จดหมายเหตุงานพระศพ เล่ม ๑

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี กรมอทู่ หารเรอื จดั ทำ� เชอื กฉดุ ชกั พระมหาพชิ ยั ราชรถ ๒ ขนาด จำ� นวน ๑ ชดุ ไดแ้ ก่ เชอื กฉดุ ชกั ขนาด๔.๕ นว้ิ และเชอื กคล้องไหล่ขนาด ๒ นิ้ว เสน้ ผา่ ศนู ยก์ ลาง ๖๐ เซนตเิ มตร เชอื กฉุดชักพระมหาพชิ ัยราชรถ ประกอบด้วย เชือกฉุดชักด้านหน้าชนิด ๔๓ ห่วง ยาวสายละ ๔๐.๒๕ เมตร จ�ำนวน ๔ สาย เชือกฉุดชัก ดา้ นหลงั ชนดิ ๒๒ หว่ ง ยาวสายละ ๒๒.๔๐ เมตร จำ� นวน ๒ สาย ปลายเชอื กดา้ นตดิ กบั ราชรถมขี อเหลก็ ๒ ขอขนาดเส้นผ่าศนู ยก์ ลาง ๑๕ มลิ ลเิ มตร ยาว ๖ เมตร จ�ำนวน ๗ เสน้ เชือกท่ีนำ� มาใชท้ ้งั หมดเปน็ เชือกเปอร์ลอน ชนิดพิเศษ หุ้มผ้าแดงตามแบบอย่างของเดิม ซึ่งมีความหนา ความเหนียว และความทนทาน สามารถ ฉุดชักราชรถท่มี นี ำ้� หนักมากได้เปน็ อย่างดี ราชรถน้อย ราชรถนอ้ ย สรา้ งขนึ้ ในรชั กาลพระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธยอดฟา้ จฬุ าโลกมหาราช ประมาณพทุ ธศกั ราช๒๓๓๘ เพื่อใช้เปน็ ราชรถพระน�ำส�ำหรับสมเดจ็ พระสงั ฆราชประทับอา่ นพระอภิธรรมนำ� พระโกศพระบรมอฐั ิสมเดจ็ พระปฐมบรมมหาชนก ออกถวายพระเพลิง ณ พระเมรุมาศท้องสนามหลวง เม่อื พุทธศักราช ๒๓๓๙ราชรถน้อยท่ีโปรดให้สร้างมี ๓ องค์ โดยอีก ๒ องค์ส�ำหรับเจ้านายประทับโยงพระบรมอัฐิและทรงโปรย ขา้ วตอกดอกไม้ ปจั จบุ นั เก็บรกั ษาอยู่ ณ โรงราชรถในพิพิธภณั ฑสถานแห่งชาติ พระนคร ซึ่งได้ก�ำหนดเลขวัตถุประจ�ำราชรถน้อยแต่ละองค์ คือ ราชรถน้อย หมายเลข ๙๗๘๒ ราชรถน้อย หมายเลข ๙๗๘๓ และ ราชรถน้อย หมายเลข ๙๗๘๔ ราชรถน้อย หมายเลข ๙๗๘๓ ได้รับการซ่อมบูรณะเพ่ือใช้เป็นราชรถพระน�ำในพระราชพิธีถวายพระเพลงิ พระบรมศพสมเดจ็ พระศรนี ครนิ ทราบรมราชชนนี เมอื่ พทุ ธศักราช ๒๕๓๙ ในครง้ั นัน้ กรมสรรพาวุธทหารบกได้ซ่อมบูรณะราชรถน้อย ๙๗๘๓ เฉพาะโครงเคร่ืองล่างบางส่วน โดยท�ำความสะอาดช่วงล่าง หล่อลนื่ จุดหมุน ซอ่ มแซมแหนบทีช่ �ำรดุ และสรา้ งลอ้ หน้าใหมพ่ รอ้ มแกะสลกั ลวดลาย ในพุทธศกั ราช ๒๕๕๐ ราชรถน้อย 487

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีราชรถน้อย หมายเลข ๙๗๘๓ ได้รบั การซ่อมบรู ณะคร้ังใหญเ่ พือ่ ใชเ้ ป็นราชรถพระน�ำในพิธีพระราชทานเพลงิพระศพสมเด็จพระเจ้าพ่ีนางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์ โดยกรมสรรพาวุธทหารบกไดท้ ำ� ความสะอาดชว่ งลา่ ง หลอ่ ลนื่ จดุ หมนุ ซอ่ มเสรมิ ความแขง็ แรงสว่ นโครงเครอื่ งลา่ ง ไดแ้ ก่ เปลย่ี นไมค้ านขวางหนา้ และหลงั ของแครร่ าชรถ เปลย่ี นพน้ื ไมห้ นา้ หลงั ของเกรนิ ชน้ั ที่ ๑ ซอ่ มเปลย่ี นระบบขบั เคลอื่ นล้อหน้าโดยสร้างกล่องเหล็กครอบกรอบไม้ของล้อนำ� สร้างระบบเพลาล้อใหม่ ซ่อมแป้นบังคับเล้ียวด้วยการเปลยี่ นแกนเพลาแลว้ เสรมิ แผน่ เหล็กหน้าแป้น สรา้ งชดุ ล้อน�ำใหม่ สร้างชุดหา้ มลอ้ หลกั ใหม่ สร้างล้อประดับขนึ้ ใหมท่ ง้ั ๔ ลอ้ เปลย่ี นแหนบลอ้ ประดบั และสรา้ งชดุ ปอ้ งกนั การสา่ ยใหม่ เปลยี่ นชะเนาะหวายยดึ บษุ บกและแครร่ องบษุ บกกับแคร่ราชรถส่วนล่างเปน็ ลวดสลิง เปลย่ี นเหลก็ เส้นยึดบษุ บกด้านนอกเปน็ ลวดสลงิ ทาสที องและใสล่ วดสลงิ ยดึ เสาบษุ บก ๔ เสน้ สำ� นกั ชา่ งสบิ หมู่ กรมศลิ ปากร ไดซ้ อ่ มเสรมิ ความมนั่ คงแขง็ แรงโครงสรา้ งไมง้ านประณตี ศิลป์ โดยแกะไมเ้ ปล่ยี นใหมท่ ดแทนของเดิมถงึ รอ้ ยละ ๘๐ โดยแกะสลกั ตามแบบของเดมิ แลว้ซ่อมสี ปิดทองประดับกระจกใหม่ จัดท�ำส่วนประกอบราชรถใหม่ ได้แก่ ผ้าม่านบุษบก ฉัตรเบญจา ๕ ชั้น ธงงอนรถ เฟอื่ ง อบุ ะ พู่ บันไดขึ้นบษุ บก จำ� นวน ๒ ชดุ หมอนพิงบุษบก อาสนะในบุษบก เบาะส�ำหรบั รองเทา้ของพระน�ำ เบาะแทน่ ที่นง่ั ท่ีเกรินด้านหนา้ และดา้ นหลัง ในพระราชพิธพี ระราชทานเพลงิ พระศพ สมเดจ็ พระเจา้ ภคินเี ธอ เจ้าฟ้าเพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพัณณวดี พระบาทสมเด็จพระปรมนิ ทรมหาภูมพิ ลอดุลยเดช ทรงพระกรุณาโปรดเกลา้ โปรดกระหมอ่ มให้ใช้ราชรถนอ้ ย หมายเลข ๙๗๘๓ เป็นราชรถพระน�ำในริ้วขบวนพระอสิ ริยยศริ้วท่ี ๒ ราชรถนอ้ ยทง้ั ๓ องค์ มลี กั ษณะเปน็ ราชรถไม้ ทำ� ดว้ ยไมแ้ กะสลกั ปดิ ทองประดบั กระจก ขนาดกวา้ ง๓.๘๐ เมตร ยาว ๘.๐๐ เมตร สงู ๗.๕๐ เมตร ราชรถน้อย หมายเลข ๙๗๘๒ หนัก ๓.๘๕ ตนั ราชรถนอ้ ยหมายเลข ๙๗๘๓ หนกั ๓.๖๕ ตัน และราชรถน้อย หมายเลข ๙๗๘๔ หนกั ๓.๖๕ ตัน โครงเคร่ืองล่างซง่ึ เปน็ตวั รบั นำ้� หนกั ประกอบดว้ ยลอ้ เหลก็ ดา้ นหลงั ๒ ลอ้ (ลอ้ หลกั ) ลอ้ ไมด้ า้ นหนา้ ๒ ลอ้ (ลอ้ เลยี้ ว) เฉพาะลอ้ หนา้ น้ีประกอบไมส้ กั และสลกั ลายปดิ ทองประดบั กระจก มเี หลก็ รดั วงลอ้ ลอ้ ประดบั ซา้ ยขวามี ๔ ลอ้ ประกอบไมส้ กั แกะสลกั ลายปดิ ทองประดับกระจก มเี หลก็ รัดวงล้อ ระหว่างลอ้ ประดบั หน้ากับล้อประดบั หลังทง้ั ๒ ดา้ นมีแปรกแกะสลกั ลายรกั รอ้ ยและลายกระจงั รวน สว่ นหนา้ สดุ ของราชรถมงี อนรถ ๓ งอน ทำ� ดว้ ยไมก้ ลงึ รปู รที าสีแดงเรยี บ ปลายงอนรถเปน็ ไมแ้ กะสลกั ลายปดิ ทองประดบั กระจกรปู หวั นาค ประดบั ธงสามชายท�ำดว้ ยผา้ แดงเย็บลายทองแผ่ลวดท้ังผนื เหลก็ กา้ นธงทาสีแดง ส่วนปลายเหล็กก้านธงประดบั พู่สีขาว ตวั ราชรถ พน้ื ราชรถทาสแี ดง ตกแต่งเครื่องไมแ้ กะสลกั ลายไทย ปดิ ทองประดบั กระจก ประกอบด้วยชั้นเกรินลดหลั่นกัน ๔ ช้ัน พนมของเกรินแต่ละช้ันด้านหน้าประดับไม้แกะสลักรูปหัวนาคประกอบลายกระหนกปิดทองประดบั กระจก ด้านหลงั ประดับไม้แกะสลกั รปู หางนาคประกอบลายกระหนกกระทบครึ่งซกีปดิ ทองประดบั กระจก เกรนิ แตล่ ะชนั้ คนั่ ดว้ ยหนา้ กระดานทอ้ งไม้ ลงรกั ปดิ ทองประดบั กระจกสลบั สเี ขยี ว ขาวลายดอกประจ�ำยาม เกรนิ ชนั้ ที่ ๑ หนา้ เกรนิ ตดิ ตงั้ แทน่ ทน่ี ง่ั ประดบั ลายกระหนกส�ำหรบั เปน็ ทนี่ งั่ ของสารถถี อืแพนหางนกยูง ท้ายเกรินติดต้ังแท่นท่ีนั่งประดับลายกระหนก ส�ำหรับเป็นที่น่ังของผู้เชิญพัดโบก ท่ีมุมพนัก ตรงต�ำแหน่งล้อราชรถท้ังด้านหน้าและด้านหลังปักฉัตรผ้าลายทองแผ่ลวดทรงกระบอก ระบายฉัตร ๒ ช้ัน ด้านละ ๑ คู่ รวม ๔ คัน เชือกท่ใี ช้ฉดุ ชกั ราชรถทำ� ดว้ ยเชอื กมนิลาหุม้ ผ้าแดงคล้องตดิ อยู่กับหว่ งใต้ฐานเกรนิ ชั้นที่ ๑ ดา้ นหนา้ ๔ สาย ดา้ นหลงั ๒ สาย เหนือท้องไม้ฐานเกรนิ ชน้ั ท่ี ๒ ประดับเทพนม ๓๔ องค์ เหนือทอ้ งไม ้ฐานเกรนิ ชั้นท่ี ๓ ประดับเทพนม ๓๐ องค์ เหนือเกรนิ ชั้นที่ ๔ ประดิษฐานบุษบก ดา้ นขา้ งทง้ั สองดา้ นของช้ัน 488

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีฐานเกรินทุกช้ัน ตอนกลางติดพนกั ลูกกรงปิดทองทึบ เว้นช่องส�ำหรบั ขน้ึ ลงบษุ บก เสาพนักลกู กรงเปน็ ไมก้ ลึงรูปหัวเม็ดปดิ ทองทบึ บษุ บกสำ� หรบั สมเดจ็ พระสงั ฆราชประทบั หรอื สมเดจ็ พระราชาคณะนงั่ อา่ นพระอภธิ รรม ฐานบษุ บกประกอบหน้ากระดานท้องไม้ปิดทองประดับกระจก ชั้นฐานบุษบกชั้นที่ ๑ ซึ่งเป็นเกรินช้ันที่ ๔ ด้วย และฐานบษุ บกชน้ั ท่ี ๒ ประดบั เทพนมชน้ั ละ ๒๐ องค์ เสาบษุ บกย่อมุมไมส้ บิ สอง โครงเปน็ เหล็กประกบด้วยไม้ประกอบเสา ปดิ ทองประดบั กระจกลายเมด็ เนอ่ื ง หวั เสามคี นั ทวยสลกั ลายปดิ ทองประดบั กระจกรบั เชงิ กลอนหลังคาชั้นลา่ ง เสาบษุ บกแตล่ ะต้นผูกผ้าม่านลายทองแผ่ลวด รวบกลางม่านที่ประจ�ำยามรดั อกของเสา ด้านหลังบุษบกมีพนักพิง ส่วนหลังคาทรงบุษบกประกอบช้ันเชิงกลอน ๕ ช้ัน แต่ละช้ันประดับบันแถลง ช่อฟ้าบราลี นาคปกั ปิดทองประดับกระจก องค์ระฆงั ลงรักปดิ ทองประดบั กระจก เหม ๓ ชั้น แกะสลกั ยอ่ มมุ ไม้ สบิ สองลงรกั ปดิ ทองประดบั กระจก บวั กลมุ่ ๕ ชน้ั แกะสลกั ลายลงรกั ปดิ ทองประดบั กระจก ปลยี อดปดิ ทองทบึลกู แกว้ แกะสลกั ลายลงรกั ปดิ ทองประดบั กระจก ยอดประกอบดว้ ยเมด็ นำ้� คา้ ง พมุ่ ขา้ วบณิ ฑ์ เชงิ กลอนชน้ั ลา่ งบุษบกประดับเฟอื่ ง อุบะ พ่ทู ำ� ดว้ ยตะกวั่ โดยรอบ เพดานหลังคาบษุ บกประดับดว้ ยลายจงกลและดอกจอก มีชะเนาะหวาย จำ� นวน ๖ เสน้ ทำ� หนา้ ทย่ี ดึ โยงบษุ บกและแครร่ องบษุ บกกบั แครร่ าชรถสว่ นลา่ งทงั้ ๔ ดา้ น และเหลก็ เสน้ จำ� นวน ๔ เส้น ท�ำหน้าท่ียดึ โยงบุษบกกับแคร่ราชรถภายนอกท้งั ๔ ด้าน การซ่อมบูรณะราชรถน้อย กรมสรรพาวุธทหารบก ด�ำเนินการซ่อมในส่วนช่วงเครื่องล่างของ ราชรถน้อย โดยถอดล้อประดบั จำ� นวน ๔ ล้อ ล้อบังคบั เลย้ี ว จำ� นวน ๒ ลอ้ พร้อมดุมล้อ กงลอ้ เพลาล้อเหล็กรัดวงลอ้ แหวนประคองบอลแบริ่ง เหลก็ รัดดุม ตุก๊ ตาด้านนอกและดา้ นใน ไปปฏบิ ัติการซ่อม ณ โรงงาน ชา่ งแสง กรมสรรพาวุธทหารบก บางซือ่ ดงั น้ี ลอ้ ประดบั ทั้ง ๔ ล้อ ทำ� การทดสอบ พบวา่ ลกั ษณะวงล้อประดับมีการบดิ ตัว รศั มีและองศาการประกอบซี่ล้อเข้าเดือยไม่ได้สัดส่วนที่เหมาะสม พบช่องว่างระหว่างเหล็กครอบล้อกับวงล้อซ่ึงเกิดจากเน้ือไม้หดตวั พบรอยแยกท่เี นื้อไม้ ดำ� เนินการซ่อมโดยการถอดแกนเพลาล้อออกมาตรวจสอบซ่อมแลว้ ลา้ งท�ำความสะอาดดว้ ยนำ้� มนั กา๊ ด กลงึ ปรบั ซอ่ มแกนเพลาซงึ่ หลวมคลอนแลว้ ประกอบชดุ แกนเพลาลอ้ เขา้ ใหม่ เสรจ็ แลว้ นำ�ขนึ้ เทียบศนู ย์ตรวจสอบการส่ายเอยี งแล้วดึงดดั ให้ไดศ้ ูนย์ ใสก่ าวอพี อกซีท่บี ริเวณรอยแยกของเนอื้ ไม้ ขนั สกร ูบบี เหล็กครอบล้อที่หลวมคลอนใหแ้ น่นขึ้น ตกแตง่ สที องในจุดท่มี ลี วดลาย ทาสแี ดงท่ดี ้านหลังของลอ้ ประดบั เจา้ หน้าทก่ี รมสรรพาวุธทหารบก ถอดล้อประดับของราชรถนอ้ ย 489

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ล้อบังคับเลยี้ ว ๒ ลอ้ ถอดชดุ แกนเพลาล้อออกมาทำ� ความสะอาดล้างดว้ ยน�้ำมันก๊าด ซ่อมสว่ นท่ีช�ำรุด ตัดเหล็กครอบลอ้ ท่พี บช่องวา่ งออก นำ� เหล็กแผ่นใหม่มารดั ครอบกงลอ้ แล้วตดั ส่วนเกนิ ออก ใช้แคล้มป ์ตัวซีบีบรัดเหล็กแผ่นให้แนบกงล้อ เจาะรูยึดสกรู เชื่อมจุดต่อ เจียรให้เรียบ ตกแต่งสีทองในจุดท่ีมีลวดลายทาสีแดงทดี่ า้ นหลงั ของล้อประดบั การควา้ นดุมล้อเพ่ือใส่ตลบั ลกู ปืนด้วยเครอ่ื งเจาะเรเดยี ล หมายเลข ๖๑ เจ้าหนา้ ที่กรมสรรพาวธุ ทหารบกติดตั้งและทดสอบจดุ หมนุ ของแครร่ าชรถน้อย ช่วงเครื่องล่าง กรมสรรพาวุธทหารบก ซ่อมบูรณะ เสริมสร้างความแข็งแรง ณ โรงราชรถพพิ ิธภณั ฑสถานแหง่ ชาติ พระนคร ดังนี้ โครงเครอ่ื งลา่ ง ทำ� ความสะอาด หลอ่ ลนื่ จดุ หมนุ ทกุ จดุ ดว้ ยการอดั จารบี แลว้ ตรวจสอบดว้ ยสายตาไมพ่ บจดุ ชำ� รดุ แคร่บังคับเลีย้ ว เปล่ียนจดุ หมนุ ของแครจ่ ากเดิมทเี่ ปน็ เดือยไม้ เปลยี่ นเป็นจานเหลก็ แผ่นกลมแบนพร้อมท�ำกรอบเหล็กรูปส่ีเหลีย่ มครอบยดึ จุดหมนุ โครงชดุ บงั คับเลี้ยว เสริมดว้ ยแผ่นเหลก็ เปน็ กรอบรดั พรอ้ มท�ำตกุ๊ ตารบั จดุ หมุนดุมด้วยเหล็ก จากเดิมที่ใช้แผ่นเหล็กเป็นตัวรับน�้ำหนักพร้อมกับโครงบังคับเลี้ยว เพ่ือเสริมความแข็งแรง ลดการส่ันคลอนของโครงสร้าง ผ้าเบรกชุดห้ามล้อ ด�ำเนินการตรวจสอบ การแนบจับกบั ล้อของผา้ เบรก แล้วเปลี่ยนผา้ เบรกใหม่ตรวจสอบสลงิ โยงยึดไม้บังคับเบรกให้อยใู่ นสภาพใชง้ าน 490

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี แหนบลอ้ ประดับ ดำ� เนนิ การตรวจสอบดว้ ยสายตา ทดสอบการท�ำงานของแหนบ อดั จารบี แล้วทาสแี ดง ชุดป้องกันการส่าย จ�ำนวน ๔ ชุด ด�ำเนินการตรวจเช็คการหมุนของตัวประคองกันส่ายของล้อประดับ ตรวจสอบนอตยึดพรอ้ มน�ำไขทาไม้ ใหจ้ ุดหมนุ คล่องตวั ชุดยกระดบั ล้อประดับ จ�ำนวน ๔ ชดุ ตรวจสอบด้วยการยกข้ึนลง อดั จารบใี หก้ ารทำ� งานคลอ่ งตวัแลว้ ทาสที อง สลงิ ยดึ บุษบกด้านนอก ตรวจเช็คตวั เร่งเกลยี ว ดูจดุ ยึดท้งั ๔ จดุ แลว้ ทาสีทอง สลิงยดึ บุษบกด้านใน ตรวจสอบการยดึ ของสลงิ ท้ัง ๒ เสน้ สลิงยดึ เสาฉัตรยอดบษุ บก ทาสีทอง สำ� นกั ช่างสิบหมู่ กรมศลิ ปากร ซอ่ มในส่วนของงานประณีตศิลป์ ดังน้ี เฟอ่ื ง อบุ ะ พู่ ประกอบบษุ บก จำ� นวน ๑๒ ชดุ ล้างท�ำความสะอาด และชบุ ดว้ ยเงนิ ผา้ ม่านบุษบก จัดสรา้ งใหม่ โดยใช้ผ้าลายทองแผล่ วดรูปสเ่ี หลย่ี มผืนผา้ ขนาดกวา้ ง ๐.๕๐ เมตรยาว ๑.๔๐ เมตร น�้ำหนัก ๐.๙ กิโลกรัม จ�ำนวน ๔ ผืน ประกอบด้วยลวดลายไทย ท้องผ้าเป็นลายโคม พุ่มข้าวบิณฑ์ใบเทศแซมสาบผ้าตาดทอง และกรอบกรวยเชิง ๓ ชัน้ ประกอบดว้ ย ชน้ั ท่ี ๑ ลายกรวยเชงิ แซมสาบผา้ ตาดสเี ขยี ว ชนั้ ท่ี ๒ กระหนาบประจำ� ยามลกู โซแ่ ซมสาบผา้ ตาดสแี ดง ชนั้ ท่ี ๓ ประจำ� ยามเกลยี วใบเทศแซมสาบผ้าตาดสเี ขยี ว มนี ายสุธี เสลา นายช่างศิลปกรรมอาวุโส เป็นผ้อู อกแบบลวดลายผา้ ม่านบษุ บกบนราชรถนอ้ ยนายชา่ งจากส�ำ นกั ชา่ งสิบหม่ทู าสตี กแต่งเสาฉัตรของราชรถน้อย บุษบกราชรถน้อย 491

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ฉัตรเคร่ืองสงู ๕ ชน้ั จดั ทำ� ยอดฉัตรใหม่ท้ัง ๔ คัน กลงึ ไม้ แกะสลักลวดลายลงรักปิดทอง ประดับกระจก ใหเ้ หมอื นกบั ยอดคนั ฉตั รเครอ่ื งสงู ของพระมหาพชิ ัยราชรถ พรอ้ มซ่อมสีคนั ฉัตรดว้ ยสีทอง โครงโลหะธงงอนรถ เหล็กก้านธงงอนรถ บันไดขนึ้ บุษบก ตกแตง่ ซ่อมสี ทาสแี ดง หมอนพิงบษุ บก ๑ ใบ อาสนะในบษุ บก ๑ ท่ี เบาะส�ำหรับรองเทา้ ของพระน�ำ ๑ ใบ เบาะแท่นทนี่ ่ังท่เี กรินดา้ นหนา้ ๑ ใบ และเบาะแท่นที่นั่งท่เี กรินด้านหลงั ๑ ใบ จดั ทำ� ใหมท่ ้ังหมด กลุ่มวิทยาศาสตร์เพ่ือการอนุรักษ์ ส�ำนักพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ กรมศิลปากร ซ่อมบูรณะองค ์ราชรถและบษุ บกตามกรรมวิธีเดยี วกบั การซ่อมบูรณะพระมหาพิชยั ราชรถ กรมอทู่ หารเรอื ใหค้ วามอนเุ คราะหต์ ดิ ตง้ั นงั่ รา้ นบรเิ วณโดยรอบราชรถนอ้ ยเพอ่ื อำ� นวยความสะดวกให้คณะท�ำงานซ่อมบูรณะราชรถปฏิบัติงานได้สะดวก และจัดท�ำเชือกฉุดชักราชรถน้อย หมายเลข ๙๗๘๓จ�ำนวน ๑ ชุด เนื่องจากเชือกฉุดชักราชรถน้อยของเดิมช�ำรุด กรมอู่ทหารเรือได้จัดท�ำเชือกฉุดชักราชรถ ๒ ขนาด จำ� นวน ๑ ชดุ ไดแ้ ก่ เชือกฉุดลากขนาด ๔.๕ นิว้ และเชอื กคลอ้ งไหล่ขนาด ๒ น้ิว เส้นผา่ ศูนยก์ ลาง๖๐ เซนติเมตร เชอื กฉดุ ชักราชรถนอ้ ย ประกอบด้วย เชือกฉุดชักด้านหน้าชนิด ๑๔ ห่วง แตล่ ะห่วงห่างกนั ๗๕ เซนติเมตร ยาวสายละ ๑๗.๔๐ เมตร จ�ำนวน ๔ สาย เชือกฉุดชักด้านหลังชนิด ๙ ห่วง ยาวสายละ ๑๑.๖๕ เมตร จ�ำนวน ๒ สาย ปลายเชือกฉุดชักด้านหน้าและด้านหลังมีขอเหล็กคล้องกับห่วงใต้ฐานเกรินเชือกท่ีน�ำมาใช้ท้ังหมดเป็นเชือกเปอร์ลอนชนิดพิเศษ หุ้มผ้าแดงตามแบบอย่างของเดิม ซึ่งมีความหนา ความเหนยี ว และความทนทาน สามารถฉุดชักราชรถทม่ี นี �ำ้ หนักมากได้เปน็ อยา่ งดี เกรินบันไดนาค เกรินบันไดนาค เรียกกันทั่วไปว่าเกรินกว้าน หรือกว้านเกริน เป็นเคร่ืองเลื่อนเชิญพระโกศ พระบรมศพหรอื พระศพข้ึนสู่ทีส่ ูงหรือลงต่ำ� พระราชพธิ พี ระราชทานเพลงิ พระศพสมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวด ีใช้เกรินบันไดนาค ๒ ชุด เกรินบันไดนาค หมายเลข ๙๗๘๘ ใช้เลื่อนพระโกศพระศพจากพระยานมาศ เกรนิ บนั ไดนาค 492

