514 Hå CHÝ MINH TOµN TËP B. ë NhËt B¶n, ë Trung Quèc vµ ë Xiªm TiÕp xóc víi nh÷ng nhãm ng−êi di t¶n. Thµnh lËp mét l·nh sù qu¸n ë V©n Nam phñ, thµnh phè rÊt quan träng n»m ë biªn giíi B¾c Kú, trung t©m tuyªn truyÒn ®Æt ë vÞ trÝ ®ã rÊt tuyÖt. Tranh thñ lµm cho c¸c x«viÕt ®−îc c«ng nhËn ë Xiªm, n¬i mµ Anh, Ph¸p vµ Mü lu«n lu«n cã m−u ®å. Mü cã 4 cè vÊn “ch©u ¢u” trùc thuéc Bé Ngo¹i giao, Anh vµ Ph¸p cã hai cè vÊn trùc thuéc Bé T− ph¸p. T¹i sao n−íc Nga l¹i kh«ng cã? H¬n n÷a, mét l·nh sù qu¸n ë B¨ng Cèc sÏ t×m thÊy c¸c ng¶ ®−êng ®i Ên §é thuéc Anh, Giava thuéc Hµ Lan vµ §«ng D−¬ng thuéc Ph¸p? C. ë Ph¸p Nhãm céng s¶n ë NghÞ viÖn sÏ cã hai nhiÖm vô quan träng: 1. Thõa nhËn c¸c x«viÕt 2. Xo¸ chÕ ®é b¶n xø. Trong nhiÖm kú, sÏ yªu cÇu bá thuèc phiÖn ë §«ng D−¬ng; nã sÏ tè gi¸c c¸c vô bª bèi nh− vô bª bèi cña ®éc quyÒn ë Sµi Gßn. Tõ Ph¸p ®Õn §«ng D−¬ng qu¸ xa c¸ch, v× vËy sÏ kh«ng cã vÊn ®Ò NghÞ viÖn ®i xem xÐt nh− cã thÓ lµm ®èi víi Angiªri vµ Tuynidi. Ban thuéc ®Þa sÏ lo tr−íc hÕt viÖc tæ chøc c«ng ®oµn. Héi liªn hiÖp liªn thuéc ®Þa sÏ lµm ®óng víi danh hiÖu cña m×nh. Tê Le Paria sÏ ra mçi tuÇn 2 lÇn. Ho¹t ®éng thuéc ®Þa cña §¶ng Céng s¶n Ph¸p h¼n lµ cßn yÕu kÐm nh−ng chót Ýt nã lµm ®−îc th× ch¼ng cã ®¶ng nµo lµm ®−îc, cßn nÕu nã ch−a quan t©m ®Õn ng−êi b¶n xø, ®ã lµ v× ng−êi b¶n xø ch−a ®Õn víi nã ®−îc mÊy. NhiÖm vô sè mét cña nã lµ ®µo t¹o nh÷ng chiÕn sÜ b¶n xø. §µo t¹o kh«ng chØ nh÷ng nhµ tuyªn truyÒn mµ c¶ nh÷ng nhµ c¸ch m¹ng theo kiÓu ch©u ¢u. D. ë Nga Muèn thÕ, ®−a ®Õn M¸txc¬va hay ®Õn c¸c trung t©m kh¸c, c¸c sinh viªn An Nam (cßn sím ®Ó cã thÓ coi th−êng ng−êi trÝ thøc).
b¸o c¸o vÒ b¾c kú, trung kú vµ nam kú 515 Còng ®−a c¶ nh÷ng ng−êi lao ®éng ch©n tay v× ph¶i ®µo t¹o nh÷ng qu©n nh©n, thuû thñ cho hång qu©n b¶n xø vµ c¸c chi bé xÝ nghiÖp b¶n xø, ®ñ søc thay thÕ c¸c kü thuËt viªn cña chñ nghÜa t− b¶n. IV T−¬ng lai A. Ng−êi bÞ bãc lét cã th¾ng næi ng−êi ®i bãc lét kh«ng? 1. Søc m¹nh lín nhÊt cña chñ nghÜa thùc d©n lµ tõ chÕ ®é ñng hé nã Ngµy mµ giai cÊp v« s¶n chÝnh quèc ®¸nh b¹i chñ nghÜa t− b¶n th× sÏ x¶y ra chuyÖn g×? Ngµy ®ã bÌ lò thuéc ®Þa sÏ bÞ quÐt s¹ch. V× vËy tÊt c¶ m¾t xÝch ®µn ¸p vµ phßng thñ cña chóng: C¶nh s¸t, qu©n ®éi, c¸c liªn minh, v« tuyÕn ®iÖn, xe t¨ng, tÊt c¶ ®Òu trë nªn ®¸ng th−¬ng. ¢m m−u th× ®¸ng sî h¬n. §ã lµ “chia ®Ó trÞ” (t«i ch−a nãi ®Õn c¸ch dïng thuèc phiÖn, mét biÖn ph¸p qu¸ th« tôc ®Ó ®¹t kÕt qu¶). Nh−ng lµ chia rÏ giíi th−îng l−u víi quÇn chóng, vµ ngay trong giíi th−îng l−u, dïng thÕ hÖ nµy chèng thÕ hÖ kia; chia rÏ §«ng D−¬ng víi Trung Quèc... v.v. g©y nghi ngê lÉn nhau gi÷a ng−êi b¶n xø, v.v.. §ã lµ ®iÒu bÌ lò mong muèn. Chóng cã thùc hiÖn ®−îc kh«ng. Kinh nghiÖm ®· tr¶ lêi lµ kh«ng. Nh−ng kh«ng cã g× bÊt h¹nh h¬n lµ chñ nghÜa thùc d©n Ph¸p. Cã thÓ ®¸nh gi¸ chñ nghÜa thùc d©n Ph¸p b»ng mét ch÷: Bñn xØn vµ lÊy biÓu t−îng lµ mét ng−êi: Xar«. ChÝnh Xar« lµ ng−êi ®· khëi x−íng ë §«ng D−¬ng, chÝnh s¸ch lõa bÞp t− s¶n vµ chÝnh y lµ ng−êi t−ëng m×nh lµ l¸u c¸, mµ chØ lµ mét kÎ ®¸ng th−¬ng; vµ còng v× chñ nghÜa thùc d©n Ph¸p thiÕu m¹nh d¹n nªn lóc nµo còng rêi r¹c vµ m©u thuÉn. ThÝ dô vÒ sù rêi r¹c: Thµnh lËp Tr−êng ®¹i häc Hµ Néi, xong xo¸ ®i, råi l¹i lËp l¹i. ThÝ dô vÒ m©u thuÉn: Hä cho thanh niªn Nam Kú ®æi quèc
516 Hå CHÝ MINH TOµN TËP tÞch, t−ëng r»ng lµm nh− vËy th× nh÷ng ng−êi nµy g¾n bã h¬n, nh−ng chÝnh nhiÒu ng−êi cã quèc tÞch míi ®· lîi dông quyÒn ®ã ®Ó viÕt nh÷ng ®iÒu hä nghÜ trªn b¸o chÝ. ThÝ dô kh¸c: Hä cho r»ng ®· ch«n vïi nÒn v¨n minh Trung Hoa khi xo¸ bá tr−êng ®¹i häc Trung Hoa cò, nh−ng thanh niªn An Nam kh«ng ®ßi hái g× h¬n ®−îc h−ëng nÒn gi¸o dôc hiÖn ®¹i vµ tõ ®ã hä ®· cã nh÷ng t− t−ëng tiªn tiÕn! ThÕ lµ hä véi vµng b×nh tÜnh l¹i; hä t×m c¸ch ®µn ¸p “xu thÕ d©n chñ” b»ng c¸ch khªu gîi l¹i ¶nh h−ëng huyÒn diÖu cña nhµ vua vµ ®Ó thùc hiÖn ®iÒu ®ã, hä ®−a Kh¶i §Þnh sang Ph¸p. KÕt qu¶ lµ: Kh¶i §Þnh bÞ c¨m ghÐt nh− mét tªn c−íp ng«i vua v× bÞ khinh rÎ nh− mét con ®Ü ®ùc, vµ nh− thÕ lµ ®ñ ®Ó thñ tiªu t− t−ëng qu©n chñ trong ®Çu ãc nh©n d©n. 2. Nh−îc ®iÓm lín cña “An Nam trΔ lµ thiÕu kinh nghiÖm c¸ch m¹ng. Nh÷ng “ng−êi giµ” chØ d¹y cho hä nh÷ng ph−¬ng ph¸p cæ hñ vµ kh«ng t−ëng, do ®ã, b©y giê hä ph¶i tiÕp thu kh«ng nh÷ng v¨n ho¸ mµ c¶ hµnh ®éng cña ph−¬ng T©y. Hµnh ®éng g×? Hµnh ®éng tèt ®Ñp h¬n c¶: Hµnh ®éng c¸ch m¹ng. §ã lµ tinh tuý cña nÒn v¨n minh ph−¬ng T©y, nh−ng còng lµ hµnh ®éng khã kh¨n nhÊt. N−íc An Nam trÎ cã l¹c quan, chiÕn ®Êu, tæ chøc vµ kû luËt kh«ng? Hä cã mét c−¬ng lÜnh râ rµng vµ cã biÕt lµm c¸ch m¹ng theo ph−¬ng T©y kh«ng? - Søc m¹nh cña hä tr−íc hÕt lµ quyÒn cña hä. TiÕp ®Õn lµ hä thi ®ua theo g−¬ng cña NhËt B¶n, Trung Quèc, Ên §é, PhilÝppin vµ Ai CËp. Lµ sù suy yÕu cña ch©u ¢u do chiÕn tranh võa qua lµm râ nÐt. §ã lµ ý thøc vÒ qu¸ khø d©n téc. §ã lµ ®iÒu ®¹i t¸ Diguet, thuéc ph¸o binh thuéc ®Þa viÕt trong cuèn s¸ch cña «ng vÒ nh©n d©n An Nam: “Chóng ta thÊy hä liªn tiÕp g¾n bã víi Trung Quèc b»ng mèi quan hÖ ch− hÇu, sau ®Õn trong 10 thÕ kû qua sèng d−íi sù ®« hé cña c¸c chÝnh quyÒn cña Trung Quèc, sau l¹i giµnh ®−îc tù do nhê cã c¸c cuéc c¸ch m¹ng ®Ém m¸u vµ cuèi cïng, khi ®· tho¸t khái sù ¸p bøc cña Trung Quèc, hä tËp trung chinh phôc c¸c n−íc kh¸c vµ
b¸o c¸o vÒ b¾c kú, trung kú vµ nam kú 517 ®i xuèng phÝa Nam däc theo bê biÓn Trung Kú th©u tãm Champa vµ Cao Miªn biÕn thµnh c¸c tØnh cña An Nam, lµm ®−îc nh− vËy nhê søc sèng kú diÖu thùc hiÖn vÕt dÇu loang, cho ®Õn tËn c¸c hå n−íc lín ë s«ng Mªk«ng. Khi nh×n d©n téc nµy, sau 10 thÕ kû n« dÞch, vÉn nghÜ ®Õn gi¶i phãng vµ tiÕp tôc mét c¸ch dòng c¶m vµ t¸o b¹o, chóng ta c¶m thÊy søc sèng vµ sù kiªn tr× cña hä thiÕt tha ®−îc tù do. Theo dâi nh÷ng cuéc chinh phôc m¹nh d¹n chóng ta nhËn thÊy ë hä víi bÒ ngoµi yªn lµnh vµ nhÉn nhôc th× hä cßn cã tÝnh khÝ hiÕu chiÕn”. B. §«ng D−¬ng cã theo chñ nghÜa b«nsªvÝch kh«ng? Khi ng−êi An Nam hiÓu ra r»ng cã mèi quan hÖ gi÷a chñ nghÜa t− b¶n vµ chÕ ®é thùc d©n vµ sù ®oµn kÕt gi÷a ng−êi b¶n xø ë c¸c thuéc ®Þa víi ng−êi v« s¶n ë chÝnh quèc mµ th¾ng lîi nhÊt ®Þnh sÏ sím diÔn ra, biÓu hiÖn lµ sù thµnh lËp c¸c x«viÕt, khi hä c¶m thÊy triÓn väng ®ã t¨ng c−êng niÒm hy väng cña hä vµ sù ®oµn kÕt ®ã cñng cè nh÷ng yªu s¸ch cña hä, ®Õn møc hä ch¸n ngÊy c¸c “tæ chøc d©n chñ” mµ giai cÊp t− s¶n hÊp hèi khoe khoang, khi nh÷ng ng−êi An Nam ch−a biÕt nh÷ng g× Nga ®· lµm cho Ai CËp, Thæ NhÜ Kú, Ên §é vµ cho b¶n th©n hä vµ chÝnh n−íc Nga muèn lµ ®ång minh vµ ng−êi gi¸o huÊn cho hä, th× t¹i sao hä l¹i kh«ng ®Õn víi chóng ta? Tãm l¹i lµ ph¶i t¨ng c−êng c«ng t¸c tuyªn truyÒn cña chóng ta. - HiÖn nay, n−íc An Nam trÎ ch−a cã mét nhËn thøc râ vÒ Quèc tÕ Céng s¶n. Nh−ng ®· cã mét biÓu hiÖn më ®Çu qua tê “DiÔn ®µn b¶n xø” (La Tribune indigÌne), ngµy 19-2-1924 ®· dµnh trªn trang ®Çu ®¨ng mét bµi vÒ chñ nghÜa b«nsªvÝch. §Çu ®Ò bµi b¸o lµ “ChÝnh phñ c¸c x«viÕt ®· ®−îc thõa nhËn” vµ kÕt thóc b»ng c©u “Nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o Ph¸p cã thÓ lo sî ¶nh h−ëng cña Liªn X« ®Õn chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i vµ thuéc ®Þa cña Ph¸p v× Têrètxki vµ nh÷ng ng−êi theo Têrètxki tÝch cùc tuyªn truyÒn phæ biÕn häc thuyÕt cña hä kh¾p c¸c n−íc. Cã lý do g× ®Ó sî tuyªn truyÒn? §iÒu g× ®ã tuú thuéc chç ®øng cña m×nh. Nh−ng vÒ mÆt nhËn thøc,
518 Hå CHÝ MINH TOµN TËP chóng ta sÏ cã lîi nÕu hiÓu biÕt tÊt c¶ c¸c häc thuyÕt, tÊt c¶ nh÷ng nguyªn t¾c t¸c ®éng ®Õn sù ph¸t triÓn cña c¸c d©n téc. Nh÷ng x· héi ®−îc x©y dùng theo nh÷ng nguyªn t¾c cña ®¹o ®øc t− s¶n kh«ng dÉn ®Õn nh÷ng kÕt qu¶ nh− vËy nªn hä ph¶i chèng l¹i nh÷ng x· héi ®ã ®Ó t×m mét x· héi tèt h¬n”. - §Õn n¨m 1906, ë §«ng D−¬ng diÔn ra mét lµn sãng h−íng vÒ NhËt B¶n. Nh÷ng nhµ trÝ thøc lín ch¹y sang T«ki«, hy väng sím trë vÒ truyÒn l¹i cho anh em kh¸c. TÊt nhiªn chÝnh quyÒn ®µn ¸p ©m m−u di t¶n. §Ó lªn tµu, bÊt chÊp khã kh¨n, nh÷ng ng−êi c¸ch m¹ng trèn d−íi hÇm tµu, chui vµo c¸c bao than hoÆc ch¹y qua biªn giíi V©n Nam, bß ban ®ªm qua bê bôi. Ai kh«ng cÈn thËn th× bÞ ®¸nh ®Ëp (®−a ®i ®µy, ¸m s¸t). MÆc dÇu nh− vËy, c¸c cuéc ra ®i vÉn tiÕp tôc nh− mét cuéc hµnh h−¬ng. T«i kh¼ng ®Þnh r»ng ngµy mµ thanh niªn An Nam biÕt r»ng ë M¸txc¬va cã mét tr−êng ®¹i häc cho ng−êi ph−¬ng §«ng häc miÔn phÝ, s½n sµng tiÕp ®ãn hä, kªu gäi hä, tuyÓn chän hä, th× t«i kh¼ng ®Þnh r»ng hµng lo¹t thanh niªn chèng ®èi ë An Nam sÏ ra ®i, nh÷ng thanh niªn th«ng minh vµ trung thµnh, ®ang bÞ vïi dËp trong chÕ ®é ngu d©n ë thuéc ®Þa sÏ s«i næi ®i häc ë ch©u ¢u! Vµ khi nh÷ng nguån sinh lùc nh− vËy ®−îc tù do ph¸t huy, th× kh«ng ai biÕt ®−îc ®iÒu g× sÏ x¶y ra? N−íc Céng hoµ X«viÕt sÏ t×m thÊy ë ®ã vinh quang vµ sù bï ®¾p! C. Thùc d©n Ph¸p lµm g× ®Ó ng¨n c¶n tuyªn truyÒn b«nsªvÝch 1. Vu khèng - V× mét viÖc kh«ng ra g×, hä chôp vµo ®Çu anh ch÷ “b«nsªvÝch”. §ã lµ c¸ch lµm cña c¸c nhµ b¸o thuéc ®Þa chèng kÎ thï b¶n xø “b«nsªvÝch” vµ còng nh− vËy víi nh÷ng ng−êi “chèng Ph¸p”. Vµ nÕu mét ng−êi An Nam bÞ chÝnh quyÒn nµy hay chÝnh quyÒn kia b«i ®en th× tªn cña hä bÞ ghi vµo “danh s¸ch nh÷ng ng−êi nghi vÊn”. Tuy nhiªn, tÊt c¶ nh÷ng ng−êi bÞ nghi vÊn ®Òu
b¸o c¸o vÒ b¾c kú, trung kú vµ nam kú 519 ®−îc nh©n d©n xem lµ ng−êi v÷ng vµng vµ bÝ mËt kÝnh träng, cã nh÷ng thanh niªn v× muèn næi danh nªn muèn ®−îc xem lµ “b«nsªvÝch”. Tõ ®ã dÉn ®Õn mét kÕt qu¶ kh«ng l−êng tr−íc ®−îc lµ: BÌ lò thuéc ®Þa khi khñng bè thanh niªn b»ng mét danh tõ nguy hiÓm nh− vËy th× l¹i tuyªn truyÒn cho chóng t«i: Chóng gieo c¸i tªn cßn chóng t«i gÆt h¸i kÕt qu¶. Cßn vÒ t¸c dông tuyªn truyÒn cña c¸c danh tõ, t«i xin nãi qua r»ng ch÷ “Lªnin” dÞch rÊt dÔ ra tiÕng ViÖt, vÒ ©m thanh còng nh− ý nghÜa: Lª - Ninh. ¢m ®Çu tiªn lµ tªn mét hä rÊt phæ biÕn ë ViÖt Nam, ®ång thêi còng lµ mét hä nhµ vua An Nam. ¢m thø hai cã nghÜa lµ an ninh, ng−êi ®em l¹i an ninh; thÇn an ninh mµ ng−êi An Nam th−êng cóng lÔ ë nhµ gäi lµ ThÇn – Ninh. NÕu cã mét sù vu khèng nµo ®ã cã thÓ ¶nh h−ëng ®Õn t− t−ëng ng−êi An Nam, ®ã lµ: “C¸c x«viÕt muèn gi¶i phãng c¸c thuéc ®Þa, nh−ng sau ®ã ®· chiÕm l¹i. Hä chiÕm ®ãng nh− Nga hoµng tr−íc ®©y. Thùc chÊt ®Õ quèc Nga chØ thay ®æi tªn gäi. R»ng §¶ng Céng s¶n Nga ph¶i coi chõng! NÕu xa rêi chñ nghÜa M¸c mét chót lµ ng−êi chiÕn sÜ An Nam sÏ nghi ngê”. V× vËy, t«i mong §¶ng Céng s¶n Nga hai ®iÒu sau ®©y: 1. §¶ng b«nsªvÝch ph¶i gi÷ v÷ng lµ b«nsªvÝch. 2. ChÝnh s¸ch ®èi víi c¸c thuéc ®Þa cña Nga ph¶i gi÷ nguyªn nh− tr−íc khi thùc hiÖn chÝnh s¸ch kinh tÕ míi NEP vµ kh«ng ®−a vµo NEP. NÕu thùc hiÖn hai ®iÒu ®ã th× sù vu khèng t− s¶n thÊt b¹i. 2. Chõng nµo mµ tuyªn truyÒn b«nsªvÝch lan réng th× cÇn dù kiÕn c¸c cuéc xua ®uæi c¸c chiÕn sÜ Nga hoÆc Ph¸p (tr−êng hîp Louzon ë Tuynidi) vµ nhÊt lµ ®µn ¸p c¸c chiÕn sÜ b¶n xø. Nh÷ng chiÕn sÜ b¶n xø ph¶i ®−îc tuyÓn mé trong sè nh÷ng ng−êi ®· ®−îc thö th¸ch nhÊt. Ngoµi ra, cÇn lµm cho nh©n d©n hiÓu r»ng c¸c cuéc ®µn ¸p ®Ém m¸u tõ nay trë ®i kh«ng thÓ diÔn ra m·i vµ nh÷ng ng−êi b«nsªvÝch b¶n xø cã sau l−ng c¶ mét chÝnh ®¶ng. Cuèi cïng, ©m m−u cña chÝnh s¸ch ngo¹i giao t− s¶n sÏ ®−îc
520 Hå CHÝ MINH TOµN TËP t¨ng c−êng ë Th¸i B×nh D−¬ng. Chóng ta cßn nhí nh÷ng m¸nh khoÐ cña Ng©n hµng Nga - ¸ ë Trung Quèc. N−íc Xiªm sÏ bÞ quÊy rèi. N−íc NhËt thuéc Hµn Quèc cã thõa nhËn c¸c x«viÕt kh«ng? Liªn minh Trung - Nga t¹o thuËn lîi cho tuyªn truyÒn ë §«ng D−¬ng. Cßn th¸i ®é cña Mü, tªn ®ao phñ cña PhilÝppin? KÕt luËn Kh¶ n¨ng khëi nghÜa vò trang ë §«ng D−¬ng. §Ó mét cuéc khëi nghÜa vò trang ë §«ng D−¬ng cã c¬ th¾ng lîi: 1. Ph¶i cã tÝnh chÊt mét cuéc khëi nghÜa quÇn chóng chø kh«ng ph¶i mét cuéc næi lo¹n. Cuéc khëi nghÜa ph¶i ®−îc chuÈn bÞ trong quÇn chóng, næ ra trong thµnh phè theo kiÓu c¸c cuéc c¸ch m¹ng ë ch©u ¢u, chø kh«ng ph¶i næ ra ®ét ngét ë biªn giíi Trung Quèc, theo ph−¬ng ph¸p cña nh÷ng nhµ c¸ch m¹ng tr−íc ®©y. 2. Cuéc khëi nghÜa ph¶i ®−îc n−íc Nga ñng hé. C¸c x«viÕt sÏ cung cÊp vò khÝ, tiÒn b¹c vµ c¸c kü thuËt viªn, c¸c binh sÜ, c¸c thuû thñ b¶n xø ®−îc ®µo t¹o tr−íc ®ã ë M¸txc¬va. Ngoµi ra, n−íc Nga cã mét h¹m ®éi kh¸ m¹nh ë Th¸i B×nh D−¬ng, ®ñ søc ng¨n c¶n sù can thiÖp cña mét vµi c−êng quèc cã tho¶ thuËn víi Ph¸p trong viÖc chèng ng−êi b¶n xø. 3. Cuéc khëi nghÜa ph¶i trïng hîp víi c¸ch m¹ng v« s¶n ë Ph¸p. 4. Sù nghiÖp cña ng−êi b¶n xø g¾n mËt thiÕt víi sù nghiÖp cña v« s¶n toµn thÕ giíi; mçi khi chñ nghÜa céng s¶n giµnh ®−îc chót Ýt th¾ng lîi trong mét n−íc nµo ®ã, nhÊt lµ trong mét quèc gia ®Õ quèc chñ nghÜa (n−íc §øc ch¼ng h¹n) th× ®ã cµng lµ th¾ng lîi c¶ cho ng−êi An Nam. ViÕt cuèi n¨m 1924. Tµi liÖu l−u t¹i B¶o tµng Hå ChÝ Minh.
