Төртінші сайланған Қазақ ССРО жоғарғы Советінің мәшілістері 1-сессия

шаруашылығын, мықтап өркендету жөнінде Партия мен Үкмет жасап берген ж ана ірі шараларды ойдағыдай ж үзеге асыру — біздің экономикамызды өркендетуде жаңа манызды кезеқ бо- лып табылатынын және біздің әрқайсымыздан белпленген мем- лекеттік жоспарларды сөзсіз орындау жолында кажымай, табандылыкпен күрес жүргізуді, кәсіпорындардық, колхоздар- дыц, МТС-тердін жүмысындағы кемшіліктерді батыл жоюды, өнеркосіптіц және ауыл шаруашылығыиын ішкі резервтерін дүрыс пайдалануды талап ететінін жаксы түсінеді. 1953 жылы республиканыц өнеркәсібі жалпы өнім шығару жоспарьш 102,3 процент орындады, үстіміздегі жылдың бірінші тоқсаныныц жоспары да орындалды. Қазан каласьгның кәсіп- орындары сңбек өнімділігі жөніндегі тапсырманы асыра орын- дады жоне жоспардан тыс 317,5 миллион сомнық өнімін берді. Мұнай өнеркәсібі неғұрлым тез қаркынмен өркендеп келеді. 1953 жылы барлык мұнай кәсіпшіліктері, мұнай шығаратын трестер және Татнефть бірлестігі тұтас алғанда мұнай шығару жоспарын мерзімінен бұрын орындады, жоспардав тыс онла­ йн мың тонна мұнай берді. Партия мен Үкметтіц күнбе-күн вазар аударып отыруы, ССРО-ның барлық халықтарыньщ, ек алдымен ұлы орыс халқыиыд, көмегі, мұнайшылар мен куры- лысшылардың қажырлы ецбегі, еліміздің Баку, Грозный, Баш- күртстан және баскалары сыяқты, мүнайлы аудацдарынын ннженер-техник қызметкерлер кадрларын беріп с о ц и а л и ст ш аек көрсетуі Татарстанда мұнай өнеркәсібін жасаудың және оны вркендету каркынын тездетудіц шешуші шарты болды. Өткен төрт жылдык ішінде мұнай шығарудыц орта тәуліктік мөлшері 14,1 есе өсті. Үстіміздегі жылы Татарстан кәзіргі Ба- кудыц беріп отырғаныныц жартысындай мұнай береді, ал екі жылдан кейін біздік республиканын мұнайшылары елімізге мүнайды еліміздің ец ескілікті мүнай ауданы Баку канша бер- се, сонша беретін болады. Осы сессияныц мінбесінен менің бұл туралы айтып турған себебім, Коммунистік Партия мен Совет Үкметініц күш жүмылдыруы аркасында жака мүнайлы ауданда кгчдай куатты резервтер мен мүмкіндіктер жасалғандығын, біздіц Ұлы Отанымыздык мұнай енеркэсібініц кадрлары мен техникалық жабдығы қалай өскендігін көрсеткім келіп отыр. Мсн бұл туралы айтып отырған себебім, Татарстаннын мұнай- шылары кол жеткен табыстарға канағаттанбайды, мұнай өнер- кәсібін онан әрі тез өркендету, белгілекген мемлекеттік гапсыр- маларды сөзсіз орындау жөнінде өздеріне Партия мен Үкмет жүктеген зор жауаптылыкты бір минут та ұмытпайды деп атап көрсеткім келеді. Республика мұнай өнеркәсібінін жұмысындағы ең манызды аэтиже мүнайшылардың творчестволык. белсенділігі мен ини- циативасынын өсуі болып табылады. Мастер Гайфуллиннін бүрғылау бригәдасы лайықты даикка бөленіп отыр, бұл брига- 26. Казахе о нааание 401

да өткен жылы 11.305 метр бурғылады, сөйтіп бүрғышша? бригадаларыныц Бүкілодақтык социалист жарысынын пор- тындылары бойынша КОБОС-тыи және ССРО-нын Мүеаіі өнеркәсіп министрлігініқ бірінші сыйлығы мен ауыспалыҚюш Туын алды. Мунай шығарудыц Мотыгулии, Гаязов, Малахов сыяқты мастерлері, Гимазов, Юдин, Нұрғалиев, Черняковжие басцалары сыякты мастерлердің бұрғылау бригадалары жма- ры еқбек өнімдерініц улгілерін көрсетуде. Мұнай енеркәсібі кұрылысшыларынык коллективі едәуір өсті. Өткен төрт жылдыц ішінде олар екі қала, ондаған жүмиі- шы поселкелерін салды, 450 мыц шаршы метрдеи аса түряв үйді, көптеген мектептерді, магазиндерді, асханаларды, клуб- гарды, нан заводтарын, ауруханаларды, поликлиникалардн жэне баска объектілерді іске қосты. Алайда тұтас алғанда өнсркәсіптің жүмысыида, сол сыякга республика мүнай өнеркәсібініц кәсіпорындары мен кұрьілнс ұйымдарыныц жұмысында елеулі кемшіліктер бар. Негізгі кек- шілік мынада: еңбек ұйымдастыру әлі де болса төмендэрежда, жацашылардыи тәжрибесі нашар таратшып отыр, екбек өнім- ділігін арттыру үшін мүмкіншіліктер нашар пайдаланыладк 1953 жылы Казан каласы бойынша 37 кәсіпорын ецбек вши- ділігін арттыру. жөніндегі тапсырманы орындамады. Мүная скважиналарын бұрғылауды ұйымдастыруда да ірі кемшілік- тер бар. Бұрғылау бригадаларының жұмыссыз көп токтап іү- руына жол беріледі. Өткен жылы бұрғылау жоспары 96,8 про­ цент кана орындалды, ал үстіміздегі жылдыц біріиші токса- нында 80,2 процент орыидалып отыр. Сумей ығыстыру жолымен мүнай өндіру объектілері, энер- гетикалық және өнеркасіп-гік базалар және газды іске жараб' кәсіпорындары кұрылыстарынын артта қалуы республика »у- най өнеркәсібін еркендетуге бөгет жасап отыр. Главвосток- пефтестройдыц құрылыс үйымдары механика-жөндеу база.» рын және өнеркәсіптік сумен жабдықтау кұрылысын салу *в. ніндегі тапсырманы унемі орындамай кедеді. ССРО Муна» енеркэсіп министрлігі бұрғылауға және қүрылыска ка*отп өнеркэсіп және энергетика базасын жасаудын макыздылығыі көрінеу бағаламайтындығын да айтып ету қажет. Тұрғын уй құрылысы осы күнге дейін нагаар больш отыр- Главвостокнефтестройдьщ кұрылыс уйымдары сонғы тер' жылдыц ішіиде мунайніыларға 100 мық шаршы метрден аса тұрғын үйді кем берді, сонын салдарынан квптеген мүнайшы жұмысшылар тұрғын үйді колхозшылардыц үйлерінен алуіа мәжбүр болып жүр. Республиканыц партия уйымдары совет жэне шаруашылык органдары өнеркәсіптін жұмысындағы, құрылыс ұйымдарынын кызметіндсгі кемшіліктерді жоюға шаралар колданып отыр- Москваның алдыңғы катарлы заводтары мен фабрикаларыиын бастауы бойынша республиканыц кәсіпорындарыида екбек 402

бшмділігін арттыру, өнімнік өзіндік кунын кеміту, колда бар резервтерді жаксы пайдалану жолында қозғалыс өрістетілуде. .Слайда республика мунай өнеркәсібіндегі кемшіліктерді неғұр- лым тез жою үш ін С СРО М ұнай өиеркәсіп министрлігі оны вркендетуге байланысты мэселелерді неғурлым оперативтілік- пен шешуге, тиісті өнеркәсіп ж эи е энергетикалык б а за жасау ісін колға алуға, мунайшылар үш ін тұргын үй ж әне мәдениет- тұрмыс курылыстарын шындап өрістетуге тиіс. Депутат жолдастар! Б іздік республиканың астанасы Қазан каласында ж әне баска қалаларда халықтыц өсуі мен тұрғын уй кұрылысынық көлемі арасында зор сәйкессіздік болып отыр. Қазан қаласы халкынын табиғи өсуін еске алғаннын өзінде жыл сайын кемінде 80 мың шаршы метр тұрғын үй салу керек болады. Ал іс ж үзінде сонғы жылдары б із жыл сайын 33—35 мын шаршы метрден гана уй салып отырмыз. Бірсы- пыра министрліктердің, әсресе Құрылыс материалдары өнер- кэсіп министрлігінік, Көпшілік колды өнеркәсіп товарлары ми- иистрлігінің, Ж оғары білім, Азық-түлік товарлары өнеркәсіп мвнистрлігініқ басшылары, сол сыяқты кзсіпшілік кооперация- сының басшылары Татарстандағы кәсіпорындардың жүмыс- шылары үш ін турғын уй салу Ісіне а з көңіл бөліп келеді. Сонымен қатар республикада турғын үй кұрылысы ісінде қалалық ж әне аудандық Советтердің ролі өте төмендетіліп жі- берілгендігін мойындау керек. Қалалык Советтердід тұрғын үн басқармалары ж әне олардыц жөндеу-кұрылыс трестері әл- сіз. Қ азаи калалық Советініц атқару комитетіке еңбекшілер- ден тұрғын ү й сураған өтініштер түсіп жатады. Б ірақ қалалык Совет оларды каиағаттандыра алмайды, өйткені сокғы жыл- дардың іш інде калалық Советтің кұрылыс ұйымдарынык және РСФСР Тұрғын уй-азаматтық қурылыс министрлігінід Казан- строй тресінін күшімен бар болғаны бір ғана 32 петерлі тас үй және 4 брус ағаш үй салынды. Соидыктан өнеркәсіп орындары- ның жұмысшылары үшін турғын үй кұрылысын күшейтумен катар бұл істе калалық Советтердің ролін мықтап күшейту керек, олардын жанында куатты күрылыс уйымдарын жеткі- лікті етіп куру керек. Біз С С РО Министрлер Советі мен РСФСР Министрлер Со- ветінен турғын үй кұрылысын күшейту, кұрылыс уйымдарын нығайту ж әи е жергілікті құрылыс материалдары. өндірісін ұл- гайту туралы біздік ұсынысымыздын, жобасын карауды сұрай- Республикада селолык мектептерді ж өндеу ж әне салу жұ- мысы канағаттанғысыз жүргізілуде. Кәзіргі уакытта 150-ден астам мектеп нашар куйде болып отыр. МектептердІ жөндеуге жыл сайын белгіді каражат бөлінеді, бірақ бұл каражат, кұ- рылыс материалдарымен ж абды қтау өте нашар болғандыктан, көбінесе пайдаланылмай калады. Мысалы, өткен жылы рес- публиканыц мектептері үйлерін ж өндеу ушін 1 метр д е шифер, 20. 403

бір килограмм да төбеге жабатын қацылтыр алған жоқ. Біз ССРО Министрлер Советінен, сол сыякты РСФСР Министрлер Советінен Татарстан үшін мектеп үйлерін жөндеп ұлғабтуға 30 миллион сом бөлу туралы, сол сыякты жаца мектетершк құрылысын екі-үш есе артгыру туралы мәселе карауды жэне ССРО Мемлекеттік жоспарлау комитеті арқылы арнаулы мгк- сатқа мектеп салу үшін кажетті мөлшерде күрылыс материал- дарын белуді сұраймыз. _. Депутат жолдастар! СОКП Орталык Қомитетінщ сентябэь және февраль-март Пленумдары біздік бүкіл Партиянык, бүкіл совет халқының назарын еліміздің ауыл шаруашылығыи одав әрі өркендетудік түбірлі мәселелеріне аударды, ауыл шаруа шылығынык барлық салаларын, ең алдымен бүкіл аушшаруа- шылық өндірісініи негізі ретінде астық шаруашылығын, № тап еркендетудің жолдары мен әдістерін көрсетіп берді. СОКН Орталық Комитетінін сентябрь Пленумынан кейін республика» МТС-тер мен совхоздардыи басшы кызметкерлерінід кұраи® нығайту жөнінде, МТС-терде түракты жұмысшы кадрлар жасау жөнінде, колхоздарда жүмыс істеу үшін ауыл шаруашылыи- ның мамандарын жібсру жөніиде, сол сыяқты аудандык ноны неғұрлым даярлығы жеткілікті кадрлармен ныгаИ) жөнінде біраз жұмыстар істелді. Бірак бұл салада істеліигея жүмыс алі өте аз. Осыған байланысты ауыл шаруашылығы үшін мамаяда? даярлауды тәртіптеу мәселесі ерекше назар аударар.іыкіаг Селолық орта мектеп бітірген жастардын ауыл шаруашыльг ғывда калмайтындығы сыяқты фактілер бар. Мәселев бізді республиканың Кайбидкий ауданында өткен жылы орта мек- тепті 51 адам бітірді, солардық ішінен 8 адам жоғары ои. орындарына окуға түсті, 12 адам калалар мен басқа жерлерг кетті; ауданда қалғандардан төрт адам есепші больш кызм істейді, біреуі ғана — колхоз өндірісінде істейді, ал 13 *** сшкандай жүмыс істемейді. Қамско-Устьенск ауданыидағ» жағдай да осындай. Мұнда Карамалинск орта мектебін 27ада бітірген, бұлардын бәрі колхозшылардыц балалары. Осылар. дан колхоз өндірісінде бір ғана адам жұмыс істейді, онын де днірменде істейді, төрт адам институтка түскен, төрт *Д• педагогикалық жұмыста казмет атқарады, жеті адам седя • кетіп калған, бес адам ешкандай да жұмыс істемейді- Бү»н орине сң алдымен жергілікті үйымдар кінэлі, бірак соиым катар фактілер мынаны көрсетеді: біздіц селолык мектептерд оқушылар ауылшаруашылық өндірісін суюшілікке жегкілів тәрбиеленбейді, қажетгі екбек дағдысына баулып ү*Р**г' мейді, ал жергілікті орындар, әсресс комсомол органдары, о*- бағытта тәрбие жумысын жеткіліксіз жүргізеді. Кэзір °РТ? мектсптердің саны жылдан жылға өсіп келеді, бүл мектептерд бітіруші жастардық саны барған сайын өсе береді, эрнне, меь- тепті бітіргендердік көбі жоғары оқу орындарына түсе алма 404

тыны айкын. Осыған байланысты, ССРО Мемлекеггік жоспар- лау комитеті, С С РО Ауыл шаруашылык министрлігі, еқбек резервтерінің Жоғарғы Басқармасы жергілікті ұйымдармен біріге отырып, жоғарьг ауылшаруашылык оқу орындарына жане техникумдарға сырттан окуға тарту жолымен орта мек- іептерді бітіріп шықкандардық есебінеи селолык аудандарда ауыл шаруашылығыиа мамандар даярлау туралы немссе кайт- кен хунде де баска жолмен ж астардыц көгі бөлігі колхоз өнді- рісікде калайтындай ету туралы мәселені зерттесе кайтер еді. Селода өндірістік мацызы бар товарлар мен сауда ұйымдас- іырудағы кейбір кемшіліктерге токталып өту кажет. Кәзіргі уакытта колхоздарға сату үш ін товар ресурстары түрлі ұйым- дар арқылы — түтынушылар кооперациясы, Сельхозснаб, Глав­ сельэлектро, Главмашсбыт аркылы — бөлінеді, оның бер жа- шнда осы ұйымдар белгілі бір материалды, жабдықты ж әне өндірістік мацызы бар басқа товарларды түрлі багамен сатады. Мәселен, 1953 жылы ж әне үстіміздегі жылдық бірінші тоқса- нында республиканык тұтьшушылар кооперациясы колхоз- дарға 52 мык метр газ трубаларын, сельхозснаб 136 мық метр газ трубаларын сатқан, онық бержағында тұтынушылар коопе­ рациясы дюймдық трубаларды 7 сом 20 тыйыннан, ал Сельхоз­ снаб осы трубаларды 2 сом 48 тыйыннан сатады; тұтынушылар кооперациясы екі дюймдық трубаларды 12 сом 80 тыйыннан, ал Сельхозснаб — 4 сом 62 тыйыннан; үш дюймдыкты — осы- ган сэйкес 16 сом ж эне 9 сом 7 4 тыйыннан; торт дюймдыкты — осыған сэйкес 24 сом ж эне 11 сом 24 тыйыннан сатады. Асбес- Цементтік төрт дюймдық трубаларды түтынушылар коопера­ циясы 8 сом 60 тыйыннан, ал Сельхозснаб — 6 сом 55 тыйын­ нан сатады, онық бержағында колхоздар Сельхозснабтан осы трубаларды анағүрлым арзан бағаға сатып алуға болатыиды- гын біліп, осы товарлардыц сонда келуін кутіп отырады, ал осы кезде күрылыс жұмысы токталып тұрады. Бір түрлі товарларға бағаның әртүрлі болуы колайсыз деп тану керек. Бул теріс практика жойылуға тиіс. Колхоздар үшін материалдардын, жабдыктардык ж әне өндірістік макызы бар баска да товарлар- дың барлык ресурстарын Центросоюз аркылы бөліп, соларды бірыцғай бағамен сату анағурлым тиімдірек болар еді. Депутат жолдастар! СОК.П Орталык Комитетінік сентябрь жэне февраль-март Пленумдары ашкан ірі кемшіліктер біздід республикамызда элі өте баяу жойылып келе жатқанды- рын мойындау керек. 1954 жыл ауыл шаруашылығын мыктап еркендету ж өнінде, астық өндірісін арттыру жөнінде, коғам- дық мал шаруашылығынык өнімділігін арттыру жөнінде Пар­ тия мен Үкмет алға койған шұғыл міндеттерді ж үзеге асыру- дың шешуші жылы болып табылады. Кәзіргі уакытта респуб- ликанық партия, совет ж эне ауылшаруашылык органдары колхоздарда, совхоздарда ж эне МТС-терде бар резервтерді ашып, ауылшаруашылык өндірісінік аса мацызды салалары- 405

ник артта қалуын неғүрлым тез жою үшін осыларды жеге пайдалануға басты назар аударып отыр. Республикада тынаі- ған жерлерді жырту есебінеи, аз өнім беретін көпжылдыкім егістері егілген жерлерді, аз өнім беретін шалғындықтар аа жайылымдарды жырту ессбінсн колхоздарда данді дакыэдар- дық егісін кемінде 100 мың гектар арттыруды камтамасызете- тін қажегті шаралар жургізіліп жатыр. Ауылшаруашши дақылдарынаи мол өнім алудын, астық өндірісін артгаруди шешуші шарты көктемгі егісті ен қолайды агротехника» мерзімде өткізу болып табылады. Сондыктан республика» колхоздарыида, еовхоздарыида және МТС-терінде үстіміздегі : жылы ауылшаруашылық жұмыстарынын сапасын жаксартрт механизаторлардың енбек өнімділігін арттыруға, МТС-тер »№ совхоздардағы техниканы пайдалаяуды батыл жаксартуи . алдыцгы катарлы механизаторлардык тэжрибесіи таратіт; ерекше көңіл бөлініп отыр. Бұл барлык колхозшылардын, МТІ | және совхоз қызметкерлерінік жумыста жоғары үйымшыда- гын, күш жұмылдыруын талап етеді. Депутат жолдастар! Біздің халкымыз Коммунист партия ның және Совет Үкметінің басшылығы арқасында халык шг руашылығыныд барлык салаларында аса көрнекті табыстарғг Біздін Үлы Отанымыздың барлық халықтары сыякты, Та- тарстаннын еқбекшілері де партиянык XIX съезінін тарии карарларын, СОКП Орталық Комитетінік сентябрь жэне фев­ раль-март Пленумдарыныц карарларын, Партия мен Үя® алға қойған міндеттерді жузеге асыруға өздерінін күшія эя- майды. Мен ССРО-нық 1954 жылға арналған Мемлекетгік бюд*е; тінін жобасын, Бюджет комиссиясынық түзетулерімен, бекну туралы осында сөйлеген депутаттардык ұсыныстарын толнк куаттаймьш. ССРО-ньің Мемлекеттік бюджеті совет халкыяыи зару мудделеріи бейнелейді және біздін еліміздегі коммункс- тік кұрылыстык мудделеріне толық жауап береді. Татарстан- иы* екбекшілері елімізде азық-түлікті жеткілікті өндіру, <Иав кейін оның толық молшылығын жасау үшін, ауыл шаруашы- лығын мықтап өркендетуді камтамасыз ету үшін, не кажет болса, сонық борін жасайды, осы міндеттерді жүзеге асыру*°' лыидағы күресте өзінің қатарын Партияныя Орталык Ко**- тетінің және туыскан Совет Үкметінін төшрегіне онан сайы>' тығыз топтастырады деп Жоғарғы Совета' сендіруге ррсат етшіздер. (Қ о л ш а п а л а к т а у ) . Председатель. Депутат Лихачевке сөз беріледі- И. А. Лихачев(М ы ти щ и с а й л а у о к р у п ', РСФСР) Депутат жолдастар! ССР Одағынык 1954 жылға аряалға8 Жоғарғы Советац карауына ұсынылған Мемлекетгік бюджет); нің жобасы совет халкынын мүдделерін бейнелейді, барлык 406

