จดหมายเหตุงานพระศพ เล่ม ๑

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี สมเด็จพระเทพรัตนราชสดุ า เจา้ ฟา้ มหาจักรีสริ ินธร สยามบรมราชกุมารีเสด็จพระราชดำ�เนินในการซ้อมใหญ่รว้ิ ขบวนที่ ๒ วันเสาร์ ท่ี ๓๑ มนี าคม พุทธศักราช ๒๕๕๕ การซอ้ มใหญเ่ ชิญพระโกศโดยพระยานมาศสามลำ�คานเวยี นรอบพระเมรุ วันเสาร์ ท่ี ๓๑ มีนาคม พุทธศักราช ๒๕๕๕ 387

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีการจัดเตรียมงานด้านประชาสัมพันธ์ คณะกรรมการฝา่ ยประชาสมั พนั ธง์ านพระราชพธิ พี ระราชทานเพลงิ พระศพสมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ได้จัดเตรียมงานด้านประชาสัมพันธ์เก่ียวกับพระประวัติ พระกรณยี กิจ ความรูค้ วามเขา้ ใจเรอื่ งการจัดงานพระราชพธิ พี ระราชทานเพลิงพระศพฯ ตลอดจนการมสี ่วนรว่ มของประชาชนในการจดั งานพระราชพธิ พี ระราชทานเพลงิ พระศพฯ กำ� หนดแผนการดำ� เนนิ งานประชาสมั พนั ธ์เปน็ ๒ ระยะ คือ ระยะท่ี ๑ เดือนมกราคม ถึงมีนาคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๕ ประชาสมั พันธ์ให้ประชาชนได้รบัทราบพระประวัติ พระกรณียกจิ ของสมเด็จพระเจา้ ภคินเี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสุดา สริ โิ สภาพณั ณวดี เกิดความส�ำนึกในพระกรุณาธคิ ุณ ระยะท่ี ๒ เดือนเมษายน พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๕ ประชาสัมพันธใ์ หค้ วามรู้ความเข้าใจเรื่องงานพระราชพธิ ีพระราชทานเพลิงพระศพฯ และเชญิ ชวนให้ประชาชนรว่ มงาน มรี ายละเอียดดงั น้ี การประชาสมั พนั ธผ์ ่านสอื่ สอ่ื วิทยโุ ทรทัศน์ - จดั ท�ำรายการพิเศษ ประกอบดว้ ย รายการสมั ภาษณ์และสารคดสี น้ั จำ� นวน ๒๐ ตอน - จดั ทำ� สปอตประชาสัมพันธ์ - จดั ทำ� ขา่ ว อกั ษรวงิ่ แทรกในรายการเพจ แจง้ รายการปฏทิ นิ การจดั งาน สกปู๊ ขอ้ ความคน่ั รายการ - จดั ทำ� สารคดเี ฉลมิ พระเกยี รติ สมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดีชดุ “ดอกไมแ้ ห่งความดี” โดย คณะกรรมการฝา่ ยประชาสัมพนั ธ์ งานพระราชพธิ พี ระราชทานเพลงิ พระศพฯเป็นผ้อู ำ� นวยการผลติ และ บริษัท แปซิฟคิ อินเตอรค์ อมมวิ นเิ คชนั่ จ�ำกัด ผลิตรายการ ออกอากาศ ตง้ั แต่ วนั ท่ี ๓ - ๙ เมษายน พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๕ ทางสถานโี ทรทศั นร์ วมการเฉพาะกจิ แหง่ ประเทศไทย จำ� นวน ๗ ตอน ตอนละประมาณ ๑๐ นาที ตอนท่ี ๑ พุทธชาด หอมเยน็ ใจใสสะอาด สมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี ทรงเปน็ พระราชธดิ าในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๖ กับพระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวี ประสูติเมื่อวันอังคาร ที่ ๒๔ พฤศจกิ ายน พุทธศกั ราช ๒๔๖๘ ณ พระที่นัง่ เทพสถานพลิ าส ในหมู่มหามณเฑียร พระบรมมหาราชวัง แต่หลังจากประสูติได้เพียงหน่ึงวันพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๖ ได้เสด็จสวรรคต ตอ่ มา พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยูห่ ัว รัชกาลที่ ๗ ไดเ้ สด็จข้นึ ครองราชยส์ บื ตอ่ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ตัง้ งานพระราชพธิ สี มโภชเดอื นและขน้ึ พระอสู่ มเด็จเจา้ ฟา้ หญงิ พรอ้ มพระราชทานนามวา่ สมเดจ็เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี และโปรดให้ใช้ค�ำน�ำหน้าพระนามว่า สมเด็จพระเจ้าภาติกาเธออนั มคี วามหมายวา่ หลานอนั เปน็ ลกู ของพี่ชาย ครั้นเม่ือพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงสละราชสมบัติ พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล พระอัฐมรามาธิบดินทรได้เสด็จข้ึนครองราชย์ ได้มีประกาศเปลี่ยนค�ำน�ำหน้าพระนามสมเดจ็ พระเจา้ ภาตกิ าเธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี เปน็ สมเดจ็ ภคนิ เี ธอ อนั มคี วามหมายวา่สมเดจ็ พระเจา้ นอ้ งนางเธอ หลงั จากการเปลี่ยนแปลงการปกครองครัง้ นี้ พระนางเจา้ สุวทั นา พระวรราชเทวีได้โปรดใหส้ รา้ งพระต�ำหนกั ทป่ี ระทบั แก่ สมเด็จพระเจา้ ภคินเี ธอ เจา้ ฟ้าเพชรรตั นราชสุดา สริ ิโสภาพณั ณวดีพรอ้ มประทานนามต�ำหนกั แห่งนี้ว่า สวนร่นื ฤดี 388

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ตอนท่ี ๒ กุหลาบไทยในต่างแดน ในพทุ ธศักราช ๒๔๘๑ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สิริโสภาพณั ณวดี ไดเ้ สด็จศึกษาต่อ ณ ประเทศองั กฤษ โดยประทบั ณ ตำ� หนกั แฟร์ฮิลล์ เมืองแคมเบอรเ์ ลย์ มณฑลเซอเรย์ โดยทรงพระอักษรภาษาองั กฤษ ทรงเรียนรกู้ ารเรือนแบบไทย การถักนติ ตง้ิ โครเชต์ การจดั ดอกไม้ รวมท้งั เสดจ็ไปเฝ้าพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวและทรงร่วมกิจกรรมที่ชาวไทยในอังกฤษจัดข้ึนเสมอ ต่อมาในพุทธศกั ราช ๒๔๘๒ ได้เกดิ สงครามในประเทศอังกฤษ เมื่อสถานการณท์ วีความรนุ แรงมากข้นึ สมเดจ็ พระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟา้ เพชรรัตนราชสุดา สิรโิ สภาพัณณวดี พร้อมพระชนนีได้เสด็จลี้ภัยจากองั กฤษ ไปประทับทางตอนเหนือของแคว้นเวลล์ ซึ่งทั้งสองพระองค์ได้รับผลกระทบเป็นอย่างยิ่งโดยเฉพาะด้านการเงิน โดยต้องรับปันส่วนอาหารเฉกเช่นพลเมืองทั่วไป อย่างไรก็ตามแม้ในความยากลำ� บากเช่นน้ี พระองค์ท้ังสองก็ยังทรง มีน้�ำพระทัยต่อผู้ประสบภัยสงคราม ทรงอุตสาหะเสด็จไปยังสภากาชาดอังกฤษเพ่ือช่วยกิจการของกาชาด ตามกำ� ลงั ความสามารถ หลังสงครามใกล้ยุติ พระองค์ทรงย้ายไปประทับ ณ พระต�ำหนักเลขที่ ๒๖ ถนนหลุยเครสเซนต์ เมืองไปรตนั มณฑลเซค และเสด็จยา้ ยไปประทับ ณ พระต�ำหนกั บนถนนไดกโ์ รด ก่อนเสดจ็นวิ ัตประเทศไทย ตอนท่ี ๓ ดอกแก้วแหง่ บรมราชจักรวี งศ์ วงั รนื่ ฤดี นบั ว่าเปน็ สถานที่จัดงานหารายได้เพื่อการกศุ ลเป็นแหง่ แรก ๆ ในประเทศไทย นับตงั้ แต่พทุ ธศกั ราช ๒๕๐๒ เมื่อสมเด็จพระเจา้ ภคินเี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรัตนราชสุดา สริ ิโสภาพณั ณวดีและพระชนนีได้เสดจ็ นวิ ตั ประเทศไทยเปน็ การถาวร ในยคุ นน้ั จงึ เปน็ ยคุ แรกเรม่ิ ของงานสงั คมสงเคราะหอ์ ยา่ งสากล สตรไี ทยเริ่มมีบทบาทออกงานช่วยเหลือสังคม เนื่องจากสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพณั ณวดี ทรงอาศยั ในประเทศองั กฤษเปน็ เวลานาน พระองคท์ รงเหน็ บทบาทในการพฒั นาบา้ นเมอื งของสตรีอังกฤษทท่ี ดั เทยี มกับบรุ ษุ ซงึ่ แตกต่างกับสตรีไทยในสมยั น้นั ท่ยี ังคงบทบาทอย่างช้างเทา้ หลงั พระองคท์ รงเปน็ ผบู้ กุ เบกิ วถิ แี ละคา่ นยิ มของสงั คมไทยใหก้ า้ วหนา้ ทนั การเปลยี่ นแปลงของโลกยคุ ใหม่ ทรงพยายามทกุ ทาง ทจี่ ะบ�ำเพญ็ ตนใหเ้ ปน็ ประโยชนม์ ากทสี่ ดุ โดยทรงงานกศุ ล เยยี่ มเยยี นและพระราชทานความชว่ ยเหลอื นานาประการแกร่ าษฎร และทรงพระราชทานอนุญาตให้ใช้ วังรื่นฤดี อนั สวยงามเปน็ สถานที่จัดงานการกศุ ล ดว้ ยพระอัธยาศัยอ่อนหวานนุ่มนวล บริบูรณ์ด้วยพระเมตตา กรุณาและพระเกียรติคุณ ทรงเปรียบประดุจดัง ดอกแก้วแห่งบรมราชจักรีวงศ์ ทใ่ี สพสิ ทุ ธ์ิ มคี ณุ ค่าสงู สง่ ควรแก่การเคารพนับถืออย่างแท้จรงิ ตอนท่ี ๔ มะลริ อ้ ยรักและผูกพนั ด้วยความผูกพันต่อสมเด็จพระบรมชนกนาถ ท�ำให้สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี ทรงคนุ้ เคยและเตบิ โตมากบั พระราชกรณยี กจิ ของสมเดจ็ พระบรมชนกนาถและซาบซงึ้ หน้าที่ของพระราชธิดาที่ต้องเทิดทูน เชิดชูพระเกียรติยศของสมเด็จพระชนกนาถ เช่น การพระราชทานทรพั ยส์ ว่ นพระองคใ์ นการสรา้ งพระบรมราชานสุ าวรยี ์ พระบาทสมเดจ็ พระมงกฎุ เกลา้ เจา้ อยหู่ วั และจดั สรา้ งอาคารเรยี น ทพี่ ระราชทานนามวา่ ตกึ เพชรรตั น ใหแ้ กโ่ รงเรยี นวชริ าวธุ วทิ ยาลยั พระองคท์ รงมงุ่ มน่ั ทำ� นบุ ำ� รงุสถาบนั การศกึ ษาท่สี มเดจ็ พระบรมชนกนาถพระราชทานก�ำเนิดไว้ เช่น จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย โรงเรยี นปรนิ สร์ อยแยลสว์ ทิ ยาลยั และโรงเรยี นยพุ ราชวทิ ยาลยั เปน็ ตน้ พระองคท์ รงสบื สานพระราชดำ� รขิ องพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ในการส่งเสริมการศึกษาเพื่อพัฒนามนุษย์ด้วยทรงเทิดทูนทุกสิ่งท่ีเป็นงานของพระบรมชนกนาถ รวมทงั้ ทรงมงุ่ มน่ั ในการสนบั สนนุ ท�ำนบุ ำ� รงุ สถานที่ นบั วา่ เปน็ มรดกสถาปตั ยกรรมของ 389

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีรัชกาลท่ี ๖ มาลยั ดอกมะลิเบือ้ งหน้าพระบรมสาทสิ ลกั ษณ์ พระบาทสมเดจ็ พระมงกฎุ เกลา้ เจ้าอยหู่ ัว แมว้ ันน ี้จะไม่มีพระราชธิดาที่ทรงเคยถวาย แต่กล่ินหอมมาลัยแห่งความผูกพันและความกตัญญูยังคบอบอวลตราบนานเทา่ นาน ตอนท่ี ๕ จำ� ปา...หอมงามดว้ ยคณุ ค่า สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี มีพระอัธยาศัยเต็มเปี่ยมด้วยความเพียรและพระขัตติยะมานะในการบ�ำเพ็ญพระราชกรณียกิจ พระองค์ทรงตั้งพระทัยอุปถัมภ์บ�ำรุง โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์และสภากาชาดไทยอย่างสม่�ำเสมอ ทรงพระราชทานทรัพย์ส่วนพระองค์บ�ำรุงตึกมงกุฎเพชรรัตนมาโดยตลอด ทรงรับมูลนิธิวชิรพยาบาล และโครงการก่อสร้างอาคารเวชศาสตร์ฉุกเฉินและศูนย์โรคหัวใจไว้ในอปุ ถมั ภ์ แมน้ ทรงมปี ัญหาเก่ียวกับพระสุขภาพ แต่ก็ไมเ่ ปน็ อปุ สรรคต่อการช่วยเหลือผอู้ นื่ดังจะเห็นได้จากบทเห่กล่อมพระบรรทม ท่ีพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระราชนิพนธ์ไว้พรรณนาเปรยี บเทียบความงามของดอกจำ� ปาท่ีมีกลิน่ หอมกบั คณุ คา่ ของคน เช่นเดียวกับคณุ ค่าแหง่ พระราชกรณียกจิ มากมายท่ีเป็นคณุ ูปการตอ่ คนไทย ยงั คงทรงกลิ่นหอมไม่มวี ันจางหาย ตอนที่ ๖ พทุ ธรักษาความเปน็ ไทย สมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ ีเธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ ิโสภาพัณณวดี ทรงพระราชนยิ มความเป็นไทยแมน้ พระองคจ์ ะทรงประทับตา่ งประเทศเปน็ เวลานาน แต่ทรงนยิ มความเปน็ ไทยอย่างยิง่ เห็นได้จากกระเปา๋ทรงถือ ฉลองพระองค์ด้วยผ้าไหมไทย ท้ังยังทรงโปรดน้�ำอบไทยเป็นอย่างมาก ด้านการใช้ภาษาไทยก็ทรงเครง่ ครดั เปน็ พเิ ศษ พยายามทจี่ ะหลกี เลยี่ งการใชภ้ าษาตะวนั ตก และพระองคท์ รงโปรดเพลงไทยเปน็ อยา่ งยงิ่ อีกด้านหน่ึงพระองค์ทรงใฝ่ศึกษาหลักธรรมค�ำสอน ทรงบ�ำเพ็ญอภัยทานมาต้ังแต่ยังพระเยาว์ และเสด็จไปบ�ำเพญ็ พระกศุ ลถวายผ้าพระกฐินในเทศกาลออกพรรษาเป็นประจ�ำทุกปี ทุกครัง้ ที่พระองค์ทรงเสดจ็ ไปทอดผ้าพระกฐนิ ทรงน�ำผ้าห่ม ยาสามัญประจำ� บ้าน ชดุ นักเรียน ไปใหช้ าวบา้ นอยา่ งท่ัวถึง และทรงถือโอกาสน้ีเยี่ยมราษฎรไปพรอ้ มกัน ตอนท่ี ๗ ดอกไม้แหง่ ความดี พระกรณียกิจทีส่ ำ� คัญ ที่สมเดจ็ พระเจ้าภคนิ เี ธอ เจ้าฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ ิโสภาพณั ณวดี ทรงมุ่งมนั่ ปฏบิ ตั ิ คอื การสบื สานกจิ การทสี่ มเดจ็ พระบรมชนกนาถพระราชทานกำ� เนดิ และทรงเกย่ี วเนอ่ื ง และพระราชกรณยี กิจสำ� คัญอกี ประการหนง่ึ คือ การปฏบิ ัติพระราชกรณียกิจแทนพระองคพ์ ระบาทสมเดจ็ พระปรมินทร มหาภูมิพลอดุลยเดช และสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ในโอกาสต่าง ๆ เปรียบเสมือนพ่ ีดแู ลนอ้ ง ทรงบ�ำเพญ็ ประโยชนช์ ว่ ยท�ำนบุ ำ� รงุ บา้ นเมอื งใหอ้ ยเู่ ยน็ เปน็ สขุ ทรงปฏบิ ตั พิ ระองคด์ ว้ ยพระจรยิ วตั รงดงามและพระหฤทยั เปย่ี มดว้ ยธรรมะ ดงั พระราชดำ� รสั ของพระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั ทว่ี า่ “การทำ� ความดีไม่จำ� เป็นต้องอวดใคร หรือประกาศให้ใครรู้ ให้ทำ� หน้าที่เพ่ือหน้าที่ และถือว่าความสำ� เร็จในการทำ� หน้าที่เป็นบ�ำเหนจ็ รางวัลที่สมบรู ณ์แลว้ ปดิ ทองไปข้างหลงั พระเรือ่ ย ๆ แลว้ ทองจะลน้ ออกมาท่หี น้าพระเอง ณ วันน้ี พระกรณียกิจมากมาย ทส่ี มเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรตั นราชสุดา สริ ิโสภาพณั ณวดี ทรงบ�ำเพ็ญนนั้ เป็นทองที่ล้นออกมาหน้าองคพ์ ระปฏมิ าแล้ว” สือ่ วทิ ยุกระจายเสยี ง - จัดท�ำสปอตประชาสมั พนั ธ์และสำ� เนาเทปดีวีดี จำ� นวน ๑๐ ชุด 390

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี - จดั ทำ� รายการพิเศษสดดุ พี ระเกยี รติคุณ สปั ดาห์ละ ๓ ครัง้ ออกอากาศ วันจันทร์ พุธ และศกุ ร์ จ�ำนวน ๓๐ ตอน - จดั ทำ� บทความ สารคดี จำ� นวน ๓๐ ตอน พร้อมจดั ท�ำสำ� เนา จ�ำนวน ๓,๐๐๐ ชดุ ส่อื สิง่ พมิ พ ์ - ประชาสมั พันธ์ทางหนา้ หนงั สอื พิมพ์ จำ� นวน ๒ ครง้ั - จดั ท�ำดีวดี ี พรอ้ มหนังสอื ภาพบนั ทึกเหตกุ ารณส์ �ำคญั งานพระราชพิธี - จัดพมิ พ์ค่มู ือสอ่ื มวลชน ภาษาไทยและภาษาองั กฤษ จำ� นวน ๔,๐๐๐ เล่ม - จดั ท�ำหนงั สอื ทร่ี ะลึก จ�ำนวน ๓,๐๐๐ เล่ม - จดั ท�ำเอกสารผลการดำ� เนินงานของคณะกรรมการฝ่ายประชาสมั พนั ธ์ งานพระราชพธิ พี ระราชทานเพลิงพระศพฯ จ�ำนวน ๕,๐๐๐ เล่ม - จัดท�ำแฟม้ ขอ้ มลู สอ่ื มวลชน จ�ำนวน ๕,๐๐๐ ชดุ สอื่ อินเตอรเ์ น็ต - จัดท�ำเว็บไซตภ์ าษาไทยและภาษาองั กฤษ เพอ่ื เผยแพรข่ า่ วสารและกิจกรรม ตลอดจนปฏิทินงานพระราชพิธพี ระราชทานเพลิงพระศพฯ - ประสานขอความร่วมมือจากผ้ใู ห้บรกิ ารเครือข่ายโทรศัพทเ์ คลอ่ื นที่ส่งขอ้ ความ SMS - ประสานขอความรว่ มมือจากธนาคารต่าง ๆ ประชาสัมพนั ธผ์ า่ นขอ้ ความหนา้ จอตเู้ อทีเอ็ม กจิ กรรมสอ่ื มวลชนสมั พนั ธ์ - จดั เสวนาสดดุ ีพระเกียรตคิ ณุ รว่ มกบั หนว่ ยงานราชการ ภาคเอกชน ในสว่ นภมู ิภาค - จัดกิจกรรมส่ือมวลชนสัญจรแกส่ ่ือมวลชนไทยและต่างประเทศ ๖ ครงั้ คร้งั ละ ๓ วัน - จัดสมั มนาสื่อมวลชน ๒ คร้ัง เพอื่ รบั ทราบภารกิจ ความรูค้ วามเขา้ ใจคำ� ราชาศพั ท์ สรา้ งความร่วมมือกบั ผู้จดั รายการและผผู้ ลิตรายการในการน�ำข้อมูลเผยแพรใ่ นรายการ รูจ้ ักชอ่ งทางสรา้ งการมสี ่วนใชพ้ น้ื ท่สี อื่ ขยายผลเรื่องการจัดงาน - จัดนทิ รรศการสดุดีพระเกยี รติคณุ ภายในศูนยข์ ้อมลู ข่าวสารท่หี อประชมุ กรมประชาสมั พันธ์ - จดั งานแถลงขา่ ว - จดั บรรยายพิเศษ เร่อื ง ดวงแก้วแห่งพระมงกฎุ เกล้า ๒ คร้ัง - จดั กจิ กรรมพิเศษ การแสดงดนตรเี ทิดพระเกียรติ การจัดตัง้ ศนู ยข์ ่าวสารเพ่อื การประชาสัมพนั ธ์ เป็นหน่วยงานกลาง ในการเผยแพร่ข้อมูลข่าวสารเพ่ือการประชาสัมพันธ์ก่อนงานพระราชพิธีพระราชทานเพลงิ พระศพฯ แกส่ อื่ มวลชนในประเทศและตา่ งประเทศ ตลอดจนจดั ทำ� ทะเบยี นรายชอ่ื สอื่ มวลชนพจิ ารณาออกบตั รประจำ� ตวั พเิ ศษเพอ่ื ปฏบิ ตั หิ นา้ ทใี่ นงานพระราชพธิ พี ระราชทานเพลงิ พระศพฯ ตง้ั อยู่ ณ หอ้ งประชมุ ๑ และหอ้ งประชมุ ๒ อาคารหอประชมุ กรมประชาสมั พนั ธ์ เลขท่ี ๙ ซอยอารยี ส์ มั พนั ธ์ ถนนพระราม ๖ แขวงสามเสนใน เขตพญาไท กรุงเทพมหานคร ด�ำเนินงานตั้งแต่วันพฤหัสบดี ท่ี ๘ มีนาคม ถึงวันอาทิตย์ ที่ ๑ เมษายน พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๕ 391

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ศูนย์ข้อมลู ขา่ วสารและศูนยส์ ื่อมวลชน เปน็ หนว่ ยงานเฉพาะกจิ รบั ผดิ ชอบการใหบ้ รกิ ารขอ้ มลู ขา่ วสารและอำ� นวยความสะดวกแกส่ อ่ื มวลชนไทยและต่างประเทศท่ีมารายงานข่าวการจัดงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพฯ ตลอดจนให้บริการและอ�ำนวยความสะดวกเร่ืองอาหารว่าง เคร่ืองดื่ม การติดต่อประสานงาน ต้ังอยู่ ณ หอประชุมใหญ่และ หอประชุมเล็กมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ รองรับสอื่ มวลชนจ�ำนวน ๔,๐๐๐ คน ศนู ย์ถ่ายทอดวทิ ยุโทรทัศน์ เปน็ หนว่ ยงานเฉพาะกจิ ทโี่ ทรทศั นท์ กุ ชอ่ งรว่ มมอื กนั ด�ำเนนิ งานในนามประเทศไทย มภี ารกจิ หนา้ ท่ีในการให้บริการส่ือวิทยุโทรทัศน์ท่ีมารายงานข่าวการจัดงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพฯ โดย เจา้ หนา้ ทีแ่ ละผูด้ ำ� เนินรายการ ผ้ปู ระกาศขา่ ว ปฏิบตั งิ านรว่ มกันในนามประเทศไทย ศูนยถ์ ่ายทอดวิทยกุ ระจายเสยี ง เป็นหน่วยงานเฉพาะกิจรับผิดชอบการส่งสัญญาณเสียงงานพระราชพิธี รัฐพิธี ให้แก่สถานีวิทยุกระจายเสยี งทุกสถานี การติดต้งั ระบบเสียงในการพระราชพิธฯี ตดิ ตงั้ ลำ� โพงภายในมณฑลพธิ ี ๙๔ ชดุ คอื ทพี่ ระเมรแุ ละซา่ ง จำ� นวน ๔ ชดุ พระทนี่ ง่ั ทรงธรรม จำ� นวน๑๘ ชุด หอเปล้ือง จ�ำนวน ๒ ชดุ ทบั เกษตร จำ� นวน ๑๖ ชดุ ศาลาลกู ขนุ จ�ำนวน ๓๑ ชดุ ทมิ จ�ำนวน ๑๘ ชดุพลบั พลายก จำ� นวน ๔ ชุด ติดต้ังล�ำโพงรอบสนามหลวง ๔๘ ชุด คือที่ด้านหน้าศาลฎีกา จ�ำนวน ๑๒ ชุด ด้านวัดมหาธาตุ ยุวราชรงั สฤษฎ์ิ จำ� นวน ๑๒ ชุด ด้านพระบรมมหาราชวงั จ�ำนวน ๑๒ ชดุ ด้านถนนราชินี จำ� นวน ๑๒ ชดุ ตดิ ตง้ั ไมโครโฟนบรเิ วณพระเมรแุ ละมณฑลพธิ ี ๒๘ ชดุ คอื ทพี่ ระเมรแุ ละซา่ ง จำ� นวน ๘ ชดุ พระทน่ี ง่ัทรงธรรม จ�ำนวน ๖ ชดุ ทมิ จ�ำนวน ๘ ชดุ กองทหารเกียรตยิ ศ จำ� นวน ๖ ชุด ติดตงั้ เครื่องควบคมุ เสียง ๔ จุด ประกอบด้วย ด้านหนา้ ศาลฎีกา ด้านวัดมหาธาตยุ ุวราชรงั สฤษฎิ์ดา้ นพระบรมมหาราชวงั และด้านถนนราชนิ ี จัดสรา้ งห้องควบคุมระบบเสียงในมณฑลพธิ ี ขนาด ๔×๘ เมตร จ�ำนวน ๑ ห้อง พรอ้ มตดิ ตงั้ ระบบเสียงและอปุ กรณส์ ว่ นควบ อาทิ สายลำ� โพง สายสญั ญาณ สายไมโครโฟน ฝงั ท่อใต้ดนิ ในบรเิ วณมณฑลพิธี การแสดงดนตรี “เจา้ ฟ้านกั ดนตรี ขัตตยิ นารแี หง่ แผ่นดนิ ” คณะกรรมการฝ่ายประชาสัมพันธ์การจัดงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินเี ธอ เจ้าฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี โดย ส�ำนกั พฒั นาการประชาสัมพันธ์ กรมประชาสมั พันธ์จัดการแสดงดนตรีเพ่ือร�ำลึกถึงสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี “เจ้าฟ้านกั ดนตรี ขัตติยนารแี หง่ แผน่ ดิน” นางลดาวลั ย์ บวั เอีย่ ม รองอธบิ ดกี รมประชาสมั พันธ์ เป็นประธานเปดิ การแสดง เมื่อวนั อาทติ ย์ ท่ี ๒๕ มีนาคม พทุ ธศักราช ๒๕๕๕ เวลา ๑๔ นาฬกิ า ถงึ ๑๗ นาฬกิ า ณ หอประชุมกรมประชาสัมพันธ์ โดยวงดนตรีกรมประชาสัมพันธ์ บรรเลงเพลงในรูปแบบสังคีตสัมพันธ์ที่วงดนตรีไทยและดนตรสี ากลบรรเลงรว่ มกัน มีศิลปินรบั เชิญ อาทิ นายชนิ กร ไกรลาศ นายสดใส รงุ่ โพธท์ิ อง นายอโศก 392

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีสขุ ศริ ิพรฤทธ์ิ นางพรรณี สกลุ ชาคร นางมารษิ า อมาตยกลุ นางจนั ทนา โอบายวาทย์ นางจ่ันทพิ ย์ สุถนิ บุตรและนางโฉมฉาย อรุณฉาน เป็นผู้อ�ำนวยการวง นายสุพจน์ ค้าพล ผอู้ �ำนวยการเพลงเพชรรตั นาลยั : คตี นพิ นธเ์ ทดิ พระเกยี รติ สมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดีวงดรุ ิยางคส์ ากลกรมศิลปากร วงดุริยางค์สากลกรมศิลปากร (Nationalsymphony orchestra) จัดท�ำคีตนิพนธ์เทิดพระเกียรติ“เพชรรัตนาลัย” บันทึกเป็นซีดี ดังค�ำกล่าวแสดงความอาลยั ผรู้ ว่ มดำ� เนนิ งาน มี นายชาลี อนิ ทรวจิ ติ ร ศลิ ปนิ แหง่ชาติ นายเนาวรตั น์ พงษไ์ พบลู ย์ ศลิ ปนิ แหง่ ชาติ นายธนสิ ร์ศรีกลิ่นดี บริษัท อารเ์ อส จำ� กดั (มหาชน) ประกอบดว้ ยนางสาวธนพร แวกประยูร และนายสทุ ธริ าช วงศเ์ ทวญั นางสุกุมล คุณปลืม้ รัฐมนตรวี า่ การกระทรวงวัฒนธรรม ซีดีเพลง ชุด “เพชรรัตนาลัย” ประกอบด้วย และผรู้ ว่ มดำ�เนนิ งานจัดทำ�คีตนิพนธเ์ ทดิ พระเกียรติ “เพชรรัตนาลยั ”บทเพลง ๓ บทเพลง คอื เพลงเพชร เพลงใบไม้รว่ ง และเพลงพสุธากนั แสง มรี ายละเอียดการด�ำเนนิ งาน ดังน้ี เพลงเพชร ประพันธ์บทร้องโดย นายวัฒนะ บุญจับ นักอักษรศาสตร์ช�ำนาญการพิเศษ ส�ำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ ขับร้องโดย นางดวงดาว เถาว์หิรัญ ศิลปินอาวุโสของวงดุริยางค์สากล กรมศลิ ปากร บรรเลงและขบั รอ้ งโดยใช้ทำ� นองเพลงพมา่ แปลง ๒ ชัน้ ซึง่ เปน็ เพลงไทยส�ำเนียงพม่าที่หมอ่ มหลวงตว่ นศรี วรวรรณ ประพันธ์ขึ้นโดยการดัดแปลงท�ำนองจากเพลงมอญแปลง โดยเรยี บเรียงให้เป็นเพลงสำ� เนยี งพม่า แล้วเรียกชื่อใหมว่ า่ เพลงมะตะแบ แต่คนท่วั ไปกลบั นิยมเรยี กชอื่ เพลงนีว้ ่า เพลงพม่าแปลง วงดุริยางค์สากลบรรเลงมากว่า ๗๐ ปีแล้ว และพระเจนดุริยางค์ได้เรียบเรียงเสียงประสานไว้ได้ไพเราะมาก โอกาสนี้ จึงได้น�ำมาเรียบเรยี งเสยี งประสานใหม่ให้เหมาะสมแกก่ ารขับรอ้ ง393

