tripitaka_09

พระวนิ ัยปฎ ก จุลวรรค เลม ๗ ภาค ๒ - หนาที่ 427 ๓. ทานโจทดว ยคําหยาบ ไมโจทดว ยคําสภุ าพ ทานตองเดอื ดรอน ๔. ทา นโจทดวยเรอ่ื งไมประกอบดว ยประโยชน ไมโ จทดวยเร่ืองประกอบดว ยประโยชน ทา นตอ งเดอื ดรอน ๕. ทา นมุง รา ยโจท มิใชมีเมตตาจิตโจท ทานตอ งเดอื ดรอ น ดกู อนอุบาลี ภิกษผุ ูโจทกโ ดยไมเปนธรรม พงึ ถงึ ความเดือดรอนดวยอาการ ๕ นี้ ขอนัน้ เพราะเหตุไร เพราะภกิ ษแุ มอ่นื ไมพ งึ สาํ คัญเร่อื งท่ีโจทดว ยคําเทจ็ . ผถู กู โจทโดยไมเ ปนธรรมไมต อ งเดอื ดรอ น [๕๐๗] พระอุบาลีทูลถามวา กภ็ กิ ษผุ ูถกู โจทกโ ดยไมเปน ธรรม ไมตอ งเดอื ดรอนดว ยอาการเทา ไร พระพทุ ธเจาขา . พระผมู ีพระภาคเจา ตรสั วา ดูกอ นอุบาลี ภกิ ษุผูโจทกโดยไมเ ปนธรรม ไมตองเดอื ดรอน ดวยอาการ ๕ คือ:- ๑. ทา นถกู โจทโดยกาลไมควร ไมถ ูกโจทโดยกาลอนั ควร ทา นไมตอ งเดือดรอ น ๒. ทานถกู โจทดว ยเรือ่ งไมจ รงิ ไมไ ดถกู โจทดว ยเรื่องจรงิ ทานไมตอ งเดอื ดรอ น ๓. ทา นถูกโจทดวยคําหยาบ ไมถ กู โจทดว ยคาํ สภุ าพ ทานไมต อ งเดอื ดรอ น ๔. ทานถูกโจทดวยเรอ่ื งไมป ระกอบดว ยประโยชน ไมไดถ กู โจทดวยเร่ืองประกอบดว ยประโยชน ทา นไมต อ งเดือดรอ น ๕. ทานถกู โจทดว ยมงุ ราย ไมถูกโจทดว ยเมตตาจติ ทา นไมต อ งเดือดรอ น.

พระวนิ ัยปฎ ก จลุ วรรค เลม ๗ ภาค ๒ - หนาท่ี 428 ดูกอนอบุ าลี ภกิ ษผุ ูถูกโจทโดยไมเปน ธรรม ไมตองเดือนรอ นดวยอาการท้งั ๕ น้.ี ผูโจทยโดยเปน ธรรมไมตอ งเดอื นรอน [๕๐๘] พระอุบาลที ลู ถามวา ภกิ ษุผูโ จทกโ ดยเปนธรรม พึงถึงความไมเดอื ดรอน ดวยอาการเทา ไร พระพทุ ธเจา ขา . พระผูมีพระภาคเจาตรสั วา ดกู อนอุบาล.ี ภกิ ษผุ ูโ จทกโ ดยเปน ธรรมพึงถึงความไมเดอื ดรอน ดว ยอาการ ๕ คือ :- ๑. ทา นโจทโดยกาลอนั ควร ไมใชโจทโดยกาลอันไมควร ทา นไมตองเดอื ดรอน ๒. ทานโจทดว ยเรือ่ งจริง ไมใ ชโจทดว ยเรอ่ื งไมจ ริง ทานไมต องเดอื ดรอน ๓. ทา นโจทดว ยคาํ สุภาพ ไมใ ชโ จทดวยคําหยาบ ทานไมตองเดอื ดรอน ๔. ทานโจทดว ยเร่อื งประกอบดว ยประโยชน ไมใชโจทดวยเร่อื งไมประกอบดว ยประโยชน ทานไมตอ งเดือดรอ น ๕. ทา นมีเมตตาจิตโจท ไมใชม ุงรา ยโจท ทา นไมตองเดือดรอน. ดูกอนอบุ าลี ภกิ ษุผโู จทกโ ดยเปน ธรรม พงึ ถึงความไมเ ดือดรอ นดว ยอาการ ๕ นี้ ขอ น้นั เปนเพราะเหตุไร เพราะภิกษแุ มอ ่ืนกพ็ ึงสําคัญวา ควรโจทดวยเรอ่ื งจริง. ผถู ูกโจทโดยธรรมตอ งเดือนรอน [๕๐๙] พระอบุ าลที ูลถามวา กภ็ ิกษุผูถ ูกโจทโดยธรรม พึงถงึ ความเดือดรอนดวยอาการเทาไร พระพุทธเจา ขา .