халық шаруашылық тарауларыныц өсуін көздейді, с о ц и а л и с т мемлекеггік куаты мен күш ініқ онан әрі нығаюын Отакымыз- дық экономикасы мен мәдениетініц өсуін қамтамасыз ету мақ- сатын көздейді. К ом м ун и ст партия мен Совет Үкметі халықтык тұрмыс дәрежесін үнемі ж әне узд ік сіз арттырып отырудың, онық өске- леқ материалдық және мәдени кажеттерін барынша қанағат- іандыруды өзініқ аса мақызды міндеті деп есептейді. Совет Одағы К о м м у н и с т партиясының Орталық Комите- тінін сентябрь ж эне февраль-март Пленумдары ауылшаруашы- лық өндірісін мықтап өркендетудің, социалистік сгіншілік пен мал шаруашылығыныц барлык салаларын тез өркендетудін кен программасымен Партияны ж әне Совет халкын қарулан- дырды. Осы бүкіл халыктык зор істе б іздіц халық шаруашылығы- ның манызды буыны болып табылатын кәзіргі заманғы авто­ мобиль транспортынық ролі зо р . Автомобиль транспорты жүк және жүргінші тасудың жалпы көлемінде өте үлкен, өскелен роль аткарады. 1954 жылы автомобиль транспортынык жүк айналымы 1940 жылғымен салыстырғанда төрт есе дерлік арта- ды, ал ССРО Автомобиль транспорты ж әне тас ж олдар минис- трлігінің жалпы пайдаланудағы автомобиль транспортының жүк тасуы 1950 жылғымен салыстырғанда 4,8 есе артады. Партия мен Үкметтіц ж үк пен жолаушылар тасуды шұғыл көбейту туралы нұсқауын орындау жолында күресе отырып. автомобиль транспортынык кызметкерлері 1953 жылы автомо- бильдерді, эсресе жалпы пайдалануға арналған автомобиль шаруашылыктарындағы автомобильдерді, пайдалануды жак- сартты. М әселен, 1953 жылы ССРО Автомобиль транспорты ж әне тас ж ол дар министрлігінің жалпы пайдаланудағы авто- шаруашылыктарында жумыс істейтін әрбір автомобиль тасы- мал көлемін орындау жөнінде халық шаруашылығының басқа салаларында жүмыс істейтін 3 автомобильге дерлік барабар болды; оның бержағында мұнда ж үк тасудык езіндік құны жалпы халык шаруашылығындағыға карағанда 5 0 проценттей кем. ССРО Автомобиль транспорты ж әне тас ж олдар министр- лігі 1950 жылдьщ шаруашылык жұмысын ойдағыдай аяқтап, кор жыйнауды ң бекітілген жоспарын 150 миллион сом артык орындады. Мемлекет алдындағы бюджетке пайдадан каржьг бөлу міндеттемесі 90 миллион сом асыра орындалды. Бүл табыстарға ж үк тасымалдаудың белгіленген жоспарын тонна жөніиде 102,9 процент, тонна-километр жөнінде — 101,7 про­ цент оры ндау аркасында кал жетгі. Өткен жылы жоспарда белгіленгенге карағанда автобустармен 260 миллион жүргінші артык тасылды. Халыктык ж үк таксиі мен ж еңіл таксиді паіі- далануы одан әрі өркендеді. Тасымалдыц өзіндік куны едәуір кеміді. 407

1954 жылғы жоспар бойынша жалпы пайдаланудағы авто­ мобиль транспортының жацадан едәуір еркендетілуі көзделіл отыр. Мәселен, жүк тасымалдау жоспары 1953 жылға Кара­ ганда тонна женінде 75,1 процент, жүргіншілер тасу жөнінде- 17,5 процент артады. Жүк таксилерініц жұмысы 31 процент, женіл таксилердіц жұмысы — 22 процент артады. Бірақ жеке министрліктердіц карамағындағы автомобиль паркініц және жалпы пайдаланудағы парктін жұмысында кей- бір табыстар болғанымен, әлі де елеулі кемшіліктер бар. Сот- дықтан Зверев жолдастыд баяндамасында автомобиль транс- портына айтылған сын әділ сын болып табылады. Біздің елеулі кемшіліктеріміз автопарктіц техникалык күні- нің твмендігі. Техникалык жағынан түзік автомобильдер де то- лык пайдаланылмайды. Әсресе 1953 жылы және 1954 жьидыи бірінші токсанында Карел-Фин, Түркмен, Армян жэне Тәжік одактас республикаларыныц автомобиль транспорты және тас жолдар министрліктерініц жүк автомобильдері канағатгаіи- сыз пайдаланылды. Ұсақ шаруашылықтарға бөлу автомобильдерді пайдалануи теріс эсер етеді. Бірсыпыра министрліктерде бірден үшке деиш автомобилі бар ұйымдар мен кәсіпорындар бар. Москвада, Ленинградта, Киевте, Ташкентте, Горькнйде жэне баска кала- ларда автомашиналардыц бытырандылығына жол берілген. СОҚП XIX съезініц бесінші бесжылдык жоспар жөиіщсп директиваларында 1951— 1955 жылдардын ішінде автомобиль шаруашылыктарын ірілендіруді аяктау белгіленген. Алаида бір катар министрліктер мен ведомстволардын басдіылары кейбір қалалық және облыстық Советтердін аткару комитет- тері бұл нұсқауды әзірге канағагганғысыз орындап келеді- Автомобильдерді канағатганғысыз пайдалану, олардьт №• тырандылығы және баска біркатар себептерден жүк тасымал- даудың өзіндік кұны әлі жоғары. Осы айтылған кемшіліктерді жоюда автотранспортпен тасымалдауды шұғыл арттыруда11 жоне онын езіндік кұнын кемітудіц едәуір резерв! бар. Біздік міндетіміз — автомобильдерді пайдаланудагы кемшіліктерД1 жою және жүк тасымалдауды жақсы үйымдасгыру. Темір жол станцияларынан, поставщиктерден автомобиль транспортымен жүк тасып жеткізудіц кәзіргі практякасы « ғ алушылардын жүк тиелуін күтіп, едәуір бос тұрып калуын ту- ғызады. Жүкті жалпы пайдаланудағы автотранспорт пек та­ сымалдау жұмысын бір орталыкка бағындырса бүл кемшіл» жойылады. Тасымалды бір орталыктан баскару ісін үйымдас- тыру жүк тиеу пунктгеріне автомобильдердіц график бойыишз «елуін камтамасыз етеді, жүк тиеуде және жүк тусіруде өнш- сіз бос карап тұруды жояды, арнаулы жүріс составын жэне тіркеуіштерді кең колдануға жағдай жасайды. Солсыяктьтжүк тиеу-жүк түсірудегі кеп еңбек тілейтін жұмыстарды механике- ландыруға мүмкіидік береді.

Орталықтандырылған ж үк тасымалын ұйымдастыруға де- йінгі жэне оны ұііы мдастырғаннан кейінгі автомобильдердіи жумыс көрсеткіштерін салыстырғанда кейінгі керсеткіш жаксы больгп шығады; кірпіиг, көмір, мұнай өнімдерін ж эне металл тасудағьі автомобпльдердің өиім ділігі едәуір артты, бұл жүк- терді тасып жеткізудін шығыны едәуір кеміді. Москваныц тэжрибосін пайдалана отырып, жүкті орталык- тан тасымалдау еліміздің 28 каласында ұйымдастырылды. Жалпы пайдаланудағы осындай автотранспортпен катар Ми­ нусинск—Кизыл, Ош— Хорог, Большой Невер—Якутск автомо­ биль жолдарында жүкт.і орталыктандырылған тәртіппен тасы­ малдау ж үзеге асырылуда. Алайда жүкті орталыктандырылган тәртіппен жеткізу ко­ лем! өте жеткіліксіз. 1953 жылы ол жалпы пайдаланудағы автомобиль транспорты орындайтын барлық тасымалдык 10 проценті ғана болды. Министрлік кұрылыс материалдарын, отынды, мұнай өнімдерін, металлы, ұнды, өнеркәсіп ж әне азык- түлік товарларын орталықтандырып тасымалдауды онан әрі үлғайту шараларын жасауда. Бұл тасымалдьін. жалпы көлемі 1954 жылы 2— 2,5 есе арттырылуға тиіс, ек алдымен одактас республикалардың астаналарында ж әне еліміздің шамамен 50-ге тарта ірі өнеркәсіп орталығында жүктің орталыктанды­ рылган тасымалык ұйымдастыру есебінен, арттырылуға тиіс. Жүктің орталыктандырылған тасымалын ж үзеге асыруда автотранспорт ұйымдарынын алдында жауапты міндет тұр: ол міндет — автомобиль паркын пайдалану көлемін одан әрі арттыру. Автомобиль паркының жұмысын маршруттауға ерек- ше көңіл бөлінеді, бул жуксіз жүретін автомобильдерді барын- ша жүктеуді қамтамасыз етеді. Кәсіпорындарда, базаларда ж эне коймаларда ұйымдастырылатын диспетчер пункттарынын бұл жүмыстағы ролі зор болады. Тасымалдыи ұйымдастырылуын жақсарту, автомобильдер- дің жүксіз бос жүруін кеміту үшін ж үк автомобиль станция- ларын ұйымдастырудық зор манызы бар. Бұл станциялар жүкті жыйнап, овы коймаларда кысқа мерзімге сактауға, тиісті ба- ғыт бойынша реттеуге ж әне экспедициялауға тиіс. Ж олға шық- каиында ж әне кейін қайтканында ж үк станциялары автомо- бильдерге ж үк тиеп, автомобильдердің бос жүрісін кенет кемітеді, тасымалдың өзіндік кұнын төмендетеді ж әне тұты- нушыларға кызмет етуді жаксартады.- Тасымалды орталыктандырып ұйымдастыру ж әне авто- транспорттык жұмысын маршруттандыру жалпы пайдалану- дагы автотранспорттьі өркендетудін халык шаруашылығына тиімділігін көрсетеді. Автомобиль транспорты халык шаруашылығы үшін, әсресе халық тұтынатын товарларды көп тасып, ж ук тасуда жауапты Жұмыстар аткарады. Халык түтынатын товарларды тиісті орын- 409

ға мәдениетті ж әие сақтаулы күйінде жегкізу үшін арнаулы журіс составын колдану кажет. Осыған байлакысты ССРО Машина жасау министрлігі автомобиль фургондары ментірке- уіштер шығару шараларын қолдануға тяіс. Жүкті фургондар- мен тасығанда автомобильде арнаулы экспедитораардыв. агенттердік, жүк тиеушілердің болуы кажет емес; косалю жұмыс атқару ретінде жукті жеткізу ісін шоферге жукгсуге болады. Халық шаруашылығынық барлық салалары кэзір автомо- бильдермен толық жабдыкталып отырғанда автопаркты тех- никалык жағынан бүтін сактау үшін жұмсалатын шығышшн мемлекеттік макызы бар. Автомобильдерді техникалык жағы- нан түзік ұстауды ұйымдастыру ісін жаксарту автопарктыжлк- сы пайдалану ушін зор резервтерді пандалануға жэне транс- порт шығынын едэуір кемітуге мүмкіндік береді. Кәзіргі уақытта көптеген автомобильдер техиикалык жағы- нан тузік болмағаидыктан токтап тұрады, ал автопаркты жу мысқа жарамды жағдайда ұстау шығындары шамадая ткс көп, бул шығыңдар автотраиспортпен жүк тасуға шығатни барлық шығындардык шамамен жартысына тек- Тіпті жаксы ұйымдастырылған автомобиль шаруашылыктарының өзіиде № автомобильдерді техника жағынан күту әрбір тонна километр басына 24 тыйьінға жетеді. Көптеген автошаруашылыктарда бұл шығындар әлі де көп. Кәзіргі қолайсыз жағдай ең алдымен көптеген министр.™- тер мен ведомстволардык автомобильдер күтімін ұйымдастЫ\" руға және гараждар салуға жеткілікті көңіл бөлмсйтіидігжен болып отыр. Сонымен катар автомобильдерді жууға, майлауға, оларды жөндеуге, сол сыякты автомобиль шиндерін, аккумуДЯ' торларды жөндеуге жеңіл-желпі каражат жүмсау запас бел- шектердің, металдыц және материалдардын, шыгыНын едэуір кемітуге, автомобильдерді техника жағынан күту шығыидарыи кенет кемітуге мүмкіндік берер еді. Автомобильдерді техника­ лык жағынан деркезінде күтіп отыратын автошаруашылык­ тарда запас бөлшектердін шығыны халық шаруашылығындағы автопарктің орташа шығынынан едәуір кем. Автомобильдерд1 уакытында жуып, майлаудың зор мацызы бар. Отыннын. маи- ды« жане жағармайдыи сапасының манызы да бұдаи кем емес. Мынаны атап өту керек: ССРО Мұнай өнеркэсіп министр- лігініц автопаркты жоғары сапалы отынмен, жаксы майлармен және жағармаймен камтамасыз ету мәселесік шешетія уакыт жетті. Мүнай өнеркәсібі министрлігі тарапынан бірнеше рет уәде берілгеніне карамастан, бәрі де осы кунге дейін бүрынғы калпында калып келеді. Автотранспорт алатык май мен отыи- ныц сапасы төмен болумен келеді. Оодғы жылдары халықты автобустармен және таксо-мо- тормен тасу жақсарды. Жүргіншілерді автобустармен тасу елі- 410

міздік бес жүзден аса калаларында ж зне көптегеи қалааралык -аршруттарда ж үзеге асырылған. 1954 жылы қалаларда, кала манындағы және қалааралык маршруттарда жүргіншілерді автомобиль транспортымен тасу ісін онан әрі өрксндету белгі- леніп отыр. Сонымен катар кәзіргі уакытта жүргізіліп отырған жүргін- шілер тасымалы халықтык кажетін аздап кана канағаттанды- рады. Селолық аудандарда, Уралда, Сибирьде, Қазакстанда жэне Донбаста жүргіншілерді тасу жеткілікті өркендетілмей отыр. Көптеген облыстар мен аудандардың совет ж әне партия уйымдары маршругтардың саньги арттыру, калаларда, өнер- кэсіп орталыктарында, ауылшаруашылык аудандарында жүр- гіншілер тасымалмн ұйымдастыру, жүргіншілерге кызмет ету- діц мэдениетін арттыру жөиінде бізге әділ талаптар койылып отыр. Министрлік жүргіншілерге мадениетті қызмет көрсеті- луін жаксарту жөнінде шаралар колдаиуда. Алайда автобус- пен тасуды онан әрі өркендету автобус паркын ерекше артты- руды талап етеді. Соғыстан кейінгі жылдарда автомобиль заводтары авто- бустарды мүлде жеткіліксіз шығарып келеді. Машиналар ха- лыктың зәру керегін канағаттандырмайды. Б ізде ірі қалаларға арналғаи адам көп сыятын автобустар, кадааралық катнастар- іа арналған автобустар жок. Машина ж асау министрлігі таяу- дағы жылдардын ішінде автобус шығаруды екі есе арттыруға тиіс. . Автобуспен және таксо-мотор мен тасымалдау жөнінде колданылып жүрген кәзіргі тариф системасы халык пен авто­ транспорт үйымдары тарапынан орынды наразылык тудырып отыр. Жүргінші тасу тарифін тәртіптеу жөніндегі министрлік- тін ұсынысын ССРО Мемлекеттік жоспарлау комитеті мен ССРО Финанс министрлігі жеті айдан бері қараумен келеді, ал бұл мәселе кезек -күттірмей шешуді талап етеді. Депутат жолдастар! Біздік ұлан-байтақ еліміз жағдайында өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығынын. кажетін транспорт бай- ланысымен деркезінде және толык камтамасыз етудің мемле- кеттік ерекше манызы бар. Осы міндетті жүзеге асыруда авто­ мобиль жолдары зор роль аткарады. Жолдыц жеткіліксіз бо- луы біздік еліміздің бірқатар аудандарынык экономикасын да- мыту үшін елеулі кедергі болып отыр деп айтсак, асырып айт- Кандык болмайды. Жолдын жеткіліксіз болуы автопаркты неғүрлым өиім ді пайдалануға да кедергі болып отыр. Ауыл шаруаигылығын онан әрі өркендету, тыц ж әне тыңайған жер- лерді игеру жөніндегі Партия мен Үкметтіқ карарларына бай- ланысты автомобиль жолдарын салу, жөндеу ж әне күтіп ұс- тасдын манызы ерекше күшейе түседі. ' Сонғы кезде еліміздік жол органдары халыктың белсене катысуымен едэуір автомобмь жолдарын салып, оларда тиісті 411

курылыстар жасады. Бірак кәзіргі жолдарымыз қойылған та- лаптарға жауап бере алмайды. Министрлігіміздіц қарамағын- дағы барлык жолдардық бір азының ғана катты төсеніші бар екенін және жол бұзылған кезде автомобильдердін жүрісін солар ғана қамтамасыз ететінін айтсақ, жеткілікті. Сонымек қатар көпірлерді және баска жасанды кұрылыстарды қанағат- танарлык деп есептеуге болмайды. Осы кунге дейін жол құрылысы жеткіліксіз көлемдс жүзеге асырылып келді. Сол сыяқты, қурылысты уйымдастыруда бізле әлі көп кемшіліктер бар. Қурылыстын кұны өте жоғары, рес- публикалык маңызы бар жолдардық кұрылысына бөлшетга каржы көбінесе көптеген басқа объектілерге бытырап кетеді, соныи өзінде бірнеше жылдан бері салынумен кележадаи объектілерге бытыратылады. Біркатар аудандарда машина- жол стаициялары жолға қатысы жоқ жұмыстарды аткарып жүр. Жолды одан әрі ұлғайту және жақсарту максатымен мн- нистрлік тиісті органдардың карауына белгілі шаралар белп- леп енгізді, бул шаралар жоддардыц, көпірлердіқ тағы баска жасанды құралдардыц курылыс көлемін кенет арттыруды, курылыс жумысын жақсы уйымдастыруды және автомобиль жолдарын жақсы күтуді, курылыс үйымдарын мамандандыру- ды жэне көмекші өндірістік кәсіпорындарды кен КҰРУДЫкез' дейді. Жол кұрылысыныд каркыньш арггыру, оларды жвпдеУ және кугу жұмысын жаксарту, сол сыякты көмекші өндірістік кәсіпорындар ұйымдастыру міндеттерін орындау шаруашы- лықты жол машиналарымен және механизмдермен жабдык- тауды талап етеді. Бұл жөнінде жол уйымдарына ССРО Куры­ лыс жоне жол машиналарын жасау министрлігі көмек көр«' туге тиіс. Мынаны атап өту керек: ССРО Мемлекеттік жоспар- лау комитеті өзініц күнделікті жұмысында жол органдарын нығайтудың кажеттігін және оларды механизмдермен күРал‘ дандыруды әрқашан еске алып отырмайды. Совет Одағынык барлық жолдарынык құрылысын жузеге асыратын миниир- лікке онык 1954 жылы жол салу машиналары мен механизм- дерінің небәрі 12 продентін ғана балуді белгілегені осыдан болып отыр. Жол органдары таяу уақытта қурылыстыи қарқыиын ба- рынша кушейтіп, кәзіргі жолдардық жемісін арттыруға » ЭІіе оларды кутуді жақсартуға айрықша көңіл бөлуге тиіс. Жо-т дарды салу, жөндеу жәнс кутіпсақтаужөніндегі осыжұмыста, әсресе жергілікті манызы бар жолдарда жол уйымдарына ецбекшілер депутаттары жергілікті Советтерініи аткару комИ‘ теттері елеулі көмек көрсетуі тиіс. Депутат жолдастар! 1954 жылға арналған Мемлекеттік бюджет. Бюджет комиссиясының түзетулерімен, макұлдаиып’ 412

бекітілсін деп менен бұрын сөйлеген шешендердік үсыныста- рына қосыламын. Автомобиль транспорты мен тас жолдардың кызметкерлері жүргіншілерге қызмет көрсетуді, ж үк тасуды, автопарктың тех- ішкалық күйін түпкілікті жаксарту үш ін өзінік барлык. күшін жұмылдырады. Олар жака тасж олдар құрылысыныц, кәзіргі жолдарды жөндеудіқ мерзімін қысқартуға, барлық кажетті шараларды колданады, күрылыстық құнын арзандату, онын сапасын жаксарту мақсатымен ж ана техниканы барынша пай- даланады. ( Қ о л ш а п а л а қ т а у ) . Председатель. Депутат ж олдастар! Регламент бойынша бү- гінгі мәжлістіқ уакыты бітті. Одак, Советініқ келесі мәжлісі дүйсембі күні, 26 апрельде, күндізгі сағат 4-те болады. Одақ Советінің мәжлісі ж абық деп жариялаймын.