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี เพลงเพชร บทร้อง วฒั นะ บญุ จบั ท�ำนอง พมา่ แปลง ๒ ชน้ั ดนตร ี สถาพร นิยมทอง ขับรอ้ ง ดวงดาว เถาว์หริ ัญ บังคมแทบบัวบาท “เจา้ ฟา้ เพชรรัตนราชสดุ า” มาลับลว่ ง ส้ินแสงเพชรพระมงกฎุ ดุจดาวดวง เคยโชตชิ ว่ งพร่างพรายในใจคน ตอ่ แตน่ ้ีไมม่ แี จ้งเจา้ ฟา้ เพชร เคยเสด็จแดนกันดารสถานสถล ต่างพระเนตรพระกรรณพระทรงพล สบื กุศลการกจิ พระบดิ า ทลู ลาแล้วเจา้ ฟ้าเพชรรัตน์ น้อมมนสั ด้วยรักอนรรฆคา่ สรรพ์พสกไทยผองนองนำ้� ตา ส่งเจ้าฟา้ สฟู่ า้ นทิ รานริ นั ดรฯ์ เพลงใบไมร้ ว่ ง ประพนั ธบ์ ทรอ้ งโดย นายเนาวรตั น์ พงษไ์ พบลู ย์ ศลิ ปนิ แหง่ ชาติ นายธนสิ ร์ ศรกี ลน่ิ ดี ประพันธ์ท�ำนอง ขับร้องโดย นางสาวธนพร แวกประยูร ศิษย์เก่าวิทยาลัยนาฏศิลป บรรเลงโดยน�ำเครื่องดนตรีจีนท่ีเรียกกันว่า กู่เจิ้ง มาบรรเลงร่วมกับวงดุริยางค์สากล กรมศิลปากร เพื่อให้เกิดสีสันเสมือนใบไม้ ท่ีตอ้ งลมหลดุ ร่วง ลอย หล่น ลงสูพ่ ื้นดนิ เพลงใบไม้ร่วง บทรอ้ ง เนาวรตั น์ พงษไ์ พบลู ย ์ ท�ำนอง ธนิสร์ ศรกี ล่นิ ดี ดนตร ี สถาพร นิยมทอง ขับรอ้ ง ธนพร (ปาน) แวกประยูร แผ่วลมพดั พลว้ิ ใบไม้ปลิวเคลียคลอ ไผ่เสียดสีซอ คลอเสียงพิณเรไร หยาดเย็นนำ้� คา้ ง กลางพนาพงไพร ผ่านไกลแสนไกล ใบไม้ปลิวลิ่วลา เกิดมาแลว้ ลบั ไปแลว้ เหมอื นแววชวี า ผ่านเพยี งพริบตา ลอยลับลาเลยไป ปล่อยลอยเควง้ คว้าง กลางสายลมเรอื งไร แผว่ ลมหายใจ ใบไม้ปลิวล่ิวลง 394

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี เพลงพสธุ ากันแสง ประพันธ์เน้อื ร้องโดย นายชาลี อนิ ทรวิจติ ร ช่อื เดิมของท�ำนองเพลงนี้ คือ ธรณีรอ้ งไห้ ๒ ชนั้ ความตง้ั ใจเลอื กท�ำนองเพลงน้ี เพอื่ ใหส้ ะทอ้ นความรสู้ กึ วปิ โยคของปวงประชาทวั่ ทง้ั แผน่ ดนิ และนกั รอ้ งผูท้ จ่ี ะสามารถถา่ ยทอดบทเพลงน้ีไดอ้ ย่างเหมาะสม คือ นายสุทธริ าช วงศ์เทวัญ เพลงสธุ ากันแสง ตามชอื่ เกา่ ทเ่ี ขยี นไวใ้ นกระดาษโนต้ เพลงของกรมศลิ ปากร เปน็ เพลงท�ำนองเกา่ รวมอยใู่ นประเภทเพลงเรว็ พระยาประสานดุรยิ ศัพท์ (แปลก ประสานศพั ท์) นำ� มาแตง่ ขยายขึ้นเป็นอัตรา ๓ ชัน้ ทัง้ ทางรอ้ งและทางดนตรี ครบเป็นเพลงเถา จนมผี ูน้ �ำไปปรับปรงุ เป็นการบรรเลงอีกหลายทาง มชี ือ่ เรียกกันหลายช่อื ทงั้ ธรณีร้องไห้ ธรณีกนั แสง สธุ ากนั แสง พสธุ ากนั แสง ก�ำสรดพสธุ า เป็นตน้ เพลงพสุธากันแสง บทรอ้ ง ชาลี อินทรวิจิตร ท�ำนอง พสุธากันแสง (ธรณีร้องไห้ ๒ ชน้ั ) ดนตรี สถาพร นยิ มทอง ขับรอ้ ง สทุ ธริ าช (กงุ้ ) วงศ์เทวัญ เหมือนตะวันแรงกล้า ลาหว้ งหาว ขาดเดือนไร้ดาววบั วาวอาลยั เหมือนมเี งามืด คลุมแผ่นดนิ ไทย พสธุ า กันแสง ฤทยั วังเวง นกไมค่ รวญเพลง กระแสวงั เวง รมุ เรา้ ทง้ั เวยี งวงั - เรือนเหย้า ระทมตรง - นำ้� ตา * คุณธรรม ภคนิ ีเธอ คุณะมเี ลอเลศิ บชู า เพชรรตั น ราชสุดา ครรไลลาคนื สสู่ วรรค์ ยากจนมนตอ์ ักษรร�ำพัน พระคณุ อเนกอนนั ต์ เคยี งคูฟ่ ้า ธานินทร์ เมตตาธรรม น�ำ้ พระทยั ไหลรนิ วรรณะวัยพลันสน้ิ ครบ ๔ รัชกาล (ดนตรีรับ *) (ตอนจบ) โอแ้ ปดสิบสพ่ี รรษา ครรไลลาสนู่ ภาลยั ซดี เี พลง ชดุ “เพชรรตั นาลยั ” ผลติ จำ� นวน ๑,๐๐๐ แผน่ เพอื่ เผยแพรแ่ กส่ ว่ นราชการ ดงั น้ี กระทรวงวฒั นธรรม จ�ำนวน ๑๐๐ ชดุ กรมประชาสมั พันธ์ จำ� นวน ๑๐๐ ชุด สถานีวทิ ยกุ ระจายเสียงในเครือขา่ ยความม่นั คงและมวลชน จ�ำนวน ๒๐๐ ชดุ กรมศลิ ปากร จำ� นวน ๒๐๐ ชุด ศลิ ปนิ ผู้แทนหน่วยงาน ผู้ร่วมดำ� เนนิ งาน จ�ำนวน ๕๐ ชุด และสำ� นกั การสังคีต จ�ำนวน ๓๕๐ ชุด 395

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีการจัดเตรียมงานด้านการรักษาความปลอดภัย ความสงบเรียบร้อยและการจราจร คณะกรรมการฝ่ายรักษาความปลอดภัยและการจราจร งานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพสมเดจ็ พระเจ้าภคินีเธอ เจา้ ฟา้ เพชรรัตนราชสุดา สิรโิ สภาพณั ณวดี ไดจ้ ดั เตรียมการถวายความปลอดภยั และรกั ษาความสงบเรยี บรอ้ ยงานพระราชพธิ พี ระราชทานเพลงิ พระศพฯ โดยประสานการปฏบิ ตั กิ บั หนว่ ยงานตา่ ง ๆ ไดแ้ ก่ กองบัญชาการต�ำรวจนครบาล กองบัญชาการตำ� รวจตระเวนชายแดน ต�ำรวจภูธรภาค ๑ ภาค ๒ และภาค ๗ กองบญั ชาการตำ� รวจสนั ตบิ าล กองบญั ชาการตำ� รวจสอบสวนกลาง กรงุ เทพมหานคร สารวตั รทหารบก สารวัตรทหารเรือ สารวัตรทหารอากาศ กรมเจ้าท่า กรมพัฒนาสังคมและสวัสดิการ เพ่ือท�ำความเข้าใจกับประชาชนในด้านการรักษาความปลอดภัยและความสงบเรียบร้อย โดยเฉพาะแผนการจราจร ท้ังในวันซ้อมรวิ้ ขบวนและในวนั พระราชพธิ พี ระราชทานเพลงิ พระศพฯ ซงึ่ จะมผี ลกระทบตอ่ ประชาชนในกรงุ เทพมหานครและผู้ใช้รถใช้ถนนสายที่เก่ียวข้อง ท่ีต้องประชาสัมพันธ์ให้ประชาชนทราบล่วงหน้าโดยชัดเจนและ ท่วั ถงึ โดยจดั ท�ำแผนด�ำเนนิ การดงั น้ี การถวายความปลอดภยั และรักษาความสงบเรยี บรอ้ ย ๑. การถวายความปลอดภยั พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิต์ิ พระบรมราชินีนาถ พระบรมวงศานุวงศ์ และบุคคลส�ำคัญ ที่มาเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาทในพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพฯ ก�ำหนดแผนการปฏิบตั ิดงั นื้ ๑.๑ ศูนย์ปฏิบัติการร่วมถวายความปลอดภัยและการจราจร บริเวณท้องสนามหลวง เป็นศูนย์ควบคุมการปฏิบัติงาน ประสานงาน ก�ำกับดูแลการปฏิบัติงานของหน่วยที่เกี่ยวข้อง และจัดต้ังกองรักษาการณ์ในพื้นที่จ�ำนวน ๑๔ แห่ง พร้อมจัดก�ำลังประจ�ำกองรักษาการณ์ท�ำหน้าที่รักษาความสงบเรียบร้อยให้แกป่ ระชาชนทม่ี ารว่ มในพระราชพธิ พี ระราชทานเพลงิ พระศพฯ และรอบปรมิ ณฑลทอ้ งสนามหลวง พรอ้ มทง้ั จัดก�ำลังไประงับเหตุเม่ือมีเหตุการณ์ไม่สงบเกิดข้ึน สนับสนุนเป็นก�ำลังเสริมในเส้นทางเสด็จพระราชด�ำเนิน เป็นก�ำลังเสริมตามแผนเผชิญเหตุกรณีฉุกเฉิน รักษาความปลอดภัยในเส้นทางเสด็จพระราชดำ� เนิน รักษาความสงบเรียบร้อยและจัดระเบียบประชาชนให้อยู่ในพื้นท่ี หรือบริเวณที่ก�ำหนด เพื่อรักษาเส้นทางเสด็จพระราชดำ� เนินไว้ใหพ้ ร้อม ประชาสมั พันธ์ และจดั เส้นทางใหป้ ระชาชนหมนุ เวยี นเข้าและออกจากมณฑลพิธีจดั กำ� ลงั ประจ�ำจดุ ที่ก�ำหนดตามแผนเผชญิ เหตุกรณฉี กุ เฉนิ ๑.๒ พื้นทถ่ี วายความปลอดภยั แบ่งเป็น ๓ ชนั้ ดังนี้ พื้นที่ชั้นใน ที่ต้ังพระเมรุ ภายในเขตราชวัติ หน่วยท่ีรับผิดชอบการถวายความปลอดภัย ได้แก ่กรมราชองครกั ษ์ กองพนั ทหารราบท่ี ๔ กรมทหารราบที่ ๑ มหาดเลก็ รกั ษาพระองคฯ์ โรงเรยี นนายรอ้ ยต�ำรวจกองบงั คับการอารักขาและควบคุมฝงู ชน พน้ื ทช่ี น้ั กลาง ถดั จากเขตราชวตั ภิ ายในทอ้ งสนามหลวง กำ� ลงั พลทร่ี บั ผดิ ชอบ ไดแ้ ก่ สารวตั รทหารบกสารวตั รทหารเรือ สารวตั รทหารอากาศ และเจ้าหนา้ ที่ตำ� รวจประจ�ำศูนย์ปฏบิ ัติการร่วมถวายความปลอดภัยและการจราจร 396

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี พน้ื ทช่ี ้ันนอก พน้ื ที่รอบท้องสนามหลวง เสน้ ทางเสดจ็ พระราชดำ� เนนิ กำ� ลงั พลท่ีรับผิดชอบ ได้แก ่เจา้ หน้าที่ต�ำรวจ กรุงเทพมหานคร เจา้ หนา้ ทีอ่ นื่ ทีเ่ ก่ียวขอ้ ง โดยมีกองรักษาการณจ์ ำ� นวน ๑๔ แหง่ เป็นหน่วยปฏิบัติ ๑.๓ ความปลอดภยั ในเสน้ ทางเสดจ็ พระราชดำ� เนนิ ไดจ้ ดั เตรยี มเสน้ ทางเสดจ็ พระราชด�ำเนนิ หลกัจากพระตำ� หนกั จติ รลดารโหฐานและโรงพยาบาลศริ ริ าช มายงั พระทนี่ ง่ั ทรงธรรม ทอ้ งสนามหลวง และกำ� หนดเส้นทางส�ำรองและแจ้งทุกหน่วยปฏิบัติตามระเบียบว่าด้วยการถวายความปลอดภัยสำ� หรับพระมหากษัตริย์พระราชนิ ี ผ้สู �ำเรจ็ ราชการแทนพระองค์ พระบรมวงศานุวงศ์ ผู้แทนพระองค์ และพระราชอาคนั ตกุ ะ พ.ศ.๒๕๔๖ ๑.๔ พ้ืนท่ีจุดสูงข่ม พื้นที่ล่อแหลม สถานีต�ำรวจท่ีรับผิดชอบ ส�ำรวจพื้นที่และจัดวางก�ำลัง เจ้าหนา้ ที่ตำ� รวจเฝ้าระวงั ปอ้ งกันเหตุร้าย ๒. การรักษาความสงบเรียบร้อยจุดวางดอกไม้จันทน์ ๒.๑ ซุ้มถวายดอกไมจ้ นั ทน์ บรเิ วณรอบมณฑลพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพฯ จ�ำนวน๕ จดุ ได้แก่ ภายในท้องสนามหลวงด้านทศิ เหนือ จำ� นวน ๓ ซมุ้ อนสุ าวรีย์พระแมธ่ รณบี ิดมวยผม จำ� นวน ๑ซุ้ม ทา่ ชา้ ง จ�ำนวน ๑ ซุ้ม จัดกำ� ลังเจา้ หน้าทตี่ ำ� รวจ จากกองบญั ชาการตำ� รวจตระเวนชายแดน รว่ มปฏบิ ตั ิกบั เจ้าหน้าทเ่ี ทศกจิ กรุงเทพมหานคร และลกู เสือ ในการจัดระเบียบประชาชนและรักษาความสงบเรยี บร้อย ๒.๒ พิธีถวายดอกไมจ้ นั ทนท์ ว่ี ดั ๔๖ วัด ในกรงุ เทพมหานคร สถานตี ำ� รวจทีร่ บั ผดิ ชอบประสานงานส�ำนักงานเขต เพือ่ จัดกำ� ลังเจ้าหน้าทต่ี ำ� รวจรกั ษาความสงบเรียบรอ้ ยและอ�ำนวยความสะดวกการจราจร ๓. การปฏิบัติอ่ืน ๆ ที่เกี่ยวข้อง ๓.๑ การสบื สวนหาขา่ ว มหี นว่ ยงานรบั ผดิ ชอบ ไดแ้ ก่ กองบงั คบั การสบื สวนสอบสวน กองบญั ชาการต�ำรวจนครบาล และกองบัญชาการตำ� รวจสันติบาล ซึ่งมีการจัดต้ังศูนย์ปฏิบัติการด้านการข่าวท่ีสำ� นักงานต�ำรวจแห่งชาติ ๓.๒ การรักษาความปลอดภัยทางน้�ำและท่าเรือ กองบังคับการต�ำรวจน�้ำ และกรมเจ้าท่า ดำ� เนินการจัดเรอื และเจา้ หนา้ ทรี่ กั ษาความปลอดภัยประจำ� ทา่ เรอื ๓.๓ การจัดระเบียบผคู้ ้าหาบเรแ่ ผงลอย กรุงเทพมหานคร โดยส�ำนักเทศกจิ และสำ� นกั งานเขตที่รบั ผิดชอบ จัดเจ้าหน้าทด่ี ำ� เนินการ ๓.๔ การดำ� เนนิ การกบั บคุ คลเรร่ อ่ น ขอทาน และคนหายพลดั หลง กรมพฒั นาสงั คมและสวสั ดกิ ารกระทรวงการพัฒนาสงั คมและความมั่นคงของมนษุ ย์ จดั เจ้าหน้าทด่ี �ำเนินการ ๓.๕ การจัดเตรยี มแผนเผชญิ เหตกุ รณฉี ุกเฉิน ๓.๖ การรักษาความปลอดภยั และอำ� นวยความสะดวกการจราจรแกป่ ระชาชนทมี่ าชมพระเมรุจัดกำ� ลงั เจา้ หน้าทตี่ �ำรวจ เทศกจิ และเจา้ หน้าที่ปอ้ งกันและบรรเทาสาธารณภยั ร่วมปฏบิ ตั ิ ต้งั แต่วนั ศกุ ร์ ที่๑๓ ถึง วนั อังคาร ที่ ๑๗ เมษายน พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๕ 397

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี การจดั การจราจร คณะกรรมการฝา่ ยรกั ษาความปลอดภยั และการจราจรงานพระราชพธิ พี ระราชทานเพลงิ พระศพฯ ได้ดำ� เนนิ การเกยี่ วกบั การจดั การจราจร โดยประสานงานกบั คณะกรรมการฝา่ ยตา่ ง ๆ และหนว่ ยงานทเี่ กย่ี วขอ้ งได้แก่ คณะกรรมการฝ่ายจัดขบวนพระอิสริยยศงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพฯ ส�ำนักงานปลัดส�ำนกั นายกรฐั มนตรี กองพลที่ ๑ รกั ษาพระองค์ กองทพั ภาคที่ ๑ เปน็ ต้น เพอ่ื ประสานข้อมลู เกีย่ วกบั การเชิญบุคคลที่เข้าร่วมพระราชพิธี เจ้าหน้าที่ท่ีร่วมร้ิวขบวน ยานพาหนะ ห้วงเวลาการเดินทาง และได้เตรียมการด้านการจราจรไว้ดงั นี้ ๑. การจัดพ้ืนท่ีจอดรถ ๑.๑ พ้ืนที่จอดรถส�ำหรับผู้เดินในร้ิวขบวน ก�ำลังพลทหาร ข้าราชบริพาร นักเรียนนักศึกษา เจ้าหนา้ ทอ่ี งคก์ รในพระอุปถัมภ์ฯ ในวนั จนั ทร์ ท่ี ๙ เมษายน พุทธศกั ราช ๒๕๕๕ ระหวา่ งเวลา ๐๕.๐๐ -๑๒.๐๐ นาฬกิ า คณะกรรมการฝา่ ยรกั ษาความปลอดภยั และการจราจรพระราชพธิ พี ระราชทานเพลงิ พระศพฯไดป้ ระสานงานกบั คณะกรรมการฝา่ ยจดั ขบวนพระอสิ รยิ ยศงานพระราชพธิ พี ระราชทานเพลงิ พระศพฯ โดยมีกองพลที่ ๑ รกั ษาพระองค์ กองทพั ภาคที่ ๑ เปน็ หนว่ ยรบั ผดิ ชอบหลกั ในฝา่ ยปฏบิ ตั กิ าร จดั พน้ื ทจ่ี อดรถ กำ� หนดพ้ืนท่ีจอดรถของผู้ร่วมร้ิวขบวนในถนนและหน่วยราชการโดยรอบท้องสนามหลวงและพระบรมมหาราชวัง จ�ำนวน ๒๖ พ้นื ท่ี ๑.๒ พน้ื ท่จี อดรถบคุ คลส�ำคญั ท่เี ขา้ ร่วมพระราชพธิ ีพระราชทานเพลงิ พระศพฯ ๑) บุคคลส�ำคัญที่เข้าร่วมพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพฯ ก�ำหนดพ้ืนท่ีจอดรถภายในบรเิ วณพระบรมมหาราชวงั จำ� นวน ๑๕๐ คนั กำ� หนดบัตรจอดรถสเี หลือง ๒) ข้าราชการช้ันผู้ใหญ่จากกระทรวง ซ่ึงมีพนักงานขับรถ หรือส่วนราชการที่จัดรถ รับ - สง่ เดนิ ทางมาเป็นหมคู่ ณะ กำ� หนดส่งผู้เข้ารว่ มพระราชพธิ พี ระราชทานเพลงิ พระศพฯ ตามจุดท่ีกำ� หนดและเมอื่ จอดสง่ ผเู้ ขา้ รว่ มพระราชพธิ ฯี แลว้ ใหน้ ำ� รถไปจอดตามพนื้ ทจ่ี อดรถทเ่ี ตรยี มไว้ รวมจำ� นวน ๒๓ จดุ ดงั น้ีในพระบรมมหาราชวงั มหาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตร์ ราชนาวสี โมสร ทา่ ราชวรดฐิ ถนนมหาราช ขา้ งวดั พระเชตพุ นวิมลมังคลาราม ถนนเชตุพน ซอยเศรษฐการ ถนนมหาราช โรงเรียนราชนิ ี ถนนราชินีจากสะพานชา้ งโรงสถี ึงหนา้ กรมทด่ี ิน ศาลฎกี า ถนนหลกั เมือง กระทรวงกลาโหม กรมแผนท่ีทหาร ถนนสราญรมย์ สวนสราญรมย์ถนนพระพพิ ธิ โรงเรยี นวดั ราชบพิธ ถนนพระอาทิตย์ หน้าส�ำนักงานคณะกรรมการกฤษฎกี า สำ� นักงานคณะกรรมการกฤษฎีกา อาคาร ๑ สำ� นกั งานคณะกรรมการกฤษฎกี า อาคาร ๒ กรมขา่ วทหาร ตรอกพระยาเพชรสวนอมั พร สนามเสือป่า ใชบ้ ัตรสีเหลอื ง และบัตรสเี ขยี วอ่อน ทง้ั นกี้ องบญั ชาการตำ� รวจนครบาลจดั เจา้ หนา้ ทต่ี ำ� รวจจราจรประจำ� จดุ จอดรถรบั -สง่ และพน้ื ทจี่ อดรถ เพือ่ อำ� นวยความสะดวก และตรวจสอบพ้นื ท่ีจอดรถแต่ละแห่งว่ามรี ถจอดเต็มแล้วหรอื ไมแ่ ละประชาสัมพนั ธ์ให้ผขู้ บั รถทราบ ๑.๓ เส้นทางการเดินทางเข้าสู่เขตพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพฯ ก�ำหนดจุดจอดรถ รบั - สง่ ณ บรเิ วณมณฑลพระราชพธิ พี ระราชทานเพลงิ พระศพฯ ทอ้ งสนามหลวง ๔ จดุ คอื ถนนหนา้ พระธาตุ ด้านหลังพระท่ีนั่งทรงธรรม ถนนหน้าพระธาตุ ฝั่งท้องสนามหลวง ใกล้ถนนกลางท้องสนามหลวง 398

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีถนนราชด�ำเนนิ ใน ฝัง่ ตรงขา้ มศาลฎีกา ถนนราชด�ำเนนิ ใน ดา้ นหนา้ ศาลฎีกา ตามลำ� ดับ สว่ นรถรับ - ส่งของสำ� นักนายกรฐั มนตรี จอดสง่ ท่ีถนนราชดำ� เนินใน ฝั่งตรงข้ามศาลฎกี า และรบั กลับ ณ จุดเดมิ ๒. การเดินทางของประชาชนในการเข้าร่วมพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพฯ ๒.๑ การเดินทางโดยขนส่งมวลชน องค์การขนส่งมวลชนกรุงเทพ จัดรถโดยสารบริการฟรี จำ� นวน ๖ เส้นทาง ดงั น้ี ๑) อนสุ าวรยี ช์ ยั สมรภมู ิ (เซน็ เตอรว์ นั ) - บางลำ� พู เรมิ่ ตน้ จากอนสุ าวรยี ช์ ยั สมรภมู ิ ไปตามถนนพญาไท แยกขวาถนนศรอี ยธุ ยา แยกซา้ ยถนนสวรรคโลก แยกขวาถนนพษิ ณโุ ลก แยกซา้ ยถนนนครสวรรค์แยกขวาถนนจกั รพรรดิพงษ์ ตรงไปถนนวสิ ทุ ธกิ ษัตรยิ ์ แยกซา้ ยไปถนนประชาธิปไตย แยกขวาถนนพระสุเมรุสดุ เส้นทางทบ่ี างลำ� พู (ถนนบวรนเิ วศ) ๒) สนามมา้ นางเลง้ิ - บางล�ำพู เริ่มต้นจากสนามมา้ นางเลงิ้ ถนนพษิ ณโุ ลก แยกซา้ ยไปตามถนนนครสวรรค์ แยกขวาถนนจกั รพรรดพิ งษ์ ตรงไปตามถนนวิสุทธกิ ษัตรยิ ์ แยกซ้ายถนนประชาธปิ ไตยแยกขวาถนนพระสุเมรุ สดุ เสน้ ทางที่บางล�ำพู (ถนนบวรนิเวศ) ๓) สนามศุภชลาศัย - ศาลาว่าการกรุงเทพมหานคร เริ่มต้นจากหน้าอาคารนิมิบุตรไป ตามถนนพระรามที่ ๑ ข้ามสะพานยศเส แยกซา้ ยถนนกรุงเกษม แยกขวาถนนหลวง แยกขวาถนนมหาไชยแยกซ้ายถนนบำ� รุงเมอื ง สดุ เสน้ ทางท่ศี าลาว่าการกรุงเทพมหานคร ๔) สถานรี ถไฟหวั ลำ� โพง (รมิ คลอง) - ศาลาวา่ การกรงุ เทพมหานคร เรมิ่ ตน้ จากสถานรี ถไฟหวั ลำ� โพง ขา้ มสะพานนพวงษ์ ตรงไปถนนหลวง แยกขวาถนนมหาไชย แยกซ้ายถนนบำ� รงุ เมือง สุดเส้นทาง ท่ีศาลาว่าการกรุงเทพมหานคร ๕) วงเวยี นใหญ่ (ลาดหญา้ ) - ศาลาวา่ การกรงุ เทพมหานคร เรมิ่ ตน้ จากวงเวยี นใหญ่ ถนนลาดหญา้ ไปตามถนนประชาธปิ ก ขา้ มสะพานพระปกเกลา้ เล้ยี วมาตามถนนมหาราช แยกขวาถนนตรีเพชรไปตามถนนตที อง ถนนดินสอ สุดเส้นทางทีศ่ าลาว่าการกรุงเทพมหานคร ๖) สถานขี นสง่ ผโู้ ดยสารกรงุ เทพ สายใต้ (ตลง่ิ ชนั ) - เชงิ สะพานสมเดจ็ พระปน่ิ เกลา้ เรม่ิ ตน้ จากสายใตต้ ลงิ่ ชนั ไปตามถนนบรมราชชนนี ไปตามถนนสมเดจ็ พระปน่ิ เกลา้ ผา่ นแยกอรณุ อมรนิ ทร์ สดุ เสน้ ทาง ท่ีเชงิ สะพานสมเด็จพระป่ินเกลา้ (ฝ่งั ธนบุรี) การเดนิ ทางมายัง ณ จุดขึน้ รถบริการมีดังน้ี เสน้ ทางที่ ๑ อนสุ าวรยี ช์ ยั สมรภมู ิ (เซน็ เตอรว์ นั ) : โดยสารรถไฟฟา้ มาลงทสี่ ถานอี นสุ าวรยี ช์ ยั สมรภมู ิ เส้นทางท่ี ๒ สนามมา้ นางเล้งิ : จอดรถไดท้ สี่ นามมา้ นางเลง้ิ หรือโดยสารรถไฟลงทสี่ ถานียมราช เสน้ ทางท่ี ๓ สนามศุภชลาศยั : จอดรถไดท้ สี่ นามศภุ ชลาศัย เสน้ ทางที่ ๔ สถานรี ถไฟฟา้ หวั ลำ� โพง (รมิ คลอง) : โดยสารรถไฟ หรอื จอดรถในสถานรี ถไฟหวั ลำ� โพงหรือนง่ั รถไฟฟ้าใตด้ นิ มาที่สถานหี ัวล�ำโพง เสน้ ทางท่ี ๕ วงเวยี นใหญ่ (ลาดหญา้ ) : จอดรถบริเวณถนนลาดหญา้ หรอื นัง่ รถไฟฟา้ มาลงทสี่ ถานีวงเวียนใหญ่ เส้นทางที่ ๖ สถานีขนสง่ ผโู้ ดยสารกรงุ เทพ สายใต้ (ตล่งิ ชัน) : จอดรถภายในสถานีขนส่งฯ 399

