tripitaka_27

พระสุตตันตปฎ ก สังยตุ ตนกิ าย ขนั ธวารวรรค เลม ๓ - หนาท่ี 540อาํ นาจความพอใจในสทั ทสญั ญา ฯลฯ ในคนั ธสัญญา ฯลฯ ในรสสญั ญาฯลฯ ในโผฏฐพั พสญั ญา ฯลฯ ในธรรมสัญญา เปนอปุ กเิ ลสแหง จิต.ดกู อนภกิ ษุทง้ั หลาย เมือ่ ใดแล ภกิ ษลุ ะอปุ กเิ ลสแหงจติ ในฐานะ ๖ นี้ไดเม่อื น้ัน จิตของเธอยอ มเปน อนั นอมไปในเนกขมั มะ จิตอนั เนกขัมมะอบรมแลว ยอมปรากฏวา ควรแกก ารงาน ในธรรมทพ่ี ึงทําใหแจงดว ยอภญิ ญา. จบ สัญญาสูตรที่ ๖ ๗. เจตนาสตู ร วา ดวยอุปกิเลสแหง จติ [๕๐๕] กรุงสาวตั ถ.ี ดกู อนภกิ ษุทัง้ หลาย ความกาํ หนดั ดว ยอํานาจความพอใจในรปู สญั เจตนา เปน อุปกิเลสแหง จติ ความกาํ หนดัดว ยอาํ นาจความพอใจในสัททสัญเจตนา ฯลฯ ในคันธสัญเจตนา ฯลฯในรสสัญเจตนา ฯลฯ ในโผฏฐพั พสญั เจตนา ฯลฯ ในธรรมสัญเจตนาเปน อปุ กเิ ลสแหง จิต. ดูกอนภิกษุทง้ั หลาย เม่ือใดแล ภิกษุละอุปกิเลสแหง จติ ในฐานะ ๖ นี้ได เมอื่ นั้น จิตของเธอยอ มเปน อนั นอ มไปในเนกขัมมะ จิตอันเนกขมั มะอบรมแลว ยอ มปรากฏวา ควรแกการงานในธรรมทพี่ งึ ทําใหแ จงดว ยอภญิ ญา. จบ เจตนาสตู รที่ ๗ ๘. ตัณหาสูตร วาดวยอปุ กเิ ลสแหงจติ [๕๐๖] กรงุ สาวตั ถ.ี ดูกอ นภกิ ษุทั้งหลาย ความกําหนดั ดวย

พระสตุ ตันตปฎก สังยุตตนกิ าย ขันธวารวรรค เลม ๓ - หนา ท่ี 541อาํ นาจความพอใจในรปู ตัณหา เปนอุปกเิ ลสแหง จิต. ความกาํ หนัดดวยอํานาจความพอใจในสทั ทตณั หา ฯลฯ ในคันธตณั หา ฯลฯ ในรสตัณหาฯลฯ ในโผฏฐพั พตณั หา ฯลฯ ในธรรมตัณหา เปน อปุ กิเลสแหง จิต.ดกู อนภกิ ษุทั้งหลาย เมอื่ ใดแล ภกิ ษลุ ะอปุ กิเลสแหง จิตในฐานะ ๖ น้ีไดเมือ่ นนั้ จิตของเธอยอมเปน อันนอ มไปในเนกขัมมะ จิตอันเนกขมั มะอบรมแลว ยอมปรากฏวาควรแกการงาน ในธรรมทีพ่ ึงทําใหแจง ดวยอภิญญา. จบ ตัณหาสูตรท่ี ๘ ๙. ธาตุสูตร วา ดวยอปุ กเิ ลสแหง จิต [๕๐๗] กรงุ สาวตั ถ.ี ดูกอ นภิกษุท้ังหลาย ความกาํ หนัดดว ยอํานาจความพอใจในปฐวธี าตุ เปน อปุ กิเลสแหงจติ . ความกําหนดั ดวยอํานาจความพอใจในอาโปธาตุ ฯลฯ ในเตโชธาตุ ฯลฯ ในวาโยธาตุ ฯลฯในอากาสธาตุ ฯลฯ ในวิญญาณธาตุ เปน อปุ กิเลสแหง จติ . ดูกอนภกิ ษทุ ั้งหลาย เมื่อใดแล ภกิ ษลุ ะอุปกิเลสในฐานะ ๖ นไี้ ด เม่อื น้นัจิตของเธอยอมเปน อันนอมไปในเนกขัมมะ จิตอนั เนกขมั มะอบรมแลว ยอมปรากฏวา ควรแกการงาน ในธรรมที่พึงทาํ ใหแ จงดว ยอภญิ ญา. จบ ธาตุสูตรที่ ๙ ๑๐. ขันธสตู ร วาดวยอปุ กิเลสแหงจติ [๕๐๘] กรงุ สาวตั ถ.ี ดูกอนภกิ ษทุ ัง้ หลาย ความกาํ หนัดดวย

พระสตุ ตันตปฎก สงั ยตุ ตนกิ าย ขันธวารวรรค เลม ๓ - หนาท่ี 542อาํ นาจความพอใจในรปู เปน อปุ กเิ ลสแหง จิต. ความกําหนดั ดวยอาํ นาจความพอใจในเวทนา เปน อุปกเิ ลสแหง จติ . ความกําหนัดดวยอาํ นาจความพอใจในสญั ญา เปนอปุ กเิ ลสแหง จติ . ความกาํ หนดั ดว ยอาํ นาจความพอใจสังขาร เปน อุปกิเลสแหงจติ . ความกาํ หนัดดวยอํานาจความพอใจในวญิ ญาณ เปนอุปกิเลสแหงจิต. ดูกอนภกิ ษทุ ั้งหลายเม่อื ใดแล ภกิ ษุละอุปกเิ ลสแหง จติ ในฐานะ ๖ น้ไี ด เมอื่ น้นั แล จติ ของเธอยอ มเปน อนั นอ มไปในเนกขัมมะ จติ อันเนกขัมมะอบรมแลว ยอมปรากฏวาควรแกก ารงาน ในธรรมท่ีพงึ ทาํ ใหแจง ดว ยอภิญญา. จบ ขนั ธสตู รที่ ๑๐ จบ กิเลสสงั ยุต อรรถกถากเิ ลสสังยุต พึงทราบวินิจฉัยในกเิ ลสสงั ยตุ ดังตอ ไปนี้ :- บทวา จิตตฺ สฺเสโส อปุ กกฺ เิ ลโส ความวา (เปน อปุ กเิ ลส)ของจิตดวงไหน ? (เปนอุปกิเลส) ของจิตที่เปน ไปในภูมิ ๔. ถามวา (ฉันทราคะเปนอุปกิเลส) ของจติ ทีเ่ ปนไปในภูมิ ๓นบั วาถกู ตอ ง (แต) (เปนอปุ กเิ ลส) ของโลกตุ ตรจิตไดอยา งไร ? ตอบวา เปนไดเ พราะหา มการเกิดขน้ึ (แหง โลกตุ ตรจติ )อธบิ ายวา ฉนั ทราคะนั้น พึงทราบวาเปน อปุ กิเลส เพราะไมใ หโลกุตตรจติ นั้นเกดิ ขึน้ .

พระสุตตนั ตปฎก สังยุตตนิกาย ขนั ธวารวรรค เลม ๓ - หนาที่ 543 บทวา เนกขฺ มฺมนนิ นฺ  ไดแ ก (จติ ) ทีน่ อมไปในโลกุตตรธรรม ๙. บทวา จติ ฺต ไดแก จติ ทเ่ี จรญิ สมถะ และจติ ที่เจริญวปิ สสนา บทวา อภิฺา สจฉฺ ิกรณีเยสุ ธมฺเมสุ ความวา หรือเม่อื บุคคลจะยดึ ถอื ธรรมอยางหน่ึง ในบรรดาธรรมคืออภญิ ญา ขอ ที่ ๖ ทีพ่ ึงรูแลว ทาํ ใหแจง ดว ยปจ จเวกขณญาณ ก็พึงยึดถือวา เนกขมั มะ ก็คอืพระนิพพานนน่ั เอง. บทที่เหลือในสูตรทั้งหมด มคี วามหมายงา ยท้งั นน้ั แล. จบ อรรถกถากิเลสสังยุต รวมพระสตู รท่ีมใี นสังยุตน้ี คือ ๑. จักขสุ ูตร ๒. รปู สูตร ๓. วญิ ญาณสตู ร ๔. ผัสสสูตร๕. เวทนาสูตร ๖. สญั ญาสตู ร ๗. เจตนาสตู ร ๘. ตัณหาสตู ร ๙. ธาตุสตู ร๑๐. ขนั ธสูตร

พระสตุ ตนั ตปฎก สังยุตตนิกาย ขนั ธวารวรรค เลม ๓ - หนาท่ี 544 ๗. สารปี ตุ ตสังยุต ๑. วิเวกสตู ร วาดวยปฐมณาน [๕๐๙] สมัยหนงึ่ ทา นพระสารีบตุ รอยู ณ พระวิหารเชตวนัอารามของทา นอนาถบณิ ฑกิ เศรษฐี กรงุ สาวตั ถี. ครง้ั นน้ั เปน เวลาเชาทานพระสารบี ตุ รนงุ แลว ถอื บาตรและจีวร เขาไปสูกรงุ สาวตั ถีเพ่อื บิณฑบาต คร้นั เทยี่ วบณิ ฑบาตในกรุงสาวตั ถีแลว กลบั จากบิณฑบาตภายหลังภัต เขา ไปยังปา อันธวัน เพอ่ื พักกลางวัน ถึงปาอนั ธวันแลว น่ังพักกลางวนั ณ โคนไมแหงหนึง่ คร้งั น้ันเปน เวลาเยน็ทานพระสารบี ุตรออกจากทพี่ ักแลว เขา ไปยงั พระวิหารเชตวันอารามของทานอนาถบณิ ฑิกเศรษฐี ทา นพระอานนทไดเ ห็นทา นพระสารีบุตรมาแตไกล จงึ กลา วกะทานพระสารีบุตรวา ทานสารบี ตุ รอินทรียข องทานผองใสนกั สหี นา ของทา นหมดจด ผองใส วันนี้ทา นพระสารีบตุ รอยดู ว ยวหิ ารธรรมอะไร ? ทา นพระสารบี ตุ รตอบวา อาวุโส ดงั เราจะบอก เราสงัดจากกามสงดั จากอกุศลธรรม เขา ปฐมฌาน มวี ิตกวิจาร มีปต แิ ละสขุ เกดิ แตวิเวกอยู อาวุโส เรานั้นไมไดคิดอยา งนว้ี า เราเขาปฐมฌานอยู หรือวาเขา ปฐมฌานแลว หรอื วาออกจากปฐมฌานแลว แทจริง ทานพระสารีบุตรถอนทิฏฐคิ ืออหงั การ ตัณหาคอื มมังการ และอนุสัยคือมานะออกไดนานแลว ฉะนนั้ ทานพระสารีบุตรจงึ ไมคิดอยางน้ีวา เราเขาปฐมฌานอยู หรือวาเขา ปฐมฌานแลว หรอื วา ออกจากปฐมฌานแลว . จบ วิเวกสตู รที่ ๑

พระสุตตันตปฎ ก สังยตุ ตนกิ าย ขนั ธวารวรรค เลม ๓ - หนา ที่ 545 ๒. อวิตักกสูตร วาดว ยทตุ ยิ ฌาน [๕๑๐] กรุงสาวตั ถี. ทานพระอานนทไ ดเ ห็นทานพระสารบี ุตรมาแตไกล จึงกลา วกะทา นพระสารีบตุ รวา ทานสารบี ุตร อนิ ทรียข องทา นผองใสนกั สีหนาของทา นหมดจด ผอ งใส วันนี้ ทานพระสารีบุตรอยดู วยวิหารธรรมอะไร ? ทานพระสารบี ุตรตอบวา อาวุโส ดงั เราจะบอก เราเขาทุตยิ ฌานอันมีความผองใสแหง จิตในภายใน เปนธรรมเอกผดุ ขึน้ ไมมีวิตก ไมมีวจิ าร เพราะวิตกวิจารสงบไป มปี ต ิและสขุ เกิดแตส มาธิอยู อาวโุ สเรานัน้ มไิ ดคดิ อยางนวี้ า เราเขา ทตุ ยิ ฌานอยู หรือวา เขา ทุติยฌานแลวหรือวา ออกจากทตุ ยิ ฌานแลว ฯลฯ. จบ อวิตกั กสูตรที่ ๒ ๓. ปต ิสตู ร วาดวยตตยิ ฌาน [๕๑๑] กรุงสาวัตถี. ทา นพระอานนทไ ดเ ห็นทานพระสารบี ตุ รมาแตไกล จึงกลาวกะทานพระสารีบตุ รวา ทา นสารีบตุ ร อินทรียข องทา นผอ งใสนกั สีหนา ของทานหมดจด ผอ งใส วนั นี้ ทา นพระสารบี ุตรอยูดว ยวิหารธรรมอะไร ? ทา นพระสารีบุตรตอบวา อาวุโส ดงั เราจะบอก เรามีอุเบกขามีสตสิ ัมปชัญญะ เสวยสขุ ดว ยนามกาย เพราะปติสน้ิ ไป เขา ตตยิ ฌาน

พระสุตตันตปฎก สังยุตตนกิ าย ขนั ธวารวรรค เลม ๓ - หนา ท่ี 546ทพ่ี ระอรยิ เจา ทงั้ หลายสรรเสริญวา ผไู ดฌ านนี้ เปน ผมู อี ุเบกขามีสตอิ ยูเปนสขุ ดงั น้ี อยู เรานั้นมไิ ดคิดอยา งนี้วา เราเขาตติยฌานอยูหรอื วาเขา ตติยฌานแลว หรือวา ออกจากตตยิ ฌานแลว ฯลฯ จบ ปติสูตรท่ี ๓ ๔. อเุ ปกขาสูตร วาดวยจตุตถฌาน [๕๑๒] กรงุ สาวัตถ.ี ทานพระอานนทไดเห็นทานสารีบุตรมาแตไกล จึงกลาวกะทา นพระสารบี ตุ รวา ทานสารบี ุตร อินทรียข องทานผองใสนัก สีหนา ของทานหมดจด ผองใส วันน้ี ทา นพระสารบี ตุ รอยดู ว ยวหิ ารธรรมอะไร ? ทา นพระสารบี ตุ รตอบวา อาวุโส ดังเราจะบอก เราเขา จตุตถฌานอันไมมีทกุ ข ไมม สี ุข เพราะละสขุ ละทุกขแ ละดบั โสมนสั โทมนสั กอ น ๆได มีอเุ บกขาเปนเหตุใหส ติบรสิ ุทธิอ์ ยู อาวโุ ส เรามไิ ดคิดอยางน้ีวาเราเขาจตุตถฌานอยู หรือวาเขาจตตุ ถฌานแลว หรอื วาออกจากจตุตถฌานแลว ฯลฯ จบ อเุ ปกขาสูตรที่ ๔ ๕. อากาสานญั จายตนสูตร วาดว ยอากาสานญั จายตนฌาน [๕๑๓] กรุงสาวัตถ.ี ทานพระอานนทไดเ ห็นทา นพระสารีบตุ รมาแตไกล จงึ กลา วกะทา นพระสารีบตุ รวา ทานสารบี ตุ ร อนิ ทรยี ของ

พระสุตตนั ตปฎก สงั ยุตตนิกาย ขันธวารวรรค เลม ๓ - หนา ที่ 547ทา นผอ งใสนัก สีหนา ของทานหมดจด ผอ งใส วันน้ี ทา นพระสารบี ตุ รอยูดว ยวิหารธรรมอะไร ? ทา นพระสารบี ตุ รตอบวา อาวุโส ดังเราจะบอก เราเขา อากาสานัญจายตนฌานดวยคาํ นึงวา อากาศหาทส่ี ดุ มิได เพราะลวงรปู สญั ญาเสียได เพราะดับปฏฆิ สญั ญาเสียได เพราะไมก ระทาํ ไวในใจซึง่นานตั ตสญั ญาโดยประการท้งั ปวงอยู อาวุโส เรามิไดคดิ อยา งนีว้ าเราเขาอากาสานญั จายตนฌานอยู หรือวา เขาอากาสานญั จายตนฌานแลว หรอื วา ออกจากอากาสานญั จายตนฌานแลว ฯลฯ. จบ อาสาสนญั จายตนสูตรท่ี ๕ ๖. วญิ ญาณัญจายตนสูตร วาดว ยวิญญาณัญจายตนฌาน [๕๑๔] กรงุ สาวัตถ.ี ทานพระอานนทไ ดเห็นทา นพระสารีบตุ รมาแตไกล จงึ กลา วกะทานพระสารีบตุ รวา ทานสารีบุตร อินทรยี ข องทา นผองใสนัก สีหนาของทานหมดจด ผองใส วนั นี้ ทา นพระสารีบุตรอยูด ว ยวิหารธรรมอะไร ? ทานพระสารีบตุ รตอบวา อาวุโส ดังเราจะบอก เราเขาวิญญาณัญจายตนฌานดว ยคาํ นึงวา วิญญาณหาทส่ี ุดมิได เพราะลวงอากาสานญั จายตนฌานเสียไดโ ดยประการท้ังปวงอยู. อาวโุ สเรานั้นมไิ ดคดิ อยางน้ีวา เราเขา วญิ ญาณัญจายตนฌานอย.ู หรอื วาเขา วญิ ญาณญั จายตนฌานแลว หรอื วา อออกจากวญิ ญาณัญจายตนฌานแลว ฯลฯ จบ วญิ ญาณญั จายตนสูตรท่ี ๖

พระสุตตนั ตปฎ ก สังยตุ ตนกิ าย ขันธวารวรรค เลม ๓ - หนา ที่ 548 ๗. อากิญจัญญายตนสตู ร วาดวยอากิญจัญญายตนฌาน [๕๑๕] กรุงสาวตั ถี. ทานพระอานนทไดเหน็ ทา นพระสารบี ตุ รมาแตไกล จึงกลาวกะทานพระสารีบุตรวา ทา นสารีบุตร อนิ ทรยี ของทานผอ งใสนัก สีหนา ของทา นหมดจด ผอ งใส วันนี้ ทาน-พระสารีบุตรอยดู ว ยวหิ ารธรรมอะไร ? ทานพระสารบี ุตรตอบวา อาวโุ ส ดงั เราจะบอก เราเขาอากิญจัญญาตนฌาน ดว ยคํานงึ วา ส่งิ อะไรหนอยหน่งึ ไมม ี เพราะลวงวญิ ญาณัญจายตนฌานเสียไดโดยประการท้ังปวงอยู อาวโุ สเราน้นั มไิ ดคดิ อยา งนว้ี า เราเขาอากญิ จญั ญายตนฌานอยู หรือวาเขา อากญิ จญั ญายตนฌานแลว หรือวา ออกจากอากิญจัญญายตนฌานแลว ฯลฯ. จบ อากิญจัญญายตนสตู รท่ี ๗ ๗. เนวสญั ญานาสัญญายตนสูตรวา ดว ยเนวสญั ญานาสญั ญายตนฌาน [๕๑๖] กรุงสาวัตถี. ทา นพระอานนทไดเ หน็ ทานพระสารีบตุ รมาแตไ กล จงึ กลาวกะทานพระสารีบตุ รวา ทา นสารีบุตร อนิ ทรียข องทานผอ งใสนัก สีหนาของทานหมดจด ผองใส วนั น้ี ทา นพระสารบี ุตรอยดู ว ยวิหารธรรมอะไร ?

พระสุตตันตปฎ ก สงั ยุตตนกิ าย ขนั ธวารวรรค เลม ๓ - หนา ที่ 549 ทา นพระสารบี ุตรตอบวา อาวโุ ส ดงั เราจะบอก เราเขาเนวสญั ญานาสัญญายตนฌาน เพราะลวงอากญิ จัญญายตนฌานเสียไดโดยประการทง้ั ปวงอยู เรานั้นมไิ ดคิดอยา งน้ีวา เราเขาเนวสญั ญานา-สัญญายตนฌานอยู หรือวาเขา เนวสัญญานาสญั ญายตนฌานแลวหรือวา ออกจากเนวสญั ญานาสญั ญายตนฌานแลว ฯลฯ. จบ เนวสัญญานาสัญญายตนสูตรที่ ๘ ๙. สัญญาเวทยิตนิโรธสูตร วา ดวยสัญญาเวทยติ นโิ รธ [๕๑๗] สมยั หนึง่ ทานพระสารีบตุ รอยู ณ พระวิหารเชตวนั -อารามของทา นอนาถบณิ ฑิกเศรษฐี กรงุ สาวัตถี. ครงั้ นนั้ เปน เวลาเชาทา นพระสารีบุตรนุงแลว ถือบาตรและจวี รเขา ไปบิณฑบาตยงักรงุ สาวตั ถี คร้ันเที่ยวบิณฑบาตในกรุงสาวตั ถีแลว กลับจากบิณฑบาตภายหลงั ภัต เขาไปยงั ปาอนั ธวันเพือ่ พกั กลางวัน ถงึ ปาอนั ธวันแลว น่งั พกั กลางวนั อยูท ่ีโคนไมแ หงหนง่ึ คร้ังนั้นเปน เวลาเย็นทานพระสารีบตุ รออกจากท่พี กั แลว เขาไปยังพระวิหารเชตวนัอารามของทานอนาถบิณฑิกเศรษฐี ทานพระอานนทไ ดเหน็ทานพระสารีบุตรมาแตไ กล จงึ กลา วกะทานพระสารบี ุตรวา ทานสารบี ุตรอนิ ทรียข องทา นผองใสนัก สหี นา ของทา นหมดจด ผอ งใส วนั น้ีทานพระสารีบตุ รอยดู ว ยวหิ ารธรรมอะไร ? ทานพระสารีบตุ รตอบวา อาวโุ ส ดังเราจะบอก เราเขาสัญญา-เวทยิตนโิ รธ เพราะลวงเนวสญั ญานาสญั ญายตนฌานเสยี ไดโดย

พระสตุ ตันตปฎ ก สงั ยุตตนกิ าย ขนั ธวารวรรค เลม ๓ - หนา ท่ี 550ประการท้ังปวงอยู อาวุโส เรามไิ ดคดิ อยา งนีว้ า เราเขา สัญญา-เวทยติ นโิ รธอยู หรือวาเขา สัญญาเวทยติ นโิ รธแลว หรอื วา ออกจากสญั ญาเวทยติ นิโรธแลว แทจรงิ ทา นพระสารบี ุตร ถอนอหังการมมงั การ และมานานสุ ัยออกไดน านแลว ฉะน้ัน ทา นพระสารบี ุตรจงึมไิ ดค ดิ อยางน้ีวา เราเขาสญั ญาเวทยิตนิโรธอยู หรอื วาเขา สญั ญา-เวทยติ นิโรธแลว หรอื วาออกจากสัญญาเวทยติ นโิ รธแลว . จบ สัญญาเวทยิตนโิ รธสตู รที่ ๙ ๗. อรรถกถาสารีปตุ ตสงั ยตุ อรรถกถาสูตรที่ ๑-๙ พงึ ทราบวนิ จิ ฉยั ในสตู รที่ ๑ แหงสารปี ุตตสังยุต ดงั ตอ ไปน้ี :- บทวา น เอวํา โหติ ความวา เพราะทานละอหงั การ(ความสําคญั วาเรา) และมมงั การ (ความสําคัญวาของเรา) ไดแลวจงึ ไมม คี วามคดิ อยา งนี.้ แมในสูตรท่ี ๒ เปนตน (จนถึงสูตรที่ ๙) กม็ ีนยั (ความหมายอยา งเดียวกนั ) น้.ี จบ อรรถกถาสตู รท่ี ๑-๙