Ұ Л Т Т А Р СОВЕТІ Бесінші мәжліс (1954 жылғы 24 апрельде) Ұлтгар Советінің Председателі В. Т. Лацис жолдас *>« оның орынбасарлары Н. Е. Авхимович, П. Т. Комарм. М. М. Султанова, П. Г. Тычина жолдастар Президиум» кМ' генде, ал Г. М. Маленков, Н. С. Хрущев, К. Е. Ворошкам. Н. А. Булганин, Л. М. Каганович, А. И. Микоян, М. Г. Первухин. Н. М. Шверник, П. Н. Поспелов, Н. Н. Шаталин жолдастар ложаларга келгенде, депутаттар оларды ұзақ кол шапалақтаУ’ мен карсы алады. Бәрі де орындарынан турады. Председательдік етуші — Ұлттар Советінін Председате® депутат В. Т. Лацис. Председатель. Депутат жолдастар! Ұлттар Советінік мэ*- лісі ашык деп жариялаймын. ССР Одағынын 1954 жылм Ч налған Мемлекеттік бюджсті туралы баяндаманы талкылауды жургізе береміз. Депутат Онищенкога сөз беріледі. В. П. Онищенко ( Н и к о л а е в с а й л а у о х р у ^ У к р а и н С С Р-ы ). Депутат жолдастар! ССРО-нык I*' жылға ариалған Мемлекеттік бюджеті біздік тамаша Отаны- мыздың айбынды куатынын үздіксіз өсіп ксле жаткандығыяы айқын және көз жеткізерлік дәлелі болып табылады. Цифр™ өте-мөте уғымды тіл деп айтады. Шынында да, ССР Одағыяык Мемлекеттік бюджетін тындағанда, колхоз бен совхоз дала сына кетіп бара жаткан куатты техниканык колоннасыя ке^- сін, халық шаруашылығының барлық саласын осы замавныи жабдықтарымен кұралдандыратьш жана заводтарды квресін. салынып жаткан куатты электр стапцияларынык оттарьін, хал- кымыздыд қажеттерін өтеуге тиісті халық тутынатын заттзр- дын удемелі тасқынын көресіц. 414

Бюджеттік жобасы нда с о ц и а л и с т халық шаруашылыгы- нык букіл саласын дам ы ту негіздерініқ негізі совет халкы игі- лігінік негізі болып табылатын ауыр индустрияға көп қаржы жұ.чсау қарастырылған. Б юдж етте бөлінген қаржынық едәуірі халық тұтынатын заттар өндірісін ұлғайтуға, ауыл шаруашы- лығын онан әрі шұғыл катеру ге бағытталады. ССР Одағынын Мемлекеттік бю дж еті — бұл бізд ін ІІартиямыз бен Үкметіміз- дщ жүргізіп отырған бейбіт шаруашылық жоне мәдени кұры- лыс саясатыныц бейнесі. М іне, сондықтан д а Мемлекеттік бюджеттің ж обасын С С РО Ж оғарғы Советініқ екі палатасы- иың да депутаттары бірауыздан түгелдей ж әне қызу қарсы ялалы Депутат ж олдастар! Партия мен Үкмет ауыр индустрия мәселелеріне көніл бөлуді нашарлатпай, сонымен катар халық түтынатын заттар өндірісініқ барынша өсуііг, еліміздегі екбек- шілердіқ тұрмыс әл-ауқатын онан әрі үздіксіз жоғарылатуды қамтамасыз ету міндетін алға қойып отыр. Мен осы міндетті орындаумен коса, тұрғын уй, мәдениет- тұрмыс кұрылыстарыныц мәселелеріне ерекше көціл бөлу тиіс деп ойлаймын. Ж ацадан салынатын тұрғын үй, клуб, мектеп, аурухана, театр күрылыстарына жыл сайын мемлекеттік кар- жынық орасан көп сомасы ж ұмсалады . Б іздіи елімізде қандай да болса құрылыс жүргізілмей жаткан, сірә, бір д е бір түкпір болмауы керек. Совет адамы туралы, б іздіц жасаушы халкы- мыз, тудырушы халкымыз туралы Партия мен Үкметтік орасан зор қамкорлығы осыдан көрінеді. Ұлы Отан соғысы аякталғаннан кейінгі өткен жылдардық ішінде Украинада толып жаткаи түрғын үйлер мен мәдениет- тұрмыс мақсаттарына арналғаи үйлер калпыиа келтірілді және жаңадан салынды. Гүлденген Советтік Украинаның астанасы болып табылатын тамаша Киевтік орталык магистралы — Қрещатик кул-талқан болып қыйраған күйінен кайта калпына келді. Переяслав-Хмельницкий, Харьков, Д онбас қалалары бұрынғысынан д а гөрі әдем і болып алды. Ж ака Каховка кала- сында көп нәрселер істелді. Б ірак тұрғын ү й кұрылысынык каркыны өнеркәсіп ендірісі- нін дамуынан ж әне кала халкынык өсуінен артта қалып отыр- ғандығын мойындау тиіс. Б ізд е тұрғын үй әлі д е жеткіліксіз, бұл жөнінен қатты мұқтаждык барлык ж ерде д е сезіліп отыр, Біз бұл проблеманы ш еш уіміз керек, оны одактық министрлік- термен ж э н е УССР-дык Азаматтык-тұрғын үй кұрылысы ми- нистрлігімен бірлесіп ш ешуіміз кажет. УССР-дыи Азаматтык-тұрғын үй кұрылысы мииистрлігініи 1954 жылгы құрылыс-монтаж жұмыстарының көлемі 1 мил­ лиард сом болып бекітілді. Құрылыстың каркыны жылма-жыл және сонымен катар тез өсуде. 1954 жылдың бірінші токсанын- дағы күрылыс-монтаж жұмыстарынын жоспарын өткен жыл- дыц осы кезімен салыстырғанда министрлік 145 процент орын- 415

дады. 1955 жылы кұрылыс жумысынык көлемін 1954 жига жоспарға қарағанда 1,5 есе ұлғайту караяып отыр. Министрліктін куаты жеткілікті өндірістік базаларыоар. Кұрылыс индустриясынык гипстік және шлак бетондык 6*н- тар, асфальт плиткаларын, мннералдык жун, саиитарша- техникалық және электро-техникалык бұйымдар, башшык крандар, дифтілер және әртүрлі стандартсыз жабдыктаржа- сап шығаратын заводтары кұрылды. Жакында өиімділігі жа- лына 50 мьің текше метр темір бетон шығаратын темір-бетонд» буйьімдар заводы іске косылды. Министрліктіа курылапа, ғылми-зерттеу және жобалау институттарында істеп журги жоғары квалификациялы кадрлары да бар. Бірақ біздіқ жұмысьімызда әлі де болса көп кемшши? бар. Күрделі құрылыс жоспарларын министрлікке карағ» үйымдардың барлығы бірдей орындап отырмайды. Олардь* көпшілігінде жұмысты ұйымдастыру дәрежесі темен, курыдь механизмдері мен жұмысшы күші нашар пайдаланылады, ч; рылыс жұмыстарынык қүны жоғары, олардык сапасырүпнғ күннін талантарына сай келмейді. Біз бұл кемшіліктерді ВД отырмыз және министрліктід алған тапсырмалары сөэсіз 4« далуы үшін барлык шараларды қолданып жатырмыз. Депутат жолдастар! Меи шешілуі өте қажет болып бірақ УССР Азаматтық-тұрғын үй құрылысы миннсгрлш мүмкіндігінен асып кететін кейбір шұғыл мәселелерге тоя ■ өткім келеді. .гім УССР-дын Азаматтык-тұрғын уй кұрылысы министрам жумысы, сондай-ак, баска да одактас республикалардык осындай министрліктерінін жүмысы, баска министрліктерд жүмыстарына қарағанда, едәуір кашар жағдайға К0ЙІІІ' . Не себепті екені белгісіз, біздің кұрылыстарымызды Ф°ндЫ'’,г материалдармен, тіпті фондылық емес матсрналдардый ? кейбір турлерімен жабдьіктағанда, бекітілген жүмыс квлеы карай емес, жоспарлаушы органдардыц айтатынысыякты, мү- кіншілікке карай қамтамасыз етуді дұрыс деп санайды. КУР лыстарда жүмысшыларға енбек акы твлеуде өте ала-күл1’ бар: біреулері орындалған жүмыс үшін косымша акы ала болса, екінші біреулері алмайды. Бүл мәселені де зерттеп^ тіпке салған жөн, сөйтіп кұрылыста жұмыс істейтін кҮР“\" жұмысшылары мен инженер-техник кызметкерлеріне де № шаруашылығыныд жетекші салаларындағы қызметкерлерд пайдаланып жүрген бірқатар жекілдіктерін қолданған жөи' Кұрылыстарды механнзмдермсн, жабдықтармен, автотр3. портпен камтамасыз етудін дәл ойластырылып жасалған жү • жок. Құрылыстын барлық участоктерін кұрылыстарда кару кезге жетіспей отьірған маман инженер-техник кадрлар»с кебірек толықтыру өте кажет болып отыр. Курылыс инстііту тарын кебейтумен катар, олардық кейбіреулеріиіи * ан“” ’ кұрылыста кызмет істеп жүрген және жұмыс тэжрибесі о Ғ' 416

бірак теориялык даярлығы ж оқ, адам дардан тез уакыт іш інде инженер әзірлеп шығаратын арнаулы курстар ұйымдастыру керек болады. Қ аидай д а бір объект курылысына мемлекеттік бапген каржысы техникалық документациянық жоктығынаи игерілмей калатын болмауы уш ін, үлкен көлемді кұрылыс ж ұ- шстары бар калаларда ж об а л а у институттарынын филиалда- рыи ла кұру тиімді болады. Кұрылыс ұйымдары уш ін тиісті өндіріс ж әне тұрғын уй базаларын салып, оған жеткілікті каржы беру керек болады. Өзініц менінікті базасы болмайынша, ешбір құрылыс ұйымы- ның бірқалыпти жумысы болмайтындығы өте айкын. УССР Лзаматтық-тұрғын үй құрылысы министрлігіне көмек көрсетудін к аж ет екендігін көрсету үшін шешуді керек кылатын шүғыл моселслердін, осы ұшынан-ұшынан айтылған тізімінін езі-ак жеткілікті. Құрылыс матсриалдары өндірісі меи құрылыс жұмыстары көлемін жоспарлауды координациялаумен катты шұғылдаиған жвн болар е д і. 1954 жылдың бірінші токсанында ж әне онан бурын да б ізд ік құрылыстарымыз кірпішпеи камтамасыз е с ­ ауле үлкен олкылықтар көріл келді. Толып жаткан облыстык күрылыс уйымдарын былай койранның өзінде, тіпті Киевтін курылыс трестері д е кірпіш пен жабды қталмаған. Ал оның бер- жағында УССР-дыи. күрылыс материалдары өнеркәсіп минис- трлігі кірпіш өндіру жоспарын бірінші тоқсанда артығымен соындап отыр. О йға сыймайтын жағдай! Бұл, бір жағынан. қүрылыс материалдары өнеркәсіп орындарыкьщ жұмысты теріс жоспарлағандығын, сонық нәтижесінде құрылыстар кыс кезін- де жұмысты токтатпайтын болса д а , сол уакыттыц іш інде көп- теген кірпіш заводтарынын жұмыс істемейтіндігін көрсетеді: екінші жағынан, бул кірпіш заводтарынын осы кунгі бар куаты кұрылыс жұмысгарынын қаркыны мен келеміне сай келмейтіндігін дәлелдейді. Киевте куаттьслығы жыльша 1.200 мык шаршы метр ас­ фальт плиткаларын шығаратын, механикамен тамаша жабдық- талған асфальт плиткалар заводы да салынған, бірақ завод жергілікті смолалармен жұмыс істейтін болғандыктан ж әне жоғары сапалы шикізатпен жабдықталмайтындыктан, оиын внімі өтпей калады. Осында айтылғандай, біздін кейбір басшыларымыз тұрғын үйлер мен мәдениет-тұрмыс каж етіне арналған объектілер ку­ рылысына екінші реттегі іс деп карауға әдеттеніп алған. Ағаш- сыз, тіпті онык орнына баска затты кенінен колданғаида да , тұрғын үй д е , мектеп те, аурухана да , клуб та салуға болмай- гындығы жұрттын бәріне тусінікті. Мунын үшін ағашты тек дайындау ғана емес, сонымен катар оны курылыс орнына та- сып жеткізу д е керек болады. Украинанын батыс облыстарында республикамыздың азаматтык-тұрғын үй кұрылысы министрлі- гіиік меншікті ағаш дайындау орындары бар. Ол ж ердей ағаш 417

тасу жұмысы түрліше кідіріске және қыйындықка соктышп отырады. Львов темір жолы кұрылыска керекті іс ағашынтасв- малдау үшін жоспар бойынша берілетін вагондармея үиеи қамтамасыз етпейді, сондыктан біз Жол басқармасына, ССРО Қатнас жолдары министрлігіне, ССРО Министрлер Советик телеграммалар жіберіп тиісті көмек сұрауға мзжбүр боламш. Айтыныздаршы, біз мемлекеттік, тағы да айтайын, мемлеш- гік, жоспарды орындауға не себепті унемі көмек іздеуге тші- міз? Егер де станциялардың тек біреуі, мен бүкіл жолды аһьга турғаным жок, жүргінші поезынын жүріс графигін үнемі буза- тын болса, сырттан ешқандай ыклалсыз-ак, Бещев жолдасм езі де үзілді-кесілді шаралар колданар еді. Олай болса, аг«и тиеуге бос вагондарды беру графигінін күн сайын бүзылуыне себегтті жазасыз кете береді? Бещев жолдас УССР Азамап» түрғын үй құрылысы министрлігінін қурылыстарына күнсайш агаш жіберіп турудыц кажеттілігін Львов жолынық бастыга Головченко жолдасқа түсіндіріп, осы максат үшін вагонд» берудіц мемлекеттік жоспарының орындалуын камтамасш етерліктей шаралар қолданады дел сену керек. Менін бүлаиша деп кортынды жасауымныц себебі мыиадан: Бещев жмдас осы сессияда сөйлеген сөзінде ССРО Қатнас жолдары м®*-' трлігі депутаттардық сөздерінде келтірілген ескерту сыМа)\" нан барлык тиісті қортындыларды жасайды деп ССРО Жм'аР' ғы Советін сендірген болатын. Депутат жолдастар! Біздіц еліміз бүкілхалыктьік меР® гс — Украинаныц Россиямен кайта косылуынык 300 жьіда- ғына — әзірленуде. Бұл даккты мерекені фабрикалар мен водтардың жұмысшылары, колхоз бен совхоз даласыныне»се' шілері, орасан зор кұрылысшы-жумысшылар армиясы *г\" өндірістік табыстармен қарсы алады. Түрмысымыз бұрынғы- дан да гөрі жақсы аукатты болуы үшін совет адамдары Iй нымыздын игілігіне тынбастан екбек етеді. Ұлы орыс халкынын жэне біздің көп ұлтты семьямыздь™ баска халықтарының туыскандық көмегін күнбе-күн кере <\"»; рып, біз алдымызда түрған үлкен және күрделі м ін дй ^ сөзсіз орындауды камтамасыз етеміз. Дақкты Совет Коммунист партиясының бізге басшылык етіп отырғаньі - бүл сенімніц негізі. Депутат жолдастар! ССРО-ның 1954 жылға арналгаи Ме“п лекеттік бюджеті тын және тынайған жерлерді игерудін. сев елімізде астық өндірісін арттыру міндеттерін жүзеге асыруД“' Отанымыздағы енбекшілердін материалдык ал-аукат Д»Ре* сін онан әрі көтеру жөніндегі Партия мен Үкмеггік шаралари орындауды камтамасыз етеді. Депутат Зверевтін баяяда» сында келтірілген мэліметтер ерекше көңіл аударарлык., о\"* былай делінген: азык-түлік товарлары мен көпшілж түтынатьі\" товарлар енеркэсіп орындарыііьщ күрылысьіяа 1953 * ылд®, 7.600 миллион сомның орнына үстіміздегі жылы 14 миллиар»- 418