พระวินยั ปฎก จลุ วรรค เลม ๗ ภาค ๒ - หนาท่ี 429 พระผมู พี ระภาคเจา ตรสั วา ดูกอ นอุบาลี ภิกษุผถู ูกโจทโดยธรรมพึงถงึ ความเดอื ดรอนดว ยอาการ ๕ คอื :- ๑. ทา นถูกโจทโดยกาลอันควร ไมใ ชถกู โจทโดยกาลอนั ไมควร ทานตอ งเดอื ดรอ น ๒. ทานถูกโจทดว ยเรือ่ งจริง ไมใชถูกโจทดว ยเร่ืองไมเปน จริง ทา นตองเดือดรอ น ๓. ทานถกู โจทดวยคําสภุ าพ ไมใชถ ูกโจทดวยคาํ หยาบ ทา นตองเดือดรอ น ๔. ทานถกู โจทดวยเรอื่ งประกอบดว ยประโยชน ไมใชถกู โจทดว ยเรอื่ งไมประกอบดวยประโยชน ทานตองเดือดรอน ๕. ทา นถกู โจทดว ยเมตตาจติ ไมใ ชถูกโจทดวยมงุ รา ย ทานตอ งเดอื ดรอน. ดกู อ นอุบาลี ภิกษุผถู ูกโจทโดยธรรม พงึ ถงึ ความเดือดรอนดวยอาการ๕ น้แี ล. ผโู จทกพ ึงมนสิกาธรรม ๕ ประการ [๕๑๐] พระอุบาลีทูลถามวา ภิกษุผูโ จทกป รารถนาจะโจทผูอ่นื พึงมนสิการธรรมเทา ไรไวใ นตน แลว โจทผอู ่ืน พระพทุ ธเจาขา . พระผมู ีพระภาคเจาตรสั วา ดกู อ นอุบาลี ภิกษุผโู จทกปรารถนาจะโจทผูอ น่ื พึงมนสกิ ารธรรม ๕ อยา งไวใ นตน แลว โจทผูอนื่ คือ :- ๑. ความการุญ ๒. ความหวังประโยชน ๓. ความเอน็ ดู ๔. ความออกจากอาบตั ิ ๕. ความทาํ วินัยเปน เบื้องหนา .

พระวินยั ปฎก จลุ วรรค เลม ๗ ภาค ๒ - หนา ท่ี 430 ดกู อนอุบาลี ภกิ ษุผูโ จทยป รารถนาจะโจทผอู นื่ พงึ มนสิการธรรม ๕อยา งน้ไี วใ นตน แลว โจทผอู น่ื . ผถู กู โจทกพึงตัง้ อยูในธรรม ๒ ประการ [๕๑๑] พระอุบาลีทลู ถามวา ก็ภิกษุผูถ ูกโจทก พงึ ตงั้ อยใู นธรรมเทา ไร พระพทุ ธเจาขา. พระผมู ีพระภาคเจาตรัสวา ดกู อนอุบาลี ภกิ ษผุ ูถ ูกโจทก พึงต้งั อยูในธรรม ๒ ประการ คอื ความจรงิ ๑ ความไมขนุ เคือง ๑. ปาติโมกขฐปนขนั ธกะ ที่ ๙ จบ ในขันธกะน้ีมี ๓๐ เร่ือง ๒ ภาณวาร หวั ขอ ประจาํ ขนั ธกะ [๕๑๒] เร่อื งปาปภิกษุในอโุ บสถ ถูกไล ๓ ครัง้ ไมอ อกไป ถกูพระโมคคลั ลานะฉุดออก เรอื่ งอศั จรรยในศาสนาของพระชนิ เจา ทรงเปรียบเทยี บมหาสมุทร คอื อนปุ ุพพสิกขา. เปรยี บดว ยมหาสมุทรอันลมุ ลกึ โดยลําดับพระสาวกไมล ะเมดิ สิกขาบท เปรียบดวยมหาสมุทรตัง้ อยตู ามปกตไิ มลนฝง สงฆยอมขับไลบ คุ คลทศุ ีลออก เปรียบดวยมหาสมุทรซดั ซากศพข้ึนฝง วรรณะ ๔เหลา บวชเปน บรรพชติ แลว ละนามและโคตรเดิม ดจุ แมนํ้าใหญไ หลไปสูมหาสมทุ รแลว ละนามและโคตรเดมิ ภิกษุเปน อันมากปรินิพพาน เปรียบดวยนา้ํ ไหลไปเต็มมหาสมทุ ร พระธรรมวินยั มวี มิ ุตตริ สรสเดียว เปรยี บดว ยมหา-สมทุ รมรี สเค็มรสเดียว พระธรรมวนิ ยั มรี ตั นะมาก เปนที่อยูของพระอรยิ บคุ คล

