Касым Аманжолов

i

ШЫГАРМАЛАРЫНЫЦ ТОЛЫК, ЖЫЙНАГЫ уш томдьщ

Д 6Y ! ШЫГАРМАЛАРЫНЬЦ ТОЛЫК^ЖЫЙНАГЫ ЖК 1 Н Ш I т о м к а а а к т м ц и е я .I i: к в г т I к КОР ГЕИ ОДЕВ ПЕТ ВАС ПАСЫ А л м а т ы - ЛВЛв I

I Lt

ЕЦДЕР



COBETTIK МЕНЩ 63 ЕЛ1М ©Mipre енд1м енбектеп, Ш алкалап экем шыкты уидеи; Ж ет!мд!к тагдыр ж е т а ептеп, К,абагын ж аб а туксиген. ©марден ум1т ж о к езге, Д алан ы н терд1м тезегш. Экем боп таптын; сол кезде, С овети к мешн ез ел1м! Галстук кызыл мойнымда, М ектепке карай жуг1рд1м; Колымды тунрыш койдым да, Бетш 6ip аштым бшмшн. Сапка да турдым, ту алдым, Келд1 деп мешн кезег1м; Экемдей сонда куандын, С о в е т к мешн ез ел1м! Ж урепмд! устап колыма, Журепмд! емес, — билета, Косылдым ж астар тобына Ак кешл, адал ниета. Суйсш там досты, ержетам, 0ртед1м жаудык езегш; Куатын б ер д т жер-кектщ, С о в етак мешн е з ел1м! Дуние бушл денгелеп Кез1мшн келд1 алдына, Устше шыктым врмелеп, Карадым бойлап apFUFa. Ой жетер жерге кез ж ета,

Аррысын жэне сеземш : Ж атырсын алып жер-кектп, С овети к м еш к е з ел1 м! Тауга да шыктым, жер бастым, AcnaHFa уштым — кек керд1м; 0M ipre кулаш кеи аштым, Бэр!н д е кезден еткерд1м. Жаркылдап жаЬан — кед сарай, Аралап оймен кеземш . Таппадым сенен артык жай, CoBerriK менщ е з ел1м! Булбулым, сайра кеудемде, Булбулым — менщ журег1м; Кещ лдщ Kyfli келгенде Ары л да теп л ж ыр ед|'м. Арыттым ойдан ел ушш, ©леннщ ерке езенш; Акыныц болдым сен ушш, С овегп к Menin е з ел 1'м!

НАР ТЭУЕКЕЛ Нар тэуекел! Кулаш урдым кыйынра, Кайрат нлркш алып шыкса кыйын ба! Бул сапарда суршш те калармын, Сонда, досым, меш айыпка буйырма! Жырылам деп журе алмаймын жэй басып, Ж уг1ремш киш-жарып, айкасыо; Мулги 6epciH, ыби 6epciH коркактар, 1ш пыстырып, ж ал т-ж а л т к а р а т ж ай басып. Ж ыгылсам да жуг1румен етемш, Аякшылдыц акылын мен не етемш. Жырылармын, алкынармын, шаршармын, Барар жерге бурынырак жетемш. 1940 </ Г

TAJ1FAP Т у к с и т , к аб ак туйш, булт устшен Даланык патшасындай карайсык сен. Не деген ызгарлы едщ , такаббар ен, Баскандай бар элемд1 сеш ц ексен. Т ау жоктай бул дуниеде сенен артык, Мен саган карай берд1м кеп кумартып. Кайтер ек каЬарлы хан, i<api Талгар Бойьщнан ерлМ яш алсам тартып?! 1940

АТАМЕКЕН Суйем ceHi туган ел — атамекен. Абзал анам сенсщ рой кушарын кек, Ж ер мен ке«тщ жаннаты 6ip езщ сщ , Сенен артык, не табам , кайда кетем. Асанкайры eMecniH, Кдсыммын мен, 1здемеймш «жер уйык» желген желден, Коркыт та емен, елЫзде, кер басында Кобызымен сырласып куц1ренген. Ерке жанмын, ем1рде есп м еркш, «Еркелеме, ей Ж1пт, еспе» дер KiM?! 0 з ел1мде езендей гур1лдеймш, Тасып, шалкып етемш, осы ceptiM- 1940

ЗАУЛА, ЗАУЛА ТУРКСИБ Турксибке тиелш Ел1м кет1п барады, Двцгелеитш дуниендь Д у б1'рлетш барады. Расырларды, жылдарды Ynrin кетш барады, Tepeitine ем1рдщ Сунгш Kerin барады. Ecki мола — ecKi GMip, Kyilipene кешкен журт, К,алды артында кулазып, Кврген густей калды умыт. Кетш бара жатырмыз, М аксат айкын, жол узын, Куып ж етш келем1з Европанын, поезын. Заула, заула Турксиб, Алта суйре, аркыра, Кетсш курып ескЫ к, Карамаймын артыма. Ерк1н барып жайлаймыз Аскар таудын аржагын, Kepin келе жатырмыз Коммунизм вокзалын. Ей, KiM анда, кет былай, Семафорга соктыкпа! Турксибтщ табаны Таймак емес, коркытпа. Заула, заула Турксиб, Б а с гудокты, аркыра, Алган беттен кайту жок, Карамаймын артыма. пч

