จดหมายเหตุงานพระศพ เล่ม ๑

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ดวงตราไปรษณียากรท่ีระลึก คณะข้าราชบริพารในสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ปรึกษาแบบรว่ มกบั บรษิ ทั ไปรษณยี ์ไทย จ�ำกดั จดั ทำ� ไปรษณียากรทีร่ ะลึก เนื่องในงานพระราชพธิ พี ระราชทานเพลิง พระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี โดยจัดท�ำดวงตราไปรษณียากร ทร่ี ะลกึ ๒ แบบ  แบบแรก พระฉายาลักษณเ์ มื่อพระชันษา ๘๐ ปี และพระเมร ุ แบบทีส่ อง  พระฉายาลักษณ์เมอ่ื พระชนั ษา ๘๔ ปี และพระมหาพิชยั ราชรถ แบบละ ๒,๐๐๐ ชุด ชุดละ ๖๐ บาทการตรวจเยย่ี มและตดิ ตามความกา้ วหนา้ ในการซอ่ มสรา้ งพระเมรุ อาคารประกอบราชรถ ราชยาน และเคร่อื งประกอบพระราชพิธี วนั พฤหสั บดี ที่ ๑๘ สิงหาคม พุทธศกั ราช ๒๕๕๔ นางสุกุมล คุณปลื้ม รัฐมนตรีว่าการกระทรวงวัฒนธรรม เดินทางมาตรวจเยี่ยมและติดตาม ความก้าวหน้าการซ่อมราชรถ ราชยาน พลตรี ธารี วุฒิพานิช ผู้บัญชาการศูนย์อุตสาหการสรรพาวุธ กรมสรรพาวธุ ทหารบก พนั เอก ศกั ดา ศริ ริ ตั น์ ผอู้ ำ� นวยการกองชา่ งแสง นางโสมสดุ า ลยี ะวณชิ อธบิ ดกี รมศลิ ปากรและขา้ ราชการช้ันผ้ใู หญข่ องกรมศลิ ปากรร่วมตอ้ นรับ ณ โรงราชรถพิพิธภณั ฑสถานแห่งชาติ พระนคร วนั จนั ทร์ ที่ ๕ กนั ยายน พุทธศักราช ๒๕๕๔ พลต�ำรวจเอก โกวิท วัฒนะ รองนายกรัฐมนตรี เดินทางมาตรวจเยี่ยมและติดตามความก้าวหน้าการซ่อมราชรถ ราชยาน นางสุกุมล คุณปลื้ม รัฐมนตรีว่าการกระทรวงวัฒนธรรม นายสมชาย เสียงหลายปลดั กระทรวงวัฒนธรรม นางโสมสดุ า ลยี ะวณชิ อธิบดีกรมศิลปากร พลตรี ธารี วฒุ พิ านิช ผูบ้ ญั ชาการศนู ย์อตุ สาหการสรรพาวธุ กรมสรรพาวธุ ทหารบก พนั เอก ศกั ดา ศริ ริ ตั น์ ผอู้ ำ� นวยการกองชา่ งแสง และขา้ ราชการชัน้ ผูใ้ หญ่ของกรมศลิ ปากรร่วมตอ้ นรับ ณ โรงราชรถ พิพธิ ภัณฑสถานแหง่ ชาติ พระนคร วันจันทร์ ท่ี ๑๔ พฤศจกิ ายน พทุ ธศักราช ๒๕๕๔ นางสุกุมล คุณปล้ืม รัฐมนตรีว่าการกระทรวงวัฒนธรรม เดินทางมาตรวจเยี่ยมและติดตามความก้าวหนา้ การซ่อมราชรถ ราชยาน ณ โรงราชรถ พพิ ิธภณั ฑสถานแหง่ ชาติ พระนคร 537

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี วนั พุธ ที่ ๗ ธนั วาคม พทุ ธศักราช ๒๕๕๔ นางสุกุมล คุณปลื้มรัฐมนตรีว่าการกระทรวงวัฒนธรรม และนางโสมสุดา ลียะวณิช อธิบด ีกรมศิลปากร ตรวจเย่ียมความก้าวหน้าการก่อสร้างพระเมรุ การบูรณปฏิสังขรณ์ราชรถและพระยานมาศ ณ หอ้ งปฏิบตั ิการ โรงละครแห่งชาติ และโรงราชรถ พพิ ิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร วนั อังคาร ท่ี ๑๐ มกราคม พุทธศกั ราช ๒๕๕๕ นางสุกุมล คุณปลื้ม รัฐมนตรีว่าการกระทรวงวัฒนธรรม และนางโสมสุดา ลียะวณิช อธิบดี กรมศิลปากร ตรวจเย่ยี มความก้าวหนา้ การกอ่ สร้างพระเมรุ และสง่ิ ปลกู สรา้ งประกอบพระเมรุ ณ มณฑลพิธีท้องสนามหลวง และการบูรณปฏสิ งั ขรณ์ราชรถ ราชยาน ณ พิพธิ ภัณฑสถานแหง่ ชาติ พระนคร วันพฤหสั บดี ท่ี ๑๒ มกราคม พทุ ธศักราช ๒๕๕๕ พลเอก ประยทุ ธ์ จนั ทรโ์ อชา ผบู้ ญั ชาการทหารบก และคณะ ตรวจเยย่ี มการดำ� เนนิ การบรู ณะราชรถ และราชยาน ณ โรงราชรถ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร นางโสมสดุ า ลียะวณิช อธบิ ดีกรมศลิ ปากรและข้าราชการช้ันผ้ใู หญ่ของกรมศิลปากรรว่ มตอ้ นรบั วันศุกร์ ที่ ๒๗ มกราคม พทุ ธศักราช ๒๕๕๕ กรมศิลปากร โดยส�ำนักชา่ งสบิ หมู่ นำ� คณะเจ้าหนา้ ทแี่ ละสือ่ มวลชนเขา้ เย่ียมชมการปฏบิ ัตงิ านการท�ำเชอื กฉดุ ชักราชรถและราชยาน ณ กรมอทู่ หารเรอื โดยมี พลเรือตรี สรุ พงษ์ อำ� นรรฆสรเดช ผูอ้ ำ� นวยการอู่ทหารเรอื ธนบรุ ี กรมอู่ทหารเรอื เป็นผ้บู รรยายการทำ� เชือกฉดุ ชกั ราชรถและราชยาน 538

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี วนั อังคาร ท่ี ๗ กุมภาพนั ธ์ พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๕ พลเอก ยุทธศักด์ิ ศศิประภา รองนายกรัฐมนตรี นางสุกุมล คุณปลื้ม รัฐมนตรีว่าการกระทรวงวัฒนธรรม  และนางโสมสุดา ลียะวณิช อธิบดีกรมศิลปากร ตรวจเยี่ยมการด�ำเนินการซ่อมบูรณะราชรถราชยาน และพระยานมาศ ณ โรงราชรถ พพิ ิธภณั ฑสถานแห่งชาติ พระนคร และตรวจตดิ ตามการกอ่ สร้างพระเมรุ และอาคารประกอบ ณ มณฑลพิธที ้องสนามหลวง วันศุกร์ ท่ี ๒ มนี าคม พุทธศักราช ๒๕๕๕ นางสกุ มุ ล คณุ ปลมื้ รฐั มนตรวี า่ การกระทรวงวฒั นธรรม ตรวจเยยี่ มความคบื หนา้ การกอ่ สรา้ งพระเมรุณ มณฑลพิธีท้องสนามหลวง จากนั้น ไดม้ อบหมายใหก้ รมศลิ ปากร นำ� คณะส่ือมวลชนเยีย่ มชมความคืบหนา้ การด�ำเนินงานซ่อมบูรณะราชรถ ราชยาน และเครอื่ งประกอบพระราชพธิ ีฯ ณ โรงราชรถ พพิ ิธภณั ฑสถานแห่งชาติ พระนคร นายอนนั ต์ ชโู ชติ ผู้อ�ำนวยการสำ� นักพพิ ธิ ภัณฑสถานแหง่ ชาติ กลา่ วตอ้ นรับและน�ำชม วันองั คาร ท่ี ๖ มนี าคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๕ นางสุกุมล คุณปล้ืม รัฐมนตรีว่าการกระทรวงวัฒนธรรม และนางโสมสุดา ลียะวณิช อธิบดีกรมศลิ ปากร ตรวจเยยี่ มความคบื หน้าการกอ่ สร้างพระเมรุ ณ มณฑลพธิ ที อ้ งสนามหลวง มีนายสุทิน เจริญสวัสดิ์ผอู้ ำ� นวยการส�ำนกั สถาปัตยกรรม ใหก้ ารตอ้ นรบั 539

