Төртінші сайланған Қазақ ССРО жоғарғы Советінің мәшілістері 1-сессия

цырағылықпен кор ғауда. Совет халқы өзінің Армиясын ш ексіз жаксы көреді, сондыктан Совет мемлекетінін. Қарулы К үш тері- нің 47 өкіліи О д ақ Советіие депутат етіп сайлады. Одак Советіне депутат болып С ОКП-ның 565 мүшесі ж ән е партия мүшелігінің кандидаттары, л артияда ж оқ 143 а дам сай- лақды. Бұл мәлім еттер Коммунистік партия мен Совет Үкме- тіне совет халкының толык ж әне ш ексіз сенім көрсетіи отыр- ганын далелдейді. Коммунистік партияның саясаты дүры с саясат екендігін, партиянык саясаты халықтың түп мүдделеріне сай келетінін Совет Одарынын халықтары өздерінің көп жылғьг тәж рибесі- ьен аикын көрді. Совет Одағы Коммунистік партиясынык, онын Орталық Комитетінің бүкіл жұм ы сы халыққа ж ан-тәні- мен қызмет етудің өиегесі болып табы лады . Коммуиистік пар­ тия ұлы социалистік Отанымыздық еңбекшілерінін. мүдделе- рінен жоғары м үдделер ж ок екенін оны қ бүкіл жұмысы корсе­ та отыр. Совет адам дары коммунистер мен партияда ж оқтарды к мызғымас блогының кандидаттары уш ін бірауыздан дауы с беріп, социалистік өиеркәсібімізді о д а н әрі өркендетуге, ауыл шаруашылығын ш ұғыл өрге басты руға, халыктың материал­ а х эл-аукаты мен мәдениеттік дәреж есін үнемі арттыра 'іеруте, содиалистік мемлекетіміздің куаттылығын барынш а нығайтуға, бейбітш ілікті сактап, баянды ету жолындағы күрес- те жаңа табыстарға жетуге, елім ізде коммунистік коғам орна- туға бағытталған Коммунист!» партияны д саясатын к.ызу қол- дап отнрғаиын көрсетіп өтті. Совет халқы өзінік туыскан Коммунистік партиясы мен Совет Үкметінің басшыларын орасан зо р жігермен О д а к Со- вегінід депутаттары егіп сайлады. Депутат ж ол дастар! Одак С оветінік Мандат комиссиясы ез жүмысының нәтижесінде мынадай карар кабылдады, бұл карар сіздердіқ карауларынызға ұсынылады: «Одақ Советіне депутаттар сайлауы жөнінде Орталык, сай- лаУ комиссиясы түсірген сайлау документтері мен материалда- рыныц барлығын әрбір депутат ж ө н ін д е жеке-жеке тексеріп шығып, Одақ Советініц М андат комиссиясы төмендегіні анык- тады: 1. Барлық 708 сайлау округінде О д а қ Советіне депутаттар ивлауы С СРО Конституциясы мен С С Р О Жоғарғы Советіне Депутаттар сайлауы туралы Е реж е негізінде жоне соларға то- ДЫк сәйкес өткізілген. 2. Сайлау округтерінін қай-кайсысында болса да сайлауды бұзып, кайта жүргізуге ешқандай дәл ел жок, сол сыякты Советіне депутаттар сайлауы нда сайлау округтерінде ВДсын, сондай-ак Орталык сайлау комиссиясында болсын, ССРО Қонституциясын жәие С С РО Ж оғарғы Советіне депутат- 301

тар сайлауы туралы Ережені бузғандык жөнінде ешкэндаі шагымдар мен арыздар да болтан жок. Осы айгылғаидар негізіиде Одак Советінщ Мандат коми- сиясы Орталык сайлау комиссиясында тіркелген, «Извесіяю газетінін 1954 жылғы 18 марттағы 66 нөміріиде тізімі жарья ланған Одак Советінщ барлык депутаттарыныи полномочие- лер! танылсын деп Одак Советініц бекітуіне усыныс енгізеди. Председатель. Депутат жолдастар! Мандат комяссиясышк баявдамасы бойынша кім сөз алғысы келеді? Депутат Каунаа- теге сөз беріледі. М. П. Каунайте (М а р и я м п о л е с а й л а у округі, Л и т в а С С Р-ы). Депутат жолдастар! Одак Советінің гои- дат комиссиясы бізге 1954 жылғы мартта болған ССРО Ж»- ғарғы Советі сайлауыиын кортындылары туралы баяндады. Мандат Комиссиясынын баяндамасынан көрініп отыртаны сыякты, Одак Советіне депутаттар сайлауы 708 сайлау округа нін бәрінде де Советтік С оциалист Республикалар Одағынш Конституциясына жэие ССРО Жоғарғы Советінін сайлауы туралы Ережеге толық сәйкес өткізілген. ССРО Жоғарғы Советінік сайлауы Советтік Социалист Республикалар Одағыныц барлық халықтарынык аса зор пат- риоттық өрлеуінін, саяси белсенділігі мен уйымшылдығыішк жана демонстрациясы болды. Сайлау коммунистер мен пар- тияда жоктардын мызғымас халыктық блотынык жекісін көрсе- тіп отыр. Совет Одағынык мемлекеггік өкмет билігінік ж°ғаР' ғы оргаиын сайлау кезінде еліміздің енбекшілері өзінід жоға- ры моральдік-саяси бірлігін және ұлы Коммуниста партия Совет Үкметінін төцірегіне тығыз топтасқандығыи тағы да оір рет көрсетті. Коммунистер мен партияда жоктардын халыктык блогы ССРО Жоғарғы Советінік сайлауында толык жэне айрыкша жекіске жетті. Одақ Советінін сайлауына барлык сайлаушы- лардық 99,98 проценті катысты. Сайлауға катыскан сайлау- шылардын 99,79 проценті коммунистер мен партияда жоктар­ дын халыктык блотынык кандидаттарына дауыс берді. Жоғарғы Советтін депутаттары болып Совеггік Отэн мея Коммунистік партияға шексіз бсрілген, халык бірауыздан кос- тайтын біздің көп ұлтты Совет мемлекетінін барлык халыкта- рынын такдаулы өкілдері сайланды. Одак Советінін депутат- тары ішінен біз жұмысшы табынын, шаруалар мен интел- лигенциянын алдыцғы қатарлы адамдарын көріп отырмыз. Одақ Советі депутаттарынык курамына туыскан Коммунис- тік партия мен Совет Үкметінін басшылары, Совет Одағынык Батырлары, С о циал ист Екбек Ерлері, Сталиндік сыйлыктар- дыц лауреаттары, өнеркәсіптік, транспорттыц, колхоздардыи, МТС-тер мен совхоздардық озат адамдары, мэдениет, ғылым жәпе искусство кайраткерлері — Советтік Социалиста Рес-

пубдикалар Одағынын игілігі үшін кажырлылыкпен жұмыс ітеп жүрген адам дар — сайланды. Одак Советінің депутат- тарыкұрамында 170 әйел бар. Мұның өзі біздіқ елімізде еркск- термен тең праволы әйелдердік мемлекет басқаруға белсеие кагкасатынын көрсетеді. ОСРО Жоғарғы Советінін сайлауы елімізде социализмнік женісін баянды еткен, мемлекетіміздің азаматтарына дүние жузікдегі ек демократиялық праволар мен бостандықтарды камтамасыз еткен, дүние жүзіндегі ең демократияшыл ССРО Конституциясыныц негізінде өткізілді. Сайлау советтік, нағыз халыктық демократияны онан эрі дамытып, нығайтуда жаца бір кадам ілгері баскандык болды. Партия мен Үкмет алға койған, өнеркәсіп пен ауыл шаруашы- ■5ЫҒЫНЫДонан әрі өрге басуына ж етуге, халкымыздың өскелек катериалдық ж әне мәдени керектерін қанағаттандыруға ба- гаіталған ұлы міндеттерді жүзеге асыру жолындағы күресте совет адамдарынын белсенділігін бұрынғыдан да жоғары кө- терді. Депутат жолдастар! Литва ССР-ы, Москва және Ленинград облыстары депутаттарынын бір тобы атынан Мандат комис­ сиясының баяндамасы бойынша мынадай ұсыныстар енгіземін: «Мандат комиссиясьшың баяндамасын тындап шығып, Одақ Советі каулы етеді: 1. ССРО Қонституциясыныц 5 0 статьясы негізінде. М андат кошксиясыиық үсьгнысына сэйкес, барлы к 708 сайлау окру- бнде сайланып, С С РО Жоғарғы Советіне депутаттар сайлауын вткізетін Орталық сайлау комиссиясында тіркелген О дак Со- ааті депутаттарынын полномочиелері танылсын. 2. Совегтік С о ц и а л и с т Республикалар Одағыныц Ж огар- сьі Совеп'не депутаттар сайлауын өткізетін Орталык сайлау комиссиясынын жұмысы аяқталды деп есептелсін». Председатель. М андат комиссиясының баяндамасы бойын­ ша депутаттардын тағы сөз алғысы келетіндері бар ма? Ж ок. Енгізілген ұсыныстар бойынша пікір айткысы келетіндер бар М? Пікір айткысы келетіндер жоқ. Ендеш е депутат Каунайте- усыныстарын дауыска коюға рүксат етікіздер. Осы ұныныс- қабылдансын' дегендеріңіз кол көтерікіздер. Түсірікіздер. |'іи қарсы? Ж оқ. К ім қалыс? Қалыс калғандар да жок. М андат Домиссиясыныц баяндамасы бойынша депутат Каунайтенін енгізген ұсыныстары бірауыздан қабылданды. Депутат жолдастар! ССРО-нык Мемлекеттік бюджет! тура- лы баяндама бойынша жарыссөзді ж үр гізе береміз. Депутат Гавриловна сөз беріледі. И. Г. Гаврилов ( В ы б о р г с а й л а у о к р у г і, Л е н и н- гРад о б л ы с ы ) . Депутат жолдастар! Жоғарғы Советтін Карауына ұсынылып отырған Советтік С о ц и а л и ст Республи- |(адар Одағыныц 1954 жылға арналған Мемлекеттік бюдже- 303

тінік жобасы Совет мемлекетінік экономикалық куатышк үздіксіз өрге басып отырғанын, өндіргіш күштер дамуывш жоғары каркынын, піаруашылықтын. социалисты система» ның аса зор артыкшылыктарын көрсетеді. Біздің ұлы Оіаны- мыздын күш-қуаты жылдан жылға өсіп, нығайып келеді. Ком- мунистік партия бастаған бүкіл совет халкы елімізде конку- кистік коғам орнату міидетін неғұрлым тез жүзеге асыруға бағытталған орасан зор жасампаз жұмыс жүргізуде. Коммунистік партиянын, Совет Үкметініи халық мүдделері- кен бөтен мүдделері, халык игілігінік камынан баска каи жоқ екенін әрбір совет адамы біледі. Азық-түлік жэне өнеркз сіп товарларының мемлекеттік бөлшек сауда бағаларшык үстіміздегі жылы жанадан, соғыстан кейінгі жылдары жетінші рет, арзандатылуы Партия мен Үкмегтін совет халки жайында талмастан камқорлык жасауынын айкыи кврім болып табыдады. Баганыц бұл арзандатылуы біздін социалвс тік мемлекет экономикасының нығайып отырған күші мея қуатының жаиа айғағы болып табылады. Біз, алысқа сапар шегуші текізшілер, шетелдерде болгзв.М. капиталистік тұрмысты байқай жүре, өзіміздік Отанымыз яа- нінде ерекше мактаныш егеміз, халкымыздын әл-аукатыа үнемі жаксарта беруді, онын үнемі өсіп огыратын материал- дық және мәдени керектерін толық канағаттандыруды көздея, Партия мен Үкметтін жүзеге асырып отырған программасынын жемісті нәтижелерін сеземіз. Совет кемелері барған барлык, жерлерде —капиталист!11 немесе отар елдердін порттарында — қарапайым енбекиіілер біздің Отанымыздык туына сүйіспеншілікпен жене үмітпеи карайды. Тенізшілер мен докерлер бізге өздерінін ыкласьш ашык білдіреді, кездескенде, бізді: «Совет, Ленин, Сталии» деген сөздермен кұттыктайды. Бул сөздер барлык елдерді* еибеишілеріне жакын және түсінікті сөз болып алғаи, олар Совет теңізшілеріне бүкіл дүние жүзіндегі бейбітшіліктш тірегі бапып табылатын ұлы социалистік дсржаванын өкілдері дсп қарайды. Менің командамдағы «Вильнюс» теплоходы Индиянын ашы- гып жаткан халкына азық-түлік апарған бір топ совет кемеле; ріиіи ішінде болды. Совет халқьінын бұл туыскандык квмегі үшін өздерінік алгысын айтып, жақсы тілегін білдірУ Үш!н кстгі\"0 елдің ей алыс жерлерінен әртүрлі делегациялар келш Депутат жолдастар! Біздің Партия мен Үкмет су транспор- тын өрксндетуге үнемі камкорлық етіп келеді. Совет текізші- лері мен езеншілерініи жоғары өнімді жумыс істеуі үшін жэне халык шаруашылық жүктерін тасуды үздіксіз арттыруы ү111111 Сарлык кяжетті жағдайлар туғызылған. «Вильнюс» теплоходы соғыстан кейінгі жылдарда 300 мьм тешз милпсындай жол жүрді. Мұнык өзі жер шарыиыи шсн- 304

5ерін он орап алғандай жол. Экипаж еліміздіц халык ш аруа- шьиыга үшін 700 мың тоннадай ж ук тасыды. Навигация ж ос- арын толык ж ән е асыра орыидау жолында социалистік жарыска қосылып, экипаж 1954 ж ылдыц бірінші токсанында жүк тасудыц мемлекеттік жоспарын ойдағыдай орындап шықты. Алайда біздің кеменің де, баска кемелердік де жұмы- :кнда пайдаланылмаған резервтер әлі а з емес. Мұның өзі генізшілерді флоттын. жұмысын ж ақсарту үшін барлык шара- ларды колдануға міидеттейді. ССРО Теціз ж зне өзен флоты министрлігі 1953 жылы түтас ығанда жүк тасу жоспарыи орындады, бірақ сегіз теціз ж әпз взен пароходствосы ө з міндеттерін орындай алмады. Бассейн- дердің бірсыгіырасында флоттыи көп уакыт боска карап іүруына жол берілді, ұйымдастыру ж өніндегі және техникалык еебептерден кемелер жүрісікің белгілеяген графигі жиі бүзы- лып отырды. Теқіз ж ән е өзен флоты кызметкерлері активіиін осыжылғы март айынын басында болган Бүкілодактык кеңе- \"інде біздіқ жұмысымыздағы ірі кемшіліктер мен олкылыктар ашылды, су транспортыныц барлык звеноларынын жұмысын ‘убірімеи жаксарту жолдары белгілеиді. Соиымен қатар, айта кететін нэрсе, біздіц жұмысымыз -Муір дәрежеде басқа министрліктер мен ведомстволардын 'ЗСІпорындары мен ұйымдары тарапынан су транспортына ДУрыс көзкарас болуына да байланысты. Әсресе, Қыйыр Шы- балық өнеркәсібінің кәсіпорындарында теңіз кемелерінік олсқақарап тұруы өте көп. Кемелер жүкті тез тасу үшіи ж асал- \"а':, алайда олар ұ з а қ уакыт бойы түрып, іс жүзінде ж үзіп •күрген коймаларға айналады, ал тенізш ілердіц рейстегі орбір «куггы үнемдеу жолындағы күресі ж окка шығарылады. 1853 жылы Қыйыр Шығыс пароходствосынық кемелері ‘Іадақ өнеркосіп орындарында болған өнімсіз карап тұрушы- лықсалдарынағг 175 мың тонна жукті тасый алмады. Мысалы, 'Профессор Попов» теплоходынык ж ү гі норма бойынша алты 'зуліктіқ орныиа 55 тәулік бойы түсірілді. Балтика теціз паро- лдствосыныц төрт кемесінін өзі ғана балык өнеркасібі кыз- 'Кткерлерінік кінәсінен босқа карап түруы нәтижесінде 0 0 мык ганаа жүкті тасып жеткізе алмады. Жаиадан ұйымдастырылған Балык өнеркәсіп мшшстрлігі- !|ІЦминистрі Ишков жолдас кемелердіц өнімсіз карап түруьін ляоға батыл ш ара колдануы кажет. Мүныц өзі тедізшілердш косымша жүздеген мың тонна халық шаруашылык жүктерін :эсУьіна мүмкіндік туғызады. Теқіз кемелерінін жұмысын жаксартуда ССРО Сырткы саУда министрлігіцін кызметкерлері д е үлкен роль аткяруға олар орынсыз жүрістерді азайтудыц камын әлі д е аз п®ап келеді. Балтика теніз пароходствосы кемелсріиід бір Й. Кмахское издашю. 305

өзінін ғана пайдасыз жүрісі 1953 жылы мемлекегке 14шлам сомнан астам шыгынға тусті. ССРО Теніз және өзен флоты министрлігінің басшылығнна да коятын біркатар елеулі кінәлеріміз бар. Министрлік біркд- тар теңіз ж әне өзен порттарын, атап айтканда Ленинград т е портын, ұлғайту жэне кайта кұру туралы Совет Одағы Ком» нистік партиясының XIX съезінін днрективаларын канағапаа- ғысыз орындап келеді. Теціз ж әне өзен флоты министрі Шаш­ ков жолдас Ленинград және баска теніз, взея порттарын неғұрлым тез каркынмеи кайта кұруды камтамасыз етерл* кажетті шаралар колданар деп сенемін. Мүнық өзі фяотм жук тасуды ойдағыдай аткаруына мумкіндік туғызады. Жуктерді неғұрлым шапшан жеткізуге эсер ететін аса м«- пызды фактордын бірі — кемелер жүрісіиін жылдамдыгн. Жүрістің жылдамдығын арггыру өте-мөте алыс жолдарға жү* тасыйтын теніз кемелері үшін ерекше маңызды. Алайда біздіа кеме жасау өнеркәсібікен алатын жана кемелеріміздін *ҮР!СІ баяу, бүгінгі күннің талабын канағаттандырмайды. ФлИ техникалык прогрестін талаптарына сай болуға тиіс, онын үстіне, совет техникасының кэзіргі дәрежесі біздік өте шапшан жүретін жана кемелер жасауы.чызға толык мүмкіидік берсді- ССРО Теніз ж әне өзек флоты министрлігініи, ССРОТранспорт- тык және ауыр машиналар жасау министрлігінін шапшак *'г рісті флот жасау үшін шешуші шаралар колдануы кажет. Ьр мэселенін мемлекеттік зор манызы бар, сондыктаи оны ССг Одағы Министрлер Советінде әдейі қарауға да түрады. Соңғы уакытта Совет Үкметі бірсыпыра мемлехетгермеи, оның ішінде Аргентинамен, Франциямен, Италиямеи, Голлан- диямен жэне кептеген баска мемлекеттермен, жана сауда КМ'- сімдерін жасады. Шетелдерден келетін жүктердін барлығи дерлік бізге тенізбен келеді, сондықтан Совет сауда флог“ текізшілерінің алдарына қойылған міндеттерді орындау Ү“1Й квн екбектенуіне тура келеді. Біз өзіміздік халык игілігіие жұмыс істеп жүргенімізді, бейбіт кұрылысымызға кажетгі жүктер тасыйтынымызды түсінеміз. Депутат жолдастар! ССР Одағынын 1954 жьілға арнал- ган Мемлекеттік бюджетінін біз талкылап отырған жобасы халык шаруашылығын онан әрі өрге бастыру саласында да. сондай-ак енбекшілердін уздіксіз өсіп отыратын материалдь» жоне мәдепи керектерін канағаттандыру саласында да Партия У,кметті\" белгілеген шараларын каржыландыруды толь* қамтамасыз етеді. Мсн ССР Одағының 1954 жылға арналған бюлжеті' Бюджет комиссиясынын түзегулеріме». оскітілсін деп осы жерде сөйлеген депутаттардын үсынысын у1 толығынан костаймын. Депутат жолдастар! Совет теқізгаілері мен ©зеншілері өздерппц алдына Партия мен Үкмет қойған міндеттсрдін бар- •іык жауапкершілігін түсінеді. Су транспортынык кызметкер- 306

