Төртінші сайланған Қазақ ССРО жоғарғы Советінің мәшілістері 1-сессия

Аспаптар ж а с а у ж эн е электр машиналарын ж а с а у сала- сыида Латвия С С Р-нда талдап ш еш ілген бірсыпыра ғылми ен- бектер Совет Одағының өнеркәсібіне кенінен енгізуге лайык. Депутат ж ол дастар ! Ж оғарғы Советтің карауына Совет Укметі ұсынған ССРО-ның 1954 ж ы л ға арналған М емлекеттік бюджетінін ж обасы совет адамдарыны к материалдық эл-аука- ты мен мәдени-тұрмыс дәреж есін арттыруға Қоммунистік пар­ тия мен Совет Үкметініц талм астан ж а са п отырған қамқорлы- ры н бейнелейді. Бю дж еттін цифрлары нда біздік Партиянык саясатынык ж етістіктері, оныц ода қ та с республикаларды ба- рынша өркендетуге, Совет О дағы халықтарыныц модениетін үздіксіз алға басты руға деген камкорлығы бейнеленген. Латвияның социалистік шаруашылығына жұмсалаты н кур- дел! каржыныц ж ал п м көлемі 1954 жылы, 1953 жылғыға кара- ранда, 27 процент өседі. Өнеркэсіптін халық тұтынатын товар- лар шығарушы турлі салалары на белінетін карж ы кауырт артады. М емлекеттік бюджеттен Л атвия ССР-ның социалистік ауыл шаруашылығын онан әрі өркендетуге көп каржы бөлінеді. Латвия ССР-нык Совхоздар министрлігі мен Ауылшаруашы- лық министрлігі бойынша курделі каржынын көлемі 1953 жыл- ғыға карағанда 30 миллион сомнан аса артады. Онын берж а- ғында бұған машина-трактор станциялары кұрылысына ж әне оларды ж абды ктауға одактық бю дж еттен жұмсалатын каржы кірмейді. Біздін республиканың халық шаруашылығының барлык салаларын тұтас алғанда күрделі каржы 1954 жылы 4 2 8 мил­ лион сом бол ады , мұның іш інде 251 миллион сом республика- ның Мемлекеттік бю дж етінің каржысы есебінен. Ағарту, денсаулы к сактау ісін е ж ә н е әлеуметтік камсыздан- дыруға ж ұм салаты н каржы ж ы лдан жылға өсіп келеді. Соңғы бес жылдык іш інде ғана осы максаттарға 4 ,3 миллиард сом жұмсалды. Л атвия республикасының 1954 жылғы М емлекеттік бюджетінде ағарту, денсаулык сактау ж әне әлеуметтік камсыз- дандыру каж етін е арналған шығыстар 975 миллион сом мөл- шерінде белгіл енді. Бұл ш араларды латыш халкынын толык макұлдайтынына ж әне олар Л атвия ССР-ы енбекшілерінік ара- сында үлкен саяси ж әне өндірістік өрл еу туғызатынына күмән Советтік Латвиянык еңбекш ілері өздерінің ж етістіктерін орынды мактаныш етеді. К ейбір табыстардың көленкесінен елеулі кемшіліктерді көрмеу дұрыс болмас еді. Латвия ССР- яың өнеркосібінде 1953 жылы мемлекеттік жоспарларды орын- дамаған бір к атар кәсіпорындар бар. Көптеген кәсіпорындар жумысты ә л і біркалыпты істемейді, мұнын өзі жалакынын ар- тык ж ум салуы на ж әне өнімнін өзіндік кұнынын кымбаттауына әксліп соктырады. М ТС-тердін, колхоздар мен совхоздардык жұмысында үлкен кемшіліктер бар. Көптеген МТС-тер өздері- нік жұмыстарын осы уакытка дейін каита кұрмады, колхоз- 451

дарға нашар кызмет етеді. Колхоздарда коғамдык мал санын көбейтуде артта калушылык бар, малдық өнімділігі элі күнғе дейін жоғары емес. Жеке совхоздар мемлекеггі зыянға вдда- рып отыр, олардын өнімдерініц өзіндік куны жоғары. Жоғарғы Советгін, трибунасынан мен кейбір одактыкминис- трліктердің назарын Латвия ССР-иа көмек берулері керек№■ ніне аударғым келеді. Мысалы, ОСРО Машина жасау министр- лігі тракторлар мен машшгалардың запас бөлшектерін бізге белгіленген мерзімінде тиеп жөнелтпейді, осынык салдарынаи жыл сайын көптегеи тракторлар көктемгі егіске жвнделиен қалады. ССРО Ауылшаруашылык министрлігі тракторларга керекті запас бөлшектердін фондыларын мелшері жағыказ жеткіліксіз белгілейді, муның өзі запас бөлшектерді майдагср- лік эдіспен жамап-жаскауға мәжбүр етеді жэие ауылшаруа­ шылык жұмыстарынын иағыз кызу кезенінде машиналардв» көбінесе жұмыссыз бос тұруына әкеп соктырады. ССРО Аум- шаруашылык министрлігініқ бөлетін минералдык тьшайтаыш- тар жөніндегі фондылары да жеткіліксіз, республиканык муд- тажыы өтемейді. Мұныц өзі егіннен мол өнім алуға жане шаруашылығынык турақты жсмшөп базасын жасауға едарР дэрежеде кедергі келтіреді. Онык үстіне, бөлінген тыңайтхыш- тарды жеткізу ісі жылдып бірінші жартысывда бізге тынаит- кыштардық өте аз бөлегі келтірілетіндей болып жоспарланадк ал тықайтқыштарды шынында жылдын алғашкы Жартысында • жүмсау қажет. Мысалы, 1954 жылдың бірінші жартысында азот тыңайткыштарын жыллык жоспардын тек 31 проценті мвл- шерінде ғана ала аламыз, ал жылдын осы яіартысында олардш-1 бір жылға керегінің кемінде 75 процентін жүмсауымыз кер; Тыцайткыштармсн жабдықтаудагы осы агалған кемшілікте/ дін жойылуы біздіц республикаға елеулі көмек көрсетке. болар еді. Депутат жолдастар! Жоғарғы Советтік карауына усы\"\"; ған ССРО-нын 1954 жылға арналған Мемлекеттік бюд*и' бейбітшілік қүрылыс бюджеті болып табылады. Бүл бюдж^ Коммунист* партияның басшылығы арқасында біздін б®\"13' дін социалист* экономиканы жақадан мыктап өркендету. халықтың материалдык эл-аукаты мен мәденистін артгырУМІІІ' детін ойдағыдай жүзеге асырып жатқандығынын айкын КУ*1 болып табылады. Мен шығып сөйлеген депутаттардын Мемле' кеттік бюджет, Бюджет комиссиясынын енгізген тузетулері»*еи- бекітілсін деген үсынысын костаймын. Шаруашылыктың социалистік системасынык і-ына өзінің тарихи тәжрибесі аркылы Латвия халкыныи к» жетті. Ол өзінің тағдырын Совет Одағынық барлык халыкта рынык тағдырымен мэнгі байланыстырған. Коммуяистік пар- тиянык дүрыс саясаты, ССРО-нын барлык халыктарыныц мы гымас достығы, ұлы Совет Одағы республикаларынь* творчес 452

п_„„ -----------. . —' партиянық іірталық Қомитетінщ ж эне С овет Үкметінін басшылығымен глдағы уакытта да барлык күштерін жұм сап, с о ц и а л и с т Ота- нымыздыц қуатын нығаііта береді, бүкіл дуние ж узін д е баянды жэне ұзак уакыттык бейбітшілік орнату үшін, б іздің елімізде коммунист коғам орнату үшін күреседі. Осы ұлы міндетті жузегс асыруда дүн и е ж үзін д е б ізг е бегет ж асай аларлыктай куш жоқ. ( К о л ш а п а л а к т а у ) . Председатель. Советтік С о ц и а л и с т Республикалар Одағы Министрлер С оветінін Председателі депутат Маленковка сөз оеріледі. ( М а л е н к о в ж о л д а с т р и б у н а ғ а к е л г е н - пута і ДУ, ұ з түрады Ь Г. М. М аленков ( Л е н и н г р а д с а й л а у о к р у г і, М о ск в а қ а л а с ы ) . Депутат жолдастар! ССРО Жоғарғы Советі сессиясының карауына Үкмет ұсынған Мемлекеттік бюд- жеттіц жобасы совет экономикасы мен халықтын әл-аукатын онан әрі арттыруға, еліміздің корғанысын камтамасыз етіп, Отанымыздың куаттылығын нығайта беруге бағытталған Ком- мунистік партиянын саясатын толык бейнелейді. ( Қ о л ш а п а ­ л а к т а у ). Мемлекеттік бюджеттік едәу ір өсуі атіміздіц экономикасы өрге басып отырғандығының көрсеткіш і болып табылады. 1950жылмен салыстырғанда 1954 жылғы Мемлекеттік бюджет- тік кірістері 149 миллиард сом артады ж әне соғыска дейінгі 1940 жылғы бю дж еттін кірістерінен 3 еседен де көбірек асып туседі. ( Қ о л ш а п а л а к т а у ) . Сонын өзінде бюдж еттік өсуі азық-түлік ж ән е өнеркәсіп товарларыныц бвлшек сауда баға- сын кеміту ж өнічдегі Партия меи Үкмет дәйектілікпен жургізіп отырған саясаты жағдайында болып отырғанын ескеру керек. Көпшілік тұтынатын товарлар бағасын кеміту нәтижесінде мемлекеттік кірістердің азаюы өндірісті ұлғайту, енбек өнімді- лігін арттыру ж ән е өнімнін өзіндік кұнын ксміту есебінен социа- листік кәсіпорындардык табысын молайту аркылы артығымен толыктырылып отыр. Халык шаруашылығын өркендетуге үстіміздегі жылы 327 миллиард сом дерлік каржы белгіленіп отыр. Мунын өзі халык шаруашылығына жұмсалатын каржы 1950 жылмен салыстырғанда 5 7 процент артады деген сөз. Жұмсалатын кар- жының е дәуір бөлегі курделі каржы болып табылады. Совет халкынык аяеуметтік-мәдениеттік кажеттерін каржы- ландыруға жұмсалаты н каржы 1954 жылға 141 миллиард сом- нан астам болып белгіленіп отыр, мұныи өзі 1939 жылғы Мем- лекеттік бю дж еттін бүкіл шығыстарына тек деуге болады. 453

Өткен жылдардағы сыякты, ССРО-нык халык шаруашы- лығыныц даму каркыиы тіпті экономикалык жағынаи ыейлшше еркендеген капиталиста елдер де арман ете алмайтындайдэре- жеде болып отыр. Бесіиші бесжылдыктын өткеи 3 жылыиық ішінде өнеркәсіп өнімін шыгару 45 процент артты, сонын езівле өндіріс курал-жабдыктарын өндіру — 46 процент, түтыну зат- тарын өндіру — 43 процент артты. Халык шаруашылыгаядон жумысшылар мен кызметшілердіц саны осы уакыттык юшде 6 миллион дерлік адам көбейді; жумысшылар мен кызмепш- лердін накты жалакысы 30 процент, ал жумысшылар иен кызметшілердін табысы мен шаруалар табысыиын жалпа сомасы салыстырмалы бағамен 34 процент артты. Жемісті бейбіт курылыс майданын барынша улғайта ота­ рып, партиянық Орталық Комитеті мен Үкмет Совет Одағыини корғаныс қабілетін онан әрі нығайтуға тынбастаи камкорлнк жасап келеді. Совет Карулы күштерінің қолында өзініннплікп міндетін — Отанымызды кырағылыкпен корғау және еліміздш халыктарыныц бейбіт енбегін бузғысы келетін агрессорға күи- рете тойтарыс беруге эркашан да әзір туру міндетін —орындау ушік не керектін бәрі бар, бола береді де! (Ду, ұ за к И0-1 Үстіміздегі жылы өидіріс саласында біздіц алдымызда тур- ран міндеттерді орындау Совет Одағыныц экономикасынөркен- детуде алға карай зор кадам баскандық болады. Мынаныаіп- сак та жеткілікті: 1950 жылмен салыстырғанда, 1954 жылы болат корыту 51 процент, көмір шығару — 33 процент, электр куатын өндіру — 63 процент, цемент өндіру — 80 проценттен аса, машиналар мен жабдыктар жасау — 90 процент артады; халық тутынатын товарлар өндіру мөлшері 60 проценттен аса, ал товар айналымы — 75 процент артады. Халык тутынаты» товарлар өндіру жөнінде жэне товар айналымы жөнінде бес- жылдық жоспардын тапсырмалары мерзімінен бурый, ясяв 4 жылда, орындалады. (Қ о л ш а п а л а к т а у ) . Өздеріңізге мәлім, Партия мен Үкмет ауыл шаруашылығын онан әрі өркендету жөиінде елеулі щаралар колданды. Астык ендіруді арттыру максатымен көбінесе тык жэне тыкаиган жерлерді игеру есебінен егіс көлемі улғайтылады; тракторлар мен ауылшаруашылық мапшналарын жасау және оларди ауыл шаруашылығына беру ісі едәуір ұлғайтылуда, муныи МІ ауылшаруашылық өндірісін бурынгыдан да зор дәрежеде ме- ханикаландыруға мумкіидік береді; машина-трактор ста®** лары, кодхоздар мсн совхоздар агроном, зоотехник, механиза­ тор кадрларымен жэне баска мамандармен нығайтылуда. Ауыл- шаруашылык өнімдерін өндіру ісіи барынша өрксндетуге ыита- ландырып, көтермелеудіц икемді системасы жүзеге асырыдуда- осынық нэтижесінде халыктыц ауылшаруашылык өнімдер1 жөнінде, ал өнеркәсіптік ауылшаруашылык шикізаты жөнінде үнемі өсіп отырған тілектерімеи, осы өнімдерді өндіретіндерев- 454

ня енбекшілерінін материалдық ынтасын арттыру ж ән е эконо- мнкалық жағынак оларды көтермелеу негізінде, ауылшаруа- шылық өнімдсрінік өндірісін арттыру ісін үйлестіріп ұштастыру үшін кажетті ж ағдайлар тудырылуда. Еліміздің алды нда тұрған міндеттерді ойдағыдай шеш у үгаін халык шаруашылығынык барльгқ салаларыида, социалистік кұрылыстын барлы к участоктерінде — әрбір завод пен фабри- када, әрбір колхоз бон совхозда, әрб ір машина-трактор стан- циясында, бізд ің барлық үйымдарымызда — қабылданған ха­ лык шаруашылык жоспарларынан туатын тапсырмалардың еөзсіз орындалуын қамтамасыз ету кажет. Б ізде озат кәсіп- орындар, колхоздар, совхоздар, машина-трактор станциялары көп, бүлар өндірісті неғүрлым ж ақсы үйымдастыру ж әне ек- бекті тиімді үйымдастыру негізінде жылма-жыл жақсы нәти- желерге ж етіп келеді. Ал онық бержағы нда бізде таисырма- ларды орындамайтын, сапасы төм ен өнім шығаратын, мате- риалдар мен акш а каражатыныи артық жұмсалуына ж ол бере- тін косіпорындар д а бар. Б ізд е істі канағаттанғысыз жүргізіп отырған колхоздар мен совхоздар д а а з емес. Бұрынғьідан да жедел алға басу үш ін б із ө зім ізд ік біркатар участоктерімізде болып отырған кемшіліктерді, артта калушылыкты, олкылык- ты тайсалмай ашып, батыл ж ойып отыруға міндеттіміз. 1954 жылдын бірінші токсанынык корытындылары бүтіндей өнеркэсіптің токсанды к жоспарды ойдағыдай орындап шық- канын көрсетеді. Б ірақ кейбір министрліктер өнімнің біркатар манызды түрлерін өндіру жоспарын толық орындамады. Мүн- дай министрліктерге Кара металлургия министрлігі, Мүнай өнеркәсіп министрлігі, Транспорттық ж әне ауыр машиналар жасау министрлігі, Ағаш өнеркәсіп министрлігі ж әне баска кейбіреулері ж атады . Көптеген министрліктер курделі күрылыс жоспарларын нашар орындап, ж аца қуаттарды мезгілінде іске қосуды қам тамасыз етпей келеді. Халык шаруашылык жоспарларын орындау ісі тіпті әрбір күнді толык пайдалануды талап ететіні барлык жүртка айкын, өйткені текке өткен күннін орнын толтыру оцай болмайды. Ша- руашылыктың кай саласында болса д а тапсырмалардын мезгі- лінде орындалмауы, әсресе мемлекеттік жоспарлардың толык орындалмауы кәсіпорындардың жүмысында кідіріс тудырып, халык шаруашылығына зор нұқсан келтіреді. Амал канша, мемлекет ө зд ер ін е сеніп тапсырған кәсіпорындардың жұмысты біркелкі істемеуіне ж әне жоспарлардыц орындалмауына үйре- ніп кеткен шаруашылық кызметкерлері бізде әлі д е а з емес. Көптеген министрліктер кәсіпорындарда өнеркәсіп өнім ін бүкіл ай бойыиа біркелкі шығарып отыру ісіи өте баяу ж әи е икемсіз жүргізіп келеді. Фабрикалардың, заводтардын, шахталардын, кұрылыстардык, темір жолдарды ц. пароходстволардын жүмы • сындағы сокпа-сокпамен істеушілікті неғұрлым тез жою, кәсіп- орынның өн ім шығару ж әнс өндіріс жұмысынык графигін күн- 455

бе-күв катан, сақтап отыру — өнеркәсіп пен травспортшн бар- лык кызметкерлерінің аса мацызды міндеті осы. Көптеген кэсіпорындарда өндірістін техиологиялык тэртібі- иің сакталмауы да өнеркәсіп жұмысындағы ірі кемшілік болып табылады, Көптеген фабрикалар мен заводтардык сапасы төмен, стандарттарға жэне тутынушынын талаптарына сайш- мейтін өнім шығарып отыру себебі де міне осыдан. Еидігі жср- де бұған төзуге болмайды. Министрліктер өндірістегі технсдо- гияны бұзып отырған кәсіпорындардын жұмысында неғурлы» тез тәртіп орнатуға міндетті, әрбір кэсіпорыннын тек жоғары сапалы өнім шығаратын болуын қамтамасыз етуге міядепі. Жұртка малім, халык шаруашылығын онан әрі өрге баот- рып, өркендетудіи басты және шешуші шарты екбек енімділігів барынша арттыру болып табылады. Біздін елімізде өндірістів социалистік әдісі орныккан кезден бері бізде өндірістік барлык салаларында еңбек өнімділігі едәуір артты. Кэсіпорыидардн техникалык жағыиан кайта куру, неғұрлым өнімді жабдыктар- мен камтамасыз етілген жана кәсіпорындарды іске косу иэгя- жесінде, сонымеи катар еңбек уйымдастыруды жаксарту нэти- жесінде өнеркәсіптін өидірістік куаттарын пайдалану ісіндезор табыстарға кол жетті. Алайда, соңғы жылдары халык шаруашылығынын біркатар салаларында екбек өнімділігін арттыруда елеулі артга калу- шылык орын алып келеді. Мысалы, 1953 жылы металлурги* өнеркэсібінін көптеген кэсіпорындары, машина жасаушы ми- нистрліктердін, макта-мата өнеркәсібінін көптеген кәсіпорын- дары жэне баска біркатар өнеркәсіл салаларынык кэсіпорын- дары еңбек өнімділігін арттыру жөніндегі тапсырмаларды орындамады. Ағаш өнеркәсібінде, көмір өнеркәсібінде, эсре« құрылыста, енбек өнімділігін арттыру жоспарларын орындау ісі канағаттанғысыз болып отыр. Партияның XIX съезінін днрективаларында 1951—1955жыл­ дары енбек өнімділігін өнеркәсіпте шамамен 50 процент, кұры- лыста — 55 процент, ауыл шаруашылығында — 40 процент арттыру көзделген. Съездін директиваларын орындауды ка',та' масыз ету үшін үстіміздегі бесжылдыктың калған 2 жылыидз социалист күрылыстын барлык участоктерінде кажырл^ жұмыс істеу талап етіледі. ССРО халық шаруашылығында енбек өнімділігін иеғурлым тез арттыруды қамтамасыз ету ушін кәзір не керектін бэрі бар- Кәзіргі уакытта ССРО халык шаруашылығы куатгы техникя- льіқ базаға суйеніп отыр, ал бұған біздің партиямыз Леиившн ісін алға апарушы кемеш'ер И. В. Сталшшіц басшылығымеи жетті. Соғыстан кейінгі жылдары ғана өнеркэсіпке жалпы сомасы 150 миллиард со.мнан асатын, транспортка—50мил­ лиард сом болатын, ауыл шаруашылығына — 60 миллиардсом- нан асатын жаца жабдыктар мен машиналар берілді. Енбекя үнемдеп, женілдетуге, оны анағұрлым өнімді етуге мумкіндіи 456