сомнан аса беліиіп отыр жоис 1954 жылы халык тұтынатын товарлар өндіру бесінші бесжылдык жоспар бойынша 1955жылға белгіленген дәреж есіне жеткізіледі. Мен ССРО-ның 1954 жылға ариалған Мемлекеттік бюдже- тін, Бюджет комнссиясы ұсынган түзетулермен қоса, бекіту туралы осыкда сөйлеген депутаттардың ұсынысын бүтіндей *эне толығымен колдаіімын. Совет Одағьшын Коммунистік партиясы мен туыскан Совет Үкметінін твңірегіне бұрынғыдан д а гөрі тығыз топтасып, елі- мізде коммунизм орнатуды ойдағыдаб камтамасыз етеміз. (Қол ш а п а л а қ т а у ) . Председатель. Депутат Микоянға сөз беріледі. ( М и к о я н жолдас т р и б у н а ғ а к е л г ен д е, д е п у т а т т а р оны үзақ қол ш а п а л а к т а у м е н қ а р сы а л а д ы ). А. И. Микоян ( Е р е в а н — С т а л и н с а й л а у о к р у г і. Армян С С Р -ы ). Депутат ж олдастар! Мемлекеттік бюдж ет­ ов талқылануына байланысты маған, өзімнін сезім де совет саудасын дамытудық кейбір мәселелеріне тоқталуға рұксат етіңіздер. Партия мен Үкметтік халық тұтынатын товарлар өндіруді шұғыл өрге бастыру, ауыл шаруашьілығын тез өркендету, ха- ■іықтың табысын көбсйту ж әне совет саудасын дамыту жөнінде дабьілдаған шаралары 1953 жылы, әсресе 1953 жылдық екінші жартысында, товар абналымынын едәуір артуын камтамасыз етті. Бөлшек сауда товар айналымы 1953 жылы. 1952 жылмен салыстырғанда, салыстырмады баға бойынша 21 процент, ал деревняда — 24 процент өсті. Мұнымен бірге товар айналымы токсан сайын өсіп отырды, ол әсресе деревняда күшті өсті. Бұғаи товар айналымыныц өткен жылғы дәл сол мерзімімен салыстырғандағы процент ееебімен алынған токсан сайынғы всу мәліметтері дәлел бола алады. 109 103 123 128 123 129 126 132 Мұнымен катар сауда ұйымдары сонғы жылдар іш інде алғаш рет 1953 жылғы товар айналымыныц белгіленген жыл- дық жоспарын орындағанын атап айту керек. Товар айналымыныц 1953 жылғы екінші токсанда бастал- ған шуғыл өсуі 1954 жылдың бірінші токсанында да өріс алды. Бөлшек товар айналымы 1954 жылдың бірінші токсанында, 419

1953 жылдың бірінші токсанымен салыстьірғанда, кәзіргі бні бойынша 15,5 процент, салыстырмалы баға бойынша30проиг өсті, ал деревняда товар айналымы казіргі баға бойынса 26 процент, салыстырмалы баға бойынша 40 процент өсті. Бссжылдық 1955 жылы товар айналымын, 1950 жьда дәрежеге карағанда, 70 процент арттыруды көздейді. Кэзіргі жеткен дәреженіз және товар айналымын бір жыл ішінде 15,5 процент арттыруды көздейтік 1954 жылдыцжоспарьгтовар айналымын 1950 жылғыдан 75 процент арттыруды камтамасш етеді. Бул товар айналымы жөніндегі бесжылдық белгіленг» мерзімінен бір жыл бұрын орындалуда жэне асыра орындДО деген сөз. (Қ о л ш а п а л а қ т а у ) . Сауда ұйымдары халыкда сату ушін 1953 жылы жк 1954 жылдың бірінші токсанында, өткен жылдын дм осыЩ зімімен салыстырғанда, өнімді мына мөлшерде артык алды: Ет енімдері............................. . . . {процент есебж») Балыц опімдері.................... . . . 1954 *нда Мал м айы ............................ . . . Қ а и т ............................ 1953 жилъ1 I токимш ... 36,0 39,Г Жүн маталар........................ 8,0 14,9 36,0 40.5 Жібек м аталар.................... . . . 23,0 22,2 180 67,6 Тігілген буііымдар................ . . . 45,0 70,3 Шұлык-уііықтар.................... . . . 29,0 28,4 Былгары аяккиімдер . . . . . . . 31,0 19,4 29,0 23,7 Әрине, ет өнімдерін жэне кейбір баска да товарлардыся£ ды бұдан былай да мұндай қаркынмен арттыра беруге^і- майды, өйтксні өткен уакыттарға карағанда кэзіргі всудж дэрежесі анағұрлым жоғары сатыдан басталатындыктан, зрО’; дың әрбір проценті мүлде басқа көрсеткіш береді. Әрияе, енд өндіру ісі де мұндай қаркынмен өсе бере алмайды. Ьұдан былайғы жерде товарларды сату каркыньінын аро\" көпшілік тутынатыи товарлар өндіруді және ауыл шаруаш лығынын өнімділігін каншалыкты арттыра алатынымызғаяк лей байланысты болады. Егер өтксн жылдын бас кезінде сауда желісінде товарлзр дың нормадан тыс калдыктары, оның ішіндеөтімсіз, фасондар ескірген жоне сапасы төмен товарлардын калдығы, улкен« маға жетсе, етксн жылдыц ішінде товарлардын нормадан т калдығы негізшен жойылып, ал өтімсіз товарлардын сак едәуір кеміді. Буган товарлардын сапасын арттыру жеиінД^ өнеркәсттщ жұмысын жаксарту, сауда орындарыныи каО орындардан товарларды қабылдаганда товар сапасына ка«* шарттар қоюы арқылы жэне сауда ұйымдарынын сауда

іуі аркылы жеттік. Тұтас алғанда сауда ж елісіндегі товар калдықтары енді жалпы нормаиың дәреж есінде. Алайда мұнымен қатар, мына- дай жағдайды ескерген жөн: сатуда кейбір товарлар, мысалы, ег, мал ма/іы, ж ун маталары, радиокабылдағыштар, тігін ма- шиналары ж әне басқ а д а кәзіргі кезде өте қаж ет товарлар эдеттегі иормадан аз. Ал шұлық-ұйық (мысалы, Литва ССР- шқ калалық сауда оры ндарында), аяқкиім (Молдаван ССР- нда), макта маталары (Туркмен ж эн е Эстон ССР-ларында) сыяқты товарлар ш амадак тыс көп. Рынокка түсетін товарлардыц сапасын арттыру жолындағы күресті оиан әрі күшейту үстім іздегі жылы сауда орындарын­ да етімсіз товарлар болмауын ж әне товар запастарын аудандар бойынша каж стіне карай бөлуді камтамасыз етуге тиіс. 1954 жылдыц біріиші токсанында товар айналымынын жузеге асырылуы товар керексіну жоғары ж әне тұракты болуы жағдайында өтті. Әсресе жоғары сапалы ж үн ж әне ж ібек ма- Шарын, т аза ж үн маталарды, модельді былғары аяқкиім- дерді сонымен катар неғұрлым кұнды азық-тулік товарларын юрек ету күшейді. Мәдениет товарлары, шаруашылык үш ік кажстгі заттарды жше ұзак уакыт пайдаланылатын товарларды (тігін машина- сы, токазыткыштар, сағаттар, мебельдер ж әне т. б .) керексіну едәуір арггы. Апрельде, баға арзандағаннаи кейін, товар керексіну бү- рыиғыдан д а арта түсті. Егер өнеркәсіп сауда орындарына товар жеткізу жөніндегі өздерінің міндеттемелерін нсғүрлым ұкыпты орындаған болса, ал сауда ұйымдары жұмысты бұдан да жаксы істеген болса, онда 1954 жылдыц бірінші токсанында товар айналымының өсуі бұдан да артык болар еді. Халықтык, әсресе кейбір товарлар жөніндегі, мысалы, ет және шұжык өнім дері, мал майы ж өніндегі керектері, бұл то- варлардын фондылары шүғыл өскеніне карамастан, әлі де канағаттандырылмай келеді. Еггің ж оне ет өнім дерініц рыноктік фондаларынын көп есуіне карамастан, еттін фондысын көбейту жөнінде біркатар жерлерден етініш тер түсуде. Таяудагы көктем жоне ж аз айларында ет ресурстары ж ө- кінде кыйын болады, өйткені, колхоздар мен колхозшылардын мал шаруашылығын өркендетуге ынталығы артуына байла- нысты, олар малды күзде копды етіп сату ушін, бұл мерзімде малды көбінесе жайып семіртуді, өсіруді көздейді. Мұнык өзі жылдық бірінші жартысында мал сатыгі алу жоспарынын орындалмауына, мұнымен бірге ет өвдіру жоспа- рыиың орындалмауына әкеліп соғады. Мұндай ж ағдайда еттін орнына балык үлкен сүйеу болады, вйткені балык аулауды н ең кызу кездері дәл осы айлар — елі- 421

міздік европалык бөлігінде көктемгі балык аулау маусымы.м Қыйыр Шығыста жазғы балык аулау маусымы. Көктемгі балык аулау жоспарының толык орыидалуыушік барлық шараларды колдану керек. Бұл істе жергілікті со« және партия ұйымдары үлкен роль аткара алады. Қала халкыныд ет және ет өнімлері жөніндегі керегі ік мемлекеттік фонды есебінен ғана қамтамасыз етілуі керекдеп ойлау дурыс бодмаған болар еді. Бұл істе жергілікті ресурс- тарды пайдаланудыд, мысалы, асханалардык калдыктарынеи шошка жемдеудік және колхоз саудасын жакеы жолра коюдын зор манызы бар. Жұртка мәлім, калалар мен өкеркәсіп орталыктарывш халыктарын ет, картоп, овощ өнімдерімен жабдықтауды » • сарту максатын көздеп, сондай-ақ колхоздар мен колхода лардын табысын молайту максатын көздеп, ССРО Министр.'*! Советі мен СОҚП Орталык Комитеті калаларда, поселкмер® және колхоз рыноктарында комиссиялык бағамен сатуүи колхоздар мен колхозшылардың басы артык ауылшаруанашк өнімдерін қабылдау ісін ұйымдастыруды тутыну коопераДО' сына міндеттеді. Біржолғы алым мәліметтеріне қарағанда, еліміздін я*8® рыноктарында күн сайын 500 мыннан астам колхозшы саудз жасайды. Егерде тұтыну кооперадиясы комнссиялык сауданы кед өрістету ісімен ойдағыдай шұғылданған болса, колхозеиді- рісіне керекті толып жаткан жүмыс күшін босатуға бодав ед Центросоюз бұл мақызды іспен әлі де болса нашар шүғы. данып келеді. ССРО Мемлекеттік бакылау министрлігі тексер ген жеті облыста үстіміздегі жылдын бірінші 208 аудандык түтынушылар одағыныд 108-і, немесе 84,8 про­ цент!, комиссиялык сауда жургізбеген. Мысалы, Ярославль каласындатұтынушылар коопераия** рынокта сатылатын еттің жалпы мөлшерінік комиссиялык*^ мен небәрі 5 процентін ғана, картоптын 0,7 процентін ға“ • овощтың 5—6 процентін ғана сатады. Депутат жолдастар! Халык тұтынатын товарлардыа сапа' сын артгыру күресіне бүкіл еліміз жұмылып отыр. Содғы үш айдыд ішінде ССРО Сауда министрлігі мемп кетгік және кооперативтік өнеркәсіптін 50 ден аса кэсіпорь™ дарынан нашар өнімді қабылдауды токтатты. Бұл шара, тәжрибе көрсетіп отырғанындай, товарларди* сапасыи жақсартуға кәсіпорындар басшыларын мэжбүр сп • Мысалы, 1953 жылдыд төртінші тоқсанында сауда рь№ дары Ростокино ад терісі комбинаты тігіп шығарған баскиш- дерді қабылдағанда, оныд үштен бірін бракка шығарД“ Өнімді кабылдамай қою бұл комбинаттыд басшыларын бірка' тар косымша технологиялық операциялар енгізуге, машина- лардыд тозығы жеткен бөлшектерін ауыстыруға жэне жұмы.1 процестерінід орындалуына бақылауды күшейтуге мажбур е171' 422

Осы шараларды ж үргізе отырып, Ростокино комбинаты өнім- ніи сапасын жақсартты. 1953 жылдыц аяқ кезінде сауда ұйымдары Горькийдің «Красный обувщик» фабрикасы тігіп шығарған аяқкиімдердін көпиіілігін кайтаруға мәжбүр болды. Сауда орындары аяк,- киімдерді к.абылдамаіі койғаннаи кейін, фабрика жабдықтарды тәртіпке келтіру ж оне технологияны ж ақсарту ісіне екі ай уа- кыт жүмсады. С С РО Көпшілік к.олды өнеркәсіп товарлары нинистрлігі флбрикаға техникалық көмек керсетті. «Бостон» матасы кабылданбайтындығы туралы ескерту ал- ғакнан ксйін, Кунцево ж үн мата фабрикасы өнімнін сапасын жаксарту ж өнінде елеулі шаралар колдануға мәжбүр болды. 1953 жылы октябрьде, сауда кызметкерлерінін Бүкілодак- тык. кенесіндс Трехгорная мануфактура шығаратын штапель матасыныц саиасыиык нашарлығы сынға алынған болатын. Бұдан кеііін сауда орындары бұл матаны қабылдауды токтат- кан болатын. Трехгорная мануфактуранын қызметкерлері бүл •сыннан ездеріне тиісті кортынды ж асады, кемістіктер түзетілді, сөнтіп кәзіргі уакытта бұл фабрикада штапель маталарынык сапасы жақсартылды. Амал не, кейбір кәсіпорындардык басшылары товардың са- ласын жаксартудын, манызын күиі бүгінге дейін түсінбей ке- леді. М үндай кәсіпорындардың катарына мыналар кіреді: Ри- ганың «Электра» мех фабрикасы (бұл фабриканын өнімін сауда ұйымдары үстім іздегі жылдык март айынан бері кабылдамай келеді); Кадининнік макта-мата комбинаты; Семейдін аяккиім фабрикасы; Москваның Тельман атындағы, Шкирятов атын- дағы тігін фабрикалары. Мынадай фактыларға — бірсыпыра кәсіпорындар мен ар- тельдердің халыкка қажетті, игерілген өнімдерді өндіру ісін тоқтатып тастағандарына д а — көніл бөле кету керек. Мысалы, Москва каласындағы, Щербаков атындағы жібек комбинаты зонт жасауға арналған әртүсті матаньщ ж аңа үлгі- лерін игеріп, бұдан 100 мын метр мата шығаруы керек еді. Комбинат бұл матадан небәрі 800 метр шығарғаннан кейін, онын өндірісін токтатып тастады. Ленинград қаласындағы «Кромет» артелі жақа, жаксырак, үлгі бойынша 6 мык балалар арбасын жасап шығаруы ксрек еді. Алайда 1.600 арба шығарғаннан кейін, артель оны өндіріс- тен шығарып тастады. Тбилиси каласындағы «26 Коммунар» заводы екібілтелі ке- росинкалар жасауды тоқтатып тастады. Баку каласыидағы «Ренверс» заводында шойын табалар жасау; механикалық заводта — кір жуатын такталар жасау; электромеханикалык заводта — плитаға қоятын утюг жасау өндірісі токтатылды. . Киев каласыидағы М олотов аудандық өнеркәсіп комби­ наты электр утюгтерін шығаруды, Подольск аудандык өнеркәсіп 423

комбинаты столға коятын электр лампалары мен электр плнга- ларын жасауды токтатты. Кейде бутан сауда уйымдары да кінәлі болады. Өйткепі олар халыктың керегін ескермейді, кейбір товарларда кабыл- даудан себепсіз бас тартады және белгілі товарды кайтадаи шығару және олардын сапасыи жаксарту жөнінде деркезінде мәселе коймайды. Өндірісі игерілген, халыкка керекті товарларды, сауда уйымдарымен келісіп алмайыиша, өндірістен шығарматш тәртіп орнатылуы қажет. Депутат жолдастар! бөлшек сауданын бағасын удайыар- заидатып отыру жвніндегі біздің Партия мен Үкметтін саясг- тын бүкіл халық колдап отыр. Бссжылдық жоспардыд есептерінде товарлардыи бағада бес жыл ішінде 23,5 процент арзандату даралған. Бағанын устіміздегі жылдың 1 апреліндегі арзандатылуык косып есептегенде, бесінші бесжылдықтын төрт жылында оага 25 проценттен аса арзандатылды. Бул — бесжылдыктын баиян арзандату жөніндегі тапсырмасын мерзімінен бурын, төртжнл- да орыидадық жәііе асыра орыидадық деген сөз. (ДУ коа ш апалақтау). Халык, 1947 жылыі.000 сомға сатып алатын заттарды енді 433 сомта сатып ала алады, яғни 567 сом ақша халыдшдЧ' тынуына және сактағанын арттыруына калады. Жей ішінде кол жеткен мұндай табыс социалистік мемлекегтенбаска мемлекетте болуы мумкін емес. Мұнык устіне бүкіл өнеркәсіпті тутас алганда жумысшы- лар мен кызметкерлердің орта есеппен ақшалан енбекзкыс едэуір артып, 1953 жылы, 1940 жылмен салыстырғаМ3- 219 процент болғаньш да естен шығаруға болмайды. Өздеріңізге белгілі, бір кезде соғыстык салдары товарлзр- дың паектік бағасын белгілі мөлшерде арттыруға соктырғ3*' ды. Халык шаруашылығын калпына келтіру және окаи өркендету ісінде кол жеткен табыстарға сэйкес біз жегі катарымен бағаны барынша ойдағыдай арзандатып келемі • Кәзір халык үшін вте манызды кейбір товарлар, тіпті № ғысқа дейінгі 1940 жылғы бағасынан да арзан сатылады. № дай товарларға қой еті, қүс еті, шұжык, сосискалар жатзд»- Сары майдын бағасы соғыска дейінгі бағасынан сэл-ак жоғары Сыйыр етінін бағасы да соғысқа дейінгіден сал артык- Картоп- тын, овощ пен жемістердіц бағасы соғысқа дейінгіден арэан- Кәзір вдла халқынын тутынуында 50 проценттен артығырак орын алатын бидай ак нанынығі бағасы да соғыска дейінгіД® төмен. Кара бидай нанының бағасы соғысқа дейінгісінен бір3} жоғарырак болып отыр. 1954 жылы азык-тулік товарларының бағасы соғыска дейі|ІГ1 1940 жылғы бағадан орта есеппен 14 процент кана аргык. 424

Халық үшін мақызды бірқатар өнеркәсіп товарлары соғыс- ка дейінгіден арзан бағамен сатылады. Мұндай товарларға һровагьтар, қол сағаттар, пагефондар, шеге, цемент, шифер, ақ сыр, олифа ж ән е кейбір баска товарлар жатады. Керосин соғыска дейінгі бағасымен сатылады. Токыма товарларынын бағасы әлі д е бірсыпыра жоғары. Өнеркәсіп товарларынын бағасы 1940 жылдың дәрежесінен орта есеппен 27 процент жоғары. Ал алкогольді ішімдіктерініц бағасына келетін болсак, ол' алі соғысқа дейінгіден едәуір жоғары; этап айтканда: сыра жоне жүзім шараптары — біржарым еседен аса, арак өнім- дері — екі еседсн аса кымбат. Көріп отырсыздар, б із еқ алдымен халык үшін аса манызды товарлардың бағасын арзандатып келдік ж эне арзандатып отырмыз. Алкогольді ішімдіктер бірінші кезектегі кажетті товар болмағандыктан, олардык бағасы әлі жоғары күйінде калыгт отыр. Біз бұдан д а гөрі байыңкыраган кезде алкогольді ішім- діктердің бағасын д а тиісінше арзандатамыз. (3 а л д а к о з - ғалы с, к о л ш а п а л а қ т а у ). Бағанын дедгейі мұндай болуына карамастан, 1953 жыльғ арақ сату соғыска дейінгі мөлшерінс жетті. Коньяктар мен ж ү- зім шараптарына келетін болсақ, бұлардын өндірісі соғыска дейінгісінен едәуір артуына карамастан, бұл ішімдіктерді ха­ лык көп сатып алады ж әне олар магазиндерде жатыгі қал- майды, бірак ж азғы уакытта көптеген аудандарда сыра жетіс- пейтіндігі байқалады. Негізгі товарлардың бағасыныц соғыска дейінгі бағаға осынша тез жакындай түсуі жөніндегі біздік табыстарымыз. каншалыкты елеулі екенін, кәзіргі уакытта АҚШ-та күнкөріс шығыңының көрсеткіші, үкметтік кемітіп көрсеткен мәліметтері бойынша, соғыска дейінгіден 92 процент, яғни екі е се жоғары, ал электриктер кәсіподағынық неғүрлым дұрысырақ малімет- тері бойынша, 189 процент, яғни үш есе дерлік жоғары екен- діғі-ақ айкын көрсетеді. Англияда баға соғыска дейінгі баға- дан 125 процент артты. Мұныц үстіне, бұл капиталистік елдерде ж ән е бүлардан баска д а капиталистік елдерде бөлшек сауда багасын кымбаттату процесі токтаған жоқ. 1947 ж ылдан 1954 жылға дейін біз бағаны орта есеппен тен. ж арадан аса арзандаттык, ал АҚШ-та 1947 жылдан бастап кункөріс кұнынык көрсеткіші ресми мәліметтер бойынша,. 21процент, Англияда 40 процент өсті. Бес жы лды к жоспарда бес жылдыи ішінде жүмысшылар мен кызметкерлердің накты еқбекақысын 35 процент өсіру ка- ралғаи. Бесжылдыктын алғашкы үш жылы іш інде накты ен- бекакы 30,5 процент өсті. Үстіміздегі жылы баганын арзанда- тылуын есепке алсак, бесжылдыктын накты енбек акыны арттыру ж өніндегі тапсырмасы мерзіміиен бұрын, төрт жылда, орындалуы қамтамасыз етілуде. ( Д у к о л ш а п а л а к т а у ) . 425