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ๒.๒ การเดินทางเป็นหมู่คณะโดยรถยนต์โดยสารขนาดใหญ่ ก�ำหนดให้รถโดยสารเข้ามาจอด ส่งประชาชน ณ จุดทใ่ี กล้ท้องสนามหลวงมากทสี่ ดุ ซึง่ ไม่ไดป้ ดิ การจราจร เช่น ถนนบ�ำรุงเมือง ถนนเฟ่อื งนครหรือจอดส่ง ณ จุดให้บริการรถขององค์การขนส่งมวลชนกรุงเทพ และน�ำรถไปจอดตามจุดท่ีก�ำหนด กองบญั ชาการตำ� รวจนครบาลไดจ้ ดั เตรียมที่จอดรถไว้ ๑๑ จดุ ๒.๓ การเดินทางทางเรอื โดยสารเรือขา้ มฟาก จากฝงั่ ธนบรุ มี าข้ึนทีท่ ่าช้างหรือท่ามหาราช โดยมี พน้ื ทจ่ี อดรถทถี่ นนอรณุ อมรนิ ทร์ ตง้ั แตแ่ ยกวดั ระฆงั โฆสติ าราม ถงึ สะพานวดั เครอื วลั ยห์ รอื หอประชมุ กองทพั เรอื ๓. การก�ำหนดพ้นื ทห่ี ้ามจอดรถและปดิ เสน้ ทางจราจร ๓.๑ พ้นื ที่หา้ มจอด วันอาทิตย์ ท่ี ๘ เมษายน พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๕ ตั้งแตเ่ วลา ๑๘ นาฬกิ า ไปจนเสรจ็ สนิ้ พระราชพิธฯีห้ามจอดท่ีถนนในเกาะรตั นโกสินทร์ จำ� นวน ๑๖ เสน้ ทางคอื บรเิ วณทอ้ งสนามหลวง ถนนราชดำ� เนินใน ถนนหน้าพระธาตุ ถนนหนา้ พระลาน ถนนโคง้ สนามหลวงดา้ นทศิ เหนือ ถนนสนามไชย ถนนมหาราช ถนนราชินีถนนหน้าหบั เผย ถนนหลกั เมือง ถนนกลั ยาณไมตรี ถนนสราญรมย์ ถนนเจรญิ กรุงตง้ั แตแ่ ยกถนนสนามไชยถงึ แยกถนนราชนิ ี ถนนพระพิพิธ ถนนท้ายวงั ถนนพระจนั ทร์ วนั จันทร์ ท่ี ๙ เมษายน พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๕ ตง้ั แต่ ๕ นาฬิกา เป็นตน้ ไปจนเสร็จส้ินพระราชพิธฯีห้ามจอดรถทุกชนดิ ทถ่ี นนด้านนอกกรงุ รตั นโกสินทร์ จ�ำนวน ๒๒ เสน้ ทาง คือ ถนนอัษฎางค์ ตลอดสาย ถนนพระพทิ กั ษ์ ถนนบา้ นหมอ้ ถนนเฟอ่ื งนคร ถนนเจรญิ กรงุ ตงั้ แตแ่ ยกถนนอษั ฎางคถ์ งึ ทางแยกถนนตรเี พชร ถนนบ�ำรงุ เมอื ง ต้ังแตแ่ ยกถนนอัษฎางค์ถึงทางแยกถนนจกั รพรรดิพงษ์ ถนนตะนาว ถนนบุญศริ ิ ถนนดนิ สอ ถนนมหาไชย ตงั้ แตถ่ นนราชดำ� เนนิ กลางถงึ แยกถนนหลวง ถนนพระสเุ มรุ ถนนจักรพงษ์ ถนนสามเสน ต้งั แตแ่ ยกถนนพระสเุ มรถุ งึ แยกถนนวิสุทธกิ ษัตรยิ ์ ถนนประชาธิปไตย ถนนบวรนิเวศ ถนนสบิ สามหา้ ง ถนนนครสวรรค์ต้งั แตแ่ ยกผา่ นฟ้าถงึ แยกถนนกรงุ เกษม ถนนหลานหลวง ตั้งแตแ่ ยกผ่านฟ้าถงึ แยกถนนกรงุ เกษม ถนนวิสทุ ธิกษตั รยิ ์ ถนนจักรพรรดพิ งษ์ ถนนวรจักร ถนนตที อง ๓.๒ เส้นทางที่ปิดการจราจร การปิดการจราจรบริเวณพื้นที่พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพฯ ด้านใน วันจันทร์ ที่ ๙เมษายน พุทธศักราช ๒๕๕๕ ต้ังแต่เวลา ๐๐.๐๑ นาฬิกา ไปจนเสรจ็ ส้ินพระราชพธิ ี บรเิ วณเกาะรตั นโกสนิ ทร์จำ� นวน ๑๖ เส้นทาง คอื ถนนราชด�ำเนินใน ถนนราชินี ถนนหน้าพระธาตุ ถนนพระจันทร์ ถนนมหาราช ถนนหนา้ พระลาน ถนนหนา้ หับเผย ถนนหลักเมือง ถนนสนามไชย ถนนกลั ยาณไมตรี ถนนสราญรมย์ ถนนท้ายวังถนนพระพพิ ิธ ถนนเจริญกรงุ ตงั้ แตแ่ ยกถนนสนามไชย ถงึ แยกถนนอษั ฎางค์ ถนนเชตพุ น ซอยเศรษฐการ การปิดการจราจรพ้นื ทพ่ี ระราชพธิ ีพระราชทานเพลงิ พระศพฯ ดา้ นนอก วนั จนั ทร์ ท่ี ๙ เมษายนพทุ ธศกั ราช ๒๕๕๕ ตง้ั แตเ่ วลา ๕ นาฬกิ าเปน็ ต้นไปจนเสร็จสน้ิ พระราชพธิ ี จ�ำนวน ๑๘ เสน้ ทาง คือ ถนนราชด�ำเนินกลาง ถนนราชด�ำเนินนอก ตั้งแต่แยกผ่านฟ้าถึงแยกถนนวิสุทธิกษัตริย์ (แยก จ.ป.ร.) สะพานสมเดจ็ พระปน่ิ เกลา้ ถนนสมเดจ็ พระปน่ิ เกลา้ ตง้ั แตส่ ะพานสมเดจ็ พระปน่ิ เกลา้ ถงึ แยกถนนอรณุ อมรนิ ทร์ ถนนจักรพงษ์ ถนนตะนาว ถนนบา้ นดินสอ ถนนประชาธิปไตย ถนนสามเสน ตงั้ แต่แยกถนนวสิ ทุ ธกิ ษตั ริย์ (แยกบางขุนพรหม) ถงึ แยกถนนพระสุเมรุ (แยกบางลำ� พู) ถนนพระสุเมรุ ถนนอัษฎางค์ ตัง้ แต่ถนนราชดำ� เนนิ กลางถึงแยกถนนเจริญกรุง ถนนเฟื่องนคร ถนนพระอาทิตย์ ถนนนครสวรรค์ ตั้งแต่แยกจักรพรรดิพงษ์ถึงแยก 400

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีผา่ นฟา้ ถนนหลานหลวง ตงั้ แตแ่ ยกถนนจกั รพรรดพิ งษ์ (แยกหลานหลวง) ถงึ แยกผา่ นฟา้ ถนนมหาไชย ตงั้ แต่แยกถนนราชด�ำเนนิ กลางถึงแยกถนนบ�ำรุงเมือง (แยกสำ� ราญราษฎร)์ ถนนบริพัตร ตัง้ แต่แยกถนนบำ� รุงเมอื งถงึ แยกถนนด�ำรงรกั ษ์ ถนนด�ำรงรกั ษ์ ตั้งแตแ่ ยกผ่านฟา้ ถึงแยกถนนจกั รพรรดิพงษ์ ทั้งน้ี คณะกรรมการฝ่ายรักษาความปลอดภัยและการจราจร ได้ตั้งศูนย์ควบคุมและสั่งการจราจรตลอดจนจัดทำ� บตั รจอดรถดังนี้ ๑. ตัง้ ศนู ยค์ วบคุมและส่ังการจราจร กองบงั คับการตำ� รวจจราจร ๒. จัดเจ้าหน้าท่ีต�ำรวจจราจร รับผิดชอบจุดรับ - ส่งผู้ร่วมงานและรับผิดชอบรักษาพื้นท่ีจอดรถ ทกุ พ้ืนท่ี รวมท้ังจดั เจ้าหน้าที่ตำ� รวจจราจรประจ�ำจุดตามทางร่วม ทางแยก ๓. จดั ทำ� บตั รแจง้ สถานทจ่ี อดรถใหม้ จี ำ� นวนเทา่ กบั จำ� นวนทสี่ ามารถจอดรถได้ ในแตล่ ะสถานที่ เพอื่มอบให้พนกั งานขับรถน�ำรถไปจอดตามสถานทีท่ ี่ก�ำหนด ๔. จัดเจา้ หน้าทจี่ ราจรประสานงาน จดุ จดั รถรบั - สง่ ผรู้ ่วมงานจากทำ� เนยี บรฐั บาล - ทอ้ งสนามหลวง และจุดจอดรถมวลชนขององค์การขนส่งมวลชนกรงุ เทพ จ�ำนวน ๖ จุด ๕. บัตรจอดรถท่ีสำ� นักงานปลัดสำ� นักนายกรัฐมนตรี ออกให้เป็นบัตรสีเหลืองและบัตรสีเขียว ถือเปน็ บตั รผ่านพ้นื ที่ ๖. ฝา่ ยร้วิ ขบวน โดย กองพลท่ี ๑ รักษาพระองค์ ออกบัตรส�ำหรับเจ้าหนา้ ทีใ่ นร้วิ ขบวนส�ำหรบั ใช้ผา่ นเข้าพน้ื ท่ี ๗. กองบังคับการต�ำรวจจราจร ออกข้อบังคับจราจร กรณีการปิดถนนและห้ามจอด ตลอดจนประชาสัมพันธ์ ให้ประชาชนทราบ การจัดต้ังกองอ�ำนวยการร่วมถวายความปลอดภัย และรักษาความปลอดภัยความสงบเรยี บรอ้ ย และการจราจร ในงานพระราชพธิ พี ระราชทานเพลิงพระศพฯ คณะกรรมการฝ่ายรักษาความปลอดภัยและการจราจรงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี จัดตั้งกองอ�ำนวยการร่วมถวายความปลอดภยั และรกั ษาความปลอดภยั ความสงบเรยี บรอ้ ย และการจราจร ในงานพระราชพิธพี ระราชทานเพลิง พระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ในระหว่างวันจันทร์ ท่ี ๙ ถึง วนั พธุ ท่ี ๑๑ เมษายน พุทธศกั ราช ๒๕๕๕ รบั ผิดชอบการอำ� นวยการประสานงาน สั่งการ และแกไ้ ขปญั หา ทเี่ กดิ ขน้ึ ในสว่ นทเี่ กยี่ วกบั หนา้ ทค่ี วามรบั ผดิ ชอบดา้ นการถวายความปลอดภยั และรกั ษาความปลอดภยั ความสงบเรยี บรอ้ ย และการจราจร ใหเ้ ปน็ ไปดว้ ยความเรยี บรอ้ ยทนั ทว่ งทแี ละทนั ตอ่ เหตกุ ารณ์ โดยจดั ใหม้ เี จา้ หนา้ ท่ีประจำ� อยูต่ ลอด ๒๔ ช่วั โมง ตัง้ แตเ่ วลา ๐๐.๐๑ นาฬกิ า ทกุ วนั ระยะเวลาการปฏบิ ตั งิ าน ตัง้ แตว่ ันเสาร์ ท่ี ๓๑ มนี าคม และวนั จนั ทร์ ท่ี ๙ ถึงวันพฤหสั บดี ที่ ๑๒เมษายน พทุ ธศักราช ๒๕๕๕ โดยแบง่ เป็น ๓ ผลดั กำ� หนดให้ก�ำลังทกุ ฝา่ ยหมนุ เวยี นปฏิบัติหน้าท่ีตลอด ๒๔ชว่ั โมง (ผลดั ละ ๘ ช่วั โมง) ก�ำลังของกองอำ� นวยการรว่ มฯ ประกอบดว้ ย 401

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ก�ำลังเจ้าหน้าที่ต�ำรวจจากกองบัญชาการและกองบังคับการท่ีเกี่ยวข้อง เช่น กองบัญชาการต�ำรวจนครบาล กองบัญชาการต�ำรวจสอบสวนกลาง กองบังคับการต�ำรวจดับเพลิง กองบังคับการต�ำรวจสือ่ สาร สำ� นกั งานแพทย์กรมต�ำรวจ เจ้าหนา้ ทีเ่ ทศกิจของกรุงเทพมหานครจากเขตตา่ ง ๆ กองก�ำลงั เจ้าหน้าทขี่ องสว่ นราชการอืน่ เชน่ กรมราชองครกั ษ์ กองกำ� ลงั รกั ษาพระนคร ซง่ึ จะจัดสารวัตรทหารบก ทหารเรอื ทหารอากาศ เข้ารว่ มปฏบิ ตั ิงานกบั เจ้าหนา้ ท่ีต�ำรวจ และก�ำลงั ของอาสาสมคั รเชน่ ลูกเสือ และอาสาบรรเทาสาธารณภัย อน่งึ ในวันพระราชพิธพี ระราชทานเพลงิ พระศพฯ กองอ�ำนวยการรว่ มฯ ตง้ั ท่ีทำ� การอยใู่ นบรเิ วณทอ้ งสนามหลวงดา้ นหนา้ มหาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตร์ มี เจา้ หนา้ ทป่ี ระจำ� กองอำ� นวยการรว่ ม คอื เจา้ หนา้ ทว่ี ทิ ยุจ�ำนวน ๒ คน พลขับรถยนต์ จำ� นวน ๒ นาย เจา้ หนา้ ทีฝ่ า่ ยอำ� นวยการ จำ� นวน ๒ นาย แพทยแ์ ละพยาบาล๒ คน เจ้าหนา้ ที่ประจำ� รถดับเพลงิ ๒ คน เจา้ หนา้ ท่ีประจ�ำรถสุขาเคลื่อนท่ี ๒ คน การจดั ตัง้ โรงทานของกรงุ เทพมหานคร กรุงเทพมหานครจัดต้ังโรงทาน เพื่อบริการประชาชนท่ีมาร่วมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิง พระศพฯ ระหวา่ งวันอาทติ ย์ ที่ ๘ ถงึ วนั อังคาร ท่ี ๑๐ เมษายน พุทธศักราช ๒๕๕๕ ณ บริเวณท้องสนามหลวง โดยใหส้ ำ� นกั งานเขตรับผิดชอบการจดั ต้ังโรงทาน จำ� นวน ๓ รอบ รอบแรก เวลา ๘ นาฬิกา รอบที่ ๒เวลา ๑๑ นาฬิกา ๓๐ นาที และรอบท่ี ๓ เวลา ๑๗ นาฬกิ า และประชาสมั พันธเ์ ชิญชวนบรษิ ทั หา้ งร้าน มลู นธิ ิในพนื้ ที่เขต ร่วมจดั ท�ำอาหารเพ่ือบรกิ ารประชาชน ดงั น้ี วนั อาทติ ย์ ที่ ๘ เมษายน พุทธศักราช ๒๕๕๕ กลุ่มเขตกลุ่มกรุงเทพกลาง และกลุ่มเขตกลุม่ กรงุ เทพตะวนั ออก วนั จนั ทร์ ท่ี ๙ เมษายน พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๕ กลมุ่ เขตกลมุ่ กรงุ เทพเหนอื และกลมุ่ เขตกลมุ่ กรงุ เทพใต้ วันอังคาร ท่ี ๑๐ เมษายน พุทธศักราช ๒๕๕๕ กลมุ่ เขตกล่มุ กรงุ ธนเหนือ กลุ่มเขตกลมุ่ กรุงธนใต้ ทงั้ น้ี การประกอบอาหารให้จัดทำ� เปน็ อาหารกลอ่ งแจกประชาชน ณ บริเวณปะรำ� โรงทาน การรกั ษาความสะอาดและความเปน็ ระเบยี บเรยี บรอ้ ยภายในบรเิ วณและพน้ื ทท่ี เี่ กย่ี วขอ้ งกับการจดั งานพระราชพธิ ีพระราชทานเพลงิ พระศพฯ กรุงเทพมหานครได้มอบหมายให้ส�ำนักงานเขตพระนคร ดูแลความเรียบร้อยมิให้มีผู้ค้าหาบเร่แผงลอยในบรเิ วณงานพระราชพธิ พี ระราชทานเพลงิ พระศพฯ และบรเิ วณใกลเ้ คยี ง โดยเฉพาะอยา่ งยงิ่ บรเิ วณหลังศาลฎกี า และท่าช้าง เป็นต้น การจัดตั้งกองบรรเทาทุกข์เพ่ืออ�ำนวยความสะดวกในด้านน้�ำด่ืม รถสุขา และการปฐมพยาบาล การจัดน�ำ้ ดื่ม สำ� นักสิ่งแวดล้อม กรุงเทพมหานครตงั้ แทง็ กน์ ้ำ� ดมื่ บรเิ วณทางเท้าดา้ นทิศเหนือของทอ้ งสนามหลวง จำ� นวน ๔ จุด การจดั รถสขุ าชวั่ คราว ๔ จดุ สำ� นกั สงิ่ แวดลอ้ ม กรงุ เทพมหานคร จดั รถสขุ าเคลอ่ื นทโี่ ดยจอดบรเิ วณพระแมธ่ รณบี ดิ มวยผม ๕ คนั ถนนหับเผย ๕ คนั อนุสาวรีย์ทหารอาสา ๑๒ คนั ถนนพระจนั ทร์ ๖ คัน และจัดรถสุขาจอดบริเวณท่ีเป็นจุดตั้งร้ิวขบวนทั้งวันซ้อมและวันพระราชพิธีได้แก่ ท่าราชวรดิฐ หน้าสถานีวิทยุ 402

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีหนว่ ยบญั ชาการรักษาดนิ แดน ถนนสราญรมย์ ถนนหลกั เมอื ง และทอ้ งสนามหลวง รถสุขาทจ่ี อดบรเิ วณจุดตัง้ ร้วิ ขบวนน้ี เมอ่ื เสร็จร้ิวขบวนแลว้ กจ็ ะเคลือ่ นไปจอดตามจดุ ทีท่ อ้ งสนามหลวง การเตรยี มการดา้ นการปฐมพยาบาลแกป่ ระชาชนผเู้ ขา้ รว่ มในพระราชพธิ พี ระราชทานเพลงิ พระศพฯระหวา่ งวันจนั ทร์ ท่ี ๙ ถึงวันอังคาร ที่ ๑๐ เมษายน พุทธศักราช ๒๕๕๕ สำ� นักการแพทย์ กรุงเทพมหานครจัดหน่วยแพทย์และพยาบาลเคลื่อนท่ี ณ จุดวางดอกไม้จันทน์ทั้ง ๕ ซุ้ม และประจ�ำกองอ�ำนวยการร่วมฯสำ� นกั อนามัย กรุงเทพมหานคร จัดหนว่ ยแพทยแ์ ละพยาบาลประจ�ำวัดตา่ ง ๆ ทเี่ ป็นสถานทจ่ี ัดงานพระราชพธิ ฯี จ�ำนวน ๔๖ เขตการจดั เตรยี มงานดา้ นการจดั ทำ� หนงั สอื ทรี่ ะลกึ และจดหมายเหตงุ านพระราชพธิ ีพระราชทานเพลงิ พระศพฯ คณะกรรมการอ�ำนวยการจัดงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจา้ ฟา้ เพชรรัตนราชสุดา สิรโิ สภาพณั ณวดี ได้ตระหนักถึงความส�ำคญั ของการจดั ทำ� จดหมายเหตุงานพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ไว้เป็นหลักฐานทางประวัติศาสตร์ของชาติ จึงได้มอบหมายภารกิจนี้แก่คณะกรรมการฝ่ายจัดท�ำหนังสือที่ระลึกและจดหมายเหตุงานพระราชพิธีพระราชทานเพลงิ พระศพสมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี นอกจากการจดั ทำ� จดหมายเหตุงานพระศพ แล้ว ยังได้พิจารณาจัดพิมพ์หนังสือท่ีระลึกในนามของรัฐบาล เพื่อน้อมเกล้าน้อมกระหมอ่ มถวายสนองพระกรณุ าธคิ ณุ ในงานพระราชพธิ พี ระราชทานเพลงิ พระศพฯ ดว้ ย โดยกำ� หนดแนวทางในการด�ำเนนิ งานดงั นี้ การจดั พมิ พ์หนังสอื ทรี่ ะลึก คณะกรรมการฝา่ ยจดั ท�ำหนงั สอื ทร่ี ะลกึ และจดหมายเหตงุ านพระราชพธิ พี ระราชทานเพลงิ พระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ได้พิจารณารายการหนังสือท่ีมีคุณค่า เหมาะสม สมควรจัดพมิ พเ์ ปน็ ทร่ี ะลกึ ในงานพระราชพิธพี ระราชทานเพลงิ พระศพฯ จำ� นวน ๓ เล่ม ดงั นี้ ๑. หนังสือเครื่องประกอบพระอิสริยยศสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดาสิริโสภาพัณณวดี เป็นหนังสือที่จัดพิมพ์เพื่อสืบทอด และเผยแพร่ความรู้เกี่ยวกับโบราณราชประเพณี เนื่องด้วยเครื่องประกอบพระอิสริยยศในงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี สำ� นกั พพิ ธิ ภณั ฑสถานแหง่ ชาติ กรมศลิ ปากร รบั ผดิ ชอบดำ� เนนิ การ จัดพมิ พ์ จำ� นวน ๑๐,๐๐๐ เลม่ งบประมาณ ๓,๕๐๐,๐๐๐ บาท (สามลา้ นห้าแสนบาทถว้ น) ๒. หนังสือร้อยกรองเทิดพระเกียรติคุณสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดาสิริโสภาพัณณวดี เป็นหนังสือท่ีจัดพิมพ์ผลงานบทร้อยกรองเทิดพระเกียรติคุณสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสุดา สริ ิโสภาพัณณวดี เพ่อื รกั ษา และสบื ทอดการสร้างสรรค์กวีนพิ นธ์เทดิ พระเกียรติไว้เป็นมรดกของชาติ รวมทั้งเพื่อเทิดพระเกียรติ และน้อมร�ำลึกในพระกรุณาธิคุณของสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอเจา้ ฟา้ เพชรรัตนราชสุดา สริ โิ สภาพณั ณวดี และเป็นแบบแผนในวรรณศิลปไ์ ทยสบื ไป สำ� นักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร รับผิดชอบด�ำเนนิ การจัดพิมพ์ จำ� นวน ๑๐,๐๐๐ เล่ม งบประมาณ ๒,๒๐๐,๐๐๐บาท (สองล้านสองแสนบาทถ้วน) 403

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ๓. หนังสือบทละครร้อง พระราชนิพนธ์ในรัชกาลท่ี ๖ เป็นหนังสือท่ีรวบรวมต้นฉบับบทละครรอ้ ง พระราชนพิ นธใ์ นพระบาทสมเดจ็ พระมงกฎุ เกลา้ เจา้ อยหู่ วั รวม ๙ เรอ่ื ง เพอ่ื เทดิ พระเกยี รติ และเผยแพร่พระเกยี รตคิ ณุ ในพระบาทสมเดจ็ พระมงกฎุ เกลา้ เจา้ อยหู่ วั อกี ทง้ั เปน็ การจดั พมิ พห์ นงั สอื เพอ่ื ทดแทนตน้ ฉบบัเอกสารเกา่ ท่หี ายาก และรกั ษาต้นฉบบั ใหอ้ ยู่ในสภาพคงทนถาวรสบื ไป ส�ำนกั หอสมดุ แหง่ ชาติ กรมศิลปากรรับผิดชอบดำ� เนินการจดั พิมพ์ จำ� นวน ๑๐,๐๐๐ เล่ม งบประมาณด�ำเนินการ ๒,๐๐๐,๐๐๐ บาท (สองลา้ นบาทถว้ น) หนังสอื ท่รี ะลกึ งานพระราชพธิ พี ระราชทานเพลิงพระศพ สมเดจ็ พระเจ้าภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี การจัดพิมพ์หนังสือจดหมายเหตุงานพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิรโิ สภาพัณณวดี เปน็ การบนั ทกึ เหตกุ ารณแ์ ละเรยี บเรยี งจดหมายเหตงุ านพระศพสมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี เรม่ิ ตงั้ แต่การประชวร การส้นิ พระชนม์ การประดษิ ฐานพระศพ การบำ� เพ็ญพระราชกศุ ล การบำ� เพ็ญพระกศุ ล และการบำ� เพญ็ กุศลถวายพระศพ เชน่ การบ�ำเพ็ญพระราชกศุ ลสตั มวาร (๗ วนั ) ปณั รสมวาร (๑๕ วนั ) ปญั ญาสมวาร (๕๐ วนั ) สตมวาร (๑๐๐ วนั ) การจดั สรา้ งและซอ่ มบรู ณะเครอ่ื งใช ้ในการพระราชพธิ ี การกอ่ สรา้ งพระเมรุ สง่ิ ปลกู สรา้ งประกอบพระเมรุ การซอ่ มบรู ณะราชรถ พระยานมาศ การบำ� เพญ็ พระราชกศุ ลออกพระเมรุ การพระราชทานเพลงิ พระศพ การบำ� เพญ็ พระราชกศุ ลฉลองพระอฐั ิ การบรรจ ุพระสรีรางคาร จนเสร็จส้ินการพระราชพิธีฯ คณะกรรมการฝ่ายจัดท�ำหนังสือท่ีระลึกและจดหมายเหตุงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ได้แตง่ ตงั้ คณะท�ำงานเฉพาะกจิ ขน้ึ ดำ� เนินการ ๒ คณะ คอื ๑. คณะท�ำงานเฉพาะกิจการบันทึกเหตุการณ์และจัดท�ำจดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจา้ ภคินีเธอ เจา้ ฟ้าเพชรรตั นราชสุดา สริ โิ สภาพณั ณวดี ปฏิบตั ิภารกิจในการสงั เกตการณ์พระราชพิธ ีและรวบรวมข้อมูลเอกสารทุกประเภทจากบุคคลและหน่วยงานท่ีเก่ียวข้องกับการจัดงานพระราชพิธีฯสอบค้นเอกสารอ้างอิง สัมภาษณ์ ตลอดจนเข้าฟังการประชุมคณะกรรมการ คณะอนุกรรมการ และคณะ 404

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีท�ำงานฝ่ายต่าง ๆ เพื่อให้สามารถประมวลข้อมูลอันเป็นประโยชน์ต่อการเรียบเรียงต้นฉบับจดหมายเหตุได้ ครบถ้วนสมบูรณแ์ ละถกู ตอ้ งมากทส่ี ุด โดยมีส�ำนกั หอจดหมายเหตุแหง่ ชาติ กรมศลิ ปากร เป็นหนว่ ยงานหลกัท้ังนี้ นักจดหมายเหตุได้รับพระมหากรุณาธิคุณโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมพระราชทานพระบรมราชานุญาตใหเ้ ข้าสงั เกตการณแ์ ละถ่ายภาพพระราชพธิ ีโดยตลอด ๒. คณะกรรมการพิจารณาตรวจสอบแก้ไขต้นฉบับหนังสือจดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจา้ ฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สริ โิ สภาพณั ณวดี ซ่งึ ประกอบดว้ ยผูเ้ ช่ียวชาญทางราชประเพณีปฏบิ ัติภารกจิ ในการตรวจสอบแก้ไขตน้ ฉบับหนังสอื จดหมายเหตงุ านพระศพฯ ให้ถูกตอ้ ง ครบถ้วน สมบรู ณ์สำ� หรบั ใช้เป็นหลกั ฐานสำ� คญั ของชาติสบื ไป ส�ำนกั หอจดหมายเหตุแห่งชาติ กรมศิลปากร เป็นผู้รบั ผดิ ชอบดำ� เนินการจัดพิมพ์ จำ� นวน ๕,๐๐๐ชดุ (๑ ชดุ มี ๒ เลม่ ) งบประมาณด�ำเนินงาน ๖,๐๐๐,๐๐๐ บาท (หกลา้ นบาทถว้ น) นอกจากนี้ยังมีหนังสือท่ีระลึกงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ที่มีผู้จัดพิมพ์ถวายโดยเสด็จพระราชกุศล เพ่ิมเติมจากหนังสือที่จดั ทำ� โดยคณะกรรมการฝา่ ยจดั ท�ำหนงั สอื ทร่ี ะลกึ และจดหมายเหตงุ านพระราชพธิ พี ระราชทานเพลงิ พระศพสมเด็จพระเจ้าภคินเี ธอ เจา้ ฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สริ โิ สภาพณั ณวดี ไดแ้ ก่ หนังสือพระราชด�ำรัสของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ตอบพระบรมวงศานุวงศ์และขา้ ทลู ละอองธุลีพระบาท ในงานเฉลมิ พระชนมพรรษา จดั พมิ พ์โดย วชริ าวุธวทิ ยาลยั หนังสอื พระราชบันทึกของพระบาทสมเดจ็ พระมงกฎุ เกลา้ เจา้ อยหู่ วั เรอ่ื ง “คอนสตติ ชู ่ัน” และเรอื่ ง “โสเชียสิสม์” จดั พิมพ์โดย คณะนิติศาสตร์ จุฬาลงกรณม์ หาวิทยาลัย หนงั สือคลงั ออมสนิ ของแผ่นดนิ จดั พมิ พโ์ ดย ธนาคารออมสิน หนงั สอื คณุ านุคุณไตรภาค จดั พมิ พโ์ ดย สำ� นักงานเลขาธิการสภาการศกึ ษา วารสารวชริ าวุธานสุ รณ์สาร ฉบับพเิ ศษ จัดพมิ พโ์ ดย มลู นธิ ิพระบรมราชานุสรณพ์ ระบาทสมเด็จพระมงกฎุ เกล้าเจา้ อยู่หัว ในพระบรมราชปู ถมั ภ ์ ศรีวิชัยชาดก จดั พิมพโ์ ดย วัดราชบพธิ สถิตมหาสีมาราม เท่ียวเมืองพระร่วง จัดพมิ พโ์ ดย จุฬาลงกรณม์ หาวทิ ยาลัย แผน่ พบั พระประวตั แิ ละพระกรณยี กจิ ในสมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอเจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี และความรเู้ กยี่ วกบั พระเมรุ คณะกรรมการฝา่ ยจดั ทำ� หนงั สอื ทร่ี ะลกึ และจดหมายเหตงุ านพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดาสริ โิ สภาพณั ณวดี มอบหมายใหก้ รมศลิ ปากรจดั ท�ำแผ่นพบั พระประวตั ิและพระกรณียกิจในสมเดจ็ พระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟา้ เพชรรตั นราชสุดา สิริโสภาพณั ณวดีพรอ้ มด้วยความร้เู กีย่ วกบั พระเมรุ จ�ำนวน ๒,๐๐๐,๐๐๐ แผ่น สำ� หรับแจกจ่ายผทู้ ีไ่ ดร้ บั เชญิ มารว่ มงานพระราชพธิ ฯี ณ มณฑลพิธี ทอ้ งสนามหลวง ประชาชนทวั่ ไปที่มาร่วมงานพระราชพธิ ีฯ ณ ซุม้ ถวายดอกไม้จันทน์ จ�ำนวน ๕ ซุ้ม วัดในเขตกรุงเทพมหานคร ยกเว้นเขตพระนคร เขตดุสิต เขตสัมพันธวงศ์ และเขต 405