беретін жабдыктар мен машиналардын. куатты таскыны жыл- дан жылға еселеп арта тусуде. Бүкіл халық шаруашылығының ж ән е еліміздін куаттылы- ғынын негізі болып табылатын ауыр индустрияны онан әрі еркендетуді камтамасыз ету уш ін электр станцияларын салу жұмысын бұдан былаіі да барынша өркендете беру, сөйтіп, ендірістіқ әрбір саласына, соның іш інде ауылшаруашылық ендірісіне де, электр куаты түріиде куатты энергетикалык база жасап беру талап стіледі. В. И. Л енин былай деп көрсеткен оолатын: «ед ж аца техниканын дәреж есіне сай келетін және егіншілікті қайта ұйымдастыра алатын ірі өнеркәсіп дегені- ніз — бүкіл елді электрлендіру». Д ем ек, біздін алдымызда аса манызды халық шаруашылық міндеті — электр станциядары- нык қуаттарының өсуі шаруашмлыктың баска салалнрынан сзып отыратындай каркынмен ж әне сондай көлемде электрлен- діру ісін бұдан былан да алға бастыра беру міндеті — тұр. Еңбек өнім ділігін онан әрі арттыру мүдделері ендіріске ком­ плект механизация енгізу ісін едәуір күшейтуді, муныц взіігде иегізгі жұмыстарды ғана емес, сонымен бірге көбінесе адамдар негізгі өндірістегіден гөрі көбірек шұғылданатын әртүрлі ара- аык, көмекші өндіріс гіроцестерін д е механикаландыруды еске алуға міндеттейді. Халық шаруашылығыныц барлык. салаларында — өнер- кәсіите, транспоргга, ауыл шаруашылығында — колда бар тех- никаны толығымен өнімді пайдалану мәселесі мейлінше катты койылып отыр. Өздерінін ннициативасы біржакты келетін кэсіпорындардын, тіпті енеркәсіптің ж еке салаларынын басшы- лары бізде кейде кездесіп отырады. Оларға сеніп тапсырылған объектілерді техникамен жабды ктау жайында мемлекетке та- лаптар қою туралы әцгіме болған кезде мұндай инициатива шектен асып кетеді, ал содан кейін алынған техникаға мулде салдыр-салақ, ұқыпсыз қарауға ж ол беріледі. Біз бұл жөнінде Қөмір өнеркосіп министрлігі мен Ағаш өнеркәсіп министрлігіне мықты талаптар коюға тиіспіз. Кемір өнеркәсібінде 1954 жыл- дық біріиші тоқсанында, өткен жылдағы сыяқты, көмір ком- байндары мен вруб машиналардың 4 0 проценттен астамы, көмір тиейтін магаиналардың жартысына жуығы, тас-топырак тиейтін машиналардыц 30 проценттен астамы жумыс істемеді. Ағаш өнеркәсібінде машиналар мен механизмдердід 40 процентке дейіні бұзылып калғандыктан жұмыс істемейді, ал түзік ж аб­ дыктар толық пайдаланылмайды. Квптеген машина жасау заводтарында д а жабдыктар канағаттанғьгсыз пайдаланы- лады. Б із өнеркәсіптегі, транспорттағы, ауыл шаруашылығын- дағы жабды ктар мсн машиналарға ұкыпсыз караушылыкты біржолата жою ға міндеттіміз. Б іздін шаруашылық басшылары- мыз, инженерлеріміз, техниктеріміз, мастерлеріміз, өндірістін барлык командирлері өздерінін карамағындағы техникаға не- 457

ғұрлым көбірек ұкыптылыкпен қарап, техниканы пайдалану ісін барынша жаксартып отыруға тиіс. Енбек өцімділігін онан әрі жедел арттырудын ианши шарттарынын бірі өнеркәсіп және ауылшаруашылык өндірісіве ғылми-техникалык табыстарды кеңінен енгізу болып табылада. Еліміздің халыктары техниканы ілгері дамытудык орасан зор жаңа мумкіндіктерін ашып отырған совет ғылымының табыс- тарын мактан етуде. Отанымыздын хауіпсіздігін корғау мүдде- леріне, сондай-ақ бейбіт өнеркәсіптік максаттарға атом куатк- ның барған сайын еселеп пайдаланылуы совет ғалымдарыныіі ұлы едбегі болып табылады. ( Д у к о л шапалактау). :Ғылым мен техниканыц табыстарын практикада пайдалзиу дәрежесін бұрынғыдан да гөрі арттырып, гылым мек ғьілм» ұнымдар кызмотксрлерінің өндіріспен байланысын күшейте ■беру кажет. Совет ғалымдары Отанымыздын куаттылығи нығайтуға, коғамдык енбектіц өнімділігін онан эрі арттыру міндетін орындауға өздерінік жана және мадызды үлесін коса- ды, бұған күмон жок. (К о л ш а п а л а к т а у ) . Соны.чен міндет мынада болып отыр: электрлеидіру непзш- де өндіріс техникасын барынша жетілдіріп, ғылым мен техет- канык табыстарын өндіріске бурынғыдан да гөрі көп енгізу керек, өндірістік барлықсалаларыида комплексті механвкалан- дыруды кеңірек жүзеге асырып, колда бар машиналар менжао- дыктар паркін неғұрлым толык пайдалану керек, эрбір кәсіп- орында өндірістің технологиялық процесінін тэртібін мейліншс қатак сактап, енімнік сапасын барынша жаксартып отырУ керек. Біздіц халык шаруаніылығын техникамен жабдыктау ісійін артуы енбекшілердін мэдени-техникалык дэрежесінін артуымев тығыз байланысты. Каладағы, сондай-ақ селодағы жас ҮРпаК' тың бәрі де толык орта білімге не болып, өндіріске косылатын уақыт енді алые емес. (Кол ш а п а л а қ т а у ).9 миллвоинан аса жүмысшылар мен колхозшылар мамандык арттыру сінің эртүрлі буындарында жыл сайын окып, білім алуда. Бір« енбскшілерді өндірісте окыту жөніндегі жұмыста майдагеряж әлі де көп, ал осы максатка мемлекет бөліп отырғанорасанкеп каржы әрдайым тиімді пайдаланылмайды. Мшшстрліктер «н ведомстволардын басшылары осы зор жоне манызды Ісп » колдарына алып, сңбекшілердің мәдени-техникалык дәрежесі'' лонеатн эрі арттыруға күнбе-кун қамқорлык жасап отыруға м|В' Өндірісті уйымдастыру ісін онан әрі жақсартпайынша опер- кэсіпте, транспорт, ауыл шаруашылығында екбек өяімділіп\" кықтап арттыруға болмайды. Біз бұл істе белгілі табыстарм жеттік. Саіаіі бола тұрса да, шаруашылыктын біркатар сала- -ларында және көптеген кэсіпорындарда олкылыктар элі де 43 емес, бул олкылыктарды жою өндірісті едәуір үлғайтып, снбок бнімділігш арттыруға мүмкіндік береді.

Енбек ресурстарын дұры с бөл істір удің зор манызы болып отыр. Жұртка мәлім , біздік советтік коғам да кандай аппаратты болса да кұрудын бірден-бір занды принципі коғамдық екбекті укыпгы, гиімді, үн ем д і пайдалану прииципі болып табылады. Солай бола тұрса д а , министрліктер мен ведомстволар бүл лринципті әрқаш ан д а бұзып, әкімш ілік-баскару аппаратыныц шамадан тыс далыйып кетуіне ж о л беріп ж үр, мұнық өзі өнді- рісті өркендету мүдделеріне нуксан келтіруде. Әкімшілік-бас- кару аппаратын кыскарту ж ө нінде ж үргізілген жұмыска кара- мастан, бүл аппарат элі д е тым үлкен. Тікелей өндірісте жұмыс істейтін кызметкерлердіц саны м ен баскару ж әне кызмет кар­ ату сферасында жүмыс істейтін кызмсткерлер санынық кәзіргі ара салмағы материалдык. өндіріс сферасынын пайдасы тұрры- сынан тағы д а түзетуді талап етеді. Халық шаруашылығының материалдық-техникалык, базасы- •нық, еңбекшілердін әл-ауқатынын, олардын. саяси, мәдени ж әне ендірістік д ә р еж есін ің артуымен бір ге еңбек тәртібіне койыла- тын талаптар д а арта тусуде. М ұндағы басты әкгім е мынада: еқбектің социалистік тәртібі өндіріс жұмысының озат үлгілері- не, еңбек өнім ділігінік жоғары дәреж есін е, внімнің жоғары сапасына тенелуді міндетті тур де талап етеді. Советтік қоғам- дағы еқбек тәртібініқ принцип ж ағы нан мүлде ж а н а мәнісін ескере отырып, Л енин «өздігінен талаптанушылық пен инициа­ тива» тәртібі туралы айткан болатын. Лениннін там аш а идея- лары өндіріс жаңаш ылдары мен озаттарынын козғалысынан мейлінше айкын көрінуде. Ецбек өнімділігін барынша арттыру ісіндегі бізд ің даңқты бастамашыларымыздық табыстарынан талай мыңдаран ж аң а адамдарды к үйренетіні, өндіріс ж аца- шылдары мен озаттары күн сайын еселеп көбейетіні күмәнсіз. Біздің бүкіл экономика.мызды онан әрі өркендетудіқ қуатты қайнар бүлақтарынық бірі — міне осында. ( Қ о л ш а п а л а к - *ау). Біздің социалистік күрылыстын зо р артыкшылыгы сол, бізде халык. шаруашылығын барынша ғылми негізде өркен- детуге каж етті мүмкіндіктердің бәрі бар. Советтік ж оспарлау системасыныц орасан зор табыстары жалпыға мәлім. Сондык- тан д а б із ж оспарлау ісіндегі кемшіліктерді анағұрлым батыл жоюға тиіспіз, өйткені бүл кемшіліктер жоспарлы системаныц барлык артыкшылыктарын толык пайдалануға кедергі болады. Б іздік жоспарлауш ы органдарымыз негізгі тапсырмаларды белгілеумен катар көбінесе кәсіпорындардыц, құрылыстардыц, темір ж олдарды ң, совхоздардың, колхоздардыц, сауда кәсіп- орындарының ж эн е баска ұйымдардык шаруашылык жүмысы- ның көптегеи көрсеткіш терінік егжей-тегжейін орталықтан бел- гілеп беруге әрекет жасап келеді. Сонык өзінде жергілікті жер- діц алуан турлі жағдайлары мен мүмкіндіктерін ж ете білмей- ақ осындай әрекет жасалады, дем ек, мүндай жоспарлар жеткі- лікті білгірлікпен жасалмайды. М үндай жоспарлаудың жергі- 459

лікті жердегі жұмыста кыйыншылыктар тудырып, жергілікіі органдардык инициативасын бөгейтіні мүлде айкыи. Укмет өнеркәсіп, сондай-ак ауылшаруашылық өндірісі сала- сында жылдык жоспарларда бекітілетін тапсырмалардш тізімін кысқарту жөнінде шаралар қолданды. Бұл кэзірдм өзінде-ақ жаксы нәтижслер беріп отыр. Бірак жоспарлау ісіяе халық шаруашылығынын коятын талаптары артып, кыйындаи тусуде. Сондықтан біздің орталық жоспарлаушы органдарн- мыз, екалдымен Мемлекеттік жоспарлау комитеті, өзінін иаза- рын, бәрінен бұрын, аса макызды халык шаруашшык иасе» леріне — жеке салаларды өркендетуде дұрыс пропорциям? белгілеуге, олкылыктарды жоюға, халык шаруашылығындаш резервтерді бармнша толық пайдалануға аударып отыруға, сөйтіп күрделі каржыны аз жұмсап, көп нәтижеге жеіуді мз- деуге міндетті. Кэсіпорындардын, күрылысгардык, колхоздардык, совхоз- дардың, машина-трактор станцияларынын, темір жолдардыь пароходстволардын, социалистік құрылыстың барлык учасгон- терінің жүмысын барыкша жаксарта отырып, біз енбек өнімді- лігін арттыру және өнімнің өзіндік құнын кеміту үшін, Уй€'1' шілдік тәртібін катан сактау үшін, кандай да болса ысырал- қорлыкты жою үшін, ақшамен шын мәнісінде бакылау жасау ушін бұрынғыдан да батыл күрес жургізуге тиіспіз. Біздіа бар­ лык шаруашылык кадрларымыздың — өндіріс командирлері- нің — міндеті — халык шаруашылығьшыц барлык салаларын- дағы резервтерді тауып, оларды іске асыру, шығынды аз жум- сап, барынша көп нэтижеге жете беру. Біздін социалист шаруашылығымыздағы орасан зор мүм‘ кіндіктерді неғұрлым толык пайдалану үшін мемлекетгік жэне шаруашылык органдардын, мемлекеттік аппараттын барлык буындарынын жұмысын унемі жетілдіріп отыру ксрек. Совет» мемлскеттік аппаратқа қойылатын талаптар үнемі аргьШ келеді; осы талаптарға сәйкес біз бұл аппарат™ уздіксіз жзк- сарта беруге міндеттіміз, ұлы Ленин советтік мемлекегпк аппаратка негіз болып табылады деп санаған приншштерді-р халыктык калық бұкарасымен байланысты, үнемшілдіт, творчестволык инициативаға барынша жол беруді, бюрократ- тыктың кандай түрлері мен көршістеріне болса да карсы куР6' суді — барған сайын берік жүзеге асырып о™руға міндетпМІ3- Кәзіргі жағдайда, кысқа мерзімде, екі-уш жылдын ішінде. | еліміздің экономикасын онан әрі өркендету негізінде халы» тұтынатын азық-түлік және өнеркәсіп товарларын өндіруД' I шұғыл арттыруды камтамасыз ету міндетін партия алға койыл отырған кезде, мемлекеттік жэне шаруашылык аппараттык эрбір кызметкерінің тапсырылған іске жауапкершілігіи мыктап | кушейту мәселесініқ ерекше зор мацызы болып отыр. . і Кэзіргі уакытта, шын мәнісіндегі тарихи міндеттерді тез шешу үшін күрес жүргізіп отырған кезімізде, әрбір күнді шы' 460

нында да жемісті жұмыс күні етуге тиіс болып отырған кезі- моде, біздің басшы кадрларымыздан, совет ж әне шаруашылық кызметкерлерінен барынша қажырлы күш ж ұмсау талап стіледі. Салактықты, мемлекет тәртібін бузушылыкгық барлық көріністерін іс ж үзінде батыл ж ою керек, мемлекеттік тапсыр- маларды орындауға жауапсыздықты, формальді түрде қарау- шылықты жою керек. Біздің барлык кызметкерлеріміздің пар­ тия мен мемлекет алдындағы борышын түсіну сезім ін тынбас- тан арттырып отыру кажет. Біздің партиямыз социалистік құрылыстын біркатар учас- токтеріндегі артта калушылыкка ж әне олкылыкка батыл ша- буыл жасауда, міне сондыктан д а ж еке қызметкерлердің өз міндеттеріне жауапсыздықпен ж әне бюрократтыкпен карауы салдарынан халыктың әл-аукатын арттыру ісіне нүқсан келті- рілуіне біз төзіп отыра алмаймыз. Министрлердің жауапкершілігін арттыру, олардыц жүмы- сында оперативтілікті анағурлым күшейту ж әне шаруашылык мэселелерінік мезгілінде шеш ілуін қамтамасыз ету максатымен Үкмет министрлердід, ведомстволар басшыларыныц, мнннст(5- ліктердің Б ас басқармалары бастықтарының праволарын едә- УФ ұлғайтты. Бүл шараның кәзірдің өзінде жақсы нэтижелер бергені және бұдан да гөрі зор нотижелер беруге тиіс екені кумәнсіз. Алайда, министрліктер мен ведомстволардын жеке басшыларынык шаралар ксшданып, жүмыста туатын мәселе- лерді шешу орнына керексіз кағаз жазумен шүғылданатыны, сөйтіп жауапкершілікті өз мойындарыиан алып, басқаларға ВДара салуға тырысатыны сыякты фактілер аз емес екенін айтпасқа болмайды. Мундай колайсыз жағдайды неғурлым тез жою керек екендігі, сөйтіп министрліктердің кәсіпормндар мен ұйымдарға анағұрлым жақсы, накты басшылық етіп, жұмыста туған моселелерді деркезінде шешуге, жумыстағы кемшілік- терді жоюға, артта калушылыкты жоюға, озат тәжрибені, ғылми-техникалық табыстарды өндіріске енгізу ж әне тарату ісіне шын мәнісінде басшылық етуге тиіс екендігі айқын. Вуған байланысты, министрліктердің жумысына тоқтай келіп, мынаны айту керек. Бұдак бір жыл бурын біздін бірқатар министрліктерді ірілендіргеніміз журтка мәлім. Бірак минис- трліктерді ірілендіру кәсіпорындарға оперативті басшылық ж асау ісінде, әсресе біздің партиямыз алға койған ж аңа, зор міндеттерді шешу ісін министрліктер мыктап колға алуға тиіс болған кезде, белгілі қыйыншылыктар тудырғанын б із кейін- нен айқын көрдік. Міне сондыктан министрліктерді уйымдас- тыру жумысына істік мүдделері үшін қажетті түзетулер енгізу керек, бір ақ сонық өзінде мемлекеттік аппаратты устау шығын- дарын онан әрі азайта беру бағытын бұлжытпай ж үзеге асы- рып отыру керек деген қорытындыға келдік. Партияның Орталык Комитеті мен Үкмет советтік мемле- кеттік аппараттың барлык буындарыиаи, барлық қызмет адам- 46!