Жұмысшы табы мен колхозшы шаруалардың материалдык жагдайын жақсарту ісіне біздің мемлекетіміздін жұмсап отыр- ған күші с о ц и а л и ст қоғамға жүз ссе болып кайтатынын-- ецбек өнімділігі артып отырғаны, өзіндік күниык кеміп отыр- ғанын, өнімніц саны өсіп, сапасы жаксарып отырғанын—да лелдеп жатудын қажеті жок. Бұл әсресе ауыр өнеркасіп сада- ларында ерекше көрінуде. Енбек өнімділігі тек социалистік елде ғана неғұрлым жоға- ры болса, өзінлік күн неғүрлым төмсн болса, товарлар да өзіне соғүрлым көп болатынын, баға арзаи болатынын, түрмысы да соғүрлым жаксара беретінін жүмысшы табы түсініп, іс жүзівде үғынады. Біздіц шаруаларымыздық тұрмыс халін жақсарту жөиіидегі Партия мен Үкметтіц шаралары туралы басқа депутаттардын сөздеріңде де аз айтылған жоқ. Біздіц елімізде енбекшілердіц ден саулығы жақсаруы жэие олардык өмірі ұзаруы — бүкіл халыктык әл-ауқаты өсуінін »«■ ғұрлым айкын кврсеткіші болып табылады. Әрбір 1.000 адамнан өлгендердін саны ССРО-да, АҚШ-та, Францияда және Англияда мынадай болып отыр: ЛҚШ............................ 1913 ж. 1927 ж. 1953 ж. Апглняда.................... Францияла.................... 13.8 11.3 9.6 ССРО............................ 14,3 12,5 11,4 17,7 ‘16,5 13,2 30,2 22,8 8,9 1953 жылы ССРО-да влім, 1927 жылға қарағанда, екі есс- ден аса кеміді, ал, 1913 жылмен салыстырғанда, үш еседенаса кеміді. (Қ о л ш а п а л а к т а у ) . Егер ревсшюцияға дейін Россияда елім АКШ пен Англияда- ғыдан екі есе жоғары және Франциядағыдан екі есеге жуык жоғары болса, казір ССРО-да өлім-жітім АҚШ-тағыдан, Аи- глиядағыдан. Франциядағыдан төмен. Халыктын ден саулығы мен ұзақ өмір сүруі саласындагы Совет Одағыныц табыстары өзінен өзі айқын көрініп тұр. Осының бәрі еноекші адамныц мүктажын өтеу жөнінлегі Партия мен Үкметтін күнделікті қамқорлығыныд іс жүзіндеп далелі болып табылады. Осыныц бәрі біздіц Үкметіміз нағыз халықтық үкмет болып табылатындығын, оиык сөзі мен ісі эр- дайым бір жерден шығатындығын көрсетеді. ( Д у кол ша­ п а л а к т а у ). Депутат жолдастар! Жергілікті жерлердегі баға кою орак- тикасына келетін болсак, бүл жөнінде мынаны айткан жен-' көптеген -жергілікті совет органдары жергілікті жерде ендірі- летін товарларға баға коюдыц дұрыстығын тиісінше бакылап отырмайды, кэсіпорындар үсынатын калькуляцияларды мүкыят тексермейді, шығьіндардын артуына жол берілуін аныктая, 426

оларды жойып огырмайды, сөйтіп бағаны арзандагу үшін бар .чүмкіншіліктерді пайдаланбайды. Жергілікті ж эне кооперативтік өнеркасіи товарларының одақтық өнеркәсіп өндіретін тап сондай, тіпті сапасы одан жақсы товарлардан анағұрлым жоғары бағамен сатылатын жағдаГілары да аз кездеспейді. Мысалы, Куйбышевтіц «Красный жестянщик» артелі боял- ган қаңылтыр шелектерді 9 сомнан сатады, ал одактық кәсіп- орында шығаратын, нак осындай, шелектер 6 сом 80 тыйыннан сатылады. Сапасы осындай шелектерді кооператив артельдері Рязаньда 11 сом 55 тыйыннан, Ставропольде — 12 сомнан са­ тады. Кооператив өнеркэсібі шығаратын терезе ілгектері Горь- кийде 3 сом 20 тыйыннан сатылады, ал мұиыц мемлекеттік бедшек сауда бағасы 1 сом 75 тыйын. Мұндай жағдайды тузету керек. Әзірше товар керексінуі толык өтелмей келеді, сондыктан .талық жерғілікті және кооперативтік өнеркәсіп товарларын едәуір жоғары бағамен сатып алады. Ал осындай товарларды одақтык өнеркәсіп халыққа жеткілікті мелшерде шығара бас- таған кезде, булардың шығаратын товарларын кім сатып ал- макшы? Мұндай жағдай көп ұзамай болады да. Аткару комитеттері мен кооператив одактары бөлшек сауда бағасын белгілеу ісіне ерекше көніл бөлулері керек, жергілікті және кооперативтік өнеркәсіп өнімініц өзіндік құнын одақтық энеркәсіп бұйымдарының бағасына сәйкес етіп кеміту үшін бар резсрвтерді тауып, оларды пайдаланып отырулары керек. Соңғы жылдары сауда желісін кенейту ісініц қаркыны баяу болды. Біркатар калаларда соғыс кезінде көптеген сауда кәсіп- орындары басқа кажеттер үшін пайдаланылды. Осыныц нәти- жесінде көптеген калаларда сауда үйлерінін жетіспеушілігі Егер, товар айналымы 1940 жылға Караганда 1953 жылы салыстырмалы бағамен ССРО бойынша 79 процент өскен болса. магазиндер, палаталар, асханалар, ресторандар жэне баска да сауда, коғамдық тамактану косіпорындарыныц желісі осы уа- қыттыц ішінде 14 процент кана көбейді. Осының нзтижесінде кейбір калаларда магазиндер мен ко- ғамдық тамактану кәсіпорындарында кезекке тұрушылық бо- лып келеді, бұл жөнінде халыктык шағым жасауы өте орынды. Өз орнына пайдаланылмай отырған сауда үйлерін босату ісі иашар жүргізіліп келеді. Мысалы, Ленинградта өз орнына пайдаланылмай отырған 271 сауда үйі бар. Ленинград калалык аткару комитеті, 1954 жылы 23 мартта ғана. ОСРО Министр- лер Советі мен СОКП Орталык Комитетіиің карарларынан кейін 5 ай кешігіп барып, бар болғаны 56 сауда үйін босату жөнінде каулы кабылдады. Алайда Ленинградтағы 150 орны бар ежелден әйгілі бұрынғы «Золотой якорь» рестораны сыякты, 427

ірі сауда кәсіпорнын күні осы уақытка дейін Василеостровскиіі аудандык аткару комитетінің үй баскармасы пайдаланып не­ дель ал Ленинград калалык аткару комитеті мұны босатыла- тын үйлердің тізіміне енгізбеген. Ал енді Ленинград қаласьш- дағы магазиндердіц сауда аланы соғыска дейінгісінен 10 про­ цент қыскарғанын атап көрсеткен жөн. Гостинный двор, Апраксин рыногі сыяқты белгілі сауда орындары сауда максатына толык. босатылып берілсе, бұл ленинградтыктар үшін үлкек тарту болар еді. Гостинный двордың сауда алаңы мен қоймаларынын аланн 76 мын шаршы метр, яғни Москва ГУМ-ынан үлкен, ал сауда ұйымдары онык 40 мыц шаршы метр жерін ғана пайдаланады, яғни Гостинный двор алақының теңжартысы баска максаттарға пайдаланылып отыр. Апраксин рыиогінін сауда аланы мен коймаларынык аланн 151 мын шаршы метр, сауда үшін оның 50 мын шаршы метр! ғана бөлінген, ал Апраксин рыногінін уштен екі бөлегін кон- торлар, мекемелер пайдаланып отыр. Егер Гостинный двор мен Апраксин рыногіндегі сауда максатына пайдаланылмай отыр- ған аланды ғана босатып, тек сауда максатына пайдаланм, онда шамамен алгаида Москва ГУМ-ындай екі есе келетіи сау­ да кэсіп орнын уйымдастыруға болар еді. Еңбекшілер депутаттарынын Ленинград калалык советі бүл мәселемен шүғылданатын шығар деп ойлаймын. Қалайда» олардың бұл^іспен шұғылдануына біз көмектссеміз. (За л да Москвалыктар да сауда кәсіпорындарынын жетіспеушілігі- иен кемістік көріп отыр. Аланда Москвада бүрын сауда ісіне пайдаланылып келген көптеген уйлер осы уакытқа дейін сауда ісіне берілмей келеді. Москва қаласында мекемелер пайдаланып келе жаткаа сауда үйлерінін 43 мың щаршы метрден астамын үстіміздегі жылы босату жоспары кабылданып, жузеге асырылуда. Бутан мекемелер кәзірдіқ өзінде босаткан Лубянский пассажы «ен бурынғы «Прага» рестораны қосылмайды. Баку қалалық аткару комитеті 1954 жылдын 1 майына Баку қаласында өз орнына пайдаланылмай отырған 39 сауда үйін босатуға керек. Алайда 1 апрельге уш уй ғана босатылды- Горький облысымыц, Латвия ССР-нын калаларында жэне баска да бірқатар қалаларда сауда үйлерін босату ісімен шу- ғылдану канағаттанғысыз. Тамбов облыстық аткару комитеті менпартиянын облыстык комитетінің жақсы бастамасы елеулі көніл бөліп, колдауға түратын бастама. Олар Тамбов каласындағы бұрынғы Гостин- һый двордың үйін контор мен мекемелерден босатты. Кэзір мұнда ірі универмаг және «Гастроном» магазинін ұйымдастыру

Жана тұрғын үйлердіи бірінші қабаттарында магазиндер салынуын жобалау және салу ісі әлі тәртіпке келтірілген жок. Жобалау ұйьшдары гүрғын үйлердің жобасын ж асағанда сауда кажеттерін жөнді ескермейді. Ж анадан салынған бірқа- тар үйлердегі магазиндер саудаға колайлы емес, олардын ішіндс сатып алушылардын. ж урісіне кедергі жасайтын колон- налар көп, қажетті көмекші үйлер ж ок, сондықтан көп ретте юварлардың запасы сауда залында сақталады. Бакуда ж аңа үйлердегі магазиндерді жобалау ісінде терезе витринасын жоғалту сыякты «жаналық» енгізілген; үйлер бір қабат кака рамамен салынады. Баку құрылысшыларынмк оиынша, салынатын үйлердік көлденені тар болғандыктан. витрина қызметін магазиннін өзі аткаруы керек, сондыктан магазинде сатылатын товарларды қоятын орындар жобалан- байды. Сөйтіп магазиндерде витрина болмайды. Бул, — әрине, Бакудік кейбір архитекторлары мен сауда кьвметкерлерінін зыянды творчествосы. Бізге товарларды көр- сетіп коятын ж әне товарлардың бағасы көрсетілетін айна шы- иылы, жарык жаксы түсірілген, әдемі жыйналған витриналар керек. Бұл — сауда насихатының куатты кұралы болуға, кала- лардын көшелеріне сән беріп, халыктыц көзін тартатын болуға тиіс. Әдемі витрина — буржуазиялык ойдан шыгара салған нәрсесі емес, совет магазиндері үшін д е кажетті нэрсе. Осы ретте, витриналарға кажетті айна шынылар туралы айта кетейін. Бір өкінішті нәрсе, біз осы уақытка дейін витриналар үшін үлкеи айна шынылар шығармаймыз, онын ориына сапасы иашар шыиыларды пайдаланамыз, сөйтіп кішігірім жактаулы витриналар жасаймыз, ал ГУМ сыякты магазин үшін витрина шыныларын шетелдерден сатып алдық. Кұрылыс материалдары өнеркэсіп министрлігіне мүны тү- сіидіруге ж эне бұл салада к а п и т а л и ст елдерді куып жетіп, басып озу мумкіншіліктерін дәлелдеп беруге, акыры, енді гана сәті түсті. ( Қ о л ш а п а л а қ т а у ) . Алғашкы рет — 1954 жы- лы 40 мың шаршы метр жоғары сапалы айналық витрина шы- нысын ж асау белгіленді, ал 1955 жылы сауда ұйымдарына мұндай шыны 280 мың шаршы метр беріледі. 1954 жылы Үкмет сауданын. материалдық-техникалык база- сын нығайтып, дамытуға көп каржы босатып отыр. 1954 жылы саудаға жумсалатын күрделі каржынын көлемі (Сауда ми- нистрлігі, Центросоюз жоне басты-басты мшіистрліктердіц орс- тары бойынша) 4 миллиард сомнан асады. Бул 1953 жылы нақтылы жумсалған каржыдаи екі есе дерлік көп. Сауда ми- нистрлігіне 1954 жылға күрделі каржы 1,7 миллиард сом болып бекітілді, бұл 1953 жылы нактылы жумсалған каржыдан 2,2 есе артык. .. Үстіміздегі жылы курылысы басталып отырған ірі сауда кәсіпорындарының катарына Москва каласындағы «Детский .мир» универсал магазині жатады. Бул магазин бұрын әртурлі 429

уекемелер пайдаланып келген Лубянский пассажында, сонымев катар пассажға жакын үйлерде құрылып жатыр. Универмаги 700 жумысшы орыны болады, бул аса ірі балалар магазин болып табылады. Прилавкаларынык ұзындығы 1.650 метр бо­ лады. Үстіміздегі жылы универмагтын 400 жумысшы орны бар бірінші кезегі іске косылады. Москвада, Арбатта, негізінен мекемелер пайдаланып келгек үйде «Прага» рестораны қалпына келтіріліп, жанадан ашы- лады. Бул Совет Одағындағы кәзіргі заман типіидегі аса ірі ресторан болады. Онда 1.100 қыскы орын, 400 жаздык оры» жэне закусочныйында 100 орын болады. Онын 11 залы болада. Ресторан жанынан ресторанный өзі дайындаған кулинара» өнімдері сатылатын магазин ашылады және тамақты үйге сагу ісі уйымдастырылады. Депутат жолдастар! Сокғы кездері сауда ісініц едәуір жак- сарғандығында дау жоқ. Алайда сауда уйымдарынын жумы- сында, эсресе сауда мәдениеті саласында, әлі де болса елеулі кемшіліктер бар. Бул тутынушылардын барған сайын всш отырған занды керегі турғысынан қарағанда врескел фактілер. Сауда министрлігі халыктың керегін зерттеп білу жэве товарларды аудандарға кажетті ассортиментте жеткізу ісін »і де болса нашар уйымдастырып отыр. Мысалы, сауда министрлігі галош, зонт, керосин лампадары және біркатар баска товарлар жөніндегі керекті аныктау ісінде елеулі қателерге жол берді. Товарларды аудандарға жөнелту ісі біркалыпты емес, кейбір аудандарға товар тоқсандык жос- пардағыдан кем жіберіледі, ал екінші аудандарға товарлар жоспардан артық жіберіледі. Біздің бұл кемшіліктерді жойып, совет саудасын жана, жо; гары сатыға көтере алатындығымыз ж әне көтеруте міндеін екеніміз айкык нәрсе. Депутат жолдастар! Бугін сіздер мен біз Совет Одағыіша 1954 жылға арналған Мемлекеттік бюджетін — біздік Отаны; мыздын прогресс пен гулдену жолында дәйектілікпея ілгері басуынын сыйпаттамасы болып табылатын бюджетті — тажы- лап отырмыз. Біздік Мемлекеттік бюджетіміздегі жыпырлағаи цифрлар тізімдері халкымыздын коммунизм шынына карай алға басқан жорык маршыныц музыкасындай үн береді. (ДУ Жана бюджет біздік Партия мен Үкметіміз алга койғаи манызды міндеттердіц орындалуын камтамасыз етеді. Біздж эконо.микалык күш-куатымыздын негізі — ауыр өнеркәсіятні өсуін, ауыл шаруашылыгынын тез өркендеуін, халык тұтына- тын товарлар өндірісінін тез артуын камтамасыз етеді; мұньі- мен бірге халықтык әлеуметтік жэне мәдени кажеттеріне б № нетін каржы да мыктаи арттырылады және сонымен кабаг Совет Армиясы кару-жарактыц ең жана түрлерімен камтама­ сыз етіледі. 430

Біз ешкімге кауіп төндірмейміз, мұны біздін дуние ж үзін- дегі достарымыз ғана емес жауларымыз да жаксы біледі. Бірак мз, қорғансыздар сыякты, шабуыл астында калғымыз да кел- мейді. «Бейбітшілікті халыкаралық принцип етіи ұстаған» жана коғамнықтууын тіпті Маркс арман еткен болатын. Біздіцуакы - тымызда бейбітшілік пен демократия лагеріндегі елдер Маркс усынған прннцнпті өзінін программасына айналдырды. Сөйтіп бейбітиііліктің бұл халықаралык принципін біз барлық куші- мізбеи және барлы қ кұралымызбен коргап отырмыз ж оне кор­ ми каламыз да. Сондықтан қару-жарактын ең ж аңа кұралдары — агрес- сорлардыц колында соғыс ашу кұралына айналып отырған там және су тегі бомбалары — біздіц қолымызда бейбітші- •'іиі корғаудық жаксы кұралы болып отыр, өйткені олар со- 'ДВДы келгендердік қолын байлап отыр. ( Д у қ о л ш а п а - ■іақгау). Б із ешкімге хауіп төндірмейміз, бірак біз кезкел- 'й' агрессорға тойтарыс беруге тас туйін әзір түру ушін, міиіздік армиямызды ең жаца кару-жарактармен карулан- Щ г береміз. Американ монополияларынык мудделері мен олардың ха- лыкаралык аренаға шығарып отырған саясатшыларынык мүд- Делерін айтатын болсак, онык ж өні бір баска. Соғыс кезінде Кэнесогыстан кейін аса ірі американ моіюполиялары өздерінік мйдасын үш есе, бес есе, кейде одан да көп есе арттырғаны Чпыя сыр емес. Олардық жанталасып қарулануға, өткізу ры- К(>гін жанадан бөліске салуға, ж ака жерлер басып алуға тіке- лей мүдделі екендігі де, кұпыя сыр емес. Агрессорлык пыйғылдарға, баскьіншылық араннық ашы- -іуына, халықтардың бейбітшілікке ұмтылу ниетіне ж эне ха- •’Ь'каралык жагдайды н шиеленісуін бәсеидету ниетіне аласұра КаРсыласуға негіз болатын норсе міне осында жатыр. Біздің ұлы устазымыз В. И. Ленин бізді реакциялык күш- теР Жөнінде кырағы болуға шақырды, ол былай деп сактан- ДЫрды; халықаралык буржуазия «адамнык акыл-ойы тапкан- вык борін ецбекшілердік сркін туншыктыру кұралына айнал- ДЫрды және өзінін барлык ұйымын адамдарды қырып-жогога икемдеді», — деп ескертті. Агрессиялык куштер профит үшін, өздерінің пайдаларын шексіз арттмра беру үшін дүние ж узілік жака соғыс әзірлеудс. Совет халқы бұл әзірленуді сактыкпен кадағалап отыр. Совет халқын ешкандай коканлоккы, ешкандай арандатулар корқыта алмайды. Царизмнін ғасырлык езушілігін жойғаи *әке өз елінде буржуазиялык кұрылысты тум-тамырымен жу- •іьіп тастаган халыкты, аш-жаланаштыкка, шаруашылыктык *уГізслуіне карамастан, өзінің бостандығы мен тәуелсіздігін он бесшақты им п ер и ал и ст державалардыи ыксыруынан сактап калган халыкты, қоркытуға болады деп ойлаудык өзі ацғал- 43!