’ері өздерінің құрметті орнында алдағы уақытта да кажырлы- лыкпен енбек етеді де п сіздерді сендіруге рұксат етіқіздер. ->лар іеніз және өзен флотынын жұмысын онан әрі ж аксарту 'шін барлык күштері мен білім дерін жұмсайды және бүкіл мвег халкымен бірге К о м м у н и с т партияныд басшьілығымен коммунистік коғам орнату жолындағы күресте жақа ж еніс- -рге жетеді. ( Қ о л ш а п а л а қ т а у ) . Председатель. Д епутат Кэбинге с ө з беріледі. И. Г. Кэбнн ( Т а л л и н қ а л а л ы қ с а й л а у о к р у г і, !стон СС Р-ы ). Д епутат жолдастарі 1953 жылғы Мемлекет- -к бюджеттің орындалуы едім іздің халык. шаруашылығы мен лдениетін онан эрі өркендетуді. Партия меи Үкмет алға кой- еңбекшілердік материалдық ж ән е мәдени тұрмыс дәреж е- -іНүздіксіз көтере беруге бағытталған міндеттердің орында- /ын камтамасыз етті. Халық шаруашылығынын барлық салаларын дамытудың і’пнегізі болып табылатын ауыр өнеркәсіптін онан әрі өсуін лмтамасыз ете отырып. Партия мен Үкмет кәзіргі кезде лвет халқының күш-жігерін ауыл шаруашылығын шұғыл <рге бастыру жолындағы күреске бағы ттап отыр. Эстон ССР-нда Партия мен Үкмет белгілеген шаралардын үзеге асырылуы колхоз өндірісіиін. индустриялық-техникалык ласы рстіндо машина-трактор станцияларынын нығаюына, я сыяқты колхоздардык ұйымдык ж ағы нан онан әрі ныға- 1|йа жеткізді. Республиканың 69 машина-трактор станция- -»іна жоғары дәр еж ел і және арнаулы орта дәрежелі техника- 'ЫЦбілімі бар 228 маман директорлық, б а с инженерлік ж әне астерскойдыц мецгерушілігі жұмысына жіберілді. Техникалык «шылықты нығайтудын нәтижесінде МТС-тегі техника ана- ірльім жаксы пайдаланылатын болады. Республиканык М ТС- 'Р' мен колхоздарына, сонымен катар, бұрын аудандык /нлшаруашылық баскармаларьшың кеңселерінде, республи- -іық жэне калалық ұйымдарда істеп келген мыннан астам іВДом мен зоотехник жіберілді. К әзір әрбір колхозды ауыл ■ФУашылығыньщ бір маманы, ал кейбір колхоздарды екі “іаны қамтыйды. Сонғы уакыттардын іш інде жүзден астам «мндар колхоз председателі болып сайланды. . ьізде МТС-тер мен колхоздарды кадрлармен нығайту жө- •-^егі барлык ш аралар түгел ж ургізілді десек, дұрыс болмас Көктемгі егіске әзірлік кундерінде көптеген колхоздар мен •■С-терде көп кемшіліктер ашылғандығы бізде барлык учас- “,аР бірдей дұры с нығайтылмай отырғандығын көрсетеді. '°-іхо.адарға ж іберілген ксйбір мамандар босаң кызметкерлер -■■ДПшықты. Лмал канша, бізде жұмысты аткаруға кабілеті здамдар баскарып отырған колхоздар да бар. Республи- ' Іык, сондай-ак аудандык партия, совет және ауылшаруа- -члық органдарынық басшылары әлі әрбір колхозға жетіп 307

болған жок- Осы кемшіліктердіқ барлығын неғүрлымтез іүзеі) кажег. Республикада Партия мен Үкметтік карарлары иегізію жүргізілген шаралар колхоздардын жүмысында жемісті » тиже туғызды. Быйылғы жылы мал кыстату 1952—1953 я а дарға карағанда анағүрлым ұйымшылдыкпен өткізілудс. 1953 жылдык октябрінен 1954 жылдык мартына дейінгі 6 & дың ішінде колхоздарда есептегі эрбір сыйырдан саушған сүт өткен жылдын тиісті дәуірімен салыстырғаида 14 промо артты. Республика колхоздары 1953—1954 жылдардын куғ меи кысында малды мемлекетке өткен жылғыдан аиағүр» семіз тапсырды. Мысалы, колхоздардын 1953 жылдынтвртіині тоқсанында саткан жэне тапсырған сыйыр етінінорта салнаи 1952 жылғы тиісті дәуірге карағанда 13 процентжэие 1953дат дын бірінші токсанындағыдан 23 процент артыкболды; шяо жөнінде де дәл осындай: тиісінше 10 процент жэне 46 проп® артык болды. Республика колхоздары 1953 жылдын 1 октяби- нен 1954 жылдын 1 апреліне дейін мемлекетке сүтті егкв жылдын осы дәуіріндегіден 41 процент артық сатты. 1953 жылы, әсресе жылдың екінші жартысында, мало* руашылығы өнімдерінің дайындау бағасын көтсру нвтижесшЖ колхоздардын ақшалай табысы едәуір арта түсті. 1954 жыли заттапсыру нормаларын өзгертудің'аркасында республикаДО хоздары мемлекетке, сол сыяқты рынок аркылы-мал шаруашк лығы өніидерін едэуір көп сатуға мүмкіндік алды. өзі колхоздардын ездерінін аіцналай табыстарын едэуір квоаі- туіне, еңбеккунге акыны көбірек төлеуіне мүмкіндік туғызады- Колхоздардың табысынык молаюы олардын мал кораларьі Кұрылысын кенейтуіне, мал фермаларындағы көп екбек тілея- тін жүмыстарды мехаиикаландыруына мүмкіндік туғызады. Бүган байланысты колхоздардын механикаландыруғаі ке- рекгі жабдықтар алуыиа көмек корсету кажет, уақытка дсйін бұл жұмыстың жайы канағаттанғысыз 6оЯи' келді. Мынаны айтсак та жеткілікті: республика колхозяя- рьшда 1950 жылдан бсргі дәуірдіқ ішінде ірі-ірі 1.200 мал шз- руашылык кұрылыстары салынды, алайда.олартііт болмаыы дарежеде гана мехашікаландырылды. Мәселен, малды авто матпеіі суару ісі тек 291 фермада, ферма ішіндегі транспорт- 110 фермада, сыйырды механикалык жолмен сауу—40 Ф«Р мала ғана үйымдастырылды. Республика колхоздары феР“а' лардагы көп екбек тілейтін жұмыстарды механикаландыРУ’’ арналган жабдықтарды аз алады. 1954 жылға арналған **' нар бойынша жабдыкты едэуір көп беру белгіленіп отыр. алайда біздік керегіміз сонда да толык етелмейді. Масел» ферма ішшдегі транспортты 1954 жылы небэрі 90 фермада ғана уйымластыру белгілснді, ал шынында механикаландыруз“# °.с“ ТҮР> бзрінен де кажетті, вйткені ірі фермаларда жм[‘ |,,н|,т| колдан тасымалдау және малдын қыйыи колмен жый-

пзстыру нағыз көп е ңбек тілейтін ж ұм ы стар болып табылады. Автоматтык мал суаррыштарды 125 ф ерм ада ғана орнату бел- гілеиген, бұл д а республика колхоздары ньщ мұктажын өтей алмайды. Әсресе колхоздардың ш өп ұнтайтын диірмендерді керексінуі өте күш ті, солай бола тұр са д а , 1954 жылы бүкіл республикаға осындай 40 установка ған а бөлініп отыр. Біз республика колхоздарьша ферм аларды механикалан- лырута арналған ж абды ктар берілуін е дәу ір көбейтуді сұрай- «ыз. Республиканын мал шаруашылығын онан әрі өрхендету ісі муны катты тал ап етеді. Мал шаруашылығынын жемш өп базасы н өркендету ж ен е Эстон ССР-нын табиғат рссурстарын неғұрлым толык пайдала- кумақсатыңда б ізд ік алдымызда ж а ң а ж ерлерді игеру есебінен егіс квлемін едәуір арттыру міндеті түр. Біздіи республиканын жағдайы нда егіннен мол өнім алу увгінтынайткыштарды көп көлсмде к о л да н у талап етіледі. Р ес ­ публиками колхоздары мен совхоздары жергілікті тынайткыш іардын барлық түрлерінік, ен алдымен м ал кыйынын, әктің, -Мкец күлінід, ш ымтезектін запасын ж а са у ға ж ене олардың пайдаланылуыи жаксартуға барлық ш араларды колдануда. Ш жылы колхоздар МТС-тердіц көмстімен мехапикалык *«лмен 1 миллион тонна төсеніштік шымтезек казуды ұйы м- дастырады. Республикада көбінесе шымтезек топырақты ойпан ж ер- •тер игерілетін болғандыктан, минерал тыңайтқыштар, осресе, фосфорлы тынайтқыштар, көп керек бол ады , мұнсыз бұл ж ер- ■ірржақсы өнім бер е алмайды. 1954 ж ы лы республика минерал ’ыцайткыштарды 1953 жылғыдан анағұрлым көп алады, со- ла|і бола тұрса д а , республиканын к а ж еті жеткіліксіз қанағат- 'Двдырылуда. М әселен, быйылғы ж ы лы фосфор-кышкылды ‘ыкайтқыштар ж өніндегі мұктажымыздын небәрі 50 проііенті ?а!|а Канағаттандырылып отыр. Ал онын, бержағында респуб- аикада фосфориттіқ көптсген кені ба р , оны к үстіне бүл кендер- Л|Ибірқатарын неғұрлым арзан ә д іс п е н — ашык карьер әдісі- —шығаруға болады . Эстон ф осфоритінік ұны Эстонияда, °0-’ сыяқты Совет Одағынын баска д а солтүстік ж әнс солтүс- ‘«-батыс облыстары мен республикаларында басым келетпі •ДШқьш топыракты жерлерде фосфорлы тынайткыштардын сн •олайлы жэне арзан түрі болып табылатынын ғылым мсн тож - \"Ібе далелдеді. Эстокияның, с ондай-ақ көрші республикалар мен облыстяр- ауыл шаруашылығыи өркендету мүддесін көздеп, Эстон -СР-ңда суперфосфат өнеркәсібін ж а са п , дамытумен катар. Фосфорит ұнын өн діруді ұлғайту ка ж ет. Б із Үкметтен С С РО өнеркәсіп министрлігіне Эстон республикасында ж ана Фосфорит кендерін игеруге быйылғы жылдың өзінде кірісулі 'Дпсыруын сұрайм ы з. Эстон республикасында таяу екі-ү.и 309

жылдын іш інде фосфорит ұнынын жылма-жылғы ендірісіи 500 мыи тоннага жеткізуге болады. Республиканын өнеркэсібі өзінік алдыиа партиями XIX съезі қойған міңдеттерді ойдағыдай орындауда. 1953 жыл­ дын жоспары 102 процент орындалды, өнім шығару 1952жы.і- ғыдак 11 процент артты. Халық тұтынатын товарлар өндіріс едәуір өсті. Мәселен, мақта кездемелерін өндіру бір жылдыі ішінде 23 процент, шулықпен ұйыкөндіру — 21 процент, тігулі бұйымдар ө н д ір у — 18 процент, ет өндіру— 24 процент,»» баса тағамдарын өндіру— 15 процент, ет жэне балык в® сервтерін өндіру — 27 процент артты. Бесінші бесжылдык жоспар бойынша жеңіл жэне такак өнеркэсібі өнімдерін өндіруді кем дегенде 70 процент виру белгіленген болатын. Эстон ССР-ныц жекіл және тамак өнер- касібі 1954 жылдыц өзінде 1950 жылғыдан 88,4 процент аршк енім береді. Бесінші бесжылдык жоспар бойынша жергілікті өнеркэсіп пен кәсіпшілік кооперациясының кәсіпорындарыида өнеркэШ өнімдерінін өндірісін шамамея 50 процент арттыру белгіленгв болатын. Зстон ССР-нын жергілікті жэне кооператявтік өкер- касібі 1954 жылдын өзінде өнімді 1950 жылғыдаи 80,2 процент артық береді. Алайда біз ішкі резервтердіқ барлығын пайдалану ж®' лында, енбек өиімділігін арттыру жолында табандырақ күрк- кен болсақ, біздік бұл табыстарымыз бұдан анағұрлым кеш- рек болар еді. Б ізде өндірістік жоспарды орындамайтыи:касіп- орындар да бар. Өңдірістің кейбір аса мацызды түрлері жөм- нен, сол сыяқты балык аулау жөнінен, жоспар орындалмады- Таллин фанера-мебель фабрикасы, «Маарду» химия комбкиа- ты және баскалары сыякты ірі кәсіпорындар ұзак уакыт боиы жоспарды орындамай келеді. Ж еке фабрикалар мен завод тарда енімнің сапасын арттыру ж әне өзіндік кұнын кеміту жолында курсе жургізілмей отыр. 1953 жылғы республика.!*» бюджетгіц кіріс жағынын орындалмағандығы, көбіиесе өнер кәсіптіц жумысындағы кемшіліктерден болды. Біз үшін сланец өнеркәсібін өркендетудін зор макызы бар Сланец республикадағы отынның негізгі турі жэне сонымеі катар түрмыстык. газ бен сұйык отын өндірісі үшін шикізат бо лып табылады. Сокғы жылдардық ішінде сланец өиеркәсіо кушті өркендеді. 1950 жылғымен садыстырғанда, сланеи шы ғару б:р жарым есе, ал сланец майын өндіру — екі есе дерлн өсті. Сланецтсн газ өндіретін тунғыш ірі завод салыидь 1953 жылдыңаяғына таман завод өзінін жобалы куатын игерз Партияныц XIX съезіяіц Кохтла-Ярпе__Таллин газопроводы салу жөніндегі директивасы орындалды. Завод Ленинград пе 1аллинді турмыстык газбен камтамасыз етіп турады. Слаие уксату негізінде жана газ заводтарын салмайынша бул кал< ларда газ тұтынудьщ онан әрі артуын, сол сыякты Рига кал* 310

сын газбен жабдыктау проблемасынын, шешілуін, камтамасыз яу мүикін емес. Біз Ахтмеде газ заводын салуға әзірлік жұмыстзрын бы- 5ылғыжылдыц өзінде бастау кажет д е п есептейміз, сондык- тан Үкметтен буд ұсынысты карауды сұраймыз. Солтүстік-ба- гысгык калаларьгн турмыстык газбен жабдыктаумен катар, бул аудандарды сланецтен өндірілетін суйык отынмен камта- иасыз ету мәселелерін кеңірск көлемде шешкен ж ен болар еді. Мунық өзі зор экономикалык пайда келтіретіиін есептеп керіп отырмыз, өйткені оның өзі сұйық отынды алыстан темір жолмен тасымалдауды қысқартады. Оіанец шығаратын және сланец уқсататьш өнеркәсіптік кгсінорындары кәзіргі кезде бірнеш е ведомстволардың — ССРОҚөмір өнеркасіп миннстрлігінін, ССРО Мұнай өнеркәсіп министрлігінін ж әне Эстон ССР-ы Жергілікті жэне сланец-хи­ мия өнеркэсіп министрлігініқ — қарауында болып келеді. Мұ- ныд езі сланец өнеркәсібін дамытуға теріс эсер етуде, өйткені «оғарыда көрсетілген одақтық мннистрліктер сланец шығаруға «оне ук.сатуға екінші дәрежелі іс деп карайды. Біз ССРО Ми- нистрлер Советініи жанынан сланец өнеркэсібінік Ж оғарғы оасқармасы сыяқты дербес ведомство уйымдастырылуын мез- гілі жеткен және тиімді шара деп есептейміз, өйткені сланец шығару және уксату проблемасыи бір ғана біздіц республика- нызда емес, сонымен катар еліміздін баска да біркатар рес- публикалары мен облыстарында шешу кажет (мен депутат Тайбековтык кешегі сөзін еске алып айтып турмын). Біздің республиканын астанасы Таллин каласы сонғы жыл- Мрды* ішінде өсіп, фашистік оккупация салған жараны Мауір жазды. Қаланың өнеркэсібі кәзір өнімді соғыска дейін- исікен 5,3 есе көп өндіреді. Көптеген жака фабрикалар мен зазодтар салаиды, Балтық мануфактурасы, «Вольта» заводы жэне баскалар сыяқты біркатар ірі кәсіпорындар калпына келтірілді. Өнеркәсіптіц өсуімен бірге каланын халкы да өсті, турғын Ү“. мздениет-тұрмыс мекемелеріне муктаждык артты. Соғыс- тан кейінгі уакытта Таллинде 200 мын шаршы метрдей турғын Уй салынды, көптеген мектеп жоне аурухаиа үйлері тургы- зшйы, сумен жабдыктау жүйесі едәуір үлкейтілді, баска да аоммуналдық кәсіпорындар ұлғайтылды. Солай бола түрса да, 'ҮРғын үй және коммуналдык қүрылыс каланын өнеркәсібінін ӨСУІ мен халкынын саны көбеюінен елеулі мөлшерде артта ка* ■іылотыр. Атап өту керек, біздің республикалыкұйымдар өзде- Річе турғын үй күрылысына деп берілетін каржыны жылма- Жьіл пайдаланбайды. Біздін көптеген кұрылыс үйымдарымыз Жумысты нашар істейді, жоспарды орындамайды. Алайда, мы­ каны атап өту керек: республикаға бағынатын күрылыс ұйым- «ары жүмысшыларға акы төлеу жөніндс одакка бағьшатын 311

өздері сыякты ұйымдармен салыстырғанда тнімсіз жағдаііда қалып отыр. К әзіргі кезде тұрғын үй және мэдениет-турмыс қурылысы аса манызды болып отырғанын, ал бұл жұмыспек ен алдымен жергілікті кұрылыс уйымдары айналысатынын еске ала отырып, оларды одақтык кұрылыс ұйымдарына те- нестіру туралы мәселе карау керек. Б із өз тарапымыздан Үк- метке тиісті ұсыныстар енгіздік ж әне олардык нэтижелі шеші- луін сұраймыз. Мұның өзі біздін турғын үй жэне мэдениет-тур­ мыс кұрылысының жоспарын жаксырақ орындауымызға мү.ч- кіндік берген болар еді. Қала екбекшілерінін тұрғын үй жағдайларын жаксарту үшін біз Таллин каласында кәсіпорындары бар одақтык ми- нистрліктерді қосымша түргын үйлер салуға міндегтеуді су- раймыз. Біздін есебіміз бойынша, 1954— 1956 жылдары Тал- линде министрліктерге берілген тапсырманыд үстіне кен дегенде небәрі 7 0 мын шаршы метр, оның ішінде 1954 жылы кем дегенде 20 мын шаршы метр тұрғын үй салу кажет. одактық министрліктер бойынша б із өзіміздің накты усыныс- тарымызды Үкметке тапсырдык ж эне солардын каралуын сураймыз. Акырында, Таллин каласы үш ін аса маңызды жәие шешіл; меген тағы бір мэселе бар. Бұл — тұрғын үй корыя күрдеш жөндеу мэселесі. 1949 жылы жасалған тізім бойынша 2.147 үй күрделі жөндеуді керек етті. 1949 жылдан бері біз небэрі 1.200 үйді ғана жөндедік. Барлык тұрғын үй қорын тэртіпке келтіру үшін күрделі жөндеуге жыл сайын кем дегенде 33 мил­ лион сом жұмсау кажет. Алайда б ізд е бюджет бойынша беріл- летін қаржыдан калаға жылына 11— 12 миллион сом ғана бөлерлік мүмкіндік бар. Сондықтан біз 1954 жылдын бюджеті бойынша Таллин қаласындағы тұррын үйлерге күрдслі жен- деу жүргізу үшін қосьшша 10— 12 миллион сом беруді сурай­ мыз, мұны қалалық уйымдар быйылғы жылы игереді. Депутат жолдастар! Мен ССРО-нын 1954' жылға арналған Мемлекеттік бюджетінін Үкмет усынған жобасы, Бюджет ко- миссиясынын түзетулерімен, бекітілсін деген ұсынысты костай- мын. Жоғарғы Советтін қарап, бекітуіне ұсынылып отырғаи 1954 жылға арналған Мемлекеттік бю дж ет біздін Коммунистік партия мен Совет Үкметінін дана саясатын айкын бейнелейтін бюджет болып табылады. Бұл — бейбіт құрылыс саясаты, біз- дін көп ұлтты Отанымыздык экоиомикалық куш-куатын онан әрі өсіру саясаты болып табылады, бұл саясаттын басты мін- деті — совет, адамдарының тез өсіп отыратын материал,\".ык жэне мәдени керектерін мейлінше қанағаттандыру. Сонымен катар бюджетте еліміздін қорғаныс кабілетін онаи әрі нығайту ушін де қажетті каржылар белгіленіп отыр. Бюджетте өзінің туысқан Коммунистік партиясыныя басшы- лығымен коммунизм орнатып жаткан еліміздің барлық енбек- шілерінщ, ішп ултты Совет Одағынын барлык халыктарыиыи 312

