu dÝnh tói, «ng ta may m¾n ®−îc mét chÝnh kh¸ch cã thÕ lùc \"®Ò b¹t\" cho lµm c«ng sø phô tr¸ch mét tØnh cã hµng ngh×n ng−êi. Ngoµi viÖc «ng ta biÕt b¾t gi÷, tèng giam vµ kÕt ¸n mét c¸ch ®éc ®o¸n nh÷ng ng−êi An Nam ®Ó thóc thuÕ hä, «ng ta cßn biÕt