พระวนิ ัยปฎก จลุ วรรค เลม ๗ ภาค ๒ - หนา ที่ 431๘ จําพวก เปรยี บดวยมหาสมทุ รเปนที่อยขู องหมสู ัตว แลวยังคุณในพระศาสนาใหดาํ รงอยู เร่อื งงดปาตโิ มกขใ นวนั อุโบสถ เร่ืองพระฉัพพคั คยี ค ดิ วา ใคร ๆไมร ูเรา เร่ืองภิกษยุ กโทษกอน. เร่อื งงดปาติโมกขเ ปนธรรม และไมเ ปนธรรม มีมลู ๑. เร่ืองงดปาติโมกขเปน ธรรม และไมเปน ธรรม มีมลู ๒. เรอ่ื งงดปาติโมกขเปนธรรม และไมเ ปนธรรม มีมลู ๓. เรอ่ื งงดปาตโิ มกขเ ปน ธรรม และไมเปน ธรรม มีมลู ๔. เรอื่ งงดปาตโิ มกขเ ปนธรรม และไมเปน ธรรม มมี ูล ๕. เรอ่ื งงดปาติโมกขเ ปน ธรรม และไมเปน ธรรม มีมูล ๖. เรื่องงดปาตโิ มกขเ ปน ธรรม และไมเ ปน ธรรม มมี ลู ๗. เร่ืองงดปาติโมกขเ ปนธรรม และไมเปนธรรม มมี ูล ๘. เรอื่ งงดปาตโิ มกขเปนธรรม และไมเปนธรรม มมี ลู ๙. เรือ่ งงดปาตโิ มกขเปนธรรม และไมเ ปน ธรรม มมี ลู ๑๐. เร่อื งงดปาติโมกขเ พราะวบิ ัติ ๔ อยา ง คือ ศีล อาจาระ ทฏิ ฐิ และอาชีวะ. เร่ืองงดปาติโมกขในสว น ๕ คือ ปาราชกิ สังฆาทเิ สส ปาจิตตยี ปาฏเิ ทสนยี ะ และทุกกฏ. เรื่องงดปาตโิ มกขใ นสว น ๖ มีวธิ ีอยา งนี้ คือ เพราะศีล อาจาระทิฏฐิวิบตั ิ ทม่ี ีภกิ ษมุ ิไดท ําและทาํ . เรอื่ งงดปาติโมกขในสว น ๗ คือ ปาราชกิ สงั ฆาทเิ สส ถุลลจั จยัปาจิตตยี  ปาฏิเทสนียะ ทกุ กฏ และทพุ ภาสติ .