дарынан зандылықты мейлінше катав сактау негізінде кызаег істеуді, сөйтіп совет адамдарынык праволарын корғап отыруды талап етеді. Ал совет азаматтары жөнінде озбырлың пен зм- сыздықка жол беретін қызмет адамдары, бет-жүзі мен лауа- зымдарына қарамастан, бұдан былай катан жазаланаган болады. (Қ о л ш а п а л а к т а у ) . ЖолдастарІ Партиямыз бен Үкметіміздіқ бұлжымайпи ішкі саясаты социалистік мемлекеттін куаттылығын, еліміздін халыктарынык ұлы достығын, жұмысшы табы мен колхозам шаруалардың мызғымас одағын бұдан былай да нығайтш отыру, экономика мен мәдениетті барынша өркендету. Совет Одағынын корғанысын тынбастан нығайта беру, халыкпи әл-аукатын онан әрі жедел арттыруды камтамасыз ету болык табылады. ( Д у к о л ш а п а л а қ т а у ) . Біздің даңкты Коммунистік партиямыздын басшылығьша совет халкы коммунист қоғам ориату ісінде жана, шешуші табыстарға жетеді. ( Д у к о л ш а п а л а к т а у ) . , Депутат жолдастар! Халыкаралык істер саласында еналды- мен сонғы уақытта шиеленістін бірсыпыра бэсекдегенін атад өту кажет. Бұл бәсендеу, күмән жок, Америка Құрама Штатіа- рыныц ыкпалы басым топтары мен олардың итаршылэрыныя агрессиялык бағытына карсы бейбітшіл күштердін белсекд' күресінін нәтижесі болып табылады. Халыктардын бейбітшілікке үмтылған талабы шынында да кәзіргі заманныц куатты козғаушы күшіне айналды. Бүл талап — кэзіргі уакытта Европа мен Азиянын көптеген елдері- пе ыкпалын жайып отырғаи макызды процестін негізі больш табылады. Әцгіме халыктардын бейбітшілігі мен хауілсіздігй қорғау мудделері үшін ұлттардың озат күштерін біріктірупро- цесі жайында болып отыр. Халыкаралық шиеленісті бәсендетуде Совет Одағынын, Қытай Халык Республикасыныц, халыктық демократия елдері- нің күш-жігерінің манызды роль атқарғанын прогресшіл адам- зат көріп отыр және біледі де. (Қ о л ш а п а л а к т а у ) . Соаег Одағыиын бейбітшілікті нығайтуға бағытталған саясаты бе*; бітшіл халыктардың үлы сеніміне ие болды. Біз бұл сенімді касиеттеп сақтаймыз. Бүл сенім біздін ең бағалы морзльдж капиталымыз екенін білеміз. (Қ о л ш а п а л а к т а у ) . Жер шарыиын орасан үлкен ауданында Совет Одағынын. Қытай Халык Республикасынын, халықтык демократия елдер'- нін мызғымас достығының орнығып, нығаюы кәзіргі букіл халыкаралык жағдайға зор ықпал жасап отыр. (Ду, Ү3 а ^ кол ш апалактау). 1953 жылы ұлы кытай халкының тарихында жанз ДЭУ'Р басталды. Қытай Халык Республикасы елдік шаруашылығыи өркендетіп, кайта кұрудын бірінші бесжылдык жоспарын жүзеге асыруға кірісті. Өзінін даккты коммунистік партиясы- ныц басшылығы арқасында қытай халқынык жұмсап ошрған. 462

қаһармаңдық күш-жігері Қытайды индустрияландыру ж оспа- рыныц ойдағыдай ж үзеге асырылуына сенімді кепіл болып табылады. Совет адамдары осы міндетті шешу ісіне өздерінің. белгілі үлесқосып отырғанын мақтан етеді. ( Д у к о л ш а п а - лақтау). Совет Одағы, Кытай Халық Республикасы, Европаныц ха- лықтыц демократия елдері соғыстан қыйрап-бүлінген ш аруа- шылықты калпына келтіру ісінде Кореяның туыскан халкын. ынта-жігермен колдап, көмек көрсетуде. ( Д у к о л ш а п а - лақтау). Совет халкыныц Герман Демократиялык. Рсспубликасымен достығы бұрынғыдан да терец жэне берік достыкка айналды. Неміс халкыкын ұлттық бірлігін калпына келтірудің ж әне Гер- манияны бейбітшіл мемлекет етіп кайта қүрудыц маңызды. факторы болып табылатын Герман Демократиялык Республи- касының халыкаралык маңызы күннен күнге артып келеді. Совет Одағы сырткы сауда меи экономикалык байланыс- тарды өркендетуге зор маңыз беріп отыр. Өткен жылы 50-ден аса мемлекет біздін елімізбен сауда жургізді, соньщ ішінде 25 мемлекет— жыл сайынғы ж әне көпжылдық сауда келісім- Дері негізінде сауда жүргізді. Совет Одағыныц сырткы сауда айналымы 1948 жылдан 1953 жылға дейін екі және ширек есе Дерлік артты, халыктық демократия елдерімен арадағы сауда едәуір ұлғайды. Капиталистік елдермен арадағы товар айна- лымына келетін болсак, мүны ерістетуге американ билеуші кптарыньің кысымымен жүргізіліп отырған алалау саясаты кедергі келтіруде. Алалау саясатыныц акылға сыймайтын және сокыр саясат болып табылатынын, бұл саясаттыц американ вктемдігіне ергеи мемлекеттерді елеулі зыянға ұшыратқанын емір айкын көрсетті. Алалау саясатынын сәтсіздікке ұшырап отырғаны айкын. Ал егер, осыған карамастан, кейбір американ топтары акылға конымды тәжрибенік сабақтарымен санаспай,. алалау саясатына әлі де жармасып отырған болса, бұдан тек Америка Қүрама Штаттары ғана үтылады. Өздері тарапынан да ынта көрсетіп отырған елдердің бәрімен де өзінін, сырткы саудасын бүдан былай да кецінен өрістете беруді Совет Одағы ескеріп отыр. Өздеріңізге мәлім. Совет Үкметі барлық көршілес елдермен достық қатнастарды камтамасыз ету максатымен біркатар қадамдар жасады. Кейбір елдсрде ресми топтар осы қадамдар- ды ойдағыдай карсы алмағанымен де, бұл жөнінде жұмсалған күш-жігер белгілі жаксы нәтижелер берді. Мысалы, түрк топ- тары тэту көршілік катнастар орнату Совет Одағынан гөрі Түркияға азырак кажет сыякты эрекгт жасап отыр. Өзара шітымак сактау пришшпі тату көршілік достыктың негізі бо- •іьіп табылады. Совет Одағы аркашан да осы принципке сүйе- Иіп келді, сүйене береді де. 463-

Совет адамдарынын ерекше сипаты сол, олар халыкаралык жағда/іды бағалауға байсалдылықпен карайды. Сондыктан лг олар бүгіи таила халыкаралык шиеленістін бэсеидей баста» яына асыра макыз беруден сақтандырып огыр, өйткені бейбіт- шілікті нығайтуга кареылар агрессиялык ннеггерінен басгарі- пай, онан әрі жанталаса каруланып, Индо-Кнтайдағы соғькя ұлғайтуға арандатып, жана соғыс базалары мен соғыс блокта- рын кұруда. Батысгерманиялык милитаристер өздеріне тағыла жал біткендей болып отыр, сөйтіп олар кэзірдің өзінде потеа- циялды агрессиялык күш ретінде емес, қайта свропалықхауш- сіздікке төпгеіі нақты катер болып отыр. Оның бержағынза Жапонияны Лзиядағы жаца империалистік агрессиянынекпінді күшіне айкалдыруға белсене әзірлеуде. Агрессияшыл топтар соғыс желігін тудыру жағданьін одеііг колдап, дүние жүзіне сутегі бомбасымен катер тігіп, күшжрі- сау саясатына және үзакка созылатын кырғикабактык соғыка ұстаға» бағытын ашыктан-ашык жариялап, катер төндіру коркыту әрекеттерін колдануға дейін барып отыр. Бұл жөнінде ие айтуға болады? Еп алдымен мынаны айту керек. Совет Одағында и* көңілділік, келешекке сенушілік, творчестволық бейбіт еяк* жағдайы орып алып отырғандығы жұртка мәлім. (Ұзак К°3 ш а п а л а к т а у ) . Ал Америка Құрама Штаггарында крн* жағдайы үрейлену, қорку, еңсе түсу сезімімен уланған, оеы американ ресми топтарыпык өздері де мойындап отыр. Дем№; катер төндіру және қорқыту саясатының нэтижесі осындай. Будан сок. Совет Үкметі капиталист, және социалист* системалар экономикалык жағыпан өзара жарысып, катарла- сып әбден бейбіт өмір сүре алады деген позицияда болыпкели- болып та отыр. Осы позицияға суйенс отырып, біз бейбітші]* және халықаралық ынтымақты нығайту саясатын дайекія*' пен жүргізіп келеміз. Ал егер агрессияшыл топтар, атом каруы; иа дін койып, есуастыкка батылы барып. Совет Одағьінынкуи1 мен куатьін сынамақ болса,— онда агрессордық өзі соли®’ мен жанышталатынына, мұндай авантюранык капиталист* коғамдык системаны күйреуге сөзсіз соктыратынына кү**’ данбауға болады. (Д у , ү з а к к о л ш а п а л а қ та у ). Щ нында да дүниежүзілік бірінші және екінші соғыстармеи бая- ланысты тарихтың сабақтары дәл осыны айкын көрсетіп оты?_ ал бүл соғыстардан капитализм үстемдігіпіц сферасы еДрУР кыскарып шыкты. Дүниежүзілік екі соғыстыи яэтижесЯі адамзаттыц үштің бірінен астамының кәзірдіц өзінде капита- лизммен мәнгі ажырасканы барлык жүртка малім. (* 33 қол ш апалақтау). Кәзіргі жағдайда: бейбітшіл күштердін басты міндеті яе?'- деген сурак туып отыр. Бейбітшіліктің барлык жактаушылар ‘ ның ұлы мшдеті мынада: агрессияшыл топтардын жоспарла-

рын іскс асыртпаіі, халыкаралык шнслсністі онан орі бәсепде- туді талап етіп, мемлекеттердіц бсйбітшілікпен ынтымақтасуы- на барынша квмектссіп отыру керск. Лдамзаттың вмірлік мүддолсрі атом каруына тыйым салу проблемасыи шеиіуді талап студе. Л дамзат кеменгерлігінін үлы жпналмгьш — атом куатыи — бейбіт халыкты жаппаіі кырыл-жою, үлкон калаларды — өиеркосіп, мэденнст ж әне іылым орталықтарын талкандау максаттарына паіідалануға жол бермсу ксрек — міндот осындаіі. Совет Үкмсті бүл міндетті ойдагыдаіі шешугс умтылып отыр. Совет Үкмсті сомымен бірге мру-жарақ пен қарулы куштсрді едэуір мөлпісрде жаппай азаіітудьі жактап кслді, жактап та отыр. Ұды державалар арасыпдагы катынастардыц дұрыс калыгі- қа келтірілуі қамтамасыз етіл.меген күнде, халыкаралык шис- леністі онап орі босекдстугс болмайтыны оркімге д е айкын. Мүның өзі, ец алдымен, Қытай Халык Респубяикасы жөніндег: алалау саясатынан бастартуды талап етеді. Ұлы кытай халкы жвнінде агрсссияшыл топтар жүргізіп отырған бағыт Азиянык барлық халықтарынык намысына тигендік болып табылады. Бүл бағыт шығыс халыктарыныц куатты ұлт-азаттық козға- лысын басып-түншыктыруға тырыскан агрессиялык топтардыц эрекетімен банланысты. Бірақ Азияны отарлық езушілік пен кұлдыктың мәңгілік аймағына айналдыруға тырыскан агрес- сияшыл күштердің әрекетгеріне карсы күресте бостандық сүй- •'ішхалыктардың ұлы ынтымағы Шығыста барған сайын бекем •фнығып отырғанын түсінетін уакыт жеткен ж ок па. Кытай Халық Республикасын ұлттык прогрестіқ, халыкаралык бейбіт- Шілік пен халыктар достығының шын мәнісіндегі корғаушы- лары баскарып отырғанын прогресшіл адамзат фактылардан айқын көрді. Қытай Халык Ресттубликасыныц барлық занды праволарын калпына келтіру — кәзіргі кезеқдегі халыкаралык шүғыл міндет. ( Қ о л ш а п а л а қ т а у ) . Енропада хауіпсіздіктің берік, баянды кепілдіктерін жасау бейбітшілікті нығайтудық аса мацызды шарты болып табыла­ ды. Әцгіме шынында да хауіпсіздіктік берік, баянды кепілдік- тері туралы болып отыр, өйткені XX ғасырдың бірінші жарты- сында Европаныц жеріне европа халыктары үлдарынын каны тым көп төгілді. Европаның будан былай да әрбір жыбырма жыл сайын кантөгіс пен бүліншілік майданына айналдыры- луын Европа халықтары тілемейді, бұған жол бере алмайды, жол бермейді де. Мұхиттың арғы жағында белгілі топтардың арасында Европаны келемеждеу жаксы әдеттіқ белгісіне айналған; Евро­ па өлесі науқастанып отыр, оның күні батып баралы, сондык- тан оны сауыктырудык бірден бір күралы көптеген европалық мсмлекеттердің ұлттық суверенитеттен бастартуы болып табы­ лады, дейді. Суверенді мемлекеттердін дәурені өтті-міс дейтін модаға анналған теория-сымақтар шындыкты бүрмалаудык ен 465

одбаған түрі болып табылады. Жоқ, суверенді мемлекепердік дэурені еткен жок. Олардын заманы көркею үстінде. Ал ювде кім европалык елдердіц мемлекеттік суверенитетов кол сұға- тын болса, кімде кім Европа мемлекеттерінік тарихн қалыптас- каи және тарихи жагынан акталған системасын өзінелайыктап қайта пішуге тырысатын болса,— олар европалык хауіпсіздік- тің өмірлік мүдделеріне катер төндіреді. _ Совет Одага европалык хауіпсіздікті нығайтуға бірінші дәрежелі маңыз беріп отыр. Дәл осындай максатка ұмтьиаш европалык мемлекеттің кандайы болса да Совет Одағыиык берік достығына, өздерініц ұлттык мұктаждарын оныкоши ниетімеи түсінетіндігіне үміт арта алады. Европалық хауіпсіздік Европадағы суверенді мемлекеттер- дін коллективтік хауіпсіздігі ретінде рана нақты іске айналуы мүмкін. Бірак европалык хауіпсіздікті камтамасыз егуди баска жолы бар деп бізді сендіруге әрекет жасалуда. Ол кан- дай жол? Бұл жол — герман милитаризма кайта тудыру жэк Батыс Германиянын, Франциянын, Италиянык, Баіьгияныи, Голландияньщ, Люксембургтіқ қатысуымен соғыс блогын кұру жолы көрінеді. Европалык халықтардың зәру мудделерін бұдак аскан корлағандык болар ма екен? Шынында да, егер герман мнлитаристері өз карулы күштерін өрістетуге орасан көп көмек алып кана коймай, сонымен бірге Франциянын, Италиянын және жоғарыда аталған соғыс блогындағы баска елдердін ка' рулы күштерін іс жүзінде басқаратын болса, олардыя буян Батыс Европаны өз колдарына түсіріп алуына кедергі болатыя кәрсе бар ма. Кәзіргі уақытта «біріккен Европаны» жакта)\" шылар ролінде эрекет жасап жүрген Бонн саясатшылары беря отырған вексельдер бұған кедергі бола ала ма? Бірак европа- лық халыктарды кұлданудың гитлерлік жоспарларыныя Да Европаны «герман империясыныц болат ұйыткысынык» твиРе' гіне «біріктіруді» көздегеиі барлык жұртка мәлім гой. «Европалык корғаныс бірлестігінін,» бүркеуі астындагерман милитаризм! жане өзінін үлттық карулы күштерінеи айрылуға тиіс болатын Фракция бейбіт отаса алады-мыс дейтін әнгімелер ашыктан-ашық алдағандык болып табылады. Ал іс жүзінд” Франциянын колаягын матап, оны батысгерманиялык кекшіл- дердің колына беру көзделіп отыр. Неміс фашистері Батыста дүниежүзілік екінші согыс тудырған кезде каидай эрекеттен бастаған еді? Олар Данияға, Гаоландияға, Бельгияға жэне Францияға басып кіргеп болатын. Ал кәзіргі уакытта да «евро­ палык қорғаныс бірлестігін» ұйымдастырушылар батысгерма- ішялык милитаристерді нақ сол маршрутпен жетелеп отыр- I ерман милитаризмі Францияны күлдану әрекетін соғыс зркы- лы баянды ете алмады. Кэзіргі уақытта «европалык корғаныс бірлестігін» кұрушылар герман кекшілдеріне Францияиы сорыссыз-ак жеңдірмекші болып отыр. 466

Соғьістан кейінгі европалык хауіпсіздіктің іргс тасы 1942 жшы ағылшын-совет договорын ж оне 1944 жылы фран­ цуз-совет договорыи ж асасу нэтижелерінде қаланған болатын. Бұлдокументтер совет, ағылшын ж оне француз халыктарыныц іацдаулы ұлдарынык қанымен иығайтылды. Ал кәзір «европа­ лык корғаныс бірлестігін» ұііымдастырушылар агылшын-совет жэнефранцуз-совет договорларыныц пакты манызын әлсіретуге аиепеніп отыр. Осыдан кейін «европалык корғаныс бірлестігі» агрессиялык мақсаттар үшін емес, беіібітшілік иаксаттары үшін күрылып отыр-мыс дейтін сөздер нағыз оңбаған екіж үзділік смес пе. Кімде кім герман милитаризмін кайта тудырып отырса, ол бей- бітшілікті нығайту мүдделерін ескермейді, кайта мұкың керісін- ше, свропалық хауіпсіздікті әлсірету, ж аңа соғыс әзірлсу мүд- делерін көздейді. Совет Үкметі Нвропадағы коллективтік хауіпсіздік туралы Жалаыевропалық договор жасасу жайында Берлин кенесінде енгізген өзінің ұсынысы европалык хауіпсіздік проблемасын ілын мәнісінде шешудің негізі бола алады деп кәміл сеніп этыр. Совет ұсынысын кабылдау Европада бейбітшілікті ны- ғайтудыц түп мүдделеріне сай келеді, европалык халыктардын улттық мүдделеріне сай келеді. Мұнын герман халқына да сондай дәрежеде катысы бар. Коллективтік хауіпсіздік туралы Жалпыевропалық договор Германиянық хауіпсіздігінік де берік кепілі болар еді. Агрессияшыл топтар Германиянық бөл- шектелуін сақтауға, Батыс Германияны сокыстың ж аца Оша­ нина айналдыруға тырысып отырған уакытта, коллективтік лауіпсіздік жөніндегі Жалпыевропалык договор неміс халкы- НҺЩұлттық бірлігін калпына келтіруге ж әне Германияны бей- бітши демократиялык мемлекет етіп кайта кұруға көмектескен болар еді. Америка Құрама Штаттарыи Европадан окшауландырамыз леген ниет бізде жок. Біз Европадағы коллективтік хауіпсіздік туралы Жалпыевропалык договорға Америка Құрама Штат- тары үкметініқ де қолы қойылуыиа кедергі жок деп білеміз. Совет Үкметі, өз тарапынан, тиісті шарттар болған күнде «Солтүстік-атлантикалық договор ұйымына» қатысу туралы келіссөздер жүргізуге әзір екендігін білдірді. Совет Одағының сыртқы саясаты дәйекті және булжымай- тын саясат. Бүкіл адамзаттыц алдында Совет Үкметі ұсыныстар енгізіп, бұл ұсыныстарды жактап келеді, ал осы ұсыныстарды жүзеге асыру баянды' бейбітшілік пен халықтар хауіпсіздігіне кепілдік тудырған болар еді. Бейбітшілікті нығайтудын советтік саясаты мынаған сүйе- •іеді: кәзіргі жагдайда мемлекеттердін қоғамдык кұрылысына карамастан, олардың бейбітшілікпен ыитымақтасуынын өзі халықаралық қатнастардын дамуын белгілеп отыруға тиіс 467

жзне белгілей алады, халыкаралык шиеленісті онан эрі еселел бәсевдетуді камтамасыз етуге тиіс жэне камтамасыз етеалады. Бейбітшілікпен ынтымактасу ісін ойдағыдай жузеге асыру үшін кандай шаралар істеу керек? Бұл үшін ецалдымен—тм праволылык және басқа мемлекеттердің ішкі істеріне аралас- пау пришшшн сактау негізінде ьштымактасуға тиісті мсмлексі- тер өзара тілек білдірулері керек жоне мойынға алған міндет- темелерін сөзсіз орындаулары керек. Біз мынадай позиция үстап отырмыз: кэзіргі жагдайда, мудделі жактардын игі ниеті жэне ортак мүдделерді еске алуға озірлігі болған күнде халыкаралык талас жәие шешілшпа мэселелер бейбітшілікті кығайту мүдделеріне сәйкес шешііуге тиіс және солай шешіле алады да. Совет Одағьшық бейбітшілікті және халыктар арасындам достыкты нығайту саясатын бұдан былай да жүргізе беретіив- гіне бейбітшіліктін барлық достары мен жактаушыларывыа еенуіне болады. ( Ұ з а қ қ о л ш а п а л а қ т а у ) . Жолдастар! ССРО Жоғарғы Советіне депутаттар сайлауы біздіц көп ұлтты социалистік мемлекетіміздіц күші мен берік тігініц, Совет Одағының барлык халықтарының шын мәнісін- дегі туысқандык достығының, жұмысшы табыныи шаруалгр- мен мызғымас одағыиын жаңа, тамаша бейнесі бмды. Біздіи партиямызға бүкіл совет халкынык шексіз сенетіндігіи сайлау тағы да көрсетті. ( Ұ з а қ к о л ш а п а л а кт а у). Енбекш1' лердің данышпан көсемі жэне үстазы — мәнгі жасайтын Лениииін және онын серігі ұлы Сталинніц басшылығымен өсш, урыстарда шыныккан өзініц туысмн Коммунисты партиясы- ііын халыкм табандылықпен және адал кызмет етіп отырға- пын халқымыз жарты ғасырлық тарихтыц тәжрибесшеи айкын көрді. ( Ұ з а қ қ о л ш а п а л а қ т а у ) . Еліміздіц алдында ішкі саясат саласында, соидай-ак сырт- кы саясат саласында тұрған міидеттерді мейлінше а鹫 тусінген Коммунистік партия совет адамдарынын үлытворчест- полык өрлеуін баскара отырып, елімізді женістен жекі«с' коммунизм ісініқ салтанатына карай бастап кследі. (Оваиня; ғ а а й н а л ғ а н д у , ұ з а к к о л ш а п а л а к т а у . Бэр1 де оры ндары н ан тұралы ). Председатель. Депутат жолдастар! Мемлекеттік бк>Дже‘ туралы баяндама бойынша жарыссөзді токтату жөнінде усыиыс тусті. Осы үсынысты дауысқа қоямын. Бюджет туралы баянда- ма бойынша жарыссөздер токтатылсын дегендерікіз кол как- ржіздср Түсгршіздер. Кім карсы? Жок. Кім қалыс? Жок- иымен, ССРО-нын 1954 жылға арналған Мемлекеттік бюД*еТ туралы баянлама бойынша жарыссөз токтатылды. ССРО Ф11' нанс министрі депутат Зверенке кортынды саз беріледі- (К0, ш апалактау). А. Г. Зверев. Депутат жолдастар! ССРО-иын 1954 жЫДға арналған Мемлекетттік бюджет! Ұлттар Советінін мзжлісті-