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีสามล�ำคานข้ึนสู่บุษบกพระมหาพิชัยราชรถท่ีหน้าวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม เกรินบันไดนาค หมายเลข๙๗๘๗ ใชเ้ ลื่อนพระโกศพระศพลงจากบษุ บกพระมหาพชิ ัยราชรถมาประดษิ ฐานยังพระยานมาศสามล�ำคานท่ีพระเมรุทอ้ งสนามหลวง เกรินบนั ไดนาคทั้ง ๒ ชดุ มลี กั ษณะเปน็ เกรนิ ชักรอก ทำ� ดว้ ยไมป้ ระกอบกวา้ น ประกอบดว้ ยบนั ไดนาค เกรนิ และกวา้ น แกะสลกั ลายไทยปดิ ทองประดบั กระจก เกรนิ บนั ไดนาค หมายเลข ๙๗๘๘ มขี นาดกวา้ ง๑.๔๐ เมตร ยาว ๕.๑๔ เมตร สงู ๔.๔๑ เมตร เกรนิ บนั ไดนาค หมายเลข ๙๗๘๗ มขี นาดกวา้ ง ๑.๕๓ เมตรยาว ๔.๙๐ เมตร สูง ๔.๔๔ เมตร บันไดทาสีแดงเรียบ สองข้างบันไดประดบั ไมแ้ กะสลักลายเป็นรูปนาคทอดล�ำตัวจากเบื้องบนลงสู่ฐานเบ้ืองล่างปิดทองประดับกระจก ส่วนหัวซึ่งติดกับฐานรับน้�ำหนักท้ังสองข้าง แกะสลักเป็นหัวนาคปิดทองประดับกระจก ตัวฐานรับน�้ำหนักเป็นแท่นไม้ส่ีเหล่ียมทาสีแดงแกะลายโปร่งปิดทองประดบั กระจกโดยรอบ ดา้ นบนของฐานตดิ ไม้ท�ำชอ่ งสลกั สำ� หรบั ใสข่ าตงั้ มา้ เทียบเกรนิ ๒ ตัว ทาสีแดง และมหี ่วงสำ� หรบั คลอ้ งเชือกที่ใช้ฉุดชักเกรนิ ท�ำด้วยเชอื กมนลิ า หุ้มผ้าแดง ดา้ นหนา้ ๒ สาย ด้านหลัง ๒ สาย เหนือฐานรับนำ้� หนักขึ้นมาเปน็ ตวั เกรินซงึ่ ใช้เปน็ ท่ปี ระดิษฐานพระโกศพระศพส�ำหรับเล่ือนเชญิ ข้ึนหรือลง มีลักษณะเป็นแท่นสี่เหลี่ยม ขอบฐานแกะสลักลายปิดทองประดับกระจก ท้ายแท่นเกรินเป็นพ้ืนลดระดบั ลงมา เปน็ ทสี่ ำ� หรบั เจา้ พนกั งานภษู ามาลาขนึ้ นงั่ ประคองพระโกศพระศพ มลี กั ษณะคลา้ ยสำ� เภา ดา้ นขา้ ง บุผ้าตาดทอง เหนือขอบท้ายส�ำเภามีกระหนกเกรินสำ� หรับติดประกอบอีกส่วนหนึ่งต่างหาก กระหนกเกริน ดงั กลา่ วจะนำ� เขา้ ตดิ ประกอบทา้ ยส�ำเภาเมอ่ื พรอ้ มทจ่ี ะเลอื่ นเกรนิ เชญิ พระโกศพระศพขนึ้ หรอื ลง และจะคลอ้ งพวงมาลยั ทป่ี ลายกระหนกดว้ ย ดา้ นหลงั เกรนิ บนั ไดนาคตดิ ตงั้ กวา้ นชกั รอกประกอบดว้ ยตวั เฟอื งและลวดสลงิท้ายเกรินเจาะช่องส่เี หล่ียมซา้ ยขวาข้างละ ๑ ชอ่ งเพอ่ื เสียบงาของสะพานเกรนิ ส�ำหรบั ใช้เทยี บพระยานมาศสามล�ำคานท่เี ชิญพระโกศพระศพข้นึ - ลง เกรนิ บันไดนาคที่ใชเ้ ลอื่ นพระโกศข้นึ - ลงทงั้ ๒ ชดุ มลี ้อเลื่อนติดใต้ฐานรบั น�ำ้ หนกั จึงเคลือ่ นย้ายได้สะดวก การซ่อมบรู ณะเกรนิ บนั ไดนาค กรมสรรพาวธุ ทหารบก ซอ่ มบรู ณะเกรนิ บนั ไดนาค ในสว่ นชว่ งลา่ ง โดยไดส้ ง่ เจา้ หนา้ ทม่ี าตรวจสอบสภาพความชำ� รุดเม่ือวนั พธุ ที่ ๙ พฤศจิกายน พุทธศกั ราช ๒๕๕๔ แล้วซ่อมบูรณะ ดังน้ี เกรนิ บันไดนาค หมายเลข ๙๗๘๘ ซ่ึงใชเ้ ลอ่ื นเชญิ พระโกศข้ึน ทำ� ความสะอาดชว่ งล่างดว้ ยนำ�้ มนักา๊ ด หลอ่ ลน่ื จุดหมุนทกุ จุดด้วยการอัดจารบี ตรวจสอบรอก สลงิ จดุ หมุนทกุ จดุ พร้อมทานำ้� มันชักเงาที่ชดุมอื หมนุ ซ่งึ ท�ำด้วยไมส้ กั ทงั้ ๔ ชุด จัดทำ� แกนบังคับเลี้ยวใหม่ โดยกลงึ ปาดหน้าล้อบงั คับเล้ยี วออกประมาณ๑ นิ้ว เพอื่ เพมิ่ องศาการเล้ยี วข้นึ อกี ๑๕ องศา เสริมความแขง็ แรงของระบบคานใตท้ ้องเกรนิ ด้วยการเสรมิแผ่นเหลก็ เขา้ กบั ตัวโครงไมข้ องเกริน ตกแต่งทาสีดว้ ยสแี ดง เกรินบันไดนาค หมายเลข ๙๗๘๗ ซ่ึงใช้เลื่อนเชิญพระโกศพระศพลง ซ่อมบูรณะเช่นเดียวกับ เกรนิ บนั ไดนาค หมายเลข ๙๗๘๘ เกรินบันไดนาคทั้ง ๒ เกริน เปลี่ยนชุดรางเหล็กส�ำหรับรองรับจานรองพระโกศใหม่เช่นเดียวกับ พระมหาพชิ ยั ราชรถ พระยานมาศสามล�ำคาน และสะพานเกยลา และปรบั แตง่ งาเกรนิ ใหพ้ อดกี บั จดุ เชอื่ มตอ่ของบษุ บกบนพระมหาพิชยั ราชรถ 493

จดหมายเหตุงานพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีเจ้าหน้าทีก่ รมสรรพาวธุ ทหารบกท�ำ แกนบังคบั เล้ียวเกรนิ บนั ไดนาค หมายเลข ๙๗๘๗เกรนิ บนั ไดนาค หมายเลข ๙๗๘๘ ซอ่ มชุดรางเหล็กสำ�หรับรองรับจานรองพระโกศ 494

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี สำ� นกั ชา่ งสิบหมู่ กรมศลิ ปากร ซ่อมบูรณะในสว่ นที่เปน็ งานประณตี ศลิ ป์ โดยซ่อมลวดลาย พรอ้ มปิดทองประดับกระจกบางส่วนที่ช�ำรุดหลุดหาย กลุ่มวิทยาศาสตร์เพื่อการอนุรักษ์ ส�ำนักพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ กรมศิลปากร มีนายศิริชัย หวังเจริญตระกลู หัวหน้ากลุ่มวิทยาศาสตรเ์ พือ่ การอนุรักษ์ ทำ� ความสะอาด ขจดั ฝ่นุ ละอองและสิ่งสกปรก นกั วิทยาศาสตร์ทำ�ความสะอาดเกรินบันไดนาค กรมอ่ทู หารเรือ จดั ทำ� เชือกฉดุ ชักเกรนิ บันไดนาค จ�ำนวน ๒ องค์ องค์ละ ๒ เสน้ ประกอบด้วย เชอื กขนาดเส้นรอบวง ๒.๕ นิ้ว ยาวสายละ ๘.๖๐ เมตร เชอื กที่นำ� มาใช้ทงั้ หมดเป็นเชอื กเปอร์ลอนชนดิ พเิ ศษหุ้มผา้ แดงตามแบบอยา่ งของเดมิ พรอ้ มทง้ั ทำ� ขอเหล็กและอุปกรณ์ประกอบเชอื ก ม้าเทียบเกริน เปน็ สว่ นประกอบของเกรนิ บนั ไดนาค มี ๒ ตวั สำ� หรบั ประกอบเกรนิ บนั ไดนาคชดุ ทใ่ี ชเ้ ลอื่ นพระโกศขน้ึ ๑ ตวั และชุดท่ีใช้เล่อื นพระโกศลง ๑ ตวั กรมศิลปากรได้จัดสรา้ งข้นึ ระหวา่ งพทุ ธศักราช ๒๕๒๗ - ๒๕๒๘ในงานพระราชพธิ ีถวายพระเพลิงพระบรมศพสมเดจ็ พระนางเจา้ ร�ำไพพรรณี พระบรมราชนิ ี ในรัชกาลที่ ๗ ม้าเทียบเกรินท้ัง ๒ ตัว มีลักษณะเป็นไม้เนื้อแข็งทาสีแดง ท�ำเป็นขาตั้ง ๔ ขา สูง ๑.๐๒ เมตร ตีไมท้ แยงไขวย้ ดึ ขาต้งั เพอื่ ความมั่นคงแข็งแรง ปลายขาตงั้ ทง้ั ๔ ขาทำ� เป็นเดอื ยสำ� หรับสอดใสส่ ลกั ทฐ่ี านรับ นำ�้ หนกั ของเกรินบนั ไดนาคและแม่แคร่ แม่แครข่ องม้าเทยี บเกรินกวา้ ง ๑.๑๑ เมตร ยาว ๑.๑๓ เมตร ดา้ นใต้แมแ่ ครท่ ำ� ชอ่ งสลกั สำ� หรบั ใสข่ าตง้ั ดา้ นบนแมแ่ ครต่ ดิ รางเลอื่ นขนาดกวา้ ง ๐.๖๗ เมตร ๑ คู่ ดา้ นขา้ งทงั้ ๒ ขา้ งของแม่แครม่ ีตะขอสับหวั ท้าย ๔ ตัว สำ� หรับยดึ ติดกับพระยานมาศสามลำ� คานและแทน่ ทา้ ยเกรินบันไดนาค การบูรณะซ่อมแซมม้าเทียบเกรินทั้ง ๒ ตัว มีเพียงการทาสีแดงใหม่ ด�ำเนินการโดย กรมสรรพาวธุ ทหารบก 495

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี เกยลา เกยลาเป็นแท่นที่ใช้เทียบสำ� หรับขึ้นและลงราชรถน้อย มี ๒ ตัว ส�ำหรับสมเด็จพระสังฆราชหรือสมเด็จพระราชาคณะ เสด็จข้ึนประทับหรือขึ้นน่ังบนราชรถน้อย ๑ ตัว และส�ำหรับเสด็จลงหรือลงจาก ราชรถน้อยอีก ๑ แท่น ฝ่ายปฏิบัติการพิเศษช่างสิบหมู่ กรมศิลปากร ได้จัดสร้างขึ้นระหว่างพุทธศักราช ๒๕๒๗ - ๒๕๒๘ มีว่าท่ีร้อยตรี สืบสกุล อ่อนสัมพันธ์ นักวิชาการช่างศิลป ๔ และนายเทียม ฉัตรทอง ผู้ช่วยคมุ งานก่อสร้างเปน็ ผรู้ บั ผิดชอบการด�ำเนนิ งาน เกยลามลี ักษณะเป็นไมเ้ นอ้ื แขง็ ทาเชลแลก็ ท�ำเปน็ ข้นั บันได ๒ ขัน้ บันไดชน้ั บนมขี นาดกว้าง ๐.๕๑เมตร ยาว ๑.๑๘ เมตร สงู ๐.๖๗ เมตร บนั ไดชนั้ ล่างมีขนาดกวา้ ง ๐.๓๙ เมตร ยาว ๑.๑๘ เมตร สูง ๐.๒๖เมตร ดา้ นล่างของขนั้ บนั ไดทำ� เสารับน้ำ� หนกั มหี ชู า้ งยดึ เสากับบันได ใตเ้ สาบันไดตีกรอบไมส้ ีเ่ หลีย่ มเป็นฐานยึดขามา้ เพือ่ ความมน่ั คงและสวยงาม มลี กั ษณะเหมอื นกันทง้ั ๒ ตวั ฐานรองหรือจานรับพระโกศพระศพ ฐานรองหรือจานรับพระโกศพระบรมศพหรือพระศพ เป็นส่วนท่ีใช้ประกอบการต้ังพระโกศพระ บรมศพหรือพระศพเพ่ือเลื่อนเชิญไปตามรางเลื่อนที่อยู่บนพระยานมาศสามล�ำคาน เกรินบันไดนาค บุษบกราชรถ และสะพานเกรนิ เปน็ ราชพัสดุที่มีอยู่เดิมซึ่งสำ� นกั พระราชวงั ดูแลรกั ษา ฐานรองพระโกศพระบรมศพหรือพระศพ มีลักษณะเป็นฐานไม้รูปแปดเหลี่ยม ทาสีแดง แกะลาย ปิดทองตามขอบฐาน มีขนาดกวา้ ง ๐.๙๑ เมตร ใต้ฐานมลี ้อเลอ่ื น ๔ ล้อ และล้อบงั คบั ๔ ล้อ สำ� หรบั ยดึ ตวั ฐาน ให้อยู่ในรางเลอื่ น บนฐานเซาะร่องฝังเดอื ยเหลก็ เป็นระยะ รวม ๘ ร่อง สำ� หรบั ผูกพระโกศช้ันใน ท่ขี อบฐานตดิ ขอเกยี่ วส�ำหรบั ยดึ พระลอง และมเี ดอื ยส�ำหรบั ยดึ ฐานรองรบั พระโกศกบั พระยานมาศสามล�ำคานกนั ไมใ่ ห้พระโกศเคล่ือนทขี่ ณะยกเชญิ ไป การซ่อมบรู ณะฐานรองพระโกศพระบรมศพหรอื พระศพระหว่างพุทธศักราช ๒๕๒๗ - ๒๕๒๘ เพ่ือใชใ้ นงานพระราชพธิ ีถวายพระเพลงิ พระบรมศพสมเด็จพระนางเจ้ารำ� ไพพรรณี พระบรมราชนิ ี ในรัชกาลท่ี ๗สำ� นกั ชา่ งสิบหมู่ กรมศลิ ปากร ได้ตดิ ตั้งลูกปนื เพิม่ ท่ใี ต้ฐานเพือ่ ชว่ ยให้การเล่ือนฐานรองพระโกศพระบรมศพ คล่องตัว พร้อมท้ังขัดทาสีที่ฐาน ขอบฐานซ่อมลายปิดทอง ต่อมาในพุทธศักราช ๒๕๕๓ ในพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์กล่มุ วิทยาศาสตรเ์ พ่ือการอนุรักษ์ ส�ำนักพพิ ธิ ภัณฑสถานแห่งชาติ กรมศลิ ปากร ได้ด�ำเนินการลอกพน้ื รักเดมิที่ขอบฐานรองพระโกศออกจนถึงตัวเน้ือไม้ แล้วจึงปิดทองประดับกระจกใหม่ และกรมสรรพาวุธทหารบกด�ำเนินการซ่อมบูรณะ โดยติดต้ังบูทแบบใหม่พร้อมปลอกตัวบูทใส่ท่ีล้อฐานรองพระโกศ จากน้ันนำ� ไปเชื่อมติดกับแผ่นเหล็ก ใส่สกรยู ดึ ติดกับฐานรองเพื่อปอ้ งกนั การสึกของไม้ ไขนอตและทาสใี หม่ การซ่อมบูรณะในพุทธศักราช ๒๕๕๔ กรมสรรพาวุธทหารบกด�ำเนินการตรวจสอบสภาพความ แขง็ แรงและไดป้ รบั ปรงุ ฐานรองพระโกศพระศพ โดยตดั เหลก็ เปน็ แผน่ แลว้ เจาะเพอ่ื ทำ� ทค่ี รอบลอ้ ฐานรองพระโกศ พระศพใหม้ ขี นาดใหญข่ นึ้ และเปน็ ชนิ้ เดยี วกนั ใชเ้ ปน็ ตวั ยดึ เพลาลอ้ เพอื่ ชว่ ยรบั แรงกด และเปลย่ี นลอ้ เลอื่ น ๔ ลอ้ ใหม้ ขี นาดใหญ่ขนึ้ ให้มหี น้าสัมผสั มากขึ้น เพือ่ ใหฐ้ านรองพระโกศพระศพสามารถเคล่ือนทีไ่ ดด้ ี ด้วยการหลอ่ทองเหลอื ง กลงึ โกลนแลว้ ตดั เปน็ ทอ่ นตามแบบจำ� นวน ๔ ทอ่ น เจาะรตู รงกลางทองเหลอื งเพอื่ ใสแ่ กนลอ้ และเจาะรูทองเหลืองเพือ่ ลดน้�ำหนกั ของลอ้ จากน้นั จงึ ประกอบล้อเขา้ กับโครงและทดสอบการว่งิ ของลอ้ กบั ราง 496

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ธรรมาสน์กลีบบัว เป็นอาสนะส�ำหรับสมเด็จพระสังฆราชหรือสมเด็จพระราชาคณะ ประทับหรือนั่งถวายพระธรรมเทศนาในการบ�ำเพ็ญพระราชกุศลบนพระที่น่ังทรงธรรม เป็นราชพัสดุที่อยู่ในความดูแลรักษาของส�ำนักพระราชวัง ได้รับการซ่อมบูรณะระหว่างพุทธศักราช ๒๕๒๗ - ๒๕๒๘ ในงานพระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพสมเด็จพระนางเจ้ารำ� ไพพรรณี พระบรมราชนิ ี ในรชั กาลที่ ๗ และในพทุ ธศกั ราช ๒๕๓๙ ในงานพระราชพิธถี วายพระเพลิงพระบรมศพสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี ไดเ้ ชิญมาใช้คร้งั หลงั สุดในงานพระราชพิธพี ระราชทานเพลิงพระศพสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณวิ ัฒนา กรมหลวงนราธวิ าสราชนครินทร์ เม่ือพทุ ธศักราช ๒๕๕๑ ในงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพณั ณวดี มไิ ด้มีการซ่อมบูรณะธรรมาสน์กลีบบวั แตอ่ ยา่ งใด เนื่องจากยังอย่ใู นสภาพทีส่ มบูรณ์ และเก็บรกั ษาไว้ท่ีพิพิธภณั ฑพ์ ระที่นงั่ วิมานเมฆ ธรรมาสนก์ ลบี บวั มลี กั ษณะเปน็ ธรรมาสนไ์ มแ้ กะสลกั ลายปดิ ทองประดบั กระจก ขนาดกวา้ ง ๑.๑๖เมตร ยาว ๑.๔๙ เมตร สูง ๐.๙๙ เมตร ต้ังอยู่บนแท่นยกพ้ืนหน้าทองแกะสลักลายปิดทองประดับกระจก แทน่ ธรรมาสนก์ ลบี บวั ประกอบดว้ ยฐาน ๒ ชน้ั ฐานชน้ั ท่ี ๑ เปน็ ฐานสงิ ห์ หนา้ กระดานลา่ งปดิ ทองเรยี บ เสน้ ลวด ประดับกระจังตาอ้อยปิดทองประดับกระจก คอฐานทาสีแดง บัวหงายชนิดบัวรวนปิดทองประดับกระจก หน้ากระดานสลักลายประจำ� ยามก้ามปูลูกฟักปิดทองประดับกระจก เส้นลวดเหนือหน้ากระดานบนประดับกระจงั ตาออ้ ยซอ้ นกระจงั ฟนั ปลา และกระจงั ฟนั สามสลบั กระจงั ตาออ้ ยปดิ ทองประดบั กระจก รอบราวพนกั พงิ ขอบธรรมาสน์ประดับกระจงั ปฏิญาณใหญร่ ปู กลบี บวั ๓ ด้าน ยกเว้นด้านหน้า กระจงั ปฏญิ าณรูปกลบี บวั น้ีขอบนอกแกะลายปิดทองไส้ในประดับกระจก พนักพิงหลังด้านหน้าปิดทองเรียบ ด้านหลังแกะลายปิดทองประดบั กระจก พน้ื ธรรมาสนป์ ผู า้ สเี หลอื งวางหมอนองิ สชี มพมู รี ะบายโดยรอบ ดา้ นหนา้ ธรรมาสนต์ อ่ แทน่ เปน็เก็จ ประดับลวดลายเช่นเดยี วกบั ฐานสงิ ห์ใชเ้ ปน็ บันไดขึน้ ธรรมาสน์ พ้ืนบนทาสีแดง ธรรมาสน์กลบี บวั 497

จดหมายเหตุงานพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีสภาพทองหลดุ ลอกทปี่ ลายคานหัวเมด็ ทรงมัณฑพ์ ระเสลี่ยงแว่นฟา้ พระเสล่ยี งแว่นฟา้ ทาสีลงรกั ปดิ ทองใหม่ พระเสล่ียงแว่นฟ้า พระเสล่ียงแว่นฟ้า เป็นเสลี่ยงหิ้ว ใช้เชิญพระโกศพระศพจากพระที่น่ังดุสิตมหาปราสาทไปยัง เกยเทียบพระยานมาศสามล�ำคานที่นอกก�ำแพงแก้วพระที่น่ังดุสิตมหาปราสาทด้านทิศตะวันตก พระเสล่ียงแวน่ ฟ้าเป็นราชยานซ่ึงส�ำนักพระราชวังรบั ผิดชอบดูแลรักษาอยใู่ นปจั จบุ นั พระเสลยี่ งแวน่ ฟา้ มลี กั ษณะเปน็ แทน่ ไมส้ เ่ี หลย่ี มสลกั ลาย ปดิ ทองประดบั กระจกทง้ั องค์ มคี านหาม๒ คาน ขนาดกวา้ ง ๐.๗๓ เมตร ยาว ๒.๗๐ เมตร (รวมคานหาม) คานหามทั้ง ๒ คานทาสีแดงเรยี บ ปลายคานประดับหัวเม็ดทรงมณั ฑ์ปดิ ทองเรยี บ ระหว่างคานทั้งสองคานท้ังดา้ นหนา้ และด้านหลงั คล้องเชือกมนลิ าหมุ้ ผา้ แดงสำ� หรบั พลหามใชค้ ลอ้ งคอขณะยกเชญิ พระเสลยี่ งแวน่ ฟา้ ใชค้ นหาม ๘ คน ตวั แทน่ เปน็ ฐานสงิ หป์ ากบวั หนา้ กระดานลา่ งลงรกั ปดิ ทองประดบั กระจกลายดอกประจำ� ยาม ฐานสงิ หส์ ลกั ลายปดิ ทองประดบั กระจกทอ้ งฐานสงิ หป์ ระดบั ฟนั สงิ หป์ ดิ ทองประดบั กระจกสี บวั หลงั สงิ หส์ ลกั ลายปดิ ทองประดบั กระจก เสน้ ลวดเดนิเส้นทอง คอฐานทาสีแดงเรียบ บวั ปากฐานแกะสลักลายบวั ปิดทองประดบั กระจก เสน้ ลวดเดินเสน้ ทองซ้อนประดบั ดว้ ยลายเมด็ ประค�ำ พ้ืนพระเสล่ียงแวน่ ฟ้าปพู รมสีแดง ทงั้ ส่ีมุมติดหว่ งเหลก็ ทาสีแดง ส�ำนักพระราชวังไดท้ �ำความสะอาดเช็ดฝนุ่ ทาสคี านหามและลงรกั ปิดทองหัวเมด็ ทรงมณั ฑ์ใหม่ พระยานมาศสามล�ำคาน พระยานมาศสามล�ำคาน หรือพระยานมาศสามคาน เป็นพระราชยานคานหามท�ำด้วยไม้จ�ำหลักลวดลายลงรักปดิ ทอง มพี นกั โดยรอบ ๓ ดา้ น มีคานส�ำหรบั หามทำ� ดว้ ยไม้กลงึ กลมขนาดใหญ่ ๓ คาน ใช้คนหาม ๖๐ คน มี ๒ องค์ ซึง่ ได้กำ� หนดเลขวตั ถปุ ระจำ� พระยานมาศสามลำ� คานแต่ละองค์ คือ พระยานมาศสามลำ� คาน หมายเลข ๕๔๑ และพระยานมาศสามล�ำคาน หมายเลข ๙๗๘๙ พระยานมาศสามล�ำคาน หมายเลข ๕๔๑ สร้างขน้ึ ในรชั สมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลา้นภาลัย ใช้เชิญพระโกศพระบรมศพของพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชเป็นครั้งแรก ได้มีการซอ่ มบูรณะระหวา่ งพุทธศักราช ๒๕๒๗ - ๒๕๒๘ เพ่ือใช้ในพระราชพธิ ถี วายพระเพลงิ พระบรมศพสมเด็จพระนางเจา้ ร�ำไพพรรณี พระบรมราชนิ ี ในรชั กาลท่ี ๗ 498

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี พระยานมาศสามลำ�คาน พระยานมาศสามล�ำคาน หมายเลข ๙๗๘๙ สันนิษฐานว่าสร้างข้ึนในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้มีการซ่อมบูรณะในพุทธศักราช ๒๕๓๙ เพื่อใช้ในพระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี และซ่อมบูรณะอีกครั้งในระหว่างพุทธศักราช ๒๕๕๐ - ๒๕๕๑ เพื่อใช้ในพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธวิ าสราชนครนิ ทร์ ปจั จบุ ันพระยานมาศสามลำ� คานอยูใ่ นความรับผิดชอบดแู ลรักษาของส�ำนักพิพธิ ภัณฑสถานแหง่ ชาติ กรมศิลปากร พระยานมาศสามลำ� คาน มลี กั ษณะเหมอื นกนั ทง้ั ๒ องค์ องคพ์ ระยานมาศเปน็ แทน่ ไมแ้ กะสลกั ยอ่ มมุไม้สิบสอง ปิดทองประดับกระจกทัง้ องค์ มีคานหามสามคาน ขนาดบลั ลังกก์ วา้ ง ๑.๘๕ เมตร สงู ๐.๘๐ เมตรเทา่ กนั แต่ความยาวตา่ งกันคอื พระยานมาศสามล�ำคาน หมายเลข ๕๔๑ ยาว ๗.๓๐ เมตร มีน้ำ� หนัก ๗๐๐กโิ ลกรมั หมายเลข ๙๗๘๙ ยาว ๘.๒๒๕ เมตร มนี ำ้� หนกั ๕๕๐ กโิ ลกรมั คานหามเปน็ ไมเ้ นอื้ แขง็ เหนยี วกลงึ กลมเฉพาะหมายเลข ๙๗๘๙ มกี ารเสรมิ เหล็กทคี่ านหามดว้ ย ตัวคานและพ้นื ลา่ งทาสีแดงเรยี บ ปลายคานหามทกุคานประดับหวั เม็ดทรงมัณฑ์ลงรกั ปดิ ทองประดบั กระจก ตัวบลั ลังกย์ ่อมุมไมส้ บิ สอง ประกอบดว้ ยฐาน ๓ ชั้นฐานช้ันที่ ๑ เป็นฐานสงิ ห์ หน้ากระดานลา่ งปิดทองเรยี บ เหนอื หนา้ กระดานล่างประดับกระจงั ตาออ้ ยซอ้ น ๒ชั้น ลงรักปิดทองประดบั กระจก ท้องสงิ ห์ทาสแี ดงเรียบ คว้ิ บัวปากสิงห์แกะสลกั ลายปิดทอง บวั หลงั สิงห์แกะสลกั ลายบวั ปดิ ทองประดบั กระจก เหนือเส้นลวดบวั หลงั สิงหป์ ระดบั กระจงั ตาอ้อยปดิ ทองประดบั กระจก คอฐานทาสแี ดง หนา้ กระดานปากฐานสงิ หป์ ระดบั ลายประจำ� ยามลกู ฟกั กา้ มปู เหนอื เสน้ ลวดปากฐานสงิ หป์ ระดบักระจงั ตาอ้อยปิดทองประดับกระจกโดยรอบ ฐานชัน้ ที่ ๒ เป็นฐานเชงิ บาตร ทอ้ งฐานเชิงบาตรแกะสลักลาย บวั แวงปดิ ทองประดบั กระจก ทอ้ งไมป้ ระดบั ครฑุ ยดุ นาคปดิ ทองโดยรอบ จำ� นวน ๓๘ ตวั หนา้ กระดานปากฐาน เชิงบาตรแกะสลักลายประจ�ำยามลูกฟักก้ามปูสลับลายดอกจอกปิดทองประดับกระจก เส้นลวดเหนือ หน้ากระดานเชิงบาตรประดับกระจังปิดทองประดับกระจกโดยรอบ ฐานช้ันท่ี ๓ เป็นฐานเชิงบาตรประดับ 499

