Б. Нұржекеұлы т13

БЕКС¥ЛТАН

Ч&Ь BEKCYJITAH Н¥РЖ ЕКЕ-¥ЛЫ W-MuftMarnfm мен ayhfrjwmfm Суйкшд1ДОС



БЕКС¥ЛТАН Н¥РЖ ЕКЕ-¥ЛЫ тн aytkf»umfM 13-том Суйшад ДОС Алматы “Ж алы н баспасьГамдырыпган ........ ;:н«

УДК 821.512.122 ББК 84 (5 Кдз) 7-4 Н-86 Кдзак,стан Республикасы Мэдениет министр.™ “Эдебиеттщ элеуметпк мацызды турлерш басып шыгару\" багдарламасы бойынша жарык. керш Нуржеке-улы Бексултан. Н-86 Шытармалар мен аудармалар./ Бексултан Нуржеке-улы. Алматы: “Жалын баспасы” ЖШС, 2014. ISBN 978-601-7286-41-5 Т.13: Суйюмда дос. - 2014. - 512 бет. ISBN 978-601-7286-93-4 Жазушыньщ буп томына француз жазушысы Мопассаннын “Суйюмдадос” романы мен казакбаспаишнде эр жылдарда бершген сухбаттарынын татымдылары ipiKTeain берймй. Танымдык, тагылымдык ерекшел1ктерше карай екшелш усынылды. Кггэптепшыгармаларэрсаладагы,эр мамандыкгагыокырмандарга ылайык топтастырылды. УДК 821.512.122 ББК 84 (5 Каз) 7-4 ISBN 978-601-7286-93-4 (Т.13) © Нуржеке-улы Бексултан.. 2014 ISBN 978-601-7286-41-5 © “Жалын баспасы\" ЖШС, 2014

CyiM<m<H doc СИК.ЫР СЕ31МДЕР СИ М Ф О Н И Я СЫ Ел кдмымен ецсес! бит журген ддшивйык, Ыбырайымов пен Балтабай Бекежанов аталарьша. Автор. Кдльщсщлрманга ecL'ri мэшЬур кдбырралыкрламгерлер1№3дщ 6ipi - Бексултан Нуржекеев екега белгш. Оньщ устше кейб1р Kjjicxpmaэициклопедиялык,созддккесубъективисте басырлыкцъщ шолак, шыжбалацдыгынан енбей к^лганымен, Бексултан Нуржекеев 6epi6ip кешел1 суреткер болып кала бередь Асылы, онер иесш создпсген сызу оцай болганымен, окырман санасьшан сызу элдекайда кдын. ©йткеш оньщ соцры отыз жыл бедел1нде С1здер мен Б1здердДозмен 6ipre кднтасьггып, журек шаншытып, махаббат мухитгарында — акщацкрн сезщдер айдынындакагазын — кдйык, кдламын — ескек етш салкдр сапарда б1рде сарьшышпен саргайган, б1рде екшштен опык, жеген, 6ipAe умилен арманына жеткен, б1рде кщмастыкрен кдуьпнкрн аркдшан тек жакрылык, пентатулыкдаулпылран, румырьшбакаггкушагьшажетуге арнаган кдрапайым кешпкерлер1мен, я т и шынайы ем1ршецдтмен мейлшше кудыреттене тускен эркдлы замандастарымызбен ерекше тартьш, ерекше баурап алкан эралуан шырармаларын айтсак,та немесе осынаутандамалыera томдыщщекшелген-енген туындыларын ттлге тиек етсек те ете-мете жетгалит. Буран, кдйталап айтамыз, оньщ тол эдебиетпзге — рухаии кдзынамызра келу жолы, осу-крлыптасуы, сейтш суреткерлж кошел1 орнегштабуыжене сонысыаркдглыэдеби ортадакрпысыз танылуы epi окдгрмандар сушспеншшгше занды белену1 дэлел. Соныц 6ip кесек кершгсш осынау тандамалы era томдык,тары да 6i3re epiKci3 колденеч тартып отыр десек, артык, емес. Бутан, кдйталап айтамыз, оныч 1994-жылы \"Жазушы\" баспасынан жарык, керген осынау тандамалы era томдьпындагы ©з1нддк Керкемдйс Элем1 толык, айрак, Осыньщ нэтижеанде Бексултан Нуржекеевтщтачдамалыньщенбойындары кемелд'кке

Ш ерм а н Ш ф /cd i-um ___________________________________ кетер1мен суреткерлж неабе-ырысы да, дербес бакыты да жаркырай тускен демеске эдадм1з жок, вйткеш, бул туптеп келгенде, кошелйсуреткердщтауелазджалган Ем мен кара орман Окырмандарыньщ алдындагы Шырармашылык, Ece6i рана емес, сонымен 6ipre езшщ Суреткерлж Кешел] Тулгасын сннтездеп б!ртутас керсететш Оптикалык, Шарайнасы екеш де кэм1л жайт. Асылы, Бексултан Нуржекеевтэркадкешел1суреткердщбарша тулгасыменкуатьш, ерекшел1п мендербесштн осынаутацдамалы ей томдыкзъщ аясында карастыру, 6ip орайда, api оцтайлы, 6ip орайда, api киын. Дегенмен осы аспекттде немесе осы ракурста карастырып, 6ip рана сейлеммен туюп айтар болсак, онда, сез жок, CHjyjp Сез1мдер Симфониясы немесе Махаббат Монодуализмше Монумент деу1м1зге тура келетшш ашык, айтура THicni3. Муныц 03i мейлшше елп1\\дегенджтен емес, кайта KepidHHie, мейлшшесуйсшгенджтен. Суреткерсез1мдершесыншы сез1мдерйпчбас moi, тэшшкалуыдесек, куба-куп. ©йткет Komeai суреткер туындыларыныц ен-бойындары сикдлр сез1мдер симфониясыньщ эркдшан куретамырра, ой-санара, ic-эрекетке 6ipTyrac айналып кеткендара табигатына бас имеу, тэшш калмау мумюн емес. Элбетте, 6ipaK, бул — мушелтой успндеп тост немесе сол карсацдакытой-макаланыцжелтлдеме-кетермеAe6i3i емес. Эрюм эркалай кабыддаураерюболганмен, акикртган атгамасак,болтаны. Ал пэнеш 6ip себеппен жорарыдагы nuapAepiMi3 мушелтойга катысты бола калган куйде де 6i3 осы тужырымымыздан acre тартынбас едж. Дегенмен осы макаланьщ мшдетше екеушщ де peTi келщгаремейдд. Б1зге муны Kp3ip езгерген уакагг олшем1 — бугшп заман тынысы, тэуелаз елдщ мемлекетгж муддесше — рухани казынасына калтк^лсыз кдомет ету пирылы рана ашык, айпдлзып отыр. Оньщ устше квшел1 суреткердщ езше тан уак*>гг сынынан еткен мейлшше сарабдал болмысы да осыныталап етш отырранын умытпауымыз керек. Эйтпесе, жасыратын неа бар, apiirrec аганьщ шырармашылык, жолын окц-б1ле журш, caii тускенде жекелеген шпнара nucip 6L\\aipe журш, тутастай калпында толык, карастырмай келу»пздщ ен басты юлтипаны да кешеп кецесгж aayipдщ \"дозировкалы\" идеологиясынан, шекаралык, шектеул1 инструкциясынан екендИ айтпаса да тусшнсп гой. Эйтпесе талай-талай мушелтой карсацьщда ютаптарсанын тот, ем1рбаян дерекгерш паракзап кезекп макалалар жариялаумен немесе тек Tipi классиктердщ из болмаса майлы мансабы бар мэртебелрлердщ кдтарына уакдггша крсылрандардьщ шашбауын 6

_____________________________________ С м Ш П ос кетеру барысында талай-талай жалпылама-жалпакдиешей макдлалар жазумен шектелш келгешм1зд1 неоне жасырамыз, несше буркемелей>йз? Кдлыпты да кдсац елшемдердщ шектеул1 шецберлершен iiibiFa алмаранымыз, шырмала тускен устше шырмалганымыз — Kp3ip кезМз жеткен акдждт екеш кдншама болса, ал кезшде соныашьша айткдн6ipAi-eKiAi, не керек, санаулы ерлжтердщ де iAe-шала жедел туншыкдырылраны да соншама акдкдтеддгой. Тек бэз-башы осьшдайдертгердщсалкрты тэуелоз ел атансак, та, 93ip Kjjp жотамыздан туспей, Kj>ip соцымыздан кдлмай турранына кдлнжыласьщ. Кепке узамас деп умптенесщ, кепке узартпауга езщше улесщад де крскд>щ келед1. Сонымен, ер жылдарда осынау Сикдлр Сез1мдер Симфониясыиьщералуан узжтермен, ауен-ыргакдарымен, мелтек макдмдарымен етене жакдш, етене сырлас, етене мувдас болып келген кдльщ окдорман кдуымньщосынау тандамалы ею томдык, аркдллы кешел! суреткер Бексултан Нуржекеевпен кдйта кдуышуы, жаца жуздес^ жайында epi Парыз жене epi Кдрыз макдлара нак;гы кешегак. Ец алдымен тандамалы ею томдыкдъщ суйегше-курылымына кез салсак, онда 6ipiHiiii ютапкд — \"Кутумен кешкен румыр\" апы романы жене \"Кшем махаббат\", \"Арыз\", \"Жайлаудагы жиырма кун\" апы noBecrepi, еюшш ютапкр — \"Bip еюнип, 6ip умп-\" атгы романыжене \"Неушш?\", \"Киьшсурак,\", \"Жолтебелес\", \"Кулэштщ соцры кектемГ апы терт эндмео emirri. Булардан баска \"ЕрлКзайыптылар\" романы, \"©зендер ернектеген елке\" атгы публицистикалык, acceci, \"Жау жагадан алганда\" романы жене тары баска туындылары жене бар. Тандамалы ею томдыккд кдй шырармасын енпзу не енпзбеу, ол, ерине, автордьщ кукдл, ал талдау, саралау, гаюр быддру — сын мен сыншыньщ мшдеп. БЬ осынау тандамалы ею томдыкда енген туындылар аркдллы ауелде каламгерлжтен умггкер болып, алгаш кддам баскдн Бексултан Нуржекеевп, сонан соц есу-кдлыптасу успндеп 1зден1стер1мен шарк, урран талантты жазушы Бексултан Нуржекеевп, кджырлы талантгьщ ток,-мешлсу орнына толассыз да табанды ецбеккррлыры аркдсында бугшде жалпак, журт алакднына салып аялауга умтылатын KeineAi суреткер Бексултан Нуржекеевп кдйта керешз. Бул орайда тандамалы ею томдык, ез мшдетш аткарып, б1здщ крлымызга тиш отыр. Bi3 ендд таныс- бейтаныс замандастарымызбен, солардьщ кдлм-крраш ем1рдщ e3i ерген тардырларымен, осыньщ баршасыньщ алтын езек лейтмотивмен — менгтлж махаббаттьщ эралуан куйлЬмунлы-

Ъексутан Нфо/свкв-упы_____________________ сырлы He6ip эуендершен, яти сикдф сез!мдер симфониясымен кдйтадан бетпе-бетжуздесемз, б1ртшдепетенекуйдесырласамыз, б1ртшдепетенекуйдетабысамыз, б1ртшдеп6ip-6ipiMi3Ai крмайтын крмас жандаргаайналамыз. Сондыкуаншыгар, кеше/асуреткердщ езекжарды Te6ipeHiciH енд! ездерЬнздщ Te6iperaciMi3re кдлайша айналдырьш алганымызды букпеаз ашуга, макуанышпен айтура тшстз. Асылы, суреткер ез туындыларыаркдглыар буын окдорманын эркдшан кдйран кдлдыра алса, ал эр буын шдярман сол шьтармаларраэркдшаноз-езшен кдйран кдлыпжатса, еюжакзъщ да аскдк,муратгарыньщ накуы орындалганы юй. Bi3, албетге, тек осындайсуйеп асыл ютаптардьщавтормен оквдзман арасындагы дэнекерлитде, кдвметтде, нысанасыда, сайып келгенде, эркдшан осындай муратгардан рана туындайтынын ешкдшан жок^а шыгармаймыз. Кдйта осындай абырой удесшен шыккэн ютаптар жайында унем1 акуарыла жэзрьщ, унеш суйсше жазрьщ келш туратын куштарлырындыбукпеаз бы/ургенщнщe3i ранибетемес пе?!. Сонын, нак?ы 6ip мысалы — осынау тандамалы ею томдык, десек, акркдткр тары да 6ip жугшгенМз болып табылдды. Тацдамалыдары\"Не ушш?\" мен \"Крын сурак.\" атгыеюэщтмеге назар аударьш кереюк. Бул ею туынды — жас кдламгердщ 1972- жылы шывдн “Куй толрак,\" атгы жинашнда жарык, керген. Автордьщ эдебиеттеп ез сокрагын табу жолындагы алгашкы apeKenepi мен соны жузеге асыру барысындарыкдламгерлж аяк, алысы б1рден байкдлады. Мэселен, буран 6i3 балац кдламньщ ж1герл1 пафосын, бейнел1 ттлш, сюжетпк жел]деп тартыс пен драманы адамгершшк мураттар туррысынан терецдетуге, кушейтуге, ойландыруга, таразылаура, салысгырута умтылатын кезкдрасгарын, принциптершжаткызар еддк. Ен;бастысы, элемддк прозаныц парасаты мол таглымынан, суреткерлж стильдер машыры мен мадениетшен уйренуге у>ггылран кджыр-кдйраттьщ заякетпегенше, кдйтаезшджжемк: беребастараньшаеюэцгтменщ eKeyiдетолык,далел бола алады. Сондыкуаншыгар, булэчпмелердд окдшотырып, автордьщ\"неш балсын, нелжтенболсын, неге булай, нелжтен булай\" тэр!здд ешр мен тардыр сыбагаларына взш де, Окргрманьшдабайыппензер салуражетелейтшшкам!лацгарамыз. Ол булмэселелергетымселкрс немесежещл-желт кдрауга, немесе \"ап, бэлем сол керек\" — деп б1ржакцы, аркдшан езщнщ ереце сэйкес пайымьща лайык, шолак, уюм айтура оп-оцай кесш-гашуге тубегейл1кдрсыекенддпнезшщсуреткерлжкдрымымен мейлшше нанымды, мейлшшеутырлыжетюзе бьледьЕюацпменщeKeyi де — 6ip кездеп жас кдламгердщшырармашылык,сапарыньщтек кдна