рінде толык, және жан-жакты талқыланды. Партия мен Үкмет- гіи ауыр өнеркәсіпті онан әрі өркендетугс, халық тұтынатын товарлар өндірісін шұгыл өрге бастыруга, ауыл шаруашылы- ғынык барлык салаларын жедел өркендстуге ж әне совет хал- қыиык ол-аукатын үздіксіз жақсартуға бағытталған саясатыи бейнелейтін бюджетті шыгын сеіілеген дспутаттар бірауыздан макүлдады. Партия мен Үкмет басшыларынык осы сессияда сөіілеген сюдерінде барлык істелгсм жұмыстыц корытындылары ж асал- ды, Коммунистік партияның Орталык Комнтсті мен Совет Ода- тыныңҮкмсті жасап бергсн шаруашылык жоне мәденист кұры- лысынық програм.масын жузеге асырудыц кезскті міндеттері алға койылды. Бұл сөздсрде халық шаруашылығындағы орасан зор розервтерге де назар аударылды, бұл резервторді ыімізде коммунизм орнату ісіне жұмылдыруға болады, олар Жүмыддырылуға тиісті де. Сонымен бірге сөйленген сөздерде шык шаруашылығынын жеке салаларынын, сондай-ақ ССРО Фиианс министрлігінің жүмысындағы елеулі кемшіліктер ай- іклды, бұл кемшіліктерді жою жолдары, біздіц бүкіл жұмысы- иызды жақа, анағұрлым жоғары сатыға көтеру жолдары көр- сетілді. Біздід елімізде ауыр индустрияны өрістетуде елеулі табыс- тарға кол жетті. Б ұдан былайғы техникалык прогреске ж әне халық шаруашылығының барлык. салаларын тез өркендетуге керекті берік база жасалды. Міидет ауыр индустрияны онан эрі уздіксіз өркендетуде, ал сонымен бірге ауыл шаруашылы- гын және халык тұтынатын товарлар өндіруді алға бастыруда болып отыр. Ауыл шаруашылығы үстіміздегі жылы толып жатқан трак- т°рлар, автомобильдер, комбайндар, конструкциялары мінсіз баска да ауылшаруашылық машиналарын алады. Кала маши­ на-трактор станцияларына, совхоздар мен колхоздарға маман кадрлар жөнінен елеулі көмек көрсетті. Зор көлемді тын жэке тыңайран жерлерді игеру ж өнінде Коммуішстік пар- тиянык Орталык Комитеті мен Үкмет алға қойған міндетті іс жүзінде ж үзеге асыруға кірісілді. Барлык ауылшаруашылык дақылдарьшық шығымдылығын арттыру, мал шаруашылығын өркендету және өныц енімділігін арттыру жолындағы күрес кен өріс алды. Қолхоздар мен колхозшылардың қоғамдык ауылшаруашылык өндірісін үлғайтуға экономикалык ынталы- лығын күшейту шаралары жүзеге асырылуда. Партия мен Үкметтің жүргізіп отырған шараларының нәти- Жесінде бесінші бесжылдыктық халық тұтынатын товарлар өндіру және бөлшек товар айналымы жөніндегі тапсырмалары 1954 жылы мерзімінен бұрын, 4 жыл ішінде, орындалады. Біздін дамуымыздық кәзіргі кезенінде өнеркәсіпте, ауыл шаруашылығында, кұрылыста, транспортта — шаруашылық күрылыстық барлық участоктерінде— еңбек өнімділігін неғұр- 469

дым тез арттыру шешуші маңыз алады. Енбек өнімділігіи арт- тыру қоғамдық өндірісті ұлғайтудың, шаруашылықтын ез ішінде жыйиалатын корды молайтудың, коғам байлығын арт- тырудын иегізі болып табылады, ал сайып келгенде жұмысшы- лар мен кызметшілердін накты жалакысын, колхозшылардш табысын үздіксіз өсіру үшін, совет халқынын, әл-ауқатын кате­ ру үшін шешуші маңыз алады. Партия мен Үкмет біздік социалистік экономиканы өркен- детудік аса манызды кайнар көздері болып табылатын шаруа; шылыктын өз ішінде жыйналатын корды молайту және іши резервтерді жүмылдыру мәселелеріне орқашан да зор кеиіл бөліп келді, бөліп те отыр. Министрліктер және орталык меке- мелер, одақтық республнкалардық Министрлер Советтер:. шаруашылық басшылары, косіпорындар мен шаруашылк үйымдардағы жұмыстың накш жағдайларына сүйене отырыл, жұмысты жаксартуға бағытталған шараларды жасауға жш оларды жүзеге асыруға тиіс, бұл істе олар өндіріс жоне ша- руашылық жоспарларын сөзсіз орындау ісін материал жэке ақіиа қаражаттарын жұмсаудағы қатан үнемшілдікпеи, өзін- дік кұнды кеміту жөніндегі тапсырмаларды орындаумен жзие осы негізде шаруашылықтьщ өз ішшде жыйналатын корды молайтумен ұштастыруды ескеруге тиіс. Осынық бэрі Мемле- кеттік бюджетті орындауға себепкер болады. ССРО Жоғарғы Советі депутаттарыныд свздерінде совет халқыныц 1954 жьтлы — бесінші бесжылдыктын төртінші жы- лы — халық шаруашылык жоспарын және ССРО-нын мемле- кеттік бюджетін ойдағыдай орындауды қамтамасыз егуге белін бекем буып кіріскені айқын бейнеленгсн. 1954 жылға арналған Мемлекеттік бюджет Коммунисту партияның Орталык Комитеті мен Үкметтід мүлтіксіз жүргізіп отырған бейбіт шаруашылык және мәдениеттік кұрылыс саяса- тын бейнелейді. Совет Одағыныц халықтарьі бүкіл дүнис жү- зінде бейбітшілікті сақтауды және нығайтуды, совет адамда- рынык түрмысын дәйектілікпен жақсартуды көздеген бұл саясатты қызу колдап отыр. Депутат жолдастар! Ұлттар Советінің Бюджет комиссиясы бюджеттіц кірістерін косымша 759.500 мың сом, сонык ішінде айналым салығы бойынша — 57 миллион сом, пайдадан бвлі- нетін қаржылар бойынша— 190.500 мын сом, сактык касса- лары сатып алатын мемлекеттік заемдар бойынша —500 мил­ лион сом, сол сыякты баска кірісгер бойынша — 12 миллион сом арттыру туралы усыныс енгізді. Бюджет комиссиясы одақтас республикалардык бюджеттері бойынша халық ағарту ісі, мәдени-ағарту мекемелері, денсау- лық сақтау ісі, сондай-ак жергілікті Советтердія түрғын үи корын курделі жендеу, жолдарды жөндеу және сактау жөиіи- дегі жеке шараларға бөлшетін каржыны 108 миллион сом ұлғайтуды усынды. 470

Бұл ұлғайту ж еке республикалардын, бюджеттері бойынша мынадай мөлшерде ұсынылады: Өзбек ССР-на — 41 миллион юм, Белорус О С Р -на— 15 миллион сом, Қазақ ССР-ііа — 12миллион сом, Т әж ік ОСР-на — 12 миллион сом, Молдаиан і-ЬР-на — 10 миллион сом, А зербайж ан С С Р-на— 10 миллион сом, Қырғьіз С СР-на — 4 миллион сом жоне Армян ССР-на — 4 миллион сом. Оныц үстіне, Б юдж ет комиссиясы ССРО Ауылінарупіііылык мииистрлігі мен ССРО Дайындау министрлігік каржыландыру маишерін осы министрліктерге бөлінген каржы шегіндс анық- тауды ұсынады. ССРО Министрлер Советі Б юдж ет комнссішсыныц усыиыс- тарын карады ж оне Бюджет комиссиясыныц снгізген тузотуле- рше Үкметтіц келісетінін, оларды кабылднуды орынды догГ са- нантыііьш Ұлгтар Советіне мәлімдсуді макан тапсырды. Депутаттар өздерінін сөздерінде ксйбір жскс шараларга бөлінетін каржыны бюджетте каралгян сомадан тыскары ул- ғайту мәселесін қойды. Депутат Ч у б ш п ш с Грузин ССР-нда- гы курорттарды көркейтуге ж оис ж олдар салуга қосымша кар- '<кыбөлуді сүрады . Депутат Мухитдинов нон депутат Абдраіа- К°в жергілікті Советтердік тұргын үй кұрылыеына, Таіикспі Қаласын жане Ө збек ССР-ныц баска калаларын коркой туіе йелінетін каржыны көбсйту мосолесін караулы сүрады. Доііу- тат Рудь Кишинев қаласын ж әнс МііллішіІіі ССР-иын баска калаларын сумсн жабдыктау, көрксііту жумметпрын жургі іуіс косымша каржы бөлуді сұрады. Д епутат А нион Татар “ык бюджсті бойьшша ссл аіы к жорлордоп канрті аурухана ларды жоие меднциналык нункттсрді жнндеуто ж.ше Һ«бічііуіе косымша каржы болу маселее ін кніерді. Депутат Мкі|ніееа ЭстонССР-ы Күрылыс материалдары ннерк.іеін мішпеір.шіиін күрдслі кяржысын кнбейту туралы аііп ы . Д еііуіл і Кунр.іінч таяудагы үш ЖМЛЯМІІ бю дж опсрііідо і Ы.ІЧІІ-іс р іісу /кумы.тл рыка жонс Белорус ССР-ы Гы.тым академііяіыныіі курд.-.н Курылыгына тиісті каржы бнлуді еурады. Депутат Лд.-к.ан Дроитың енчінде полиграфия ба-.аеын оиаи арі нркеи.іеіме. кітап е.аулае.ып коиойтуте, кнноландыруды ж.ніе еед.иіы раню

бойынша мынаны хабарлаймын: бұл ұсыиыстар каралып, олар бойынша мына республикалардын бюджеттеріне косымша каржы белу туралы карарлар кабылданды: Украин ССР-на коныс аудару шараларына — 20 миллион сом; Өзбек ССР-на денсаулык сақтау мекемелеріне, сол сыякты түрғын уйлерді курделі жөндеуге — 13.300 мык сом; Тәжік ССР-на ағарту ісі жөніндегі шығыстарға — 2 миллион сом; Молдаван ССР-на ағарту ісі және тұрғын үй-коммуналдык шаруашылык шара­ ларына — 10 миллион сом; Калинин облысына — меиеп шығыстарына каржылар бөлінді. ССР Одағынын Мияистрлер Советі 1955—1956 жылдары Вильнюс каласында телевизор орталығын салу жөнінде де карар кабылдады. Депутаттардын көбі өздерінін сөздерінде ССРО Ағаш енер- кәсіп министрлігінін, Көмір өнеркәсіп министрлігінін, Курылыс министрлігініц, Құрылыс материалдары өнеркәсіп министр-тп- нің және баска кейбір министрліктердік кэсіпорьіндары мен құрылыс ұйымдарынык жұмысындағы кемшіліктерді көрсегп. Министрліктердід басшылары депутаттардын сын пікірлерй ескерулері, кәсіпорындар мен үйымдардың өндіріс жэне күры- лыс жоспарларын, еңбек өнімділігін арттыру, өнімнін өзіндін кұны мен кұрылыстын бағасын кеміту жөніндегі таясырмалар- ды орындаудағы кемшіліктерін жою 'үшін тиісті шаралар кол- данулары кажет. Шаруашылык ұйымдарыньщ басшылары өзіндік кұнды үнемі кемітіп отыру жолындағы күреске кызиет- керлерді жұмылдырып, өндірілген өнімніц мемлекетке каншага түсетінін кадағалап, өндіріске, айналысқа жұмсалатын шығыс- тарды азайту, қайдағы бір өнімсіз шығыстарды болдырмзУ мүмкіадіктері мен жолдарын тауып отыруға тиіс. Депутаттар ауыл шаруашылығына басшылық етуді жак- сарту жөнінде кажетті шаралардың бэрін колданбай отырғаи Ауылшаруашылык минвстрлігінін, Совхоздар министрлігінін және олардын жергілікті органдарыныд жұмысындағы елеулі кемшіліктерді атап көрсетті. Ауылшаруашылык минястрліп мен Совхоздар министрлігі депутаттардын сын пікірлерінси практикалық қорытындылар шығарулары, Партия мен Үкметгік ауыл шаруашылығы жөніндегі директиваларын жүзеге асыруда республикаларға, өлкелер мен облыстарға оперативтік басшы- лық етуді күшейтіп, накты көмек көрсетулері кажет. Депутаттардын сөздеріиде республикаларда,. алкелерде және облыстарда өнеркәсіпті, халык шаруашылығынын баска да салаларын өркендетуге катысы бар бірқатар аса манызды мэселелер көтерілді: Қыргыз ССР-нда көмір шығаруды артгы- ру туралы; Азербайжан ССР-нда электр қуатыи беретін линия- лар жэне аудандык подстанциялар салу туралы; Армян ССР-нда темір жол салу, сол сыяқты электр станциялар салу туралы; Казак ССР-нда су ресурстарын пайдалану туралы; қарел-Фин ССР-нда балық ресурстарын анағурлым толык. 472.

паіідалану, с м сыякты баска да бірқатар шараларды жүзегс асыру туралы біркатар аса мацызды мәселелер көтсрілді. ССРО мшшстрліктсрі мен Мемлскеттік жоспарлау коми­ тет! республикаларда, өлкелер мен облыстарда халық шаруа- шылығынын жене салаларын өрксндсту жөнінде дспутатгар енгізген ұсыныстарды карауга, бұл ұсыиыстар бойынша тиісті карарлар қабылдауга, ал кажет болған күнде — ССРО Минис- трлер Советіне ұсыныстар енгізуге тпіс. Одактас республика- .іардың Министрлср Совсттері мен еңбекшілер депутаттары Советтерініц аткару комнтеттері шаруашылықтыц өз ішіндегі ресурстарын барынша паіідалану жолымен республикалық жэке жергілікті шаруашылыкты жан-жакты өркендету үшін квбірек инициатива көрсетіп, пэрменді шаралар қолдануға тиіс. Депутат Сафронов пен депутат Ковригина финанс жұмы- енн жаксартуға ж эне финанс бакылауын күшейтуге бағыттал- ган біркатар сын пікірлер айтты. Д епутат Сафронов баскару аппаратам онан әрі кыскарту ж әне оны ұстау шығындарын азайту, сол сыякты смета-штат дисциплинасын нығайту кажет- тігін орынды көрсетті. ССРО Финанс министрлігініц ж әне жергілікті жерлердегі финанс органдарынын штатты тәртіпке келтіру жэне кыскарту мэселелершен, смета-штат дисциплинасын сактауды бақылау кімен жеткіліксіз шұғьілданатыныи мойындаған жөн. Финанс кинистрлігі бұл өте елеулі участоктегі жұмысты жаксарту шараларын колдануда. Ал министрліктер мен орталык, мекемелер, Коммунистік партияиыц Орталык, Қомитетінің қарары талап етіп отырға- иьтндай, мемлекеттік аппаратты ж етілдіру ж әне оны ұстау шығынын кеміту мәселелерімен көбірек шүғылдануға тиіс. Керексіз және зыянды кағаздар жазысуды, жұмыстағы кеңсе- шілдік-бюрократтық әдістерді үзілді-кссілді жою кажет. Мүнын, өзі бірталай кызметкерлерді өнеркэсіп пен ауы.ч шаруа- шылығына босатуға, элденеше ондаған миллион сом мемлекет Каржысын үнемдеуге мүмкіндік береді. Акша ж эне материал каражаттарын дүрыс пайдалануда ведомство іш індегі бакылаудын зор мацызы бар. Бұл іске министрліктер мен орталык мекемелсрдіқ бәрінде бірдей тиісті мацыз берілмейтінін айта кеткеніміз жөн. Бакьиау жұмысы көп жағдайда нашар жолға қойылған, тексеру материалдары кешіктіріліп каралады, министрліктер кәсіпорындар мен үйым- дардын жұмысындағы ашылған кемшіліктерді жою шарала- рын кезінде колданып отырмайды. Ведомство ішіндегі бақылау- га көзқарасты батыл еэгертіп, оныц мацызын жоғары көтеріп, оны кәсіпорындардьщ, шаруашылық ұйымдардыц жұмысын жақсартуға, үнем тәртібін күшейтуге ж әне шаруашылық есепті кығайтуга пайдалану керек. Финанс министрлігі жэне финанс органдарынық басшылары министрліктер мен орталық мекеме- 473

лердін ведомство ішіндегі бакылауыныц жай-күйік жиі тексеру- лері, оның пәрменділігія кушейтулері керек. ССРО денсаулык сақтау министрі депутат Ковригина жм- гілікті жсрлердегі денсаулык сактау мекемелерін каржылада рудыи қолданылып журген системасын жақсарту қажетя- жөнівде мәселе қойды. Денсаулык сақтау мекемеяерін каржв- лаидыруды онан әрі жақсартуды да, денсаулык сактау макса- тына бөлініп отырган зор каржыларды жұмсауға тиісті бакы- лау болуын қамтамасыз етуді де ескере отырып, ССРО Финанс министрлігі ССРО Денсаулык министрлігімен бірігіп депутат Коврягинаньщ усьгаысьш карайды. Депутат жолдастар! 1954 жылға арналған Мемлексшк бюджеттін ойдағыдай орьшдалатынына кумэн жоқ. МемлеШ; тік бюджетті орындау біздік социалистік экономиканы онанзрі өркендету, Отанымыздың куаттылығын нығайту, совет хал№ нын әл-аукаты мен мәдениет дәрежесін көтеру жөиінде Партк мен Үкмет алға қойған міндеттерді жузегс асыру ісіве ко»’- ған елеулі жаңа улес болады. Осының бэрі коммуниста кУРь’_ лыс жолында алып адыммен жаңадан ілгері баскандык «на­ лы. (Қ о л ш а п а л а к т а у ) . Председатель. Депутат жолдастар! Ұлттар Советінін Бюд­ жет комиссиясының Предссдатслі депутат Сафроновқа корк' тынды сөз беріледі. А. М. Сафронов. Депутат жолдастар! ССРО-ның 1954 жыл- ға арналған Мемлекеттік бюджеті Ұлттар Советінік мэжілісіе рінде жан-жакты қаралды және депутаттар өздерінік сөзде рінде оны бірауыздан макұлдады. Бюджетті талкылау ауыр өнеркәсіпті онан әрі өркендетуді, Отанымыздын қорғанынпзз; дығын нығайту ісін және, совет халкының ал-аукатын онан эзі артгыру мақсатымен, ауыл іпаруашылығы меп халык тұтяна- тын заттар өндірісін шұғыл өрге бастыруды каражатпен камтз- масыз ете отырып, шығыстардық қайда\" жүмсалатыиын >кыег' тің дұрыс белгілегенін көрсетгі. Депутаттар сөздерічде бюджет кірістеріи 759,5 миллиона* арттыру, халық ағарту, денсаулык сақтау, мэдони-ағарту ріне, сондай-ақ жергілікті Советтердід тұрғын үйлерін жөі1де^. ге және жол қурылысына одақтас республикалардык “ЮД жеттері бойынша 108 миллион сом мвлшерінде косымШ каржы бөлу жөніндегі Бюджет комиссиясынык ұсыныстары макұлдады. Өзініц кортынды сөзінде финанс мннистрі Звере жолдастын хабарлағанындай, ССР Одағынық Министру Советі Бюджет комиссиясынык бұл ұсыныстарына келіст^ Бюджет комкссиясынын түзетулері сіздердік бекітулерішз1* үсынылған ССРО-ның 1954 жылға арналған Мсмлекетгік бюд жеті туралы Зацныц жобасында ескерілді. Кейбір депутаттар өздерінін сөздерінде калаларды көркм туге және жол шаруашылығына қаржы бөліиуін көоеитуд 474