мүдделері мен тілек-арманы толык бейнеленеді. (Қ о л ш а п а- лақтау). Председатель. Депутат Ганенкоға сө з беріледі. И. П. Ганенко ( А с т р а х а н ь к а л а л ы к с а й л а у о к- ругі, Р С Ф С Р ) . Депутат жолдастар! Жоғарғы Советтің ка­ рал, бекітуіне ұсынылып отырған ССРО-нык 1954 жылға ар- налғаи Мемлекеттік бюджетінің ж обасы — бейбіт құрылыста жзне совет халкынык мәдениеті мен материаддық ал-аукатын онан әрі арттыруда К ом м унист партия мен Совет Үкметінің. басшылығы мен еліміздін колы жеткен тамаша табыстары- ныц айкын айғағы. Бюджеттің цифрларында партиянын ХІХсъезінін, СОКП Орталык Комитетінін сентябрь ж ән е фев- раль-март Пленумдарынын біздің мемлекеттін индустрнялық жзне қорғаныс қуатын онан эрі нығайтуға, ауыл шаруашылы- ғыаык барлық салаларын шұгыл өрге бастыруға, елімізде ха- лық тұтыяагын товарлардык молшылығын жасауға бағыттал- ған директнвалары бейнеленген. Бүкіл совет халқымен бірге Астрахань облысынын енбекші- лері де Партия мен Үкметтің директиваларын жүзеге асыру жүмысына кірісіп отыр. Быйылғы жылы әуе райы қолайсыз батғашна карамастан, облысымыздык колхозшылары мен машина-трактор станцияларынық қызмегкерлері масакты Дақылдар егісінін мемлекеттік жоспарын 15 апрельде орындап иіықты, сөйтіп енді курішті, овощ ж ән е бақша дакылдарын ен жақсы агротехникалык мерзімдерде егуге озірлік жұмысымен шүғылдануда. Быйылғы жылғы қыстык каттылығынан Волганык атырау- ларында, Солтүстік Каспиде ауыр мұздар шөкті. Кеш шыккан квктем бұл мұздардын еруін кешеуілдетті. Соның салдарынан квктемгі балык аул ау науканы өте кеш басталды. Бүған кара­ мастан, Волга-Каспидіқ балыкшылары балык аулаудын жыл- ДЫқ мемлекеттік жоспарын мерзімінен бұрын — Ұлы Октябрь социалист революциясынык 37 жылдығы карсанына — орын- Дауға міндеттеме алды. Олар елімізге 14 миллион пұт балык беруге, мемлекетке жоспардан тыс 7 0 0 мьщ пүт балык аулап тапсыруға уәде беріп отыр. Балыкшылар өз сөздерін іспен баянды етуде. Апрельдік 20 күиі іш інде 1.100 мын пүт балык ауланды, онық өзі жоспардың 112 проценті. Апрельдік 20 күні ішінде балық өткен жылдыц осы мерзіміндегіден 200 мыи тонна артык ауланды. Алайда жүмысымызда алі д с көп олкылыктар, үйымдаспа- ғандық бар екенін айта кету керек. Волга-Каспи бассейнінік мүмкіндіктері жеткіліксіз пайдаланылуда. Балық үксату өнер- кәсібі кейде совет тұтынушысынык өскелең тілектерін канаға- тандырмайтын сапасыз енім шығарады. Болга-Қаспи балык аулау ауданында елімізге балыкгы көп беретін мүмкіндік бар, бірақ бұл мүмкіндіктер жеткіліксіз пан- 313

даланылуда. Балык аулау ісіне, этап айткакда, кабылдау- транспорт флотынын балыкты балыкшылардан кабылдап алия, сонан кейін ұксататын жерлерге жеткізіп үлгірмейтіндігі багет болып отыр. Каспидің гидрологиялық режиміиде болған өзгерістерге байланысты Волга-Каспи бассеннінін балық кэсіпшіліпиде де елеулі өзгерістер туды. С о т ы жылдардык ішінае балык кэсіп- шілігі өзеннен теңізге карай едәуір ауысты, сөйтіп балыктн жағалык балық ұксату базалары орналаскан Волганык аты- рауларынан аулаудан гөрі Орта ж әне Онтүстік Касішді нгеру аркылы тенізден аулау басым бола бастады. Астрахань облы- сы бойынша текізден балык аулау соиғы бесжылдыд ішіиде екі есе артты, ал Волга-Каспи тресі бойынша текіздік кабыл- дау-транспорт флотьшык тоннажы артпауы былай турсын. кайта кеміп кетті. Балықтын жаппаіі жүретін кезінде, көктекгі және жазғы ш абак аулау кезінде балык кабылдауда үзі- лістер болуы салдарынан балыкшылардың балык аулауды те- жеуге мәжбур болып жүретіні ССРО Балык өнеркэсіп миннс- трлігіне мэлім. Өткен жылы ж азғы шабак аулау наука- нында тәулік сайын 60 мық пут және одан да көп балык аулау- ға мумкіндік болды, ал каоылдау-транспорт флоты 30 мыв тшінаға дейін ғана балық тасый алды. Сөйтіп кабылдау-трапс- порт флотының кемістігінен еліміз жүздеген мық пүт балықты кем алып отыр. ССРО Балық өнеркәсіп мтшстрлігі Волга-Каспя флотын өзі жүретін рефрижераторлы кемелермен толыктыру мэселесін шүгыл карап, шешуге тиіс. Мүнып өзі ауланатын балыктыа саііын едэуір арттыруға және балык өнімінін сапасын жаксар- туға жсткізеді. Шешілуі балык аулауды арттыруға мүмкіншілік туғызатык, макызы бүдан кем түспейтіи тағы бір моселе — Касшіде экспс- дициялық балык аулауды арттыру, Орта жәнеОнтүстік Каспи суларындағьі балық кәсіпшіліктерін кең көлемде игеру кажет- тігі болып табылады. 1954 жылы Орта ж әие Онтүстік Каспи- лсгі Каспн экспедициясы 6.600 мың пұт балық аулауға тиіс, бірак бұл аудандарда балык аулаудың мүндай дәрежесі жет- кіліксіз болады. ІИикізат запастары балык аулауды екі-үш ссе арттыруға мумкіндік береді, буған кэзіргі бар мсханяка- ланған флотты неғұрлым өнімді пайдалану есебінеи, ал енбас- тысы, косымша сейнео (Ьлотым чмгаі. йолады. л ь іқі^ұоқиысамтеунжжоб.ә.әііррннггееее р{ Сем.СоРнОт Шеш'луше байланысты. Балық өнеркэсіп министрлігінін ба базаларын нығайтуға, бүл аудандар .314

Да ыдыс эзірлейтін кэсіпорындарды ұлғайтуға шаралар кол- дануы, онтустіктегі экспёдицияға тущ ы су тасыйтын кемелер омуі жэне экспедиция балыкшыларының мәдениет-тұрмыс ка- жетін өтеу ушін ж узбе базалар уйымдастыруы кажет. Біздіц ойымызша, ССРО Теңіз ж ә н е өзен флоты министр- лігі жане министр Шашков ж о л д а с назар аударуға тиісті свдігі бір елеулі мәселе — А страхань портының техникамен қарулануы туралы мәселе. Теніз жәііе өзен флоты министрлігінін ұйымдары бойынша ғана Астрахань с у торабынын ж у к айнадымы жыл сайын 20 миллион тоннаға дейін жетіп оты рады . Астрахань с у транс­ порты торабыныц жүк айналымын-ың көлемі осындай зор және онык маньгзы зор болуына қарамастан, оныц причалдары мен койма шаруашылығыныц техникалык жағдайы кэзіргі заман дэрежесіне сәйкес емес. Причалдарды к көпшілігінік тозығы жсткен, жүк тиеу-жук түсіру жұмыстарын механикаландыру- дың дэрежесі мейлінше жеткіліксіз. Соңғы жылдардын ішінде Т ен із ж әне өзен флоты министр- лігі өзен портында бірде-бір койма салған жоқжәне ісж үзінд е портты жүк тиеу-жүк түсіру механизмдерімен мүлде қарулан- дырмай отыр. Астрахань порты құрылыстарының техникалык күйін жак- сарту туралы мәселе жөнінде б ір неш е жылдыц бойына қағаз Жазысып келеміз, бірак кажетті ж ұмыстар жүзеге асырылмай чгар. Мунымен қатар тозығы ж еткен причалдардық біразын жвңдеуге жыл сайын миллион с о м ғ а дейін каржы жұмсалады. Теціз және өзен флоты министрлігінін Астрахань портында күрделі кұрылыс жүргізуді ж ә н е оны техникалык жағынан Қаруландыруды колға алатын уакы ты жетті. Біз Шашков жол- дастыц бұл жұмысқа қажетті н а за р аударуын сураймыз. Депутат жолдастар! Ірі балык өнеркәсібінін орталығы жэне транспорт торабы болып табылатын Астрахань қаласын өнер- касіп жағынан онан әрі өркендету мүдделерін көздеп, тұрғын Үй күрылысын едәуір арттыру мейлінш е кажет-ақ. Соцғы жылдардық ішінде Астраханьда Киров атындағы кеме жасау верфін, III интернационал атындағы, Октябрьдің ■0 жылдығы атындағы, «Красные баррикады» заводтарын ре- конструкциялау жөнінде зор ж ұм ы стар жүргізілді; біркатар жана ірі өнеркзсіп орындары салы ны п жатыр, мектептер, ба- лалар мекемелері, клубтар, а схакалар салынды. Б ірақ калада түрғын үй құрылысы артта қ а л уда ж әне жеткіліксіз көлемде жүргізілуде. Қалада тұратын жумысшылардың негізгі көпшілігі ССРО Балық өнеркәсібі, ССРО Теңіз ж э н е өзен флоты, С СРО Қат- нас жолдары, Азық-түлік товарлары^ өнеркосібі мпнистрлікте- Рінін кәсіпорындарында істейді. А л айда бүл министрліктер ка- лада тұрғын үй қурылысын ж ақсартуға шара колданбайды, ал 315

Балык өнеркәсібі министрлігі мен Теңіз және өзен флоты ми- нистрлігі тіпті түрғыи үй кұрылысын азайтып жіберді. Біз бұл министрліктерден быйылғы жылдык өзінде кала- нын өнеркэсіп орындарынын жұмысшыларына, инженер- техник қызметкерлері мен кызметшілеріне арнап түргин үй кұрылысын күшейтуді және келесі жылдары тұрғын үй кұры- лысын неғүрлым кец көлемде жүзеге асыруға әзірленуді су- раймыз. Мунын. өзі бүл министрліктердіқ құрылыс үйымдарын елеулі түрде нығайтуын кажет егеді. Депутат жолдастар! 1954 жылға арналған Мемлекеттік бюджеттін біз талқылап отырған жобасы біздін социалист; индустрияның жанадан куатты өрге басуын, ауыл шаруашы- лығынық барлық салаларынын шүғыл өрлеуін, халық тұтына- тын товарлар екдірісініц ұлғаюын камтамасыз етеді. Осынын бәрі елімізде коммунизм орнату жолымен жанадан улкен іл- гері баскандыкты көрсетеді. Мен ССРО-нын 1954 жылға ар- налған Мемлекеттік бюджетін, Бюджет комиссиясыныи тузе- тулерімен, бекігу туралы ұсынысты костаймын. Астрахань облысыиыц енбекшілері бүкіл совет халкымси бірге елімізде коммунизм орнатудын Коммунистік партия беі- гілеген ұлы программасын жүзсге асыру жолындағы күреске кү'ш-жігерлеріи аямай жұмсайды. ( Қ о л ш а п а л а к т а у ). Председатель. Депутат Ульджабасвка сөз беріледі. Т. Ульджабаев ( Л е н .и н а б а д к а л а л ы к с а йла у о к р у г і, Т ә ж і к € С Р-ы). Депутат жолдастар! ССРО Жо- ғарғы Советінің бұл сессиясьг совет халқынын куатты саяси жоне ецбек өрлеуі жағдайында өтіп отыр. Совет Одағы Ком­ мунисты партиясынык XIX сьезіиін, СОКП Орталык Комите- тіиін сентябрь ж әне февраль-март Пленумдарынын тарихи каулыларын және Партия мен Үкметтің одан кейінгі қарарла- Рыи жүзеге асыра отырып, совет адамдары халық шаруашк- лығын она» орі куатты өрге бастыру жолындағы, халык туты- натьш заттар шығаруды кауырт көбейту жолындағы, ауыл шаруашыдығынын. барлық салаларын шұғыл өрге бастыру. совет халқыныц зл-аукаты мен мәдениетін арттыру жолындағы куресте барган сайын жана табыстарға жетуде. ССРО-ныц 1954 жылға арналған Мемлекеттік бюджетінік Жоғарғы Советтің талқылауына койылып отырған жобасы совет халқыныц өмірлік мүдаелеріне толығынан сай келеді, Совет мемлекетінін бейбітшілік сүйгіш саясатын бейнелейді. Бгоджеттіц цнфрларынан біз лениндік-сталиидік ұлт саясаты- нык жаркын бейнесін, Совет Одағының барлық халыктарынык гүлдснуі мен бақыты жөніндегі Партия меи Үкметтін үздіксіз камкорлығын көреміз. Жасампаз бейбіт еқбекте көп ұлтты Совет мсмлекегінік күшінщ саркылмас көзі, біздік барлык жецістеріміздіц көзі - - 316

ССРО халыктарьшың мызғымас туыскандык ынтымағы—өсііі иығаюда. Совет Одағы халыктарынын достык, семьясында, Комму- шістік партия мен Совет Үкметінік басшылығымен, шаруашы- лық жэне мәдени құрылыстарда ір і жеңістерге жеткен тәжік халқы да шабыттана ецбек етуде. 1954 жылы республикамыздық енбекшілері Тэжік ССР-нын курылғаныка 25 жыл толуын атап өтеді. Қысқа мерзімнін ішінде тәжік халқыныц өмірінде адам танкаларлык өзгерістер бадды. Журтка молім, революцияға дейін Тәжікстан патшалы Россиянин ец артта калған шет аймактарыныц бірі еді. Өзінін ертеден келе жаткан тарихы және өзіндік модениеті бар тәжік халқьікыц өз мемлекеті болмады, кайыршылық пен қараңғы- лықта күн кешіп келді. Жоғары оку орындарык айтпағаннын езінде елде бірде-бір орта дәрежелі оку орны болмады. Ғылми, имени ағарту ж әне емдеу мекемелері д е болмады. ¥лы Октябрь социалистік революциясыныц аркасында, Коммуиистік партиянын басшылығымен, ұлы орыс халкынын кеметімен тәжік халкы дербес ыемлекеттік өркендеу мүмкінді- гін алды. Республикада өнеркәсіптің тұтас салалары жасалды, иптеген фабрикалар, заводтар, шахталар, рудниктер салынды, темір жол ж әне автомобиль магистральдары, ауа трассалары тартылды. Тәжік шаруасы бұрын ж ердін тарлығынан ж әне судың мүлде жеткіліксіздігінен қатты таршылык көруші еді. Кәзір республиканың ауыл шаруашылығы ірі социалистік ж әнс жоғары механикаланған шаруашылыкка айналды. Ондаған каналдар ж әне баска жер суару кұрылыстары салынды. Тэ- Жікстан макта өндіру жөнінде Совет Одағынын негізгі базала- рынық біріне айналды. Республикада ғылым, әдебиет, искус­ ство ойдағыдай өркендеуде. Тәжік халкьшык мэдениеті өсуде, оиық материалдык эл-аукаты уздіксіз жаксаруда. Өткен жыл, бүкіл совет елі сыякты, біздін республика үшін Де ецбекиіілсрдің творчестволык белсенділігі жоғары болған, *аңа жецістерге қолжсткен жыл болды. Республиканың өнер- кэсібі 1953 жылдын жоспарын мерзімінен бұрын орындады. Ауыл шаруашылығынын ецбехшілері, ауа райының мейлінше Колайсыз болуына карамастан, макта жыйнаудын ж әне мем- •іекетке тапсырудың жоспарыи асыра орындалы. Б ізде макта шаруашылығымен катар ауыл шаруашылығынын баска сала- лэры— мал шаруашылығы, астык шаруашылығы, б а у шаруа- шьшығы, ж үзім шаруашылығы — өркендеуде. СОКП Орталык Қомитетінін сентябрь жәңе февраль-март Пленумдарыныц кара’рларын ж үзеге асыра отырып, республи­ ка колхоздары быйылғы жылы 80 мың гектардан астам тьшай- ған және тың жерлерді игсріп, оран макта, дәнді, дәнді-бұр- стақты, жемшөптік дакылдар егуде. Б із республикада макта “іаруашылығын онан орі едәуір өрксндету жолында шаралар белгілеп, ССРО Үкметіне ұсыиыс екгіздік. 317

Республика макташылары, СОКП Орталық Комитетінік февраль-март Пленумынын каулысын талқылай келіп, макта- ның шығымдылығын быйылғы жылдык өзінде-ак республика бойынша орта есеппен әрбір гектарынан 30 центиерге, оиык ішінде советтік сорттарын 33 цеігтнерге жеткізуге, сонымен ка­ тар егіс көлемін бірнеше мык гектар арттыруға берік уйғарды. Бұл іс жүзіне асыруға әбден болатын міндеттеме. Республика- мыздыц макташылары, ССРО Үкметінің орасаи зор көмегіне сүйене отырып, озат агротехниканы колдана отырып, мактаны ауа райынын жағдайы қандай болса да өсіруді үйренді. Рес­ публика макташыларынын бүл жоғары міндеттемені аброймен орындап шығатыиына күмән жок. Республикамыздын ауыл шаруашылығыиык екбекшілері ауыл шаруашылығынын баска салаларында да көрнекті табыс- тарға жетеміз, Отанымызға астықты, жемісті, етті, сүтті және майлы дакылдарды анағұрлым көп береміз деп ССРО Жоғар- гы Советіне хабарлауды бізге, депутаттарға, тапсырды. Өнеркәсіп кызметкерлері быйылғы жылдыд жоспарын жалпы өнім шығару жөкікде де, ассортимент жөнінде де 15 де- кабрьге орындап шығуға міндеттеме алды. Депутат жолдастар! Біздіц республиканыи табыстары едэ- уір, бірақ жұмысымыздағы елеулі кемшіліктер мси кателік- терді көрмеу дұрыс болмас еді. СОКИ Орталык Комитетінін сентябрь және февраль-март Пленумдарынык нұскауларыиа сүиене отырып, б із ауыл шаруашылығы ,мен енеркәсіпті онан әрі өркендетудін., енбекшілердін тұрмысын жаксартудын көпте- ген резервтерін іздеп табудамыз. Алайда бұл резервтер бір- қатар жағдайларда пайдаланылмай келеді. Сөз жок, бұған ен алдымен біз, республикалык ұйымдар- дын кызметкерлері, кінәліміз. Сонымен бірге біркатар маселе- лерді шешуде бізге одактық министрліктер елеулі көмек көрсе- туге тиіс. Бізде электр куатын тұтыну мен оны өндірудіи арасында үлкен сойкессіздік пайда болды, мұнык өзі халык шаруашы- лығынын барлык салаларын калыпты түрде электрмен камта- масыз ету ісінің бұзылуына әкеліп соғады жэне өнеркэсіптін, транспорттын, әсресе ауыл шаруашылығынык онан арі өркеи- деу каркынын токыратады. Осымен байланысты біз ССРО Үкметінен ССРО Электр станциялары ж әке электр өнеркэсіп минисгрлігіне біздін республикамызда жақа су-электр станиия- лары курылысын тездетуді міндеттеуді сүраймыз. Біз сонымен катар Ленинабад ауданында жана энергетика орындарыи салу туралы мэселе караулы және аудан орталықтарында, калалар кісн поселкелерде коммуналдық электр станцияларын салуға каржы бөлуді сұраймыз. і<жгіұіі'пол°Н бірге с с р о Ауылшаруашылық министрлігінен, і .іэо— ІУЬО жылдары селолык жерлерде 30— 35 мын киловатт элект■рп қуатын қосуға мүмкіндік болатындай етіп.