_____________ ___________ _______________________ СуМ ам дг doc бастау булаты емес, сонымен катар куш бупнге дешн кешел1 суреткердщ шытармаларында жалтасып, кетершп кеде жаткдн элеуметгис-керкемдис проблемалардьщ, мотивтердщ эу бастаты программамик, сипатгарын анык, та айкцш танытатын шымыр дуниелер. Мэселен, \"Не ушш?\" атгы эцпме туцтыш ютапта \"Бауырлар\" деп аталган. Шамасы, автор да, ютап редакторы Дукенбай Досжанов та цензураньщ кара кдсап кайшысынан сескенген не сакуантанболу керек. Бутанэцпме атыньщтацдамалыдаезгертшп 6epiAyi мен 6ip абзац узшдшщ кдйта крсылтаны дэйек. Эйткеш кыраты кездер кебшесе мазмунта терец бойлап жатпатанмен, шытарманыц атауына, жанрлык, айдарына аса сак,тыкден кдрайтын. Соныц 6ip керипсше — эцпменщ \"Бауырлар\" деп аталуынайтамыз. Тым кдрапайым, тыммомынекендшешкдндай кумэн тудырмайды. Ал \"Не ушш?\" — деген атаудыц езшде кдншама з1л, кдншама екшпн, кдншама сауал андыздап тур десещзид. Эцпменщ элеуметгис-керкемдис жупн кетере тусуде бул атаудыцелеул1 роль аткдрыптуртанын кермеу, сезбеу, б1лмеу мумюн емес. Дегенмен эцпме идеялык,-керкемдж жатынан encip де байсалды, мейлшше устамды шыкддн. Бауырлар — Эбдисен мен Жумекен баррикаданьщ ею жатында туртан жандар. Эбдисен — кепипл, кррам муддесш биис санайтын, эддлеттщ алдында тана жытылатын кез1ашык, кеюреп ояукурескер азамат. Ез1лгецдердщ ецсесшкетеругекелгенденегеболсьшмейлшшекумбыл, мейлшше арекепшл Кецес еюметшщ орнытып, нетурлым баянды болуы ушшезш-ез1 курбандыкда шалуга эркдшан93ip, акрглмен мшезге бай, халыкдд унайтьш абзал жан. Ал Жумекен буран мулде керетар полюете. Эбжен журтын от болып жылытса, ол журген жерш муз болып кдрытатын, кдн какрататын,жырггкршггык,к-ерекетгермен белгш болтанатышулы жан. Алайда eKeyi 6ip-6ipiHe емшектес бауыр. Бауырлардыц кдкцъпысуыкеп те, табысуыаз. EKeyi 6ipiH-6ipi 03 жатынатартута умтылады, 6ipaK, нэтижеа жок, Жумекен кецес утаметшщ орнаганына мулде карсы. Timi кцналса, шекара асып кету оган туккцынемес. Мше, ец/цколхоздастырубасталды. Ол бутанюруге тэты кдрсы. Эбдисен Жумекенд! кеп кдтарына крсута, колхозта юруге эрекет жасайды. Bipax,тоцмойын Жумекеннщ ойы мулде баекд. Осы арада аталы-шш бауырлардыц арасы бурышыдан да алшакц-айтуседг Ата-ана да Жумекен жатында. Жумекеннщ бар еск-дерп, бар макраты — тек ац аулау мен кыз-келшшектерге берсе оцынан, бермесе жолынан дегендей, озбырлыкрен болсын 9

Ъексутан 9{ф1свке-ут_____________________ кырындап журу. Тау тагысьшдай ерюн журудд, ац атып кунш керудд еишэрсеге айырбасгагысы келмейдд. Осы кдмын, осы ттрлМн сак?ап кдлуды пейшгген де. ерлжтен де эсте кем кермейдд. Баймука мен Эбддкен екеу1нщ осыны тусшбейтшше тац. Жумекендд ерепстдрмесш, Жумекендд жауыкуырмасын. Kepecim сонда кередд. Ол жолына колденец TypFaHжандыаяпкергенемес. OFaHсаяк,журу, еркшжуруэуелде эгоизм болганмен, келе-келе езшддк дуниетаным квзкдрасына айналган, кунделж Tipumiri мен куресшщ макратына айналган. Еркшдцтне крл сукдан жанды в>прем каптырудан эсте тайынган емес. Журт оньщ атгьщ Кулагина ен сала алатын мергенддгшен, ацшылык,жырьшдыльнъшан, пендешшккрркаульпъшан 6ipжаты сескенедд, 6ip жаты крлпаштайды. Каныпезерлш, катыгезддгд гонта, шекараныц кдялкетр жартасында бауырына ок, атудан жуз1 жанбатан. Не Эбддкен, не Жумекен. Екшщ 6ipi. Yuiimiri жол жок. Баррикада екеуше де осындай шенпм кабылдауга мэжбур етп де, ею мылтык, кдтар-кабат атылды. Жаралы Жумекеннщ оры мулт кетп. Эбддкеннщ огы дал тидд. Жас каламгерддч enriMeci социалиста реализмтц идеялык, талабы мен эстетикасына толык, жауап бере б1лген api сол жыддардагы курес барысында epic алган карама-кайшылыкцы да, ширыкдандраматизм менершдгентрагизмдддебукпеген. Кдйта идеялык, тартыс апофеозынын, к,аншалык,ты кд>шбатк,а, каншальпргы кдзынга тускенш де керкем жетюзген. Эцгтменщ тацдамалыдагы нускдсында калпына келттрдлген мына жолдарды окд>ш керешюш. \"Шалкалай артына бурылып, элденеш сурагысы келген адамша алаканын жая берш, шыр айналып барып жьпылды. Эбддкенес-тусаз. Кезшен жасы кдлай ьпъшкеткеншбдлмейдд. \"Не ушш атгьщ? Не ушш? Им ушш?\" — деп алаканын жайып, Жумекен орнынан тура сап жупреттн сиядрганды. Жартасты кушкан жансыз дене соншалык, ыстык, кдгмас кершш, 6ip ексис кдшынта буындырып, бульпргырып барады. Туыстык, сез1мнщ жепсше шыдай алмай, кез жасын крлымен сдлюп, бесатардьщ ущысын езше каратты. Кез кртьныкарсыдан карац еткен адамды шалды. \"Ойпырмай, екеу1м1здд Умбет атгы деп журер ме екен?\". Умбет езшщ калай елмегенше ац-тац\". Осынау шагын абзац 1972-жылы шыккан “Куй толгак,\" ютабында кддскарып калган. Тацдамалыда калпына келттриген нусканьщкеркемджболмысы кайтургыдан болсын жас автордьщ позициясын, каламгерлж куатын мейлднше жете танытуга елеулд улес крсьш турраны кэмьл. 10

________________________________________________а м к н Ш о с Бул кдяскдртура, эрине, не цензураныц немесе крсурей редакгордыцcenririтигешнекумамжок, Ал автордьщсол шенпмге келйпеушщ peTi еш келмейтш. Эцгтме — идеялык, туррыдан \"осылайша жонылып, осылайша эрленш, осылайша жылмарайланып\" шыкданыменде, 6api6ipкеркемдитн сакгайалган сипатымен кунды болса керек. Адамгершшк сезЬшщ — идеялык, сезшге курбандыкдэшалышанын кдй-кдйсымыз болсын солкезде дурыс деп таптык, жепспк деп таптык, амал жок, осылай болуга тшс деп таптык, Автор да, редактор да, цензура да белгш 6ip системаньщкдимепшсз болрандык,тан, осылай етуге мшдетп едь Эйткеш ез крлынды езщ кесе алмайсьщ. Ал кескен кунде де нэтижеа бэз-баягыша болатьшын талай керген жокдыз ба?! Ал \"Кцын сурак,\" эщтмесшде адал махаббат пен адамгершшк муратгарра деген кезкдрас тещрегшде эркцлы полемиканыц, аркцлытрактовканьщэркдшанузимейтшурддакерсетгледь ©Mip шындьпы, тагдыр шындыры баршамызга кдшбат болуга тшс. Муньщ e3i 6ipaK, — кцын сурак. Эргам езшше дал шенпм, дурыс жауап табугатшс. Сарманныц, шешесшщЗэуреге, Сэуленщ крнак, курбысына айткдн сыр-шеж1рес1, шеж1ре-сыры адамгершшк тэрбие сагатынан6ipде кемемес. Аудандык,педучилшценщСеуле мен Зауре тэр1зд1студенттер1 — ем1рдщмазмунынан repi сырткды пшпнш, жылтырагын кдлзьщгапжурген жастар. ©здершщ шолак, пайымынан eAi де шыра алмай журген, ем1рдщ суыгы мен ысгьпъшан эл1 кеп ете крймаган таж1рибеаз бойжеткендер. Ата мен ананьщ адамгершшк тургысынан айтьт отырган хикаялары текБоташпенАйpaiпиараранакатысты. Сейтетура адал махаббат ушш езш-ез1 курбандыкдашалранАйрашпаны, \"басьшан баяилда откен бакдгггы шагъшэл1кунге талшык,етш журген\", солай бола тура\"Ешгамнщкызык,-куанышынкдлзранбаймын,чек6ipan, керсш, кд'зырьш жогалткдн адамныц хал-кддарын брле журсш деймш былайгы журт. Тас мусш ескертгаш толып жаткднмен, Tipi бЬдердей Te6ipeprre ме елдд? Кезше шукдгмасац, кермейтшдер бар; куларынантартпасац, тыцдамайтындарбар\" —деп курсшепн, кундренетш сорыс мугедеп Боташты, оньщ аянышты тардырын ец алдымен сезшу керек. Сонан соц тусшу керек. Сонан соц курметгеу керек. Сонан соц тарылым алу керек. Сонан соц озгелерге ©неге ету керек. Сейтш, адамгершшк 1згшктщ epiciH узартьш, шецбер-аясын, шурыласын-сэулесш молайта тусу керек. Сарманменоныцэйемез кдязыСеуленщ, крнак,курбысыЗэуретц осылайша ип гагердщмурьшдыгы болганын кдлайды. Алайда жас бойжеткендер ездершщ шолак, пайымдарымен Айраншаныц, Бспаштыцю-арекетгершсезшуден, тусшуден, курметгеуден, онеге 11

Ъвксутан 9~1фэквкв-упы_____________________ етуден repi жазгыруга бешм. Аптыкра жастык, тэж!рибеаздж оларды осыран итермелеп отыр. Алайда ата-ана мен Зауре, Сэулелердщортак,проблемагадеген кезкдрастарысайыскдзускен такта принцшгп ар-ождан коньюктуралык, кджетген аспайтын шалагай тгарлердщ тас-талкднын шыгарады. Автор осындай курдем проблеманы шатан эцгтмеде эп-эдем1 жетюзе бшен. Мундай кцын суракгьщ uieuiyi де кцын болатыньш 6api де укрдн сиякзы. Bi3 де укдан сиякгымыз. Алайда Махаббат — мэцгшк категория. Махаббат — мэцгшк проблема. Махаббат — мэщтлж жумбак, кубылыс. Махаббат — мэцгшк сауал. Анау-мынау емес, ец курделт ец крын, ец шытырман, ец юрпияз сауал. Махаббат — мэцгшк сикцф угым. Махаббатгымэцгшккудыретп кдлпындасакгапкдлукдншалыкцы кджыр-кдйраткд туссе, ал осьшау махаббатгы мэцгшк мазак, ету де соншалык,ты оцай, санаулы минуттардыц шаруасы. Махаббатгыц осындай болмысы, туптеп келгенде, Адам Ата — Хауа Анамен 6ipre жаратыльш, 6ipre есейетш, 6ipre кдртаятын, 6ipre KOHepin-6ipre тозатын, 6ipre ешетш элеуметтж- философиялык,-тарихи кубылыс сипатында екендшнен. Сондыкган да бул сауалдыц эр кдламгер шыгармасында эралуан контексте, эралуан трактовкадаepic альшжататыныда осылайша зацды болса керек. Bi3 осы орайда Бексултан Нуржекеевтщ кдламгер ретшдеп, есу-кдлыптасу усттндеп шарк, урган 1здешстершщ кебшесе Мэцгшк Махаббаттещрегшдекерше тапкднынзайырацгарамыз. Жас кдламгердщ ез1нддк туйеггшщ, ем1рл!к к,оржынындагы туйгендершц — керген-бшондершщ, еспген-токцггандарыньщ алдамаганьша кдлайша риза болмассыц. Осыныц 6api Мэцгшк Махаббат деп аталатын тамыры ащы, жемка тэги Алтын ©зек аркцглыepicтауыпбержорньжрдньшакдлайша куанбассыц. Мше, осыныц жаркын кепш болып \"Кшэл1 махаббат\" noeeci мен \"Кутумен кешкен гумыр\" романы дуниеге келдд. \"KiH9Ai махаббат\" повеаокушыжуртшылыкцы, эдеби кдуымды елец етюздг Апырау, юнэл1 махаббат бола ма? Махаббатгыц бул арадагы жосыта-женше жол болсын. ©у бастан адамдардыц e3i юнэл1 екендпт бесенеден белгш емес пе? Бул арада да кдламгер утымдыжолтауьт кеткен.Эйтпесе кецесдэугршщперзеггп, кецес мектебшщ тэл1м-тэрбиесш алган, кецес AayipiHip моральдж кодекешен шарболатгай суарылган Зерен сияк,ты эйел 6ipHeme рет куйеуге тие ме? Махаббат кшал! болса кшэл1 шьтар, б!рак, кецес кргамьшыцЗерен сиякгы екш ешкдндай юнам емес. Зерен сиякуыларбар болса болар, б1рак,олар6ipeH-capaHгана. ©piтиптж 12

____ ____________________ С^ШмМ doc жэйт те емес. Жазушы езшше окдгау OKjiFa тапкрн болар, соны кузыктаган болар. Баянды махаббаткд тастай берж, тупш тузу шыратын моральдж бет-бейнелер1 жаркдш отбасылар кулмесе, келемеждемесе не щллсын. 0cipece айелдер жагыныц айызы 6ip кднар деген жорамалдардьщ кул-талкдны шык,ты. Бексултан Нуржекеев Зерен тагдырынсолЗереннщатьшанбаянддйотырып, журтшылык,ацсап-шелдеп жеткен жещске ие болды. Жекелеген кемшшктер, типтж емес жэйтгер бейнеленген туста, акикдтгы эр кдфынан толыктырып туратын талай шындык,тын, кдтпар- к,ыртыстары ашылады екен. Окдлрмандарга цаттаулы протоколдардыц кдсац шындыкуары емес, ситуация мен себеп- салдарбилегеншакхагыобъективпeMipшындыкхары кджетекен. MiHe, Зереннщ басынан еткен темендеп жэйттерше сонда кдлайша сенбейсщ. Маселен: \"Жат босагага барып жаулык, салганым — он алтымда. Крлдарын жайып, крлтьпъщнан демеп, эке-шешеч ишп тесек, жайылып жастык, боп турса, ол кезде \"махаббат\" деуге мурша кдйда\"; “Ет-бауырыцды елж1ретш еркек турмаган соц, ойын-кулюге кенелш уй турмаган соц, ку тесектщ кдй жерше кдгзыгам?\" \"Уйден шыккан соц, Жацылга жетш 6apyFa тары арландым. Ык,жактаукыйжатканотьшньщтубшеогыракетшуназ жыладым. Дуниедеп ец бакрггсыз эйелдщ 6ipi екешме алгаш кез1м жетп”; “Кудай алдында шындыкуы мойындасам, сол сэт Нуржанныц бетшенкдккдныма 6ipiHun per екщддм. “Этгец, буйтерщддбмгенде, кдра жерге кдратып кетсемшН\" — деп кутцгцм\"; \"Тун ойлап, кун ойлап келген кррытындым: жар деген — Жакцш емес. Жар деген эйелдщ куйеущен езге KiMi болмак, ол жаты таш жумбак,\"; \"Ацыз махаббатгьщ иеа болгым келедГ; \"Агайын араз, абысын еш — Ke6i всектен. ©сектен eMip езгермейдь заман бегелмейдд, алайда адам ала, сешм шала содан болады\"; \"ЖМт б1леп бел1мд1 орай бауырына тартгы. Кеудеа — от, epira — ыстык, Крлымньщ кдлай кетермгенш б1лмеймш, бжепм барып мойнына оралды. Менде де муншалык, мешр бар, тещздей сезш бардептукойласамшы. Елжареп, еркелетш, кдрулы Нуржан кушкдн сайын эйелдщ алаз бь\\епмен езше тартып, мен де оны меюрлене, махаббатымабвлепм келедь Бар пейшммен бауырына Kipin, бар дуниенщ бакдп--дэулет1 басыма крнып, ес-тусс1з еляореймш. Оныц кдсы-кезшде, бет-жузшде, щлл-аягы ap6ip тал юршпнде менщбакытым, кермеген кд1зык,-куанышым тургандай. 13