сурады, сондай-ак жаца кәсіпорындар, мәдениет-тұрмыс меке- ыелерш салу, қосымша күрделі каржы шығаруға байданысты баска да шараларды ж үзеге асыру жөнінде ұсыныстар енгізді. Фвданс миннстрі Зверев ж олдас депутаттар көтерген мәселе- лерд'н назар аударарлық екенін ж ән е оларды ССР Одағы Ми- кистрлер Советінід караіігынын әлгіде хабарлап өтті. Осыған байланысты 1954 жылға күрделі каржы өткен жылғыдан едәуір артық ж обаланды , ал өткен жылы біркатар шгаистрліктер мен одақтас республикалар курделі кұрылыска бвлінген қаржыны толық игермеген е д і. Сондыктан басты мін- дет — быйылғы жылы Мемлекеттік бюджеттен де, сол сыякты шаруашыдықтық өз рссурстарынан д а бөлінген күрделі қаржы- кытолық ж әне тиімді игеру болып отыр. Министрліктордің, кәсіпорындар мен шаруашылық ұйым- лардың жұмысындағы кемшіліктер жөнінде депутаттардык айткан сын пікірлері мықтап назар аударуға тұрады. Бюджет комиссиясы депутаттардың барлык ұсыныстары мен ескертпе- леРін министрліктер аса ұкыптылықпен қарауға ж әне бүлар жвкінде тиісті шаралар қабылдаура тиіс деп санайды. Депутат жолдастар! Б іздін бюджеттін кірістерінің иегізі социалистік шаруашылыктан алынатын тусім болып табыла- Ды. Зақ жобасының 3-статьясында ССРО-нын 1954 жылга арналған Мемлекеггік бюдж етінін мемлекеттік ж әне коопера­ тив™ кәсіпорындар мен ұйьімдардан түсетін кірістерінін сома- сы497.259 миллион сом болып белгіленген, ал онық өзі Мемлс- кеттік бюджеттіц барлык, кірістерінін 86,9 проценті болып отыр. Мұның өзі министрліктердің, шаруашылык ұйымдары мен кәсіпорындардык басшыларына бюджетті орындауда ерек- ше жауаігкерлілік жүктейді. Өзіндік құн ж ә н е кор жыйнау жоспарларын орындамаудыи еалдарынан, кейбір министрліктердін өткен жылы өздерінік бюджет алдындағы міндеттемелерін орындамағаны Бюджет комиссиясының қосымша баяндамасында атап көрсетілді. Ллдын ала алынган мәліметтер айналым салығы мен пайда- Дан бөлінетін каржы жөніндегі өздеріне белгіленген жоспарды үстіміздегі жылдын бірінші тоқсанында да министрліктсрдіц бэрі бірдей орындай қоймағанын көрсетеді. ССРО Дайындау министрлігі, ССРО Мұнай өнеркәсіп министрлігі,_ азық-түлік товарлар өнеркәсібінін біркатар салалары, сондаи-ак тұтыпу кооперацнясы айналым салығы жөніндсгі жоспарды орын- Дамады. Өткен жылдағыдай, С С РО Катнас жолдары микис- трлігінін, С С РО Құрылыс материалдары өнеркәсіп министрлі- Пнід, С С Р О Көмір өнеркәсіп мииистрлігшщ жтше Мүлан өнеркәсіп министрлігінін кәсіпорындары паидадан бюд- Жетке түсуге белгіленген жарналарды камтамасыз • аталған министрліктердін басшылары бюдже •Р жөніндегі тапсырмалардын сө зсіз ж әне деркезшде ор Д 5 камтамасыз етуге міндетті.

канағат тутып карсы жоқ. е.е.гт.т-нық тсшлекеттік бюджетін оидоп»«о<. т ““ 7 еліміздіқ алдына К ом мунист партия мен Совет Үкметі кой- ған улы міндеттерді жузеге асырудыц аса маңызды шарт- тарьшық бірі болады. (К ,ол ш а п а л а қ т а у ) . Председатель. Советтік Социалистік Республикалар Одага- нын 1954 жылға арналған Мемлекеттік бюджетін бекітуге кірі- семіз. Бюджетті бекіту тәртібін белгілеу кажет. Бюджетгі бекі- тудің тәртібі жөнінде кай депутаттың ұсынысы бар? Депутат Феринге сөз беріледі. М. А. Ферин ( Д у в а н с а й л а у о к р у г і, Башкурт А С С Р -ы ). Депутат жолдастар! Советтік Социалист* Респуб­ ликалар Одағынын 1954 жылға арналған Мемлекеттік бюд­ жет! жәғіе одақтык бюджет кіріс ж әис шығыс жағыиыц жали жыйнағьі бойынша бекітілсін деген усыныс енгіземін. ССРО- нын 1954 жылға арналған Мемлекеттік бюджеті туралы Зан статья-статьялары бойынша кабылдансын. Председатель. Басқа усыныстар бар ма? Жок- Дауыска саламын. Депутат Фериннін ұсынысы кабылдансын дегеітдері- ңіз қол көтеріиіздер. Түсіріңіздер. Кім қарсы? Жок- Кіи калыс? Қалыс қалғандар да жок. Бюджетті жэне бюджет туралы Занды бекітудің тәртібі жөнінде депутат Фериннік ұсьінысы қабылданды. 1954 жылға арналған Мемлекеттік бюджетгі бекітуге кірі- семіз. Депутат Зверевтің дауысқа салар алдында бюджеттж шығыстары мен кірістерінін жалпы сомасын жариялауын сураймын. Зверев. ССР Одағы Министрлер Советі ұсынған 1954 жыл- ға арналған Мемлекеттік бюджеттің жобасында бюджет кіріс- терініц жалпы сомасы, 1953 жылы ауылшаруашылық өнімдері- нін. дайындау және сатып алу бағалары арттырылуына байла- нысты туған айырмашылыктыц орнын толтыруға жумсалатын каржыны, сондай-ақ азык-түлік және өнеркәсіп товарларынык мемлекеттік бөлшек сауда бағаларын 1954 жылгы 1 апрельден бастап кемітуге бөлінетін қаржыны қосканда, 571.782.827 мык сом болып белгіленді. Ұлттар Советінік Бюджет комиссиясы ССРО Мсшіекеттік бюджетінін кірістері 759.500 мың сом, ал шығыстары- 108 миллион сом арттырылсын деп ұсыныс енгізді. Бюджет комисснисынын, осы ұсыныстарын ескере келгенде, ССРО Мем- лекеттік бюджеті кірістерінің жалпы сомасы 572.542.327 мыіі сом болады. 476

Председатель Гікчж. г кі|'. і. р ніи ,і. • і ш . • дер бэр «а? Т у н п .і .» ж>ң .І .м .- .к і І?Ыдыіга арна-шш .М. мл. м і ігк ......... - . . г 'і ч клреы5 Ж\"К- К;ч к іл і.ч ' К -'’■.■> к-і.и.' ССРОнцг. ІО.-.4 ЖМЛІа ари.і м.1.1 М> м 1. • : 1 ыгы вскіг.іді. Зверев. С.('ДЮці.іц І‘і’і4 жы.и.і .ірн.і н.іи М. « г . іпыгистарыішн ж и г.ы ... ■>м ііи-ч*; аер.іі дайынл->\\ ж»ніндііі баіл .................... іч і і; ге?у юыгышн ж.чіс исч.і.-м-іпк бнтіггь і і І&І жылгы 1 іііі;»мі.д>и б.ш .ін кі-ч инғыиди когк.іидіі. 5<і'.’ г ж 95іі \\ш и о Е«іжрт м.чінхішсыіііаіі у м ||,;|\" >\\ ССІ\\)-ИЫИ 1954 жи.и :. и ли л \\.' ьа-ыс ждгын 502.801 05Гі мми г.іч мшіі ДДІы. Сопымгіі, кірістгр.ДІН шиіііісіарт:і:і лрн.чн , |ч і і №ксюі Оо.м.114 ж.г.к-. оуі.иі ыюа. |псми..шк:і іик і.*.« і -• ;> мен жергідікті бюджеттер боііыпша 1955 жмлдмн 1 яиім|)іииа бюджет қаржыларыныц ауысатьш калдиктары :і.444.0:.,7 чип »ч мвлшерінде көздсліп отыр. Председатель. Мемлскеттік бюджеттіц иімгые жагы жмі.ііі- де депутаттардьщ айтатын пікірдері бар ма? Пікірлор жчқ. Дауыска саламын. ССРО-нын 1954 жылга арналгаи Мем.юкет- та бюджеті шығыстарыныц жалпы сомаеы бекітілсін легенде- рініз кол көтерікіздер. Түсірініздер. Кім карей? Ямж. Кім калыс? Қалыс калғандар да жок. ССРО-нын 1954 жылгп эрналкан Мемлекеттік бюджеті шығыстарьшың жалпы сомасы бекітші. Зверев. Бюджет комиссиясының кабылданған уеыныстарын «иере келгенде, 1954 жылға арналған одактык бюджет кіріс- терініқ жалпы сомасы 452.955.931 мык сом болады. Председатель. Түзетулер бар ма? Түзетулер жоқ. Одактык бюджет кірістерініқ жалпы сомасын дауыска саламын. Бекі- титсін дегендерікіз кол көтерікіздер. Түсірініздер. Кім карсьР Жок. Кім калыс? Жок. 1954 жылга арналған одактық бюджет кірістерінік жалпы сомасы бекітілді. Зверев. 1954 жылға арналған одактық бюджет шығыста- рынын жалпы сомасы 443.215.560 мың сом. Одактык бюджоі бойынша кірістердіқ шығыстардан артығы 9.740.371 мыіі сом болып белгіленеді. Председатель. Одақтық бюджеттін шығыс жагы жяііінп* лепутаттардык айтатын пікірлері бар ма? Пікірлер жіік Одактык бюджет шығыстарыныц жалпы сомаеы да\\ыск-і салынады. Осы сома бекітілсін дегендерікіз кол кетсрінізлср. 477

Тусірініздер. Қім карсы? Жоқ. Кім калыс? Қалыс калғаидарда жок. Одақтық бюджет шығыстарынын, жалпы сомасы бекітілді. Сонымен Ұлттар Советі ССРО-нык 1954 жылға арналған Мем- лекеттік бюджетін бірауыздан қабылдады. (Д у қол шапа- л а қ т а у ). Советтік Социалистік Республикалар Одағының 1954 жш- ға арналған Мемлекетгік бюджеті туралы Занды бекітуте көшеміз. Заң жобасы депутаттарға таратылып берілгсн. Зан жобасының статьяларын оқып шығудың керегі бар ма? ( О р ы н д а р д а н д а у ы с т а р : Ж ок)■ Заң жобасын окм шығуды ешкім талап етпей ме? ( О р ы н д а р д а н дауыс­ т а р : Жок). Оңда 1954 жылға арналған бюджет туралы. Заи- нын жобасын дауыска салуға кірісеміз. Зашіың бірінші статъя- сын дауысқа саламын. Бұған түзетулер бар ма? Тузегулер жок. Бірінші статья бекітілсін дегендеріңіз кол көтсрініздер. Түсірі- ніздер. Кім карсы? Жоқ. Қім қалыс? Қалыс калғандар дажок. Занныд бірінші статьясы кабылданды. Занныц екінші статьясын дауыска саламын. Осы статья бекітілсін дегендерікіз қат көтерініздер. Тусіріціздер. Кім кар­ сы? Жок. Қім калыс? Қалыс қалғандар д д жоқ. Екінші статья қабылданды. Задныц үшінші статьясы дауысқа салынады. Үшінші статья бекітілсін дегендеріціз кол көтеріңіздер. Тусіріқіздер. Кім КаР' сы? Жоқ. Кім калыс? Қалыс қалғандар да жок. Заднын ушінші статьясы кабылданды. Задныд төртінші статьясын дауысқа саламын. Осы статья бекітілсін дегендсрідіз қол көтеріңіздср. Тусірідіздер. Кім карсы? Жоқ. Кім калыс? Қалыс калғандар да жок Заннын тертінші статьясы қабылдадды. Задныд бесінші статьясын дауысқа саламын. Осы статья бекітілсін дегендеріңіз кол көтерініздер. Түсірікіздер. Кін карсы? Жок. Кім калыс? Қалыс қалғандар да жок Занньк бесінші статьясы қабылданды. Заңнын алтыншы статьясы дауыска салынады. Осы статья бекітілсін дегендеріціз кол көтеріціздер. Түсіріңіздер. Кім кар- гы? Жоқ. Кім қалыс? Қалыс қалғандар да жок Заянык алтыншы статьясы кабылданды. Заннын жетінші статьясын дауыска саламын. Бұл бекітіл- сін дегендерініз қол көтерініздер. Түсірідіздер. Кім карсЫ-_ Жок. Кім калыс? Қалыс қалғандар да жок. Зацнык жетінші статьясы кабылданды. Заңның ссгізінші статьясын дауыска саламын. Бұл бекітіл- сін дегендерідіз кол көтерініздер. Түсірідіздер. Кім карсы? Жок. Кім калыс? Қалыс калғандар да жок. Заднын сегізінші статьясы кабылданды. Заңнық тогызыншы статьясы дауыска салынады. Бұл бекі- тілсін дегендерініз кол көтеріңіздер. Түсірікіздер. Юм карсы- 478

ишш с™татьМясКыаЛкЫаСб-?ылКдаалныдсы.калғандаР д а жох.- Заннық тоғызьін- Заішыц оиыншы статьясын дауы ска саламын. Бұл бекітіл- сін дегендерініз қнл катерініздер. Түсіріңіздер. Қім карсы? аок. Кім қалыс? Ка.пыс қалгандар д а ж ок. Зақның оныншы статьясы кабылданды. Зақның он бірінш і статьясын дауы ск а саламын. Б ұл статья оекітілсш дегендсрікіз кол көтеріңіздер. Түсірікіздер. Кім карсы? Жок. Қім қалыс? Қалыс қалғандар да жоқ. Зацның оиоірінші статьясы кабылданды. Зацныц он екінші статьясы дауы ска салынады. Он екінші статья бекітілсін дсгендеріціз кол кетеріқіздер. Тусіріқіздер. Д|МДарсы? Ж ок. К ім калыс? Қалыс калғандар да ж ок. Зан- иьін он екінші статьясы кабылданды. Заннық он үш інші статьясын дауы ск а саламын. Б ұл бекі- тілсін дегендеріңіз кол көтеріңіздер. Түсірініздер. Кім карсы? «\\оқ. Қім калыс? Ж ок. Зақнын о н үшінші статьясы кабыл­ данды. Зақның он төртінші статьясы дауы ск а салынадм. Он төр- тщші статья бекітілсін дегендеріціз кол көтеріціздер. Түсі- РІкіздер. Қім карсы? Ж оқ. Кім калыс? Калыс калғандар да жоң. Заңнық он төртінші статьясы кабылданды. Зақныц он бесінш і статьясын дауы ска саламын. Занныц он бесшші статьясы бекітілсін дегендеріңіз кол көтерідіздер. Түсі- рідіздер. Қім карсы? Ж ок. Кім калыс? Қалыс қалғандар да Жок- Зацныц он бесінш і статьясы кабылданды. Заедың он алтыншы статьясы дауы ска салынады. Бұл бекі- тілсін дегендеріңіз кол көтерідіздер. Түсірікіздер. Қ ім кар­ сы? Жоқ. Қім калыс? Ж оқ. Зақны и он алтыншы статьясы кабылданды. Закнын, он жетінш і статьясы дауы ска салынады. Он жетін- ші статья бекітілсін дегендеріңіз қол көтерініздер. Тусірі- ніздер. Кім карсы? Ж ок. Кім калыс? Қалыс қалғандар да Жоқ. Зақнын. он жетінші статьясы кабылданды. Занға косымшалар бола ма? ( О р ы н д а р д а н д а у ы с - тар: Ж ок ). Советтік Социалистік Республикалар Одағынын 1954 жылға арналган Мемлекеттік бюджеті туралы Занды тұтасымен дауы сқа саламын. З а н тұтасымек кабылдансын дегендерініз кол көтерініздер. Түсірікіздер. Қім карсы? Жок. Кім қалыс? Қалыс калғандар д а ж ок. Советтік Соииалистік Республикалар Одағынын 1954 жылға арналған Мемлекет- тік бюджеті туралы З а д бірауыздан кабылданды. ( Д у к о л ш ап ал ақ тау). Депутат ж олдастар! Күн тэртібіиің келесі м әсел ссін е-- ССРО Ж оғарғы Советі Президиумынын указдарын бекітуге — көшеміз. _ ССРО Ж оғарғы Советі Президиумының Секретары депутат Пеговқа сөз беріледі. 479

Н. М. Пегов. ( К у н г у р с а й л а у о к р у г і, РСФСР). Депутат жолдастар! РСФСР жэне Укранп ССР-ы Жогарга Советтерінің Президиумдары Қырым облысын Россия Советик Федсрациялык Социалистік Республикасынык курамынаи Украин Советтік Социалистік Республикасынык кұрамыю беру туралы ССРО Жоғарғы Советінің Президнумына бірлесш ұсыныс енгізді. ССРО Жоғарғы Советінін Президиумы бұл усыньш карап, Қырым облысын РСФСР-дын кұрамынан Украин ССР- кын кұрамына беру туралы 1954 жылғы 19 февральда Указ қабылдады. ССРО Конституішясы бойынша, одактас республикалардм шекараларындагы өзгсрістерді бекіту ССРО Жоғарғы Совет- нін карауына жатады. Осыған сүйеніп, ССРО Жоғарғы Совет- нік Президиумы Кырым облысын Украин ССР-ныц курам» беру туралы Указды ССРО Жоғарғы Совстініц бекітуше усы- налы. Депутат жолдастар! Қырым облысын РСФСР-дын курамы- нан УССР-дык кұрамына беру туралы карар кабылдай ота- рып, ССРО Жоғарғы Советініи Президиумы Қырым оолда мен Украин ССР-ы экономикасының тұтастығын, территория- ларынын жақындығын, олардын арасында шаруашылык *Э1|С модеииет жағынан тығыз байланыс бар екенін еске алды. РСФСР-дың баска облыстарымен Қырым облысыиын орт81' шекарасынын жоқтығы, ол Украннаныд онтустік далаларынын жалғасы екені, Украин республикасына тікелей жалғасатыв . сөйтіп осы ауданнын біртұтас территориясын кураги11 жұртка мәлім. Қырымнын географияльіқ жағдайы Кыр“м ® лысы экономикасының Украинаныц оңтустік аудандэрывы экономикасына ұксас болуына едәуір себеп болып отыр- *■_ рым облысының шаруашылығы Украинанын экоиомнкадак оркендеуімен тікелей байланыста өсіп, нығайды, ал Кврк* облысын Украин ССР-иын курамына енгізген кезде, бүл 111■' руашылық өзінің дамуы үшін косымша мүмкіндіктер алады- Сонымен, территориялык және экоиомикалык жағыиаи алы® карағанда, Қырым облысын Украин республикасынык ЧР8’ мына беру өте орынды болып табылады. Россия Федерациясыныц Қырым облысын Украин ССР-нЫ курамына беру — орыс халкының украин халкына деген ш№ сіз сенімі мен суйіспеншілігінің куәсі, еліміздің халықтар арасында калыптаскан туыскандык карым-катнастардыя 2,1 кын дәлелі болып табылады. (Қ о л ш а п а л а к т а у ) . Мұндай достык акт біздід социалист Отанымызды* жағдайында ғана, ССРО халықтарынын мызғымас бірлігі меи достығы жағдайында ғана болуы мүмкін. Коммунист партия еліміздік барлық халыктарын біртүтас, ажырамас семьяғз топтастырды. бұл семьяда қандай да болсын территория.''ы