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีป้อมปราบศตั รพู ่าย วดั ในจังหวัดและอ�ำเภอต่าง ๆ ๗๖ จงั หวดั และประชาชนทั่วไป นกั เรียน นิสติ นกั ศึกษาที่มาชมพระเมรุ ระหว่างวันพธุ ที่ ๑๑ ถงึ วันองั คาร ที่ ๑๗ เมษายน พทุ ธศักราช ๒๕๕๕ การแจกจ่ายหนังสือที่ระลึก คณะกรรมการฝา่ ยจดั ท�ำหนงั สอื ทร่ี ะลกึ และจดหมายเหตงุ านพระราชพธิ พี ระราชทานเพลงิ พระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ได้ด�ำเนินการแจกจ่ายหนังสือที่ระลึก ทจ่ี ัดพิมพ์ขึ้นทง้ั ๒ ลักษณะอยา่ งกวา้ งขวางและท่วั ถงึ มีสถานศึกษาและสถาบนั ตา่ ง ๆ ทวั่ ประเทศ รวมทงั้ผู้มาร่วมงานพระราชพิธีฯ ตลอดจนประชาชนทั่วไป โดยมอบบัตรรับหนังสือเพ่ือน�ำมารับหนังสือ ท่ีส�ำนัก หอจดหมายเหตแุ หง่ ชาติ กรมศลิ ปากรการจดั สรา้ งพระเมรุ และส่ิงปลกู สร้างประกอบพระเมรุ คณะกรรมการฝ่ายจัดสรา้ งพระเมรุ ส่ิงปลูกสรา้ งประกอบพระเมรุ และบูรณปฏิสงั ขรณ์ราชรถและพระยานมาศ งานพระราชพธิ พี ระราชทานเพลงิ พระศพฯ ไดม้ คี ำ� สง่ั แตง่ ตง้ั คณะทป่ี รกึ ษา คณะกรรมการ และคณะทำ� งาน การจดั สรา้ งพระเมรุ สง่ิ ปลกู สรา้ งประกอบพระเมรุ และบรู ณปฏสิ งั ขรณร์ าชรถและพระยานมาศงานพระราชพธิ พี ระราชทานเพลงิ พระศพสมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวด๑ี ๔ประกอบดว้ ย ๑. คณะทีป่ รกึ ษา มนี ายสุวชิ ญ์ รศั มภิ ตู ิ ปลดั กระทรวงวัฒนธรรม อธบิ ดกี รมศลิ ปากร นายอารักษ์สงั หิตกุล และนายเกรยี งไกร สัมปัชชลิต ๒. คณะกรรมการ มีพลอากาศตรี อาวุธ เงินชูกล่ิน เป็นประธานกรรมการ นางศิริพร จุลภมร นักจัดการงานทั่วไป ช�ำนาญการ ส�ำนักสถาปัตยกรรม เป็นกรรมการและเลขานุการ มีหน้าท่ีรับผิดชอบการกอ่ สร้างพระเมรุ และส่ิงปลกู สร้างประกอบพระเมรฯุ ตามแบบทีก่ �ำหนด พิจารณาซอ่ มบรู ณปฏิสงั ขรณ์ ราชรถและพระยานมาศให้ม่ันคง แข็งแรง งดงาม แล้วเสร็จทันการประกอบพระราชพิธี ตลอดจนรวบรวม องคค์ วามรูก้ ารสร้างพระเมรแุ ละอาคารประกอบ ๓. คณะทำ� งานฝา่ ยเขยี นฉากบงั เพลงิ มอี ธกิ ารบดสี ถาบนั บณั ฑติ พฒั นศลิ ป์ เปน็ ประธานคณะทำ� งานรองอธิการบดีสถาบันบณั ฑิตพัฒนศิลป์ เปน็ คณะท�ำงานและเลขานุการ ๔. คณะทำ� งานฝา่ ยปัน้ ลวดลายและหลอ่ มนี ายสมควร อุ่มตระกลู ประติมากรรมช�ำนาญการพเิ ศษส�ำนักช่างสบิ หมู่ เป็นประธานคณะท�ำงาน นายเรืองลาภ ทพิ ย์ทอง เจา้ พนักงานพสั ดุช�ำนาญงาน สำ� นักชา่ งสบิ หมู่ เปน็ คณะท�ำงานและเลขานกุ าร ๕. คณะทำ� งานฝ่ายสร้างพระโกศจันทน์ สว่ นประกอบพระเมรุ ซ่อมราชรถ พระยานมาศ และสว่ นประกอบ มีนายนิยม กล่ินบุปผา ผู้เชี่ยวชาญเฉพาะด้านช่างศิลปกรรม ส�ำนักช่างสิบหมู่ เป็นประธานคณะท�ำงาน นางสาวอรพิน พฤกษ์สุนทร นักจดั การงานท่วั ไป ชำ� นาญการ ส�ำนักชา่ งสิบหมู่ เป็นคณะท�ำงานและเลขานุการ ๑๔ ดรู ายละเอียดในภาคผนวก 406

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ๖. คณะท�ำงานฝ่ายวิทยาศาสตร์เพ่ือการอนุรักษ์ มีนายศิริชัย หวังเจริญตระกูล นักวิทยาศาสตร์ชำ� นาญการพเิ ศษ สำ� นกั พพิ ธิ ภณั ฑสถานแหง่ ชาติ เปน็ ประธานคณะทำ� งาน นายเสนห่ ์ มหาผล นกั วทิ ยาศาสตร์ช�ำนาญการ สำ� นกั พพิ ิธภณั ฑสถานแห่งชาติ เป็นคณะท�ำงานและเลขานกุ าร ๗. คณะทำ� งานฝา่ ยออกแบบ เขยี นแบบ ขยายแบบสถาปตั ยกรรม วศิ วกรรม และลวดลายประกอบสถาปตั ยกรรม มีพลอากาศตรี อาวธุ เงนิ ชกู ลิ่น เปน็ ประธานคณะท�ำงาน นางศิริพร จลุ ภมร นกั จดั การงานท่ัวไป ชำ� นาญการ ส�ำนักสถาปัตยกรรม เปน็ คณะทำ� งานและเลขานกุ าร ๘. คณะทำ� งานฝา่ ยเขยี นแบบ ขยายแบบ เขยี นลวดลายดา้ นศลิ ปกรรม มผี อู้ ำ� นวยการสำ� นกั ชา่ งสบิ หม ู่เปน็ ประธานคณะทำ� งาน นางสาวอรพิน พฤกษส์ ุนทร นกั จดั การงานทว่ั ไป ชำ� นาญการ สำ� นกั ช่างสิบหมู่ เปน็คณะทำ� งานและเลขานกุ าร ๙. คณะท�ำงานฝ่ายประมาณราคา มีผู้อ�ำนวยการส�ำนักสถาปัตยกรรม เป็นประธานคณะท�ำงานนายชัยนันท์ พันธ์ภุ คไพโรจน์ นายชา่ งสำ� รวจอาวโุ ส ส�ำนกั สถาปัตยกรรม เป็นคณะทำ� งานและเลขานกุ าร ๑๐. คณะท�ำงานฝ่ายวิศวกรรม มีผู้อ�ำนวยการส�ำนักสถาปัตยกรรม เป็นประธานคณะท�ำงาน นายศริ พิ งษ์ บรู ณอารยี พ์ งษ์ วศิ วกรโยธาชำ� นาญการพเิ ศษ สำ� นกั สถาปตั ยกรรม เปน็ คณะทำ� งานและเลขานกุ าร ๑๑. คณะท�ำงานฝา่ ยควบคุมการกอ่ สร้าง มพี ลอากาศตรี อาวุธ เงนิ ชูกลนิ่ เป็นประธานคณะท�ำงานนายชยั นันท์ พนั ธภุ์ คไพโรจน์ นายช่างส�ำรวจอาวโุ ส ส�ำนักสถาปัตยกรรม เปน็ คณะท�ำงานและเลขานกุ าร ๑๒. คณะท�ำงานฝา่ ยรวบรวมองค์ความรู้ การกอ่ สร้างพระเมรแุ ละอาคารประกอบ มผี ู้อำ� นวยการส�ำนักสถาปัตยกรรม เป็นประธานคณะทำ� งาน นางศิริพร จุลภมร นักจัดการงานท่ัวไป ช�ำนาญการ ส�ำนักสถาปตั ยกรรม เป็นคณะทำ� งานและเลขานกุ าร การสรา้ งพระเมรแุ ละจดั เตรยี มเครอื่ งประกอบในการพระราชพธิ พี ระราชทานเพลงิ พระศพ ดำ� เนนิงานโดยคณะกรรมการฝา่ ยจดั สรา้ งพระเมรุ สงิ่ ปลกู สรา้ งประกอบพระเมรุ และบรู ณปฏสิ งั ขรณร์ าชรถและพระยานมาศ งานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพสมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจ้าฟ้าเพชรรตั นราชสุดา สิริโสภาพณั ณวดี ประมวลได้ดังน้ี ๑. พระเมรุและอาคารภายในปริมณฑลพระราชพิธี พระเมรุ หอเปล้อื ง พระท่นี ัง่ ทรงธรรม ศาลาลูกขนุ ซ่าง ทับเกษตร ทิม สขุ า เสาไฟสนามหรือเสาโคม ร้วั ราชวัติ งานภูมิสถาปัตยกรรมพระเมรุ ๒. อาคารนอกปริมณฑลพระราชพิธี พลบั พลายกท้องสนามหลวง พลบั พลายกหนา้ วดั พระเชตพุ นวมิ ลมงั คลาราม พลับพลายกหนา้ พระท่ีนง่ั สุทไธสวรรยป์ ราสาท เกยลาขา้ งกำ� แพงแกว้ พระทน่ี ง่ั ดสุ ติ มหาปราสาท โรงมหรสพ ซุ้มรับดอกไมจ้ นั ทน์ 407

จดหมายเหตุงานพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ๓. ราชรถ ราชยาน และเครื่องประกอบพระราชพิธี พระมหาพชิ ัยราชรถ ราชรถน้อย เกรินบนั ไดนาค ม้าหรือเกยเทียบเกริน เกยลา ฐานรองหรือจานรับพระโกศพระศพ ธรรมาสน์กลีบบวั (ใหญ่) พระเสลี่ยงแว่นฟา้ พระยานมาศสามลำ� คาน เสลย่ี งกลีบบัว พระทนี่ ง่ั ราเชนทรยาน พระวอสีวกิ ากาญจน์ บษุ บกทอง ๔. เคร่ืองใช้ส�ำหรับร้ิวขบวนพระอิสริยยศ เครือ่ งแตง่ กายสำ� หรบั ผู้เดินริ้วขบวนพระอิสริยยศพระศพ เครื่องประโคม เครื่องสูง ๕. เคร่ืองใช้ในการพระราชทานเพลิงพระศพ พระโกศจนั ทน์ทรงพระศพสมเดจ็ พระเจ้าภคนิ เี ธอ เจ้าฟา้ เพชรรตั นราชสุดา สริ ิโสภาพัณณวดี พระโกศพระอฐั ิสมเดจ็ พระเจ้าภคินเี ธอ เจา้ ฟ้าเพชรรัตนราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี พดั รอง ยา่ ม เครอ่ื งสังเคด็ และสามหาบ สัปตปฎลเศวตฉัตรคันดาล และสัปตปฎลเศวตฉตั ร สุมพระอฐั ิ เหรียญทรี่ ะลึกอนุสรณพ์ ระราชพธิ ีพระราชทานเพลงิ พระศพสมเด็จพระเจ้าภคินเี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สิรโิ สภาพัณณวดี แนวคิดในการออกแบบพระเมรุและสิ่งปลูกสร้างประกอบพระเมรุ การสรา้ งพระเมรมุ าศหรอื พระเมรุ เปน็ คตคิ วามเชอื่ ตามประเพณโี บราณทใ่ี หค้ วามสำ� คญั และเทดิ ทนูสถาบันพระมหากษตั รยิ ์ ตลอดจนพระบรมวงศานุวงศ์ เปรียบเสมอื นสมมตุ ิเทวราชตามระบอบเทวนยิ ม เมื่อสวรรคตหรอื สน้ิ พระชนมน์ น้ั หมายความวา่ ไดเ้ สดจ็ สสู่ วรรคาลยั ณ เทวาลยั สถาน คอื เขาพระสเุ มรุ ลกั ษณะของพระเมรมุ าศหรอื พระเมรจุ งึ ไดส้ อื่ ถงึ คตคิ วามเชอื่ ทางพระพทุ ธศาสนาเรอ่ื งไตรภมู ิ อนั หมายถงึ ภาพของจกั รวาลทมี่ เี ขาพระสุเมรเุ ปน็ ศนู ยก์ ลางของภูมิทั้งสาม และรายลอ้ มด้วยสรรพสง่ิ นานา อาทิ เขาสตั ตบริภณั ฑ์ วิมานท้าวจตุโลกบาล เหลา่ ทวยเทพ ณ สวรรค์ช้นั ฟ้า หรือสรรพสตั ว์ในปา่ หมิ พานต์ การสรา้ งพระเมรแุ ละอาคารประกอบแวดลอ้ ม จงึ ไดจ้ �ำลองใหค้ ลา้ ยกบั ดนิ แดนแหง่ เขาพระสเุ มรุ อาคารพระเมรจุ งึ ออกแบบใหเ้ ปน็ อาคารเรอื นยอดปราสาทซ้อนช้ัน อนั สื่อถงึ ชนั้ ภพภมู ขิ องสรวงสวรรค์ ต้ังเป็นประธาน ณ ใจกลางมณฑลพิธี เหมือนกับเขาพระสุเมรุท่ีเป็นศูนย์กลางของจักรวาล มีอาคารประกอบใหญ่น้อย ท้ังพระท่ีนั่งทรงธรรม หอเปล้ือง ซ่าง ทมิ ทับเกษตร ตง้ั อยูโ่ ดยรอบ บริเวณมณฑลพธิ ีลอ้ มดว้ ยชั้นราชวัติ ฉตั ร ธง และเครือ่ งประกอบพธิ ี การสร้างพระเมรุในสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น ยึดหลักการสร้างพระเมรุตามแบบแผนโบราณราชประเพณคี ร้ังกรงุ เก่าทุกประการเพ่อื ฟืน้ ฟปู ระเพณีใหร้ ุง่ เรืองและเป็นเกียรติยศแกบ่ า้ นเมอื ง โดยจัดสร้างเปน็ 408

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีพระเมรขุ นาดใหญ่ ประกอบดว้ ยพระเมรุ ๒ ชนั้ พระเมรชุ น้ั นอกทำ� เปน็ พระเมรยุ อดปรางคค์ รอบพระเมรชุ น้ั ใน การสร้างพระเมรุแต่ละครั้งช่างจะสร้างตามแบบแผน อาจมีรายละเอียดแตกต่างออกไปตามฝีมือช่าง กล่าวได้ว่า พระเมรมุ าศงานพระบรมศพพระบาทสมเดจ็ พระจอมเกล้าเจ้าอย่หู ัว เป็นพระเมรมุ าศสุดทา้ ยทท่ี �ำตามแบบแผนโบราณราชประเพณี ในสมยั พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา้ เจา้ อยหู่ วั ไดม้ พี ระบรมราชโองการโปรดเกลา้ โปรดกระหมอ่ มใหป้ รบั เปลยี่ นแบบแผนการจดั สรา้ งพระเมรจุ ากเดมิ ทม่ี ขี นาดสงู ใหญก่ วา่ ๑๐๐ เมตร ให้เปน็ พระเมรชุ ัน้ เดยี วทรงบุษบก ไม่มีพระเมรุใหญ่ครอบเหมือนแต่เดิม พระเมรุจึงมีขนาดเล็กลง เป็นการประหยัดงบประมาณแผ่นดิน และไม่ให้เป็นท่ีเดือดร้อนแก่ประชาชน แต่ยังคงไว้ซึ่งพระเกียรติยศและแบบแผนตามโบราณราชประเพณี ซึ่งแบบแผนการจดั สรา้ งพระเมรนุ ไ้ี ด้ถอื ปฏิบตั ิมาจนถงึ ปัจจุบัน พทุ ธศกั ราช ๒๕๒๗ เมอื่ ครง้ั สมเดจ็ พระนางเจ้ารำ� ไพพรรณี พระบรมราชนิ ี ในรชั กาลที่ ๗ เสด็จสวรรคต นายประเวศ ลิมปรังษี เป็นผู้ออกแบบพระเมรุมาศ ลักษณะเป็นพระเมรุมาศทรงปราสาทแบบ จัตุรมุข ยอดทรงมณฑปประกอบด้วยพรหมพักตร์ ยอดบนสุดประดิษฐานสัปตปฎลเศวตฉัตร มีอักษรพระนามาภิไธย ร.พ. ที่หน้าบันท้ัง ๔ ด้าน ตัวอาคารประกอบด้วยช้ันฐานทักษิณ ส่วนหลังคาองค์พระเมรุมาศประกอบมุขทศิ การออกแบบยึดแบบพระเมรมุ าศครัง้ งานพระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพสมเดจ็ พระศรีพัชรนิ ทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนี พระพนั ปีหลวง แล้วมาปรับแบบใหเ้ ขา้ กบั พระราชจรยิ วัตรในสมเดจ็ พระนางเจา้ รำ� ไพพรรณี พระบรมราชินี ในรชั กาลที่ ๗ ซ่งึ มลี กั ษณะ สง่า นม่ิ นวล จับตาจบั ใจ พทุ ธศกั ราช ๒๕๓๘ สมเดจ็ พระศรนี ครนิ ทราบรมราชชนนี เสดจ็ สวรรคตพลอากาศตรีอาวธุ เงนิ ชกู ลนิ่ (ขณะนัน้ มียศเป็นเรอื อากาศเอก) เปน็ ผู้ออกแบบพระเมรมุ าศ ลักษณะเปน็ พระเมรมุ าศทรงปราสาทจตั ุรมุข ยอ่ มมุ ไมส้ บิ สองยอดเกยี้ ว ยอดบนสดุ ประดษิ ฐานสปั ตปฎลเศวตฉตั ร มอี กั ษรพระนามาภไิ ธย ส.ว. ทห่ี นา้ บนั ทงั้ ๔ ดา้ น หลงั คามขุ ซอ้ น ๓ ชน้ั ชอ่ ฟา้ ใบระกาเปน็ ลายซอ้ นไม้ ในการกอ่ สรา้ งครง้ั นน้ั สมเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ า เจ้าฟ้ามหาจักรีสิรินธร สยามบรมราชกุมารี ได้พระราชทานพระวินิจฉัยให้ใช้วัสดุเรซินในการตกแต่ง พระเมรุมาศบางส่วนเพ่ือความรวดเร็วและลดปริมาณไม้ ตลอดจนลดงบประมาณท่ีใช้ในการก่อสร้าง พระเมรมุ าศ พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๑ สมเดจ็ พระเจา้ พนี่ างเธอ เจา้ ฟา้ กลั ยาณวิ ฒั นา กรมหลวงนราธวิ าสราชนครนิ ทร์สนิ้ พระชนม์ พลอากาศตรี อาวุธ เงินชูกลน่ิ (ขณะนั้นมียศเป็น นาวาอากาศเอก) อดตี อธบิ ดกี รมศลิ ปากร เปน็ประธานคณะท�ำงานการออกแบบพระเมรุ การออกแบบได้ยึดเค้าโครงพระเมรุมาศของสมเด็จพระนางเจ้าสขุ มุ าลมารศรี พระอัครราชเทวี ในรชั กาลท่ี ๕ เปน็ ตน้ แบบ ลักษณะเปน็ พระเมรุยอดทรงปราสาท ยอดช้นั เชิงกลอน ๕ ชั้น ต่อด้วยชั้นบัวคลุ่มจนถึงปลายยอดบนสุดประดิษฐานสัปตปฎลเศวตฉัตร มีอักษรพระนามก.ว. ทห่ี นา้ บนั ทง้ั ๔ ดา้ น โดยยดึ แนวความคดิ จำ� ลองรปู เขาพระสเุ มรแุ ละสะทอ้ นพระอปุ นสิ ยั และพระจรยิ วตั ร ท่ีนุ่มนวลสง่างามของพระองค์ไว้ในองค์ประกอบพระเมรุ ทางด้านวิศวกรรมน�ำแนวคิดการออกแบบลิฟต ์เป็นทางเสดจ็ พระราชดำ� เนนิ ขนึ้ ไปประกอบพระราชพิธีบนพระเมรเุ ปน็ ครงั้ แรก รปู แบบสถาปตั ยกรรมพระเมรขุ องสมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา เจ้าฟ้ามหาจักรีสิรินธร สยามบรมราชกุมารี มีพระราชวินิจฉัยให้ยึดรูปแบบ พระเมรุของสมเดจ็ พระเจ้าพนี่ างเธอ เจ้าฟ้ากลั ยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธวิ าสราชนครนิ ทร์ เป็นตน้ แบบ 409

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี พลอากาศตรี อาวธุ เงนิ ชกู ลนิ่ อดตี อธบิ ดกี รมศลิ ปากร และศลิ ปนิ แหง่ ชาติ สาขาสถาปตั ยกรรมไทยเป็นผู้ออกแบบ ขนาดความสูงและความกว้างของพระเมรุสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สริ ิโสภาพัณณวดี ใกล้เคยี งกับพระเมรขุ องสมเดจ็ พระเจา้ พ่ีนางเธอ เจ้าฟา้ กัลยาณวิ ฒั นา กรมหลวงนราธวิ าสราชนครินทร์ เพยี งแตม่ ขี นาดเล็กกวา่ เลก็ นอ้ ย เนื่องจากพระเมรุน้ีสร้างขึ้นเป็นอาคารช่ัวคราว จึงใช้โครงสร้างเป็นเหล็กหุ้มไม้ปิดกระดาษสีแทนกระจก ใช้ผา้ ทองยน่ ตัดทบั เป็นลายทองสาบสี ผกู ลายดอกไมท้ ั้งหลงั ลักษณะเป็นอาคารทรงสีเ่ หล่ยี มย่อมุมไม้สิบสอง มมี ขุ ยนื่ ทง้ั สี่ดา้ น สร้างขึ้นบนฐานชาลาใหญ่ มุขหน้าด้านทศิ ตะวันตกเป็นทางเสดจ็ พระราชดำ� เนนิมขุ ดา้ นทศิ เหนอื มสี ะพานเกรนิ สำ� หรบั อญั เชญิ พระโกศพระศพขนึ้ ประดษิ ฐานเหนอื พระจติ กาธานภายในพระเมรุ มขุ หลงั ดา้ นทศิ ตะวนั ออกเปน็ พนื้ ทว่ี างเตาเผาพระศพ บรเิ วณฐานชาลาทกุ ดา้ น มบี นั ไดทางขน้ึ ลง แวดลอ้ มด้วยร้ัวราชวัติ ฉตั ร โคม และเทวดาประดบั รอบพระเมรุ เคร่อื งยอดพระเมรุ ประกอบด้วยชน้ั เชิงกลอน ๕ ชน้ั กงึ่ กลางของเชิงกลอนแต่ละชั้นมีซุ้มบนั แถลงซ้อน ๒ ชั้น มมุ หลังคามนี าคปัก ส่วนบนเปน็ องคร์ ะฆังรับบัลลังก์ เหนอื บัลลังกเ์ ปน็ ชุดบวั คลมุ่ ๕ ชั้น ปลยี อดแบง่ เปน็ ๒ สว่ น คอื ปลตี น้ และปลปี ลายคนั่ ดว้ ยลกู แกว้ ยอดบนสดุ ประดษิ ฐานสปั ตปฎลเศวตฉตั ร เครอ่ื งยอดลกั ษณะน้ี พลอากาศตรี อาวธุ เงนิ ชกู ลนิ่ สถาปนกิ ผอู้ อกแบบเรยี กวา่ “เครอื่ งยอดทรงมณฑปแปลง” เนอ่ื งจากเป็นการประยุกต์ให้แตกต่างจากเคร่ืองยอดทรงมณฑปปกติ ซ่ึงจะต้องมีช้ันเหมอยู่ใต้ช้ันบัวคลุ่ม แต่ครั้งน ้ีพลอากาศตรี อาวธุ เงนิ ชกู ลนิ่ ไดอ้ อกแบบทรงมณฑปนใ้ี หมโ่ ดยทไี่ มม่ ชี น้ั เหม จงึ เรยี กวา่ เปน็ ทรงมณฑปแปลง ภายในกง่ึ กลางพระเมรุตงั้ พระจิตกาธาน ประดิษฐานพระโกศจนั ทน์ การตกแต่งพระเมรุ ใช้งานศลิ ปกรรมแบบซ้อนไมท้ ดแทนการแกะสลกั ไม้จรงิ เป็นลกั ษณะพเิ ศษใช้ในงานพระเมรุ อันถือเป็นงานลำ� ลองส�ำหรับอาคารใช้งานชั่วคราว และด้วยแนวคิดท่ีจะลดการใช้ไม้ซ่ึงเป็น 410

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีวสั ดหุ ายาก จงึ เสรมิ บางสว่ นทเ่ี ปน็ งานซอ้ นไมด้ ว้ ยวธิ กี ารหลอ่ ดว้ ยไฟเบอรก์ ลาส การประดบั ตกแตง่ สว่ นอนื่ ๆ ใช้การปิดผ้าทองย่นสาบกระดาษสี แทนการปดิ ทองประดบั กระจก การตกแต่งตามแบบแผนของการก่อสร้างตามหลักสถาปัตยกรรม มี ๒ ลักษณะคือ ตกแต่งอย่างพระเมรุทอง และตกแต่งอย่างพระเมรุสี ซึ่งพระเมรุของสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สริ โิ สภาพณั ณวดี ตามพระอสิ รยิ ยศเจา้ ฟา้ โดยราชประเพณจี ะเปน็ พระเมรสุ ี แตค่ รง้ั นที้ รงพระกรณุ าโปรดเกลา้โปรดกระหมอ่ ม ให้สร้างเปน็ พระเมรทุ อง เพือ่ พระราชทานพระเกียรตยิ ศสงู สดุ แกส่ มเดจ็ เจ้าฟา้ พระราชธิดาในรัชกาลท่ี ๖ จึงมีการตกแตง่ อยา่ งพระเมรุทอง ด้วยการปดิ ทองล้วนทงั้ ทองจรงิ และทองเทยี ม หรอื ปิดทองลอ่ งชาด อย่างเช่นทองคำ� เปลว ส่วนการตกแต่งพระเมรสุ หี รอื เมรลุ งยาราชาวดี จะใชส้ จี ากวัสดุหลากหลายประเภท อย่างกระจกสตี า่ ง ๆ สอดสดี ว้ ยกระดาษสี กระดาษตะก่ัวสี การออกแบบลวดลายตกแต่งพระเมรุ นายชา่ งศิลปกรรม นักวิชาการชา่ งศลิ ป์ ไดค้ ดั ลวดลายแบบฝีมอื ชา่ งโบราณ เช่น พรรณพฤกษา ดอกไมใ้ นรูปแบบต่าง ๆ รวมถงึ สัตว์ เช่น นก ไก่ และผเี ส้อื ซง่ึ ล้วนแตเ่ ปน็พรรณพชื และสัตวท์ ่สี มเด็จพระเจา้ ภคินเี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สิรโิ สภาพณั ณวดี โปรด ซึง่ ชา่ งได้นำ� มาดดั แปลงผสมผสาน ประยกุ ต์เข้ากบั ลวดลาย ใบไม้ ดอกไม้ เถา จึงออกมาเป็นลวดลายท่ใี ชป้ ระกอบพระเมรุตามพระอัธยาศัยโปรดธรรมชาติ โครงสรา้ งสขี องพระเมรุ ผอู้ อกแบบเนน้ การไลร่ ะดบั เฉดสแี สดและสชี มพู โดยสชี มพเู ปน็ สปี ระจ�ำวนัองั คารซง่ึ เป็นวนั ประสตู ขิ องสมเดจ็ พระเจา้ ภคินเี ธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สริ ิโสภาพณั ณวดี สแี สดและสีส้ม เป็นสีท่ีพระองค์โปรด เมื่อผสมกับสีทองแล้วจะออกมาเป็นสีของลวดลายไทยที่สวยงาม พื้นพระเมรุใช้สีแดงมีลายทอง หรือปิดกระดาษทองย่นมีลายสีแดง กระดาษทองย่นซึ่งต้องนำ� เข้าจากประเทศจีน และในปัจจุบนั มิไดม้ กี ารผลติ แล้ว สมเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ า เจา้ ฟ้ามหาจกั รีสริ นิ ธร สยามบรมราชกุมารี ได้ทรงขอให้สาธารณรัฐประชาชนจนี ผลิตเป็นผ้าทองยน่ ส�ำหรับน�ำมาใชใ้ นการตกแตง่ พระเมรุแทน อาคารพระเมรปุ ระดบั ตกแตง่ ดว้ ยหนุ่ เทวดาเชญิ เครอ่ื งสงู เพอื่ เปน็ การแสดงพระอสิ รยิ ยศ และสตั ว์หิมพานต์ทอี่ ยเู่ ชงิ เขาพระสเุ มรุ ฉากบงั เพลงิ ใชบ้ งั สายตาและบงั ลม ฉากบงั เพลงิ ชน้ั นอก มลี กั ษณะเปน็ ฉากพบั ตดิ ไวก้ บั เสาพระเมรุทง้ั ๔ ดา้ น ครชู า่ งศลิ ปกรรมจากสถาบนั บณั ฑติ พฒั นศลิ ปท์ มี่ ภี มู ลิ ำ� เนาจาก ๔ ภาคเปน็ ผวู้ าด ถอื เปน็ ตวั แทนของประชาชนทงั้ ๔ ภาคทเ่ี ขา้ รว่ มแสดงความจงรกั ภกั ดี ลวดลายฉากบงั เพลงิ แฝงคตธิ รรม ดา้ นหนา้ เขยี นรปู เทวดาด้านหลังเขยี นลายดอกกหุ ลาบ เน่อื งจากสมเดจ็ พระเจ้าภคนิ ีเธอ เจา้ ฟา้ เพชรรัตนราชสุดา สิรโิ สภาพณั ณวดี โปรดดอกกุหลาบ ทรงเคยปลูกดอกกุหลาบและเสด็จลงทอดพระเนตรแทบทุกวันขณะประทับ ณ สหราชอาณาจกั ร การออกแบบจงึ ไดน้ ำ� ลวดลายดอกกหุ ลาบทโี่ ปรดมาวาดภาพฉากบงั เพลงิ ดา้ นใน เสมอื นไดป้ ระทบัในความรืน่ รมยเ์ มื่อครั้งทรงพระเยาว์ ณ สหราชอาณาจกั ร สว่ นฉากบงั เพลงิ ชน้ั ในหรอื ฉากบงั เตานน้ั ไดอ้ อกแบบเปน็ รปู ดอกบวั สเี่ หลา่ แฝงคตธิ รรมตามหลกัพระพุทธศาสนา ซงึ่ สมเดจ็ พระเจ้าภคินเี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ทรงพระศรทั ธาอยา่ งมน่ั คง อุปมาไดก้ บั บุคคล ๔ จ�ำพวกท่ีสามารถสอนใหร้ ูธ้ รรมไดห้ รอื ไมไ่ ด้น้ันเอง ท้งั ยังสอ่ื ถงึ ท่ีประทบั ในสมยัทรงพระเยาว์แห่งหนึ่งคือวังสระปทุม ด้วยสมเด็จพระศรีสวรินทิรา บรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า ทรงพระมหากรณุ ายงิ่ ตอ่ สมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี จงึ ทรงรบั อภบิ าลบ�ำรงุ อย่างใกล้ชดิ ดว้ ยพระองคเ์ อง 411