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีตกแตง่ ลวดลายเหมอื นฐานเชงิ บาตรชั้นท่ี ๒ ทอ้ งไม้ฐานเชิงบาตรช้ันที่ ๓ ประดับเทพนมปดิ ทองจำ� นวน ๒๖องค์ พนักพระยานมาศสามล�ำคานประดับลายฉลุยอ่ ไมส้ ิบสองต่อเนื่อง กลางดอกย่อไม้ตกแตง่ ดว้ ยลายดอกสีก่ ลีบ มีตวั แทรกระหวา่ งกลบี ดา้ นบนท�ำเป็นราวพนกั กลม ๒ เส้นตดิ ลกู กรงโปรง่ เสาพนักกลงึ กลมยอดเสาพนักประดับหัวเม็ดทรงมัณฑ์ปิดทองประดับกระจก ส่วนของพนักน้ีท�ำไว้ให้ถอดออกแล้วติดตั้งประกอบได้ ตรงกลางพื้นพระยานมาศสามล�ำคานติดรางเหล็กเล็กวางขนาน ๑ คู่ ส�ำหรับรับจานฐานรองพระโกศเพอื่เลอ่ื นเชญิ พระโกศขน้ึ ประดษิ ฐานบนพระยานมาศสามลำ� คาน ช่วงกลางริมพนกั ดา้ นหลังตดิ ต้ังขาตะเกียบเหลก็สำ� หรบั รับสปั ตปฎลเศวตฉตั รคันดานยกข้นึ ปักถวายกางกัน้ พระโกศ ดา้ นหน้าและด้านหลงั องคพ์ ระยานมาศ สามล�ำคานต่อแท่นเป็นเก็จส�ำหรับเจ้าพนักงานภูษามาลานั่งประคองพระโกศ ประดับลวดลายเช่นเดียวกับฐานสิงห์และฐานเชิงบาตรชัน้ ท่ี ๒ พ้นื บนเสริมไม้ทาสีแดงเรียบ สภาพโดยท่วั ไป มีฝุ่นและส่ิงสกปรกเกาะ โดยเฉพาะบรเิ วณท่เี ป็นลวดลาย ซอกมุม ตัวครฑุ ยุดนาคเทพนม บนบัลลังก์ พนกั และกระจกสีท่ปี ระดบั บริเวณรอบแท่นทุกชั้น กลมุ่ วทิ ยาศาสตรเ์ พอื่ การอนรุ กั ษ์ สำ� นกั พพิ ธิ ภณั ฑสถานแหง่ ชาติ กรมศลิ ปากร ทำ� ความสะอาดโดยใช้เอธลิ แอลกอฮอลผ์ สมน�้ำกลนั่ อตั ราสว่ น ๑ ตอ่ ๑ เชด็ คราบสกปรกและฝนุ่ ละออง ตามดว้ ยแอมโมเนยี เจอื จาง เชด็ ผิวทองทหี่ มอง ใชต้ ัวท�ำละลายอนิ ทรีย์ (organic solvent) เช่น อะซีโตนเบนซีน คาร์บอนเตตราคลอไรด์ทำ� ความสะอาดคราบสกปรกที่ออกยาก ส�ำนกั ชา่ งสิบหมู่ กรมศลิ ปากร ซอ่ มแซมลวดลายศลิ ปกรรมทหี่ ลดุ หายไป เชน่ ครุฑ เทวดา หล่อหุ่นและลงสี ปดิ ทองสว่ นทชี่ ำ� รุด กรมสรรพาวุธทหารบก เปล่ียนรางเหล็กรับล้อของจานรองพระโกศท่ีพ้ืนพระยานมาศสามล�ำคานใหม่ เนอื่ งจากไดม้ กี ารเปลย่ี นขนาดลอ้ ของฐานรองพระโกศใหม้ ขี นาดใหญก่ วา่ เดมิ ทำ� ใหต้ อ้ งเปลยี่ นรางเหลก็รับล้อตามไปด้วยเพื่อให้การเลื่อนจานรองพระโกศเป็นไปอย่างสะดวกคล่องตัวขึ้น พร้อมท้ังด�ำเนินการปรับเปลย่ี นจดุ ยดึ ตรงึ จานรองพระโกศ ทาสคี านหามและมา้ รองพระยานมาศสามล�ำคานใหมด่ ้วยสีแดงเรียบ ห้างหุ้นส่วนจ�ำกัด ป.ว.ช. ลิขิตการสร้าง ซ่อมแซมคานหามพระยานมาศสามล�ำคาน ด้วยการ เสริมเหล็กที่คานหามด้านซ้ายเพ่ือความม่ันคงแข็งแรงย่ิงข้ึน เน่ืองจากในระหว่างการซ้อมริ้วขบวนที่ผ่านมา เกิดปัญหามีเสียงดังท่ีคานหาม กรมศิลปากรโดยส�ำนักสถาปัตยกรรมจึงให้ห้างหุ้นส่วนจ�ำกัด ป.ว.ช. ลิขิตการสร้าง แกไ้ ข เม่ือวันพฤหสั บดี ท่ี ๕ เมษายน พทุ ธศักราช ๒๕๕๕ ณ โรงราชรถ พพิ ธิ ภณั ฑสถานแห่งชาติพระนคร การแก้ไขได้แลว้ เสร็จในวนั เดยี วกัน การบูรณะซ่อมแซมพระยานมาศสามล�ำคานเริ่มด�ำเนินการต้ังแต่เดือนตุลาคม ๒๕๕๔ แล้วเสร็จสมบูรณใ์ นวนั พฤหัสบดี ท่ี ๕ เมษายน พทุ ธศักราช ๒๕๕๕ เสล่ียงกลีบบัว เสลี่ยงกลีบบัว ใช้ส�ำหรับสมเด็จพระราชาคณะนั่งอ่านพระอภิธรรมน�ำพระโกศพระบรมศพหรือพระศพ ใช้คนหาม ๑๖ คน เป็นราชยานท่ีอยู่ในความรับผิดชอบดูแลของส�ำนักพระราชวัง ได้มีการซ่อมบรู ณะในระหว่างพทุ ธศักราช ๒๕๒๗ - ๒๕๒๘ เพอ่ื ใช้ในงานพระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพสมเด็จพระนางเจ้ารำ� ไพพรรณี พระบรมราชนิ ี ในรัชกาลที่ ๗ พุทธศักราช ๒๕๓๙ เพอื่ ใชใ้ นงานพระราชพิธีถวาย 500

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีพระเพลงิ พระบรมศพสมเดจ็ พระศรนี ครนิ ทราบรมราชชนนี และพทุ ธศกั ราช ๒๕๕๑ เพอ่ื ใชใ้ นงานพระราชพธิ ีพระราชทานเพลิงพระศพสมเด็จพระเจ้าพนี่ างเธอ เจา้ ฟ้ากัลยาณวิ ฒั นา กรมหลวงนราธวิ าสราชนครนิ ทร์ ในพระราชพธิ ีพระราชทานเพลิงพระศพสมเดจ็ พระเจ้าภคนิ ีเธอ เจา้ ฟ้าเพชรรตั นราชสุดา สริ ิโสภาพณั ณวดคี รัง้ นี้ พระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภูมพิ ลอดุลยเดช ทรงพระกรุณาโปรดเกลา้ โปรดกระหม่อม ใหใ้ ชเ้ สลย่ี งกลบี บวั สำ� หรบั สมเดจ็ พระราชาคณะนงั่ อา่ นพระอภธิ รรมนำ� พระโกศพระศพในรว้ิ ขบวนพระอสิ รยิ ยศ รว้ิ ที่ ๑ และริว้ ที่ ๓ เสล่ียงกลบี บวั มลี ักษณะเปน็ แท่นไม้ปิดทองประดบั กระจกทงั้ องค์ มคี านหาม ๒ คาน ขนาดกว้าง๐.๘๒ เมตร ยาว ๔.๒๐ เมตร (รวมคานหามหน้า - หลงั ) สูง ๑.๑๐ เมตร คานหามเป็นไม้กลึงกลมทาสีแดงเรยี บ ปลายคานประดบั หวั เมด็ ปดิ ทองประดบั กระจก แทน่ เสลย่ี งกลบี บวั เปน็ ฐานสงิ หบ์ วั ลกู แกว้ หนา้ กระดานลา่ งปดิ ทองเรยี บ เหนอื เสน้ ลวดประดบั กระจงั ตาออ้ ยปดิ ทองประดบั กระจก หนา้ เทา้ สงิ หป์ ดิ ทองเรยี บ ใตท้ อ้ งฐานประดับฟันสิงห์ปิดทองประดับกระจก เส้นลวดประดับกระจังตาอ้อยปิดทองประดับกระจกซ้อนลูกแก้ว บัวอกไก่แกะสลักลายรักร้อยปิดทองประดับกระจก ขอบลูกแก้วประดับกระจังฟันปลาปิดทองทั้งด้านบน และดา้ นลา่ ง ทอ้ งไมท้ าสแี ดงเรยี บ ลวดบวั ประดบั กระจงั ฟนั ปลาปดิ ทอง บวั หงายแกะสลกั ลายบวั รวนปดิ ทองประดบั กระจกซอ้ นเสน้ ลวดเดนิ เสน้ ทอง หนา้ กระดานบนประดบั ลายประจำ� ยามกา้ มปู ประดบั เสน้ ลวดเดนิ เสน้ทอง เหนอื หนา้ กระดานบนประดบั กระจงั ตาออ้ ยซอ้ นลายกลบี บวั ปดิ ทองประดบั กระจก ๓ ดา้ น ยกเวน้ ดา้ นหนา้ ขอบบนเหนือลายกลีบบัวท�ำเป็นราวพนักพิงกลมติดซี่ลูกกรงโปร่งปิดทองเรียบ ประดับกระจังปฏิญาณใหญ่รูปกลบี บัว ดา้ นนอกปิดทองประดบั กระจก ดา้ นในปิดทองเรียบ ๓ ดา้ น ยกเว้นด้านหนา้ พนกั พงิ หลงั ซึง่ ซ้อนอยใู่ นกระจังปฏิญาณอีกชั้นหนึง่ ดา้ นหน้าปดิ ทองเรียบ ด้านหลงั แกะสลักลายปดิ ทองประดับกระจก เสลี่ยงกลบี บัว 501

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี พระที่นั่งราเชนทรยาน พระท่ีนั่งราเชนทรยาน เป็นพระราชยานบุษบกคานหาม คนหาม ๕๖ คน ใช้เป็นพระราชยาน ในรวิ้ ขบวนพยุหยาตรา ๔ สาย คอื มีรว้ิ เคียงซ้ายและขวาฝ่ังละ ๔ สาย สรา้ งขึ้นในรัชกาลพระบาทสมเดจ็พระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ส�ำหรับพระมหากษัตริย์ประทับเป็นราชยานท่ีพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติพระนครดแู ลรกั ษา มเี ลขทะเบยี นวตั ถุ ง ๒๓๕๓ บุษบกพระที่นั่งราเชนทรยานเป็นบุษบกสร้างด้วยไม้ แกะสลักลายปิดทองประดับกระจกท้ังองค์บุษษกขนาดกวา้ ง ๑.๐๓ เมตร ยาว ๕.๔๘ เมตร (รวมคานหามหนา้ - หลัง) สงู ๔.๒๓ เมตร เหนือคานหามมีไมแ้ ครท่ บึ รองรบั บษุ บก คานหาม ๔ คาน ทำ� ดว้ ยไมก้ ลงึ กลมทาสแี ดง ปลายคานกลงึ เปน็ หวั เมด็ ปดิ ทองประดบักระจกสี พน้ื ลา่ งทาสแี ดงเรียบ องคบ์ ษุ บกประกอบดว้ ยฐาน ๒ ชัน้ ฐานช้นั ท่ี ๑ เป็นฐานสงิ ห์หน้ากระดานลา่ งปิดทองเรียบ เส้นลวดเหนอื หน้ากระดานลา่ งประดับกระจงั ตาออ้ ยปิดทองประดับกระจก ทอ้ งสิงหเ์ จาะโปรง่เส้นลวดเหนือบัวหลังสิงห์ประดับกระจังฟันปลาซ้อน ๒ ช้ัน ท้องไม้ประดับกระจกสีเขียวและขาวลายดอกประจำ� ยาม เสน้ ลวดบวั หงายชนั้ ลา่ งประดบั กระจงั ตาออ้ ยหอ้ ยหวั ลงโดยรอบ เหนอื กระจงั ตาออ้ ยเปน็ บวั หงายแกะสลกั ลายปดิ ทองประดบั กระจก เสน้ ลวดเดนิ เสน้ ทอง ตอ่ ขน้ึ มาเปน็ หนา้ กระดานซงึ่ ขยายสว่ นทอ้ งไมใ้ หส้ งูขึ้น สลกั เปน็ ลายประจำ� ยามลกู ฟักก้ามปใู บเทศปิดทองประดบั กระจกสี เสน้ ลวดประดบั กระจงั ฟันปลาซ้อนดว้ ยกระจงั ตาออ้ ยปดิ ทองประดบั กระจก ฐานชนั้ ที่ ๒ เปน็ ฐานเชงิ บาตรบวั ลกู แกว้ รบั เรอื นบษุ บกฉลโุ ปรง่ เปน็ลายก้านขดใบเทศสะบดั เปลวปดิ ทองเรยี บ หน้าทอ้ งไม้ มีครฑุ ยดุ นาคปดิ ทองเรียบ ๑๔ ตัว ประดับโดยรอบเหนือท้องไม้ประดับเส้นลวดลูกแก้วติดกระจังห้อยหัวลง เหนือเส้นลวดเป็นบัวหงายแกะสลักลายบัวปิดทองประดบั กระจกสี เสน้ ลวดเหนอื หนา้ กระดานบนประดบั กระจงั ฟนั ปลาซอ้ นกระจงั ตาออ้ ยฟนั สาม ๓ ดา้ น ยกเวน้ ดา้ นหนา้ ขอบบนเหนอื กระจงั ตาออ้ ยฟนั สามท�ำเปน็ ราวพนกั พงิ กลมปดิ ทองเรยี บประดบั กระจงั ปฏญิ าณรวนปดิ ทองประดบั กระจก ๓ ดา้ น ยกเวน้ ดา้ นหนา้ ดา้ นนอกของกระจังปฏญิ าณรวนแกะลายเทพนมกลางลาย ทุกตัวด้านในปิดทองเรียบพนักพิงหลังซ้อนอยู่ในกระจังปฏิญาณรวนอีกช้ันหน่ึง เป็นทรงพุ่มข้าวบิณฑ์ ด้านหน้าปิดทองเรียบ ดา้ นหลงั แกะลายเทพนมดุนนูน ๑ องค์ กลางลายปิดทองประดบั กระจก หลงั คาบษุ บกเปน็ ทรงจอมแหรองรบั ดว้ ยเสา ๔ ตน้ ลกั ษณะเปน็ เสายอ่ มมุ ไมส้ บิ สองปดิ ทองประดบักระจก โคนเสาประดบั กาบพรหมศร มลี ายเนอ่ื งประกอบขอบเสาและประดบั กระจกเปน็ ลายดอกพกิ ลุ กลางเสามลี ายประจ�ำยามรัดอกอยกู่ ลางเสาทงั้ ๔ เสา เสาแต่ละต้นผูกผา้ มา่ นตาดทองมซี ับในสแี ดงรวบกลางม่านทีป่ ระจ�ำยามรดั อก ทีห่ วั เสาประดบั คนั ทวยสลักลายปดิ ทองประดบั กระจกรองรับชายคารวม ๑๒ ตวั หลังคาบุษบกประกอบช้นั เชงิ กลอน ๕ ชัน้ แต่ละชนั้ ยอ่ มุมไม้สบิ สองและยอ่ เก็จรับบันแถลง แตล่ ะชน้ั ประกอบด้วยช่อฟา้ บราลี บวั ถลา นาคปกั ซมุ้ รงั ไก่หรือบนั แถลง องค์ระฆงั ลงรักปดิ ทองประดบั กระจก เหมแกะสลกั ยอ่ มมุไม้สิบสองลงรักปิดทองประดับกระจก บัวกลุ่มแกะสลักลายลงรักปิดทองประดบั กระจก ปลยี อดปิดทองเรียบลกู แกว้ แกะสลกั ลายลงรกั ปดิ ทองประดบั กระจก ยอดประดบั ดว้ ยเมด็ นำ้� คา้ ง เชงิ ชายหลงั คาบษุ บกประดบั เฟอ่ื งอบุ ะโดยรอบ เพดานบษุ บกทาสแี ดงเรยี บประดบั ดาวเพดานลายดาวลอ้ มเดอื นปดิ ทองประดบั กระจก ดา้ นหนา้และหลงั องคบ์ ุษบกต่อแท่นเปน็ เก็จส�ำหรับเจ้าพนกั งานภษู ามาลานง่ั คกุ เขา่ ประคองพระโกศพระบรมอฐั หิ รอืพระอฐั ิ ลักษณะการประดบั ตกแต่งเชน่ เดยี วกบั ฐานสงิ ห์ พ้นื บนเสริมไมท้ าสแี ดงเรยี บ 502

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี พระท่ีน่งั ราเชนทรยาน พระที่น่ังราเชนทรยานเคยได้รับการซ่อมบูรณะระหว่างพุทธศักราช ๒๕๒๗ - ๒๕๒๘ เพื่อใช้ใน พระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพสมเด็จพระนางเจ้าร�ำไพพรรณี พระบรมราชินี ในรัชกาลที่ ๗ โดยฝา่ ยปฏบิ ัติการพิเศษ ส�ำนักชา่ งสิบหมู่ กรมศิลปากร ในสว่ นคานหามขดั ผิวทาสีไมใ้ หม่ หัวเมด็ ปลายคานหาม ปดิ ทองใหม่ ฐานบษุ บกกระจงั ตาออ้ ยทฐ่ี านเขยี งแกะใหมท่ ง้ั หมดใชพ้ มิ พต์ ะกว่ั ตามแบบของเดมิ หวั นาคบางตวั ของครุฑยดุ นาคท�ำเสริมใหมใ่ หเ้ ป็นลักษณะเดยี วกนั ตัวนาคและหัวนาคท่ชี ำ� รดุ ซอ่ มและแกะใหมใ่ ห้สมบูรณ์ซ่อมกระจังปฏิญาณและกาบพรหมศรรอบเสาบุษบกท่ีช�ำรุด ซ่อมพนักพิงหลัง ซ่อมคันทวยรับชายบุษบกของเดมิ ๑๒ ตัว เฟือ่ งอุบะรอบเชิงชายสรา้ งใหม่ ๑๒ ชดุ เครอ่ื งประดบั หลังคาแตล่ ะชั้น เช่น บัวถลา ชอ่ ฟา้บราลี นาคปกั ช�ำรดุ ซ่อมเสรมิ ให้สมบูรณ์ ดังน้ี หลังคาบษุ บกชน้ั ที่ ๑ สร้างบัวถลาเพม่ิ ใหมท่ ง้ั ชั้น ซอ่ มบราลีของเดิม ๓๕ ตัว สรา้ งใหม่ ๑ ตัว ซอ่ มช่อฟ้าของเดิม ๔๘ ตวั หลงั คาบุษบกชน้ั ท่ี ๒ ซอ่ มบัวถลาของเดิม ๑ ชั้น ซ่อมบราลขี องเดมิ ๒๘ ตัว ซอ่ มชอ่ ฟา้ ของเดมิ ๔๐ ตัว หลังคาบษุ บกช้ันที่ ๓ ซอ่ มบวั ถลาของเดมิ ๑ ช้นั ซอ่ มบราลขี องเดมิ ๒๐ ตัว ซอ่ มชอ่ ฟ้าของเดิม ๓๒ ตัว หลงั คาบษุ บกช้นั ที่ ๔ ซอ่ มบัวถลาของเดมิ ๑ ชั้น ซอ่ มบราลขี องเดิม ๑๒ ตัว ซ่อมช่อฟา้ ของเดิม ๑๖ ตัว หลงั คาบษุ บกชัน้ ที่ ๕ ซอ่ มบราลีของเดมิ ๔ ตัว ซ่อมชอ่ ฟ้า ของเดิม ๘ ตัว และซ่อมบูรณะเพ่ิมเติมในพุทธศักราช ๒๕๓๙ เพ่ือใช้ในพระราชพิธีถวายพระเพลิงพระ บรมศพสมเด็จพระศรนี ครนิ ทราบรมราชชนนี 503

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี พุทธศกั ราช ๒๕๕๑ พระทน่ี งั่ ราเชนทรยานไดร้ บั การซ่อมบูรณะเพ่ือใช้ในพระราชพิธพี ระราชทานเพลงิ พระศพสมเดจ็ พระเจา้ พนี่ างเธอ เจา้ ฟา้ กลั ยาณวิ ฒั นา กรมหลวงนราธวิ าสราชนครนิ ทร์ สำ� นกั ชา่ งสบิ หม ู่กรมศิลปากร ได้ตัดเย็บพระวิสูตรตาดทองบุหลังด้วยผ้าต่วนแดง จ�ำนวน ๔ ผืน สายรัดพระวิสูตรท�ำด้วย ผา้ ตาดทองบุผา้ ตว่ นแดง จำ� นวน ๔ เส้น เกรินหน้าปพู รมสีแดงพร้อมเบาะรองเขา่ ๑ ใบ ส�ำหรับเจ้าพนกั งานภษู ามาลานงั่ คกุ เข่าประคองพระโกศพระอฐั ิ ในงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมใหใ้ ช้พระทนี่ งั่ ราเชนทรยานสำ� หรบั เชิญพระโกศพระอัฐใิ นรว้ิ ขบวนพระอิสรยิ ยศ ริว้ ท่ี ๔ และร้ิวท่ี ๕ กล่มุ วทิ ยาศาสตร์เพ่อื การอนุรกั ษ์ สำ� นักพพิ ิธภณั ฑสถานแห่งชาติ กรมศลิ ปากร อนุรกั ษส์ ่วนท่เี ป็นไม้จ�ำหลักลายลงรักปิดทองประดับกระจก โดยขจัดฝุ่นละอองและส่ิงสกปรกด้วยแปรงขนอ่อนปัดฝุ่นแล้วใช้เครอ่ื งดดู ฝุ่นออก หลังจากนั้นใชแ้ ปรงขนออ่ นปัดฝุ่นละอองตามซอกเล็ก ๆ ของลวดลายอกี ครง้ั หนึ่ง แลว้ ใช้สำ� ลพี นั ปลายไมจ้ มุ่ เอธลิ แอลกอฮอลผ์ สมนำ�้ กลนั่ ดว้ ยอตั ราสว่ น ๑ ตอ่ ๑ กลงิ้ ไปมาบนพน้ื ทท่ี ตี่ อ้ งการทำ� ความสะอาดตามซอกของลวดลายท่ีมคี วามละเอียดและบนผิวหนา้ ของกระจก และเปลยี่ นส�ำลเี ม่ือสกปรก ส่วนโลหะ ได้แก่ เฟอ่ื ง อบุ ะ พวงจ�ำปาพรอ้ มพ่หู อ้ ย ขจดั ฝนุ่ ละอองและส่งิ สกปรกดว้ ยการใช้แปรงขนอ่อนปัด ใช้ใบมีดสะกิดเอาสนิมของโลหะบนผิวออก ท�ำความสะอาดผิวโลหะโดยใช้สำ� ลีพันปลายไม้แตะเอธิลแอลกอฮอล์ แตะ Wright’ s brass cream ทาทีผ่ วิ ของโลหะเพ่อื เช็ดคราบสนมิ หลงั จากน้ันใชเ้ อธิลแอลกอฮอลเ์ ชด็ คราบสารเคมีทต่ี กค้างออกไป นำ� ไปเคลือบด้วยเงนิ สำ� นกั ช่างสิบหมู่ กรมศลิ ปากร ตัดเย็บพระวสิ ูตรด้วยผ้าตาดทอง ดาดหลงั ดว้ ยผ้าตว่ นสแี ดง จำ� นวน๔ ผืน สายรดั พระวสิ ตู รท�ำดว้ ยผ้าตาดทอง ดาดหลงั ดว้ ยผา้ ต่วนสแี ดง จ�ำนวน ๔ เส้น เกรินหน้าปูพรมสแี ดงพรอ้ มเบาะรองเขา่ ๑ ใบ ส�ำหรับพนกั งานนง่ั คกุ เข่าประคองพระโกศพระอัฐิ พระวอสีวิกากาญจน์ พระวอสีวิกากาญจน์ เป็นพระราชยานคานหามส�ำหรับเจ้านายฝ่ายในประทับโดยเสด็จในขบวนพยุหยาตราทางสถลมารคหรือขบวนราบ ใช้คนหาม ๑๖ คน สร้างข้ึนเมื่อพุทธศักราช ๒๔๔๐ ในรัชสมัยพระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา้ เจา้ อยหู่ วั เปน็ ราชยานทอี่ ยใู่ นความรบั ผดิ ชอบดแู ลของพพิ ธิ ภณั ฑสถานแหง่ชาติ พระนคร เลขทะเบียน ง.๓ พระวอสีวิกากาญจน์สร้างด้วยไม้แกะสลักลายปิดทองประดับกระจก ทรงหลังคาคฤห์ มีคานหาม๒ คาน ขนาดกว้าง ๐.๒๖ เมตร ยาว ๓.๘๐ เมตร (รวมคานหามหนา้ – หลัง) สูง ๑.๗๗ เมตร ด้านลา่ งมีหว่ งโลหะ ๔ ห่วง ส�ำหรบั สอดคานหาม ลำ� คานทำ� ด้วยไม้กลงึ กลม ทาสีแดงเรยี บ ปลายคานประดบั หวั เมด็ ปลายหวั เม็ดทำ� ดว้ ยงาช้าง พระวอสวี ิกากาญจน์เปน็ เตยี งรปู ฐานสงิ หป์ ากบัว หน้ากระดานลา่ งแกะสลักลายประจำ�ยามลกู โซป่ ระดบั เสน้ ลวด เหนอื เสน้ ลวดประดบั กระจงั ตาออ้ ยปดิ ทองประดบั กระจก ทอ้ งสงิ หป์ ระดบั กระจกสแี ดง บวั หลงั สงิ หแ์ กะสลกั ลายลงรกั ปดิ ทองประดบั กระจก คอฐานประดบั กระจกสนี ำ้� เงนิ แววสเี งนิ รปู ดอกไม้๖ กลบี บวั ปากฐานแกะสลกั ลายลงรกั ปดิ ทองประดบั กระจก เสน้ ลวดประดบั กระจงั ตาออ้ ยซอ้ นกระจงั ฟนั สาม พ้ืนพระวอที่นั่งเป็นซี่หวายมีพนักรอบเว้นช่องว่างส�ำหรับข้ึนลงท้ังสองข้าง ขอบพนักด้านนอกประดับกระจังปฏญิ าณลงรกั ปดิ ทองประดบั กระจก ราวพนกั ทำ� ดว้ ยไมม้ ขี อบทำ� ดว้ ยงาชา้ งจำ� หลกั ลายเปน็ ประแจจนี พนกั พงิ 504