b¸o c¸o vÒ b¾c kú, trung kú vµ nam kú 521 CHó THÝCH vµ b¶n chØ dÉn tªn ng−êi
522 Hå CHÝ MINH TOµN TËP
523 chó thÝch 1. T©m ®Þa thùc d©n: Ngay sau khi NguyÔn ¸i Quèc göi b¶n Yªu s¸ch cña nh©n d©n An Nam tíi tr−ëng ®oµn c¸c n−íc dù Héi nghÞ VÐcx©y, bän båi bót thùc d©n lång lén. Trªn tê Courrier Colonial ra ngµy 27-6 cã mét bµi nhan ®Ò Giê phót nghiªm träng, chØ trÝch b¶n yªu s¸ch: \"Lµm sao mét ng−êi d©n thuéc ®Þa l¹i cã thÓ dïng b¶n yªu s¸ch cña nh©n d©n ®Ó c«ng kÝch ChÝnh phñ Ph¸p. ThËt lµ qu¸ qu¾t. Cø theo ®µ nµy th× bän d©n thuéc ®Þa sÏ lªn ngang hµng víi ng−êi Ph¸p chóng ta vµ sím trë thµnh «ng chñ cña chóng ta. Kh«ng ®−îc, ph¶i k×m gi÷ chóng m·i m·i trong vßng n« lÖ\". NguyÔn ¸i Quèc viÕt bµi T©m ®Þa thùc d©n ®Ó tr¶ lêi bµi b¸o sÆc mïi thùc d©n trªn. Tr.5. 2. B¶n Yªu s¸ch cña nh©n d©n An Nam: N¨m 1918, ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt kÕt thóc. Ngµy 18-1-1919, ®¹i biÓu c¸c n−íc ®Õ quèc tham gia chiÕn tranh häp héi nghÞ ë VÐcx©y (Ph¸p). Héi nghÞ nµy (cßn gäi lµ Héi nghÞ hoµ b×nh Pari) nh»m x¸c ®Þnh sù thÊt b¹i cña §øc vµ c¸c n−íc ®ång minh cña §øc, chia l¹i thÞ tr−êng thÕ giíi cho c¸c n−íc ®Õ quèc th¾ng trËn, chñ yÕu lµ Mü, Anh, Ph¸p. Nh©n danh nhãm ng−êi yªu n−íc ViÖt Nam, NguyÔn ¸i Quèc ®· göi ®Õn Héi nghÞ b¶n Yªu s¸ch cña nh©n d©n An Nam. NguyÔn ¸i Quèc cßn thuª in thµnh truyÒn ®¬n, ®¨ng trªn c¸c b¸o, göi ®Õn c¸c nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ cã tªn tuæi, ph©n ph¸t trong c¸c buæi héi häp, mÝt tinh, göi cho ViÖt kiÒu ë Ph¸p vµ göi vÒ n−íc. Tr.5. 3. B¸o Le Courrier d'Hai Phong: B¸o xuÊt b¶n h»ng ngµy ë H¶i Phßng, n¨m 1887, do Toµ ®èc lý cña chÝnh quyÒn thuéc ®Þa phô tr¸ch. Tr.8.
524 Hå CHÝ MINH TOµN TËP 4. B¸o L'HumanitÐ: Tê b¸o h»ng ngµy cña §¶ng X· héi Ph¸p do Gi¨ng Gi«rÐt s¸ng lËp n¨m 1904. Sau §¹i héi lÇn thø XVIII (§¹i héi Tua), §¶ng Céng s¶n Ph¸p thµnh lËp, b¸o L'HumanitÐ trë thµnh c¬ quan ng«n luËn chÝnh thøc cña §¶ng Céng s¶n Ph¸p. Trong nh÷ng n¨m ho¹t ®éng ë n−íc ngoµi, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· viÕt nhiÒu bµi ®¨ng trªn b¸o L'HumanitÐ, tè c¸o téi ¸c cña thùc d©n Ph¸p ë c¸c thuéc ®Þa vµ kªu gäi nh©n d©n bÞ ¸p bøc ë c¸c thuéc ®Þa ®Êu tranh giµnh ®éc lËp tù do. Nhê nh÷ng ho¹t ®éng tÝch cùc cña Ng−êi, b¸o L'HumanitÐ th−êng xuyªn më môc ®¨ng ®Òu ®Æn c¸c bµi tuyªn truyÒn vÊn ®Ò thuéc ®Þa, gi¸o dôc giai cÊp c«ng nh©n Ph¸p nhËn thøc ®óng vÊn ®Ò thuéc ®Þa vµ ñng hé phong trµo gi¶i phãng d©n téc. Tr.10. 5. Héi nghÞ hßa b×nh (Héi nghÞ VÐcx©y): Hai th¸ng sau khi ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt kÕt thóc, ngµy 18 - 1 - 1919 c¸c n−íc th¾ng trËn ®· häp Héi nghÞ hoµ b×nh t¹i VÐcx©y (Ph¸p). Tham dù Héi nghÞ cã ®¹i biÓu cña 27 n−íc th¾ng trËn. N¨m c−êng quèc tham gia ®iÒu khiÓn Héi nghÞ lµ Mü, Anh, Ph¸p, Italia vµ NhËt B¶n, nh−ng thùc sù n¾m quyÒn quyÕt ®Þnh Héi nghÞ lµ Tæng thèng Mü Uynx¬n, Thñ t−íng Anh L«i Gioãc vµ Thñ t−íng Ph¸p Clªm¨ngx«. §¹i biÓu cña c¸c n−íc b¹i trËn còng cã mÆt ®Ó kÝ vµo c¸c hoµ −íc do c¸c n−íc th¾ng trËn quyÕt ®Þnh. Héi nghÞ VÐcx©y kÐo dµi gÇn hai n¨m vµ diÔn ra hÕt søc gay go, quyÕt liÖt v× c¸c c−êng quèc th¾ng trËn ®Òu cã nh÷ng m−u ®å, tham väng riªng trong viÖc ph©n chia quyÒn lîi vµ thiÕt lËp trËt tù thÕ giíi sau chiÕn tranh. Lµ n−íc ®¨ng cai héi nghÞ, Ph¸p mong muèn lµm suy kiÖt hoµn toµn n−íc §øc c¶ vÒ qu©n sù vµ kinh tÕ, nh»m ®¶m b¶o an ninh vµ ®Þa vÞ b¸ chñ cña Ph¸p ë lôc ®Þa ch©u ¢u. Nh−ng Anh vµ nhÊt lµ Mü l¹i chñ tr−¬ng ph¶i duy tr× mét n−íc §øc t−¬ng ®èi m¹nh ®Ó ®èi phã víi phong trµo c¸ch m¹ng ®ang lªn cao ë c¸c n−íc ch©u ¢u vµ ©m m−u b¸ chñ ch©u ¢u cña Ph¸p. §ã lµ chÝnh s¸ch “c©n b»ng lùc l−îng” ë ch©u ¢u mµ Mü rÊt ñng hé. Sau gÇn nöa n¨m tranh c·i víi ba lÇn cã nguy c¬ tan vì v× bÊt ®ång gay g¾t vÒ quyÒn lîi, cuèi cïng c¸c v¨n kiÖn cña Héi nghÞ VÐcx©y ®· ®−îc kÝ kÕt. Quèc héi Mü ®· kh«ng phª chuÈn Hoµ −íc VÐcx©y v× nh÷ng quyÒn lîi cña Mü kh«ng ®−îc tho¶ m·n. GÇn hai n¨m sau, ngµy 25-8-1921, Mü ®· kÝ hoµ −íc riªng rÏ víi §øc. Tr.10.
chó thÝch 525 6. Journal officiel de l'Indochine - Française: C«ng b¸o do Phñ Toµn quyÒn §«ng D−¬ng xuÊt b¶n tõ n¨m 1889 ®Õn n¨m 1950. Tr.24. 7. B¸o Le Populaire: B¸o xuÊt b¶n h»ng ngµy ë Pari tõ th¸ng 5-1916, lµ c¬ quan trung −¬ng cña §¶ng X· héi Ph¸p. Tõ sau §¹i héi Tua (12- 1920), Le Populaire tiÕp tôc lµ c¬ quan trung −¬ng cña §¶ng X· héi (S.F.I.O.). BÞ gi¸n ®o¹n trong nh÷ng n¨m Ph¸p bÞ §øc chiÕm ®ãng. Th¸ng 8-1944, b¸o xuÊt b¶n trë l¹i vµ ®×nh b¶n vµo th¸ng 2-1970. Tr.25. 8. Vô m−u khëi nghÜa ë HuÕ (ngµy 3-5-1916) do hai sÜ phu yªu n−íc Th¸i Phiªn vµ TrÇn Cao V©n l·nh ®¹o d−íi danh nghÜa cña vua Duy T©n. Tuy næ ra ë HuÕ nh−ng khëi nghÜa cã quan hÖ mËt thiÕt víi phong trµo ViÖt Nam Quang phôc héi ë c¸c tØnh Nam Trung Kú. Lùc l−îng khëi nghÜa lµ binh lÝnh ng−êi ViÖt, phÇn lín s¾p bÞ ®−a sang chiÕn tr−êng ch©u ¢u. KÕ ho¹ch b¹i lé, nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o bÞ hy sinh, vua Duy T©n bÞ thùc d©n Ph¸p b¾t vµ ®µy ra ®¶o Rªuyni«ng. Tr.25. 9. Ng−êi An Nam chiÕm tØnh Th¸i Nguyªn: §ªm 30-8-1917, d−íi sù l·nh ®¹o cña §éi CÊn (tøc TrÞnh V¨n CÊn) vµ L−¬ng Ngäc QuyÕn, binh lÝnh ng−êi ViÖt trong qu©n ®éi Ph¸p ë Th¸i Nguyªn ®· næi dËy ®¸nh chiÕm tØnh lþ. Sau 6 ngµy chiÕn ®Êu víi qu©n Ph¸p ®−îc t¨ng viÖn tõ Hµ Néi vµ nhiÒu n¬i kh¸c lªn, L−¬ng Ngäc QuyÕn hy sinh, nghÜa qu©n rót khái tØnh lþ, chuyÓn vÒ ho¹t ®éng ë vïng rõng nói c¸c tØnh Th¸i Nguyªn, VÜnh Yªn, Phóc Yªn, Hoµ B×nh, S¬n T©y. Do bÞ truy n· r¸o riÕt, cuéc khëi nghÜa yÕu dÇn, ngµy 11-1-1918, §éi CÊn tù s¸t ®Ó gi÷ trän khÝ tiÕt. Cuéc khëi nghÜa bÞ thÊt b¹i. Tr.25. 10. §¹i héi toµn quèc lÇn thø XVIII §¶ng X· héi Ph¸p: §¹i héi häp t¹i thµnh phè Tua (Ph¸p) tõ ngµy 25 ®Õn ngµy 30-12-1920, th¶o luËn vÊn ®Ò §¶ng nªn gia nhËp Quèc tÕ thø ba hay ë l¹i Quèc tÕ thø hai. Víi ®a sè phiÕu tuyÖt ®èi (3.208 t¸n thµnh, 1.022 phiÕu chèng), §¶ng X· héi Ph¸p t¸n thµnh gia nhËp Quèc tÕ thø ba. NguyÔn ¸i Quèc tham gia §¹i héi víi t− c¸ch lµ ®¹i biÓu thuéc ®Þa §«ng D−¬ng. T¹i §¹i héi, Ng−êi ®· ph¸t biÓu lªn ¸n chñ nghÜa thùc d©n, kªu gäi giai cÊp v« s¶n Ph¸p ñng hé cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng cña nh©n d©n §«ng D−¬ng. Cïng víi c¸c ®¹i biÓu −u tó cña giai cÊp c«ng nh©n
526 Hå CHÝ MINH TOµN TËP Ph¸p, NguyÔn ¸i Quèc ®· bá phiÕu t¸n thµnh §¶ng gia nhËp Quèc tÕ thø ba vµ trë thµnh mét trong nh÷ng ng−êi tham gia thµnh lËp §¶ng Céng s¶n Ph¸p. Tr.34. 11. B¸o La DÐpªche Coloniale: B¸o xuÊt b¶n ë Pari tõ th¸ng 8-1896. Sau ®æi tªn thµnh La DÐpªche Coloniale et Maritime. Tr.53. 12. Cuéc xung ®ét Hy L¹p - Kªman: Cuéc xung ®ét gi÷a Hy L¹p ®−îc ®Õ quèc Anh hËu thuÉn vµ Thæ NhÜ Kú n¨m 1920. G©y ra cuéc xung ®ét nµy, ®Õ quèc Anh nh»m tiªu diÖt ChÝnh phñ d©n téc vµ c¶i c¸ch cña Thæ NhÜ Kú do Mutxtapha Kªman l·nh ®¹o. Tr.55. 13. C¸c cuéc khëi nghÜa ë Malaba: Cuéc b¹o ®éng cña n«ng d©n ë Malaba (T©y Nam Ên §é) b¾t nguån tõ cuéc vËn ®éng kh«ng hîp t¸c víi ChÝnh phñ thuéc ®Þa Anh do G¨ng®i vµ §¶ng Quèc ®¹i ph¸t ®éng tõ n¨m 1920. Sang n¨m 1921, phong trµo ph¸t triÓn thµnh mét lµn sãng ®×nh c«ng vµ ®Êu tranh vò trang cña quÇn chóng. Cuéc b¹o ®éng ®· bÞ thùc d©n Anh ®µn ¸p rÊt d· man. Tr.55. 14. Nh÷ng sù kiÖn n¨m 1907, 1908 vµ 1909: §Ó dËp t¾t phong trµo d©n téc ë Ên §é, tõ n¨m 1907, ®Õ quèc Anh tiÕn hµnh mét ®ît ®µn ¸p quy m« lín, nh−ng phong trµo vÉn tiÕp tôc lan réng. Næi bËt nhÊt lµ cuéc ®×nh c«ng cña c«ng nh©n dÖt ë Bombay n¨m 1908, cuéc khëi nghÜa cña n«ng d©n ë bang Pungi¸p, v.v.. Tõ n¨m 1906 ®Õn n¨m 1909, chØ riªng ë Bengan, ChÝnh phñ thuéc ®Þa Anh ë Ên §é ®· xö 550 vô ¸n chÝnh trÞ. Tr.57. 15. B¸o Le Libertaire: TuÇn b¸o cña Héi v« chÝnh phñ - céng s¶n, sau ®ã lµ c¬ quan ng«n luËn cña Liªn ®oµn céng s¶n tù do Ph¸p, xuÊt b¶n ë Pari tõ n¨m 1895. Tr.61. 16. Tuyªn ng«n nh©n quyÒn vµ d©n quyÒn: V¨n kiÖn quan träng vµ næi tiÕng cña c¸ch m¹ng t− s¶n Ph¸p c«ng bè ngµy 26-8-1789. Tuyªn ng«n nªu lªn nh÷ng quyÒn tù nhiªn kh«ng thÓ t−íc bá cña con ng−êi vµ cña ng−êi c«ng d©n. Tuyªn ng«n më ®Çu b»ng nguyªn t¾c mäi ng−êi sinh ra ®Òu tù do, b×nh ®¼ng, x¸c ®Þnh chñ quyÒn quèc gia thuéc vÒ nh©n d©n vµ ban hµnh nhiÒu quyÒn tù do d©n chñ. Thùc chÊt, Tuyªn ng«n quy ®Þnh nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña chÕ ®é t− b¶n, mµ næi bËt nhÊt lµ quyÒn t−
chó thÝch 527 h÷u. So víi chÕ ®é phong kiÕn chuyªn chÕ th× ®©y lµ mét b−íc tiÕn bé, ph¶n ¸nh søc m¹nh ®Êu tranh cña quÇn chóng nh©n d©n Ph¸p. Nh−ng trªn thùc tÕ, giai cÊp t− s¶n kh«ng bao giê thùc hiÖn ®Çy ®ñ c¸c quyÒn kÓ trªn mµ thiÕt lËp chÕ ®é ¸p bøc bãc lét tµn b¹o ®èi víi quÇn chóng lao ®éng. Tr.61. 17. B¸o Le Paria: C¬ quan tuyªn truyÒn cña Héi liªn hiÖp thuéc ®Þa, do NguyÔn ¸i Quèc vµ mét sè nhµ c¸ch m¹ng Angiªri, Tuynidi, Mang¸t, M¸ctinÝch, Marèc... s¸ng lËp n¨m 1922, t¹i Pari. B¸o xuÊt b¶n b»ng tiÕng Ph¸p, lóc ®Çu mçi th¸ng ra mét sè, sau t¨ng lªn hai sè. Sè 1 ra ngµy 1-4- 1922 víi tiªu ®Ò DiÔn ®µn cña c¸c d©n téc thuéc ®Þa, ®Õn th¸ng 1-1924 ®æi thµnh DiÔn ®µn cña v« s¶n thuéc ®Þa. Thêi gian ®Çu NguyÔn ¸i Quèc võa lµ chñ nhiÖm kiªm chñ bót cña tê b¸o. Sau khi Ng−êi sang Liªn X« ho¹t ®éng (gi÷a n¨m 1923), b¸o ra kh«ng ®Òu; vµ ®Õn sè 38 (th¸ng 4-1926) th× ®×nh b¶n. D−íi sù chØ ®¹o trùc tiÕp cña NguyÔn ¸i Quèc, b¸o Le Paria ®· v¹ch trÇn chÝnh s¸ch ®µn ¸p, bãc lét d· man cña chñ nghÜa ®Õ quèc nãi chung vµ cña ®Õ quèc Ph¸p nãi riªng, gãp phÇn quan träng vµo viÖc truyÒn b¸ chñ nghÜa M¸c - Lªnin vµo §«ng D−¬ng vµ c¸c thuéc ®Þa kh¸c, thøc tØnh c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc vïng dËy ®Êu tranh tù gi¶i phãng. MÆc dï bÞ nhµ cÇm quyÒn thùc d©n ra søc cÊm ®o¸n, b¸o Le Paria vÉn ®−îc nhiÒu thuû thñ hµng h¶i quèc tÕ bÝ mËt chuyÓn vµo n−íc ta, l−u hµnh kh¸ réng r·i ë Sµi Gßn, H¶i Phßng, Hµ Néi, Nam §Þnh, HuÕ, §µ N½ng. Nhê tê b¸o nµy, nhiÒu ng−êi ViÖt Nam yªu n−íc thÊy râ h¬n téi ¸c cña thùc d©n Ph¸p, b−íc ®Çu hiÓu ®−îc C¸ch m¹ng Th¸ng M−êi Nga vµ Lªnin, n©ng cao ý thøc gi¸c ngé c¸ch m¹ng. Tr.76. 18. 21 ®iÒu kiÖn cña M¸txc¬va: Nh÷ng ®iÒu kiÖn kÕt n¹p vµo Quèc tÕ Céng s¶n ®· ®−îc §¹i héi lÇn thø II (n¨m 1920) cña Quèc tÕ Céng s¶n th«ng qua. Tinh thÇn c¬ b¶n cña nã lµ ®ßi hái c¸c ®¶ng v« s¶n c¸c n−íc muèn ®−îc kÕt n¹p vµo Quèc tÕ Céng s¶n ph¶i cã th¸i ®é døt kho¸t vÒ ®−êng lèi vµ vÒ tæ chøc ®èi víi Quèc tÕ thø hai, ph¶i ®Êu tranh kiªn quyÕt vÒ mÆt t− t−ëng còng nh− vÒ nh÷ng biÖn ph¸p ho¹t ®éng cô thÓ chèng mäi h×nh th¸i cña chñ nghÜa c¬ héi vµ xÐt l¹i. C¸c
528 Hå CHÝ MINH TOµN TËP ®¶ng ®ã ph¶i nghiªm chØnh thùc hiÖn vµ tuyªn truyÒn gi¸o dôc quÇn chóng ®−êng lèi vµ quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin; ph¶i ®æi tªn lµ ®¶ng céng s¶n; ph¶i cã kû luËt chÆt chÏ vµ triÖt ®Ó tu©n theo nh÷ng nghÞ quyÕt cña Quèc tÕ Céng s¶n. VÒ vÊn ®Ò gi¶i phãng d©n téc, ®iÒu 8 cña v¨n kiÖn ghi râ: \"§¶ng nµo muèn ë trong Quèc tÕ thø ba ®Òu buéc ph¶i th¼ng tay v¹ch mÆt nh÷ng thñ ®o¹n x¶o tr¸ cña bän ®Õ quèc \"n−íc m×nh\" trong c¸c thuéc ®Þa, ñng hé trªn thùc tÕ chø kh«ng ph¶i b»ng lêi nãi mäi phong trµo gi¶i phãng ë thuéc ®Þa\". Tr.79. 19. Quèc tÕ thø ba (Quèc tÕ Céng s¶n): Tæ chøc c¸ch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n quèc tÕ, trung t©m l·nh ®¹o phong trµo céng s¶n, c«ng nh©n vµ phong trµo gi¶i phãng d©n téc thÕ giíi. Th¸ng 3-1919, d−íi sù l·nh ®¹o cña Lªnin, c¸c ®¶ng céng s¶n, nhãm céng s¶n cña 30 n−íc ®· tiÕn hµnh §¹i héi thµnh lËp Quèc tÕ Céng s¶n t¹i M¸txc¬va. Quèc tÕ Céng s¶n cã vai trß lÞch sö vµ c«ng lao to lín ®èi víi phong trµo céng s¶n, c«ng nh©n vµ phong trµo gi¶i phãng d©n téc thÕ giíi. Quèc tÕ Céng s¶n rÊt chó träng ®Õn vÊn ®Ò gi¶i phãng d©n téc. LuËn c−¬ng vÒ vÊn ®Ò d©n téc vµ vÊn ®Ò thuéc ®Þa do Lªnin so¹n th¶o ®−îc §¹i héi II Quèc tÕ Céng s¶n (1920) th«ng qua ®· ®Æt nÒn t¶ng cho viÖc gi¶i quyÕt ®óng ®¾n nh÷ng vÊn ®Ò phøc t¹p cña c«ng cuéc gi¶i phãng c¸c d©n téc. Trong qu¸ tr×nh t×m ®−êng cøu n−íc, qua nghiªn cøu b¶n LuËn c−¬ng cña Lªnin, NguyÔn ¸i Quèc ®· hoµn toµn tin theo Lªnin vµ Quèc tÕ Céng s¶n, ®· vËn dông s¸ng t¹o nh÷ng nghÞ quyÕt cña Quèc tÕ Céng s¶n vµo viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cô thÓ cña c¸ch m¹ng ViÖt Nam. §ång thêi, Ng−êi ®· tÝch cùc tham gia nhiÒu ho¹t ®éng cña Quèc tÕ Céng s¶n, cã nh÷ng cèng hiÕn to lín c¶ vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn ®èi víi phong trµo céng s¶n, phong trµo c«ng nh©n vµ phong trµo gi¶i phãng d©n téc trªn thÕ giíi. Th¸ng 5-1943, c¨n cø vµo hoµn c¶nh míi, §oµn chñ tÞch Quèc tÕ Céng s¶n víi sù t¸n thµnh cña ®¹i ®a sè c¸c ®¶ng céng s¶n, ®· th«ng qua nghÞ quyÕt tù gi¶i t¸n. Tr.79.