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี วันจันทร์ ที่ ๑๒ มีนาคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๕ นางสาวย่งิ ลักษณ์ ชนิ วตั ร นายกรัฐมนตรี และคณะ ตรวจเยย่ี มการก่อสรา้ งพระเมรุ สิง่ ปลูกสรา้ งประกอบพระเมรุ ณ มณฑลพิธีท้องสนามหลวง และการซ่อมบูรณะราชรถและพระยานมาศ ณ โรงราชรถพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร นางโสมสุดา ลียะวณิช อธิบดีกรมศิลปากร และข้าราชการชั้นผู้ใหญ่ ของกรมศลิ ปากรรว่ มตอ้ นรับ วันศุกร์ ท่ี ๑๖ มีนาคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๕ กรมประชาสมั พนั ธ์ ในฐานะกรรมการและเลขานกุ ารคณะกรรมการฝา่ ยประชาสมั พนั ธง์ านพระราชพธิ ีพระราชทานเพลิงพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินเี ธอ เจ้าฟ้าเพชรรตั นราชสุดา สิริโสภาพณั ณวดี น�ำสื่อมวลชนสว่ นกลางและผบู้ รรยายการถา่ ยทอดสดงานพระราชพธิ พี ระราชทานเพลงิ พระศพฯ จำ� นวน ๑๘๐ คน เยยี่ มชม การก่อสร้างพระเมรุ การซ่อมบูรณะราชรถ ราชยาน และเครื่องประกอบพิธี ศาสตราจารย์พิเศษธงทอง จนั ทรางศุ ปลดั สำ� นกั นายกรฐั มนตรี เปน็ ผบู้ รรยายใหค้ วามรเู้ กยี่ วกบั การกอ่ สรา้ งพระเมรุ เพอ่ื ใหส้ อื่ มวลชนได้รบั ขอ้ มลู ทถี่ กู ตอ้ ง และนำ� ไปเผยแพรใ่ หป้ ระชาชนไดร้ บั ทราบอยา่ งทว่ั ถงึ นายนฤพร เสาวนติ ย์ สถาปนกิ สำ� นกัสถาปตั ยกรรม กรมศิลปากร ร่วมเป็นวิทยากรนำ� ชม ช่วงบา่ ย ส่อื มวลชนเข้าเยี่ยมชมการซ่อมบูรณะราชรถ ราชยาน และเครอ่ื งประกอบพธิ ี ณ พพิ ิธภัณฑสถานแหง่ ชาติ พระนคร เพือ่ บันทึกภาพและรบั ทราบข้อมลูการซอ่ มบูรณะ นางสาวเดน่ ดาว ศลิ ปานนท์ ภัณฑารกั ษ์ สำ� นกั พิพิธภณั ฑสถานแห่งชาติ เป็นวทิ ยากรนำ� ชมการปรบั เสน้ ทางและแนวรวั้ เพอื่ เชญิ ราชรถ ราชยาน ออกใช้ในการพระราชพธิ ีพระราชทานเพลงิ พระศพฯ การเชญิ ราชรถ ราชยาน ออกจากโรงเกบ็ ราชรถ ในบรเิ วณพพิ ธิ ภณั ฑสถานแหง่ ชาติ พระนคร เพอ่ื ใช้ในการพระราชพธิ พี ระราชทานเพลงิ พระศพสมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี ณ มณฑลพธิ ีท้องสนามหลวง น้นั จำ� เปน็ ต้องปรับเส้นทางจากโรงเกบ็ ราชรถมาถงึ ดา้ นหนา้ พพิ ิธภณั ฑสถานแหง่ ชาติ พระนคร และรอ้ื รว้ั บางสว่ นออก กรมศลิ ปากร ไดว้ า่ จา้ งบรษิ ทั ศวิ กรการชา่ ง จำ� กดั ปรบั ปรงุ เสน้ ทาง การเคลอ่ื นย้ายราชรถและแนวรวั้ งบประมาณ ๑,๑๑๐,๐๐๐ บาท (หนึง่ ล้านหน่งึ แสนหนง่ึ หม่นื บาทถว้ น) ในการนี้ ผู้รับจ้างได้เจาะรื้อบันไดปูนซึ่งอยู่ติดกับรั้วพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร ด้านใน แลว้ ขดุ เคลอื่ นยา้ ยตน้ ไมอ้ อกชว่ั คราว เพอ่ื ปรบั เสน้ ทางการเคลอื่ นยา้ ยราชรถ แลว้ บดอดั ดนิ เดมิ เพอ่ื ปรบั ระดบัความแน่นของดินตามแนวที่ก�ำหนด ถมดิน ทราย อัดแน่นปรับระดับ แล้วทับหน้าด้วยหินคลุกบดอัดจนได้ระดบั รือ้ ทางเดินและร้วั ด้านหนา้ เมอื่ ผรู้ บั จา้ งไดป้ รบั ระดบั ถนนแลว้ กรมการทหารชา่ ง กองทพั บกได้มอบหมายให้กองพันทหารช่างที่๑๑๑ จังหวัดราชบรุ ี เข้าดำ� เนินการสำ� รวจพนื้ ทีเ่ พอื่ กอ่ สรา้ งถนนบริเวณหนา้ โรงเกบ็ ราชรถ ทง้ั น้ี การก�ำหนดค่าระดับของถนนทจ่ี ะก่อสรา้ งในแตล่ ะชว่ ง ได้ใช้รถตักลอกผวิ ดนิ เดิมออก ความลกึ ประมาณ ๐.๔๐ - ๐.๕๐เมตร จนได้ระดับความลึกตามที่ต้องการแล้ว ใช้รถบดบดทับชั้นดินเดิมเพ่ือให้มีความแข็งแรง สามารถรับ น้�ำหนกั ได้ จากนนั้ จึงลงวสั ดหุ ินคลกุ บนชนั้ ดินเดิม แลว้ บดอัดหนิ คลุกให้มีความแนน่ และแข็งแรงสามารถรบั นำ�้ หนกั ไดต้ ามทอี่ อกแบบไว้ ใชร้ ถเกลย่ี ปรบั ระดบั กวาดและทำ� ความสะอาดผวิ ถนนแลว้ ใชร้ ถราดยาง MC - 70 540

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีเพื่อป้องกนั ไม่ให้น้�ำจากด้านบนซมึ ลงไปทช่ี ้ันหนิ คลุก และปอ้ งกันไม่ให้น้�ำใตด้ ินซึมขึน้ มาบนผิวถนน จากนน้ัปล่อยทิง้ ไว้ ๒ วนั เพือ่ ใหย้ าง MC - 70 บม่ ตัว เมือ่ ครบกำ� หนด ๒ วัน ใช้รถปผู ิวถนนปผู ิวแอสฟลั ตกิ คอนกรีตชน้ั แรก หนา ๐.๐๔ เมตร แล้วใช้รถบดลอ้ เหล็กสน่ั สะเทอื น และรถบดล้อยางบด จากนน้ั ราดยาง RC - 250เพ่ือยดึ เหนี่ยวผิวแอสฟลั ติกคอนกรตี ชน้ั แรกกบั ชั้นท่ี ๒ แล้วทิ้งไว้ ๒ ช่ัวโมง เพอ่ื ให้ยาง RC - 250 บม่ ตัว ใช้รถปูผวิ ถนนปูผวิ แอสฟลั ติกคอนกรีตช้ันท่ี ๒ หนา ๐.๐๔ เมตร แล้วใชร้ ถบดลอ้ เหลก็ สนั่ สะเทอื นและรถบดลอ้ ยางบด จากนนั้ ใชร้ ถบดลอ้ ยางและรถบดลอ้ เหลก็ สนั่ สะเทอื นบดผวิ ถนนเพอ่ื ความเรยี บรอ้ ยและเพม่ิ ความแข็งแรงให้กบั ถนนอกี ครง้ั หน่ึง งานกอ่ สร้างรัว้ ชวั่ คราว ไดต้ ิดตงั้ โครงร้ัวชั่วคราว ติดตง้ั แผ่น METAL SHEET พรอ้ มลอ้ เลื่อนสำ� หรับเล่ือนปิด - เปิด อน่ึง เมื่อเสร็จการพระราชทานเพลิงพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ผู้รับเหมาก่อสร้างได้ขุดรื้อหน้าถนนและหินคลุกแนวเส้นทางเคลื่อนย้ายราชรถออกแล้ว เสริมดิน ปูหญ้าสนามจนสวยงามดังเดิม น�ำต้นไม้มาปลูกไว้ท่ีเดิม พร้อมสร้างรั้วด้านหน้าพิพิธภัณฑสถาน แหง่ ชาติ พระนคร เหมือนของเดมิ ตลอดแนว การปรับเสน้ ทางและแนวรวั้ บรเิ วณโรงราชรถ ภายในพิพธิ ภัณฑสถานแหง่ ชาติ พระนคร 541

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีพิธีบวงสรวงอัญเชิญราชรถ ราชยาน ออกประกอบพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพฯ หลังจากการด�ำเนนิ งานซ่อมบรู ณะราชรถ ราชยาน และเครื่องประกอบพระราชพิธี เสรจ็ สมบูรณ์กรมศลิ ปากรไดจ้ ดั พธิ ีบวงสรวงราชรถและราชยาน เพื่ออัญเชิญออกเตรียมประกอบพระราชพธิ ีพระราชทานเพลิงพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินเี ธอ เจา้ ฟ้าเพชรรตั นราชสุดา สริ ิโสภาพัณณวดี ในวนั จนั ทร์ ที่ ๑๒ มีนาคมพุทธศักราช ๒๕๕๕ ณ บริเวณโรงเก็บราชรถ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร โดยมีพลเอก ยุทธศักดิ์ ศศิประภา รองนายกรัฐมนตรี ประธานกรรมการฝ่ายจัดสร้างพระเมรุ สิ่งปลูกสร้างประกอบพระเมรุ และบูรณปฏิสังขรณ์ราชรถและพระยานมาศ งานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพฯ เป็นประธานในพิธีก�ำหนดการดงั น้ี แผนผังมณฑลพธิ บี วงสรวงอญั เชญิ ราชรถ ราชยาน ออกเตรยี มประกอบพระราชพิธพี ระราชทานเพลิงพระศพฯ 542

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีกำ� หนดการพธิ บี วงสรวงอญั เชญิ ราชรถ ราชยาน ออกเตรยี มประกอบพระราชพธิ พี ระราชทานเพลงิ พระศพ สมเด็จพระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรัตนราชสุดา สริ ิโสภาพณั ณวดี วนั จนั ทร์ ท่ี ๑๒ มีนาคม ๒๕๕๕ เวลา ๑๐.๓๐ น. ณ มณฑลพิธีด้านหน้าโรงราชรถ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร ___________________เวลา ๑๐.๓๐ น. - คณะกรรมการฝ่ายจัดสรา้ งพระเมรฯุ ขา้ ราชการ แขกผู้มเี กยี รตพิ ร้อมกัน ณ พพิ ธิ ภณั ฑสถานแห่งชาติ พระนครเวลา ๑๐.๔๕ น. - รองนายกรัฐมนตรี (พลเอก ยทุ ธศักด์ิ ศศิประภา) ประธานกรรมการฝ่ายจดั สรา้ งพระเมรฯุ ประธานในพธิ ี เดนิ ทางมาถึง - สักการะพระพุทธสิหิงค์ ณ พระที่นงั่ พุทไธสวรรย์ - สักการะหอแกว้ ศาลพระภมู ิประจ�ำพระราชวังบวรสถานมงคล ขา้ งพระทีน่ ั่งอิศเรศราชานสุ รณ์เวลา ๑๑.๐๐ น. - ประธานในพิธีเข้าส่บู รเิ วณมณฑลพธิ ี ณ สนามด้านหนา้ โรงราชรถ - พระมหาราชครพู ิธีศรีวิสุทธิคุณฯ เริ่มประกอบพิธี - น�ำจุดธปู เทียน ถวายเคร่อื งสังเวย - ข้าราชการชน้ั ผ้ใู หญ่ และแขกผมู้ เี กียรติ รว่ มกันปักธูปหางทีเ่ ครอ่ื งสงั เวย - อา่ นโองการบวงสรวงเทพยดาและดวงวญิ ญาณสมเดจ็ พระบรู พมหากษตั รยิ าธริ าชเจา้ ครูอาจารยท์ ่ีประสิทธว์ิ ทิ ยาการทุกสาขา - ประธานในพธิ ี ขา้ ราชการชน้ั ผใู้ หญ่ และแขกผูม้ เี กยี รติ โปรยข้าวตอก ดอกไม้ท่ีเครอื่ งสังเวย - ประธานในพิธีเข้าสโู่ รงราชรถ คลอ้ งพวงมาลัย พระมหาราชครูพธิ ศี รวี ิสุทธิคุณฯ หล่ังน�ำ้ สงั ข์ เจิม ติดใบมะตมู ทง่ี อนราชรถและราชยาน - ขา้ ราชการช้นั ผ้ใู หญ่และแขกผ้มู เี กยี รตริ ว่ มคล้องพวงมาลยั - ส�ำนักการสงั คีต กรมศิลปากร แสดงละครสมโภชราชรถ ราชยาน ตามโบราณราชประเพณี เร่ือง สงั ข์ศิลปช์ ยั - พลฉดุ ชักจากกรมสรรพาวธุ ทหารบก เขา้ ประจ�ำทด่ี ้านหนา้ ราชรถ ๔ สาย ดา้ นหลัง ๒ สาย - ประธานในพิธี คลอ้ งพวงมาลัยทีห่ ลักประจ�ำราชรถเวลา ๑๒.๑๙ น. - ประธานในพิธฉี ุดชกั ราชรถตามเทวีแหง่ ฤกษ์ - เรม่ิ เคลอื่ นราชรถออกจากโรงราชรถ พร้อมการแสดงระบ�ำดาวดงึ ส์ จากส�ำนกั การสังคตี กรมศิลปากร - เสรจ็ พธิ ีการแตง่ กาย - ขา้ ราชการ บุคคลท่ัวไปแตง่ กายชุดสภุ าพ - ทหาร ต�ำรวจ ชุดตามแบบธรรมเนยี มของหน่วยงาน 543

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ณ วันพิธี เจา้ หนา้ ทเ่ี ตรยี มการตงั้ แต่งสถานทไี่ วพ้ ร้อม ถนนหนา้ โรงราชรถ ดา้ นซ้ายเปน็ มณฑลพิธีบวงสรวง วางยกพน้ื ไมป้ พู รมสแี ดงตงั้ รวั้ ราชวตั ิ ฉตั ร ธง ตน้ กลว้ ย ตน้ ออ้ ย สม่ี มุ เปน็ ปรมิ ณฑลพธิ ี กลางมณฑลพธิ ีตง้ั โตะ๊ ปผู า้ ขาววางเครอ่ื งบตั รพลแี ละเครอื่ งบวงสรวงสงั เวย ประกอบดว้ ย บายศรปี ากชาม พวงมาลยั ดอกมะลิและดอกกหุ ลาบ สงั ข์ แปง้ เจมิ นำ�้ อบ เทยี นเงนิ เทยี นทอง กรวยดอกไม้ แจกนั ดอกกหุ ลาบ พานขา้ วตอกดอกไม้เครอ่ื งกระยาบวด เครอ่ื งหวาน ได้แก่ ขนมขา้ วตอก ฝอยทองกรอบ ทองเอก ทองหยบิ เม็ดขนุน ข้าวเหนียวแก้ว และขนมชนั้ ผลไม้ ไดแ้ ก่ สับปะรด แกว้ มังกร มะพรา้ ว ขนนุ ส้ม มะม่วง แอปเปิล สาล่ี แตงญ่ปี ่นุ กล้วยและอง่นุ แต่ละพานประดบั ด้วยดอกดาวเรืองและดอกกหุ ลาบ ถัดมาต้งั ปะรำ� พราหมณ์ และวางยกพน้ื ปพู รม สีแดงส�ำหรับแสดงรำ� สมโภชชุด ระบ�ำดาวดึงส์ ด้านขวาของถนนหน้าโรงราชรถ ตั้งปะร�ำปี่พาทย์ของสำ� นัก การสงั คตี กรมศลิ ปากร และปะรำ� ผเู้ ขา้ รว่ มพธิ ี ประดบั ดว้ ยผา้ จบั จบี สที อง วางเกา้ อคี้ ลมุ ดว้ ยผา้ ขาว ดา้ นหนา้โรงราชรถปพู รมสแี ดงส�ำหรับการแสดงละครเรื่องสงั ข์ศิลปช์ ัย โต๊ะวางเครอื่ งบวงสรวงสังเวย ครน้ั ใกลเ้ วลาประกอบพธิ ีนางสกุ มุ ลคณุ ปลม้ื รฐั มนตรวี า่ การกระทรวงวฒั นธรรมนางโสมสดุ า ลยี ะวณชิ อธบิ ดีกรมศลิ ปากร คณะกรรมการฝา่ ยจดั สรา้ งพระเมรุฯ ข้าราชการช้นั ผู้ใหญ่ และแขกผู้มีเกียรติ พรอ้ มกนัณ มณฑลพิธี เวลา ๑๐ นาฬิกา ๔๖ นาที พลเอก ยทุ ธศกั ดิ์ ศศปิ ระภา รองนายกรฐั มนตรี ประธานกรรมการฝา่ ยจดั สรา้ งพระเมรุฯ ประธานในพิธี เดินทางมาถึงพิพธิ ภัณฑสถานแหง่ ชาติ พระนคร จากนัน้ เข้าสกั การะ พระพทุ ธสิหิงค์ ณ พระทน่ี งั่ พุทไธสวรรย์ และเจ้าพอ่ หอแก้ว ณ ศาลเจา้ ขา้ งพระทนี่ ่งั อิศเรศราชานสุ รณ์ แลว้เขา้ นงั่ ยงั ปะร�ำรบั รองหน้าโรงราชรถ เวลา ๑๑ นาฬิกา พลเอก ยุทธศักดิ์ ศศปิ ระภา รองนายกรัฐมนตรี ประธานกรรมการฝ่ายจดั สรา้ งพระเมรุฯ ประธานในพิธี ไปยังโต๊ะวางเคร่ืองบัตรพลีและเครื่องบวงสรวงสังเวย เปิดกรวยใบตอง ฝาครอบแก้วน�้ำ แล้วจดุ ธูปเทียนถวายเคร่ืองบวงสรวงสังเวย ขณะน้ันเจ้าพนักงานล่ันฆอ้ งชัย เป่าสงั ข์ ไกวบัณเฑาะว์ปพี่ าทยบ์ รรเลงเพลงสาธุการ ขา้ ราชการชน้ั ผูใ้ หญ่ และแขกผมู้ เี กียรติปักธูปท่ีเครอ่ื งบวงสรวงสงั เวย เวลา ๑๑ นาฬกิ า ๐๗ นาที พระมหาราชครพู ธิ ศี รวี สิ ทุ ธคิ ณุ วบิ ลุ ยเ์ วทยบ์ รมหงส์ พรหมพงศพ์ ฤฒาจารยิ ์(ชวิน รังสิพราหมณกุล) ประธานพระครูพราหมณ์ผู้ประกอบพิธี ต้ังนะโม ๓ จบ ขณะน้ันเจ้าพนักงาน ล่ันฆ้องชัย เป่าสังข์ ไกวบัณเฑาะว์ วงปี่พาทย์บรรเลงเพลงตระสันนิบาต พระมหาราชครูพิธีศรีวิสุทธิคุณฯ อ่านโองการบวงสรวงเทพยดาและดวงพระวิญญาณสมเด็จพระบูรพมหากษัตริยาธิราชเจ้า ครูอาจารย์ที่ประสิทธ์วิ ทิ ยาการทุกสาขา 544

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี เวลา ๑๑ นาฬกิ า ๒๐ นาที พระมหาราชครพู ธิ ศี รวี สิ ทุ ธคิ ณุ ฯ อา่ นคำ� บวงสรวงในโอกาสเคลอ่ื นราชรถ ราชยาน ออกจากโรงราชรถเพอื่ เตรยี มประกอบพระราชพธิ พี ระราชทานเพลงิ พระศพสมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอเจา้ ฟา้ เพชรรัตนราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี ซง่ึ ประพันธโ์ ดย นางสายไหม จบกลศึก มคี วามดังนี้ ณ กาลบัดน้ี วันจนั ทร์แรม ๕ ค่ำ� ฉน�ำเถาะมาฆะมาส เป็นพระพทุ ธศักราช ๒๕๕๕ เพลาสุริยคติตรงกบั วันที่ ๑๒ มนี าคม ดิถปี ฐมแหง่ วันคอื ๑๒ นาฬกิ า ๑๙ นาที เปน็ เทวฤี กษ์ เบกิ มรรคา เคลอ่ื นราชรถราชยาน สอบทานตรวจสภาพความมน่ั คง ประจง แตง่ สรรพวจิ ติ รใหโ้ อภาสโสภติ ราชรถนอ้ ยและพระมหาราชรถ งามหมดจดพระยานมุ าศ สามล�ำคาน ราเชนทรยาน สวี ิกากาญจน์ และสะพานเกริน ด�ำเนนิ ออกจากอาคารบวร สถานมงคล เพอื่ จรดลในพระราชพธิ ีพระราชทานเพลงิ พระศพ สมเด็จพระเจ้าภคนิ ีเธอ เจ้าฟา้ เพชรรตั นราชสุดา สริ โิ สภาพณั ณวดี ณ พระเมรทุ อ้ งสนามหลวง โสตถิ์เทอญฯ โอม พระพฆิ เนศวรเป็นเจา้ นอ้ มเกลา้ ถวายอัญชลี เทพนฤบดพี ระพรหมธาดา ขออญั เชญิ เสดจ็ มาดว้ ยพระสรุ สั วดี ภมู หี รริ กั ษศ์ วิ ะราชและพระมหาเทวนี ามอมุ า ไคลคลา เหนืออุศุภราชพระนารายณ์ผู้องอาจในห้วงมหาสมุทร ฤทธิรุทรอวตารปราบหมู่มารใน พภิ พ รบราพยร์ า้ ยมลายสญู สน้ิ องคเ์ ทพนิ คอื พระลกั ษมเี ทวี พระบารมอี เนกอนนั ต์ พลนั เสด็จมาเป็นสวัสดิมงคล ดวงกมลมีพระมหากรุณานายช่าง โปรดประทานพลังปัญญา ความคดิ จะประดษิ ฐก์ จิ งามนานา ใหว้ ชิ าบงั เกดิ แจม่ แจง้ แทงตลอด ทอดทศั นารไู้ ดอ้ ยา่ ง ฉบั พลัน งามทกุ ข้ันบรรลคุ วามส�ำเรจ็ ยิง่ ๆ เทอญฯ โอม นมสั การบชู า มหาปรมาจารยว์ ชิ าชา่ ง ครสู รรสรา้ งสรรพศาสตรห์ ตั ถศลิ ป์ ลือระบิลพระมหาราชรถราชยานวิจิตร รูปเทวฤทธกิ์ นิ รคนธรรพ์ครุฑนาค จ�ำหลักหลาก ลวดลายประดบั ยกั เยอ้ื งรจุ เิ รข เอกวศิ ววเิ ศษสถาปตั ย์ จ�ำรสั เครอ่ื งรดั มน่ั ลดหลนั่ เปน็ ชนั้ หนา้ หลงั พลังคดิ พนิ จิ รขู้ องครูทง้ั หลาย โปรดก�ำจายวิทยาให้ เพ่อื ศิษย์ไปท�ำการบูรณะ พระมหาราชรถราชยาน คานหาม ไดซ้ อ่ มแซมงดงามอยา่ งประณตี ตามจารตี ชา่ งโบราณ น้อมเกล้านอ้ มกระหมอ่ มถวายงานทันเวลา โสตถเ์ิ ทอญฯ ขอประกาศบวงสรวงสังเวย สมเด็จพระบุรพมหากษัตริยาธิราชในกรุง รตั นโกสินทร์ และสมเด็จพระบวรราชเจ้า ข้าพระพทุ ธเจา้ ในนามผปู้ ฏบิ ตั ิการพธิ ี ครงั้ น้ี ขอพระราชทานพระบรมราชานุญาต น�ำพระมหาราชรถราชยานออกใชเ้ คลือ่ นในขบวน ส่งเสด็จสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี สถลวิถีสู่ พระเมรุทอ้ งสนามหลวงเย่ียงโบราณ โสตถเ์ิ ทอญ ขอทวยเทพทกุ องค์ ทรงอภิบาลรักษา สยามรัฐสีมาอาณาจกั ร โปรดบรริ กั ษ์ ประทานพรผู้ปฏิบัติหน้าท่ี อาทิ ทหารฉุดชักพระมหาราชรถน�ำขบวน หลากล้วนท้ัง หน่วยเคลื่อนพระยานุมาศราชยานทุกองค์ จ�ำนงม่ันถวายงาน อีกข้าราชบริพารผู้ภักดี จงมีพละก�ำลงั กล้าแกร่ง เร่ยี วแรงสขุ ภาพกายใจประดุจเพชร ตราบเสร็จงานพระราชพิธี ไม่มีอันตรายและเจ็บป่วย อ�ำนวยให้ประสบสวัสดิมงคลนานา น�ำพาให้เจริญในหน้าท่ี พนู ทวีด้วยอดิเรกเกยี รติยศ ใหป้ รากฏแก่ทุกผู้ถว้ นหน้า เทอญฯ 545

จดหมายเหตุงานพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีพระมหาราชครูพธิ ีศรีวสิ ทุ ธิคณุ ฯ (ชวนิ รงั สพิ ราหมณกลุ ) พลเอก ยทุ ธศักดิ์ ศศปิ ระภา รองนายกรฐั มนตรี ประธานในพิธี ประกอบพิธีบวงสรวงราชรถ ราชยาน จดุ ธูปเทยี นถวายเครอื่ งบวงสรวงสงั เวย ขา้ ราชการช้นั ผู้ใหญ่และแขกผูม้ เี กียรตโิ ปรยขา้ วตอกดอกไม้ทเ่ี ครือ่ งบวงสรวงสงั เวย เวลา ๑๑ นาฬกิ า ๓๔ นาที พลเอก ยทุ ธศกั ดิ์ ศศิประภา รองนายกรัฐมนตรี ประธานกรรมการฝา่ ยจัดสร้างพระเมรุฯ ประธานในพิธี น�ำข้าราชการชั้นผู้ใหญ่ และแขกผู้มีเกียรติโปรยข้าวตอกดอกไม้ท่ีเครื่องบวงสรวงสังเวย ขณะน้ันเจ้าพนักงานล่ันฆ้องชัย เป่าสังข์ และไกวบัณเฑาะว์ แล้วไปยังโรงราชรถ คล้อง พวงมาลัยท่ีพระมหาพิชัยราชรถ ราชรถน้อย พระยานมาศสามล�ำคาน พระวอสีวิกากาญจน์ พระที่น่ัง ราเชนทรยาน เกรินบนั ไดนาค และเวชยนั ตราชรถ ตามล�ำดบั จากนัน้ กลบั ไปน่งั ยังปะร�ำพิธี เวลา ๑๑ นาฬกิ า ๔๔ นาที พระมหาราชครพู ิธีศรวี ิสุทธิคุณฯ หลัง่ น�้ำสงั ข์ วางใบมะตมู และเจิมที่งอนราชรถ และราชยานภายในโรงราชรถ เรม่ิ การแสดงละครสมโภชราชรถราชยานตามโบราณราชประเพณีเรอ่ื ง สงั ขศ์ ลิ ปช์ ยั ตอนพระสงั ขศ์ ลิ ปช์ ยั อญั เชญิ ราชรถ โดยสำ� นกั การสงั คตี กรมศลิ ปากร บรเิ วณหนา้ โรงราชรถ ตามท้องเรื่อง ราชรถองค์ที่พระสังข์ศิลป์ชัยอัญเชิญมาน้ัน เป็นองค์ท่ีพระอินทร์ได้ประทานให้ไว้ จึงมีความงามวจิ ติ ร ประกอบไปดว้ ยเครอ่ื งอสิ รยิ ยศและเครอื่ งประโคมอนั ยง่ิ ใหญส่ มพระเกยี รตขิ องพระองค์ ซงึ่ มคี วามสอดคล้องสมั พนั ธต์ รงกับพิธกี รรมคร้ังน้ี การแสดงดงั กล่าวจบลงในเวลา ๑๑ นาฬกิ า ๕๕ นาที เวลา ๑๑ นาฬกิ า ๕๗ นาที พลฉุดชกั จากกรมสรรพาวุธทหารบก จ�ำนวน ๒๑๖ นาย เขา้ ประจำ� ท ่ีพระมหาพชิ ยั ราชรถ ดา้ นหนา้ ราชรถ ๔ สาย สายละ ๔๓ นาย รวม ๑๗๒ นาย ดา้ นหลงั ๒ สาย สายละ ๒๒ นาย รวม ๔๔ นาย เพอ่ื เตรียมการฉุดชกั ราชรถ 546

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี เวลา ๑๒ นาฬกิ า ๑๕ นาที พลเอก ยุทธศักดิ์ ศศิประภา รองนายกรัฐมนตรี ประธานกรรมการฝา่ ย จัดสร้างพระเมรุฯ ประธานในพิธี เข้าไปยืนในขบวนน�ำหน้าพระมหาพิชัยราชรถ ข้าราชการช้ันผู้ใหญ่ มี พลเอก ทนงศักด์ิ อภิรักษ์โยธิน ผู้ช่วยผู้บัญชาการทหารบก พลโท เกริกชัย จันทร์สุวานิชย์ เจ้ากรมสรรพาวธุ ทหารบก พลอากาศโท คะเชนทร์ วเิ ศษรจนา เจ้ากรมกำ� ลังพลทหาร พลเรือโท มานิตย์ สูนนาดำ� เจ้ากรมอู่ทหารเรือ ศาสตราจารย์อภินันท์ โปษยานนท์ รองปลัดกระทรวงวัฒนธรรม นายดิสธร วัชโรทัย รองเลขาธิการพระราชวงั และศาสตราจารยพ์ ิเศษธงทอง จนั ทรางศุ ปลดั ส�ำนักนายกรัฐมนตรี ยืนในตำ� แหน่งน�ำฉดุ ชักพระมหาพชิ ัยราชรถ ๔ สาย สายละ ๒ คน ตามล�ำดบั เพอ่ื ฉุดชักราชรถพรอ้ มกนัพลเอก ยุทธศักดิ์ ศศิประภา รองนายกรัฐมนตรี พระมหาราชครพู ิธีศรีวสิ ทุ ธิคณุ ฯ หลง่ั น�้ำสังข์ทีเ่ กรินบันไดนาค คล้องพวงมาลยั ที่บนั ไดนาค เวลา ๑๒ นาฬกิ า ๑๙ นาที อนั เป็นเทวฤี กษ์ พระมหาราชครูพิธีศรวี ิสทุ ธคิ ณุ ฯ ให้สัญญาณเริ่มการอญั เชญิ พระมหาพชิ ยั ราชรถ ซง่ึ ประดษิ ฐานอยตู่ รงกบั ประตใู หญท่ างดา้ นซา้ ยของโรงราชรถออกจากโรงราชรถ ขณะนน้ั เจา้ พนกั งานลน่ั ฆอ้ งชยั เปา่ สงั ข์ และไกวบณั เฑาะว์ ขณะพระมหาพชิ ยั เรมิ่ เคลอ่ื นออกจากโรงราชรถเรม่ิ การแสดงสมโภชชุดระบำ� ดาวดึงส์ ของส�ำนกั การสังคีต กรมศลิ ปากร บริเวณมณฑลพิธีบวงสรวง หลังจากทฉี่ ดุ ชักพระมหาพิชัยราชรถออกมาบนถนนดา้ นหน้าโรงราชรถแลว้ ประธานในพิธเี ขา้ น่ังยงั ปะรำ� พิธี พลเอก ยุทธศักด์ิ ศศิประภา รองนายกรัฐมนตรี ประธานในพธิ ี พรอ้ มด้วยข้าราชการชน้ั ผใู้ หญ่ ร่วมฉุดชักราชรถ 547

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี เวลา ๑๒ นาฬิกา ๒๕ นาที พลฉุดชกั ราชรถ ชดุ ท่ี ๒ จำ� นวน ๗๔ นาย เขา้ ประจ�ำทรี่ าชรถน้อย แบ่งเป็นพลฉดุ ชักหนา้ ๔ สาย สายละ ๑๔ นาย รวม ๕๖ นาย และพลฉุดชักหลงั ๒ สาย สายละ ๙ นาย รวม๑๘ นาย โดยมขี ้าราชการชัน้ ผใู้ หญ่ ได้แก่ นายเขมชาติ เทพไชย หัวหนา้ ผู้ตรวจราชการกระทรวงวัฒนธรรม นายเอนก สหี ามาตย์ รองอธบิ ดีกรมศิลปากร นายสมชาย มีชพู ร รองอธิบดีกรมศลิ ปากร นายเชอื้ พร รงั ควร ผชู้ ว่ ยผบู้ รหิ ารงานในพระองคส์ มเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี ยนื ในตำ� แหนง่น�ำฉดุ ชกั หน้า ๔ นาย เพื่อฉดุ ชักราชรถนอ้ ยพรอ้ มกนั เวลา ๑๒ นาฬกิ า ๒๘ นาที เคลือ่ นราชรถน้อยออกมาบนถนนดา้ นหน้าโรงราชรถ ต่อจากพระมหาพิชยั ราชรถแลว้ ข้าราชการชัน้ ผใู้ หญ่ท่นี �ำฉุดชักกลบั ไปน่ังที่เดมิ ส่วนภายในโรงราชรถ เจ้าหน้าที่ของกรมการ ขนส่งทหารบก เข้าประจ�ำที่ราชยาน พระยานมาศสามล�ำคาน จ�ำนวน ๖๐ นาย พระท่ีนั่งราเชนทรยาน ๓๒ นาย พระวอสวี กิ ากาญจน์ ๘ นาย ยกเชญิ พระราชยานท้งั ๔ องค์ขึน้ เป็นปฐมฤกษ์ เวลา ๑๒ นาฬกิ า ๔๕ นาที พลเอก ยทุ ธศกั ดิ์ ศศปิ ระภา รองนายกรัฐมนตรี ประธานกรรมการฝ่ายจดั สรา้ งพระเมรุฯ ประธานในพธิ ี และคณะเดินทางกลบั เจา้ หน้าท่ีกรมสรรพาวธุ ทหารบกฉดุ ชักราชรถน้อยกลับเข้าโรงราชรถ และฉุดชักพระเวชยันตราชรถ ซ่ึงประดิษฐานอยู่ตรงกับประตูใหญ่ทางด้านขวาของ โรงราชรถ ออกมาบนถนนด้านหน้าโรงราชรถก่อนที่จะฉุดชักกลับเข้าไปประดิษฐานทางประตูใหญ่ด้านซ้ายของโรงราชรถแทนทพ่ี ระมหาพชิ ยั ราชรถ จากนนั้ ฉดุ ชกั พระมหาพชิ ยั ราชรถกลบั เขา้ โรงราชรถทางประตใู หญ่ด้านขวาของโรงราชรถตามล�ำดับ เปน็ อันเสรจ็ พิธีเมือ่ เวลา ๑๔ นาฬกิ า ๔๕ นาที พระพทุ ธรปู ประจำ�พระชนมวาร คพู่ ระสรีรางคาร สมเดจ็ พระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรตั นราชสุดา สิริโสภาพณั ณวดีการหล่อพระพุทธรูปประจ�ำพระชนมวารคู่พระสรีรางคาร พระพุทธรูปประจำ� พระชนมวารคู่พระสรีรางคารสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี เป็นพระพุทธรูปหล่อด้วยโลหะผสม ปิดทองค�ำแท้ ๑๐๐ เปอร์เซ็นต์ มีขนาดฐานกว้าง ๐.๔๕ เมตร วัดราชบพิธสถิตมหาสีมาราม จัดสร้างถวายพระกุศล นายธนเดช - นางเอกรัตน์ พรน่ิมมากแห่งโรงหล่อส�ำนกั พทุ ธนมิ ติ มงคล ด�ำเนินการป้ัน หล่อ และปดิ ทององค์พระ มีลกั ษณะเป็นพระพุทธรูปปางไสยาสน์ (ปางประจำ� วนั องั คารซงึ่ เปน็ วนั ประสตู )ิ ในพระอริ ยิ าบถบรรทมตะแคงขวา พระบาททง้ั สองขา้ งซอ้ นเหลื่อมกัน พระหัตถซ์ า้ ยทอดไปตามพระวรกาย พระหตั ถ์ขวาตง้ั ขน้ึ รับพระเศียร มีพระประภารัศมอี ยู่ที่ดา้ นหลังองค์พระ เบ้ืองหนา้ ฐานมอี ักษรพระนาม พ.ร. ภายใต้พระชฎามหากฐนิ และที่ด้านหลงั ของพระพทุ ธรูปมีข้อความจารกึ วา่ 548

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี วัดราชบพธิ สถติ มหาสมี าราม สร้างถวายเป็นพระกุศลแด่ สมเดจ็ พระเจ้าภคนิ ีเธอ เจ้าฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สิริโสภาพัณณวดี ประดษิ ฐานคพู่ ระสรรี างคาร ณ เสาวภาประดิษฐาน ๑๒ เมษายน พุทธศกั ราช ๒๕๕๕ พระพุทธรูปประจ�ำพระชนมวารคู่พระสรีรางคารองค์น้ี จ�ำลองแบบจากพระพุทธรูปประจ�ำ พระชนมวาร ทสี่ มเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี ทรงหลอ่ ขนึ้ เนอื่ งในโอกาสฉลองพระชันษา ๘๐ ปี ณ มณฑลพิธี วงั ร่นื ฤดี สขุ ุมวทิ ๓๘ กรงุ เทพมหานคร เมื่อพทุ ธศกั ราช ๒๕๔๘ และ ได้อัญเชิญขึ้นประดิษฐานบนพระแท่นราชบัลลังก์ประดับมุกภายใต้พระนพปฎลมหาเศวตฉัตร ตลอดระยะเวลาแหง่ การประดิษฐานพระศพ ณ พระที่น่ังดสุ ิตมหาปราสาท พิธีเททองหล่อพระพุทธรูปประจ�ำพระชนมวารคู่พระสรีรางคาร สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรตั นราชสดุ า สิรโิ สภาพัณณวดี เมอ่ื วนั พธุ ที่ ๒๘ มีนาคม พุทธศกั ราช ๒๕๕๕ เวลา ๑๗ นาฬิกา ณ พระอโุ บสถ วดั ราชบพธิ สถิตมหาสมี าราม มสี มเด็จพระมหามุนวี งศ์ (อมั พร อมฺพโร) เจ้าอาวาสวัดราชบพธิสถิตมหาสมี าราม เปน็ ประธานในพิธี พรอ้ มดว้ ยพระพรหมมนุ ี (สุชิน อคคฺ ชโิ น) ผูช้ ว่ ยเจา้ อาวาสฯ และขา้ ราชบริพารในสมเด็จพระเจา้ ภคินีเธอ เจ้าฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ ิโสภาพณั ณวดี ร่วมพธิ ี เวลา ๑๗.๐๐ น. - พระสงฆว์ ัดราชบพธิ สถิตมหาสีมาราม ๑๐ รปู เจรญิ พระพุทธมนต์ จบ - สมเด็จพระมหามุนีวงศ์ ออกนั่งประจ�ำท่ีชาลาไพที ด้านหน้าพระอุโบสถ หยอ่ นชนวนโลหะลงในชอ้ นที่นายช่างชถู วาย - สมเด็จพระมหามุนีวงศ์ และผู้ร่วมพิธีจับสายสูตรเททองหล่อพระพุทธรูป ประจำ� พระชนมวาร - เสร็จแล้ว สมเด็จพระมหามุนีวงศ์ ประพรมน�้ำพระพุทธมนต์ท่ีเบ้าหล่อ - ข้าราชบรพิ ารประเคนไทยธรรมแดพ่ ระสงฆท์ ่เี จริญพระพุทธมนต์ - พระสงฆอ์ นุโมทนา - เสร็จพธิ ี ในส่วนของทองชนวนที่ใชใ้ นการหลอ่ พระพทุ ธรูป มีทั้งแผน่ ทองชนวนหลอ่ พระพุทธรูปประจำ�ทองชนวนทสี่ มเด็จพระมหามุนีวงศจ์ ารคาถา และเข็มอกั ษรพระนาม พระชนมวารคู่พระสรรี างคารพ.ร. ทองค�ำ ท่ีข้าราชบริพารในสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี ไดเ้ ชญิ มารว่ มเปน็ ทองชนวนในการหลอ่ ภายหลงั พิธเี ททองหลอ่ ชา่ งไดใ้ ช้เวลาประมาณ ๑ สปั ดาห์ในการแต่งและปิดทององค์พระจนเสร็จสมบูรณ์ พร้อมอัญเชิญข้ึนประดษิ ฐานคพู่ ระสรรี างคาร ภายในเสาวภาประดษิ ฐาน สสุ านหลวง วดัราชบพธิ สถติ มหาสมี าราม ในวนั พฤหสั บดี ที่ ๑๒ เมษายน พทุ ธศกั ราช๒๕๕๕ 549

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีการยกสัปตปฎลเศวตฉัตรยอดพระเมรุ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้ประกาศพระบรมราชโองการสถาปนาพระเกียรติยศพระศพใหญ่ข้ึนโดยอนุโลมตามโบราณราชประเพณีพระราชทานสปั ตปฎลเศวตฉตั ร เปน็ เครอื่ งเพม่ิ เตมิ พระเกยี รตยิ ศ พระเมรสุ มเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี เศวตฉตั รยอดพระเมรจุ งึ เปน็ สปั ตปฎลเศวตฉตั รตามพระอสิ รยิ ศกั ดแ์ิ หง่ พระศพเมื่องานกอ่ สร้างพระเมรแุ ละอาคารประกอบพระเมรุเสร็จเรียบรอ้ ยแลว้ ขน้ั ตอนสดุ ทา้ ยตามราชประเพณีคอืการยกเศวตฉัตรขน้ึ ประดิษฐานบนยอดพระเมรุ สปั ตปฎลเศวตฉตั รยอดพระเมรุ มลี กั ษณะเป็นฉตั รผา้ ทรงกลม ๗ ชัน้ สงู ๔.๕๕ เมตร คันฉัตรท�ำดว้ ยสเตนเลสทาสที อง นำ� มาสวมกบั โครงปลยี อดโดยยดึ ดว้ ยนอตสลกั ยาว ๓ นว้ิ กำ� พฉู ตั รเปน็ ไมก้ ลงึ แกะสลกัปิดทอง เพดานฉัตรดาดด้วยผา้ ลนิ นิ สขี าว ระบายฉัตรแต่ละช้นั เป็นผา้ ลนิ นิ สขี าวซ้อนทับกัน ๓ ชน้ั ไล่ระดบัชายผ้าทกุ ช้นั ขลบิ แถบดิน้ ปิดทองคำ� เปลวโดยรอบ โครงระบายฉตั รชั้นที่ ๑ หอ้ ยพวงจำ� ปาทอง ๘ สาย สายละ ๘ ดอก ฉตั รชน้ั ท่ี ๑ มเี สน้ ผ่าศูนยก์ ลาง ๐.๘๕๕ เมตร สงู ๐.๓๗๕ เมตร ฉัตรชั้นท่ี ๒ มเี ส้นผา่ ศนู ยก์ ลาง๐.๖๒๕ เมตร สูง ๐.๓๒๐ เมตร ฉัตรชน้ั ที่ ๓ มีเสน้ ผ่าศูนยก์ ลาง ๐.๔๗๕ เมตร สูง ๐.๒๗๐ เมตร ฉัตรชน้ั ท่ี ๔มเี สน้ ผา่ ศนู ย์กลาง ๐.๓๗๕ เมตร สงู ๐.๒๕๐ เมตร ฉัตรชัน้ ที่ ๕ มเี ส้นผ่าศูนยก์ ลาง ๐.๒๙๐ เมตร สงู ๐.๒๓๕เมตร ฉัตรชัน้ ที่ ๖ มเี ส้นผา่ ศนู ยก์ ลาง ๐.๒๒๕ เมตร สูง ๐.๒๒๐ เมตร ฉตั รชัน้ ท่ี ๗ มเี ส้นผ่าศนู ยก์ ลาง ๐.๑๙เมตร สูง ๐.๒๑๐ เมตร ยอดฉัตรเปน็ ไมก้ ลึงปิดทองสูง ๑.๑๖ เมตร ส่วนบนสดุ ของฉตั รเม่อื ประดษิ ฐานแลว้ตดิ สายลอ่ ฟ้าขนาด ๙ มิลลิเมตร ร้อยซ่อนภายในแกนจากยอดฉตั รผ่านคนั ฉัตรสู่พืน้ ดนิ เมื่อเตรียมการทุกอย่างพร้อมแล้ว คณะกรรมการอ�ำนวยการจัดงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพสมเดจ็ พระเจา้ ภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรตั นราชสดุ า สิรโิ สภาพณั ณวดี ไดน้ ำ� ความกราบบงั คมทลู ทราบ ฝ่าละอองธุลีพระบาท พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าจุฬาภรณวลัยลักษณ์ อัครราชกุมารี เสด็จแทนพระองค์ไปทรง ยกสัปตปฎลเศวตฉัตรยอดพระเมรุ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ณมณฑลพธิ ีท้องสนามหลวง ในวันองั คาร ท่ี ๓ เมษายน พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๕ ณ วันพธิ ี ชว่ งเชา้ มีพธิ บี วงสรวงก่อนการยกสปั ตปฎลเศวตฉัตรยอดพระเมรุ นางโสมสุดา ลยี ะวณิชอธิบดกี รมศลิ ปากร เปน็ ประธานในพิธี และพระมหาราชครูพธิ ีศรีวสิ ุทธิคณุ วิบลุ ย์เวทยบ์ รมหงส์ พรหมพงศ์ พฤฒาจาริย์ (ชวิน รังสิพราหมณกุล) ประธานพระครูพราหมณ์เป็นผู้ประกอบพิธี มีการเตรียมต้ังแต่ง มณฑลพิธี ดังน้ี 550

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีประกาศสถาปนาพระเกียรตยิ ศพระศพเพิม่ เติม 551

จดหมายเหตุงานพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี นางโสมสุดา ลียะวณชิ อธิบดกี รม ศลิ ปากร เปน็ ประธานในพิธีบวงสรวง ยกสปั ตปฎลเศวตฉตั รยอดพระเมรุพระมหาราชครูพธิ ศี รวี สิ ุทธคิ ณุ ฯ นางโสมสดุ า ลยี ะวณิช ปักธูปท่เี คร่อื งบวงสรวงสังเวย อา่ นคำ�บวงสรวง บริเวณลานพระเมรุด้านทิศใต้ ต้ังราชวตั ฉิ ัตรธงผูกต้นกลว้ ย ตน้ ออ้ ย ภายในราชวตั ิต้ังโต๊ะปผู า้ ขาว ต้งั เครอ่ื งสงั เวย ประกอบดว้ ย บายศรีปากชาม ขนุน ขนมชัน้ ทองหยบิ เมด็ ขนุน ฝอยทอง ข้าวเหนยี วแกว้ขนมขา้ วตอก ขนมต้มแดง ขนมตม้ ขาว ถวั่ กวน เผือกเชือ่ ม มันเช่อื ม หมากพลู งาขาว งาด�ำ ถ่ัวเขยี ว นมเนย น�้ำเปล่า นมจดื นมเปรี้ยว น�ำ้ ผ้งึ แจกนั ดอกไมส้ ด ๑ คู่ กระถางธปู เชงิ เทยี นปกั เทยี นเงนิ เทียนทอง กรวยกระทงดอกบวั พานใบมะตมู และสงั ขบ์ รรจนุ ำ�้ เทพมนต์ แปง้ กระแจะเจมิ พานแกว้ บรรจนุ ำ้� เปลา่ มฝี าปดิ พานพวงมาลยั พานข้าวตอกดอกไม้ ค�ำอา่ นโองการ เวลา ๑๐ นาฬกิ า ๑๕ นาที เรมิ่ พธิ ี พระมหาราชครพู ธิ ศี รวี สิ ทุ ธคิ ณุ ฯ จดุ ธปู เทยี นถวายเครอื่ งบวงสรวงเจา้ พนกั งานลน่ั ฆอ้ งชยั เปา่ สงั ข์ ไกวบณั เฑาะว์ ปพ่ี าทยบ์ รรเลงเพลงสาธกุ าร พระมหาราชครพู ธิ ศี รวี สิ ทุ ธคิ ณุ ฯต้งั นโม ๓ จบ เจ้าพนักงานล่นั ฆ้องชัย เปา่ สงั ข์ ไกวบัณเฑาะว์ อา่ นค�ำบวงสรวง ดงั นี้ ค�ำบวงสรวงบชู าครูช่างงานพระเมรุสมเดจ็ พระเจา้ ภคินเี ธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสดุ า สิริโสภาพณั ณวดี ณ มณฑลพิธีท้องสนามหลวง เนอ่ื งในการยกสปั ตปฎลเศวตฉตั รยอดพระเมรุ วันที่ ๓ เมษายน พุทธศกั ราช ๒๕๕๕ เวลา ๑๐.๐๐ นาฬิกา -------------------------- 552

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ขออญั เชญิ พระพฆิ เนศวรเปน็ เจา้ นอ้ มเกลา้ ถวายอญั ชลเี ทพนฤบดพี ระพรหมธาดา เสดจ็ มาดว้ ยพระสรุ สั วดี ภมู หี รริ กั ษศ์ วิ ะราชพรอ้ มพระอมุ า พระนารายณแ์ ละพระลักษมีเทวีชายา พระบุญญาพระบารมี ธ ประสาทสุขบังเกิด เลิศล้วนประเสริฐสุดทุกพระองค์ โปรดจ�ำนงสมู่ ณฑลพธิ รี บั การบชู าสกั การะ แลว้ ประทานพรแกช่ า่ งทม่ี ารว่ มงานสร้างพระเมรุตามพลงั แหง่ ตน แล้วโปรดเสดจ็ ดลมายกฉัตรส่งเสด็จฯ ครงั้ น้ี ดว้ ยเทอญฯ (ปี่พาทย์บรรเลงเพลงพราหมณ์เขา้ เพลงตระเชญิ ) บัดนี้ ขอเชิญ ทวยเทพครูอาจารย์ช่าง โปรดมายังมณฑลพิธีแห่งพระเมรุน้ีเปรมปรดี คี วามส�ำเรจ็ เสรจ็ สมั ฤทธอ์ิ ยา่ งเรยี บรอ้ ย ทงั้ ทมี่ เี วลานอ้ ยตา่ งกเ็ รง่ งาน สามารถส�ำเรจ็ ทนั การอญั เชญิ สปั ตปฎลวมิ ลเศวตฉตั ร พรอ้ มจดั การพระราชพธิ ี ศษิ ยานศุ ษิ ยท์ ง้ั นี้ขอถวายกศุ ล ใหผ้ ลบญุ เจิมจุณฑ์เป็น “อาจาริย์บชู าสกั การะ” ส�ำนึกในพระคุณ ครูเทพไทช้ ว่ ยอ�ำนวยพละพลงั ใหศ้ ษิ ย์สู้งาน ประทานปัญญารู้พินจิ หากสงิ่ ใดผิดบกพร่อง ศิษย์ต้องกราบขอขมา ขอเชิญท่านเสด็จในการพิธียกฉัตร สารพัดพรที่ครูประสาทประสิทธ์ิศษิ ย์ทั้งหลายนอ้ มรับด้วยสดดุ ีปรีดา ย่ิงเทอญฯ (ปพ่ี าทยบ์ รรเลงเพลงตระสันนบิ าต) ศรี ศรี พระเมรุศรีส่งเสด็จ แด่สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิรโิ สภาพณั ณวดี เรือ่ ระวีแสงสีทองผอ่ งสดใส เกริกเกรยี งไกรพร้อมจัดพระราชพธิ ียกยอดปลยี อดฉตั รสปั ตปฎล ชา่ งทกุ คนพรอ้ มบวงสรวงปวงบชู า บรุ พครใู นแหลง่ หลา้ ครูจากฟากฟา้ มาเสกสรร ดลบันดาลพระเมรุวิสทุ ธิ์ ตระการดจุ เคลอ่ื นครรไลยาน สะทอ้ นสถานเขตเขาพระสุเมรุ เฉกเช่นมีสีทันดรสาครกว้าง เวิ้งว้างด้วยโขดเขาสัตตบริภัณฑ์เจ็ดชั้น ก่อกั้นเป็นพิภพปรากฏประจักษ์นาม ตามคัมภีร์บุราณ ยุคุนธร อิสินธร กรวิกสุทศั นะเนมินธร วนิ ันตะกะ และ อสั สะกัณณะ สะอาดสะพรั่งพร้อมวิมานทองวิมานแกว้เพริศแพร้วพฤกษานานาและทวชิ าชาติ เดยี รดาษมาลาหอมระรืน่ ช่มุ ช่ืนฤทัยทกุ คนื วนันริ ทุกข์ ยง่ิ นกั นา พระบุญญา พระบารมแี ห่ง สมเด็จพระเจา้ ภคินเี ธอ เจ้าฟา้ เพชรรัตนราชสุดาสริ โิ สภาพัณณวดี มากมีทว่ มท้นแผ่ไพศาล ผ่องแผว้ ตระการในบา้ นเมอื ง ทรงบ�ำรงุ เร่ืองการศกึ ษา และสงเคราะหเ์ ยาวชน ให้ทนุ มากล้นในแต่ละปี นักเรยี นมีอนาคตสดใสกว้างไกล ทรงเสริมส่งใหก้ ารออมสินแข็งแกร่ง ใหเ้ ปน็ แหลง่ เงนิ ทนุ ประเทศมั่นคง ทรงยนื ยงอนรุ กั ษศ์ ลิ ปะและโบราณสถานของชาติ พระราชกรณยี กจิ เพญ็ พลิ าศตลอดพระชนมชพีพระบารมดี งั่ ดวงประทีปส่อง ครรไลล่องสง่ เสด็จพระองคไ์ ปสแู่ ดนบรมสุขคราวน้แี ล้ว ด้วยพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช มหิตลาธิเบศรรามาธิบดี จักรีนฤบดินทร สยามินทราธิราช บรมนาถบพิตร มีพระบรมราชโองการพระราชทานสัปตปฎลเศวตฉัตร เฉลิมรัตน์ขัตติยะราชนารี แด่สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอเจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ดวงมณีแห่งพระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาวชิราวุธ พระมงกุฎเกล้าเจ้าอย่หู วั รัชกาลที่ ๖ วา่ ทรงเพยี บพรอ้ มพระจรยิ าวตั รเปน็ 553

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี คณุ เก้อื กลู ประโยชนแ์ กช่ าติและประชาชนชาวไทย น้ำ� พระราชหฤทัยสม�่ำเสมอมิทดท้อ มิคลาคลาด จึงโปรดประกาศเฉลิมพระเกยี รติใหป้ รากฏแผ่ไพศาล ก�ำหนดการพระราช พิธียกฉตั รสยู่ อดพระเมรทุ อง วนั อังคาร ขึ้น ๑๒ ค�ำ่ เดือน ๕ ณ เพลา ๑๗ นาฬิกา วนั ท่ี ๓ เมษายน พทุ ธศักราช ๒๕๕๕ ในเวลาช่วงบ่ายแห่งวันนี้ เทอญ ฯ (ปี่พาทยบ์ รรเลงเพลงเสมอเข้าท่ี เพลงนง่ั กิน - เพลงเซ่นเหล้า) พระมหาราชครพู ิธศี รวี สิ ทุ ธคิ ุณฯ และนางโสมสดุ า ลียะวณิช อธบิ ดกี รมศลิ ปากร ร่วมกันโปรยข้าวตอกดอกไมท้ เ่ี คร่ืองบวงสรวง สังเวย เวลา ๑๐ นาฬิกา ๔๙ นาที นางโสมสุดา ลียะวณิช อธิบดกี รมศลิ ปากร และพระมหาราชครูพิธีศรีวิสุทธิคุณฯ ข้ึนไปบนพระเมรุ วางใบมะตูมบนจิตกาธาน เจิม และหล่ังน�้ำเทพมนต์ที่มุมเสาจิตกาธาน ท้ัง ๔ ด้าน ระหว่างน้ันชาวพนักงานล่ันฆ้องชัย ประโคมสังข์ จากน้ัน พระมหาราชครูพิธีศรีวิสุทธิคุณฯ นางโสมสุดา ลียะวณิช อธิบดีกรมศิลปากร คณะท�ำงานในการสร้างพระเมรุ ร่วมกันโปรยข้าวตอกดอกไม ้ที่เครอ่ื งบวงสรวงสังเวย ตามลำ� ดบั (ปพี่ าทยบ์ รรเลงเพลงตระเทวาประสิทธิ์ เพลงมหาชยั เพลงโปรยขา้ วตอก) เวลา ๑๐ นาฬิกา ๕๓ นาที คณะท�ำงานในการสร้างพระเมรุน�ำพวงมาลัยดอกไม้ไปบูชาเทวดาท่ีประจ�ำรอบพระเมรุ เป็นเสรจ็ พธิ ี (ป่ีพาทย์บรรเลงเพลงพราหมณ์ออก เพลงเชดิ ) ช่วงบา่ ย เจ้าพนักงานเตรียมการตงั้ แตง่ มณฑลพิธี ณ ลานพระเมรุ ด้านทิศตะวนั ตกหนา้ พระท่ีนัง่ทรงธรรม ดงั น้ี มมุ ดา้ นทิศตะวันตกเฉยี งใตข้ องพระเมรุ ต้งั ศาลบูชาเทวดา ๑ ศาล หนั หนา้ สู่ทิศตะวนั ตกเฉยี งใต้ ส�ำหรับโหรหลวงบูชาฤกษ์ มีผ้าขาวปูรองวงรอบศาล เคร่ืองบัตรพลีประกอบด้วย บายศรีต้น (ตอง) ๓ ช้ัน ๑ ตน้ ศีรษะสกุ ร ๑ ศรี ษะ พร้อมเคร่ืองขนมฝรั่ง ตกแตง่ ด้วยดอกบานไม่รู้โรยสชี มพู ลานหนา้ มขุ พระทน่ี ง่ั ทรงธรรม ลาดพรมแดง ตงั้ เสาบวั กลมุ่ วางพานกะไหลท่ องคำ� สำ� หรบั ใสส่ ายสตู ร ซึ่งเป็นเชือกมนิลาตีเกลียว พร้อมด้วยพระสุหร่าย เครื่องทรงเจิม ด้านขวาของเสาบัวกลุ่มต้ังแต่งสัปตปฎลเศวตฉัตรให้แขวนลอยอยู่กับลวดสลิงที่ใช้ในการชักรอกซ่ึงโยงจากบนยอดพระเมรุลงมาตอกยึดกับดินที่ลานหนา้ พระทีน่ ง่ั ทรงธรรม และจดั เจา้ หนา้ ท่ีเตรยี มขึน้ ไปปฏบิ ัตงิ านบนยอดพระเมรุ 554

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ณ พระท่นี ่งั ทรงธรรม บริเวณมขุ ตะวนั ออกหน้าทปี่ ระทบั ลาดพรมแดง ต้ังแท่นยกพื้น ต้งั พระเกา้ อ้แี ละโตะ๊ เคยี ง เปน็ ท่ปี ระทับสมเดจ็ พระเจ้าลูกเธอ เจา้ ฟ้าจฬุ าภรณวลยั ลักษณ์ อัครราชกมุ ารี ด้านซา้ ยและขวาของท่ีประทับจัดเก้าอี้สำ� หรับผู้เฝ้านั่งหันหน้าเข้าท่ีประทับ นอกจากน้ีได้เตรียมรถไฟฟ้าที่นั่งจำ� นวน๑ คนั เป็นรถไฟฟ้า ๔ ท่นี ่งั จอดขา้ งศาลาลูกขนุ ทางทศิ เหนอื ภายในศาลาลกู ขนุ มหี นว่ ยแพทย์วชิรพยาบาลกองอำ� นวยการรว่ มถวายอารกั ขาและรักษาความปลอดภัย สถานีต�ำรวจนครบาลชนะสงคราม และจัดเปน็ ท่ีลงทะเบียนผู้เขา้ ร่วมงาน ทับเกษตรดา้ นทิศใต้ ตั้งวงปพี่ าทย์พธิ ีของกรมศิลปากร ศาลาลกู ขนุ ฝง่ั ตะวนั ตก ตรงขา้ มพระทน่ี งั่ ทรงธรรมดา้ นตะวนั ตก เปน็ ทพี่ กั รอของวงดรุ ยิ างคส์ ากลจากมณฑลทหารบกที่ ๑๑ ซึง่ เตรยี มไปต้ังแถวรอรบั เสดจ็ บริเวณทางเข้าพระเมรดุ ้านทิศเหนือ ศาลาลูกขุนด้านทิศเหนือและทิศใต้ของพระที่นั่งทรงธรรม จัดเป็นท่ีส�ำหรับแขกผู้มาเฝ้า รบั เสด็จ ครนั้ ใกลเ้ วลาเสดจ็ พระราชดำ� เนนิ ถงึ นายยงยทุ ธ วชิ ยั ดษิ ฐ รองนายกรฐั มนตรี รองประธานกรรมการอ�ำนวยการจัดงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สริ โิ สภาพณั ณวดี คณะกรรมการ พระบรมวงศานวุ งศ์ องคมนตรี คณะรฐั มนตรี ขา้ ราชการชนั้ ผใู้ หญ่ ตลอดจน ผมู้ าเฝ้าพร้อม ณ มณฑลพิธี เวลา ๑๖ นาฬิกา ๓๐ นาที เจ้าหนา้ ท่ีรอรบั สปั ตปฎลเศวตฉตั ร จำ� นวน ๓ คน ขึ้นปฏฺ ิบตั ิงาน ณ ยอดพระเมรุ โดยแต่งกายนุ่งผ้าพ้นื สีขาวและสวมเสื้อสขี าว เวลา ๑๗ นาฬกิ า ๖ นาที สมเดจ็ พระเจา้ ลูกเธอ เจ้าฟา้ จฬุ าภรณวลัยลักษณ์ อัครราชกุมารี เสดจ็โดยรถยนต์ท่ีน่ังจากโรงพยาบาลศิริราชมายังพระที่น่ังทรงธรรม พระเมรุ ท้องสนามหลวง รถยนต์พระท่ีน่ัง แผนผงั การจัดพ้นื ท่พี ิธยี กสัปตปฎลเศวตฉัตรข้ึนประดิษฐานบนยอดพระเมรุ 555

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีเทยี บหนา้ พระทนี่ ง่ั ทรงธรรม แตรวงบรรเลงเพลงสรรเสรญิ พระบารมี นายยงยทุ ธ วชิ ยั ดษิ ฐ รองนายกรฐั มนตร ีรองประธานกรรมการอ�ำนวยการจัดงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพฯ เฝ้ารับเสด็จสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจา้ ฟา้ จฬุ าภรณวลัยลกั ษณ์ อัครราชกุมารี เสดจ็ ไปประทบั พระเกา้ อ้ี ท่ลี านหนา้ มุขพระที่น่ังทรงธรรม เวลา ๑๗ นาฬิกา ๗ นาที นายยงยทุ ธ วชิ ัยดิษฐ รองนายกรฐั มนตรี รองประธานกรรมการอำ� นวยการจดั งานงานพระราชพธิ พี ระราชทานเพลงิ พระศพฯ ขอพระราชทานกราบทลู รายงานและเบกิ คณะกรรมการฝ่ายจดั สร้างพระเมรเุ ฝ้า ความวา่ ขอพระราชทานกราบทูล ทราบฝ่าพระบาท ข้าพระพทุ ธเจ้า นายยงยุทธ วิชัยดิษฐ รองนายกรฐั มนตรีและรฐั มนตรีวา่ การ กระทรวงมหาดไทย รองประธานกรรมการอ�ำนวยการจัดงานพระราชพิธีพระราชทาน เพลิงพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี คณะ กรรมการ และบรรดาผทู้ เ่ี ฝา้ ณ ทน่ี ี้ ตา่ งส�ำนกึ ในพระกรณุ าธคิ ณุ เปน็ ลน้ เกลา้ ลน้ กระหมอ่ ม หาทสี่ ดุ มไิ ด้ ทพ่ี ระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั ทรงพระมหากรณุ าโปรดเกลา้ โปรดกระหมอ่ ม ใหใ้ ตฝ้ า่ พระบาทเสดจ็ แทนพระองคม์ าทรงประกอบพธิ ยี กสปั ตปฎลเศวตฉตั รยอดพระเมรุ สมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สริ ิโสภาพัณณวดี ในวนั น้ี ข้าพระพุทธเจ้าขอพระราชทานพระวโรกาสกราบทูลรายงานการด�ำเนินงาน กอ่ สร้างพระเมรแุ ละสิ่งปลูกสร้างประกอบพระเมรุ ดงั ตอ่ ไปน้ี นับต้ังแต่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ได้พระราชทานพระบรมราชานุญาต ให้รัฐบาลและประชาชนชาวไทย ถวายพระเกียรติยศจัดพระราชพิธีพระราชทานเพลิง พระศพสมเด็จพระเจา้ ภคินีเธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สิรโิ สภาพณั ณวดี ตามโบราณ ราชประเพณี รฐั บาลไดแ้ ตง่ ตง้ั คณะกรรมการอ�ำนวยการจดั งานพระราชพธิ พี ระราชทาน เพลงิ พระศพสมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี ประกอบ ดว้ ย ผทู้ รงคณุ วฒุ แิ ละหวั หนา้ สว่ นราชการทเ่ี กยี่ วขอ้ งหลายฝา่ ย รว่ มพจิ ารณาเตรยี มงาน พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพอย่างสมพระเกียรติ และสมเด็จพระเทพรัตนราช สุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงพระกรุณารับเป็นประธานที่ปรึกษา คณะกรรมการฯ การด�ำเนนิ งานครงั้ นไ้ี ดม้ อบหมายใหค้ ณะกรรมการจ�ำนวน ๘ คณะรว่ มกนั ปฏบิ ตั ภิ ารกจิ ท่สี �ำคญั ๆ ดังตอ่ ไปน้ี คือ ๑. คณะกรรมการฝ่ายจัดการพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพสมเด็จ พระเจ้าภคินเี ธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสดุ า สิรโิ สภาพัณณวดี ๒. คณะกรรมการฝ่ายจัดสร้างพระเมรุ สิ่งปลูกสร้างประกอบพระเมรุ และ บรู ณปฏสิ ังขรณ์ราชรถ และพระยานมาศ ๓. คณะกรรมการฝ่ายจดั ขบวนพระอิสริยยศ ๔. คณะกรรมการฝ่ายประชาสัมพนั ธ์ ๕. คณะกรรมการฝา่ ยจัดท�ำหนงั สอื ทร่ี ะลึกและจดหมายเหตุ ๖. คณะกรรมการฝา่ ยรักษาความปลอดภยั และการจราจร 556

ภาคที่ ๔ การจัดเตรียมงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ๗. คณะกรรมการฝา่ ยกล่ันกรองการขอใช้งบประมาณ ๘. คณะกรรมการจดั ท�ำนทิ รรศการเฉลมิ พระเกยี รติฯ คณะกรรมการฝ่ายต่าง ๆ ได้เตรียมการและด�ำเนินงานส่วนที่อยู่ใน ความรับผดิ ชอบไว้อย่างสมบูรณ์ ด้วยความศรทั ธา และความจงรกั ภักดี อย่างเตม็ ก�ำลัง ความสามารถ ท�ำใหง้ านของทกุ ฝ่ายส�ำเรจ็ ลุลว่ งงดงามเปน็ ท่นี ่าสรรเสริญย่งิ ในสว่ นของการกอ่ สรา้ งพระเมรุ และสง่ิ ปลกู สรา้ งประกอบพระเมรฯุ ซงึ่ ด�ำเนนิ งาน โดยคณะกรรมการฝา่ ยจดั สรา้ งพระเมรฯุ ไดส้ �ำเรจ็ สมบรู ณส์ มพระเกยี รติ สงิ่ กอ่ สรา้ ง ประกอบดว้ ย พระเมรแุ ละสะพานเกรนิ หอเปลอื้ ง พระที่นง่ั ทรงธรรม ศาลาลกู ขุน ๑๐ หลัง ซ่าง ๔ หลงั ทับเกษตร ๔ หลงั ทมิ ๘ หลงั พลับพลายก ๓ หลงั และเกยลา เฉพาะ องค์พระเมรุเป็นงานสถาปัตยกรรมท่ีงามสง่า ทรงสี่เหลี่ยมย่อมุมไม้สิบสอง ยอดทรง มณฑปแปลง สงู ๓๕.๕๙ เมตร ในโอกาสนี้ ข้าพระพุทธเจ้าขอพระราชทานพระอนุญาตเบิกกรรมการและ นายชา่ งทีเ่ กีย่ วข้องในการกอ่ สร้าง ดังต่อไปนี้ ๑. นางโสมสุดา ลยี ะวณชิ อธบิ ดกี รมศิลปากร กรรมการและเลขานุการ คณะ กรรมการฝา่ ยจดั สร้างพระเมรฯุ ๒. พลอากาศตรี อาวุธ เงินชูกล่ิน ศิลปินแห่งชาติ ด้านสถาปัตยกรรมไทย สถาปนิกผ้อู อกแบบพระเมรุและสง่ิ ปลูกสร้างประกอบพระเมรุ ๓. นายสทุ นิ เจรญิ สวสั ด์ิ ผอู้ �ำนวยการส�ำนกั สถาปตั ยกรรม กรมศลิ ปากร วศิ วกร ผูอ้ อกแบบโครงสร้างพระเมรุ ๔. นายกัมพล ตันสัจจา ผู้อ�ำนวยการสวนนงนุช ผู้รับผิดชอบในการจัดสวน ตกแต่งไมด้ อกไม้ประดบั บรเิ วณปริมณฑล บัดน้ี ได้เวลาอันเป็นอุดมมงคลพระฤกษ์ ท่ามกลางสโมสรสันนิบาตของผู้มี เกยี รตทิ เี่ ฝา้ ใตฝ้ า่ พระบาท ณ ทน่ี ี้ ขา้ พระพทุ ธเจา้ ขอพระราชทานเชญิ เสดจ็ ทรงประกอบ พิธียกสัปตปฎลเศวตฉัตรยอดพระเมรุ เพ่ือความสมบูรณ์แห่งพระเมรุตามโบราณราช ประเพณี และเพือ่ บังเกิดสิริสวสั ดพ์ิ ิพฒั นมงคลและศรีสงา่ แก่การประกอบพธิ ีสืบไป ควรมคิ วรแลว้ แตจ่ ะโปรดเกลา้ โปรดกระหมอ่ ม ระหวา่ งนนั้ นายฉตั รชยั ป่ินเงิน หวั หนา้ โหรพราหมณ์ ส�ำนักพระราชวัง เริ่มอา่ นโองการเพ่อื ทำ� พิธีบชู าฤกษ์ทีศ่ าลบูชาเทวดา โดยหันหน้าเขา้ ส่พู ระเมรุ ตามกำ� หนดเวลาฤกษ์ยกฉตั ร ๑๗ นาฬิกา ๙ นาที เวลา ๑๗ นาฬิกา ๑๔ นาที สมเดจ็ พระเจา้ ลูกเธอ เจ้าฟ้าจุฬาภรณวลยั ลกั ษณ์ อัครราชกมุ ารี เสดจ็ไปยังที่ประดิษฐานสัปตปฎลเศวตฉัตร ทรงพระสุหร่าย ทรงเจิมสัปตปฎลเศวตฉัตรแล้ว ทรงรับสายสูตรท ี่นางโสมสดุ า ลยี ะวณชิ อธบิ ดกี รมศลิ ปากร ถวาย ทรงถอื สายสตู รยกสปั ตปฎลเศวตฉตั ร ชาวพนกั งานลนั่ ฆอ้ งชยั ประโคมสงั ข์ แตรงอน แตรฝรงั่ วงปี่พาทยพ์ ิธบี รรเลงเพลงมหาฤกษ์ ขณะยกสัปตปฎลเศวตฉัตรขึ้นจนถงึ ยอดพระเมรุ 557

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี สมเดจ็ พระเจา้ ลกู เธอ เจ้าฟา้ จฬุ าภรณวลยั ลักษณ์ อัครราชกมุ ารี ทรงเจมิ สัปตปฎลเศวตฉตั ร เวลา ๑๗ นาฬิกา ๑๗ นาที สัปตปฎลเศวตฉัตรขึ้นถึงยอดพระเมรุ เจ้าหน้าที่ยกเชิญเศวตฉัตร สวมบนปลียอดเรียบร้อย ขณะน้ันชาวพนักงานลั่นฆ้องชัย ประโคมสังข์ แตรงอน แตรฝร่ัง วงปี่พาทย์พิธ ียุติการบรรเลง สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าจุฬาภรณวลัยลักษณ์ อัครราชกุมารี พระราชทานสายสูตรให ้นางโสมสุดา ลียะวณิช อธิบดีกรมศิลปากร รบั ไปผูกไว้ท่เี สาบัวกลุ่ม จากน้นั จงึ เสดจ็ ไปประทับรถยนต์ที่นง่ัเสด็จกลับ เป็นเสร็จพธิ ี สมเด็จพระเจ้าลกู เธอ เจา้ ฟ้าจฬุ าภรณวลยั ลกั ษณ์ อคั รราชกมุ ารี ทรงถอื สายสตู รยกสัปตปฎลเศวตฉตั รข้นึ สยู่ อดพระเมรุ 558