พระวินยั ปฎ ก จุลวรรค เลม ๗ ภาค ๒ - หนา ท่ี 432 เรือ่ งงดปาติโมกข เพราะศลี อาจาระ ทิฏฐิ และอาชีววบิ ัติ ทภี่ ิกษุมิไดทําและทาํ รวม ๘ อยา ง. เรือ่ งงดปาตโิ มกขม ี ๙ วิธี คือ เพราะศีล อาจาระ ทิฏฐิ ทีภ่ กิ ษมุ ิไดทาํ และทง้ั ทาํ และไมท ํา พระผูมพี ระภาคเจา ตรัสแกผ รู ูตามเปนจรงิ อยา งน้ี. จงทราบการงดปาติโมกข ๑๐ อยาง คอื ภกิ ษุตองอาบัตปิ าราชกิ ๑กถาปรารภภกิ ษุผูตอ งอาบัตปิ าราชกิ ยังคา งอยู ๑ ภิกษุบอกลาสิกขา ๑ กถาปรารภภิกษุผบู อกลาสกิ ขายงั คางอยู ๑ ภกิ ษรุ วมสามัคคี ๑ กถาคานสามคั คี ๑คานสามคั คีทคี่ า ง ๑ มีผไู ดเ ห็น ไดย นิ และรงั เกยี จดวยศลี วิบตั ิ ๑ ดวยอาจารบตั ิ ๑ ดวยทฏิ ฐิวิบัติ ๑. เรอ่ื งภกิ ษุเห็นภกิ ษุเอง ภิกษุอนื่ บอกภกิ ษนุ น้ั หรือภกิ ษุผูต องอาบตั ิปาราชกิ นนั้ บอกความจรงิ แกภิกษุนัน้ ภิกษุนัน้ งดปาตโิ มกข. เรือ่ งบรษิ ทั เลิกประชมุ เพราะอนั ตราย ๑๐ อยางใดอยา งหน่ึง คอืพระราชา โจร ไฟ นาํ้ มนุษย อมนุษย สัตวร าย สตั วเ ล้อื ยคลาน ชวี ติพรหมจรรย จงทราบการงดปาติโมกขท เ่ี ปนธรรม และไมเ ปนธรรมตามแนวทาง. เรอ่ื งโจทโดยกาลอันควร โจทดว ยเรือ่ งจรงิ โจทดวยเรื่องเปนประ-โยชนจกั ไดฝ ก ฝาย จักมคี วามทะเลาะเปนตน ผเู ปนโจทกม กี าย วาจา บริสทุ ธิ์มเี มตตาจิต เปนพหูสูต รปู าตโิ มกขท ้ังสอง. เร่ืองภิกษโุ จทโดยกาลอนั ควร ดวยเรอ่ื งจริง ดวยคําสุภาพ ดวยเรอื่ งเปน ประโยชน ดว ยเมตตาจติ . เร่อื งภิกษุเดือดรอน โดยอธรรม พงึ บรรเทาเหมือนอยา งน้นั .

พระวินยั ปฎ ก จุลวรรค เลม ๗ ภาค ๒ - หนา ที่ 433 เร่ืองภกิ ษผุ ูโจทกแ ละถูกโจทเปนธรรม พงึ บรรเทาความเดอื ดรอ นเรอื่ งพระสัมพทุ ธทรงประกาศขอปฏบิ ัตสิ ําหรบั ภกิ ษผุ ูถกู โจทกไ ว ๕ อยาง คอืความการุญ ความหวังประโยชน ความเอ็นดู ความออกจากอาบตั ิ ความทาํวนิ ยั เปน เบอ้ื งหนา. เรื่องท้ังอยูในความสตั ยและความไมขนุ เคอื ง นเี้ ปนธรรมดาของจาํ เลยแล. หวั ขอ ประจาํ ขันธกะ จบ ปาฏิโมกขัฏฐปนักขนั ธกวรรณนา วนิ ิจฉัยในปาฏโิ มกขัฏฐรปนักขนั ธกะ พึงทราบดงั น้ี:- สองบทวา นนฺทิมขุ ิยา รตตฺ ิยา มีความวา ราตรีปรากฎเหมอื นมหี นา อนั เอบิ อ่มิ ในเวลาอรณุ ข้นึ แลว ดวยเหตนุ น้ั พระอบุ าลีเถระจงึ กลา ววา ราตรมี ีหนาชืน่ . บทวา อนฺโตปตู ึ มีความวา ผเู สียขางใน โดยมีความเสยี เพราะกิเลส ในภายในจิตสนั ดานเปน สภาพ. บทวา อวสฺสตุ  มีความวา ผูชมุ แลวดว ยอาํ นาจแหงความรัว่ แหงกเิ ลส. บทวา กสมฺพุชาต มีความวา ชอ่ื วา ผเู ศรา หมอง เพราะเปน ผูมีโทษเกล่ือนกลาด.