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี แผนผังบรเิ วณมณฑลพธิ ที อ้ งสนามหลวง แผนผังพระเมรุ กลางพระเมรุประดิษฐานพระจิตกาธานซ่ึงประดิษฐานพระโกศพระศพ เป็นพระโกศไม้จันทน์และดอกไมส้ ดเป็นลวดลายก้าน ดอก ใบ ท่ีมีฝมี อื อนั ประณตี ส�ำหรับพระมหากษตั ริย์พระราชทานเพลงิ และ พระราชวงศ์ ขา้ ราชการ ถวายพระเพลงิ ฐานชาลาทั้ง ๔ มมุ ก่อสร้างซา่ ง ๔ หลัง สำ� หรบั พระพธิ ีธรรม ๔ ชดุ สลับกนั สวดพระอภิธรรมตง้ั แต่เชิญพระโกศพระศพประดษิ ฐานบนพระจิตกาธานจนเสร็จการพระราชทานเพลิง ดา้ นทศิ ตะวนั ออกของพระเมรุ สรา้ งหอเปลอื้ ง เปน็ อาคารขนาดเลก็ ชน้ั เดยี ว มผี นงั โดยรอบ สำ� หรบัไวพ้ ระโกศทเี่ ปลอ้ื งออกจากพระลองแลว้ และสำ� หรบั เกบ็ วสั ดทุ ใี่ ชใ้ นการพระราชพธิ พี ระราชทานเพลงิ พระศพฯ พระท่นี ่ังทรงธรรม 412

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี พระที่น่ังทรงธรรม สร้างด้านทิศตะวันตกของพระเมรุ สร้างสำ� หรับพระบาทสมเด็จพระปรมินทร มหาภูมิพลอดุลยเดช และสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ประทับทรงธรรมและทรงประกอบพระราชพธิ ที รงบำ� เพญ็ พระราชกศุ ลพระราชทานพระศพ มบี รเิ วณสำ� หรบั พระบรมวงศานวุ งศ์ คณะองคมนตรีคณะรัฐมนตรี สมาชิกรัฐสภา ทูตานุทูต เฝ้าทูลละอองธุลีพระบาท พระท่ีน่ังองค์น้ีมีลักษณะเป็นอาคารโถงพื้นที่ด้านหน้าอาคารต่อเป็นหลังคาปะร�ำ เพื่อเพิ่มพื้นท่ีในการใช้สอย การที่สถาปนิกออกแบบให้พระที่นั่งทรงธรรมตั้งอยู่ทางทิศตะวันตก หันหน้าไปทางทิศตะวันออกสู่พระเมรุ เน่ืองจากพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพจะเริ่มตั้งแต่ช่วงบ่ายไปจนถึงค่�ำ ร่มเงาของพระท่ีนั่งทรงธรรมจะทอดสู่ลานและบันไดทางเสด็จพระราชด�ำเนินข้ึนพระเมรุ อีกท้ังผู้ที่อยู่บนพระที่น่ังทรงธรรมจะแลเห็นแสงเงาและสีสันอันงดงามของ พระเมรุท่สี ะทอ้ นแสงอาทติ ยใ์ นชว่ งบา่ ยถึงเย็น ศาลาลูกขุน ศาลาลูกขุน สร้างด้านเหนือและด้านใต้ของพระที่นั่งทรงธรรมและด้านตะวันตกของพระเมร ุส�ำหรับข้าราชการชั้นผู้ใหญ่และข้าราชบริพาร เฝ้าทูลละอองธุลีพระบาท ลักษณะเป็นอาคารโล่งช้ันเดียวหลงั คาโคง้ ซง่ึ เปน็ รปู แบบของอาคารทส่ี รา้ งประกอบพระเมรมุ าศของพระบาทสมเดจ็ พระมงกฎุ เกลา้ เจา้ อยหู่ วั และปรับประยุกต์ใช้ปะร�ำส�ำเร็จรูปเป็นโครงอาคารมุงด้วยผ้าใบกันน้�ำ ออกแบบองค์ประกอบและลวดลายทางสถาปตั ยกรรมไทย ตกแต่งใหเ้ ขา้ กับหลงั คาโคง้ ของปะรำ� 413

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ทมิ ทมิ ๘ หลงั สรา้ งบรเิ วณแนวรว้ั ราชวัตทิ ัง้ ๔ ดา้ น สำ� หรับเปน็ ทพ่ี ักของพระสงฆ์ แพทยห์ ลวง และเจา้ พนักงาน รวมถงึ ตัง้ วงปีพ่ าทยพ์ ธิ ี ลกั ษณะเปน็ อาคารชนั้ เดยี ว มี ๒ แบบ คือ แบบทิมโล่งกนั้ พนักราวกันตกและแบบทมิ มผี นงั รอบ โครงหลงั คาอาคารปรบั ประยกุ ตเ์ ปน็ ปะร�ำสำ� เรจ็ รปู ทรงจวั่ มงุ ดว้ ยผา้ ใบกนั น�้ำ ตกแตง่ปลายจ่ัวเปน็ หน้าเหรา ยอดจั่วเป็นหนา้ กาล ทับเกษตร ทบั เกษตร มี ๔ หลงั ทบั เกษตร หมายถงึ อาคารทส่ี รา้ งขน้ึ เพอ่ื แสดงขอบเขตมณฑลพธิ ี มกั สรา้ งเปน็ระเบยี งลอ้ มรอบพระเมรุ ใชเ้ ปน็ ทเี่ ฝา้ ทลู ละอองธลุ พี ระบาท สว่ นกลางทบั เกษตรเปน็ อาคารยอดมณฑปแปลงบวั คลมุ่ ๓ ชนั้ ลดทอนองคป์ ระกอบลงโดยองิ จากเครอ่ื งยอดพระเมรุ ชนั้ เชงิ กลอนประดบั ดว้ ยซมุ้ บนั แถลงและนาคปกั ทีม่ ุมทงั้ สี่ บนหลงั คาอาคารส่วนทเ่ี ปน็ ปกี ทง้ั สองดา้ นปักฉตั รผา้ ทองแผ่ลวด ซง่ึ วัสดุเป็นผ้าทองย่นสาบสีสอดแวว ภายในทับเกษตรส่วนกลางประดษิ ฐานพระสาทสิ ลักษณส์ มเดจ็ พระเจ้าภคนิ เี ธอ เจา้ ฟ้าเพชรรัตนราชสดุ า สิรโิ สภาพัณณวดี 414

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี เดมิ ที ศาลาลกู ขนุ ทมิ และทบั เกษตรนจี้ ะใชโ้ ครงเหลก็ เปน็ สงิ่ กอ่ สรา้ ง ภายหลงั การรอื้ ออกจะเหลอืเปน็ เศษเหลก็ ซง่ึ นำ� ไปใชง้ านหรอื สง่ มอบใหร้ าชการหรอื หนว่ ยงานทป่ี ระสงคจ์ ะนำ� ไปใชไ้ ดไ้ มส่ มประโยชนเ์ ทา่ท่คี วร สมเดจ็ พระเทพรตั นราชสุดา เจา้ ฟ้ามหาจกั รสี ริ ินธร สยามบรมราชกุมารี พระราชทานพระราชด�ำรใิ ห้ใชเ้ ปน็ ปะรำ� สำ� เรจ็ รปู มงุ ดว้ ยผา้ ใบสนี ำ้� ตาล และตกแตง่ ประดบั ดว้ ยงานไฟเบอร์ เมอื่ รอื้ ออกภายหลงั กส็ ามารถประกอบใชง้ านไดเ้ ช่นเดมิ ทง้ั ยังมรี าคาถูกและสมประโยชนม์ ากกวา่ การกอ่ สร้างดว้ ยโครงเหลก็ แบบเดิม หลงั พระท่ีน่ังทรงธรรม มมุ ร้วั ราชวัติด้านทศิ เหนือและทิศใต้ สรา้ งสุขาทศิ ละ ๒ หลงั ภูมิทัศน์ บริเวณโดยรอบพระเมรุและอาคารภายในมณฑลพิธีตกแต่งด้วยไม้ดอกไม้ประดับอย่างสวยงาม เน้นไม้ใบเป็นสว่ นใหญ่เพือ่ ใหส้ อดคล้องกบั เขามอ การจัดภมู ทิ ัศนบ์ ริเวณรอบพระเมรุ มีความพิเศษคือ การจัดสรา้ งสตั วห์ ิมพานตน์ านาชนดิ ทง้ั สัตว์น�้ำ สัตว์บก สัตวป์ กี จำ� นวนทั้งส้นิ ๑๖๐ ตวั ประดบั รอบฐานพระเมรุ โดยกลุ่มช่างผู้ช�ำนาญงานปั้นปูนสดจากจังหวัดเพชรบุรีและสุพรรณบุรี ลงสีสัตว์หิมพานต์โดยสำ� นกั ชา่ งสบิ หมู่ กรมศลิ ปากร ตดิ ตง้ั อยบู่ รเิ วณเขามอหรอื ภเู ขาหนิ ทจ่ี ำ� ลองเปน็ ปา่ หมิ พานต์ ซงึ่ เปน็ สญั ลกั ษณ ์หมายถึงเขาพระสุเมรุด้วย ความสูงของสัตว์แต่ละตัวประมาณ ๔๐ เซนติเมตร มีความสวยงามน่ารัก และสมจริงตามทมี่ กี ล่าวไว้ในวรรณคดี จติ รกรรม หรือต�ำนานเกีย่ วกับสตั วห์ ิมพานต์ ร้ัวราชวตั ิและเสาโคม ร้ัวราชวัติ ซ่ึงเป็นแนวก�ำหนดขอบเขตปริมณฑลพระเมรุ สร้างต่อเน่ืองไปกับทิมและทับเกษตรลักษณะเป็นร้ัวเหล็กโปร่งสูง ๙๐ เซนติเมตร ประดับดอกประจำ� ยามหล่อด้วยไฟเบอร์กลาส ตกแต่งเสารั้ว ด้วยโคมไฟแก้วขนาดเล็ก ส่วนเสาโคมส่องสว่าง ต้ังอยู่ท่ีทางเข้าทั้ง ๔ ด้าน และเรียงรายอยู่ในมณฑลพิธี ยอดเสาเป็นโคมแกว้ ลักษณะเดยี วกบั ทร่ี ั้วราชวัติ แต่มีขนาดใหญก่ ว่า ยอดโคมเป็นยอดมงกฎุ สีทอง เพ่ือแทนความหมายของความเป็นดวงแก้ว แห่งพระบาทสมเดจ็ พระมงกุฎเกล้าเจา้ อยหู่ ัว อาคารนอกปริมณฑลพระราชพิธีท้องสนามหลวง ตามเส้นทางขบวนพระอิสริยยศเชิญพระโกศ พระศพจากพระบรมมหาราชวัง เขา้ สูท่ อ้ งสนามหลวง ไดแ้ ก่ 415

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี พลบั พลายกทอ้ งสนามหลวง ตงั้ อยดู่ า้ นหนา้ ทางเขา้ มณฑลพธิ ที อ้ งสนามหลวง ลกั ษณะเปน็ อาคารโถง สำ� หรบั พระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภูมพิ ลอดลุ ยเดช สมเดจ็ พระนางเจา้ สริ ิกติ ์ิ พระบรมราชนิ ีนาถและพระบรมวงศานุวงศ์ ประทับขณะประกอบพิธีอัญเชิญพระโกศพระศพลงจากราชรถเข้าสู่มณฑลพิธี ผังอาคารเปน็ สเ่ี หลยี่ มผนื ผา้ พนื้ ทส่ี ว่ นกลางยกฐานสงู หลงั คาจวั่ ตรมี ขุ มมี ขุ ลดชนั้ ปกี ซา้ ยขวาเปน็ หลงั คาสำ� เรจ็ รปูทรงจว่ั มงุ ดว้ ยผ้าใบกันนำ้� แบบเดยี วกบั ทิมและทับเกษตร จ่ัวเปน็ หนา้ กาล หนา้ บันลายดอกลอย พลบั พลายกหนา้ วดั พระเชตพุ นวิมลมงั คลาราม พลับพลายกหน้าวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม ต้ังอยู่มุมก�ำแพงวัดพระเชตุพนวิมลมังคลารามเยอ้ื งหนว่ ยบญั ชาการรกั ษาดนิ แดน เปน็ ทปี่ ระทบั ของพระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช สมเดจ็พระนางเจา้ สริ กิ ติ ์ิ พระบรมราชนิ นี าถ และพระบรมวงศานวุ งศ์ ขณะเชญิ พระโกศพระศพจากพระยานมาศขนึ้สรู่ าชรถ ลักษณะเปน็ อาคารสเี่ หลีย่ มผืนผ้า พื้นท่สี ว่ นกลางยกฐานสงู หลังคาจัตุรมขุ มมี ขุ ลดช้นั ปีกซา้ ยขวาเปน็ หลังคาส�ำเรจ็ รูปทรงจั่วมุงดว้ ยผา้ ใบกนั น้ำ� 416

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี พลบั พลายกหนา้ พระท่นี ่งั สทุ ไธสวรรย์ปราสาท พลับพลายกหน้าพระท่ีนั่งสุทไธสวรรย์ปราสาท เป็นท่ีประทับของเจ้านายฝ่ายใน ลักษณะเป็นอาคารรปู สเ่ี หลย่ี มผืนผา้ หลังคาทรงปะร�ำ ส่วนกลางซึ่งเป็นทีป่ ระทับยกพื้นสงู เกยลา 417

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี เกยลา ตงั้ อยดู่ า้ นนอกประตกู ำ� แพงแกว้ ดา้ นทศิ ตะวนั ตกของพระทนี่ งั่ ดสุ ติ มหาปราสาทในพระบรมมหาราชวัง มีลักษณะเป็นแท่นฐานยกพ้ืนส่ีเหลี่ยมย่อมุม ใช้ส�ำหรับเชิญพระโกศพระศพขึ้นประดิษฐานบน พระยานมาศสามล�ำคาน ซึ่งเป็นจุดเร่ิมต้นของริ้วขบวนพระอิสริยยศเชิญพระโกศพระศพสู่มณฑลพิธี ท้องสนามหลวง พลอากาศตรี อาวธุ เงนิ ชกู ลน่ิ อดตี อธบิ ดกี รมศลิ ปากร และศลิ ปนิ แหง่ ชาติ ประธานคณะทำ� งานการออกแบบพระเมรุและสิ่งปลูกสร้างประกอบพระเมรุ ผู้ออกแบบและควบคุมการก่อสร้างพระเมรุและอาคารประกอบ ได้ออกแบบพระเมรุเป็นอาคารทรงส่ีเหลี่ยมย่อมุมไม้สิบสอง ยอดทรงมณฑปแปลง ตามแนวคิดที่กล่าวมาข้างต้น แล้วได้น�ำข้ึนทูลเกล้าทูลกระหม่อมถวายพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชเพ่ือขอพระราชทานพระบรมราชวินิจฉัย และเม่ือทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมก�ำหนดรูปแบบพระเมรุแล้ว กรมศิลปากร โดยส�ำนักสถาปัตยกรรมได้ดำ� เนินการเขียนแบบ ขยายแบบพระเมรุและอาคารประกอบตามขั้นตอนงานชา่ งสถาปัตยกรรมไทย พลอากาศตรี อาวุธ เงนิ ชกู ลนิ่ อดีตอธิบดกี รมศิลปากร และศลิ ปนิ แห่งชาติ ประธานคณะท�ำงานฝ่ายออกแบบ เขยี นแบบ ขยายแบบสถาปัตยกรรม วิศวกรรม และลวดลายประกอบสถาปัตยกรรม และคณะมี นายก่อเกยี รติ ทองผดุ นายชา่ งศลิ ปกรรมชำ� นาญการ ร่างต้นแบบอาคาร ทิม ทบั เกษตร ซ่าง รั้วราชวตั ินายณรงค์ฤทธิ์ ทองแสง สถาปนกิ ปฏบิ ัติการออกแบบ ทมิ ทับเกษตร สุขา นายพงษ์พิพัฒน์ ศรวี ราลักษณ์สถาปนกิ ช�ำนาญการออกแบบพลบั พลายกสนามหลวง นายธีรชาติ วีรยุทธานนท์ ออกแบบรว้ั ราชวัติ เสาโคมไฟฟ้า นายพรี ะพงษ์ พีระสมบตั ิ วิศวกรโยธาปฏิบตั ิการ เปน็ วศิ วกรโยธา นายปรชี า วฒุ ิสมบตั ิ วศิ วกรไฟฟา้ชำ� นาญการ เปน็ วศิ วกรไฟฟา้ นายกอ่ เกยี รติ ทองผดุ นายชา่ งศลิ ปกรรมชำ� นาญการ ควบคมุ ดแู ลงานเขยี นแบบขยายลวดลายสถาปัตยกรรม นายพงษพ์ พิ ฒั น์ ศรีวราลักษณ์ สถาปนิกชำ� นาญการ นายณรงค์ฤทธิ์ ทองแสงนายพรี ะพงษ์ พรี ะสมบตั ิ เปน็ ผคู้ วบคมุ งานกอ่ สรา้ ง นายสเุ มธ พฒุ พวง นกั วชิ าการชา่ งศลิ ป์ ชำ� นาญการพเิ ศษควบคมุ ดแู ลการออกแบบ เขยี นแบบลวดลายศลิ ปกรรม พระเมรแุ ละอาคารประกอบ นายเกรยี งศกั ดิ์ เทยี มสดุนายชา่ งศลิ ปกรรมชำ� นาญการพเิ ศษ นายสเุ พล ศาสตรเ์ สรมิ นายชา่ งศลิ ปกรรม ชำ� นาญงาน นายนภดล แกลว้ทนงค์ นายชา่ งศลิ ปกรรมปฏบิ ตั งิ าน นายไชยอนนั ต์ อยเู่ ลยี้ ง นกั วชิ าการชา่ งศลิ ป์ พนกั งานราชการ นายสมชาต ิมหัทธนะสิก ข้าราชการบ�ำนาญ ออกแบบเขียนแบบขยายลวดลายศิลปกรรมพระเมรุ พระท่ีนั่งทรงธรรม ทบั เกษตร พลบั พลายก ซา่ ง ทมิ หอเปลอ้ื ง นางวราภรณ์ เชดิ ชู นายชา่ งศลิ ปกรรม ชำ� นาญงาน นางสาวเพช็ สภุ า รตั นเพชร นายชา่ งศลิ ปกรรม ชำ� นาญงาน นางสาวณชิ ชยา สาระรตั น์ นายชา่ งศลิ ปกรรม ชำ� นาญงาน นางสาวพชั ร ีพฒั นจนั ทร์ นายชา่ งศลิ ปกรรม ช�ำนาญงาน นางสาวจติ รา พยักฆพ์ งษ์ นายชา่ งศลิ ปกรรม ชำ� นาญงาน และนายไชยอนนั ต์ อย่เู ลีย้ ง เขียนแบบลวดลายศลิ ปกรรมพระเมรุ ซ่าง ทิม ทบั เกษตรและหอเปลอ้ื ง ในการออกแบบเขียนแบบพระเมรุและอาคารประกอบท้ังภายในปริมณฑลและนอกปริมณฑล พระราชพธิ ี จ�ำเปน็ ตอ้ งมสี ถานท่ีปฏิบตั ิงานดา้ นการออกแบบ การเขยี นแบบ และการขยายลายเทา่ จริง คณะทำ� งานฝา่ ยออกแบบพระเมรไุ ด้ใชส้ ถานท่ที โ่ี รงละครเล็ก ภายในโรงละครแหง่ ชาติ ทำ� เป็นโรงขยายแบบ โดยได้เพิ่มระบบไฟฟ้าภายในโรงละครเล็กให้มีแสงสว่างเพ่ิมขึ้น คณะท�ำงานได้ด�ำเนินการเขียนแบบ และขยายแบบโครงสร้างและลวดลายในขนาดเท่าจริง มาตราส่วน ๑ : ๑ โดยใช้เวลาออกแบบประมาณ ๑ เดือน เขยี นแบบประมาณ ๑ เดอื น และขยายแบบเทา่ จรงิ อกี ประมาณ ๓ เดอื น เมอื่ เขยี นแบบและขยายแบบอาคารหลงั ใดเสร็จ กท็ ยอยสง่ แบบและลวดลายให้ฝ่ายดำ� เนินการกอ่ สร้างพระเมรุดำ� เนินการจัดสร้างต่อไป 418

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี พิธีบวงสรวงสิ่งศักดิ์สิทธิ์และพระภูมิเจ้าท่ีเพื่อเข้าด�ำเนินการก่อสร้างพระเมรุและสงิ่ ปลกู สร้างประกอบพระเมรุ พิธีบวงสรวงส่ิงศักดิ์สิทธ์ิและพระภูมิเจ้าที่เพ่ือการเข้าด�ำเนินการก่อสร้างพระเมรุและสิ่งปลูกสร้างประกอบพระเมรุ ในพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดาสิริโสภาพณั ณวดี เปน็ พิธีท่ีผรู้ ับจา้ งก่อสรา้ งพระเมรุและอาคารประกอบ คือ หา้ งหุ้นส่วนจำ� กดั ป.ว.ช. ลขิ ติการสร้าง จัดให้มีขึ้นก่อนการก่อสร้างพระเมรุ เพื่อเป็นการขออนุญาตส่ิงศักด์ิสิทธิ์และพระภูมิเจ้าท่ีเข้าใช้พ้ืนที่ท้องสนามหลวง และขอให้เกิดสวัสดิมงคลแก่คณะช่าง รวมท้ังความราบรื่นในการด�ำเนินการก่อสร้าง ผู้เข้าร่วมพิธีประกอบด้วยคณะช่างของกรมศิลปากร เจ้าหน้าที่ของห้างหุ้นส่วนจำ� กัด ป.ว.ช. ลิขิตการสร้าง(ผรู้ ับจ้าง) และผูม้ ีสว่ นเกี่ยวขอ้ ง พิธีจดั ข้ึนในวันพฤหัสบดี ที่ ๑๕ ธันวาคม พุทธศกั ราช ๒๕๕๔ เวลาฤกษ์ ๑๓ นาฬิกา ๓๐ นาทีบรเิ วณท้องสนามหลวงดา้ นทศิ ใต้ ซึ่งเปน็ สถานทก่ี อ่ สร้างพระเมรุ โดยต้งั ราชวัติ ฉตั ร ธง ต้นกลว้ ย ตน้ ออ้ ย ทง้ั สมี่ มุ เปน็ ปรมิ ณฑลพธิ ี กลางมณฑลพธิ ตี งั้ โตะ๊ ปผู า้ ขาว วางบตั รพระภมู ิ บตั รพระเกตุ ๙ ชนั้ บตั รเจา้ กรงุ พาลีบายศรีปากชาม เคร่ืองบวงสรวงสังเวยซึ่งประกอบดว้ ย หวั หมู หมากพลู นำ�้ ชา ผลไม้ เช่น แอปเปิล กลว้ ย ส้มสาล่ี องนุ่ ของหวาน ไดแ้ ก่ ทองหยอด ฝอยทอง ทางทศิ เหนือของโตะ๊ วางเคร่อื งบวงสรวงสงั เวยตั้งแท่นวางคมั ภีร์ เมอื่ ใกลเ้ วลาฤกษ์ ผู้เขา้ รว่ มพธิ ี ได้แก่ นายประมุข บรรเจิดสกลุ ผจู้ ดั การห้างหนุ้ ส่วนจ�ำกดั ป.ว.ช. ลขิ ติการสรา้ ง เจ้าหนา้ ท่ี คณะช่างกรมศิลปากร และผ้เู กี่ยวข้องในการกอ่ สรา้ ง เดินทางมาพร้อมกนั ณ มณฑลพิธี ครั้นถงึ เวลาฤกษ์ ๑๓ นาฬกิ า ๓๐ นาที พระราชครูศิวาจารย์ (ถาวร ภวงั คนนั ทน์) นำ� จุดธูปเทยี นถวายเครอ่ื งสังเวย บชู าฤกษ์ เจ้าพนักงานลั่นฆอ้ งชยั เป่าสังข์ ไกวบัณเฑาะว์ จากนน้ั นายประมุข บรรเจิดสกลุจดุ ธปู เทียนที่เครอื่ งสังเวย และปักธูปหางท่ีเคร่ืองสังเวยร่วมกับขา้ ราชการชั้นผู้ใหญ่ พระราชครศู ิวาจารยต์ ัง้นะโม ๓ จบ อ่านโองการบวงสรวง เจ้าพนกั งานลน่ั ฆ้องชัย เป่าสังข์ และไกวบัณเฑาะว์ พระราชครศู วิ าจารย์เชิญให้ นายประมขุ บรรเจิดสกุล และข้าราชการช้ันผ้ใู หญ่ ตอกเสาเอกซง่ึ ท�ำจากไม้เป็นปฐมฤกษ์ คลอ้ งมาลยัและโปรยขา้ วตอกดอกไมท้ เ่ี สา รวมทงั้ ทโี่ ต๊ะเครื่องบวงสรวงสังเวย เป็นเสรจ็ พธิ ี พระเมรุและอาคารภายในปริมณฑลพระราชพิธี พระเมรุ กรมศิลปากร ได้ว่าจ้างห้างหุ้นส่วนจ�ำกัด ป.ว.ช. ลิขิตการสร้าง ซ่ึงมีนายประมุข บรรเจิดสกุล ผู้จัดการ เป็นคสู่ ญั ญารับท�ำการก่อสรา้ งพระเมรุพรอ้ มลฟิ ต์ และซา่ ง ๔ หลงั เปน็ เงนิ ๔๕,๙๐๐,๐๐๐ บาท (สสี่ บิ หา้ ลา้ นเกา้ แสนบาทถว้ น) ตามสญั ญาเลขที่ ๓๐/๒๕๕๕ ลงวนั ที่ ๑๓ ธนั วาคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๔ สญั ญากำ� หนดเร่มิ กอ่ สร้างภายในวันพุธ ท่ี ๑๔ ธันวาคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๔ กำ� หนดกอ่ สรา้ งแล้วเสร็จในวันเสาร ์ท่ี ๓๑ มนี าคม พุทธศกั ราช ๒๕๕๕ พลอากาศตรี อาวุธ เงินชูกลนิ่ อดตี อธิบดีกรมศลิ ปากร และศลิ ปนิ แหง่ ชาติ ประธานคณะทำ� งาน ฝ่ายออกแบบ เขียนแบบ ขยายแบบสถาปัตยกรรม วศิ วกรและลวดลายประกอบสถาปตั ยกรรม เป็นสถาปนกิ ผอู้ อกแบบ นายสทุ นิ เจรญิ สวสั ดิ์ ผอู้ ำ� นวยการสำ� นกั สถาปตั ยกรรม เปน็ วศิ วกรโครงสรา้ ง นายกอ่ เกยี รติ ทองผดุ นายช่างศิลปกรรมช�ำนาญงาน นายจิรายุส จันทร์ประโคน นายช่างเขียนแบบช�ำนาญงาน นายเสกสรรค ์ปญั ญารมั ย์ นายชา่ งเขยี นแบบช�ำนาญงาน เปน็ นายชา่ งศลิ ปกรรมและเขยี นแบบ นายทวี สมโลก หวั หนา้ กลมุ่ 419

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีบรหิ ารงานก่อสร้าง เปน็ วศิ วกรไฟฟา้ นายศิรพิ งษ์ บรู ณอารีย์พงษ์ วศิ วกรโยธาช�ำนาญการพเิ ศษ นายสมเดชคำ� ภาษา นายช่างโยธาปฏบิ ัตงิ าน เป็นผูค้ วบคมุ การกอ่ สร้างพระราชครูศิวาจารย์ (ถาวร ภวังคนนั ทน์) อ่านโครงการบวงสรวงนายประมุข บรรเจดิ สกุล และคณะ โปรยข้าวตอกดอกไม้ ทเ่ี คร่ืองบวงสรวงสงั เวยคณะช่างตอกเสาเอก เสาเอก 420