дық болар еді. Ұлы Отан соғысынын отынан өткен халыкты, •өзінін Отанын жауыз фашизмнен сактап калып, бұл күресте женіп шықкан халыкты, сірә, қоркытуға болар ма? Сталиннік басшылығымен кен өрістеген лениндік жауын- •герлік дәстурлерді біздің халкымыз касиеттеп сактайды. Совет халкы өз күшіне кудіксіз кәміл сенеді, ол жалғыз емес, соғыс «ртін тұтандырушыларға карсы, бейбітшілік үшін бізбен бірге дүние жүзінде миллиондаған, ж үз миллиондаған адамдар кү- ресуде. Совет халкы коммунизмге карай сеніммен, берік кадамиеи -алға басуда. ( Ұ з а к к о л ш а п а л а қ т а у ) . Председатель. Депутат Зубковка сөз беріледі. В .Г . Зубков ( Г р о д н о с а й л а у о к р у г і, Белорус С С Р-ы). Депутат жолдастар! Жоғарғы Советтінбұл сессия» Коммунист» партийный Орталық Комитетініқ жэне Сова Үкметінін төнірегіне тығыз топтасқан еліміздік екбекшілершя •өндірістік белсенділігі бұрын болып көрмеген дәрежеде өрлеуі жағдайында өтіп отыр. Совет халкы Партия мен Үкметтін басшылығымеи хаднк шаруашылығы мен мәдениетті дамытуда, жумысшылард®: колхозшылардын және интеллигенцияның әл-аукатын ояая эрі көтеруде жылдан жылға жана табыстарға жетуде. Совет Одағы енбекшілерінің алдықғы катарлы отряды- Коммунист» партия — совет коғамьшын жетекші жэне басшы күші, біздің барлық жеңістеріміздіқ ұйымдастырушысы болыл табылады. Отанымыз бұрын-соңды тап кәзіргідей куаггы жэне куит болған емес. Бізге жапа соғыс отын тұтандырушылардын № қанлоккысы меи арандатуы коркыньшіты емес. Көп улттысо­ вет халқы Ұлы Октябрь революциясынык женістерін сырткы және ішкі жаулардан талай рет аман сақтап калды және өзінін Ұлы Отанын тағы да қорғап кала алады. Жаулар калай ма- сұрса да, біз берік және дэйектілікпен алға басып келеміз, мз- дін жецімпаздыкпен коммунизмге карай алға басуымызды токтата аларлық дүние жүзінде ешкандай күш жок- Белорус халкы Коммунист» партияныа Орталык Комитет- нің жэне Совет Үкметінік жасап отырған камкорлығын, еліміз- дін барлық халыктарының, ец алдымен үлы орыс халкыиын, туысқандык көмегін, үнемі сезіп отырады. Мүның өзі респуо- ликанын фашист» жауыздар кыйратқан, өртеген калалары меи селоларын, өнеркәсіпті, транспортты, колхоздарды, совхоэдар; яы, МТС-терді, мәдениет пен ғылым мекемелерін, мектептерді жэне емдеу мекемелерін тезірек қалпыиа келтіруге мүмкікдіх берді. Партия мен Үкмет ауыл шаруашылығыньга барлык салала- рын шұғыл өркендетудін зор программасын жасап берді- Совет халкынын алдына зор міндеттер — таяудағы уш жылдын ішія- 432

де халыкты тамак. өнімдерімен жеткілікті мөлшерде қамтама- сыз ету, жекіл ж әне тамак. өнеркәсіптерін шикізатпен жабдык,- тау міндеттері — қойылды. Егіннік түсімділігін арттыру, тың және тыңайған жерлерді жырту жолымен елімізде астық өнді- руді арттыру — бүкіл халықтык, міндет болып табылады. Бело­ рус халкы, Отанымыздың барлык халыктары сыякты, СОКП Орталык Комигетініқ сентябрь ж оне февраль-март Пленумда- рының каулыларын өзінін төл ж әне ортақ ісі ретінде, жауын- герлік программа ретінде карсы алды. Республикамыздың пар­ тия, совет органдары Партия мен Үкметтік колхоздар мен МТС- терді маман кадрлармен нырайту туралы каулысын бүлжыт- пай жүзеге асыруда. МТС-тердіц директоры, бас инженері, мас- терскойларыныц меигерушісі болып істеу үшін кәсіпорындар мен мекемелерден 2.500 дей инженерлер мен техниктер жібе- рілді. Колхоздардың председательдері болып жүмыс істеу үшін 2.328 адам ж іберілді. Белоруссиянык МТС-терін нығайтуға Ленинград кәсіпорындарынан 150 инженерлер мен техниктер жібергені үшін ленинградтыктарға алғыс айтамыз. Республикамыздын кәсіпорындары ауыл шаруашылығына үлкен көмек көрсетіп отыр. Б ізде өнеркәсіп орындарынын МТС- терді, колхоздарды, совхоздарды қамкорлыққа алуы кен та- ралды. Белоруссияныц колхозшылары мен колхозшы ойелдері, сов­ хоз жұмысшылары мен ауыл шаруашылығыныц механизатор- лары ауылшаруашылык. дакылдарынаи мал өнім алу жолында, мал шаруашылығын ойдағыдай өркендету және малдын өнімді- лігін арттыру жолында социалистік жарыска жұмылды. Рес- публиканын колхоздары көктемгі егіске даярлана отырып, егіске көңді өткен жылғыдан біржарым есе артык, шымтезекті үш есе дерлік артық тасып төкті. Біздің Гродно облысының колхоздары жаздық дакылдарға арнап көң мен шымтезек та­ сып төгу жоспарын артығымен орындады. Белоруссиянын ецбекшілері соғыстан кейінгі уақыттың ішінде халық шаруашылығын дамытуда зор табыстарға жетті. Белорус ССР-ніқ өнеркәсібі түтас алғанда 1953 жылы жалпы өнім шығару жоспарын 103,2 процент орындады. Өнеркәсіп ендірісініқ жалпы өнімі 1953 жылы соғыска дейінгі, 1940 жыл- мен садыстырғанда, 179 процентке жетті. Ауыл шаруашылы- ғында да біраз табыстарымыз бар. Социалистік ауыл шаруа- шылығынын жаңа техникамен карулануы едәуір артты. Партия мен Үкметтің ауыл шаруашылығына кандай зор камқорлык ж асап отырғанын, мен директор болып істейтін біз- дін Волковыск машина-трактор станциясынын мысалынан кв- руге болады. Кәзір машина-трактор станциясында 97 трактор, 27 комбайн, 74 сеялка және көптеген басқа техника бар. Кыска мерзімнін ішінде жөндеу мастерскойы, тұрғын үй, магазин, монша салынды. Барлык. өндіріс үйлері мен тұрғын үйлер элек- трлендірілді, радиоландырылды. МТС маман кадрлармен ны- 433

ғайтылуда. Қэзір бізде 13 агроном, 5 зоотехник, 1 мал дзрігері жэнс 3 мал фельдшері жұмыс істейді. Үстіміздегі жылы колхоздардағы трактор жұмыстарывкн көлемі өткен жылмен салыстырғанда 25 проценттен астам өседі. Мұнда барлык механизаторлардык, ауыл шаруашылыга мамандарынын, колхозшылар мен колхозшы әйелдердіа негізгі назары жұмыстын сапасына аударылады. Біздін машина-трактор станциясы 17 колхозды камтыйды. Онын әркайсысына МТС-тің маманы — агроном немесе зоотех­ ник — бекітілген. Луыл шаруашылырынын мамаидары кыс бойы агротехникалык және зоотехникалық курстарда колхоз- щыларды окьгтты. Колхоздарда қант қызылшасын өсіру женін- де 74 звено, зығыр өсіру жөнінде 97 звено әзірленді. Украин кызылшашыларыныц озат тәжрибесін облысымыз- дын колхоздарына тарату жөнівде көрсеткен көмегі ушін бізге келген украиндық жолдастарға колхозшылар мен механизатор­ лардык атынан алғыс айтқым келеді. СОКП Орталық Комитетінің сентябрь Пленумынан кейіа МТС-тің механизаторлары мен мамандары ауылшаруашылык дакылдарының тусімділігін онан әрі арттыру және мал шаруа- шылығының өнімділігін арттыру туралы Партияиык каулысык жузеге асыруды зор ынта-жігермен колға алды. 1953 жылы күзде біздіқ машина-трактор станциямыз бүкіл жаздык егіске арнап зябь жыртуды камтамасыз етті, мұнык өзі колхоздардык астық жәие техникалық дакылдар егісін агротехникалык кыда мерзімде өткізіп, егіннің өнімділігін арттыруын камтамасыз етуіне мүмкіндік береді. Біздіц механизаторларымыз колхозшы- лармен бірге кыс бойы тыңайткыш дайындау және тасу жеиіи- де көп жұмыстар істеді. Волковыск машина-трактор сташіиясы көктемгі егіске толық эзірлікпен кірісті және оны кыска мер- зімде өткізуге үйғарып отыр. Біздіц Гродно облысынык колхоздары әлі жас. Соядыктан колхоз өндірісіне озат агротехниканы және баска облысгар- дағы колхоз озаттарының тәжрибесін енгізудік өте зор макызы бар. Машина-трактор станциясының қызметкерлері мея ауыл шаруашылығынык мамандары бүл іске мықтап кекіл бөлш отыр. Олар еліміздіқ озат колхоздарынык тәжрибесі облыстыя колхоздарында кеңінен колданылуы үшін күш салуда. Машина-трактор станциясының зонасында партиянын ау- дандық комитетінік секретари бастаған нүскаушылар тобы құрьшуына байланысты, механизаторлардың арасында да, кол­ хозшылар мен колхозшы әйелдердіц арасында да саяси-тэрбие жұмыстары анағұрлым жаксарды. Кәзір колхоздарда басшы кадрларды: егіс брнгадасынын бригадирлерін, звено бастыкта- рын, мал шаруашылық фермалары кызметкерлерін, бухгалтер- лер мен есспшілерді окытуга үлкен көніл бөлініп отыр. Кәзір МТС мал шаруашылығына өткен жылдардағыдаР өзгеше үлкен қамкорлық жасап отыр. Колхоз малдарын сөлді 434

азыкпен қамтамасыз сту үшін шаршылатт-ұялап егу әдісімен 500 гектар сүрленетін жүгері егіледі. 300 гектар ж ерге жемшөп- тік қызылша егіледі. МТС пен колхоздар көктемгі жер жыртуда 500 гектар шалғындыкты ж ақсарту жұмысын жүргізеді. Машина-трактор станциясы мен колхоздар картоптык шы- ғымдыльіғын арттыру ж әне оны өкдеуді механикддандыру максатымен быйыл 1.980 гектар ж ерге картопты шаршылап- ұялап егу әдісімен отырғызады. Өйтксні бүл әдіс өзін актап жүр, колхоздарымыз мұны гектарынан 180 центнерден картой өнімін алған Волковыск ауданының Киров атындағы колхозының тәжрибесінен, гектарынан 250 центнерден картоп алған Воро- ново ауданындағы Ворошилов атындағы колхоздын тэжрибе- сінен айқын көрді. Егістікте тастык көбейіп кетуі егін шаруашылығын ойдағы- дай механикаландыруға бегет жасайды . Машина-трактор стан­ циясы мен колхоздардың күшімен 1950 жылдан бастап колхоз- дардық егісін тастан тазарту жұмыстары жүргізілді. 1953 жыл- Дың өзінде ғана 1.800 гектар ж ер тастан тазартылды, быйыл бұл жүмыс көлемі 2.800 гектар ж ерде жүргізіледі. Машина-трактор станцияларыныц жұмысын онан әрі жак- сарту туралы СОКП Орталық Комитетінід сентябрь Пленумы- ныд қаулысы МТС-те тұракты маман кадрлар күрап алуға көмектесті. Механизаторлардыц еқбегіне акы төлеудін жаца системасы еқбек тәртібін нығайтура, еқбек өнімділігін артты- руға, трактор жұмыстарын сапалы орындауға жәрдем етеді. Біз МТС пен колхоздардың жұмысындағы кемшіліктерді жою жөнінде, республиканык ауыл шаруашылығынын артта калғандығын жою жөнінде істеген ісіміз — алғашкы кадам ғана деп есептейміз. Әлі де үлкен және күрделі жұмыстар істеуге тура келеді. Біз быйылғы жылы әрбір колхозда, әрбір егіс бригадасында өнімді мемлекеттік жоспарда белгіленгеннен кем алмау үшін күш салудамыз. Депутат жолдастар! Белоруссия зығыр, кендір, қант кызыл- шасы, картоп, овощ жэне жемшөптік жемістамырлар егістерін жылдан жылға көбейтіп келеді. Б із осыған байланысты ССРО Ауыл шаруашылығы министрі Бенедиктов жолдастан біздік республиканык колхоздарына минерал тыкайткыштар жеткізі- луін онан әрі едәуір көбейтуді сұраймыз. Топырағы кышкыл жері көп біздін колхоздарымызға әктас өндіруді механикалан- дыру ісінде, ССРО Ауыл шаруашылығы министрлігі тарапы- нан көмек көрсетілуі керек, Белоруссияда әктас кснініц мел- шсрі жеткілікті. Әктас өндіру үшін техника, оны колхоздарға тасу үш ін автотранспорт керек. Біз тракторларды жөндеу сыяқты, аса мақызды жұмысты, осы уакытка дейін, артта калған әдіспен ж әне ылғи кыс кезін- де жүргізіп келеміз. Мұндай маусымдылык, өзін-өзі актамай- тындығы молім. Б із тракторларды жөндеуді жыл бойына жүр-

гізу кажет деп есептейміз. Мұнын өзі жөидеудін сапасын арт- тыруға, машиналарды жаксылап сактауға, жөндеудік өзіидік кұнын кемітуге жәрдем етеді. Ауыл шаруаіиылығы министрлі- гінен осы ұсынысты карауын сұраймыз. Волковыск ауданында үлкен цемент заводы бар. Біз Куры- лыс материалдары өнеркәсіп министрі Юдин жолдастан цемент заводына жакын колхоздарды электрлендіру мәселесім шешуді өтінеміз. Цемент заводыныц электр станциясынық куаты мүиы істеуге мүмкіндік береді. ССРО Жоғарғы Советінік карауына ұсынылып отырған Мемлекеттік бюджет бейбітшілік бюджеті болып табылады. Ол Партия меи Үкметтік алға койған міндеттеріне толык сойкес келеді. Мен Бюджет комиссиясынын енгізген тузетулерімея бірге Мемлекеттік бюджетті бекіту туралы сөйлеген депутат- тардың ұсыныстарын костаймын. Депутат жолдастар! Белорус республикасынын ауылша- руашылығының механизаторлары, мамандары, колхозшылары, колхозшы әйелдері жэне барлык ецбекшілері СОКП Орталык Комитетінік сентябрь Пленумыныц алға койған міндетгерін аброймен орындайды деп сіздерді сендіруге рұксат етікіздер. <Қол ш а п а л а к т а у ). Председатель. Депутат Первухинге сөз беріледі. (Vз ак М. Г. Первухин ( Т б и л и с и —К а л и н и н - с а й л а у ок­ р у г !, Г р у з и н С СР-ы ). Депутат жолдастар! ССРОЖоғар- ғы Советінін осы сессиясынын карауына ұсынылып отырған Мемлекеттік бюджетте біздің социалистік мемлекетіміздін ша- руашылык және мәдени кұрылысының ұлы панорамасы үлкен айнаға гускендей айкын көрінеді. Бекітуге ұсынылып отырған Мемлекеттік бюджеггін жобасы социалистік экономиканык негізі болып табылатын ауыр өнер- кәсіп онан әрі өркендету, халык тұтынатын товарлар өиеркасі- бін, транспортты, ауыл шаруашылығын, біздін ұлы Оганымыз- дың экономикасы мен мәдениетінік барлык салаларын өркеи- дету жөніндегі Коммунистік партия мен Совет Үкметіній да- йекті саясатын бейнелейді. Мемлекеттік бюджет 1954 жылға арналған халык шаруа- шылығын өркендету жоспарыныц негізінде жасалған, сондык- тан баяндамада да, депутаттардык шығып сөйлеген сөздерікде де Совет Одағынын, халык шаруашылығы мен мэдениетінін жеке салаларынық жағдайына улкен көніл бөлінуі табиғя нәрсе. 1954 жылға арналған халык шаруашылык жоспарыида және Мемлекеттік бюджетте ССРО-ны электрлендіруді бұдан былай да өркендетуге үлкен орын берілген. Электр-энергетикалык базанын үздіксіз өсуі еліміздік халык шаруашылығының барлық саласын тез қарқынмен өркендетудік 436

кажетті шарты болып табылады. Советтік электрлендіруді жоспарлы турде ж әне тез өркендетуден, әсресе, ұлы Лениннің алденеше рет көрсеткеніндей, шаруашылықтын социалистік системасының к а п и т а л и ст системадан артықшылығы ерекше айкын көрінеді, өйткені елді электрлендіру коғамдык байлык- гын үздіксіз өсуіне, екбек өнім ділігініц артуына ж әне халыктын зл-аукаты мен мәдениетінік көтерілуіне көмектеседі. Совет Одағында электр стаицияларынын қуаты жылдан-жылға өсіп келеді, электр куатын шығару арта түсуде. Совет Одағынык электр станцияларында 1953 жылы, 1950 жылғыға карағанда, электр куаты 47 процент артык өндірілді. Еліміздік жеке аудандарында электр станцияларынын куа­ ты соғыстан бұрынғы 1940 жылғьімен салыстырғанда устіміз- Дегі жылдык басында бірнеше есе артты, мысалы, мынадай: Орталық эі Урал энсрг :Оңтүстік эніергетикалық системасыида(Днепр—Донбасс) 1.7 Караганды энергетнкалык системасында...................... 13,0 і Новосибирс Азербайжаі Эстон Электр станциялары куатынык ж эне соған сәйкес электр куатын шығарудыц осындай едәуір өсуіне қарамастан, жеке аудандарда өнеркәсіптін, қалалардыц жәие ауыл шаруашылы- ғынын өсіп отырған кажеті электр қуатымен толық камтамасыз етілмей келді. Латвия, Туркмен, Тәжік, Қырғыз республикалары және РСФСР-дын, Украин ССР-ы мен Белорус ССР-нын біркатар облыстары энергетиканы өркендетуде артта калып отыр. Сон- дыктан да кейбір депутаттар өздерінін шығып сөйлеген сөзде- рінде ж еке республикаларда энергетикалык куатты ұлғайту каркынынын жеткіліксіз екенін көрсетіп, Электр станциялары министрлігін өте әділ сынады ж әне электр станцияларыныц Кұрылысын тездету туралы ұсыныс енгізді. Бесжылдык жоспар бойынша, өнеркәсіптіц, ауыл шаруашы- лығыныц ж әне кала шаруашылығынын өсіп отырған қажетін электр куатымен камтамасыз ету максатында, бізде элехтрлен- дірудік орасан зор программасы жузеге асырылып жатыр. 711 электр станциясы салынып, кецейтіледі, бұл кұрылыстар аяқталғаннан кейін ССРО-нык электр станцияларынык жалпы куаты 75 процент артады. Тек үстім іздегі жылы ғана электр станцияларында өндіріс куаттарынын. іске косылуы ГОЭЛРО жоспары бойынша ССРО- 437