พระวินยั ปฎก จุลวรรค เลม ๗ ภาค ๒ - หนาที่ 434 ดวยคําวา ยาว พาหาคหณาป นาม พระผูม ีพระภาคเจา ทรงแสดงพระประสงคว า จริงอยู โมฆบรุ ษุ นน้ั พอไดฟงคําวา อานนท บริษทัไมบ ริสุทธิ์ แลว พึงหลกี ไปเสยี กม็ ี, โมฆบุรุษนน้ั ไมหลกี ไปดวยคําอยา งนน้ัจกั มาเพียงจับแขนเทานั้น. ความมานี้ นาอศั จรรย. ขอ วา น อายตเกเนว ปปาโต โหติ มีความวา มหาสมทุ รเปนของลึกโตรกแตแ รกหามไิ ด คือ เปน ของลึกโดยลาํ ดับ. ขอวา ิตธมฺโม เวล นาตวิ ตตฺ ติ มีความวา มหาสมุทรไมล นฝง คือคันแดนเปนท่ลี งและขน้ึ แหง คลน่ื ทั้งหลาย. สองบทวา ตรี  วาเหติ มคี วามวา คลื่นยอ มพัดขนึ้ ฝง คอื ซัดขึ้นบก. บทวา อฺ าปฏิเวโธ ไดแก ความตรสั รูพระอรหตั . คาํ วา ฉนฺนมติวสสฺ ติ น้ี พระผมู พี ระภาคเจาตรัสหมายเอาเนอ้ืความนีว้ า เมือ่ ตองอาบัติแลว ปกปดไว ช่อื วา ตองอาบัตใิ หมอ ่ืน. คําวา ววิ ฏ นาตวิ สฺสติ นี้ พระผูมีพระภาคเจา ตรสั หมายเอาเนื้อความน้วี า ตอ งอาบตั แิ ลวเปด เผยเสีย ช่อื วา ไมต องอาบัตอิ น่ื . [วา ดว ยการงดปาฏโิ มกข] วินิจฉยั ในขอ วา ปต  โหติ ปาฏิโมกขฺ  นี้ พึงทราบดงั น:ี้ - ปาฏิโมกขท เ่ี ปนอันงดกอ นหรือภายหลงั กม็ ี ท่ไี มเ ปนอนั งดกอ นหรือภายหลังกม็ ,ี แตป าฏโิ มกขทีง่ ดในเขตเทาน้ัน จึงเปนอันงด; เพราะฉะนน้ัปาฏโิ มกขอ ันสงฆพ งึ งดเพียงทส่ี วด เร อักษรในคาํ นีว้ า สุณาตุ เม ภนเฺ ตสงฺโฆ อชชฺ ุโปสโถ ปณฺณรโส ยทิ สงฺฆสสฺ ปตตฺ กลลฺ  , สงฺโฆอุโปสถ กเรยฺย นีแ้ ล ชือ่ วา เขต. แตครน้ั สวด ย อกั ษรแลว จึงงดชื่อวางดภายหลัง.

พระวินัยปฎก จุลวรรค เลม ๗ ภาค ๒ - หนา ท่ี 435 เมอ่ื คําวา สุณาตุ เม ยงั ไมท ันไดเ ริ่ม เมื่องดเสยี เปน อนั งดกอ น. ขอ วา อมูลกิ าย ทฏิ วิ ปิ ตตฺ ยิ า ปาฏิโมกขฺ  เปติ อกตายมีความวา วิบัตินัน้ จะเปนการที่บุคคลนนั้ ทาํ แลว หรอื มิไดทาํ ก็ตามที, ความสําคญั ของภิกษุผงู ดปาฏิโมกข ยอมเปนของไมมีมูล ดว ยอํานาจแหง วิบัติท่ไี มมมี ูล. คําวา กตากตาย อนั พระผูม พี ระภาคเจาตรัสรวมทงั้ ๒ อยาง ทัง้ ที่ทํา ทง่ั ท่ไี มท าํ . ขอ วา ธมมฺ ิก สามคคฺ ึ น อุเปติ มคี วามวา เม่ือสังฆกรรมอนั สงฆก ระทําอยู ภิกษไุ มมา ไมมอบฉันทะ และอยพู รอ มหนา คดั คานเพราะความเปน ผปู ระสงคจ ะยังกรรมใหก ําเริบ, ดว ยเหตนุ นั้ เธอตองทกุ กฏ.ปาฏโิ มกขของภกิ ษุผมู อี าบัตติ ดิ ตัวนัน้ แล ยอมเปน อันงด ดวยประการฉะน้ี. บทวา ปจจฺ าทยิ ติ มีความวา ยอ มกลับถือวา กรรมตอ งทาํ ใหม.เพราะการร้อื น้ัน เธอยอ มตองปาจิตตีย. ปาฏโิ มกขข องภิกษุผมู อี าบัตติ ดิ ตวั แมนน้ั แล ยอ มเปน อนั งด ดวยประการฉะนี้. ในคําวา เยหิ อากาเรหิ เยหิ ลงิ เฺ คหิ เยหิ นิมติ ฺเตหิ นีพ้ ึงทราบ เคร่ืองหมายรูมีอาการเปน ตน ในองคท ั้งหลายมียงั มรรคกับมรรคใหจ ดกนั เปน ตน. วตั ถทุ ี่ไดเ ห็นแลว และวัตถุทีไ่ ดฟงแลว ในคาํ วา เตน ทิฏเนเตน สเุ ตน ตาย ปริสงกฺ าย น้ี มาแลวในพระบาลนี ั่นเอง ก็ถาวา ภิกษุพงึ ยังความรังเกยี จใหเกดิ ขนึ้ เพราะวตั ถทุ ไี่ ดเหน็ และไดฟง แลว เหลา นนั้ ไซร, คําวา ดว ยความรังเกยี จน้ัน พระผูมพี ระภาคเจาตรัสหมายเอาความรังเกยี จน้ัน.