СОВЕТ OAAFblHblH. ГЕРОПЫ ГРИГОРИИ ПУЛКИН ТУРАЛЫ ЖЫР (А. Твардовскийден) Жырым менщ жогалмасын, Ж уректерде калсын орнап, КаЬарманым — кызылэскер, Жыр жазамын саган арнап. О л тур э л 1 постысында Арасында достарынын, Туыстары данкын естш Кунде еске алар батыр улын. Пулеметпи, не барлаушы, Артиллерист, не танкист па? Ж ок, олардык 6ipi де емес, Ол кэд1 мг! жай гана уста. бнердщ еш жам аны жок, Ол 6ip уста ете шебер. Батыл. Шапшан. Ат аягын Т агала, Деп 83i берер. Ko3i eTKip. Кол карулы. Уысында болат балга, Бойлатады шегелерд1 Нелер аттын туягына. Дивизион ауласына Бар дагы сен, Kepmi те п е: Аякка шан тагалардан Аттар б!ткен киген Ke6ic.

Аяз. Орман шуылдайды. М узды тары кут1рлеткен. Ол тагалар Григорийдш Колдарынан талай еткен. Уста жаксы! Балгасымсн Таба ала ма ол абырой? Тапканы сол, Mine еши Сол 6ip уста болды герой. Ж ау жагадан алган шакта, Туйд1 6ip сыр б!здщ герой: Мейл! дартер, мейл! уста,— Юм болса да — жауынгер foA. Е ст ш ол 6ip буйрыкты. Уста — аскер болды эп-сэтте. Мылтык алып кете барды Ж аудын ofu жауран шетке. Сылдыр етсе не 6ip бутак, Элде ж ау ма, элде кус па? Болды ете сак, ж ау жайрата Ж атгы атып б1зд1н уста. Болды онын ж ан cepiri Жудро деген 6ip ж ас ж т т . Катар кездеп. катар жаткан, Епздей-ак катар журш. Балшык уйде, от басында, Bip отырып, 6ip тунеген, Сол eneyi Kerri бупн Аттарына тан сзр1ден. Келе жаты п ecTifli олар, Мылтык даусы гурс-гурс erri. Устамыздын тула бойын А&у, ы за кернеп кеттй Т е н т капты терт жарынан Аш каскырдай жау анталап, Найзалылар, мылтыктылар Тус-тус.жактан алды камап.

BipaK, достар еш саспады, 2o S s % CypaFaH ж о к жанра cavFa, Зецб1ректен з1рю лдетт, Боратты кеп 6ip топ жаура. О к женелтш машыктанран Алыстагы кан майданра, BipaK, булар снарядпен КерД! урып дэл мавдайдан. Болды сабак бул 6ip TeriH Ж ауыз жаура кан ансаран, Ж аулар yuiin болды кебш УсНндеп кардай шапан. Каймыкпады бул ею дос Ж анталаскан канды урыста, 3eH6ipeKTiH зици даусын Токтатпады б1здщ уста. Куйындай рып атты кокке О к копарып ж ердщ тонын, CoBerriK ер eKi улы Салды «ырып жаудын колын. ¥сгамыздын винтовкасы Бузылыпты ж ау огынан. Алды барып мылтырын ол Ж ауынгердщ курбан болран. Ж ана мылтык алып колра Ата берд| коздеп жауын, Тойтарып ж ау шабуылын, Беттетпедц шакты тауын. Ж алт караса сырт жарына - Келед1 екен 6ip офицер, riepin калды, гурс етюздГ Сулап туст1 ол каш ш ер.-ТН ^ Жапырып сан ж а у эске* Караса ол айналара: Калыпты тек 6ip наво Зекб1ректе жалрыз par

Канталап кара булт твнсе, Куньмд! кашан жасырран! Анталап арсыз ж ау келсе, Айласын каш ан асырран! Мухиттар менкш тасса да, Дуниеш топан басса да, Ж ауыздыктык жалыны Ж алакдап турса аспанда,— Халкым мешн саскан ба! Кайратым бойдан кашкан ба! Карыскан жерде кадалрам, Кадалсам егер кан алрам Кап-кара суык тастан да. CeH6iciR, ж ауы м , жецетш, Армиясын Лениннщ! Кап-кара туын — кара тун, Кан ансап неге ёл^рдщ? Kapi- ж асы eniMHiH 8cKepiMi3 Лениннщ, Ж екпе-жекке жнИанра Шыксам да кашан ж ек1лд!м? Кайраттык оты кайдасын?! Кан майданда лапылда! 3 !л Tycin жауым жайрасын, Н ажагай кекте шартылда! Армиясы Лениннщ Дуб1рлетш1 дуниенП Жоралсын жердщ жузшен Ж ауы зды кты к тунегП 1941

КОШТАСУ Кош бол, досым, жакыным! Уакыт тырыз, сез кыска. KeTin бара жатырмын Сурапыл 6ip сорыска. Тепю сш де сорыстын Дуние мензеп жатканда, Ажал бейне фашист сум Каскыр болып шапканда, — Коян емен, адаммын, Кайтып бурып жатармын! «Жаны тэтп жаманнын», Сыналар куш макалдын. Сыналар куш ин гМ ц , Кош бол, досым, сез кыска! 31л боп ойым, мен кетпм Сурапыл 6ip сорыска! 1941