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ผู้รับเหมาก่อสร้างได้เริ่มด�ำเนินการปรับระดับพ้ืนที่เตรียมการก่อสร้างพระเมรุ ในวันเสาร์ ท่ี ๑๗ธนั วาคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๔ และได้ขดุ หลมุ วางฐานรากคอนกรตี เตรยี มเหลก็ เสาพระเมรุ เพื่อประกอบพิธียกเสาพระเมรุตามโบราณราชประเพณี พิธียกเสาพระเมรุ คตชิ า่ งไทย การยกเสาพระเมรคุ รงั้ นเี้ ทยี บเคยี งไดก้ บั การยกเสาเอก หรอื เสาสำ� คญั ตน้ แรกของอาคารซึ่งมีการจดั พธิ ีบูชาหลมุ เสา ไม้เสา ทั้งพิธีทางพระพุทธศาสนา และพธิ ีพราหมณ์ ขณะที่ชา่ งยกเสาไม้ขน้ึ ตงั้ จึงตอ้ งมฤี กษ์หรือช่วงเวลาอันเปน็ มงคลตามท่ีโหรหรอื พราหมณก์ �ำหนด แม้ว่าการก่อสร้างพระเมรใุ นปจั จบุ ัน มีการปรบั เปลยี่ นเทคนคิ วธิ กี ารกอ่ สรา้ งเพอ่ื ประหยดั เวลา มกี ารใชว้ สั ดทุ ดแทนเพอ่ื ลดทอนการใชไ้ มซ้ ง่ึ เปน็ วสั ดุหายาก เสาทใี่ ชป้ ระกอบพธิ ยี กเสาพระเมรใุ นครง้ั นจ้ี งึ มใิ ชเ่ สาตน้ แรกของการกอ่ สรา้ ง และมใิ ชเ่ สาไม้ แตส่ าระส�ำคัญของพิธียังคงสืบทอดวัตถุประสงค์เดิม คือ การประกอบพิธีมงคลในพระพุทธศาสนาและพิธีพราหมณ์เพ่อื การบวงสรวงบชู าสิง่ ศกั ด์สิ ทิ ธิ์ เทพยดาอารักษ์ในบริเวณท้องสนามหลวง เพือ่ บอกกล่าวขออนุญาตปลกูสรา้ งพระเมรุ และเพ่ือความเป็นสวสั ดิมงคล ความสำ� เร็จลุล่วงของงานและผู้มีส่วนเกี่ยวขอ้ งทงั้ ปวง พระมหาราชครพู ธิ ศี รวี สิ ทุ ธคิ ณุ วบิ ลุ ยเ์ วทยบ์ รมหงส์พรหมพงศ์พฤฒาจารยิ ์(นายชวนิ รงั สพิ ราหมณกลุ ) หัวหน้าพราหมณ์ เทวสถานโบสถพ์ ราหมณ์ ได้กำ� หนดฤกษ์บวงสรวงบูชาฤกษ์ยกเสาพระเมรุ ณ วันจันทร์ ท่ี๑๖ มกราคม พุทธศกั ราช ๒๕๕๕ ตรงกบั วันแรม ๘ คำ�่ เดอื นย่ี ปเี ถาะ จุลศักราช ๑๓๗๓ วางลัคนา ราศีเมษนวางคท์ ่ี ๕ เวลา ๑๑ นาฬิกา ๕๙ นาที เป็น มหทั ธโนฤกษ์ พระอาทิตยอ์ ยศู่ ูนย์กลางขอบฟ้า เรียกวา่ สนธยา ดวงฤกษ์ในการยกเสาพระเมรุ 421

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ภาพผงั การจัดพนื้ ท่พี ธิ ยี กเสาพระเมรุ วันจันทร์ ท่ี ๑๖ มกราคม พุทธศกั ราช ๒๕๕๕ ณ วนั พธิ ี เจา้ หนา้ ทเี่ ตรยี มการตงั้ แตง่ สถานทแ่ี ละมณฑลพธิ ไี วพ้ รอ้ ม ดา้ นทศิ เหนอื ตงั้ ปะรำ� พธิ ี ๖ หลงั เป็นปะร�ำพิธปี ระธาน ๑ หลัง ปะร�ำพิธผี ูร้ ่วมงาน ๒ หลัง ปะรำ� พิธีปี่พาทย์ ๑ หลัง ปะร�ำพธิ บี รกิ ารอาหาร ๑ หลัง และปะร�ำพิธีอ�ำนวยการ ด้านทิศตะวันออกต้ังปะร�ำพิธีสื่อมวลชน ๑ หลัง ด้านทิศตะวันตก ตงั้ ปะรำ� พธิ ที พ่ี กั พราหมณ์ ๑ หลงั ดา้ นหนา้ ปะรำ� พธิ ที พ่ี กั พราหมณ์ ตงั้ ยกพน้ื สเ่ี หลย่ี มจตั รุ สั ขนาด ๙.๖๐ เมตรเพื่อประกอบพิธีร�ำบวงสรวง ภายในปะร�ำพิธีประธาน ตั้งโต๊ะหมู่บูชา พร้อมอาสน์สงฆ์ส�ำหรับพระสงฆ์จาก วัดชนะสงคราม จ�ำนวน ๑๐ รูป เจริญพุทธมนต์ มี พระราชวิมล รักษาการเจ้าอาวาสวัดชนะสงคราม พระราชวิสุทธิเวที เจ้าคณะภาค ๑ พระเมธีวราลงกรณ์ ผู้ช่วยเจ้าอาวาส พระศรีวัชรมุนี ผู้ช่วยเจ้าอาวาส พระศรีภัททิยบดี ผู้ช่วยเจ้าอาวาส พระมหาจรูญ าณจารี ป.ธ.๗ เลขานุการเจ้าคณะภาค ๑ พระมหาประเสริฐ ปสฏฺโ ป.ธ.๗ ผชู้ ว่ ยเจ้าอาวาส พระมหาวมิ ชิ ัย ชยวุฑฺโฒ ป.ธ.๗ พระมหาปกรณ์ กิตฺติธโร ป.ธ.๙ พระมหาราเชนทร์ เขมาสโภ ป.ธ.๘ ท้ายอาสน์สงฆ์ตั้งโต๊ะปูผ้าขาววางเคร่ืองจตุปัจจัยไทยธรรม ตรงข้าม อาสน์สงฆ์ต้ังเก้าอี้ส�ำหรับประธานในพิธี และผู้มาร่วมพิธี ภัตตาหารที่จะถวายพระสงฆ์ ประกอบด้วย น้�ำพรกิ กุ้งสด ต้มเยอ่ื ไผ่ แกงกะหรเี่ อน็ หมู ทอดมันปลากราย ขา้ วสวย ของหวาน ได้แก่ บวั ลอยเผอื ก ผลไม้ได้แก่ มะละกอ และชมพู่ หน้าปะร�ำพิธีเป็นมณฑลพิธียกเสา ต�ำแหน่งท่ีตั้งของเสาท่ีจะท�ำพิธีอยู่บนฐานชาลาพระเมรุ ด้านทิศตะวันออกเฉียงเหนือ กึ่งกลางเป็นต�ำแหน่งฐานรากของเสา พิธียกเสาพระเมรุเป็นการตั้งเสาประกอบบนฐานพระเมรุ ลักษณะเป็นเสาเหล็กต้ังอยู่บนขาเหล็ก เอียงประมาณ ๓๐ องศา มีเครนยึดไว้ ส่วนฐานม ี 422

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีแผน่ เหล็กรองรบั เสา เหลก็ ยนื และเหล็กถกั ยึดระหวา่ งเสา ทโ่ี ครงเสาผูกตน้ กล้วยต้นอ้อย ด้านหน้าเสาตง้ั โต๊ะ ปผู า้ ขาววางพานใสส่ ายสตู รสำ� หรบั ประธานถอื ยกเสาพระเมรุ ถดั ออกไปดา้ นทศิ ตะวนั ตกเฉยี งใต้ ตง้ั รว้ั ราชวตั ิ๕ ชนั้ ปกั ธงขาว ตง้ั แสดงขอบเขตมณฑลพธิ ที ง้ั สม่ี มุ ภายในตง้ั โตะ๊ ปผู า้ ขาว หนั หนา้ เขา้ หามณฑลพธิ ี วางเครอื่ งบวงสรวงสงั เวยบูชาฤกษ์ยกเสา ประกอบดว้ ย เคร่ืองบัตรพลีมีบัตรพระเกตุ ๙ ชัน้ บัตรพระภูมิรปู สามเหลย่ี ม๑ ชัน้ และบัตรเจา้ กรงุ พาลีรูปสี่เหล่ยี ม ๑ ช้ัน เครอื่ งสังเวยมโี ตกวางสง่ิ ของต่าง ๆ ดงั นี้ โตกที่ ๑ มีขนมหวาน๗ อย่าง ไดแ้ ก่ ฝอยทองกรอบ เม็ดขนุน ข้าวเหนียวแกว้ ทองหยิบ ถ่วั กวน ทองเอก และขา้ วตอก โตกท่ี ๒มี เนยนม งาขาว ถั่วเขียว งาด�ำ น้ำ� เปลา่ โตกท่ี ๓ มี น�้ำผ้งึ นมเปรย้ี ว นมจดื โยเกิร์ต โตกที่ ๔ มี เผือก มันตม้ ขาว ตม้ แดง หมากพลู บายศรีปากชาม โตกที่ ๕ มีผลไม้ ได้แก่ องนุ่ มะพร้าว สม้ ทับทิม สาลี่ แอปเปิลแกว้ มังกร มะม่วง เมลอน นอกนัน้ มสี งิ่ ของตา่ ง ๆ วางบนโตะ๊ ไดแ้ ก่ พานพวงมาลัย เทียนเงิน เทียนทอง น้ำ� อบแจกันดอกกุหลาบ ๒ แจกนั แป้งกระแจะ พานสงั ข์บรรจนุ ้�ำอบ พานดอกไม้ ครนั้ ใกลเ้ วลาประกอบพธิ ี พระราชวงศ์ พระประยรู ญาติ ในสมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั น ราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี องคมนตรี รัฐมนตรี ข้าราชการ ผู้ท่ีได้รับเชิญ และสื่อมวลชน มาถึงมณฑลพิธี เจ้าหน้าทก่ี รมศลิ ปากรเชิญนัง่ ตามตำ� แหน่งท่ีกำ� หนด เวลา ๑๐ นาฬกิ า พลต�ำรวจเอก โกวทิ วัฒนะ รองนายกรัฐมนตรี ประธานคณะกรรมการฝา่ ยจดัสร้างพระเมรุ สิ่งปลูกสร้างประกอบพระเมรุ และบูรณปฏิสังขรณ์ราชรถและพระยานมาศ จุดธูปเทียนบูชาพระรัตนตรัย เจ้าหน้าที่อาราธนาศีล ประธานสงฆ์ให้ศีล พระสงฆ์เจริญพระพุทธมนต์ ถวายภัตตาหารเพล ปีพ่ าทยบ์ รรเลงเพลงฉ่ิงพระฉันเพล เวลา ๑๑ นาฬิกา ๒๕ นาที นางสาวย่ิงลักษณ์ ชินวัตร นายกรัฐมนตรี เดินทางมาถึงบริเวณพิธี พลต�ำรวจเอก โกวิท วัฒนะ รองนายกรัฐมนตรี ประธานคณะกรรมการฝ่ายจัดสร้างพระเมรุ ส่ิงปลูกสร้างประกอบพระเมรุ และบูรณปฏิสงั ขรณร์ าชรถและพระยานมาศ กลา่ วรายงาน ดังน้ี กราบเรียน นายกรฐั มนตรี กระผม พลต�ำรวจเอก โกวิท วัฒนะ รองนายกรัฐมนตรี ในนามของคณะ กรรมการฝ่ายจดั สร้างพระเมรุ สิ่งปลกู สร้างประกอบพระเมรแุ ละบรู ณปฏิสงั ขรณ์ราชรถ และพระยานมาศ ขอขอบพระคุณเป็นอย่างย่ิง ที่ท่านนายกรัฐมนตรีกรุณาให้เกียรติมา เป็นประธานในพธิ ียกเสาพระเมรุ ส�ำหรบั ประกอบพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเดจ็ พระเจ้าภคนิ เี ธอ เจ้าฟ้าเพชรรตั นราชสุดา สริ ิโสภาพัณณวดี ในวนั น้ี ตามคติความเชื่อของไทยแต่โบราณน้ัน พระมหากษัตริย์และพระบรมวงศ์ ชนั้ สงู ลว้ นไดร้ บั นบั ถอื วา่ ทรงสบื เชอ้ื สายมาจากสมมตเิ ทพ จงึ เชอ่ื กนั วา่ เมอ่ื ถงึ วาระสดุ ทา้ ย แห่งพระชนม์ชีพ ทุกพระองค์จะเสด็จกลับคืนสู่ทิพยสถาน ณ พระสุเมรุบรรพต ดังน้ัน เมอ่ื จะถวายพระเพลงิ พระศพ จงึ มกี ารสรา้ งพระเมรุ เสมอื นจ�ำลองเขาพระสเุ มรจุ ากสรวง สวรรค์มาประดิษฐาน ณ บริเวณมณฑลพิธีใจกลางพระนคร เพ่ือส่งเสดจ็ สู่สวรรคาลัย แม้ พระเมรจุ ะมรี ปู ลกั ษณแ์ ละขนาดแตกตา่ งลดหลน่ั กนั ตามพระอสิ รยิ ยศ แตล่ ะองคป์ ระกอบ ต่าง ๆ ยงั คงความวจิ ิตรบรรจง ตามคุณลักษณะของศิลปะสถาปตั ยกรรมไทยทกุ ประการ เพื่อความงดงามและสมพระเกียรติยศ 423

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี การสร้างพระเมรุเป็นงานสถาปัตยกรรมท่ีแสดงภูมิปัญญาช่างอย่างสูง การ ออกแบบรปู ลกั ษณ์การกอ่ สร้างอาคาร การประกอบลวดลายประดษิ ฐต์ กแต่งทกุ สว่ นให้ เข้ากับอาคาร ล้วนต้องใช้ช่างที่มีความรอบรู้ มีฝีมือและมีทักษะในงานศิลปกรรมและ กระบวนชา่ งไทยทกุ สาขามาร่วมกนั ปฏิบัตงิ าน ส่งิ ทมี่ ีความส�ำคัญอยา่ งย่ิงคอื ตอ้ งปฏิบตั ิ ใหถ้ กู ตอ้ งตามโบราณราชประเพณคี รบถว้ นทกุ ขน้ั ตอน การยกเสาพระเมรเุ ปน็ จารตี ส�ำคญั ของการเรม่ิ การกอ่ สรา้ งอาคารทางสถาปตั ยกรรม เพอื่ เปน็ ขวญั และเปน็ สริ มิ งคลแกค่ ณะ ท�ำงานและผู้ท่ีเก่ียวข้อง คณะกรรมการฝ่ายจัดสร้างพระเมรุ สิ่งปลูกสร้างประกอบพระ เมรุและบูรณปฏิสงั ขรณร์ าชรถและพระยานมาศ จึงก�ำหนดจัดพิธียกเสาพระเมรุส�ำหรับ ประกอบพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตน ราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี ขึน้ ในเวลาอนั เป็นมหัทธโนฤกษ์ บดั นี้ ไดเ้ วลาฤกษ์ส�ำหรับการพิธยี กเสาพระเมรแุ ลว้ กระผมขอกราบเรยี นเชิญ ทา่ นนายกรฐั มนตรี เปน็ ประธานในการประกอบพธิ ยี กเสาพระเมรุ เพอื่ ความเปน็ สริ มิ งคล และความส�ำเรจ็ ในการด�ำเนนิ งานสบื ไป เวลา ๑๑ นาฬิกา ๓๐ นาที เปน็ ปฐมฤกษป์ ระกอบพิธพี ราหมณ์ นางสาวยิง่ ลักษณ์ ชินวตั ร นายกรัฐมนตรี จุดธูปเทียนที่เครื่องบวงสรวงสังเวย ปักธูปหางท่ีเครื่องบวงสรวงสังเวยร่วมกับข้าราชการชั้นผู้ใหญ ่แลว้ กลบั ไปนง่ั ในปะรำ� พธิ ี จากนน้ั พระมหาราชครพู ธิ ศี รวี สิ ทุ ธคิ ณุ วบิ ลุ ยเ์ วทยบ์ รมหงส์ พรหมพงศ์ พฤฒาจารยิ ์อ่านโองการบวงสรวงเสาพระเมรุ ดงั นี้ “ณ บดั น้ี วนั จนั ทร์ แรม ๘ คำ่� เดอื นย่ี พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๕ กาลเพลาจดั พธิ กี รรม ตามจารตี โบราณ สร้างสถานออกพระเมรุ พระราชวงศส์ ไู่ กรลาศ สมเด็จพระเจ้าภคนิ ีเธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี ราชนารพี ระราชธดิ าในรชั กาลที่ ๖ ไดฤ้ กษย์ ก เสาพระเมรุ เฉกเช่นธรรมเนียมราชประเพณี จัดพิธีพลีกรรมบวงสรวงมเหศรศักด์ิ ด้วย ข้าพระพุทธเจ้า จักประกาศอัญชลีแด่เทพยดา พระมหาเทวะฤษีและพระพรหมฤษี องคเ์ ทพ พระวิษณุกรรม ทรงเมตตาประทานพรอวยชัย พร้อมให้สรรพวทิ ยา ประสิทธิ์ ถว้ นเมอื งสวรรคแ์ ละโลกมนษุ ยเ์ ขา้ ใจมรรคาสดู่ นิ แดนพระสเุ มรุ ทง่ี ดงามพลิ าศวจิ ติ รตราตรู อีกหมู่สถาปัตยกรรมเพราเพริศ เลิศนิรมิตศิลปะอนันต์ ขออัญเชิญวิชาน้ันสู่ห้วงหัทยา ช่าง ให้ก่อสร้างพระเมรุได้ต่อเนื่อง เปิดประเทืองปัญญาคร้ังน้ีไซร้ ให้เลิศล้วนบริบูรณ์ โสตถ์เิ ทอญฯ ขออญั เชญิ พระพฆิ เนศวรเทพเจา้ แหง่ ความส�ำเรจ็ ขอพระอศิ วรเปน็ เจา้ เขา้ มาสู่ มณฑลพธิ กี าร พระผอู้ วตารปราบพญามารในสามพภิ พ นบหตั ถถ์ วายคอื พระนารายณเ์ ทว ฤทธิ์ อีกพระวิษณุกรรมเรอื งเดชเดชา พระพรหมธาดามหาสถาน เทพยดาบรบิ าล บ�ำรงุ พระนคร พระหลักเมือง พระเส้ือเมอื ง พระทรงเมอื งและพระกาฬไชยศรี เทวะมนตรศี รี บริรกั ษ์ขณั ฑสมี าอาณาจกั รไทย เทิดไทพ้ ระสยามเทวาธิราช ขออญั เชิญลีลาศ ณ สโมสร สันนิบาต ประทานพรในพิธี ยกเสาพระเมรแุ ห่งสมเด็จพระเจา้ ภคนิ ีเธอ เจา้ ฟ้าเพชรรตั น ราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี ผเู้ สดจ็ สสู่ วรรคาลยั อวยพรชยั งานกอ่ สรา้ งทกุ คณะบรรลสุ �ำเรจ็ ราบรน่ื ละอปุ สรรคนริ าศไกล ประกาศความส�ำเร็จราบรื่นเรว็ พลันโสตถิเทอญ” 424

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี นางสาวยงิ่ ลกั ษณ์ ชินวตั ร นายกรฐั มนตรี ทำ�พธิ ยี กเสาพระเมรุ ณ มณฑลพิธที อ้ งสนามหลวง425

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี เวลา ๑๑ นาฬกิ า ๕๕ นาที นางสาวยิง่ ลกั ษณ์ ชินวัตร นายกรัฐมนตรี ไปยงั ฐานรากเสาพระเมรุ ปดิ ทอง ผกู ผ้าแพรสีขาว ประพรมน้�ำอบไทยท่ีปลายเสา และโปรยขา้ วตอกดอกไม้ เวลา ๑๑ นาฬิกา ๕๙ นาที นางสาวย่งิ ลกั ษณ์ ชินวัตร นายกรัฐมนตรี ชกั สายสูตรยกเสาข้ึนตัง้ แลว้ พระมหาราชครูพิธีศรีวิสุทธิคุณ วิบุลย์เวทย์บรมหงส์ พรหมพงศ์ พฤฒาจาริย์ รดน�้ำเทพมนต์ วางใบมะตูมและเจิมเสา ระหวา่ งน้ันพระสงฆ์เจรญิ ชัยมงคลคาถา เจา้ พนกั งานลัน่ ฆอ้ งชัย เป่าสงั ข์ ไกวบัณเฑาะว์ ปพ่ี าทย์บรรเลงเพลงมหาฤกษ์ รำ� บวงสรวง ดว้ ยเพลงช้าสรอ้ ยสน และเพลงโปรยข้าวตอก ผูร้ �ำเปน็ ชาย-หญงิ จ�ำนวน๗ คู่ ประกอบด้วย นายพงษ์ศักดิ์ บุญล้น นายเอก อรุณพันธ์ นายวัลลภ พรพิสุทธ์ิ นายปรัชญา ชัยเทศ นายสมเจตน์ ภูน่ า นายฉนั ทวัฒน์ ชูแหวน นายธรี เดช กล่นิ จันทร์ นางสาวเสาวรักษ์ ยมะคุปต์ นางสิรวิ รรณอาจมังกร นางนาฏยา รัตนศกึ ษา นางสาวรจนา ทบั ทมิ ศรี นางสาวปภาวี จึงประวัติ นางอญั ชลกิ า หนอสิงหา และนางสาวภวนิ ี เดชสุภา จบแล้ว เวลา ๑๒ นาฬกิ า ๓๐ นาที นางสาวยงิ่ ลกั ษณ์ ชนิ วตั ร นายกรฐั มนตรี และขา้ ราชการชนั้ ผใู้ หญถ่ วายจตุปัจจยั ไทยธรรมแด่พระสงฆ์ พระสงฆ์อนุโมทนา นางสาวยงิ่ ลักษณ์ ชินวัตร นายกรัฐมนตรี กรวดนำ้� ถวายเป็นพระราชกุศล จบแลว้ พระสงฆ์กลับ เป็นเสร็จพธิ ี รำ�บวงสรวง พระเมรุสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ปลูกสร้างตามแบบสถาปัตยกรรมไทย เป็นอาคารจตรุ มุขยอดปราสาททรงมณฑปที่มกี ารลดทอนชัน้ เหม ตวั อาคารประกอบดว้ ยชนั้ ฐาน องคพ์ ระเมรหุ ลงั คาและเครอ่ื งยอด ประดบั ตกแตง่ ดว้ ยลวดลายผา้ ทองยน่ ฉลสุ าบสแี ละเครอ่ื งประกอบพระอสิ รยิ ยศ 426

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี องคพ์ ระเมรุมีขนาดกว้าง ๒๙.๒๐ เมตร ยาว ๓๐.๖๐ เมตร สงู จากพ้นื ดินถงึ ยอดฉตั ร ๓๕.๕๙ เมตรโครงสร้างทวั่ ไปเป็นโครงเหล็ก ฐากรากเปน็ แผน่ คอนกรตี สำ� เรจ็ รปู แบบ Hollow Core หนา ๐.๑๕ ๐.๒๐๐.๒๕ และ ๐.๓๐ เมตร เสาตอมอ่ เสา คาน ตง เปน็ เหลก็ หนา ๓.๒ มลิ ลิเมตร เฉพาะเสาองคพ์ ระเมรุ ๔ เสาซอ่ นอยภู่ ายในชอ่ งผนงั โครงภายในเปน็ เสาโครงเหลก็ ทกั สำ� หรบั รบั โครงเหลก็ สว่ นยอดพระเมรุ ตงั้ อยบู่ นแทน่คอนกรีตเสริมเหลก็ ส�ำเร็จรปู ผนงั หุ้มไม้อดั ยางหนา ๖ มลิ ลเิ มตร โครงเครา่ ไมย้ าง ตวั อาคารยกพน้ื ๒ ระดบั เปน็ ฐานชาลาและฐานองคพ์ ระเมรุ ฐานชาลาเปน็ ยกพน้ื รปู สเ่ี หลย่ี มผนื ผา้ ย่อมุมทั้งสี่ด้านสิบหกเหล่ียม กว้าง ๒๙.๒๐ เมตร ยาว ๓๐.๖๐ เมตร สูงจากระดับพ้ืนดินถึงพื้นฐานชาลา ๑.๒๐ เมตร ฐานทกั ษณิ โดยทว่ั ไปยน่ื ออกจากเสารมิ ๐.๖๕ เมตร สำ� หรบั ทำ� ฐานโดยรอบ ฐานทกั ษณิ ประกอบหนา้ กระดานท้องไม้ เส้นลวด บวั หนา้ กระดานลา่ งและหนา้ กระดานบนประดบั ลายฉลุผ้าทองยน่ สาบสนี �้ำเงนิลายประจำ� ยามกา้ มปู เสน้ ลวดเดนิ เสน้ ทอง บวั ควำ�่ และบวั หงายประดบั ลายฉลผุ า้ ทองยน่ สาบสนี ำ้� เงนิ ลวดบวัเดนิ เสน้ ทอง ทอ้ งไมป้ ระดบั ลายรกั รอ้ ย ฉลผุ า้ ทองยน่ สาบสนี ำ้� เงนิ เดนิ เสน้ ทองในแนวตง้ั มบี นั ไดทางขน้ึ ลงจากพ้ืนดินถึงพ้ืนฐานชาลาท้ังสี่ทิศ แต่ละทิศเป็นบันไดหลักและบันไดรอง บันไดด้านทิศตะวันตกเป็นบันไดใหญ่แบ่งเป็น ๓ ช่อง ช่องกลาง เป็นลฟิ ต์ไฮดรอลิก แต่ละชอ่ งบันไดมีบันได ๗ ข้นั เปน็ ไมเ้ นอื้ แข็งลูกนอนปพู รมอดัสแี ดง จมกู บนั ไดปิดทบั ด้วยไมป้ ดิ ผ้าทองย่นเป็นแถบทองลกู ตงั้ บันได (บัวขัน้ บันได) ประดบั ลายรักรอ้ ยฉลุผ้าทองยน่ สาบสนี ำ�้ เงนิ และสชี มพเู ดนิ เสน้ ทองในแนวตงั้ แมบ่ นั ไดประดบั ลายประจำ� ยามกา้ มปฉู ลผุ า้ ทองยน่ สาบสนี ำ้� เงนิ ผนงั ทอ้ งไมบ้ นั ไดพน้ื สนี ำ้� เงนิ เดนิ รว้ิ เสน้ ทองในแนวตง้ั พกุ รบั ขนั้ บนั ไดประดบั ลายชอ่ กระหนกเปลวฉลุผา้ ทองยน่ สาบสนี ้�ำเงนิ หนา้ ตดั ขอบขน้ั บนั ไดทง้ั ดา้ นหนา้ และดา้ นขา้ งเดนิ เสน้ ดว้ ยผา้ ทองยน่ ราวบนั ไดเหลย่ี มทาสแี ดงเดนิ ขอบทอง พนักราวบนั ได ลูกกรงบันไดเปน็ เหล็กกลอ่ งพื้นสแี ดงประดบั ลายราชวตั ิ กลางและมมุประดับลายประจำ� ยามหล่อด้วยไฟเบอรก์ ลาสทาสีทองแววสเี งนิ ราวจับเปน็ ไมท้ าสีทอง เสาบันไดเปน็ เสาหัวเม็ดหล่อดว้ ยไฟเบอร์กลาส บวั คอเสาประดับลายกระจงั ฉลุผ้าทองย่นสาบสีแดงแววสเี งิน ตัวเสาพื้นสีแดงเดนิร้ิวเสน้ ทอง หวั เสาเปน็ เสาหวั เมด็ ส่เี หล่ยี มประดับลายฉลุผ้าทองย่นสาบสีแดงแววสเี งนิ ยอดเสาเม็ดเปน็ รปู บัวประดับลายฉลผุ ้าทองยน่ สาบสีแดงแววสเี งนิ ที่พืน้ ลานข้างบนั ไดใหญท่ ิศตะวันออกต้งั เสาฉนวนประกอบหอเปล้ืองเครื่อง ข้างละ ๓ ต้น ส�ำหรบักั้นมา่ นด้านทิศเหนือและทิศใตข้ องชอ่ งทางเดนิ ระหวา่ งพระเมรกุ ับหอเปลื้อง เสาฉนวนน้นั เปน็ เสาสเ่ี หลยี่ มมีความสงู ๕.๓๕ เมตร โครงเสาเปน็ เหลก็ ขึน้ รปู ด้วยแผ่นไฟเบอร์ซเี มนต์ ส่วนลวดลายหลอ่ เรซิน ฐานเสาฉนวนประกอบดว้ ยหนา้ กระดานทอ้ งไมเ้ สน้ ลวดทำ� สชี มพู หนา้ กระดานบนประดบั ลายประจำ� ยามลกู โซท่ าสที องแววสีชมพู ท้องไมท้ ำ� ลูกฟกั พนื้ สแี ดงประดับลายกระจงั และบวั คิ้วกรอบทาสที อง เสาบนทาสชี มพู คว้ิ เหลี่ยมเสาและกระจงั ทาสที อง ปลายเสาประดบั บวั คอเสอ้ื และบวั หวั เสาลายทาสที องแววสชี มพู เหนอื หวั เสาประดบั โคมแก้วรปู วงรีคล้ายใบหนา้ สตรเี สน้ ผ่าศูนย์กลางขนาด ๑๐ นว้ิ ใส่หลอดไฟขนาด ๖๐ แรงเทียน มียอดเป็นมงกฎุหลอ่ ไฟเบอร์กลาสทาสที อง ตัวผ้าม่านท�ำด้วยผา้ ตาดพืน้ ดำ� ลายทอง ซับในท�ำด้วยผา้ ฝา้ ยสเ่ี สน้ ยอ้ มสีกลีบบัวไมม่ ีหัวมา่ น มีสายรดั มา่ น มีโซถ่ ่วงน้ำ� หนักทก่ี ลางม่านและชายมา่ น ชายมา่ นสูงจากพ้นื ๓.๘๐ เมตร ผ้าม่านนี้เปดิ แยกจากกันที่กลางราวมา่ นระหว่างเสาฉนวนพระเมรุ และเสาฉนวนหอเปลอ้ื งเครอื่ ง ท่พี น้ื ลานขา้ งบนั ไดใหญ่ทศิ ตะวันตกต้งั เสาโคมประทีป ๒ ต้น เพ่ือใหแ้ สงสว่าง 427