Таджсельэлектро тресін кайта құруды ж әие ксиейтуді сұрай- Біздін калаларымьіздың көпшілігі осы жақында ғана кыстакгар болатын. Сондыктан, оларды көркейту жөніндегі зор шараларға карамастан, халықтыи өскелек керектері әлдекайда толык өтелмей отырғандьіғы эбден түсінікті. Сталинабадта гроллейбус линиясын жүргізіп, оны республиканын юбиле- іііне— 1954 жылғы октябрьге — дейін аяктауға косымша кар- жы, сондай-ақ жацадан салынған Регар, Кировабад, Пенджи- кмт, Исфара, Ш ураб калалары мен Такоб, Чорух-Дайрон жүмысшы поселкелорін көркейтуге каржы бөлу керек. Совет Одағының ең ескілікті калаларынык б :р і— Ленинабадты (бұ- рыиғы Ходжентті) — көркейтуге ж әие онда троллейбус линия- сын салуға каржы бөлуді сұраймыз. Тэжікстаинык астанасы Сталииабадта осы уақытқа дейін автоматты телефон станішясы жок. Қаладағы кәзіргі телефон сшцнясы салынғаннан бері, ярни 1936 жылдан бері, ұлғай- гылған жок, онын барлык қуаты 1500 номер ғана. Манызы кағьінан екінші кала — Ленинабад; онда көптеген оку орын- дары бар, жібек, токыма, консерв, кен-руда және басқа өнер- исіп салалары едәуір дамытылған. Алайда каладағы теле­ фон станцяясы бұдан 25 жыл бұрын салынған, сондыктан ец аздеген кажеттін өзін өтей алмайды. Бұл айтылғандарға, рес­ публиканын жанада пайда болған калалары мен аудандары- пы»кейбірі мүлде телефонсыз екенін, тағы косу керек. Бүл ж ө- йнде біз байланыс министр! Псурцев жолдаска бірнеше рет вйніш білдірдік, ол біздін тілектерімізді кұрылыс жоспарына енгізуге жыл сайын уәде береді, бірак өзінін уәдесін үмыта берсді. Біз Псурцев жолдастын ө з уәдесін орындауын ж әне быііьиғы жылы Сталинабадта автоматты телефон станциясы- вык күрылысын бастауды, сондай-ак Ленинабадта автоматты телефон станциясьгныц техникалык жобасын әзірлеуді, сөйтіп 1955 жылы онын күрылысын бастауды сұраймыз. Революцияға дейін дәргерлер мен емдеу мекемелері мүлде болмаған біздің республикада, кэзір емханалардың, ау- РУханалардыц ж әне т. б. кен жүйесі бар. Медицина институты иен фельдшерлік мектептер медицина кызметкерлерінін өзім із- ге арналған кадрларын әзірледі, әлі д е әзірлеуде. Алайда біздс Денсаулық сактау саласында елеулі кемшіліктер бар, бүл ту- Рады кеше депутат Ковригина мейлінше дұрыс айггы. Б із бұл сын ескертпелердІ сөзсіз ескереміз, денсаулык сақтау ісіне бвлінетіи каржылардын толык, дұрыс пайдаланылуын қамта- масыз етеміз. . Сонымен бірге біз Денсаулык сактау министрлігінен Тә- *ікстандағы шипа суларды дұрыс пайдалану туралы мәселені б:'>беи бірлесіп шешуді сүраймыз. Атап айтканда, республика Вфиторнясында балшығы шипа Аксу-Кон көлдері, Ходжа- ° 6и-Гарм және Шаамбарах шипа сулары бар. Зерттеу мэлі- 319

ліеттеріне қарағанда, бұл шипа балшық пен сулар өздерінін шипалык касиетгері жағынан Сочи — Мацеста суларымен ба- рабар және Совет Олағынык көптеген баска шипа су-арасанда- рынан асып түседі. Алайда бұл сауықтыру орыидарынык бәрі де негізгі жоспарсыз, бекітілген санигарлық зонадан тыс, сскі әдіспеи салынды ж әне солай салынып жатыр. Курортгардык территориясы көркейтілмеген. Кәзіргі жұмыс Істейтін Ходжа- Оби-Гарм ж эне Оби-Гарм маусымды курорттарында родон су- ларыныц орасан мол дебиті бар, олар тиімсіз пайдаланылуда. Тәжікстанның орталык курорттардан алыс жаткаидығьш ескер- сек, Тәжікстан курорттарын салу ж әне көркейту туралы мэселе ерекше манызды болып шығады. Тәжік ССР-нда жалғыз-ақ ауылшаруашылык институты бар, бірак ол ауыр халде отыр. Оку орындары мен жатакша- лардың жеткіліксіздігінен біз окушылардык саныи квбейте алмай отырмыз. Сонымеи катар институтган шығарылатын мамандардың саны республика ауылшаруашылык өндірісішн кажетін тіпті д е каиағаттандыра алмайды. Атап айтканда, біз- де мал дзрігерлері мулде даярланбайды. Біз бұл мэселені ССРО Жоғары білім министрлігінің алдына бірнеше жылдаи бері талай рет қойып келеміз және ауылшаруашылык институ- тынын күрылысын бастау жөніндеталай ретуэде алдық. Бірак нақты іс күиі бүгінге дейін көрінбей отыр. Жоғары білім минис- трлігінін ауылшаруашылык кадрларын даярлауға өз көзкара- сын өзгертетін ж әне жергілікті жерлердін тілегіне тезірех кұлак коятын мезгілі жеткен жоқ па. Депутат жолдастар! Жергілікті ж әне кооператив енеркэ- сібі көпшілік тұтынатын товарлар өндірісін шүғыл өркеидету жөніндегі жауапты міндеттерді шешуге елеулі көмек керсетуге тиіс. Алайда кәзіргі кезде Тәжік республикасынык жергіліхті жоне кооператив өнеркәсібі мен кәсіпшілік кооперациясыиык келтеген артельдері мен кәсіпорьшдары нашар механикалан- тан, жұмыска лайықталмаған үйлерге орналаскан, олардын озіндік өнеркәсіп фондысы жоқ. Центропромсовет Таджик- промсоветтіц артельдеріне техникалық көмекті нашар көрсетіп отырмайды. Тәжікстанның жергілікті х е кооперативтік ■ кәсібініц жүмысыа жаксартуға ж әие онан әрі өркендету;ге лрактикалык көмек көрсету үшін ССРО Мемлекеттік жоспар- л ау комитет: осы жылдың март айында республикаға бір топ * ібеРДІ. бүлар бізбеи бірлссеотырып бүл мэ­ селе женінде бфкатар шаралар белгіледі. Біз ССР Одағы Ми- ,сгРлеР Советшен осы шараларды қарап, бекітуді етінеміз.

Депутат жолдастар! Мен ССРО-нын. 1954 жылға арналған Меклекегтік бюджетін бекіту туралы бұрыи сөйлеген жолдас- ирдың усьшысын костанмын. Бұл бю дж ет еліміздің халык паруашылығынык бардық салаларын күшті өрксндетуді ж әне совет халкычың әл-ауқаты мен мәдениетін онан әрі артты- руды камтамасыз етеді. Коммунист партия мен Совет Үкметінің манына тығыз топтасқан тэжік халқы өзінін алдына қойылған міндеттердін бэрін аброймен орындайды деп біз сеидіреміз. (Қ о л ш а п а- пақтау). Председатель. Депутат Ермаковқа сөз беріледі. П. П. Ермаков ( Р я з а н ь с е л о л ы қ с а й л а у о к р у - п, Р я за н ь о б л ы с ы ) . Депутат жолдастар! 1954 жылға ариалған Мемлекеттік бюджет ауыр өнеркәсіптік өркендеуін. Партия мен Үкметтің ауыл шаруашылығын өрге бастыру ж ө - яіндс, халықтык материалдық және мәденн тұрмыс дәрежесін кегеру жөнінде белгілеген шараларын ж үзсге асыруды кажетті каржымен камтамасыз етеді, еліміздік корғаныс қабілетін онан ныгайтуды камтамасыз етеді. ССРО Жоғарғы Советінік бүл сессиясы К ом м унист пар­ та мен Совет Үкметінін басшылығы аркасында кеқ байтак 'лаиымыздың барлык халықтары коммунистік курылыстын улыпрограммасын іске асыру жолыида кажырлы енбек етіп “■зтқак кезде өтіп отыр. СОКП Орталық Комитетшің сентябрь ЭДне февраль-март Пленумдарынык каулыларын совет адам- ■ирыаса зор ж ігермен қарсы алды. Бұл қаулылар Коммунис- тік партияға халықтың игілігі жаііында, социалистік мемле- ксттің күш-куйтын арттыру және гүлдендіре беру жайында камқорлық жасаудан артык ешнэрсе ж о к скенін тағы д а бір -злелдеп отыр. Бұл қамқорлық ауыл шаруашылығынын үздік- сіз еркендеуінен, өиеркәсіп, тұрғын-үй ж әне мәденнет кұрылы- с®ы« кен көлемде құлаш жаюынан, халык тұтынатын товар- лаРвндірісінің үздіксіз өсуінен айкын көрінеді. Біздіц бүкіл кен байтак елімізде творчестволық жасампаз рчбек кызып, кайнауда. Әрбір күн бізге коммунисты кұры- ®*сга жана табыстар әкелуде. Рязань мен облыстын. өнер- яасібінде болғаи зор езгерістердін өзі д е бүган айкын мысал “°ла алады. Рязань станок жасау заводын алып қарасак та адады. Соцғы жылдардык ішінде ол ірі өнеркэсіп орнына “йиалды. Опың зәулім корпустары бірнеше ондаған гектар «ерді алып жатыр. Завод бірінші дәреж ел і отандык жабдык- таРмен қаруланған, ол біздік елімізге ғана емес, сонымен катар ЗДмізден сырт жерлерге де кекінен мәлім универсалды ж әне аРнаулы токарьлык-бұранда кыйғыш станоктар ніығарады. аавод соцғы үш жылдын ішінде көптеген ауыр токарьлык,- “Үранда кыйғыш станоктар шығарды. Кэсіпорынның конструк- Т0Рлары біршама кыска мерзімнін іш інде 23 станоктін, онын 21 Кмвдюс падение. 32'

ішінде салмағы 5 тоннадан 100 тоннаға дейін тартатын 5 уіш- версалды және 18 арнаулы станоктін, түр малшерін жобалады. Завод электр өнеркосібіне, металлургия, муиай жэне баска өнеркәсіп салаларына арнап күрделі станоктар шығарады. Заводтың жұмысшыларьі мен инженер-техник қызметксрле- рінід көп саиды коллективі ецбек өнімділігін онан эрі аргтыру, өнім шығаруды молайту, оның сапасын жаксарту жане езіндік кұнын кеміту жолында талмай күресуде. Завод облыстык ауыл шаруашылығына елеулі көмек көрсетуде. Біз кәзір'тракторлар мен комбайндарға запас.бөлшектер шығарып жатырмыз, шеф- т;к камкорлықка алынған екі колхоздын мал фермаларын электрлендіріп, мұндағы енбекті көп тілейтін процестерді меха- никаландырып, парник рамаларын әзірлеп жатырмыз. Партия мен Үкметтіц ауыл шаруашылығын шұғыл өрге бастырайык деген шакыруына жауап ретінде біздік заводтан машина-трак­ тор станцияларына бір топ инженерлер мен техниктер кетп- Кәзір олар директорлар, бас инженерлер жэне мастерской бастықтары болып істейді. Олардан баска, селоға тағы да 100 механизатор кетті. Менің бұл ж ерде ССРО Кұрылыс миннстрлігінін адресіке біряеше ескертпе айткым келеді. Осы микистрліктін Рязань- дағы курылыс тресінін жұмысты қанағаттанғысыз істегендш- нен заводта кейбір өндіріс объектілері осы уакытка дейіи қатарға қосылған жоқ. Бұл айтып тұрғанымыз ец алдымен кұю цехтарыныц бірі, ол іске косылса, станок шыгаруды шұғыл арттыруға мүмкіндік туар еді. Ауыр станоктар цехын пайдала- нуға беру ісі д е кешеуілдеп отыр. Турғын уй курылысыныц артта қалуына да мұнан әрі төзу- ге тіпті болмайды. Завод тез өсіп келеді, жұмысшылар коллек­ тив! көбеюде, ал министрліктін курылыс тресі тұрғын үй куры' лысынык жоспарын жылдан жылға орындамай келеді- Пайда- лануға берілгеи үйлердің сапасы катты кудік туғызады- Олардык кейбіреулері, бұдан екі-үш жыл бұрын ғана салынған үйлер, кәзірдік өзінде курделі-калпына келтіруді керек етіп отыр. Әсресе өндеу жумыстары нашар. Осынын барлығы ку­ рылыс тресінің жұмыс сапасын ойламай тек кана көлемш орындаумен әусстенетіндігінен болып отыр. Рязаньнык КҮР“' лыс тресі жұмысты нашар жүргізеді. Трест өиеркәсіп объекті- лерш тапсыру мерзімдерін үнемі бұзады, кұрылыс күныиыи кымбаттауына жол береді. Бір ғана 1953 жылдыц ішіиде трес- тін зыяны 12,7 миллион сом болғаны танданарлык нэрсе емес. Ьудан мынадай занды сұрак туады. ССРО Курылыс министр- лігі Рязань кұрылыс тресінің жұмысындағы кемшіліктергс неге төзіп отыр? Осы уакытқа дейін трестіц маман инженер- техник кадрлары жок, кәзіргі курылыс техникасымен жеткілік- сіз каруланған, ал колда барын нашар пайдаланады. Соныя салдарынан мұнда ецбек өнімділігі д е мейлінше төмен.

Біз ССРО кұрылыс министрі Дыгай жолдастыц біздіқ Ря- заньға келіп, біздіц заводка және кұрылыс тресіне жергілікті жердетяісті көмек көрсетуін сұраймыз. Мен сонымен катар село енбекшілеріне кенінен мәлім Ряз- сельмаш заводынын жұмысына да токталуға тніспін. Сокғы уащтта ол картоп жыйнайтын машиналар шығаруда. Завод коллектив) ауылшаруашылык машиналарын жасау өнеркәсібі- иің Бүкілодактык ғылми-зерттеу институтының және картоп шаруашылығының Ғылми-зерттеу институтынык кызметкерле- рімен бірлесіп, бірқатар жаксы машиналар, мысалы, каргоптышаршылы-ұялы әдіспен отырғызатын «СКГ-4» маши- иасын, картоп жыйнайтын «КОП-2» ж әне «ККР-2» комбайн- дарын, түптегіш аспалы культиватордык екі түрін жасап шы- ғарды. Рязсельмаш кәзір «КОП-2» комбайндары мен түптегіш культиваторлар шығарып жатыр. Ол 1954 жылы елімізге мың- даған комбайндар мен культиваторлар беруге тиіс. 1953 жыл- дыңтөртінші тоқсанында завод артта қалып келді, ал кэзір ол жумысын жаксартты, сөйтіп быйылғы жылдык бірінші токса- нында комбайн шығару жоспарын асыра орындады. Завод кол­ лектив! жылдык. тапсырманы мерзімінен бұрын, картоп жый- каудьщ басталуы карсаиына, орындауға міндеттеме алды. Біз ССРО машина жасау министрі Акопов жолдастан заводтын буган керекті матсриалдармен камтамасыз етілуіне көмекте- еуді сұраймыз. Рязсельмаштыц быйылғы жылғы жоспардан едәуір арта- тын 1955 жылға деген тапсырмасын ойдағыдай орындай алуы ушін заводты реконструкцкялау жөнінде біркатар жұмыстар жургізу керек. Бұл жумыстар Рязань кұрылыс тресіне жүктел- ғен. Партиянын Орталық Қомитеті сентябрь Плснумынын карары шыкканнан бері сегіз ай өтті, ал заводты реконструк- циялау жумысы әлі д е өте баяу жургізілуде. Быйьілғы жылдын басынан бері трестің осы максатка бөлінген каржыдан тек 9,7 процентін ғана игергенін айтсақ та жеткілікті. Рязаньда өнеркәсіп тез өркендеуде, зор кұрылыс жүргізі- луде, сонғы жылдары халык екі еседей өсті. Өнеркәсіпке берік Мергетика базасын жасау және халыкты электр куатымен Кальіпты түрде жабдыктап туру үшін, ССРО Министрлер Со- «ті 1949 жылы Электр станциялары министрлігі мен Станок жасау өнеркәсіп министрлігіне электр беретін Радовииы-Дяге- лово екінші линиясын салуды міндеттеген болатын. Рязань уйымдарынын катты талап етулеріне карамастан, бүл линияны салутатиісті министрліктер бірнеше жылдан бері бүл жұмыска тіпті кіріскен д е жок. Жакында ССРО Министрлер Советі Электр станциялары және электр өнеркәсіп министрлігіне Жане Машина ж асау министрлігіне линияны еи кыска мерзімнік ішінде салуды міндеттеді. Жергілікті ұйымдар күры- лысты неғүрлым тез аяктау үшін өздеріне міндетті болғанныц барін істеуде. Олар мұнда адамдарын жіберді, кұрылыс мате- 323

риалдарын, механизмдер тағы баскалар бөлді. Алайда Электр станциялары ж әне электр өнеркәсіп министрлігі электр беру линиясын дерксзінде тапсыруға осы уақытқа дейіи жсткілікгі шара колданбай отыр. Депутат жолдастар! Партия мен Үкмет Рязань облысыіши шаруашылық жоне модени кұрылысына орасан зор көмех кер- сетіп отыр. Бұл көмек жылдан жылға артуда, оиы қала мек облыс ецбекшілері кунбе күн сезіп отырады. Бізде өнеркәсіи- тің тез дамуы, ауыл шаруашылығының шұғыл өргс басуы үшіи, оның ішінде Мещера ойпаты мен Ока бойы алабын пайдалаиу үшін барлық жат’дай жасалған. 1954 жылы өнеркәсінтін жалаы өнім шығаруы 1950 жылғымен салыстырғанда екі есе артты. Еңбекшілер үш ін көптеген үйлер, мсктептср, ауруханалар, магазиндер салынды. Сонғы үш жылдың ішіндс жуз шаршы метрден астам тұрғын үй пайдалануға берілді. Кала шаруашылығып онан эрі өркендетуге шаралар колданылудг. Рязань барған сайын көркейе түсуде. Кәзір онын көшелершде сәнді және жайлы троллейбустар жүреді. Қаланы газдандыру жөніндегі жұмыстар шапшац қаркынмен жүргізілуде. Бұл жумыста бізгс Мунай өнеркәсіп министрлігі аз калек көрсетіп отырған жоқ. Кешс, 22 апрель күні, Рязань екбекші- лерінід бірқагар үйіне алғаш рет газ берілді. Рязань жоғары оку орындарынық қаласыиа айналды. Бізде кәзір жоғары дэрежслі терт оку орны: педагогика, ауылиіаруз- шылық, медицина жоне радиотехника институттары бар. Олэр- дың өздерініц ғылми кызметкер кадрлары бар, мунда кандн- датгык, жоне докторлық диссертациялар корғалады. ЖотаІ,ы оку орьіндарында бес мыңга тарта студенттер оқыйды. Өткеи жылы олар 700 дей мамандар даярлап шығардьі. Біздің облыстыц еңбекшілері алдында өте зор міидстте|> тұр. Бізде программаларын. әсресе сапа көрсеткіштері жөнінен. орындамайтын к.урылыстар мен кәсіпорындар әлі де зз смес. Көптегеи аудандарда ауыл шаруашылығыиык жагдайы тыл нашар, мал шаруашылығы елеулі түрде артта калып отыр- Рязань облысы СОКП Орталык Комитетінін сентябрь жэне февраль-март Пленумдарынын карарларына сәйксс таяу Уа; қыггыц ішінде астықты, картопты, овощты, сутгі, етгі, жеміет бурынгыдан едәуір артык. өндіруге тиіс. Бізде бул міндетті ой- дағыдай шешу үшін, өнеркәсіп пен кұрылыста орьш алган кел- шіліктерді жою үіиін, облысымызды алдыцғы катарлы облыс- тардың бірі ету үшін барлык. жағдай бар. Депутат жолдастар! Жоғарғы Советтід қарауына сальжып отырған Мемлекеггік бюджет К о м м у н и с т партия мен Совет Үкметшін ішкі ж оне сыртқы дана саясатын, халықтын түп МҮ?’ десше саи келетін саясатты, айқын бейнелейді. Мемлекетт* бюджет Отанымыздын халык. шаруашылығы мен мәденнстін онаіі эрі өркендстуді көздейді, бүкіл дүние жүзіндс бейбіти\"; лікті нығайтуға көмектеседі. Мен ССРО-нын 1954 жи.іғ2

арналған Мемлекеттік бюлжетін. Бюдж ет комиссиясынын түзе- тулерімен, бекітуді ұсынамын. ( Қ о л ш а п а л а к т а у ) . Председатель. 20 минутке үзіліс жарияланады. (Ү зіл іс) Председатель. Депутат жолдастар! Бюджет туралы баян- даманыталқылай береміз. Депутат Калнберзннге сөз беріледі. Я. Э. Калнберзин ( С т а л и н с а й л а у о к р у г і, Л а т ­ вия С С Р-ы ). Депутат жолдастар! Жоғарғы Советтіқ бұл сессиясы даңқты күндерде, совет адамдарыныд үнемі өсіп келе «атқан материалдық және мәдени тілектерін барынша жеткі- лікті қанағагтандыру мақсатында Коммунистік партия мен Совет Үкметінік ауыл шаруашыльіғын және халық тұты- натын товарлар өндірісін шұғыл көтеру программасын іске асыру жолында бүкіл совет халқыныц жігерлене, аянбай ен- бек етіп жатқан күндерінде, өтіп жатыр. Совет Одағының халық шаруашылығыиын барльіқ сала- аарында, совет халқьінык мэдениеті мен эл-ауқатын арттыру Гсінде соңғы кездерде қандай зор табыстарға код жеткенін ССРО финанс министрі Зверев жолдас өзінін баяндамасында айқын етіп көрсетті. Біздіқ көп ұлтты социалистік Отанымыздағы халықтардын бір тұтас семьясындағы Советтік Латвия едбекшілері д е , Ком­ мунист партия мен Совет Үкмстініқ басшылығымен, барлык совет халыктарынык, бәрінен бұрын улы орыс халқыныц, аса вор кемегімен, коммунизм кұрылысында жацадаи ілгері баса іүсті. 1953 жылы жалпы өнім шығарудың мемлекеттік жоспары Республика бойынша 103,3 процент орындалды. Өнеркәсіп оиімінің көлемі 1950 жылғыдан бір жарым есе, ал 1940 жылғы- Дан төрт жарым есе артты. Республика өнеркәсібі халық тұты- натын бүйымдар өндіруді үлғайту туралы СОКП Орталык Комитет! мен СС Р Одағы Министрлер Советініқ қаулысын орындай отырып, өткен жылы елімізге жоспардан тысқары ■инрек миллиардтан аса сомныц товарлы өнімін берді. 1953 жылы халық тұтынатын товарлар өндіру 1952 жылғы- Дан 12,2 процент артқан болса, өткен жылдық соқғы алты айыида 1952 жылдыц сол дәуіріндегіден 18,4 процент артты. Халық тутынатын товарлар шығарудын бесжылдық жоспа- Рып мерзімінен бұрын, төрт жылда, орындауға бізде мүмкін- Діктердің бәрі бар. Бұған Үкметіміздіц жана кәсіпорьіндар салуға, бұрынғыларын кайта кұруға күрделі каражатты көп бадіп отырғаны, оның үстіне Москва мен Москва облысынын °ват кәсінорындарының өнегесі бойынша, еибек өнімділігін 325