МАЗАСЫЗ МУЗЫКА Bip м азасы з музыка гур1лдейдк Д!'рмдеГш жер мен кок, дур1лдейд1. Сай-суйег! салдырап, сак-сак кулш, Аждайа аж ал арсылдап би билейдк Канды колы ербендеп Гитлер залым, Дирижер болып, тур жалдап адам канын, Васып озып кетем деп Бстховешм Кордпщер ме кандай куй uibiFapFaHUH?! Уа, галамат, не дер ан бул сумдыкка! Кунге басып тусер ме журт тамукка? Gtuip ун1н бул долы музыканын, Алкымнан ал, залымныц жанын сык та! Июль, 1941

БЕИСЕКЕШТЩ БЕС ¥ЛЫ (влецмен жазылган очерк) «Бейсекештщ бес улы Bipi ж алы н, 6ipi от, Бул 6eceyi турганда Бейсекештен бакытты Бул елкеде ешюм жок». Деген аныз эрюмнщ Туспейт|'н-д1 аузынан, Б ей секеи т бшмейтш, Ауданда ж о к eui6ip жан. Бейсекештщ мекеш — Алатаудын саласы, Салдыр-гулд]р сайлардан Аккан езен сагасы, Бейсекештщ колхозы — Улы Ленин атында, Б ас жылкышы Бейсекеш Москвадагы кермеге ■ Барып кайткан жакында. Бейсекештщ ж асы бар Жетеушде жетшстщ, ЖМттерден калыспас Ж ары сса да кунд1з-тун! Карттыктык боз кырауы Сакал-шашын жапса да, Ею кездщ Ланары Кашып бара ж атса да, Бес улы бар Бейсекеш

Кенш кектем, жаны жаз Солдыра алмас ж а с гулш. Сакылдаган сэры аяз, Долы карттыц дауылы, Кутыла алмас еменщ Ойына да юрмейд1 Карттыц ажал дегенщ. Бейсекештщ бес улы Beceyi де орт ед1, Beceyi де езег!н Талай кы зды к ертед!... Ец тукрышы Ердал! — Инженер! Алтайдын, EKim nici Б ердал i — Депосында Матайдын, YiuiHiuici Сердэл1 — Караганды шахтерк TepTimuici — Мердэл1 Bip ауданнын аткомы. Ен кенжеЫ Кенжэл1 — Кара тен!з морягь BapiHiH де бар жары , Улдары мен кыздары, Ж ыйырма беске жетед1 Bip семья сандары. Бейсекештщ бес улы Б ыйылры ж ы л 6ip KyHi, Б ас коспакшы болыпты, Д ем алы с ап сайрандап, Бейсекештщ ушне Б ес жактан келш толыпты, Кушиз даркан, тунде той, Б1зд1н, 6Mip кы зы к кой, Ата-бала, немере Bapi 6ip кез косылып EpniH дем ап, к е сш п Бес-алты кун коныпты. Нак сол кезде фашист сум, Ж амылып келш кара тур, Кызыл керген кузгындай 24

К,омдап канды канатын, Е л шетшен шолыпты, Дакгыр-дунрыр COFUCTblH Барабанын сорыпты. CoFbic-сорыс деген ун Жортып ала женелдп TiK туррызды орнынан Бар халыкты, бар елдк Улы Отаннын аспанын K erri кернеп бул хабар, Кыйырга да канатын Kerri сермеп бул хабар, Батые жакта ыекырды Улы фашист айдаИар. «KyrriH бе элде асыгып, ©летурын кезщдй Ок боратып атайык, Канталаган квЫндк 03iH казган Kepine Кулатайык е з в д Ь . Деп аттанды Отаннын Б олат киген улдары, Аясында аспаннын Ж елшлдед! тулары, Тебесш е душпаннын Тенкерше кулардай Туксид1 алып Алатау; Н аж агай атып душпанга, Ke6iriH шашып аспанра Толкып ала женелд1 Байкал, Б алты к, Атырау... Б ей сек ен т н бес улы Е с т п муны м!цд1 атка, Колдарында арызы Барды Военкоматка. «Тында, ж олдас военком! Кан майданный каруын Кайта алатын кун туды, Ер ж1пттщ кайраты Сыналатын кун туды, Нажагайын аспаннын 25

Отты алтын кылыштай YflipeTiH кун туды. К оркак жаура буркггтей Шуйшетш кун туды. Жер бетшен жауларды Ж апыратын кун туды, Ж 1берщ|'з б1здерд1 Канды майдан TepiHe, Ж ауыз жауды жумарлап, Тыкпайынша кайтпаймыз ©31 казран керше. Ж1берщ1з бегемей Бейсекештщ бес улын, Уйде бурып ж ата алар Кандай ж 1пт осы кун, Ж1бер, ж олдас военком, Кол койьщыз буйрыкка? Эйтпесе 6i3 жазамыз, Тура Ворошиловка!..» Бейсекештш бес улы Буйрык алды, аттанды. Шырарарда улдарын Бейсекеш карт мактанды, «Уа, жамарат кемшр, шал, Кел сезш е кулак сал; Бейсекештщ кайратын Осы арада Kepin кал. Бес аспабым — бес балам Жаркылдап жаура женелдй Кайсын едщ шырарран Д эл осындай ерендП Уа, шалдар-ау, шалдар-ау, Бейсекештщ бойында Ж ау жайратар эл бар-ау; Бес аспаптай бес улдын 0Keci осы Бейсекеш Еш картын да тек емес, Балаларым, карарым. Береке, бакыт, ырысым, Жаура жумсар жарарым, Кыйрыр алмас кылышым,