พระวินยั ปฎ ก จุลวรรค เลม ๗ ภาค ๒ - หนา ท่ี 436 [วาดวยองคแหงการฉวยอธกิ รณ] ภิกษผุ ูป ระสงคจะชาํ ระพระศาสนาใหหมดจด จงึ ฉวยอธิกรณใ ด ดวยตน, อธิกรณน ัน้ พระอุบาลเี ถระเรยี กวา อตฺตาทาน ในคําวา อตตฺ าทานอาทาตุกาเมน. กาลนี้ คือ ราชภัย โจรภยั ทุพภกิ ขภัย กาลท่ฝี นเปย กชมุ เปนสมัยมใิ ชกาล ในคาํ วา อกาโล อมิ  อตตฺ าทาน อาทาตุ น้ี กาลพึงเหน็ แผกกนั . ขอ วา อภูต อทิ  อตตฺ าทาน มคี วามวา อธิกรณนไ้ี มม,ี อธบิ ายวา ถาวา ภิกษเุ มอ่ื พจิ ารณาทราบอยางน้ีวา อธรรม เราถือวา เปน ธรรม,หรอื วา ธรรม เราถอื วา เปน อธรรม หรอื วามใิ ชว ินยั เราถอื วา วินยั ,วินยั เราถือวา มิใชวนิ ัย, หรือวา บุคคลทศุ ีล เราถอื วา บุคคลมีศลี หรอืวา บุคคลมีศลี เราถอื วา บคุ คลทุศีล. อธิกรณท่จี รงิ พึงทราบโดยปริยายอนั แผกกนั . อธกิ รณใด เปน ไปเพ่อื อนั ตรายแหง ชีวติ หรอื เพอื่ อนั ตรายแกพรหมจรรย อธกิ รณน้ีช่อื วา ไมประกอบดว ยประโยชน ในคาํ วา อนตฺถ-สหฺ ติ  อิท อตฺตาทาน น้.ี อธกิ รณท ีแ่ ผก (จากนนั้ ) ช่ือวา ประกอบดว ยประโยชน. ขอวา น ลภสิ สฺ ามิ สนฺทิฏเ  สมฺภตเฺ ต ภิกขฺ ู มคี วามวาจริงอยู ในกาลบางคราว ภิกษทุ ั้งหลายผูส นับสนนุ ฝายของตนเห็นปานนัน้ ยอมเปนผูอันเธอไมอ าจทีจ่ ะได ในเพราะภยั มรี าชภัยเปน ตน. พระผูมพี ระภาคเจาทรงหมายเอาความไมไดนั้น จงึ ตรัสวา เราจักไมไ ด. แตใ นกาลบางคราวภกิ ษทุ ง้ั หลายเหน็ ปานนั้น เปน ผอู นั เธออาจทีจ่ ะได เพราะเปน ความปลอดภยั