алауыздықтарға, басқаныц есебінен пайда көруге тьгрысу ние- ііне жол ж ок Жаке бола д а алмайды, бұл семьяда барлық мзсслелер, сошли іш інде территориялық мәселелер д е , нағыз іек праволылық, өзар а сенісуш ілік ж ә н е туыскандық ынтымак рухында шешіледі. ССРО Конституциясыида: «О дактас республикалардын тер- риториясы олардык келісім іксіз өзгертілмейді» деп белгілен- ген. Конституцияньің бұл ереж есін де советтік социалистік рес­ публикалардык суверенитет!, олардың мемлекеттік дербестігі беннеленген. Қырымды Россия Ф едерациясының құрамынан Украинанын құрамына ерікті түр де ж әне төл еусіз берудін шын мәнісінде тарихи маңызы бар, мунмн ө зі территориально мәселелерді жана, социалистік, тұрғыдан ш еш удің бейнссі болып табылады. Депутат жолдастар! Қырым облысын РСФСР-дан Украин ССР-нын кұрамына беру туралы карар орыс ж эне украин ха- лыктарының мүдделеріне, Совет Одағынын жалпы мемлекеттік мүддесіне де сай келеді. Украинанық Россияға қайта косылуы- нын 300 жылдығының данкты күндерінде кабылданған бұл карар социалистік Отанымыздың халықтарының туыскандық үлы семьясында орыс ж әне украин халықтарынык бірлігі мен мызғымас достығыныц онан әрі нығайып отырғандығын дәлел- Дейді. ( Қ о л ш а п а л а қ т а у ) . ССРО халыктарының бүкіл тарихи тәжрибесінеи олардық достығының орасан зор мақызьі, Коммунистік партияныц бас- шылығы аркасы нда социализм орнатқан, сөйтіп кәзір комму- низмнің салтанатына карай сенім мек алға басып келе жаткан еліміздін барлы к халықтарынық туыскандык одағы мен жол- Дастық ынтымағыныц ж енілмес күш і өте айкын дәлелденеді. Қырым облысын Россия Федерациясының кұрамынан Ук­ раин республикасының кұрамына беру туралы Указды ССРО Жоғарғы Советінің бекітуіне ұсына отырып, ССРО Жоғарғы Советінін Президиумы бұл Указды ССРО Жоғарғы Совет:н:ң депутаттары бірауыздан макұлдайды деп сенім білдіреді. (Қ ол ш а п а л а к т а у ) . Председатель. Депутат жолдастар! Қырым облысын РСФСР-дың кұрамынан Украин ССР-ныи кұрамына беру ту­ ралы С С РО Жоғарғы Советі Президиумынын Указын бекіту мәселесі ж өнінде кім сөз алғысы келеді? Депутат Тарасовка сөз б е р іл е ді. М. П. Тарасов (У ф а с а й л а у о к р у г і, Р С Ф С Р ) . Депутат ж ол дастар ! Кырым облысын Россия Советтік Федера- циялық Социалистік Республикасының кұрамынан Украин Советтік С оциалистік Республикасынын күрамына беру турялы ССРО Ж оғарғы Советі Президиумынын 1954 жылгы 19 фев- ральдағы Указы сіздердін бекітулержізге ұсынылып отыр. ССРО Ж оғарғы Советіиік Президиумы саяси ж әне экономика-

лық зор мақызы бар бұл Указды РСФСР Жоғарғы Советіиін Президиумы мен УССР Жоғарғы Советі Президиумынык бір- лесіп енгізген ұсынысы бойынша қабылдады. Қырым облысын РСФСР-дық курамынан Украии ССР-ныв кұрамына беру туралы РСФСР Жоғарғы Советінін Президиу­ мы мен Министрлер Советінің ұсынысы Қырым обдысы мен Украин республикасынык экономикасының тутастығы, терри- ториялық жақындығы негізінде туған олардын шаруашшьк және мәдениеттік тығыз байланыстылығын онан эрі нығайту мүдделеріне, Советтік Украинаны гүлдендіре беру мүддеяе- ріие, украии халкын орыс хадкымен байланыстыратын досгак муддесіне сүйеніп жасалды. Бұл екі халықтық мызғымас ри достығы туған жеріміздің жауларына қарсы ауыр үрыстарда өсіп, нығайды, ен катал сындарға төтеп берді. Кен байгак славян жерін тонауға мақызды тірек ету үшін Қырымды Р<*' сиядан тартып алмак болып сан рет ұмтылған шетелдікбас- кыншыларға карсы орыстар мен украиндар көп ғасырлар бойы қол ұстасып күресіп келді. Орыс және украин халыктары ортақ жауға — патшз өкме- тіне және капитализмге — қарсы революииялык курес туыи бірінші болып көтерді. Советтер өкметін орнатып, иығайгу ж>' лындағы, Отанымыздын намысы мен бостандығы жэие тзуы- сіздігі жолындағы орыс және украин халыктарынын жүргізген күресінін тарихына көптеген ұмытылмас беттер жазылггн. Ұлы Октябрь социал ист революциясынан кейін, кепүлт- ты Совет мемлекетінін баска да халыктарынын достығы см­ якли, туысқан орыс және украин халыктарынын көп ғасырлык достығы коммунизм жолындағы бірлескен күресте бұрынгыдан да кушейіп, шыңдала түсті. Коммунистік Партия меи Совет Үкметінік камкорльіғы ар- касында соц и ал и ст кұрылыс жылдарында Кырым облысы жоғары дәрсжелі дамыған өнеркасібі мен ауыл шаруашылығы бар облыска айналды, Совет Одағынын халык шаруашьиЫ' ғында өзіне лайыкты орынға ие болды. Өзініқ территормль® жағдайына байланысты Қырым облысынын мемлекетіміз V®11 зор манызы бар. Совет адамдары Қырымды жаксы көреді- Кен байтак Совет Одағынық барлық түкпірінен жүздеген мыи *' бекшілер жақсы тынығып, өздерінін денсаулығыи жаксарч үшін Кырымға келіп тұрады. Жұрт Қырымды бүкілодактык сауыктырущы орын деп дұрыс атайды. Депутат жолдастар! Өркендеген өнеркәсібі, өте мол ш«кі- зат корлары, бағалы табиғи шипалык факторлары бар Ч** бір облысты советтік бір республиканыц курамыиан екінші оф туыскан республиканын құрамына өз еркімен беру сыя0“ мұндай мемлекеттік актті жүзеге асыру тек біздін елімізде ғана, советтік қоғамның ерекше моральдік-саяси бірлігі мея халықтар достығы жағдайында ғана мумкін болып отыр- 482

Орасан зор бай облысты бір мемлекеттін кұрамынан екінші ііе.члекеггің құрамына өз еркімен б ер у — капитализм ж ағда- м д а болмайтын іс, өйткеиі опда неғурлым әлсіз елдердін территориясын басып алып, тонау деген жыртқыштық з а д бар. оз еркімек беру тек социализм елінде ғана, халыктар арасында ртгық алауыздық пен дұшпандық ж о қ елде ғана, өзара сый- * у , туысқандық көмек пен ынтымактастық бұлжымас занға звналғаи елде ғаиа мүмкіи болады. *^рым облысын Россия Федерациясының кұрамынан Укра- яв ОСР-ның құрамына беруді совет адамдары орыс халкыныц украин халқына деген достығы мен ш ексіз сенімініқ белгісі деп карайды. ( Қ о л ш а п а л а к т а у ) . Кырым облысын РСФСР-дан Украин республикасының ку- рзмына беру туралы мәселе Украинанық Россияға қайта қосы- Дуынық300 жылдығынық даңкты тарихи датасынык бүкіл Со- ветелінде кецінен мерекеленіп отырған күндерінде, тек орыс *эне украин халыктарынын ғана емес, сонымен бірге ұлы Совет Одағынын, барлык халыктарынын. ұлттык зор мерекесі ретінде мерекеленіп отырған күндерінде талқыланып отыр. Қырым облысын Украин республикасынык кұрамына беру Калпы мемлекеттік мүдделерден туып отыр, көп ұлтты Совет -'сржавасыныц барлык халыктарынын мүдделеріне сай келіп этыр. Мүның өзі Советтік Украинаның экономикалык куаты- »ын жэне оның саяси беделіиін артуына жәрдем етеді. Қырым облысынык шаруашылык ж әне мәдениет жагыиаи ®¥Дан былай д а еркендей беруіне, Қара теніздегі совет тірегі болған, болып отырған ж әне бола беретін Қырымнын ецбекші- •юрінің материалдык және мәдени әл-аукатының артуына Ук- Ранн ССР-кын Министрлер Советі мен Жоғаргы Совстініц Пре­ зидиумы жеткілікті көніл бөледі деп сеніммен айтуға болады. Кырым облысын РСФСР-дын кұрамынан Украин рсспубли- Дзсыныц кұрамына беру туралы Указды ОСРО Жоғаргы Сове- тінің бекітуі — ССРО-да суверенді одактас республикалардын зрасындағы катнастар шын мәнісіндегі тен праволылыкка және Улы социалистік Отанымыздык — Советтік Соииалистік Рес- вубликалар Одағының— керкейіп, күш-куатынын иыгая бр- руін көздейтін одактас республикалардың ортак мүлделсріп Шын мәнісінде түсініп, кадірлеуге нсгізлслстініие айқык дп.то.т болады. ( К о л ш а п а л а к т а у ) . Кырым облысын Россия Советтік Федерациялык Социалис- тік Республикасынын кұрамынан туыскан Украин Совсмтік Со­ циалиста Республикасынык күрамьша беру туралы ССРО Жоғарғы Советінің Занын бүкіл совет халкы бірауыздлп куат- тайтындыгына күмән жок. (У з а к к о л ш а п а л а к т а у ) . Председатель. Осы мәссле жөнінлс дспутаттардан т.ны кім- ніңсөйлегісі келеді? Депутат Тычинаға сөз беріледі.

П. Г. Тычина ( К и е в с а й л а у о к р у г і, Укранн С С Р-ы ). Депутат жолдастар! ССРО Жоғарғы Советіиің сес- сиясында ССРО Жоғарғы Советінін бекітуіне Үкмет ұсыинп отырған ССРО-ның 1954 жылға арналған Мемлекегтіх бюдае- тін, біздін еліміздін гулденуін, халық шаруашылығы мен име- ниеттін барлық саласынын куатты өрлеуін барынша айкыижэ- не толык бейнелейтін бюджетті, талкылау үстінде бул күндері біз зор куаныш пен зор көціл өсуі сезімінде болып отырдык. Біз бүгін де, ССРО Жоғарғы Совсті Президиумынык указ- дарын бекіту кезінде, әсресе Қырым облысыи РСФСР-дын хү- рамынан УССР-дың күрамына беру туралы Указды бекпу кезінде де как сондай куаныш пен көңіл өсуі сезімінде бмыд отырмыз. Депутат жолдастарі Осында шығып сөйлегендердіа эрда сысы кәзір барлық туыскан республикаларда УкраиианынРк- сияға қайта қосылуынын 300 жылдығын мейрамдауға арнад- ған әзірлік жумысыиын кен өрістетілгендігі жайында аипн Бұл мереке тек украин жэне орыс халыктарынын ғана ея«. сонымен бірге Совет Одағынық барлық халыктарынын да V-11' тық салтанаты болып табылады. Украин және улыорыс халыктарынындостығы турзлы.кеп ұлтты Отанымыздың барлық халыктарынын достығы туралы айтудан артық куанышты не бар! Біздің мызғымас достиг»- мыз — совет халкынын К ом мунист партияиык басшылш1»- мен колы жеткен аса ұлы женісі болып табылады. Туыскзз халыктар жасағаи бұл достык нағыз тен праволылыкка, ы\"1»' мактастыққа жопе коммунизм орнатудағы ортак тілехке неп • делген. Біздіц данкты Коммунист партия барлык халыктарл» мызғьшас достык рухында тәрбиелеп келді жоне тэрбае» отыр, өйткені халықтардыц қасиетті достығы— біздш № ұлтты мемлекетіміздің куаттылығынын, совет халкынын я нілместігінін негізі, социалистік рсспубликалардын гүлдену:Н; кайнар көзі. Осы туысқандық куатты достықтың көп ғасырлар бойы№■ ген касиетті дәстүрлерін сақтап, дамыта берудеи артык ройлы не норсе болмақ! „ Украинаны сұлтандық Түркия мен поляк шляхтасыіі жалмап жутып жіберуінен сақтап қалған ұлы орыс халк» біз шексіз алғыс айтамыз. Құн беріп Тарас Шевченкоиы№ постнойлык тоуелділіктен кұтқарып калуга себепші б°л Жуковский мен Брюлловка біз ерекше ризалык сезім міз. БІз Чсрнышевскийдін, Добролюбовтын, Некрасоэтын дында бас иіп, тожім етеміз, өйткені біздін мэкгі жасаи кобзаріміз патпіаға, помещиктер мен капиталистерге карсы лармен б!рге аттанған еді. Коммунист партнянын басшылығы аркасында, орыс х кымен, еліміздіқ баска да халықтарымен бірге, украин ха; 484

һтыОктябрь социалистік рсволюцнясында жеңіспек өзіне бос- тандық алды. *лыОган сш-ысы кезіндс украіш халқы өзінін бостандығьін иуанданғаи фашизмге карсы күрссте, ұлы орыс халқынық «энс б:зд:ц Отанымыздың барлық халыктарының көмегі арка­ ди и сақтап калды. Сарлык, баска туыскан халмқтар сыякты, укранн халкы вз:ніц шаруашылык, жэно модоішет құрылысындағы, «з мемле- кттігін жасаудагы табыстары б іздіц партияиың лениндік- сталлмдж дана улт саяеатшіы ц нотижесі, Отанымыздың ха- ЩДтарыиыц бұзылмас жоне барған сайын нығайьш отырған Досткғыныц нотижссі дсп білсді ж оне мүны тереқ түсінеді. Лға орыс халкыиыц достығынық енді міне жака белгісі — Қкрым облысын Украішагп беруі. «Мемлекеттік зор манызы йр бүл дацқты акт — дсді ССРО Жоғарғы Советі Прсзидиумы- ІІредседателі Ворошилов ж олдас, — ССРО-да суверенді одактас соцналистік республикалар арасындағы катнастардың шьгн мокісіндегі тен. праволылыкка ж әне барлық одактас рес- публикаларды көркейте беруді көздейтін ортақ мүдделерді шьш мәнісінде түсініп, кадірлеуге негізделіп отырғанын таі-ы дәлел- ДеГіді». Кырым облысын Украинаға беру біздің туыскан екі халық- гы« дсстығын бұрынғыдак да ньіғайта түседі. Ұлы халықтын өзінін ен жаксы облыстарынын бірін басқа млыкка беруі, соның өзінде калткысыз, шып жүрсгімен, өз еркімен беруі, сыякты еркөіслділік акт кашак жәнс кандай ка­ питалист елде мүмкін болып еді? Мұндай достық акт тек біз- »н елде ғана болуы мүмкін, өйткені Отанымызың халыдтары- ның арасында жаулык пен ұлттық алауыздықтар жок Және бола алмайды, мүнда халықтар достығы совет адамдары қа- рым-қатнасыныц негізіне айналған. Кырым облысын, жерінде орыс халкыныц оржүрок ұлдары, біздіц Отанымыздық барлык туыскан халыктарының ұлдары' Шетелдік баскыншыларға карсы ерлік күрес жүргізген облыс- тъі, өз республикасының күрамыка косу украин халкы үшін ү.ікен аброй. Ұлы орыс халкы бастаған туыскан халыктардың. семьясындағы Советтік Украина — Совет Одағыныц бөлінбес және кұрамдык бір бөлегі — алдыағы катарлы индустриясы жоғары өркеидеген ауьи шаруашылығы, көркейе түскен совет­ ик с о ц и а л и с т украин мәдениеті бар республика болып та- былады. Украин халкы өзікің Мемлекстпк гимншде былай деп шыр- қайды: «Живи, Украіно, прекрасна і сильна,— В Радянськім Союзі тн віастя знайшда, М:ж рівннми рівна, між вйьннни воіьна. 485

Біздін Отанымыздың халыктарынык лениндік-сталиндіх қасистті достығының күн шұғыласы бізге нурын нэнгі теге берсін! Ұлы орыс халқының украин халқымен достығы жасаг, гүлдене берсін! Барлық жеңістеріміздін дем берушісі жэне ұйымдастырупш- сы болып табылатын Совет Одағынын үлы Коммуннсгік Пар- тиясының данкы арта берсін! ( Ұ з а қ к о л ш апалақтау). Депутат жолдастар! Қырым облысын Россия Совета Фе- дсрациялык Социалистік Республикасыныңқүрамынан Украин Советтік Социалистік Республикасынын, кұрамына беру туралк ССРО Жоғарғы Советі Президиумыныц Указы бекітілсін дне усыныс енгіземін. ( Ұ з а к қ о л ш а п а л а қ т а у .) Председатель. Бул мэселе жөнінде тағы сөйлегісі келепін- дер бар ма? Сөйлегісі келетіндер жоқ. Дауыска салар алдында Қырым облысын беру туралыЗак- ның жобасыв оқып шығуға рұқсат етіңіздер. «Қырым облысын РСФСР-дың қурамынан Украин ССР-нын кұрамына беру туралы Зан» «Советтік Социалистік Республикалар Одағыныц Жогаргы Советі қ а у л ы е т е д і : 1. Қырым облысын Россия Советтік Федерациялык Социа­ л и с т Республикасынын күрамынан Украин Совеггік Сода- листік Республикасынын кұра.мына беру туралы ССРО Жо- ғарғы Советі Президиумыныц 1954 жылғы 19 февральдагы Указы бекітілсін. 2. ССРО Конституциясының 22 және 23 статьяларына тиісгі өзгертулер енгізілсін». Дауыска саламын. Осы Заң кабылдансын дегендерініз К«м көтерініздер. Түсірікіздер. Кім карсы? Жоқ. Кім калыс? Кааыа калғандар да жоқ. Сонымен, Қырым облысын РСФСР-дыд курамынан Украин ССР-нын кұрамына беру туралы Зад бірауыздан кабыДД3- нады. (Қ о л ш а п а л а қ т а у ) . Председатель. Депутат Пеговка сөз беріледі. Н. М. Пегов ( К у н г у р с а й л а у о к р у г ! , РСФСР)- Депутат жолдастар! ССРО Жоғарғы Советінін Президиум* біркатар указдар қабылдады, Конституцияға сәйкес оларССҒС Жогаргы Советінін бекітуіие жатады. Ғ.Ң алдымен ОСРО Жоғарғы Советініц бекітуіне кеибір одактас рсспубликалардыц әкімшілік территориялык кҮРыл“' сын өзгерту енгізу туралы указдар усынылады. Көбінесе жана облыстар кұруға катысы бар бул өзгерістер тиісті одзк- тас рсспубликалардық Жогарғы Советтері Президиумдарыяь,в ұсыныстары бойынша қабылданған болатын.