ны электрлендірудіц алғашқы он жылынын ішінде іске косыл- ган куаттардан 2,5 есе көп болды. 1954 жылға арналған халык шаруашылықжоспарындажэве Мемлекеттік бюджетте барлык министрліктердіқ электр стаи- циялары мен олардық сеттерінін кұрылысына жұмсалатш күрделі каржы 13 миллиард сомнан артық белгіленген, яғви бұл 1953 жылғыдан 21 процент көп. Электр станциялары кұрылыстарыныц осындай орасан зор жоспарын жузеі-е асыра отырып, партияііын Орталык Комитеті мен Совет Үкметі энергетикалык куатты еліміздін жеке аудан- дарыяда дұрыс ориаластырумен ғана коймай, сонымен катар, жергілікті энергетикалык ресурстарды жаксырак пайдалануда және неғұрлым арзан электр қуатын алуды карастырып отыр. Су-электр станцияларында электр куатын шығару, жилы- лык электр станцияларында электр және жылылык куатыя коса кабат өндіру, жоғары қысым мен жоғары температурада жумыс істейтін жабдықтарды жылылык электр станцияларыяа жаппай енгізу электр энергиясын неғүрлым унемдеп өндірудм негізгі жолдары болып табылады. Біздің еліміз су-энергетикалық ресурстарға ерекше бай, буларды пайдалану хадык шаруашылығынын барлык салала- рын бұдан былай да тез өсіру ж әне еліміздін, жаца өяеркәсіп аудандарын өркендету үшін кец база жасайды. Нобайы есеп бойынша біздін Отанымыздық көптеген өзен- дерінде жылына 1.700 миллиард киловатт-сағаттан астам электр куатын шығара алатын, яғни ССРО-нын кәзіргі кезде барлык электр станциялары шығарып жаткан электр куатынан 11 есе артык өнім беретін су-электр станцияларын салуға батады. Коммунистік партия мен Совет Үкметі еліміздің орасая кеп су-энергетикалық ресурсын пайдалануға ерекше назар аудару- да, совдыктан да бізде су-электр станоияларьшык зор кұрм‘ лысы жургізіліп жатыр. Дуние жузіндегі ец ірі су-электр станциялары Всшгада са- лынып жатыр. Кама өзеніндегі су-электр станциясынык куры’ лысы аяқталуға айналды. Днепрде Каховка су электр-станаяя- сының құрылысы ойдағыдай жүргізілуде. Ангара өзеиінде ек ірі су-электр станцияларыныц бірі салынуда. Обь өзенінде Новосибирьск су-электр станциясыныц қурылысы жүргізілуДе' Азербайжанда, Арменияда, Грузияда, Өзбекстанда, Тэжікстан- да және Совет Одағыиын баска да республикалары мен аудан- дарында біркатар жаца электр станцияларынын курылыстары жүргізіліп жатыр. Су-электр станциялары курылысының пайдалылығы тіпті айдан анык, өйткені су-электр станцияларында шығарылатын электр куатының кұны жылылық электр станцияларында шы- ғарылагын электр қуатының кұнынан анағурлым арзан бо- лады. 438

1953 жылы Электр станциялары министрлігінің жылылык электр станцияларында электр куатының өзіндік құиы кило- ватт-сағат басы 10 тыйыннан, ал су-электр станцияларында киловатт-сағат басы 2 тыйындай болды, яғни бул бес есе арзан. Су-электр станциялары мен жылылык электр станциялары- ныц курылысына жұмсалған каржыларды салыстырғакда, кей- де көмір шахталары кұрылысының құны ескерілмейді, ал бу- ларды жылылык электр станцияларын отынмен камтамасыз ету Үшін салу кажет, сондықтан да су электр станцияларынын ку- рылысы жылылык электр станцияларынаи эркашан да қым- оатка түседі дсп тусініп, теріс қортынды жасап жүр. Егер, еліміздің отын базасын тиісінш е кеқейтуді есептей оты- рып, су-электр станцияларын ж эн е жылылык электр станция­ ларын салуға жумсалатын мемлекет каржысын салыстырсак, су-электр станцияларында орнатылған бір киловатт жылылык сгакцняларындағыдан жоғары болмайды, ал кейбір жағдайда тіпті одан томен д е болып қалады. Мысалы, Подмосковье көмірімен жұмыс істейтін Черё- пет МАЭС-нің бір киловатт куатыныц куны, көмір шахтала- рына жумсалған каржыны есепке алғанда, 5.340 сом, ал Куйбышев СЭС-кде орнатылған киловаттыц куны 5.000 сомдай болады. Су-электр станцияларында электр куатын өндіру отынды үнемдеуге мүмкіндік береді. Мысалы, Куйбышев ж эне Сталин­ град су-электр станциялары беріп отырған электр куатыныц мөлшеріндей куат шығару үш ін, жыл сайын 10 миллион тон- наға жуык жоғары сапалы көмір ж ум сау кажет болар еді. Будан баска, су-электр станцияларыи салу, әдетте, өзендер- Де кеме шаруашылығын жақсартады, сондай-ак көптеген ау- даидарда ж ер суаруды ж үзеге асыруға мүмкіндік береді, окык езі ауыл шаруашылығында егіннің өнімін арттыруға жэрдем- деседі. Келтірілгеи мәліметтер елімізде қурылып жаткан комму­ нисток коғамның индустриялык базасын едәуір кецейту үшін, ССРО-иын, европалык бөлігіндегі, Сибирьдегі, Орта Азиядағы ж әне Закавказьедегі өзендердік орасан зор су-энергетикалык ресурсын пайдалана отырыл, су-электр станциялары құрылы- сын мейліише кеңейте берудік кажеттігін өте айқын дәлел- дейді. Колайлы болған жердік барлығында су-электр стаицияла- рын салумен катар, бізде жылылық электр станциялары салы- нып жаты р, олар электр қуатын шығарумен катар, өнеркәсіп- гің технологиялык кажеті үшін, тұрғын үйлерді жылыту және турмыста колдану үшін кәсіпорындар мен калаларға бу және ыстық с у турінде жылу береді. 439

Электр станцияларынын мундай турі жұмсалатын отынныц пайдалану коэффициент^ кәдімгі электр стаициялардағымен салыстырғанда 2—2,5 есе арттырады. . Жылылык беру саласында біздің еліміз дүние жүзінде бірін- ші орын алады. Жылылық беретін агрегаттардын үлес салмаш Совет Одағы жылылык электр станцияларыныд барлык куаты- нық 30 проценттейі болады. Алайда жылылык электр станцияларынын. бәрі бірдей өзі- нін жылу беру жөніидегі мүмкіндігін толық пайдаланбай отыр. Жалпы калалық жылылык сеттерінін жеткіліксіз өркеидсті- луі салдарынан бул электр станцияларынын жылу беру куаты- нык 40 проценттейі пайдаланылмай келеді. Ал онын бержашн- да калалар мен поселкелерде тұрғын үйлерді жылытуға пай- далы өнімі аз үсақ казанды установкаларда отын кеп шышв болып отыр. Бул жылу беретіи нуатты толык жуктеу жыл сайын электр станцияларда 850 тонна шартты отынды жэне будан баска усак коммуналдык казанханада отын шығынын кеміту есебінеи 500 мын тонна отынды косымша ұнемдеуге мумкіндік береді- Демек, электр станцияларынын кәзір жумыс істейтін жылу куа- тын толык пайдалану жылына 1.350 мын тонна отын унемдеуге мумкіндік береді. Демек, жылылык электр станцияларынын курылысымен катар, жылу беру сеттерінін курылысын да мейлінше еріс- тету кажет, өйткені жылу беру, отынды үнгмдеумен катар, енбекшілердіц мәдениет-турмыс жағдайларын анағурлым жак- сартады. Казан, Киров, Куйбышев, Пенза, Саратов, Челәбі, Молотов, Красноярск, Новосибирьск, Омбы, Киев, Днепродзержинск, Харьков жэне Минск сыякты ірі калаларда жылу беруді дамы- туда кәзіргі жумыс істейтін электр станцияларынын эзірге паи- даланылмай жаткан үлкен мүмкіндіктері бар. Еліміздін халык шаруашылығындағы бул зор резервтерді біз таяудағы жылдарда пайдалануға тиіспіз. Электр станциялары министрлігі, одактас республикалар- дык және енбекшілер депутаттарынын жергілікті калалык Со^ веттерінін басшылары калалар мен поселкелерге жылу беруД' Жузеге асыруға улкен көңіл бөлуі кажет. Біздін елімізде жана электр станцияларын салумен катар, тұтынатын ауданға электр станішяларынан электр қуатын беру ушін жоғарғы вольтті линиялардың улкен құрылысы салы- нуда. Кәзірдік өзінде-ақ бізде жалпы электр сеті бар ірі энерге- тнкалық система жасалды, атап айтқанда: Челәбі, Свердловск жэне Молотов облыстарынык электр станцияларын біріктіретін Урал энергетика системасы; Донбастьпц Днепрдің жэне Ростов облысынык электр стан­ цияларын біріктірегін Октүстік энергетика системасы; 440

Москва каласынын, М осква, Тула, Иваново, Владимир, Ярославль жэне Горький облыстарыныц электр станцияларын біріктіретін Орталык энергетика системасы. Электр куатын Куйбышев ж эне Сталинград су-электр стан- вдяларынан Москваға беру үш ін, электр тогынын кернеуі өте жоғары — 400 мыц вольт — ұзындығы мың километрге дейін электр қуатын беретін линия салынып жатыр. Куйбышев ж эне Сталинград су-электр станциялары іске ко- сылғаннан ксйін Совет Одағынын европалык бөлігінік энерге- тикалық системасын біріктіретін дүние ж үзіндегі ең ірі энерге- тикалық система жасалмақ. Электр станцияларын бір-бірімен кольцолауды ж әне жеке- жеке жұмыс істейтін энергетикәлык системаларды бір-бірімен косуды еліміздіц баска аудандарында да ұлғайту қажет. Барлық өндіріс күралдары коғамдастырылған ж әне халык- тікі болып отырғаи советтік социалистік -шаруашылык систе­ масы энергетикалық системаға біріккен электр станцияларынык куатын барынша нэтижелі пайдалану үшін жағдай туғызады және халық шаруашылығының электрмен әбден мыктап жаб- дыкталуын камтамасыз етеді. Энергетиканы бұдан былай д а өркендете беру мәселелеріне- байланысты ауыд .шэруаціылығын электрлендіруді дамытуға да токталған жен. Партияның. Орталык Комитетінік сентябрь жэне февраль-март Пленумдары ауыл шаруашылығын тез кө- терудін. аса манызды міндеттерін алға қойды. Бұл жалпы халықтык міндеттерді ш еш уде ауыл шаруашылығындағы өнді- ріс процестерін электрлендірудік ролі аз емес. К әзіргі кезде барлык колхоздардын тек 23 процент! рана электрлендірілді. Мұнын өзінде д е электрленген колхоздардыц. үштен біріне жуығы электр куатын тек үйге жарык беру үшін ғана пайдаланады, оны ендірістік максат үшін колданбайды. Сондыктан аудандык энергетика системасына, өнеркәсіптік және коммуналдық электр станцияларына жалғап қосу есебі- нен болсын, жергілікті электр станциялары кұрылысы есебінен болсын, колхоздарды электрлендіру каркынын күшейту кажет. 1954— 1955 жылдары мемлекеттік энергетикалык системаларға едәуір мөлшерде колхоздар мен машина-трактор станцияларын ж алғап қосу ісі белгіленіп отыр. Бұл үлкен істе колхоздарға электр станцияларынык ж эне өнеркәсіп орындарынын кызмет- керлері елеулі көмек көрсетуге тиіс. Мүнымен катар жергілікті энергетикалык ресурстарды пайдалана отырып, селолык электр станцияларынык кұрылысын дамыту қажет. Осыған байланысты ауыл шаруашылығын электрлендіру үшін, әсресе куат алудык баска көздері болмаған аудандарда, жел куатын пайдалаиуға назар аударған жөн. Бұл женінде біз өте-мөте артга калып келеміз. Революцияға дейін бізлік еліміз- де жалпы куаты 1,5—2 миллион аттык күші бар 300 мындаи жел двигателі болды. Кәзіргі кезде 167 мықдай аттык күші бар 441

куатпен істейтін тек 29,5 мық жел двигателі және жел диірмені ғана сақталған, яғни бұлардың саны мен куаты 10 еседен астам азайған. Желдіқ куатын пайдалануға мұндай теріс көзкарасты түб:- рінен өзгерту керек. ССРО Ауылшаруашылық министрлігі итак одақтас республикалардын Миннстрлер Советтері ауыл ша- руашылығындағы көп екбек тілейтін процестерді механикалгг- дыру үшін жел двигательдер мен жел электр стапцияларыв пайдалануды едәуір кушейтуге елеулі шара колдануға тиіс. Біздің елімізде совет өкметі жылдарында индусгриялаи- дыру және с о циал ист ауыл шаруашылығын өркендету сала- сында қол жеткен орасан зор табыстар ауыр индустриям өзегі болып табылатын советтік машина жасау өнеркәсібш үздіксіз өркендету арқасында мүмкін болды. Совет машина жасаушылары халық шаруашылығыиа жаб- дықтардын, аспаптардыц және аппаратуралардын барлык ка- жетті түрін беріп келеді. Мүны электр машиналарын жасаудн өркендету мысалынан анық көрсетуге болады. Электрогехникалык жабдықтардыц негізгі турлерін шығару 1950 жылғымен салыстырғанда 1953 жылы мынадай өсгк 4турбогенераторлар жэнікде.......................... есе 3гидрогенераторлар жөніяде.............................. есе 1,65электр моторлары жөнінде.............................. есе 1,8кабел бұйымдары жөнінде.............................. есе всіі- Біздің машина жасайтын заводтарымыз, әдегге, вте берік, жоғары өнімді және аса үнемді жоғары сапалы жабдык шьіга- рады. Алайда жабдық шығаруды арттыра отырып, оныц сапасынг назар аударуды нашарлатып алатын кейбір кәсіпормндар алі де бар. . я катар, ұкыпсыз ж . . ■ '■ турбиналар жәие р мезгілшен бұрын тозады, сөйтіп з сында үзіліс тудырады. Мысалы, кәзіргі замаиғы біріиші класты ірі э. ірі завод болып табылатын « дары елеулі кемшіліктері бар жене турбогене '■аРУға жол берді, бұл кемшіліктер оларды п Қуаггы бу және гидравликалық турбиналар шығаруД^ ұйымдастыру ісінде сөзсіз зор еңбек сіқірген Ленинград металл заводы да елеулі кемшілігі бар жоғары кысымды жеке бу турбиналарын шығаруға жол беріп отыр

Нашар сапалы ж абды қ шығарудық негізгі себебі — өндіріс- тіқ оолгілснген тсхнологиясын б ұ зу ж әне машинаныц жеке Оуындарыныц конструкциялық жағынан жартымсыз жасалуы оолып табылады. Сондай-ақ шығарылған жабдыктың сапасына ж еке завод- тардың біркалыпты жұмыс істемеуі де, әзірленген жабдыкты кұрастырып, щ ығаруда айдың акырғы күндерінде штурмшыл- дыкка жол бсру д е колаіісыз эсер етеді. Кэсіпорыкдардык басшылары сол айдағы жоспарды орын- дадықдеп көрсету үш ін ғана, сапасына зыян келтіріп, әлі біт- пеген, ұкыпсыз кұрастыра салған ж абды к шығаратын теріс практиканы үзілді-кесілді жоюлары кажет. Өндіріс жоспарын кұндай формальді түрде орындау мемлекетке пайда орнына зыян келтіреді ж әне өндірісті социалистік жолмен ұйымдастыру ісімен сыйыспайды. Депутат жолдастар! Өнеркәсіптің жұмысы ж әне оныд Мем- лекетгік бю дж ет алдындағы өз міндеггемесін орындауы туралы айтқанда ағаш өнеркәсібініқ жұмысыиа соқпаб кетуге бол- иайды. ССРО Финанс министрінік баяндамасында д а , ж еке депутаттардық шығып сөйлеген свздерінде д е ағаш өнеркәсібі- иік жумысындағы ір і кемшіліктер атап көрсетілді. 1953 жылы ағаш тасу жоспары тек 85 процент қана орьш- далып, өнеркәсіптіц бұл саласыныц 2 ,2 миллиард сом зыян келтіруіне ж ол берілді. Ағаштық өзіндік кұны ж оспарда қаралған үш процент ар- зандаудық орнына 1952 жылғыдаи едәуір қымбаттады. Коммунистік партияның Орталык Комитеті мен Совет Үкметі ағаш өнеркәсібін машиналармен, механизмдермен ж аб- дықтауда оған үлкен көмек көрсетіп келеді. Осыныц нәтижесінде соцғы үш жылдыц ішінде ағаш кұла- туда механикаландырылған жүмыстың үлес салмағы 2 есе ұлғайып, 78 процентке жетті, ағашты тасып жеткізуде — 1,8 есе артгы, бүл 57 процент болады, ағаш тасып шығаруда — 2,25 есе есті, бұл 71 процент болады. Алайда ағаш дайындауда өткен үш жылдың іш іиде еңбек өнімділігі тек 10 процент кана өсті. Бүл ен алдымен ағаш өнеркәсібінің басшылары ағаш дайын­ дауда өндірісті, жұмысшьілардык еңбегін ұйымдастыру мәсе- лелеріне тиісті көціл бөлмей келе жатқандығынан болып отыр. Ағаш өнеркәсібі шаруашылыктарынын карауына бөлінген ме­ ханизация куралдары машиналарды деркезінде жөндемеудін, мехакикаланған ағаш тасу жолдары мен жөндеу мастерскойла- рынык құрылыс жоспары орындалмауынын салдарынан, сон- дай-ақ маман механизатор кадрлардың жетіспеуі салдарынан нашар пайдаланылып іселеді. Ағаш дайындау жұмысында механикаландыруды жүзеге асыру ағаш дайындауда өндіріс жұмысын ұйымдастыруды және ецбек үйымдастыруды елеулі турде қайта күруды, жү- 443