Мен суйем аспандары алтын кущи, Самалды, майда желд1 салкын тущй, Мен суйем ауаменен шыйратылып » Кулакка жылы тиген мунлы ундк Мен суйем сылдыраран салкын суды, Судары салкындаран уйрек, куды, Мен суйем кун шырарда кетер1лген — Квг1лд1р кек ж1бектей — кекшш буды. Мен суйем epiKri-еркш таудын кусын, Сайрасатын, терт белш тун уйкрсын, Мен суймес дуниеде ешнэрсе ж ок. Суйемш табираттын барлы к купнн. Дуниеде суймейщ мен HeHi рана — Bopi кызык 03iMe, 6api жаца. Сонда дары осынын бэршен де Артык суйем дуниеде ceHi рана.

Казактын эн! мен еленш Найзадай кетерш келемш; Ш ырыстын аласа аспанын Тущиктей Typin 6ip тастадым. 1942 80

СЭБИТКЕ Бшмде жанар таудай жатыр жырым, Ушкындап, ш т е кайнап, сурапылым, К ерераз сонын буркап атылганын Жанрыртып ж ан тукшрш, ойдын шынын. влекш и каптатармын отты селш, Толассыз топанындай ертепш к; Б ьтераз KiM екенш сонда, Сэке, Бул кунде от шайнаган тентек шщ.

ОРАЛ Оралым, шыктьщ алдымнан, Оралым MeHiH, Оралым; К,ол созып кызыл вагоннан, Устщнен етш барамын. Оралым, сети , койнында, Ойнактап еткен жылдарым, Ж аркылдап Ж айы к бойында, Достармен сайран куррамын. Шараннын бойы кок шалрын, Шалкамнан жаткам шанкай туе, Гул болып менщ кушарым, Кеудеме конган булбул кус. ©MipfliK алтын KececiH Тоскамын айдын нурына, Кешкенмш Совет кешесш, Кеудемд1 ашып курбыма. Сонау 6ip шетте, сонау уй, Кетер ме cipa кещлден? Алушы ед тартып м е т ылрый Махаббат, ж астык леб!мен. Терезе алды — ж ас терек, Тур екен кш дер суйенш? Ж ур екен юмдер ерюндеп, Ж урегш устап, уйге енш?.. 32

Сарьгндым ceiri, Оральгв, Кундер ж ок 6efl6iT бурынры, Келгенше кайта оралып, Алып кал осы жырымды. Кош болшы енд1, Оралым, К уле бер шалкып, сайранда! Айтпакшы, кайда боранык? Кетейш алып майданга. 1943

©тш бара жатырмын TyFaH елдщ тусынан; Солем айтып кепнде Еркш ушкан куеынан. Ж алпак дала жалтактап Кайта-кайта карайды. Курсшгендей болады IliepiH козгап талайгы. 1943

' EPTIC Аркада аккан кум!с алтын арна, а вы п, Ер ерке Ертш мдей езен бар ма? Суылдап, сабырлы оймен ж аты р Жаркырап кез ж!берш айналата. Куй тег-in, кернейлетш атады Ерт!с, Леб1мен балкытады даланы EpTic, EpTiciM ерк1нд1кт1'к 6eciri бул, Ер ж гпт, ерте тур да Ерт!ске туе. Жер|'мнщ жаткан бул 6ip квк жойкыны, Устжде ойнактатан вр толкыны, Болаттай суарылтан осы Б р есте Кдйтып та ер болмасын к а за к улы! 1943

САРАРКА Сарарка сап-сары алтын жузген HypFa, Крналкы мекен болран сан расырра, Сайран тау, самал жайлау, сырнайлы езен Леб1мен алар тартып, шыксац кырга. Кетерш зн мен жырдын куй .канаты, Ж урегщ ушар кус боп аспанында, Элемшн саган ауып махаббаты, Сарарка opuap сенщ ж ас жанында. Жубанып сол Сарарка кушарында, Е а м д е ойнараным ж а с шарымда, Ж е л м д ж жалбыр тонын ж ерге сорып, Кумартып ayFaH бултка, алы е шынра. Арка ару, ашып нурлы кун 6eTiwU, Ойнатып, е р к ел ет т мен жет1мд1, А улактап сур 6eflirreH экетуил ен, Не дерыш сенщ сол 6ip куд1ретйш?