,? асшылық СТУДІ жаксарту үшін ССРО 6ю П Р°:І,ІЛ,ІУМЫ Россия Фсдерациясының кей- К Г Г Г ка\"тала\" ұсактауды орынды дептауы п, мына- 4заиаса)ішеЫСм Т г ^ ^іІІо\"^бил\"ы-с\"т-а\"р—ынН- С—КИ-қ'ұ-р-уеЛтГуОррОалЛы’ Баулкаашздоавр- кабыддады. ' « “ И ™ 7 я,|ваР|>лагы Указ боііынша Украин ССР-ның одамында Черкассы облыеы кұрылды. с,.ГСР0 Жоғарғы Советініц Президиумы Туркмен ССР-ныц чрамында Красиоводск облысын құрды. * “ көРнекті мемлекет кайраткері, әрі қолбасшы Богдан лмельнинкииді ссте қалдыру үшін С СРО Жоғарғы Советінің резидиумы 1954 жылғы 4 фсвральдағы Указ бойынша Прос­ ек?8 қаласын Хмельницкий қаласы деп, ал Каменең-Подоль- оди облысын — Хмельницкий облысы деп атады. Цдактас республикалардың Ж оғарғы Советтері Президиум- зарының ұсыныстары бойынша С С РО Жоғарғы Советі Прези- ДИ7икНЫҢ указдары бойынша мына облыстар ажыратылды: іысы ЖЫЛЫ ф евр альда— Украин ССР-нын Измаил об- 1954 жылғы 8 январьда — Белорус ССР-нын Барановичи, ьооруйск, Пинск, Полесье ж әне Полоцск облыстары; 1953 жылғы 23 апрельде — Грузин ССР-ның Кутаиси және Ібйлиси облыстары; 1953 жылы 28 майда — Литва ССР-ныд Вильнюс, Каунас, Клайпеда ж әне Шяуляй облыстары. Осы аталған одақтас республикалардыц әкімшілік-террито- риялық кұрылысына енгізілген осы айтылған өзгерістерге бай- ланыеты С С РО Конституциясынык 22, 23, 25, 29 ж эне 29-а статьяларына тиісті өзгерістер мен толыктырулар еигізу, сои- Дай-ақ ССРО Конституциясынан 29-в статьясын шығарып тас- Дау кажет болады. Депутат жолдастар! ССРО Ж оғарғы Советініц Президиумы ССР Одағы Министрлер Советінің үсынуы бойыиша ССРО-нык Жаңа министрліктерін құру туралы біркатар указдар кабыл- дады. Азьіқ-түлік ж әне көпшілік қолды енеркәсіп товарларын өндіруді онан әрі арттыру ж әне олардың сапасын жаксартуды камтамасыз ету максатымен ССРО Жоғарғы Советінік Прези­ диумы 1953 жылғы 24 августағы указдары бойынша одактык- республикалық Азык-түлік товарлары өнеркәсіп министрлігін және одактык-республикалык Көпшілік колды өнеркәсіп товар­ лары министрлігін күрды. Осы аталған министрліктер бурынғы ССРО Ж еніл ж ән е тамак өнеркәсіп министрлігініц тиісті кә- сіпорыядары меи ұйымдары негізінде кұрьілды. Товар айналымын оиан әрі өркендету максатымен, хялык- тың үнемі өсіп отыратын тілегін барынша какағаттандыру үіиш ішкі сауданың ұйымдастырылуыи жақсарту мақсатымсн. сол 487

сыякты Совет Одағының халыктык демократия елдерімен жэне баска шетелдермен экономикалык байланысын дамытып, ны- ғайтуға және сауда жургізуін жаксартуға зор маныз бере оты- рып, ССРО Жоғарғы Советінін Президиумы 1954 жылғы 24 августағы указдары бойынша одактык-республикалык Сау­ да министрлігін жэне жалпы одактык Сырткы сауда министр- лігін кұрды. Бұл министрліктер тиісінше бұрынғы ССРО Ішк: жэне сырткы сауда министрлігінің ішкі сауда ұйымдары мен кэсіпорындары жэне сырткы сауда ұйымдары негізіқде ку- рылды. 1953 жылғы 24 августағы Указ бойынша ССРО Авиапия өнеркәсіп министрлігі кұрылды, оган ССР Одағы Мшшстрлер Советі бекітіп тізімге сәйкес кәсіпорындар меи ұйымдар берда. Автомобиль транспортын үйымдастыруды жаксарту, көпші- лік өнеркәсіп және ауылшаруашылык жүктері мен жургінші- лерді автомобильмеп тасымалдауды қамтамасыз ету, жана тас жолдар салуды өрксндету жэне оларды пайдалапу ісінжак­ сарту максатымен 1953 жылғы 26 августағы Указ бойынша одақтык-республикалык Автомобиль транспорты жэне Тас жат- дар министрлігі кұрылды. ССРО Жоғарғы Советінің Президиумы еліміздін кен бан- лыктарын, комплексті жэне жоспарлы түрде зерттеудін кажет- тігін ескере отырып, сол сыякты ССРО халык шаруашылыгьш пайдалы казба кендердіп запастарымен қамтамасыз ету учіін жэне кен байлыктарын корғауды жаксы уйымдастыру Ушй 1953 жылгы 31 августағы Указ бойынша ССРО Геология жане кен байлыктарын корғау министрлігін кұрды. Совхоздарда жоғары сапалы ауылшаруашылык өнімдерін ендіруді онан әрі арттыру ісіне зор маныз бере отырып, соя сыяқты совхоздар жумысын түпкілікті жаксарту жене олардн мол өнім беретін соииалистік үлгілі шаруашылыктарға айнал- дыру максатымен, ССРО Жоғарғьі Советінін Президиумы 1953 жылғы I сентябрьдегі Указ бойынша одактык-респу&и- калық Совхоздар министрлігін курды жэне оный карауыиа ССРО Миннстрлер Советі бекіткен тізім бойынша совхоздар. жылкы заводтарын жэне баска косіпорындар меи уйымдар берді. ССРО Совхоздар министрлігін кұрумен бірге, Россия Федерацнясыныц. Украин ССР-ның. Қазақ ССР-нык, Өзбек ССР-нын, Қырғыз ССР-нын, Азербайжан ССР-нын. Грузни ССР-нын. Белорус ССР-нык, Литва ССР-нын, Латвия ССР-нын, Эстон ССР-нын жэне Карел-фин ССР-ның Совхоздар министр- ліктер:н куру кажет деп табылды. 1953 жылғы 21 ноябрьдегі Указ бойынша ОСРО Ауылша­ руашылык жэне дайындау министрлігінік ауылшаруашылык внімдерін дайындап, өндейтін уйымдары мен кәсіпорындары непзжде жалпыодақтық Дайындау министрлігі курылды. исыган байланысты 1953 жылы 25 ноябрьде ССРО Ауылша­ руашылык жэне дайындау министрлігінің атын ССРО Ауыл- 488

оаруашылык мшшстрлі : өзгерту туралы Указ кабыл- данды. Радиотехника ннеркосібіи онан орі өрксндету ж әне халык иаруашылыгьшың қажсгторіи радиотехніш алық бұйымдармен дамтамлсыз ету максаіы моп ССРО Ж огаргы Совет:нің Презн- 1954 жылгы 21 январьдагы Указ бойынша жалпыодак- Шгго'гі0Г0,''ІІІІК'1 ВНСРКЭС’П мишістрлігін құрды. 6СР0 Металлургия енеркосін миннстрлігінін кәсіпорын- дары меи уііымдары иегізінде 1954 жылғы 8 февральдағы ',ш бойынша ояпктык-респуачикалық Кара металлургия ми- нистрл:п ж әнс одақтык-рсспубликалық Түсті металлургия миинстрлігі кұрылды. ССРО Ж огарғы Советінің Президиумы сонымсн біргс Украіш ССР-нда одақтық-рсспублнкалық Кара металлургия мішистрлігін ж эне Қ азақ ССР-нда одактык-рес- публикалық Түсті металлургия мииистрлігін құрудьі кажет Дел таііты. . Балык өндірісін жоне ет пен сүт азыктары өндірісін онан 5Р| молайтуды камта.масыз ету, сол сыякты балык ж әне ет-сүт екімдерінің сапасын жақсарту максатымсн 1954 жылғы 6 ап- рыьдегі Указ боііынша одактык-республіікалык Балык өнер- ккіп мшшстрлігі ж эн е 1954 жылгы 17 апрельдегі Указ бойын- Ша— ССРО Ет ж ән е сүт азық-туліктері внеркәсіп министрлігі 4'Рылды. ^ ССРО Жоғарғы Советінің Президиумы 1954 жылғы 17 ап- рельдегі Указ бойынша жалпьюдактык Электр станциялары ми- нистрлігін ж әне жалпыодактык Электротехника өнеркәсіп мннистрлігін кұрды. _ ССРО М ашина жасау министрлігінің кәсіпорындары мен Цйымдары негізінде ССРО Жоғарғы Советі Президиумыныц •954 жылғы 19 апрельдегі Указы бойынша: жалпыодактык Автомобиль, трактор ж эне ауылшаруашылык машиналарын жасау министрлігі, жалпыодактык Станок ж асау ж эне аспап- еанман өнеркэсіп министрл:гі, жалпыодактык машина жасау жэне аспап ж асау министрлті кұрылды. ССРО Ж огарғы Советініц Президиумы осымен бірге ССРО Транспорттык ж эне ауыр машиналар жасау министрлігінін, кәсіпорындары мен ұйымдары негізінде жалпыодактык тарт министрлік — Кеме жасау өнеркәсігі министрлігін, Транспорт машиналарын жасау министрлігіи, Ауыр машиналар жасау министрлігін, Кұрылыс жэне жол машиналарын ж асау миннс- трлігін — курды. ССРО Кұрылыс министрлігінің кәсіпорындары мен үйым- дары негізінде 1954 жылғы 19 апрельдегі Указ бойынша жал­ пыодактык Металлургия жэне химия өнеркосіп орыидарын салу мннистрлігі ж эне одактық-республикалық Кұрылыс мшшетр- лігі күрылды. .. Украин С С Р-нда Көмір өнеркәсіп мнннстрлігш кұрулы ка­ жет деп тауып, ССРО Жоғарғы Советініи Президиумы 489

1954 жылғы 19 апрельдегі Указ бойынша жалпыодактық ОСРО Көмір өнеркәсіп министрлігін одақтык-республикалык минас- трлік етіп кайта кұрды. ССРО Ағаш ж әне кағаз өнеркәсіп министрлігініц кәсіпорын- дары мен ұйымдары негізінде ССРО Жоғарғы Совегі Прези- диумыныд 1954 жылғы 19 апрельдегі Указы бойынша екі ми- нистрлік — одақтық-республикалык Ағаш өнеркасіп мииис- трлігі мен жалпыодактык Қағаз және ағаш ұксату өнеркәсіп министрлігі — құрылды. ССРО Жоғарғы Советі Президиумының 1954 жылғы 9 март- тағы Указы бойынша жалпыодақтык Жоғары білім министр- лігі құрылды. Бүл министрліктін қарауына ССРО Мэдснист министрлігініц Жоғары білім жоғарғы баскармасынын некой- лері, ұйымдары мен кэсіпорындары және Орта дәрежелі ар- наулы оку орындары баскармасынын мекемелері, уйымдары және кәсіпорындары енгізілді. ССРО Жоғарғы Советінін Президиумы Мемлекетгік бампы ССРО Финанс министрлігінен бөліп шығару туралы Указ ка- былдады. ССРО Жоғарғы Советініи Президиумы 1954 жылғы 13март- та ССРО Министрлер Советі жанынан Мемлекеттік хауіпсіз- дік комитетін кұрды. Депутат жолдастарі Осы айтылған указдарды бекіткенде ССРО Министрлср Советінін курамы жөніңде айтылатынССРО Конституциясының 70-статьясына, сол сыякты жалпыодактык жэне одактық-республикалық министрліктер жөнінде айтыла­ тын 77 және 78-статьяларына тиісті өзгертулер мен толыктыру- лар енгізу кажет болады. ССРО Конституциясыныц 77-статья- сына, мунан басқа, жалпыодактык Орта машина жасау минлс- трлігін енгізу керек, оны куру туралы Указды ССРО доғарты Советі 1953 жылғы 8 августа бекіткен болатын. Мен баяндап өткен указдардан баска, ССРО ЖоғарғыСо- ветініц бекітуіне, кәзіргі зандардын — жалпыға бірдей аскер- лік міндет туралы ЗақнынжәнеССРО азаматтығытуралыЗая- нын— өзгеруіне байланысты тағы да екі указ ұсынылады. «Жалпыға бірдей әскерлік міндет туралы ЗацныкЗО-а *зне 30-6 статьяларыныц редакциясын өзгерту туралы» 1953 жылгы 22 августағы Указ бойынша иакты әскери қызметке шакырыл- ған азаматтарды әскерн киімдермен камтамасыз етудік *ана тәртібі бекітілді, сол сыяқты белгіленген қызмет мерзімін біті- ріп запасқа шығарылған әскери қызметкерлердін түзік ки'м\" дермен камтамасыз етілетіндігі каралды. «ССРО азаматтары мен шетелдіктердін некелесуіне тыйым салу туралы» ССРО Жоғарғы Советі Прсзидиумынык жьтлгы 15 февральдағы Указыньщ күшін жою туралы 1953жыл- ғы 26 ноябрьде Указ қабылданды. 490

исы указдардаи жалпыға бірдей әскерлік міндет туралы лакға және С С РО азаматтығы туралы Заңға өзгерістер енгізу кажеттілігі туады. г* 3 Депутат жолдастар! Одақтас республикаларда М әдениет министрліктерін кұруға баііланысты С С РО Констнтуциясынык одактас республиканык М инистрлер Советініқ құрамы туралы айтылатын 83-статьясына өзгеріс енгізу каж ет болады. аі-статьяда одақтас республиканын Министрлер Советініқ кұ- рамына Искусство істері жөніндегі баскарманык Бастығы ж әне Мэдени-ағарту мекемелері істері комитетінік Председателі кі- Реді деп көрсетілген. Оның берж ағы нда одақтас республика- ■іардың мәдеииет министрліктері кұрылуына байланысты бұл оасқармалар мен комитеттер кәзір жок- Сондықтан Конститу- ішянын 83-статьясынан: «Искусство істері басқармасыныц Ьастығы; М әдени-ағарту мекемелері істері комитетінің Предсе­ датель деген сөздерді алып тастау кажет. Депутат жолдастар! С СРО Ж оғарры Советініц. Президиумы зандардың тиісті жобалары н Ұлттар Советінік бекітуіне ұсы- нады. Председатель. Депутат Пеговтың баяндамасы бойынша де- путаттардың сөз алғысы келетіндері бар ма? Сөз алғысы келе- пндер жок. Депутат ж олдастар! ОСРО Ж оғарғы Советі Президиумы- ныц указдарын бекіту туралы зандарды н ж обалары сіздерге таратылын берілген. Оларды окып шығудыц кажеттілігі бар ( О р ы н д а р д а н д а у ы с т а р : Ж ок). Онда ССРО Жоғарғы Советі Президиумынын указдарын бекітуге кірісеміз. ССРО Ж оғарғы Советі Президиумынын. указдарын бекіту туралы Занны н жобасын дауы ска саламын. Осы За ң кабьглдан- сын дегендерініз қол көтерініздер. Түсірікіздер. Кім карсы? Жоқ. Қім калыс? Қалыс калғандар д а жок. Сонымен, З а к бір- ауыздан кабылданды. «Ж алпыға бірдей эскерлік міндет туралы Закның 30-а жә- не 30-6 статьяларынык редакциясын өзгерту туралы» ОСРО Жоғарры Советі Президиумынык Указын бекіту туралы Зац- нын ж обасы дауыска салынады. Осы За и кабылдансын деген- дерініз кол квтеріқіздер. Кім карсы? Ж ок. Кім калыс? Қалыс калғандар д а ж ок. Заң бірауыздан кабылдаиды. «С С РО азаматтары мен шетелдіктердіқ некелесуіне тыйым салу туралы » ССРО Жоғарғы Советі Президиумынык 1947 жылғы 15 февральдағы Указынык күшін ж ою туралы» ССРО Ж оғарғы Советі Президиумынык Указын бекіту туралы Занның ж обасы н дауыска саламын. Осы Закнык жобасы жөнінде кай депутаттык айтатын пікірлері бар? Пікірлер жок. Дауыска саламын. Осы Зак кабылдансын дегендер.ш з кол көтерініздер. Түсірініздер. Қім карсы? Жок. Кім калыс. Ка­ лыс қалғандар д а жок. Заң бірауыздан кабылданды.

ССРО Конституциясынық (НегізгІ Занынын) 83-статьясыиа өзгсртулер енгізу туралы Заңның жобасы дауыска сальшады. Осы Заннын жобасы жөнінде депутаттардық айтатын пікір- лері бар ма? Пікірлер жок. Осы Зак қабылдансын дегендері- ніз кол көтерініздер. Тусірініздер. Кім карсы? Жок. Кім калыс? Қалыс калғандар да жоқ. ССРО Қонституииясынык 83 статья- сына өзгертулер енгізу туралы Зан бірауыздан кабылданды. Депутат жолдастар! Осымен Ұлттар Советінін жұмысы бүгін аякталады. Сессияда мәселелерді қарау жөнінде кабыл- данған тәртіпке сәйкес ертек, 27 апрельде, күндізгі сағат 12-де Одақ Совет! мен Ұлттар Советінің біріккен мэжілісі болады. Ұлттар Советінід мәжілісі жабық деп жариялаиады.

ОДАҚ СОВЕТІ Бесінші мәжліс (1954 жылғы 2 6 апрельде) Одақ Советінің Председателі А. П. Волков ж олдас және °лақ Советі Председателінің орынбасарлары Н. Т. Кальченко, А. А. Лебедев, В. П. М жаванадзе, 3 . С. Омарова жолдастар Президиумға келгенде, ал Г. М . Маленков, Н. С. Хрущев, К- Е. Ворошилов, Н. А. Булганин, Л . М. Каганович, А- И. Микоян, М. 3 . Сабуров, М. Г. Первухин, Н. М. Шверник, А- И. Кириченко, М . А. Суслов, П. Н. Поспелов, Н. Н. Шаталин жолдастар л ож аларға келгенде, депутаттар мен қоиактар °ларды ұзақ кол шапалактаумен қарсы алады. Бәрі д е орын- Дарынан тұрады. Председательдік етуші — О дак Советінін Председателі депутат А. П . Волков. Председатель. Депутат ж олдастар! Одақ Советініц мәжілі- сі ашык деп жариялаймын. ССРО-ныц 1954 жылға арналган Мемлекеттік бюджеті туралы баяндама бойынша жарыссөзді Жүргізе берем із. Депутат М еджидовка сөз беріледі. М. М. М еджидов ( Б у й н а к с к с а й л а у о к р у г І, Д а т ы с т а н А С С Р-ы ). Д епутат жолдастар! Жоғарғы Совет талкылап отырған 1954 жылға арналған Мемлекеттік бюджст- тін ж обасы Коммунистік партиянын және Совет Үкметініц басшылығы арқасында экономика мен мәдеииетті өркендетуде біздін куатты социалист!к Отанымыз _ өткен жылы тамаша табыстарра жеткендігін айкын ыспаттайды. Мемлекеттік бюд- жеттік ж обасы біздін мемлекетіміздін бейбітішлік сүйгіш саясатын бейнелейді, ССРО-ны онан әрі өркендетудін. Совет Одағының барлық халыктарынын материалдык эл-аукаты мен кәдениетін онан әрі өркендетудщ программасыи үздіксіз кар- жыландыруды камтамасыз етеді.

Дағыстан Автономиялык Советтік Социалиста Республика- сьмык бюджеті де жылдан-жылға өсіп келеді. 1953 жылы біздін республикамыздың шаруашылығы мен мэдениетіи өрксв- детуге жұмсалған каржы 1940 жылғыдан үш еседей дерлік артык. болды, ал сонғы бес жылдын ішінде халык шаруашьиы- ғын өркендетуге және әлеуметтік-мәдениеттік шараларға жүм- ' салған күрделі каржы 1.700 миллион сом болды. Республика- ныд Мемлекеттік бюджеті бойынша жүмсалған каржынык үстіне, бұл максаттарға жыл сайын ССРО-ныц жэне Россия Федерациясының Мемлекеттік бюджетінен, сол сыяқты одак- тық министрліктер мен ведомстволардық каржысыиан көпте- ген сома жұмсалып отырады. Бюджсттен осындай кэп каржы жұмсаудын нэтнжесікде өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығы едәуір өсті, көп ултгы Да- ғыстан республиками халыктарының мәдеииеті гүлденді. Совет өкметі жылдарыныц ішінде республикада өнеркәсіптін жаяа салалары — мұнай, газ, айнек, машина жасау, химия, был- ғары-аяқкиім өнеркәсібі және баска өнеркәсіп салаларн- пайда болды. Электр қуатын өндіру революцияға дейінгі дэуір- мен салыстырғанда 1953 жылы 66 есе өсті. СОКП Орталық Комитетініқ сентябрь және февраль-март Пленумдарынын карарларымеи жігерленген Дағыстаннын кол- хозшылары мен совхоз жүмысшылары, ауыл шаруашылығьшын механизаторлары мен мамандары барлық ауылшаруашылни дакылдарының шығымдылығын онан әрі арттыру үшін, оау және жүзім шаруашылыктарын өркендету үшін жана резерв- терді тауып, пайдалануда. Колхозшылар мен совхоз жүмыс; шылары быйылғы жылдық көктемінен бастап бауларды екі еседен аса, жүзімдіктерді алты еседен аса үлғайтуды көздейтж жоспарды орыңдауға кірісті. Республиканын совет және ауылшаруашылык органдары өткен қыста мал қыстатудын сабақтарын еске алуға, мал шаруашылығын өркендетудегі елеулі кемшіліктерді * ок,ға тиіс. Түракты мал азығы базасын жасау, барлык мал басыи жаксы жабдықталған коралармен камтамасыз ету, мал шар)'3- шылығындағы ауыр жүмыстарды механикаландыру кажет. Революдияға дейін Дағыстан халыктарынын өзінін жазу- сызуы болмады. Тау халыктзры каранғылыкта жэне надаидык- та өмір сүрді. Республикада өнеркәсіптін кұрылуы жане ауь“ шаруашылығыныц коллективтендірілуі Дағыстан халыктары; иын түрі ұлттык мазмұны социалист мәдеииегінін тез өсу' үшін барлық жағдайды камтамасыз етті. Кәзіргі уакытта республикада 1208 мектеп бар, олард» 156 мыи адам окыйды, бес жоғары дәрежелі оку орыядары’ 17 техникум, ССРО Ғылым академиясынын көптегеи ғылми- зерттеу мекемелерін біріктіріп отырған филиалы бар. Респуо- ликаның жоғары жэне орта дәрежелі оку орыішары ездер'а в вмір сүрген уакыты ішінде жоғары жэне орта дэрежелі біліМ' 494