พระวินยั ปฎก จลุ วรรค เลม ๗ ภาค ๒ - หนา ท่ี 437และมีภิกษาดีเปนตน. พระผมู ีพระภาคเจาทรงหมายเอาความไดน้ัน จงึ ตรัสวาเราจกั ได. ขอวา ภวิสสฺ ติ สงฆฺ สสฺ ตโตนิทาน ภณฑฺ น มคี วามวาความบาดหมาง ความทะเลาะ ความแกง แยง ความวิวาท และความแตกแหง สงฆ จกั มีแกส งฆ เหมือนมแี กพ วกภิกษชุ าวกรุงโกสมั พ.ี ขอวา ปจฺฉาป อวิปฺปฏสิ ารกร ภวิสฺสติ มคี วามวา ความหวนระลึกถงึ อธกิ รณนนั้ ในภายหลัง ไมท าํ ความเดือดรอ นใหเ หมอื นความหวนระลกึ ของพระมหากสั สปเถระ ผทู าํ ปญจสติกสังคตี ิขมขส่ี ภุ ัททภิกษผุ บ วชเม่อื แก, และเหมือนความหวนระลึกของทานพระยสะผทู ําสัตตสติกสงั คตี ิ ขม ขี่ภกิ ษหุ มืน่ รูป เพราะอธิกรณม วี ัตถุ ๑๐, และเหมือนความหวนระลกึ ของพระ-โมคคัลลีบตุ รติสสเถระผทู ําสหสั สกสงั คีติ ขม ข่ีภกิ ษุ ๖ หมน่ื รูป ไมท าํ ความเดือดรอนใหใ นภายหลังฉะนนั้ . ทั้งอธกิ รณทปี่ ระกอบดวยองค ๕ อยา งนัน้อันภกิ ษโุ จทแลว ยอ มเปนไป เพอื่ ความที่พระศาสนาเปนของมสี ิรเิ พยี งดังดวงจันทรและดวงอาทิตย อันปราศจากโทษเคร่ืองเศรา หมอง [วาดวยธรรมท่ีโจทกพ งึ ตรวจดูในตน] วนิ จิ ฉยั ในคําวา อจฺฉิทฺเทน อปฺปฏิม เสน เปนอาทิ พงึ ทราบดงั นี้ :- บรรดาคฤหสั ถและบรรพชิตท้งั หลาย ผใู ดผหู น่งึ เปนผูอนั บุคคลใดประหารแลวกด็ ี แพทยกรรมทัง้ หลาย มกี ารผาฝเปน ตน อนั บุคคลใดทําแลวแกค ฤหสั ถท ง้ั หลายกด็ ี กายสมาจารของบคุ คลน้นั เปน ชอ งทะลุ เหมือนใบตาลท่ีปลวกกิน และชอื่ วา มีโทษที่ควรสอดสอ ง เพราะเปน ของที่จะพงึ อาจเพอ่ื ลูบคลําได คือเพือ่ จับคราในทีใ่ ดที่หน่ึงได. กายสมาจารท่ีแผกกัน พงึทราบวา ไมม ีชอ งทะลุ ไมมโี ทษทคี่ วรสอดสอ ง.

พระวนิ ยั ปฎก จุลวรรค เลม ๗ ภาค ๒ - หนาท่ี 438 สว นวจีสมาจาร ยอ มเปน ชอ งทะลุ และมีโทษควรสอดสอ ง เพราะพดู ปด พดู เสยี ดแทง พูดสอ เสียด และโจทอาบัติไมม มี ูลเปน ตน. วจีสมาจารทีแ่ ผกกนั พงึ ทราบวา ไมมชี องทะลุ และไมม ีโทษที่ควรสอดสอ ง. ขอ วา เมตฺต นุ โข เม จิตตฺ  มคี วามวา จติ ของเรามีเมตตาตัดกงั วล ถงึ ทับแลวดวยความใสใจกัมมฏั ฐานภาวนา. บทวา อนาฆาต ไดแกเวนจากอาฆาต. อธิบายวา ปราศจากอาฆาตดว ยอํานาจแหงความขม ไว. ขอ วา อทิ  ปน อาวุโส กตถฺ วตุ ตฺ  ภควตา มีความวา สกิ ขาบทน้ี พระผูม พี ระภาคเจา ตรสั แลวที่เมอื งไหน ? [วาดวยธรรมทโ่ี จทกพ งึ ต้งั ในตน] วนิ จิ ฉัยในคําวา กาเลน วกฺขามิ เปน อาทิ พึงทราบดงั น้ี :- ภกิ ษุรูปหนงึ่ เมอ่ื ยงั บุคคลผูห น่งึ ใหทาํ โอกาสแลว จงึ โจท ชื่อวา กลา วโดยกาล เม่อื โจทในทามกลางสงฆ ทา มกลางคณะ โรงสลากขาวตม โรงวิตกทางที่เท่ยี วภกิ ษาและโรงฉันเปน ตน กด็ ี ในขณะทอ่ี ปุ ฏ ฐากท้งั หลายปวารณากด็ ีช่อื วา กลาวโดยมิใชกาล. เมอื่ กลาวดวยคําจริง ช่อื วา กลาวดวยคาํ แท. เมอื่ กลา ววา แนะ ผเู จรญิ แนะทานผใู หญ แนะ ทา นผูเท่ยี วอยูในบรษิ ัท แนะทานผถู ือบังสกลุ แนะทา นธรรมกถกึ นีส้ มควรแกทาน ชอ่ื วากลาวดวยคําหยาบ. แตเมื่อกลาวใหเปน ถอยคําอิงอาศยั เหตวุ า ผูเ จรญิ ทา นเปนผใู หญทานเปนผูเ ที่ยวอยใู นบรษิ ทั ทานเปน ผถู อื บงั สกุล ทานเปน ธรรมกถึก น้ีสมควรแกพวกทาน ช่อื วา กลา วดว ยถอ ยคําไพเราะ.