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี เจ้าหนา้ ทที่ าสีทอง ตกแต่งพระวอสีวิกากาญจน์ด้านหน้าปิดทองเรียบ ด้านหลังแกะสลักลายปิดทองประดับกระจกลายดอกไม้บนพื้นทอง เสาท้ังส่ีมุม พระวอเป็นเสากลมประดับพระวิสูตรตาดทองมีซับในสีแดงมีสายรัดม่านที่ก่ึงกลางเสาแต่ละต้น หลังคาคฤห์ บดุ ว้ ยผา้ ตาดทองเย็บลายทองแผล่ วดท้ังผืน จ่ัวหลงั คาปักเป็นลายรูปพระเก้ียวเหนือแวน่ ฟ้า ประกอบเบญจาแวดล้อมด้วยลายก้านขดเปลว หลังคาปักเป็นลายใบเทศก้านแย่ง ชั้นเชิงกลอนเป็นลายเฟื่องอุบะ ชายคา เย็บผ้าลายทองแผ่ลวดเปน็ ลายกรวยเชิงห้อยระบายโดยรอบ ในพุทธศักราช ๒๕๕๑ ซ่อมบูรณะเพื่อใช้ในพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพสมเด็จพระเจ้า พ่นี างเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณวิ ฒั นา กรมหลวงนราธวิ าสราชนครนิ ทร์ ในงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้ใช้พระวอสีวิกากาญจน์เชิญพระผอบพระสรีรางคารจากพระเมรุท้องสนามหลวงไปยังพระบรมมหาราชวังในริว้ ขบวนพระอสิ รยิ ยศ ริ้วที่ ๔ ในการครัง้ นมี้ ีการซ่อมบรู ณะอกี เล็กน้อย 505

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี กลมุ่ วทิ ยาศาสตรเ์ พอื่ การอนรุ กั ษ์ สำ� นกั พพิ ธิ ภณั ฑสถานแหง่ ชาติ กรมศลิ ปากร ทำ� ความสะอาดดว้ ยแปรงขนออ่ นแลว้ ใชเ้ ครอื่ งดดู ฝนุ่ ออก ใชส้ ำ� ลพี นั ปลายไมจ้ มุ่ สารละลายเอธลิ แอลกอฮอลผ์ สมนำ้� กลนั่ อตั ราสว่ น๑ ต่อ ๑ เชด็ ทำ� ความสะอาดส่วนที่ประดบั กระจก และสว่ นที่ทำ� ด้วยงา สำ� นักช่างสบิ หมู่ กรมศลิ ปากร อนุรักษล์ วดลายปิดทองประดับกระจกทช่ี �ำรุด จัดทำ� พระวสิ ตู ร และเบาะรองนั่ง กรมสรรพาวธุ ทหารบก เคลื่อนยา้ ยพระวอสีวิกากาญจนม์ ายังโรงราชรถ และซ่อมสีคานหาม บุษบกทอง บุษบกทอง เป็นท่ีประดิษฐานพระโกศพระบรมอัฐิหรือพระอัฐิ เม่ือเชิญจากพระเมรุมาศหรือ พระเมรุท้องสนามหลวงมาบ�ำเพ็ญพระราชกุศลบนพระท่ีนั่งดุสิตมหาปราสาท ในพระบรมมหาราชวัง เป็นราชพสั ดุท่ีอยู่ในความรบั ผิดชอบดแู ลของสำ� นกั พระราชวงั ไดร้ ับการซ่อมบรู ณะ เมื่อพุทธศกั ราช ๒๕๕๑ ในงานพระราชพธิ พี ระราชทานเพลิงพระศพสมเดจ็ พระเจา้ พน่ี างเธอ เจา้ ฟา้ กัลยาณวิ ฒั นา กรมหลวงนราธิวาสราชนครนิ ทร์ บษุ บกทอง 506

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี บุษบกทอง มีลกั ษณะเปน็ บษุ บกยอ่ มมุ ไม้สิบสอง โครงสรา้ งเป็นไมบ้ ุหมุ้ ด้วยทองคำ� ดุนลายประดบักระจกและพลอยสขี าวทั้งองค์ ขนาดกว้าง ๐.๙๓ เมตร ยาว ๐.๙๓ เมตร สูง ๓.๘๕ เมตร ฐานบษุ บกมี ๓ ชัน้ฐานชั้นท่ี ๑ เป็นฐานสิงห์ หน้ากระดานล่างดุนลายประจำ� ยามก้ามปูประดับพลอยสีขาว ขอบหน้ากระดานล่างประดบั กระจงั ตาอ้อยตะก่ัวบทุ องประดบั กระจกซอ้ น ๒ ช้ัน หนา้ เท้าสงิ ห์ดุนลายประดับพลอยสีขาว บวัหลังสิงห์ดุนลายบัวคว่�ำประดับพลอยสีขาว เส้นลวดบัวหลังสิงห์ประดับกระจังตะกั่วบุทองประดับกระจก ท้องไม้ดุนลายประดับพลอยสีขาว หน้าเส้นลวดประดับกระจังตาอ้อยตะก่ัวบุทองประดับกระจกบัวหงาย ดนุ ลายประดบั พลอยสขี าว เสน้ ลวดหนา้ กระดานเดนิ เสน้ ทอง หนา้ กระดานบนดนุ ลายประจำ� ยามกา้ มปู ขอบหน้ากระดานบนประดบั กระจังตาออ้ ยตะกว่ั บทุ องประดับกระจกซ้อน ๒ ช้ัน ฐานชนั้ ท่ี ๒ เปน็ ฐานเชิงบาตรท้องไม้ดุนลายประดับพลอยสีขาว หน้าเส้นลวดประดับกระจังตาอ้อยตะกั่วบุทองประดับกระจก บัวหงาย ดุนลายประดับพลอยสีขาว เส้นลวดหน้ากระดานเดินเส้นทอง หน้ากระดานดุนลายประจ�ำยามก้ามปู ขอบ หน้ากระดานประดับกระจังตาอ้อยตะกั่วบุทองประดับกระจกซ้อน ๒ ช้ัน หน้าท้องไม้ฐานเชิงบาตรชั้นท่ี ๒ประดับครฑุ ยดุ นาคไมบ้ ทุ องโดยรอบ จำ� นวน ๒๔ ตัว ฐานช้นั ท่ี ๓ เป็นฐานเชิงบาตร ตกแต่งประดบั ลวดลายเหมือนฐานชั้นที่ ๒ ช้ันที่ ๓ เป็นฐานเชิงบาตร ท้องไม้ประดับเทพนมไม้บุทองโดยรอบจ�ำนวน ๒๔ องค์ เสาบุษบกท้ังสี่มุมบุทองดุนลายประดับกระจกและพลอยสีขาว โคนเสาประดับกาบพรหมศรดุนลายประดับพลอยสีขาว ระหว่างเสาเชื่อมต่อด้วยพนักทั้ง ๔ ด้าน เฉพาะพนักด้านหน้าเว้นช่องว่าง เสาพนักประดับ หัวเม็ดทรงมัณฑ์ดุนลายประดับพลอยสีขาว รอบพนักด้านนอกทั้งส่ีด้านประดับกระจังปฏิญาณไม้บุทอง ดุนลายประดับพลอยสีขาว กลางเสาประดับประจ�ำยามรัดอกประดับพลอยสีขาว ปลายเสาประดับคันทวยหลังคาบุษบกเครอ่ื งยอด ๕ ช้นั ประดับด้วยเชิงกลอน ช่อฟ้า บราลี นาคปกั บันแถลง องคร์ ะฆัง บัวคอเส้อืบลั ลงั ก์ เหม บวั คลมุ่ ปลยี อด ลกู แกว้ ยอดประดบั เมด็ นำ�้ คา้ งพมุ่ ขา้ วบณิ ฑ์ หลงั คาแตล่ ะชน้ั ประดบั ดอกไมไ้ หวทำ� ด้วยเงนิ ประดบั กระจก เชงิ ชายหลังคาบุษบกประดบั เฟือ่ งอุบะทำ� ดว้ ยเงินประดับกระจกโดยรอบ เพดานบษุ บกดาดกระจกประดับดาวเพดานทองค�ำประดับกระจก ๙ ดวง พระโกศจันทน์ พระโกศจันทนท์ รงพระศพสมเด็จพระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรัตนราชสดุ า สริ ิโสภาพัณณวดี จดัสรา้ งโดยกรมศลิ ปากร มนี ายนยิ ม กลนิ่ บบุ ผา ผเู้ ชย่ี วชาญเฉพาะดา้ นชา่ งศลิ ปกรรม (ดา้ นชา่ งสบิ หม)ู่ สำ� นกั ชา่ งสบิ หมู่ ประธานคณะทำ� งานฝา่ ยสรา้ งพระโกศจนั ทน์ สว่ นประกอบพระเมรุ ซอ่ มราชรถ พระยานมาศ และสว่ นประกอบ เป็นผอู้ อกแบบพระโกศจันทน์ ในมาตราส่วน ๑ : ๕ โดยมพี ลอากาศตรี อาวุธ เงนิ ชกู ลิน่ อดตี อธบิ ดีกรมศลิ ปากร และศิลปนิ แหง่ ชาติ ประธานคณะท�ำงานฝา่ ยออกแบบ เขยี นแบบ ขยายแบบ สถาปตั ยกรรมวศิ วกรรม และลวดลายประกอบสถาปตั ยกรรม แนะนำ� และกำ� หนดรปู ทรงและลกั ษณะลาย นายพจิ ติ ร นม่ิ งาม นายช่างศิลปกรรมช�ำนาญงาน เป็นผู้เขียนขยายแบบลายเท่าจริง คัดลายเส้นจากแบบขยาย ปรับแต่ง รูปทรง เขยี นกำ� หนดแบบโครงสรา้ งโลหะ ปรบั แตง่ ลายให้เป็นลกั ษณะลายซอ้ นไม้ กำ� หนดแบบลายแยกชนิดลาย ก�ำหนดชน้ั ลายซอ้ นไม้ รวมท้ังดูแลการโกรกฉลุ ประดบั ลายลายซ้อนไม้ มนี ายมนตรี ชืน่ ชว่ ย นายชา่ งศลิ ปกรรมปฏบิ ตั ิงาน เป็นผู้ชว่ ย กลุม่ งานชา่ งแกะสลกั และช่างไม้ประณีต มนี างวิจติ ร์ ไชยวิชิต เปน็ ผู้ควบคมุด�ำเนินการตัดผา่ ไสไมจ้ นั ทน์ โกรกฉลแุ ผ่นไม้จันทนใ์ หเ้ ป็นลวดลาย 507

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ไมจ้ นั ทนห์ อมทน่ี ำ� มาสรา้ งพระโกศจนั ทนเ์ ปน็ ไมจ้ นั ทนห์ อมทย่ี นื ตน้ ตายตามธรรมชาติ จำ� นวน ๓ ตน้จากอทุ ยานแหง่ ชาติกยุ บุรี จงั หวดั ประจวบคีรขี ันธ์ เนอ้ื ไม้จันทนท์ ้งั ๓ ตน้ เปน็ แก่นสดี ำ� เป็นไม้จนั ทน์หอมชุดเดยี วกบั ทใ่ี ชส้ รา้ งพระโกศจนั ทนท์ รงพระศพสมเดจ็ พระเจา้ พนี่ างเธอ เจา้ ฟา้ กลั ยาณวิ ฒั นา กรมหลวงนราธวิ าสราชนครนิ ทร์ พระโกศจันทน์ มีลักษณะเป็นโกศแปดเหล่ียมฐานเตี้ย มียอด ประดับลายฉลุซ้อนไม้ท้ังองค์ ส่วนประกอบรูปทรงแบง่ ได้เปน็ ๒ ส่วน คือ สว่ นองคพ์ ระโกศจนั ทน์ และส่วนฝาพระโกศจนั ทน์ ลวดลายส่วนฝาพระโกศเป็นลายกระจังตามแบบความนิยมของช่างในอดีต ฝาเป็นทรงมงกุฎ มี ๓ ชั้น เก้ียวแต่ละชั้นมีช้ันกระจงั ลดหลน่ั กนั โดยตง้ั กระจงั ๒ ชนั้ อยเู่ หนอื หนา้ กระดานชน้ั เกยี้ วรองรบั แนวกระจงั ชน้ั หนา้ กระดานประดบัลายดอกอย่างลายเนื่อง มีลายกระจังท้ังแนวบนและแนวล่างประดับตามแนวลวด เหนือแนวลวดตั้งกระจังตาออ้ ยแถวนอก ตงั้ กระจงั เจมิ แถวในทกุ ชน้ั จนถงึ ปลยี อดพระโกศ เหนอื ปลยี อดพระโกศประดบั พมุ่ ขา้ วบณิ ฑ์ เหนือช้ันเกีย้ วบัวถลาฝาพระโกศและเกย้ี วชนั้ ท่ี ๒ ปกั ชอ่ ดอกไม้ไหวประดบั ฝาพระโกศโดยรอบทงั้ ๒ ช้ัน องค์พระโกศจันทน์ มีองค์ประกอบรูปทรงลายโดยรอบ เป็นกลีบบัวลวดลายช่อดอกใบเทศอยู่ใน รูปทรงพุ่มก้านต่อดอก กลีบบัวน้ีแทรกสลับกลีบอยู่โดยรอบองค์พระโกศ มีเกสรบัวฉลุลาย ส่วนปลายมีตุ้มเกสรประดับขอบปากพระโกศ ปากพระโกศท้งั ๘ มมุ ห้อยชอ่ เฟ่ืองระยา้ ประดบั พระโกศโดยรอบรวม ๘ ชดุท่ีเอวพระโกศต้ังกระจังตาอ้อย แนวนอกต้ังกระจังเจิมขนาดใหญ่ แนวในและในสุดของเอวพระโกศประดับ ชอ่ ดอกไม้เอวโดยรอบรวม ๑๖ ดอก อยเู่ หนอื หน้ากระดานฐานพระโกศ ถัดลงไปเป็นทอ้ งไม้และลายบัวควำ�่ ฐานพระโกศรองรับด้วยลายหน้ากระดานล่าง ฐานพระโกศท�ำเป็นลายดอกหกกลีบดอกใหญ่สลับดอกเล็ก โดยรอบหน้ากระดานฐานลา่ ง ฝาพระโกศจันทน์ เป็นทรงมงกุฎแปดเหลี่ยม ท�ำเป็นช้ันเกี้ยวแบบชฎามงกุฎ ขอบฝาด้านล่างสุด ทกี่ รอบเหนอื ปากพระโกศ ประดบั ลายดอกหกกลบี เรยี งกนั เหลย่ี มละ ๕ ดอก มมุ เหลย่ี มของฝาพระโกศจนั ทน์ประดับดอกใหญ่ค่ันระยะตรงกับพวงอุบะช่อเฟื่องระย้าปากพระโกศ และประดับช่อดอกไม้ไหวตรงมุมทุกมมุ ด้วย ระหวา่ งช่อดอกไม้ไหวตรงมุมประดบั ชอ่ ดอกไม้ไหวรายไปตามแนวกระจงั อกี ๒ ชอ่ ต่อ ๑ ดา้ น รวม๘ ด้าน มีชอ่ ดอกไม้ไหว ๒๔ ชอ่ เหนือเกีย้ วช้ันลา่ งเปน็ บวั ถลา เหนอื บวั ถลาต้ังกระจงั ๒ ช้นั รอบบัวเกสรรองรับเกี้ยวช้ันที่ ๒ ลายประดับเกีย้ วชัน้ ที่ ๒ แบบเดียวกับเก้ยี วช้ันล่างแตข่ นาดเลก็ กว่าตามขนาดของทรงเกยี้ ว เหนือช้นั เกยี้ วประดบั กระจัง ๒ ชน้ั ดา้ นในปักชอ่ ดอกไม้ไหวโดยรอบ ดอกไมไ้ หวชัน้ นีม้ ี ๑๖ ดอก ถัดขึ้นไปเปน็ ช้นั กระจงั ของฝาโกศพระมงกุฎ ๒ ชั้น ต่อดว้ ยชน้ั บวั เกสรรองรับเกย้ี วช้ันที่ ๓ หรอื เกีย้ วชน้ั บนสุดประดบั ชัน้ เกย้ี วเป็นลายดอก ๖ กลบี เหมอื นเก้ยี วชน้ั ลา่ ง และชัน้ ท่ี ๒ และตัง้ กระจงั เหนอื เกยี้ ว ๒ ช้ัน ถดั ขึ้นไปเปน็ ชน้ั กระจงั เหนอื ชนั้ เกยี้ วรองรบั ปลยี อด เปน็ ทรงดอกบวั ตมู ประดบั ชอ่ พมุ่ ขา้ วบณิ ฑย์ อดพระโกศ ซง่ึ เปน็ครงั้ แรกในการสรา้ งพระโกศจนั ทนท์ ชี่ า่ งไดอ้ อกแบบใหม้ พี มุ่ ขา้ วบณิ ฑป์ กั บนยอดพระโกศเพอ่ื จำ� ลองลกั ษณะเครอื่ งประดบั พระโกศทองใหญท่ ท่ี รงพระกรณุ าโปรดเกลา้ ฯ พระราชทานครบทง้ั ดอกไมเ้ อว เฟอ่ื ง ดอกไมไ้ หวและพุ่มเพชร หรือพ่มุ ข้าวบณิ ฑ์ 508

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี รายช่อื ลวดลายประดบั พระโกศจนั ทนจ์ ากฐานพระโกศถงึ ฝาพระโกศ มีล�ำดบั ดังนี้ ๑. หนา้ กระดานเชิงฐาน ๓๐. ลวด ๒. กระจงั แนวลวดหน้ากระดาน ๓๑. หน้ากระดานชัน้ กระจัง ๓. ลายบวั เชิงฐาน ๓๒. กระจังตาออ้ ย ๔. ลวดล่าง ประดบั ทอ้ งไม ้ ๓๓. กระจังเจมิ ๕. ท้องไม้ ประดับท้องไม้ ๓๔. ดอกไมไ้ หว ๖. ลวดบน ประดับท้องไม ้ ๓๕. บัวแวง ๗. หน้ากระดานปากฐาน (หน้ากระดานบน) ๓๖. ลวด ๘. กระจังแนวลวด ๓๗. หนา้ กระดานช้นั กระจัง ๙. กระจงั ปากฐาน ๓๘. กระจังตาออ้ ย ๑๐. ดอกไม้เอว ๓๙. กระจังเจิม ๑๑. กลบี บัวประธานชั้นท่ี ๑ ๔๐. บัวแวง ๑๒. กลีบบัวแทรกช้ันท่ี ๑ ๔๑. ลวด ๑๓. กลบี บวั ประธานช้ันที่ ๒ ๔๒. หน้ากระดานชัน้ กระจงั ๑๔. กลีบบัวแทรกชั้นท่ี ๒ ๔๓. กระจังตาออ้ ย ๑๕. กลบี บวั ประธานชัน้ ท่ี ๓ ๔๔. กระจงั เจมิ ๑๖. กลีบบัวแทรกชัน้ ที่ ๓ ๔๕. บังแวง ๑๗. กลีบบัวแทรกปากโกศ ๔๖. ลวด ๑๘. เกสรบัว ๔๗. หน้ากระดานช้นั กระจัง ๑๙. เฟื่อง ๔๘. กระจงั ตาออ้ ย ๒๐. อุบะ ๔๙. กระจังเจิม ๒๑. หนา้ กระดานฝาพระโกศ ๕๐. บวั แวง ๒๒. กระจังตาออ้ ย ๕๑. ลวด ๒๓. กระจงั เจมิ ๕๒. หน้ากระดานชัน้ กระจัง ๒๔. บัวถลาฝาพระโกศ ๕๓. กระจัง ๒๕. ดอกไม้ไหว ๕๔. บวั แวง ๒๖. ลวด ๕๕. ลวด ๒๗. กระจังตาออ้ ย ๕๖. ปลยี อด ๒๘. กระจังเจมิ ๕๗. พ่มุ ขา้ วบิณฑ์ ๒๙. บัวแวง พระโกศจนั ทนข์ นาดสงู ๒๐๓ เซนติเมตร ฐานกวา้ ง ๘๐ เซนตเิ มตร มโี ครงภายในเปน็ เหลก็ ไร้สนิมทก่ี ลมุ่ งานชา่ งโลหะ สำ� นกั ชา่ งสบิ หมไู่ ดด้ �ำเนนิ การสรา้ งหนุ่ โครงตดั และเชอ่ื มตอ่ ใหไ้ ดร้ ปู ทรงของโครงหนุ่ ตามแบบ กรดุ ว้ ยลวดตาขา่ ยใหท้ วั่ และขงึ ใหต้ งึ เขา้ รปู ทกุ สว่ น องคพ์ ระโกศทำ� เปน็ สองซกี เมอ่ื นำ� มาประกอบกนั ยดึดว้ ยบา่ ลน้ิ โครงเหล็กภายใน แล้วครอบดว้ ยฝาพระโกศ ที่ช่วยยึดไมใ่ ห้พระโกศแยกออกจากกนั 509

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี กลมุ่ งานชา่ งแกะสลกั และชา่ งไมป้ ระณตี โกรกฉลลุ วดลายซอ้ นไม้ ชา่ งฉลลุ ายสว่ นทเี่ ปน็ พนื้ ลา่ งกอ่ นแล้วจงึ ฉลลุ ายที่ซอ้ นทับกนั ในแต่ละช้ัน มขี นาดใหญ่ไปหาเล็ก ตามแบบลวดลายทีต่ ิดไวบ้ นผิวไม้ เป็นช้นิ ลายรปู รา่ งต่าง ๆ ตามแบบ แล้วจึงน�ำลายขนาดต่าง ๆ ขัดแตง่ ผวิ ลับคมและเส้ียนให้เรียบ นำ� ลายแต่ละชิน้ มาจดัดอกตามชุด โดยแยกสีเน้ือไม้สีอ่อนและสีเข้มมาประกอบกันเพื่อให้เกิดมิติที่สวยงาม เข้าติดซ้อนกันให้เป็น ช่อกลมุ่ ตามแบบท่กี �ำหนดไว้ และนำ� ไปประกอบกับองค์พระโกศ ประกอบดว้ ยลายกระจัง ลายหน้ากระดานลายท้องไม้ ลายเส้นลวด ลายบัวกลบี ขนุน ลายเฟื่อง ลายอบุ ะ ลายบัวคว่�ำ บัวหงาย กระจังปฏิญาณ ลายยอดกลีบพระโกศ ดอกไม้ไหว ดอกไม้เอว ทงั้ หมด ๕๗ ลักษณะลาย มีช้ินสว่ นลวดลาย จำ� นวน ๘,๓๒๐ ชิน้ เม่ือประกอบองค์พระโกศแล้ว นายนิยม กลิ่นบุบผา ผู้ออกแบบเห็นว่าควรเพิ่มลายกระจังคว่�ำ ขนาดเล็กและไส้ลายตรงส่วนปากพระโกศและฝาพระโกศเพ่ือให้ดูงดงามเด่นชัด จึงมีลายเพ่ิมอีกประมาณ๗๐๐ ชิน้ รวมช้นิ ส่วนลวดลายทง้ั ส้นิ ประมาณ ๙,๐๐๐ ชน้ิ ข้าราชการกล่มุ ชา่ งแกะสลักและชา่ งไมป้ ระณตี ส�ำ นักช่างสิบหมู่ ประกอบลายกระจงั พระโกศจนั ทน์ พระโกศพระอฐั ิ พระโกศพระอฐั ิสมเด็จพระเจา้ ภคนิ ีเธอ เจา้ ฟ้าเพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพัณณวดี ออกแบบและเขยี นแบบโดยนายนยิ ม กลนิ่ บบุ ผา ผเู้ ชย่ี วชาญเฉพาะดา้ นชา่ งศลิ ปกรรม (ดา้ นชา่ งสบิ หม)ู่ ประธานคณะทำ� งานฝ่ายสร้างพระโกศจันทน์ ส่วนประกอบพระเมรุ ซ่อมราชรถ พระยานมาศ และส่วนประกอบ พลอากาศตรีอาวุธ เงนิ ชกู ล่ิน อดีตอธิบดกี รมศิลปากร และศลิ ปนิ แหง่ ชาติ ประธานคณะท�ำงานฝ่ายออกแบบ เขียนแบบขยายแบบ สถาปตั ยกรรม วศิ วกรรม และลวดลายประกอบสถาปตั ยกรรม ได้ใหค้ �ำแนะนำ� ให้ออกแบบเป็นพระโกศทรงกลม ลงยาสีขาว ลายดอกลงดว้ ยสีชมพูซงึ่ เปน็ สปี ระจำ� วันประสตู ขิ องพระองค์ พระโกศพระอฐั เิ ปน็ พระโกศทองค�ำ พรอ้ มฝา สว่ นยอดเปน็ พมุ่ ขา้ วบณิ ฑ์ เปน็ พระโกศทรงกลม ลงยาสี ประดบั พลอย จดั สรา้ งดว้ ยวัสดุทองคำ� เว้นส่วนท่ีเป็นดอกไม้ไหวชัน้ บนจ�ำนวน ๘ ดอก ชั้นกลางจ�ำนวน ๘ดอก ช้ันล่างจ�ำนวน ๑๒ ดอก ดอกไม้เอวจ�ำนวน ๑๒ ดอก พมุ่ ขา้ วบิณฑ์ เฟ่อื งระย้าจ�ำนวน ๘ ชดุ จดั สร้างด้วยเงนิ สวุ รรณฉัตร เปน็ ฉตั รทองคำ� จำ� นวน ๗ ชนั้ ระบายฉัตรแตล่ ะชน้ั ท�ำดว้ ยทองคำ� บุ ดนุ ลวดลายโปรง่ เป็นลายกรวยเชิงขอบบนของช้ันฉัตรประดับเข็มขัดฉัตร ลักษณะเป็นลวดลายตามแนวนอนประกอบกระจังฟันปลา วัดจากฐานพระโกศถึงยอดพุ่มข้าวบิณฑ์ มีความสูง ๖๗.๕ เซนติเมตร เส้นผ่าศูนย์กลางท่ีฐาน พระโกศ ๑๖.๔ เซนติเมตร 510