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี พระเมรรุ ะหวา่ งการกอ่ สรา้ ง พ้ืนฐานชาลา ตงไมเ้ น้ือแข็ง ปูไมอ้ ดั ยางขนาด ๑.๒๐ เมตร X ๒.๔๐ เมตร หนา ๒๐ มลิ ลิเมตร ตีชนอดั สนทิ ปพู รมอดั สแี ดงอดั ทบั หนา้ พนกั ฐานชาลาและเสาพนกั ประดบั ลายฉลผุ า้ ทองยน่ สาบสแี ละลายเหมอื นพนกั ราวบนั ไดและเสาบันได ทเี่ สาพนกั ฐานชาลาตรงมมุ ยอ่ ไมโ้ ดยรอบประดบั ดว้ ยแทน่ ฐานสำ� หรบั ประดษิ ฐานรปู เทวดานง่ั คกุ เขา่ถือตาลปัตรแวน่ แก้ว ถอื ดวงโคม และตง้ั ฉัตรปรุ ๕ ชัน้ รายรอบจ�ำนวน ๒๔ แท่น โดยประดิษฐานรปู เทวดานัง่ คุกเขา่ ถอื ตาลปัตรแว่นแกว้ ๖ องค์ ถอื ดวงโคม ๑๔ องค์ และแท่นต้งั ฉตั รปรุ ๕ ช้นั ๔ คัน ตวั แท่นเป็นรูปสี่เหลย่ี มจตั รุ สั กวา้ ง ๐.๘๐ เมตร ยาว ๐.๘๐ เมตร สงู ๑.๒๐ เมตร หลอ่ ดว้ ยไฟเบอรก์ ลาสประดับผา้ ทองย่นสาบสสี อดแวว ประกอบหนา้ กระดาน เส้นลวด บัว ท้องไม้ หนา้ กระดานลา่ งและหน้ากระดานบนประดับลายฉลุผา้ ทองย่นสาบสแี ดงและน้ำ� เงิน ลายประจ�ำยาม เส้นลวดเดนิ เสน้ ทอง บัวคว�ำ่ และบัวหงายประดับลายฉลุผ้าทองย่นสาบสีแดง สีเขียวแววสีเงิน ลวดบัวเดินเส้นทอง คอฐานล่างและคอฐานบนพื้นสีแดงเดินเส้นทอง ในแนวตงั้ ลกู แกว้ ลา่ งและลกู แกว้ บนประดบั ลายฉลผุ า้ ทองยน่ สาบสลี ายประจ�ำยาม ทอ้ งไมเ้ สาโดยรอบประดบัลายฉลผุ ้าทองยน่ สาบสชี มพู แววสเี งนิ ลายกระจังเดินเสน้ ทอง ตรงกลางผนังทำ� ซมุ้ ลายซอ้ นไม้ปดิ ผา้ ทองย่นพื้นซมุ้ สนี ำ้� เงิน กลางซุม้ ประดบั ลายซอ้ นไม้ปิดผ้าทองยน่ รปู พานพมุ่ ดอกไม้ ตัวพมุ่ สชี มพูลายดอกประจ�ำยามตวั พานพ้นื สีเขยี วลายบัว แทน่ ฐานต้งั เทวดารปู ส่เี หล่ียมจัตรุ ัส กว้าง ๐.๖๕ เมตร ยาว ๐.๖๕ เมตร สงู ๐.๕๐เมตร ประกอบหน้ากระดาน ท้องไม้ เสน้ ลวด บัว หนา้ กระดานประดับลายกลีบบวั ฉลผุ า้ ทองยน่ สาบสแี ดงแววสีเงนิ เสน้ ลวดเดินเส้นทอง บัวคว่�ำประดบั ลายฉลุผา้ ทองย่นสาบสีเขียวแววสีเงิน ลวดบัวเดนิ เส้นทอง คอฐานพนื้ สแี ดงเดนิ เสน้ ทองในแนวตง้ั เสน้ ลวดเดนิ เสน้ ทอง หนา้ กระดานปากฐานประดบั ลายฉลผุ า้ ทองยน่ สาบสแี ดงลายประจ�ำยาม 428

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ที่พ้ืนฐานชาลาด้านในมีบันไดทอดขึ้นสู่องค์พระเมรุท้ัง ๔ ทิศ ด้านทิศเหนือและด้านทิศใต้ มี ๓บันได เป็นบนั ไดใหญ่ ๑ บันได กว้าง ๒.๖๐ เมตร ขนาบข้างด้วยบันไดเล็ก ๒ บนั ได กวา้ ง ๑.๕๐ เมตร ด้านทิศตะวันออกและทิศตะวันตกมีบนั ไดใหญ่ ๑ บนั ได กวา้ ง ๓.๐๐ เมตร เฉพาะด้านทศิ ตะวนั ตกติดตั้งลิฟต ์ไฮดรอลิก ส�ำหรับเปน็ ทางเสดจ็ พระราชดำ� เนิน ขนาดกว้าง ๒.๐๕ เมตร และยาว ๒.๐๕ เมตร โครงเหลก็ ปูพืน้ดว้ ยไม้อัดยาง บุพื้นดว้ ยพรมสีแดง ลอ้ มรอบดว้ ยพนัก แต่ละชอ่ งบันไดมีบันได ๖ ข้นั เป็นไม้เน้ือแขง็ ลักษณะลวดลายการประดบั ตกแตง่ บนั ได ราวบนั ได พนกั บนั ได ผนังทอ้ งไมบ้ ันได เสาบันได เหมอื นบันไดทางข้นึ ลงจากพื้นดินถึงพ้นื ฐานชาลา ที่พ้ืนฐานชาลาข้างบันไดทางข้ึนลงฐานชาลาสู่องค์พระเมรุ ตั้งแท่นประดับฉัตรเคร่ืองสูงและโคมประทปี ประจ�ำมุมพระเมรุ จ�ำนวน ๑๐ แท่น เทวดายนื เชิญฉตั รเคร่ืองสูง จ�ำนวน ๘ ตน้ และเชิญโคมประทีปจ�ำนวน ๒ โคม ตัวแท่นเป็นรูปสเี่ หลี่ยมจตั รุ สั ขนาด ๐.๘๐ เมตร ยาว ๐.๘๐ เมตร สงู ๑.๒๐ เมตร ลักษณะลวดลายการประดับตกแต่งแท่นเหมือนแท่นประดับรูปเทวดานั่งคุกเข่าถือตาลปัตรแว่นแก้ว ฐานปักฉัตรประกอบหนา้ กระดาน ประดบั ลายดอกประจำ� ยามฉลผุ า้ ทองยน่ สาบสีแดงและสเี ขยี ว บัวคว�ำ่ ประดับลายฉลุผ้าทองย่นสาบสีแดงแววสีเงิน ลวดบัวเดินเส้นทอง ท้องไม้พ้ืนสีแดงเดินเส้นทองในแนวต้ัง เส้นลวดเดินเส้นทอง ลูกแกว้ อกไก่ประดับลายบัวฉลผุ ้าทองยน่ สาบสแี ดงแววสีเงิน เสน้ ลวดเดนิ เส้นทอง ท้องไม้พ้ืนสแี ดงเดินเส้นทองในแนวตั้ง ช้ันบนสุดทำ� เป็นบัวประดับลายฉลุผ้าทองย่นสาบสีแดง ลวดบัวเดินเส้นทอง เฉพาะแท่นประดับฉตั รทัง้ ๑๐ แท่นนี้สรา้ งทำ� โดยผรู้ ับเหมากอ่ สรา้ ง ฉัตรเคร่ืองสูงประจ�ำมุมพระเมรุ ๘ ต้น ส�ำนักช่างสิบหมู่เป็นผู้รับผิดชอบการจัดท�ำ โครงฉัตรท�ำดว้ ยเหล็ก คนั ฉัตรทาสแี ดง ดา้ มฉตั รปักลงไปในฐานของฉัตร ผ่านแท่นประดับฉตั รถึงพื้นฐานทกั ษณิ ตัวฉัตรมลี กั ษณะเปน็ ฉตั รทรงกลม เพดานฉตั รทำ� ดว้ ยไมอ้ ดั ประกอบดวงโคมไฟ กำ� พทู ำ� ดว้ ยเรซนิ ลายกลบี บวั ปดิ ทอง ตวั ฉตั รแตล่ ะชนั้ ทำ� ดว้ ยผา้ แพรสแี ดงประดบั ลายฉลผุ า้ ทองยน่ ลายกรวยเชงิ เฉพาะระบายฉตั รชน้ั ท่ี ๑ ประดบัตุ้งติง้ ใบโพธโ์ิ ลหะปดิ ผ้าทองยน่ ฉัตรช้ันที่ ๑ มเี ส้นผ่าศนู ย์กลาง ๐.๗๒๕ เมตร สงู ๐.๓๕ เมตร ฉัตรชั้นที่ ๒มเี ส้นผา่ ศนู ยก์ ลาง ๐.๕๒๕ เมตร สูง ๐.๓๐ เมตร ฉัตรช้นั ท่ี ๓ มีเสน้ ผา่ ศูนยก์ ลาง ๐.๓๗๕ เมตร สงู ๐.๒๕เมตร ฉัตรช้นั ท่ี ๔ มีเสน้ ผา่ ศูนย์กลาง ๐.๒๗๕ เมตร สูง ๐.๒๐ เมตร ฉัตรช้ันที่ ๕ มเี ส้นผ่าศูนยก์ ลาง ๐.๒๐เมตร สงู ๐.๑๗๕ เมตร ฉัตรช้ันที่ ๖ มเี ส้นผา่ ศนู ย์กลาง ๐.๑๕ เมตร สูง ๐.๑๑๕ เมตร ฉัตรชนั้ ที่ ๗ มีเส้นผา่ศนู ยก์ ลาง ๐.๑๒๕ เมตร สูง ๐.๑๒๕ เมตร ยอดฉัตรเปน็ ไม้กลึงปดิ ทอง องค์พระเมรุตั้งอยู่กึ่งกลางพื้นฐานชาลา มีลักษณะเป็นอาคารโถงจตุรมุขยอดปราสาททรงมณฑปมีฐานสงู จากพนื้ ชาลาถงึ พน้ื พระเมรุ ๑.๘๐ เมตร องค์พระเมรุเป็นรปู สเี่ หล่ยี มยอ่ มมุ ไม้สบิ สอง กว้าง ๖.๗๐เมตร ยาว ๖.๗๐ เมตร มุขทศิ เหนอื และมขุ ทิศใต้ กว้าง ๓.๐๐ เมตร ยาว ๔.๓๐ เมตร มุขทิศตะวนั ออกเป็นทต่ี ้ังเตาเผา กวา้ ง ๕.๐๐ เมตร ยาว ๖.๗๕ เมตร และทิศตะวันตกกว้าง ๓.๐๐ เมตร ยาว ๓.๖๕ เมตร เคร่ืองยอดทรงมณฑป ๕ ชน้ั เชงิ กลอน มกี ารลดทอนชนั้ เหมหลงั คาเปน็ มมุ ซอ้ น ๒ ชนั้ ๒ ตบั หลงั คา ตกแตง่ ลวดลาย ท้ังภายในและภายนอก ฐานองคพ์ ระเมรเุ ปน็ ฐานสงิ หแ์ ละฐานสงิ หบ์ วั เชงิ บาตรตำ� แหนง่ องคพ์ ระเมรุ เฉพาะชว่ งองคพ์ ระเมรุเปน็ ย่อมมุ ไม้สบิ สอง สูงจากระดบั พ้ืนฐานชาลาถงึ พ้นื พระเมรุ ๑.๘๐ เมตร พืน้ องค์พระเมรุโดยท่วั ไปย่ืนออกจากเสาริม ๐.๖๕ เมตร สำ� หรับทำ� ฐานโดยรอบ ฐานประกอบดว้ ยหนา้ กระดาน เทา้ สิงห์ ท้องไม้ บัว เส้นลวดหน้ากระดานล่างและหน้ากระดานบนประดับลายประจ�ำยามก้ามปู ผ้าทองย่นสาบสีน�้ำเงิน ถัดขึ้นไปซ้อน 429

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีเส้นลวดเดินเส้นทอง ๒ ช้ัน เท้าสิงห์ประดับลายกุด่ันตาแหฉลุผ้าทองย่นสาบสีน้�ำเงิน กาบเท้าสิงห์เป็นรูปกระจังใบเทศเข้ามุมปิดผ้าทองย่นสาบสีน้�ำเงินแววสีเงิน ลายท้องสิงห์ประดับลายฉลุผ้าทองย่นสาบสีชมพ ูบวั หลงั สงิ หป์ ระดบั ลายฉลผุ า้ ทองยน่ สาบสนี ำ�้ เงนิ ลวดบวั เดนิ เสน้ ทอง ทอ้ งไมป้ ระดบั ลายเขม้ ขาบชนดิ รกั รอ้ ยฉลุกระดาษทองย่นสาบสีนำ้� เงนิ ลกู แกว้ คอฐานประดบั ลายประจำ� ยามก้ามปูลูกโซ่ฉลุผ้าทองย่นสาบสนี ำ้� เงนิ พ้นื พระเมรุ ตงไม้เนอื้ แขง็ ปูไมอ้ ดั ยางขนาดกว้าง ๑.๒๐ เมตร ยาว ๒.๔๐ เมตร หนา ๒๐ มลิ ลเิ มตรตชี นอดั สนทิ ปพู รมอัดสีแดงอัดทับหน้า เสามขุ ทิศพระเมรุ บัวโคนเสาประกอบหนา้ กระดาน ท้องไม้ บัว เส้นลวด หนา้ กระดานประดับลายฉลผุ า้ ทองยน่ สาบสนี ำ้� เงนิ แววสเี งนิ ลายประจำ� ยามกา้ มปู เสน้ ลวดเดนิ เสน้ ทอง บวั ควำ�่ ประดบั ลายฉลผุ า้ ทองยน่ สาบสีน�้ำเงินแววสีเงิน ลวดบัวเดินเส้นทอง คอฐานทาสีแดงเรียบ ลูกแก้วประดับลายรูปแปดเหล่ียมฉลุผ้าทองย่นสาบสีน�้ำเงินแววสีเงิน เส้นลวดเดินเส้นทอง คอฐานบนทาสีแดงเรียบ เส้นลวดเดินเส้นทอง โคนเสาเหลี่ยมประดับกาบบัวลายซ้อนไม้ปิดผ้าทองย่นสาบสีน�้ำเงินแววสีขาว ตัวเสาพื้นสีขาวครีมประดับลายฉลุผ้าทองย่นสาบสีลายโคมพุ่มข้าวบิณฑ์ชนิดก้านแย่ง ค้ิวเหลี่ยมเสาประดับลายรักร้อยฉลุผ้าทองย่นสาบสีนำ�้ เงินแววสีเงิน บัวปลายเสาเป็นบัวกลีบขนุนประดับลายฉลุผ้าทองย่นสาบสีนำ�้ เงินแววสีเงิน ปลายเสาประดับ คันทวยลายซ้อนไม้ปิดผา้ ทองยน่ เสาองคพ์ ระเมรเุ ปน็ เสายอ่ ไมส้ บิ สองประดบั ลวดลายเหมอื นเสามขุ ทศิ ซอ้ นบวั หวั เสา ๒ ชน้ั สงู เสมอชั้นเชงิ กลอนรับยอดช้ันที่ ๑ ผนังภายในโดยทั่วไปบุไม้อัดยางหนา ๖ มิลลิเมตร ทาสีชมพูตามสีวันประสูติของสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟา้ เพชรรัตนราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี ประดับลายพ่มุ ข้าวบิณฑ์กา้ นแยง่ ฉลผุ ้าทองย่นสาบตรงกลางลายพ่มุ ขา้ วบิณฑ์ ท�ำเปน็ รูปเพชรแววสเี งนิ สอ่ื พระนาม “เพชรรัตน” บวั เชงิ ผนงั ประดบั ลายฉลุผ้าทองย่นสาบสีแดงเดินเส้นทอง ขอบเชิงผนังบนและล่างซ้อนไม้ประดับลายประจ�ำยามก้ามปูลูกฟักฉลุผ้าทองย่นสาบสีน้�ำเงินแววสีเงิน ผนังส่วนบนเป็นลายเฟื่องอุบะ และลายพุ่มพร้อมเจาะช่องระบายอากาศท�ำเป็นลายราชวัติ ผนงั ภายนอกโดยท่ัวไปบไุ มอ้ ัดยางหนา ๖ มิลลิเมตร เรยี บ ท�ำกรอบลูกฟกั ประดบั ลายฉลผุ ้าทองยน่สาบสพี นื้ ลกู ฟักสีชมพูประดบั ลายฉลผุ ้าทองยน่ สาบสี เปน็ ลายลกู ฟกั กระดานดุน องคพ์ ระเมรเุ จาะผนงั โปรง่ ๔ ทศิ แตล่ ะชอ่ งตดิ ฉากบงั เพลงิ ยกเวน้ ดา้ นทศิ ตะวนั ออกตดิ ฉากบงั พระเตา กรอบชอ่ งผนงั ดา้ นในองคพ์ ระเมรปุ ระดบั ลายกรอบคหู า เปน็ ลายประจำ� ยามกา้ มปฉู ลผุ า้ ทองยน่ สาบสแี ดงเหนือกลางซุ้มคูหาท�ำเปน็ เรือนแกว้ ประดับอักษรพระนาม พ.ร. กง่ึ กลางองคพ์ ระเมรปุ ระดิษฐานพระจติ กาธาน มุขท้ังสี่ทิศขององค์พระเมรุ เป็นโถงโล่ง ยกเว้นมุขด้านทิศตะวันออกท�ำผนังปิดเป็นกรอบลูกฟักประดับลายฉลุผ้าทองยน่ สาบสี กึ่งกลางผนงั เจาะช่องลกู กรงระบายอากาศข้างละ ๑ ชอ่ ง ส่วนบนเจาะชอ่ งแผงราชวตั ร และเปน็ มขุ ทย่ี าวกวา่ ทกุ มขุ เพอื่ ตดิ ตงั้ เตาไฟฟา้ มขุ ดา้ นทศิ ตะวนั ตกเปน็ ทางเสดจ็ พระราชดำ� เนนิ มพี นกั กันตกสูง ๐.๖๐ เมตร ตกแต่งลายฉลผุ ้าทองย่นสาบสีเปน็ ลายพันธพุ์ ฤกษา ลายนก พร้อมตดิ ต้ังลิฟต ์ไฮดรอลกิ มุขดา้ นทิศเหนือและด้านทิศใต้ ท�ำช่องบันไดข้นึ ๓ ชอ่ ง ประตโู ปรง่ ระหวา่ งองคพ์ ระเมรุกบั มุขท้ังส ่ีตดิ ฉากบงั เพลงิ และฉากบงั ตา ยกเวน้ ทศิ ตะวนั ออก ฉากบงั เพลงิ ตดิ อยกู่ บั ชอ่ งคหู าทางขนึ้ พรอ้ มผกู พระวสิ ตู รอยู่ที่ต�ำแหนง่ ฉากบงั เพลงิ ท้ังส่ที ศิ พระวิสูตรท�ำดว้ ยผ้าตาดพืน้ ด�ำลายทอง ริมมา่ นประดับเสน้ ดิ้นสีทอง ซับในดว้ ยผ้าฝา้ ยสเ่ี ส้น ระบายหวั ม่าน กลางมา่ นใช้ผ้าตาดพน้ื ด�ำลายทองจบั เปน็ เฟือ่ ง มีสายรดั มา่ นท�ำด้วยด้นิ ถัก 430

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีประดับชายด้วยพู่สีเหลือง มีโซ่ถ่วงนำ้� หนักท่ีกลางม่านและชายม่าน เสาบนเป็นเสาบัว ระหว่างเสาตอนบน มีซุ้มคูหาเปน็ ซุ้มรูปแบบหน้านาง และลายแบบราชวัติ ฉลโุ ปรง่ ประดบั ลายดอกประจำ� ยาม ท่ีมุขด้านทิศเหนือสร้างสะพานเกรินและเกรินบันไดนาคส�ำหรับอัญเชิญพระโกศทองใหญ่ ทรงพระศพข้ึนประดษิ ฐานบนพระเมรุ สะพานเกรนิ กวา้ ง ๑.๒๕ เมตร ยาว ๑๙.๕๐ เมตร ทอดจากพื้นหน้าชอ่ งประตคู หู าพระเมรไุ ปตามพนื้ มขุ ทศิ เหนอื ครอ่ มบนั ไดใหญพ่ ระเมรแุ ละบนั ไดใหญฐ่ านชาลาจรดเกรนิ บนั ไดนาค ตวั เกรนิ บนั ไดนาค กวา้ ง ๑.๒๕ เมตร ลาดเอียงลงส่ฐู านรบั น�ำ้ หนักบนลานพ้นื ถนนเปน็ ระยะทาง ๔.๓๐เมตร โครงสรา้ งท้ังหมดเปน็ ไมเ้ น้ือแขง็ ทำ� ผนงั และคว้ิ บัวด้วยไม้อัดหนา ๖ มลิ ลิเมตร ประกอบยึดดว้ ยเหลก็ฉาก ตวั สะพานเกรนิ ทาสชี มพู ผนงั ด้านขา้ งประกอบหนา้ กระดานบวั เส้นลวดทอ้ งไม้ ทอ้ งไมเ้ กรินทาสชี มพูประดับลายฉลุผ้าทองย่นสาบสีเป็นกรอบลูกฟัก เดินเส้นกรอบสีทอง เส้นลวดท้องไม้เดินเส้นทอง บัวหงายประดบั ลายฉลผุ า้ ทองยน่ สาบสชี มพแู ละสที อง ลวดบวั เดนิ เสน้ ทอง หนา้ กระดานประดบั ลายประจ�ำยามกา้ มปูลกู ฟกั ฉลผุ า้ ทองยน่ สาบสชี มพู เหนอื ขอบหนา้ กระดานเดนิ เสน้ ทองซอ้ นไมป้ ระดบั กระจงั รายซอ้ นไมท้ าสที องพื้นสะพานเกรินทาสีแดงปไู มเ้ นื้อยาง หนา ๒๐ มิลลเิ มตร วางรางเหล็กรองรับ แครร่ องรับแทน่ ประดษิ ฐานพระโกศทองใหญท่ รงพระศพ หา่ งกนั ๐.๖๒ เมตร ๑ คู่ แครร่ องรับแท่นประดิษฐานพระโกศทองใหญท่ รงพระศพเพื่อเลอื่ นเขา้ สูพ่ ระเมรทุ าสแี ดง ติดรางเหลก็ ห่างกัน ๐.๖๒ เมตร ๑ คู่ เกรินบันไดนาคทำ� เปน็ รปู นาคทอดล�ำตัวเอียง ๔๐ องศา ลงมาจากสะพานเกรินสฐู่ านรับนำ�้ หนักเบ้ืองล่าง ตวั นาคประดับลายรักร้อยฉลุผ้าทองย่นสาบสี หัวนาคเป็นนาคปักลายซ้อนไม้ปิดผ้าทองย่นสาบสี ผนังด้านข้างประกอบหน้ากระดานท้องไม้ หน้ากระดานบน - ล่าง ปิดผ้าทองย่น ท้องไม้ทาสีชมพู ประดับลายฉลุผ้าทองย่นสาบสีชมพูเป็นกรอบลูกฟัก เดินเส้นกรอบสีทอง พื้นเกรินบันไดนาคทาสีแดง ท�ำรางไม้ส�ำหรับชักรอกแท่นประดิษฐานพระโกศ ทองใหญ่ทรงพระศพ กึ่งกลางพื้นเกรินติดลวดสลิง สองข้างเกรินบันไดนาคติดมือหมุนส�ำหรับขันกว้าน พระโกศทองใหญท่ รงพระศพขนึ้ ไปบนพนื้ ระดบั สว่ นใตเ้ กรนิ บนั ไดนาคเปน็ ทสี่ �ำหรบั เจา้ หนา้ ทห่ี มนุ กวา้ นเลอื่ นพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพไปตามรางพ้ืนระดบั เข้าไปสคู่ หู าพระเมรุ ทา้ ยเกรนิ บนั ไดนาคสรา้ งแทน่ สำ� หรบั ประดษิ ฐานพระโกศทองใหญท่ รงพระศพ มขี นาดกวา้ ง ๑.๑๐เมตร ผนังแทน่ ท้ายเกรนิ ปดิ ลายฉลผุ ้าทองยน่ สาบสี ลายกระจังเดนิ เสน้ ทอง มุมผนังประดบั ลายรักร้อยฉลผุ า้ทองยน่ สาบสี เสน้ ลวดหนา้ กระดานลกู แกว้ ปดิ ผา้ ทองยน่ เหนอื หนา้ กระดานลกู แกว้ ประดบั กระจงั ปดิ ผา้ ทองยน่ทอ้ งไมป้ ระดบั ลายเกสรบวั ฉลผุ า้ ทองยน่ สาบสี ลวดบวั เดนิ เสน้ ทองบวั หงายประดบั ลายฉลผุ า้ ทองยน่ สาบสชี มพูหนา้ กระดานบนประดบั ลายประจำ� ยามฉลผุ า้ ทองยน่ สาบสชี มพ ู พน้ื ทาสแี ดงตดิ รางเหลก็ หา่ งกนั ๐.๖๒ เมตร ๑ คู่ เพอ่ื รองรับฐานรองรบั พระโกศทองใหญ่ทรงพระศพ ใต้แทน่ ทา้ ยเกรินท้ังสมี่ มุ ติดล้อเหล็กสำ� หรบั เลือ่ นไปตามรางเลอื่ นบนเกรนิ บนั ไดนาค ปลายแทน่ ทา้ ยเกรนิ ทำ� เปน็ รปู คลา้ ยสำ� เภาสำ� หรบั เจา้ พนกั งานภษู ามาลาขน้ึนงั่ ประคองพระโกศทองใหญท่ รงพระศพมขี นาดกวา้ ง ๐.๘๐ เมตร บดุ ว้ ยผา้ ตาดทองประกอบลายซอ้ นไมล้ ายกระหนก ฐานเกรนิ บนั ไดนาคเปน็ แทน่ ไมส้ เี่ หลย่ี มยาว ๒.๐๐ เมตร ตง้ั อยบู่ นลานพนื้ ถนน ขอบหนา้ กระดานทาสที อง พืน้ ฐานปูพรมอัดสแี ดงส�ำหรบั วางขารองรับสะพานเชอื่ มแท่นทา้ ยเกรินกบั พระยานมาศสามล�ำคานสำ� หรับเคลือ่ นพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพสทู่ ้ายเกรนิ เกรนิ นหี้ ลงั จากหมนุ กวา้ นเชญิ พระโกศทองใหญท่ รงพระศพเลอื่ นขน้ึ ประดษิ ฐานในพระเมรทุ พี่ ระจติ กาธาน ในวนั จันทร์ ท่ี ๙ เมษายน พทุ ธศักราช ๒๕๕๕ เรียบรอ้ ยแล้ว ไดร้ อื้ ถอนออกเพือ่ ใช้พ้ืนที่ซึง่ เป็นบันไดและ ประกอบตดิ ตง้ั รางเหลก็ กลมสที องกนั้ เปน็ ชอ่ งแบง่ ทางขน้ึ ลงถวายพระเพลงิ พระศพเหมอื นบนั ไดมขุ ดา้ นทศิ ใต้ 431