арттыруды, өнім дердін сапасын жаксартуды, жылдык. жос- парды мсрзімінен бұрын орындауды көздегеи социалист ка- рыстын кен өрістсгені кепіл. Бүкіл өнеркосіп өиімін арттырумен катар, халык тутына- тын товарлар өндіруді улғайта беру үшін республикада алі пайдаланылмаған зор мүмкіншіліктер бар. Көп кэсіпорындар, сокық ішінде одакка багынатын ірі заводтар да, .чемлекепіз жоспарды үнемі орындап отырмайды, жұмысын ритммен істе- адейді, екбек өнімділігік арттыру жөніндегі тапсырманы орыв- дамайды, каржылар мен материалдарды үнемдеи жумсамаііды. Бұл кемшіліктер көп кәсіпорындардың қор жыйиау, пайдала- рынан бюджетке үл ес төлеу жоспарларын орындамауларыиа әкеп сокты. Әсресе республнканың азык-түлік товарлары виер- кәсіп, көпшілік қолды өнеркэсіп товарлары мшшстрліктерівдс осылай болып отыр. Латвия к о м м у н и с т партнясы мен ресиубликалык Үх«г кейін калып келе жатқаи кәсіпорындардын, өнеркэсіп тараула- рының жұмысын жаксартуға, финанс және бюджет тэртібін нығайтуға шара колдануда. Кейбір кәсіпорындардың мсмлекеттік жоспарларды орь№ дамауынык нсгізгі себептері — еқбек ұйымдастырудын жөнді еместігікде, оларға шикізат пен матерналдар жеткізіп түруда кемшіліктер болуында. Атап айтқанда, біздің ағаш үксату өнеркэсібімізде осылай болып отыр. ССРО Ағаш жэне кағаз өнеркэсіп мшшстрлігі ағаш материалдарды жоспарлаудағы, өткізудегі жараусыз практикасын әлі жойғаи жок.Мысалы, министрліктін, 1954 жылға арналған жоспары бойыиша, біздіи республика жұмыр агаштан 300 мыц текше метр ағашты баска жакка жөнелтуге, ал 479 мың текше метр осындаіі ағашты еліміздіц баска облыстарынан әкелуге тиісті. Біздіц ойымыз- ша, темір жол транспортының ж үгін көбейтетін, ағаш маіе- риалдардын бағасын кымбаггататын бүл сыякты ерсілі-кар- сылы тасу қолайлы емес. Онық үстіне, мұнып өзі ағаш үксата- тын және мебель жасайтыи республика заводтарынын жұмыстк ритммен істеуіне мүмкіидік бермейді. СОКП Орталык Комитетінін сентябрь және февраль-март Пленумдары бізді ауыл шаруашылығын жанадан мыктап көтерудіқ айбынды программасымен каруландырды. Халкы- мызға керекті азық-түлік өнімдерін, жсціл жане тамак енер- косібіне керекті шикізат өнімдерін ұлғайтуға кажетті барлык материалдык жағдайлар жасалып отыр. МТС-тер мен колхоз- дар басшы кадрлармен кығайтылды. Еңбек өнімділігін артгырз беруге колхозшылэрдыц материалдык ынталылығы арта түсп- іек 19оЗ жылдын екінші жартысында республиканып колхоз- дары мек колхозшылары ауылшаруашылык өнімдері мен шпкізаттарды лайындаудык және сатып алудып мсмлекетпк бағасы артуы аркасында 150 миллион сом қосымша табыс тапты. Оның үстіне, өткен жылы ауылшаруашылык салығынын

кемігендігі арқасында Латвия колхозшылары 45,4 миллион сом пайда көрді, ал быйылғы жылы ауылшаруашылык салығы- ныц мөлшері 1952 жылғыдан үш есе шамасы кемитін болған- дыктан, олар 30,7 миллион сом пайда тапкалы отыр. СОКП Орталық Комитетінің сентябрь Пленумыныц қаулы- ларын орындаудың алғашкы қортындысыи шығара келіп, кей- бір табыстарды, әлі онша көп бол м аса да, атауға болады. 1953 жылы Советтік Латвияда егіс көлемі ұлғайып, ауыл ша- руашылығын мсханикаландырудың дәреж есі едәуір көтерілді, колхоз өндірісінін товарлылығы өсті, колхоздар мен колхозшы- лардыц заттай, ақшалай табыстары артты. СОҚП Орталық Комитетініқ сентябрь Пленумынан кейін машина-трактор стан- иияларына тұракты жумыска 2700-ден аса адам, сонын іш інде: жоғары білімі бар 480, орта білімІ ба р 1400 адам ж іберілді. Осыған байланысты, жоғары білідіі бар МТС директорлары- нык саны екі ж ары м есе, бас инженерлердін саны төрт есе, бас агрономдардың саны екі есе артты. Ауылшаруашылық артельдерінік басшылығына 300-ден а са колхоз председатель- дері жацадан келіп, іске белссне кірісті, олар коғамдық шаруа- шылықты нығайта беруге колхозшыларды жұмылдыруда. Осы- нық нэтижесінде 1953 жылы республика колхоздарында зябь 1952 жылғыдан әлдеқайда көп жыртылды, күздік дакылдар- дын жоспары мерзімінде түгел орындалды. Үстіміздегі жылы колхоздардын ж азды қ егіс түқымымен камтамасыз етілуі артты, егіс ж еріне тынайткыштар көбірек тасылды. Бірак көктемгі егіске әзірлік жұмысымызда елеулі кемші- ліктер бар. Ауылшаруашылык машиналарынын бәрі бірдей жөнделіп болған жок, көктемгі егіс жұмысына колхоздардын бэрі бірдей кіріскен жоқ. Латвия коммунистік партиясынык Орталык Комитеті мен республика Министрлер Советі осы кем- шідіктерді жойып, көктемгі егісті жоғары агротехникалык дэрежеде өткізуге батыл шаралар істеп отыр. Республикамызда ауылшаруашылык өндірісінін ен айбын- ды міндеті — ауылшаруашылык дакылдарының шыгымдылы- гын арттыру болып табылады. Астыктын жалпы түсімін, 1954 жылға ариалған мемлекеттік жоспардағы сыякты, 2 , 3 ссе арттыруды камтамасыз ету үшін, егін шығымдылығын был- тырғы жылғымен салыстырғанда шамасы 2,2 есе арттыруымыз кажет. Бүл мәселені шсшу тек ж ер-жерлерде ауыл шаруашы- лығын баскару дәрежесіне барынша байланысты, колхоз өнді- Рісін өсіре беру үш ін кыруар көп резервтерді қалай пайдалана білуімізге байланысты. Біздік дән д і ж ән е баска дакылдар өндіруді арттыруға егін шығымдьілығын арттырумен катар, баска да мүмкіншіліктері- міз бар. Алдын ал а есеп бойынша, Латвияда 600 мын гектар- Дан аса пайдаланылмаған жер бар, таяу екі-үш жылдын ішіцде сонык 200 мьщ гектар шамасын, ал быйылғы жылы 75—100 мың гектарын игеруге болады, мүкын өзі елімізге, ен 327

кем дегенде, қосымша 4,5 миллион пұттан 6 миллион пүтка дейін шамада астық бере алады. ССРО Ауылшаруашылык ми- нистрлігінен кажетті мөлшерде қосымша экскаваторлар, бра- отағыштар, саз плугтарын, баска д а техника беріп, осы жер- лерді тез игеруімізге көмектесуді өтінеміз. Республиканыц ауылшаруашылык өндірісінде мал шаруа- шылығы басым келді. Бірақ мал шаруашылығын өркендетуде өте елеулі кемшіліктер барын мойындауымыз кажет. Мысалы. 1953 жылы ірі кара санын арттыру жоспары орындалмай кал- ды. Ірі каранын жалпы өсімі 23,4 процент болғанда, сыйырДЫн саны 3-ак процент артты. Мал шаруашылығынык өнімділігі алі төмен. СОКП Орталык Комитетінің сентябрь, февраль-март Пленумдарының алға қойған міндеттеріне сэйкес республикада быйылғы жылы мемлекеттік жоспарды ірі каранын санын кө- бейту жағынан да , оның өнімділігін арттыру жағынан да орыа- дауға шара қолданылуда. Республика колхоздарыныц алдыида ауылшаруашылык жерініц 100 гектарына келетін ірі_ кара­ нын санын 25—27 ге жеткізу, колхоздарда эрбір сыйырдая сауылатын сутті 2 мыц литрге, совхоздарда әрбір сыйырдак 4 мыц литрге жеткізу міндеті тұр. Мұны орындауға біздіи барлық мүмкіндіктеріміз бар. Б із мал кыстатуды үйым- шылдыкпен өткізе алдык, малдық өлімін едэуір азайттык, төлді түгел аман сақтаудын, сыйырдың кысыр калуын жою- дын, ет тапсыру міндетін жаксы семірген малмен орындаудын шаралары істеліп отыр. Осыныц бәрі мал шаруашылығын ер- кендетудіц мемлекеттік жоспарын орындауға себеп болады. Депутат жолдастар! ССРО Мемлекеттік бюджетінін жэне одақтас республикалар бюджеттерінің айрыкша сыйпаты - совет адамдарынын эл-ауқатын, мәдениет-түрмыс дэрежесш көтеруге Коммунистік партия мен Совет Үкметінін тынбан істеп отырған камкорлығы болып табылады. Біздін республика бюджетінін каржылары халық шаруашылығынын халык түты- натын товарлар өндіретін тарауларын ұлғайтып, дамытуга. халықтыц элеуметтік-мәдени жэне тұрмыстык кажегтерін өтеу- гс жұмсалады. 1954 жылы Советтік Латвияныд халык шаруа; шылыгына жүмсалатын күрделі қаражаттык жалпы калемі 1953 жылғымен салыстырғанда 27 процент артады, халык ағарту, дснсаулық ж әне элеуметгік камсыздандыру жүмысыиа жүнсалатын каржы ұлгайып, 1 миллиард сомға таяу болады. Ьірак, бул каржылар едэуір артқанмен республикаиын зару кажеттерінің бір қатарына элі де болса жетпейді. «дсресе, біздің шығыс аудандарымыздын жағдайына токтау кажет, бұл аудандар, буржуазиялық Латвнянык бүрынғы оилеушілерінщ кеселді саясатмныц салдарынан, экономика жэне мэдениет жөнінде орталық және батыс аудандарымыздан көп кешн калып қойған. Бүл аудандарда мектеп, аурухана. клуо, электр станциялары эзірге онша көп салыиып жаткзн 'оқ. Шығыс аудандардын ауыл шаруашылығынын, өнеркәсібі 328

мен мәдениетінін дамуына бөгет болып отырғап елеулі себеп- тердің бірі — буларды электрлендірудіқ өте нашарлығы болып отыр. Бұл аудандардың ірі электр станцияларынан электр куатьш алуына электр беру лиииялары жок, соцдыктан шы- тыс аудандардағы колхоздар электрлендірілмеген, машина- трактор сташшилары мен совхоздарға керекті электр қуаты вте аз беріліп турады. Латвнянын шығыс аудандарын электрлендіру проблемасы, Даугавишіс каласындағы мемлекеттік электр станциясынын хуаттылығын ұлғайтып, Даугавпилс— Резекне арасында жоға- рывальтгі электр беру линиясын салса, едәуір дәрежеде шеші- лер еді. Резекне қаласы темір жолдыц үлкен торабы ж әне жеқіл өнеркәсіптін орталығы болғандыктан және электр куа- шмен жабдыкталуы тым нашар болғандыктан, бұл шара сол- ғұрлым кажет. ССРО Министрлер Советінің тапсыруы бойын- іиа, бұл мәселе ССРО электр станциялары және электр өнер- кәсібі министрлігінде каралып жатыр. Бұл мәселенік каралуын тездетуді ж әне оны біздіц пайдамызға шешуді сұраймыз. Соны- мен бірге министрліктен Броаени— Вентспилс арасында Вентс- пилс каласын электр қуатымен жабдықтайтын жоғары вольтті электр линиясы қурылысын бастау мәселесін тез шешуді сураймыз; бұл кала содғы жЫлдарда өсіп, республиканың ірі теніз портына ж әне балык екеркәсібінің орталығына айналды. Партия мен Үкмет екбекшілердіц өсіп келе жаткан тұрмыс қажеттерін мейлінше канағаттандырудың қамын тынбай істеуде. Жер жүзінде еш жерде тұрғын үйлер салуға, қала- парды көркейтуге тап біздін елдегідей кыруар көп бюджет қаржысы бөлінбейді. Латвия республикасынын астанасы — Рига каласы мен тағы баска өнеркәсіп орталыктары жылдан кылға өсіп, көркейіп келеді. Риганын барған сайыи көбейіп келе жаткан халқынын коммуналдық кажетін өтеуді жаксарту максатыида кала шаруашылығынық біркатар манызды мэсе- лелерік, сонық ішінде газдандыру проблемасын, шешу кажет. Кәзіргі уакытта Рига мен Лиепая калалары ішінара газданды- рылған. Газбен жабдыктау ісі ескіріп кеткен, қуаты шамалы газ заводтарына жүктелгск. Риганык газ заводы бар болғаны Н мык пәтерді ғана газбен жабдықтап тұрады, онан әрі кұлаш жаюға ешбір келешегі жок. Бізбен көршілес Эстония ССР-нда жанар сланецтық мол кені бар екені белгілі, бұл туралы депутат Кэбин өз сөзінде айтып өтті, бұл кеи тек Ленинград пен Эстония калаларын така емес, біздін республиканык астанасын да газбен жабдык- тай алады. Латвия ССР-нын Үкметі мен Латвия К о м м у н и ст партиясынын Орталық Комитеті ССРО Үкметінен Риганы Эсгонияныц газ-сланец заводтарынын газымен жабдыктау маселесін қарауды өтінеді. Бул мәселенін, жағымды шешілуіне Латвиянык да, Эстонияның да екбекшілері тілектес, өйткені 329

газ беру линиясы екі республиканец д а біркатар калалары мен аудан орталықтары аркылы өтедІ. Депутат жолдастар! Мен осында сөйлеген депутапардьга гіікіріне К.ОСЫЛЫП, Жоғарғы Советтін карауына усынылған Мемлекеттік бюджет, Бюджет комиссиясыныа түзетулерімен, бекітілсін деген ұсынысты қолдаймын. Бұл бюджет халык ша­ руашылығынын барлық салаларын өркендете беру, ұлы Ота- нымыздьің корғанымпаздык куатын онан сайын ныгайта беру максатына сай келеді. Советтік Латвия енбекшілері улан байтақ еліміздіц барлык халыктарыныи алдына Партия мен Үкмет койған жауапты жана міндеттерді аброймен орындайды деп Коммунистік Пар­ тийный Орталық Комитеті мен туған Совет Үкметін сендіруге рұксат етініздер. ( Қ о л ш а п а л а қ т а у ) . Председатель. Депутат Николаевне сөз беріледі. К. К. Николаев ( С е р о в с а й л а у о к р у г і, С вер д­ л о в с к о б л ы с ы ) . Депутат жолдастар! 1953\"жылға арнал- ған Мемлекеттік Бюджеттің ойдағыдай орындалуы —Комму­ н и с т Партия мен Совет Үкметінін дана саясатынык, ауыр өнеркэсіпті, өидіріс курал-жабдыктарын вндіруді дамыта беруге, сонымен бірге ауыл шаруашылығы мен халык тутына- тын буйымдар өндіретін өнеркәсіп тарауларын тез өркендетуге бағытталған саясатынын, нәтижесі. Енбек өнімділігінік үнемі артуы, өнімнін взіндік кұныиын төмендетілуі, өндірістін ішкі корларыныц өсуі — міне осылар— мемлекетіміздін жыл сайын бөлшек сауда бағаларын кемітуі- не, халыктын әл-аукатын көтере беру үшін қаржыны барған сайын көп беріп отыруына мумкіндік береді. Бүкіл халык ша- руашылығының үздіксіз өркендей беруінің қайнар көзі осы. Партия мен халықтын калауы бойынша, Уралда 25 жыл- дын ішіиде алдыцғы катарлы өнеркәсіп орнатылып, ол үнемі өркендеп, халык шаруашылығыныд техникамен карулана беруіне елеулі көмек көрсетіп келеді. Мүны Свердловск облысының өнеркәсібі жүмысты калан істейтіндігінен айкын көруге болады. 1953 жылы облыстын барлық внеркәсібінін жалпы өнім шығаруы 8 процент артты; сонын ішінде 1952 жылғымен салыстырғанда шойын өндірУ 16 процситтен артығырак, болат — 7 процент, прокат—9 про­ цент, темір рудасы — 16 процент, цемент — 16 процент, какта- ма жэне созба трубалар — 14— 15 процент артты; көмір шыға- ру 8 процент артты. Күрделі жүмысгардың каіемі бір жылда 21 проценттей артты; соныц ішінде өткен жылы жалпы келемі 400 мын шаршы метр тұрғын үйлер пайдаланылуға берілді (оұған Свердловск қаласы кірмейді). Шығарылған өнімдердіц көлемі артуымен бірге, олардын сапасы да артып отырды. Әсресе көміршілер ойдағыдай екбек етіп жүр. 1953 жылы облыс шахтерлері жоспардан тыс жүзде- 330

ген мын тонна көмір шығарды, енбек өнімділігі жөніндегі жос- парды 103,4 процент орындап, өзіндік кунды кеміту есебінен жоспардан тыс 3,9 миллион сом кор жыйнады. 1950 жылдан бергі уакыттың іш інде бір тонна көм ірдің өзіндік кұны 22 про- Металлургтер екбекті өнімді к теп ж ур . Серов металлургия заводыныц домна цехынын Кокорин, Дубограй, Славгород- скийжолдастар баскаратын горншылар бригадалары домна пешінік пайдалы көлемін иайдаланудыц рекордты коэффици- ентіне жетті, бұл 0,56 болды. Біздін облыста халық тұтынатын товарлар өндіру жылдан жылға көбейіп келеді. Жергілікті ж ә н е кооперация өнеркәсібі еткен жылда 1.200 миллионнан асатын сомныц заттарын шы- гарды, мұның өзі былтыр шығарылган өнімнен 12,6 процент артык. Одакка бағынатын кәсіпорындарда көпшілік тұтынатын товарлар өндіру ісі едәуір кец көлемде ұйымдастырылды. Олар ожен жылы 230 мық металл кровать, 12 мын тоннадай металл ыдыстар, тары баск а көптеген товарлар өндірді. Б ыйылры жылдың бірінші токсанында халык тутынатын товарлар шы- тару 1953 жылры сол уакыттағыдан 25 процент артты. Өиеркэсіп жумысынын ойдағыдай болуы бюджеттіц орын- Далуына қажетті жағдайлар ж асады . Облыста (Свердловск шасын қоспағанда) бюджеттіц орындалуы кіріс жағынан 1миллиард 15 миллион сом, ягни сараланған жоспардык •00 проиенті болды. Бюджеттін мундай көлемі 376 мың оку- шысы бар жалпы білім беретін 2.395 мектепті калыпты каржы- ландыруға, ж аңадан 12 аурухана ашып, олардағы орындардын иные 21 мыңға жеткізуге, сол сыяқты тары баска көп шара- тарды жүзеге асыруға мумкіндік тудырды. Партия мен Үкмет Урал екбекшілерінін камын аса кеп ой.тап отырады. Б іздін облыста еткен жылы 74 мектеп, 63 ба- лалар бақшасы, 4 6 балалар яслиі, 4 8 емдеу мекемесі, 4 театр, 6 мэдениет сарайы, 38 клуб салынғанын айтсак та жеткілікті; мунымеи катар, коммуналдык курылыс та көп жүргізілді. Осы Дурыльістарға жұмсалған жалпы каржы 250 миллион сомнан асты. Біздін жұмысымыздағы ірі кемшілік сол, берілгеи каржыны аді жөнді пайдалана алмай келеміз, біркатар кұрылыстарды тым узакка созып жіберіп жүрміз, өндіріс базасын жасағаны- «ыз жоқ. Әсресе курылыс материалдарын ендіру ісі артта Далып келеді. Кұрылыс ұйымдарының жумысындағы кемшілік- терді жоюға біз кәзір назар аударып отырмыз. Депутат жолдастарі Ауыл шаруашылығы жөнінде біздщ Длдымызда үлкен міндеттер тұр. Облыстык ауыл шаруашы- лығы, өнеркэсіпке карағанда, көп артта калып, халыктын куннен кунге өсіп келе жатқан тілектерін канағаттандыра «лмай келеді. Ал енді біздік мумкіндіктеріміз өте көп. Облыс- тың көп колхоздары дұрыс агротехниканы колдану аркылы 331