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี นอกจากนี้ยงั สรา้ งถำ้� ศิลาด้วยศลิ าสีขาว ความสงู ๒๓.๓ เซนติเมตร เส้นผ่านศูนยก์ ลางทีฐ่ าน ๗.๕เซนตเิ มตร น้�ำหนกั ๑,๓๑๖.๑ กรัม ระยะเวลาในการด�ำเนินงานระหว่างเดือนธันวาคม พุทธศักราช ๒๕๕๔ – วันที่ ๕ เมษายนพุทธศักราช ๒๕๕๕ มีผู้ปฏิบัติงาน คือ นายนิยม กล่ินบุบผา ผู้เชี่ยวชาญเฉพาะด้านช่างศิลปกรรม(ด้านช่างสิบหมู่) นายธีรชัย จันทรังษี หัวหน้ากลุ่มงานช่างโลหะและช่างศิราภรณ์ นางอัจฉริยา บุณสุข นกั วชิ าการชา่ งศิลป์ชำ� นาญการ นายสายณั ห์ ยอดนวล นายช่างศลิ ปกรรมชำ� นาญงาน นายอภสิ ิทธิ์ จุลพรรณ ์นายช่างศิลปกรรมช�ำนาญงาน นายพิษณุ ไกรสร นายช่างศิลปกรรมช�ำนาญงาน นายธน ฉัตรอมรวิเศษ นายชา่ งศลิ ปกรรมชำ� นาญงาน นายณฐั พงค์ ปยิ มาภรณ์ นกั วชิ าการชา่ งศลิ ปช์ ำ� นาญการพเิ ศษ นายเกยี รตศิ กั ด์ิหนทู องแกว้ นกั วชิ าการชา่ งศลิ ปป์ ฏบิ ตั กิ าร นางสาวทพิ วรรณ บญุ ยม นายชา่ งศลิ ปกรรมปฏบิ ตั งิ าน นางวรวยี ์ดวงแกว้ ช่างประณตี ศิลป์ ช้ัน ๓ นางสาวสุภาวดี แสวงธีระ ช่างประณตี ศลิ ป์ ช้ัน ๓ นายสงั วาล พลายลอ้ มมลู ช่างประณีตศิลป์ ช้ัน ๓ นายสมนึก พันธ์นารา นายช่างประณีตศิลป์ ท ๑ และนายยงยุทธ วรรณโกวิท นายชา่ งประณตี ศิลป์ ท ๑ ข้ันตอนในการสร้างพระโกศพระอัฐิ เร่ิมด้วยการน�ำทองค�ำแท่งไปรีดให้เป็นแผ่นบางตามขนาดที่ตอ้ งการเพอื่ ใชข้ น้ึ รปู หนุ่ พระโกศ จากนน้ั ตดั ขนาดรปู รา่ งทจี่ ะมว้ นใหเ้ ปน็ รปู ทรงกระบอกกน้ สอบปากผายออกทานำ้� ประสานทองแลว้ เป่าเช่อื มใหต้ ดิ กนั จากนน้ั เค่ียวชนั ท่ีผสมแล้วกรองลงในกระบอกทองใหเ้ ตม็ ท้งิ ไว้สกัครู่แล้วน�ำไปแช่น�้ำเย็น จนเย็นและแข็งตัวเหมาะท่ีจะเคาะให้เป็นรูปทรงตามต้องการ เม่ือกรอกชันได้ท่ีแล้วชา่ งโลหะจะแกะสลกั ดนุ องคพ์ ระโกศโดยใชส้ ว่ิ ดนุ โลหะตามแนวเสน้ เปน็ รอ่ งเสน้ ลกึ รปู กลบี บวั อบุ ลแลว้ ตสี นั คดักลีบใหส้ วยงาม จากนั้นวางลวดลายกลีบบัวลงบนกลีบทส่ี ลักดุนเสน้ ไว้ แล้วจงึ สลักดนุ ลวดลายใหท้ ัว่ ทกุ กลีบแลว้ ลอกแบบออกโดยการเปา่ ไฟละลายชนั ออก แลว้ เขา้ ชนั นอกเพอ่ื ตอกสลกั ดนุ ภายในลายใหม้ รี ะยะสงู - ตำ่� ทางดา้ นนอก และกลบั เขา้ ชนั ในอกี ครงั้ เพอื่ สลกั ดนุ เกบ็ รายละเอยี ด ยกสนั ลายเหยยี บพนื้ ลายเพอื่ ใหล้ ายคมชดั แล้วจงึ น�ำชน้ิ สว่ นตา่ ง ๆ เขา้ ประกอบกัน จากนนั้ ท�ำการฝังพลอย ลงยาสี และติดเฟื่องระย้าปากพระโกศ ลายกระจงั ทสี่ ลกั ดนุ เปน็ แถว ยงั ไมไ่ ดต้ ดั ใหเ้ ปน็ รปู ตวั กระจงั นำ� มาตดั แบง่ เปน็ แถวและแตง่ ขอบรอบทรงของกระจงั โคง้ ตบั แถวกระจงั ใหเ้ ปน็ วงกลมตามทรงฝาพระโกศ แลว้ จงึ นำ� ไปตดิ ตง้ั เชอ่ื มกบั ชน้ั กระจงั ของฝาพระโกศโดยไลข่ นาดจากใหญไ่ ปหาเลก็ จากลา่ งขนึ้ บน ชนั้ ลายกระจงั ทใ่ี ชป้ ระดบั ฝาพระโกศ ทำ� เปน็ กระจงัซ้อนชนั้ ช้ันล่างเปน็ กระจงั ตาออ้ ย ชน้ั บนเป็นกระจังเจิม เรียกว่าลายกระจังช้ันคู่ เม่ือสลักดุนลายเรียบร้อยแล้ว ลงยาสีขาวแทรกสีชมพูอันเป็นสีประจ�ำวันประสูติสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจา้ ฟา้ เพชรรัตนราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี กลางองค์พระโกศดุนอกั ษรพระนาม พ.ร. ลงยาสีแดง ที่อักษร พ ลงยาสีขาวที่อักษร ร ภายใต้อุณาโลมเลียนลักษณะเลข ๖ และพระชฎามหากฐิน รัชกาลท่ี ๖ ประดับพลอยสีขาวและพลอยสีชมพูตามดอกลายในกลีบบัวและลายขอบของกลีบบัวทั่วองค์พระโกศ จากน้ันประดับเฟื่องมาลัยปากพระโกศ ซ่ึงประกอบด้วยลายเฟื่องท�ำเป็นดอกแปดกลีบมีดอกเล็กคั่นระยะ ดอกใหญ่สายละ ๕ ดอก มสี ายเลก็ อยูด่ า้ นบน ประดบั ดอกทิศหอ้ ยพวงอบุ ะเป็นระยะรอบปากพระโกศ ๘ ชุดทำ� ด้วยเงนิ บรสิ ทุ ธ์ิประดับพลอยสีขาว (เฟ่ืองระยา้ ) 511

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี การจดั ทำ� ชอ่ ดอกไมจ้ นั ทนท์ ลู เกลา้ ทลู กระหมอ่ มถวายพระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภูมิพลอดุลยเดช และพระบรมวงศานุวงศ์ สำ� นกั ชา่ งสบิ หมู่ กรมศลิ ปากร ไดจ้ ดั ทำ� ชอ่ ดอกไมจ้ นั ทนเ์ พอ่ื ทลู เกลา้ ทลู กระหมอ่ มถวายแดพ่ ระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิต์ิ พระบรมราชินีนาถ และถวายพระบรมวงศานุวงศ์ ในงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สริ ิโสภาพณั ณวดี โดยจัดท�ำช่อดอกไม้จันทนเ์ ป็น ๓ รปู แบบ ไดแ้ ก่ ชอ่ ดอกไมจ้ นั ทนส์ ำ�หรับ ทูลเกล้าทลู กระหม่อมถวาย พระบาทสมเดจ็ พระปรมินทร มหาภูมพิ ลอดลุ ยเดช และสมเดจ็ พระนางเจา้ สริ กิ ิต์ิ พระบรมราชนิ นี าถ ช่อดอกไม้จันทน์ ส�ำหรับทูลเกล้าทูลกระหม่อมถวายแด่พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช และสมเด็จพระนางเจา้ สิริกติ ์ิ พระบรมราชินนี าถ เป็นช่อดอกไม้จนั ทน์ฉลุลายกนกเปลว ซ่ึงชอ่ จะมขี นาดใหญ่ จ�ำนวน ๒ ชอ่ สำ� หรับทูลเกลา้ ทูลกระหม่อมถวายสมเดจ็ พระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราลงกรณ สยามมกุฎราชกมุ าร สมเด็จพระเทพรตั นราชสดุ า เจ้าฟ้ามหาจกั รสี ิรินธร สยามบรมราชกมุ ารี และถวายสมเด็จพระเจ้าลกู เธอ เจา้ ฟา้ จฬุ าภรณวลยั ลกั ษณ์ อคั รราชกมุ ารี และทลู กระหมอ่ มหญงิ อบุ ลรตั นราชกญั ญา สริ วิ ฒั นาพรรณวดี เปน็ ช่อดอกไม้จันทนล์ ายใบเทศ จ�ำนวน ๔ ชอ่ ส�ำหรับถวายพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าศรีรัศมิ์ พระวรชายาในสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจา้ ฟา้ มหาวชริ าลงกรณ สยามมกฎุ ราชกมุ าร พระเจา้ วรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ โสมสวลี พระวรราชาทนิ ดั ดามาตุและพระเจา้ หลานเธอ เปน็ ชอ่ ดอกไมจ้ นั ทน์ลายใบเทศ จ�ำนวน ๘ ชอ่ แต่มีขนาดยอ่ มลง ช่อดอกไม้จันทน์นี้ ท�ำจากไม้จันทน์ช้ันดี มีกล่ินหอมเย็นอ่อน ๆ แกะสลักลวดลายไทยอ่อนช้อยงดงาม ซงึ่ ตามโบราณราชประเพณนี บั แตส่ มยั กรงุ ศรอี ยธุ ยา ทนี่ ยิ มใชไ้ มจ้ นั ทนใ์ นงานพระราชพธิ ถี วายพระเพลงิ หรือพระราชทานเพลิงพระศพพระมหากษัตริย์และพระบรมวงศานุวงศ์ชั้นสูง ด้วยไม้จันทน์เป็นไม้ชั้นสูง มีกลน่ิ หอมและหายาก 512

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ส่วนดอกไม้จันทน์ส�ำหรับแจกจ่ายประชาชนท่ัวไป ได้มอบหมายให้นักเรียนและชุมชนต่าง ๆในกรุงเทพมหานคร จัดท�ำดอกไม้จันทน์ จ�ำนวน ๗๐๐,๐๐๐ ช่อ ส�ำหรับแจกจ่ายให้ประชาชนท่ีเข้าร่วม พระราชพิธี น�ำไปวางถวายตามซุ้มต่าง ๆ ๕ แห่ง ท่ีจัดไว้บริเวณใกล้เคียงกับมณฑลพิธีท้องสนามหลวง และวัดต่าง ๆ อีก ๔๖ วัดใน ๔๖ เขตของกรุงเทพมหานคร โดยมอบให้วัดละ ๑๐,๐๐๐ ช่อ ทั้งน้ีเพ่ือให้ประชาชนวางถวายสักการะสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี สสู่ วรรคาลยั   พัดรอง ย่าม เคร่ืองสังเค็ด และสามหาบ การบ�ำเพ็ญพระราชกุศลออกพระเมรุมาศถวายพระเพลิงพระบรมศพ หรือพระราชทานเพลิงพระศพ จะมกี ารท�ำพดั รองและยา่ มทีร่ ะลกึ ถวายแด่พระสงฆแ์ ละบรรพชิตจีนญวนด้วย พัดรองและยา่ มท่รี ะลึกนี้จะออกแบบสร้างท�ำข้นึ โดยประณีต ลวดลายสีสันที่ใช้และปกั ประดบั ลว้ นมคี วามหมายเก่ียวเน่ืองในพระองค์พระบรมศพหรือพระศพท้ังส้ิน นอกจากน้ี สิ่งอนุสรณ์ท่ีจะทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้สร้างขนึ้ เปน็ ทร่ี ะลกึ ส�ำหรบั ถวายตามพระอารามหลวงเพอื่ ทรงพระราชอทุ ศิ ถวายพระราชกศุ ลเพม่ิ เตมิ เชน่ เครอ่ื งนมัสการ ตหู้ นังสอื เปน็ สาธารณทาน หนงั สอื นาฬิกา ธรรมาสน์ โตะ๊ เขียนหนังสอื ส่วนเครอื่ งสามหาบเป็นเครือ่ งภาชนะมีฝาปิด พร้อมจัดเป็นส�ำรับภตั ตาหารสามหาบ พัดรองที่ระลึก พัดรองท่ีระลึกงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตน ราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ส�ำนักพระราชวังได้มอบหมายให้นายณัฐพงค์ ปิยมาภรณ์ นักวิชาการช่างศิลป์ช�ำนาญการพเิ ศษ สำ� นกั ชา่ งสิบหมู่ กรมศิลปากร เปน็ ผู้ออกแบบ มลี ักษณะดงั น้ี พัดรองส�ำหรบั ถวายพระสงฆ์ ตวั พดั มีลกั ษณะเปน็ พัดหนา้ นาง ท�ำด้วยผ้าไหมไทยสดี ำ� สำ� หรับทรงประเคนพระสงฆใ์ นวนั พระราชทานเพลิงพระศพ และพ้นื ผ้าไหมไทยสีชมพูเข้มตามสวี ันประสูติ ส�ำหรบั ทรงประเคนในวนั ทรงบำ� เพญ็ พระราชกศุ ลพระอฐั ิ พน้ื ผา้ ไหมไทยสดี ำ� ขอบนอกขลบิ หมุ้ ดว้ ยผา้ ไหมไทยสแี สดซง่ึ เปน็สที สี่ มเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี โปรดเปน็ พเิ ศษ พนื้ ผา้ ไหมไทยสชี มพู ขอบนอกขลบิ หมุ้ ดว้ ยผา้ ไหมไทยสเี ขยี ว ซง่ึ เปน็ สอี ายขุ องวนั องั คารตามหลกั ทกั ษา กลางพดั ปกั ตราอกั ษรพระนามพ.ร. อกั ษร “พ” ปกั ดว้ ยไหมสแี ดงขลบิ รอบอกั ษรดว้ ยไหมสที อง อกั ษร “ร” ปกั ดว้ ยไหมสขี าวขลบิ รอบอกั ษรดว้ ยไหมสที อง เหนอื อกั ษรพระนามเปน็ พระชฎามหากฐนิ ปกั ดว้ ยไหมสที องและสแี ดงในสว่ นทเี่ ปน็ ลวดลาย ซง่ึ แสดงถงึ พระอสิ รยิ ยศชนั้ สมเดจ็ เจา้ ฟา้ ภายในพระชฎามหากฐนิ บรรจพุ ระอณุ าโลมแบบอตุ ราวรรตปกั ดว้ ยไหมสที อง ลอ้ มรอบพระอณุ าโลมปกั ดว้ ยไหมสแี ดง เหนอื พระชฎามหากฐนิ เปน็ สปั ตปฎลเศวตฉตั ร ซงึ่ พระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมพระราชทานพระเกียรติยศเพ่ิมเติม จากเดิมที่พระอสิ รยิ ยศของพระบรมวงศช์ ้นั สมเด็จเจ้าฟ้าจะไดร้ บั พระราชทานเบญจปฎลเศวตฉตั ร องค์ฉตั รปักด้วยไหมสีขาว ฉัตรแต่ละช้ันปักด้วยไหมสีทอง ขลิบทองสองชั้น ส่วนที่เป็นยอดฉัตรปักด้วยไหมสีทอง สว่ นลวดลายปกั ดว้ ยไหมสแี ดง ฉตั รชนั้ ท่ี ๑ มพี จู่ ำ� ปาหอ้ ยรอบปกั ดว้ ยไหมสที อง สว่ นลวดลายลอ้ มรอบพดั รองเปน็ สายสรอ้ ยเครอ่ื งขตั ตยิ ราชอสิ รยิ าภรณอ์ นั มเี กยี รตคิ ณุ รงุ่ เรอื งยงิ่ มหาจกั รบี รมราชวงศ์ ตราบรมราชวงศจ์ กั ร ีพระแสงจกั รปกั ด้วยไหมสที องและสขี าว พระแสงตรีส่วนท่ีเป็นด้ามปักดว้ ยไหมสีทอง ส่วนท่ีเปน็ พระแสงตรี 513

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี พดั รองทรี่ ะลึกการพระราชกศุ ลพระอฐั ิ สมเด็จพระเจ้าภคนิ ีเธอ เจา้ ฟ้าเพชรรัตนราชสดุ า สริ ิโสภาพัณณวดีปักด้วยไหมสีเงิน มีข้อต่อยึดเช่ือมระหว่างพระแสงจักรและพระอุณาโลม ภายในพระอุณาโลมปักด้วยไหม สีทอง ขอบพระอุณาโลมปักด้วยไหมสีแดง รอบนอกของพัดรองปักเป็นลายเพชร ลักษณะเป็นเพชรรูป หกเหลย่ี มทรงยาว ปักดว้ ยไหมสชี มพอู อ่ น อันหมายถงึ เปน็ พระราชธดิ าของรชั กาลท่ี ๖ และเป็นสีประจำ� วันประสตู ิ สลับด้วยเพชรรูปทรงกลมปกั ด้วยไหมสีเงนิ หมายถึง พระนามของพระองค์ พน้ื กลางพัดปักประดับด้วยดอกไม้ร่วง กลีบดอกไม้ร่วงปักด้วยไหมสีแดง ก้านและใบปักด้วยไหมสีเขียว ใจกลางของกลีบดอกไม้รว่ งประดบั ดว้ ยรตั นชาติ (เพชร) รปู ทรงกลม ระหว่างดอกไม้ร่วงปักดว้ ยไหมสเี งิน หมายถงึ ดวงดาว แสดงถงึ การส่งเสด็จกลับสู่สวรรคาลัยตามคติความเชื่อที่มีมาแต่โบราณ นมพัดท�ำด้วยโลหะเป็นตรามหาจักรีบรมราชวงศ์ ซ่ึงประกอบด้วย พระแสงจักรลงยาสีขาว ภายในลงยาสีเขียวสลับสีแดง สีส้ม และสีน�้ำเงิน พระอุณาโลมลงยาสีแดง พระแสงตรีเป็นโลหะสีทอง พระมหาพิชัยมงกุฎเป็นโลหะสีทอง ด้ามพัดเป็นไม้สักกลึงย้อมสีธรรมชาติเคลอื บเงาข้อต่อ ปลายด้ามพัดรองทำ� ดว้ ยโลหะกลึงสีทอง พดั รองส�ำหรบั ถวายบรรพชติ จนี นกิ ายและบรรพชติ อนมั นกิ าย ตวั พดั คลา้ ยรปู ทรงเสมา มยี อดแหลมด้านบน ลักษณะลวดลายและความหมายเหมอื นพดั รองส�ำหรบั ถวายพระสงฆ์ แต่ตวั พดั มขี นาดยอ่ มกว่าเลก็นอ้ ยมีด้ามสั้นลง 514

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ย่ามและผ้ากราบ ยา่ มและผา้ กราบ สำ� หรบั ถวายพระสงฆแ์ ละบรรพชติ จนี นกิ ายและบรรพชติ อนมั นกิ าย นายณฐั พงศ์ ปิยมาภรณ์ นักวิชาการช่างศิลป์ช�ำนาญการพิเศษ ส�ำนักช่างสิบหมู่ กรมศิลปากร เป็นผู้ออกแบบ ท�ำด้วย ผ้าไหมสีด�ำและสีชมพูเข้ม ลวดลายท่ีปักประดับ และความหมายมีลักษณะเหมือนพัดรอง แต่แตกต่างตรงบรเิ วณขอบสีสม้ และสีเขียวของพัดรอง ซ่ึงในหน้าย่ามและผ้ากราบไมไ่ ดป้ กั ลงไปเพราะมขี นาดพืน้ ที่จำ� กัด เคร่ืองสังเค็ด งานพระราชพธิ พี ระราชทานเพลงิ พระศพสมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดลุ ยเดช ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้จดัท�ำเคร่ืองสังเค็ดเป็นพิเศษ มีท้ังที่พระราชทานแก่วัดในพระพุทธศาสนา และพระราชทานแก่ศาสนสถานในศาสนาส�ำคัญต่าง ๆ เป็นการพิเศษ นอกเหนือจากที่เคยจัดท�ำถวายในงานพระบรมศพหรือพระศพในสมัยปัจจุบัน เนื่องจากสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี เป็นพระบรมวงศ์ในจุฬาลงกรณราชสันตติวงศ์ ท่ีมีพระชันษาสูงสุด ประกอบกับพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงเป็นผู้อุปถัมภ์ทุกศาสนา โดยเฉพาะศาสนาอิสลาม และศาสนาคริสต์ จึงโปรดเกล้าฯ ให้จัดท�ำเครื่องสังเค็ดถวายเหมอื นเมอ่ื ครง้ั พระบาทสมเดจ็ พระมงกฎุ เกลา้ เจา้ อยหู่ วั จดั ท�ำถวายในงานพระบรมศพพระบาทสมเดจ็พระจลุ จอมเกลา้ เจา้ อยหู่ วั ซง่ึ นอกจากการจดั ทำ� เครอ่ื งสงั เคด็ ถวายเปน็ ถาวรวตั ถสุ ำ� หรบั พระพทุ ธศาสนาแลว้ยงั จัดทำ� ถวายส�ำหรับศาสนาอืน่ ๆ อกี ด้วย เช่น ศาสนาครสิ ต์ ศาสนาอิสลาม รวมท้งั จัดท�ำเครอื่ งสังเคด็ เป็นสาธารณทานแกโ่ รงเรียน เครอ่ื งสงั เค็ค พวงแก้วนำ้� เชงิ เทียนและโคมไฟ เครื่องสังเค็ดในงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี จดั ทำ� ตามรปู แบบเครอ่ื งบชู าวปิ สั สนาแบบโบราณเนอื่ งจากพระองคโ์ ปรดทจ่ี ะทรงจุดธปู เทียนบูชาพระทรงสวดมนต์ทกุ วนั ต้งั แต่ยังทรงพระเยาวจ์ นกระท่ังปัจฉิมกาลแห่งพระชนม์ชีพ 515

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี เครอื่ งสงั เคด็ มลี กั ษณะเปน็ กระบะโลหะปดิ ทอง รปู ทรงกลม ด้านบนมีเชงิ โลหะส�ำหรบั ปกั ธูปทีท่ ำ�จากไม้ระก�ำ ๑ เชงิ เชิงโลหะปกั เทยี นข้ผี ึ้ง ๑ เชิง มกี รวยรองรบั พมุ่ เพชร ๒ พมุ่ สื่อถงึ พระนาม “เพชรรัตน”ทเ่ี ชิงกระบะประดับอักษรพระนาม พ.ร. พร้อมทง้ั จัดท�ำมพี วงแก้วนำ�้ สำ� หรับวางแกว้ ๒ ใบ มีฝาปิด ถาดรองมหี หู ิว้ จ�ำลองมาจากพวงแกว้ น�้ำท่ีสมเด็จพระเจา้ ภคนิ ีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิรโิ สภาพัณณวดี ใช้เสวยเปน็ ประจ�ำเม่ือคร้งั ทรงพระเยาว์ วดั ทไ่ี ดร้ บั พระราชทานเครอื่ งสังเคด็ และพวงแกว้ นำ�้ ไดแ้ ก่ วัดที่เกี่ยวเนอื่ งในพระองค์พระบาทสมเดจ็ พระมงกฎุ เกลา้ เจา้ อย่หู วั รชั กาลที่ ๖ คอื วัดมฤคทายวันจังหวัดเพชรบุรี วัดเสนหา จังหวัดนครปฐม (วัดประจ�ำพระราชวังสนามจันทร์) วัดธรรมิการามวรวิหาร จงั หวัดประจวบครี ขี นั ธ์ วดั ทไ่ี ดร้ บั พระกฐนิ หลวง คอื วดั บวรนเิ วศวหิ าร วดั พระเชตพุ นวมิ ลมงั คลาราม วดั สทุ ศั นเทพวรารามวดั ราชบพธิ สถติ มหาสมี าราม วดั ราชประดษิ ฐสถติ มหาสมี าราม วดั ราชาธวิ าส วดั มกฏุ กษตั รยิ าราม วดั เทพศริ นิ ทราวาส วัดเบญจมบพิตรดุสิตวนาราม วัดราชโอรสาราม วัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์ วัดอรุณราชวราราม วัดนิเวศน์ธรรมประวัติ จังหวัดพระนครศรีอยุธยา วัดพระปฐมเจดีย์ จังหวัดนครปฐม วัดสุวรรณดารารามจงั หวดั พระนครศรอี ยธุ ยา วัดพระศรีรัตนมหาธาตุ จังหวดั พิษณโุ ลก วัดทีเ่ ก่ียวเนอ่ื งกับสกุลฝ่ายพระนางเจ้าสวุ ทั นา พระวรราชเทวี ในรชั กาลท่ี ๖ คือ วัดประยรุ วงศาวาส ซงึ่ เปน็ วดั ทบ่ี รรจอุ ฐั คิ ณุ เลก็ บนุ นาค พระชนนขี องพระนางเจา้ สวุ ทั นา พระวรราชเทวี ในรชั กาลที่ ๖ เปน็พระอัยยกิ าของสมเด็จพระเจ้าภคินเี ธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี และวดั แกว้ พจิ ติ ร จงั หวดัปราจีนบุรี ซงึ่ เป็นวดั ที่บรรจอุ ฐั เิ จา้ พระยาอภยั ภูเบศร (ชมุ่ อภยั วงศ)์ เป็นวัดประจ�ำสกุลฝ่ายพระอยั กาของสมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสุดา สริ ิโสภาพัณณวดี วดั สำ� คญั ในเขตภมู ภิ าคทเี่ คยเสดจ็ ไปทรงบำ� เพญ็ พระกศุ ลและเปน็ พระอารามสำ� คญั ของภมู ภิ าค คอืวดั พระธาตดุ อยตงุ จงั หวดั เชยี งราย วดั พระบรมธาตดุ อยสเุ ทพ จงั หวดั เชยี งใหม่ วดั พระธาตหุ รภิ ญุ ไชย จงั หวดัล�ำพูน วัดพระธาตลุ ำ� ปางหลวง (ประจ�ำปพี ระนกั ษัตร) วัดพระธาตพุ นม จังหวัดนครพนม วัดพระพทุ ธบาทจังหวัดสระบรุ ี วดั พระบรมธาตไุ ชยา จังหวัดสรุ าษฎรธ์ านี วัดพระมหาธาตุ จงั หวดั นครศรีธรรมราช วัดคูหา ภมิ ุข จงั หวัดยะลา วัดพระแทน่ ดงรัง จงั หวดั กาญจนบุรี วัดที่ทรงอุปการะหรือท่ีเคยทรงบ�ำเพ็ญพระกุศลเป็นประจ�ำ คือ วัดโมลีโลกยาราม วัดราชายตนบรรพต จังหวัดประจวบครี ขี ันธ์ วดั พญาวัด จังหวัดน่าน วดั สำ� คญั ของคณะสงฆจ์ ีนนกิ ายและอนัมนิกาย (เจ้าคณะใหญ)่ คอื วัดโพธิ์แมนคณุ าราม (จีนนกิ าย)วดั กศุ ลสมาคร (อนัมนิกาย) ในส่วนของ ศาสนาครสิ ต์ ศาสนาพราหมณ์ ศาสนาซิกข์ ทรงพระกรณุ าโปรดเกลา้ โปรดกระหมอ่ มใหจ้ ัดท�ำเชงิ เทยี นใหญ่ ๑ คู่ สูงประมาณ ๑ ศอก ประดบั อกั ษรพระนาม พ.ร. เปน็ เชงิ เทยี นแบบตะวนั ตกใช้สำ� หรบั การใด ๆ ก็สุดแล้วแตพ่ ธิ กี ารทางศาสนาของแต่ละศาสนา ศาสนาคริสต์ พระราชทานแก่สภาคริสตจักรในประเทศไทย และพระราชทานแก่สภาประมุขบาทหลวงโรมันคาทอลกิ แหง่ ประเทศไทย ศาสนาพราหมณ์ พระราชทานแกเ่ ทวสถาน (โบสถ์พราหมณ)์ 516