chó thÝch 529 20. Quèc tÕ thø nhÊt: Tæ chøc quèc tÕ ®Çu tiªn cña giai cÊp v« s¶n, thµnh lËp n¨m 1864 t¹i Héi nghÞ c«ng nh©n quèc tÕ ë Lu©n §«n (Anh), do C. M¸c vµ Ph. ¡ngghen l·nh ®¹o. Quèc tÕ thø nhÊt ®· l·nh ®¹o cuéc ®Êu tranh kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cña c«ng nh©n ë c¸c n−íc vµ cñng cè sù ®oµn kÕt quèc tÕ v« s¶n. Quèc tÕ thø nhÊt ®ãng vai trß to lín trong sù nghiÖp truyÒn b¸ chñ nghÜa M¸c vµ trong viÖc kÕt hîp chñ nghÜa x· héi víi phong trµo c«ng nh©n. Sau khi C«ng x· Pari thÊt b¹i, mét nhiÖm vô ®−îc ®Æt ra lµ thµnh lËp c¸c ®¶ng céng s¶n cã tÝnh chÊt quÇn chóng ë mçi n−íc, trªn c¬ së nh÷ng nguyªn t¾c mµ Quèc tÕ thø nhÊt ®· ®Ò ra. N¨m 1876, t¹i Héi nghÞ Phila®enphia (Mü), Quèc tÕ thø nhÊt chÝnh thøc gi¶i t¸n. Tr.79. 21. Quèc tÕ thø hai: Thµnh lËp n¨m 1889 t¹i §¹i héi Liªn minh quèc tÕ c¸c ®¶ng x· héi chñ nghÜa khai m¹c t¹i Pari (Ph¸p) theo s¸ng kiÕn cña Ph. ¡ngghen. Quèc tÕ thø hai ®· cã t¸c dông phæ biÕn chñ nghÜa M¸c vÒ bÒ réng, ®¸nh dÊu thêi kú chuÈn bÞ c¬ së ®Ó cho phong trµo c¸ch m¹ng ph¸t triÓn réng r·i trong nh©n d©n lao ®éng ë nhiÒu n−íc. Sau khi ¡ngghen mÊt, c¬ quan l·nh ®¹o cña Quèc tÕ thø hai r¬i vµo tay c¸c phÇn tö c¬ héi chñ nghÜa, bän nµy ®· xÐt l¹i häc thuyÕt c¸ch m¹ng cña M¸c vµ ho¹t ®éng chèng ph¸ phong trµo c«ng nh©n c¸c n−íc. VÒ vÊn ®Ò d©n téc vµ thuéc ®Þa, Quèc tÕ thø hai ñng hé chÝnh s¸ch ®Õ quèc chñ nghÜa mµ bän t− b¶n thùc hiÖn ë c¸c n−íc thuéc ®Þa. Tr.79. 22. LuËn c−¬ng vÒ vÊn ®Ò thuéc ®Þa: Tøc S¬ th¶o lÇn thø nhÊt nh÷ng luËn c−¬ng vÒ vÊn ®Ò d©n téc vµ vÊn ®Ò thuéc ®Þa, do V.I.Lªnin so¹n th¶o vµ tr×nh bµy t¹i §¹i héi lÇn thø II cña Quèc tÕ Céng s¶n häp tõ ngµy 19-7 ®Õn ngµy 7-8-1920. Trong LuËn c−¬ng vµ B¸o c¸o cña TiÓu ban vÒ vÊn ®Ò d©n téc vµ thuéc ®Þa tr×nh bµy t¹i §¹i héi, V.I.Lªnin ®· ®Ò cËp tíi nh÷ng vÊn ®Ò hÕt søc quan träng ®èi víi phong trµo gi¶i phãng d©n téc. Ng−êi chØ râ: Trong thêi ®¹i ®Õ quèc chñ nghÜa, c¸ch m¹ng gi¶i phãng d©n téc lµ mét ph¹m trï cña cuéc c¸ch m¹ng v« s¶n, v× vËy nh÷ng ng−êi céng s¶n ph¶i ñng hé c¸c cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc vµ víi sù gióp ®ì cña giai cÊp v« s¶n c¸c n−íc tiªn tiÕn, giai cÊp v« s¶n ë c¸c n−íc chËm tiÕn, sau khi hoµn
530 Hå CHÝ MINH TOµN TËP thµnh nhiÖm vô d©n téc d©n chñ cã thÓ tiÕn th¼ng lªn chñ nghÜa x· héi bá qua giai ®o¹n ph¸t triÓn t− b¶n chñ nghÜa. LuËn c−¬ng cña V.I. Lªnin ®· ¶nh h−ëng s©u s¾c tíi nhËn thøc t− t−ëng cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh trong qu¸ tr×nh t×m ®−êng cøu n−íc. Ng−êi ®· t×m thÊy ë b¶n LuËn c−¬ng con ®−êng duy nhÊt ®óng ®¾n cña c¸ch m¹ng ViÖt Nam lµ con ®−êng c¸ch m¹ng v« s¶n. Tõ ®ã, Ng−êi hoµn toµn tin theo V.I. Lªnin vµ Quèc tÕ Céng s¶n. Tr.80. 23. Pari: Thñ ®« l©u ®êi cña n−íc Ph¸p, mét trong nh÷ng thµnh phè lín trªn thÕ giíi. Tr−íc ®©y, Pari vèn næi tiÕng lµ mét trung t©m v¨n ho¸ nghÖ thuËt. Tõ cuèi thÕ kû XVIII vµ trong thÕ kû XIX, Pari cßn lµ mét trung t©m c¸ch m¹ng cña ch©u ¢u. Cuéc c¸ch m¹ng t− s¶n Ph¸p n¨m 1789 vµ cuéc c¸ch m¹ng v« s¶n Ph¸p chèng t− b¶n n¨m 1871 lËp nªn C«ng x· Pari, lµ hai ®iÓn h×nh c¸ch m¹ng cña nh©n d©n thµnh phè nµy. Cuèi n¨m 1917, NguyÔn ¸i Quèc trë l¹i Ph¸p vµ ®· ë Pari kho¶ng 6 n¨m. T¹i ®©y, Ng−êi ®· hoµ m×nh trong ®êi sèng lao ®éng vµ ®Êu tranh cña giai cÊp c«ng nh©n vµ nh©n d©n Pari, Ng−êi ®· t×m ®Õn chñ nghÜa M¸c - Lªnin, tin theo Lªnin vµ Quèc tÕ thø ba, trë thµnh mét trong nh÷ng ng−êi tham gia s¸ng lËp §¶ng Céng s¶n Ph¸p (1920) vµ t×m thÊy con ®−êng c¸ch m¹ng ®óng ®¾n nhÊt ®Ó gi¶i phãng d©n téc - con ®−êng c¸ch m¹ng v« s¶n. Ng−êi ®· s¸ng lËp Héi nh÷ng ng−êi An Nam yªu n−íc, göi ®Õn Héi nghÞ VÐcx©y b¶n Yªu s¸ch cña nh©n d©n An Nam, tham gia s¸ng lËp Héi liªn hiÖp thuéc ®Þa vµ b¸o Le Paria, ®Ò x−íng b¸o ViÖt Nam hån cïng nhiÒu ho¹t ®éng c¸ch m¹ng kh¸c. Tr.85. 24. B¸o Le Matin: B¸o xuÊt b¶n ë Pari tõ th¸ng 2-1884. Tr.89. 25. B¸o Le Petit Parisien: B¸o xuÊt b¶n h»ng ngµy ë Pari tõ ngµy 15-10-1876. Tr.89. 26. Giã ©u yÕm thæi chiÒu qu¹t phÈy, M−a nghÜa nh©n ®ãn vÕt xe l¨n. §©y lµ hai c©u th¬ cæ nãi vÒ mét viªn quan ë ®Þa ph−¬ng ®−îc nh©n d©n quý mÕn v× cã lßng nh©n ¸i, quan t©m ®Õn ®êi sèng cña hä. Qu¹t l«ng vµ xe l¨n lµ nh÷ng ®å dïng cña c¸c viªn quan khi ®i kinh lý c¸c ®Þa ph−¬ng. ë ®©y, t¸c gi¶ nh¾c tíi hai c©u th¬ nµy víi dông ý ch©m biÕm s©u cay vµ ®¶ kÝch nh÷ng hµnh ®éng mµ bän thùc d©n Ph¸p coi lµ \"nh©n ¸i\". Tr.109.
chó thÝch 531 27. Héi chî triÓn l·m thuéc ®Þa M¸cx©y: N¨m 1922, t¹i thµnh phè M¸cx©y (Ph¸p), ChÝnh phñ Ph¸p më Héi chî triÓn l·m thuéc ®Þa, tr−ng bµy c¸c s¶n vËt mang ®Õn tõ c¸c thuéc ®Þa cña Ph¸p, ®Ó nãi lªn sù giµu cã cña thuéc ®Þa vµ c«ng lao \"khai ho¸\" cña ng−êi Ph¸p, ®ång thêi kªu gäi t− b¶n Ph¸p bá vèn kinh doanh vµ khai th¸c ë c¸c thuéc ®Þa. Tr.113. 28. ChiÕn tranh v× c«ng lý: ChØ cuéc ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, b¾t ®Çu bïng næ ë ch©u ¢u tõ th¸ng 8-1914 vµ kÕt thóc vµo th¸ng 11-1918. Cuéc chiÕn tranh nµy nhanh chãng lan réng kh¾p thÕ giíi, l«i cuèn nhiÒu n−íc ®Õ quèc vµ c¶ c¸c n−íc thuéc ®Þa, phô thuéc. Thùc chÊt nã lµ mét cuéc xung ®ét ¸c liÖt gi÷a c¸c n−íc ®Õ quèc lín ®Ó giµnh giËt quyÒn lîi, chia l¹i thÞ tr−êng thÕ giíi. Nh−ng ®Ó che ®Ëy ý ®å xÊu xa, ®Ó lõa bÞp nh©n d©n c¸c n−íc t− b¶n vµ c¸c thuéc ®Þa, bän ®Õ quèc ®· gäi cuéc chiÕn tranh ®ã lµ \"v× nh©n ®¹o\", \"v× c«ng lý\". ë ®©y, ch÷ \"v× c«ng lý\" ®−îc t¸c gi¶ dïng víi ý mØa mai, ch©m biÕm ®Ó v¹ch trÇn thùc chÊt cña cuéc chiÕn tranh tµn khèc nµy. Tr.136. 29. B¸o La RÐpublique Française: B¸o xuÊt b¶n h»ng ngµy ë Pari tõ ngµy 7-11-1871 ®Õn ngµy 12-7-1924, do Lª«ng G¨mbÐtta s¸ng lËp. Tr.145. 30. B¸o Le Rappel: B¸o xuÊt b¶n h»ng ngµy ë Pari tõ n¨m 1869 ®Õn n¨m 1933, cã khuynh h−íng chèng gi¸o héi. Tr.154. 31. Journal officiel de la RÐpublique Française: C«ng b¸o cña n−íc Céng hoµ Ph¸p xuÊt b¶n tõ th¸ng 9-1870. Tr.157. 32. Bé s−u tËp ®éng vËt (nguyªn b¶n tiÕng Ph¸p: MÐnagerie): Sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt (1914-1918), c¸c n−íc ®Õ quèc tham gia chiÕn tranh häp Héi nghÞ VÐcx©y. Môc ®Ých chÝnh cña Héi nghÞ VÐcx©y lµ ph©n chia l¹i thuéc ®Þa vµ quyÒn lîi cña c¸c n−íc ®Õ quèc, chñ yÕu lµ Anh, Ph¸p, Mü, vµ t¨ng c−êng ¸p bøc, bãc lét nh©n d©n c¸c n−íc thuéc ®Þa. Ph¸p vµ BØ muèn t¸ch vïng c«ng nghiÖp Ruya cña §øc ra khái n−íc §øc. C¸c n−íc kh¸c còng t×m c¸ch x©u xÐ lÉn nhau vµ tËp trung lùc l−îng tÊn c«ng vµo n−íc Nga X«viÕt... NguyÔn ¸i Quèc viÕt bµi Bé s−u tËp ®éng vËt víi lèi hµnh v¨n ch©m biÕm s©u cay, luËn téi ®anh thÐp, lét t¶ bé mÆt ¨n c−íp cña chñ nghÜa thùc d©n ®Õ quèc. §ã lµ nguån gèc g©y nªn sù hçn lo¹n trong x· héi vµ bao nçi bÊt h¹nh cho con ng−êi. Tr.159.
532 Hå CHÝ MINH TOµN TËP 33. §ah«m©y: Nay lµ Céng hoµ Bªnanh, n»m ë phÝa t©y ch©u Phi, trªn bê §¹i T©y D−¬ng. Thñ ®« lµ Poãct« N«v«. Håi thÕ kû XVI, §ah«m©y lµ mét thÞ tr−êng bu«n b¸n nhiÒu n« lÖ nªn cßn gäi lµ \"Bê biÓn n« lÖ\". Tõ th¸ng 2-1890, thùc d©n Ph¸p b¾t ®Çu x©m l−îc n−íc nµy, nh−ng vÊp ph¶i søc kh¸ng cù quyÕt liÖt cña nh©n d©n. §Õn ®Çu n¨m 1894, qu©n Ph¸p míi ®¸nh chiÕm xong vµ 5 n¨m sau s¸p nhËp xø nµy vµo \"Liªn bang T©y Phi thuéc Ph¸p\". Kh«ng chÞu næi ¸ch thèng trÞ tµn b¹o ®ã, nh©n d©n §ah«m©y nhiÒu lÇn ®øng dËy ®Êu tranh. N¨m 1915, phong trµo khëi nghÜa vò trang lan ra nhiÒu tØnh. Tr.187. 34. Héi liªn hiÖp thuéc ®Þa: Tæ chøc c¸ch m¹ng cña nh÷ng ng−êi thuéc ®Þa, do NguyÔn ¸i Quèc cïng mét sè ng−êi yªu n−íc cña c¸c n−íc thuéc ®Þa Ph¸p s¸ng lËp th¸ng 7-1921, t¹i Pari. Lóc ®Çu Héi cã 200 héi viªn vµ hai tæ chøc ng−êi thuéc ®Þa xin gia nhËp lµ Héi nh÷ng ng−êi An Nam yªu n−íc vµ Héi ®Êu tranh cho quyÒn c«ng d©n cña ng−êi Ma®ag¸txca. Ban Th−êng trùc cña Héi gåm 7 ng−êi, ®øng ®Çu lµ NguyÔn ¸i Quèc. C¬ quan tuyªn truyÒn cña Héi lµ b¸o Le Paria. §Õn n¨m 1926, Héi ngõng ho¹t ®éng. Sù ra ®êi cña Héi liªn hiÖp thuéc ®Þa vµ b¸o Le Paria lµ nh÷ng sù kiÖn chÝnh trÞ quan träng ®èi víi c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc. Tuy chØ ho¹t ®éng trong mét thêi gian ng¾n, nh−ng Héi ®· gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo viÖc ®oµn kÕt nh©n d©n c¸c n−íc thuéc ®Þa trong mét mÆt trËn chung, chèng chñ nghÜa ®Õ quèc, x©y dùng t×nh ®oµn kÕt gi÷a nh©n d©n c¸c n−íc thuéc ®Þa víi giai cÊp c«ng nh©n vµ nh©n d©n lao ®éng Ph¸p. Tr.208. 35. §¹i héi lÇn thø II Quèc tÕ Céng s¶n: Häp tõ ngµy 19-7 ®Õn ngµy 7-8-1920, t¹i M¸txc¬va. T¹i §¹i héi nµy, V.I.Lªnin ®· nhÊn m¹nh nhiÖm vô ®Êu tranh chèng chñ nghÜa c¬ héi trong phong trµo c«ng nh©n ®Ó gi÷ v÷ng nguyªn t¾c m¸cxÝt trong c¸c ®¶ng céng s¶n. §¹i héi ®· th«ng qua 21 ®iÒu kiÖn gia nhËp Quèc tÕ Céng s¶n vµ th«ng qua b¶n S¬ th¶o lÇn thø nhÊt nh÷ng luËn c−¬ng vÒ vÊn ®Ò d©n téc vµ vÊn ®Ò thuéc ®Þa do V.I.Lªnin dù th¶o, v¹ch ra ®−êng lèi ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc cho nh©n d©n c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc. Tr.211.