дәнді дакылдан, картой пен овощтан мол өнім алып жүр. Мы- салы, былтыр, әу е райы қоляйсыз болған жшы, Қоптелево ауданындагы «Закаленный боец» колхозы 1.737 гектар дәнді егістін эр гектарынан орта есеппен 17 центнерден внім алды. Мұндай мысалдар бірен-саран емес. 206 колхоз дэнді дакыл- дын гектарынан 12 центиерден және онан да артык өнім алды. Облыс өткен жылы астық дайындаудын мемлекеттік жоспарыи орындады, тұкымын түгел күйып, жем-шөп қорын әзірлсп алды, колхозшылардыц енбеккүніие астыкты әткен жылдары- дан едәуір көп берді. Красноуфимск ауданының Киров атындағы колхоздык кар- топшы звено бастығы, Социалист Екбек Ері, ССРО Жоғарғы Советініц депутаты Зуева жолдас ж еті жылдан бері карай гек­ тарынан 660 центнер және онан да артыгырак картоп всіріп келеді. Ирбит ауданьшын Димитров атындағы колхозынын бригадирі Астраханцев жолдас өткен жылы су жайылатык 40 гектар жердің гектарынан 280 центнерден әртүрлі овош өсірді. Алайда облыста ауылшаруашылық дакылдарынык шығым- дылыгы элі томен жатқан едәуір колхоздар бар. Мүныц бэрі ауыл шаруашылығына басшылыктын нашар халде екснін. сонымен бірге, істіц жөнін тауып істегенде, ауылшаруашылык өнімдерін өндіруді кыска мерзімде екі есе, үш есе арттыруға мүмкіндік беретін аса зор резервтер бар екендігін көрсетеді. Кәзіргі уақьітта облыстык колхоздары, совхоздары мея көмекші шаруашылыктары көктемге әзірлікті аяктап. сгіс жұмыстарын бастады. Облыс жана жерлерді игеруге де кірісті. Айта кету керек, соғыстан кейінгі дәуір де бізде 200 мыц гек- тардан аса тын ж әне тынайған ж ерлер игерілді. 1954—1955 жылдарда біз тағы д а 48 мыц гектар ж аңа жерді игермекпіз. Б із барлық ауылшаруашылык дакылдардын шығымдылығын едәуір арттырып, 1954 жылы дэнді астықтын жалпы виімія. 1,4 есе арттыруды, 400 мыц тонна картоп жыйнауды, яғии бүрынғыдан үш есе арттыруды, 250 мын тоннадан астам овош жыйнауды, яғни өткен жылғыдан 4 есе көп алуды, көздеп отыр- мыз. Өнімнік көлемі мұнша болғанда калалар меи өнеркэсіп орталықтарының керегін, сонымен катар қоғамдык мал ша- руашылығыныц өскелең кажеттерін артығымен өтеуге жетеді- Ауыл шаруашылығынын өнімділігін шүғыл арттыру үшін практика жүзінде біз не істедік? Облыста МТС-тер мен каі- хоздарды басшы кадрлармен нығайту жөнінде едәуір жүмыс істелді. Енді колхоздарда 629 агроном мен зоотехник кызмет істейді, олар колхоздардыц жазғы егіске ойдағыдай әзірлеиуі- не белсене көмектесіп жатыр. Егіске тугел дерлік сортты түкым себіледі; колхоздарда тұкымды жыльг әуемен жылыту ұйым- дастырылды; дэнді дақылдардың 85 проценті зябь пен парға егіледі; картон пен овощ егісіне көц мен шіріндінін толык иор- масы іегіледі. Облыс жерініц көбі күлгін саздақ, кышкыл 332

топыракты келеді. Кәзіргі уакытта б із В. И. Ленин атындағы Букілодактық ауылшаруашылық ғылымдары академиясынын методы бойынша, шағын дозалы ш ірінді аралас әкпеи ж ерді кен калемде әктеуге кірістік. Быйылғы жылдың өзінде 85 мын г«ктаржаздық дақылдарды, пар мен зябьті әктеп отырмыз. Осы максатты көздеп, әкті, электрмен корытылған шлакты пайда- ланып, мартен шлагын ұсатуды уйымдастырып отырмыз, бұл шлакта есімдіктің бірқалыпты дам уы на кажетті әк пен микро- злемеиттер бар. Свердловск облысы эктас ұнын көл облыстарға жеткізіп тура алады. Қара металлургия министрлігі біздің әктас ұнын тартып шығаратын фабрика ұйымдастыруымызға көмектесуі кажет. Муны істеу қыйын емес. Нижний Тагил каласындагы Лебяжье, Первоуральск каласының жанындағы Билимбай рудниктерінде металлургиядағы флюске әктас алғаннан кейін, ірілігі 25 миллиметрдей, 2,5 миллион тоннаға тарта ұсатылған жгас калдығы жыйкалды. Бұл бір ж атдан дәулет. Осы кал- дыдтан жасалған әктас ұнын топыракка сініргенде, еқ кемінде, жарты миллиард пұттай косымша астық алуға болады. Әктас укын тартуға керекті кұралды Уралмашзаводта тез әзірлеуге болады. Әктас ұны кымбатка туспейді, өйткені октасты шыга- руға, оны уатуға каржы жумсаудың қаж еті жок. Үкметтен бұл мэселе жөніндегі біздіц ұсыныстарымызды қарауды Қ ара ме­ таллургия, Транспорттык және ауыр машиналар ж асау минис- трліктеріне тапсыруды сұраймыз. Облыста жылыжай-көшет шаруашылығыи кұруға едәуір көділ бөлініп отыр. Қвшет және жылыжай салудык жылдык Жоспары кэзір түгел орындалды. Совхоздарда жәие өнеркәсіп «рындарының көмекші шаруашылыктарыіша жургізіліп жат- кан қурылыстардьі коса есептегенде, 1954 жылы, шамамен алғанда, 25— 30 мың шаршы метр жылыжай салынбакшы. Кэзір бізде 94 миллион шымтезек шіріндісі текшелері эзір- •іенді. Сүрленетін жүгерінік көбін,— бұл дақыл біздік облыста №бірінші рет егілгелі отыр,— жемш өптік капустаны быйыл біз Щьімтезек-шіріндісі текшелеріне отырғызын егеміз. РСФСР Ауылшаруашылық министрлігі Уралда картой пен овотц өндіруді ұлғайтудың қаж еттігін алі жете бағаламай отыр, муны атап өтуді керек деп білем, мұнык өзі ауылшаруа- шьільіқ техникасын жеткізуді теріс жоспарлап отырғаниан оте­ чете байкалады. Министрлік ж оспарлау ісіне қалай болса оолай қарайды, облыстын өзгешеліктерін, вегетация дәуірінін Кыск,алығын, ж ерінін тау-тастылығын, топырағы мен э у е райы эралуан зоналары барлығын ескермейді. ССРО Министрлер Советінін тапсыруы бойынша, респуб- ■іикакын Луылшаруашылык министрлігі облыстыц М1 С-тері мен колхоздарынын овощ пен картоп шаруашылығын дамытуы- 11а көмектесу мәселесін қараған болатын. Осыған баиланысты біртэуір бұйрык беріліп, бұл бұйрык, бойынша облыстын М 1С- 333

тері колхоздарда овощ дакылдары мен картоп егуге қажепі техника алмак еді. Бірак, неден екені белгісіз, РСФСР Ауыл- шаруашылық министрлігінін таяуда шыккан екінші бұйрыш бойынша осы айтылған техниканы жеткізу жоспара едәуір кыскартылыпты. Мұның үстіне, облыстын МТС-теріндегі тракторлар меи комбайидардын саны да жегкіліксіз. 15 аггык күші бар трак- торга егіс кезінде 160 гектар жер жыртуға, бір комбайнға егш жыйнау кезінде 315 гектар жердіц егінін жыйнауға тура келеді. . Колхоздарда жұмысшы күшініц онша жетюлікті еместігік, колда бар машина-трактор паркынык жұмысы едэуір ауырлы- ғын ескеріп, біз ССРО Министрлер Советінен облыстық трак­ тор, комбайн ж әнс картоп, овощ егісіне керекті ауылшаруашы- лык машиналарын біраз көбейтіп, көмек көрсетуді сұраймыз. Быйыл колхозшылар овощ өндіруге аса ынталы. Колхоз өндірісініқ бұл саласын дамытуға байланысты облыста овощ өндейтін бірнеше кәсіпорындар ұйымдастыру өте кажет, өйткені кыс ерте түсетін болғандыктан, ауылшаруашылык аудаидарьі- ның өнеркэсіп орталықтарынан шалғай жаткандыктан, өнді- рілген овощтардың көбі жер-жерде калып койып, сапасын жо- ғалтады, мал жеміне жұмсалып кетеді. Бұлай етудін тағы бір қажеттігі — осы күнге дейін Уралға консервіленген овоштар Совет Одағының алыс облыстарынан әкелініп жүр. Тек 1953 жылдын өзінде облыска баска жерлерден 20 миллион банкадан, баскаша айтканда 8 мын тоннадан артьіғырак, кон- сервіленген овощ әкелінгенін айтса болады. Сонын ішінде, танкаларлық бір жағдай. Гори каласынан жүзім немесе баска жемістерден гөрі ақ басты капуста әкелінеді, ал мүнык өзі Уралда да жақсы өсетін дақыл. Колхоздардың Уралда овощ өндіруді онан сайын үлгайтуға ынталылығын арттыру, колхоздардын товар енімдерін көбейту үшіи консервіленген овощты алыстан әкелуді азайту кажег. Біз ССРО Министрлер Советінен ССРО Азык-түлік товарлары енеркәсіп министрлігіне Свердловск облысынын басты ауылшаруашылык аудандарынык орталыктарында — Красно- уфимск, Камышлов калаларында — әрқайсысы 8—10 мык тоннадан овощ консервілейтін комбинаттар салу мәселесін ка­ раулы тапсыруды сұраймыз. Красноуфимск тецірегіидегі бір то„ ауылшаруашылык аудандарын комплексті дамыту ушін біз, ССРО Министрлер Советінен бұл аудандарды мемлекеттік жоғары вольггі жүйеге косу мэселесін тез шешуді сүраймыз. Депутат жолдастарі Уралдыц катал әу е райы жағдайында тау-кен, металлургия, кемір, ағаш кәсіпорындарында жүмыс істеу өнеркәсш орындарындағы еқбекшілердін сол жердін өзш де мәдеииетті тынығуына, емделуіне кажетті жағдай жаса- уды тілейді. Таяуда ССРО Министрлер Советі облыста 67 мил­ лион сомға 1000 орынды «Самоцвет» курортын салудын жоба- 334

сын бекіггі. Біз С С РО Министрлер Советінен Құрыльіс минис- трлігін осы курорттың кұрылысын быйыл бастауға міндеттеуді, сөйтіп, кеншілердің, кеміршілердіц, металлургтердін, темір жадшылардын, машина жасаушылардык, ағаш өнеркәсібі кызметкерлерініц жергілікті ж ерде өздерініқ тамаша ем деу базасы болуына, олардың оқтүстіктегі курорттарға ұзак. сапар шегуін қоюына көмектссуді сураймыз. Біздік ойымызша, Урал мен Сибирьде тынығудьің, емделу- ДІі( мәдениетті ірі орталықтарын ж асауға да кірісу керек сыяқты. Жана санаторий базаларын ж а с а у ісінде тиісті минис- трлікгерге жергілікті шаруашылық ж ән е совет уйьгмдары қан- дай көмек болса д а сөзсіз көрсетіп тұрады. Свердловск облысынык ецбекшілері Отанымыздыц эконо- шасы мен күш-қуатын өркендете, нығайта беруге бар күші мізді саламыз деп Үкмет пен Партияға уәде береді. Депутат жолдастар! Жоғарғы Советтік карауына ұсынылып отырғаи 1954 жылға арналған Мемлекеттік бюджеттік ж оба- сында ауыр индустрияны онан әрі өркендету, халық тұтынатын буйымдар өндіруді көбейту, ауыл шаруашылығыныц барлық салаларын мықтап көтеру жұмыстары көзделген. Сонымен, біздің бюджетіміз — бүкіл совет халкынық мүдделерін көздей- йн бюджет. Ж оғарғы Совет депутаттарының Мемлекеттік бюджет, Бюджет комиссиясынын, түзетулерімен, бекітілсіи д е ­ та үсыныстарын колдаймын. 1954 жылға арналғаи Мемлекеттік бюджетті ойдағыдай °рындау коммунизмнің сәулетті сарайын салып жатқан совет халкыныц күрес тарихына жана жаркын бет болып жазылады. ТуысқанҚоммунистік партияныи ж ән е Совет Үкметінін басшы- -іығы аркасында алдымызда тұрған міндеттердін бәрі аброй- менорындалатындығыиа күмән ж ок. ( Қ о л ш а п а л а қ т а у ) . Председатель. Депутат Орловка сө з беріледі. Г. М. Орлов ( С л о б о д с к о й с а й л а у о к р у г і, РСФСР). Д епутат жолдастар! Сіздердін карауларыцызға усынылған 1954 жылға арналған Мемлекеттік бюджет социа- •гастік өнеркәсібіміздін, транспортымыз бен ауыл шаруашылы- 'ымыздын мықтап өркеняей беруін камтамасыз етеді. Ағаш және қараз өнеркәсібініц кызметкерлері бүкіл совет млқымен бірге сокғы жылдарда ағаш дайындаудың көлемін ұлғайту, целлюлоза, кағаз, тілінген ағаш материалдар, мебель, вВДелген ағаш бұйымдар өндіру жөнінде едәуір жұмыстар «Қарды. 1940 жылғыға карағанда 1953 жылы кағаз бен цел­ люлоза өндіру едәуір ұлғайды, іске жаратылатын ағаш шығару ^ процент, картоп өндіру 4 еседен артығырақ, тілінген ағаш Материалы бір жарым есе, мебель екі еседен артык, тамак вмее шикізаттан шығарьиатын спирт злдеиеше есе артты. Соқғы жылдарда ағаш дайындау базаларын орманы тапшы оцтүстік, батыс ж әне орталык аудандардан еліміздік солтустік 335

және шығыс аудандарыяа ауыстыру жөнінде едәуір жумыстар істелді, бұл аудандарда іс ағашын тасып шығару еоғыстан бұрынғысынан екі еседен көбірек артты. Үкметтіц көрсеткен аса зор көмегі ағаш өнеркэсібін кайта каруландырып, механизммен істелетін жұмыстык үлес салма- ғын арттыруға мүмкіндік берді, сонын арқасында ағаш дайыв- дау жұмысыныц 80 проценті, тасып әкелу жүмысынын 60 про­ цент!, тасып шығару жұмысының 73 проценті механизммеи орындалатын болды. Соғыстан бұрынғы кезде жұмысыііыа көпшілігі қолмен істелетін ағаш дайындау өнеркәсібі біздіи халық шаруашылығының механикаландырылған саласына айналды. Соғыстан кейінгі жылдарда ағаш дайындау енеркэсі- біне едэуір каржы жұмсалды. Тек 1950 жылдан 1953 жылға дейін орман іш інде 11 мын километр тартабан темір жол, авто­ мобиль және трактор жолдары, 4 миллион шаршы метрдей турғын үй салынды. Ағаш өнеркосібін тұрақты кадрлармен қамтамасыз етудіи кажеттігі туралы Партия мен Үкметіміздің нускдуларыи орын- дай отырып, біз сонғы бес жылда ағаш өнеркэсіптеріндегі тү- ракты жұмысшылардын санын екі еееғе жсткізуге таядык. Ағаш өнеркәсіптері мен ағаш ағызу орындарында кәзір оя мындаған маман электромоторшылар, тракторшылар, шофер- лер, машинистер, лебедкашылар, тагы басқа мехаиизаторлар жұмыс істейді. Ағаш дайындау жұмысыныц 85 проиеитія тұрақты жүмысшылар атқарады, ал епді 1940 жыли ағаш да­ йындау жұмысынык тең жартысы дерлігін маусымды жумыс- шылар істеуші еді. Алайда жұмысты механизммеи істеудің ара салмағы артса да, бізаік министрліктіқ кәсіпорындары ағаш тасудын бел- гіленген жоспарларын орындай алмай, халык шаруашылығы- ныц ағаш материалы жөніндегі өсіп отырған муктажын втеи алмай келеді. Осында сөйлеген депутаттар министрліктіц ағаш дайындау жөніндегі жұмысының канағаттанғысыздығын әбдеи дұрыс сынады. ССРО Министрлер Советі мен СОҚП Орталык Комитете г.гаш дайындау өнсркәсібініц жумысыидағы елеулі кемшілік- тердін бетін ашты, ол кемшіліктер — агаш дайындау жүмысыи ұйымдастыру, оған техникалық жағынан басшылык ету дэре- жесінің төмендігі, механизмдердіқ кутімі нашарлығы, олардын жөнді пайдаланылмайтындығы, жаңа техниканы игеруге тиісті маман жұмысшы кадрлары мен инженер-техник қызметкерлер- дщ жеткіліксіздігі болып табылады. Амал не, өзімізге берілген осы заманғы техниканы түгел игере алмай, олардын, орман ішінде жұмысты токтаусыз істеуіи камтамасыз ете алмай отырмыз, сондықтан механизмдер көп турып калады, енбек өнімділігі жөніндегі жоспар орыидалмаи отыр. Ағаіи өнеркәсіп шаруашылықтарынын көпшілігіндегі жабдықтардын техникалық куйі алі канағаттанғысыз. Көп 336

трактор, автомашина', паровоз, л ебедка тузік емес ж эн е жен- деуді купп карап тұрады. 1954 жылғы январьдың біріне техни- калық куйі жөнінен тракторлар мен лебедкалардың 65 проценті ғана, автомашина мен паровоздардың 7 0 процент!, жылжымалы эдектр станцияларынын 67 проценті ғана әзір болды. Механизмдсрдіц техникалық күйін іц мұндай канағаттанғы- сыз болуынык сң басты себептеріиік бірі — оларды ж өндеу жумысының пашар ұйымдастырылуы. Ағаш дайындайтын жерлерде соңгы жылдары өзіміз курған меншікті ж өндеу ба- замыз, жөндеуші кадрлардың білім і нашарлығынаи, оныц усгіне, жөндеу мастерскойларын за п а с бөлшектермен, мате- риалдармен қанағаттанарлык мөлш ерде камтамасыз етпе- гешік салдарынан бұл базалар жеткілікті пайдаланылман отыр. Негізгі транспорт құралдарын, ец алдымен паровоздарды, тракторларды, автомашиналарды ж ө н д і пайдалана алмаудын таш бір елеулі себебі — жыл бойы ж уруге жарайтын механи- каландырылған ж ол дар курылысы, әсресе ауа райы кандай Смса да жыл бойы жүруге жарай беретін тартабан темір ж ол ­ дар, тақтай төселген автомобиль жолдарыныц кұрылысы тым иііш қалып отыр. Ағаш дайындау жоспарының орындалмауы, механизмдср- Дің жөңді пайдаланылмауы, ецбек өнімділігінің төмендігі біздіц министрліктің ағаш дайындау жұмыстарын ұйымдасты- РУДағыелеулі кемшіліктердеи болған нәрселер. Мұныц өзі көп агаш өнеркәсіп шаруашылықтарынык өндіріс технологиясын бузуынан, эзірлік жұмыстарын ж ө н д і жүргізбеуінен, еңбек жане өндіріс тәртібініц нашарлығынан көрініп отыр. Еибек ійымдастыру, техниканы пайдалану жөніндегі кемшіліктердін уағы бір ссбебі — б із маман механизатор кадрларын дайындау ісінде артта қалып отырмыз, онык устіне, кадр даярлау жумы- сыкыц сапасы осы күнгі курделі механизмдермен істейтін адамдарга койылып жүрген талаптарға сай келмейтіні д е бар. Министрлік ағаш өнеркәсіп шаруашылыктары мен трестерге бзсшы кадрлар іріктеу жумысымен ж өнді шұғылданбады. Біз- Дін трестер мен косіпорындардыи көп басшылары мемлексттік жоспарларды орындау, механизмдерді жөнін таба пайдала- *ып, ецбек өнімділігін артгыру, өнім нін өзікдік кунын кеміту жолындағы күресті жөнді ұйымдастыра алмайды. М іне, нак мы себептермен мйнистрлі.к 1953 жылы іске жаратылатын зраш шығару жоспарын орындамады, халык шаруашылығына кажетті ағаш матсриалдарды көлемі жөнінен де, сорттары жөнінен де камтамасыз ете алмады. Өткен жылы ецбек өнім- Ділігі 1952 жылғыдан бар болғаны 2-а к процент артты, ал чапсырма бойынша 15 процент артуы керек еді. Жоспардын «ндіріс көлемі жөнінен орындалмауы, сонымен катар өндіріс- 337