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ศาสนาซิกข์ พระราชทานแก่สมาคมศรีคุรสุ ิงหส์ ภา ศาสนาอสิ ลาม ไม่มพี ิธกี รรมทจี่ ดุ ธปู เทยี นจงึ ไดท้ �ำโคมไฟแขวนเพดานประดับอกั ษรพระนาม พ.ร.พระราชทานแก่ส�ำนักงานคณะกรรมการอิสลามกลาง ๑ โคม สำ� นักจุฬาราชมนตรี ๑ โคม ตู้หนังสือเป็นสาธารณทาน ส�ำหรับองค์กรในพระอุปถัมภ์ที่มีสถานท่ีอ่านหนังสือวชริ าวธุ วทิ ยาลยั ไดด้ �ำรริ ว่ มกนั กบั ขา้ ราชบรพิ ารในสมเดจ็ พระเจา้ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี เหน็ ควรถา่ ยรปู แบบลกั ษณะตหู้ นงั สอื ประกอบโต๊ะสงั เคด็ งานถวายพระเพลงิพระบรมศพพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจา้ อยู่หัว ซึ่งมีแบบอยู่ท่ีหอวชิราวุธานุสรณ์ โดยแต่เดิมประดับรูปวชิราวุธเปล่ียนเป็นอักษรพระนาม พ.ร. ลักษณะตู้หนังสือเป็นตู้ไม้สีน้�ำตาลเขม้ กรกุ ระจก แบง่ เป็น ๔ ช้นั บรรจหุ นังสอื เกยี่ วกบั พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว และสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอเจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี ทงั้ หนงั สอื ทพี่ ระบาทสมเด็จพระมงกฎุ เกล้าเจา้ อยู่หวั ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้พิมพ์ หนังสือท่ีสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรตั นราชสดุ า สริ ิโสภาพณั ณวดี ทรงพิมพไ์ ว้ และหนงั สอื ที่ หนว่ ยงานจดั พมิ พโ์ ดยเสดจ็ พระราชกศุ ล มจี ำ� นวน ๓๖ ตู้ วชริ าวธุวทิ ยาลยั ไดน้ อ้ มเกลา้ นอ้ มกระหมอ่ มถวายโดยเสดจ็ พระราชกศุ ล ตูส้ งั เคค็สำ� หรับพระราชทานให้แกส่ ถาบันการศึกษาในพระอปุ ถัมภ์ เพื่อนำ� เข้าห้องสมดุ และห้องสมุดพิเศษท่มี ชี ่ือในพระนาม เช่น หอ้ งสมุดเพชรรัตน จงั หวัดสุราษฎร์ธานี หอ้ งสมดุ ระบบสืบค้นข้อมลู เพชรรตั น คณะนิติศาสตร์จฬุ าลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั หอ้ งสมดุ สาธารณะ ประกอบดว้ ย หอสมดุ แหง่ ชาติ หอวชริ าวธุ านสุ รณ์ หอ้ งสมดุ ประชาชนสวนลมุ พนิ ี(สวนลมุ พนิ ี รชั กาลท่ี ๖ ทรงสร้าง) หอ้ งสมุดสยามสมาคม หอ้ งสมุดพระราชนเิ วศน์มฤคทายวนั ห้องสมุดสถาบันอุดมศึกษาท่ีทรงเก่ียวเนื่อง ประกอบด้วย ศูนย์วิทยทรัพยากร จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั (หอสมดุ กลาง) หอสมดุ มหาวทิ ยาลยั ศลิ ปากร วทิ ยาเขตวงั ทา่ พระ หอสมดุ มหาวทิ ยาลยั ศลิ ปากรวทิ ยาเขตพระราชวงั สนามจนั ทร์ หอสมดุ มหาวทิ ยาลยั ศรนี ครนิ ทรวโิ รฒ ประสานมติ ร ห้องสมุดสถาบันอาชีวศึกษาในพระอุปถัมภ์ฯ ประกอบด้วย ห้องสมุดวิทยาลัยอาชีวศึกษาสันตริ าษฎร์ หอ้ งสมุดวทิ ยาลัยเทคโนโลยสี ยามธุรกจิ ห้องสมดุ วทิ ยาลัยเทคโนโลยพี ณิชยการสยาม หอ้ งสมดุ โรงเรยี นในพระอปุ ถมั ภ์ ประกอบดว้ ย หอ้ งสมดุ โรงเรยี นยพุ ราชวทิ ยาลยั จงั หวดั เชยี งใหม่หอ้ งสมดุ โรงเรยี นปรนิ สร์ อยแยลสว์ ทิ ยาลยั จงั หวดั เชยี งใหม่ หอ้ งสมดุ โรงเรยี นมหาวชริ าวธุ จงั หวดั สงขลา หอ้ งสมุดโรงเรยี นสายน�ำ้ ผึ้ง ห้องสมุดโรงเรยี นศรอี ยุธยา ห้องสมุดโรงเรียนเพชรรัชต์ ห้องสมดุ โรงเรียนกองทัพบก อุปถัมภ์เพชราวุธวิทยา ห้องสมุดโรงเรียนเทศบาลปลูกปัญญา จังหวัดภูเก็ต ห้องสมุดโรงเรียนเพาะปัญญาจังหวัดตรัง ห้องสมดุ โรงเรยี นหอ้ งสอนศกึ ษา จงั หวัดแมฮ่ ่องสอน 517

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ห้องสมุดโรงเรียนที่ทรงเก่ียวเนื่อง ประกอบด้วย ห้องสมุดวชิราวุธวิทยาลัย ห้องสมุดโรงเรียนวัฒนาวิทยาลัย (ทรงเคยศึกษากับพระอาจารย์จากโรงเรียนนี้) ห้องสมุดโรงเรียนเพชรรัตนราชสุดา จังหวัดสระแก้ว กลุ่มโรงเรียนทุนสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ ประกอบด้วย ห้องสมุดโรงเรียนราชินี ห้องสมุดโรงเรียนราชินีบน ห้องสมุดโรงเรียนราชินีบูรณะ จังหวัดนครปฐม ห้องสมุดวิทยาลัยอาชีวศึกษาเสาวภา หอ้ งสมดุ โรงเรยี นวเิ ชียรมาตุ จังหวัดตรัง ห้องสมุดโรงเรยี นสภาราชนิ ี จังหวัดตรัง หอ้ งสมุดโรงเรยี นจอมสุรางค์อุปถัมภ์ จังหวัดพระนครศรีอยุธยา ห้องสมุดโรงเรียนศรียานุสรณ์ จังหวัดจันทบุรี ห้องสมุด คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั มหิดล หอ้ งสมุดวิทยาลยั พยาบาล สภากาชาดไทย รายชือ่ หนงั สือที่บรรจุในต้สู งั เค็ด จำ� นวน ๙๐ เล่ม ช้นั ท่ี ๑ (ช้ันบน) ประกอบดว้ ย พระราชนพิ นธ์พระร่วง ศกุนตลา คดีลึกลับแห่งมหานคร จดหมายเหตุพระราชกิจรายวัน เล่มท่ี ๑๑ ดุสิตสมิตฉบับพิเศษ เรื่องเมืองอียิปต์ บทภาพยนตร์ของพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เบ็ดเตล็ดเจ็ดเร่ือง ต�ำนานเสือป่า มงคลสูตร คำ� ฉนั ท์ อตุ ตรกรุ ุ ทศพธิ ราชธรรม ทศพธิ ราชธรรมจรรยาทกิ ถา กฎหมายลกั ษณะอาญา รตั นโกสนิ ทรศก ๑๒๗หวั ขอ้ กฎหมายนานาประเทศ แผนกคดีเมือง ประวัติวชิราวธุ วทิ ยาลยั นวิ ัตพิ ระมหานคร ศราทธพรตเทศนาโคลงโลกนติ ิจ�ำแลง The Earl of Claveriouse ; The Shield Plotters And Victim ; Three More EarlyPlay ; Three Early Play ; The Logcusts ; Three Little Play ; Three More Little Play Still ; ThreeMore Play ; Madanabadha e Play พระราชนิพนธ์พระบาทสมเด็จพระมงกฎุ เกล้าเจา้ อยู่หวั (๑๔ เลม่ /๑กลอ่ ง) แนวพระราชด�ำรทิ างการเมอื งในพระบาทสมเดจ็ พระมงกฎุ เกลา้ เจา้ อยหู่ วั สารานกุ รมพระบาทสมเดจ็พระมงกฎุ เกล้าเจา้ อยู่หัว เลม่ ท่ี ๑ สารานุกรมพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจา้ อยหู่ วั เลม่ ที่ ๒ พระราชากับคหบดชี นบท ทะเบียนนามสกลุ ท่ีเราได้ให้ไป ชั้นท่ี ๒ (ชั้นกลาง) ประกอบด้วย พระไตรปิฎกฉบับประชาชน วัดราชบพิธสถิตมหาสีมารามต�ำนานสุสานหลวงและพรรณไม้ในสุสานหลวง ดั่งทองชมพูนุท ประมวลเอกสารจดหมายเหตุรัชกาลท่ี ๕เฉลิมสวรรคป์ ระมวลบนั ทกึ เหตุการณ์สวรรคตในรชั กาลที่ ๑ - ๖ แนวพระราชด�ำริด้านการศึกษา ๙ รัชกาลปญั จมรัชและฉัฐราชกับการศึกษา พระนพิ นธ์ตา่ งเรอื่ ง นบิ าตชาดก สมโภชสุพรรณฯ นพจรรยา ธรรมสมบตั ิไหว้พระพุทธรูป ศรวี ิชยั ชาดก ปฏทิ นิ ๓ ภาษา เทียบ ๑๘๐ ปี ปฏิทนิ ๑๐๐ ปี เทยี บ ๓ ภาษา ดวงแกว้ แหง่พระมงกฎุ เกลา้ จงรกั เกยี รตยิ ง่ิ ชวี ติ ยง่ิ ครสู ง่ั สอนแจงใจโลก เฉลมิ พระเกยี รตพิ ระนางเจา้ สวุ ทั นา พระวรราชเทวีเฉลมิ พระเกียรติสมเด็จพระเจา้ พระภคินีเธอ เจา้ ฟา้ เพชรรัตนราชสดุ า สริ ิโสภาพัณณวดี จดหมายเหตฉุ ลองพระชนมายุ ๘๔ พรรษา สมเดจ็ พระเจ้าภคนิ เี ธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสดุ า สิริโสภาพัณณวดี ดวงใจแผน่ ดินพระประวัติพระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวีในรัชกาลที่ ๖ เฉลิมพระชนมายุ ๖๐ พรรษา ต�ำรานพรัตน์ สมุดพระฉายาลักษณ์ ๘๐ พรรษา ช้ันท่ี ๓ (ช้ันล่าง) ประกอบด้วย พระบรมราชาธิบาย พระราชบันทึกของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เร่ือง “คอนสติตูช่ัน” และเรื่อง “โสเซียลิสม์” สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้า เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี (ภาษาไทย) สมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวด ี(ภาษาอังกฤษ) ซีดีเพลงพระอนุสรณ์สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวด ี(พระราชทานในการพระราชกศุ ล ๑๐๐ วนั วนั ท่ี ๔ พฤศจกิ ายน พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๔) วชริ าวธุ านสุ รณส์ าร ปีท่ี ๓๑ ฉบับที่ ๒ วชริ าวุธานสุ รณส์ าร ปีที่ ๓๐ เลม่ ท่ี ๔ เทศนาเสอื ปา่ และปลุกใจเสอื ปา่ วถิ แี หง่ จอมปราชญ์พระธรรมเทศนา (พระราชทานในการบ�ำเพ็ญพระราชกุศล ๑๐๐ วัน วันที่ ๔ พฤศจิกายน พุทธศักราช 518

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี๒๕๕๔) พระมงกุฎเกล้าฯ กับหัวเมืองปักษ์ใต้ พระอภิธรรม หลักราชการ ประดิษฐานพระศพ ประมวล พระโอวาทและพระด�ำรสั สมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี ๒๕๒๓ - ๒๕๕๑พระธรรมเทศนา (พระราชทานในการพระราชพธิ พี ระราชทานเพลงิ พระศพฯ) แนวพระราชด�ำรทิ างการเมอื งในพระบาทสมเดจ็ พระมงกฎุ เกลา้ เจา้ อยหู่ วั พ.ศ. ๒๔๕๓ - ๒๔๖๘ ดวงแกว้ แหง่ พระมงกฎุ เกลา้ (พระราชทานในการพระราชพิธพี ระราชทานเพลิงพระศพฯ) พระเสดจ็ สฟู่ า้ สรุ าลัย พระการุญยงั อยใู่ นใจนิรนั ดร์ คุณานุคุณไตรภาค ศาสนคณุ ออมสนิ ของแผ่นดิน ซดี ีพจนานุกรมอเิ ล็กทรอนกิ ส์ พระอนสุ รณ์สมเด็จพระเจา้ ภคนิ ีเธอเจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า คำ� นมสั การคณุ านคุ ณุ ซดี เี พลงพระอนสุ รณส์ มเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสุดา สิรโิ สภาพณั ณวดี (พระราชทานในการพระราชพิธพี ระราชทานเพลิงพระศพฯ) ซดี ีไหมไทย - รน่ื ฤดี ภาชนะบรรจุภัตตาหารสามหาบ ข้าราชบริพารร่วมกันด�ำริเพ่ือขอพระบรมราชานุมัติให้เป็นส�ำรับพิเศษ ภาชนะบรรจุภัตตาหารสามหาบทุกใบ ปั้นด้วยมือ ท�ำแบบวิธีโบราณมีลักษณะบาง เป็นเคร่ืองลายครามเขียนลายผักชี ทุกใบ มีฝาปิด ประดับอักษรพระนาม พ.ร. ท้ังส�ำรับคาว ส�ำรับหวาน โตกส�ำรับคาวและส�ำรับหวานมีขนาดใหญ ่ส่วนโตกขา้ วสวยมขี นาดยอ่ ม โตกจ�ำลองแบบมาจากเตียบงานพระบรมศพพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ท�ำจากไม ้เน้อื แข็งกลึงเปน็ ทรวดทรงตามแบบ เป็นไม้มขี า มนี �ำ้ หนัก ตรงกลางกรแุ ผน่ โลหะจารึกอกั ษรพระนาม พ.ร. สัปตปฎลเศวตฉัตรคันดาล และสัปตปฎลเศวตฉัตรสุมพระอัฐิ กองศลิ ปกรรม ส�ำนักพระราชวงั จัดสร้างสปั ตปฎลเศวตฉัตรคันดาล จำ� นวน ๓ องค์ ได้แก่ ๑. สปั ตปฎลเศวตฉตั รสามล�ำคาน ใชส้ �ำหรบั กางก้นั พระโกศพระศพเม่อื เชิญออกทางพระทวารมุขตะวันตกลงจากพระท่ีนั่งดุสิตมหาปราสาทไปประดิษฐานท่ีพระยานมาศสามลำ� คานท่ีประตูก�ำแพงแก้วด้านตะวันตกเพือ่ เชญิ ไปเทียบยังพระมหาพิชัยราชรถทห่ี นา้ วดั พระเชตพุ นวิมลมงั คลาราม ๒. สัปตปฎลเศวตฉัตรเกรินบันไดนาค ใช้ส�ำหรับเชิญพระโกศพระศพข้ึนประดิษฐานบนพระมหาพิชัยราชรถที่หน้าวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม กับในช่วงเชิญพระโกศพระศพลงจากพระมหาพิชัยราชรถท่ีมณฑลพิธีท้องสนามหลวง และใช้ที่เกรินบันไดนาคพระเมรุในช่วงเชิญพระโกศพระศพข้ึนประดิษฐานใน พระจติ กาธานบนพระเมรุ ณ มณฑลพธิ ที อ้ งสนามหลวง ๓. สัปตปฎลเศวตฉัตรสุมพระอัฐิ ใช้ส�ำหรับแขวนสุมพระอัฐิเหนือพระจิตกาธานในพระเมรุเมื่อพระราชทานเพลิงพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ในการพระราชทานเพลงิ จรงิ ลักษณะของสัปตปฎลเศวตฉัตร ทัง้ ๓ องค์ มดี ังนี้ ๑. สัปตปฎลเศวตฉตั รสามล�ำคาน โครงสรา้ งเปน็ ไมไ้ ผ่ ประกอบดว้ ย บ้อง กำ� พู ยอดฉตั ร ท�ำจากไม ้สักกลึงปิดด้วยแผ่นทองค�ำเปลว ด้ามฉัตรคันดาลเป็นโลหะปิดด้วยแผ่นทองค�ำเปลว ฉัตรช้ันล่างสุดมีเส้นผ่าศนู ย์กลาง ๑.๗๐ เมตร สว่ นสงู วัดจากยอดฉัตรถึงระบายช้ันล่างสุด ๒.๘๕ เมตร เปน็ ฉัตรสขี าว ๗ ช้ัน แต่ละช้ันมีระบาย ๓ ช้นั ไล่ระดบั ชายผ้าระบายแตล่ ะชั้นขลิบทองแผ่ลวด หอ้ ยพวงอบุ ะจ�ำปาทอง จำ� นวน ๑๓ พวง 519

จดหมายเหตุงานพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีข้ันตอนการขนึ้ โครง และเยบ็ เพดานฉตั ร สปั ตปฎลเศวตฉัตรทสี่ �ำ เร็จแลว้ ๒. สัปตปฎลเศวตฉตั รเกรินบันไดนาค โครงสรา้ งเป็นไมไ้ ผ่ ประกอบดว้ ย บอ้ ง กำ� พู ยอดฉตั ร ทำ�จากไม้สักกลึงปิดด้วยแผ่นทองคำ� เปลว ด้ามฉัตรคันดาลเป็นโลหะปิดด้วยแผ่นทองคำ� เปลว ฉัตรชั้นล่างสุดมีเสน้ ผ่าศูนย์กลาง ๑.๒๐ เมตร สว่ นสูงวัดจากยอดฉตั รถึงระบายชนั้ ล่างสดุ ๒.๕๐ เมตร เป็นฉตั รสขี าว ๗ ชั้นฉตั รแตล่ ะชนั้ มรี ะบาย ๓ ชนั้ ไลร่ ะดบั ชายผา้ ระบายแตล่ ะชนั้ ขลบิ ทองแผล่ วด หอ้ ยพวงอบุ ะจำ� ปาทอง จำ� นวน๑๒ พวง ๓. สปั ตปฎลเศวตฉัตรสมุ พระอัฐิ โครงสร้างเป็นไมไ้ ผ่ ประกอบด้วย บอ้ ง กำ� พู ยอดฉัตร ท�ำจาก ไมส้ กั กลงึ ปดิ ดว้ ยแผน่ ทองคำ� เปลว ดา้ มเปน็ ไมส้ กั กลงึ ปดิ ดว้ ยแผน่ ทองคำ� เปลว ฉตั รชนั้ ลา่ งสดุ มเี สน้ ผา่ ศนู ยก์ ลาง๑.๒๐ เมตร สว่ นสูงวดั จากยอดฉัตรถงึ ระบายช้นั ลา่ งสดุ ๑.๘๕ เมตร เป็นฉตั รสขี าว ๗ ชั้น แต่ละช้ันมรี ะบาย๓ ชั้นไล่ระดับ ชายผา้ ระบายแตล่ ะชน้ั ขลิบทองแผล่ วด หอ้ ยพวงอบุ ะจำ� ปาทอง จ�ำนวน ๑๓ พวง สิ่งของที่ใช้ส�ำหรับริ้วขบวนพระอิสริยยศพระศพ สง่ิ ของทใ่ี ชส้ ำ� หรบั รว้ิ ขบวนพระอสิ รยิ ยศพระศพ ซงึ่ ผเู้ ขา้ รวิ้ จะตอ้ งแตง่ กายตามโบราณราชประเพณีตลอดจนเครอื่ งประโคม เครอ่ื งสงู ตา่ ง ๆ ทจี่ ะตอ้ งใชป้ ระโคมหรอื แหเ่ ชญิ นนั้ บางสงิ่ เปน็ ราชพสั ดทุ ม่ี อี ยแู่ ลว้ ในคลังของส�ำนักพระราชวงั บางสิง่ ต้องเตรียมสร้าง ท�ำ หรือซ่อมบรู ณะไว้ให้เรียบรอ้ ย ซง่ึ ส�ำนกั พระราชวังเป็นผูร้ บั ผดิ ชอบด�ำเนนิ การ เคร่ืองแต่งกายส�ำหรับผู้เข้าร้ิวขบวนพระอิสริยยศพระศพ ฝา่ ยคลงั ราชพสั ดพุ ธิ ี กองศลิ ปกรรม ส�ำนกั พระราชวงั กำ� หนดชดุ ทใี่ ชแ้ ตง่ กายในรวิ้ ขบวนพระอสิ รยิ ยศพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวด ีไว้ท้ังหมด ๑๖ ชุด ๑๘ แบบ โดยยึดต้นแบบจากงานพระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพสมเด็จพระศรี นครนิ ทราบรมราชชนนี โดยปรบั เปลยี่ นการตดั เยบ็ ใหแ้ ตกตา่ งออกไปตามยคุ สมยั เนอื่ งจากเนอื้ ผา้ บางชนดิ ไม่สามารถจัดหาได้แล้วในปจั จุบัน บางอยา่ งใช้เน้อื ผ้าทดแทนได้ แตก่ ็ยังคงไวต้ ามแบบแผนโบราณราชประเพณีใหม้ ากท่สี ุด รายละเอยี ดชดุ ทั้ง ๑๘ แบบ มีดังน้ี 520

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี แบบท่ี ๑ ชดุ นำ� ร้ิว จำ� นวนที่ใช้ ๑ ชุด ประกอบด้วย หมวกทรงประพาสโหมดเทศยอดเก้ยี ว เสื้อโหมดเทศสีชมพู นุง่ ผ้าเกยี้ วลาย รดั ประคดโหมดเทศ ถุงเทา้ ยาวสขี าว รองเทา้ หนังสดี ำ� แบบท่ี ๒ ชุดธงสามชาย จำ� นวนทีใ่ ช้ ๒ ชุด ส�ำรอง ๗ ชดุ รวม ๙ ชดุ ประกอบดว้ ย หมวกหูกระตา่ ยแดงขลบิ ลกู ไมใ้ บข้าว เสือ้ อตั ลดั สีแดง นุ่งผา้ เกี้ยวลาย รัดประคดโหมดเทศ ถุงเทา้ ยาวสีขาว รองเท้าหนงั สีดำ� แบบที่ ๓ ชุดประตูหนา้ ประตหู ลงั จำ� นวนท่ใี ช้ ๔ ชดุ ประกอบดว้ ย หมวกทรงประพาสกำ� มะหย่ีสีดำ� ยอดเกีย้ ว เสอ้ื นอกขาวแบบราชการ แขนทกุ ข์ นุง่ ผ้าเกย้ี วลาย รดั ประคดแดงดอกขาว ถุงเท้ายาวสีขาวรองเท้าหนังสดี ำ� แบบท่ี ๔ ชดุ กลองชนะ ชดุ ฉดุ ชกั ราชรถพระนำ� ชดุ ฉดุ ชกั พระมหาพชิ ยั ราชรถ ชดุ พนกั งานลากเกรนิ บันไดนาค จ�ำนวนท่ีใช้ ๕๖๐ ชุด ส�ำรอง ๑๙๘ ชุด รวม ๗๕๘ ชุด ประกอบด้วย หมวกกลีบล�ำดวนแดง ขลิบเหลอื ง เสอ้ื ปัสตูแดงขลบิ เหลอื ง กางเกงปสั ตแู ดงขลิบเหลือง ถงุ เทา้ สดี ำ� รองเท้าหนังสีด�ำ แบบที่ ๕ ชุดจ่าปี่ ชุดจ่ากลอง จ�ำนวนที่ใช้ ๔ ชุด ประกอบด้วย หมวกทรงประพาสโหมดเทศ ยอดเกย้ี ว เสอ้ื เข้มขาบไหม กางเกงมัสรูไ่ หม เขม็ ขดั แถบทองหัวครุฑ ถงุ เทา้ สดี �ำ รองเท้าหนงั สีด�ำ แบบที่ ๖ ชุดสารวตั รกลอง ชดุ สารวัตรแตร ชดุ คนคุมเสลยี่ งกลบี บัวพระน�ำ ชดุ คนก�ำกบั เครอื่ งสูง หกั ทองขวาง ชดุ คนคมุ ฉตั รเครอื่ งสงู หกั ทองขวาง ชดุ ผกู้ ำ� กบั ชดุ ผคู้ วบคมุ พระยานมาศสามล�ำคาน ชดุ ผคู้ วบคมุคนหามพระยานมาศสามล�ำคาน ชุดผู้ก�ำกับคนฉุดชัก ชุดผู้ควบคุมพระราชรถพระน�ำ และชุดผู้ควบคุมพระ มหาพชิ ยั ราชรถ จ�ำนวนที่ใช้ ๕๑ ชุด ประกอบด้วย หมวกทรงประพาสก�ำมะหยี่สีดำ� ยอดเกี้ยว เสื้อนอกขาวแบบราชการ แขนทกุ ข์ นงุ่ ผา้ เกย้ี วลาย รัดประคดแดงดอกขาว ถุงเท้ายาวสขี าว รองเท้าหนงั สีดำ� แบบท่ี ๗ ชดุ สังข์ ชุดแตรงอน ชดุ แตรฝรั่ง จำ� นวนทใ่ี ช้ ๕๒ ชุด ส�ำรอง ๘ ชดุ รวม ๖๐ ชุด ประกอบดว้ ย หมวกปสั ตแู ดงพขู่ าว เสอ้ื ปัสตูแดงแขนบาน กางเกงปัสตแู ดงขลิบเหลือง ถงุ เทา้ สีดำ� รองเทา้ หนังสดี ำ� แบบท่ี ๘ ชุดเครือ่ งสูง ชุดฉัตรเครอื่ งสูงทองแผล่ วด และชดุ ฉัตรเครอ่ื งสูงหกั ทองขวาง จ�ำนวนที่ใช้๑๖๒ ชดุ สำ� รอง ๕๔ ชดุ รวม ๒๑๖ ชดุ ประกอบดว้ ย หมวกลอมพอกหางเหยย่ี วแดง เสอื้ เขม้ ขาบไหม กางเกงมสั รไู่ หม รัดประคดโหมดเทศ ถุงเทา้ สดี �ำ รองเท้าหนงั สีดำ� แบบที่ ๙ ชุดสนมเชญิ พัดยศพระน�ำ จ�ำนวนท่ใี ช้ ๑ ชุด ประกอบดว้ ย หมวกทรงประพาสก�ำมะหยี่สดี ำ� ยอดเก้ียว เสอื้ นอกขาวแบบราชการ แขนทกุ ข์ นุ่งผ้าเกีย้ วลาย รดั ประคดแดงดอกขาว ถุงเท้ายาวสีขาวรองเท้าหนงั สดี ำ� แบบที่ ๑๐ ชดุ คนหามเสลยี่ งกลบี บวั พระนำ� ชดุ คนหามพระยานมาศสามลำ� คาน ชดุ คนหามพระทน่ี ง่ัราเชนทรยาน ชดุ คนหามพระวอสวี กิ ากาญจน์ ชดุ ผบู้ งั คบั ราชรถพระนำ� ชดุ ผบู้ งั คบั พระมหาพชิ ยั ราชรถ จำ� นวนทีใ่ ช้ ๒๑๒ ชดุ ส�ำรอง ๒๗ ชุด รวม ๒๓๙ ชดุ ประกอบด้วย หมวกทรงประพาสโหมดเทศยอดจุก เสอื้ เขม้ ขาบไหม รัดประคดโหมดเทศ ถุงเทา้ สีด�ำ รองเทา้ หนงั สีดำ� แบบท่ี ๑๑ ชุดบังสูรย์พระน�ำ ชุดสัปทนตาด ชุดพัดโบก ชุดภูษามาลาประคองพระโกศพระศพชุดพระกลดถวายพระโกศพระศพ ชุดบังสูรย์หักทองขวาง ชุดสารถีถือแพนหางนกยูงนั่งหน้าราชรถพระนำ� ชุดสารถีถือแพนหางนกยูงน่ังหน้าพระมหาพิชัยราชรถ จ�ำนวนที่ใช้ ๑๕ ชุด ประกอบด้วย หมวกลอมพอก มดี อกไม้ไหว เส้ือนอกขาวทับดว้ ยเสอื้ ครยุ เทวดาแถบใหญ่ นุ่งผ้าเกยี้ วลาย ถุงเทา้ ยาวสขี าว รองเทา้ หนงั สีดำ� 521