С1Б1Р «Ci6ip!* деген жалгыз сезден CoFyuibi ед1 ycKipiK. Аныктап 6ip кермей кезбен Б ал ашыппыз TyuiKipin. Юмдер екен ж ылы 1здеген, Ата коныс жерден безген, К азак туб! деп турж? Ж ер екенс!н, ш!рк!н C i6ip, Ж а с ескендей жупрш , Ер ескендей салып дуб!р, Кызды ауылда к ш р т . Алтын ж айлау, ата журтым, Экеткендей жерсщ ыстык Кыртысывды сындырып. 1943

БАЙКАЛ ( Баллада) «Байкал», «Байкал»» — дегенге, Турдым атып орнымнан; Уйкылы-ояу денемде Толкый акты ыстык кан. Кызыл вагон eciriH Лйкара ашып тастадык... Сокты самал есш п, Акты булак тас жарып. Торрын туман жамылып, Байкал жатты кесш п; Тан сзр|'ден сабылып, Ж эрменкеге жосылып; Кериейлетксн кеп езен Ж атты куйын тус-тустан. Ерте оянган Таи женген Турды карап шыгыстан. Ой тастап 6 ip Байкалга, Башык болган Тан суду Айнала аскар тауларра Койды кад ап алтын ту. — IIIipKin Б ай к ал , Б ай к ал ,— деп Б 1з келем1з ш арк урып. Кен 6 ip дунне кекпенбек Элдекайда шакырып. Алые сапар асыгыс, Аялдауга ж ок мурша. Сыкылданып тацгы туе, Калм ак па бул тамаша?

II — ППркш Байкал, Б ай к ал — деп. Кете бардым, он шыркап... Байкал б:р сыр айтар, — деп, h ip токталып, 6 ip тындап. Ушты кустар кекЫмнен, Жанымда жыр толеадым; Шымылдыктай теплген Араладым орманын; Аспанменен егескен Бастым зэул!м шындарын; KypKipen кекте кецескен Булттык сез'н тыкдадым. ©р толкынмен ойнадым, Кактым ушкан кустарын, Шолп-шолп еткен шортанын IIIoKTbiFbiHaH усталым. Ж аттым б?р кез кумартып Салкын самал сайында, Би билегпм буралтып Ак балтырлы кайыкяа. Булт жамылып, ан куган, Ш ацкылдап шык 6ypKiTi, Шыкты б!р кез алдымнан Б уоят-монгол Ж 1гт. М аужыратып кел кусын. — Байкал, — деп, он шыркаткан, Тагып толпам шолпысын К ы з да шыкты 6 ip жактан. Байкаллыи ор тулк1с|'н Апшы берд1, алмалым; Ж аркылдатып шолпысын Кыз шакырды, бармадым. III Арулай жуз! акжаркын, i Байкал жатыр — 6 ip мырза. ' КыяЛымнын канатын Т аска соктым, боп ыза. Б асп а Fbm 6 ip кайканды 89

Б у л т боп твнд1м, торлапдым. Куш пак боЛЫп Байкалды, Эуреленд;м, зорландым. Cipa мен:н кылырым Б о лса керек тым epcl; • Б айкал атып толкыныа, Кулд1 катып cijieci: Кенет таулар жакгырып, Аймак шулап теб1 ренд1 , MeHi еЫмнен тандырып, Б ай к ал сейлеп женелдк

КАНКУИЛЫ ЖАУ Кара тулы канкуйлы жау, Керсем деуии ем азранынды: Шулрауынды e iin ж алау, ©3iK кылрып е з канынды, Ipin-uiipin тозранывды. Арманым ж ок, е з кез1ммен Керд1 м бэрш, болды тыек. К асиегп отты з1лмен Кекрег1мде кайнаран кек. Тепл жаурд! Тула, журек!

УЛЫ ОТАН COFbICbl ТУРАЛЫ ЖЫР MiHe, менщ алдымда жатыр Едш , Ер орыстыц ежелден 6 eciri бул. Рухындай аруакты ата-бабалардыц Ойшыл булттар аспанда шомылып жур. С аратов, Там бов, М осква ,— байтах, ыпм К тн ген кызыл эскер сур шинелш, Кайкап аккан болаттай келед]' ерлер Колбасш ысы партия, улы Ленин. Ж ау суркы я, тобыры жендеттердщ, А жал досы, кырсыты кек пен жердщ , Оныи канды колынан, канжарынан О, бауырым, а з кыррын болды, дер KiM? Апат боп. елжтерд! басып-таптап, К аскы р боп, ерт боп душпан келд1 каптап Атага да, балага сайлап бугау Жылапдай жанды жердеп болды шакпак. Партия тау кыранлай сацкылдалы. Дабы сы н улан байтах ел тындады. Соноу алы е гасырлар Tyi<nipiiipn Tyci суык пайзалар жаркыллалы. Т у стж таулар, аркалы х тен1здсрдеп Агыллы эскер, памысын кек кем1ргеп, К етерм д! орыстыц ер урпагы Б астап соноу хан кыргын Ч уд к е л 1нен. Алты аспабы жаркы лдап астында лйдыц, Ж алын шашып жуздер1 uierin айбын, Аттапды кеп epaepi V-пы Отаннын Д ауы л Kyuri бейне 6 ip шалхар айдын. Катал кундер дауысы дауыл болып Расырларды оятып, OTTi согып, Альпы тауын бетке устап, сацх-суцх етш 43