chó thÝch 533 36. Quèc tÕ N«ng d©n: Mét tæ chøc c¸ch m¹ng ho¹t ®éng d−íi sù chØ ®¹o cña Quèc tÕ Céng s¶n nh»m ®oµn kÕt réng r·i giai cÊp n«ng d©n c¸c n−íc trªn thÕ giíi trong cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa ®Õ quèc. Quèc tÕ N«ng d©n häp Héi nghÞ lÇn thø nhÊt vµo th¸ng 10-1923, t¹i M¸txc¬va. Víi t− c¸ch lµ ®¹i biÓu n«ng d©n cña c¸c n−íc thuéc ®Þa, NguyÔn ¸i Quèc ®· tham dù Héi nghÞ vµ nhiÒu lÇn ph¸t biÓu ý kiÕn. T¹i Héi nghÞ, Ng−êi ®−îc bÇu lµm Uû viªn §oµn Chñ tÞch Héi ®ång Quèc tÕ N«ng d©n. Tr.225. 37. H−¬ng C¶ng: Cßn gäi lµ Hång K«ng, mét bé phËn cña l·nh thæ Trung Quèc. Trong cuéc \"chiÕn tranh thuèc phiÖn\", n¨m 1842, ®Õ quèc Anh buéc triÒu ®×nh M·n Thanh ph¶i nh−îng cho chóng H−¬ng C¶ng, mét cöa biÓn ë phÝa ®«ng nam bê biÓn Trung Quèc. §Õn n¨m 1860, chóng chiÕm thªm b¸n ®¶o Cöu Long vµ mét sè ®¶o l©n cËn. N¨m 1898, Anh l¹i chiÕm thªm vïng néi ®Þa Cöu Long réng gÇn 1.000km2. Tõ n¨m 1898 ®Õn n¨m 1997, nh÷ng phÇn ®Êt nãi trªn ®Òu n»m trong khu vùc H−¬ng C¶ng vµ biÕn thµnh thuéc ®Þa cña Anh. §©y lµ mét vÞ trÝ quan träng v× nã n»m trªn ®−êng giao th«ng quèc tÕ, mét trung t©m c«ng nghiÖp, mét thÞ tr−êng thÕ giíi, mét c¨n cø h¶i qu©n vµ th−¬ng m¹i lín cña Anh. Tr−íc ®©y, Anh cßn lÊy H−¬ng C¶ng lµm bµn ®¹p ®Ó lÊn dÇn ®Êt Trung Quèc, \"më réng cöa ngâ\" l·nh thæ Trung Quèc. Chóng chiÕm vïng T©y Nam (V©n Nam, Tø Xuyªn...) lµm \"khu vùc ¶nh h−ëng\", thùc tÕ lµ nöa thuéc ®Þa cña chóng. Ngµy 26-9-1984, Anh vµ Trung Quèc ký HiÖp ®Þnh trao tr¶ H−¬ng C¶ng cho Trung Quèc. Ngµy 1-7-1997, Trung Quèc ®· chÝnh thøc tiÕp qu¶n H−¬ng C¶ng. Trong bµi ChÝnh s¸ch thùc d©n Anh viÕt n¨m 1923, NguyÔn ¸i Quèc ®· tè c¸o hµnh ®éng lÊn dÇn cña ®Õ quèc Anh ®èi víi chñ quyÒn vµ l·nh thæ Trung Quèc. Tr.233. 38. Sù kiÖn L©m Thµnh: Ngµy 6-5-1923, ®oµn tµu chë kh¸ch T©n Phè trªn ®−êng ®i lªn phÝa b¾c, qua L©m Thµnh (thuéc tØnh S¬n §«ng), th× bän thæ phØ do T«n Mü Diªn cÇm ®Çu, ph¸ háng ®−êng s¾t vµ c−íp tµu. Chóng lïa 300 hµnh kh¸ch ng−êi Trung Quèc vµ ng−êi n−íc ngoµi vµo nói. Lîi dông sù kiÖn ®ã, bän ®Õ quèc nªu ra ®ñ thø yªu s¸ch v« lý ®Ó khèng chÕ Trung Quèc. Bµi viÕt cña NguyÔn ¸i Quèc thÓ hiÖn sù c¨m
534 Hå CHÝ MINH TOµN TËP phÉn ®èi víi chÝnh s¸ch cña thùc d©n Anh vµ bµy tá sù ®ång t×nh m¹nh mÏ, sù ñng hé kiªn quyÕt ®èi víi cuéc ®Êu tranh cña nh©n d©n Trung Quèc. Tr.233. 39. Quèc tÕ AmxtÐc®am (Quèc tÕ cña c¸c c«ng ®oµn vµng): Tæ chøc do c¸c c«ng ®oµn c¶i l−¬ng chñ nghÜa cña mét sè n−íc thµnh lËp t¹i héi nghÞ ë AmxtÐc®am (Hµ Lan) häp tõ ngµy 26-7 ®Õn ngµy 2-8-1919. Toµn bé ho¹t ®éng cña tæ chøc nµy g¾n liÒn víi chÝnh s¸ch cña c¸c ®¶ng c¬ héi chñ nghÜa thuéc Quèc tÕ thø hai. Quèc tÕ AmxtÐc®am chñ tr−¬ng hîp t¸c giai cÊp gi÷a v« s¶n víi t− s¶n vµ b¸c bá c¸c h×nh thøc ®Êu tranh c¸ch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n, khai trõ ra khái tæ chøc cña m×nh nh÷ng c«ng ®oµn t¶, cù tuyÖt mäi ®Ò nghÞ cña Quèc tÕ C«ng héi ®á vÒ viÖc cïng nhau ®Êu tranh chèng sù tÊn c«ng cña bän t− b¶n, chèng nguy c¬ chiÕn tranh, chèng thÕ lùc ph¶n ®éng vµ chñ nghÜa ph¸t xÝt, vÒ viÖc thµnh lËp mét khèi thèng nhÊt c¸c c«ng ®oµn thÕ giíi. C¸c thñ lÜnh Quèc tÕ AmxtÐc®am ñng hé chÝnh s¸ch thï ®Þch víi Liªn X«. Sau khi Quèc tÕ C«ng héi ®á ra ®êi (7-1921), ¶nh h−ëng cña Quèc tÕ AmxtÐc®am trong phong trµo c«ng nh©n dÇn dÇn bÞ ®Èy lïi. Nã hoµn toµn ngõng ho¹t ®éng trong thêi gian x¶y ra ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai. Tr.239. 40. Quèc tÕ ®á cña c¸c c«ng ®oµn: Tøc Quèc tÕ C«ng héi ®á - tæ chøc liªn hiÖp quèc tÕ cña c¸c c«ng ®oµn c¸ch m¹ng ®−îc thµnh lËp ngµy 3-7-1921, tån t¹i ®Õn cuèi n¨m 1937. Quèc tÕ C«ng héi ®á liªn kÕt c¸c trung t©m c«ng ®oµn kh«ng gia nhËp tæ chøc c«ng ®oµn c¶i l−¬ng lµ Quèc tÕ AmxtÐc®am, vµ liªn kÕt c¸c nhãm, c¸c khuynh h−íng ®èi lËp tiÕn bé trong néi bé c¸c tæ chøc c«ng ®oµn c¶i l−¬ng ë c¸c n−íc. Quèc tÕ C«ng héi ®á ®Êu tranh ®Ó thiÕt lËp sù thèng nhÊt trong phong trµo c«ng ®oµn vµ b¶o vÖ nh÷ng yªu s¸ch cña giai cÊp c«ng nh©n, chèng nguy c¬ chiÕn tranh ®Õ quèc vµ ®oµn kÕt víi giai cÊp c«ng nh©n n−íc Nga X«viÕt. T¹i phiªn häp 15, ngµy 21-7-1924, §¹i héi lÇn thø III Quèc tÕ C«ng héi ®á, víi t− c¸ch lµ ®¹i biÓu §«ng D−¬ng, NguyÔn ¸i Quèc ®· ®äc tham luËn. Tr.239. 41. Thæ NhÜ Kú: Mét n−íc n»m ë phÝa t©y ch©u ¸, cã vÞ trÝ quan träng
chó thÝch 535 nèi liÒn ba ch©u, l¹i gi¸p liÒn ba vïng biÓn lµ §Þa Trung H¶i, £giª vµ H¾c H¶i. Trong cuéc ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, Thæ NhÜ Kú ®øng vÒ phÝa §øc bÞ thÊt b¹i. C¸c ®Õ quèc giµnh l¹i nh÷ng vïng ®Êt phô thuéc Thæ NhÜ Kú vµ x©u xÐ ngay chÝnh n−íc Thæ NhÜ Kú (HiÖp −íc Xev¬r¬ th¸ng 8- 1920). Sù kiÖn ®ã lµm bïng lªn cuéc ®Êu tranh m¹nh mÏ cña giai cÊp c«ng nh©n vµ nh©n d©n Thæ NhÜ Kú ®ßi thµnh lËp Nhµ n−íc Céng hoµ thèng nhÊt. Th¸ng 11-1922, Kªman, thñ lÜnh ®¶ng cña giai cÊp t− s¶n \"Thæ NhÜ Kú trÎ\", ®· thñ tiªu chÕ ®é phong kiÕn; th¸ng 10-1923, tuyªn bè thµnh lËp n−íc céng hoµ; th¸ng 4-1924, ban hµnh hiÕn ph¸p t− s¶n. §èi víi giai cÊp t− s¶n, cuéc c¸ch m¹ng ®−îc coi nh− ®· hoµn thµnh. Nh−ng quÇn chóng nh©n d©n lao ®éng lµ lùc l−îng gãp phÇn quyÕt ®Þnh th¾ng lîi cña c¸ch m¹ng th× kh«ng ®−îc quyÒn lîi g×. Phong trµo ®Êu tranh cña c«ng nh©n Thæ NhÜ Kú ®· ph¸t triÓn m¹nh mÏ ngay tõ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt. Th¸ng 9-1920, §¶ng Céng s¶n Thæ NhÜ Kú thµnh lËp, l·nh ®¹o cuéc ®Êu tranh. Trong nöa ®Çu nh÷ng n¨m 20 cña thÕ kû XX, phong trµo b·i c«ng lan réng vµ rÊt rÇm ré, cã n¬i cuéc b·i c«ng thu hót tíi 50 v¹n ng−êi tham gia. Th¸ng 11-1923, §¹i héi c«ng nh©n ë C«ngxt¨ngtinèp thµnh lËp Liªn minh c«ng nh©n Thæ NhÜ Kú, ®oµn kÕt ®«ng ®¶o c«ng nh©n trong n−íc. Nh−ng ChÝnh phñ Kªman h¹ lÖnh cÊm c¸c héi c«ng nh©n ho¹t ®éng vµ ®µn ¸p hä. Tr.244. 42. HiÖp −íc Xev¬r¬: HiÖp −íc ký kÕt gi÷a Thæ NhÜ Kú vµ c¸c n−íc ®ång minh ngµy 10-8-1920 t¹i Xev¬r¬ (Ph¸p), chia c¾t ®Êt Thæ NhÜ Kú ra lµm nhiÒu n−íc vµ lËp chÕ ®é nöa thuéc ®Þa ë ®ã. Nh©n d©n Thæ NhÜ Kú næi dËy ®Êu tranh chèng l¹i hiÖp −íc nµy ®Ó b¶o vÖ ®éc lËp d©n téc. Thæ NhÜ Kú chiÕn th¾ng, buéc c¸c n−íc ®Õ quèc ph¶i triÖu tËp Héi nghÞ L«dann¬ ®Ó xo¸ bá HiÖp −íc Xev¬r¬. Tr.244. 43. Hoµ −íc L«dann¬: B¶n hoµ −íc ®−îc ký kÕt trong héi nghÞ gi÷a c¸c n−íc ®ång minh vµ Thæ NhÜ Kú häp ë thµnh phè L«dann¬ (Thuþ SÜ) tõ ngµy 20-11-1922. B¶n hoµ −íc xÐt l¹i mét sè ®iÒu kho¶n cña HiÖp −íc Xev¬r¬, x¸c ®Þnh l·nh thæ cña Thæ NhÜ Kú, quy ®Þnh chÕ ®é sö dông c¸c eo biÓn §¸c®anen, vµ B«xp«rót ë vïng biÓn H¾c H¶i, chÕ ®é, quyÒn lîi cña nh÷ng ng−êi theo ®¹o Kit« trªn ®Êt Håi gi¸o.
536 Hå CHÝ MINH TOµN TËP Hßa −íc L«dann¬ trªn thùc tÕ ®· ¶nh h−ëng ®Õn an ninh cña c¸c n−íc vïng biÓn H¾c H¶i nãi chung vµ n−íc Nga X«viÕt nãi riªng. ChÝnh v× vËy ChÝnh phñ X«viÕt ®· kh«ng phª chuÈn HiÖp −íc nµy. Tr.245. 44. Héi nghÞ Oasinht¬n: Héi nghÞ vÒ viÖc h¹n chÕ h¶i qu©n vµ c¸c vÊn ®Ò thuéc Th¸i B×nh D−¬ng vµ ViÔn §«ng häp tõ ngµy 12-11-1921 ®Õn ngµy 6-2-1922 t¹i Oasinht¬n (Mü). Tham gia héi nghÞ cã Mü, Anh, Ph¸p, NhËt, Italia, Trung Quèc, BØ, Hµ Lan, Bå §µo Nha. Môc ®Ých cña Héi nghÞ lµ nh»m chia l¹i thuéc ®Þa vµ ph¹m vi ¶nh h−ëng gi÷a c¸c n−íc ®Õ quèc sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, c−íp bãc, n« dÞch c¸c n−íc thuéc ®Þa vµ chèng l¹i n−íc Nga X«viÕt. C¸c giíi cÇm quyÒn Mü lµ kÎ khëi x−íng cña Héi nghÞ. Th«ng qua Héi nghÞ, Mü ®· lµm cho Anh ph¶i tõ bá quyÒn thèng trÞ trªn mÆt biÓn, lµm cho liªn minh Anh - NhËt ph¶i bÞ thñ tiªu, NhËt chÊm døt ®éc quyÒn kiÓm so¸t Trung Quèc, t¹o ®iÒu kiÖn cho t− b¶n Mü n« dÞch Trung Quèc. Tr.268. 45. Tr−êng ®¹i häc céng s¶n Ph−¬ng §«ng (tªn gäi t¾t cña Tr−êng ®¹i häc céng s¶n cña nh÷ng ng−êi lao ®éng ph−¬ng §«ng): Tr−êng thµnh lËp t¹i M¸txc¬va (Liªn X«) n¨m 1921, theo quyÕt ®Þnh cña Quèc tÕ Céng s¶n, ®Ó ®µo t¹o c¸n bé c¸ch m¹ng ë c¸c n−íc thuéc ®Þa vµ phô thuéc. T¹i ®©y, c¸c häc viªn ®−îc trang bÞ nh÷ng nguyªn lý c¬ b¶n cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin, ph−¬ng ph¸p tæ chøc vµ l·nh ®¹o quÇn chóng ®Êu tranh c¸ch m¹ng. Trong thêi gian häc tËp, häc viªn ph¶i n¾m v÷ng c¸c m«n quan träng nh− chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng, chñ nghÜa duy vËt lÞch sö, kinh tÕ chÝnh trÞ, lÞch sö phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ, lý luËn vÒ c¸ch m¹ng gi¶i phãng d©n téc, v.v.. Trong gÇn 20 n¨m tån t¹i, Tr−êng ®¹i häc Ph−¬ng §«ng ®· ®µo t¹o cho c¸c n−íc ph−¬ng §«ng hµng ngµn c¸n bé, trong ®ã cã nh÷ng ng−êi vÒ sau trë thµnh c¸n bé l·nh ®¹o cã uy tÝn cña c¸c ®¶ng céng s¶n ë c¸c n−íc. Sau khi vÒ ho¹t ®éng ë Qu¶ng Ch©u (Trung Quèc), NguyÔn ¸i Quèc ®· lùa chän vµ cö nhiÒu c¸n bé ViÖt Nam vµ mét sè n−íc kh¸c ë ch©u ¸ sang häc t¹i Tr−êng ®¹i häc Ph−¬ng §«ng. Tr.284. 46. §¹i héi lÇn thø V Quèc tÕ Céng s¶n: §¹i héi häp tõ ngµy 17-6 ®Õn
chó thÝch 537 ngµy 8-7-1924 t¹i M¸txc¬va. §¹i héi ®· tæng kÕt, rót ra nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm vÒ ®Êu tranh giai cÊp tõ n¨m 1918 ®Õn n¨m 1923 vµ ®Ò ra chñ tr−¬ng t¨ng c−êng c«ng t¸c x©y dùng c¸c ®¶ng céng s¶n ®Ó l·nh ®¹o phong trµo ®Êu tranh thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu l©u dµi cña c¸ch m¹ng vµ quyÒn lîi h»ng ngµy cña quÇn chóng. §¹i héi còng chØ râ ph−¬ng h−íng, nhiÖm vô cña phong trµo céng s¶n vµ c«ng nh©n quèc tÕ lµ ph¶i ®Êu tranh chèng chñ nghÜa c¶i l−¬ng, c¬ héi, chèng nh÷ng phÇn tö ph¸i h÷u vµ trètxkÝt. NguyÔn ¸i Quèc ®· tham dù §¹i héi vµ ®· ba lÇn ph¸t biÓu ý kiÕn vÒ vÊn ®Ò d©n téc vµ thuéc ®Þa vµ nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c. Tr.295. 47. §¹i héi Li«ng: §¹i héi lÇn thø III §¶ng Céng s¶n Ph¸p häp ë Li«ng (Ph¸p) th¸ng 1-1924. VÊn ®Ò chñ yÕu cña §¹i héi lµ ®Êu tranh ®Ó cñng cè §¶ng vÒ mÆt tæ chøc vµ t− t−ëng. Tr.301. 48. Nh÷ng sù kiÖn x¶y ra n¨m 1917: Trong ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, Nga hoµng ®· ph¸i qu©n lÝnh sang chiÕn ®Êu chèng qu©n §øc ë mÆt trËn Ph¸p. N¨m 1917, nh÷ng binh lÝnh nµy kh«ng chÞu chiÕn ®Êu v× lîi Ých cña bän t− b¶n, ®· lËp x«viÕt vµ ®ßi trë vÒ n−íc. ChÝnh phñ Ph¸p sî t− t−ëng c¸ch m¹ng cña binh lÝnh Nga lan sang qu©n ®éi Ph¸p, ®· dån hä vµo tr¹i tËp trung cã ch¨ng d©y thÐp gai, vµ cho qu©n lÝnh thuéc ®Þa canh gi÷. Tr.302. 49. Tæng liªn ®oµn lao ®éng thèng nhÊt: Mét tæ chøc liªn hiÖp c¸c c«ng ®oµn Ph¸p tån t¹i tõ n¨m 1922 ®Õn n¨m 1936, do c¸c c«ng ®oµn c¸ch m¹ng lËp nªn. Tæng liªn ®oµn lao ®éng thèng nhÊt kiªn quyÕt chñ tr−¬ng kh«i phôc sù thèng nhÊt cña c«ng ®oµn, b¶o vÖ lîi Ých thiÕt th©n cña giai cÊp v« s¶n vµ ®· cïng víi §¶ng Céng s¶n Ph¸p tham gia ®Êu tranh chèng chñ nghÜa ph¸t xÝt vµ chiÕn tranh. Tr.303. 50. Quèc d©n §¶ng: §¶ng chÝnh trÞ ë Trung Quèc, do T«n Trung S¬n s¸ng lËp n¨m 1905, ban ®Çu lµ Trung Quèc c¸ch m¹ng ®ång minh héi; sau C¸ch m¹ng T©n Hîi (1911), c¶i tæ thµnh Quèc d©n §¶ng. Thêi gian ®Çu, Quèc d©n §¶ng lµ mét tæ chøc c¸ch m¹ng. N¨m 1927, ng−êi thay thÕ T«n Trung S¬n lµ T−ëng Giíi Th¹ch g©y chÝnh biÕn ph¶n c¸ch m¹ng, ®µn ¸p nh÷ng ng−êi céng s¶n, dÉn ®Õn cuéc néi chiÕn lÇn thø nhÊt ë Trung Quèc.
538 Hå CHÝ MINH TOµN TËP N¨m 1937, tr−íc sù x©m l−îc cña ph¸t xÝt NhËt, Quèc d©n §¶ng buéc ph¶i hîp t¸c víi §¶ng Céng s¶n Trung Quèc ®Êu tranh chèng kÎ thï chung. N¨m 1946, Quèc d©n §¶ng l¹i g©y néi chiÕn lÇn thø hai. N¨m 1949, c¸ch m¹ng Trung Quèc thµnh c«ng, lùc l−îng Quèc d©n §¶ng bá ch¹y ra ®¶o §µi Loan. Tr.317. 51. §¹i héi Bacu: §¹i héi häp tõ ngµy 1 ®Õn ngµy 7-9-1921 t¹i Bacu (thñ ®« cña AdÐcbaidan). Tham dù §¹i héi cã 1.891 ®¹i biÓu cña 37 d©n téc ph−¬ng §«ng (trong ®ã cã 1.273 ®¹i biÓu lµ ®¶ng viªn céng s¶n). §¹i héi nh»m biÓu d−¬ng vµ t¨ng c−êng t×nh ®oµn kÕt gi÷a c¸c d©n téc ph−¬ng §«ng, gi÷a c¸c d©n téc ph−¬ng §«ng víi giai cÊp v« s¶n Nga vµ giai cÊp v« s¶n thÕ giíi ®Êu tranh chèng chñ nghÜa ®Õ quèc. §¹i héi ®· hoµn toµn nhÊt trÝ víi NghÞ quyÕt vÒ vÊn ®Ò d©n téc vµ thuéc ®Þa cña §¹i héi II Quèc tÕ Céng s¶n (1920). Tr.320. 52. NghÜa hoµ ®oµn: Phong trµo yªu n−íc cña n«ng d©n Trung Quèc nh÷ng n¨m cuèi thÕ kû XIX, ®Çu thÕ kû XX vµ cã nguån gèc tõ phong trµo NghÜa hoµ quyÒn gi÷a thÕ kû XIX. NÐt næi bËt cña phong trµo NghÜa hoµ ®oµn lµ mang mµu s¾c mª tÝn, thÇn bÝ víi nh÷ng c©u niÖm chó bÝ Èn, lèi trang phôc kú dÞ. Sau cuéc chiÕn tranh Trung - NhËt, c¸c n−íc ®Õ quèc thi nhau x©u xÐ Trung Quèc. NghÜa hoµ ®oµn ®· tiÕn hµnh nh÷ng cuéc tiÕn c«ng c¸c nhµ thê Kit« gi¸o, trôc xuÊt c¸c linh môc vµ ph¸ huû c¸c c«ng tr×nh, c¬ së kinh tÕ cña ng−êi n−íc ngoµi. Mïa hÌ n¨m 1900, c¸c n−íc ®Õ quèc Anh, Ph¸p, Mü, NhËt, Nga, §øc, ¸o, Italia ®· thµnh lËp liªn qu©n ®Ó chèng l¹i NghÜa hoµ ®oµn. Víi sù ph¶n béi cña triÒu ®×nh M·n Thanh, c¸c n−íc ®Õ quèc ®· d×m phong trµo NghÜa hoµ ®oµn trong biÓn m¸u. Tr.340. 53. KÕ ho¹ch §aox¬: KÕ ho¹ch b¾t n−íc §øc båi th−êng chiÕn tranh cho c¸c n−íc ®ång minh th¾ng trËn trong ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt. KÕ ho¹ch nµy do §aox¬, gi¸m ®èc mét ng©n hµng lín cña Mü, l·nh ®¹o viÖc so¹n th¶o vµ ®−îc th«ng qua t¹i Héi nghÞ ®¹i biÓu c¸c n−íc th¾ng trËn häp ë Lu©n §«n n¨m 1924. Môc ®Ých chñ yÕu cña kÕ ho¹ch nµy lµ dän ®−êng cho t− b¶n n−íc ngoµi, tr−íc hÕt lµ Mü, ®Çu t− vµo n−íc §øc, ®Èy m¹nh viÖc kh«i phôc
chó thÝch 539 tiÒm lùc c«ng nghiÖp qu©n sù cña chñ nghÜa ®Õ quèc §øc nh»m h−íng n−íc §øc vµo con ®−êng chiÕn tranh chèng Liªn X«, ®ång thêi t¨ng c−êng chÝnh s¸ch bãc lét, ¸p bøc vµ ®µn ¸p phong trµo c¸ch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n vµ nh©n d©n n−íc §øc. Tr.344. 54. Héi quèc liªn: Tæ chøc quèc tÕ, thµnh lËp n¨m 1919 vµ tån t¹i trong thêi gian gi÷a ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt vµ thø hai, víi môc ®Ých thùc hiÖn nh÷ng cam kÕt ký t¹i Héi nghÞ hßa b×nh Pari (1919). §iÒu lÖ cña Héi nªu râ môc ®Ých ®Êu tranh cho hoµ b×nh, chèng chiÕn tranh. Tuy nhiªn, trong thùc tÕ, Héi quèc liªn ®· dung tóng cho c¸c thÕ lùc ®Õ quèc, cæ vò ch¹y ®ua vò trang vµ chuÈn bÞ chiÕn tranh thÕ giíi. Tr.352. 55. Héi nh©n quyÒn vµ c«ng d©n quyÒn: Mét tæ chøc d©n chñ t− s¶n nh»m ®Êu tranh b¶o vÖ nh÷ng quyÒn tù do t− s¶n. Tæ chøc nµy ®−îc thµnh lËp n¨m 1898 ë Ph¸p do s¸ng kiÕn cña nhµ v¨n Ph¸p T¬rari¬ nh©n vô nhµ cÇm quyÒn Ph¸p xö ph¹t nhµ v¨n £min D«la. Tr.353. 56. T¸c gi¶ muèn nãi vÒ C¸ch m¹ng t− s¶n Ph¸p (1789-1794), cuéc c¸ch m¹ng ®· xo¸ bá chÕ ®é phong kiÕn chuyªn chÕ, më ®−êng cho sù ph¸t triÓn chñ nghÜa t− b¶n ë Ph¸p vµ mét sè n−íc kh¸c ë ch©u ¢u. Ngµy 14-7-1789, quÇn chóng nh©n d©n Pari ®· næi dËy khëi nghÜa, chiÕm ngôc Baxti, n¬i t−îng tr−ng cho chÕ ®é chuyªn chÕ ®éc tµi. Sù kiÖn ®ã ®¸nh dÊu sù sôp ®æ cña chÕ ®é phong kiÕn ë Ph¸p. Sau nh÷ng cuéc ®Êu tranh quyÕt liÖt trong néi bé giai cÊp thèng trÞ, Héi nghÞ Quèc −íc (Quèc héi) ®· ®−îc bÇu ra vµ ph¸i Giac«banh do M.R«bexpie ®øng ®Çu ®−îc sù ñng hé cña nh©n d©n ®· lªn n¾m chÝnh quyÒn (th¸ng 6-1793), nÒn chuyªn chÕ d©n chñ c¸ch m¹ng ®−îc thiÕt lËp. §©y lµ thêi kú ph¸t triÓn cao nhÊt cña c¸ch m¹ng. Tr.355. 57. Hµnh h×nh nh÷ng ng−êi lÝnh khè ®á: Cuéc hµnh h×nh nh÷ng ng−êi lÝnh khè ®á tham gia vô ®Çu ®éc binh lÝnh Ph¸p ë Hµ Néi, th¸ng 6- 1908. Mét sè sÜ phu yªu n−íc cïng víi nghÜa qu©n Hoµng Hoa Th¸m ®· liªn l¹c víi nh÷ng ng−êi lÝnh ViÖt Nam yªu n−íc trong qu©n ®éi Ph¸p, chñ tr−¬ng ®¸nh óp Hµ Néi. Theo kÕ ho¹ch, ®Õn b÷a ¨n tèi ngµy 27-6- 1908, nh÷ng ng−êi ®Çu bÕp bá thuèc ®éc vµo thøc ¨n ®Ó giÕt quan qu©n Ph¸p, sau ®ã binh sÜ sÏ c−íp kho vò khÝ, ®¸nh chiÕm c¸c c«ng së, phèi hîp víi nghÜa qu©n Hoµng Hoa Th¸m tõ ngoµi ®¸nh vµo Hµ Néi.