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี แบบที่ ๑๒ ชุดอินทร์ ชดุ เชิญจามร จำ� นวนท่ใี ช้ ๑๖ ชดุ ส�ำรอง ๓๘ ชดุ รวม ๕๔ ชดุ ประกอบด้วยหมวกทรงประพาสโหมดเทศยอดเกยี้ ว เสอื้ อตั ลดั สีเขียว ใชส้ �ำหรับชดุ อนิ ทร์ กางเกงสนับเพลา น่งุ ทบั ดว้ ยผ้าเก้ยี วลาย รดั ประคดโหมดเทศ ถุงเท้ายาวสีขาว รองเท้าหนังสดี ำ� แบบท่ี ๑๓ ชุดพรหมเชญิ จามร จำ� นวนทใ่ี ช้ ๑๖ ชดุ สำ� รอง ๓๘ ชุด รวม ๕๔ ชดุ ประกอบดว้ ยหมวกทรงประพาสโหมดเทศยอดเกย้ี ว เสอ้ื อัตลดั สแี ดง กางเกงสนบั เพลา น่งุ ทับดว้ ยผ้าเกย้ี วลาย รดั ประคดโหมดเทศ ถุงเทา้ ยาวสีขาว รองเทา้ หนังสีด�ำ แบบท่ี ๑๔ ชุดผู้บอกขบวน จ�ำนวนที่ใช้ ๑ ชุด ประกอบด้วย หมวกทรงประพาสผ้าเยียรบับ ยอดเกยี้ ว เสอ้ื ผา้ เยยี รบบั รดั ประคดโหมดเทศ นงุ่ ผา้ เกยี้ วลาย ขดั กระบหี่ ลงั ถงุ เทา้ ยาวสขี าว รองเทา้ หนงั สดี ำ� แบบที่ ๑๕ ชุดมหาดเล็กหลวงคู่แห่ ชุดมหาดเล็กหลวงเชิญพระแสงหว่างเครื่องหน้า - หลัง ชุดมหาดเลก็ หลวงเชิญพระแสงรายตนี ตอง ชุดผคู้ วบคมุ เชิญพระแสงฯ จ�ำนวนท่ีใช้ ๖๖ ชดุ ประกอบดว้ ย หมวกทรงประพาสก�ำมะหยส่ี นี �ำ้ เงินยอดเกย้ี ว เสือ้ นอกขาวแบบราชการ แขนทกุ ข์ นงุ่ ผา้ มว่ งเชิง รัดประคดสีน�ำ้ เงินดอกขาว ถุงเท้ายาวสขี าว รองเท้าหนังสดี ำ� แบบท่ี ๑๖ ชดุ อินทร์ เชิญตน้ ไมเ้ งิน จำ� นวนที่ใช้ ๑๖ ชุด สำ� รอง ๗๒ ชุด รวม ๘๘ ชุด ประกอบดว้ ย หมวกกำ� มะหยี่สเี ขียวทรงเทรดิ เส้ือก�ำมะหยสี่ เี ขยี วคอบัวตดิ ขลิบ กางเกงสนบั เพลา นุ่งทบั ด้วยผา้ เก้ยี วลาย รัดประคดโหมดเทศ ถุงเทา้ ยาวสีขาว รองเท้าหนงั สดี ำ� แบบท่ี ๑๗ ชดุ พรหมเชญิ ต้นไม้ทอง จำ� นวนท่ใี ช้ ๑๖ ชดุ สำ� รอง ๗๒ ชดุ รวม ๘๘ ชุด ประกอบดว้ ย หมวกกำ� มะหยสี่ แี ดงทรงเทรดิ เสอ้ื กำ� มะหยส่ี แี ดงคอบวั ตดิ ขลบิ กางเกงสนบั เพลา นงุ่ ทบั ดว้ ยผา้ เกย้ี วลาย รดั ประคดโหมดเทศ ถงุ เท้ายาวสีขาว รองเท้าหนังสีด�ำ แบบท่ี ๑๘ ชุดต�ำรวจหลวงคู่แห่พระโกศพระศพ จ�ำนวนที่ใช้ ๔๖ ชุด ประกอบด้วย หมวกทรงประพาสก�ำมะหยี่สีด�ำยอดแหลม เสื้อสักหลาดสีน�้ำเงิน (เสื้อต�ำรวจหลวง) เข็มขัดแถบทองพู่ไหมแดง สายกระบ่ีแถบทองใหญ่ นุง่ ผา้ มว่ งเชงิ ถุงเท้ายาวสีขาว รองเท้าหนังสดี �ำ เครือ่ งประโคมทใี่ ช้ในงานพระศพ อาทิ แตรงอน แตรฝร่งั กลองชนะแดงลายทอง กลองชนะเงนิกลองชนะทอง เป็นตน้ เคร่อื งสงู ทใี่ ช้ในงานพระศพ อาทิ บังแทรกหักทองขวาง จามรทองแผล่ วดดา้ มปิดทอง เครอื่ งใช้ในการพระราชทานเพลิงพระศพ (จรงิ ) เครือ่ งใชใ้ นการพระราชทานเพลิงพระศพ (จรงิ ) ไดแ้ ก่ ฟืนเกียรตยิ ศ จ�ำนวน ๒๔ ท่อน เหลก็ ขอ คีมแหลน จ�ำนวน ๑ ชดุ คนั ถือหมุ้ ผ้าขาวส�ำหรบั ปฏิบัติการพระราชทานเพลงิ พระผอบปิดทองค�ำเปลว สำ� หรบับรรจุพระสรีรางคาร พระลองไม้ทรงกลมมีฝาปิดปิดทองส�ำหรับพระราชทานเพลิงพระศพ (จริง)* ๑ องค์ขนั ทองค�ำ เคร่อื งคลุมปกั พานทองค�ำลงยา และขวดแกว้ เจียระไนใสน่ ้�ำพระสคุ นธ์สำ� หรับสรงพระอัฐิ * จัดสร้างไว้แต่มิได้ใช้จริง เนื่องจากในการพระราชทานเพลิงพระศพ (จริง) ได้เชิญพระลองเหล็กปิดทองทรงพระศพเข้าในเตาสุมเพลงิ พระศพ โดยไม่มีการเชญิ พระศพออกผลัดพระลองตามที่กำ� หนดไวแ้ ต่เดิม 522

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีการเตรียมการจัดแสดงมหรสพสมโภช การแสดงมหรสพสมโภชงานออกพระเมรุพระบรมอัฐิเป็นแบบแผนประเพณีสืบทอดกันมาแต่ครั้งกรงุ ศรอี ยธุ ยา ครนั้ ถงึ สมยั กรงุ รตั นโกสนิ ทรไ์ ดม้ กี ารจดั มหรสพสมโภชออกพระเมรตุ ามแบบแผนประเพณเี ปน็ครัง้ แรก เม่อื พุทธศักราช ๒๓๓๙ ในรัชสมยั พระบาทสมเดจ็ พระพุทธยอดฟา้ จฬุ าโลกมหาราช คือ งานออก พระเมรพุ ระบรมอฐั สิ มเดจ็ พระปฐมบรมมหาชนก โดยปรากฏหลกั ฐานวา่ มมี หรสพหลายอยา่ ง อาทิ โขน ละครห่นุ หนงั งว้ิ มอญรำ� เทพทอง โมงครมุ่ ไต่ไม้ แพนร�ำ ไต่ลวด กายกรรม ซ่ึงเปน็ การแสดงมหรสพ ๒ ประเภทหลกั คือ - มหรสพท่ีเป็นเร่ืองราว ไดแ้ ก่ โขน ละคร ห่นุ หนงั งิว้ - มหรสพที่เปน็ การละเลน่ ได้แก่ มอญรำ� เทพทอง โมงครมุ่ ไต่ไม้ แพนร�ำ ไต่ลวด กายกรรม การออกพระเมรุถือเป็นงานออกทุกข์ หลังจากที่ไว้ทุกข์มาในช่วงระยะเวลาหนึ่ง จึงน�ำมหรสพสมโภชมาเลน่ เพอ่ื เฉลมิ พระเกยี รติ ตามคตคิ วามเชอื่ วา่ การสวรรคตหรอื สน้ิ พระชนมล์ ง คอื การเสดจ็ กลบั ส่ ูสรวงสวรรค์ งานถวายพระเพลงิ หรอื งานพระราชทานเพลิง จงึ เสมือนเปน็ การส่งเสดจ็ สทู่ ิพยพิมานพรอ้ มกับแสดงความกตญั ญกู ตเวทเี ปน็ ครง้ั สดุ ทา้ ย ถา้ เปน็ พระมหากษตั รยิ ห์ รอื พระบรมวงศ์ กเ็ ทา่ กบั วา่ เปน็ ครงั้ สดุ ทา้ ยที่ข้าแผ่นดนิ จะสนองพระมหากรุณาธิคุณ โดยจดั ใหม้ มี หรสพสมโภชแสดงความจงรกั ภกั ดี มหรสพสมโภช สว่ นการจดั แสดงมหรสพสมโภชงานออกพระเมรุ คณะกรรมการฝา่ ยจดั การพระราชพธิ พี ระราชทานเพลิงพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินเี ธอ เจา้ ฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิรโิ สภาพัณณวดี มอบให้กรมศิลปากรด�ำเนนิการแสดงโขน หุ่น ละคร ตามประเพณี และการแสดงดนตรสี ากลด้วย โดยจัดเป็น ๓ เวที ในบริเวณท้องสนามหลวงด้านทศิ เหนอื ในวนั จนั ทร์ ท่ี ๙ เมษายน พุทธศกั ราช ๒๕๕๕ เร่มิ แสดงเวลา ๑๙ นาฬกิ า หยุดการแสดงในชว่ งเวลาพระราชทานเพลิงจรงิ แล้วแสดงตอ่ ถึงวันรุ่งขน้ึ ในวันองั คาร ท่ี ๑๐ เมษายน พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๕เวลา ๖ นาฬิกา การแสดงประกอบดว้ ย เวทีท่ี ๑ เวทีด้านสะพานสมเด็จพระปิ่นเกล้า เป็นการแสดงหนังใหญ่ และโขนหน้าจอ เร่ืองรามเกยี รต์ิ การซ้อมการแสดงหนงั ใหญ่ 523

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี การซอ้ มการแสดงโขนเรื่องรามเกยี รต์ิ ๑. การแสดงหนังใหญ่ ชุดเบิกหนา้ พระ (พากยส์ ามตระ) ถงึ จบั ลิงหัวค่ำ� เป็นประเพณีของการแสดงหนงั ใหญ่ ทุกครัง้ กอ่ นการแสดงจะตอ้ งท�ำพิธีการบชู าครู สรรเสรญิ เทพเจา้ สง่ิ ศักดิส์ ทิ ธ์ิ ทง้ั ยังเป็นการสอดแทรกใหร้ จู้ กั ความดี ความชวั่ อบรม สง่ั สอนใหเ้ ปน็ คนดี ไมท่ �ำใหส้ งั คมเดอื ดรอ้ น เพอื่ ความรม่ เยน็ เปน็ สขุของบ้านเมือง ๒. โขนหน้าจอ เร่อื งรามเกียรต์ิ ดำ� เนินเรือ่ งตามบทพระราชนิพนธ์ในรัชกาลที่ ๑ รชั กาลท่ี ๒ และรัชกาลที่ ๖ ช่อื ตวั ละครและตัวสะกดจะยึดตามตน้ ฉบับเดิม ผู้ทำ� บท ประกอบดว้ ยผู้เช่ยี วชาญและขา้ ราชการของส�ำนักการสังคีต กรมศิลปากร และวิทยาลัยนาฏศิลป สถาบันบัณฑิตพัฒนศิลป์ กระทรวงวัฒนธรรมไดแ้ ก่ นายประสาท ทองอร่าม นายเกษม ทองอรา่ ม นายจรญั พลู ลาภ นายเจตน์ ศรีอ่�ำอว่ ม นายสุธีร์ ชมุ่ ช่นื นายทรงพล ตาดเงนิ นายหสั ดนิ ทร์ ปานประสทิ ธ์ิ และนายธรี ภัทร์ ทองน่มิ มกี ารแสดงทงั้ หมด ๑๒ ชุด ได้แก่ ๒.๑ สีดาหาย (สูรปะนักขามาหึง) เน้ือเร่ืองโดยสังเขป สูรปะนักขาน้องสาวทศกัณฐ์ซ่ึงเป็นหม้ายออกตระเวนป่า ได้มาพบ พระราม สดี า พระลักษมณ์ ก็เกิดความเสนห่ าในองค์พระราม และรษิ ยานางสีดาจะเขา้ ตบตี พระลกั ษมณ์จงึตัดตนี มือ หู จมูกนาง เป็นเหตุใหน้ างน�ำความแคน้ ท่ถี ูกท�ำรา้ ยไปทลู พ่ีชายใหอ้ อกมาแกแ้ ค้น ๒.๒ ปราบพญาขร พญาฑูษณ์ เนื้อเรื่องโดยสังเขป พญาขร พญาฑูษณ์ พ่ีชายนางสูรปะนักขา เมื่อทราบความจาก นางสูรปะนกั ขา จงึ ยกทพั มาแก้แค้น แตต่ อ้ งส้ินชีวติ ด้วยพระแสงศรของพระราม ๒.๓ ตามกวาง เนื้อเรื่องโดยสังเขป เม่ือทศกัณฐ์พ่ีชายใหญ่ รู้ว่านางสูรปะนักขาถูกท�ำร้าย และพญาขรพญาฑษู ณเ์ สยี ชีวิตเพราะมนษุ ยก์ โ็ กธรแค้น ครน้ั แจง้ ถึงความงามของนางสดี ามเหสขี องพระราม จึงชวนพญามารีจ มาวางอบุ ายเพ่ือลกั นางสีดา 524

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ๒.๔ ระบ�ำวานรพงศ์ เนื้อเร่ืองโดยสังเขป พระรามทรงทราบว่าทศกัณฐ์มาลักนางสีดาไป จึงออกติดตามนาง จนไดพ้ ลวานรจากเมอื งขดี ขนิ และชมพู นบั ไดจ้ ำ� นวน ๗๗ สมดุ ไทมาเปน็ ทหารเอก อนั มที งั้ พญาวานร สบิ แปดมงกุฎ และพลลงิ ต่าง ๆ การแสดงชดุ นีจ้ งึ แสดงให้เหน็ ความยงิ่ ใหญข่ องเหลา่ วานรพงศ์แตล่ ะตน มีฤทธิ์ และความเกง่ กาจ จนสามารถพชิ ิตเหล่าอสูรใหส้ ิ้นได้ ๒.๕ พิเภกถูกขบั - สวามิภกั ดิ์ เน้ือเร่ืองโดยสังเขป เม่ือทศกัณฐ์ลักนางสีดามาไว้ในสวนกรุงลงกาแล้ว ก็บังเกิดลางนิมิตรา้ ย จงึ ใหพ้ เิ ภกมาทำ� นาย พเิ ภกทลู ตามเปน็ จรงิ ดว้ ยความสตั ยว์ า่ ใหส้ ง่ นางสดี าคนื กลบั ไป หาไมแ่ ลว้ กรงุ ลงกาและเหลา่ อสรุ พงศก์ ็จะวบิ ตั ติ ามนิมติ ของทศกณั ฐ์ ทศกณั ฐโ์ กรธ คดิ วา่ พิเภกเอาใจออกห่าง และตงั้ ใจกล่าวให้ร้าย จึงเนรเทศพิเภกออกจากกรุงลงกา ๒.๖ จองถนน เน้ือเรื่องโดยสังเขป พิเภกได้มาสวามิภักด์ิต่อพระราม โดยด่ืมน�้ำพิพัฒน์สัตยา ต่อหน้า สิ่งศักดิ์สิทธ์ิ พระรามคิดจะข้ามมหาสมุทรไปยังกรุงลงกา จึงมีพระบัญชาให้เหล่าพลวานรขนก้อนหินมาท�ำถนนไปจนถงึ เมืองลงกา ๒.๗ ศขุ ะ สารณั ปลอมพล เนอ้ื เรอื่ งโดยสงั เขป ศขุ ะและสารณั พลยกั ษใ์ นกรงุ ลงกา ถกู ทศกณั ฐใ์ ชใ้ หม้ าสบื ขา่ วกองทพัพระราม โดยทง้ั สองแปลงกายเปน็ ลงิ ขาวและลงิ ดำ� ปลอมเขา้ ไปปะปนอยใู่ นพลวานร แตถ่ กู พเิ ภกจบั ได้ จงึ ถกูลงอาญา และใหก้ ลับไปแจง้ ขา่ วแกท่ ศกณั ฐว์ า่ ถ้าไมส่ ่งคืนนางสดี า พระรามจะยกทัพโจมตีกรงุ ลงกา ๒.๘ องคตส่อื สาร เนอื้ เรอ่ื งโดยสังเขป พระรามให้องคตลกู พระยาพาลี เป็นทตู อญั เชิญพระราชสาสน์ ไปแจง้แก่ทศกัณฐต์ ามประเพณีการทำ� ศึก แต่ทศกัณฐ์กลับสั่งสังหารองคตซึง่ เปน็ ทูต ท�ำใหอ้ งคตต้องสงั หารพลยกั ษ์ตาย แล้วน�ำขา่ วมาแจ้งแก่พระราม พระรามจึงยกทัพเข้าประชดิ กรงุ ลงกา ๒.๙ ศกึ นาคบาศ เนอื้ เรอื่ งโดยสงั เขป อนิ ทรชติ ลกู ชายทศกณั ฐ์ เรอื งฤทธด์ิ ว้ ยพระแสงศรซง่ึ เทพเจา้ ประทานให้ หน่งึ นนั้ คอื ศรนาคบาศ รับอาสาทศกณั ฐอ์ อกรบเพ่ือตัดศึก โดยแผลงศรเป็นพญานาคเขา้ รวบรัดกองทัพของพระราม แต่พิเภกกห็ าวิธีแก้ไขจนกองทัพพระรามรอดพ้นจากอนั ตราย ๒.๑๐ ระบ�ำอสรุ พงศ์ เน้ือเร่ืองโดยสังเขป เป็นการแสดงเพ่ือให้รู้ถึงเหล่าอสุรพงศ์ต่าง ๆ ซึ่งเป็นพันธมิตรของ ทศกัณฐ์ ซ่งึ แตล่ ะตนมีฤทธากายสทิ ธิ์ และมเี ทพอาวธุ อนั ทรงอิทธฤิ ทธ์ิ แตก่ ต็ อ้ งมาเสยี ชีวิตลงเพราะทศกัณฐ์ ๒.๑๑ ศึกทศกณั ฐค์ ร้งั แรก ทัพสิบขุน สิบรถ เนื้อเร่ืองโดยสังเขป ทศกัณฐ์เม่ือเสียเหล่าอสุรพงศ์ จึงออกรบเพื่อหวังแก้แค้น โดยให ้สบิ ขุนซ่ึงเปน็ มหาอำ� มาตยค์ ุมทพั หน้า และสิบรถซงึ่ เป็นลกู ชายทเ่ี กดิ จากนางสนมเปน็ ทพั หนนุ ส่วนทศกัณฐ์เป็นทัพหลวง หวังจะออกไปเผดจ็ ศึกกับพระราม แตก่ ็ตอ้ งพ่ายแพด้ ้วยแสงศรของพระราม 525

จดหมายเหตุงานพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ๒.๑๒ พระรามคืนนคร เนื้อเรือ่ งโดยสงั เขป เมือ่ เสรจ็ ศกึ กรุงลงกา พระราม นางสดี า และพระลักษมณ์ จึงเสด็จกลบั กรงุ อโยธยาตามสัตย์ทีใ่ ห้ไวก้ ับท้าวทศรถพระราชบดิ า โดยมีนางเกาสุริยา นางไกยเกษี และนางสมทุ รชาสามพระมารดา พรอ้ มดว้ ยพระพรตและพระสัตรุดสองพระอนุชา น�ำขบวนกองเกียรติยศออกมารบั พระรามเพื่อข้ึนครองเมือง เหล่าเทวดา นางฟ้าทุกช้ันต่างร่วมกันแซ่ซ้องยินดี สรรเสริญบุญบารมีแห่งพระรามและ นางสีดา เวทีท่ี ๒ เวทีดา้ นศาลฎีกา มกี ารแสดงหุ่นและละคร ประกอบด้วย ๑. การแสดงหุ่นกระบอก เร่ืองพระอภัยมณี ตอนศึกเก้าทัพ ถึงพบนางละเวง ผู้เรียบเรียงบท คือนายชวลิต สนุ ทรานนท์ นักวชิ าการละครและดนตรีเชี่ยวชาญ ของสำ� นักการสังคตี กรมศลิ ปากร ล�ำดบั ตัวหนุ่ จำ� นวน ๒๓ ตวั ดังนี้ ๑.๑ หนุ่ นายโรง (ไหวค้ รู) ๑.๑๓ เจ้ามะหุด ๑.๒ หนุ่ ออกภาษามอญ ๑.๑๔ สนิ สมุทร ๑.๓ หนุ่ ออกภาษาชวา ๑.๑๕ ทหารเมืองลงั กา ๑.๔ หนุ่ ออกภาษาเขมร ๑.๑๖ ทหารเมอื งผลึก ๑.๕ หุน่ ออกภาษาพม่า ๑.๑๗ ทหารสินสมทุ ร ๑.๖ ห่นุ ออกภาษาญวน ๑.๑๘ มา้ ทรงพระอภัย ๑.๗ หุ่นออกภาษาจีน ๑.๑๙ ม้าทรงนางละเวง ๑.๘ หนุ่ ล่ามตลกไทย ๑.๒๐ ทหารมะหุด ๑.๙ หนุ่ ลา่ มตลกฝรงั่ ๑.๒๑ ลา่ มมะหดุ (ฝรั่งเศส) ๑.๑๐ พระอภัยมณี (แต่งไทย) ๑.๒๒ ศรีสุวรรณ ๑.๑๑ นางละเวง ๑.๒๓ สามพราหมณ์ ๑.๑๒ องครักษ์นางละเวง ซ้อมการแสดงหนุ่ กระบอก 526

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี มลี ำ� ดบั การแสดง ได้แก่ โหมโรง หุ่นนายโรง (ออกไหวค้ รู) และดำ� เนนิ เรือ่ ง เน้ือเรื่องโดยสังเขป กองทัพนานาชาติยกออกมาช่วยนางละเวงรบ แตก่ ต็ อ้ งพา่ ยแพ้แกก่ องทัพของเมืองผลึกซึ่งมีพระอภัยมณีเป็นทัพหลวง นางละเวงยังเกรงกลัวทัพเมืองผลึกอยู่ สุดท้ายจึงท�ำอุบายให้เจ้ามะหดุ (ฝรงั่ เศส) มาชว่ ยรบ เจา้ มะหดุ ยกทพั เรอื มาพบกบั สนิ สมทุ ร จงึ ใชป้ นื ใหญย่ งิ สนิ สมทุ รตกนำ�้ แตส่ นิ สมทุ ร ไมต่ าย กลับหนีไปข้นึ ฝ่ังป้อมเมืองลงั กา พบนางละเวง หวังเขา้ ไปสงั หาร แตก่ ลบั ส้อู ำ� นาจตราราหูนางละเวง ไมไ่ ด้ จงึ จำ� ตอ้ งหนกี ลบั มาหาพระอภยั มณที เ่ี มอื งผลกึ กองทพั ทงั้ สองฝา่ ยเขา้ ตะลมุ บอนกนั พระอภยั มณพี ลดั จาก ไพรพ่ ล ถกู ทัพตา่ งชาตลิ อ้ ม พระองค์จึงเป่าปก่ี ลอ่ มให้ทหารทล่ี ้อม ใจออ่ นนอนหลับ นางละเวงออกมาพบเขา้จงึ ต่อสู้กนั นางละเวงหนี พระอภยั มณีออกติดตาม พระอภยั มณีรูว้ า่ ผู้ทีท่ รงเข้ารบดว้ ยเปน็ ผู้หญิงจงึ เขา้ เกย้ี วพาราสี ในทส่ี ดุ พระอภยั มณีตอ้ งมนตเ์ สนห่ ์ตามนางละเวงเข้าเมอื งลงั กา ๒. การแสดงละครพระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เร่ืองศกนุ ตลา ตอนท้าวทษุ ยนั ต์พบนางศกนุ ตลา พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจา้ อยหู่ ัว ทรงพระราชนพิ นธ์เร่อื ง ศกุนตลา โดยอาศยั ฉบับภาษาองั กฤษ ซ่ึง Sir William Jones เป็นผแู้ ปล และทรงเทียบเคียงกบั ฉบับของ Sir Monier Williams บ้าง นายเสรี หวงั ในธรรม ศิลปินแหง่ ชาติ น�ำมาเรยี บเรยี งเพอื่ ใช้ส�ำหรับแสดงละครของกรมศิลปากร เน้ือเร่อื งโดยสังเขป ทา้ วทษุ ยันต์ ไดเ้ สดจ็ ลา่ เน้อื ในป่า และไดพ้ บกวางด�ำตัวหนง่ึ พระองคท์ รงพอพระทัยยิง่ นกั จึงเสด็จติดตามและหมายสงั หาร กวางนัน้ ไดห้ นมี ายงั อาศรมพระกณั วะฤษี แตข่ ณะน้นั พระฤษีไมอ่ ยู่ จะมีเพยี งนางศกนุ ตลากับพ่เี ลย้ี งทีก่ ำ� ลงั รดน้ำ� พรวนดินปลกู ต้นไม้ ครน้ั ท้าวทษุ ยนั ต์เห็นนางศกุนตลาก็เกดิ จติ ปฏพิ ทั ธเ์ สนห่ า จงึ เสดจ็ เลย่ี งเขา้ ไปหาพเ่ี ลย้ี งซกั ถามความเปน็ มา และไดท้ ราบเรอ่ื งราวของนาง จงึ ทรงคดิ วา่ นางศกนุ ตลาน้ันสมควรที่จะเป็นพระมเหสีแหง่ พระองค์ ๓. การแสดงละครนอก เร่ืองสังข์ทอง ตอนพระสังข์หนีนางพันธุรัต ถึง พระสังข์พบพระมารดา ผเู้ รียบเรียงบทคือ นางสาววันทนีย์ มว่ งบุญ นกั วชิ าการละครและดนตรที รงคุณวุฒิ กรมศลิ ปากรจัดแสดงรวม ๗ ตอน ได้แก่ ๓.๑ พระสงั ขห์ นนี างพันธุรัต ๓.๒ รจนาเลอื กคู่ ๓.๓ พระสงั ข์ได้รจนา ๓.๔ ท้าวสามนตใ์ หล้ กู เขยหาปลา ๓.๕ มณฑาลงกระทอ่ ม ๓.๖ พระสังข์ตคี ลี ๓.๗ พระสังขพ์ บพระมารดา เนื้อเรื่องโดยสังเขป สืบเนื่องจากพระสังข์กุมารถูกมารดาเลี้ยงหมายฆ่า โดยส่ังทหารให้จับตัวไป ถว่ งนำ้� นน้ั ทา้ วภชุ งคเ์ จา้ บาดาลไดม้ าชว่ ยไว้ แลว้ สง่ พระสงั ขใ์ หไ้ ปเปน็ บตุ รบญุ ธรรมของนางพนั ธรุ ตั โดยพระสงั ข์ ไม่รูว้ า่ นางเปน็ ยักษ์ เพราะขณะที่อยู่กบั พระสังข์ นางและบรวิ ารได้แปลงกายเปน็ มนุษย์ แตก่ ็มีบางสง่ิ ทีท่ �ำให้สงสยั พระสังข์จงึ หาโอกาสค้นหาความจริงในขณะท่ีนางออกป่า ซงึ่ ก็ไดพ้ บกองกระดูก บอ่ น�ำ้ เงิน-ทอง และของวิเศษ ๓ อย่าง คือ รูปเงาะ ไม้เท้าทอง และเกือกแก้ว คร้ันลองสวมใส่ทั้งรูปเงาะและเกือกแก้วแล้วก็สามารถเหาะได้ ในที่สุดพระสังข์ได้รู้ว่านางพันธุรัตเป็นยักษ์ จึงคิดหนีด้วยความกลัว เม่ือวันหนึ่งสบโอกาสจึงลักเอาของวเิ ศษทง้ั ๓ นั้น แล้วเหาะหนีไป แตน่ างพนั ธุรัตตามมาจนทัน และอ้อนวอนขอใหพ้ ระสังข์กลับพระสงั ขเ์ บ่ียงบา่ ยไม่ยอมกลบั ด้วยความรกั แทข้ องนางพนั ธรุ ตั ท่ีมตี ่อพระสังข์ กอ่ นทน่ี างจะอกแตกตายดว้ ย 527