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ท่ีแท่นท้ายเกรินบันไดนาค ขอบแท่นที่ติดกับส�ำเภาท้ายเกรินเจาะเป็นช่องส�ำหรับใส่ด้ามคันฉัตร ยึดด้วยสลักเหล็ก สัปตปฎลเศวตฉัตรท้ายเกรินนี้จะยกขึ้นหลังจากเล่ือนพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพจาก พระยานมาศสามลำ� คานเข้าสู่ท้ายเกรินบันไดนาคแล้ว มขุ พระเมรุดา้ นใต้ตดิ ราวพนกั เหล็กกลมสีทองสองเส้นกน้ั เป็นชอ่ งทางเดิน ๑ ราว ฝา้ เพดานมขุ ทศิ โดยทว่ั ไปบไุ มอ้ ดั ยางหนา ๖ มลิ ลเิ มตร ทาสแี ดง ประดบั ลายซอ้ นไมป้ ดิ ลายฉลผุ า้ ทองย่นสาบสสี อดแววเปน็ ลายดาวเพดาน ลายดาวลอ้ มเดอื น และลายคา้ งคาวเพดาน เฉพาะดาวเพดานตรงกลางลายประดับดวงโคมไฟ ใต้ฝ้าเพดานโดยทัว่ ไปทำ� กรอบแว่นประดับลายประจ�ำยามฉลุผ้าทองยน่ สาบสีต่าง ๆ ฝ้าหลังคาปีกนกโดยท่ัวไปบุไม้อัดยางประดับลวดลายเช่นเดียวกับฝ้าเพดาน ฝ้าเพดานองค์พระเมรุท�ำเป็น ฝ้าหลุมพร้อมท�ำรางไฟประดับตกแต่ง ฝ้าเพดานบุไม้อัดยางหนา ๖ มิลลิเมตร ทาสีแดงประดับลายซ้อนไม ้ปิดลายฉลุผ้าทองย่นสาบสีเป็นดาวเพดานลายดาวล้อมเดือนและลายค้างคาวเพดาน เฉพาะดาวเพดานใหญ่ตรงกลางท�ำเป็นรูปเหลี่ยมเพชรปิดกระจกขาวและติดต้ังห่วงโลหะส�ำหรับแขวนสัปตปฎลเศวตฉัตรเหนือ พระจิตกาธานสมุ พระอฐั ิ ขอบฝ้าเพดานเป็นกรอบแวน่ ประดบั ลายประจ�ำยามกา้ มปูลูกฟักฉลุผ้าทองย่นสาบสีชมพแู ละสีน้ำ� เงิน หลังคาพระเมรุ โครงหลังคาเป็นโครงเหล็ก แปเป็นเหล็กบุหุ้มด้วยไม้อัดยาง หลังคามุงด้วยไม้อัด ยางหนา ๖ มิลลิเมตร รูปสี่เหล่ียมหางมนเป็นรูปเกล็ดปลาประดับลายฉลุผ้าทองย่นสาบสีน้�ำเงินรูปกระเบื้อง มีลักษณะหลังคาเป็นจัตุรมุข หลังคาซ้อน ๒ ชั้น มุขทิศตะวันออกซ้อนพิเศษเพราะคลุมพระเตา ฝา้ ไขราและหน้าจว่ั บไุ มอ้ ดั เรียบ หนา้ จัว่ หลังคาประดับรวยระกา หางหงส์ ชอ่ ฟา้ แบบช่อฟ้ามอญ หล่อดว้ ยไฟเบอรก์ ลาสเปน็ ลักษณะลายซ้อนไม้ ทาสที องแววสีเงนิ หนา้ บนั มขุ ทิศท้งั สี่ พ้นื ประดับกระจกสแี ดงประดับลวดลายซุ้มเรือนแก้วหล่อด้วยไฟเบอร์กลาสเป็นลักษณะซ้อนไม้ ทาสีทองแววสีเงิน ภายในซุ้มเป็นอักษรพระนาม พ.ร. สแี ดงและสีขาว ภายใต้พระชฎามหากฐนิ ปิดทอง ภายใต้อณุ าโลมเลยี นลักษณะเลข ๖ พื้นซุ้มทาสชี มพู สองขา้ งซมุ้ ลายกระหนกกา้ นขดออกเปน็ เศยี รพระโคหลอ่ ดว้ ยไฟเบอรก์ ลาสเปน็ ลกั ษณะลายซอ้ นไม้ ทาสีทองแววสีเงิน หน้าอุดปีกนกพื้นประดับกระจกสีแดง ประดับลายหล่อด้วยไฟเบอร์กลาสเป็นลักษณะลายซ้อนไม้ ทาสีทองแววสีเงิน ขอบล่างหน้าบันและขอบล่างอุดปีกนกประดับลายประจ�ำยามก้ามปูฉลุผ้าทองยน่ สาบสี ประดับกระจังฐานพระลายซอ้ นไม้ทาสีทอง เพดานฝา้ ไขราทาสีแดงประดบั ลายดอกไม้รว่ งฉล ุผา้ ทองยน่ สาบสี แปหวั เสาทำ� ดว้ ยไมแ้ ละไมอ้ ดั ยางทาสแี ดงประดบั ลายประจำ� ยามฉลผุ า้ ทองยน่ หวั แปประดบัลายซ้อนไม้ดอกประจ�ำยามปิดผ้าทองย่น เชิงแปทาสีแดงประดับลายเฟื่องอุบะฉลุผ้าทองย่น ขอบเชิงชาย สะพานหนู ท�ำลวดบัวประดบั กระจงั ลายซ้อนไมท้ าสที องว่ิงรอบหลงั คา สนั หลังคาทาสที อง หลบสันหลงั คาและขา้ งกระเบอ้ื งบไุ มอ้ ดั ยางประดบั กระจงั ลายซอ้ นไมท้ าสที อง ใตก้ ระจงั ฐานพระคหู าหนา้ มขุ ทงั้ สท่ี ศิ ประดบัลายซุ้มคูหาหน้านางหล่อไฟเบอร์กลาสเป็นลักษณะลายซ้อนไม้ทาสีทองแววสีเงิน หลังซุ้มเป็นแบบราชวัตร ฉลโุ ปร่งประดบั ลายดอกประจำ� ยาม เคร่ืองยอดหลังคาพระเมรุทรงมณฑปแปลง เน่ืองจากเป็นการประยุกต์ให้ต่างจากเคร่ืองยอด ทรงมณฑปปกตซิ ึ่งต้องมีชัน้ เหมอยู่ใต้ชัน้ บัวคล่มุ แต่ครั้งนไี้ ดอ้ อกแบบทรงมณฑปใหม่โดยไม่มชี นั้ เหมจึงเรยี กเป็นทรงมณฑปแปลง มชี นั้ เชิงกลอนเรียงลดหลนั่ ขึ้นไป ๕ ชน้ั ชนั้ เชงิ กลอน ถึงช้ันบลั ลงั กท์ �ำย่อมมุ ไมส้ ิบสอง มุมไม่เท่า เหนือสุดเม็ดน้�ำค้างเป็นแปดเหลี่ยมด้านเท่า เชิงกลอนช้ันที่ ๑ - ๕ ท�ำเป็นลวดบัวซ้อนไม้ 432

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีหน้ากระดานเรียบตอนบนทาสีทอง บัวตอนล่างประดับลายผ้าทองย่นสาบสี ไม้เชิงกลอนสะพานหนูติดกับโครงเหล็ก โครงยอดพระเมรทุ งั้ หมดจนถงึ ปลายยอดพระเมรเุ ป็นโครงเหลก็ ฉาก เสาแกนเป็นท่อเหลก็ ส�ำหรบัเสยี บแกนสปั ตปฎลเศวตฉัตร ช้ันเชงิ กลอนแต่ละชน้ั โดยรอบประดับดว้ ยซมุ้ บันแถลง กระจงั และนาคปกั ลายหลอ่ ดว้ ยไฟเบอรก์ ลาสเปน็ ลกั ษณะลายซอ้ นไมท้ าสที องแววสเี งนิ หนา้ จวั่ บนั แถลงประดบั ลายซอ้ นไมท้ าสที องซมุ้ รงั ไกห่ รอื สว่ นหลงั คาของบนั แถลงโครงไม้ยางมุงด้วยสงั กะสีแผน่ เรียบลายประดับเหมือนกระเบือ้ งหลงั คามขุ ทิศ ผนงั ท้องไมใ้ ต้ช้ันเชงิ กลอนทุกชน้ั ปูแผ่นไม้อัดประดบั ลายซ้อนไม้ปดิ ผา้ ทองยน่ โดยรอบ ใตซ้ ุม้ บันแถลงแตล่ ะชน้ั ท�ำเสาประดบั สำ� หรบั รับซ้มุ บันแถลง ประดบั ลวดลายเหมอื นเสาองคพ์ ระเมรุ ท่ผี นงั คอสองช้นั ท่ี ๑ ถึงชั้นท่ี ๓ ประดับแผงแลไม้ฉลุลายซ้อนไม้ทาสีทองลายราชวัติ เพื่อระบายอากาศด้านละ ๒ แผง เหนือระดบั ชน้ั เชงิ กลอนชัน้ ที่ ๕ ประดับยอดพระเมรุ แบ่งเป็น ๖ ส่วน คอื องคร์ ะฆงั บัลลังก์ ชัน้ บวั คลมุ่ ๕ ชั้น ปลีต้น ลกู แกว้ ปลปี ลาย และปลายปลีปลายประดับเมด็ น้ำ� คา้ ง เหนือเม็ดนำ้� คา้ งในระดับปลายยอดพระเมร ุสวมสปั ตปฎลเศวตฉตั รซ่งึ จดั สรา้ งโดยส�ำนกั พระราชวัง อาคารพระเมรุโดยทั่วไปติดตั้งดวงโคมพระเมรุและซ่าง ดวงโคมบันไดพระเมรุและชั้นชาลาดวงโคมและเต้ารับไฟฟ้าชั้นชาลาและบัวฐาน ดวงโคมช้ันหลังคาเคร่ืองยอด ดวงโคมส่องพระเมรุและช้ัน เคร่อื งยอด พระจิตกาธานและส่วนประกอบ พระจิตกาธาน โครงสร้างเป็นไม้เนื้อแข็งประกอบไม้สลักลายทำ� เป็นรูปเบญจายอดสัปตปฎล ฐานสลกั ลายทาสปี ดิ ทอง ใชเ้ ปน็ ทสี่ ำ� หรบั ถวายพระเพลงิ พระศพ พระจติ กาธานมลี กั ษณะเปน็ รปู เบญจา ทาสชี มพูตามสวี นั ประสตู ิของสมเดจ็ พระเจ้าภคนิ เี ธอ เจ้าฟา้ เพชรรัตนราชสุดา สริ ิโสภาพัณณวดี มีขนาดกว้าง ๑.๓๓เมตร ยาว ๑.๓๓ เมตร ความสูงจากพน้ื ถงึ ปลายสุด ๖.๑๙ เมตร ฐานพระจติ กาธานมี ๒ ชน้ั ชัน้ ลา่ งเป็น ฐานเขียง ชั้นบนเป็นฐานปทั ม์ ฐานเขียงประกอบหนา้ กระดานเดีย่ วทาสีชมพู ฐานช้นั บนของพระจติ กาธานทาสีชมพมู ลี ักษณะเป็นฐานปทั ม์กวา้ ง ๑.๓๐ เมตร ยาว ๑.๓๐ เมตรหน้ากระดานล่างพื้นสีชมพูประดับลายดอกประจ�ำยามและลายดอกจอกปิดทองค�ำเปลวเรียงสลับโดยรอบทอ้ งไมเ้ จาะชอ่ งด้านละ ๓ ชอ่ ง ชอ่ งด้านข้างมีขนาดเลก็ และช่องกลางมีขนาดใหญ่ เปน็ เสาลอย บัวลา่ งและบวั บนสลักลายกลีบบวั ปิดทองทข่ี อบแววสีชมพมู ีลกู แก้ว และเดนิ เสน้ แนวตั้งประดบั เสาปดิ ทอง ระหว่างชอ่ งประดับลายราชวัติฉลุโปร่งทาสีขาวครีม กรอบช่องบัวฟันยักษ์ปิดทอง ลายปิดทองแววสีชมพู หน้ากระดานบนพื้นสีชมพูประดบั ลายดอกประจำ� ยามและลายดอกจอกปดิ ทองค�ำเปลว เรียงรายสลับโดยรอบ เหนอื หนา้กระดานบนประดบั กระจงั ฟนั ปลาสที องซอ้ นดว้ ยกระจงั ตาออ้ ยสชี มพขู อบลายเดนิ เสน้ ทอง ถดั ขน้ึ ไปเปน็ ฐานเชงิ บาตรเซาะรอ่ งบวั เกสรปดิ ทอง หน้ากระดานโค้งครึง่ วงกลมปิดทองทึบ เรียกว่าบัวปากฐานพระจิตกาธานเปน็ สว่ นของเรอื นไฟ ทป่ี ากฐานบรรจดุ นิ เหนยี ว แหง้ สำ� หรบั ใสฟ่ นื โครงเหนอื ฐานพระจติ กาธานเปน็ โครงเหลก็ประกอบด้วยเสาทอ่ เหลก็ กลมขนาด ๒ นิ้ว ทาสที อง โคนเสาฝังในฐาน สว่ นของเสาจากบัวปากฐานถงึ เพดานยอดบุษบกช้ันที่ ๑ สงู ๓.๐๔ เมตร เหนือบวั ปากฐานข้นึ ไป ๐.๔๐ เมตร ตดิ ตะแกรงเหล็ก หนา ๖ มิลลเิ มตรขนาดกวา้ ง ๑.๐๐ เมตร ยาว ๑.๐๐ เมตร ส�ำหรบั ประดิษฐานพระโกศจันทน์ ช่วงทีเ่ รยี กวา่ รดั เอว ประดบัเคร่ืองสด 433

จดหมายเหตุงานพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ยอดพระจิตกาธานเป็นสปั ตปฎลทรงส่ีเหลยี่ มจตั ุรัส เพดานฉัตรชั้นที่ ๑ ถงึ ยอดฉัตรสูง ๓.๒๐ เมตรฉัตรชน้ั ท่ี ๑ ซ่ึงเป็นสว่ นท่ีเรียกวา่ รัดเกลา้ ประดบั เครือ่ งสด กวา้ ง ๑.๗๔ เมตร ยาว ๑.๗๔ เมตร เพดานแผน่สงั กะสเี บอร์ ๒๒ ประดบั ลายฉลุผ้าทองยน่ สาบสีแดง สนี ำ้� เงิน สีเขียว สีเงนิ ก่งึ กลางเป็นดาวกลมขนาดใหญ่แวดล้อมด้วยดาราขนาดเล็กในช่องส่เี หล่ียม ขอบเพดานเดินเส้นทอง ชน้ั ท่ี ๒ กวา้ ง ๑.๓๓ เมตร ยาว ๑.๓๓เมตร ช้นั ท่ี ๓ กวา้ ง ๑.๐๔ เมตร ยาว ๑.๐๔ เมตร ชั้นท่ี ๔ กวา้ ง ๐.๗๙ เมตร ยาว ๐.๗๙ เมตร ช้นั ท่ี ๕ กว้าง๐.๕๘ เมตร ยาว ๐.๕๘ เมตร ช้ันที่ ๖ กวา้ ง ๐.๔๒ เมตร ยาว ๐.๔๒ เมตร และชั้นท่ี ๗ กว้าง ๐.๒๙ เมตรยาว ๐.๒๙ เมตร ฉัตรชนั้ ที่ ๒ ถงึ ช้ันท่ี ๗ เพดานดาดด้วยผ้าขาว ยอดฉัตรประดบั พานพ่มุ ตกแตง่ ดว้ ยดอกบานไม่รโู้ รยสีชมพู ขนาดเสน้ ผา่ ศนู ย์กลาง ๙ นิ้ว เตาสุมเพลิงพระศพ กรมศลิ ปากรได้ว่าจ้างบรษิ ทั เอเวอรก์ รนี เอก็ ซพ์ ลอเร่อร์ เตาสุมเพลงิ พระศพอินเตอร์เนชน่ั แนล จำ� กัด ซ่ึงมี นายปกรณ์ เนตรประภา กรรมการผู้จัดการ เป็นคู่สัญญาก่อสร้างเตาสุมเพลิงพระศพบนพระเมรุด้านทิศตะวันออก ตามสญั ญาเลขที่ ๓๕/๒๕๕๕ ลงวนั ที่ ๑๖ ธันวาคมพทุ ธศกั ราช ๒๕๕๔ ในราคา ๑,๕๕๐,๐๐๐.๐๐ บาท (หนึ่งลา้ นหา้แสนหา้ หมืน่ บาทถ้วน) ก�ำหนดเร่มิ ก่อสร้างภายในวนั จนั ทร์ ที่ ๑๙ธนั วาคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๔ กำ� หนดกอ่ สรา้ งแลว้ เสร็จในวันเสาร์ท่ี ๓๑ มนี าคม พุทธศักราช ๒๕๕๕ มนี ายชัยนันท์ พันธภุ์ คไพโรจน์นายชา่ งส�ำรวจอาวโุ ส เป็นผู้ควบคมุ งาน โครงสร้างภายนอกเตาสุมเพลิงพระศพ ประกอบด้วยเหล็กกล่องขนาดไม่น้อยกว่า ๑๒๕ × ๗๕มลิ ลิเมตร และเหลก็ รางน้�ำขนาดไม่นอ้ ยกวา่ ๑๒๕ × ๗๕ มลิ ลเิ มตร ด้านหน้าใช้เหล็กหนาขนาดไม่นอ้ ยกวา่๑๘ มิลลิเมตร ขนาดของห้องสุมเพลิงพระศพและห้องสุมควัน มีปริมาตรไม่น้อยกว่า ๔.๐ ลูกบาศก์เมตรโครงสร้างประตูใช้เหล็กแผ่นหนาขนาดไม่น้อยกว่า ๕ มิลลิเมตร ตรงกลางบุด้วยฉนวนกันความร้อนชนิด เซรามกิ ไฟเบอร์หนาไม่น้อยกวา่ ๒ นว้ิ และเทบทุ บั ดว้ ยคอนกรตี ทนไฟ ทนอุณหภมู ิไมน่ อ้ ยกว่า ๑,๔๐๐ องศาเซลเซยี ส ควบคมุ การเปดิ - ปดิ ประตดู ว้ ยระบบมอเตอรเ์ กยี รท์ ใ่ี หค้ วามปลอดภยั สงู สดุ โดยไมต่ อ้ งมรี ะบบบลอ็ กเพอ่ื กนั ประตตู ก พรอ้ มระบบหวั เผาดบั อตั โนมตั เิ มอื่ ประตเู ปดิ และตดิ ใหมอ่ กี ครงั้ เมอ่ื ประตปู ดิ ประตดู า้ นหลงัมีช่องมองเพื่อสังเกตการเผาไหม้ มีปล่องระบายอากาศเสีย เส้นผ่านศูนย์กลางไม่น้อยกว่า ๕๐ เซนติเมตรภายนอกทำ� ดว้ ยเหลก็ หนาไมน่ อ้ ยกวา่ ๓ มลิ ลเิ มตร บภุ ายในดว้ ยวสั ดทุ นไฟตงั้ แตต่ วั เตาถงึ พนื้ หนาไมน่ อ้ ยกวา่๒.๕ เซนตเิ มตร บริเวณดา้ นหลังเตามชี อ่ งสำ� หรับประมวลพระองั คารและพระอฐั แิ ยกต่างหาก พนื้ เตาภายในห้องสุมเพลิงหลอ่ เปน็ ชน้ิ เดียวกนั แบบ Monolithic ความหนาไมน่ อ้ ยกวา่ ๑๐ เซนตเิ มตร ปูทบั ดว้ ยอฐิ ทนไฟเบอร์ K 43 ความหนาไมน่ อ้ ยกวา่ ๗.๖ เซนติเมตร ผนังเตาสมุ เพลิงพระศพ ภายในประกอบด้วยวัสดทุ นไฟแบ่งเปน็ ๕ ชัน้ ดงั น้ี ชนั้ ที่ ๑ เปน็ แผน่ เซรามกิ และอฐิ ฉนวนทนความรอ้ นและเปลวไฟไมน่ อ้ ยกวา่ ๑,๔๐๐ องศาเซลเซยี สความหนาไม่น้อยกวา่ ๑๑ เซนตเิ มตร ชนั้ ท่ี ๒ เปน็ ฉนวนทนความรอ้ นชนดิ เซรามกิ ไฟเบอร์ สามารถทนความรอ้ นทอ่ี ณุ หภมู ิ ๑,๐๐๐ องศา 434

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีเซลเซยี ส ความหนาไมน่ อ้ ยกวา่ ๕ เซนติเมตร ช้ันท่ี ๓ ทำ� ด้วยเหลก็ แผน่ ทนความร้อน ความหนา ๓ มลิ ลิเมตร พรอ้ มเคลือบสกี ันสนิม ๒ ชน้ั ชน้ั ท่ี ๔ เปน็ ฉนวนทนความรอ้ นชนดิ เซรามกิ ไฟเบอร์ สามารถทนความรอ้ นทอี่ ณุ หภมู ิ ๑,๐๐๐ องศาเซลเซยี ส ความหนาไมน่ อ้ ยกว่า ๒.๕ เซนตเิ มตร ชัน้ ท่ี ๕ ผนังภายนอกทำ� ดว้ ยเหล็กแผ่น ความหนา ๓ มลิ ลิเมตร พร้อมเคลอื บสีทนความรอ้ น โดยมีอุณหภูมิไมเ่ กิน ๖๕ องศาเซลเซียส มีระบบผนังภายในแบบ Air Cool ๒ ชนั้ ขนั้ ตอนการทำ� งานของเตาสมุ เพลิงพระศพ เป็นเตาเผาปลอดมลพษิ ๒ หอ้ งเผา ประกอบด้วย ห้องสุมเพลงิ พระศพ และหอ้ งสุมควัน ห้องสุมเพลิงพระศพ ท�ำหน้าที่สุมเพลิงพระศพและช่อดอกไม้จันทน์ โดยใช้เครื่องจ่ายความร้อนจา่ ยโดยตรงเข้าเตาเผาเพื่อเพิม่ อุณหภูมภิ ายในห้องเผา มีลกั ษณะเวยี นจากหลังเตาไปหน้าเตาแลว้ วนกลบั มาอกี ครงั้ เมอ่ื ภายในเตาเกดิ การลกุ ไหมข้ น้ึ ระบบจา่ ยอากาศชว่ ยในการเผาไหมจ้ ะทำ� การจา่ ยอากาศในปรมิ าณทเี่ พยี งพอสำ� หรบั ใหภ้ ายในเตาลกุ ไหมไ้ ดโ้ ดยใหเ้ กดิ มลพษิ ต่�ำทส่ี ดุ การควบคมุ การเผาไหมแ้ ละการจา่ ยอากาศจะควบคมุ อณุ หภมู ดิ ว้ ยระบบไมโครโปรเซสเซอร์ แบบ PLC โดยจะใชร้ ะบบคำ� สงั่ แบบกดปมุ่ เดยี วเปน็ ตวั ควบคมุและสัง่ งาน ห้องสุมควัน ท�ำหน้าที่เผาก๊าซซึ่งเกิดจากห้องสุมเพลิงพระศพอีกครั้งเพ่ือก�ำจัดกล่ินและควัน ใช้เทคนิคการผสมอากาศช่วยการเผาไหม้พร้อมกับการจ่ายความร้อนจากเคร่ืองจ่ายความร้อน ที่สามารถลดปริมาณ NOX จากการเผาไหม้ให้ลดลงได้ เม่ือควันท่ีเหลือจากการเผาไหม้ของห้องสุมเพลิงพระศพเคล่ือนมายังหอ้ งสุมควัน จะมกี ารเพม่ิ อุณหภมู แิ ละอากาศทำ� ใหห้ ้องสมุ เพลิงพระศพสามารถสนั ดาปในตวั ไดอ้ กี ครัง้ขณะทเ่ี ดนิ ทางภายในห้องเผาจนออกจากปลอ่ ง โดยใชร้ ะยะเวลาในการเดินทางมากกว่า ๑ วนิ าที ในระหว่างทางเดินของอากาศในห้องเผาควันมีการเติมอากาศช่วย เพ่ือป้องกันการเผาไหม้ท่ีไม่สมบูรณ์อันเนื่องมาจากวัสดอุ ปุ กรณ์ทนี่ ำ� เขา้ ไปเผา ดังนนั้ อากาศทอ่ี อกจากปลอ่ งระบายอากาศเสีย จะเหลอื เพียงความร้อนจากการเผาไหม้เท่านน้ั ฉากบังเพลิง ฉากบงั เพลงิ เปน็ เครอ่ื งกน้ั ในพระราชพธิ ถี วายพระเพลงิ พระบรมศพ หรอื พระราชทานเพลงิ พระศพ บนพระเมรมุ าศหรอื พระเมรุ เพอ่ื ควบคมุ ทศิ ทางลมและบงั ตาขณะปฏบิ ตั กิ ารถวายพระเพลงิ พระบรมศพ หรอืพระราชทานเพลงิ พระศพ มลี กั ษณะเปน็ ฉากพับได้ ตดิ ไวบ้ นเสาพระเมรุทงั้ ๔ ด้าน เม่ือจะใช้งานจงึ หบั หรอืยกมาปิดไว้ ถ้าเป็นศพพระราชวงศ์ใช้ฉากลายเทวดา ภาพเทวดาหรือภาพทวารบาล เป็นเทพตามคติความเช่ือของพราหมณ์ที่เก่ียวข้องกับอำ� นาจศักด์ิสิทธ์ิเพื่อคุ้มครองบุคคลและสถานท่ีให้รอดพ้นจากภยันตราย ดังนน้ั ภาพเทวดาบนฉากบงั เพลงิ เปรยี บเสมอื นเทวดาบนสวรรคช์ น้ั จาตมุ หาราชกิ า อนั เปน็ ภพภมู เิ ปน็ ทส่ี ถติ แหง่เทพยดาทง้ั หลาย ตงั้ อยบู่ นยอดสตั ตบรภิ ณั ฑช์ อ่ื เขายคุ นธร ซง่ึ รายลอ้ มเขาพระสเุ มรแุ ละเปน็ ทป่ี ระทบั ของทา้ วจตโุ ลกบาล ทัง้ ๔ ทศิ มที า้ วกเุ วรเปน็ ใหญ่แกย่ กั ษ์ทงั้ หลายประจ�ำอย่ทู ศิ อดุ ร ท้าวธตรฐเปน็ ใหญแ่ กค่ นธรรพ์ทง้ั หลายประจำ� อยูท่ ิศบรู พา ท้าววิรุปักษ์เปน็ ใหญ่แก่นาคทั้งหลายประจำ� อยทู่ ิศประจมิ และทา้ ววริ ุฬราชหรอืวริ ฬุ หกเป็นใหญ่แกก่ มุ ภัณฑ์ท้งั หลายประจ�ำอยู่ทิศทกั ษณิ การออกแบบลวดลายเทวดาฉากบงั เพลงิ พระเมรุสมเด็จพระเจ้าภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรัตนราชสดุ า 435

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีสิริโสภาพณั ณวดี คร้งั นี้ พลอากาศตรี อาวธุ เงนิ ชูกล่ิน อดตี อธบิ ดกี รมศลิ ปากร และศิลปนิ แห่งชาติ สถาปนกิผอู้ อกแบบพระเมรุ ไดใ้ หแ้ นวทางในการออกแบบโดยศกึ ษาขอ้ มลู จากภาพจติ รกรรมฝาผนงั ในพระวหิ ารหลวงวดั พระปฐมเจดียว์ รวิหาร จังหวัดนครปฐม ซึง่ เปน็ ผลงานจิตรกรรมไทยแบบประเพณสี มยั รชั กาลท่ี ๖ เรียกโดยรวมว่าภาพเทพประนม เปน็ ภาพเทวดา คนธรรพ์ นักสิทธ์ิ นกั บวช ฤๅษี นักพรต พญาครฑุ พญานาคน่ังพับเพียบในซุ้มคูหาชันเข่าสูงแบบพราหมณ์ พนมมือประคองอัญชลีบูชาองค์พระปฐมเจดีย์ ในแต่ละแถวประกอบด้วยตวั ภาพเทพประนม ๑๒ องค์ ท้งั หมดมี ๔ แถว รวมตวั ภาพเทพประนม ๔๘ องค์ มีพระพักตร์แบบคนจริง มีลักษณะคล้ายรูปบุคคลสำ� คัญในสมัยรัชกาลพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว การนุ่งผ้าแบบเครือ่ งแต่งกายชดุ การแสดงละครในสมัยน้นั เครื่องทรง เครอ่ื งประดับ มงกฎุ สังวาล ทบั ทรวง ก�ำไลลว้ นเปน็ เครอ่ื งดอกไมส้ ด ใชว้ ธิ กี ารเขยี นแสดงบรรยากาศเหมอื นจรงิ มแี สงและเงา แสดงความรสู้ กึ แบบ ๓ มติ ิคลา้ ยการเขยี นภาพจติ รกรรมของชาตติ า่ ง ๆ ในยุโรป การใช้รูปแบบจิตรกรรมในสมัยรัชกาลพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวเป็นแนวทางการออกแบบเขยี นฉากบงั เพลงิ ครงั้ น้ี เนอ่ื งมาจากสมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี ทรงเป็นพระราชธิดาพระองค์เดียวในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว และทรงบ�ำเพ็ญพระกุศล ณ วดั พระปฐมเจดยี เ์ ปน็ ประจ�ำ จงึ นำ� เอาเอกลกั ษณท์ างศลิ ปกรรมอนั เกยี่ วเนอื่ งสมเดจ็ พระบรมชนกนาถ และพระศรทั ธาของพระองคม์ าเป็นแนวคดิ ในการออกแบบ วิทยาลัยช่างศิลป สถาบันบัณฑิตพัฒนศิลป์ ได้รับมอบหมายจากกรมศิลปากรให้ด�ำเนินการเขียนฉากบงั เพลงิ ชนั้ นอก และฉากบงั เพลงิ ชนั้ ในหรอื ฉากบงั เตาพระเมรใุ นงานพระราชพธิ พี ระราชทานเพลงิ พระศพ สมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี ประกอบดว้ ยฉากบงั เพลงิ ชนั้ นอกและฉากบงั เพลงิ ชนั้ ใน ดังรายละเอียดแต่ละดา้ นดังต่อไปน้ี ฉากบังเพลิงช้ันนอกด้านทิศเหนือ เป็นภาพเทวดาประนมพระหัตถ์บนแท่นในอิริยาบถก�ำลัง ก้าวพระบาทด�ำเนิน เครือ่ งแตง่ กายภษู าทรงแบบละครที่พลว้ิ ไหว ลวดลายผา้ ละเอียดอ่อน สีสันสดใสงดงามมีพวงมาลัยดอกไม้สดคลอ้ ง พาดไหล่ และหอ้ ยปลายลงสองขา้ งล�ำตวั เครื่องทรง เครอ่ื งประดบั มงกุฎ สังวาลทับทรวง ก�ำไล ทองกร เปน็ เคร่อื งทอง มีชอ่ ลายกระหนกสามตัวเปลว ห้อยข้างไปตามจังหวะพ้ืนทวี่ ่าง แทรกดว้ ยดอกไมร้ ว่ งและกลบี ดอกไมร้ ว่ ง ทำ� ใหภ้ าพเกดิ ความรสู้ กึ ความเคลอ่ื นไหวสมั พนั ธก์ บั อริ ยิ าบถของตวั ภาพเทวดามากขึน้ เขียนแบบโดยนายบญุ นาย ซาเฮยี ง ครูช�ำนาญการ วทิ ยาลัยชา่ งศลิ ป ฉากบังเพลิงชั้นนอกด้านทิศใต้ เป็นภาพเทวดาประนมพระหัตถ์บนแท่นในอิริยาบถทรงยืนตรงพระบาทชดิ เครอ่ื งแตง่ กายภษู าทรงแบบชดุ การแสดงละคร แสดงรายละเอยี ดลวดลายผา้ นงุ่ ลายทองดว้ ยลายกระหนกแบบตา่ ง ๆ คล้ายผา้ ไทยสมัยโบราณ เครื่องทรง เครอ่ื งประดับ มงกฎุ สงั วาล ทับทรวง ก�ำไล ทองกรเปน็ เครอ่ื งดอกไมส้ ด และมดี อกไมส้ ดชนดิ เดยี วกนั รอ้ ยเปน็ มาลยั เถายาว ในสว่ นทเ่ี ปน็ พนื้ ทว่ี า่ งแทรกดว้ ยลายดอกไมร้ ่วงเป็นดอกกุหลาบ เขยี นแบบโดยนายสนั่น รตั นะ ครชู �ำนาญการพิเศษ วทิ ยาลัยช่างศลิ ป ฉากบงั เพลงิ ชน้ั นอกดา้ นทศิ ตะวนั ออก เปน็ ภาพเทวดาประนมพระหตั ถบ์ นแทน่ ในอริ ยิ าบถทรงยนืตรงพระบาทชดิ เครอ่ื งแตง่ กายภษู าทรงแบบชดุ การแสดงละครดว้ ยผา้ ทองมลี วดลายวจิ ติ ร เครอ่ื งทรง เครอื่ งประดับ มงกฎุ สงั วาล ทับทรวง กำ� ไล ทองกร เป็นเครือ่ งทอง มีพวงมาลัยดอกไม้สดสีขาวยาวพาดคลอ้ งแขน ห้อยปลายช่อลง มีลายดอกไม้ร่วงเป็นดอกกุหลาบสีขาวแทรกตามพ้ืนที่ว่าง เขียนแบบโดยนายวิโรจน ์กล่อมมานพ ครูช�ำนาญการ วทิ ยาลัยชา่ งศิลป 436