540 Hå CHÝ MINH TOµN TËP KÕt qu¶ lµ nhiÒu binh lÝnh Ph¸p ®· bÞ ngé ®éc; nh−ng kÕ ho¹ch b¹i lé, thùc d©n Ph¸p tµn s¸t d· man nh÷ng ng−êi tham gia vô ®Çu ®éc nµy. Mét sè ng−êi bÞ chÐm vµ bªu ®Çu trªn c¸c ®−êng phè lín ë Hµ Néi. Tr.378. 58. Nh÷ng cuéc biÓu t×nh n¨m 1907: Phong trµo c¶i c¸ch b»ng con ®−êng hoµ b×nh diÔn ra s«i næi kh¾p ba kú trong n¨m 1907. Trung t©m cña phong trµo lµ c¸c ®« thÞ, nhÊt lµ Hµ Néi. Nh÷ng ng−êi cÇm ®Çu phong trµo nµy ®Òu lµ c¸c sÜ phu tiÕn bé. Néi dung cña phong trµo chñ yÕu lµ më tr−êng häc, truyÒn b¸ t− t−ëng míi, cæ ®éng bá hñ tôc vµ lång vµo ®ã lµ t− t−ëng yªu n−íc, chèng Ph¸p. Tiªu biÓu cho phong trµo lµ §«ng Kinh nghÜa thôc (tõ th¸ng 3 ®Õn th¸ng 11-1907) ®øng ®Çu lµ L−¬ng V¨n Can, NguyÔn QuyÒn, §µo Nguyªn Phæ. Phong trµo ®· diÔn ra s«i næi ë kh¾p n¬i. Th«ng qua c¸c cuéc diÔn thuyÕt, b×nh v¨n th¬, c¸c sÜ phu tuyªn truyÒn nh÷ng t− t−ëng míi, ®Ò cao tinh thÇn d©n téc, kÝch ®éng vµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ lßng yªu n−íc cña nh©n d©n ta. Tr.427. 59. Chñ nghÜa Uynx¬n: Uynx¬n lµ Tæng thèng Mü tõ n¨m 1913 ®Õn n¨m 1921. N¨m 1917, Uynx¬n tuyªn bè n−íc Mü tham gia ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, ®øng vÒ phÝa Anh, Ph¸p ®Ó chèng §øc. Khi chiÕn tranh s¾p kÕt thóc, Uynx¬n ®−a ra \"Ch−¬ng tr×nh 14 ®iÓm\" lµm c¬ së cho Héi nghÞ VÐcx©y (1919). Nãi chñ nghÜa Uynx¬n lµ nãi \"Ch−¬ng tr×nh 14 ®iÓm\". Thùc chÊt ®ã lµ chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i ¨n c−íp cña ®Õ quèc Mü, chèng l¹i n−íc Nga X«viÕt míi ra ®êi, lîi dông sù suy yÕu cña c¸c n−íc t− b¶n ch©u ¢u ®Ó n©ng cao ®Þa vÞ quèc tÕ cña Mü vµ t¨ng c−êng n« dÞch c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc. Nh−ng nã l¹i ®−îc che giÊu b»ng nh÷ng lêi lÏ mÞ d©n vÒ \"d©n chñ\" vµ \"quyÒn d©n téc tù quyÕt\". Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· v¹ch râ \"Chñ nghÜa Uynx¬n chØ lµ mét trß bÞp lín\". Tr. 441. 60. Ban nghiªn cøu thuéc ®Þa: Tæ chøc nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò thuéc ®Þa cña §¶ng Céng s¶n Ph¸p, thµnh lËp th¸ng 6-1921. NguyÔn ¸i Quèc lµ uû viªn cña tæ chøc nµy. Ban ®· s−u tÇm vµ phæ biÕn c¸c tµi liÖu vÒ t×nh c¶nh c¸c xø thuéc ®Þa vµ cuéc ®Êu tranh cña nh©n d©n c¸c n−íc thuéc ®Þa; tiÕn hµnh c«ng t¸c tuyªn truyÒn trong nh©n d©n Ph¸p vµ nh©n
chó thÝch 541 d©n c¸c thuéc ®Þa vÒ tinh thÇn ®oµn kÕt quèc tÕ gi÷a giai cÊp v« s¶n c¸c n−íc ®Õ quèc víi c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc trong cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa thùc d©n. Ban ®· göi nhiÒu bµi ®¨ng trªn môc Thuéc ®Þa cña b¸o L' HumanitÐ vµ t×m c¸ch göi b¸o ®Õn c¸c thuéc ®Þa. Ho¹t ®éng cña Ban ®· gãp phÇn tÝch cùc vµo c«ng t¸c tuyªn truyÒn häc thuyÕt cña V.I.Lªnin vµ ®−êng lèi cña Quèc tÕ Céng s¶n vÒ vÊn ®Ò ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc. Tr.475. 61. B¸o c¸o vÒ B¾c Kú, Trung Kú vµ Nam Kú: Nguyªn b¶n b»ng tiÕng Ph¸p l−u t¹i ViÖn M¸c - Lªnin, M¸txc¬va (nay lµ kho l−u tr÷ nhµ n−íc Céng hoµ Liªn bang Nga). B¶n vi phim l−u t¹i th− viÖn M¸cxÝt, Pari, cuén sè 7, lo¹i 70, Ban nghiªn cøu thuéc ®Þa trùc thuéc Ban chÊp hµnh §¶ng Céng s¶n Ph¸p. B¸o c¸o gåm 4 phÇn. Trong lÇn xuÊt b¶n thø hai, Hå ChÝ Minh Toµn tËp, ®· ®¨ng mét phÇn cña B¸o c¸o vµ xÕp ë phÇn C¸c v¨n b¶n viÕt chung. HiÖn nay chóng t«i ®· cã toµn v¨n B¸o c¸o vÒ B¾c Kú, Trung Kú vµ Nam Kú. Tõ khi nhËn ®−îc B¸o c¸o nµy, trong hai n¨m 2009, 2010, chóng t«i ®· tæ chøc mét sè héi th¶o vµ to¹ ®µm khoa häc nh»m lµm râ h¬n mét sè vÊn ®Ò, trong ®ã vÊn ®Ò ®−îc trao ®æi tranh luËn nhiÒu nhÊt lµ t¸c gi¶ B¸o c¸o vÒ B¾c Kú, Trung Kú vµ Nam Kú lµ ai? Chóng t«i cßn cã v¨n b¶n l−îc ghi ý kiÕn cuéc trao ®æi gi÷a nhµ nghiªn cøu ng−êi Ph¸p Alain Ruscio - ng−êi ®Çu tiªn c«ng bè B¸o c¸o vÒ B¾c Kú, Trung Kú vµ Nam Kú, víi ®oµn c¸n bé nghiªn cøu cña ViÖn Hå ChÝ Minh vµ c¸c l·nh tô cña §¶ng ngµy 5-11-2009 t¹i Pari. Sau ®ã, chóng t«i nhËn ®−îc th− cña Alain Ruscio göi c¸c ®ång nghiÖp ViÖt Nam ®Ò ngµy 21-11-2009 xung quanh B¸o c¸o vÒ B¾c Kú, Trung Kú vµ Nam Kú. Qua nghiªn cøu toµn v¨n B¸o c¸o, hoµn c¶nh lÞch sö ®Çu nh÷ng n¨m 20 thÕ kû XX, tõ nh÷ng héi th¶o, to¹ ®µm khoa häc, chóng t«i cho r»ng t¸c gi¶ cña B¸o c¸o tr−íc hÕt ph¶i lµ mét ng−êi ViÖt Nam, mét ng−êi am hiÓu chñ nghÜa M¸c vµ thùc tÕ lÞch sö ViÖt Nam trong qu¸ khø, hiÖn t¹i, mét ng−êi cã hiÓu biÕt vÒ n−íc Nga. Mét sè t− t−ëng lín cña B¸o c¸o nµy trïng víi quan ®iÓm trong nhiÒu bµi viÕt cña NguyÔn ¸i Quèc nh÷ng n¨m 1920-1924 vµ víi t− t−ëng Hå ChÝ Minh nh÷ng n¨m sau nµy. §ã lµ
542 Hå CHÝ MINH TOµN TËP c¬ së ®Ó dÉn tíi nh÷ng suy luËn khoa häc, ng−êi viÕt B¸o c¸o vÒ B¾c Kú, Trung Kú vµ Nam Kú cã thÓ lµ NguyÔn ¸i Quèc. Tuy vËy, v× B¸o c¸o kh«ng ghi râ hä tªn hoÆc bót danh cña ng−êi viÕt, kh«ng ghi ngµy, th¸ng viÕt hoÆc ngµy, th¸ng göi vµ còng kh«ng râ B¸o c¸o nµy göi cho c¬ quan hoÆc c¸ nh©n nµo, do ®ã, trong khi cÇn tiÕp tôc x¸c minh lµm râ nh÷ng vÊn ®Ò trªn, Héi ®ång xuÊt b¶n Hå ChÝ Minh Toµn tËp xuÊt b¶n lÇn thø ba quyÕt ®Þnh c«ng bè toµn v¨n B¸o c¸o vÒ B¾c Kú, Trung Kú vµ Nam Kú vµ xÕp B¸o c¸o nµy ë phÇn phô lôc: T¸c phÈm cã thÓ lµ cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh. Trang 500. 62. B¸o La Tribune indigÌne: B¸o cña ph¸i LËp hiÕn §«ng D−¬ng, xuÊt b¶n ë Sµi Gßn tõ n¨m 1917 ®Õn n¨m 1925, mçi tuÇn ra ba sè vµo thø 3, 5, 7. Tr.512.
543 B¶N CHØ DÉN T£N NG¦êI A ARIXTèT (kho¶ng 384-322 TCN): Nhµ triÕt häc cæ ®¹i Hy L¹p. Arixtèt trï trõ gi÷a chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa duy t©m, sau «ng ng¶ theo chñ nghÜa duy t©m. VÒ nhËn thøc luËn, Arixtèt gÇn víi chñ nghÜa duy vËt. Lµ mét bé ãc b¸ch khoa, Arixtèt ®Ó l¹i nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu cã gi¸ trÞ vÒ triÕt häc, sinh vËt häc, ®¹o ®øc häc, thi ph¸p, ¶nh h−ëng to lín vµ l©u dµi trong nÒn v¨n minh ch©u ¢u. B BÐCT¥L¤, Pie £gien Max¬len (1827-1907): Nhµ ho¸ häc ng−êi Ph¸p. N¨m 1876 ®−îc bÇu lµm ViÖn sÜ th«ng tÊn ViÖn hµn l©m khoa häc PªtÐcbua (Nga). BÐCT¤NG, Pie Mari ¡ng®rª (1882-1968): LuËt s−, nghÞ sÜ Quèc héi cña §¶ng X· héi Ph¸p n¨m 1919, dù §¹i héi Tua n¨m 1920 (kh«ng ph¶i lµ ®¹i biÓu vµ cã tham luËn); nghÞ sÜ Quèc héi cña §¶ng Céng s¶n Ph¸p ®Õn n¨m 1932, sau ®ã bá §¶ng Céng s¶n. B£HEN, Pinh« ®ê (1741-1799): Cßn gäi lµ B¸ §a Léc, gi¸o sÜ ng−êi Ph¸p. D−íi danh nghÜa truyÒn ®¹o, Bªhen ®· tÝch cùc ho¹t ®éng do th¸m, chuÈn bÞ cho sù can thiÖp vµ x©m l−îc cña thùc d©n Ph¸p vµo n−íc ta. Bªhen ®· tÝch cùc gióp NguyÔn ¸nh chèng l¹i sù nghiÖp thèng nhÊt ®Êt n−íc cña phong trµo T©y S¬n; gióp NguyÔn ¸nh ký víi Ph¸p b¶n hiÖp −íc b¸n n−íc n¨m 1787.
544 Hå CHÝ MINH TOµN TËP BL¡NG, Giuyn (1881-1960): Tham gia §¶ng X· héi Ph¸p n¨m 1905; ®¹i biÓu tham dù §¹i héi §¶ng X· héi ë Xtraxbua vµ Tua n¨m 1920, thuéc ph¸i Quèc tÕ thø ba. N¨m 1921, ®−îc bÇu vµo Ban l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n Ph¸p t¹i §¹i héi toµn quèc häp ë M¸cx©y. NguyÔn ¸i Quèc ®−îc cö lµm trî lý cho Bl¨ng khi lµm Chñ tÞch phiªn häp s¸ng ngµy 30-12-1921. VÒ sau, «ng bá §¶ng Céng s¶n, lµm th− ký c«ng ®oµn vµ viÕt b¸o. B¤, PhilÝp: ChÝnh kh¸ch thùc d©n Ph¸p; Toµn quyÒn §«ng D−¬ng (1902-1908). B¤§OANH, P«n: ChÝnh kh¸ch thùc d©n Ph¸p; quyÒn Toµn quyÒn §«ng D−¬ng tõ th¸ng 4 ®Õn th¸ng 9-1922; lµm Tæng gi¸m ®èc nhµ b¨ng n¨m 1931, Chñ tÞch c¸c nhµ b¨ng ë §«ng D−¬ng tõ n¨m 1941 ®Õn n¨m 1944. B¤N§UIN, Stªnli (1867-1947): L·nh tô cña nh÷ng ng−êi b¶o thñ Anh; Thñ t−íng Anh nh÷ng n¨m 1923-1924, 1924-1929 vµ 1935-1937; lµ ng−êi ñng hé chÝnh s¸ch thuéc ®Þa vµ khuyÕn khÝch can thiÖp vò trang chèng c¸ch m¹ng Trung Quèc nh÷ng n¨m 1924-1927. B«n®uin ®· cÇm ®Çu vô ®µn ¸p cuéc tæng b·i c«ng cña giai cÊp c«ng nh©n vµ cuéc b·i c«ng cña c«ng nh©n má n¨m 1926; cã th¸i ®é thï ®Þch víi Liªn X«; thùc hµnh chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch bän x©m l−îc Italia, §øc vµ ©m m−u c©u kÕt víi n−íc §øc HÝtle chÜa mòi nhän x©m l−îc cña §øc vµo Liªn X«. BRAO, Gi«n (1800-1859): Mét trong nh÷ng ng−êi ®Êu tranh gi¶i phãng ng−êi da ®en ë Mü, tæ chøc ra héi ®Êu tranh thñ tiªu chÕ ®é n« lÖ, lËp nhµ tr−êng cho ng−êi da ®en, gióp ng−êi n« lÖ ch¹y trèn l¸nh n¹n sang Cana®a. Brao cÇm ®Çu mét nhãm ng−êi da tr¾ng vµ da ®en ®¸nh chiÕm kho vò khÝ cña ChÝnh quyÒn bang ViÕcginia. Trong khi ®¸nh nhau, Brao bÞ b¾t vµ hai con trai bÞ giÕt. Ngµy 2-12-1859, bÞ xö treo cæ. BU§IN¤, Lui Pie, Emil¬ - Gabrien (1875-?): Tèt nghiÖp Tr−êng C¸c sinh ng÷ ph−¬ng §«ng, sang §«ng D−¬ng tõ n¨m 1901; lµm Phã C«ng sø tØnh Thõa Thiªn n¨m 1910; sau ®ã lµm nhiÒu viÖc víi t− c¸ch lµ quan chøc cña chÝnh quyÒn thùc d©n Ph¸p ë §«ng D−¬ng.
b¶n chØ dÉn tªn ng−êi 545 C CAI¤, Gi«dÐp Mari ¤guýtxt¬ (1863-1944): NhiÒu lÇn lµm Bé tr−ëng Bé Tµi chÝnh trong ChÝnh phñ Ph¸p. N¨m 1911, lµm Thñ t−íng. Trong nh÷ng n¨m ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, ®i c«ng c¸n ë Nam Mü vµ ë Italia. BÞ kh¶ nghi nªn ChÝnh phñ Clªm¨ngx« b¾t giam n¨m 1917; bÞ kÕt ¸n lµ tiÕp tay kh«ng tù nguyÖn cho kÎ thï n¨m 1920. MÊy n¨m sau ®−îc tha, råi l¹i ®−îc bÇu lµm nghÞ viªn vµ Bé tr−ëng Bé Tµi chÝnh n¨m 1925, sau lµm Chñ tÞch Uû ban Tµi chÝnh cña Th−îng nghÞ viÖn ®Õn n¨m 1940. CANH, S¸cl¬ (1500-1558): Hoµng ®Õ T©y Ban Nha, cã tham väng lµm b¸ chñ thÕ giíi, ®· g©y nhiÒu cuéc chiÕn tranh víi Ph¸p, §øc, Thæ NhÜ Kú, Tuynidi, Angiªri, v.v.. CARAKHAN, LÐp Mikhail«vÝch (1889-1937): Nhµ ho¹t ®éng ngo¹i giao X«viÕt, Uû viªn Trung −¬ng §¶ng Céng s¶n Liªn X«. Ho¹t ®éng c¸ch m¹ng tõ n¨m 1904; tham gia C¸ch m¹ng Th¸ng M−êi n¨m 1917. Th− ký §oµn ®¹i biÓu X«viÕt t¹i cuéc ®µm ph¸n hoµ b×nh ë BrÐt. Trong nh÷ng n¨m 1918-1920 vµ 1927-1934 lµ Thø tr−ëng Bé Ngo¹i giao. Tõ 1923-1926, §¹i sø Liªn X« t¹i Trung Quèc; n¨m 1937, §¹i sø Liªn X« t¹i Thæ NhÜ Kú. CASANH, M¸cxen (1869-1958): Nhµ ho¹t ®éng xuÊt s¾c cña phong trµo c«ng nh©n Ph¸p vµ quèc tÕ. Tõ n¨m 1912 ®Õn n¨m 1918, biªn tËp viªn b¸o L'HumanitÐ, c¬ quan trung −¬ng cña §¶ng X· héi Ph¸p vµ n¨m 1918 lµm chñ bót tê b¸o ®ã. Casanh lµ mét trong nh÷ng ng−êi tÝch cùc ñng hé vµ gióp ®ì NguyÔn ¸i Quèc trong thêi gian ho¹t ®éng ë Ph¸p. N¨m 1920, víi t− c¸ch lµ ®¹i biÓu cña §¶ng X· héi Ph¸p, Casanh tham gia §¹i héi lÇn thø II Quèc tÕ Céng s¶n; tõ n¨m 1924 ®Õn n¨m 1943, lµ Uû viªn Ban ChÊp hµnh Quèc tÕ Céng s¶n. Tõ n¨m 1921, Casanh liªn tôc ®−îc bÇu lµm Uû viªn Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng vµ Uû viªn Bé ChÝnh trÞ §¶ng Céng s¶n Ph¸p. CL£M¡NGX¤, Giãocgi¬ B¨nggia (1841-1929): Nhµ ho¹t ®éng Nhµ n−íc Ph¸p, NghÞ sÜ H¹ nghÞ viÖn tõ n¨m 1875. Vèn lµ thÇy thuèc,
546 Hå CHÝ MINH TOµN TËP tham gia ho¹t ®éng chÝnh trÞ sau ngµy ®Õ chÕ thø hai sôp ®æ (4-9- 1870), nghÞ sÜ cÊp tiÕn trong Quèc héi, thuéc ph¸i cùc t¶, lµ Bé tr−ëng Bé Néi vô (1906-1909). Clªm¨ngx« chñ tr−¬ng ra b¸o L'Homme libre (1913), ®Çu ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt lµ b¸o L'Homme enchainÐ, tè c¸o chÕ ®é kiÓm duyÖt. N¨m 1920, bÞ thÊt b¹i trong tranh cö tæng thèng, Clªm¨ngx« ra n−íc ngoµi vµ viÕt s¸ch. COãC§IE, H¨ngri (1840-1925): Nhµ §«ng ph−¬ng häc ng−êi Ph¸p, t¸c gi¶ cña nhiÒu cuèn s¸ch vÒ ph−¬ng §«ng, ®Æc biÖt lµ Trung Quèc. C¤NGXT¡NGTANH I (1868-1923): Vua Hy L¹p; nèi ng«i vua cha lµ Gioãcgi¬ I n¨m 1913. N¨m 1917, bÞ b¾t ®i ®µy, sau trë vÒ lªn ng«i n¨m 1920 vµ tho¸i vÞ n¨m 1922. C¤NS¾C, AlÕchx¨ng®r¬ VaxiliªvÝch (1873-1920): PhÇn tö qu©n chñ, mét trong nh÷ng kÎ cÇm ®Çu c¸c thÕ lùc ph¶n c¸ch m¹ng ë Nga, tay sai cña khèi ®ång minh ®Õ quèc (1918-1919), tiÕp tay cho hµnh ®éng can thiÖp cña c¸c n−íc ®Õ quèc vµ g©y ra néi chiÕn chèng l¹i chÝnh quyÒn X«viÕt sau C¸ch m¹ng Th¸ng M−êi. Nh÷ng ®ît tÊn c«ng cña Hång qu©n ®· lµm lùc l−îng cña C«ns¾c tan r·. C«ns¾c bÞ b¾t lµm tï binh vµ ngµy 7-2-1920, bÞ xö b¾n theo quyÕt ®Þnh cña Uû ban c¸ch m¹ng IÕccótxc¬ (Liªn X«). D DIN¤VIÐP, Ra®«m−xl¬xki G.E. (1883-1936): Gia nhËp §¶ng C«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga n¨m 1901. Sau C¸ch m¹ng Th¸ng M−êi, lµ Chñ tÞch X«viÕt Pªtr«gr¸t, Uû viªn Bé ChÝnh trÞ Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng Céng s¶n Nga (b), Chñ tÞch Ban ChÊp hµnh Quèc tÕ Céng s¶n. Hai lÇn bÞ khai trõ khái §¶ng Céng s¶n vµ ®−îc phôc håi; n¨m 1934, bÞ khai trõ h¼n khái §¶ng Céng s¶n. DUY T¢N (1900-1945): Tøc NguyÔn VÜnh San, vua thø 11 nhµ NguyÔn tõ n¨m 1907 ®Õn n¨m 1916. Lµ ng−êi yªu n−íc vµ cã tinh thÇn d©n téc, n¨m 1916 Duy T©n cïng Th¸i Phiªn vµ TrÇn Cao V©n trong tæ
b¶n chØ dÉn tªn ng−êi 547 chøc ViÖt Nam Quang phôc héi dùa vµo sè binh lÝnh bÞ mé sang Ph¸p tæ chøc khëi nghÜa ë HuÕ vµ miÒn Nam Trung Kú. C«ng viÖc bÞ b¹i lé, khëi nghÜa kh«ng thµnh, Duy T©n bÞ thùc d©n Ph¸p ®µy sang ®¶o Rªuyni«ng (ch©u Phi). Duy T©n lµ ng−êi ham häc vµ cã ý chÝ. Trong ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, gia nhËp qu©n ®éi §ång minh chèng ph¸t xÝt; n¨m 1945, mÊt v× tai n¹n m¸y bay ë ch©u Phi. § §AOX¥, S¸cl¬ Ghit¬ (1865-1951): Nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ Mü. N¨m 1925, §aox¬ ®Ò ra kÕ ho¹ch ®Çu t− tµi chÝnh ra n−íc ngoµi d−íi sù chØ ®¹o cña mét uû ban do «ng ®øng ®Çu nh»m thao tóng tµi chÝnh vµ kinh tÕ c¸c n−íc kh¸c. §¸CL¥, ¤guytxt¬ £®ua (1875-1940): Ng−êi Ph¸p, cö nh©n v¨n ch−¬ng. N¨m 1906, sang §«ng D−¬ng; lµm C«ng sø tØnh Th¸i Nguyªn, chñ tr−¬ng ®µn ¸p ®Ém m¸u cuéc næi dËy cña binh lÝnh ng−êi ViÖt do §éi CÊn (TrÞnh V¨n CÊn) vµ L−¬ng Ngäc QuyÕn chØ huy (th¸ng 8-1917). ®¸cuyn, S¸cl¬ R«bíc (1809-1882): Nhµ sinh vËt häc vµ tù nhiªn häc ng−êi Anh, ng−êi s¸ng lËp ra khoa sinh vËt häc duy vËt chñ nghÜa, nªu ra lý thuyÕt vÒ sù tiÕn hãa cña gièng loµi vµ cuéc ®Êu tranh sinh tån gi÷a c¸c gièng loµi. Häc thuyÕt cña «ng b¸c bá nh÷ng quan ®iÓm duy t©m cña gi¸o héi vÒ nguån gèc loµi ng−êi vµ c¸c sinh vËt. ¤ng ®· tr×nh bµy nh÷ng luËn ®iÓm khoa häc cña m×nh trong cuèn Nguån gèc c¸c loµi (1859). §Ò TH¸M (Hoµng Hoa Th¸m) (1858-1913): L·nh tô cña nghÜa qu©n Yªn ThÕ. N¨m 1888, «ng tham gia phong trµo khëi nghÜa cña n«ng d©n chèng thùc d©n Ph¸p ë vïng Yªn ThÕ. Nhê cã lßng dòng c¶m, tµi chØ huy, nghÖ thuËt thu phôc lßng ng−êi, «ng trë thµnh thñ lÜnh cña nghÜa qu©n. Cuéc chiÕn ®Êu do «ng chØ huy kÐo dµi ngãt 30 n¨m, ®· lµm cho kÎ thï nhiÒu phen khèn ®èn. Kh«ng khuÊt phôc ®−îc nghÜa qu©n b»ng qu©n sù, n¨m 1913 thùc d©n Ph¸p ®· cho tay sai ¸m h¹i «ng. Phong trµo khëi nghÜa bÞ dËp t¾t. Cuéc khëi nghÜa vµ chiÕn tranh du kÝch ë Yªn ThÕ lµ mét phong trµo ®Êu tranh yªu n−íc quyÕt liÖt vµ bÒn bØ, gãp phÇn t« th¾m truyÒn thèng yªu n−íc, bÊt khuÊt cña d©n téc ViÖt Nam.