мысты уйымдастырудын кол енбегі мен көлік транспорты неп- зінде қалыптасқан ескірген әдісін жоюды талап етеді. Алайда Ағаш өнеркәсіп министрлігі, комбикаттардық, трес- тердің жэне ағаш өнеркәсіп шаруашылыктарынын кызметкер- лері буған жеткілікті көңіл белмей отыр, осынын нэтижесінде ағаш тасудыц көле,мі, ағаш дайындаудағы енбек өнімділігі және механизмдерді пайдалану белгіленген жоспардан шуғьи артта қалып келеді. Ағаш өнеркәсібінін жұмысындағы елеулі кемшілік ағаш дайындаудағы жеке өндіріс процестерін механикаландырудаға улкен алшактық болып табылады. 1953 жылы ағашты механикалык жолмен кұлату біршама жоғары дәрежеге жетті; бірақ ағаш бутактарын бұтактау жумысы колмен істелді. Сондықтан да әрбір электр арашыға 3—8 бұтактаушы келеді, ал мұнын өзі ағаш дайындаудағы еңбек өнімділігін шұғыл төмендетіп жібереді. Бұтақтаужүмысн өте-мөте көп еңбек тілейтін жұмыс ж әне ағаш дайындау жвнш- дегі жұмсалған бүкіл енбектін 15 продентіндсй болады. Сон- дай-ақ ағаш қабығын қолмен алуға, ағашты кесілген жерлерді тазалауға және баска косалқы жұмыстарға бүкіл жұмсалғав еңбектін 40 процентінен астамы кетеді. Осы қосалкы жүмыс- тарға 1953 жылы 70 миллионная астам адам-күн жүмсалды. Осы айтылған жұмыстарды, совдай-ак ағаш тиеуді меха- никаландыру ағаш дайындау өнеркәсібінде ецбек өнімділіпв арттырудын еқ мақызды көзі болып табылады. Ағаш дайындауды жыл бойы кызмет істейтін, механихалаи- ған жол негізінде үйымдастырған ж әне механизмдерді тнісп күтуді қамтамасыз еткен ағаш өнеркәсіп шаруашылыктарыяда ағаш дайындау жоспары, әдетте, орындалып отырады, енбек өнімділігі мен механизмдердін істеген жұмысы, Ағаш өнеркэсіп мшшстрлігі бойынша оргаша мөлшерден 1,5—2 есе артык болады. Өндіріс пен екбекті дұрыс ұйымдастыруға аз квкіл бөлінетін жерлерде жұмыс нашар жүргізіледі, ағаш дайындал- май қалады. Бір эдімшілік ауданда тұратын және көршілес ағаш масспв- терінде жұмыс істейтіи екі ағаш өнеркәсіп шаруашылығыкык 1953 жылғы жүмысы туралы алынған мәліметті мысалға келті- ріп, сіздердін назарларынызды аударуға рұқсат егініздер- Крестец ағаш өнеркәсіп шаруашылығы ағаш дайыядауд^ жыл бойы кызмет істейтін тартабан темір жол негізінде жүрГІ' зеді, онын кұрамында бір ағаш пункті, төрт мастерской учас- тогы бар. Валдай ағаш өнеркәсіп шаруашылығы ағаш дайындауды тәртабан жол және маусымды кызмет ететін автомобиль жолы негізінде жургізеді, оның кұрамында 5 ағаш пункты, 13 мас­ терской участогы бар. 444

Бұл ағаш өнеркәсіп шаруашылықтарыныц жұмыс мәлімет- тері мынадай: * Ағашдайыидаудағы жүмыс шылар саны . . . . 1953 жылы тасып шығарыл дық жоспардың орын- б ДалУЫ ............................ Тізімдегі бір электр арасы- жумысы ....................... Тізіндегі бір электр лебед- 1текше метр ағаштык езік- Жылдық жұмыстың нәтижесінде Крестец ағаш өнеркәсіп шаруашылығы жоспардан тыс 590 мың сом пайда алды, ал Валдай ағаш өнеркасіп шаруашылығы 4.406 мыц сом зыян жасады. Крестец ағаш өнеркәсіп шаруашылығыныц табысқа жетуініц себебі бұл ағаш өнеркәсіп шаруашылығында ағаш дайындау өндірісін қалыпты ұйымдастыру үшін барлык кажетті ж ағ- дайлар жасалған: тартабан жол, ж өндеу мастерскойлары са- лынған, жумысшы поселкелері көркейтілген ж әне барлык учас­ ток түрақты даярлығы бар механизатор кадрларымен толық- тырылған. ССРО Ағаш өнеркәсіп министрлігініц Архангельск, Вологда, Молотов, Киров, Томск облыстарында, Коми жэне Удмурт АССР-ларында, Карел-Фин ССР-ида жэне баска аудандарда ондаған ағаш өнеркэсіп шаруашылықтары бар, бұларда жыл бойы кызмет істейтін механикаланған жолдар бар, ағаш енеркәсіп шаруашылықтары маман механизатор кадрлармен толыктырылған, механизмдердін үздіксіз жүмыс істеуі үшін қажетті жағдайлар жасалған, осыныц нәтижесіиде бұл ағаш өнеркәсіп шаруашылыктары ағаш дайындау жоспарын орын- дап отырады ж әне жоғары ецбек өнімділігін камтамасыз етеді. Демек, ағаш өнеркәс-бінің артта қалуын жою ж әне ағаш дайындаудың белгіленген каркынына жету үшін ағаш дайын- даудыц озат әдістерін, комплексгі механикаландыруды кеиінен 445

енгізу және барлық ағаш өнеркәсіп шаруашылыктарында цикл- дік әдіспен жұмыс істеуді енгізу қажет. Ағаш өнеркасібінін кызметкерлері ағаш дайындаудық артта калуын өте қысқа мерзім ішінде жоюға, ағаш өнеркәсіп шаруа­ шылыктарында жұмысты ұйымдастыру, механизмдерді пайда- лану ісін жақсартуға, сондай-ак еңбек өнімділігін арггыруга қажетті жағдай жасауға, ағашы мол аудандарда жакадан ірі ағаш өнеркәсіп шаруашылыктарыньщ құрылысын ұйымдас- тыруға және таяу жылдардың ішінде ағаш дайындау базасын осы аудандарға көшіруді аяктауға, ағаш өнеркәсіп шаруашы­ лыктарында механизатор кадрларды даярлау ісін жаксартуга, сейгіп ағаш дайындаудың белгіленген жоспарларын орындауды қамтамасыз етуге тиіс. Бұл міндеттерді жүзеге асыруда ағаш өнеркәсібінік кызмет- керлеріне жергілікті партия, совет ұйымдары улкен көмек көр- сетуі кажет. Депутат жолдастар! ССРО Жоғарғы Советінің бекітуіне ұсынылып отырған Мемлекеттік бюджетті талкылау суйікгі Отанымыздыц куатын бұдан былай да нығайта беруді, еліміз- дін корғанымпаздығын нығайтуды, өнеркосіп пен ауыл шаруэ- шылығын онан әрі өркендетуді, халықтын материалдық жзне мәдени дэрежссін арттыруды көздсйтін Коммунистік партяянык Орталық Қомитеті мен Совет Үкметініц саясатын халык калау- лылары болып табылатын депутаттар және букіл совет халкы кызу мақұлдайтынын көрсетті. Марксизм-ленинизм идеясына шексіз берілген совет халкы Коммунист партиянык басшылығымен, езінік жанкыярлых екбегімен 1954 жылға арналған Мемлекетгік бюджетте керсе- тілген орасан зор кұрылыс жоспарын жүзеге асырады, сөйтіп біздік еліміз коммунизм курылысында жака табыстарға ие о°- лады! ( Ұ з а қ қ о л ш а п а л а к т а у ) . Председатель. Депутат жолдастар! Осымен Ұлггар Совете нің мәжлісіи аяктауға рұксат етіңіздер. Ұлттар Советінік келесі мәжлісі дүйсембі күні, 26 апрельде, тәқертенгі сағат Ю-Да болады.

ҮЛТТАР СОВЕТІ Алтыншы мәжліс (1054 жылғы 26 апрельде) Ұлттар Советінін Председателі В. Т. Лацис ж ол дас ж әне онық орынбасарлары Н. Е. Авхимович, П. Т. Комаров, М. М. Султанова ж ән е П. Г. Тычина ж олдастар Президиумға келгенде, ал Г. М. Маленков, Н. С. Хрущев, К. Е. Ворошилов, Н. А. Булганин, Л . М. Каганович, А. И. Микоян, М. 3 . Сабуров, И. Г. Первухин, Н. М . Шверник, А. И. Кириченко, М. А. Суслов, П. Н. Поспелов, Н. Н. Шаталин ж олдастар ложаларға келгенде, депутаттар оларды ұза қ кол ш апалақтаумен карсы алады. Барі Де орындарынан турады. Председательдік етуші — Ұлтгар Советініқ Председателі депутат В. Т. Л ацис. Председатель. Д епутат ж олдастар! Ұлттар Советініц мәж- лісі ашык д еп жариялаймын. С СРО-нық 1954 жылга арналған Мемлекеттік бю дж еті туралы баяндама бойынша жарыссөзді жүргізе берем із. Депутат Пейвеге сөз беріледі. Я. В. Пейве ( В а у с к а с а й л а у о к р у г і, Л а т в и я С С Р -ы ). Д еп утат жолдастар! Б ізд ің социалистік Отанымыз коммунизмге карай жылдан жылға те з алға басып келеді. Өг- кен 1953 жыл халык шаруашылығынық барлык салаларындағы Жака табы стар жылы, еңбекшілердің материалдық ал-аукаты- ныц ж әне мәдениет дәрежесініқ онан әрі артқан жылы болды. Латвия ОСР-ы халык шаруашылығьін өркендету жоспарын ойдагыдай оры ндап келеді. Бесінші бесжылдыктык алғашкы үш жылы іш інде Советтік Латвиянык екбекшілері Отаиымыз- дыд экономикалык куаттылығын нығайтуға ө з үлесін косгы. Коммунистік партияныи басшылығымен, туыскан реслублика- лардыц халыктарыныц, әсресе ұлы орыс халқының, барғак 447

сайын арта беретін көмегі мен колдауына сүйене отырып, С» всттік Латвиянық енбекшілері жемісті бейбіт еабекте үсгі- усііне жана табыстарға жетуде. Рсспубликанын өнеркәсібі өткен жылы өнімді соғыстан бу- рынғы 1940 жылдағыдан төрт жарым еседен аса артыкберді. Электр куатын өидіру шамамен екі жарым есе, болат пен про­ кат өндіру — уш есе дерлік, цемент өндіру — 2,3 есе, шымтезв шығару — 3,4 есе артты. Көпшілік тұтынатын заттар өидірю есуде. 1940 жылғымен салыстырғанда 1953 жылы макта маіа- лар шығару 2,5 есе, аяккиім шығару 5,6 еседен астам, копира шығару — 4 есе өсті. Соғыстан кейінгі жылдардын ішінде республиканык аую шаруашылығынын материалдык-техникалык базасын иығаа- туда зор жұмыстар істелді. СОҚП Орталық Комитетінінсен­ тябрь жэне февраль-март Пленумдарыныц каулыларын орыв- дай отырып, Советтік Латвиянын енбекшілері, барлык совет адамдары сыякты, кәзір өзінін күштерін ауылшаруашылыкД2- кылдарынын шығымдылығын арттыру, қоғамдык мал шаруа шылыкынын өнімділігін молайту, халык тұтынатын товарлар вндіруді өсіру жолындағы куреске жұмсап отыр. Ауыл шаруашылығындағы елеулі кемшіліктерді жою мак- сатымен, Латвия ССР-ида кәзірдік өзінде ксйбір жұмысгэр істелді. Республиканыи басшы органдары өздеріиік назарьн машина-трактор станцияларын нығайтуға жэне олардықұиын- дастырушылық ролін кушейтуге аударып отыр. Р ес п у б л и к * 107 машина-трактор станциясыиа басшылык кызметке 340-т* аса инженерлер, агрономдар мен зоотехниктер жіберілді- Они. үстіне, МТС-тер мен колхоздарда жұмыс істеуге 1.500-ден ай ауыл шаруашылығынын мамандары мен механизаторлари жіберілді. Машина-трактор станциялары мен колхоздардн кадрлармен нығайтудын және техникамен жабдыктаудыи-№ сыякты ауыл шаруашылығына басшылық етудегі кемшіліктерД' жоюдын нэтижесінде жұмыстын көптеген участоктеріндегн элден-ак едәуір жаксарды. Бжыыйлығлығмыенжыслаылы, мстыысарлғаын,др-а-еселпус№пк канын колхоздары өткен жерлерге жүздеген мың тонна көн мен шымтезекті артыктас«; ды, сортан топырақты эктеу жөніндегі жумыстардык коле талай есе артты, колхоздарымызды дәнді дакылдар, каР™’; зығыр мен көпжылдык шөптер тұкымдарымен камтамасыз и? едәуір өсгі, тракторлар меи ауылшаруашылык машиналар»\" жөндеу жаксартылды. Республикада егіншіліктіқ прогрестік тәсілдерін еягізу мысы кек көлемде жургізілуде. Мысалы, республикалык өиеР' кэсіптш күшімен шымтезек-шірінді текшелерін жасау Ү® 1500-ден аса станоктар шығарылды. Осы станоктармея респУ»; ликанын колхоздарынын бэрі камтамасыз етілді. ЖугеР1\" ауыл шаруашылығында неғұрлым тиімді колдану максатымеи біздін республикалык өнеркәсіп шаршы-ұялап огырғызу Үшш

жүгері отырғызғыштар өндіруді игерді. Б ү л . отырғызғыштар кәзір республикадан баска ж ерлерге д е апарылуда. Партия мен Үкметтің ж үргізген шараларынық нәтижесінде. Латвия ССР-ның колхоздары 1953 жылдық екінші жаргысында вздерінін экономикасын біраз нығайтты: олардық табыстары 1952 жылғымен салыстырғанда 89,7 миллион сом артты, бөлін- оейтін қорлары 97 миллион сом өсті, олар ж әне баска табыс- тарға жетті. Еңбеккүнге ақыны а з алатын колхоздардық саны едәуір кеміді. Осының бәрі Л атвия деревнясы еқбекшілерінін материалдык-мәдени тұрмыс дәр еж есін онан әрі көтеруге жағ- дай туғызып отыр. Латвия СС Р-ы с о ц и а л и с т экономикасының үзд ік сіз өркен- деуі бүк/л латыш халкының әл-әуқаты мен модениетінің бүдан былаіі да өсуін камтамасыз етті. Әдебиетті, искусство мен ғылымды өркендетуде едәуір табы старға кол жетті. Коммунис- тік партия мен С С РО Үкметінік ты нбастан ж асап отыргап қам- корлығы аркасында ғылми зерттеулерді өркендетуге көп ұлтты Совет Одағының барлык республикаларында ерекше қолайлы жағдай жасалды. 1946 жылы ұйымдаскан Л атвия ССР-ныц Ғылым академия- сы республикалык кана емес, тіпті жалпы одактык манызы бар біркатар ғылми-зерттеу проблемаларын шешті. Мысалы, Л ат­ вия химиктері мсн медиктері заводты к өндірістін технология- сын синтездеп, талдап шешті, туберкулезбен, дизентериямен, баска да түрлі жүкпалы аурулармен күресу үшін ж ақа меди- циналық препараттарды халыктың денсаулығын сактау прак- тикасына ойдағы дай енгізді. Л атвия ССР-нык Ғылым акаде- миясы ағаштыц ұнтағынан, баска д а калдыктарынан жемшөп- тік ашыткы ж әне жемшөптік кант алу үшін ағашты гидролиз- деудік ж ака әдісін талдап шегиті. Б із ССРО Ж оспарлау коми- тетінен Л атвия республикасында, С овет Одағынык баска да республикаларында ағаш калдықтарын өндейтін ж аца гидро­ лиз заводтарын жобалауды ж әне салуды сұраймыз, мүның өзі мал шаруашылығынык жемш өн базасын нығайтуға себепші болады ж ән е тамчк өнеркәсібіне бірсыпыра багалы өнімдер береді. Техникалык ғылымдар ж әне. ағаш-химия технологиясы саласында ғылми-зерттеулерді бұдан былай д а өркендету мак- свтын көздеп, академияның лабораторияларынык материал- дык-техникалык базасын едәуір нығайтуды карастыру кажет. Советтік Латвияның ғалымдары, -Совет Одағыныи баска туыскән республикаларының ғальшдарымен ынтымактаса оты- рып, ауылшаруашылық дакылдарыкын, шығымдылығын ж әнс кал шаруашылығыныц өиімділігін арттыруда да біркатар жака проблемаларды талдап шешті. К эзіргі міндет — озаттардын тәжрибесі мен ауылшаруашылық ғылымынын табыстарын кол­ хоз ж әне с овхоз өндірісіне енгізуді барынша күшейту болып отыр. А лайда егін шығымдылығын көтеру және мал шаруашы- лығынын өнім ділігін арттыру жүмысында пайдаланылмаған „,0 449

резервтер бізде апі көп. Мұндай резервтерге, атап айтқзида, микроэлементтерді: кобальтті, мысты, борды, марганецті, өсія- дік шаруашьілығы мен мал шаруашылығына кажетгі бавд да заттарды колдану жатады. Совет Одағынык кейбір облыстары мен аудандарында там- рактағы микроэлементтердіқ жеткіліксіздігі малдар мен асш- діктерді дертке шалдықтыратыны, олардын өнімділігін кенет кемітетіні мэлім. Малдар мен өсімдіктерге микроэлемент? шамалы, өте аз керек, бірак, олар малдар мен өсімдіктсрдя тіршілігінде аса манызды роль аткарады. Совет ғалымдарыиій Совет Одағьінық бірқатар облыстары мен республикаларыю жүргізген зерттеулері микротынайткыштардын дэнді, техннка- лық, жемшөптік дакылдар мен овощ дакылдарынын шығымда- лығы мен сапасын арттыратынын дәлелдеп отыр. Мысалы, бордык шағын дозасы, бір гектарға жарты килограмм, батпзд- ты, сол сыякты, әктелген жерге егілген зығырды бактериоэдая збден сауықтырады жэне зығырдық талшыгы мен тукымынш шығымдылығын 30 проценттен аса арттырады. Жокышка ме» беде тұкымынын шығымдылығы 25—30 процент артады. де“' шөптік қызылшанын, кант кызылшасынык қанттылығы жз« картоп түйнектерінің крахмалдылығы артады. Белорус, Латвия республикаларынын жэне кейбір облыстардык қурғаты.ігзз батпакты топырактарында мыстың шағыи дозасын косу бидаи- дан, сұлыдан, арпадан гектар басы қосымша үш-бес центнер өнім береді. Ірі кара малдын, койдык, шошканык өнімділіпн кемінде 20 процент арттыру үшін кәдімгі жемшөпке кобальтин, мыстын жоне баска микроэлементтердік бір грамыныи мьшнз» бес-он үлесін косса болғаны. 'Біздін химия жэне металлургия енеркәсібінік кейбір кал; дыктары, сол сыяқты өнеркәсіпте пайдаланылмайтын проиенп төмен минералдык рудалар мен тұздар ауыл шаруашылығығ микроэлементтермен жабдыктаудын кайнар көзяері 6°за алады. Біз ССРО жоспарлау комитетіиен, Геология жэие кен байлығын коргау министрлігінен, Химия енеркэсіп, Түсті металлургия министрліктерінен жэне баскаларынан ыикроэле- менттер алынатын барлык кайнар көздерді табуды, оларды ауыл шаруашылығында пайдалану жұмысын үйымдастыруды сүраймыз. ССРО Ауылшаруашылык министрлігініц микроэлементтерді эсресе ССРО-нын кышкыл, күлгін топыракты әктейтін, күрғ8' тылган саздарды және сазды жерлерді игеретін кара топырзктм емес аймактарындағы облыстар мен республикаларынык кол- хоздары мен совхоздарынык ауылшаруашылык өндірісіне кен енгізуі кажет. Совет Одағынын көптеген ауданындағы мал ша- руашылығының мүктажы үшін ССРО Ауылшаруашылык ми­ нистра:гі микроэлементтері бар таблеткаларды Латвия Сен­ ным Ғылым академиясы жасаған одіспен көптеп өндіруді Уйым' дастыруы қажет. 450