Шыкты ушып карт 6ypKiT ер Суворов. Смоленск тубшде курып шеб|н Кутузов жур кекке атып зецб1рег!н. Каиды кыя тастарра кару кадап, М осква тур баспа Fun Чудтын кел!и. Адам да, жер де, су да, ормандар да, Рылым, тарих, намыс та, кек те, ар да — Bapi де тайталасып майданга енд1, }Kirirrep будан асар ражап.бар ма? Карт Толстой жалын боп шырып дем1, Жазып жатыр к1 м бмер, элденеш? Кей кезде 6 ip шалынад кулагыма Глннканын тым ауыр курсжгень Салдыи жара кеудеге суркыя жау. Кетпес естен кан кыррын, талау-тонау; CeHin арам суйепк niipireHiiie Bisfliu ауыр ж арам ы з жазы лар-ау. BeponaFa сыймастай icin-Keyin, Такаббарсып кет!п ек басып, Teyin, Куларандай жуз|'щи 1'шке тырып, En.ii неге бурасын букцлрейш. б л л р е сок фашист!, ур желкеден, Расырлар мен жылдардын салмагымен. бртенген уй, кыйраран атамекен, Кан мен ж астын Keri ymiH аянба сен! Ж олдастар, женер кужн ж ел т ceHiK, BypKiT болыл кыйку сап ушты кепи, Ж ер алк1нте жецжлген 6 i3 Aiii эскер, Кол бастаран партия улы Ленин. 1943

ЗУЛЫМ ЖАУ Кагшай гана дозактан туст1к сен сум? Кандай умен т э ж й ш боярансын? Кандай ойел тапты екен eeni неге? Кандай сайтан енг!зд| дуниеге? А ж ал отын уыстап Рейхстагта Канды кылыш сен ж ау ы з турран т а к т а ; Калжыраган Дейчланд кеудесшде В п л ет ет бандыннын эл1 епм де. Канды езенде агыздыц елжтерд!’, Ш фшдчп урладыц. ашып кердГ & ii-Tipi KacipeTin 6 ipnefi таптап, Зенб!рек пен танкты жыйдын баптап. Бетховен мен Гетенгц кабыр тасын, KopracbiHFa уялмай сен саткансы к. Гейне с е т и отында жанран т а к т а Мучлы Рейн куйзелген бу кушактап. Т ау бурк'ике атылган сен 6 ip жылап — Дплы гайтан дуниеге салдыц ылац; Турме боллы немicTiu улы отаны. Зн|)ат етнек болдын сен Баронины. Еид| отирсы н кузгышна копим керге, К ара KyuripT 6ip аруак алтын жерде, Царьгралта сулаган мае варпарлай, Сайтанынлай дозактыц. каракты дай. Ж ер ф р т т ц басы емес, омы умытпа, Аярына бас урмас ешуакытта. Тас астында жаншылган жыланга уксап, Ж ерм ен ж ексен сен болар таялды шак* Европанын ой-шукыр жырасында, Урпактар аярыныц дэл астында, Ж атар mipin cyfieri фрнцтердш, Ларнаттап Teyin, таптап втер эрк1м. 443

FABAOJIFA Рабдолым, алдым хатывды, Ж арк етп кеште 6 ip бакыт; Сенщ -от махаббатынды Шырак, егпм бей уакыт. Рчестеп erri алдымнан Ж аралы жылдар бейнес!, Каралы туын жамылран, IIJipireH канмен жейдеск Ж алдап 6ip жур'!п кан жуткан, Адамды кылрып TipUefi, Тускендей жерге «тамуктан» Кап-кара алып 6 ip дулей, Ырсыйтып тем|'р TicTepiH, Ж алактап, жалмап, жутыньш, 1степ 6ip алып icTepiH, Тур эл1 тоймай, кутырып. Ж урег!м шокка кемГлд!, Жанымды жайдым яртекге; Сумаыкта кегкен кепмд1 Кайтара алмай етем бе? Ж ед 1 рой штен е к ж 1ш, Кайратымды у к гт, куыетап, Кеудеде тынрэн дауыл куш, Шырасын кай кун ту устап? 45

л Сырласып, досым, сен!мен, Кеш ед1 оймен табыскан; АйдаЬар cofuc леб1мен Тартты кеп меш алыстан. КулдЫрап Кыйыр Шыгыстан, Булдырап кырда, тауларда, Ж азы лы п К0 КЛ1 М курыскай, Жулдызым жузш занрарда. Шабытпен тулеп, шарк урып, Кудрегп 6 ip куш конгандай, Алысты кезбен шакырып, Мерекем межи болгандай, Кып-кызыл дария майданга Басыммен cyurin келемш, Бойлап 6 ip ujbiFbin кайрацра, Ойлап 6 ip кешш теренлн. Бьлмеймш, кайда жогалттым Сескену, корку дегенд1? EciriH какты м дозактьщ ©ленмен к е л т мен ендк Жанымды салсам жалынга, Ж анады-ау деп те сескенбен, Ж ап- жасы л балрын шагымда Шомылып ертке ескем мен. К алсам 6 ip каусап мен елш, Достарым, ацсап, екшбе! Нажарайлы кара булт болып, Ж ацбыр бон жауып © ni, де. 1943