548 Hå CHÝ MINH TOµN TËP §éI V¡N: Mét trong nh÷ng ng−êi chØ huy cuéc khëi nghÜa B·i SËy (1885- 1889) thuéc tØnh H−ng Yªn, do NguyÔn ThiÖn ThuËt l·nh ®¹o. N¨m 1889, bÞ khñng bè, §éi V¨n tr¸ hµng, ®−îc Ph¸p cÊp cho 500 qu©n ®Ó ®¸nh l¹i nghÜa qu©n. §éi V¨n mang toµn bé qu©n lÝnh vµ vò khÝ gia nhËp nghÜa qu©n Hoµng Hoa Th¸m ®¸nh l¹i qu©n Ph¸p. §ê VAL¥RA, Im¬n (1882-1975): Nhµ yªu n−íc Aix¬len, thñ lÜnh cuéc næi dËy cña nh÷ng ng−êi t×nh nguyÖn Aix¬len n¨m 1916, l·nh tô §¶ng Xin Pªin n¨m 1918. ¤ng hai lÇn lµm Thñ t−íng Aix¬len vµ quyÕt ®Þnh Aix¬len ®øng trung lËp trong ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai. N¨m 1959, lµ Tæng thèng vµ n¨m 1966, ®−îc bÇu l¹i lµm Tæng thèng n−íc Céng hoµ Aix¬len. §UME, P«n (1857-1932): Nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ Ph¸p. Toµn quyÒn §«ng D−¬ng tõ n¨m 1896 ®Õn n¨m 1902. Tõng lµ Bé tr−ëng Bé Tµi chÝnh Ph¸p, Chñ tÞch Quèc héi Ph¸p (1927), Tæng thèng Ph¸p (1931). N¨m 1932, bÞ ¸m s¸t. G G¸CNI£, Phr¨ngxi (1839-1873): ThiÕu t¸ h¶i qu©n Ph¸p tham gia ®¸nh chiÕm B¾c Kú lÇn thø nhÊt, bÞ qu©n cña Hoµng T¸ Viªm vµ qu©n Cê ®en cña L−u VÜnh Phóc giÕt chÕt ë gÇn CÇu GiÊy (Hµ Néi) n¨m 1873. G¡NG§I, M«han®¸t Karamsan (1869-1948): Nhµ triÕt häc, nhµ v¨n, nhµ ho¹t ®éng næi tiÕng cña phong trµo gi¶i phãng d©n téc Ên §é. Trong cuéc ®Êu tranh chèng l¹i thùc d©n Anh, giµnh ®éc lËp d©n téc, M.K. G¨ng®i chñ tr−¬ng kh«ng dïng b¹o lùc vµ kh«ng coi b¹o lùc lµ ph−¬ng thøc ®Êu tranh chÝnh trÞ. Trong phong trµo ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc ë Ên §é (1919-1922), M.K. G¨ng®i trë thµnh l·nh tô cña §¶ng Quèc ®¹i vµ gi÷ vai trß quan träng trong viÖc biÕn §¶ng nµy thµnh mét tæ chøc quÇn chóng chèng ®Õ quèc. Häc thuyÕt ®Ò kh¸ng tiªu cùc cña M.K. G¨ng®i trë thµnh t− t−ëng chÝnh thèng cña §¶ng Quèc ®¹i trong cuéc ®Êu tranh cho nÒn ®éc lËp Ên §é. N¨m 1946, M.K. G¨ng®i tuyªn bè kh«ng nhÊt thiÕt chØ dïng ph−¬ng ph¸p ®Êu
b¶n chØ dÉn tªn ng−êi 549 tranh kh«ng b¹o lùc. M.K. G¨ng®i cã ¶nh h−ëng vµ uy tÝn lín ë Ên §é. Nh©n d©n Ên §é suy t«n lµ Mah¸tma nghÜa lµ \"T©m hån vÜ ®¹i\". N¨m 1948, «ng bÞ bän ph¶n ®éng ¸m s¸t. GHINB¤, H¨ngri (1885-1938): Ng−êi Ph¸p; n¨m 1916, tham gia Héi nghÞ Kientan. §Çu nh÷ng n¨m 20 cña thÕ kû XX, lµ phãng viªn b¸o L'HumanitÐ ë §øc. Sau chuyÓn sang ph¸i têrètxkÝt, tiÕp tôc lµm b¸o. GIA LONG (1762-1820): Tøc NguyÔn Phóc ¸nh, gäi t¾t lµ NguyÔn ¸nh, ®¹i diÖn cña thÕ lùc ®Þa chñ phong kiÕn ®· bÞ phong trµo T©y S¬n lËt ®æ. §Ó chèng l¹i T©y S¬n, kh«i phôc chÕ ®é phong kiÕn, NguyÔn ¸nh ®· cÇu cøu qu©n x©m l−îc Xiªm (1784); ñng hé qu©n x©m l−îc Thanh; c©u kÕt víi t− b¶n Ph¸p vµ ký víi Ph¸p b¶n hiÖp −íc n¨m 1787. B¶n hiÖp −íc gåm 10 kho¶n, néi dung chñ yÕu lµ: nh−îng h¼n cho Ph¸p ®¶o C«n L«n; cöa biÓn Héi An vµ cam kÕt ®Ó cho t− b¶n Ph¸p n¾m ®éc quyÒn bu«n b¸n trªn c¶ n−íc, cung cÊp binh lÝnh vµ l−¬ng thùc cho Ph¸p khi cã chiÕn tranh; ChÝnh phñ Ph¸p nhËn gióp NguyÔn ¸nh 4 tµu chiÕn vµ mét ®éi qu©n chèng l¹i phong trµo T©y S¬n. Sau khi ®µn ¸p ®−îc phong trµo T©y S¬n (1802), NguyÔn ¸nh lªn ng«i, hiÖu lµ Gia Long, më ®Çu nhµ NguyÔn, triÒu ®¹i phong kiÕn cuèi cïng ë ViÖt Nam. GIãPPHR¥, Gi«dÐp Gi¾cc¬ Xªxer¬ (1852-1931): Thèng chÕ Ph¸p, ®· tõng ë B¾c Kú, Xu®¨ng, Ma®ag¸txca tõ nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XX; Tæng tham m−u tr−ëng qu©n ®éi vµ Phã Chñ tÞch Héi ®ång quèc phßng tèi cao Ph¸p n¨m 1911. Sau khi ®−îc phong Thèng chÕ n¨m 1917, Giãpphr¬ sang c«ng c¸n ë Mü. GI¥NUIY, S¸cl¬ Rig«n ®¬ (1807-1873): §« ®èc h¶i qu©n Ph¸p, kÎ ®em chiÕn thuyÒn ®Õn b¾n ph¸ c¶ng §µ N½ng n¨m 1858, më ®Çu cuéc chiÕn tranh x©m l−îc cña thùc d©n Ph¸p ë ViÖt Nam; Bé tr−ëng H¶i qu©n Ph¸p tõ n¨m 1867. GU§¥, £mil¬ (1870-1941): Ng−êi Ph¸p, tham gia Héi tam ®iÓm, Phã §èc lý thµnh phè, Uû viªn Uû ban th−êng trùc cña §¶ng X· héi Ph¸p. ë §¹i héi Tua n¨m 1920, Gu®¬ bá phiÕu cho Quèc tÕ thø hai.
550 Hå CHÝ MINH TOµN TËP H HµM NGHI (1872-1943)1): Tøc NguyÔn Phóc ¦ng LÞch, cßn cã tªn gäi lµ NguyÔn Phóc Minh, vua thø 8 nhµ NguyÔn, ng−êi ®øng ®Çu phe chñ chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p x©m l−îc trong triÒu ®×nh HuÕ. ¤ng lªn ng«i lóc míi 13 tuæi (1884), ®Æt niªn hiÖu lµ Hµm Nghi. Th¸ng 7-1885, Hµm Nghi cïng T«n ThÊt ThuyÕt vµ nh÷ng ng−êi chñ chiÕn rêi bá Kinh ®« HuÕ, ra S¬n Phßng (Qu¶ng TrÞ), nh−ng vÉn bÞ thùc d©n Ph¸p lïng b¾t, ph¶i l¸nh ë vïng rõng nói tØnh Qu¶ng B×nh. T¹i ®©y, «ng xuèng ChiÕu CÇn V−¬ng kªu gäi v¨n th©n, sÜ phu vµ nh©n d©n chèng Ph¸p. Th¸ng 11-1888, bÞ thùc d©n Ph¸p b¾t, sau ®ã bÞ ®µy sang Angiª (thñ phñ cña Angiªri ë B¾c Phi). H¡MLÐT: Nh©n vËt chÝnh trong vë bi kÞch cïng tªn cña ®¹i v¨n hµo Anh SÕchxpia. Nh©n vËt H¨mlÐt t−îng tr−ng cho lßng trung hiÕu vµ qu¶ c¶m cña mét thanh niªn hoµng téc trong cuéc ®Êu tranh chèng l¹i téi ¸c vµ sù lõa läc trong triÒu ®×nh n−íc §an M¹ch ®Çu thÕ kû XVII. HUYG¤, VÝchto (1802-1885): Nhµ v¨n Ph¸p; nhµ lý luËn vµ ®øng ®Çu tr−êng ph¸i th¬ ca l·ng m¹n Ph¸p; t¸c gi¶ cña nhiÒu tËp th¬, kÞch, tiÓu thuyÕt næi tiÕng. C¸c t¸c phÈm cña Huyg« ®¶ kÝch chÕ ®é ®−¬ng thêi, lªn ¸n nh÷ng kÎ tµn b¹o giµy xÐo lªn h¹nh phóc con ng−êi vµ ®Æt lßng tin vµo con ng−êi cã kh¶ n¨ng tõ bãng tèi v−¬n lªn nh÷ng ®Ønh cao cña ¸nh s¸ng ch©n lý vµ ®¹o ®øc. K KH¶I §ÞNH (1882-1925): Tøc NguyÔn Phóc Böu §¶o, cßn cã tªn lµ NguyÔn Phóc TuÊn, vua thø 12 nhµ NguyÔn. N¨m 1916, ®−îc thùc d©n Ph¸p ®−a lªn ng«i vµ t¹i vÞ ®Õn n¨m 1925. Kh¶i §Þnh lµ mét hoµng ®Õ b¹c nh−îc, hoµn toµn phô thuéc vµo ng−êi Ph¸p. Khæng tö (551-479 TCN): Nhµ t− t−ëng, nhµ gi¸o dôc næi tiÕng cña n−íc Trung Quèc cæ ®¹i. Khæng Tö cßn gäi lµ Khæng Phu Tö, tªn thËt _______________ 1) Cã tµi liÖu ghi vua Hµm Nghi (1871-1944) (BT).
b¶n chØ dÉn tªn ng−êi 551 lµ Khæng Kh©u, tªn ch÷ lµ Khæng Träng Ni, ng−êi n−íc Lç thêi Xu©n thu. Thuë nhá nhµ nghÌo nh−ng rÊt ham häc, sau tuæi 30 míi b¾t ®Çu lËp nghiÖp, võa d¹y häc, võa tham gia chÝnh sù, tõng lµm quan n−íc Lç, råi chu du qua nhiÒu n−íc ch− hÇu, nh−ng ®Òu kh«ng cã c¬ héi thùc hiÖn lý t−ëng chÝnh trÞ cña «ng. Khæng gi¸o, hay cßn gäi lµ Nho gi¸o, do «ng ®Ò x−íng vµo thêi Xu©n thu, ®−îc hoµn chØnh v¶ bæ sung qua nhiÒu thêi kú vµ bëi nhiÒu nh©n vËt nh− M¹nh Tö, §æng Träng Th−, Tr×nh H¹o, Chu Hy, V−¬ng D−¬ng Minh... D−íi thêi H¸n Vò §Õ (139 TCN), Khæng gi¸o trë thµnh hÖ t− t−ëng ®éc t«n cña giai cÊp thèng trÞ phong kiÕn Trung Quèc. Khæng gi¸o chñ tr−¬ng x©y dùng x· héi Trung Quèc vÒ chÝnh trÞ, x· héi, ®¹o ®øc theo Tam c−¬ng (qu©n thÇn, phu phô, phô tö) vµ Ngò th−êng (nh©n, nghÜa, lÔ, trÝ, tÝn), vua ph¶i lµ \"minh qu©n\", cßn bÒ t«i ph¶i phÊn ®Êu theo ®¹o \"tu th©n, tÒ gia, trÞ quèc, b×nh thiªn h¹\" ®Ó trë thµnh \"qu©n tö\". T− t−ëng cña Khæng Tö vÒ c¬ b¶n thÓ hiÖn râ trong cuèn LuËn ng÷. Suèt h¬n 20 thÕ kû qua, Khæng gi¸o ®· trë thµnh hÖ t− t−ëng, lý luËn vµ mét ®¹o gi¸o cã ¶nh h−ëng s©u s¾c ®Õn mäi mÆt ®êi sèng cña x· héi Trung Quèc vµ nhiÒu n−íc ch©u ¸. K¥RIS¥NA, Rama (1857-?): Nhµ triÕt häc, nhµ v¨n, nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ Ên §é næi tiÕng, chñ tr−¬ng ®Êu tranh ®ßi gi¶i phãng vÒ chÝnh trÞ vµ kªu gäi ®oµn kÕt d©n téc. N¨m 1909, bÞ chÝnh quyÒn thuéc ®Þa Anh trôc xuÊt khái Ên §é. L LANÐTX¡NG, Gi¨ng Mari ¡ngtoan ®¬ (1843-1919): Nhµ tù nhiªn häc, thÇy thuèc vµ nhµ chÝnh trÞ Ph¸p; Toµn quyÒn §«ng D−¬ng n¨m 1891-1894; Bé tr−ëng Bé Hµng h¶i n¨m 1899-1902; Gi¸m ®èc chÝnh trÞ b¸o SiÌcle n¨m 1906; t¸c gi¶ cña nhiÒu c«ng tr×nh khoa häc. L·O Tö: Tøc Lý §am, ng−êi sèng cïng thêi víi Khæng Tö thêi ChiÕn quèc (Trung Quèc); lµ quan coi kho s¸ch trong triÒu ®×nh nhµ Chu vµ
552 Hå CHÝ MINH TOµN TËP s¸ng lËp ra ®¹o L·o - mét trong ba gi¸o ph¸i lín nhÊt ë Trung Quèc. §¹o L·o ®−îc Trang Tö ph¸t triÓn theo chñ nghÜa yÕm thÕ, tho¸t tôc. §¹o L·o khuyªn con ng−êi kh«ng nªn lµm tr¸i víi \"®¹o\" (v« vi), tøc quy luËt tù nhiªn. Sau nµy, c¸c m«n ®Ö cña L·o Tö biÕn \"v« vi\" thµnh \"xuÊt thÕ\" - cã tÝnh chÊt mª tÝn, huyÒn bÝ, dïng bïa chó, thuËt ph¸p mª hoÆc d©n chóng. L£ §¹I HµNH (941-1005): Tøc Lª Hoµn, danh t−íng nhµ §inh. Lª Hoµn lµ ng−êi chØ huy cuéc kh¸ng chiÕn chèng qu©n Tèng (Trung Quèc) x©m l−îc lÇn thø nhÊt vµ lËp nhiÒu chiÕn c«ng vang déi t¹i ¶i Chi L¨ng vµ trªn s«ng B¹ch §»ng. Lª Hoµn ®−îc Th¸i hËu D−¬ng V©n Nga vµ c¸c t−íng lÜnh suy t«n lªn ng«i vua më ®Çu nhµ TiÒn Lª (980-1009). L£ LîI: Anh hïng d©n téc, sinh ngµy 10-9-1385 trong mét gia ®×nh \"§êi ®êi lµm qu©n tr−ëng mét ph−¬ng\" (v¨n bia VÜnh L¨ng). N¨m 1406, nhµ Minh x©m l−îc n−íc ta. Tr−íc c¶nh n−íc mÊt nhµ tan, «ng rÊt ®au lßng vµ nu«i chÝ diÖt giÆc cøu n−íc. Ngµy 7-2-1418, sau qu¸ tr×nh chuÈn bÞ vµ vËn ®éng nh©n d©n, Lª Lîi ®−îc NguyÔn Tr·i gióp søc ®· phÊt cê khëi nghÜa ë Lam S¬n (Thanh Ho¸). §−îc ®«ng ®¶o c¸c tÇng líp nh©n d©n ñng hé, cuéc khëi nghÜa ®· nhanh chãng chuyÓn thµnh cuéc chiÕn tranh gi¶i phãng d©n téc. Cuéc kh¸ng chiÕn vÜ ®¹i nµy kÐo dµi 10 n¨m (1418-1428) vµ kÕt thóc th¾ng lîi, lËt ®æ ¸ch thèng trÞ cña nhµ Minh. Sau khi chiÕn th¾ng qu©n Minh, ngµy 29-4-1428, Lª Lîi lªn ng«i vua vµ lËp ra triÒu Lª, ®−a chÕ ®é phong kiÕn ViÖt Nam vµo giai ®o¹n ph¸t triÓn thÞnh v−îng. L£NIN, Vla®imia IlÝch (1870-1924): L·nh tô thiªn tµi cña giai cÊp v« s¶n vµ nh©n d©n lao ®éng toµn thÕ giíi, ng−êi s¸ng lËp §¶ng Céng s¶n B«nsªvÝch Nga vµ Nhµ n−íc c«ng n«ng ®Çu tiªn trong lÞch sö loµi ng−êi, vµ s¸ng lËp Quèc tÕ Céng s¶n. KÕ tôc sù nghiÖp cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen, V.I.Lªnin ®Êu tranh kiªn quyÕt ®Ó b¶o vÖ tinh thÇn c¸ch m¹ng cña chñ nghÜa M¸c, chèng l¹i mäi sù xuyªn t¹c cña bän c¬ héi chñ nghÜa vµ ph¸t triÓn mét c¸ch thiªn tµi c¶ ba bé phËn hîp thµnh chñ nghÜa M¸c (triÕt häc m¸cxÝt, kinh tÕ chÝnh trÞ häc m¸cxÝt, vµ
b¶n chØ dÉn tªn ng−êi 553 chñ nghÜa x· héi khoa häc), gi¶i quyÕt ®óng ®¾n vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn c¸c vÊn ®Ò ®Æt ra cho c¸ch m¹ng v« s¶n trong thêi ®¹i ®Õ quèc chñ nghÜa. V.I.Lªnin ®Æc biÖt chó ý vµ ®· ®−a ra nhiÒu luËn ®iÓm quan träng vÒ phong trµo ®Êu tranh cña c¸c d©n téc thuéc ®Þa vµ phô thuéc. Trong b¶n S¬ th¶o lÇn thø nhÊt nh÷ng luËn c−¬ng vÒ vÊn ®Ò d©n téc vµ vÊn ®Ò thuéc ®Þa ®−îc tr×nh bµy t¹i §¹i héi II Quèc tÕ Céng s¶n (1920), V.I.Lªnin ®· nªu ra nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña phong trµo gi¶i phãng d©n téc. L£¤P¤N II (1835-1909): Quèc v−¬ng BØ tõ n¨m 1865, ng−êi tæ chøc nh÷ng cuéc tÊn c«ng ®¸nh chiÕm vïng Trung Phi vµ C«ngg«. LI¤T¢Y, Lui Uybe G«ngdav¬ (1854-1934): Thèng chÕ Ph¸p; nhiÒu n¨m lµ quan chøc ë c¸c thuéc ®Þa cña Ph¸p. N¨m 1894, Li«t©y sang §«ng D−¬ng. N¨m 1912, lµm T− lÖnh qu©n ®éi Ph¸p ë Marèc. N¨m 1916- 1917, lµm Bé tr−ëng Bé ChiÕn tranh. B»ng nh÷ng hµnh ®éng qu©n phiÖt hÕt søc tµn b¹o, Li«t©y chØ huy nh÷ng cuéc ®µn ¸p ®Ém m¸u c¸c cuéc næi dËy ®ßi gi¶i phãng, chèng thùc d©n Ph¸p ë c¸c thuéc ®Þa. LÝPNÕCH, C¸c (1871-1919): Nhµ ho¹t ®éng xuÊt s¾c cña phong trµo c«ng nh©n §øc vµ quèc tÕ, chiÕn sÜ ®Êu tranh tÝch cùc chèng chñ nghÜa c¬ héi, chñ nghÜa qu©n phiÖt vµ chiÕn tranh ®Õ quèc. LÝpnÕch lµ mét trong nh÷ng nhµ tæ chøc vµ l·nh ®¹o nhãm \"Xp¸ctaquýt\" c¸ch m¹ng, lµ mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp §¶ng Céng s¶n §øc vµ l·nh ®¹o cuéc khëi nghÜa cña c«ng nh©n n¨m 1919; bÞ kÎ thï giÕt h¹i trong nhµ tï. L¤I, Gioãcgi¬ (1863-1945): Ng−êi Anh; ®¹i biÓu Quèc héi n¨m 1890, theo khuynh h−íng cÊp tiÕn, chñ tr−¬ng ®µn ¸p ®Ém m¸u cuéc næi dËy cña ng−êi d©n thuéc ®Þa B«¬. N¨m 1905, lµm Bé tr−ëng Bé Th−¬ng m¹i; sau ®ã lµm Bé tr−ëng Bé Qu©n nhu (1915), Bé tr−ëng Bé Quèc phßng (1916), Thñ t−íng (1916). Sau chiÕn tranh, L«i Gioãcgi¬ dù Héi nghÞ VÐcx©y (1919), lµm thñ lÜnh §¶ng Tù do Anh vµ viÕt håi ký. L¤NG, M«rix¬ (? -1923): Bé Thuéc ®Þa Ph¸p cö M.L«ng lµm Toµn quyÒn §«ng D−¬ng th¸ng 12-1919; chÝnh thøc nhËm chøc tõ th¸ng 2-1920.