ЪеЬитан 'Н ф Ь к в -у т _________________ Жаткдн тесек — жумакзъщTepi, бакдптьщбесил, влшщ пейшин •ripiMAeкерген тутм болды\"; \"Бетше жалт кдрадым. Жанары ушкдшдап, тесЬрр, тамак, тусымды ишп-жеп барады, ат устшде ебедейаз енттгед|. Ойын енд! тусшдш. Атыньщ басын кдмшымен кдгып ж1берд)мде, кете бардым. Ауыр сез айтпадым, аядым. Жеарлптм —дауасыз дерттм латы ойга тусп. Кдйда тепдмеген жеардщ кез жасы, айдалада агыл-тепл ацырап келем\"; “Ундемеддм. Ол крбырлап крзгалып жатыр, бйздщ тесекте... БйздщipreAe. Шыкдан дыбыс, керпенщ жумсак,дыбыры денемдд щлъпдани|дай. Оянгаи сезш мауык,басарметр 1здейдьДуылдап, Aer6ipiMAi ап денемде дауыл оянгандай. Жалынга оранып жат Kidre жакдшдап барам. Сырт кшмьмнщтуймесштырс агытып жзбердд. Сол туйме бар сез1мимд1 буып тургавдай, ысгык, агын тэшмдд kjj3-kjj3 кдрыды. Куит-жатвн кутмдд корт, Имаш та именбедГ; \"Элоздис, эйелддк. Кдштануданезге кр1ларым жок, Керпемнщ сыртынан кдпсыра кушащап Тураш тент келедь Булкдшып, бой бермеддм. Кдрулы жигт керпемдд купггеп ашты. Бар крлымнан келгет жылай ведом, жылай берддм\"; “Мен кеп кдтелескен эйелмш. Улп алатындай ештецем жок, Бакдгггымын деп те, бакдлтсызбын деп те кесш айта алмаймын, Нуржаныммен 6ipre кдртайсам, бакдггтымын дер ем, ол жокуа бакдпты болдым деуге кдкдлм да жок,\" — деген осындай мысалдарды саналы турде мол келттрт огырмыз. Бул узшддлер Зерен басынан кешкен жейтгердщ баршасынан хабар 6epin кдна крймайды, сонымен кдтар юнал1 махаббат па, кшел! озбырлык, па, KiHOAiтенHencici ме, кшэл! тагдырсыбагасы ма жене таплсын- тагыларга 6ipa,e накцы, б1рде крсалкд1 турде жауап та бере алады. Барлык, ran, кдламгер Бексултан Нуржекеевтщ ак,тарылган сырды — жеке 6ip жанньщ мол кдтпарлы ем1рлпс тагдырын acipeci3-K,ocnacu3, эшкерес1з-мус1ркеус1з турде керкем жетшзгешнде. Сикдлр сез1мдер симфониясыныч да сан кубылатынын, сан-сакдаселдететшшде жогарыдагымысалдардан мейлшше мол табамыз. \"Кшал1 махаббат\" повесш окн отырып Зерендд сол кдлпында кдбылдайсьщ. Оньщ 6epiKтустарыда, осал тустарыда eMip орЬинен туындап енер epiMiHe айналганы сонша психологиялык, логикалык, керкемддк мотивировка тургысынан ешкдндай куддк тудырмайды. Шыгарманын басты 6ip табысы да осынысыпда. Махаббат — тагдыр, Тагдыр — махаббат. Махаббат — саилныш, Саилныш - махаббат. Махаббат— адамтану, 14

_________________________ С/уШмМdoc Адамтану - махаббат. Махаббат - куресу. Куресу - Махаббат. Махаббат - ешргану. вшртану - Махаббат. Махаббат - крарет шегу. КдНрет шегу — махаббат. Бексултан Нуржекеев осынау концентрл! шецберде - алеуметпк-керкемдж шецберде езшщ кдламгерлж багы мен бабьш сынап керуге бекем бел байлады. Оньщ булайша шенпм кабылдауына, ббршидден, езшщ кдлам кдрымьшасенгендисген, екшшден, окдфмандартарапынан \"Кшалр махаббат\" повесше байланысты крлдау тапканынан, унпннпден, каламгерлж крржынында эл1 де б1рталай кррдыц жиналып калгандытынан едь Автордьщ бастан кешкендер1 мен токдпан- туйгендер1 эл1де жетюлисп болатын. 0йткеш Мэцгшк Махаббат туралы, сицыр сез1мдер симфониясы мен кцмас сез1мдер кудцретапцсантараусаздары, aAi-a3ipтаусылмак,емес. Соны растай тускендей автор окдормандарына 1974-жылы \"Кутумен еткен FyMbip\" атты повесш усынды. Тацдамальгеа \"Кутумен кешкен румыр\" романы болып енгенмен, ол будан бурын 1982-жылы \"Казак, прозасыныц кпапханасы\" сериясында осы калпында, роман калпында жарык, керген. 0уелг1 аты стилистикалык, туррыдан езгергенмен, мазмундык,туррыдан ез кдлпын толык,сакхаган. Ал оньщ есесше осы басылымда \"Кшал1 махаббат” 6ipa3 ширатылтан, 6ipa3 толыкцырылран. Алты тараудан туратын \"Кутумен кешкен румыр\" романында атакцы эннн Эпке мен оны сол румыр бойы кутумен еткен Кдйныкештщ6ip жагынан ете аянышты, 6ip жагынан ете аяулы, ал, туптепкелгенде, кдйжагынанболсынаялауга, ардакуаугалайык, api гажап, api карапайым тардырлары суретгеледь Эр тараудьщ аталуында да кеп мэн жатыр. Меселен: \"Ойда жокца уцщраскан кел1ншек\" (Жамалхан), “Таты да ойда жокца ушыраскдн баска келшшек\" (“Эуес\"), \"Жайма базардаты жолырыс\", \"Кди алып кашу. Баланьщ алм\", \"Узьлмей келе жаткдн умгг\", \"Отыз торыз жыл еткенде\" — деген атаулардьщ езЬак, окырмандарды кдгзыкцыраженелед). Жазушы Бексултан НуржекеевэшшЭгркерп ец eyeAi Жамалхан атты келшшекпен, онан сон, Эуес атты кел1ншекпен ушырастырады. Жамалхан Эпке мен Кайныкештщ арасында дэнекер болса, кджыныц щлзы жас келшшек Эуес екеушщ арасы епитш сезЫнщ FaHa Kyaci болып калды. Адам баласы бутш бола тура жарты. Казанцыц \"ею жарты - 6ipбутш\" —деген макдлыныцмэштымтерец. Сондыкц-анолардьщ 6ipiH-6ipi iaaeyi, ез жартысын i3aeyi - жаратылыс зады. Бары жанып тапса — бакргг жулдызынын, жаркдграраны. Кателесш не буйырраныосыгойдепконб1Спкпен гапса - сорыныц кайнаганы, 15

ЪвЬутпан Нф экеЬ-уяы__________________________________ iuiKi жалынньщ ceHyi, шала шокхыц найлаж быкруы. Тецш табу, ягни езше лайык, жартысын табу кдншама кцын болса, ал тапиай сергелдецге тусу, тардыр талкегше тусу соншама оцай. Махаббат бутшдИне жету ушш, махаббат жартысын табу керек. Адам ез1 тутас бола тура, сезЫ тутастыгьша аркдшан умтылумен келедг Ж иг пен куздьщ махаббатыдегешлпз, туптщтубшде, ею жаргы - 6ip бугш болу. Махаббат монодуализм1 дегетм!здщ e3i осы гой. AFaimaH кел1де, келсап та жасаута болады. KeAici3 — келсаптьщ, келсапсыз — келшщ кджетт де, кэдеге асуы да негайбыл. Махаббатын тапкдн жандардьщ 6ip-6ipiHe улы Абайдьщ: Сенсщ — жан лэззаты, Сенсщ — тэн шэрбаты — деген жолдарын мэцплж кайталайтыны сондыкц-ан. Эгже мен Кдйныкештщаскак,мураты —осыжолдардыем!рдежузегеасыру еду. Б1рак,булоларга буйырмады. TipimaiKталкдюындаЭпке ушты- куйл1 хабар-ошарсыз кета. К,айныкештщ тэн шербэи озбырлыкуьщ курбаны больш, Байтуга буйырды. Тагдыр сыны, eMip екеш — кандай ахцы, кдндай катал. Сейте тура Кдйныкеш Эпкеге деген сушспеншшпн мэщшкке кез1жумылганша сакуап кдлды. Жан лэззатын тек Эпкеге арнаганына еюншп жок, Кдйныкеш образыньщ ерекшелш де, даралыгы да осынысымен кымбат. \"Кутумен кешкен румыр\" романыныц кдш-к^раш epi таргымды, мейлшше серпшддсюжеп, елменжер, 6ipAiKпеннамыс, бакдетык, пен кдраулык, енер мен енерпаздык, араздык, пен арайыншылык, туралы толганыстары кейшкерлердщ ic- эрекеттерше, пайым-парасатына сейкес психологиялык, та, керкемдж те тургыдан мейлшше орамды, мейлшше тольждднды большшыкаан. Жорарыда “Кшал! махаббат\" повесшен келйрмген HipiMi терец мысалдарды бул романнан да мол-мол келпруге болатынцад. BipaK,6i3соныменшектелуАранажен кердж. ©йткеш автордьщ дара крлтацбасына тэн ерекшелжтер1 сол узшддлердщ бойынан-ак, эралуан сипатга накды коршепт дэтке куат. Осындай 1здетстерден кешн дуниеге 1980-жылы \"Bip еюнкп, 6ip ум1т\" атты роман келдь Осы шырарма — Бексултан Нуржекеевиц кешел1 суреткер екенш делелдеп бердд. Бул туьшдыньщ“Кшал1махаббат\", \"Арыз\", \"Жайлаудагыжиырмакун\" повестершен, \"Кутумен кешкен румыр\" романынан, “Не ушш?\", \"Жолтебелес\", \"Киын сурак,\", \"Bip рана махаббат\" атты эцгтмелершен кешн келупез алдына. Сонымен кдтар бас кешгжер жазушы Шеген Сэпмовке кдтысты жэйттердщ басым деш автордьщез басынан кешкендер1болрандыкцан, соньщбэрш кейде 16

_______________________Cydkmdi doc 6ipiHuii, кейдеyiirimiii жакден баяндапотыррандыкдганда, мейлшше шыншыл, мейлшшекузгылыкды. мейлшше куатгыболып шыкдан. Ал Бексултан Нуржекеев осы романы аркддлыда, жогарыдагы сез еткен туындылары аркдллы да Мэцгшк Махаббатты адамдар тагдырына нерурлым терец бойлау ушш алады. Окдгалар, 6ip Караганда, алрашкдя планда кершетшдей эсер кдлдырады. Ал бажайлап кдрасац, зер сала ущлсец, сол окцгалар непзшен екшнп планда, Мэцгшк махаббатгьщHe6ipсикдфсез!мдерш, He6ip кдмас сез1мдершкорсету барысындарыэралуан кедергтлердд ол ешкдшан кдлыс кдлдырмайды. Кемелше келген суреткер Мэцгшк махаббатты мейлшше курдел! калпында камтиды opi соны ешкдшан оцайлаткдгсы, жещлдетюа келмейдд. Мэцгшк махаббат осы романда тек турмыстык, децгейде карастырыльш, тек сол децгейде кдлыпкрймайды, кдйта керюшшеезшщбтк болмысына, аскак, сипатына лайыкды дэрежеде оркештене суреттеледд. Мэцгшк махабатгыц ащысы да, тущысы да катар-кдбат журедд. Муньщ баршасьга автор Шеген Сеймов аркщлы, соныц басынан кешкендер1 аркдллы эдем жетюзедд. Кдламгерлж шеберлЬстщ кепгеш кдрымы авторга осындай мумкшдисгердд мол берген де, соны суреткер Бексултан Нуржекеев epi кдпысыз, api саркд жумсап, нысанага сэйкес лайыкды турде кемел алып шыкдан. Буран романныцмазмуныда, жазылуформасыда, стильмэдениеп де, Мэцгшк махаббат философиясы да, 6api-6api ортак, мудде тусында мейлшше нэзпс, мейлшше шыншыл уйлесш тауып, б1рк,уйма болып шыкдданы окдярманды суйсштедд, кдйран калдырады, Мэселен, Шеген мен Бубин, Шеген мен Сара, Шеген мен Шэзня, Шеген менМариралиниялары, Жэмиханныц, Сэлиманыц, Кэмештщ, Ботаиггыц, Мамет пен Бэтжанныц тардырлары 6api- 6api Шеген Сэттмов айналасында эрбш-epic тауып жатады. Олардыц кдй-кайсысыныц да Шегенге деген аяулы да кцмас катынастары ошрддцe3i берген, тардырдыцe3i тарткдн сыбарасы, Болашак, жазушы Шеген Сэттмов осындай кдлм-кцгаш, кдт-кабат арпалыстардыц бэрш кезшен кэрген, басынан кешкен. Бас кейшкер жазушы Шеген Сэттмов те, ютап авторы кошел1 суреткер Бексултан Нуржекеев те бул сьшнан тамаша опт десек те кдтелеспеитш шырармыз, ©йткеш махаббат монодуализм1нщ He6ip HipiMAepi, He6ip кдяртыстары, He6ip жумбацтары, He6ip купиялары 6api-6api тагдырга, OMipaiK ситуацияга байланысты эркдшан домбьфаньщ крс цнепндей олып ербш, epic тауып жатады. -гУ Автор Мэцгшк махаббатты сол кеэ 2-1050 17 Oi КАЛ А Я Ы К О РТДЛЫ К 6 К1ТА П ХА Н А

Ъексутан ЧИф/секв-упи____________________ сайтракговкалауга мулдекдрсыболатын. Эйтпесе, жалган шешш аркылы сыдырта жазуга, жылтыратып жазуга оньщ кдбьлетп жетпей кдлганжок, Кдйта Бексултан Нуржекеевне баяндынемесе не опасы жок, махаббапъщ e3i унеш OMip ерймшде, кешпкер тагдырында кдлай кдт-кабат, кдлай шым-шытырык. болып жатса, керкем шыгармада да сондай табигатымен кершгс табура тгас дейтшэстетикалык,принципа усганран. ©йткешол улыАбайдыц: Журектщ ko3j ашылсв, Хак,тыкуъщ тусер саулесi — деген кезкдрастарын суреткерлж мурат есебшде берж устанып, соны тамаша дэлелдеп шыкдан. Сондык^ан шыгар, Бексултан Нуржекеевт1ц тандамалы ек1 томдырындагы сикдар сезймдер симфониясы б1рде елггш, бдрде меп-мелддр туцриьпъша жетелеп, б1рде сормацдайтозагьша салып жатады. Тек 6ipгажабыешкдшан алдамайды. Тек бар болтаны кошем суреткерлерге тэн талаштьщ мисгикалык,куддрет! аркдалы б1здерддэркдшан арбаумен, аркдшан алдилеумен келедд... Сайлаубек Жумабеков. 18