МАИ МАИДАНДА Еркшдеп, еркелеп, Дэл ментикарымдай Жаркылдап, култдсп, Гул устап, келд1 май. Жалрыз булт. ж ал гы з кун, Cipnipen ж ас жанбыр Сарынран журект1Н Таркаггы мунын 6ip. ..О к жауып несерлеп, Кар куреп кеудеммеи... Ойлап па ем керем деп, Сулуым, ceHi мен? Балкытып нурымен Сы з еткен денемfli, М уз Tycin кеудемиен, Illeum pin шинельдь Тазартып гулшен ETiriH солдаттын, Шомылтыи кун!мен Нурына рахаттыа. Экетт1 май суду (Калды алые казармам) Бойына агын су, 1шше ойлы орман. .41

Токташы, токтаиш, 0TTi Fofl. Kerri кыс. Ест1лед ок даусы, Б1ткен ж о к кан сорыс. Ж урш ' тез, еулуым, Достарра, окопка; С олдаттыц кызырын KepepciH сол ж а кт а .

ПОДПОЛКОВНИК ЭЛПИНГЕ Куттыктаймын 6ipiMCH майдын, Подполковник ж олдас Элпин! Б1здщ aFa жан ед1 жайкын, Ж ымыя кул-in окыр, бэлюм. ET.iH.i3 кабыл журектщ нэрш, Акын солдат махаббатын; Ылтифатыныз ез1ме мэл1м, Мен бе оны умытатын? Балтырын T3 HF3 H, сур шинель киген Осы 6 ip солдат втер ерттен, Таскындай epKiH поэзиясымен IlIuFap 6 ip барып келешектен. Умытармын ба KacipeTiMfli, Катыбас кундер кан соккысын? Кабыл ал осы ка(Нлет1мд! — Махаббат, достык жоралгысын. 1544 И-ton. 49

МАРТБЕК (Караганды шахтеры. Совет Одагыныц батыры Мартбек Мамраевтыц жауынгерлЫ вм1р1нен 6lp yaindi) — Ой, Днепро, Днепро! — деген 6 ip дауыс, Шыккандай жердщ езепн жарып, Тебренте бойды, кайнатып намыс, Жангыра тид1 аспанга барып. Алдагы жеадс нур шугласындай У спнд е майдан ту болып ш алкып... Умтылдык б1здер батыска карай, Д ау ы л боп уйыткып, ер т болып шарпып. Жалтактап карап жагалауына, Ы цырсып эн сап, кобзасы н ойнап, ТуШле толкып, сыр бермей жауга, Ж атты агып Днепро, коп ойлар ойлап. KypciHe тыидап озеншн сырын, Ж агада ж алгы з турды улы Тарас. Таркатып жайып твсш е бурым Оксана сулу тегед! коз жас. — Ой, Днепро, Днепро! — Зердел1 езен, Алыстан б1зд! тартады лебщ , Тасып тур кегщ, айтпай-ак сезем, Кызганып жаудан Украина жерш. Басындар, достар! Кыймылда, кыздыр, Кетерер 61зд 1 туган ж ер тесП Ай анау алтын, уйктамай ол тур, Телм1рш жерге аспаннын кезн.. 50

Адымдап алда лейтенант Волков, Келед1 рота майданды укгш, Днепрге куяр езендей жортып Кара тун, кауып, каймыкпай сунпп. Дуре етсе бомба алые 6 ip ж акта, Typmirep мунда д е н еа жердщ, Тун сырын урлап, жупртш сакка, Сейлейд1 мезпл тш мен желдщ. Куйрыты алтын снаряд, октар К е з т жур кект!, дамылсыз ушып, Кеудене келш конура кумар, Тумсыры суйрж кадала Tycin. Тынышталды 6 ip кез. Тан каранрысы. Сенд1’рд1 cofhc жер ошактарын, П1скендей асы... Б1р орман кусы Канатын жайып, tgkti кеп зарын. Айнала орман Ky6 ip де Ky6 ip, TycTepin айтып, ертелей жорып; Е сплд ! сол кез 6 ip ражап дуб1р Журег1 жерд1ц туррандай сорып. Токтады рота. Тындады, турды, Орманда конган булттай боп тынып. Атой сап алда, алкш тш кырды, Керней1н ойнап, дабылын урып, Ж осыла женк1п, кальщ кол каулап, Ашылды алдан ж ана 6 ip дуние.' Украина дауын жаткандай даулап, Курюрёп булттай Днепро — 6 ip Ие. Деген с0 з «Днепро!» кус болып самрап, Кеудедеи уша женелд| ойнап, Жалт erri кездер, жарк erri жан-жак, Куаныш-куйын бурк erri бойдан; SI