554 Hå CHÝ MINH TOµN TËP Khi vÒ Ph¸p c«ng c¸n, qua C«l«ngb« bÞ chÕt th¸ng 1-1923, lóc ch−a hÕt nhiÖm kú Toµn quyÒn §«ng D−¬ng. L¤NGGH£, Gi¨ng (1876-1938): LuËt s−, nhµ b¸o, ®¶ng viªn §¶ng X· héi Ph¸p thuéc ph¸i Giuyn Ghex®¬ (ph¸i trung). T¹i §¹i héi Tua n¨m 1920, L«ngghª bá phiÕu cho Quèc tÕ thø hai vµ vÉn tham gia §¶ng X· héi. N¨m 1934, §¶ng Céng s¶n Ph¸p lËp MÆt trËn nh©n d©n chèng ph¸t xÝt, L«ngghª lµ ng−êi ñng hé vµ tham gia MÆt trËn cho ®Õn khi qua ®êi. L¥B¤NG, Guyxtave (1841-1931): ThÇy thuèc, nhµ x· héi häc Ph¸p, t¸c gi¶ mét sè t¸c phÈm vÒ nÒn v¨n minh ArËp, Ên §é, v.v.. L¥BROONG, Anbe (1871-1950): ChÝnh kh¸ch Ph¸p, lµ nghÞ sÜ Quèc héi Ph¸p tõ n¨m 1900, Bé tr−ëng Bé Thuéc ®Þa (1911-1914), Chñ tÞch Th−îng viÖn (1931), Tæng thèng (1932-1940), bÞ ph¸t xÝt §øc b¾t ®i ®µy (1944- 1945). LóCX¡MBUA, R«da (1871-1919): Nhµ ho¹t ®éng næi tiÕng cña phong trµo c«ng nh©n Ba Lan, §øc vµ quèc tÕ, mét trong nh÷ng thñ lÜnh c¸nh t¶ cña Quèc tÕ thø hai. Ngay tõ ®Çu cuéc ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, ®øng trªn lËp tr−êng quèc tÕ chñ nghÜa, bµ lµ mét trong nh÷ng ng−êi cã s¸ng kiÕn lËp ra nhãm \"Quèc tÕ\", sau ®æi tªn lµ nhãm \"Xp¸ctaquýt\", råi l¹i ®æi lµ \"Héi Xp¸ctaquýt\". Sau C¸ch m¹ng th¸ng 11-1918 ë §øc, bµ gi÷ vai trß l·nh ®¹o trong §¹i héi thµnh lËp §¶ng Céng s¶n §øc. Th¸ng 1-1919, bµ bÞ b¾t vµ bÞ bän ph¶n c¸ch m¹ng s¸t h¹i. Lý B¤N (Lý Nam §Õ) (503-548): Cßn gäi lµ Lý BÝ, quª huyÖn Th¸i B×nh, S¬n T©y (nay thuéc Hµ Néi). N¨m 542, Lý B«n l·nh ®¹o cuéc khëi nghÜa chèng qu©n x©m l−îc nhµ L−¬ng (Trung Quèc), gi¶i phãng ®Êt n−íc. N¨m 544, Lý B«n lªn ng«i vua, x−ng lµ Nam ViÖt ®Õ, ®Æt tªn n−íc lµ V¹n Xu©n. N¨m 545, nhµ L−¬ng l¹i ®em qu©n sang x©m l−îc. Cuéc kh¸ng chiÕn cña nh©n d©n ta bÞ thÊt b¹i. Lý B«n ph¶i lui vÒ vïng Phó Thä vµ mÊt t¹i ®©y. M MAN§ENXTAM, ¤xÝp (1891-1938): Sinh trong mét gia ®×nh th−¬ng gia Nga. Lµm th¬ tõ trÎ; n¨m 1909, cã th¬ in trªn b¸o lÇn ®Çu tiªn. Sau
b¶n chØ dÉn tªn ng−êi 555 C¸ch m¹ng Th¸ng M−êi, tham gia c¸c c¬ quan tuyªn truyÒn v¨n ho¸; s¸ng t¸c nhiÒu thÓ lo¹i, nghiªn cøu v¨n häc vµ viÕt b¸o. Man®enxtam gÆp NguyÔn ¸i Quèc ®Ó pháng vÊn th¸ng 12-1923 vµ viÕt bµi ®¨ng trªn b¸o Ogoniok. M¸C, C¸c (1818-1883): L·nh tô thiªn tµi cña giai cÊp c«ng nh©n thÕ giíi, nhµ t− t−ëng vÜ ®¹i nhÊt, ng−êi cïng ¡ngghen s¸ng lËp nÒn triÕt häc míi - triÕt häc duy vËt biÖn chøng vµ duy vËt lÞch sö, kinh tÕ chÝnh trÞ häc vµ chñ nghÜa x· héi khoa häc. Ba bé phËn nµy cã quan hÖ h÷u c¬ víi nhau, cÊu thµnh häc thuyÕt M¸c, trë thµnh hÖ t− t−ëng, thÕ giíi quan, lý luËn vÒ chiÕn l−îc vµ s¸ch l−îc cña giai cÊp v« s¶n trong cuéc ®Êu tranh xãa bá chñ nghÜa t− b¶n, x©y dùng chñ nghÜa x· héi vµ chñ nghÜa céng s¶n. M¸c kh«ng chØ lµ nhµ lý luËn thiªn tµi mµ tr−íc hÕt M¸c lµ nhµ c¸ch m¹ng vÜ ®¹i. N¨m 1847, M¸c vµ ¡ngghen tham gia s¸ng lËp Liªn ®oµn nh÷ng ng−êi céng s¶n. N¨m 1864, M¸c s¸ng lËp vµ lµ linh hån cña Quèc tÕ I. M¸c ®· ®Êu tranh kh«ng khoan nh−îng víi mäi thø chñ nghÜa c¬ héi vµ chñ nghÜa v« chÝnh phñ trong phong trµo céng s¶n vµ c«ng nh©n quèc tÕ. Ng−êi ®· hiÕn d©ng c¶ ®êi m×nh cho sù nghiÖp gi¶i phãng giai cÊp c«ng nh©n vµ toµn thÓ loµi ng−êi. M¸C§¤NAN, Giªm Ramx©y (1866-1937): Ng−êi l·nh ®¹o §¶ng C«ng nh©n ®éc lËp Anh vµ C«ng ®¶ng Anh; ñng hé chÝnh s¸ch hîp t¸c giai cÊp vµ c¸i gäi lµ \"chñ nghÜa x· héi nhËp dÇn vµo chñ nghÜa t− b¶n\". N¨m 1924 vµ 1929-1935, lµm Thñ t−íng. M¸c®«nan ®· ra søc b¶o vÖ lËp tr−êng cña chñ nghÜa ®Õ quèc Anh vµ ®· gieo r¾c nh÷ng ¶o t−ëng c¶i l−¬ng chñ nghÜa trong phong trµo c«ng nh©n Anh. M¹NH Tö (372-239 TCN): Tªn Kha, quan ®¹i thÇn thêi ChiÕn quèc (Trung Quèc). ¤ng cã tµi hïng biÖn, ®· ®i kh¾p ®Êt n−íc Trung Quèc tuyªn truyÒn, ph¸t triÓn triÕt lý cña Khæng Tö lªn thµnh quèc gi¸o. ¤ng cã c©u nãi næi tiÕng: \"D©n vi quý, x· t¾c thø chi, qu©n vi khinh\" (d©n tr−íc hÕt, sau ®ã lµ nhµ n−íc, vua lµ kh«ng ®¸ng kÓ). MANUINXKI, §imitri Dakhail«vÝch (1883-1959): §¶ng viªn §¶ng C«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga cuèi n¨m 1903. Sau ®ã bÞ b¾t, bÞ ®i
556 Hå CHÝ MINH TOµN TËP ®µy, råi v−ît ngôc, sèng l−u vong vµ gÆp Lªnin ë Pari. N¨m 1912, bÝ mËt trë vÒ Nga. C¸ch m¹ng Th¸ng M−êi Nga thµnh c«ng, Lªnin cö Manuinxki ra mÆt trËn lµm ChÝnh uû \"®á\" råi lµm Thø tr−ëng Bé L−¬ng thùc, Héi tr−ëng Ch÷ thËp ®á. N¨m 1921, ®−îc cö lµm BÝ th− thø nhÊt §¶ng Céng s¶n Ucraina. Tõ n¨m 1922, chuyÓn sang c«ng t¸c ë Quèc tÕ Céng s¶n. N¨m 1924, lµ Uû viªn Ban ChÊp hµnh Quèc tÕ Céng s¶n; n¨m 1928, lµ BÝ th− Ban ChÊp hµnh Quèc tÕ Céng s¶n. Ba m−¬i n¨m liÒn lµ Uû viªn Trung −¬ng §¶ng Céng s¶n Liªn X«. MAR¡NG, R¬nª (1887-1960): Nhµ v¨n Ph¸p, ng−êi gèc Guyan (thuéc ®Þa cña Ph¸p ë Mü Latinh). §Çu nh÷ng n¨m 20 cña thÕ kû XX, Mar¨ng cã t− t−ëng tiÕn bé, phª ph¸n chÝnh s¸ch ph¶n ®éng cña chÝnh quyÒn thùc d©n ®èi víi c¸c n−íc thuéc ®Þa. BÞ thùc d©n Ph¸p g©y ¸p lùc, Mar¨ng tõ bá quan ®iÓm tiÕn bé, quay l¹i phôc vô lîi Ých cña chñ nghÜa ®Õ quèc. T¸c phÈm Batuala xuÊt b¶n lÇn ®Çu n¨m 1921, ®−îc NguyÔn ¸i Quèc ®¸nh gi¸ cao. Sau khi Mar¨ng ®i vµo con ®−êng tho¸i ho¸, NguyÔn ¸i Quèc nhiÒu lÇn nh¾c tíi Mar¨ng víi th¸i ®é phª ph¸n. M¡NGGIANH, S¸cl¬ (1866-1925): T−íng Ph¸p. Sau khi tèt nghiÖp Tr−êng vâ bÞ Xanh Xia, M¨nggianh lµm viÖc nhiÒu n¨m ë c¸c n−íc ch©u Phi, ë B¾c Kú (1901-1904); lµm Phã Cao uû Ph¸p ë Marèc n¨m 1912. Trong nh÷ng n¨m ë c¸c thuéc ®Þa cña Ph¸p, M¨nggianh chñ tr−¬ng ®µn ¸p tµn b¹o c¸c cuéc næi dËy cña ng−êi b¶n xø v× gi¶i phãng d©n téc, chèng chñ nghÜa thùc d©n. M¨nggianh lµm Tæng thanh tra qu©n ®éi Ph¸p ë c¸c thuéc ®Þa vµ Uû viªn Héi ®ång quèc phßng n−íc Ph¸p ®Çu nh÷ng n¨m 20 cña thÕ kû XX. MÐCLANH, M¸cxian H¨ngri (1860-?): Tham gia qu©n ®éi Ph¸p n¨m 1880-1885. Lµm viªn chøc ë nhiÒu thuéc ®Þa cña Ph¸p (Haiti, C«ngg«, Gua®¬lóp, T©y Phi, ch©u Phi xÝch ®¹o, Ma®ag¸txca) vµ Toµn quyÒn §«ng D−¬ng nh÷ng n¨m 1923-1925 vµ lµ kÎ chÕt hôt trong vô nÐm t¹c ®¹n cña Ph¹m Hång Th¸i t¹i Sa DiÖn (Trung Quèc) ngµy 19-6-1924. M£RÝCH, VÝchto Xªlextanh (1876-1933): Nhµ b¸o Ph¸p, ®¶ng viªn §¶ng X· héi; ®¹i biÓu cña quËn Xen t¹i §¹i héi lÇn thø XVIII §¶ng X· héi ë Tua, bá phiÕu cho Quèc tÕ thø ba, ®−îc bÇu vµo Ban l·nh ®¹o
b¶n chØ dÉn tªn ng−êi 557 cña §¶ng Céng s¶n n¨m 1920-1921 vµ Héi ®ång qu¶n trÞ b¸o L'HumanitÐ. N¨m 1923, bÞ khai trõ khái §¶ng Céng s¶n. M¤NGTEXKI¥, S¸cl¬ Lui (1689-1755): Nhµ x· héi häc t− s¶n lçi l¹c cña Ph¸p, nhµ kinh tÕ vµ nhµ v¨n... §¹i diÖn cña ph¸i Khai s¸ng thÕ kû XVIII, nhµ lý luËn cña chñ nghÜa qu©n chñ lËp hiÕn. MUXTAPHA, Kªman (1881-1938): Cßn cã tªn lµ Kªman AtatuyÕch, nghÜa lµ \"Cha cña ng−êi Thæ NhÜ Kú\". Häc Tr−êng qu©n sù Xal«nÝch. N¨m 1905, tèt nghiÖp ViÖn Hµn l©m qu©n sù víi qu©n hµm ®¹i uý. N¨m 1915, lµ T− lÖnh Binh ®oµn thø 7 qu©n Palextin, ®¸nh th¾ng liªn qu©n Anh - Ph¸p ë quÇn ®¶o Galip«li. Kªman l·nh ®¹o c¸ch m¹ng d©n téc t− s¶n Thæ NhÜ Kú chèng chñ nghÜa ®Õ quèc n−íc ngoµi vµ bän m¹i b¶n phong kiÕn trong n−íc, kÕt thóc th¾ng lîi n¨m 1922. Sau ®ã lµm Tæng thèng n−íc Thæ NhÜ Kú ®éc lËp. Kªman chñ tr−¬ng x©y dùng vµ cñng cè t×nh h÷u nghÞ víi Liªn X«, nh−ng vÉn mang ý thøc hÖ cña giai cÊp t− s¶n, cÊm c¸c héi c«ng nh©n ho¹t ®éng vµ ®µn ¸p nh÷ng cuéc b·i c«ng cña ng−êi lao ®éng. N NAP¤L£¤NG, B«nap¸c (1769-1821): Nhµ qu©n sù næi tiÕng cña Ph¸p. N¨m 1785, tèt nghiÖp Tr−êng ph¸o binh víi qu©n hµm thiÕu uý. Tham gia c¸ch m¹ng Ph¸p n¨m 1789 vµ nhanh chãng trë thµnh mét viªn t−íng trÎ n¾m quyÒn chØ huy tèi cao qu©n ®éi. N¨m 1799, tæ chøc ®¶o chÝnh vµ n¨m 1804, tuyªn bè thiÕt lËp chÕ ®é ®éc tµi. Nap«lª«ng ®· l«i kÐo n−íc Ph¸p vµo nh÷ng cuéc chiÕn tranh chiÕm ®ãng l·nh thæ nhiÒu n−íc ch©u ¢u. N¨m 1812, thÊt b¹i trong cuéc chiÕn tranh x©m l−îc n−íc Nga. N¨m 1814, bÞ liªn qu©n ch©u ¢u ®¸nh b¹i. N¨m 1815, giµnh l¹i ng«i hoµng ®Õ nh−ng sau thÊt b¹i t¹i OatÐcl« (22-6-1815) l¹i bÞ lËt ®æ. NGHI£U: Mét «ng vua mang nhiÒu tÝnh huyÒn tho¹i trong lÞch sö Trung Quèc thêi m¹t kú c«ng x· thÞ téc. ¤ng næi tiÕng vÒ lßng yªu n−íc, nh©n
558 Hå CHÝ MINH TOµN TËP tõ. Thêi «ng trÞ v×, ®Êt n−íc thanh b×nh, nh©n d©n no Êm. ¤ng nh−êng l¹i ng«i vua cho «ng ThuÊn chø kh«ng truyÒn l¹i cho con. NG¤ BéI PHU (1874-1939): Quª tØnh S¬n §«ng (Trung Quèc), thuéc ph¸i qu©n phiÖt B¾c D−¬ng hÖ Trùc (tØnh Trùc LÖ). N¨m 1920, Ng« Béi Phu ®¸nh th¾ng ph¸i qu©n phiÖt §oµn Kú Thuþ råi thao tóng chÝnh phñ qu©n phiÖt B¾c D−¬ng, lµm tay sai cho ®Õ quèc Anh - Mü. Ng« Béi Phu chñ tr−¬ng tµn s¸t d· man c«ng nh©n ®−êng s¾t B¾c Kinh - Vò H¸n n¨m 1923. N¨m 1926, qu©n Quèc d©n §¶ng xuÊt ph¸t tõ Qu¶ng §«ng tiÕn hµnh B¾c ph¹t, ®¸nh th¾ng ph¸i qu©n phiÖt Ng« Béi Phu. NG¤ QUYÒN (899-944): Anh hïng d©n téc, quª ë §−êng L©m (nay thuéc Ba V× - Hµ Néi). Tr−íc nguy c¬ x©m l−îc cña nhµ Nam H¸n, Ng« QuyÒn ®· h¹ thµnh §¹i La, giÕt chÕt tªn b¸n n−íc KiÒu C«ng TiÔn, trõ mèi ho¹ bªn trong, æn ®Þnh t×nh h×nh trong n−íc vµ gÊp rót chuÈn bÞ lùc l−îng kh¸ng chiÕn. ¤ng lµ ng−êi tæ chøc chiÕn dÞch B¹ch §»ng lÞch sö, giµnh th¾ng lîi oanh liÖt trªn s«ng B¹ch §»ng, ®¸nh b¹i m−u ®å x©m l−îc cña nhµ Nam H¸n, chÊm døt mét thêi kú mÊt n−íc kÐo dµi h¬n mét ngh×n n¨m vµ më ra mét giai ®o¹n míi cña lÞch sö d©n téc. ¤ng ®· quyÕt ®Þnh bá chøc TiÕt ®é sø cña bän phong kiÕn ph−¬ng B¾c vµ tù x−ng v−¬ng, triÒu ®×nh ®· ®−îc x©y dùng theo thÓ chÕ cña mét quèc gia phong kiÕn ®éc lËp. NGUYÔN KH¾C VÖ (1896-? ): Sinh ë tØnh Trµ Vinh, ®ç tiÕn sÜ luËt khoa n¨m 1921, tiÕn sÜ khoa chÝnh trÞ vµ kinh tÕ n¨m 1922. Th¸ng 6-1948, NguyÔn Kh¾c VÖ tham gia c¸c chÝnh phñ bï nh×n do thùc d©n Ph¸p lËp ra, lµm Bé tr−ëng Bé T− ph¸p råi Phã Thñ t−íng kiªm Bé tr−ëng Bé T− ph¸p, sau ®ã lµm §¹i sø cña chÝnh quyÒn Sµi Gßn ë Anh n¨m 1952-1954. P PASA, ¡ngve (1882-1922): ChØ huy qu©n Thæ NhÜ Kú ë vïng C¸pcad¬ n¨m 1914 vµ b¶o vÖ eo biÓn §¸c®anen n¨m 1915-1916; cã t− t−ëng
b¶n chØ dÉn tªn ng−êi 559 thèng nhÊt ng−êi Thæ NhÜ Kú ë Trung ¸ vµ ètt«man. NhiÒu lÇn ®Õn M¸txc¬va, muèn liªn kÕt nh÷ng ng−êi b«nsªvÝch theo lËp tr−êng d©n téc. §−îc Nhµ n−íc Nga X«viÕt gióp ®ì, Pasa ®¸nh th¾ng kÎ thï ®−îc ®Õ quèc Anh ñng hé. Th¸ng 10-1921, Pasa chèng l¹i Hång qu©n, chÝnh quyÒn X«viÕt vµ bÞ tö vong. PAXT¥, Lui (1822-1895): Nhµ ho¸ häc vµ nhµ sinh vËt häc lçi l¹c cña n−íc Ph¸p vµ cña loµi ng−êi. Sau nhiÒu n¨m nghiªn cøu, Paxt¬ kh¸m ph¸ nhiÒu bÝ Èn trong viÖc lªn men; nh÷ng kÕt qu¶ t×m tßi khoa häc cña Paxt¬ vÒ c¸c bÖnh truyÒn nhiÔm vµ m«n vi trïng häc, lµm ®¶o lén ngµnh y häc vµ gi¶i phÉu häc. Paxt¬ cßn nghiªn cøu thµnh c«ng nh÷ng bÖnh cña con t»m vµ gµ, ph¸t minh ra thuèc tiªm phßng vµ chèng näc ®éc cña chã d¹i. Tõ n¨m 1888, ë Ph¸p thµnh lËp ViÖn Paxt¬, trung t©m nghiªn cøu vi trïng häc. P£T¥RèP, Rac«nnicèp Phª®o: Ng−êi Nga; ®¶ng viªn §¶ng Céng s¶n (b); ®¹i biÓu dù §¹i héi lÇn thø V Quèc tÕ Céng s¶n, ®−îc §¹i héi bÇu lµ Uû viªn dù khuyÕt Ban ChÊp hµnh Quèc tÕ Céng s¶n n¨m 1924. N¨m 1924 Pªt¬rèp cßn ®−îc cö tham gia Ban Ph−¬ng §«ng. N¨m 1926, ®−îc cö vµo Ban BÝ th− cña Quèc tÕ Céng s¶n kiªm Tæng th− ký Ban Ph−¬ng §«ng. PHALIE, ¸cm¨ng (1841-1931): §¹i biÓu ph¸i Céng hoµ trong Quèc héi Ph¸p (1876), Chñ tÞch Quèc héi (1883), nhiÒu lÇn lµm Bé tr−ëng (1882-1892), Chñ tÞch Th−îng viÖn (1889), Tæng thèng (1906-1913). Phan Béi Ch©u (1867-1940): Quª ë §an NhiÔm, Nam §µn, NghÖ An, mét nhµ yªu n−íc cã nhiÒu ho¹t ®éng tÝch cùc trong nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kû XX. Tham gia lËp Duy T©n héi (1904), tæ chøc phong trµo §«ng Du (1905-1908), lËp ViÖt Nam Quang phôc héi (1912). Th¸ng 6- 1925, thùc d©n Ph¸p b¾t cô ë Trung Quèc råi ®−a vÒ n−íc, xö ë tßa ®Ò h×nh Hµ Néi. Mét phong trµo ®Êu tranh rÇm ré ®ßi th¶ Phan Béi Ch©u diÔn ra d−íi nhiÒu h×nh thøc phong phó. Cïng víi phong trµo ®Ó tang Phan Chu Trinh, phong trµo ®Êu tranh ®ßi th¶ Phan Béi Ch©u, ®ßi th¶ tï chÝnh trÞ vµ ®ßi quyÒn d©n sinh d©n chñ, buéc thùc d©n Ph¸p ph¶i tha Cô, nh−ng ®−a vÒ giam