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีความโศกเศรา้ เสยี ใจ นางไดเ้ ขยี นมหาจนิ ดามนต์ ซง่ึ ใชเ้ รยี กเนอ้ื ปลา และสตั วจ์ ตบุ าททงั้ หลายใหพ้ ระสงั ขเ์ พอ่ืไวใ้ ชใ้ นยามคบั ขนั พระสงั ขส์ วมทรงรปู เงาะเหาะไปจนถงึ เมอื งพาราณสี ซงึ่ ขณะนน้ั ทา้ วสามนตเ์ จา้ เมอื งกำ� ลงั จดั พธิ เี ลอื กคใู่ หพ้ ระธดิ าทง้ั ๗ พระองค์ โดยใหเ้ ชญิ กษตั รยิ จ์ ากเมอื งตา่ ง ๆ มาใหพ้ ระธดิ าเลอื ก แตร่ จนาพระธดิ า องค์สุดทอ้ งไม่ยอมเลอื กใคร ท้าวสามนตจ์ ึงให้ทหารไปนำ� ตวั เจา้ เงาะมาให้รจนาเลือก รจนาเลือกเจา้ เงาะเปน็คคู่ รอง ทา้ วสามนตก์ รวิ้ จงึ ขบั ไลน่ างรจนาไปอยกู่ ระทอ่ มปลายนา ดว้ ยความแคน้ เคอื งและคดิ จะกำ� จดั เจา้ เงาะทา้ วสามนตจ์ งึ ออกค�ำสงั่ ใหเ้ ขยทง้ั หกและเจา้ เงาะหาปลามาถวาย หากท�ำไมไ่ ดก้ จ็ ะลงโทษ เจา้ เงาะจงึ ถอดรปูเปน็ พระสังขแ์ ลว้ เรยี กปลามาคับคง่ั อย่ตู รงหนา้ พวกหกเขยหาปลาไม่ได้ และเม่ือพบปลามาอยูท่ ่ีพระสงั ข์จึงกราบไหวอ้ ้อนวอนขอปลา พระสังข์ยกใหโ้ ดยขอแลกกับปลายจมกู ทา้ วสามนตข์ ัดแค้นใจทไี่ ม่สามารถเอาผดิเจา้ เงาะได้ จงึ หาทางกำ� จดั ตอ่ ไป พระอนิ ทรเ์ ทพเจา้ ทรงเหน็ เหตกุ ารณจ์ งึ หมายจะชว่ ยพระสงั ข์ โดยเหาะลงมาทา้ ท้าวสามนตต์ ีคลีพนันเอาบ้านเอาเมอื ง ทา้ วสามนตใ์ ห้หกเขยออกต่อสู้ แตก่ ต็ ้องพา่ ยแพ้ นางมณฑามเหส ีจึงแอบไปหารจนา และขอให้ธิดาอ้อนวอนเจ้าเงาะไปตีคลีพนัน เจ้าเงาะสงสารจึงถอดรูปเป็นพระสังข์ทอง ออกไปตคี ลกี บั พระอนิ ทรจ์ นไดช้ ยั ชนะ ทา้ วสามนตเ์ หน็ ดงั นน้ั กย็ อมรบั พระสงั ขแ์ ละยกราชสมบตั ใิ หต้ ามสญั ญา ตอ่ มาพระสังขข์ อทูลลาไปตามหานางจันทเ์ ทวพี ระมารดา และไดพ้ บกันในทส่ี ุด เวทีที่ ๓ เวทีด้านหน้ามหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ เป็นการบรรเลง-ขับร้อง ในการแสดงชุด เพชรรัตนาลัย โดยวงดนตรสี ากล ๓ วง คอื ๑. วงดนตรสี ากลสโมสรนสิ ิต จุฬาลงกรณม์ หาวทิ ยาลัย ๒. วงดนตรกี รมประชาสมั พนั ธ์ ๓. คณะนกั รอ้ งประสานเสยี งสนั ตริ าษฎร์ แหง่ วทิ ยาลยั อาชวี ศกึ ษาสนั ตริ าษฎร์ ในพระอปุ ถมั ภส์ มเดจ็พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจ้าฟา้ เพชรรัตนราชสดุ า สริ ิโสภาพณั ณวดี ซอ้ มการแสดงโขนหนา้ พระเมรุ 528

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ส่วนหน้าพระเมรุ มกี ารแสดงโขน ในชว่ งพระราชทานเพลงิ ซ่ึงมักเรยี กตามภาษาชาวบา้ นว่า โขนหน้าไฟ ก�ำหนดจัดเรื่องรามเกียรติ์ ชุดนางลอย โดยใช้แบบกระทู้เต็ม (เจรจากระทู้แบบโบราณ เจรจาสด)ดำ� เนินเรอื่ งเริม่ ตัง้ แตท่ ศกณั ฐใ์ ชน้ างเบญกายหลานสาวไปดูตวั นางสดี าในสวนเพ่อื จะแปลงเป็นนางสีดา และท�ำกลตายลอยน�้ำไปให้พระรามเข้าใจว่าเป็นนางสีดาตาย หนุมานขอพิสูจน์ศพนางสีดา โดยอัญเชิญขึ้นเผาไฟ นางเบญกายทนความร้อนไมไ่ หว จงึ กลายรา่ งหนีไปตามเปลวไฟ หนุมานเขา้ จับตวั นางมาถวายพระรามพระรามพิพากษาโทษนางเบญกาย โดยต้องการลองใจพเิ ภกซงึ่ เปน็ พอ่ ของนางเบญกาย พิธีบูชาครูด้านดนตรีและนาฏศิลป์ วนั พฤหัสบดี ท่ี ๒๒ มีนาคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๕ เวลา ๙ นาฬิกา ส�ำนักการสังคีต กรมศลิ ปากรจัดให้มีพิธีบชู าครดู ้านดนตรแี ละนาฏศลิ ป์แก่ผรู้ ่วมประโคม บรรเลง และแสดงมหรสพสมโภช ในพระราชพธิ ีพระราชทานเพลิงพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ณ โรงละคร แห่งชาติ มีนายปกรณ์ พรพิสุทธิ์ ผู้อ�ำนวยการส�ำนักการสังคีต กรมศิลปากร เป็นประธานในพิธี และ นายสมบตั ิ แก้วสจุ รติ เปน็ ผปู้ ระกอบพิธบี ูชาครู เจา้ หน้าท่ีตัง้ แตง่ สถานท่ปี ระกอบพธิ ีบชู าครดู า้ นดนตรแี ละนาฏศลิ ปไ์ ว้พรอ้ ม ดงั น้ี โตะ๊ เคร่อื งบวงสรวงสงั เวย กลางเวทยี กพน้ื ตงั้ โตะ๊ ยาวคลมุ ดว้ ยผา้ สขี าว แบง่ เปน็ ๕ ระดบั ลดหลน่ั กนั ดา้ นหลงั จดั วางหนงั ใหญ ่ทั้งด้านซ้ายและด้านขวา ชั้นบนสุดตรงกลาง ประดิษฐานพระพุทธรูปปางสมาธิ ถัดลงมา ประดิษฐานศีรษะครูโขน ละคร ทั้งฝ่ายเทพ ฝ่ายฤๅษี ฝ่ายมนุษย์ ฝ่ายยักษ์ ประกอบด้วย พระอิศวร พระนารายณ์ พระพรหม พระอินทร์ พระปัญจสขี ร พระครภู รตฤๅษี พระพิฆเณศ พระวิษณกุ รรม พระพิราพ เทรดิ ถดั ลงมา เป็นกลองตะโพนคาดผ้าสีขาว ด้านซ้ายและด้านขวาของกลองตะโพนตั้งหุ่นกระบอก ระดับล่างสุดต้ังเคร่ือง 529

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีบวงสรวงสงั เวยคาวหวานเคร่อื งคู่ ดบิ ๑ ชดุ สุก ๑ ชดุ ดา้ นซ้ายมอื ตัง้ เครือ่ งสงั เวยสำ� หรับบูชาฝา่ ยเทพและ ฝา่ ยมนษุ ยเ์ ปน็ ของสกุ ดา้ นขวามอื ตง้ั เครอ่ื งบวงสรวงสงั เวยสำ� หรบั ฝา่ ยยกั ษเ์ ปน็ ของดบิ เครอื่ งบวงสรวงสงั เวยทงั้ ของสกุ และของดบิ ประกอบดว้ ย หัวหมู เป็ด ไก่ กงุ้ ปู ปลาช่อน ไข่ ผลไม้ ประกอบด้วย สม้ มะม่วง ล�ำไยแก้วมงั กร ฝรง่ั สาล่ี ชมพู่ สบั ปะรด ทเุ รียน ขนนุ เผอื ก มนั เทศ ขนม ประกอบด้วย ขนมหม้อแกง ขนมช้นัโรตี แกงบวดฟกั ทอง ทองหยิบ ทองหยอด ฝอยทอง เมด็ ขนุน ขนมถ้วยฟู ขนมต้มขาว ขนมต้มแดง ขนมปังแผน่ พรอ้ มนม เนย ออ้ ยทอ่ น มะพรา้ ว กล้วยน�ำ้ วา้ บายศรีปากชาม ถั่วเขียว งาดำ� หมากพลู บหุ รี่ ชา กาแฟเหล้าขาว ๔๐ ดกี รี น้�ำเปล่า พานข้าวตอกดอกไม้ แจกนั ดอกไม้สด กระถางธปู เชิงเทยี นต�ำราโองการไหว้ครู ดา้ นหนา้ โตะ๊ เครอ่ื งบวงสรวงสงั เวย ตง้ั เปน็ แทน่ ยกพน้ื ปดู ว้ ยผา้ ขาวส�ำหรบั ผปู้ ระกอบพธิ นี ง่ั มหี มอนสีขาวสำ� หรบั กราบ ๑ ใบ บรเิ วณดา้ นซ้ายใกลบ้ ันไดทางขึ้นเวที จัดต้งั วงปพ่ี าทยไ์ มแ้ ข็งเครอื่ งคู่ ของกลุ่มดรุ ิยางคไ์ ทย สำ� นักการสังคตี กรมศลิ ปากร ผู้บรรเลงเพลงหน้าพาทยป์ ระกอบพธิ บี ูชาครู ไดแ้ ก่ ป่ี นายสรุ ศักด์ิ กิง่ ไทร ระนาดเอก นายสุรพงศ์ โรหิตาจล ระนาดทุ้ม นายไพรัตน์ จรรย์นาฎย์ ฆ้องวงใหญ่ นายจ�ำลอง ม่วงท้วม ฆ้องวงเล็ก นายถาวร ภาสดา ตะโพน นายอนุชา บริพนั ธ์ กลองทดั นายนิเวศน์ ฤๅวิชา ฉิง่ นายยุทธนา ชิตท้วม หวั หน้าวง นายป๊บี คงลายทอง เวลา ๙ นาฬิกา ๙ นาที นายปกรณ์ พรพิสุทธ์ิ ผู้อ�ำนวยการส�ำนักการสังคีต เป็นประธาน จดุ ธูปเทยี นเงนิ เทยี นทอง บูชาครู ปี่พาทยบ์ รรเลงเพลงสาธกุ าร จากน้นั นายสมบัติ แกว้ สจุ ริต ผูป้ ระกอบพิธีบชู าครู กลา่ วนะโม ๓ จบ บชู าพระรตั นตรยั ป่ีพาทย์บรรเลงเพลงสาธกุ ารกลอง เพลงตระเชญิ กล่าวบูชาพระพฆิ เณศ ปพ่ี าทยบ์ รรเลงเพลงคกุ พาทย์ กลา่ วบชู าครดู รุ ยิ เทพ ปพ่ี าทยบ์ รรเลงเพลงตระพระประคนธรรพ เพลงเหาะเพลงชา้ เพลงเรว็ กลา่ วอญั เชญิ บชู าพระครฤู ๅษี ปพ่ี าทยบ์ รรเลงเพลงเสมอเถร เพลงเสมอมาร เพลงบาทสกณุ ี เพลงเสมอสามลา เพลงเสมอผี กล่าวค�ำถวายเครอ่ื งบวงสรวงสงั เวย ป่ีพาทยบ์ รรเลงเพลงนั่งกิน - เชน่เหล้า กล่าวค�ำขอขมาและขอพรเพอื่ การประกอบพิธีคร้ังน้ี ปพี่ าทยบ์ รรเลงเพลงตระเทวาประสิทธ์ิ หลังจากน้นั มกี ารร�ำถวายมือ ๓ ชดุ คือ ชดุ แรกเป็นนักแสดงตัวพระ ชดุ ทีส่ องเป็นนักแสดงตัวนาง และชุดทส่ี ามเปน็ นกั แสดงตวั ยกั ษ์ และตวั ลงิ วงป่พี าทย์จากส�ำ นกั การสงั คีต กรมศิลปากร 530

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีนายปกรณ์ พรพสิ ทุ ธ์ิ เป็นประธานจดุ ธูปเทยี นบชู าครู นายสมบตั ิ แกว้ สจุ รติ เปน็ ผูป้ ระกอบพธิ บี ูชาครูนักแสดงตวั พระ รำ�ถวายมือ นักแสดงตัวนาง รำ�ถวายมือนกั แสดงตวั ยกั ษ์ และตัวลิง ร�ำ ถวายมือ 531

จดหมายเหตุงานพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี จบท้ายด้วยการร�ำโปรยข้าวตอก บรเิ วณดา้ นหนา้ เครอื่ งบวงสรวงสงั เวย โดย นายสมบตั ิ แกว้ สจุ รติ ผปู้ ระกอบพธิ บี ชู าครู เป็นผู้น�ำตัวแทนนักแสดงร�ำโปรยข้าวตอก เสร็จพิธเี วลา ๑๐ นาฬิกา ๒๐ นาที การรำ�โปรยข้าวตอกการซอ้ มแสดงโขนหน้าพระเมรุ 532

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีส่ิงอนุสรณ์งานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพฯ เหรียญที่ระลึก ในพระราชพธิ ถี วายพระเพลงิ พระบรมศพหรอื พระราชทานเพลงิ พระศพ ปรากฏธรรมเนยี มการสรา้ งเหรียญทรี่ ะลึกเป็นอนสุ รณม์ าตง้ั แต่สมัยรตั นโกสินทรศก ๑๑๙ อาทิ เหรยี ญที่ระลึกพระราชพิธพี ระราชทานเพลิงพระศพสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมาร ในพุทธศักราช ๒๔๔๓เหรยี ญทรี่ ะลกึ พระราชพธิ ถี วายพระเพลงิ พระบรมศพสมเดจ็ พระศรพี ชั รนิ ทรา บรมราชนิ นี าถ ในพทุ ธศกั ราช๒๔๖๓ เป็นตน้ ในงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพสมเดจ็ พระเจ้าภคนิ เี ธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสดุ าสิรโิ สภาพัณณวดี คณะกรรมการจดั งานพระราชพธิ ีพระราชทานเพลงิ พระศพฯ ไดม้ อบหมายใหก้ รมธนารักษ์เป็นผู้ด�ำเนินการจัดสร้างและจ�ำหน่ายเหรียญอนุสรณ์พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพสมเด็จพระเจ้า ภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี เพ่ือเฉลิมพระเกียรติ ร�ำลึกถึงพระกรุณาธิคุณ และเป็นอนุสรณ์ให้ปวงชนชาวไทยได้มีไว้เคารพสักการะโดยการบริจาคเงินสมทบโดยเสด็จพระราชกุศลในการพระราชทานเพลิงพระศพ การดำ� เนนิ งานจดั ทำ� เหรยี ญอนสุ รณใ์ นครง้ั นี้ กรมธนารกั ษ์ กระทรวงการคลงั ไดท้ ดรองเงนิ คา่ จดั ทำ�จากเงนิ กองทนุ หมนุ เวยี นของส�ำนกั กษาปณ์ กรมธนารกั ษ์ รายไดท้ ไี่ ดจ้ ากการจ�ำหนา่ ยเหรยี ญทร่ี ะลกึ หลงั หกัค่าใชจ้ ่ายในการจัดทำ� แลว้ จะนำ� ขน้ึ ทลู เกลา้ ทูลกระหม่อมถวายโดยเสด็จพระราชกศุ ลตามพระราชอัธยาศยั กรมธนารักษ์ กระทรวงการคลัง ได้มอบหมายให้ นายรังสรรค์ โชติรังสรรค์ นายช่างศิลปกรรมช�ำนาญงาน ส่วนศิลปกรรม ส�ำนักกษาปณ์ เป็นผู้ออกแบบและเขียนแบบท้ังด้านหน้าและด้านหลัง นายธรรมนูญ แก้วสว่าง นักวิชาการช่างศิลป์ช�ำนาญการ ส่วนศิลปกรรม ส�ำนักกษาปณ์ เป็นผู้ปั้นแบบดา้ นหนา้ นายปญั ญา ค�ำเคน นักวชิ าการชา่ งศิลปป์ ฏบิ ตั กิ าร เป็นผูป้ ้ันแบบด้านหลัง สว่ นศลิ ปกรรม ส�ำนกักษาปณ์ ดำ� เนนิ การจดั ทำ� เหรยี ญทรี่ ะลกึ อนสุ รณพ์ ระราชพธิ พี ระราชทานเพลงิ พระศพ สมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจ้าฟ้าเพชรรตั นราชสดุ า สิริโสภาพณั ณวดี รวม ๓ ชนดิ ดังน้ี เหรียญทองค�ำธรรมดา ลักษณะเป็นเหรียญกลม วงขอบนอกเรียบ ส่วนผสมทองค�ำร้อยละ ๙๐ ขนาดเสน้ ผา่ ศนู ยก์ ลาง ๒๖ มลิ ลเิ มตร นำ้� หนกั เหรยี ญละ ๑๕ กรมั จำ� นวนผลติ ไมเ่ กนิ ๑,๐๐๐ เหรยี ญ จำ� หนา่ ยราคาเหรยี ญละ ๓๐,๐๐๐ บาท ดา้ นหนา้ กลางเหรยี ญมีพระรปู สมเด็จพระเจ้าภคนิ เี ธอ เจ้าฟ้าเพชรรตั นราชสุดา สิรโิ สภาพัณณวดี ทรงฉลองพระองคช์ ดุ ไทย ทรงสายสะพายและสายสรอ้ ยแหง่ เครอ่ื งขตั ตยิ ราชอสิ รยิ าภรณอ์ นั มเี กยี รตคิ ณุ รงุ่ เรอื งยง่ิ มหาจกั รบี รมราชวงศ์ พระองั สาเบอ้ื งซา้ ยประดบั ดวงตราปฐมจลุ จอมเกลา้ เหรยี ญรตั นาภรณร์ ชั กาลท่ี ๖ ชนั้ที่ ๑ เหรียญรัตนาภรณ์รัชกาลที่ ๗ ชัน้ ท่ี ๑ และเหรียญรตั นาภรณร์ ัชกาลท่ี ๙ ชนั้ ที่ ๑ ภายในวงขอบเหรยี ญเบอื้ งลา่ งมขี อ้ ความวา่ “สมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวด”ี โดยมลี ายดอกไม้ประดษิ ฐ์อย่ดู า้ นหน้าและดา้ นหลังของขอ้ ความ ดา้ นหลงั กลางเหรยี ญมรี ปู พระเมรสุ มเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวด ีเบอ้ื งหลงั พระเมรมุ รี ปู หมเู่ มฆและแสงอาทติ ยเ์ รอื งรองบาง ๆ เบอื้ งลา่ งรปู พระเมรมุ ขี อ้ ความวา่ “๒๔ พฤศจกิ ายน ๒๔๖๘” ซง่ึ เปน็ วนั ประสตู ิ และข้อความว่า “๒๗ กรกฎาคม ๒๕๕๔” ซ่ึงเปน็ วนั สิน้ พระชนม์ โดยมลี ายไทย 533

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีประดิษฐ์ประดับอยดู่ า้ นหนา้ และด้านหลงั ของขอ้ ความ ภายในวงขอบเหรียญเบื้องบนมีข้อความว่า “อนุสรณ์พระราชพธิ ีพระราชทานเพลิงพระศพ ๙ เมษายน ๒๕๕๕” เหรยี ญท่รี ะลึก 534

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี เหรียญเงินรมดำ� พ่นทรายพิเศษ ลักษณะเป็นเหรียญกลม วงขอบนอกเรยี บ ส่วนผสม เงินร้อยละ๙๕ ทองแดง ๕ ขนาดเส้นผา่ ศนู ยก์ ลาง ๓๐ มลิ ลิเมตร น�ำ้ หนกั เหรยี ญละ ๑๕ กรัม ลวดลายด้านหนา้ และ ด้านหลัง มีลวดลายเช่นเดียวกบั ลวดลายของเหรียญทรี่ ะลกึ ทองคำ� จ�ำหน่ายราคาเหรียญละ ๑,๕๐๐ บาท เหรยี ญทองแดงรมด�ำพ่นทราย ลักษณะเป็นเหรียญกลม วงขอบนอกเรยี บ ขนาดเส้นผา่ ศนู ย์กลาง๓๐ มลิ ลเิ มตร นำ�้ หนกั เหรยี ญละ ๑๓ กรมั ลวดลายดา้ นหนา้ และดา้ นหลงั มลี วดลายเชน่ เดยี วกบั ลวดลายของเหรียญท่รี ะลึกทองคำ� จำ� หนา่ ยราคาเหรยี ญละ ๑๐๐ บาท การรับและจ�ำหน่ายเหรียญ ตั้งแต่วันที่ ๙ เมษายน พุทธศักราช ๒๕๕๕ ซึ่งเป็นวันพระราชพิธีพระราชทานเพลงิ พระศพฯ เปน็ ตน้ ไป เข็มท่ีระลึก เข็มที่ระลึกพระราชทาน คณะขา้ ราชบรพิ ารในสมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี ไดป้ รกึ ษาแบบเข็มที่ระลึกส่วนของพระราชทาน เพื่อทูลเกล้าทูลกระหม่อมถวายประกอบพระบรมราชวินิจฉัย เป็นเขม็ รปู ทรงสเ่ี หลีย่ มผนื ผา้ ยอ่ มมุ ไม้สิบสอง มีขอบเป็นกรอบซ้อน ๒ ช้ัน เพือ่ แสดงใหเ้ หน็ ถึงพระจริยวัตรของสมเด็จพระเจา้ ภคนิ ีเธอ เจ้าฟา้ เพชรรตั นราชสุดา สริ ิโสภาพัณณวดี ทีท่ รงดำ� รงความเป็นไทยอยา่ งเคร่งครัดเบอื้ งกลางเป็น อักษรพระนาม พ.ร.อยู่ภายใต้พระชฎามหากฐินรัชกาลท่ี ๖ และอุณาโลมอุตราวรรตเลียนลักษณะเลข ๖ เพื่อแสดงให้เห็นว่าเป็นพระราชธิดาในรัชกาลท่ี ๖พ้ืนเข็มลงยาสีน้�ำเงินซึ่งพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดให้เป็นสีประจ�ำพระองค์ ดังที่ปรากฏอยู่ในร้ิวกลางของธงไตรรงค์ด้านหลังเขียนว่า “พระราชทาน๑/๒๕๕๕” เข็มทร่ี ะลึกพระราชทาน เข็มท่ีระลกึ ที่สำ� นกั งานปลัดสำ� นักนายกรฐั มนตรจี ัดท�ำ คณะข้าราชบริพารปรึกษาแบบร่วมกับส�ำนักงานปลัดส�ำนักนายกรัฐมนตรี ถึงคุณลักษณะความหมายต่างๆ วา่ สมเดจ็ เจา้ ฟา้ คอื เจ้าฟา้ ท�ำเปน็ รปู ทอ้ งฟ้ามกี ลีบเมฆซึง่ ลักษณะคลา้ ยงาน สมเดจ็ กรมพระยานรศิ รานวุ ดั ตวิ งศ์ เมฆเปน็ กลบี ๆ เพอ่ื แสดงใหเ้ หน็ วา่ เสดจ็ กลบั ไปสทู่ พิ ยโลกแลว้ มรี ศั มสี ายฟา้ อยเู่ บอ้ื งหลงั เปน็รศั มที เี่ หมอื นกบั พระราชลญั จกรของพระบาทสมเดจ็ พระมงกฎุ เกลา้ เจา้ อยหู่ วั เพอื่ ใหเ้ หน็ วา่ เหมอื นมี สมเดจ็พระบรมชนกนาถ เสดจ็ ไปประทับรออยูแ่ ล้วบนฟ้า แล้วสมเดจ็ เจ้าฟ้าเสด็จตามไป 535

จดหมายเหตุงานพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ความหมายของเข็มท่ีระลึก อกั ษรพระนาม พ.ร. ภายใตพ้ ระชฎามหากฐินรัชกาลท่ี ๖ และอุณาโลมเลียนลักษณะเลข ๖ ท�ำด้วยโลหะชุบทอง หมายถึง สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี เป็นพระราชธิดาในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงด�ำรงพระอิสริยยศสมเด็จเจ้าฟ้าพระราชธิดาในรัชกาลท่ี ๖ มพี ระขัตตยิ ชาตอิ นั ประเสรฐิ ดงั่ ทองนพคณุ อักษร พ และ ร ลงยาสีชมพู หมายถึง วัน เข็มทรี่ ะลกึอังคารอันเป็นวันประสูติของสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี และเป็นพระกุลทายาทแห่งจุฬาลงกรณราชสันตติวงศ์ เป็น พระราชนดั ดาในพระบาทสมเด็จพระจลุ จอมเกลา้ เจ้าอยู่หัว ผเู้ สด็จพระราชสมภพในวนั องั คารดุจเดียวกนั อักษรพระนามประดษิ ฐานบนพ้นื เขม็ ลงยาสขี าว หมายถงึ ความบริสทุ ธิแ์ หง่ พระจริยวตั ร เงาเมฆเบ้ืองหน้า หมายความวา่ พระองคไ์ ด้สิ้นพระชนมเ์ สด็จกลับคนื สูท่ พิ ยโลกแล้ว ฉากทอ้ งฟ้าเบือ้ งหลงั ลงยาสฟี า้หมายถงึ ภพเบอ้ื งสงู อนั สมควรแกพ่ ระกศุ ลทท่ี รงบำ� เพญ็ มาตลอดพระชนมช์ พี รศั มสี ายฟา้ บนทอ้ งฟา้ เบอ้ื งหลงัเปน็ รัศมขี องพระบรมราชสญั ลกั ษณว์ ชริ าวุธในรัชกาลที่ ๖ หมายความถงึ การสบื สานพระราชกรณียกจิ และน�้ำพระทัยอนั เปีย่ มดว้ ยพระกตญั ญุตาธรรมทสี่ มเดจ็ พระเจา้ ภคินเี ธอ เจ้าฟ้าเพชรรตั นราชสดุ า สิรโิ สภาพัณณวดี ทรงมตี อ่ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจา้ อยหู่ ัว มาจนตลอดพระชนมช์ ีพ จักเรอื งรองเปน็ เครือ่ งเชดิ ชูพระเกียรติคณุ ให้สว่างไสวเจิดจรัสตราบกาลนาน ด้านหลงั มีขอ้ ความ ๒๔ พฤศจกิ ายน พุทธศกั ราช ๒๔๖๘ ซง่ึ เป็นวันประสูติ และ ๒๗ กรกฎาคม พุทธศักราช ๒๕๕๔ ซ่ึงเปน็ วันส้นิ พระชนม์ เบื้องล่างมีดวงตราประจำ�สำ� นกั งานปลัดส�ำนักนายกรฐั มนตรี ดวงตราไปรษณียากรทรี่ ะลึก ๒ แบบ 536