CyiMcmdi doc Ги ле МОПАССАН С У Й К 1М Д 1 Д О С Bipimui бвлт Ж орж Диуруа мейрамхана кассасынан бес франктан артылганын алды да, сырткд беттедд. Жаратылысынан сымбатты, оныц устш е унтер- эписерлж дардысын жоралтпаган о л сымдай тартылып, муртын уйренппкп ширак, кцмылмен 6ip ширатып крйып, Kemirin Kipin келе жаткдндарра ж ем ттн е пгуйлжкен кдлранша туйшп кдрады. Kipin келе жаткдн уш жас кдязметпп ейел де оран зер сала кдрады: 6ipi орта жастагы, шашын кдлай болса солай тарай салып, алкэм-салкдм юонген, кдлпарыныц шацын да кдкдаран, киген кейлеп 6ip жарына кцсайып кеткен музыка пешнщ муралимасы да, куйеулерш крлтык,таран кдлран eKeyi осы арзан дэмхананьщ туракды келушь\\ер1- ■пн. Аякдколда о л 6ipa3 аялдап, енд1 не icTeyi керегш ойластырды. Бугш рой жиырма сепзшип маусым, 6ipiHnii тамызга дейш оньщ кдлтасында кдлраны бар-жога уш франк кдярык, сэнпм рана. О л дегенщ — тусга аукдткд тацертецп тамацсыз немесе туею тамакрыз ею тацертецгп аукдткд рана жетедд — кдйсысын тацдаса да e3i б|ледд. Тацертецп тамак, 6ip франк он сэнттм, ал TycKi ас 6ip жарым франк туратындыртан, егер TycKi астан бас тартса, онда ол 6ip франк жиырма сэнпм унемдеп кдлады; сонда, оныц ecenreyinme, тары ею рет KemKiciH нанра крсып колбаса жеуше жене булвэрден era саптаяк сыра iuiyiHe болады. Ал ол дегенщ — бул ушш кешгалж езше рахат 19

Ъексуюпан Нф/секв-упы__________________________________ сыйлау ушш жумсайтын ец улкен шыгыны. О л Нотр- Дам-де-Лорет кешесш бойлай журдд. Kerneri гусарлык, мундирмен журген кез1ндег1дей адыммен, кеудесш тис устап, тап Kp3ip FaHa атган тускен адамша аягын жеьцл басады. Кеше голы кепшшктщ нише ол кимелей Kipinкетп: ешюмге жол бермей, 6ipiHиыгымен к,ак,са, 6ipiH денешмен итердь Кенетоз к,окд>файма кдлпэрын 6ip шекесше кцсайта кшп, екшесш тыкылдата басып, ецкей кецсе жаралаган ескерилерддц ортасына тусш калган айбынды солдатша жан-жатына адамдарды да, уйлерд1 де — бэрш, буюл каланы жак,тырмайтын пардыкрен кдрайды. Осы 6ip арзан, алпыс франккд сатып алган кэстеммен- ак. ол кэддмпдей кербез кершедд - дерекшг1 кезге урып турранмен, 6epi6ip кербезддз басым. Бойыныц узындыры, жакры тулгасы, кубылып жирен кершетш как, жарып тараран сэры буйра шашы, ерншщ устшде буркыракам кебйсше ширатылран мурты, жанары ецменщнен ететш кекппл кез1 — соньщ 6epi турпайы романдарда айтылатын эзэз1л азрырушыны елестетедд. Париждщ ауа жетзспейтш жазгы кдпырык, Kemi бола- тын. Моншага айналган кала туншырып, теpi тамшылап чурр-ан тер1здд. С у агатын гранит кубырлардан муцюген шс шырады, астыцры жертеле кдбаттардан, асуйлердщ аласа терезелершен жуынды мен ашыран шркесудын, сасык, Hici келедд. Есжкузеткер пиджактерш memin, токдлма орындык,- тарына атша мшш алып, кдкда тубщде темекзлерш тартып отыр да; калпак,тарын крлына устап, аяк,тарын эзер кетерт, олардьщ мацынан жургшш1лер 1лби етш жатыр. Ж орж Диуруа булварга жете бере тары крбалжып ток,тады. Оныц Елисей жазыгына, Булон тогайына барып, агаш арасында таза ауамен демалгасы келдд. Bipaic, оныц кекешн тест турран тары 6ip TiAeri — эйелмен кездесу ттлеп де бар-ды. Оны кдлай жузеге асыруБа болады? О л жагын б1ле алмады, 6ipaK, о л сол кездесуд1 уш ай бойы узддкшз кутумен келедд; кун сайын, эр кеш сайын. Дегенмен келгсп сырт сымбаты мен сыпайы айналдыра б1лушщ аркдсында, аннан-муннан тиш-кэшып ептеп махаббатгыцдэмш татып 20

_________________________СцШмЫ doc та журдь 6ipaK,OA одан repi улкешректен epi TayipipeK-ген дэме/ii едь Оныц кдлтасы кдрылранмен, кдны бойьшда кдйнап тур рл1, бурыш-бурыштагы: \"Эдем! жшт, кетак мешмен!\" - деп сыбырлаган кеше .ейелдершщ эр суйкетсш ен ол ертенш кете жаздайды, 6ipaK, оларга iAece алмайды, ейткеш оларра телейтш Tyri де жок; оньщ куткеш одан repi баскдшалау, езгеше, оцай крлга тусетш суйютер. К,алай болганда да OFaH ж ещ л мшездд эйелдердщ жиналган жер1 — олардьщ сауык, орны, мейрамханасы, Kemeci - 6epi унайтьш; солардьщ пшнде HTepicin, олармен эцпмелесш, \"сен\" деп сешммен сейлесш, эйрш щ enup HiciH HicKen, жакдын суйкешскендерш ce3in жургенд! унататын. Кдлай дегенмен де, олар да эйел гой, эйел болганда да суюге жаратылган ейелдер рой. Отбасы бар еркектерше оларды жак,тырмайтын мшез мунда жок,-тын. О л Магдалина mipKeyi жакд,а бурылып, ыстык,тан дщкелеген кепшййктщ арынына араласты да Kerri. Аякжолдын, 6ip белшн кдмти жаткдн улкен, адамра лык, толган кафелер жаршамдарыньщ кез к,арык,тырган жарыгымен отырран адамдарды алакдндагыдай етш ап- анык, керсетедь Тертбурыш немесе децгелек устелдердд айнала отыргандардьщ алдында кдшыл, сэры, жасыл, крцыр, тары баскд алуан туей сусын толган бокалдар KepiHeAi, ал графиндерде тап-таза суды салкдшдаткдн медддр муздыц сушр TyffipniiKTepi жылтырайды. Диуруа журган баяулаггы, тамагы KypFan кета. Шел, шел болганда да тек жаздьщ тымырсык, кепйнде рана сезглетш шел азапкд салып, ол кдглкдглдата жута- тын тамаша салкдш сыраны ацеады. Алайда егер бугш exi саптаяк, сыра iiuce, онда ертецп кешю аспен к,ош айтыекдны, ал ол айдьщ аярында унеш болып туратын аштыкдъщ азабын ете жак,сы быедд. \"OHFa дешн шыдайын, содан кеш н Америкалык, кафеден 6ip саптаяк, йпермш, — деп шешй. — Эй, сайтан алрыр, 6ipaK, iiuKici келш-ак, тур!\" О л устелдщ басында шел басып отыррандарра, кднша iundci келсе, сонша iuie алатындарра кез тастады. К аф ен щ кдсынан онда отыргандарды мышдылдай, немкеталеу шола кдрап e r a ж ен е олардьщ Typi мен KHiM KHicTepiHe к,арап, 21

Ъекоутан Иффеке-улы_____________________ кдйсысыныц кэлтасында кднша акдиа болуы мумюн екенд тн де кезмелшермен шамалады. Бар жакдайы KeAicin, осынау жайбаракдт отырран мырзаларра оньщ жыны келдд. Кдлталарын ак,тарып кдрасац гой, олардан алтын да, кумю те, мыс акдиа да табылады. Орта есеппен олардьщ эркдйсысында ею луидордан кем акдиа болмау керек, ер кафеде жуз адамнан отыр, сонда ею луидорды жузге кебейтсец, терт мьщ франк бслады! \"Жексурын!\" — дедд сымбатты д ен е а сел тецселш. Бурынры унтер- эписердщ крлына булардьщ 6ipeyi кдрацгы кешенщ бурышында тунде TycciHuii, кудай акдл, крлы титтей де кдлтырамастан мойнын бурап алар еду, ескери жургс- турыс кездер1нде ел-журттыц тауык,тарын сейтетш. Диуруаныц Африкада етюзген eKi жылы, Алжирдщ оцтусппндеп uiencepi кррранда араптардын, ине-жиггерше дей т сыпырып алатыны epiKci3 есше тусп. Bip ici есше тускенде, жузшен кещлдд epi суык, жымиыс жупрш етп: улед-алан деген тайпаныц уш арабы о дуниеге атганып, есесше ею досы мен бул жиырма тауык, пен ею крйга, алтынFa ие болып кдлды, оньщ устше жарты жыл бойы естерше алып кул1ст журду. Кдллмыс жасагандар табылган жок, оларды табандап 1здеген де ешюм болмады, ейткеш 6epi де араптарды ескерилердщ занды табыскез1 санайтын. Парижде баскдша. Мунда семсер1цду жамбасында салацдатып, ревелвер1цду крльща устап, азаматгык, эдул зацнан алыста, ерюндукте рахаттанып тонай алмайсьщ. Диуруа басып алынран елде ж урш бузылран унтер- еписердщ буюл жабайы туйсш бойында ере турегелгенш байкдды. Айтатыны жок, ол 6ip бакд.гтты жылдар болатын. Сол кумда-ак, кдлып крйматаны кдндай еюншгп! BipaK, ол бул жак,та жакрырак, болар деп шамалаган. Алайда... Алайда кдлай боп шыкдщнын шайтан б1лсш! Шелден аузынын, кдншалык,ты кдталап турганын байкдгасы келгендей, акдгрын тамсанып, ттлшщ ушымен рана тандайын 6ip жалап алды. Шаршаган, сулесок, н е т р айналасынан шубап етш жатыр, ал ол кдрсы келе жаткдндарды иьпымен кщып, коцЬддд 6ip еуенду ыскдырып, баягы ойын eAi кдйталап келеду: “Хайуандар! Бул макдутдтардын; кдй-кдйсысы да 22

________________________ СЫкмМ doc акдиалы гой!\" О л кдтып кеткен еркектер бетше южше кдраса, вйелдер артынан: \"Оцбаган!\" — деп кдлып жатыр. О л Водевилдщ кдсынан етп де, шел кдяскдны сонша, сыра инеем бе екен деп, Америкалык, кафенщ кдрсысына келш тпкталы Ондай шешшге келмес бурын ол эуелт TiAAepi жаркырап турFaн кеш едеп сагаткд кдрады. Топ>13дан ширек сагат кдна кеттшт. О л ез эдетш бтледд: сыра толган саптаяк,ты алдына крйган заматта-ак, ол оны тубше дешн кде кдрым сэтте ciMipin салады. А л содан кешн он 6ipre дешн не кггейдд? \"Магдалина ппркеуше дешн барайын, — дед1 ол езше, — содан соц асыкдай Kepi кдйтармын\". Опера аладыныц бурышында бурын 6ip жерден керген сияк,ты жуан жас жштпен сок,тырысып кдлды. Соныц соцынан келе жатып, eciHe rycipe алмай, куб1рлеп кдйталай бердд: — Шайтан алгыр, бул адаммен мен кдй жерде жолыкьш ем? Бар ынтасын сап ойланды, кенет оньщ жады керемет нэрсе жасады, жацагы адам кдз1рпсшен repi жщшжелеу, жастау боп оныц кез алдына атгы эскердщ кшм1нде келе кдлганы. — Ие, бул Ф о р е с т е Foft! — деп, Диуруа айкдйлап ж1бердд. Куып жетш, иыгынан кдгып кдлды. О л жалт бурылып кдрады да: — Ci3re не керек, мырза? — дедд. Диуруа кулдд. — Танымадын, ба? — Жок, — Ж орж Диуруа, алтыншы атгы эскерден. Ф о р е ст е ею крлын ала жупрдд: — А, досгым! Кдлайсыц? — Тамаша, езщ ше? — Мен, бауырым, онша мэз емеепш. © з щ ойлап караты, кеюрепм менщ кудды 6ip керш сияк,ты, жылдын, алты ай бойы жетелумен етем, - 6api сол терт жыл бурын Францияга оралган бойда Буж ивалда ецепимд! кдбындырып алганньщ зардабы. — Солай де! BipaK, турщ сап-сау адамддю сияк,ты. 23

Ъексут т Нф>Ы<£-щы______________________ EcKi жолдасьш крлтык,тап алып, Форестие oFaH ез1нщ ауруы туралы, дэр1герлердщ диагнозы мен кецестер1 жайында, соньщ 6epiH булжытпай сацтау бул сияцты жумысбасты адамга вте к^ын екенддп хакцшда айта бастады. К^ста бутан оцтустжке бару керек дейд], ал солай icrey мумюн бе? Жак,сы кд-гаметз бар, уйленген, журналшы адам гой бул. — \"Франсуз ем1ршде\" мен саясат беллмш баскдрам, оныц устше \"Куткдру\" айдарына Сенат мэжшсшен есеп 6epin жене \"Элемге\" оцтын-оцтын эдеби жацалык,тарды жазып турам. Байцап туркан шыгарсыц, мен адам кдтарына крсылып кдлдым. Диуруа оныц бетше тацдана кдрады. Форесгие кдтты e3repinTi, кед1мп кемелше келген Kici болыпты. >Kypici, ез1н e3i устауы, кшм KHici, кдрны — 6epi тасы ерге домалап турган, тамацты тоя шпсендд унататын, езше 03i сетмдд мырза екенддпн танытып тур. Бурын ол арык, жйцшке epi сымбатгы, жец1лтектеу, шатакдиыл, ушкдлак, бащ»грауык,ж1пт болатын. Ym жылдыц шпнде Париж оны адам таныгысыздай взгертш ж1бернгп, — байсалды, жуп- жуан, жасы жиырма жезтден эл1 аса крймаса да, самайына ак, трген адам болыпты. — Сен кдйда бара жатыр едщ? — дедд Форестие. — Ешкдйда, — дедд Диуруа, — жай, уйцтар алдында серуендеп кдйтуга шывдм. — Heci бар, бэлюм, онда м е т \"Франсуз ем1ртщ\" саралкасына дейш тыгарып саларсьщ? Мен тек терыген 6eTri 6ip кдрап шютам да, сонан соц екеум13 6ip жерден 6ip-6ip саптаяк, сыра йиейж. — Жарайды. Бурынры сыныптастар мен полктастарга тэн еркшджпен eKeyi 6ipin 6ipi крлынан тартып, кдтарласа журш кета. — Не icren журсщ? — деп сурады Форестие. Диуруа иьпын кетердь — Шынымды айтсам, ашырудыц аз-ак,алдында журмш. Эскери цызметдмнщ Mep3iMi бггкен соц, мен мунда дурыс мансап жасаймын ба деп келгем, — нацтылап айткднда — менщ Парижде тургым келдд. Б1рак,мше жарты жыл болды 24

________________________________________________ Су/Ш мИ doc Солтустж теюржол баскдрмасында icren журмш, жылдык, жалакдома бар-жогы 6ip жарым мьщ рана франк алам. — Иэ, онша емес екен, — деп куцк етп Форестие. — Айтпа деймш! А л акдалыцды айта к,ойшы, ел кдтарына кдйтсем крсылам? М ен жамызбын, танитын ешгам1м жок, акдлл сурайтын адамым да жок, Мэселе менщ ниет1мнщ жок,тырында емес, мумкшд1г1мнщ аздырында. Досы оньщ басьшан аягына дешн тэж1рибел1 адамньщ кез1мен сынай кдрады да, акдллгейсш сейледг. — Оньщ 6api, балакдй, адамнын, ез намыскойлыкына байланысты. Алды-артын аздап бажайлаган адамра 6ip устелдщ басшысы болганнан repi MiHiCTip болу он,ай. Сурап алудьщ еш кджетд жок, тек эсер турыза бглу керек. Саган кдлайша, шайтан алгыр, жеш тузу 6ip жумыстьщ peii келе крймады екен, э? — Талай жердщ табалдырырын тоздырдым, 6ipaK, тук LHbiFapa алмадым, — дедд Диуруа. — Айтпакдпы, кдз1р 6ip жумыстьщ Te6eci кершш тур: маран Пелерен манежш- деплер аткд мшш журудд уйретупп бол деп едд. Онда барсам, курпшанда уш мьщ франк алады екем. — ©йтш акдшак, болма, — дедд Форестие сезш болт, — Tiirri он мьщ франк берем десе де барма. Бар болашарынды б!рден езщ кесесщ. Ke3ipri кецсе жумысьшда сен, aftreyip, кдлай болганда да кезге туспейсщ, сеш ешгам бдлмейдд, табандылык,танытсац, келе-келе кезге шнзп, 6ip мансапкд крльщ жету1 де мумган. А л атпен жумыс ic-гесец, онда бггкенщ. О л дегенщ бугал Париж барьш тамакуанатын мейрамханага жайрамыш боп орналаскднмен б1рдей рой. Кд>1зметте жургендердщ езше немесе олардьщ балаларына аткд MiHin журу жешнде сабак, бердщ 6iTri, олар саган ешкдшан ез1мен тек адам деп кдрамайды. Кенет ол ундемей кдлды, 6ipep секент ойланып барып: — Сенщ бакалаврлык,дипломьщ бар ма? — деп сурады. — Жок, еш дурган жолым болмады. — Егер орта оку орнын б трген болсац, онда оньщ белендей залалы жок, Сенщ кезщше Цицерон немесе Тибери туралы сез бола кдлса, олардыц гам екенш ептеп те болса шамалайтын шырарсьщ? — Эрине, шамалаймын. 25

Ы х у ш т H tfta k i-y m __________________________________ — Сол жарайды, олар туфалы соны б1лгеннен акылды боп кете крймаган он такты мигуладан баска ешюм де ештеце бжмейдД. Бэрш б1\\етш адам боп кершу, маган сенсец, тук те кдын емес. Мэселенщ бар тетш сонда, тек сенщ нагыз дымбглмес екендшд эшкере боп кдлмаса болды. Ыдгайын таба 6L\\y керек, кдын жагдайлардан кдшып, кедергь\\ерд1 айналып ету кажет, сонан соч энсиклопедиялык, сезджтен б ш п алгандарычмен баскалардыч аузын ашырмау керек. Адамдардьщ 6epi — тук бжмейпн надан жене есектен бетер акылсыз. Ф орестие е>йрд1ч мэнш бДлетДн адамша зДлсДз мыскдомен тгарш айтып, карсы келе жаткандарга жымия каради. Кенет катты жетел1п, токтай калды, жетел] басылган кезде бэсеч дауыспен: — Осы 6ip бронхит деген лагнет жабысып алды! — дедД. — Жаздьщ нагыз кез1 гой кдз1р. Курысын, кыста мшдетп турде Ментонга емделуте барам. Шынында, маган не жок, денсаулык, бэршен крмбат! Олар Пуасониер булвэр1ндеп innd жагына гэзетпч 6ip HOMipi айкара шапталган эйнек есжтДч алдына келДп токтады. Уш адам элп г а з е т окат тур екен. Есжтгч жогаргы жагындаты тап 6ip уран кусатып жаркырата от ерштермен ер1лген \"Франсуз e.Mipi\" деген кез шагылыстыратын жазу ер ж аз езше назар аудартады. Сол жанып турган сездерден тускен жарыктьщ тусьшан еткенде, жургшпйлердДч жуз1 кундДзпдей ап-айкдш кершедД де, кдйтадан дереу карачгылыккэ батьт кетедД. Форестие есжтт итерт кдлды да: — Bepi карай, - дедД. Диуруа гарген соч барынша эде>п жасалган, 6ipaK, Kip, кешеден де керДнш туратын баспалдакден жогары кетерьлдД. Ею шабарман бас шулгып амандаскдн алдычгы дэл1зден етш барып шач баскдн, жагал-жагал кдбылханадан oip-ак,шыкты, — кдбыргалары очып кеткен, 6api ддк-дак, кей жер1 тышкдн кэжагандай саргыш жасыл триппен капталыпты. — Отыра тур, — дедД Форестие, — мен бес минетте келем. Сейтп де, кабылханага карап турган уш еспспч 6ipiHe Kipin кетп. 26

____________________СуМамЫdoc Саралкднын, адам айтып жетшзе алмайтын т у а т к а з Hici муцкш тур. Крркыныштан repi танданыс билеген Диуруа орнынан крзралмады. Ауык,-ауык, 6ip eciKTeH 4it.4T.Tn, PKitniri есжке Kipin, кдсынан 6ipeyAep втт жатгы, — олардьщ тез журе-пндуп сонша, r a m ешб1ршщ бет-жузш де байкдп улпрмеду. Эл1 жап-жас сарауыз жасесшр1мдер крлына устатан кдтаздарын ез жеммен ездер1 желб!ретш, юкер адамньщ кейгнмен apbi-6epi ж упрш жур. Баспахананыц бояуы жатылып кдлран халаттарыныц iiiimeH туп-тура аксуйектердую сиякды uiyFa шалбары мен тап-таза ак, жагасы кезге шальштан TepiMinL/vep жаца рана териген, eAi кеппеген к,алыптер1мдердщ 1зтацбасын к,атар- кдтарымен абайлап кетерш алып етедк B ip кезде юлдуреген 6ip уыс 6ipey келш юрду, e3i шектен тыс кербез KHiHin'ri, сурттнщ бел1 шектен тыс тар, шалбарынын, балагы аярын шектен тыс кдясып тур, бэтщкесшщ ушы шектен тыс ушюр, — акруйектердщ eMipiHeH кешк! жацалык,тар экелген TiAiiii кершеду. Баскд адамдар да келш жатгы, шетшен опренген, мацраз, 6api жалпак, кдйырмалы бгак кдлпак, киген, — cipa, сол кдлпакуарыньщ cam ездерш баскд жай пенделерден айрыкдиалап туратынына сешмду сеюлду. Токдяеюлаген, турпайылау, кдра фрак киш, ак, галстук такдфн, нарыз кураторы, узын, арык, муртыныц ушы жогары кдйкдгран орта жастагы мырзамен к,олтык,тасып, акд.фы Форестие де шык,ты-ау. — Бар жак,сылык,ты плеймш, курметп мырза, — деду Форестие. Мырза онын, крлын кдлсты. — Сау больщыз, кдлмбатгым. Таягын крлтырына кдкггы да, ол ыскдяра аяндап, бас- палдакдтен томен тусш кетп: — Бул юм? — деп сурады Диуруа. — Ж ак Ривэл, — эйгш фелиетоншы, жекпе-жекке шыкдсыш, бдлесщ бе? Газет тузешмш кдрап шьщгы. Гарен, Ментел жене бул — yiiieyi Париждеп журналшылардьщ ен мык,тылары: ец тапкдяр, ец кекейкесп фелиетондар тек солардую. Ривэл 6i3re аптасына еш фелиетоннан береду, жылына отыз мын, франк алады. 27

Ъексутан Hufnkeke-wiu____________ _____ Exeyi сырткд беттедд. Ауыр денем, аласа бойлы, устР басы уйпа-туйпа, салдыр-салак, Kici баспалдакден enTire кдрсы кетершп келедд екен. Форестие онымен иые ецкешп амандасты. — Норбер де Варен, акд>щ, \"0шкен жарыкдыц\" авторы, бул да кд>1мбат баталанады, — деп тусшддрдд ол. — Оныц эр эцпмесше уш франктан телейдд, ал оныц ец узак, эцпмесшщ e3i ею жуз жолта да жетпейдь Журил, Неополитан кафесше барайыкдны, шелден OAin барам, Устелддц басына отыра бере-ак, Форестие: \"Ею саптаяк, сыра!\" — деп айкай салды. Экелген сыраны демалмастан Sip-ак,ciMip/\\i, ал Диуруа болса дэл 6ip ете сирек кездесетш кдямбатсусынды крлына туНргендей, аз-аздан тана жутып, рахаттана, дэмш алып iirni. Досы унс1з кдлды. Cipa, элденет ойлап кеткен болу керек, сонан соц бутан кенет сурак, крйды: — Сен де осы журналшылыкден айналыссац кдйтедд, э? Диуруа отан тук тусше крйматан кешппен кдрады. — Мэселе сонда... мен,., мен ешкдшан енггеце жазып керген емесшн. — Ендеше байкдп кер, баста! Сен матан сонда иайдацды типзер едщ: матан кджетп хабарларды тауып берш, бастык,тардан сухбат алып, кездесу орындарына барып турар ец. Жолакданды есептемегенде, алгашцы кезде ею жуз елу франк алып турасыц. Келксец, мен гэзетгщ кржасымен сейлесш керер ем. — Эрине, келкем. — Онда былай ет: ертец б1зддкше тустенуге кел. Б!зддкше бес-алты адам жиналады, одан кеп емес: менщ бастытым Вэлтер мырза зайыбымен, жаца тана езщ керген Ж ан Ривэл мен Норбер де Варен жэне эйеммнщ 6ip курбылас дос эйе/и. Келесщ бе? Диуруа кесш айта алмай крбалжып, кдш-кызыл боп, ыцтайсызданып кдлды. — Мэселе былай гой... мешц ылайыкды кэстем1м де жок, — дедд ол тутыта сейлеп. Форестие сасып кдлды. — Сенде фрак жок, па? Мэссаган! Онсыз, эрине, 28

__________________ ______ Cyrifawk doc жагдай болмайды. Парижде, ес1цде болсын, тесегщ болмаса болмай-ак, крйсын, 6ipaK, фрагьщ болу керек. О л желетшщ кдлтасын ак,тарып, 6ip уыс алтын акдца шырарды да, е й луидорды алып, ecici досыныц алдына крйды. — Кдшан мумкшддгщ болады, сонда кдйтарарсыц, — дедд жанашыр табига дауыспен. — Майын телеп кэстем ал немесе кепглакдиа бер де, белш-белш телеуге ал, ол ендд ез жумысьщ, 6ipaK, кдлайда менщ ушме тустенуге кел: ертец жетз жарымда, Фонтен кеш еа, он жеть Диуруа елждреп кетп. — Сенщ курметще тэнпмш! — дедд акдпаны тырып жатып куб1рлеп. — Жарайды, жарайды! — дедд Форестие оны одан ары сейлетпей. — Кел, таил 6ip-6ip саптаяк,тан пнешк, а? Гарсон, ею сыра! — дедд айкдйлап. Сыраларын iuiin бггкен соц журналшы досы усыныс айтты: — Кдлай, 6ip сагат кдлдырмаймыз ба? — Кдлдырсак, кдлдырайык, Eneyi Магдалина жакдф кдрай беталды. — Екеум1з енд1 кдйда кдлдырсак, екен, э? — дед1 Форестие. — Ержкен адам Парижден эркдшан ез керепн 1здеп таба алады дейдд, ал шын мэншде Tinri де олай емес. Кейде кешисш 6ip жакрд баррыц-ак, келедд, 6ipaK, кдйда барарьщды бьлмейсщ. Булон тогайы айелмен 6ipre кдлдыруга жакры, ал эйел1 кургыр ылта табыла крймайды. Кафе-шантандар менщ дэргханашым мен оньщ айелшщ кещлш кетерсе кетеретш шыгар, 6ipaK, менщ кециимдд кетере алмайды. Ендд кдйда баруга болады? Ешкдйда да. Парижде Монсо п ари сеюлдд жазгы бак, жасаса, ол туш бойы ашык,болса, сонда агаштын; саясында салкдлн сусын iiuin, музыка тындап отырсац гой. О л кещл кетеретш жер емес, тек кдлдыратын орын болса. Оган юрудщ багасын мен ете кдлмбат етш крйган болар еддм, сонда оган эдем! айелдер FaHa келер еде ¥най ма, елект1р фонарларыньщ жарыгында кум теселген жолдармен кыдыр немесе не алыекд, не жакдлнда отыр да, музыка тыцда. Bip кездерде Мюзарда осыган украс б1рдеме 29

Ъ ексутт Щфкеке-упы___________________ болган-ды, 6ipaK, тек кабак тектес-тш: би музыкасы тым кеп болды, тар ед1, келецке аз болатын, саялы агат та санаулы едь ©те эдемз, ете улкен бак,керек. Сонда тамаша болар едь Жарайды, сонымен сенщ кдйда бартьщ келедд? Диуруа не дерш бшчедд. Акуры ойлап тапты: — М ен эл1 6ipAe-6ip рет Фоли-Бержерде болып KepMenniH. Мен OFaH куана-куана барар ем. — Не, Фоли-Бержерге ме? — деп, сернтнщ даусы тым кдггы шы рып кетп. — О л жерде 6i3 туп-тура табага шыжгырымандай боламыз. BipaK, езщ бla, кузык, ушш барсак, барайык, Олар енд), Фобур-Монмартр кешесше шыгу ушш, Kepi кдйтып, аргкд карай журдп Кещл кетеру уйшщ шамдары жаркурап туркан бет жага езше кеп такдскдн терт кешеге б1рдей ез жарыгын тегш тур едь ТЫлген куймелер кдйшыласып 6ip-6ipiHe жол бермейдь Форестие б1рден Kipep еакке карай бетгеп ем, оны Диуруа ток,татты: — Bi3 белет алуды умытыппыз гой. — Мешмен келе жаткдндар телемейу, — дед1 Форестие мацгазданып. Уш бакулаушы OFaH бас шп амандасты. Олардыц ортасында турранмен журналшы крл 6epin амандасты. — Жак£ы ложа бар ма? — деп сурады одан. — Эрине, бар, Форестие мырза. Форестие усыпан белетп алды да, тер1мен кдпталган eciKTi ары итерш кдлып едр достар залдан 6ip-aK, шык,ты. Темеганщ тупш сахна мен залдьщ аргы тукшрш жука булдыр пердемен буркемелеп алыпты. Сансыз темекшщ сансыз тур1нен жинак,таман жец1л туман бьмнер-бшнбес акдпылтым жолак, боп кетерЫ п, кумбездщ астына, шамдалдьщ айналасына, адам лык,томан eKiHiiii кдбаттыц тебе жагына аспандагы бултша жиналып, 6ipTe-6ipTe крюланып барады. Партердщ кдгары мен ложасына уштасып жаткдн кен дел!зде эдем! кшнген eyefti эйелдер кдльщ еркектщ арасында аласурып жур, боянган, жасамыс уш сатушысы отырран уш махаббат пен сусын баганныц 6ipi алдында 6ip топ эйел ез олжаларын кутш жур. 30

______ОМк&ик b e Бшк айнадан сатушылардыц аркдсы мен Kipin келе жаткдн керермендердщ бет-жуз1 KepiHin тур. Сейтуге кдкдссы бар адамныц кейтм ен Форестие жолындары журтты итере-митере тез алдыра жылжыды. Белет тексеретш айелге келш: — Он жегший ложа кдйда? — деп сурады. — Мунда, мырза. Эйел eKeyiH Te6eci ашык, кдгзыл матамен кдпталран, шине арасынан адам ете алмастай торт кдлзыл орындык, крйылган агаш жепйкке юрпздд де, жауып крйды. Достар жайраса отырысты. Олардыц оцы мен солында да белше дейш рана KepiHin, дал булар сияк,ты адамдар отырран уйшисгердщ катары тагаша ишп, соноу сахнага жеткенше созылып жатыр. Токдога сым киген 6ipi узын, 6ipi орта бойлы жэне ал аса бойлы уш ж ас ж1г1т са х н ад а к е з е к -к е з е к акробатикалык, нем1рлер жасады. Алдымен тез-тез api кыекд адымдап, кепшшкке эуемен суше жолдап, алдыра жымиа узын 6ipeyi шык,ты. Токдша сымньщ iiniHeH оньщ крлы мен аярынын, булшык, errepi анык, байкдлып турды. Ж уан кдрны тым кезге тусе 6epMeyi ушш, ол кеудесш кере тусп. Шашын дал ортасынан кдк, беле тараганы оны шаштаразра укрататын едь Сэндд cexipicneH трапецияга ушып шыкды да, бар салмагын крлына рана салып турып денгелекше шыр айналды. Bip кезде бойын тузулеп, крлын Kepin келденецшен турды, б]лтем1рден устаган крлына бар кушш жиып, 6ipep секент крлымен рана устап ауада келденецшен турды да крйды. Сонан соц жерге крргып Tycin, кепш ш кке тары жымиды, крл сокдрн партердегтлерге басын иддде, булшык, етгерш булт-булт ойнатып сахнаньщ сырт жарына беттедь Сонан соц одан repi бойы аласалау, (Ирак, тертпак,тауы шык,ты да, ол да соныц жасагандарын крйталады, акдфында yiuiHmici де 6ipre-6ipTe кдгзынган журттыц кршеметзмен сол HeMipAi орындады, BipaK, Диуруа ол керипске тук те кдаыкдады, мойнын бурып, ол еркектер мен жезекшелер кдйшылаекдн кец юреберютен кез алмады. 31

Ъ еЬутт НфквЬ-ты_____________________ — Партердщ 6ipiHLtii катарында отыррандарга кец1л аударшы, — дедд Форестие, — енкей 6ip акдсенрл, анкау мещандардьщ бет элпетш кересщ, 6api мунда эйелдершен, балаларымен келедд. Ложадарылар — кыдырмалар, 6ipeH- саран сурепшлер, 6ipep екппш сортгы еркетотайлар, ал артымызда — Парижде кездеспруге болатын барлык, топтьщтамаша крсындысы. Ана еркектер камдер? Соларга зер сап кэрашы. Юмдер жок, десещш, — эртурл1 шен- шекпенддлер мен агак,тылар бар, 6ipaK, усак,-туйектер басым. Мынау кдлзметкерлер — банюде, MiHicripAiKTe, сауда бел1мшде штейтшдер, — хабаржазгыштар, жезекшелердщ аркдсында жанбагушылар, штат ктмшдеп еписерлер, фрак киген сэнкрйлар — булар кабактан тамакд-анып, операда болып улгергендер, ендд осыннан туп-тура Италиандык,тарга тартып отырады, — ецкей кумэндД жандардыц ордасы. А л эйелдердщ 6api 6ip тппмдеплер: Америкалык, кафеде кеши тамакдарын пнедд де, егер олар бос болса, онда езд ерш щ турак,ты юлиенттерше ездер1 барып жолыгады. Олардыц туракды багасы ею луидор, 6ipaK,олар шетелдпсгердд андып журедд, ейткет олардан бес луидор алады. Булардьщ мунда шубап жургенше алты жыл болды, — бул жерден оларды кунде, жыл бойы тек Сен-Лазарге немесе Лурсинге барып емделш жаткан кездершен баска уакдытгыц бершде де осы орындарынан квруге болады. Диуруа оны тыцдаган жок, Сондай эйелдщ 6ipi булардьщ ложасына суйенш, бутан тес1ле карады. Бояп жасатан кдстарыныц астынан айналасын к,арамен жиектеген K03i сыталап туртан кара шашты, опалантан, толык, эйел. Кара жабек квйлекп керш тырситан Teci, капы атып туртан жарата укратъш бояган epHi элдеб1р жырткдлшка тэн б1рнэрсеш елестетш, к,уштарлык,ты, epciAiKTi 6iAAipin турганмен, сонымен катар ынтык,- тыгынды да крздырады. Касынан 9тш бара жаткан e3i кусап боянтан сары шашты сары досын басьш изеп шаквдэып алды да, елп эйел ложадагылар ecriciH деп, эдет дауыстап сейледд: — К,арашы, эдем1 ж ш т емес пе? Егер ол меш он луидорта Keprici келсе, мен карсы болмас еддм.

______________ ___________Cydidwk doc Форестие жымиып Диуруага бурылды да, оны иырынан кдрып кдлды: — Сеш айтып тур. Сен, достым, ейелдерге етзмддсщ. К,утгык,таймын! Бурынгы унтер-эписер кдлзарып кетп, тубшде era алтын акдна жаткдн желетшщ кдлтасына карай саусак,тары epiKci3 кетергле бердд. Шымылдык, жабыдды. Оркеспр валю ойнады. — Кдлдырмаймыз ба? — дедд Диуруа. — Дегенщ болсын. Оларды шыкд<ан бетте-ак, кдедырушылардыц атыны алды да кета. Оларды 6ipece кдлсты, итерд!, басты, 6ipece ана шеттен мына шетке лак,тырды, а л кез алдарынан к,алпак,тыц к^лы-килы Typi кд,1лац 6epin жатты. Э й е л д е р шынтак,тардыц, арк,алар мен кеуделердщ ара-арасынан сыртып eTin, еркектердщ кдлыц ортасында емш-еркш жуп-жуптарымен жур, — олар унпн бул ара уйренникт! орта екеш KepiHin тур, табираттарына сай, еркектердщ мына арынында ездерш судагы балык,тай сезшедд. Диуруа арылган топтыц ырытымен сатылгыш эйел- дердщ aiipi мен адам денесшщ Tepi сщш, никотинмен уланран ауаны жутына ciMipin, кулшына жылжыды. Ал Форестие терлеп, emirin, жетеле бердд. — Жур, бакка барайыкщы, — дедд ол. О щ а бурылып, олар алабажак, ею шамньщ жарыры туеш турран кдлекдл бак, сияк,ты б1рдемеш кердд. Тиса, туя араштарыньщ саясында крладан куйган устел басында салкдян сусьш пнкен еркектер мен эйелдер отыр. — Тары 6ip саптаяк,тан ба? — деген усыныс жасады Форестие. — Куана-куана. Олар отыра кдлып, бурыннан отыррандарра барлай кдрасты. Арасына аз уакдят салып ауык,-ауык,буларра 6ip кдяздар yfipenmiKTi жымиыспен келга: \"М ы рзал ар, немен сыйлайсыздар?\" - деп кетедд. Форестие оран ыза болып: \"Буркдкдъщ суымен сыйлаймыз\", — деген соц, Шошкд!\" - деп буркылдап бурылып кете барады. Bip кезде мана булардьщ ложасьша суйешп турран кара 33

Ш д р т н Щ М * -у м __________________________________ шашты айел келдД, жан-жагына ттмтше кэраган ол сары шашты толык, эйелмен к,олтык,тасып алыпты. Айтатыны жок, exeyi де 6ip-6ipiHe ылайык,тап тандап алынрандай адеMi эйелдер-дд. Диуруаны керген замат ол ездер1 рана туонетш элдеб1р imiciA жардайды жанарларымен айтысып улпргендей-ак, 6ip жымиып крйды. Орындык,ты алып, ол кдлмсынбастан OFaH кдрсы кдрап отырды да, соза дауыстады: — Гарсон, ею гренадин акел! — Епггецеден крркд крймайтын эйелсщ-ау езИ — дедд тацданган Форестие. — Сенщ досыц басымды айналдырып жзбердд, — дедд айел. — Шын сез1м, досыц — нагыздыц a3i. Мен1ц крркдтыным, ocbiFaH бола 6ip акд>шакдык,жасап крймасам жарар едд! Диуруа кд.1сылранынан не дерш бглмедд. О л крпсыган к,ою муртьш ширата бурап, тек ж а т жок, жетюрше бердд. Гарсон су крскдн шырын алып келдд. Эйелдер оны 6ip-aK, ciMipAi де, орындарынан турды. Кдра шаш Диуруара жылы шыраймен иек кугап, желпу1ш1мен акдлрын рана иыгынан урып-урып крйды. — Рахмет саган, — дедд айел. — Тек сенен 6ip ауыз саз шыкдайтыны жаман екен. Бакселерш бултыцдата басьш, е й айел сырткд бетгедд. Форестие кулш ж1бердд. — М е т ц саган не айтайын деп отырганымды б1лесщ бе, достым? Сен шынында да эйелдерге аттмддс1ц. Соны пайдалана б\\лу керек. Онымен алыскд 6apyFa болады. Bipa3 ойланып отырраннан кетн, аз ойын сырткд lUbiFapbin отырран адамша, ойлана сайледд: — Bi3Ai журт кдтарына кап жардайда эйелдер жетюзедд. Диуруа ундемей жымиды. — Сен крласыц ба? - деп сурады Форестие. - Мен кетем, бугшге осы да жетедд. — Иэ, мен 6ipa3 болам. 0Ai ерте гой, — деп мщпрлеген болды Диуруа. Форестие орнынан турды. — Онда сау бол. Ертецге дейш. ¥мыткэн жокрыц гой? Фонтен Kauieci, он жетп, же-ri жарымда. — Жакры. Ертецге дейш. Рахмет. 34

_________________________ Сп^Шмдг doc Eiceyi крл кдлсысып криггасты, сонымен журналшы ез жешне кетп. О л кез алдынан райып болтан сон; тана Диуруа езш еркшдеу сезше бастады. Таты да кдлтасындагы алтын акдгаларды ток, пей1лмен 6ip сыйпап крйды да, орнынан турып, кезшен жан-жатына инти кдрап топ iuiiHe eHin кетп. Кешжпей еркекгердщ арасында, топ шпнде кедейдщ пац кейгпн сакд-ап кетш бара жаткдн eici ейел — сэры шаш пен кдра шаш — кезше тусн. О л соларра кдрай журдд, 6ipaK, жакдшдай бере кенет ез-езшен журексшдд. — Не болды, тшц шыкды ма? — дедд кдра шаш. — Сумпайы! — деп м щ прлегеннен асып Диуруа ештеце айта алмады. Yiueyi жолдыц к,ак, ортасына ток,тапты, еп-сэтте айналалары жургшшглердщ шр1мше айналды да Kerri. — Менщ уюме барасыц ба? — дедд кдра шаш кутпеген жерден. Кумарлык, кдлшылдатып, эйелге ол деюр сейлеп кэдды: — Барар ем, менде бар-жогы 6ip-aK, луидор. Эйелддц жузшен мамыражай жымиыс байкдлды. — Ештеце етпейдд, — дедд де, ез жекеменшшнше иемденш, крлтыгынан устап алды. Эйелддц кдсында келе жатып Диуруа кдлтан жиырма франккд, эрине, ертецп туспкке кджетп фрак алатынын оклады. II — Форестие мырза кдйда турады? — Теришш кдбат, сол жакта. Есжкузеттщ ыцыласты даусынан уй иесше деген курмет сезшп турды. Ж орж Диуруа баспалдакрен жогары кетер1лдд. О л ептеп журексшдд де, толкыды да, 6ipTypAi ыц- райсызданды. ©щршде 6ipiHuri рет фрак кигенддктен бе, бук1л кестем1 оны алденеден кдуштенддре бердд. О л кдншама едем1 кершгенмен, лакталмаган бэтщкесшен бастап тацертец Луврда терт жарым франккд ете жукд, 35

ЪеЬушан Нфо!секв-ут ______________ сондык,тан кдз1рдщ ез1нде-ак, уйпаланып кдлган омырау- шасымен крса сатып алган жейдесше дейшп устшдег! кшмнщ ©p6ipiHeH 6ip мш таба бастады, — жалпы, ол жак,сы аяк, KHiMAi жак,сы керетш. Оньщ бурынры жейделершщ 6api эбден тозып бггкен-дД, оньщ б1рде-б1рш KHin барута тауекел1 жетпедь Шалбары тым кец, аякрарын эдеш керсетпей, булшык, еттершщ тусы жиырылып кдлыпты; бойына шак,тап арнайы ттлмегеш, кездейсок, алынраны умаждалган тур1нен биинш тур. Тек фрак кдна жарасып тур — денесше куйып крйрандай. >Kyperi ток,тап кдлатындай KepiHin, арпалыскдн сезш нщ елегшде, бэршен де кулкнй боп кершуден крркдш, баспалдакрен асыкдай кетершп келе жаткдн оньщ кенет дэл кдрама-кдрсысынан эдем1 кишген 6ip мырза бетпе-бет теске кдрап шыра кедлд. Олардьщ 6ip- 6ipiHe такду келгеш соншалык, Диуруа шоршып кетш, сол орнында кдтгы да кдлды: бул оньщ e3i едд, ектнп кдбаттыц алацшасында дэл1зд! узын сияк,тандырып керсетзп турран айнадагы ез бейнеа болатын. Куанган- нан туда бойы ддркдеп Kerri — кутпеген жардайда ол езшщ сымбатты кейтн керш кдлды. Ушнде ол клфыну ymiH юшкентай айнага рана кдрайтын, онда езш туда бойымен кере алмайтын; ейтш- буйтш ycTi-басыньщ эр ж е р ш ж еке-ж еке Kepin, кемшшктерш бадырайта байкдп, езш 6ip кулкш адаммын ба деген куйшшгп ойда журетш. Ендд, мше, кдз1р, ойда жок,та айнага Ke3i Tycin кетш, Tiirri ол езш танымай да кдлды, — езш баскд, 6ip кдраганда, сандд, мшс1з кшнген акруйек адам ба деп кдлды. ©зш e3i мукрат тексере кдраган соц, ол езшщ турш шын мэншде де жарасымды тур деп тапты. Содан кешн релш пысьиргаган актер кусал айнаньщ аддында даярлана бастады. Жымиды, крлын созды, сктедд, бет жузшен 6ipece тацданысты, б1рде ризашылык,ты, б1рде куптаганды байкдтура тырысты, эйелдер муньщ езш унатып, кдгзыра кдрап отырранын б1рден сезшетш жене муны жарасымды еркек деп танитындай жымиыс пен кезкдрасты тауып жасагысы келдь Темен жак^а eciK таре

_______________________Су4кмМ doc етп. Bipey-Mipey аддаусызда уст1мнен Tycin кдла ма, крнактардьщ 6ipi айна алдында кдлай к^сандап турранын керш К.ОЙДЫ ма деп крркдт, Диуруа баспалдакден тез- тез жогары кетер1ле бастады. Ymimui кдбатгьщ алацшасында да айна тур екен, етш бара жатып езше тары 6ip кдрау ymiH, Диуруа журюш сел баяулатгы. Шындырында да оньщ д енеа сымбатгы едД. Ж у р ю де одан жакры журю жок,тай. Bip сет оньщ жан дуниесш езш е деген ш е к аз сешм билеп алды. Мынандай сырт пишммен макраткд жету жолындагы езше тэн табандылыкден, батылдыкден жене ешгамге тэуелаз ойлай алатын ак,ылдылырымен ол, сез жок, ез дегешне жете/ц. Баспалдак,тарды сегаре басып, оныц ец устщп алацына жупрш шыкддюы келдд. YmiHiui айнаньщ алдында аялдап турып, ол дагдылы кдмылмен муртын ширатып, кдлпэрын memTi, шашын сипады, сонан сон; мундай жардайда ылга айтатьш сезш кдйталап: \"©те жанры ойлап табылтан!\" — дедд де, крцырауды басты. EciK те дел сол сэтге ашыла кетп десе болады; кдра фрак, лакталган бэтщке киген, кргрынран, барынша жогары дэрежеде купмдд epi мацраз малайды кергенде Диуруа тары 6ip беймэл!м, езше де тусшжаз ьщгайсыз- дык,ты сезшдд; бэлюм, ол ез кэстемш epiKci3 малайдьщ кэстем!мен салыстырран болар. Дак, тиген жерш бай- кдтпау ушш крлына буктей устаран пелтесш Диураньщ крлынан алып жатып: — Кдлай баяндауды буйырасыз? — деп сурады малай. Сонан соц крнакдкайды алдьщры белмеден белш турран кдльщ пердеш кетерш турып, оньщ атын анык,тап айтгы. Диуруа бук1л менмендшнен 6ip сэтте-ак, айрылып улпрдд, ол кдкдып, толкьюаннан зорра дем алды. О л e3i армандаган жаца ем1рдщ табалдырыгын аттагалы тур ед), оны бул 6Mip баярыдан кд,1зык,тырран. Акдлры ол юрдд. Улкен, жарык, еамджтердщ кегтгш ен оранжерейаны еске TycipeTiH белменщ дел ортасында акдуба жас келшшек тур екен. __(->л кдзык.тай кдкдды да кдлды. Бул жымиып турран эйел им? Кенет оньщ есше Форестиенщ уйленген адам екеш тусп. Мына едем1 сэры шашты нэзж эйел сонын — 37

Ш сутпан И ф к вЬ -т ы ______________________________ муньщ досыньщ эйелД деген ой оны мулде есецгДретДп тастады. — Бикеш, мен... — деп мщгДрледД де кдлды. Эйел оган крлын созды. — БДлем. КешегД кездесулерДцДз жайлы ШэрДл маран айткдн, оньщ басына бугДн сДздД бДзбен 6ipre тустенуге шак^фган жак,сы ойдьщ келгенДне мен ете куаныш- тымын. О л не деп жауап кдтарын бДлмей, куларына дешн кызарып кетп, эйелдДц езДн аярынан басьша дешн кдрап, байкдп, багалап зертгеп турранын сездД. О л езДнщкшм KHici ушДн KemipiM сурамак, болды, оньщ олпы-солпылыкц-арын TyciHAiprici келдД, бДрак, ол не деу керегДн ойлап таба алмай, акырында устараньщ жузДндей кылпылдап турран ондай мэселенД крзгаура бата алмады. О л эй ел нускдран креслога барып отырып едД, астындагы жумсак, серДппелД орын темен басылып, ол оран кемДле батьш бара жатгы, шалкдйранында аркдлыры мен шынтак, крйгышы денесше жумсак, жанасып, оны барк^гг кушагына аялай кргскдн кезде, ол езДнжаца, ражап емДрге енДп бара жаткдндай сезДндД; элдебДр айрыкдга жагымды HapceHi крлына тусДргендей болып, 03in 6ip татымды, бшктеп кдлран адамга санады. Сол сэт оньщ езДнен кез алмай кдраган Форестие ханымра кезД тустД. О л устДне жДцДшке белД мен биДк торсиран твсДн айкдгндап керсететДн кегДлдДр кашемир кейлек киДптД. Кдгскд жецД мен кеуделДгДн квмкерген аппак,шДлтерлердДц кобДгДнен жалацаш крлы мен мойны айрыкдга керДнедД. БиДк етДп жинакр’аган шашы жеп-жецДл, тап-таза, мамык, булт кусап желкесДнде булгадтайды. ЭлденесДмен энеукунД Фоли-Бержерде кездескен эйелдДц Kicire кдрасын еске тусДретДн кдрасы Диуруага жДгер бергендей эсер еттД. Жанары сур екен, ерекше тартымды етДп керсететДн аздап кегДлдДр рецкД бар сур, мурны жуп-жукд, ерш толык, иегД сэл томпиран, — туп- тузу болмаса да, бет-жузД суйкДмдД, дылыдгы эрДете эдемД. ЭйелдДц мундай бет-жузД эр нуктесД езгеше эсерге жетектейтДн бет-жузге жатады жэне матыналы саналады, оныц сэл-пэл езгерДсД элдененД айтып немесе элдененД жасьфып туррандай. 38

СшШмМdoc Сэл уназддктен кейш эйел: — Кептен 6epi Париждеаз бе? - деп сурады. — Бар-жоры 6ipep ай рана, — дедд ол 6ipre-6ipTe бойын билеп. — М ен тем1р жолда кдлзмет ктеймш , 6ipaK, Форестие MeHi умитенддрш крйды: менщ кемепммен журналшы боп шыгасьщ дейдд. Бул жолы эйел бурытысынан repi жаркдга жузбен жэне молынан KyAiMcipen жымиды, даусы да бэсец шыкуы. — Би\\ем, — дедд. Таты крцырау басылды. Малай хабарлама жасады: — Де Мэрел ханым. Кппкене кураторы эйел гардд, мундай эйелдердд журт куйддрп курецкей деседд. Ж урю жеп-жендл екен. Крцыр, тым кдрапайым кейлеп денесше жабысып, буюл тулгасын айкдш танытып тур. Кдра шашына кддап алган кдлзыл райханы гасшщ кезш epixci3 тгжтатяды: сол 6ip гул оньщ жузш жандандырып, бетшщ эзшддк ажарын айкдлндап, оран кдязулык, пен жаркдлндык, 6epin тур. Эйелддн, соцынан кдлскд кейлектп кд>1з epin келедд. Форестие ханым оларра кдрсы умтылды: — Сэлемет пе, К1летилдэ? — Сэлеметсщ бе, Маддена! Exeyi су й сп . Улкендерге тэн сешмддлжпен кдлз да мандайын суюге тосты. — Сэлеметаз бе, Маддена тэте! — дедд ол. Форестие ханым кдлзды да суйген сон, к,онак,тарды таныстыра бастады: — Ж орж Диуруа мырза, Шэр1лдщ ecxi досы. Де Мэрел ханым, менщ досым epi алые агайыным. Жэне Диуруара кдрап крсып крйды: — Бшп крйьщыз, б1зде 6epi жай рана, салтанатсыз этедд. Оздщ оран ешкдндай кдрсылырыцыз жох, па? Ж ас ж1пт басын идд. Ecix тары ашылды, эдем1, узын бойлы, сымбатгы, езшен эжептэу1р xiini, кдшылыньщ сыпайылыры мен тэкаппар 6iTiMi epiKci3 кещ л аударатын эй е лш к,олтык,тап домаланган, жатаган жуан 6ipey юрдд. О л Вэлтер мырза

_________________________ Cy4kiwH doc MbiftFa кдтысты кубылыстарын аныкд-ауга эрекет жасасты, болтан драманы былыми тусш тн табуга болатын, жан дуниенщ айрыкдна зардабы деп кдрасты. С ол зерттеу, сол i3AeHic эйелдерд1 де кд,1зык,тырып эке-rri. Адам OMipiHAeri кдязрылык,т ы жаБдайларды жазганынын, эр жолы бойьшша саткд!штардьщ кезкдрасымен жэне баскд да етинхш окрралар дукеншшщ сатпас бурын ез тауарын аударыстырып, тексерш, салмак,тап кдрайтынындай зерттелдь талкдлланды, жанашырлыкден жан-жак,ты кдралды, сонан сон, шын мэншдег1 ез куны бойынша багаланды. Сонан кейш эцг1ме 6ip жекпе-жек жайына ауысты, ендд журтгьщ ыкддласын езше Ж ак Ривэл аударды. Бул соныц кузырындаБы ic болатьш, ол мэселеге араласуга баскд ешимнщ де батылы бармады. Диуруанын, сез кдыстыруБа тэуекел1 жетпедд. Kepuii- сшщ жуп-жумыр д енеа кдязыкдырБан ол ауык,-ауык, сол жакда кез кдлрын сала бердд. Судьщ денесшен сыррып б ар а жатк,ан мелд!р тамшысы тэр1зденш, оньщ сырралыБынын, ушында алтын липке ш нген гауЬартас салбырайды. Оньщ ap6ip кдястырма ce3i журтгьщ бэршде жымиыс шакдфады. Э р ce3i кд,1зык,ты, суйюмдд, ap6ip тапкдф кдлжьщы кецшне ештецеш юдд алмайтын, бэрше атуст1 жэне акдсещл сешмазддкпен кдрайтын ширак, КД13ДЫН, кэлжьщындай. Диуруа OFaH 6ip кршемет а т у т а тырысып кердд, 6ipaK, ештеме ойлап таба алмады да, оньщ кдгзымен айналысты: обэн шарап куйды, тамак, алып бердд, кдяскдсы, соны айналдырды. Шешесше кдраганда кдтандау кд>13 ОБан бас изеп кдна ризашыльпын бмддрт, мацраз дауыспен: \"Ci3 суйюмддаз, мырза\", — дейдд, сонан соц юсшщ кулюсш келтпрет1н салмак,тылыкден улкендердщ сезше кулак, кряды. Туспк тамаша болды, 6api ездершщ суйсппстерш 6iAAipin жатгы. Вэлтер 6ip e3i он адамддкш жедд жэне ылби дерлж ундемей отырды; жаца 6ip тамак,тьщ турш екелген кезде, ол OFaH кэз1лддр1гшщ астынан кигаштап, кездеп отырБан адамша кдрайды. Анда-санда омырауына туздыкды тамызып алып Норбер де Варен де Вэлтерден кдлыспады. 41

Ъексутан Hyjnkeke-wm_________________________ 0 p i KyAiMcipen, epi к,онак,тардыц к,амын ойлап, Форестие бэрш бак^тлап отырды жене эйелше кеп маринады кдраспен зер сап кряды, ол оньщ айтпай уратын кемекппа сеюлдд, eneyi 6ipAecin кдын, 6ipaK, ойдагыдай ©Tin жаткдн жумысты аткдрып отыррандай. Кейб1ршщ бетз дызарып, дауыстары зорая бастады. Кдязмепш тамак, экеп, отыррандардыц Кулагина ецкешп кеп сыбырлайды: — Кортон? Шато-лароз? Диуруага кортон унады, ол ер жолы бокалын тоса кряды. Кдрнынан тараган кещлдд, ешнэрсеге украмайтын желш ыстык, толкдян боп басына куйылып жаткдндай, содан тамыр-тамырына куалай агып, акдгрында 6ipTe- 6ipTe оны тугелдей баурап алды. О л yniiH толык, масайраган шак, туды, масайраганда да буюл ойы мен ce3iMiH жутып крйран, жаны мен теншщ масайрауы болды. Bip минет те толастамаган ортак, ецпме 6ip тгарден eKiHuii niKipre уласып, к,айдары 6ip болар-болмас себептермен 6ip нерседен екшнп нарсеге ceKipin, акдлрында сол куннщ барлык, окдетасын тугендеп шырьт, онымен крймай, баскд да мындаран мэселенщ басын шалып шыкдан соц, Мерелдщ кед тарап кеткен Алжирдд отарлауга кдтысты сезше кдйта оралды. Ештедеге сенбейтш кезкдрасымен жене жед1лтек ойымен белгш Велтер ею тамадтыд арасында ол жардайга байланысты 6ipep eTKip сездд айтып-айтып ж1бердд. Форестие ертецп HeMipre арнап жазран макдласыныц мазмунын айтып бердд. Ж ак Ривел отарларда ескери еюмет куру кджетпгш жене отарлау эскершде отыз жыл кдлзмет жасаган ep6ip еписерге Алжирден жер белш беру керекпгш айтты. — Сонда ci3 жасампаз кррам курасыз, - деп туйшдедд ол, — адамдар 6ipTe-6ipTe б1\\етш болады жене ол едлд суйш кетедд, олардыд тШнде сейлеудд уйренедд, жада келгендердд туйыкдд Tipen крятын жерплйсплердщ курдел! меселесшщ бэрш тусшетш болады. Норбер де Варен оньщ сезш белш ждбердд: — Иэ... олар бэрш 6iAeTiH болады, б1рак,тек жер еддеудд 42

________ _________________ СуШмЫ doc бшаейдь Олар арапша сейлей алатын болады, 6ipaK, кдпылшаны кдлай егш, бидайды кдлай себудд бйшейду. О лар сайысу енерш ете купит мецгереду, ал жерд1 ендеуден ете э л а з болады. Жок, ол жаца елддц eciriH барлык, баргысы келетшдерге кенднен ашу керек. Басында мыйы бар адамныч б эр ш е одан оры н табылады, крлрандары куриды. Б1здщ кррамньщ зацы солай. Bip сет тыныштык, орнады. Bapi уншз жымиысты. — О л жак,та жетгспейтш нэрсе ол — жакры жер, — деп кдлды кенетген Диуруа, eMipiHAe 6ipiHiui рет естш тургандай, ез даусын e3i тандана тындады. — Жакры eHiM береги жерлер Франсияда кднша турса, Алжирде де сонша турады, сондык,тан OFaH саман акща тшмдд деп тусшген Париждщ байлары ол жердд сатып алады. Н агаз отарлаушыларды, ярни ол жакдэ жокдиылык, куып апарран кедейлерд! суы жок, ж ен е еш нэрсе еспейтш кумFa ыгыстырып тастайды. Ендд барлырыньщ назары оран аударылды. О л езшщ кызарып бара жаткднын сездд. — Ci3 Алжирку 6iaeci3 бе? — деп сурады Велтер. — Б1лем, — дедд ол. — Мен онда ею жылдан астам уакдят турдым жене уш аймарында да тугел болдым. Мерелдд б1рден жайына тастап, Норбер де Варен 6ip еписерден есттген сол елддч Keft6ip рурпы туралы сурай бастады. Аныгын айткднда, оны кдазык,тырран Сахара- ныц кдк, ортасында, сондай аптап аймакдъщ ец куррак, жер1нде пайда болтан езгеше юшкентай арап респуб- ликасы Мзаб еду. Диуруа Мзабта ею дурюн болран-ды, ендд ол 6ip тамшы су алтынта багаланатын, кргамдык, жумыскд кдтысуга эр туррыны м1ндетт1 болатын, еркениетт1 халык,тарра кдраранда сауданы ед1лдеу жург1зетш тацражайып жердщ едет-турпын бар ынтасымен суретгеуге Kipicri. Шарап пен унагысы келгенддк оны батылдандырып Ж1бердд, сол себеп-ri ол б1ртурл1 мак,танышпен кдязына сейледд; полк inline таракан анекдоттарды да айтты, сорыс кез1нде бастан кешкендерш де баяндады, арап турмысы- ныц жекелеген жардайларын кдйта есше Tycipin те ж1бердд. Куннщ жалыны куйддрш-жандырып туратьш сап- 43

Ъексутпан Н ф/секе-ты______________________ сары, жалацаш api ш еказ суркрй жердд тыцдаушылар кез алдына аныгарак, елестетсш деп, ол Tiirri 6ipa3 эдем1 саз 'пркестерш де крлданып тастады. Эйелдер OFaH кез алмай кдрады. Вэлтер ханым езшщ эдетшен эр сезш соза сейледг — (Мзд1ц естел4пц1зден б1рнеше тамаша очерк шырайын деп тур екен. Элдеюмшц бетше дурыстап к,арагысы келгендеп эделмен, кэртец Вэлтер жас жштке дереу сол арада Ke3iAAipiriHi4 ycTiHeH кез тастады. А л тамакда ол кезглддртшц астынан кдрайды. Форестие сол сэтп пайдаланып кдлды: — Кдшбатты басеке! Мен азге бугш Диуруа мырза туралы айтып ем Foft жэне оны саяси хабарлар табу женш деп мешц кемекпим eTin таFaйындауыцызды еингем. Марамбо бдзден кетш кдлгалы 6epi мешц api жедел, api купиа мэл1меттердд жинайтын ешюм1м жок, газет содан ак,сап жур. Вэлтер салмацты бола кдлып, кезрлддртн кетерлд де, Диуруага тура кезше K63iH кддай кдрады. — Диуруа мырзаныц акдллы, сез жок, айрыкдда, — дед1 ол. — Егер ертец caFaT уште оныц мешмен ецпмелесуге кулдды болса, онда 6i3 оны уйымдастыра аламыз. А з уназдштен кейш ол тжелей Диуруаньщ езше ттл кдтты: — Ka3ipuie ci3 6i3re Алжир жайында еи-уш очерк 6epi4i3. Есте кдлгандарыцызбен 6eAicin, жаца FaHa осында айткдныцыздай, соны отарлау саясатымен байланыс- тырычыз. Сонда дер кез1ндеп дал уацтысындагы окчга болып шыгады, окдгрмандардыц OFaH ете риза болатынына мен сешмддм1н. BipaK, асьпыцыз! BipiHuii макдлацыз ертец менщ крлыма тикн керек, ец ары кеткенде — 6ypciryHi: палатада aAi талас бггпей турганда, журттыц назарын 6i3 OFaH аудара 6iayiMi3 кджет. — А л OFaH азд ер крятын тамаша такдфып мынау: Африкандык, аткдшггыц ecreAiKTepi, — дегендд не айтса да етпмдд етш айтатын мацызды кешппен Вэлтер ханым крсып крйды, — солай емес пе, Норбер мырза? 44

_________________________ Cydkmdi doc Атакдд кеш шккен карт ацын жаца шьпусандарды жак,тырмайтын жэне олардан к,оркдтын. О л сулейсок, жауап кдйтарды. — Иэ, такдфып тамаша, егер одан кешнплер де сол кгплде жазылса, оныц ец кцыны сонда. 1спл деген — музыкадагы дал шыкддн унмен б1рдей нэрсе. Ф орестие ханым Диуруага: \" С е н сияк,тылар ез макратына жетпей крймайды\" дегендд ацгартатын мешрл1, кдмкрр, тусшген адамныц кезкдрасымен кдрады. Мэрел ханым о л жакдсд б1рнеше дуркш бурылып кдрады, кулагындагы rayhap дал кдз1р узш п тусш, мелддр судыц тамшысынша тамып кетердей ддрурр етедд. Кдязы такрыга тент, тыныш кдна тэкаппар отыр. Малай сол арада устелдд тагы айнала журш, кеплддр бокалдарга иоганнисбергген куйып шьпргы, содан кешн Форестие Вэлтерге тагзым етп де, тост айтгы: — “Франсуз ем1ртщ\" гулдену1 ушш! Bapi де гэзеттщ шыгарушысына кдрап бастарын men, ал табысына мастанган Диуруа бокалдагысын 6ip-aK, ciMipe салды. О л езш 6ip бешкею де 6ip-aK, iurin, бутш епздщ етш 6ip ©3i жеп, арыстанды да кдглгындырып елт1ре салатындай сезшдь Бойына шамадан тыс куат пен кдйтпайтын кдйсарлык, 6iTin, аса 6ip шугылалы yMirrepi оянды. О л ецад бул кргамньщ ез адамы болды, ез жагдайын 63i жасап алды, белгш 6ip орынды иелендд. Оныц жанары елддц бетне бурын болмаган сешмдшкпен байыздап кдрайтын болды, акдлрында оныц керппеше -пл кдтуга дейш батылы барды: — Содщ сыргацыз кдндай едем! едд, мен мундайды ешкдшан керген емеепш! Эйел оган к у лт а р ей бурылды: — ГауЬарды буйтш жай алтын жшке ш п крю — ол езшнщ басыма келген ой. Тацры шык, екен деп ойлап кдлуга болады, рас крй, а? ©зшщ батылдык, жасаганынан кдгсылып, акдшакдд тен б!рдеме деп крям ба деп те крркдш, ол батылсыздау м1цпрледд: — Сыргалар едемр кулагыцыз да тек сондай cbipFa- ларды TaFyFa жаралгандай. 45

ЪеЬтпан НфЫсе-улы_______________________ Эйел OFaH жанарымен, жанар болганда да журек тукшрше дейш жететш жанар отымен алгысын бмддрдд. Диуруа бетш бурранда, Форестие ханымньщ кез^мен тары кез тушспрш кдлды: ол OFaH сол баягы MeftipiMAi жузбен кдрап отыр екен, алайда оньщ кезкдрасында кулатая epi куптаган 6ip ыщай байкдлран сияк,танды. Еркектер ендд крлдарын сжтеп, дауыстарын кетерш, жамырай сейлесш жатты: жерасты тешр жолынын, аса улкен жобасы талкдша тусш кетп. Десерт таусылганда барып эщтменщ такдфыбы да 6iTri, — Париждеп кдтынас турлершщ шабандыгы туралы, аттардьщ ыщайсыздыты жайында, омнибустагы тертшаздж пен айдаушылардьщ дереюлМ тещрегшде арюмге айтатын сез табылып жатты. Сонан соц 6epi кофе inry ушш крнак, белмеге erri. Диуруа кэлжындап, кдязракрлын усынды. Кдяз салтанатты турде ризашылык, биуцрдд де, аярьшьщ ушымен турып, крлын ж1гтнщ шынтары астына сутып ж1бердд. Крнак, белме OFaH тары да жабык, бак,ты есше туардд. Белменщ эр бурышында жапырак,тарын всем жайып, тебеге дейш созылып бшк пэлмэлар тур. Алды ашык, пепггщ ею жак, бугар1нде баганара украган каучук арашыныц дщшде жап-жасыл жапырак,тары жыпырлап тур, ал фортепианоныц устшде элдеб1р бейтаныс е й бута турды — кдлзрылт жэне ак; децгеленген, устш тутастай гулмен кдптап крйрандай, олар жасанды, нагыз еомддкке украмайтындай боп KepiHAi, Tipi гулге кдраранда тым эдеш сеюлдд. Крнак, белменщ таза ауасы жещл api нэзж, айта да, устай да алмайтын жупар июке толы едд. Диуруа кдгсылып-кдгмтырылуын б1ржола крйды десе де болады, ендд ол белмеш аспай-саспай мукдют кдрады. Белме тым улкен емес-Ti: еамддктерден езге онда кез ток,тататындай еш нэрсе жок,-ты, жаркдлрап кезге тусетзндей тым жалтырак, та жок, 6ipaK, адам онда ез ушнде жургендей ce3iHeAi, ондарыньщ 6epi адамныц демалуына ьщрайлы, тыныш: жинакдллырымен KiciHi баурап, шекс1з-шетс1з унап, элдеб1р еркелеткендей жумсак, сикрфымен денецдд орап крятындай. Белменщ кдбырралары шыбынныц улкенддпндей сары 46

___________________ ______ CtjMmdi doc либек гулдермен безенд!р1лген ак,сур матамен кдпталыпты. Есжтерге кдгзыл ж1бекпен кдлампыр ryAi токмлган акдгылтым кеплддр солдат шурасынан жасал- FaH перделер iAiHiirri. Кдлай болса солай кря салыиган эр кэлемдд, эр турл1 жиИаздар — шезлонг дейтш жарты- лай тесек сияк,ты шалкдйма орындык,тар, абажадай жэне куртымдай креслолар, табуреткалар, пуфтар — Keft6ipi X V I-Людовик icriAiHAeri ж1бек матамен кдпталса, Keft6ipi саррыш ш етш е ecin турган анарды салган эдем1 баркдлтпен кдпталган. — Диуруа мырза! Кофе imeci3 бе? Сол баяры езуш жыймай KyAiMcipereH кдлпы Форестие ханым оран шыны усынды. — Иэ, ханым, рахмет ci3re. Диуруа шыныны алып, K£i3 крлындагы кднт салгышкд KpyirrreHe ецкейш, куше кдлскдшпен 6ip тушр кднтгы ш п алып жаткднында, келшшек куларына сыбырлап улпрдд: — Вэлтер ханымды айналдырьщызшы. О л б1рдеме айтып улпргенше келшшек кдсынан кетш кдлды. Юлемге тегш алам ба деп кдуштенш, о л кофеш тез1рек imin 6iTyre тырысты, сонан соц жещлдеп кдлрандай сезшш, енд1 жаца бастьпъшьщ эйелше жак^шдаудьщ жэне онымен сейлесудщ амалын кдрастыра бастады. Кенет ол устелден алыста отырган Вэлтер ханымньщ бос шыныны крлына устап, арэ, оны кдйда крярын бымей турранын байкдп кдлды. Диуруа дереу кдсына жетш барды. — MaFaH рукрат етйрзпп, ханым. — Рахмет ci3re. Шыныны апарып крйран соц, ол кдйта крсына келдд. — Мен ана жак,та кумньщ шпнде жургенде, \"Франсуз GMipinin\" маран кдншама бакдггты сэтгер сыйларанын ci3 бысефз Foft, ханьш! Шын мэншде ол Франсиядан тыс жерде окура болатын б1рден-б1р гэзет, ейткеш тек кдна ол ец кд.1зык,ты, ец татод» жэне нерурлым жан-жак,ты гэзет. О л 6epi туралы жазады. Вэлтер ханым ез сыпайылыгына тэн жымиысымен салкцш жымиды. 47

Ъвксутан Н ф ^ке-т ы_________________ _ - Ke3ipri талапкд сай гэзеттщ турш жасау менщ куйе^оме аз ецбекке тускен жок, - дед! айел ез багасын б1летш кешппен. Содан кейш eKeyi эщтмелесш кетп. Диуруа эдеп сакд-ай бермейтш, кысылып-кдамтырыла крймайтын эцгтмелердд жак,сы айтатын; даусы кулакда жап>1мды, жанары ете acepAi, ал муртында адамды epiKci3 езше тартатын 6ip сикдгр TbiFbiAun тургандай-ды. Эдем!, жумсак, KencireH, тнорейген шалгайына таман сэл акдиылтым тарткдн сэры алтындай кубылган мурты жогарры ершнщ устшде ширатылады. EKeyi Париж жэне оныц айналасы туралы, Сена езеншщ жагалауы жайында, жазгы кещл кетерулер мен курорттар хакдшда, кдаскдсы, ешкдндай бас кдтырмай- ак, кунузак, айта беруге болатын жещл-желш нэрселердд сез eTic-ri. Кдстарына ликер куйган ремкесш кетерш Норбер де Варен келген соц, Диуруа юштеюлддк жасап кетш кдлды. Форестие ханыммен эщтмео бггкен соц, Мэрел ханым Диуруаны кдсына шакдлрды; — Сейтш, ci3 журналшылык,та багыцызды сынап кермеказ бе? — дедд ол кутпеген жерден. О л езшщ макраты жайында ©3i де тусшбей-пндей б1рдемелерд1 айтты да, дле-шала Вэлтер ханыммен сейлескен сездерш OFaH да айта бастады. BipaK, бул жолы о л м еселеш жакры мецгерш, жакдында езгелерден еспгендерш де езиша етш, сешммен сейледд. Жане сол сэтте эр сезше терец магына беруге тырысып, ез кезш эйелдщ кезше унем1 кддай турып сейледд. © з кезепнде Мэрел ханым езш тапкдар санайтын жэне к,ызык,ты KepiHrici келетш эйелдердщ табиги ширакдырымен б1рнеше анекдот айтып ж1бердд. BipTe- 6ipTe ашыла келш, 6ip кезде крлы жМтгщ жещне тиш те турды, эр нэрсеш айта журш, кенет даусын галт бэсендете крйды, содан екеушщ ецпм еа шпал жагдайра ауысты да кетп. ©зше анык, ыкдаласы ауран жас келшшектщ кдсында турганы жйтгп толкдлты. © зш щ оран бер1лгенд1гш, б!реулерден оны крррай алатындырын дэл кдз1р дэлелдеп жэне езшщ жакры кдсиеттерш оныц алдына жайып 48

_____ ________________________СиШмЫ h e салилсы келгеннен шаршап кдлран Диуруа оньщ эр сезше кешеуыдеп жауап кдйтарып турды, ал ол кеишулер оньщ ойы баскода екендтн дэлелдейтш едь Кенет Мэрел ханым себепазден-себепаз: \"Лорина!\" — деп шадырды да, кд13 кдсына келген соц: — Огыр осында, дызым, терезенщ алдьшан суыдгнезд, — дезд Диуруаныц кд1зды yHci3 г'ана сушп алтысы кедйд, сонда сол сушстщ 6ip белшег1 оньщ ш еш есш е де rn e ci болатындай кершдь — Ci3Ai суюге бола ма, мадмуэзел? — деп сурады ол сыпайы, экелж MempiMAi унмен. Кд13 оран тянлднд кдрады. М эрел ханым куле сейледь — Жауап бер: \"Бугшше ci3re рудсат етем, мырза, б1рад будан кейш бул кдйталанбасын”, — де. Диуруа отырып, дызды долынан устады да, дыздыц толдынданган жумсад шашына ернш типздь LUenieci кдйран кдлды. — Кдрай кэр, кдшпады! Бежал! Эдетге ол езш тек эйелдерге рана суйпзедь Ci3 барындырып алгышсыз, Диуруа мырза! О л дызарып Kerri де, дызды 6ip Ti3eciHe отыргызып, унс1з тербете берзд Форестие ханым дастарына кедад де, танданраннан inieriH тартып: — Мен не керш турмын? Лоринаны уйретш альпггы! Мше, гажап! — дезд Сигарын езутен тастамай Ж ак Ривэл буларра кдрай журзд аузымнан элдеб1р орынсыз шырып кеткен сезге бола бар жагдайды булздрш, бупн жинап алган бедел!мнен 6ip сэтге айрылып кдлмайын деп доркдт, Диуруа дереу крштаса бастады. О л басын nin, эйелдердщ долын абайлай дысса, еркектерджш даттырад а л ю д ь Сейтш турып, дол дысысына Ж ак Ривэлдщ достыд пигылмен жауап кдйтарранын, Норбер де Вареннщ дымдыл api суыд долы саусадтарыньщ арасынан сусып еткенш, ал Вэлтердщ долы суыд, бос, жаны жодтай, усдынсыз екенш, Форестиешю толыд api жылы екенш байдады. Досы дулагына сыбыр eni: -1050 49

Ш сутан Нфкякв-угы_____________________ — Ертец сагат улгге, умытпа. — Жо-жок, сезс1з келемш. ByriHri табысына Диуруаны ц к,атты куанраны соншалык, баспалдакда келгенде, одан оньщ жупрш TycKici келдд, темен карай eKi баспалдацтан 6ip-aK, ceidpin келе жатып, кенет ушшнп кдбаттъщ алацкдйындары улкен айнадан езше кдрсы сегаре жупрш келе жаткдн мырзаны кергенде, езш 6ipey кщлмыс устщде устал алтандая уялып, ток^ай кдлды. Диуруа ез бейнесше узак, сузШп карады, сонан сон, езш щ соншалык, сулу екенше шаттанып, айнадагы бейнесше кул1мс1рей кдрады да, сонан сон; оран дэл 6ip сыйлы KiciMeH крштаскдндай крлын кетердд де, курметпен темен шлш тагзым жасады. Ill Кешеге ш ы крн сон; Ж орж Диуруа ойра шомды: ол кдндай memiM кдбылдауы керегш бимедь Оньщ em6ip мак,сатсыз-ак,каланы аралап, армандап, келешекке жоспар жасап, туннщ жумсак, ауасын жутып крдыррысы келдь 6ipaK, Вэлтер ушш макала жазу керек деген ой соцынан кдлмай мазалай бердь акдфында ол уйге кдйтып, дереу жазуга отырганым тшмдд болар деп шешть Сырткд1 булвэрдд айнала жылдам журш кеп, содан кейш e3i туратын Буро кешесше бурылды. О л петер жалдаган ж еп кдбат уйде жиырма шак,ты жумысшы мен мещандык, отбасы туратын. Баспалдакден кетершп келе жатып, кдлдык,тар мен темекшщ тукдьлдары, кдгаз жыртындылары шашылып жаткдн Kip-Kip тепюшектердд балауыз с1рщкемен жарык, етш, оран жшркенпнпен куйзеле карап келе жатып, бул арадан босанып шырып, байлар туратын таза, юлемдер теселген уйде турсам-ау дегендд катгы армандады. Бул арадарынын; бэрше тамак, каддык,тарынын;, дэретхананын; жарымсыз mci мен тургын уйдщ шацы сщген, кегерген жене ешкандай екпек жел тазалай алмайтын HicTepi сщш калган. Оныц алтыншы кдбаттары белмесшщ терезесшен Батые TeMip жолыньщ ущрейген, Бетинел вокзалыньщ мацына дешн созылган туннелшщ терец куз сияк?ы улкен 50