тік көп ысыраптар болуы ағаштык өзіндік күныи едэуір қым- баттатты, мұны осында Зверев ж олдас орынды айтып вггі. Акыр аяғында, біздін жұыысымыздың елеулі кемшілігі- ағаш дайындау әнеркәсібінін жұмысшылары мен инженер-тех­ ник кадрларынын тұрақтамаушылығынық тым басымдығы. Ағаш дайындаушы ұйымдар басшыларынын бәрі бірдей орман екбекшілерінін мәдениет-тұрмыс кажеттерініц камын алі де унемі ойлап отырмайды. Ағаш дайындау және сал ағызу жү- мысіарьіндағы көптеген жұмысшылардың қалышы турғыи үя- лері жок, орманнын барлық жерінде бірдей сауда үйымдасты- рылмаған. Ағаш дайындаудын ж аңа базалары орнағак аудав- дарда қоғамдык тамақтандыру, азық-түлікпен, өнеркасіптовар- ларымен жабдықтау ісі канағаттанарлык емес. ССР Одағынын Министрлер Советі мен СОКП Ортадык Комитеті біздін жұмысымыздағы кемшіліктерді жоюдын, ағаш өнеркәсібінде істі ұйымдастыруды батыл жаксартудык накты программасын ж асап берді. Партия мен Үкметтің осы нускау ларын орындай отырып, ағаш енеркәсібі жумысык біраз жак- сартты, жалпы ағаш шығарудын 1954 жылғы бірінші токсан- ның жоспарын орындады. Бірақ басты көрсеткіш —іс ағашый тасып шығару — жөнінде тоқсандык. жоспар 93 процент кана орындалды. Ағаш дайындау орындарында еңбек өнімділ,ГІ жөніндегі тапсырма бірінші тоқсанда орындалды, сөйтіп тізім- дегі әрбір жүмысшының атцарған Жұмысыньщ көлемі былтыр- ғыдан 12 проценттен аса өсті. Карелия, Солтүстік, Орталық, Урал, Шыгыс Сибирь, Қыиыр Щығыс аудандарындағы ағаш өнеркәсіп шаруашылыктары мей трестерініқ едәуірі өз жумыстарын қайта курып, бірінші ток- саннын жоспарын мерзімінен бұрын орындады, сөйтіп ағаиіты былтырғыдан едәуір көп шығарды. Бірак ағаш дайындау орындарынын ж ана базалары орнаған аудаидардағы ағаш дайындау кәсіпорындарыныц көпшілігі іс ағашын, әсресе онык басты сорттарын, тасып шығару жоспарын орындамады. ЖазғЫ маусымда бұл борышты орындауға міндеттіміз. Совет Одағы К оммунист партиясьтыд XIX съезі алды- мызға халык шаруашылығының өсіп келе жатқан тілегшен агащ өнсркәсібініц кейін калып қоюын жою міндетін койды- Бұл міндетті орындау үшін, өз өидіргіш күштерімізді түгел және дұрыс пайдалануға, енбек өнімділігін шұғыл көтеруғе. өнімнін өзіидік құнын барынша төмендете бсруге бағытталғаи шараларды күнбе-кун және батыл жүргізіп отыруымыз керек- Механизмдердің техникалық күйін жаксарту, оларды мез- гілімен және жоғары сапалы етіп ж өндеу үшін сонғы жылдард3 60 орталык жөндеу мастерскойы ж әве ағаш өнеркәсіп шаруа- шылықтарында жуздеген жөндеу механикалық мастерской.!ар салынып, іске қосылды. Мұнық өзі тасып шығаратын ағашы- ііыц калемі 1 миллион текше метрдек аспайтын әрбір ағаШ дайындау тресін дерлік және ағаш өнеркәсіп шаруашылыкта-

рынық көпшілігіи өзінік жөндеу базасымен камтамасыз ете глады. Министрлік жвндеу базаларын пайдалануды жақсар- гудын, мастерскойларды запас бөлшектермен, аспап-сайман- дармен жабдықтап тұрудық шараларын істеп отыр. Ағаш өнеркәсіп шаруашылыктарында тұрақты кадрлар жасауды көздеп, тұрғын уй құрылысы жөнінде едәуір жұмыс- іар істелді. Министрлік зор көлемді, тұрғын уй құрылысын жаіпиылықтағы әдіспен жүргізуге болмайтынын ескеріп, ағаш дайындаушылар үш ін стандартты үйлер жасайтын отыз кәсіп- орын ұйымдастырды. Мұндай үйлерді кұрастыруға жұмысшы куші және уакыт он еседей аз ж ұмсалады, материал бөренеден немесе брусоктан салынатын кәдімгі үйлерге Караганда, екі есе кем жүмсалады. Тұрғын уй кұрылысының индустрия базасыи жасаудын аркасында ормандарда тұрғын уй салудың карқыны шуғьи артты. Мысалы, 1950 жылы ағаш өнеркэсіп шаруашы- лыктарында 578 мың шаршы метрлік тұрғын үй салынған бол- са, 1952 жылы 1 миллион шаршы метрден аса, ал өткен 1953 жылы 1,5 миллион шаршы мстрдей тұрғын уй салынды. Ағашдайындаушы жумысшылар үшін тұрғык уй салу жоспары быйыл онан да ұлғайып, 1.760 мын шаршы метрге жетті. Жұмысшылардын мәдениет-тұрмыс .кажеттерініц өтелуін жақсарту мақсатында быйыл орман поселкелерінде 157 мектеп, 60 аурухана, 167 медпункт, 246 бала бақшалары мен яслилері «эне баска д а көптеген мәдени-турмыс мекемелері салыиып жатыр. Ағаш дайындау базалары орнаған жаңа аудандарда жумыстын, жыл бойы жоспар бойынша істеле беруін қамтама- сыз ету ушін бір жылдын, ішінде 5 мын. километрлік тартабан темір жолдар мен автомобиль жолдары салынады. Соқғы ай- лардың іш інде ағаш өнеркәсіп шаруашылықтарынык көпшілі- гіне білімді инженер-техник қызметкерлер жіберіп, олардын басшы кадрларын нығайту жөнінде едәуір жұмыстар істелді. Ағаш өнеркәсібіне министрліктің аппаратынан, фабрика-завод кэсіпорындарынан, трестер мен комбинаттардан, басқа минис- трліктерден д е 2 ммндай инженер-техник кызметкерлер жібе- рілді. Маман механизатор кадрлар әзірлеу жөнінде көп жұмыстар істеліп жатыр. Быйылғы жылы мектептерде, училищелер меи курстарда 68.200 механизатор, соньщ іш інде 13.500 тракторшы, 12.300 шофер, 6.300 лебедкашы, 4.200 электромеханик, 1.700 па­ ровоз машинисін әзірлеу көзделіп отыр. Аташ дайындаудын циклды әдісіне көшу іске асырылып келеді. Бұл прогресті әдісті колданған ағаш өнеркәсіп шаруа- шьілықтарында еқбек өнімділігі 25—3 0 процент артып, ағаіл >асып шығару жоспары ойдағыдай орындалып отыр. Ағаш дайындауды комплексті ж олмен механикаландыруды, еибек өнімділігін арттыра беруді, жұмыстын өзіндік қунын кемітуді камтамасыз ету үшін быйыл ағаш дайындау жұмы- еына аса өнім ді ж ана машиналар жіберілмекші. Ормандарға, и. 339

әдейі арнап жобаланган, алғы, арткы дөңгелектері бірдей же- іекші, аса өтімпаз, 6—7 тонна жук көтеретін ағаш тасушы автомашиналар, бұрынғыдан анағурлым кушті, жақа тартабан темір жол паровоздары, куаты 200 киловаттық арнаулы жьіл- жымалы электр станциялар, бұтакты электр күшімен кесетін, тары баска әртүрлі механизмдер жеткізілуге тністі. Миншрлік көмір өнеркәсібінде қолданылатын, откаткалы лебедкаларда типінше қызмет істейтін мол өнімді, агрегаттык жақа «Л-№ лебедкаларын әзірлеп шығарып, өндіріске енгізе бастады. Сөйтсе де , ағаш дайындауды техника жөнінен онан эрі кайта кұру ушін баска министрліктер мен ведомстволардыи. ең алдымен машина жасау министрлігініц, елеулі көмегі керек. Бұл министрлік «ДТ-54» двигателіне негіздеп, анағүрлын куатты ағаш сүйреткіш трактордық конструкциясын эзірлеуге. осы трактордын тәжрибе улгілерін жасап шығарып, быйылғы 1 октябрьге дейін сынауға, заводтарды 1955 жылы 6 мың ма­ шина шығаруға әзірлеуге тиісті. Укметтін бұл тапсырмасыи орындауды Машина жасау министрлігі кешіктіріп отыр- Тағы осы мииистрлік ағаш дайындау өнеркәсібін «КТ-12» трактор- ларыңың кейбір запас бөлшектерімен канағаттанарлыктай кам- тамасыз стпей отыр. Транспорттык және ауыр машиналар жасау министрлігі «Л-19» лсбедкасын жасап шығаруға әлі кіріскен жок, дизельд. двигательдердін запас бөлшектерін жеткізу өте нашар. Машина жасаушылар ағаш дайындау өнеркәсібіне кажетті көмек көр- сетер деп секеміз. Үстіміздегі жылдыя жазғы маусымында іс ағашын таскл шығару эткен жылдың сол уақытындағыдан 43 процент, а. ағаш дайындау базалары орнаған ағаш өткізуші негізгі аудав- дарда — 58 процент артуға тиіс. Осымен катар екінші, үппнш тоқсандарда сан миллнондаған текше метр ағаш ағызьмғал тұр. Өзендерде мұздық өте кеш бұзылуы, судьщ төмендіп к біраз кыйындатады. Ағаш дайындаушы жэне ағаш ағызушн уйымдарға көктемгі-жазғы маусымда жергілікті совет органа • рынык елеулі көмек көрсетуі кажет, себебі качемі улкен мунш курделі жұмысты біздік министрлігіміздін бір өзінін орындзу өте қыйынға соғады. Облыстык, өлкелік жэне республикалы уйымдардың басшылары ағашты дайындау және ағызу *ҰМ“_' сына екінші ж әне үшінші тоқсандарда өз көмектерін боса - сытпаса екен деп сұраймыз. Депутат жолдастар! Ағаш өнеркәсібінін кызметкерлері лық шаруашылығын ағаш материалдарымен тоқтаусыз камт • масыз етіп тұру жөнінде Партия мен Үкмет жүктегеи міндетті жауапты екендігін барыиша түсінеді, сондыктан өз жұмысыі - цағы елеулі кемшіліктерді жою ушіи қажст шаралардын бэрі колданады. Ағаш өнеркәсібі кызметкерлеріиік коллективі дайындау өнеркәсібінін кейін калғандығын қыска мерзі^ жою ушін, Партия мен Үкмет тапсырған зор міндсттерді аброі(\" 340

мен орындау үш ін бар кушін салады. (Қ о л ш а п а л а к , - тау). Председатель. Депутат Кочинянға сө з беріледі. А. Е. Кочинян (К о т а й к с а й л а у о к р у г і, А р м я н ССР-ы.) Депутат жолдастар! С СРО Жоғарғы Советініқ бекі- туінеССРО Микистрлер Советі үсынган, ССРО-ныц 1954 жыл- ға арналған Мемлекеттік бюджеті халык шаруашылыгып еркендете беру, қала мен деревня еңбекшілерініқ әл-ауқат жане мәдениет-тұрмыс дәрежесін арттыра беру жөнінде П ар­ тия мен Үкмет ж үргізіп отырған шаралардың іске асырылуын қамтамасыз етеді. Коммунистік Партия мен Совет Үкметі совет халқынын алдына, ауыр индустрияны өркендете беру негізінде, таяу екі-уш жыл іш інде ауыл шаруашьілығын кауырт көтеру, ауыл шаруашылығының өкімдері мен халык түтынатын бұйымдар ондіруді недәуір ұлғайту міндетін қойды. ССРО финанс министрі Зверев жолдастык баяндамасында көрсетілгеніндей, бюджет қаржыларыиың недәуір бөлегі ауыл шаруашылық өнімдерін, әсресе астык өндіруді ұлғайтуға, сонымен бірге, ж еціл және тамак өнеркәсібін өркендетуге ж ұм - салады. Бюдж етте әлеуметтік-мәдени шараларға көп қар- жы арналган, бүл д а халкымыздыд модениет-түрмыс ж ағдай- ларын жақсарту камын Коммунистік партия мен Совет Үкме- тініц күнделікті ойлап отыратынын көрсетеді. Совет мемлекетіиіц бюджетін бүлай қүрудыц ө зі социа- лизмнін, негізгі экономикалық занына — коғамның үнемі өсіп отыратын материалдық және мәдени тілектерін барынша жет- кілікті канағаттандырып отыру зақына — негізделген. Капита­ лизм елдерінің экоиомиканы милитарландыруға, капиталистер монополияларыныд максимум пайдасын камтамасыз етуге бағытталған бюджеттерінен Совет Одағы бюджетінің айыр- масы — ол бейбіт құрылыс бюджеті, бейбіт социалистік эконо- миканын, халық мүддесі үшін, оныц материалдық ж әне мәдени тілектерін канағаттандыру мүддесі үш ін өркендеп келе жат- каң экономиканыц үздіксіз үдей беруіи камтамасыз етуге бағытталғаи бюджет. Коммунистік Партия мен Совет Үкметі лениндік-сталиндік улт саясатын дәйекті түрде іске асырып, Совет Одағының барлық халықтарынык экономикасы мен мәдениетінің өркен- Деуіне үнемі назар аударып отырады. Одақтас республикалар бюджеттерінік үнем і өсіп келе жатканы осыны көрсетеді. Армян ССР-ны н Мемлекетгік бюджеті республиканын шаруашылык, мәдениет құрылысының Партия мен Үкмет жүк- теген міндеттерге сай ойдағыдай іске асырылуын камтамасыз етеді. Бюджет кірістерінін негізгі түсер жері — өнеркэсіптен, халық шаруашылығыиын баска салаларынан түсетін түсімдер. 341

Бюджет кірісінің бестсн төртінен артығырағы осы түсімдер.бүд түсім жылдан ж ылға артуда. Сонымен қатар бюджстке халык- тан тусетін төлемдер азайып келеді. Республика колхозшылары төлейтін ауылшаруашылык салығынын жалпы мелшеріиік өзі 1952 жылғысынаи 54 процент, 1953 жылғысынан 23 процент кеміп отырғанын атаса да бсшады. Ауылшаруашылык өнімде рін сатып алудыц мемлекеттік бағасы жоғарылауына байлз- нысты колхоздар меи колхозшылардын табыстары иедэуір арткалы отыр. Біздіц рсспублнкада халык. шаруашылыгын және элеумет- мәдениет шараларын каржыландыруға бюджет каржылары- пын оннаи тоғызы жүмсалады. Мемлекеттік тұрғын үй күры; лысына жұмсалатын курделі каржынын жалпы көлемі 1953 жылғыдан 1954 жылы 28 процент артады. 1953 жылы мемлекеттік кәсіпорындар, мексмелер жзне жергілікті Советтер 60 мыц шаршы метрден аса тұрғын үй салып іске косты, ал калалар мен жұмысшы посслкелерінік халыктары мемлекеттен карызға алған қаржыға жалпы көлсні 57 мыц шаршы метрлік 1.500 ж еке тұрғын үй салып алды. Осылай бала турса да, калаларымыздык адамдары түрғын үй- ден тапшылықты алі қатты сезіп отыр. Республиканың барлық өнеркәсібініц жалпы өнімі 1953 жы­ лы 1952 жьілғыдан 18,5 процент, 1950 жылғыдан 53 процент артгы. Өнеркэсіп өнімінін көлемі соғыстан бүрынғы 1940 жыл- ғыдан 2,8 есе, 1945 жылғыдан үш еседен артығырақ өсті. Рес­ публика Министрлер Советі мен Армения Коммунлстік партия- сыныц Орталық Комитеті жеңіл ж әне тамак өнеркэсібш өркендетуге, көпшілік тұтьшатын товарлардык ассортиментін ұлғайтып, олардыц сапасын жақсартуға бағытталган біркатар шаралар белгілеп, оларды іске асырды. Сондықтан өнеркэсіп- тің көпшілік тутынатын товарлар өндіретін салалары 1953 жылы 1952 жылдағыдан тезірек карқынмен өркеидеді- Халык тутынатын товарлар өндіру ісі 1954— 1955 жылдарда бұдан да жоғары қаркынмен өркендемекші. Бұл программаны ойдағыдай орындау үшін өнеркзсіптж жумысындағы елеулі кемшіліктерді жоюымыз қажет. Біздіи өндіріс тапсырмаларын орындай алмай отырған касіпорыіідз- рымыз әлі көп. Жалпы өнім жөнінен жоспарды орындап, бірак ассортимент жөнінен тапсырманы орындай алмай отырған, нашар сапалы өнім шығаратын кәсіпорындарымыз да аз емес. Жабдықтарды жақсылап пайдалану жолындағы, өндіріс куа; тының резервтерін іздеп табу жолындағы күрес жеткілікті емес. Көп кәсіпорындар жұмысын біркалыпты істемейді, ши- кізатты, материалдарды артык жұмсап, енімсіз шығындар шығаратьшы бар. Сондықтан олар пайда жоспарын, бюджет жөиіндегі өз міндеттемелерін орындай алмай жүр. СОКП Орталық Комитетінін сентябрь және февраль-март Пленумдарынык карарларына сәйкес рсспубликанык ауыл 342

шаруашылығындағы елеулі кемшіліктерді жоюдың қажетті шараларын істеп отырмыз. Бұл шаралар қоғамдык. мал шаруа- шылығывын өнімділігін шұғыл көтеруге, егіс көлемін ұлғай- тып, жузімдіктердің, жеміс бактарыныц, овощ және бақша дақылдарының шығымдылығын артіыруға бағытгалған. Елі- мізге жүзім мен жемістерді бурынғыдан квп беруге біздіқ барлық мүмкіндіктеріміз бар. Осы міндетті орындау үшін, республиканын колхоздары мен совхоздарында таяу үш жылдын, ішінде жүзімдіктердік көдемі 40 процент, жеміс бактарынық көлемі 60 процент ұл- гайтылуға тиісті. Ж үзім мен жеміс өндіруді ұлғанту ісінде рес- пуйликада жүргізіліп жатқан ирригация құрылыстарынын ролі аса зор болуға тиісті, бұл құрылыстарға Партияныц Орталық Қомитеті мсн ССРО Министрлер Советі зор назар аударып отыр. Депутат жолдастар! Өнеркэсіп пен ауыл шаруашылыгы саласындагы белгілснген программаны іске асыруға одақтык мииистрліктер меи олардын жабдыктаушы және өткізуші үйымдарының жумысы тыцғылықты болуынын едәуір моні бар. Біркатар министрліктердің жұмысы әлі де болса оперативті емес, канағаттанарлық емес, мүны айтиайынша амал жок. Өткен жылдық аяк шеиінен бері бізді көмірмен жабдык- тауда бөгеттер болып түр. Главуглесбытта бір зыянды система орын алған: «епті шаруашылык. кызметкерлері» дейтіндер квмірді өздеріне жөнелтуге неше алуан уэкілдер, «итермеші- лер» жұмсап, бөлінген фондыдан артык. көмір алудык ебін табады, ал енді баска бір кәсіпорындар тіпті ездеріне жоспар- ланған фондынык көмірін де мезгілімен ала алмайды. Көмір өнеркәсіп министрлігі Главуглесбыттың жумысьін тәртіпке са- луға, республиканы көмірмек уздіксіз жабдыктап түратындай шара колдануға тиісті. Республиканы ағаш материалдарымен жабдықтау ісі де бүдан жаксы емес. Армян ССР-на бөлінген ағаш материал фондысынын 1953 жылы 66 проценті ғана, ал үстіміздегі жыл- дың бірінші тоқсанында 18 проценті ғака алынды. Рас, Глав- углесбыттын қызметкерлеріндей емес. Главлесосбыттыи кыз- меткерлері біздін сұрауымызға ж ауап қайырады, бірақ, бір нашар жері, ағаш жөнелтумен емес, уәде берумен жауап, қайы- рады. Ағаш жөнелту туралы біздіц сан рет етікішімізге «ша­ ра қолданылып жатыр», «нұсқау берілді» деген жауап қайта- рады. Уәделер келіп жатыр, ал ағаш жоқ. ( З а л д а ғ ы л а р Мүныц бәрі Главлесосбыт кызметкерлерінік тапсырылған іске жауаптылык дегенді ұмытканын, жүмысты жедел істеудік орнына' кағаз жазып бюрократтық жауап кайтару жолына түскенін көрсетеді. Ағаш және қағаз өнеркәсіп мшшстрлігінің басшылары республиканы ағаш материалдарымен жабдык- ■'аудытәртіпке салуға тиісті. 343