— Ой, Днепро, Днепро!.. ¥мтылды ерлер — Ж ер сы за ушкан жалынды 6 ip булт, Т1лг1леп тунд1 нажагай семсер, Калын 6 ip несер келед1 кауырт. Алдында Днепро, ацкылдап леб1, Карсы ала шыкты канатын желпш, Кыртысы балрын украина жер!, К,ояды демеп, кайыса cepnin. — Ру сь, русь, Днепро! — дед1 6 ip немгс, Ормелеп бойда суп-суык жылан; KoTepin кауып, epri3fli Teric, Юлкш 6 ip туркан TaHFbi уйкысынан. — Алындар коршап, жайыадар кушак, Ашы'ндар ауыз, e3i кеп KipciH, Ж уты вдар кылрып, ет кой 6 ip ж у м сак,— Дейд1 офицер!, кайрап кеп TiciH. Дурл!кт1 аймак, басталды сойкан, Ыскырды октар — атылды жылан. Куп-курец торрын жамылы п шапан, Тац сулу шыкты кек шатырынан. Кыздыра жакты тан сулу отын, К.ып-кызыл жалы н лапы лдап шалкып, Сол оттан уш кан бейне 6 ip тутш, Ак улпа булттар аспанда калкып, Кулпырып кетт1 дуние жайнап, Ж ерде eMip балкы п, кекте нур толкып... Таласа тацмен жарасын байлап, ¥мтылды алга, лейтенант Волков; ¥мтылды алга, акырып жауга, ¥мтылды женки достары 6 ipre, • Куйылды кел!п кан омырауга, К,ып-кызыл моншак тег!л д1 жерге. Ж ырылды Волков, ш айкалды катар, З у erri бойы кей ж!г!ттерд!н,

Кен аймак сол кез боп Kerri тым тар Куырылгандай апшысы жердщ— Е ж ел п кенбгс кара жер ана Ж асыра берд1 кушарын ашып, Сатырлап жанып Kerri айнала Ж ау келед OFbiH бурката шашып. — Ат! — дед! Мартбек, — айнала буркат, Т и п л е окпен курсауын жаудын. Желшнш сол кез какты кеп канат, Б у р к т кайсар Ала 6 ip таудын Ыдырай кашкан ерлжтщ бауын, Шумактап Tyflin алды 6 ip жыйнап, Жаланаш жерге жаткызып жауын, Окпенен орай салды 6ip сыйпап. Ражайып кайрат денесш кернеп, Щабытпен тулеп, кек жалын атып, ¥мтылды Мартбек!— Ал матан е р !— деп, Эм|'рл1 даусы бой шымырлатып... Жармасып душпан, жанын сап ертке, Таусылып айла, датдарды м!не, Келе алмай тура дэл бетпе-бетке, С урш п кулап е з ел1мт1пне. «Кубылып жалт-ж улт буп-буйра жоны, Суылдап сыргып, анкылдап леб1, Терек ой, алуан хикая толы Арнага сыймай кек кею реп, Алыстан тартып дуние сырын, K03iMeH керген кеп кыйлы заман, Ойнатып толкын Украина улын TeciHe кушса кумары канган. Ж агасы жайлау, етеп ©pic, Ж аткан 6 ip жомарт кары к кып ел!н, Атака налет, бузакы фашист: Ылайлап суын, жулкылап жерш; S3

Кацгып кеп сонау ит ел ген шеттен, Каусармен жуды колдарын арам... Мунайып кептен, улдарын куткен М|'неки Днепре — данкты бабан» Шомылып бойлап осынау онга, Тур ед1‘ М артбек езендей толкып, Ж&нары орт боп, дем алып зорга, Ес жыйды сол кез лейтенант Волков. Куанып М артбек, басып кеп нык-нык Берд! кеп рапорт: — Лейтенант жолдас... Буйрыгынызды орындап шыктык! Днепрге ж етпк! Ш ыгын бар 6 ipa3 ... БЫртпей Волков Мартбектщ сезш, К алты рап колы , куб|'рлеп epHi, Кушагын жайып, кен; ашып TeciH, Соргалап ж асы суйд1 кеп ердп — Командир жолдас! Ж !пттер шолдеп, К аталап к е т -i. О к носерлет!п Алгызбай суды, аралдан коздеп, Б арады ж ауды ц кылыгы OTin. Лейтенант Волков, тамсанып, талып, Д ей берд1 бу д а : Днепро... су... су... . Кара тун кезш нажагай шалып, KoTepin дауы л ы за мен ашу: Ж онелд1 Мартбек жолбарысша ыткып, Лейтенант мунда барады сонш... Днепро жатыр л етр ш толкып, К ап-кара 6 ip булт келед! т е н т . — Тепвдер окты аралга мына, — Дед1 де кетп кумп 6 epin суга, Бермед1 мурша, ашу мен ыза Не ойлануга, не кош тасуга. 54

Алдында жузш пулемет «Максим» Келед1 М артбек буркатып атып, Шойын боп усте су а'нген г а м , • Ойнайды ел1 м аяктан тартып. Bipece алдан, 6 ipece арттан, Тусед1 жаудын октары зулап, Кекала тблкы н— шептей боп шапкан Жапырылады уймге кулап. «Bi3flin д е аяр жанымыз ж о к деп Каргыды сура, жауынгер ерлер, Кадалып жатыр кеудеге ок кеп, Сонда да ерлер келед1 сштеп. Келед! сштеп, уралап, шулап, Жаудырып окты бул жанталаста, Устшде Днепре толкьгн боп тулать Ажалды аста тепюлеп баска... 1944