бар 13 мыннан аса мамандар әзірлеп берді. ССРО Ғылым академиясының Дағы стан филиалынық аспирантурасында „ адам окыиды. 400-деіі дағыстандықтар, оның іш інде тау илмсгарынык көптсген кыздары, М осква мен Ленинградтын жоғары оқу орындарында окып ж үр . СО К П Орталық Комите- «Щ жанындағы М аркс — Эн гел ьс— Л ен и н — Сталин инсти- 7™нын Дағыстан филиалы ашылды, бү л филиал марксизм- ленинизм классиктерініц бірсыпыра шығармаларын Дағыстан халыктарының тіліне аударды. р Со«ҒЫ уакытта модсни-ағарту мекемелерінің саны өсті. геспубликада бес театр, М емлекеттік филармония, ұлт ансам- мі, 185 кино орындары, 290 көпшілік кітапханасы, 900 ден аса клубтар, оку үіілері ж әне мәдениет үйлері жүмыс істейді. Республиканын экономикасы мен мәдениетінін гүлденуі Ком- '(1нистік партия мен туысқан Совет Үкметініи үздіксіз қамкор- ■іығынық нәтижесі, ұлы орыс халкының туыскандык. көмегінің иагижесі екеиін Д ағы стан халыктары жақсы біледі. Істелген жұмыстардың натижелерін сын көзімен бағалай отырып, Дағы станда өнеркэсіптін, ауыл шаруашылығыныд *ане мәдени құрылыстын өркендеу дәреж есі осіп отырған та- лаптарға ж әне республикадағы бар мүмкіндіктерге сай кел- мейтінін айта кетуге тура келеді. ІІІаруашылық пен мәдениет- онан әрі едәуір өсуін камтамасыз ету үшін таяудағы екі — УШжылдыц іш інде бірсыпыра ірі шараларды ж узеге асыру кажет. Ецалдымен электр куатын өндіруді мыктап арттырып, соның негізінде енеркэсіп құрылысын, ауыл шаруашылығын электрлендіруді кеңейту керек. Бұл үшін республиканын су- знергетикалык, ресурстарын ж аксы пайдалану кажет. Сулак өзеніндегі быйылғы жылы басталған су-электр станциясының ОДылысы бұл бағыттағы алғашкы ір і қадам болып табы- зады. Біз С СРО Мемлекеттік Ж оспарлау Комитетінен және ССРО Электр станциялары ж әне электр өнеркэсіп министрлігі- нен кұрылыстын қаркынын мейлінше күшейтуді сұраймыз. Республика халкынын, әсресе оның астанасы Махачкала каласының, өсіп отырған керектері екі — үш жылдың ішінде турғын үйлер, мектептер, ауруханалар, балалар мекемелері, магазиндер ж ән е сауда — койма орындары күрылысын едәуір күшейтудін кажеттігін катты талап етіп отыр. Ж азғы және кыскы театрлар салу, республиканын аудан орталыктарын көркейту кажет. Біз РСФСР Министрлер Совегінен біздін шұғыл кажеттерім ізді еске алуды ж эне тиісті көмек көрсетуді, екалдымен күрылыс ұйымдарын иығайтып, олардын өндірістік программасын ұлғайтуды сұраймыз. Алдағы уакытта біз республиканын биік таулардағы жері аз аудандарьгндағы колхоздарды республиканын жазыктаіы суарылатын шүрайлы артык жерлері бар аудандарына жос- парлы түрде коныстандыруды бұрынғыдан да кен көлемде Жүргізуіміз керек. Мұндай коныстандыру Дағыстаннын тау

халыктарынын материалдык әл-ауқаты мен мәдениетін онан эр: өркендетудс манызды роль аткарады. Куруш селеннссіндегі Карл Маркс атындакы колхоз муныц айкын ыспапамасы болып табылады. Коньістандырылғанға дейін колхоэшылар- дын 480 үйі биік Шахдағ тауынын шынында еді, онда олар тек отарлы мал шаруашылыгымен ғана шұғылданган еді. Колхоз- дык небәрі 146 гектар егістік жері болды. 1951 жылы колхоз эрбір еңбеккунгс 1.150 грамм астык, 170 грамм ет берді, ал енбеккунге акша мулде бсрілген жок. 1952 жылдын аягында колхоз жазыктағы ауданға коныстандырылды. Жана жерде колхоздын 1,579 гектар егістігІ — кунарлы суармалы жері — бар. Бірсыныра кыйыншылыктарга карамастан бір шаруашылык жылының ішінде колхоз едәуір табыс алди жоне колхозшылардын әрбір енбеккүніне 4,5 кнлограмнан аелгк. 360 грамнан ет, 200 грамнан сут жэне 2 сом 90 тыйыннан акша берді. Карл Маркс атьшдағы колхозды машина-трактор стада- сы камтыйды. Колхозда кодхозшылар уш:н жаксы уйлер, мех- теп, балалар меке.мелері, шаруашылык курылыстары салыизы. Село радиоландырылды. Колхоз 100 гектардаи аса баулар мек жүзімдіктер отыргызды,. өн-мдглігі жоғары 500 бастан аса сыйыр жоне «Совет мериносы» тукымдас 4 мыи бас кой сатып алды, Тау халыктарын жазыктағы аудандарға коныстаидыру жана мекен пункттарды салу каркынына байланысты. Сопдык- таи біз кұрылис уйымымызды транспортпсн жэне механизм- дермен ныгайтуды өте сұраймыз. _ Республнканын ірі өнеркәсіп жэне мәдени орталығыиа айиалған Махачкала каласы суды 67 кнлометрге созылған ашық канал аркылы Сулак өзенінен алады. Канал екі сслолнк ауданнын жері жэне кала манынын жері аркылы өтезі. «*' дыктан судык ластанатыны әбден табиғи нәрсе. Канал алюи элі батпактанып калады. жэне Каспий оплаты жағынаи үк* согыа туратын жолдіц жағдайында каналга кум куйылады. ал кыскы уакытта канал катып калады. Әсресе быйылғьі жыллы* кысында жардай ауыр болды: канал катып калды, кала халкы. өнеркәсіп орындары, темір жол транспорты, тсн:'з порты *\"У кун бойына сусыз калды, сондыктан суды республиканык бас­ ка калаларынап автомобиль транспортымен тасуымызга тура келді. Каналды мұздан тазарту үшін біз көптеген каржы жуп- ССР Одарынын Министрлер Советі Сулак — Махачкала су проводьш салу туралы каулы шығарды. РСФСР Коммуиалдь* шаруашылык министрлігінін бір өзінін каржысымен гана МҮ\"' даи ірі курылысты кыска мерзімде салу мумкін болмайгынлы- гынан, республнканын партия жэне совет уйымдары негізп су паидаланушыларлык су проводы курылысыиа жаряалап кз тысуын сұраган сді. Тсніз' жэне өзен флотынын, катнас * а1 496

арыныгңн, азық-тулік. • ^иярлары ннсркэсібіиін министрліктері „шй 1 Г Г ЛСР'\" ОС|,ДІ- \"0Г,ЗГ1 су пайдаланушы — С С РО ^гаиып оті^Шг М,,,І,ІСірЛІП ' ' к-ҰРІ>Ілыска катысудан азірге Ь \" мү,,ы дұрыс смос ДСП санаймыз ж әне Бай- ^ Д і сұраПмыз. СУ ПР\"В° ЛЫ КүрШІЫСЬІ Үшін кажетті қаржы АССРнчР«а,ЫІ,Ыи Мшшстрлср С овсті кезінде «Дағыстан иіаруашылыгыіі өрк сндету жөніндегі шаралар м ауЛЫ КПбы-,л:,г'ш 6* « » ™ ,,. Бул каулыда С СРО Ауыл иныңб? миішстрлігінс 1 9 5 1 - 1 9 5 5 жыллары республи- ™арЛЫК маппша-трактор станцняларын, совхоздарын Вдшіыі/ К0ЛХОЗЬПІ элсктрлспдіру, куаты 15 мын кнловаттык пиоват су'элсктІ> станцияларын, оны ң іш інде куаты 8 мыц £0р Ігық мемлсксттік су-электр станцияларын салып, іске ж™ ПСЫры;,ға!' с д і- ®сы каулыда С С РО Ауыл шаруашы- ■-йіасыИНИСТрЛІҒІ,ІС — 1955 ж ы лдары Дағыстан респуб- суцен НЫл ЖеР'нде мскснді пункттар мен мал фермаларын «асаіДзя КТау үш ’н 5(У СУ ПР0В°Д ЫН- 5 5 артезиан кұдығын т булақ суларды каптаж дау, кыскы мал жайылымы аэңр'^Еында •вртезнаи кұдыгын, 196 шахта құдығын казу Ушін 7 аРтезнан кудығын ж өндеу ж үктслгси еді. Республика Щ - маңызы бар бул ш аралар жузеге асырылмай РСФСР Қурылыс материалдары өнсркәсіп министр! Бол- Ревжолдас 1953 жылғы 29 сентябрьде республикада цемент *>ДЫның кұрылысын аяктау ж ән е кұрылыс материалдары еРкәсібініц жұмыс істеп турган косіпорындарын кенейту т вншдегі шаралар туралы бұйрык шығарды. Алайда бұйрык- каралған бірдс-бір шара оры ндалған жок, заводты іске Г * «ерзімі үш рет бұзылды. Б із Р С Ф С Р Министрлер Советі- “ кұрылысты аяктау ж өнінде нотиж елі шаралар колдану <йыр1,ЫССССИЯ тРкбунасыиан екінші рст өтінуге мәжбүр болып Осы сессияда сөйлеген көп депутаттар өнсркәсіптік өсуінен ПТғыи уй жэне „эдениет курылыстарынык мыктап артта «льіп отырғанын атап көрсетті. Б ул кемшілікті атап өтуге !!а.Де мәжбүр болып тұрмын. Д агы стан республикасыныц *ерШде тсңіз және езен фЛ0ТЫ> Мунай өнеркәсібі, катнас Мдары, азык-түлік товарлары өнеркосібі, балык өнеркәсібі „‘•нистрліктеріцежәне баска министрліктерге карасты ірі кәсіп- ^ындар бар. Алайда бұл министрліктердін өз кәсіпорынлары *Үмысшыларының тұрғын үй ж әне модсни-турмыс жағдаи- Р“ н жаксарту туралы камкорлыктары ото жеткіліксіз. Дағыстан республикасынык калалары мси аулаи орталык- хөркейту жөнінде зор ж умыстар жүргізу кажет. Ьіз -фСР Министрлер Советінен 1954 жылы бул максаттарға *Үчсалатын бю дж ет каржыларын квбейтуді сұраимыз.

Депутат жолдастар! Мен с Мшшстрлер Советі усынған 195 бюджет', Бюджет комисснясып.— . туралы ұсыныстарын қолдаймын. Дағыстан республикаснш енбекшілері біздін ұлы Отаньшыздың барлык халышрым бірге бюджетті орьіндауға улкен белсенділікпен катынасада. (Қол ш ап ал ак тау). Председатель. СОКП Орталык Комитетініи бірінші секре­ тари депутат Хрущевка сөз беріледі. (Хрущев жолдас т р и б у н а ғ а к е л г е н д е , д е п у т а т т а р оны үзакн с о з ь іл ғ а н д у к о л ш а п а л а қ т а у м е к карси я л я пһ і К з п і Лй п п ы н л я п ы Ъ а н түоады). Н. С. Хрущев (К а л и н и н с а й л а у о к р у гі,Москва к а л а сы ). Депутат жолдастар! Совет халкы шаруашьо® жэие мэдени курылыста, еқбекшілердің ал-аукатык артгы» зор табыстарға ие болды. Бұл табыстарға жетуіміздіксеоем. Коммунистік партия Совет елін данышпан квсеміиіз ж® ұстазымыз. Коммунист партия мен Совет мемлекетіиікнелз» қалаушы В. И. Лениннік нускаған жолымен берік жэнесевки- мен бастап келеді. (Ду, у з а к к о л шапалактвУЬ Лениннін өсиеттерін орындай отырып, партия, Лениншню* алға апарушы улы И. В. Сталин бастаған онын ОрталыкКо\"* теті Совет мемлекетін талмай нығайтумен болды, оиыЩ0 дүние жузіндегі бейбітшіліктщ мызғымас тіреғі болып тын куатты социалист державаға айналдырды. Біз бұлтаоыс- тарға мыналардыц аркасында жеттік: Совет Одағьшыкоарлык халыктары Коммунистік партиянык саясатын кызу кодд» куаттап отырады, біздіц каһарман жумысшы табымыз, *акК™ колхозшы шаруаларымыз, халыктык совет интеллигенция® коммунизм орнатудын улы жоспарларын жузеге асыру дағы куресте куштері мен ецбегін аямайды. (Ұзак кол ша- палақтау). ССРО Жоғарғы Советінік 14 марттағы сайлауыяда бізд1® халкымыз Коммунист партия мен Совет Үкметінін текір^\" курыштай берік топтасқандығын тағы да көрсепі. Коммунисте? мен партияда жоктар блогыныц кандидаттары ушін бір *ІСІ* дауыс беру партиямыздық саясатын букіл халык болып дағандыктыц және куаттағандыктык бір көрінісі, елі»'3»\"1 мемлекеттік өкметінің жоғарғы органы болып табылатынСовет\" тік Социалиста Республикалар Одағы Жоғарғы Советник депутаттары халыктыц мәртебелі сенімін актайтыныиа, соииа- листік Отанымыздың гүлдене беруі жолында жанаямай күғ сетіндігіне совет адамдарының берік сенетіндігінік белгісі болып табылады. (Қ ол ш а п а л а к т а у ). Ең таяудағы дэуірдіц аса манызды міндеті - советтік эко- иомиканын негіздерінің негізі болып табылатын ауыр инду«\" рияны вркендетуге көціл аударуды бэсеқдетпей, ауыл шаруВ\" 498

Өрге КӨТеруді ұйымдастыру, халык тұтынатын аттэр өндірісін күрт ұлгаиту, таяудағы 2— 3 жылдың іш інде Г ™ Л ерКӘСШ ЖӘНе азы к‘түлік товарларымен жеткілікті бивд көтеруМТаМаСЫЗ еТУ’ е,ібекш іл еРд ‘ң тұрмыс дәреж есін ССРО-ның 1954 ж ы лға арналған М емлекеттік бю дж етінін жооасы халық шаруашылығыныц барлык. саласыи өркендете ^еруге орасан зор карж ы бөлінуін к ө зд еп отыр. Совет адам да- рының әл-аукатын ш ұғыл өрге басты руды ң Партия мен Үкмет омгілеген програм масы н ж үзе ге асы руға жұмсалатын каржы анағұрлым көбеіітіледі. Тек ауыл шаруашылығын өркендетудін иіне ғана 74,4 м иллиард сом ж ұ м са у көздел іп отыр, мұның өзі 1»53 жылмен салы сты рғанда 42,4 процент арткандық болады . Аалық түтынатын товарлардың өндірісін ұлғайта беруге 31 миллиард со м бөлініп отыр, бұл өткен жылғымен салыстыр- ?анда 45,7 процент артық. Ә леуметтік-мәдени ш араларға 141,3 миллиард сом ж ұ м с а у белгіленіп оты р, яғни өткен ж ылғыдан 10 процентке жуык. артык. Бізде елдін халык, шаруашылығыи мыктап өркендете беру чшдетін шешу үш ін каж етті материалдық-техникалық кұрал- дардыц бәрі бар . С овет, партия ж ән е шаруашылык ұйымдары- нык назары б ұ л кұралдарды ш ебер пайдаланып, колда бар мүмкіншіліктерді нактылы іске айналды руға аударылуы тиіс. Біз ұлы халы кты қ іс үш ін — коммунизм орнату үш ін — күресудеміз. Б ұл максатка ж ету үш :н б із толык күш жум сап жүмыс істеуге тиістім із. Мүны айту қаж ет болады, өйткені біздің кандай манызды ж оне күрделі жұмысты орындауға тиісті болатындығымызды жұртты н бәрі бірдей терең ұғып болған ж ок. Б ізд ін міндетім із өнеркәсіптегі, транспорттағы, ауыл ш аруашылығындағы барлы к ішкі мүмкіншіліктерді ж ұ- мылдыру болы п табы лады . В. И. Л енин коммунистік коғамды ойдағыдай орнату үшіи енбек өнім ділігін арттырудың бірінш і дәреж елі макызы бар екенін талай рет атап көрсеткен болаты н. Ол енбек өнімділігі дегеніміз — ж а к а коғам ды к кұрылыстың ж еціске ж етуі үшін ен манызды, е к басты нәрсе деп көрсетті. Б ізд ін е л ім ізд е ецбек өнімділігі едәуір өсті: 1953_жылы енбек өнім ділігі өнеркәсіпте 1940 ж ылдыи дәреж есінен 71 про­ цент артты. Б ір ак бұл істе әлі д е елеул і кемшіліктер бар. Ө неркәсіптің біркатар саласы нда, көптеген кэсіпорындарда андірісті механикаланды руға, әср есе көмекші жұмыстарды ме- ханикаландыруға, ж ете квніл бөлінбейді. Кейбір салак, шаруа- дылык басшы ларыны ң кінәсінен бірінш і дорежелі техника біраз эеттецде өте наш ар пайдаланылады. Мүны мынадаи мысалмен ерсетуге бол ады . Ағаш ж ән е к а ға з өнеркәсмі министрлігшш “ аш д а і ы м а у жум ы ст.рьгніары ағаш тарыИтьш « а м і а л . р - а«н саны 1955 « і ш і 1940 ж ы дры ие.і с а л ы т р р а н д а 3 асе, гракторлар 6 есе, паровоздар 7 есе көбеиді. Кээір ағаш дайыи-

дау орындарында 17 мык электр с-------- -- алектр арасы бар, ал соғыстан бурый булар жок болатыаБ; ған кара.мастан, ағаш дайындайтын жумысшылардне ай внімділігі көп жылдар бойына іөмен баіып келеді юее м« ка дсйінгі дорежесіне әлі жеткен жок. Муныцөзі енбеяіи- шар ұйы.мдастырудын, механкзмдерді өте канагатнню пайдаланудың салдары йолыл табылады. Еңбек вніюутз арттыру жоспарларын орыидауда елеулі артта калуаша озат техникамен каруланғанына жәнс карауыяда іскс *ега жумысшылар мен мамандардың тамаша хадрлары биуан карамастан, көмір өнеркэсібі сыякты халык шаруашыльшяи маңызды саласында да орын алып отыр. Енбек өнімділігін едәуір жэне үздіксіз арттырмайи» ауыр өнеркәсіпті өркендете беру, ауыл шаруашылығьш, жәие тамақ өиеркасібін шуғыл өрлету міндсттерін ойдағыда* жузеге асыру мумкін емес екендігін тусінетін уакытснді ж™ Бул ен басты буын, халык шаруашылығынык барлыксаік* нсғұрлым мықтап өркендете беру үшін біз буны калға мҒ' тиістіміз. Бесінші бесжылдықта өнерхэсіп өнімінін МР® есімінік төртген ушіне таяуы енбек өніыділігін артшру пен алынуға тиіс. Өнеркэсіпті өркендете беру үшін өндіріс куатгарыя ви№ лым толыц пайдалану зор резерв болып табылады. технихи* жабдықталуы жөнінде, кадрлары мен өндірістік алаМ»Р жөнінен бірдей жағдайда болса да, кврсеткіштері тіпті де№ дей болмайтын косіпорындар аз емес. К»п мысалдарды»‘7 мынадай, Сталинград және Харьков трактор заводтары «п» кен бірдей жабдыктармен каруланған. 1949 жылғыдекабри' олардын екеуі де бір ыезгілде днзельді тракторлар шығарУ” көшті. Сатан бала турса да, бұл заводтардын тшвкадых*^ номикалық көрсеткіштері ортурлі. Сталинград заводы»® ” лыстырғанда өткен жылы Харьков трактор заводында тр»10- шығаруға енбек жумсалуы 2.4 процент кем балды, эрбір*}• мысшыныц жумыс внімі 10 процент дерлік жогары, бР®’’ «апған шыгын 41 процент кем, трактордык өзіндік куиы1®п£ цент төмен болды. Муның себебі сол — Харьков трактор дында озат технология мен ецбектіц мол өиімді әдістерін е&' ріске енпзуге зор көкіл бөлінеді. Егер Машина жасау министрлігінія басшылары жу»“с№ озат тэжрибесін ауыстыруды шындап ұйымдастырган бод» онда мунык өзі Сталинград жэне сол сыякты Харьковтрактор заводтарыиыц техникалык-экономикалық көрсеткішгерінедэуф арттыруга көмектескен балар еді. ™к?\"ер*КІ-лті? барлық саласы кызметксрлерінін күш-жН\"^ *р™ р* « о л ш г а га «үрас* КРН кл7яр ш\"мні* «пасын арпыршр а«га І Я ріш і дррсжиі » « Ч » «™ ат аканік барышна атап к.рсету „ а * а , Мы.адіІ « м * \"