Халык, тутынатын бұйымдар өндіруді улғайтумен қатар, енбекшілердің әл-аукат дәрежесін көтеру ісінде олардық түр- ғын уй-тұриыс жағдайларын жаксартудың макызы зор екені мэлім. Бірақ одақка бағынатын кәсіпорындарға арналған кур- дел! қаржылар жоспарында турғын үй кұрылысына жұмсала- тын қаржы әлі д е аз. Ол ол ма: тіпті тұрғын үй күрылысына арналған қаржылардыц игерілуі канағаттанарлык _емес, тур- ғын үйлерді лайдалануға беру жоспары орындалмайды. Мыса- лы, 1952 жылы одакка бағыиатын кәсіпорындарда түргын үйлерді пайдалануға беру жоспары 78 процент капа, ал 1953 жылы 79,8 процент кана орындалды. Мәдени-тұрмыс объектерін салу да бұдан жақсы емес. Одаққа бағынатын кәсіпорындардык көпшілігінде мектепке, ауруханаға, бала бакшалары мсн бала яслилеріке жарамды жабдыкталған үй жок. Бір мысал кслтірейін. Электр станшя- лары және электр өнеркәсіп министрлігінін Еревандағыэлектр- маижна жасау заводы қурылысының жыйнак сметасыша аурухана салу белп'ленген. Завод пайдалануға берілгелі квіі болды, ал аурухана кұрылысы әлі басталған да жоқ. ьіз министрлікке бірнеше хат жазсак та, ешнәрсе өнбеді. Химия өнеркэсіп микистрлігініц ксйбір косіпорындарында да жағдак осындай. Электр станциялары және электр өнеркэсіп министр- лігі, Химия өнеркәсіп министрлігі Армениядағы кәсіпорында- рыныц жұмысшылары мен қызмеппілерінің тұрғын үй, мэде- ииет-түрмыс жағдайларын жаксартуға шындап назар аударуьг қажет. Одактык кейбір министрліктердік өз кәсіпорындарыиын экономикасымен жөнді таныс емес екендігін, өнім шығаруды ұлғайту үшін колда бар өндірістік резервтерді пайдалану тура- лы жергілікті жердіқ ұсыныстарына кұлак салмайтывын айтз кету жөн. Үкметтіц тракторларға керекті запас бөлшектер өндіруді ұлғайту туралы каулысынан кейін Армениянык Министрлер Советі Еревандағы «Автодеталь» заводындазапас бөлшектер өндіруді ұлғайту мэселесін зертгеп, Машина жасау министрлігінін алдына мәселе койды. Бұл заводтык маман л;ұмыспщ күші, инженер-техник кызметкерлері эбдек жеткі- лікті. Кейбір кемшіліктерді жойса, бұл завод запас бвлшек- терді екі есе, ал азынаулақ каржы жұмсаса, оларды төрт есе көп шығара алады, сөйтіп машина-трактор станцияларына 100 миллион сомнан аса сомакык өнімін бере алады. Біракбұл мәселе ойдағыдай шешілмей, накты мүмкіндіктер пайдаланыл- май қалды. Депутат жолдастар! ОСРО-ныц 1954 жылға арналған Мем- лекеттік бюджеті Партия мен Үкметіміздіц халык шаруашы- лығын онан арі өркендете беру, халқымыздыи эл-аукат, мэ- дени жағдайын жақсарта беру жөнінде белгілеп отырғая шараларыи іске асыруға керекті қаржыларды тугел камтама- з етеді. Мец ССРО-ныц Мемлекетгік бюджетін, Бюджет 344

комиссиясының түзетулерімен, бекіту туралы ұсынысты к.ол- займын. Совеггік Арменияның еқбекшілері, біздіқ улы Отанымыз- іын барлық халыктары сыяқты. Партия мен Үкмет жүктеген міндеттерді аброймен орындауға күш-куатын аямайды. ( Қ о л Председатель. Депутат Набиуллянге сөз беріледі. В. Г. Набиуллин ( Я н а у л с а й л а у о к р у г і, Б а ги­ ку р т А С С Р -ы .) Депутат жолдастар! Ұлы Отанымыздын барлық халыктары сыякты Башкұрт ресиубликасынык еңбек- гаілері де бесінші бесжылдық жоспарды орындау ж әне асыра орыидау ж олында, СОКП XIX съезі, Партиямыздын, Орталық Қомитстінің сентябрь және февраль-март Пленумдары алға койған міндеттерді іске асыру жолында аянбай күресуде. Совет Одағыньін Коммунистік партиясынык Орталык Қомитеті мен ССРО Үкметініц күнделікті көмегі арқасыцда, үлы орыс хал- кынын туысқандық көмегі аркасында Башкұрт рсспубликасы- ііын жүмысшылары, колхозшылары, интеллигенциясы шаруа- шылық пен мәдениегті өркендету ісінде едәуір табыстарға жетгі. Соқғы үш жылдын ішінде республиканык өнеркәсіп андірісінік көлемі 70 процент, ал соғыстан бұрынғы 1940 жыл- іымен салыстырғанда, 6,2 есе артты. Өткек жылы өнеркәсібіміздіи негізгі саласы — мүнай өнер- кәсібі — мұнайды 1950 жылғыдан 1,9 есе көп шығарды, ал 1940 жылгыдан әлденеше есе көп шығарды. Бізде машина жасау, химия, көмір өнеркәсіптері, түсті жэне кара металлур­ гия тез каркынмен өркендеп келеді. 1950 жылдан 1953 жылға дейін электр қуатын өндіру 1,7 есе, металл кесетін стаиоктар өндіру екі есе артты. Соңғы ж ы лдарда республикада өнеркә- сіптін, резина, цемент, токыма өнеркәсібі сыякты, ж аңа тарау- лары қурылды. Башкұртстанда жеткілікті өркендеген халык тұтынатын товарлар өндірісі бар. 1953 жылы республика өнеркәсібі жүмысты 1952 жылғыдан недәуір жаксы істеді. Көп кәсіпорындар экономикалык көрсет- кіштерін жақсартты. Республика еңбекшілсрі. Партия мен Үкметтің нұскауларына сәйкес, халык түтынатын товарлар шығаруды бір аз ұлғайтты; бұйымдардын ассортимент! көбейіп, сапасы артты. Уфа қаласында ж аңа тігін фабрикасы мен сүт заводынык кұрылысы, Черниковск қаласында трикотаж-шұ- лық фабрикасының, одақтык ж ән е жергілікті өнеркәсіптін, кәсіпшілік кооперациясының көптеген баска да кәсіпорындары- нық кұрылысы басталды. Бірак, депутат Зверевтіц баяндамасында өте дұрыс көрсет- кеніндей, өнеркәсіптің жұмысында элі де елеулі кемшіліктер бар. Қеп кәсіпорындар жүмысын бірқалыпты істемейді, шикі- затты, отынды, электр куатын артық жүмсап жібереді, өнімнін 345

'өзіндік құнын кеміту жзне кор жыйнау жөніидегі тапсырма- ларды орындай алмай келеді. Кейбір кәсіпорындар мен куры- лыс трестерінде еңбек өнімділігін арттыруға, өнімнің сапасык жақсартуға жеткілікті көңіл бөлінбейді, механизмдер менжаб- дықтар қанағаттанғысыз пайдаланылады. Республика ауыл шаруашылығының дамуы да әлі өте көп кейін калып келеді. Депутат жолдастар! Башкұртстан ецбекшілері бүл кемші- ліктерді көріп-біліп, оларды жоюға бар күшін салып отыр. СОКП Орталық Комитетіпіқ сентябрь жане февраль-март Пле- ьумдарының дэнді астык. өндіруді ұлғайту жөнінен кейін калу- шьшыкты жою туралы қарарларын орындау жолында күресе •отырып, Башкұртстан ауыл шаруашылығынын енбекшілері ауылшаруашылык. дакылдарының шығымдылығын, мал ша- руашылыгьшын өнімділігіи арттыруға, ғылым мен озат тәж- рибенік табыстарын колхоз, совхоз өндірісіне енгізуге каш казар аударуда. 1954—1955 жылдарда республикада 400 мын гектар тын және тынайған жерлер игеріледі. Б ізде бұл жерлерде екі ірі астық совхозы құрылды. МТС-тер мен колхоздарды мамай кадрлар жіберіп нығайту жөнінде едәуір жұмыс істелді. Рес публиканын МТС-терінде кәзір өнеркәсіп орындарынан км_- 'ген 485 инженер мен техник директор, бас инженер, мастерской мецгерушілері болып кызмет істейді. МТС-терде жэне колхоз- дардыц тіке өзінде 1559 агроном мен зоотехник кызмет істейді Жана жерлер игерілетін аудандарға 1322 комсомолец келіп, жұмыска кірісті. Республиканың өкеркәсіп орындары ауыл шаруашылығына недәуір көмек көрсетіп отыр, Колхоздар дзнд' дакылдардыц ж әне дән-жем дақылдарының тұқымын түгет камдап алып, көктемгі егіс жұмысына кірісе бастады. Башкұрт республикасының еркек-әйел колхозшылары, МТС, совхоз жұмысшылары, ауыл шаруашыльтғынык мамандары бы- йылғы жылдын езінде-ак дәнді дакылдардын, ен алдымен жаздық бидайдьщ егіс көлеміи едәуір ұлғайтып, барлык ауыл­ шаруашылык дакылдарының шығымдылығын арггыруға кажет шаралардыц барін істейді. Мұнын өзі мал шаруашылығынык өнімділігін онан әрі арттыра беруге де колайлы жағдай жасайды. Қалалар мен жумысшы поселкелерін көркейтуге, тұрғын уйлердін, коммуналдық, мәдекиттік, тұрмыстық кэсіпорындар мен мекемелердің құрылысына бюджетген жыл сайын көп кар- жылар бөлікеді. Башкуртстаннын қалаларьг көркейіп келеді- 1952 жылы Уфа мен Черниковск қалаларын газдандыру ЖҮ' мысы басталды. Мұнайшылардын калалары — Октябрьский мен Ишнмбай ~ газдандырылды. 1952 жылы Уфа қаласьшда Белая езенінде автомобиль-көлік көпірі салына бастады. Сонғы үш жылдың ішінде республиканык өнеркэсіп орта- -лықтарында 700 мык шаршы метрден аса тұрғыи үй, ондағаи 346

мектеп, бала бақшалары мен ясли үйлері салынды. Емдеу- кауқастан сақтандыру мекемелері көбейе түсті. Соңғы үш жыддыц іш інде жақадан қосылған аурухана орнының саны бурьшғы Уфа губерниясында болған барлық ауруханалардікі- аен бір жарым есе көп. Казір Башкұртстан жерінде 500 мыңнан аса бала оқыйтын бес мындай мектеп бар. Біздіқ республикадағы тұрғын үй. мэдениет-түрмыс күры- лысымен, көбінесе, одактык министрліктердің, ведомстволар- диң өнеркәсіп орындары шұғылданады. Барлық кәсіпорындар мен министрліктердіқ басшылары бөлінген қаржыларды иге- руге мемлекеттік тұрғыдан қарап кіріссе, бұл күрылыстардыц карқыны едәуір жоғары болар еді. Тұргын уйге, азаматтык кұ- ралысқа арналған күрделі каржыларды көгітеген өнеркәсіп орындары жылдан-жылға игермей келеді. Осы максат үшін внеркэсііт орыидарына бөлінген қаржылардық тек сокғы үш жылдың іш інде 73 миллион сомы нгерілмей калды. Сондыктан бірқатар мектеп, бала бакшалары, ясли, аурухана, поликли­ ника, тұрғын үй пайдалануға берілмей қалды. Башкұртстандағы түрғын үй, мәдениег-тұрмыс қажетіне арналған кұрылыстарды мұнай, химия, көмір өнеркәсіп, кара металлургия, түсті металлургия, катнас жолдары ж ән е кұры- лыс материалдары өнеркэсіп министрліктеріне карайтын кәсіп- срындардын іске асыру қарқыны м үлде какағаттанғысыз. Мұ- иай внеркәсіп министрлігінің кәсіпорындары 1953 жылы 32 мың шаршы метрден аса, Катнас ж олдары министрлігінін кәсіп- орындары 12 мык шаршы метр. Химия өнеркәсіп министрлігі- нің кәсіпорындары 9 мық шаршы метр тұргын үйді еқбекші- лерге кем берді. Мұнай өнеркәсіп министрлігінің құрылыс трестері еткен жылы мектеп, емдеу мекемелері, балалар меке- мелері кұрылысының жоспарык орындамады. Мэдениет-тұр- мыс объектілерінің құрылысы өте-мөте ұзакка созылып кетеді. Квп реттерде оларды пайдалануға берудід мерзімі сақтал- майды. Жергілікті партия және совет үйымдары тұрғын үй ж әне мэдениет-тұрмыс объектілерінің кұрьілысында болған кемші- діктерді түзеудік шараларын колдануда. Бірақ мүнымен бірге біз осы аталған одактык, министрліктер мен ведомстволардыц басшыларынан тұрғын үй, мектеп, аурухана, бала мекемелері кұрылысына нақты көмек көрсетуді, өздеріне карайтын кәсііб орындардык бұл максатка арналған каржыларды түгел игере- тін болуы үш ін шара колдануды сұраймыз. Өнеркәсіпке, әсресе турғын үй-азаматтық құрылыска, ар- налған негізгі каржылардын нашар игерілу себеІ5ініц бірі, ка- бырғалык материалдардың жеткіліксіздігінен. Бүл материалдар «ндірісін өсіру каркыны кажеттен кейін қалып келеді. Кұрылыс материалдары өнеркэсібін дамыту жоспарына сәйкес Башкұртс- танда бірнеше кірпіш заводтары салынды. Бірак бұл заводтар г.айдалануға ш ала салынған күйінде, бір жылдан үш жылға 347

дейін кешігіп, берілді. Көмір өнеркәсіп министрлігіиін Мелеуз кірпіш заводы, құрылыс министрлігінін Уфа кірпіш заводы пайдалануға әлі берілген жоқ. Мұнай өнеркэсіп министрліпищ кұрылыс ұйымы кірпіш заводын өте шабандыкпен салуда. Бұл министрлік әрдайым заводтар кұрылысын жобалауды, қаржыландыруды соза береді. Кабырғалык матерналдар өндірісініц жана қуаттарыи жа- сау, ескі кірпіш заводтарының өндірістік базаларын нығайтып, кеңейту ісінде, біздік ойымызша, ССРО Қүрылыс материал- дары өнеркәсіп министрлігінік ролі айрықша болуға тиісті. Алайда бул министрлік Башкұрт республикасында кұрылыс материалдар өнеркәсібін дамыту жоспарын канағаттаигысыз орындап отыр. Бұл министрлік Башкұртстандағы өзінің кірпіш заводтарык мұнай өнеркәсіп министрлігіне беріп, өз карауын- да бір ғана шағын заводты калдырып, соқғы 14 жылдын ішінде бірде-бір ж аңа кірпіш заводын салған жоқ. Құрылыс материалдары өнеркәсіп министрлігі 1952 жылы жалпы куаты 80 миллион кірпіш шығаратыя екі кірпіш заво­ дын салуды бастап, оларды 1954 жылы іске косуға тиісті еді. Бұл заводтардың кұрылысы әлі куиге басталған жок. Әк жгне гипс заводтарынын құрылысы да осындай халде. Министрлік- тін басшылары бұл заводтардыд кұрылысын тездетудін шұғыл шараларын колданып, республика территориясында күрылыс материалдары өндірісінін базасын ж асауда бізге накты көмек көрсетуге тиіс. Көптеген одактық министрлікгер жұмьіс істеп турған кір- иіш заводтарынық күшін мулде канағаттанғысыз пайдалана- ды. Көп министрліктердік кірпіш өндірудін мемлекеггік жос­ парын орындамауыиын басты себептері осы. 1953 жылы одак- тық министрліктердін кірпіш заводтары күрылыстарға 88 миллион кірпішті кем берді, сонын ішінде мұнай өнеркәеіп министрлігінің заводтары 23 миллион, көмір өнеркэсіп минис- трлігініи заводтары — 17 миллион, қүрылыс министрлігівін заводтары 7 миллион кірпішті кем берді. Одактык министрлік- тердін кұрылыс трестері өздерініц кірпіш заводтарын тек өз ку- [.ылыстарыкыц керегі үшін пайдаланады. Олар заводтардын күшін толық және жөнін тауып пайдаламу туралы, өндіріске жумыстыц прогресті методтарын енгізу туралы, технология режимін катан сақтау туралы, бұл заводтарды тұракты мамаи жумысіпы кадрларымен жэне мамандармен толыктыру тура­ лы, олар үшін жақсы мәдениет-тұрмыс жағдайларьін жасау туралы камкорлық істемейді. Сондықтан мүнай өнеркосіп министрлігінін Ишимбай каласы макындағы кірпіш заводта- рында 1953 жылы пештің бір текше метрінен айына 648 ден 834 ке дейін ғана кірпіш алынғаны кездейсоқ нәрсе емес, мүн- да жоспар бойынша 1200—1600 кірпіш алынуы керек еді- Бүл 348

бір топ заводтардык күшініц 6 0 проценті ғана пайдаланылып отыр. Партия мен Үкмет әркашан біздін, назарымызды еңбек внімділігін үнемі арттыра беру, халық шаруашыдығының бар- лык салаларындағы аса мол резервтерді пайдаланып отыру кажет екендігіне аударып отырды және аударып та отыр. Заводтардын, күші мен резервтерін тиімді пайдалану үшін, олардыц жұмысына басшьілықты жаксарту үшін бұл завод­ тардын бәрін бір министрлікке — ССРО Кұрылыс материал- дары өнеркәсіп министрлігіне — бағындырып, Башкұрт рес- публикасында одактык трест құру колайлы деп санаймыз. Осылай еткенде, шикі зат ресурстарын дұрыс пайдалануға, кэсіпорындарды жобалау жэне салу ісін жақсартуға, олардык күшін неғұрлым толық пайдалануға, қабырғалык тағы баска құрылыс материалдарын өндіру ж әне өткізу ісінде жалақ ведомстволық тұрғыдан карау әдетін жоюға мүмкіндік болар сді. Осынык бәрі, екінші жағынан, жақа өндіріс орындарын салуды, оларды іске косуды тездетуге, енбекшілердің түрғын үй-тұрмыс жағдайларын жақсартуға себеп болар еді. Республикада өнеркәсіл пен ауыл шаруашылығының бар- лык салаларынын мыктап өсуімен катар, жүк тасу ісі д е тез карқынмен өсіп келеді. Бірак транспорттын. әсресе темір жол транспортынын, тасу каблеті, тасылатын жүктін, әсресе тасылатын мұнай мен мұяай енімдерінін, өсуінен кейін қалыи отыр. М үнай кәсіпшіліктерінін ішіндегі жол кұрылысы д а , сол сыяқты кәсіпшіліктер мен мүнай ұксататын кәсіпорындар ара- сындағы жол құрылысы да кейін қалып келеді. ССРО Қатнас жолдары министрлігі Уфа темір жолында вокзал күрылысгарына жеткілікті көңіл бөлмейді. Черниковск, Стерлитамак, Ишимбай сыяқты, ірі калаларда, Д ём а торааты сташшясында әлі күнге дейін тәуір вокзал жок, ал Уфа қала- сындағы вокзал жүргіншілердік шамалы талаптарын да өтей алмайды. Қатнас жолдары министрлігіне біз талай өтініш салсақ т а, одан ешнәрсе өнбеді. Катнас жолдары министрлі- тінен өсіп отырған жүк және жүргінші тасу қажеттерін ескере отырып, Уфа темір жолы шаруашылығын дамыту мәселелерін шешуді сүраймыз, ал мұнай өнеркәсіп министрлігінен мұнай еиеркәсібінін кәсіпшіліктері мен баска кәсіпорындары арасын- дағы жол құрылысы мәселесін шешуді сұраймыз. Д епутат жолдастар! Жоғарғы Советтің қарауына ұсыныл- ған 1954 жылға арналған Мемлекеттік Бюджетгік жобасы елі- міздіи социалистік экономикасын өркендете беруге, халкымыз- лыц материалдык әл-аукаты мен мәдени дәрежесін үнемі арт­ тыра беруге багытталған Совет Одағынын Коммунистік пар- тиясы мен С овет Үкметівіқ саясатына сай келеді. Мен Мемле- кеттік бю дж етгі, Бюджет комиссиясы енгізген түзетулерімен, бекіту туралы сөйлеген депутаттардын ұсыныстарын қолдай- 349

Башкұрт республикасынық еқбекшілері көп ултты Совет Одағының барлык халықтарымен бірге. Коммунист партий­ ный Орталық Қомитеті мен Совет Үкметінін басшылығы арка- сында, бесжылдық жоспардын, тапсырмаларын жэне ССРО Мемлекеттік бюджетін орындау ушін бұдан былай да нажи­ май, талмай енбек етеді. (Қ о л ш а п а л а к т а у ). Председатель. Депутат жолдастар! Бүгінгі мэжлістіц рег­ ламент! аяқталды. Одақ Советінін келесі мәжлісі ертед, 24 ап- рельде, тэкертеңгг сағат 10-да болады. Мәжліс жабық деп жариялаймын.