560 Hå CHÝ MINH TOµN TËP láng ë HuÕ (1926). T¹i ®©y, Cô ®· bµy tá sù tin t−ëng vµo nh÷ng ho¹t ®éng cña NguyÔn ¸i Quèc vµ viÕt cuèn s¸ch Chñ nghÜa x· héi (1935). PHAN CHU TRINH (1872-1926): Quª ë lµng T©y Léc, huyÖn Tiªn Ph−íc, tØnh Qu¶ng Nam. Sau khi ®ç Phã b¶ng, cã th¬i gian cô ®· lµm quan trong triÒu ®×nh HuÕ, nh−ng sau ®ã tõ chøc vÒ quª ho¹t ®éng chÝnh trÞ, chñ tr−¬ng dùa vµo Ph¸p ®Ó tiÕn hµnh c¸c c¶i c¸ch, thùc hiÖn tù do, d©n chñ lµm cho d©n giµu n−íc m¹nh råi sau ®ã míi tÝnh ®Õn chuyÖn gi¶i phãng d©n téc. N¨m 1906, sau chuyÕn ®i NhËt vÒ, cô ra søc tuyªn truyÒn chñ tr−¬ng c¶i c¸ch vµ trë thµnh mét trong nh÷ng ng−êi cÇm ®Çu xu h−íng c¶i l−¬ng ë n−íc ta håi ®Çu thÕ kû XX. N¨m 1908, khi phong trµo chèng thuÕ cña n«ng d©n Trung Bé bÞ ®µn ¸p, cô bÞ thùc d©n Ph¸p b¾t ®µy ra C«n §¶o. N¨m 1911, nhê cã Héi Nh©n quyÒn Ph¸p can thiÖp, cô ®−îc tr¶ tù do vµ sang c− tró ë Ph¸p. N¨m 1925, cô vÒ n−íc, l©m bÖnh vµ mÊt vµo ®Çu n¨m 1926. PHAN §×NH PHïNG (1847-1895): Mét sÜ phu yªu n−íc næi tiÕng cuèi thÕ kû XIX. H−ëng øng ChiÕu CÇn V−¬ng cña vua Hµm Nghi n¨m 1885, cô l·nh ®¹o cuéc khëi nghÜa chèng thùc d©n Ph¸p, lËp c¨n cø ë vïng rõng nói H−¬ng S¬n - H−¬ng Khª, tØnh Hµ TÜnh. NghÜa qu©n ®· v−ît nhiÒu gian khæ, duy tr× cuéc chiÕn ®Êu gÇn 10 n¨m. Cô bÞ th−¬ng trong mét trËn ®¸nh råi l©m bÖnh vµ mÊt ngµy 28-12-1895. PHAN V¡N TR¦êNG (1876-1933): Sinh ra trong mét gia ®×nh yªu n−íc, quª huyÖn Tõ Liªm, Hµ Néi; sang Ph¸p n¨m 1908, võa lµm viÖc, võa tiÕp tôc häc thªm. N¨m 1914, bÞ b¾t ®i lÝnh; v× nghi ho¹t ®éng chèng Ph¸p nªn bÞ tï 11 th¸ng. Sau ra khái tï (tr¾ng ¸n), nh−ng ®Õn n¨m 1919 míi ®−îc gi¶i ngò. Phan V¨n Tr−êng hoµn thµnh luËn ¸n tiÕn sÜ luËt vµ lµm luËt s− ë Toµ th−îng thÈm Pari. N¨m 1923, vÒ n−íc; n¨m 1925, thay NguyÔn An Ninh lµm Gi¸m ®èc chÝnh trÞ b¸o La Cloche fªlÐe xuÊt b¶n ë Sµi Gßn, cho ®¨ng toµn v¨n Tuyªn ng«n cña §¶ng Céng s¶n cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen; ®¨ng l¹i nhiÒu bµi cña c¸c nhµ ho¹t ®éng céng s¶n Ph¸p ®· xuÊt b¶n ë Ph¸p. Phan V¨n Tr−êng cã c¶m t×nh víi NguyÔn ¸i Quèc tõ khi míi ®Õn Ph¸p vµ cïng ho¹t ®éng
b¶n chØ dÉn tªn ng−êi 561 yªu n−íc chèng thùc d©n ë Pari; ñng hé C¸ch m¹ng Th¸ng M−êi Nga, t¸n thµnh ®−êng lèi cña Quèc tÕ Céng s¶n vµ kiªn quyÕt ®Êu tranh chèng chñ nghÜa thùc d©n Ph¸p trªn lËp tr−êng tiÕn bé. Th¸ng 5-1926, b¸o La Cloche fªlÐe ®æi tªn lµ L'Annam, vÉn do Phan V¨n Tr−êng lµm Gi¸m ®èc mét thêi gian, tiÕp tôc t«n chØ vµ môc ®Ých cña tê b¸o tr−íc. PHR¡NGX¥, Anat«n (1844-1924): Nhµ v¨n hiÖn thùc vµ nh©n ®¹o chñ nghÜa Ph¸p, gi¶i th−ëng N«ben vÒ v¨n häc n¨m 1921. N¨m 1921, tham gia §¶ng Céng s¶n Ph¸p. T¸c gi¶ cña nhiÒu tiÓu thuyÕt næi tiÕng. C¸c t¸c phÈm cña Anat«n Phr¨ngx¬ thÊm nhuÇn chñ nghÜa nh©n ®¹o cao c¶, ®Æt ra nh÷ng vÊn ®Ò x· héi vµ chÝnh trÞ to lín cña ®Çu thÕ kû XX. V¨n phong cña «ng trong s¸ng, nhÑ nhµng vµ giÔu cît s©u s¾c. PIE (1672-1725): Cßn gäi lµ Pie ®¹i ®Õ; nhµ c¶i c¸ch næi tiÕng cña n−íc Nga cuèi thÕ kû XVII, ®Çu thÕ kû XVIII. KÕ vÞ ng«i vua n¨m 1682, chÝnh thøc ®¨ng quang n¨m 1689. Trong thêi gian trÞ v×, Pie ®· tiÕn hµnh c¶i c¸ch toµn diÖn ®Êt n−íc: thµnh lËp th−îng viÖn, ph©n chia khu vùc hµnh chÝnh, x©y dùng kinh ®« míi, ®µo kªnh, ®¾p ®Ëp, më x−ëng luyÖn kim, khai kho¸ng, ®ãng tµu, x©y dùng qu©n ®éi th−êng trùc, ph¸t triÓn h¹m ®éi, qu¶n lý nhµ thê vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch më cöa vÒ c«ng nghiÖp, th−¬ng m¹i. Nh÷ng c¶i c¸ch cña Pie ®· rót ng¾n kho¶ng c¸ch tôt hËu cña n−íc Nga víi c¸c n−íc ph−¬ng T©y. PLAT¤NG (427-347 TCN): Nhµ triÕt häc duy t©m cæ ®¹i Hy L¹p. Plat«ng dïng lý thuyÕt cña t«n gi¸o cho r»ng th−îng ®Õ s¸ng t¹o thÕ giíi ®Ó ®èi lËp víi quan niÖm duy vËt vÒ vò trô v« cïng v« tËn; dïng thÇn häc ®èi lËp víi quyÕt ®Þnh luËn. Lý luËn x· héi cña Plat«ng nh»m lµm cho nÒn thèng trÞ cña quý téc ®−îc vÜnh viÔn. Trong häc thuyÕt vÒ nhµ n−íc lý t−ëng, Plat«ng qu¶ quyÕt r»ng trËt tù x· héi ph¶i dùa trªn ba ®¼ng cÊp: 1. Nh÷ng nhµ triÕt häc chÊp chÝnh; 2. VÖ binh; 3. N«ng d©n vµ thî thñ c«ng, v.v.. §¼ng cÊp 1 cai trÞ; ®¼ng cÊp 2 gi÷ g×n trËt tù; ®¼ng cÊp 3 s¶n xuÊt. ¤ng coi sù ph©n tranh nh»m lµm cho chÕ ®é bãc lét n« lÖ vÜnh viÔn Êy lµ \"tù nhiªn vµ bÊt di bÊt dÞch\". PO¡NGCAR£, Raym«ng (1860-1934): Tr¹ng s− Ph¸p, nghÞ sÜ Quèc héi, Bé tr−ëng Bé Gi¸o dôc (1893-1894); Bé tr−ëng Bé Tµi chÝnh (1894-
562 Hå CHÝ MINH TOµN TËP 1895, 1906); Thñ t−íng phô tr¸ch Bé Ngo¹i giao (1912-1913); Tæng thèng Ph¸p (1913-1920). Lu«n lu«n thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cùc h÷u, nªn cã tªn \"Po¨ngcarª hiÕu chiÕn\". Nh÷ng n¨m 1922-1924, l¹i lµm Thñ t−íng, phô tr¸ch ngo¹i giao. Tõ n¨m 1929, rót khái chÝnh tr−êng. R RIVIE, H¨ngri: Trung t¸ h¶i qu©n Ph¸p tham gia ®¸nh chiÕm B¾c Kú lÇn thø hai, bÞ qu©n cña Hoµng T¸ Viªm vµ qu©n Cê ®en giÕt chÕt ë DÞch Väng, CÇu GiÊy (Hµ Néi) ngµy 18-5-1883. R¤I, Manaben®ra N¸t (1892-1948): Ng−êi Ên §é, tham gia phong trµo ®Êu tranh chèng ®Õ quèc Anh tõ n¨m 1910. N¨m 1915, sèng ë n−íc ngoµi vµ tham gia phong trµo céng s¶n. §· dù c¸c §¹i héi II, III, IV, V Quèc tÕ Céng s¶n. N¨m 1922, ®−îc bÇu lµ Uû viªn dù khuyÕt Ban ChÊp hµnh Quèc tÕ Céng s¶n. N¨m 1924, ®−îc bÇu lµ Uû viªn chÝnh thøc Ban ChÊp hµnh Quèc tÕ Céng s¶n. Sau bá §¶ng Céng s¶n, tham gia phong trµo ®Êu tranh chèng ®Õ quèc Anh theo xu h−íng t− s¶n. RóTX¤, Gi¨ng Gi¾c (1712-1778): Nhµ v¨n, nhµ triÕt häc Ph¸p næi tiÕng. Rótx« bµi xÝch gi¸o héi vµ cho r»ng nguyªn nh©n cña sù kh«ng c«ng b»ng trong x· héi lµ chÕ ®é t− h÷u lín, tõ ®ã n¶y sinh m©u thuÉn trong x· héi. Rótx« ®Ò cao d©n chñ t− s¶n, tÝnh nh©n ®¹o vµ lý t−ëng ho¸ x· héi céng s¶n nguyªn thuû. ¤ng lµ mét trong nh÷ng g−¬ng mÆt tiªu biÓu cña thêi kú Khai s¸ng. S S¸CL¥ I (1600-1649): Vua Anh tõ n¨m 1625; ng−êi triÖt ®Ó ®Êu tranh ®Ó duy tr× chÕ ®é phong kiÕn. Trong c¸ch m¹ng t− s¶n Anh, S¸cl¬ I bÞ h¹ bÖ vµ ®−a ra xÐt xö víi møc ¸n tö h×nh cho mét hoµng ®Õ b¹o chóa, kÎ thï cña nh©n d©n.
b¶n chØ dÉn tªn ng−êi 563 SÕCHXPIA, Uyliam (1564-1616): Nhµ v¨n, nhµ th¬, nhµ viÕt kÞch vÜ ®¹i cña n−íc Anh thêi ®¹i Phôc h−ng; t¸c gi¶ cña nhiÒu vë hµi kÞch: Uæng søc yªu ®−¬ng (1591), GiÊc méng ®ªm hÌ (1594), Chµng th−¬ng gia thµnh V¬nid¬ (1594)... vµ cña nhiÒu vë bi kÞch: R«mª« vµ GiuyliÐt (1594-1595), H¨mlÐt (1601), ¤tenl« (1604), Vua Lia (1607)... S¥VALI£, ¤guyxt¬ (1873-1956): Nhµ du lÞch vµ thùc vËt häc Ph¸p; ®i nhiÒu n−íc ch©u Phi, nghiªn cøu vÒ ®Þa lý, thùc vËt. S¬valiª ®· ®Õn §«ng D−¬ng vµ ®Ó l¹i mét sè c«ng tr×nh khoa häc cã gi¸ trÞ. T THµNH TH¸I (1879-1954): Tøc NguyÔn Böu L©n, vua thø 10 nhµ NguyÔn n¨m 1889-1907. Thµnh Th¸i lµ ng−êi yªu n−íc vµ cã tinh thÇn d©n téc. N¨m 1907, Thµnh Th¸i bÞ thùc d©n Ph¸p ®µy sang ®¶o Rªuyni«ng (ch©u Phi). N¨m 1947, ®−îc ®−a vÒ miÒn Nam nh−ng ph¶i sèng t¹i Sµi Gßn; mÊt ngµy 24-3-1954. THUÊN: Mét «ng vua mang nhiÒu tÝnh huyÒn tho¹i trong lÞch sö Trung Quèc thêi m¹t kú c«ng x· thÞ téc, lµ ng−êi cã c«ng t×m ra c¸ch c©n, ®o thèng nhÊt. Sau nh−êng ng«i cho «ng Vò, mét th−îng th− tµi ba, ®øc ®é chø kh«ng truyÒn l¹i cho con. TIL¾C, Bai G¨ngga®a (1856-1920): Mét trong nh÷ng l·nh tô phong trµo d©n téc Ên §é h×nh thµnh tõ cuèi thÕ kû XIX, tËp hîp nh÷ng phÇn tö tiÓu t− s¶n vµ trÝ thøc nghÌo, chñ tr−¬ng ®Êu tranh kh«ng tho¶ hiÖp víi thùc d©n Anh. Do thiÕu lý luËn vµ kh«ng liªn hÖ víi phong trµo quÇn chóng nªn ®· ®i vµo ho¹t ®éng v« chÝnh phñ, khñng bè c¸ nh©n, thËm chÝ sö dông c¶ nh÷ng h×nh thøc t«n gi¸o ph¶n ®éng lµm lîi khÝ tuyªn truyÒn nªn dÇn dÇn phong trµo bÞ tho¸i ho¸. Til¾c cßn lµ mét nhµ v¨n vµ viÕt nhiÒu t¸c phÈm b×nh luËn vÒ t«n gi¸o. T¤N DËT TI£N (1866-1925): Tøc T«n Trung S¬n, cßn cã tªn gäi lµ T«n V¨n, ng−êi Trung S¬n, Qu¶ng §«ng. ¤ng lµ nhµ c¸ch m¹ng d©n chñ vÜ ®¹i cña Trung Quèc. N¨m 1905 «ng thµnh lËp Trung Quèc §ång minh héi, ®−îc bÇu lµm Tæng lý, ®Ò xuÊt chñ nghÜa Tam d©n (d©n téc ®éc lËp, d©n quyÒn tù do, d©n sinh h¹nh phóc). Sau khi thµnh lËp §ång minh héi, T«n Trung S¬n ®· l·nh ®¹o nhiÒu cuéc khëi nghÜa vò trang. C¸ch m¹ng T©n Hîi (1911)
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
- 121
- 122
- 123
- 124
- 125
- 126
- 127
- 128
- 129
- 130
- 131
- 132
- 133
- 134
- 135
- 136
- 137
- 138
- 139
- 140
- 141
- 142
- 143
- 144
- 145
- 146
- 147
- 148
- 149
- 150
- 151
- 152
- 153
- 154
- 155
- 156
- 157
- 158
- 159
- 160
- 161
- 162
- 163
- 164
- 165
- 166
- 167
- 168
- 169
- 170
- 171
- 172
- 173
- 174
- 175
- 176
- 177
- 178
- 179
- 180
- 181
- 182
- 183
- 184
- 185
- 186
- 187
- 188
- 189
- 190
- 191
- 192
- 193
- 194
- 195
- 196
- 197
- 198
- 199
- 200
- 201
- 202
- 203
- 204
- 205
- 206
- 207
- 208
- 209
- 210
- 211
- 212
- 213
- 214
- 215
- 216
- 217
- 218
- 219
- 220
- 221
- 222
- 223
- 224
- 225
- 226
- 227
- 228
- 229
- 230
- 231
- 232
- 233
- 234
- 235
- 236
- 237
- 238
- 239
- 240
- 241
- 242
- 243
- 244
- 245
- 246
- 247
- 248
- 249
- 250
- 251
- 252
- 253
- 254
- 255
- 256
- 257
- 258
- 259
- 260
- 261
- 262
- 263
- 264
- 265
- 266
- 267
- 268
- 269
- 270
- 271
- 272
- 273
- 274
- 275
- 276
- 277
- 278
- 279
- 280
- 281
- 282
- 283
- 284
- 285
- 286
- 287
- 288
- 289
- 290
- 291
- 292
- 293
- 294
- 295
- 296
- 297
- 298
- 299
- 300
- 301
- 302
- 303
- 304
- 305
- 306
- 307
- 308
- 309
- 310
- 311
- 312
- 313
- 314
- 315
- 316
- 317
- 318
- 319
- 320
- 321
- 322
- 323
- 324
- 325
- 326
- 327
- 328
- 329
- 330
- 331
- 332
- 333
- 334
- 335
- 336
- 337
- 338
- 339
- 340
- 341
- 342
- 343
- 344
- 345
- 346
- 347
- 348
- 349
- 350
- 351
- 352
- 353
- 354
- 355
- 356
- 357
- 358
- 359
- 360
- 361
- 362
- 363
- 364
- 365
- 366
- 367
- 368
- 369
- 370
- 371
- 372
- 373
- 374
- 375
- 376
- 377
- 378
- 379
- 380
- 381
- 382
- 383
- 384
- 385
- 386
- 387
- 388
- 389
- 390
- 391
- 392
- 393
- 394
- 395
- 396
- 397
- 398
- 399
- 400
- 401
- 402
- 403
- 404
- 405
- 406
- 407
- 408
- 409
- 410
- 411
- 412
- 413
- 414
- 415
- 416
- 417
- 418
- 419
- 420
- 421
- 422
- 423
- 424
- 425
- 426
- 427
- 428
- 429
- 430
- 431
- 432
- 433
- 434
- 435
- 436
- 437
- 438
- 439
- 440
- 441
- 442
- 443
- 444
- 445
- 446
- 447
- 448
- 449
- 450
- 451
- 452
- 453
- 454
- 455
- 456
- 457
- 458
- 459
- 460
- 461
- 462
- 463
- 464
- 465
- 466
- 467
- 468
- 469
- 470
- 471
- 472
- 473
- 474
- 475
- 476
- 477
- 478
- 479
- 480
- 481
- 482
- 483
- 484
- 485
- 486
- 487
- 488
- 489
- 490
- 491
- 492
- 493
- 494
- 495
- 496
- 497
- 498
- 499
- 500
- 501
- 502
- 503
- 504
- 505
- 506
- 507
- 508
- 509
- 510
- 511
- 512
- 513
- 514
- 515
- 516
- 517
- 518
- 519
- 520
- 521
- 522
- 523
- 524
- 525
- 526
- 527
- 528
- 529
- 530
- 531
- 532
- 533
- 534
- 535
- 536
- 537
- 538
- 539
- 540
- 541
- 542
- 543
- 544
- 545
- 546
- 547
- 548
- 549
- 550
- 551
- 552
- 553
- 554
- 555
- 556
- 557
- 558
- 559
- 560
- 561
- 562
- 563
- 564
- 565
- 566
- 567
- 568
- 569
- 570
- 571
- 572
- 573
- 574
- 575
- 576
- 577
- 578
- 579
- 580
- 581
- 582
- 583
- 584
- 585
- 586
- 587
- 588
- 589
- 590
- 591
- 592
- 593
- 594
- 595
- 596
- 597
- 598
- 599
- 600
- 601
- 602
- 603
- 604
- 605
- 606
- 607
- 608
- 609
- 610
- 611
- 612
- 613
- 1 - 50
- 51 - 100
- 101 - 150
- 151 - 200
- 201 - 250
- 251 - 300
- 301 - 350
- 351 - 400
- 401 - 450
- 451 - 500
- 501 - 550
- 551 - 600
- 601 - 613
Pages:
