Төртінші сайланған Қазақ ССРО жоғарғы Советінің мәшілістері 1-сессия

дағы жылдардын ішінде техникалык және арнаулы дакылдар- дын шыгымдылығын едәуір ұлғайту, мал шаруашылығынын өнімділігін арттыру міндетін қойып отыр. Грузияның сңбекшілері бұл қарарларды жүзеге асырып жатыр. Кәзір колхоздардың егін даласында егісті ойдағыдай өткізу үшін, барлық ауылшаруашыяык жүмыстарын деркезін- де жәнс е ю сапалы орындау үшін күрес жүргізілуде. Отамалы дақылдарды жаппаііынан шаршылап-үялап және шаршы әді- сімсн огу біздіц республикада тұнғыш рет қолданылып отыр. 1954 жыл біздің республикаиың ауыл шаруашылығын онан әрі врксидоту жанс егіпніц шығымдылығын кауырт арттыру ісін- дсгі бетбұрыс жылы болуға тиіс. Біз колхоздарымыз бел сов- хоздарымыздыи втксн жылғы катал кысқа едәуір дәрежеде дайындыксыз кіріскен фактісінен сабақ алуға тиіспіз. Бұл мал шаруашылыгмна өте-мете ауыр тнді. Кыстың қыйын жағдай- лары жэпс тиісті жемшеп базасының жоктығы, малдыц, әсре- се кыскы жаііылымдагы малдың, өліміне әкеп соқтырды. Сошы жылдардың ішінде Грузияда жер суару жүйелерін салу, жана жерлерді құрғату және игеру жөнінен зор жұмыс- тар істелді. Ллайда бүл жұмыстар әлі жеткіліксіз. Бұл жұмыс- тар біздіқ республиканың ауыл шаруашылығынын алдына ко- ііылған жаңа міндеттерді орындауды қамтамасыз етпейді- Грузияда біркатар ирригация жэне мелиорация жұмыстарыи жүзеге асыру кезек күттірмейтін іс болып табылады. Грузин ССР-ныц куаншылык аудандарындағы 100 мын гек­ тар жерді суару үшіи және 50 мын гектар жерді суландыру үшін 1953— 1957 жылдары Верхне-Алазан суару каналыи салу ісі 1951 жылдың өзінде-ак кажет деп табылған еді. Үлкеи іздестіру және зерттеу жұмыстары жүргізілді, техникалық-эко- номикалық баянда.ма жасалды, алайда жұмыс сол күйінде ток- тап қалды. Верхне-Ллазан каналы Кахетияныц ек шүрайлы алты ауданын суаратын болады, кәзіргі уакытта бүл аудандар- да ылғалдыц жетіспейтіндігінен тек 50 процентке жуық жер ғана өцделеді, ал мұның өзі д е жете тиімді пайдаланылмайды. Су берілгеннен кейін бұл арада жүзім шаруашылығын, жеміс шаруашылырын, овощ шаруашылығын кеқінен өркендету иүмкіндігі болады. Осы күнгі өнделмейтін жерлердін жэне өнімі аз жайылымдардыц едәуір бөлегі ауыл шаруашылығы- ііыц пайдасына асырылады. Тұракты жэне жоғары енім бере- тін астық шаруашылығы өркендейді, коғамдық мал шаруашы- лығы үшін түракты жемшөп базасы жасалады. Өте жоғары сапалы шарап өндірілетін Цинандали, Мукузани, Хирса, Анага сыяқты аудандарда жоне баскаларында жүзім шаруашылығы онан сайын өркендетіледі. Суландырылғаннан кейін бұл аудан­ дарда жүзімнін, бау және астык дақылдарыныц шығымдылы- ғын екі еседен көбірек арттыруға болады. Біз жобалау-іздестіру жұмыстарыи быйылғы жылы кайта- дан бастауды, сөйтіп жобалау тапсырмаларын жасауды 151

1955 жылдын бірінші жартысында с . 1955 ж екінші жартысында курылыека кір ір лык министрлігіне міндеттоуді сурайх Грузияның ауыл шаруашмлмі ын тохіінкаяык жане ар- 11 колол!. Грузия, шай, наулы дақылдардың үлсс салмагы Сп .•іуилмі.-фуашылык да- цитрус, жүзім , темскі сыиқты, б.іга.і у.'шяныи субтропики кылдарын едәуір мөлшердс нндіроді. орнн плады. Совет шаруашылыгында шаіі дакы.ты ореі Одағыныц барлык шай илаитациилаг мц <10 ироцснтке жуы- ғы Грузин ССР-ныц террііториясынч ------- а шай планта- цияларының көлсм ін 1955 ж м .ім 85 мы н гоктарға дети, м 1960 жылы 100 мын гсктарга доііііі ж о тк й у болгілсніп огар. Бұдан едәуір үлес біздіц реснуолнкага тиоді. 1960 жылы Гру- зияда шай плантацияларыныц каіом іи 8-1 мын гсктарға девя жеткізу белгіленіп отыр. Бұныіі нзі калган алты жылдынішів- де 25 мын гектарга жуық ж аца нлантаинялардык непзш салуды талап етеді. Грузияның шай шаруашылыгын іш ан арі нркскдету көлемі 55 мың гектарға жуык Колхида ойнлтмнмң екіиші кезектегі, Рион өзенінің солж ак жағалауы ндаіы жорлсрін күрғат>ғэ тығыз байланысты. Бұл жүмыстарды істоудік техникалык ДО- кументтері әлдекашан бекітілген. Мен С С РО Мішнстрлер Со- ветінен дайындық жұмыстарына ксректі каражатты үстіміздегі жылдык екінші жартысында бөлуді, ал 1955 жылы Колхида ойпатындағы жерлерді кұрғатуға кец көлсмдс кірісуді ССРО Ауылшаруашылык министрлігіне ж үктеуді сураймын. Депутат жолдастар! Халықтыц унемі өсіп отыратын ма- териалдык ж әне модени керектерін барынша канағаттандырум К ом м унист Партия мен Совет Үкметінің жасап отырған күи- бе-күнп камкорлығы Мемлекеттік бюдж еттің цифрларындз айкың бейнеленген. Ецбекшілердіц мәденн және материалдык әл-аукатын онан эрі көтеру шаралары жү/іесінде тұрғын үй макызды орын алады. Партиянын Орталык Комв- ” ен “ овет \"кметі бұл іске ерекше назар аударып отырады. крлр? Нг Н қУРылысына бөлінген қаржы жылдан жылға артыг еКІ ЖЫЛДЫІ! іш інде республнканык астанасн ғын уй копл-іпи Р;,„Ж е>,ПЛІКТ‘ Советтердіқ карауындағы түр кіліксіз ЖөіГдеу жүмыстяпми' Г,* в|'деуге бвлінетін каржы жет ларлы турде ж а б ды к ті^ п ^ , ,,Р °ІІДалық м ат<гриалдармен жос ған. Осынын г я п 7 ^ У сы Уакытк.а дейін ұйы.мдастырылма нық салдарынан түргын үйлерді жөндеу жұмыстара

мейліише шағыи мөлшерде жүргізіледі. Онык бержағында Тбилиси, Кутаиси, Батуми, Сухуми сыякты қалаларда көптеген үйлер шұғыл түрде күрделі жөндеуді керек етеді. Біз тұрғын үй құрылысына және үйлерді жөндеуге бвліиетін каржыны кв- бейтуді, сонымен катар қосымша фондылык материалдар бөлу- ді сураймыз. Депутат жолдастар! ССРО Жоғарғы Советінін карауына усынылған 1954 жылға арналғаи Мсмлекеттік бюджеттіц жо- басы Совет Одағынык Коммунисгік Партиясьшык XIX съезі алға қойған аса манызды міндеттерді орындауға, біздіқ социа­ л и ст Отаиыммздын экономикасыи оиан эрі өркендетуге, совет адамдарының материалдық әл-ауқатын арттыруға багыттал- 1954 жылға арналғаи Мемлекеттік бюджет Совет Одағы- ның барлық халыктарыныи түп мүдделерін бейнелейді. Сон- дыктан мен ССРО-ныц 1954 жылға арналған Мемлекеттік бюджетінің жобасын. Бюджет комиссиясы енгізген түзетулер- мен, бекіту жөнінде шығып сөйлеген депутаттардың ұсынысын костаймын. Депутат жолдастар! 1954-ші шаруашылық жылын барлық көрсеткіштер бойынша ойдағыдай аяқтау үшін Грузиянык ең- бекшілері қолынан келген істік бәрін істейді деп ССРО Жо- ғарғы Советін — біздіц еліміздегі мемлекеттік өкмет билігінік жоғарғы органын — сендіруге рүксат етініздер. Біздін, сүйікті Отанымыз — Советтік Социалистік Республи- калар Одағы — жасасын! Біздік Совет Одағыиың данкты Коммунисты партиясы жа­ сасын! ( Қ о л ш а п а л а қ т а у ) . Председатель. 20 минутке узіліс жарияланады. (Ү зіл іс) Председатель. Депутат жолдастар! Мемлскеттік бюджет туралы баяндаманы талкылауды жүргізе береміз. Депутат Синицынге сөз беріледі. И. Ф. Синицын ( С т а л и н г р а д қ а л а л ы к с а й л а у о к р у г і, Р С Ф С Р ) . Депутат жолдастар! ССРО Жоғарғы Советінік бірінші сессияеы халык шаруашылығы мен мэдениег құрылысының жанадан мықтагг еркендеген жағдайында, бей- бітшіліктің, демократиянын жоне социализмнін халыкаралык лагері онан арі нығайған жағдайда өтіп отыр. Қоммунистік партийный, Орталык Комитет! мен Совет Үкме- тініқ кунбе-күнгі камкорлығы және көмегі аркасында Сталин­ град қаласы соғыстан кейінгі дәуірдін ішінде тағы да куатты индустриялық орталыкка айналды. Кайтадан қалпына келтірілген және жакадан салынған кәсіпорындарда жалпьг 153

'Өііім шығару 1953 жылы соіыска леПінгі 1940 жылдын *>!*• З Ь » гЛ рс— г тусті. І Ш * “ •’ “ « “ » “ ™ “ мың шаршы метр тұрғын үплер, чіч. м ім ш жәнс 1 2 о.лалр мексмелері уйі, сонымеи біргс модснн-турмнс ар- налган баска да көптеген о б і.ектілор са.іынды. К д іа га газ бе­ ру жөнінен зор жұмыстар ж у р п зіл ді. Су-электр сганцгоиари және біркатар ірі өнеркосіп орындары кси келемде салынші жатСытра.линградта үст.імі.зд.сп жылы -оу.иш д.і ,к,овпп ,ж..„үммыысишу істелуге тиіс. Тек турғын үіілер кұрьиысыиа халык шаруашы- лық жоспары боііынша 240 мнлліюндліі сом жүмсау, сөигіп көлемі 150 мын шаршы метр тұргын үіілерді пандалаиуға оеру көзделіп отыр. Қалада мектсіпер мен балалар мекемслерінт 18 үйі салынады. Ауруханалар кұрилмсына 20 мшілііониав аса сом жұмсалады. Темір ж ол вокзалы, планетарий, кинотеатр жоне басқа көгітеген объектілер ігаіідаланутіі бсріледі. Қосым- ша 4 мың ләтерге газ беріледі. Лумлшаруаіііылык. педагогика, механика ж әне медицина иистптуттарыпыц үіілсрі салыиып жатыр. Козіргі өнеркасіп орыпдары кецеіітіліп, жака өкер- кэсіп орындары салынуда. Коммунистік партия мен Совет Үкмсті ауыл шаруашылы- ғын шұғыл өрксндету, бірінші кезекте астык өндірісін ұлғайту міндетін алга койды. Бұл міндетті орындауда ауылшаруашы- •лык машиналарын шығаратын өнеркәсігі орындары, сонын ішінде Сталинград трактор заводы үлкен роль аткарады. Алайда бұл заводтын жумысында олі д е елеулі кемшіліктер бар. Өткен жылы Сталинград трактор заводы, жалпы өнім шығару жөнікдегі жоспарын орындап, өндірісті 1952 жылғы- дан 24 процент, ал запас белшектер өндірісін — 37 процент арттырса да, жоспарлы номенклатуфада белгіленген трактор- ларға керекті зава'с бөлшектсрді кем берді, сонысы үшін ауьіл ніаруашылығынын кызметксрлері заводтыц басшыларын әділ •сынады. Ауыл шаруашылығын онан әрі өркендсту жөнінде, тыц жэ- не тыкаиған жерлерді игеру жөнінде Партия мен Үкмет алға қогіған міндеттерді орындауга барлық жауапкершілігін түсіне отырып, трактор заводының коллективі кемшіліктерді жоюды және өзініц жұмысын жаксартуды көздейтін шаралар колдаи- ды. Біз автоматтандыруды, механикаландыруды және оэат прогрессивтік технаюгиялық процестерді өндіріске енгізу жв- 'н“ е® у'р шараларды жүзеге асырдык. Үкметтің запас бөл- ш“ ғаруды ұлғаиту жөніндегі карарын заводтык кол- а»бы\"ды міндет дсп карсы алды Әрбір жұмысшы, П Г » үкмет тапсыРмасын мерзімінен бұрын орын- с а ү т « ПЯам ,, ° РЬІШЫ-Деп ссептейді- Сталинград трактор жа- к ш дерінің алд“ »а койылгаи міндетті тсзірек *тлы * 0РЫ-Ндауга кызу Ұмтылып отырғандығын, мы- 154 Й факт,леР Дэлелдейді. Соцғы алты айдын ішінде

заводта 400-ден аса ірі үйымдастыру-техникалык шаралары жургізілді. Заводтыц тандаулы адамдары — рационализатор- лар — мьшнан аса усыныстар енгізді, бұл усыныстар 16 мил­ лионная аса сом үнем берді. Осылардыц бәрі завод коллек- тивіне 1954 жылдмн бірінші тоқсанында программаны барлык. техннкалық-экономикалык. кврсеткіштер бойьшша ойдағыдай орындап шыгуға, өнім шығаруды, 1953 жылдын бірінші ток- санындағымен салыстырғавда, 27,9 процент ұлғайтуға көмек- тості. Завод үкметтіц тракторларға запас бөлшектер шығару жөніидегі талсырмаларын барлық берілген номенклатура бо- Гіынша мерзімінен бурын орындады, жоспардан тыс 13,7 мил­ лион еомныц детальдерін жасап шығарды. Трактор заводынын инженерлері мен техниктерінің коллек­ тив! алдынғы қатарлы өндірісшілермен ынтымактаса отырып «ДТ-54» тракторын онан сайын жетілдіру жэне жанғырту жө- ніндс, сонымсн катар тракторлардыц жана түрлерін жасау жэне өнсркссіпте игсру жөнінде едәуір жұмыстар жүргізуде. 1953 жылы катты отынмен жумыс істейтін газ-генератор трак­ торын көптеп өндіру игерілді, батпақты және жантаймалы-кұ- ламалы жерде жумыс істейтін трактордың үлгілері жасалды. Партин бізді халык шаруашылығмн онан әрі өркеидетудіц басты, шешуші шарты — еңбек өнімділігін барынша арттыру болып табылады деп үйретеді. Сталинград трактор заводынын коллектив! 1953 жылы ецбек өнімділігін, 1951 жылғымен са- лыстырғанда 22 процент арттырды. Сонымен бірге бізде үлкен резервтер бар, жэне кэзір, Москваныц алдынғы катарлы кәсіп- орындарыныц бастамаларын колдай отырып, Сталинград трак­ тор жасаушылары ецбек өнімділігін онан әрі арттыру жолын- дағы куресті өрістетті. Заводта брактан болатык шығын алі өте көп. Бірқатар өн- дірістік участоктерде және техиологиялық линияларда меха- ннкаландыру нашар. Кейбір операциялар өнімділігі аз тетік- термен жабдықталған. Завод коллектив! резервтерді неғұрлым көп табу, өндірісті үйымдастыруды жаксарту және неғұрлым прогрессивтік технологияны енгізу жолымен 1954 жылы еибек өііімділігін 1951 жылдағыдан 41 процент арттыруға, жылдык жоспарды мерзімінен бұрын орындауға, программадан тыс 25 миллион сомнын запас бөлшектерін жасауға жэне жоспар­ дан тыс бірнеше жүз трактор шығаруға міндеттенді. Сонымен бірге ецбек өнімділігін онан эрі арттырудыц жол- Дарын іздестіруге біздін министрліктін ғылми-зерттеу инсти- туттарыныц заводка жеткіліксіз көмектесіп отырғанын айта кеткен жөн. Техникалык документтерді жасау, жұмыстарды Каржыландыру және материалдар бөлу системасынык сонша- лық кыйындығы механикаландыруды, автоматгаидыруды және Детальдерді өцдеудін технатогиялык нрогрессивтік процес- терін енгізуге елеулі бөгет жасап отыр. Жүргізілетін шара- 155

лар өнім шығаруды едоуір улгяіітуга жоне өнімнін өзіндік кұнын кемітуге мумкіндік бсргслі отырса да, кейде осылардьш бэрін істеуге бірнсшс аіі кстсді. Заводтыц басшыларына екби өнімділігін арттыруға ссбепші болатын шараларды жүргізуге біраз улкен праволар бсрілсс ж «іі болар сді. Сталинградтың өігсркэсіп орыпларм машшіа-трактор сган- иияларында, колхоздар мс» совхоздарда жұмыс істеуге 500- ден аса инженерлср мсн техниктер жоно 2500 маман жумыс- шылар жіберді, бұлардыц іш індс Сталинград трактор заводы- нан селоға 214 инженер жоис техник жүріп кстті, бүлардык көпшілігі МТС-тердін дирскторлары, бас шіжснерлері жэнс мастерскойлардың мецгорушілері болым оіідағыдай жумыс істеп жүр. Ауыл шаруашылыгыиа кврсстілгси көмек осы күн- нің өзінде-ак, өзінің жемістерін боруде. Облыстын колхоздары мен совхоздары сртс сі і.іегіп дакыл'дар егісіи отксн жылдзғы- дан 10 күн ерте бітірді, ал кәзір тыц жсрлсрлі жыртуға кірісті. Депутат жолдастар! Жоғарғы Советтін карауына усыныл- ған ССРО-нык 1954 жылға арналған Мемлекеггік бюджетіиін жобасы Совет мемлекетініц экопомикалык куатынын онан эрі арткандығының ж әне гүлденгендігініц, совет адамына. онык уздіксіз өсіп отыратын материалдык жоне модсии керектеріне үздіксіз жасалып отырган қа.мкорлықтыц куәсі болып табы- Мемлекет Сталинград қаласындағы жзне Сталинград облы- сындағы турғын үй ж әпс модени-турмыс кұрылыстарына кеп Ж пт 11 0ТЫР- Алайд а С СРО Құрылыс министрлігі меи , Г Ф(- И Гұрғын үй-азаматтық құрылыс министрлігінін курылыс үйымдары жұмысты қанағаттанғысыз істейді, мұны айта 1С1 У„І1Сре,,сПс ? талиніЧ)ад каласында курделі каржы жұмсау 1953 жь'лы орындалмады. Курделі кұрылыска боса- тылған қаржы 1954 жылы да нашар нгерілуде Осынын салда- үйлеао\"пРТбялГпоаДТЫЦ еибекшілеР< 1953 жылы көптеген тұрғын катап 1 Р мекемелеР‘н' ауруханаларды кем алды, бір- адлды Ж Г РКМП объектілері пайдалануға берілмей Сталингоял * ҰРЫЛЫС министР-яігінің Металлургстрой тресі ғаттанғысыч жит-?-?,, завод“ нла курылыс жұмыстарыи кана- тыдССжРыОлдКыеқ™^осп\"а\\оРыЫ 88П0—Д Я83^ппРрТоцЖеЫнЛт боорйыындкаҮлРыдпелкіеклуеРдыі.ль1С' тыккүошп/ , ! : ? ! министрлігінін, РСФСР Тұрғын үй-азамат- м екМ^ ниеттУРмысдарынУ%рғын уйл'еЫн^жо. Сталинградтың өиеркәсіп орын- салын жаткан тресТерГе объсктілер,Я гІУ/ігБіріиші кезегі быйылғі/ ®ар аудаРуы кажет- * отырған елімізлет-і ™ жыльг іске косылуға тиіс болып лысынын канараттанғыгь«аМЫІШ-ш тоқыма комбинаты куры- Дабыл кағуды керек в д ЖүРШ 0ТЫРған Фактісі ерекше Да- Ө ііерк^пт^едД ^р0^ 3^^^Рапспорты адеулі аРтта каЛУ' 15б у р өсу|' Жа|іа кәсіпорындарды іске косу.

үлкен кұрылыстар жүргізілуі кдлада жүк айналымын ұлғайт- ты, ал осы күнгі жалғас жолдардын, мүндай жүк тасқынына көріне шамасы жетпей отыр. Каланын екбекшілері жұмыска барып-келумен байланысты үлкен кыйыншылыктарға ұшырауда. Біздіц кала Волганың жағасыида 60 километрден аса жерді алып жатады. Каланы темір жол бірнеше дүркін кесіп өтеді. Жүргіншілер тасуды жақсарту үшіи, темір жол торабын дереу электрлендіру керек. Бүған жағдай бар, бізде Сталинградта электр куаты жеткі- лікті. Алайда Қатнас жолдары министрлігі бұл маңызды мэселені шешуді созып келеді. Каладағы жалғыз автомагистраль автомобиль транспортын еткізіп тұруды камтамасыз етпейді. 1946 жылы екіиші автомо­ биль магистралін салу басталған еді, бұл бітпеді, ал 1954 жы­ лы мүлде токтатылды. Біз Одактық Үкметтен Сталинград темір жол торабын кайта кұру және электрлендіру шараларын қолдануды ССРО Катнас жолдары министрлігіне міндеттеуді, ал бойға тарты- латын екінші автомобиль магистралін салып бітіру мәселесін шешуді РСФСР Министрлер Советіне міндеттеуді сүраймыз. Депутат жолдастар! Мен ССРО-ның 1954 жылға арналған бюджетін бекіту жөніндегі ұсынысқа косыламын. Бүкіл совет халқы сыяқты Ком мунист партиянык Орталық Қомитетінік төңірегіне, біздін туысқан Совет Үкметікің төкірегіне тығыз топтаскан Сталинград еқбекшілері өзіміздіц социал ист Ота- нымыздың куаттылығын нығайту жолында бүрынғыдан да күшті жан салып жүмыс істейді! (К о л ш а п а л а к т а у ) . Председатель. Депутат Юсуповка сөз беріледі. У. Ю. Юсупов ( Ф а р х а д с а й л а у о к р у г ! , Ө з б е к С С Р-ы ). Депутат жолдастар! К оммунист партия мен Совет Үкметінің саясатын жузеге асыру Совет мемлекетінін куатты- лығы мен біздік Отанымыздыц хауіпсіздігін оная орі нығайту- ды, экономиканы, мәдсниетті жанадан мыктап өркендетуді, халыктын әл-ауқатын үздіксіз арттыра беруді, біздің көп ұлтты мемлекеттік барлык республнкаларының шаруашылығы мен мадениетін онан әрі көркейтуді қамтамасыз етеді. Социалистік коғамда үздіксіз үлғаймалы ондіріс, өнеркәсіп- тіц өркендету қаркынын күшейте беру, енбек өнімділігін үнемі арттырып отыру жүзеге асырылуда. С оциалист Өзбекстан бүған айкын мысалдардын бірі бола алады. Республиканыц шаруашылығынын негізгі саласы болып табылатын макта шаруашылығының өркендеуімен катар. Совет Өкметі жылда- рьінда Өзбекстанда ірі ауыр индустрия жасалды. Өзбек Совет- тік Социалистік Республикасынын қүрылған кезіндегімен — 1924—1925 жылдардағымен — салыстырғанда, Өзбекстанныц енеркәсібінін жалпы внімі 50 есе дерлік өсті, ал соғыска дейінгі 1940 жылдағымен салыстырғанда, екі жарым еседен көбірек 157

өсті. Ауыр енеркәсіл шыіі мэшсш.і • жаңадаи жасалды, кззір республиканыд букіл өнсркосіп өніі ііііц жартысыиа жуыгы осы ауыр өкеркәсіптіқ үлесіне тнін < •ыр. Пурин Өзбскстанпык көмір өнеркәсібі бол.мады, козір о.' бар. Ліупаіі шыгару, баіат корыту, прокат, аммиак селитр сын. е\\нерфосфат, цемент өндіру өлшеусіз өсті. Республик, ның к.мгінорыидары козір металл кесетін стакоктар, көторм ■ краадар, коміірессорлар. экскаваторлар, трактор культішпі >рлармн. ееилкялар. макта теретін машиналар, тоқыма жабдьғ машиналар өндіреді. шамяры, Маргслаи Ташкент жәнс Фергана тоқым; іігіц баска да кэсіп- метр макта матала- жібек орау комбинаты, токыма ні .-апалы жібск мата- орындары жыл сайын 200 миллион дары толим жаткая рын, 25 .миллион метрге жуык ж ■уи,жатым товарлар ларыи өндіреді. Республика ныц кс іа 250 мыңга жуык киімдер, аяқкиімдер жәие баска : жасап шығарады. Маіі заподтары тонна өсімдік майын беріп тұрады. Тамик миеркэеін орыидары консервілер, кондитер заттарын, ет-сүг инімдерін, халыкка керекті баска д а азық-тулік товарларын шытлрады. Республикада таяудағьі жы.тлардын ішінде өиеркэсіпіі еркендету каркынын едоуір күшентугс, оііім шыгаруды улғай- туға, өнімиің ассортиментін көбейтугс, сяиасын жаксартуға. оның өзіндік қунын кемітуге керекті'мүмкіндіктердік борі бар. Міне сондыктан да рсволюцияға дейін правосыз, үш жактан бірдей қанаушылык жэне мұқтаждык көрген біздін өзбек халды Совет Өкметі жылдары ішінде Комжлшетік партия мен Совет Үкметінік басшылығы және кунбе-күнгі көмегі арка- сында, шаруашылығы мен мәдениетін барлык жағыкан бірдей көркейтуге жетті деп айтуға біздін толык дәлеліміз бар. Міне сондыктаи да, жолдастар, өзбек халкы Коммтннстік партия мен туыскан Совет Үкметінің данышпандык ұ.тг еаясатын шьш жүректен мақұлдайды, әрі колдайды. ( Қ о л ш а п а л а к - Біздің советтік ұлт саясатына ылғый шаптыға беретін шет- елдердеп кейбір мырзаларға кететін болсак, онда. олардык. оілгісі келсе, мұның әділетті улт саясаты екеніне Өзбекстаннык мысалынан көздері жетер еді. Кззірде Өзбекстанда біз пайда- б|здің г-окст Одағыныц барлык халыктары орн^мш\\'і5паІІТЬ,рғаН| .толық кұнды адамшылык. праволармен ^ Г РГ арДЫН езг,сшде элі де болса зар еңіреп жүрген Ш иш е халыктары д , „.«дадащ х, ек«„ дст, т|,« р едік. “ •“ ш ш й ш н ш Г ж - г “ р «пічһиіі я т 1940 жылғымен ьі бодып алды. Мақта өндіру салыстырғанда 75 процент үлғайтылды, Өзбек-

станныц макташылары мактадан мол өнім алуға жетті. Кәзір. Өзбекстанда мактанык орташа шығымдылығы макта шаруа- шылығымсн шұғылданатын капиталнстік елдердегіден екі-екі жарым еседен жоғары. Әйткенмен біз мақтаныц шығымдылы- шн арггырудағы табысымыз әлі жеткіліксіз деп есептейміз. Мақта пілләсін жыйнау 1940 жылдағымен салыстырғанда 40 процент, каракөл өндіру 80 процент артты. Енбекшілердің материалдық әл-ауқаты үздіксіз артып ке- леді, өзбск халқынын түрі ұлттық, мазмұны социалистік мәде- шіеті көркейе түсуде. Жұмысшы табынын маман кадрларын, езбектің советтік интеллигенциясын жасау Өзбекстаннык со- циалнстік мәдениетінін орасан зор табысы болып табылады. Республиканыи халык шаруашылығы мен мәдениетін өркен- дету ісі Мемлекеттік бюджет бойынша қаржыландырудыц тнісінціе өсуімен қамтамасыз етіліп отырды. Өзбек ССР-ныц Мемлекеттік бюджеті 1940 жылғы 1.437 миллион сомнан 1953 жылы 3.287 миллион сомға дейін, немесе 129 про­ цент өсті. Соныц ішінде әлеуметтік-мәдениеттік шараларды каржыландыру 1940 жылғы 974 миллион сомнан 2.244 мил­ лион сомға дейін ұлғайды. Оның үстіне, көптеген алдыиғы қатарлы колхоздар өздерінін инициативасымен, бөлінбейтіи корлардың каржысы есебінен, мектептер, ауруханалар, ойел- дер босанатын үйлер, балалар яслилерін салуда. Бүл тамаша книциативаны біз бұдан былай да қолдау керек деп есеп- тейшз. Өзбек ССР-ныи, 1953 жылғы Мемлекеттік бюджетініи орын- далуыныц кортындысы республиканыи экономикасы мен мәде- ниетінід өскендігін, халықтыц үнемі өсіп отыратын материал- лык және мәдени керектерін канағагтандыруға Партия мен Совет Үкметініц жасап отырған орасан зор камқорлығын айкын көрсетеді. Сонымен бірге Мемлекеттік бюджеттін 1953 жылы кейбір кем орындалуыи біз өзіміздік жүмысымыз- дағы кемшілік деп есептейміз: бюджет кірістері жөнінен 96,2 процент, ал шығыстары жөнінен — 96,1 процент орын- далды. Сонымен катар біз бюджетті кірістері жағынан. да, шыі’ыс.тары жағынан да онан әрі көбейту шаралармн колдану керек деп есептейміз. Депутат жолдастар! СОҚП Орталык Комитетінік сентябрь жэнс февраль-март Пленумдары, таяудағы 2—3 жьидын ішін- де еліміздік халқыныц азык-түлік товарлары жөніндегі өсіп отырған тілектерін жеткілікті канағаттандыру үшін, жеціл жэне тамак өнеркәсібін шикізатпен камтамасыз ету үшін, ауыл шаруашылығынык барлык салаларын кауырт өркендету жол- дарын белгіледі. Өзбек халкыныц халык түтынатын заттар өндіруді ұлғайту жолындағы күреске косатын басты үлесі макта шаруашылы- дығын өркендету болып отыр. Біздін елімізде макта шаруашы- 159

дығын мыктап өркендету міндетіл орындауда Өзбекстаниыв макташылары орасан зор роль аткаруга тніс. ССРО Мннистрлер Совсті мои СОКП Орталык Комитет: Өзбек республикасынык колхоздарыііыи, МТС-тері мен совхоз дарының алдына жауынгсрлік м індет— 1954—1958 жылдарк мақта өндіруді кемінде 1.800 мың тонна улғайту және макта өндірісін 1958 жылға доііііі 4.200 мыц тониага дейін жеткізу міндегін қойдьі. Өзбекстан — осы жылдыц езінле-ак кемдае 3 миллион тонна мақта беруге тиіс. Үстіміздегі көктемде республнкада егіс жұмыстары біркк қолайсыз әуе райы жағдаііында втін жатыр, алайда біз респуб- ликанын колхоздарының, МТС-тері .мен совхоздарынын епс даласында жанаямай жұмыс іс ды камтамасыз ететіндігіне : жоспарын сөзсіз орындайтьшмна с Депутат жолдастар! Макта ■иідіруді 4.200 мын тоннам дейін арттыру мақтаның шыг'ыымлылыіын гектар басы 29—30 центнерге дейін молаіітуды и е мактанын егіс каіеми суармалы жерлерде 1,5 м н л / гектарга дейін улғайтуды талап етеді. Партия мен Үкметтік макта шаруашылығын өркендетуге кажымай-талмай қамкорлык жасауы' аркасында республика- ның машина-трактор станциялары мен совчоздары кәзір ма- шиналардың: тракторлардын, мақта шаруашылығы машянала- рының, тіркелетін саймандардын, экскаваторлардын, скрепер- лердін орасан зор паркімен жэне республпканың ауыл шаруа- шылығы барған сайын мол алып отыратын баска да техиика- мен кенелген. Осы аса бай техниканы тиімді пяйдалану, комплексті меха- никаландыруды енгізу, бұларды колхоздардық барлык ресурс- тарын дұрыс пайдаланумен ұштастыру макта шаруашыльныи шұғыл өркендетудіқ аса маңызды шарты болып табылады- ірактор паркінің жумыс істеу мерзімін узарту механикаланды- рудыи үлкен резерві болып табылады. Гусеннцалы тракторлар оізде жылына бір жарым-екі ай жұмыс істейді, шынында олар Өзбекстак жағдайында, әсресе жака жерлерді игеруде, 160—170 күн бойы жұмыс істей алады. манызаыМшЯпт^Ге о’а оТа шаРУашылығын өркендетудін аса ммеенн жжыыййннаяу«ғгаа Ыкөшу2Тбо3лыжпь|тладбыыңладішыі.нде мактаиы механизм- жпнс мКел\\оГЯмУи1Ш^ ЫШН өРкенДетудегі табыстар ирригаим ланысты БһгНн* т - о СЫНдағы Үлкен жумыстармен тығыз бай жана сүаомяты І ° 8 ЖЫЛға дайін кеміеде 600 мык гектаг керек. Сонымен, ж>* тары боіүға тиі? Рр?п « °СЫ уақытк-а Дейінгіден 3 - 4 есе жо осы жылдың өзһще акУт КаНЫ11 колхоздаРы мен совхоздарь •теғрді игеррууггее ттииі,ссД. ООнныыиң3?ү,с^т-іЫнеҢ, Гб,еі.кзт3аР- 5жжаиыалдсыуанрімшаілныдежреерс

публикадағы сортанданған жерлерді негізінде тұздан арылту және мелиоративтік жағынан жаксы жағдайға келтіруге тиіспіз. Макта шаруашмлығын өркендету ж әне комплексті мсхани- каландыру міндеттері машина жасау заводтарынык куатын кайта карастыруды және едәуір ұлғайтуды керек етеді. Респуб- ликанық кэсіпормндарында макта шаруашылығына керекті Жака машиналар шығару мәселесін карастыру керек. Респуб- лнканын химия өнеркэсіп орындары минералдық тыңайткыш- іарды өндіруді екі-үш есе ұлғайіуға тиіс. Халык шаруашылығынык, әсресс химия өнеркэсібі мсн өнеркэсіптіқ баска салаларынык, өсуі кәзіргі электр станция- дарын анағұрлым тиімді пайдалану есебіиен де, сол сыякты Шыршык, Зеравшаи, Сырдария өзендеріиде салынып жаткаи электр стакцияларын тез бітіру есебінен де элсктр куаты өнді- рілуін едәуір ұлғайтуды талап етеді. Сонымен катар Чартак, Үч-Қорған СЭС-терін және баска бірқатар су-электр станция- ларын салу туралы мәселсні шешу кажет. Ж ана су-электр сганцияларын салу біздіқ жағдайымызда жана жерлерді суа- румен ұштастырылуға тиіс. Ирригация-мелиорация жұмыстарын зор көлемде жүзеге асыру, сонымен катар шаруашылыктын баска салаларында күрделі қүрылыстарды жүзеге асыру біздіц республикаға ағаш материалдарын баска жактан экелуді кауырт үлғайтуды және кұрылыс материалдарыныц — цементтік, шифердік, кірпіштің, актік жэие баскаларынық — өндірісін үлғайтуды талап етеді. Б із министр Орлов және министр Юдин жолдастардан осы мәселелерді шешуге бізге көмектесуді сүраймыз. Біздіц алдымызда Өзбекстаннын аса бай шикізат және энергетикалық ресурстарын онаи әрі мыктап өркендетуді, көмір, мұнай, түсті және сирек кездесетін металдар, баска да лайдалы кендер шығарылуыи ұлғайтуды камтамасыз ету, мақта шаруашылығын өркендету негізінде жекіл жоне тамак өнсркәсібін онан әрі өркендетуге жету міндеті түр. Өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығын өркендету жүк тасы- малын ұлғайтуды, жаңа темір жолдар салуды және автомобиль транспортын жолға коюды керек етеді. Мен депутат Фурцева- ныц автомобиль транспортын анагұрлым тиімді пайдалану жөніндегі мәселені жаңаша коятын мезгіл жеггі дегеніне толы- ғымен косыламын. Макта шаруашылығы ісінін практикасы туралы айтайын. 30-шы жылдарда, дайындау пункттерініц кэзіргідей орналасуы белгіленген кезде, мақта тасуға көлік күшін пайдалану кажеттігін, яғни пункттер мен мақта завод- тарыиыц арасынык кашыктығы 15—20 километрден артпауын, кездеген едік. Кәзір, мактанык басым көпшілігі автомашина- лармсн тасылатын кезде, пункттардың ескі орналастырылуы автопаркті өте өнімді пайдалануды камтамасыз етпейді. 161

Өнсркәсіптің жонс ауыл шарушнылыіыііыц өсуі темір жод іасымалын да, автомобиль тасымалыіі да улгантуды керек етеді. Біз Бещсв жәнс Лихачев жолдастардаи осы мэселелерді шешуде бізге көмектссуді сураіімыз. Өнеркэсіите ж әне ауыл шаруашылыгыида сцбек өнімділігш шұғьіл арттырудыц халык шаруашылыгы ушіп бірінші дэре- желі мацызы бар, буған жаиа тсхшіканы табандылыкпен вни­ зу, жумыстарды механіікаландыру, өндіріс алаидарын, жаб- дықтарды, мсханнзмдерді біздін халық шаруашы.іығымыздын барлык розервтеріи — толык паіідалану жолымен жетугс баіа- ды. Жана, кемеліне келтірілгсн техшіканы тиімді паіідалаиа білетіп маман кадрлар даярлау жөніндегі жумыс манызды роль атқаруга тиіс. Депутат жолдастар! ССРО Жоғаргы Сішстінік карауыш берілген Мемлекеттік бюджеттіц жобасы тутас алганда Одак- тын да, с м сыяқты Өзбекстаішыи да , халык шаруашылығыв өркендету тапсырмаларын 1954 жылы каржыландьіруды кам- тамасыз етеді. Өзбек ССР-нын Мемлекеттік бюджеті І954жы.і- ға 3.738 миллион сом мөлшерінде, нсмссс өткеи жылдағыдан 13,7 процент артык болып, сонын ішінде элсуметтік-мэденн шараларга арналған шығыстар 2.446 миллион сом, немссе өткеи жылдағыдан 202 миллион сом артык болып. жобаланып отыр. Мен ССРО-ныц 1954 жылға арналған Мемлекеггік бюд- жетініц Үкмет усынған жобасын бекіту жөніндегі депутаттар- дык усынысын қолдаймын. Өзбек республикасы өнеркәсіпті, ауыл шаруашьілығын, мәдеииеггі еркендетудс орасан зор табыстарга жстті. 1940 жыл- ғымен салыстырғанда калалар мен өнеркәсіп орталыктарыиын халкы едәуір өсті. Әйткенмен қалаларда турғын үйлер кұры- лысы халыктыц есуінен мулде артта қалып отыр. Коммуиал- дык шаруашылыктыц баска салалары д а артта калып отыр. Республиканыц көптсген қалаларында таяудагы жылдардык ішшде су проводын, канализация салу қажет, мен бүкіл ха- лыкты, соныц ішінде село халкын, сумен жабдыктауды жак- сарту үшін көцтеген артезиан кудықтар қазатын мезгіл жепі деп есептсймш. Біздің одақтық министрліктердіц бұл іспен белсендірек шұғылданғаны қажет. Мысалы, Машина жасау министрлігі, Г ™ ҚШ,ДЫ ГооарлаР внеркосіп министрлігі, Лзык-түлік ™гварр ар“ виеРкасш министрлігі, Қатнас жолдары министр- 'іикяіімнУ^-оппІ!,ШСТрЛІП сыяқты- министрліктер біздік респуб- тары мен кы™ етИ”СЫ\"ДДҒЫ Ө3 КӘСІП0РЫВДарынын жұмысшы- сао^ғя ж етМ • <ерШ1Ң Т¥рғып Үй-турмыс жағдайын жак- лдаағғыы тұрғын уй құрылысы м Біз С СРО Үкметінен Өэбекстан- я коммуналдық шаруашылыктык

Денсаулык сактау ісія жақсарту жөнінде, безгекпен және басқа аурулармен күресу жөнінде республикада елеулі жумыс- тар істедді. Алайда біз республиканьің халқына, усресе село халкына, медициналық жағынан кызмет ету ісі онан әрі жак- саріуды талап етеді деп есептейміз. Мен Үкметтен бұл мәсе- леде көмек көрсетуді сұраймын. Біз медициналық қызмет көр- сегудің сапасы жағынан жэие емханалардыд, ауруханалардын, эйелдер босанатын үйлер мен балалар яслилерінін саны жағы- кан Шығыстық кай мемлекетінен болса да әлдеқайда асып түсіп отырмыз, біз өзімізде бүл істің мүнан жаксы болғанын тілейміз. Біз бұны істеуге болады және бұған жетуіміз керек деп есептейміз! Депутат жолдастар! ССРО-нын Мемлекеттік бюджеті ха- лыктың әл-ауқатын онан әрі жақсартуды, халық шаруашылы- ғын өркендету жөніндегі тапсырмаларды жүзеге асыруды көз- дейтін бейбіт курылыс бюджеті болып табылады. Бүл бюджет біздік еліміздегі коммунистік коғам кұрылысында жацадан ілгері қадам басуды камтамасыз етеді. Өзбек халқы, республиканық мақта шаруашылығы мен бүкіл халық шаруашылығын өркендету жөнінде елеулі міндет- темелер ала отырып, Партия мен Үкмеггін басшылығымен өзі- нін алдында түрған міндеттерді аброймен орындап шығады. Председатель. Депутат Смирновка сөз беріледі. Д . Г. Смирнов ( Г о р ь к и й — Л е н и н с а й л а у о к р у г і. Г о р ь к и й о б л ы с ы ). Депутат жолдастар! ССРО Жоғарғы Советінін бүл сессиясы біздің еліміздегі зор саяси және еқбек- тегі өрлеу жағдайықда өтіп отыр. Совет адамдары Совет мем- лекетінің куаттылығын онан әрі нығайту, халык шаруашылы- ғыныц, ғылымнын, мәдениеттіц барлык салаларын жанадан мықтап вркендету, енбекшілер бұқарасынын эл-аукатын үздік- сіз арттыру жөнінде К ом м унист партия алға койған үлы мін- деттерді жүзеге асыру жолында жанаямай күресуде. ССРО Жоғарғы Советінік бекітуіне ұсынылган Мемлекет- тік бюджеттің жобасы бесінші бесжылдықтыд төртінші жыльш- да халық шаруашылығын өркендету тапсырмаларын каржы- ландыруды толык камтамасыз етеді, ал бүл бесжылдыкты орындау коммунисты коғам курылысы жолында алға басқан ірі кадам болып табылады. Шаруашылық және мэдени кұры- лыска белгіленген орасан зор мемлскеттік каржы бүкіл халкы- мыз, дүние жүзінін барлык прогресшіл адамдары кызу колдап жэне макүлдап отырған Совет Үкметіиін бейбітшілік саясатын айкын бейнелейді. Халық шаруашылығын өркендетуде және үлттық табысты үздіксіз молайтуда қол жеткен табыстар не- гізінде біздік елімізде халықтын эл-аукаты едәуір артты, онык мэдениеті өсті. Партия мен Үкмет азык-түліктік және өнер- кэсіп товарларынық мемлекеттік бөлшек сауда бағасын дәйек- п . 163

тілікпен, жылдан жылға, ксмітіп келеді, осынын нәтижесшде жұмысшылар мен кызметшілердіц пакты жалакысы едэуір өсті, шаруалардык табысы артты. Мемлекеттік бюджеттіи біз талкылан отыргаи жобасы Ком- мунистік партия меи Совет Үкметіиіи саясатынын снбекшілер- дік игілігіне бағытталғандығыньщ. ола| I т ү б ір л і түрмыс мүддесін бейнелейтіндігініц ж аца аіікыіі і ісі б о л ы п табылады. Букіл совет халкы сыяктьі, Горький олыс ыііы н енбекші- лері Партия мен Үкметтіц өнсркоеіиті, ы л ш аруаш ы лы ғы и еркендетуді, халыктыи материалдык....... модічш тілектерік қанағаттандыруды көздегеи орасаі' з\"ор қамкорлығын күибе- ’п отыр. Соғыстан кейінп ■ірде біздіп облыстын бюд- ____„0 проценттей өсті, ал халық агарту, денсаулык сактау ісіне бөлінген каржы — 70 проценттеи аса өсті. Осы уакытгык ішінде көлемі 1 миллион шаршы метр түргын үйлер, жүздеген жаңа мектептер мен балалар мскемслері салынды, аурухана- лар мен поликлиникалардын, саны едоуір көбеііді. Тек осы жил- дын өзінде ғана көлемі кемінде 250 мыц шаршы метр турғын уйлер салуымыз керек, сонымен катар Горький каласыныи тұрғыи үйлері мен коммуналдык-түрмыстык кзсіпорындарына газ беру жөнінде үлкен дайындық жумыстарын жүргізіп, ха- лықтын әл-аукатын онан әрі жаксартуды көздейтін біркатар шаралар колдануымыз керек. Б ірақ біз бұған канағаттана алмаймыз. Осында сөйлеген депутаттар түргын үіі кұрылысыи күшейтудін кажет екендігін дүрыс атап көрсетті. Біздін тілеп- міз соншалықты тез өсіп отыр, сондыктан енбекшілердін мүк- тажын өтеу үшін тұрғын үйлер мен модениет-түрмыс құрылы- сынын қарқынын екі есе арттыруымыз керек. Сонғы төрт жыл- дын ішінде Горький каласынын халкы ондаган мын адам көбейгенін, мұның өзінде ек алдымен халыктың табиғи всуі есебінен көбейгенін айтсақ та жеткілікті. Біздін социалистік мемлекетімізге тән осындай куанышты жағдайға байланысты, мен Горький облысында өнеркәсіп орын- дары мен ведомстволары бар кейбір министрліктердін назарын түрғын үйлерді, мектептерді, балалар мекемелерін, аурухана- ларды, поликлиникаларды, баска да мәдениет-тұрмыс мекеме- лерін неғұрлым күшті каркынмен салу керектігіне аударуды кажет деп санаймын. Кейбір министрліктердін мектептерді. Оадалар мекемелерін, ауруханаларды, поликлиникаларды салу, лійті ™ МСН жумысшы поселкелерін көркейту жұмысын жерп- боіірпд’ей° ыГкы“лРас? ?коай-рмЫа1й^тыннғыаннааійст' адекпеткүаірмаіпз , кбеұпғеакн әКркәзаішогаінудаа- “ коюға бо” ,ЯдыУ ' катаоеРмт!игтпС„?еТ 0?гандаРынын жұмыстарыи жаксартумен турлым брпгрие ктеРДІН до осы манызды мәселелермен ана- алдыменбминигтп Г ЫЛЯаНулары қажст- Облысымызда біз ен ко министп БрХіе»в, В' МИНИ,\" Р Тихомиров, министр Носен- Р министр Шашков жолдастардан көмек

күтеміз. Министрліктердіц өздерінін курылыс уйымдарын ке- нейтіп және нығайтулары, құрылыс материалдарын өндіруде колда бар куаттарды толығырак пайдаланулары кажет. Өзі- иі« трестерінен тұрғьш үйлер мен мәдениет-турмыс кұрылыс- тарын салу жоспарларын орындауды жегкілікті талаи егпейтін ССРО курылыс министр! Дыгай жолдаска елеулі талаптар коюымыз керек. Біздіи Партиямыз бен Үкметіміз енбекшілердік материал- дық және мәдени тілектерін канағаттандыруға унемі қамқор- лық жасап, турғын үйлер мен мәдениет-тұрмыс кұрылысына, денсаулық сактау. халык. ағарту істеріне және баскаларына көп каржы белін отырады. Бул 1954 жылға арналған бюджет- тің жобасынан да айкмн көрінеді. Сондыктак жергілікті партия және совет органдары бул аса манызды мемлекеттік міндет- терді орындауда барынша кажырлылык көрсетулері керек. Коммунистік партиянын XIX съезінін, карарларьш, Партия мен Үкметтіц қаулыларын орындай отырып, біздін облыстын еңбекшілері едәуір өндірістік табыстарға жетті, елімізде ком­ мунизм орнатудың ортак ісіне өздерініц үлесін қосты. 1953 жы- лы облыстын өкеркәсібі мемлекеттік жоспарды мерзімінен бұрын орындады. Өидіріс көлемі 1952 жылға қарағанда 12,5 процент артты. Өткен жылмен салыстырғанда: автомобиль- дер — 15 процент, станоктар — 22 процент, двигательдер — 29 процент және баскалары тағы сондай артық шыгарылды. Өндіріс ец алдымен ецбек өнімділігін арттыру есебінен өсті. Өнеркәсіп еткен жылы 1 миллиард сомнан аса қор жыйнады. Өндірістін сан жағынан өсуімен катар, внеркәсіпте сапа жағынан үлкен өзгерістер болды. 1953 жылдыц ішінде жана машиналардын, механизмдердін 100-ден аса түрі және баска бұйымдардың 150-ге жуык түрлері игерілді. Бұлардьщ ішінде жаңадан жасалған жекіл автомобильдер, арнаулы ауыр ста­ ноктар, двигательдер, газомотокомпрессорлар бар. Көпшілік тутынатын товарлар — велосипедтер, радиока- былдағыштар, ыдыстар, киімдер, аяккиімдер және басқаларын шығару едэуір артты. Облыстыц өнеркәсібі мемлекеттік жоспарды осы жылдыц бірінші тоқсанында да асыра орындады, слімізге жоспардан іыс 100 миллионнан аса сомнын өнімін берді. Москваныц және Москва облысының алдыкғы қатарлы ка­ с т орындарының бастамасын қолдай отырып, біздіц заводтар- дын, фабрикалардыц, транспорт пен күрылыстардын коллектив- іері ецбек енімділігін онан әрі арттыру, өнімніц сапасын жак- сарту жолындағы социал ист жарысқа бслсене косылып, жана, көтерінкі міндеттемелер алды. Бұл козғалыс кұлашын барған сайын кең сермеуде. Өнеркәсіп орындарыиыи жұмыс- шылары, ииженерлері, техниктері социалист экономиканы өр- кендетудіц ец басты шарты — енбек өкімділігін онан әрі арт- шру екенін жаксы түсінеді. Кәсіпорындардыц коллективтері 165

алып отырғак социалистік міндеттемелср өндірістеп ішкі ре- сурстарды барынша пайдалануға исгіздслген. Алайда өнеркәсіпте кол жеткен табыстар кэсіпорындардьщ жумысында болып отырған елеулі ксмшіліктерге көз жүмута дәлел емес. Бізде мемлекеттік жоспарларды орындамайтыи фабрикалар мен заводтар әлі де бар. Віркатар косіпорындарда жана техника нашар пандалаиылады, жабдыктардын жүмьіс- сыз бос тұруы өте көп, жакашылдардыц тәжрпбесі өндіріске нашар енгізіледі, өнімніқ өзіндік кұнын кеміту жөніндсгі тап- еырмалар орындалмайды. Бул ж ағдаіі кэсіпорындардын бас- шыларына, партия ұйымдарына жоие тиісті министрліктерге әрбір кәсшорнынын жоспарларды б ярлык көрсеткіштері бойыи- ша сөзсіз орындауын камтамасыз етстін шаралар колдаиуды міндеттейді. Біздің кәсіпорындарымыз жұмысты неғүрлым бір- калыпты және сенімді істейтін болуы үшін, мшшстрліктерди ендірістік жоспарларды, кей кеіідегісі сыякты жылдык орта- сында емес, мезгілімен бекітулері керск. Сол сыякты өндірісті, әсресе материалдық-техникалық жабдыктау ісіи жоспарлауды да тәртіптеу керек. Біздін пікірімізше, ССРО Мемлекеттік жоспарлау комитеті мен Машина жасау министрлігі, айталық, еліміздегі аса ірі, Молотов атындағы автомобиль заводы сыякты, кэсіпорнынык күнделікті өндірісіне бар бодғаиы 25 күндік металл запасын белгілеп отыр, бұл дұрыс емес. Ал осыған үксас кейбір кэсіп- орындардың, мысалы Сталин атындағы Москва заводынык, анағұрлым мол запасы бар. Бұл мәселені біз ССРО Мемлекет- тік жоспарлау комитетініа алдына койған болатынбыз. Бүл мәселе дұрыс шешілер деп ойлаймыз, өйткені біркатар кәсіп- орындарды металмен кезінде.қамтамасыз етпеу олардық жү- мысына кесірін тигізеді, басшы кызметкерлерді негізгі практи- калық жүмысынан қол үздіреді, көптеген косымша командиров- каларды және керексіз хаггар жазысуды туғызады. ь барлық ечбекшілері сыякты, Горький облысынын ош т. Комигетінін сентябрь жэне ауыл шаруашылығын шуғыл ұлы нрсграммасын белгілеп берген қау- «Иы. Вұл программаны № ™ “ * е £ ТІ ”У Д,,“ “ -үш * “ И “ « Ішіню лалыкупИ “ Г мб‘ІШ™ обргүанкдЛаоыЯ скоішТябии^т-ы,^ЫнІ' ааллд!ыыЛ- 0Об^леынсдтеытңу пжаротлиыянджаэғные совет мен бірге партиянын О0т а ^ ж Т РУаШЫЛиғынык е,ібекшілеРі_ паль-март Пленумдарыныц каүлыляп” '\"'\" сентябРь жэне жасауда едәуір жумьіст^п1» ! ^ - • рй и °РЫндау үшін жағдай ларына жэне качхозвяпго жүр,,ЗД|- Машина-трактор станиия- үлкен бір тобы жіб«еерріічлМді. ККәэзтіЬр.г”ібуеаЛқІы’ мттаамаМнТкСы-тземредтікцерблаесриднін-

женерлерінік борінін, ал директорларыньщ басым көпшілігінік техникалык жоғары білімдері бар; сад сыяқты жөндеу мастер- скойларынык мекгерушілерініқ бәрініц жоғары немесе арнаулы орга білімі бар. Машина-трактор станцяяларын кадрлармен нығайту олардың бүкіл практикалык жұмысын едәуір жак- Облыс инженер-техник кадрлар жөнінен еліміздін баска ау- дандарына едәуір көмек көрсетті және көрсетіп отыр. Партия- нық шакыруына жауап бере отырып, облыстык кәсіпорындары- нын 500-ге жуык инженерлері мен техниктері жэне 1500-ден аса жұмысшылары тык және тынайған жерлерді игеруге Қазакс- танға, Алтайға және Поволжьеге әлдекашан жүріп кеггі. Казак ССР-ы, Балашов облысы совхоздарында және Горький совхоз- дар тресіне инженерлер мен техниктер жіберу жөніндегі тап- сырманы біз бірнеше күи ішінде орындадык. Бұлардан басқа, жаца жерлерді игеруге баруға тағы да мындаған адамдар тілек білдірді. Қөптеген колхоздарды даярлығы жеткіліксіз кызметкерлер басқаратындыктары себепті, облыста артельдердіц председа- тальдер кұрамын нығайту жұмыстары жургізілуде. Сонғы уа- кытта колхоздардық председательдігіне 300-ден аса даярлығы анағұрлым мол жолдастар жанадан сайланды. Бүлардыц жар- тысы бұрын партиянық аудандык комитеттеріиің секретарь- лары, аудандық аткару комитеггерінің председательдері кызметінде, баска да басшылык кызметтерде істеген. Аудандык буынды нығайту және жергілікті жерде ұйым- дастырушылық жұмыстарды жақсарту мақсатымен облыстык жэне калалық ұйымдардан кәзірдің өзінде 135 басшы кызмет- кер селолық аудандарға партия жэне совет қызметіне жібе- рілді. Алайда Партия мен Үкметгін біздік алдымызға қойып отыр- ған міндеттерін орындау үшін бұл әлі де тым жеткіліксіз. Шеф- тік міндетін алған кәсіпорындардың партия, кәсіподак ұйым- дары жэне шаруашылык басшылары кәзір жаңашылдардыц алдынғы катарлы тәжрибслерін таратуда, еңбек ұйымдасты- руда, өнеркәсіп мэдениетін енгізуде, селода буқаралық-саяси жэне мәдени жұмыстарды өрістетүде машина-трактор станция- ларына көбірек көмектесе бастады. Өнеркәсіп орындары мен күрылыстар колхоздарға парниктер, теплицалар жэне баска шаруашылык кұрылыстар салуға көмектссуде. Кәзірдін өзінде- ак 10 мын шаршы метр теплицалар жэне 100 мындай парник рамалары жасалды. Бірак облыс екбекшілерін ерте пісетін овощтармен камтамасыз ету міндеті алі толык шешілген жок. Егер ССРО Финанс министрлігі колхоздарға бұл максат үшіи жеткілікті кредит белее, парниктер мен теплицаларды анағұр- дым көп салуға болар еді. Шынында бір ірі парник-теплица комбинаты!! салу 2 миллионная аса сомға түседі, ал көптеген колхоздардыц, әсрссе артта келе жатқандарынык, мемлекет 167

көмегінсіз, бір-скі жы.ідык •■ніндс М\\'“- , .....л шыгынды көтере алмантыны табш н норсо. <К- ап банланысты біз Гирь- ккн облысыныц колхо.ідлринн иарн юр мои топлиналар салу үшін ОСЫ ЖЫЛЫ КСМІІІЛС косыми 2п миллион соя банд: сұраймыз. корлорі. Партиями Колхозшы шаруалпр мои ЛПЧ'. ж.шо халмктш ад- 10 жамжакты кам- ауыл шаруашылыгын ініан орі «рко бо.тоонділігіи одауір ауқатын арттыруга догом күнбо-кү қорлығын сезе отырын, изіпііі оім' арттырды. Осының пркпошіда. нікон ж м .ііп ......... кыстату біраз жпксмрды, мгі/іді.иі олім-жііімі конот «зяіід • колхоздардың көпшілігіидо мал шаруашылыгынык вшм.илігі артты. Бірақ бұл алд.ігы уақытга ісюлогім ораоан •«>]* жүмш тыц бастамасы гамм. Казір біддін міндогімн кнкгсмп сгкі. уйымгаылдыкпен өткізу, иумлшарупшылык дакмлдарык »сфУ дік алдыңғы катарлы тасілдорін коціііон сигму. домді жансТіЧ- никалық дакылдардам. картон ион оноштаи жогары түрақты өнім алу, мал шпрупшііілідгіліыіі түрактн жсмшел базасын ж асау болып отыр. Горький облысынын снбскшілорі жолла түргаи кииыишы- лықтардын қандайын болел да жонуго Гюлді боком баіілагая. Олар Партия мен Үкметтін алға қойган міидотгорін ойдагыдак орындау сүйікті Отанымыздыц қуаттылыгым бурымгыдаи Д-1 күшейтетінін біледі. Біз жаца жерлерді кгору жнмімдегі бүкі-т халыктық қозғалыс.қа белсене қатысуды өзіміздіц Сорышымыз деп есептейміз. Облыстың өнеркасібі еліміздіц зор квломді тык және тынайған жерлерді жыртып жаткам аудандарына кьізмет- кер кадрлары жөнінси де, техника жөнінем де барымша көмек көрсетеді. Менен бурын свйлеген баска депутаттар сыякты. мск де ССРО-нын 1954 жылға ариаіған Мемлекегтік бюджетіи Бюд­ жет комиссиясымыц түзетулерімен, бекіту туралы усынысты костаймын. Біздіц социалистік мемлекеттік жана бюджете бүкіл совет халқынык бірауыздан макұлдамтымы күмэнсіз жэне бұл бюджет бұдан былайгы коммч-нистік коғам курылысына косылған мақызды үлес болады. (К о л ш а п а л а Кт а у). Председатель. Допутат Замчевскнйге сөз беріледі. И. К- Замчсвский ( Н е в а с а й л а у о к р V г І Р С Ф С Р )- Депутат жолдастар! ССРО Жоғарғы Советімік кяраүына усы- нылған 1954 жылга армалган Мемлекетгік бюджет біздік елі- міздщ к ом м унист коғам орнато жолымен сеніммси алга басып келе жатканьш далслдейлі. 1954 жылга арналган Мемлекеттік оюджет Совет мемлекетініц бейбітшілік саясатым. совет ада- мына.сибекш.лсрдін түрмыс дэреж есін үздіксіз аргтыруға біз- қажымам-талмай жасап отырган қа.мкорлығык тағы д а беинелейді.

Халықтыц игілігі мен гүлдене беруіне Партия мен Үкмеггін жасап отырған камкорлығына жауап ретінде Отанымыздын астанасы Москва енбекшілерінік үлгісімен ленинградтыктар снбек енімділігін едәуір арттыру және өнімніқ сапасын жак- еарту жолындағы социалистік жарысты өрістетуде. Бұл лат- риоттық козғалысқа Ленинградтың барлық фабрикалары мен заводтармның коллективтері косьілды. Егер өткен жылы Ленинград кәсіпорындарында едбек өнімділігі 5 процент кана артса, ал кәзір кала енбекшілері өздерініц міндеттемелерінде сқбек өнімділігін арттыру жөнінде анағұрлым жоғары көрсет- кіштерге ж ету міндетін алуда. Мысалы, Сталин атындағы металл заводының турбина жасаушылары еқбек өиімділігін II процент, Карл Маркс атындағы заводтыц жумысшылары 17 процент арттыруға міндеттеме алды, тағылары тағы сондай. Қала еңбекшілері өндіріс резервтерін анағұрлым толык ашу жэнс пайдалану есебінен кәзіргі өндіріс аландарынан өнім шығаруды ұлғайтуға жетуде. «Красная нить» және «Октябрь­ ская» фабрикаларынын коллективтері 3 мың шаршы метрге жуық өндіріс аланын босатып, бұларға қосымша жабдыктар орналастырды, 1954 жылы, өткен жылмен салыстырғанда, өнім шығаруды 30 процент аргтыруға міндеттеме алды. Ленинград кәсіпорыидары сокғы алты айдыц ішінде бірнеше он мьщдаған шаршы метр өндіріс алацын босатып, пайдаланды, мұнын өзі мемлекетке материал жэне акша каражаты жөнінек едәуір унем берді. Екбек өнімділігін арттыру, өнімнің сапасын жаксарту және өзіндік кунын кеміту жолындағы со ц и а л и ст жарыс үстінде озаттардын, өндіріс жаңашылдарынын, рационализаторлар мен өнертапкыштардыц коп сацды жаңа отряды өсіп жетілді. Мысалы, прибор жасабтын заводтыц токарі Васильев жолдас күн сайын 13 норма, осы заводтын токарі Костров жолдас бір сменада 7 норма орындайды. Онын бержағында мұндай жо- ғары еңбек өнімділігіне ерекше бір кыйын техникалык шара- ларды жүзеге асырғандыктан емес, өндірісгі жаксы ұйымдас- тыру жолымен кол жетіп отыр. Осы заводтыц жэне баска за- водтардыц жумысшылары мол өнімді жұмыс істеу ішін ездері- ке дәл осындай жағдай туғызуды кәсіпорындардык директор- ларынан орыиды талап етуде. Біздің Васильев және Костров жолдастардан неміз кем? — дейді олар. Жакашылдар мен өндіріс озаттарыныц тәжрибесін Ленинградтын күллі еибекші- лерінің игілігіне айналдыру үшін, кәзір каланыц қоғамдык үнымдары барлык шараларды колдануда. Өндіріс және ғылым қызметкерлерінін ынтымағы мол внімді жана машиналар мен прогрестік технологияны жасау жэне оларды енгізу ісінде жемісті нәтижелер беруде. 1953 жылы каланын тек машина жасайтыи заводтары ғана кырыктан астам жака, анағұрлым жетілдірілген мол өнімді машиналар мен механизмдер типтерін жасап шығарды. Карл Маркс атын-

дағы завод капрон жэне вискоза ж іп өндіретін комбайн күрас- тырып, жасап шығарды, бұл комбайн өндіріс процесіи төрт жүз есе шалшандатуға, онда істейтін жумысшылардың санын екі жарым есе азайтуға, онын бержағында олардыц енбек жағда- йын едәуір жаксартуға мүмкіндік береді. Ленинград өнеркәсібі 1954 жылдын бірінші токсанынын мемлекеттік жоспарын 104 процент орындады. Өткен жылға карағанда, өндіріс көлемі 17 процент артты. Енбек өнімділігін арттыру және өнімнін өзіндік кұнын кеміту жөніндегі жоспар артығымен орындалды. 1953 жылы Ленинград кәсіпорындары жоспардан тыс бір жарым миллиардтан аса сом кор жыйкады. Бірақ қала өиеркәсібі жұмысының көрсеткіштері бұдан да едәуір жақсы болар еді. Б ізде пайдаланылмаған өндіріс резервтері, енбек өнімділігін арттыру және өнім шығаруды ұлғайту резервтері әлі де көп. Өткен жылы 90 кәсіпорыннын мемлекетке 220 миллион сомнын өнімін кем бергенін айтсақ та жеткілікті. Бұл резервтерді іске косу ушін, ец алдымен еқбекті және өндірісті ұйымдастыруды жаксартып, кәсіпорындардык жұмысты бірқалыпты істеуін жолға кою керек. Аврал мен штурмшілдік туғызатын ішкі себептердін үстіне, кәсіпорьшдардық жұмысына бірсыпыра министрліктердін оларға канағаттанғысыз басшылық етуі д е колайсыз тиіп отыр. Түсті металлургия министрлігініц «Красный выборжец» заво­ ды жұмысты мүлде бірқалыпты істемейді: түсті прокаттын бірінші онкүндікте 12 процентін, ал соцғы онкүндікте — 55 про­ цента! шығарады. Заводтыц жұмысты бірде олай, бірде бұлай істеуіне ең алдымен оны шикізатпен канағаттанғысыз жабдык- тау себеп болып отыр. Жұмысты біркалыпты істегенде, бұл за­ водтыц тусті прокат шығаруды 40 процент дерлік үлғайтуға, ал енбек өнімділігін кемінде 12 процент арттыруға мүмкіндігі бар. Ленинградтың басқа көптеген кәсіпорындарында да жағ- дай дәл осындай. Жеке министрліктер өндірісті тықғылықты жоспарлауды әлі қамтамасыз етпеді. Ленинградтың біокатап заводтарынын ®»ісуіыіді, еонда жылдык жоспарлары 1953 жылы он терт рет да 1954 жылдын басынпя чачпятын ЯЛГМЫСЫ » « « . « « бұа„ д а Р5 „

болар еді, оный үстіне, бізде жүмысы аз заводтар бар. Мұндай мысалдар, амал қанша, бірен-саран емес. Мұндай колайсыз жағдайдыц болуы бірсыпыра министрліктердік, әсресе маишна жасау министрліктерінік, кызмегкерлері жоспардың калак орындалып жатқаиына көбінше айдың аягында ғана көціл беледі; олар өндірісті үйымдастыру жоне жоспарлау мәселе- сіие аз назар аударады, кэсіпорындардың жұмысты бірқалыпты істеуін жолға салумен мүлде шұғылданбайтын болып кетті, ал едбек өнімділігін арттырудың және өнімнін, өзіндік кұнын кемі- тудің үлкен резерві бірқалыпты жұмыс істеу екені жұртка Соқгы уакытта Ленинградтыц бірсыпыра заводтары сапа- сыз «нім шырарғаны үшін катал және әділ сыиалды. Атап айт- қанда, Киров атындағы «Электросила» заводында турбогидро- генераторлардыц елеулі кемдікпен шығарылған жағдайлары болды. Брактан болатын шығын кала өнеркәсібінде алі өте кеп, ал бұл шығын 1953 жмлы 200 миллиондай еом болды. Қаланыц енбекшілері еңбек өнімділігін арттыру жөнінде міндеттемелер алумен катар әрбір кэсіпорында өнімнід сапа- сын жаксарту шараларын да белгіледі. Мысалы, «Скороход» фабрикасының коллективі микропоралы ұлтанды былғары аяқ- кнімнің кепілдікпен киілу мерзімін белгіленген мерзімдегіден екі есе үзартуға міндеттенді. Машина жасаушылар гидравлика және бу турбиналарынын, станоктар мен электр машиналары- кың жұмыс істеу мерзіміи едэуір ұзартуға серт берді. Біз Ле­ нинград кәсіпорындарьшыц маркасы бар машиналардын, агре- гаттардыц және халық тұтынатын товарлардын өте сапалы болуына толық кепілдік беру үшін күресудеміз. Депутат жолдастар! СОКП Орталық Комитетінін сентябрь жэне февраль-март Пленумдарының карарларын орындай оты- рып, Ленинград екбекшілері Ленинград облысыныц және басқа ■облыстардын ауыл шаруашылығына 10 мыдға жуык мамандар жіберді, бұлардык ішінде 1.960 инженерлер мен техниктер бар. Облыс ауыл шаруашылығыиық алдында таяудағы жылдар- дын ішінде Ленинград™ овощпен, сүт енімдерімен толык камтамасыз ету, ал картоппен, етпен едауір дәрежеде камта- масыз ету міндеті түр. Бүл міндетті орыидауда каланың өнер- касіп орындары шефтікке алу жолымен облыстыц МТС-теріне, совхоздары мен колхоздарына кадрлар жөнінен зор көмек көрсетуде, оларға сондай-ақ шаруашылык кұрылысгар салуға, иалшаруашылык фермаларын механикаландыруға, колхоздар- ды электрлендіруге көмектесуде. Шефтік міндетін алған ұйым- Дардың күшімен облыс колхоздарында 70 мың парник рамала- ры жасалды және баска жүмыстар істелді. Қаланын, күрылыс ','йымдары 37 жана МТС-те күрылыстар салуда. Алайда селоға шефтік көмек әлі де тым жеткіліксіз екенін мойындау керек. Біз теплицалар мен парниктер жасау жоспа- рын орындамадык, селодағы ұйымдарды кадрлармен нығайту 171

жөніндегі жұмысты аяктамадык, совхоздардьщ жумысын жак- сартуға жетіскеніміз жок. Квпшілігі Ленинград кала аймағьш- да орналаскан совхоздар овощ пен каргопты 1940 жылдағы- лан екі есе аз өсірсді, оның бержагында мунда өшмнж өзнда күны өте кымбат. Совхоздардыц нашар ж-үмысына, оізоеа бірге, РСФСР Совхоздар мшшстрлігі жане Лзык-түлік товар- лары өнеркәсіп министрлігі д е едоуір дорсжсдс кінэлі, оулар совхоздарды вркендетудіц аса мацызды мосслслерін м алдымен, тұрғын уйлер салу, мелиорация жүмыстарын жургізу және егіске жарамды жсрлерді нгеру жөніндегі мосслелерді біркатар жылдар боны шешпсіі кследі. Енді бір колаіісыз жағ- дай, Ленинград облысыныи совхоздары тогыз жоғарғы баскар- маға және төрт министрліккс багынады. Онын үстіне, Ленив- градта совхоздарды камтыіітыи ондағаи жабдыктау, жобалау және кұрылыс ұйымдары бар, бірак бұлар Ленинград аимағы- нық жоғарғы баскармасына бағынбанды, мүнын өзі уиымдас- тыру жағынан бьглык жоне күнделікті туып отыратын мэселе- лсрді шешуде өте сылбырлык туғызады. Біздін ойымызшз, облыстын барлык совхоздарын Ленинград апмағындағы оір жоғарғы басқармаға біріктіру керек. Депутат жолдастар! Ецбекшілердіц мұктажына Партия мен Үкметтіц камқорлығы тұрғын-үй кұрылысыныи кек көлемді жүргізілуінен айқын бейнеленеді. Сонғы үш жыл ішінде Ле- кинградта көлемі бір миллионға жуык шаршы мстр тұрғын үйлер салынды, ал үстіміздегі жылы 400 мын шаршы метрдей үйлер салынуға тиіс. Бірак біз кұрылыстьщ жоғары сапалм болуын және құрылыс жұмыстарынык кұнын кемітуді элі кам- тамасыз етпей отырмыз, мұнык өзі тұрғын үйлердіи іске косы- луы жыл бойына біркалыпты болмауыныц нэтнжесі. КұР“' лыста жұмыстық бірқалыпты істелуін камтамасыз ету үш|й кұрылыс ұйымдарынын жүмысындағы елеулі кемшілікті жоюы- мыз кажет. Мұнымен бірге түрғын үй кұрылысын министрлік- тер тарапынан жоспарлауды жаксартуға көніл аудару керек- Ленинградтын тәжрибесінен мынаны көреміз: министрліктер, одетте, тұрғын үйлердің 50 проценттен астамын төртінші ток- санда беруді, ал біріиші жарты жылдыққа небәрі 10 процентін ғана беруді жоспарлайды. Кұрылыс жұмыстарының сапасын жақсартудын және күры; лыс жүмысшыларыныд ецбек өнімділігін арттырудык кажетті шарты — жүмысты индустрияландыру болып табылады. Ле- нинградтыктәрдың ірі блокты тұргын үй курылысын элі Де жеткіліксіз енгізгенін мойындауымыз керек, ірі блокты тұрғын үи курылысын енгізгенде, тәжрибе көрсеткендсй, бір жумыс- шынын істеген жумысы скі ессден аса артады және тап сондай жумысшыныц күшімен құрылыстыц көлемін үш ссе ұлғайтуғз чүмкшдік береді. „ * ” радта ірі блокті кұрылысты жаппай енгізуді кұрылыс іатериалдарыныц өнеркәсібініц нашар дамығаны тежеп отыр.

кала курьглыстарында темірбетонды бұйымдар, кабырға жэне сырлау материалдары үнемі жетіспейді. Қурылыс материал- дары өнеркәсіп министрлігі Ленинградта күрылыс материал­ дары өнеркәсібін өркендету туралы ССРО Министрлер Сове­ т у я каулысына және Жоғарғы Советтің сессияларында саи рст болған сынға карамастан, осы жылдар ішінде Ленииградта темірбетон бұйымдарын, ірі габаритті кабырға блокгарын, бет- теу және керамика илиталарын шығаратын, гранит пеи мра- иорды өндейтін бірде-бір завод салмады. Біздіқ практикамызда министрліктердін жеке басшы кызметкерлерінін мәселені шешуге мемлекеттік тұрғыдан емес, бір беткей ведомстволық тұрғыдан қарауын жиі кездестіреміз. Мысалы, Ленинградтык кұрылыс ұйымдары цементке өте зәру: бірінші тоқсанда Ленинград 2 0 мың тонна цементгі кем алды; ССРО Кұрылыс материалдары өнеркәсіп министрлігініц Боров­ ский атындағы цемент заводы бірінші токсанда өнеркәсіпке көптеген цементті кем берді, бул заводтьщ өз карьерлері жок, кашықтан әкелінетін шикізатпен істейді. Шынында осы завод­ ка керекті шикізат жөніндегі мәселені кыска мерзімде шешуге болады. Ленинград облысының Боровский атьшдагы завод орналаскан сланецті ауданында ССРО Мұнай өнеркәсіп минис- трлігінін өз карьерін салуға тиіс «Ленгазстрой» тресі бар. Оныч жұмысы көп емес, үстіміздегі жылы карьер күрылысы жөніндегі жұмысты орындап шыға алады, бүғаи осы трестін басқарушысы да келісімін беріп отыр. Б із жоғарыда көрсетіл- ген трестің карьер жасауына рүқсат сұрап Мүнай өкеркәсіп министрлігіне, Гинзбург жолдасқа сан рет өтініш жолдадык, бірак ат ылғый дәлелсіз, бастартумен келді. Мұндай мемлекет- тік емес, біржакты ведомстволық көзкарас іске үлкен кесірін тигізеді: Мүнай өнеркәсіп министрлігінін күрылыс тресініи жұмысы көп емес, трестік корлары пайдаланылмайды, ал Боровский атындағы завод мемлекетке цементті едэуір көлемде кем беріп келеді. Депутат жолдастарі Мемлекеттік жаңа бюджет еліміздін ьндіргіш күштерінін. куатты еркендегенініц айқын куәсі болып табылады. Мен 1954 жылға арнадган Мемлекеттік бюджетті бекітутуралы ленинградтықтардың атынан ұсыныс енгіземін. Ленинград енбекшілері каланын өнеркәсібініц, транспорты \"он күрылыс үйымдарынык жұмысындағы елеулі кемшіліктерді Жоііып, екбек өнімділігін едәуір арттырып, енімнік сапасын жаксартамыз деп ССРО Жоғарғы Советін сендіреді. Леиин- гРадтықтар елімізде коммунизм күрылысының ұлы програм­ мами жүзеге асыру жолында өздерінік күштерін аямайды. (Қол ш а п а л а қ т а у ) . Председатель. Депутат Тайбековке сез беріледі. Е. Б. Тайбеков ( З а й с а н с а й л а у о к р у г і. К а з а к СС Р-ы). Депутат жолдастар! Советтік экономиканың мықтап 173

еркеидегсні, халык шаруашылыгыныц, гылы.м мен мэдениеттщ барлык салаларында код жетксн орасан зор табыстар ССРО Жоғаргы Советініи карап. бскітуіис үсынылған 1954 жылг» арналған Мемлекеттік бюджсттің жобасында аГікын бейнелев- Мемлскеттік бюджеттін жобасы Совет Одагының бейбіт- шілік суйгіш саясатын бүкіл дүіше жүзініц алдыида тагы да айкьш көрсетіп отыр. Ецбекшілерді қаііыршыландыру ессбінен жанталаса каруланып жаткан ка п и т а ли ст слдсрдін бюджет- терінен бүтіндеГі басқаша сыііппттагы біздін Совет мемлекеті- кіқ бюджсті халық шаруашылыгыи онан эрі өркендетудік жэне совет аламларыныц материалдық ол-аукатын арттырудық кск программасы бодып табыладм. Віздің Совет елінде социализм кұрылысынын табыстары - К ом м ун и ст партия мен Совет Үкметіиін лешшдік-сталиндіі улт саясатын мүлтіксіз жургізу иәтижелсрін күнбс-күн сезія отырған Қазақ республнкасыныц табыстары мен жегістіктерг ііін негізі бо-тып табылады. Қазақстан күшті өркендеген социалнстік индустриясы бар республикалардыц біріне, түсті жонс снрек кездесетін металдар шыгарып, қорытатын мацызды аудандардык бірінс аііналды. Сокғы үш жылдың ішінде рсспублнкада тазартылмаған мыс шығару 30 процент, коргасын өндіру — 88 процент, мырш өндіру 1,6 есе артты. Бірак мыс ж әне корғасын-мырш өнеркасі- бінін көптеген кәсіпорындары элі де өз мүмкіндіктерінен твмеи дарсжеде жүмыс істеп келеді. Қазакстан елімізге мысты, кор- ғасынды, мыріиты ж әне басқа металдарды кәзіргі уақыттагы- дан анағурлым көп бере алады. Республикада түсті мсталлургиякы онан әрі өрксндету жэне металлургия кәсіпорыцдарын салу каркынын күшейту міндет- тері ССРО Түсті металлургия министрлігі тарапынан мьіктап көніл бөлуді керек етеді. Кара металлургия минястрлігінія адресіне де осыны айту керек. Казак ССР-ы Түсті металлургия министрлігінін күрылуына оанланысты түсті металлургия кәсіпорындарына басшылыкты жакындэтугв ж әне жаксартуға, республиканын аса бай түсп металдар запасын ойдағыдай игеруге жағдай туғызылды. * а“ ? Т?н? ? көмір шығаРатын өнеркәсіп онан зрі мыктал ™ Лді' м Ұ»ык осресе Қарағанды көмір бассейніне каты- “ \",„р’ ” ұндс көмір шығаРУ соғыска дейінгі дәрежедсн едэуір ар„“ \" ° ™ £ . Бассейн и'ахталаРЫның көпшілігі ец жака техни- енбек в1нмв-Ы^ алған-. Жака техниканы енгізу шахтерлердік кам тям ^ үздж сіз арттыруды, көмірді көп шығаруДИ камтамасыз етуге мүмкіндік берді. сайшІаю й н т ? « » К шаруашылыгы көмір өнеркәсібіне барған код жеткен тяЯІаПТар қойып 0ТЫР- сондыктан кемір өнеркасібі жеткен табыска қанағаттанып отыра алмайды 174

Біз көмір мен жанар сланецтіц жана кеидерін пайдалану жвнінде бірқатар жылдар бойы мәселе қойып келдік. Жанар сланец өз запасының молдығынан ғана емес, сонымен бірге сланец айыратын енеркәсіпте пайдалануга әбден жарайтын жоғары сапасы жағынан да ерекше назар аударуды керек етеді. ССРО Мемлекеттік жоспарлау комитеті мен ССРО Көмір өнеркэсіп министрлігі көмір мен жанар сланецтіц жаца кеи- дерін игеруге назар аударуға тиіс. Соцғы жылдары республикада жергілікті су куатыныц ресурстарын пайдалану негізіиде электр станцияларын салу врістетілуде. 1953 жылы Ертіс өзенівде куатты Өскемен су-электр станциясы пайдалануға берілді. Бұктьірма СЭС-нің курылысы басталып отыр. Өнеркэсіп пен ауыл шаруашылығын онан эрі өркендету жаца электр станцияларын жедел салуды жане казіргілерініц қуаттарын арттыруды талап етеді. Алайда Электр станциялары және электр өнеркәсіп министрлігі Кара­ ганды көмір бассейні мен Теміртау каласы өнеркәсібінін энер- гетикалық базасы болып табылатын № 1 Қарағанды МАЭС-іи улғайту мэселесімен канағаттанғысыз шұғылданып отыр. Осы электр стаициясыидағы жана куаттарды іске қосу мерзімдері унемі бузылып келеді, мұнын өзі Қарағамды өнеркәсіп ауда- ныныц куатын есслеп арттыруды тежеп отыр. Электр станциялары және электр өнеркәсіп министрлігі Буктырма СЭС-нің кұрылысын жеделдетуі, басқа станциялар жөнінде жобалау-іздестіру жумыстарын жүргізуді тездетуі, Казақстаннын. шығыс аудандарыныц. Семей және Рубцовка (Алтай өлкесі) қалаларынык өнеркәсіп орындары мен ауыл шаруашылығын электр куатымен камтамасыз етуді ескере отырып, Алтай энергетика жүйесін өркендету схемасын жасауы керек. Іле өзенінде су торабын салудың республиканыц оцтустік- шығысында халык шаруашылығын өркендету үшін ерекше маңызы болады. Осы электр станциясының негізіиде Қазак ССР-ы мен көршілес республикалардық ауыл шаруашылығы вте мүқтаж болып отырған химиялык тынайткыштар өндіретін «асіпорындар салынатын болады. Бұл су торабын салу күріш, темекі, кант кызылшасы сыякты бағалы ауылшаруашылык Дакылдарын өсіруге арналған 300 мындай гектар жерді суа- Руға, 600 мын гектарға жететін шалғындықтар мен жайлым- Дарды суландыруға мүмкіндік береді, мұныц өзі Қазақстанныц °Нтустік облыстарында тұракты жемшөп базасын жасауды камтамасыз етеді. Республиканыц оцтүстік-шығысыныц өиер- касібі меи ауыл шаруашылығын өркекдету мүддесі осы су- эіектр станциясын жобалауды тездетуді, сөйтіп таяудары жыл- Дардық ішінде оны салуға кірісуді керек етеді. Республикада темір жолдар барған сайын көбейіп келеді. 1953 жылы жалпы ұзындығы 438 километр Мойынты—Шу темір жол линиясы пайдалануға берілді. Қарағандыныц көмірі 175

жэне солтүстік облыстар мен Орталык Казакстаннын астығн осы жолмен Казакстаннын октүстік облыстарына жэне Орта Азия республикаларына тасылуда. Ұзындығы 440 километр Акмола — Павлодар темір жол лишшсы паіідалануға берілді. Бұл жол Орталык Қазакстанды Ертіс боііындағы аудандармен жалғастырды, бұл жол Оңтүстік-Снбирь магистралінік бір Сөлегі болып табылады. Түсті ж әне кара мегаллургияны, көмір өнеркэсібін онан эрі еркендету, жылылык ж әне су-электр станцпяларынын куатын еселеп арттыру Қазакстанда ауылшаруашылык машина жасау өнеркәсібі мен автомобиль өнеркәсібін өрксндетуге керекті жағдайдын бәрін туғызады. Алаііда кейбір министрліктер, атап айтқанда Машина ж асау министрлігі, күрылысты үйымдас- тыру ісімен тым канағаттаиғысыз шұғылданып келеді. Мысалы. «Казахсельмаш» заводы 12 жыл бойы салынып келеді, бірак осы уакытка дейін бітксн жок. Министр Акопов жолдас бр заводтын кұрылысын тезірек аяқтауға шаралар колданса, жеи болар еді. Коммунистік партия мен Совет Үкмсті адамнын нгілігіие, онын материалдық әл-аукатын арттыруға тынбастан камкор- лык жасай отырып, ауыл шаруашылығын ыыктап өрксндету программасын белгілеп, бүл программаны жүзеге асыруда- Еліміздік шығыс, оқтүстік-шығыс ж әне баска аудандарында тын және тынайган жерлерді игерудің зор шаруашылык жэне саяси маңызы бар. 1954— 1955 жылдары елімізде 13 миллион гектар тык ж әне тынайған жерлер игеріледі. Осындай зор көле.мді жана жерлерді мұндай қыска мерзімде игеру егінші- лік тарихында бұрын-соңды болып көрген емес. Куатты индустрияны, колхоз кұрылысын жасаған, инженер-техник кызметкерлері мен механизаторлардың миллиондаған армия- сын өсірген Совет Одағы ғана бұл міндетті шеше алады. Ка- здкстаинын колхоздары мен совхоздары 1954— 1955 жылдарьі 6и.о3п0п0 м -ң гектар тың_және көптен тыкайған жерлерді игереді- Егер 1913 жылдаи 1953 жылға дейін, яғни 40 жылдын ішінде, Қазақстан территориясында егіс көлемінін өсуі 5 миллион гектардан артпағанын еске алатын болсак, онда республикадғ екі жылдын ішінде орасан зор көлемді жүмыс істеуге тура келетіні мейлінше айқын болады. Б ізде бүл аса зор програм­ маны орындауға не керектің бәрі бар. * әне тынайған жерлерді игеру міндеттерін ойдагыдай мақсатымен Совет Одағынын Коммуниста пар- опягяи Д п°£Г аЛЬІҚ Комитеті мен Совет Үкметі К аза к ст а н ға Ыэпін және матеРиалдык көмек көрсетуде. ьіздің республика инженер-техник, механизатор кадрлары жэне к ү ^ м л ы Уас о к п ҒЬп ЫК бЭСКа, кадРл а Ры жөнінен кеп косы м ш а раль-маот Ппг^п ° Р талык- Комитетініц сентябрь жэне фев- К азақст^ға обаІрруғуа ғ тГілСекИбйііл?д?ірагреЛнарМ»^оНскжваүнзыегне, аЛ^еЫнриУнгүрІаТд-

тын, Украинаның және басқа туыскан республикалардың ком- сомолецтері мен жастарыкмн патриоттық бастамасын біз еш- уақытта да умытпаймыз. Советтік Қазақстаинык екбекшілері соны жерлерді игеретін аудандарға келген жастардың армия- сын жылы шыраймен қарсы алды. Жака жерлерді игерумен катар кәзіргі егіс көлемінде ауьілшаруашылык дақылдарынык шығымдылығын арттыру, сөіітіп астық, макта, қант кызылшасын, күнбағыс, овощ және картоп өндіруді арттыру шаралары колданылды. Партия мен Үкметтін тыц және тыңайған жерлерді игеру, ауылшаруашы- лық дакылдарынын шығымдылығын арттыру жөніндегі шара- ларын жузегс асыру нэтижесіқде Қазақстан таяудағы екі жыл- Дың ншнде Совет Одағынык астык өндіру жөніндегі ек ірі республикаларыиың бірі болып алады. Астық өндіруді арттыру вегізінде коғамдық мал шаруашылығының жемшөп базасы едоуір жақсартылады. Мұиын өзі мал санын анағұрлым жедел көбейтудік, оның өнімділігін арттырудын, мал шаруашылыгы енівдерін өндіруді улғайтудыц басты шарттарынын бірі бо- Республиканын колхозшылары, машина-трактор станция- лары мен совхоздарыныц кызметкерлері Коммунистік партия мен Совет Үкмегінің тык және тыңайған жерлерді игеру жө- ніқдегі шараларын кызу макұлдап отыр. Осы зор шараны опдағыдай жүзсге асыру еліміз ушін астық өндіруді арттыру- іыц және сонымен бірге колхозшылардык табысын молайту- Дың, олардык материалдык әл-аукатын онан әрі арттырудыц кайнар бұлағы болады. Республиканын соцналистік ауыл шаруашылығы мамандар- дыц іске жетік кадрларына муктаж болып отыр. Сондықтан жоғары дорежелі ауылшаруашылык оку орындары мен техни- кумдарының жұмысын жақсартумен катар Қазакстанда жоға- ры дәрежелі ауыл шаруашылығын механнкаландыру жәнс электрлендіру оку орнын жакадак ұйымдастыру мәселесін шешетін мезгіл жетті. Астық шаруашылығын шұғыл өркеидетуді жүзеге асыру республикада жана машина-трактор станциялары мен совхоз- дар құру қажеттігін тудырды. Қазакстанда быйыл 92 астык совхозы, ал бұлардын көпшілігі бұрын ел мекендемеген жер- лерде ұйымдастырылады. Осыған байланысты ССРО Кұрылыс министрлігі мен транспорт уйьшдарынан республиканын МТС- тері мен совхоздарына кұрылыстар салуда күшті көмек көрсс- туді, сейтіп ты н. және тыцайғаи жсрлерді игеру ісіне улес косуды сұрауды біз өте орыиды деп санаймыз. Тын және тыкайған жерлерді игеру міндетіне ж әне астык вндіруді едәуір арттыруға байланысты кәзіргі складтар мен КОймалардыя іштілігін улғайтып, жанадан складтар мен кой- Малар салудык ерекше зор маңызы бар. Дайындау министрлігі «V» іске зор көкіл бөлуге тиіс, өйткені жаңа жерлер игерілетін

аудандарда кажетті техникалык база жасау жөніндегі куры- лыс жұмыстарын өрістетудін ксшіктірілуі астык сактауды қыйындатуы ыктимал. Қазакстаннык солтүстік облыстарында тын жзне тынаиған жерлерді игеру астык ендіруді жэис астык тасымалынык көле- мін мыктап арттырады. Солай бола турса да, 5,5 миллион гек­ тар тын ж әне тынайған жерлерді игерстін Костанай, Көкше- тау, Акмола, Павлодар ж әне Солтүстік Казакстан облыста- рында тас төселген жолдар ж ок дсрлік. Пул облыстарда иегі- зінен кәдімгі кара жолдар ғана бар, бұл жолдар күзгі жэне көктемгі лайсанда журуге мулле жарамай кплады. Жал куры- лысының ерекше зор манызы болып отыр. Біз ССРО Мемле- кеттік жоспарлау комитетінен, ССРО Автомобиль транспорты жене таежолдар министрлігінен республикада жол салу мэсе- лелерін кешеуілдетпей караулы сураймыз. Түсті жэне кара металдардын рудалары шыгатын аса бай кенді жерлерді, көмір корларын нгеру, сонымен катар егістікке жарамды орасан көп жерлерді нгеру республиканыи өидіргіш күштерін мыктап өркендетудін таяудағы перспекти- васын ашып беріп отыр. Депутат жолдастар! Біз талкылап отырғаи бюджет өнер- кэсіпті, транспорт™ жэне ауыл шаруашылығын онан эрі өркендетуді камтамасыз етеді. Совет халкынын мэдени жэне материалдық-тұрмыстык кажеттерін канағаттандыруға жұм- сауға көп каржы бөлініп отыр. Мен осында шығып сөйлегенде- путаттарды қолдаймын жэне ССРО Жоғарғы Советінін кара- уына ССР Одағының Министрлер Советі ұсынған 1954 жылға арналған Мемлекеттік бюджет, Бюджет комиссиясынык тузету- лерімен, бекітілсін деп усыныс енгіземін. Казақстанның енбекшілері біздіқ еліміздегі коммунистік курылыстың программасын ойдағыдай орындауға езінік бар- лык кушін аямай жұмсайды. ( Қ о л ш а п а л а к т а у ) . Председатель. Депутат жолдастар! Регламент бойынша Одақ Советінік бугінгі мәжлісінік уакыты бітті. Одак Советі- ***** келесі мәжлісі ертек, 23 апрельде, күндізгі сағат 4-те болады. 1 Одак Советінің мэжлісі жабылды деп жариялаймын.

ҰЛТТАР СОВЕТІ Үшінші мәжліс (1954 жылғы 22 апрсльде) Үлттар Советінің Председателі В. Т. Лацис жолдас және оның орынбасарлары Н. Е. Авхимович, П. Т. Комаров, М. И. Султанова және П. Г. Тычина жолдастар Президиумға келгенде, ал Н. А. Булганин, А. И. Микоян, Н. М. Шверник, П. Н. Поспелов жолдастар ложаларға келгенде, депутаттар м*в коиақтар оларды узақ кол шапалақтаумен қарсы алады. Бэрі де орындарынан турады. Председательдік етуші Ұлттар Советініц Председателі депу­ тат В. Т. Лацис. Председатель. Депутат жолдастар! Ұлттар Советінік мәж- лісі ашық деп жариялаймын. ССРО-ныц 1954 жылға арнал- тан Мемлекеттік бюджеті туралы баяндама бойынша жарыс сөздерді жүргізс береміз. Депутат Додхудоевке сөз беріледі. Н. Додхудоев ( К ө к т а ш с а й л а у о к р у г і, Т ә ж і к ССР-ы). Депутат жолдастар! ССРО Жогарғы Советініц осы «ссиясы СОКП Орталык Комнтетінік сентябрь және февраль- чарг Пленумдарыныц тарихн қаулыларымен каруланған совет халқы ауыл шаруашылығын шуғыл өргс бастырудын орасан зор программасын жүзеге асыру үшін зор патриоттық өрлеумен еабек егіп жаткан дәуірде жыйналып отыр. Коммунистік партия мен Совет Үкметі кәзіргі жағдайда ец хекейкесті бүкіл халыктык. міндет болып табылатыи, социа­ листа индустрияның каулап өсуі негізінде таяудағы екі-үш * ьілдық ішінде еліміздік халық тұтынатын товарлар жөніндегі өсіп отыргаи керегін толык канағаттандыру міндетін алға Депутат жолдастар! 1954 жылға арналған Мемлекегтік бюджеггіц жобасьшда партнямыздыц улт саясаты, халықтар и. 179

достығын уздіксіз иығаііту, советтік соцпалнстік рсспублика- лардык халык шаруашылығы мои млдошіетін оиаи эрі өркен- дете беру саясаты аПкын бсмне.іеіігоп. 1954 жылға арналған Мемлокоттік бюджеттік жобасыіца Тәжік ССР-ы бюджетінін квлемі 1 миллиард 272 миллион сом болып, өткен жылдағыдан 15 пропоит артык. Оолгіленген. ьұл Тәжік Советтік Социалистік Республикпсынын шаруашылык жоие модени құрылысын бұдан бы.іай да орістотс бсруді толык камтамасыз етеді ж әне Коммуниотік мартшшыц Орталык Коми­ тет! мен Совет Үкметініц тожік ха.іқын гулдендіру женшдоп үздіксіз камкорлығынык көрінісі болын табылады. Коммунистік партияның ксмецгор улт саясаты тажік хи­ нина Совет өкметі жылдарында блқмттыц данғыл жолына шығуға ж әне өзінін бүрынғы экономігкалык., саясн жоис мэдсші жағынан артта калушылыгын толығы.мон жоюға мүмкшлік берді. Тожікстан енбекшілері еліміздіц барлык. туысқаи хэлыкга рымеи, ен. алдымен үлы орыс халкымен. тығыз ынтымактаса отырьш, Коммуннстік партия мек Совет Үкметініц басшылығы аркасында коммунистік кұрылыста елоулі табыстарға жетті. Тажікстан өнеркәсібі өткен жылы жалпы өнім шығару жоспарын 103 процент орындады, жалпы өнім 1952 жылғымен салыстырғанда 14 процент артты. Тәжік ССР-ныц халык шаруашылығына бесінші бесжыл- дыкта жұмсалатын күрделі қаржынмц жалпы көлемі төртіним бссжылдыкта жүмсалған каржыдан екі еседен аса артып туседі. Республикада ауыр өнеркэсіптіц металл өндсіітін, тау- ксн өнеркәсібі ж әне басқа салаларыныц кәсіпорындары барғаи сайын көбейе түсуде. СОКП Орталык Комитетінің сентябрь және февраль-март Пленумдарыныц тарихи карарларымен жігерленген колхозшы- лар мсн колхозшы эйелдср, МТС-тср мен совхоздардыц қызмет- ксрлері, ауыл шаруаівылығының ма.мандары ауылшаруашылык дакылдарының шығымдылығын арттыру, қоғамдық малдын санын көбейтіп жәнс оның өнімділігін арттыру жолында жан- кьіярлықпен күресуде. Ірі социалистік шаруашылыктың артықшылығын пайдалаиа отырып, республикамыздың колхоздары өткен жылы ауыл- шаруашылық жүмыстарын өте-мөте ұйымшылдыкпен жэне жоғары агротехникалық дәреж еде өткізді. 1953 жылғы ауа райыныц колайсыз жағдайына карамас- тан, колхоздар мақтадан жоғары өнім алып, макта дайындау- дыц мемлекеттік жоспарын орындады. Сол сыякты астык, зығыр, каракөл елтірісін, мал шаруашылығы өнімдерін дайын- дау жоспары да мерзімінен бұрын орындалды, коғамдық мал Алайда рсспубликанын ауыл шаруашылығында әлі де ірі кемшіліктер бар екенін айтгі кетуіміз ксрек. Астық дақылдары- 180

ның егіс көлемін ұлғайту ісі элі де болса баяу жүргізілуде. Мал шаруашылығынын өнімділігі жэне картоп пен овоіцтың шы- ғымдылығы вте төмен. Республикада, әсресе биік таулы аудан- дарда әлі де артта калып отырған колхоздар аз емес. Колхоз өндірісін механикаландырудың барғап сайын арта тусуі республиканын ауыл шаруашылығын өрге бастыруда орасан зор роль атқарады. МТС ауыл шаруашылығында шешуші күшке айиалып, колхоздарға зор көмек көрсетіп отыр. Казір макта және баска техникалык дакылдар өндіруде дала жүыысыныц 80 проценттен астамы механикаландырылды. Коммунистік партиянык Орталык Қомнтеті мен Совет Үкметі республикамызлын МТС-тері мен колхоздарын мандай алды техникамен жабдықтауда зор көмек көрсетуде, суару жүйелерінік құрылысына миллиондаған сом қаржы босатуда. Кәзір колхозшылар, МТС-тер мен совхоздардык кызметкерлері, ауыл шаруашылығынын мамандары Бүкілодактык ауылша- руашылық көрмесінс катысуға право алу жолындағы жарысты кеңінен өрістетті, сопналистік ауыл шаруашылығынық койна- уындағы барлық ресурстар мен мумкіншіліктерді барынша пайдалану жолында табанды күрес жүргізіп келеді. Тэжікстан ауыл шаруашылығының епбекшілері егіс көлемін улғайту, мактаның, астықтыц және баска ауылшаруашылык дақылдарының шыгымдылыгьш арттыру үшін барлық кажетті шараларды колдануда, қоғамдық мал шаруашылығын бұдан былай да көбейтіп, оның өнімділігін арттыру жолыида күре- суде, машина-трактор станцияларынык жұмысын жақсартып, колхоздарды үйымдык-шаруашылық жағынан нығайту жолын- дағы күресте олардык ролін арттыруда. Партия ж әне совет органдары МТС-терді маман кадрлармен толықтыру жөнінде бірсыпыра шараларды жүзеге асыруда. Қоммунистік партиянык уиемі көрсетіп отыратын камкор- дығынык арқасында тәжік халкы түрі үлттык, мазмүны социа- листік мәдениетті өркендетуде елеулі табыстарға жетгі. Респуб- ликамызда жалпыға бірдей жетіжылдык оку жүзеге асырыл- ды, республиканык ірі калаларында жетіжылдык окудан жал- чыға бірдей міндстті орта білім алуға көшу басталды. Бұл табыстар Қоммунистік партиянык Орталык Комитеті мен Совет Үкметінік төкірегіне тығыз топтаскан Совет Одағы- нық барлык хадыктарынык мызғымас туыскандық достығының нэтижесі екенін тәжік халкы жаксы біледі. Тәжік халқы өзініц бақыты мен жарқын болашағының кепілі болып табылатын бұл достыкка өзінід шын берілгендігін жанкыярлық еқбегімен Дэлелдеді, күнбе-күн дәлелдеп те отыр. Үстіміздегі жылы республиканын ауыл шаруашылығына жүмсалатын күрделі каржы өткен жылғымен салыстырғанда 66 процент ұлғайтылады, мұның өзі бізге ауыл шаруашылы- і’ын машиналармен жэне жабдыктармен бұрынғыдан да гөрі *ақсы жабдыктауға, суару жүйесін кекейтіп, елімізге 181

мактаны ж әне ауыл шаруашылығынык баска да өншдерш көбірек беруге мүмкіндік туғызады. Халыктың барған сайын өсіп отырған материалдык ка*е- тін толығырак және жаксырак қаняғаттандыру үшін республи- канын өнеркэсібін бүдан былай да үлғайта беру кажет. Ьюд- і жетте Тэжікстанның өнеркәсібіие жұмсалатын күрделі кар- жыны 1953 жылғымен салыстырғаида 150 проиенттен астам , арттыру көзделген. Мұнын өзі бізге өнеркәсіп өнімін шығарудь ұлғайту, онык сапасын жаксарту жөмінде. Мемлекеттік бюл- жетті деркезінде және толык орындау жөнінде күрделі міндеі- тер жүктейді. Жоспарын артыгымен орындап отырған алдынш катарлы кәсіпорындармен катар, біздс олі де болса Мемлекст- тік жоспарларды орындай алмай отырған фабрикалар, жерп- лікті өнеркәсіп орындары бар екенін атап өтуге тиіспіз. Республикада әрбір кэсіпорыида шаруашылык есепті суда» былай да нығайту, мемлекет каржыларын жұмсауда үнемшіл- дік жасау, бюрократизм элементтерін жоне баска да еяеулі кемшіліктерді жою жөнінде үлкен жұмыс жүргізілуде. Біздіа өнеркэсібіміз устім іздегі жылдың жоспарын мерзімінен бурый орындайтынына ешбір күмән жок. Депутат жолдастар! Партиянын Орталык Комитеп мея Совет Үкметі алдымызға койған міндеттсрдіқ ойдағыдай орыи- далуы одактық министрліктердің жүмысына тығыз байланыс- ты, сондыктан мен жеке министрліктердің атына бірсыпыра сскертпелер жасағым келеді. Тәжік республикасы таулы республика екендігі журтка мәлім. Алапты жерлердегі ауылшаруашылык жұмыстары жо- ғары механикаландырылуымен катар бізде таулы аудандар- дағы ауылшаруашылык жұмыстарын механикаландыру ісі эте нашар. Ауыл шаруашылығы ж әне машина жасау мшшстрлік- тері тікелігі 40—50 градуска жететіи тау кыяларында жүретш арнаулы тракторларды, егін жыйнайтыи тіркеу және аспалы машиналарды көптеп шығару ісін ұйымдастырумен тиісіншс шұғылданғаны ж өн болар еді. Мұнын өзі жүмысшы күшінік едәуір бөлегін босатуға мүмкіндік туғызар еді, сөйтіп олардьі биік таулы аудандардың колхоздарында кірістің макызды көзі болып табылатын салаларда — мал шаруашылығы, жібек ша- руашылығы саласында — пайдалануға болар еді. Сонымен катар мен мынаны айтуға тиіспін: ССРО Ауыл шаруашылык, министрлігі осы министрліктіц ұйымдары жүр- гізіп отырған кұрылысты нашар бақылайды, сол сыякты кұры- лыстарды материалдармек ж әне механизмдермеи өте иашар камтамасыз етеді. Біз ССРО Ауылшаруашылык министрлігіиен күрылыстарға өте-мөте оперативті басшылык етуін және оларды материалдык корлармен, механизмдермен деркезінде қамтамасыз етш отыруын сұраймыз. Мен ССРО Мемлекеттік жоспарлау комитетіне және ССРО Ауылшаруашылык министрлігіне республикада 1954—1955 жыл-

дарда бес-алты жака МТС ұйымдастыру туралы өтініш етемін. Мунық өзі біздік республиканың алдына партияньщ Орталык Комитеті мен Совет Үкметі қойған міндеттерді ойдағыдай жүзеге асыру үшін кажет болып отыр. Бізде тамақ өнеркәсібін, атап айтқанда шарап жасайтын, сарымай айыратын жэне консерв өнеркәсібін, өркендету үшін зор мүмкіндіктер бар. Бірак бізде тамак өнеркәсібі баяу өркен- деп отыр. Республикада бар тамақ кәсіпорындары жаңартыл- мады деуге болады. Бұл кәсіпорындардык кейбіреулерінің, зсресе сарымай заводтарынық ыдыстары жеткілікті мөлшерде емес. Республикада мақта дәнінен май айыратын заводтар аз. Осынық салдарынан жыл сайын көптеген мақта дэні бұзы- лып кетеді. Ал одактык министрліктіц жанадан салынып жат- кан май заводтарынык кұрылыс каркыны өте баяу. Мәселен, Каннбадам май заводын салу 1949 жылы басталды, бірак осы күнге дейін жеке корпустар мен объектілерге, мәселен, ТЭЦ-ке, техникалык жобалар болмай отыр. Егер ССРО Азык-түлік товарлары өнеркәсіп министрлігі бүл заводты осындай каркын- мен сала беретін болса, онда, сірә кұрылыс 10— 15 жылға созылуы мүмкін. Республиканың кейбір аудандарында жемістерді ұксататын консерв заводтарынык жоктығынан жемістер бузылуда, мұныц езі бау шаруашылығын онан әрі өркендетуді біраз дәрежеде кідіртіп отыр. ССРО азык-түлік товарлары өнеркзсіп министрі Зотоз жолдастан Сталинабадтағы май комбинатының және Каниба- Дамдағы сарымай заводынык кұрылысын аяктауды тездетуге шаралар колдаиуды, сол сыякты Вахш жазығында консерв за­ водын салу туралы мәселені шешуді өтінемін. Мұнын үстіне, кәзіргі бар консерв заводтары мен май заводтарын жаиарту туралы мәселе карауды сураймын. Республиканың өнеркәсібі мен ауыл шаруашылығынын шүғыл өсуі Ашхабад тсмір жолының Сталинабад бөлімшесінде *үк айналымынык өсімін туғызып отыр. Бұл жөнінде Сталин­ абад станциясында жүк тиеу соғысқа дейінгіден төрт есе, ал жүк түсіру 10 есе артқандығын айтудык өзі-ак жеткілікті. Егер жүргіншілер жүрісініқ едэуір өскендігін ескерсек Сталинабад бааімшесіндегі станциялардык, әсресе Сталинабад станциясы- вың кәзіргі қолда бар техникалык жабдыгы республика ша- Руашылығын өркендетуде тікелей кедергі болып отыр. Өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығынын үдайы өсіп отырған кажетіне керекті жүктерді деркезінде тасып жеткізуді камта- масыз ету үш ін, с'ол сыякты халық тұтынатын товарларды тасудық ұлғаюына байланысты ССРО Қатнас жолдары минис- трлігі Самсоиово-Сталинабад станциясындағы темір жол ли- иняларынын конструкциясын қайта кұрып, күшейткені жөн болар еді, мұнда бүкіл участокті таяудағы уакытта тепловоз тягасына көшіру ісін ескеру керек. Мұнын өзі ауыр салмакты 183

составтарды орынсыз кайта кұрауды жойып, жүкті тасып жет- кізу ісін тездетер еді. Сталинабадта товар станциясын салу жэнс астанадагы Сталинабад станциясын бірінші класка көшіру туралы, см сыякты Сталинабад- -Ленинабад жолы бойынша поездар жүр- гізу туралы мәселе шешілуі кажет. , .. Депутат жолдастар! ССРО Жоғарғы С о встініц бскітуше ОСРО Министрлер Советі ұсынып отырган 1954 жылға арнал- ған Мемлекеттік бюджеттіц жобасы совет хялкмнын алдында тұрған міндеттерге то.'іык саіі келеді. Мен 1954 жылга арнал- ған Мемлекеттік бюджетгі, Бюдж ет комиссііясынын түзеіулс- рімен, бекіту туралы сөйлегеи депутаттардыи усыныстарыиа косыламын, Коммунистік партия біздіц халкымызды оцбскте ерліз істеуге жігерлендіріп, уйымдастырып отыр, оныц творчество- лык күш-жігерін бір максатка — коммунизм салтаиатынз — бағыттап отыр. .. Совет Одағыньін Коммунистік партиясы жігерлендіріп отырған тәжік халкы еліміздің туысқан халықтарыіши көмсп- мен 1954 жылы өз республикасыныц шаруашылығы мен маде- пиетін онан арі гүлдендіруде жаңа табыстарға жетеді. (К ол ш ап алақ тау). Председатель. Депутат Пысинге сөз беріледі. К. Г. Пысин ( Г о р н о - А л т а й с к с а й л а у о к р у г і. Т а у л ы -А л т а й а в т о и о м и я л ы қ о б л ы с ы). Д епутат жолдастар! Коммунистах партия мен Совет Үкметі таяудагы екі-үш жылдың ішіндс еліміздік халық тұтынатын товарлар жвніндегі өсіп отырған керегін толык канағаттандыру макса- тын көздеп, өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығын өркендетудш жауынгерлік программасын белгіледі. Партияныц Орталық Комитетініц февраль-март Пленумы; ныц қаулысында, сол сыякты Партия мен Үкметтік одан кейінгі каулыларында да ауылшаруашылык өндірісін, ен алдымен встык шаруашылығын, қауырт өрге бастырудын нақты міндет- тері белгіленді. Тек Алтай өлкссінін колхоздары мен совхоз- дары үстіміздегі жылы 2.300 мын гектар тык және тынайғак жсрлерді игеруі тиіс. Біздін влкеміздік барлык колхоздары мен совхоздарында кәзір ауыл шаруашылығын түтас өрге бастыру жачында табанды курсе жүргізіліп жатыр. Өлкелік ұнымдарга колхозшылардан, МТС кызмегкерлеріпен көктсмгі егіс жоспа- рын едэуір асыра орындау жөнінде тілек білдірген және ол үшін мүмкіншіліктсрді көрсстксн ұсыныстар, астык дакылдары сгісінін көлемін қосымша кекейту үшін жаңа жер іздеп табу туралы ұсыныстар түсуде. Өлкенік екбекші.чсрі Партия мен Үкметтін ауыл шаруашы- лыгын шұғыл өрге бастыруға бағытталған шараларын бірауыз- дан макұлдай отырып, тыц жоне тыңайған жерлсрді игерудін 184

жоспарын асыра орындау, үстіміздегі жылғы көктемде жаздық. бидай мен жемшөп дакылдарын егу жоспарын асыра орындау жолында с о ц и а л и ст жарысты кенінен өрістетті. Алтай влке- сінде бул жоспарлар артығьшен орындалатыны сөзсіз. Бұл ушін барлық кажетті жағдайлар жасалып отыр. Үкмет өлкенін МТС-тері мен совхоздарына тракторларды, ауылшаруашылмқ машиналарын жеткілікті мөлшерде бөлді, баска да қажетті көмек көрсетілуде. Еліміздің саналуан облыстарынан өлкеге 16 мыннан аса механизатор келді. Бұл келген жолдастар кәзір- дін өзінде-ақ колхоздар мен совхоздарда жумыска кірісті. Біздін еліміздін барлык еңбекшілері ауыл шаруашылығын ерге бастыру жөніндегі зор ж әне күрделі міндеттерді шешуде аікеге көмектесіл отыр. Жанадан ұйымдастырылатын өте ірі он совхоз үшін тың және тыңайған жер толық табылды. Машина-трактор станция- ларында трактор бригадалары толыктырылды, көктемгі егіс жумыстарына акырғы әзірлік жүмыстары аякталды. Колхоз- шылар мен механизаторлар барлык ж ерде де кар суын бөгеуді уйымдастыруда. Бірақ бізде көптеген кемшіліктер д е бар. Кейбір МТС-терге плугтар, сеялкалар жеткізілмеді, жай және кондициялы емес тұқымдарды сортты тұкымдарға айырбастау толык жүргізіл- мей отыр. Колхоздарда еңбек ұйымдастыру ісінде де кемшілік- гер бар. Өлкенін совет органдары колхоз мал шаруашылығын еркендетудегі ірі кемшіліктерді жоюды өте баяулатып отыр. Біз жаңа жерлерді игеру — егіс көлемін атүсті улғайта салу немесе астык шаруашылығын ж ай ғана кскейту емес екенін түсінеміз. Ж аңа жерлерді игеру барысында әрбір шаруашы- •іыктық құрылымен терен, түпкілікті өзгерту, жыртуга лайыкты пішендіктер мен жайылымдарды жыртуға байланысты далалык мал азыгын өндіру мәселелерін дұрыс шешу, колхоз, совхоз пракіикасына мал шаруашылығын өркендетудің озат тәсіл- яерін, әсресе малды колда-лагерьде ұстауды, тезірек енгізу, жемшөптік отамалы дакылдарды егуді мейлінше колга алып, адардың шығымдылығын шұғыл арттыру істері коса жүргізі- луге тиіс. Еңбек ұйымдастыруды жоғары сатыға көтеру, оныц өнімділігін шурыл арттыру, бүкіл ауылшаруашылык техника- сының дурыс жолға койылып, жоғары өнімді жүмыс істеуін камтамасыз ету керек. Депутат жолдастар! Ауылшаруашылык өндірісінік Алтай Клкесініқ тарихында бұрын болып көрмеген дәрежеде ұлғаюы- на байланысты біз кейбір кыйыншылыктарға кездесіп отыр- мыз. Жақа жерлерді игеру мұнай өнімдерінік кажеттілігін едәуір арттырады, бірақ ССРО Мұиай өнеркәсіп министрлігі- иің мұнай базаларынық аумағы жағынан шағын болуы сонша, тіпті олар көбінесе, өткен жылдары, трактор жұмыстарыныи чвлемі едәуір кем болған кездік өзінде де, егіс жұмыстары- 185

яын. нағыз қызу кезінде өлкенің МТС-тері мен совхоздарын жанар және ж ағар майлармен калыпты жабдыктауды кідіртп. Мұнай өнеркәсіп министрлігі 1 апрельге дейін, яғни көктемгі егіс басталғанға дейін, тык жерлерді көбірек игеретін аудан- дар да жаңа мұнай базаларып ұйымдастыруға, кәзіргі бар база- лардың аумағын кецейтугс уәде берген еді. Бірак. әзірше бул бағытта жұмыс өтс а з істеліп отыр, мұның өзі орасан зор трактор паркініи уздіксіз жумыс істеуіне елеулі катер туғыза- ды . Біздіңше, тупкірдегі аудандарда жаца мұнай базаларыи ұйымдастыруға миігастрліктіқ келіспеуі дүрыс смес. Біз Үкмет- іе н бұл іске катысып, өлкеге МТС-тер м-зн совхоздарды трак- тордың жанар ж әне ж ағар материалдары.мен үздіксіз камта- масыз етуге көмектесуін сұраймыз. ССРО Совхоздар министрлігі жаңа совхоздарға арналған техниканы жеткізу жұмысын ете баяулатып отыр. Автомаши- наларды жеткізуге шұғыл шаралар колданылуы кажет, ейт- кені жақа совхоздарға көп жүк: тукым, тыкайткыш, кұрылыс материалдары, курамалы үйлер, тіркеу машиналары, шаруа- шылық кұралдары ж әне тағы сондайлар тасылып жеткізілуге тиіс. Көптеген ауылшаруашылық машиналары совхоздарға толык комплектісімен жеткізілмейді. Ж ака совхоздарда ұйым- дастыру кезені өте ұзакка созылды. Мен совхоздар министр! Козлов жолдастың өзі бұл іспен шұғылдануын, жана совхоз- дарға бөлінген машиналар мен жабдықтарды жедел жөнел- туді қамтамасыз етуін, сол сыякты бүл совхоздар жөніндегі барлық ұйымдастыру мәселелерін шешуін сұраймын. Машина-трактор станцияларынык, совхоздардын және кол- хоздардағы мал шаруашылык күрылыстарынык жұмысын шын мәнісінде ж әне тез өрістету керек, өйткені шаруашылыктын онан әрі өркендетілуіне өндіріс орындарынын ©те жеткіліксіз болуы көпшілік жағдайда кедергі ж асап келеді. Біздін өлкемізде кұрылыс материалдары өнеркәсібі нашар дамытылған. Біздіқ өлксміз сыякты үлкен өлкенің территория- сында ССРО Қурылыс материалдары өиеркәсіп миннстрлігінік бірде-бір косіпорны ж ок ж әне біздік байкауммызша бул минис- трлік жергілікті кұрылыс материалдарын өндіруді ұйымдасты- руға өлкеге көмектесу үшін қажетті назар аудармай отыр. •кмет біздтн өлкемізде кірпіш, әк, үй төбесін жабатын мате- риалдар өндіруді, сол сыякты кұрылыс тасын шығаруды г г п г \\ Уі? багытталған біркатар ш аралар белгілеген еді. Ал і-ы о құрылыс материалдары өнеркәсіп министрлігі Үкмет нұскауынык орындалуын ұйымдастыруды баяулатып отыр- Мииистрлиотң кейб^р кызметкерлері, сірә, курыл'ыс материал- дары өндірісін ұлғайтудын каншама шұғыл кажет болып отыр- ганын толык түсшбейтін болуы керек. Өлкенін ец кемі 700 колхоздары мен совхоздары кұрылыс әк.тасьш- П»нитті ж әне баска дГтаГжыиыстарын дагыдан пайдалана алады, колхоздар мен совхоздардын

өздерінің жерінен шығатын тастардан әрі арзан, әрі төзімді курылыстарды сала алады. Бірак өлкеде бұрғылау және взрыв жумыстарын жүргізетін уйымдардың жоктығынан таудагы жане тау бөктеріндегі табиғи тастар шығатын жерлермен шек- тес отырған колхоздар мен совхоздар кұрылысты саманнан, шетеннен және басқа да жабайы курылыс материалдарынан салады. Үкмет ССРО Құрылыс материалдары өнеркәсіп министрлі- гіне үстіміздегі жылы Алтай өлкесінде бұрғылау-взрыв жумыс- тарынық өндіріс участоктерін үйымдастыруды міндеттеген еді, бірақ министрлікте, сірә, бүл жүмысты декабрь айында да орыидауға болады деп ойлайтын болса керек. Біз колхоздар- дың, совхоздар мен МТС-тердің басталып келе жаткан куры­ лыс маусымында жергілікті арзан курылыс материалдарын кен пайдалануы үшін министрліктен бурғылау-взрыв жумыстары жөніндегі өндірістік участоктерді дереу уйымдастыруды талап Ауыл шаруашылығын өркендету міндетін бізбен бірге тез және ойдағыдай шешуге тиісті кейбір министрліктер уакыт факторының мацызды екеніи жете бағаламайтынын, өлкснін ауыл шаруашылығыиын өте шуғыл жэне кешеуілдстуді күттір- чейтін қажетінін өзін де канағаттандырудын практикалык мә- селелерін шешу ісінде баяулык жасап отырганын айту керек. ССРО Теніз және өзен флоты министрлігі өлкенің су бо- йындағы мунай базаларына мунай өнімдерін жеткізуге жыл сайын кедергі жасайды. Обь өзенінде және онын салаларында ®зен транспортын мүлде өркендетпейді. Мол сулы Обь ©зенінін. жүздеген километрге созылған жағалауьша орналаскан кол- Доздар мен совхоздар жүкті автомашиналармен, атпен тасуға мэжбүр болады. Өйткені арзан су транспортымен пайдалануға олардын мүмкіндігі болмай отыр. ССРО Өзен және текіз флоты министрліп жүргіншілер транспортын да өркендетпей, өлкенік халқын су транспортымен камтамасыз етпей огыр. Барнаул мен Новосибирск арасында жүретін жүргіншілер пароходы бір аптадай уакытта жол бойында болады және Барнаулдан апта- сына екі рет кана жөнеледі. Қаланык және кала маңындағы «олхоздардыц халкы жүргіншілер тасыйтын су жолы транс- портымен мүлдем камтамасыз етілмей отыр. Причалдар, прис- іаньдар жабдыкталмай отыр. Өлкенін ауыл шаруашылығына кызмет етуде темір жол фанспортының жумысында да кемшіліктер бар. Бурын кыйыр шетте, түпкірде жаткан кәзір 1 миллион гектар шамасында жана жерлер мекгеретін көптеген колхоздар мен совхоздар Жана Барнаул— Кұлынды темір жолынык бойында. Бірак осы мадызды магистральді калыпты пайдалану элі де уйымдасты- Рылмай отыр, өйткені станция жолдары дамытылмаған, товар алаңдары, тупиктер және тағы сондай объектілер жабдыктал- маған. Қөптеген селолык аудандар жэне тіпті өлкснін орталығы 187

Барнаул каласы да авиация транспортымен камтамасыз етіл- мей отыр деуге болады. Транспорттын барлык түрлерінің жұмысын шұғыл жақсарту керек. Бұл әлденеше жүздеген километрге созылып жатқан зор өлке үшін өте манызды. Біз егінді жыйнауға кәзірден-ак дайындалуымыз керек. Колхоздар мен совхоздарда астықты деркезінде тазарту жэне кептіру ісін камтамасыз ету егін жыйнау жүмысын уйымдас- тыруда ен курделі мәселе болып табылады. Өнеркәсіп астык тазарткыш машиналарды әлі де болса жеткіліксіз шығаруда. Астык тазартқыш машиналардың жеткіліксіз болғандығынаи біз өлкеде қарапайым мехаиикаландырылған қырмандар, веялкалар және астык пульттерін жасауды ұнымдастырдык. Бірақ жергілікті өнеркәсіп орындары шығарып жатқан бул машиналар тым жетілдірілмеген, сондықтан көп материал мен каржы жұмсауды керек егеді. Біз астык тазарткыш машина- ларды, жылжымалы астық кептіргіштерді одактық өнеркәсіп орындарында өндіруді ұлғайту жане машина-трактор стан- цияларын, колхоздар мен совхоздарды осы машиналармек жабдыктауды кушейту жөнінде усыныс енгіземіз. Тың және тыдайған жерлерді игерумен шұғылданып жат- кан село халкына жаксы кызмет ету мақсатымен, біз Центро- союздан жоне ОСРО Сауда министрлігінен сауда желісін кецейтуге, жаңа селолық магазиндер салуға және тасымал сауданы кен ұйымдастыруға көмектесуін сұраймыз. Тын жер- лерді игеріп жаткан аудандарда, әсресе кыйыр шеттегі тау бөктеріндегі аудандарда, Таулы Алтай автономиялык облы- сында медициналык мекемелердік, мектептердік, мэдени-ағарту мекемелерініц желісін едәуір кенейту қажет. Біз ССРО Мэде- чиет министрлігінен, ССРО Денсаулык сақтау министрлігіиеи жоне РСФСР Оку министрлігінен біздің осы өтінішімізді караулы, осы көрсетілген шараларды жүзеге асыруға керекті каржы бөлу туралы ССРО Министрлер Советіне усыныс енгі- зуді сураймыз. Біз мұнымен бірге кәзіргі уакытта Шығыста, атап айтқанда Алтай өлкесінде ж әне онымен шектес облыстаода. жана і»8

бурын айтып кеткенімдей, еліміздіц баска облыстарынан 16 мыңнан асгам патриоттар — механизаторлар келді. Мунык устіне өлкенік калалары мен аудан орталықтарынан МТС- терде жұмыс істеуге 2 мыциан аса адам жіберілді. Қызметкер- лердің бір бөлегі МТС-тер меи совхоздарға өздерінің семьяла- рымен бірге келді. Олардың көпшілігі семьяларын әкелгісі келеді және семьялары мен мүлкін тасуға, жана орындарда шаруашылык жөнінен орналасуға өздеріне көмек көрсетуін сурайды. Қелген мехамизаторларды тын және тыцайған жер- лер игерілетін аудандарда турақты етіп орналастыру үшін, біз баска облыстардан келген және өлкенін қалаларынан жіберіл- ген механизаторларға Үкметтщ коныс аударушылар үшін бел- гілеген кейбір жецілдіктерін қолдануды кажет деп санаймыз. Депутат жолдастар! ССРО Жогаріы Советініц карауына усынылып отырған ССРО-ныд 1954 жылға арналған Мемлекет- тік бюджетінің жобасы совет халкмнын мүдделерше сай келеді. Бюджеттің жобасында социалнстік өнеркэсіптін, ауыл шаруа- шылыгынын зор өрлеуі, халық тұтынатьгн товарлар өидірісі, мэдениеттің, халык ағарту және денсаулык сактау істерінін еркендеуіне арналған каржыныц ұлғайтылуы көзделген. Біз Мемлекеттік бюджеттің жобасын толык колдаймыз. Партия, Үкмет және бүкіл совет халқы еліміздің бұдан былай да өркен- деуін қамтамасыз ету ісінде біртұтас екеидігін біздін бюджет айкын дәлелдейді. Біздің даққты Коммунистік партия совет халқыи коммунизм жолында, сеніммен алға қарай бастап ке- ■іеді. (Қ о л ш а п а л а қ т а у ) . Председатель. Депутат Азизовқа сөз беріледі. М. 3. Азизов ( Н о в о-Ш е ш м и н с к с а й л а у о к р у г і, Т а т а р А С С Р -ы ). Депутат жолдастар! ССРО Жоғарғы Советінің бұл сессиясы Совет Одағыныц Коммунистік пар- тиясы бастаған совет халкы ССРО-ны өркендетудіқ бесжыл- дық жоспарын жәые ауыл шаруашылығынык барлык салала- рын бүдан былай да өрге бастыруға, астык өндіруді шүғыл улғайтуға жэне екбекшілердік материалдық ал-аукатын оиан зрі жақсартуға бағытталған СОКП Орталык Комитетінін сентябрь және февраль-март Пленумдарынын, карарларын орындау және асыра орындау жольіндағы жарысты барған тайын кен өрістетіп отырған жағдайда өтіп отыр. СОҚП Орталык Комитетінің сентябрь жэне февраль-март Пленумдарынын, қарарларымен каруланған бүкіл совет халқы сыяқты, Татарстан енбекшілері де, Партия мен Үкметтін алға койған ұлы міндеттерін жүзеге асыру жолында күресуде. Татар республикасынык мемлекеттік және кооперативтік внеркасібі 1953 жылы өндірістік жоспарды, сол сыякты 1954 жылдын бірінші токсандык жоспарын да асыра орын- Дады. Республиканын мұнай өнеркәсібі 1953 жылдыц жоспарын артығымен орындап, елімізге жоспардан тыс ондаған мын

тонна мұнай берді. Татар АССР-ның колхоздары мемлекетке астыкты 1953 жылы 1952 жылғыдан 3 миллион пұт дерлік артык. тапсырды. Кәзіргі уакытта реснубликаның колхоздары мен МТС-тері астык дакылдары егісінің көлемін 100 мын гектардан аса арт- тыруға ұмтылуда. Егіс көлемі аз өнімді пішендіктерді, жайы- лымдарды және баска да жерлерді жырту есебінен кекейті- Колхоздарды басшы кадрлармен нығайтудык канағаттан- ғмсмз болғаны үшін СОҚП Орталык Комитетінін февраль- март Пленумыныц каулысында біздің жұмысымыз әділетті сынға алынды. Соцғы кезде МТС-тер мен колхоздарға респуб- лкканын қалалары мен аудан орталыктарынан 3 мыннан аса механизаторлар, инженерлер, агрономдар, зоотехниктер жэне баска мамандар жіберілді. Басшы колхоз кадрларын онан арі нығайтуға шаралар колданылуда. Тын ж әне тынайған жер- лерді игеруге Татар АССР-нан Қазакстан мен Алтай өлкесіне МТС-тер мен совхоздар ушін 1 500 тракторшы, комбайншы жэне баска кадрлар жіберілді. Депутат жолдастар! Біз Татарстанның өнеркәсібінде, әсресе ауыл шаруашмлығында елеулі кемшіліктер бар екендігі жө- нінде өзімізге толык есеп бере аламыз. Біздік республика ецбекшілерінін, өнеркәсіп, ауылшаруашылык ғылым мен мәде- ниет қызметкерлерінік міндеті — халық шаруашылығыиык барлык салаларындағы, әсресе ауыл шаруашылығыиыи ішкі резервтерін пайдаланудағы, осы кемшіліктерді жою болып табылады. Колхоздарды, совхоздарды ж әне МТС-терді шаруашылык жағынан нығайтуда материалдык-техникалык жабдыктау ісінің зор манызы бар. Республиканын көптеген колхоздары арба-шана әбзелдерінен, парник рамаларынан, колхоздык сыйыр кораларын, ат кораларын салуға керекті жабдыктардан және тағы сондайлардан тапшылық көріп отыр. Татар респубдикасында Ульяновск — Уфа темір жолына іргелес жерлерде улкен орман алқаптары бар. РСФСР Жергі- лікті жэне отын өнеркәсіп министрлігі 1951 жылдык иіолінде-ак оұл жерлерде арба-шана әбзелдерін, парник рамаларын, терезе жактауларын жэне баска саймандар ж асап шығаратын ағаш өндірісі шаруашылығын ж әне ағаш өндеу комбинатын салуға тиіс еді. Осыған сәйкес агаш өнеркәсіп шаруашылығы және ағаш өндейтін комбинат үшін жыл сайын 20 мык текше метр ағаш дайындайтын ағаш кесу коры бөлінген болатын. РСФСР Жергілікті және отын өнеркәсіп министрлігі ағаш өнеркәсіп = шыль- мен ағаш өқдеу комбинатын жобалауды узакка кірісу үшін РСФСР Жергілікті * тікелей құрылыс жумысына н өнеркэсіп министр- 190

лігіне әлгі айтылған объектілерді жобалауды 1954 жылдын. бірінші жартысында аяктауды міндеттеу қажет. Совет Үкметі ауылшаруашылык өнімдерін су жолымен тасуға зор көніл бөліп отырады. Казан портынан әрбір маусым сайын республиканык аудандарына 30 мыц тошіаға дейін эртүрлі ауылшаруашылык және баска д а жүктер жіберіледі. Бүл жүктердіц бір бөлегі ұзак уакыт поргтарда кідіріп калады. Өйткені транзит пароходтары көбінесе толтыра тиелген жүкпен етеді. Солай бола түрса да, ССРО Теніз және әзен флоты шшистрлігі жергілікті орындардык өтініштеріне оркашан үкыпты қарамай келеді. Кеме жүзетін Волга, Кама, Вятка жэне Белая өзендері Татар АССР-ның территориясы аркылы етеді, бірақ бүл өзендердегі флоттардын едәуір бөлегі транзит флоты болып табылады. Сондыктан ауылшаруашылык жүк- тері мен республикаға арналғаи халық тұтынатын товарларды деркезінде тасып жеткізуді әркашан да камтамасыз ете алмайды. Неден екені белгісіз, Главцентрофлот Қазан—Тихие Горы пристаньдары аралығында ғана жергілікті катнас ашты, сонык гаінде де бұл екі араға катнас күнара жүргізіледі, ал Тихие Горы пристаны Татар АССР-ы территориясынын шеткі пункті болып саналмайды. Су жолынык үштен біріне жуығы және оған іргелес аудандар тасымалмен қамтамасыз етілмей калыгі Біз ССРО теніз және өзен флоты министрі Шашков жол- дастан Кама өзенінс іргелес ауылшаруашылык аудандарынык бәрін су жолымен камту үшін 1954 жылғы маусымнан бастап, Казаннан Азякуль пристанына дейін тәулік сайын жүк-жүр- гінші тасыйтын пароходтар жургізуді белгілеуін сұраймыз. Біз сонымен бірге габаритті емес жүктер мсн ауылшаруашылык машиналарын тиеу үшін әркайсысы 600 тоннадан жүк көтере- :ін екі баржа бөлінуін: оларды Татар АССР-нда рейс жасау үшін Қазан-Азякуль аралығына жүруге бекітуді сұраймыз. Техникалык дақыл өндіруде және олардын товарлылығыи артшруда осы дакылдар өнімін өндеуге арналған қажетті материалдык-техникалык базанык болмауы слеулі ксмшілік ^ольіп табылады. Татар республикасында кендір егісі егілген едэуір егіс көлемі бар, бірақ республикада әлі күнге дейін бірде-бір талшык заводы жок- Осы себепті кендір сабағынық виімінін бір.бөлегі жыл сайын өкделмей қалып кояды. Бір кез- ССРО Жеціл өнеркәсіп министрлігі 1952— 1953 жылдарда Татар республикасында мемлекеттік екі талшык заводын салу- Дыкамтамасыз етуге міндеттелген еді. Бірак бұл моселеге ка- тысы бар Көпшілік колды өнеркәсіп товарлары министрлігі екі 'Кьіл бойы осы заводтарды салуға кіріспей келеді. Біз көгішілік ДВДды өнеркәсіп товарлары министрі Рыжов жолдастан Татарстанда 1954 жылы талшык заводтарын салуды камгама- 191

сы з етуді жоне осы максатқа арнап кажетті қаржы мен куры- лыс матерналдарын бөлуді сураймыз. Партия мен Үкметтің директнваларына сойкес біздін рес- публиканык Октябрь ж эне Тельман яудандарыныц колхоздары 1949 жылдаи бері қант қызылшасыи өсірумеи шуғылданьіп келеді, ал онын егіс көлемі 1954 жылы 3 мыц гсктарға дейін жеткізіледі. Бұл аудандардык машина-трактор сташшялары кәзіргі уақытта кант кызылшасын есіруге керекті арнаулы ма- шиналармен жабдықталды. Октябрь аудаиынын алдыңғы ка- тарлы колхоздары 1953 жылы-ак даііы ндау пункттсріне эрбір гектардан 175— 185 центнерден кант кызылшасын тапсырды- ССРО Азық-түлік товарлары өнеркосіп министрлігі 1953 жылы Нұрлаты станциясында кант занодын спла бастауға тиіс еді. Бірак бул завод салынған ж оқ. Қант заводы болиа- ғакдықтан жыл сайын 300 мыц центнерге жуык кант кызыл­ шасын 400 километрден астам кашыктықтағы Қарламан каит заводына тасуға тура келіп отыр. Б із азык-түлік товарлары өнеркәсіп министрі Зотов жолдастан элгі аіітылған заводтыи курылысын 1954 жылдын екінші жартысында бастау үшік шаралар қолданумп сураймыз. Татарстан МТС-терінік көпшілігі туракты механизатор кадрларын жане ауыл шаруашылығыныц мамандарыи тұрғыіі үймен қамтамасыз етуде қыйыншылыкка кездесіп отыр. Жеке турғын үйлер салу жұмысын тездету максаты.мен МТС жумыс- шылары мен мамаыдарына, колхоз председательдеріне да»р турғын үйлерді немссе бораларды ауылшаруашылык банктері- йен берілетін карыздар есебінен сатып алуға рұксат беру қолайлы болған болар еді. СОКП Орталык Комитстінін. сентябрь Пленумы дснсаулык сақтау оргаңдарыныц алдына ауылшаруашылык кызметксрле- ріне, әсресе машнна-трактор станцняларының жумысшыла- рына, медициналык кызмет етуді түбірінен жаксарту міндетін койды. Осыған байланысты біз Татар АССР-нын бюджетінде сслолық орындарда кәзіргі бар ауруханалар мен медициналык пункттерді жөндеуге және кеңейтуге' косымша каржы каралуьш сураймыз. Депутат жолдастар! ССРО Мемлекеттік бюджетініц жобасы Совет Одағының шаруашылық ж эне мәдени курылысынын мшдеттеріне толык сай келеді. Сондықтан мен ССРО-нын 1954 жылға арналган бюджеті. Бюджет комиссиясыныи түзе- тулерін ескере отырып, бекітілсін деп сөйлеген депутаттардын усыныстарын түгел ж әне толык қолдаймын. Татар республикасының еңбекшілері көп ұлтты Совет Ода- гынық бүкіл халыктарымен бірге К о м м у н и с т партияныи бас- шылығымен шаруашылык жэне мәдени курылысты будан оылаи да өрлете бсру жөніндегі міндеттерді ойдағыдай орын- ДЗУ ҮШІН барлык күшін жу.мсайды, Коммунистік партнянын. 192

оның Орталық Комитетінің және Совет Үкметінін төңірегіне бұрынғыдан да тығыз топтасады. ( Қ о л ш а п а л а қ т а у ) . Председатель. Депутат Овезовке сөз беріледі. Б. Овезов ( К р а с н о в о д с к с а й л а у о к р у г і. Т у р к ­ мен СС Р-ы). Депутат жолдастар! ССРО Жоғарғы Советінің бекітуіне ұсынылып отырған ССРО-нын 1954 жылға арналған Мемлекеттік бюджетінін жобасы коммунистік қоғам орнату- дын аса ұлы программасын жүзеге асырудағы совет халқының бте көрнекті табыстарын бейнелейді. Советтік Социалистік Республикалар Одағының бюджеті еліміздіц халык. шаруашылығын жаңадан, бұрынғыдан да күшті дамытуды, көп ұлтты мемлекетіміздің барлык халыкта- рынын материалдык әл-аукаты мен модени дэрежесін артты- руды камтамасыз етеді және Совет Одағынын бейбітшілік сая- сатының айкын керінісі болып табылады. Туркмен ССР-ныц 1954 жылға арналған Мемлекеттік бюд­ жет! 1.074.911 мын сом болып белгіленді, мұнын өзі соғыстан бурынғы 1940 жылғы бюджеттен екі есе артык. 1954 жылға аркалған Мемлекеттік бюджет бойынша каралып отырған жалны шығыстардык 60,3 процент! әлеуметтік-іЧәдени шара- ларға жумсалатын шығыстар, сонык ішінде халык ағарту ісіне400 миллион сом шамасында, немесе жалпы шығыстардың 37 проценттен астамы, денсаулык сактау мен деие шыныктыру мэдениетіне 195 миллион сомнан астамы, немесе 18 проценттен аргыгы жумсалатын болады. ССРО финанс министрі Зверев жолдас өзінің баяидамасын- да Туркмен республикасы 1953 жылы Мемлекеттік бюджетті орындай алмады деп өте дұрыс атап көрсетті. Бюджет кірісі жагынан 96,5 процент, шығысы жағынан тек 93,5 процент капа орындалды. Мектептерге арнап бөлінген каржыны жеткілікті пайдаланбағанымыз ушін Ұлттар Советініц Бюджет комиссия- сынын косымша баяндамасында да біз орыиды сыналдық. Туркмен республикасынык Министрлер Соееті 1954 жылғы бюджет кірісі жағынан да, шығысы жағынан да толык, орын- Далуы үшіи косымша шаралар колдануда. Совет халкы шаруашылык жәнс мәдени курилыс табыста- рын Ком мунист партиянын орасан зор уйымдастыру және ізрбие жұмыстарынын нэтижесі, оның кемекгер улт саясаты- нын салтанаты, Отанымыздыц халыктарының бейбіт жемісті ғңбегінін, мызғымас достығынын нәтижесі деп карайды. ССРО Жоғарғы Советінік жуырда болып өткен сайлауы совет адамдарынын жоғары патриотизм»!, өздерінің енбектегі іабыстарын көбейтуге және біздің Ұлы Отанымыздыц корға- иыс қуатын нығайтуға олардың айнымай ұмтылатындығын букіл дукие жузінік алдында тағы да көрсетті. Туркмен халкы совет халыктарының туыскандык семья- сында республиканыц экономикасы мен мәдениетін дамытуда 193

белгілі табыстарға жстті. Совет Одағынын Коммунисте пар- гиясының Орталык. Комптсті мен Совет Үкметінін удайы көр- сетіп келе жаткан көмегінід арқасыпда сопналистік Туркмене- танның өнеркәсібі 1953 жылы жадны өшм шыгару жөніндеі жоспарды 101,3 процент орындады. Роепублнканын бүкіл еиер; кәсібініц жалпы өнімінін килемі 1953 жылы соғыска деювп 1940 жылғымен салыстырғанда 90 процент, ал 1950 жылғымеа салыстырғанда 46,3 процент артты. Өнеркәсіп пен траиспортка жумсалагын күрделі карш республиканың халык шаруашы.тыгина жұмсалатын барлык курделі қаржыныа 75 процемтінси артады. Жака өнеркэсн срындары, соның ішіиде Ашхабад днірмен комбинаты, Ашхаоаз тоназыткышы, куаттылығы 5 мыц киловатт Колхоз-Бенг су- электр станциясы салынып, пандалануға берілді. Челекен ауда- пынын халқын сумен камтамасыз стстін су проводы салынды- Чарджоу-Қоңырат темір жолыныц кұрылысы аякталып келм- Чарджоудан Ургенчке дейінгі участок кәзірдін өзінде паида- лануға берілді. Туркменстанда ж аца поселоктер тұрғызылып, жаксы көр- кейтілген Челекен каласы салынды. Ашхабад, Красноводсх, Небит-Дағ ж эне Түркменстанның баска да калаларыи тыңғылыкты салынған жана үйлер көріктендіріп тұр- Красно- водскінің ецбекшілеріне ец әдемі үйлердін бірі — Сталин атын- дағы Мәдениет сарайы—пайдалануға берілді. 1954—1955жы.т дарда жанадан 44 кәсіпорын, көптеген тұрғын үйлер, бірсыпырэ мэдени-ағарту мекемелері жобаланып, салынатын болады- Ашхабад каласыныц халқы мен өнеркәсіп орындарыиыа электр қуаты жөніндегі кажетін толык канағаттандьіру Үш'й практикалық шаралар колданылуда. Кайта жабдыктау, анағұрлым жетілдірілген техниками жакарту иәтижесінде көптеген кәсіпорындардын өндіріст'* куаты едәуір үлғайтылды. Бұған ең алдымен мұнай, макта тазарту жэне май айыру өнеркәсіп орындары кіреді. Респуо- ликаның кәсіпорындары жергілікті үлттан шыккан мамая жүмысшылар мен инженер-техник қьізметкерлердік кадрлары- мен унемі толықтырылуда. Республикада мұнай өнеркәсібі ерекше тез каркынмея дамытылуда. Мұнай өндіру 1940 жылғымен салыстырғанда бірнеше есе артты. Мүнай өндіру жөніндегі мемлекеттік жоспар жыл сайын артығымен орындалуда. Батыс Түркмеястаннык жер койныныц кұрылымын комплексті турде терениен зерттеу нәтижесінде соцғы бес жылдыц ішінде мол перспективалы мүнай газы бар едәуір структура табылды. Кұм-Дағта№ мұнаи шығатын жерлер өндірістік гіайдалануға берілді, Челе- кендеп мунай шығатын жерлер пайдалануға берілуге дайын- далуда, бұл ж ерде кәзірдіц өзінде-ак көптеген скважиналар мұная Оеруде. Быйылғы жылы баска да мұнай шығаратын 194

жерлерде және Каспи теңізініц теңіз аАаңында терец бүрғылау жумысы өрістетіледі. Мұнан өнеркосібімен катар республиканьщ химия өнер- кәсібі де тез өркендеуде. Быйылғы жылы Карабұгаз шығана- іыиык саркылмас химия байлығын жоспарлы түрде игерудіц басталғанына 25 жыл толады. Таяудағы уакытта республика ауыл шаруашылығына керекті минералдык тыкайтқыштарды вз жерінен алатын болады. Мақта тазарту өнеркэсібі де ойдағыдай өркендеуде. 1954 жылы макта тазарту заводтарыныц жалпы өиімі респуб­ лика өнеркәсібінік жалпы өнімініц 27,7 проценті болады. 1953 жылы Туркмен республикасында азык-тулік товарла- рын өндіру 1950 жылғымен салыстырғанда 42,8 процент, ал көпшілік тұтынатын өнеркәсіп товарларын өндіру 53,7 про- Бірақ рсспубликаныц өнеркәсіп министрліктері мен баскар- маларыныц жумысында элі де көптеген елеулі кемшіліктер бар. Бірсыпыра кәсіпорындар мемлекеттік жоспарларды жал­ пы өнім шығару жөнінен, ассортимент жөнінен және сапа жөнінен орындай алмай жур. Кәсіпорындардын бірсыпырасы езінің толык өндірістік куатымсн жумыс істемейді, жабдык- тардын карап тұруына жол беріледі. Депутат жолдастар! Отанымыздыц барлык халыктары сыякты, Түркменстан еңбекшілері де СОКП Орталық Комите- тініқ сентябрь және февраль-март Пленумдарыныц ауыл ша- руашьиығын өркендету туралы қарарларын орасан зор жігер- мен қарсы алды. Коммунистік коғам орнату ісінде бұл каулы- лардық бірінші дәрежелі мацызы бар. Мақта өндіруді бұдан былай да улғайту Туркмен республикасы үшін басты міндет болып табылады. Совет Одағыныц Коммунистік партиясынык Орталык Комитеті мен Совет Үкметі бізге бұл міндетті жүзеге асыруда ұдайы және барлық жағыкан көмек көрсетуде. Кеше, 21 апрельде, кабылданған ССРО Министрлер Советі мен СОКП Орталык Комитетінің Туркмен ССР-нда 1954— 1958 жылдары макта шаруашылығын онан әрі өркендету туралы каулысы буған дэлел бола алады. Бұл каулы Туркмен респуб­ ликасында мақта шаруашылығын өркендетудіқ тамаша жақа перспективаларын ашады. ССРО Министрлер Советі мен СОКП Орталык Комитеті езінің каулысында мемлекет тарапынан көрсетілген зор көмек- тің және колхозшылар мен МТС жұмысшыларының енбектегі белсенділігініц нэтижесіиде Туркмен ССР-ныц колхоздарыида шитті мақта өндіру сокғы жылдарда едәуір арттырылды жәнс 1953 жылы соғыска дейінгі дәрежесінен 45 процент асып тусті Деп атап көрсетті. Көптеген колхоздар механизациянын колда бар қуралдарын, макта өсіру жөніндегі озат тәжрнбе мен ауыл- шаруашылық ғылымынын жетістіктерін шсбер пайдалана оты- 195

рып, мақтаның ор гектарынан 30—35 ж эне одан да кап цент­ нер түсім алуда. .. Туркмен ССР-ы колхоздарыныц табысы уздіксіз өсуде. Республика колхоздарыныц көпшілігі (82 процент!) миллион сомнан аса табыс табады. 1953 жылы республика колхоздары­ ныц табысы 1 миллиард 300 миллион сомга жуык болып, 1952 жылрымен салыстырғанда 187 миллион сом артты. Мұиьшен катар, ССРО Министрлср Советі мен СОКП Орталық Комитеті республиканыц коЛХоздарындакы макта әндіруді онан эрі арттырудыц зор мүмкіндіктері олі де болса жеткілікті пайдаланылмай келеді деп көрсетті. Туркмен рес- тубликасыныц алдына 1954— 1958 жылдардын ішіиде макта егісінің көлсмін 230 мыц гектарға жеткізу немесе 1953 жылгы- мен салыстырғанда 60 процент арттыру, макта шығымдылығын гектарынан 27 центнерге дейін арттыру, мактанын жалпьі өні- мін 621 мыц тоннаға жеткізу, яғни 2 есе арттыру, міндеті койылып отыр. 1954— 1958 жылдардын ішінде республикада 1 миллиард 300 миллион сом күрделі каржы сіңірілетін зор су-шаруашы- лық кұрылысы ж үзеге асырылады. Ұзьгндығы 400 киломстрден асатын Қара Құм каналының бірінші кезегі, сынымдылығы 540 миллион текшеметрлік екі су коймасы, дренажды сеті бар бірнеше коллектор салынатын болады. Кара Кум канальшык құрылысын ойдағыдай жүзеғе асыру үшін ССРО Укметі ен таңдаулы тракторларды, жабдыктарды, топырак суырғыш, ж ер казғыш машиналарды, транспорт куралдары мен эртүрлі материалдарды көлтеп беріп отыр. Кара Кұм каналынын куры- лысы толығымен мемлекет есебінен жузеге асырылуда; 1954 жылы бул кұрылыска 135 миллион сом бөлінді. Сөйтіп 1956 жылдыц өзінде-ақ каналдын бірінші кезектегі кұрылысыи аяктап, 1957 жылы жакадан суландырылатын жсрлерді едәуір арттыру уиіін Туркмен рсспубликасына барлык мум- кіндік жасалып отыр. Партия мен Үкметтін республикада макта шаруашылығын онан эрі өркендсту туралы қарарын Советтік Туркмснстан еңбекшілері созет адамыныц игілігі жайындағы Партия мен Үкметтің кажырлы камкорлығының айкын көрінісі, Партия мен Үкметтің дана ұлы саясатыиын беянесі, ұлы Совет Одағы калыктарыныц мызғымас достығының айғағы деп карсы Орасан зор жауапты міндстті шешу керек екенін, шешкеидз өте қыска мерзім іш інде шешу керек екенін, біз жаксы түсіне- •міз. Біз бұл міндетті СОКП Орталык Комитеті мен ССРО басшылығы аркасында аброймен орындап шығамыз. СОҚП Орталык Комитетінін сентябрь және ф е в р а л ь -м а р т Iіленумдарыныц карарларына сәйкес республиканыц колхоз- дары мен МТС-терінде турақты жұмыс істеу ушін к а л а л а р д а н

жоғарьі және орта білімі бар көптеген ауылшаруашылык мамандары жіберілді. Мақта егісін баптауға жумсалатын енбекті азайтып, жұмыстың сапасын арттыру үшік колхоздар шаршылап-ұялап егу тәсілін қолдануда. 1954 жылы мактаны шаршылап-ұялап егу тәсілі 20 мык гектар жерде жүргізіледі. Республика ұйымдарыиыц макта шаруашылығы мен мал шаруашылыгын өркендету жұмыстарында әлі де көптеген елеулі кемшіліктер бар. Республика 1953 жылы шитті макта дайындаудыд мемлекеттік жоспарын және макта шығымды- лыгы жөніндегі тапсырманы орындай алмады. Малдын, әсресе сыйыр малынык, өнімділігі өте төмен, мал табынының кұры- лымы да канағаттанғысыз. Туркмен ССР-ның алдына бұл кем- шілікті ек кыска мерзімде жою міндеті қойылып отыр. Депутат жолдастар! ҮшІиші сайланған ССРО Жоғарғы Советініц сайлау өткеішен бергі дәуір біздіц республикамызда түрі ұлттық, мазмұны социалистік мәдениеттіц онан әрі өрксн- деуімен сыйпатталады. Коммунистік партиянык XIX съезінік карарлары негізінде республикада халық ағарту ісін онан әрі жақсарту жөнінде едәуір жұмыс істелді. Жалпыға бірдей жеті- жылдык оку ойдағыдай жүзеге асырылуда. Үстіміздегі жыл- дан бастап Туркменстаннын астанасы Ашхабадта, облыс орта- лықтарында және Туркмен мүнайшыларыкын каласы Небит- Дағта жалпыға бірдей онжылдык орта оку енгізілді. Рес- публиканыц жалпы білім беретін мектептсрінде козіргі уакыт- та 210 мыцнан астам окушы бар; окытуды политехникалык негізде кайта кұру жүргізілуде. Республикада 70 газет, журнал шығады; қалаяар мен село- ларда мэдени-ағарту мекемелерінін желісі — театрлар, кино- лар, клубтар, кітапханалар, оку үйлері — өрістеуде; алты жо- ғары оку орны және 32 арнаулы орта оку орны істейді, бұларда II мыннан аса студент оқыйды. Сонғы жылдары Туркмен мемлекеттік университеті уйымдастырылып, республиканын ғылми орталығы болып табылатын Туркмен Ғылым академия- сы кұрылды. Акадсмияныц жанында ғылым докторлары мен кандидаттары деген ғалымдык дэрежесі бар жогары квали- фикациялы кызметкерлермен толықтырылған сегіз институт және соншалык тәжрибе станциялары жумыс істейді. Комму­ нисток партия және туыскан Совет Үкметі біздін республиканьіц ғылымын, мәдениеті мен искусствосын тез өркендету үшін толық жағдай жасады. Республиканын ауыл шаруашылығы мен өнеркәсібінін жумысында әлі де қөптеген ірі кемшіліктер бар екенін айтып өттім. Түркменстан енбекшілері сын мен өзара сынды өрістете отырып, бұл кемшіліктерді жойып, Партия мен Үкметтік тап- сырмаларын орындау үшін барлык күштерін жұмсайды. Депутат жолдастар! Мен Бюджет комиссиясы енгізген түзе- тулерімен бюджет бекітілсін деп сөйлеген депутаттардын усы- нысын қолдаіімын. 1954 жылра арналған бюджет біздін Ұлы 197

Отанымыздың енбекшілерінің' мүдделеріне толык. сай келеді. Бюджет халык, шаруашыдық жоспарында белгіленген совет мемлекетіиік өнеркәсібін, транспортын, ауыл шаруашылығын жэне мәдениетін өркендету карқынын камтамасыз етеді. Туркмен ССР-нык жұмысшьілары, колхозшылары мен интеллигенциясы бүкіл совет халкымен бірге мемлекеттік жос- нарларды мерзімінен бұрын орындау жолындағы социалиста жарысты кең өрістетеді, Коммунистік партия мен Совет Үкметінік басшылығы аркасында коммунизм кұрылысында жака табыстарға жетеді. ( Қ о л ш а п а л а к т а у ) . Председатель. Депутат Беідевке сөз беріледі. Б. П. Беідев ( Ч е л о б і с а й л а у о к р у г і , Р С Ф С Р ). Депутат жолдастар! ССРО Жоғарғы Советінін карауына усы- ныльш отырған 1954 жылға арналған Мемлекеттік бюджет біздін елімізде бейбіт құрылыстын орасан зор өрістегенін. совет ғылымыныц, мәдениетінін ж әне совет халкынын матери- алдык. вл-аукатының үздіксіз өсіп отырғанын бейнелейді. Партияның XIX съезінін ж әне СОКП Орталык Комитетіяія сентябрь Пленумынын тарихи қарарларын жүзеге асыра оты- рып, темір жол транспортынын кызметкерлері бесінші бесжыл- дыктын төртінші жылының жоспарын орындау жөнінде зор ирлеумен жумыс істеуде. Катнас жолдары министрлігінік те- мір жолдары, заводтары мен кұрылыстары быйылғы жылы жүк пен жүргінші тасымалын, жалпы өнім шығару жене куры- лис жұмыстарының көлемін едәуір арттыруға тиіс. Мұнымеи катар посзлар жүрісгніц шапшандығын бұдан былай да арт- тьгру, жүріс составын пайдалануды жаксарту, енбек еиімділі- ііи арттыру жоне өнімиік өзіндік кұнын төмендету камтамасыз етілуге тніс. 1954 жылы темір жолдарда және транспорт ұйым- дарында кор жыйнау 22 проценттен аса көбейтілуі тиіс. Кэзір- гі уакытта өзіндік кор жыйнаудан біздіц барлык жүмсалатын курделі қаржыммз жанс олеуметтік-мәдени шараларға жұмса- латыіі шыгысымыз етеледі. Мұнын үстіие темір жолдар халык шаруапіылыгыныц кажетін каиағаттандыру үшін Мемлекеттік оюджеттік кірісінс 2 миллиард сомға жуық каржы аударады. Тсмір жолдар өз жұмысынын рентабельділігін уздіксіз •ірттырудя. Мосслон, өткен жылы ж үк тасудан түскен пайда 1952 жылгыдан 1.8 миллиард сом артық болды. Жүк тасудык нзіндік кұиы 1952 жылғымен салыстырғанда 4,3 процент Совет Үкметі мен Совет Одағы Коммунистік партиясынын Орталык Комнтеті жук тасу, эсресе халық тұтынатын товар- лар тасу, жөиінлегі тсмір жол транспортынын жұмысын оиан >рі жаксаргу туралы 1953 жылы 6 октябрьдегі каулысындз һоммуннстік күрылыстыц козіргі кезеңінде темір жолдардын м.ндеті каидаіі ексніц мейлінше айкын, толык белгілеп берді-

Осы каулыны жүзеге асыра отырып, темір жолдардык бәрі де 1953 жылы жук тиеудін мемлекеттік жоспарын орындады. Соғысқа дсйінгі дәрежемен салыстырғанда ауыр өнеркәсіптін ьтеманызды жүктерін — көмірді, коксті, мүнайды, руданы және кара металды тасу 2 еседен арта ұлғайды. Халық тутынатын товарларды тасу жоспары өткен жылдыд төртінші токсанында 125.6 процент, ал үстіміздегі жылдыц бірінші тоқсанынла 111.6 процент орындалды. Осы мезгілдін ішінде жоспардан тыс жүз мыцдаған вагон ет, мал майы, жұмыртка, сүт өнімдері, картон, овощ, мата, аяккиім және баска да халық тұтынатын юварлар мен жекіл өнеркэсіл, тамак өнеркәсіп үшін шнкізат тасылды. Советтік сауданыц кажетін өтей отырып, темір жолшылар усақ жүктер тасымалын үлғайтгы және шүғыл жеткізілетін жүктер тасуды тездетті. Соиғы жарты жылдың іиіінде жүк кабылдау үшін косымша 627 станция ашылды, 150 шапшаң- затылған товар поездары айналымға косылды. Ұсақ жүктер іасымалы 30 процент арттырылды. ал бірсыпыра жолдарда, населен Москва—Курск—Донбасс, Москва—Киев, Октүстік, Донец, Караганды темір жолдарында — 2 жэне 2,5 есе артты. Бүл жаксы кортынды, әрине, темір жолшылар жүк тасудын мемлекеттік жоспарын орындауда, товар айналымынык каже- т'нетеуде және транспорттың техникалык кұралын пайдалану- да елеулі кемшіліктерді жойып болды деген магна тугызбай- Ды. Темір жолдар жуктін әрбір түріне карай жүк тиеу жоспарын орындауға әлі де жеге алмай отыр, мұнын өзі кіріс жоспарлары орындалмауына себеп болтан нарсенін бірі. Пар- гаянын XIX съезінің директиваларына сәйкес бесінші бесжыл- дыкта жук вагонынын айналымы 18 процент шапшандатылуга тис. Үш жылда ол іс жүзінде бір тәуліктей дерлік кыскартыл- Ды, бірақ 1953 жылы вагондар айналымын шапшандату жвніндегі тапсырма шамамен алғанда бір сағаттай уакыт кем °?Дндалды. Поездар жүрісінің шапшандығы баяу өсуде. Сол сыякты, локомативтердіц орта тәуліктік жүрісін ұлганту жвніндегі тапсырмаларды орындауда да артта калушылык Осы жэне баска да кемшіліктердін нәтижесінде темір жол- даР 1952 жылғымен салыстырғанда өздерінін финанстык кор- 1Ь|ндыеын жаксарта тұрса да, пайда тусіру жоспарын толык “Рындамады. Уфа, Москва — Рязань, Оитүстік — Урал жэне кейбір баска жолдар тасымалдык өзіндік кұны жөніндегі тап- оярманы орындамады. Совет халкының материалдык жэне мәдени дәрежесінің ^ДІксіз өсуі жүргіншілер тасымалынын тез өсуін тудырып «ыр. 1953 жылы жүргіншілер тасымалынык көлемі 1950 жыл- салыстырғанда 23,2 процент артты. Үкметтің нұскаула- №на сэйкес жүргіншілерге кызмет етуді жаксарту жөнінде “Рсыпыра елеулі шаралар жүзеге асырылуда. Жүргіншілер 199

вагоныныц парны жыл сайын тугае металл вагондармен толык- тырылуда, көптеген станцияларды жүргіншілерге колайлы болу жағын камтамасыз ететін вокзалдар салынды. 1953 жылы Купянскіде, Конотопта, Выборгте, Евпаторияда, Отпорда жэне баска пункттерде 91 вокзал паіідалануға берілді. Таяудагы жылдар ішінде ірі калалар мен тораптарда, эсресе Сибирь, Кыйыр Шығыс жэне Орта Азия аудандарында вокзалдар кайта курыльш, кеңейтіледі. Алайда бірсыпыра жолдарда — Куйбышев, Казан, Уфа, Москва—Киев, Солтүстік Кавказ жэне кейбір баска жолдар­ д а — жургіншілер жөнінде, вокзалдарда тазалық сактау жөнінде жеткілікті камкорлық істелмейді, билет сатуда уйым- дастыруда кемшіліктер бар, бұл эсресе жургіншілер журісі ұлғаятын жазғы айларда үлкен орын алады. Кейбір жүргінші- лер поезында жүріс шапшаняығы жеткіліксіз жэне жол бой- ында вагондарда тністі тәртіп пен тазалық сакталмайды. Қатнас жолдары министрлігі бмйылғы жылы жүргіншілер поезыныц санын көбейтеді, олардың ж үру шапшакдығын, ен алдымен станцияларда артық уақыт тұруды кыскарту есебінен арттырады, вокзалдардык жэне жүргіншілер вагондарынкн күтімін жаксартуға, жана вокзалдар күрылысын тездетуге, вокзалдарда жэне поездарда жүргіншілерге тікелей кызмет ететін проводииктердін жэне басқа темір жолшылардык жүмы- сын жаксартуға шаралар колданылады. ССРО Қатнас жолдары министрлігінік машина жасау, жөндеу заводтары жэне баска да заводтары 1953 жылы өнді- ріс жоспарын жалпы өнім жөнінен орындай тұрса да, жеке заводтар жоспарды өнімнін барлық номенклатурасы жөнінде срындай алмады, калыпты жумыс істемеді, брак пен ысырап- қа жол берді, өнімнін өзіндік кұнын кеміту жөніндегі тапсыр- маларды орындай алмады және қор жыйнау жоспарын толык орындамады. Эсресе Чкалов жэне Ташкент паровоз жөндеу заводтары, Тамбов жэне Попасная вагон жөндеу заводтары, Алматы электротехника заводы артта калып отыр. Партиямыздың XIX съезі темір жол транспорты саласында темір жолдардыц өткеру каблетін арттыру өте мацызды міндет болып табылады деп белгіледі. Съездіц директиваларына сәй- кес темір жол жуйелерін кецейту және дамыту жөнінде, екінші жолдар салу, транспортты автоматика, централизация, сигна­ лизация, байланыс жабдықтарымен каруландыру, жол шаруа- шылығьгныц жағдайын жаксарту жэне электрлендіруді дамы­ ту жөншде зор жумыстар жүргізілуде. 1953 жылы жака темір жолдар — Мойынты—Шу, Акмола— Павлодар, Қулынды — Барнаул, Өскемен — Зыряновск жэне Магнитогорск — Сибай жолдары — пайдалануға берілді. Бұл темір жолдардың жұмыска косылуы Сибирьдің, Уралдын және урта Азиянын транспорт байланысын едәуір кенейтеді, Казакс- іда, Батые Сибирьде жэне Алтай өлкесінде тын және тыцай- 200