พระวินัยปฎ ก จลุ วรรค เลม ๗ ภาค ๒ - หนา ท่ี 439 เม่อื กลาวใหเ ปนถอ ยคําองิ อาศัยเหตุ ช่อื วา กลา วดวยถอ ยคาํ ประกอบดว ยประโยชน. ขอ วา เมตฺตจติ โฺ ต วกฺขามิ โน โทสนฺตโร มคี วามวา เราจกั เขา ไปตงั้ เมตตาจติ กลาว จักไมเปนผมู ีจติ ประทุษรา ยกลา ว. [วาดวยธรรมทโ่ี จทกพ งึ พจิ ารณาในตน] สองบทวา อชฌฺ ตตฺ  มนสกิ รติ ฺวา ไดแก พงึ ยงั ความคดิ ของตนใหเ กดิ ขน้ึ . บทวา การุ ฺ ตา นัน้ ไดแก ความมกี รณุ า. พระผมู ีพระภาคเจา ทรงแสดงกรุณาและธรรมเปนสว นเบอื้ งตนแหงกรุณา ดวยความมีกรณุ าน้ี. ความใฝห าประโยชน ชอ่ื วา ความเปนผแู สวงประโยชน. ความประกอบพรอ มดวยประโยชนเ กอื้ กลู นนั้ ช่ือวา ความเปนผูอนุเคราะห. พระผมู ีพระภาคเจา ทรงแสดงเมตตาและธรรมเปนสว นเบื้องตน แหงเมตตา ดวยความเปนผแู สวงประโยชน และความเปน ผูอนุเคราะหแ มท ้งั ๒. การใหอ อกเสียจากอาบัติแลว ใหต ั้งอยูในสวนแหง ผหู มดจด ชอื่ วาความออกจากอาบตั .ิ การที่ฟอ งคดแี ลวใหจําเลยใหก าร อางเอาคําปฏญิ ญา ทาํ กรรมตามท่ีปฏญิ ญาอยางไร ช่อื วา ความเปน ผทู ําพระวินัยใหเ ปนท่ีเคารพ ขอวา อเิ ม ปฺจ ธมฺเม มคี วามวา ธรรมเหลาน้ใี ด ทีเ่ รากลาวแลวโดยนยั มคี ําวา การุ ฺตา เปนตน, ภิกษุผูโจทก พึงพจิ ารณาธรรมทัง้ ๕เหลานนั้ ภายในตนแลว จงึ โจทกผูอน่ื ฉะนนั้ แล.

พระวนิ ยั ปฎ ก จุลวรรค เลม ๗ ภาค ๒ - หนา ที่ 440 [วาดว ยธรรมของจาํ เลย] ขอ วา สจฺเจ จ อกุปฺเป จ มีความวา จาํ เลยพึงต้ังอยใู นคาํ จริงและในความเปน ผไู มโกรธ. จริงอยู จําเลยตองใหก ารตามจรงิ และตอ งไมทําอาการโกรธเคือง. อธิบายวา ไมพงึ โกรธดวยตนเอง ไมพึงกระทบกระทง่ัผูอ่ืน. คําที่เหลอื ในที่ทัง้ ปวง ต้นื ทั้งนั้น ฉะนแ้ี ล. ปาฏิโมกขฏั ฐปนกั ขนั ธกวรรณนา จบ

พระวินยั ปฎก จุลวรรค เลม ๗ ภาค ๒ - หนาที่ 441 ภิกขุนีขนั ธกะ เรอ่ื งพระนางมหาปชาบดีโคตมี [๕๑๓] โดยสมัยน้นั พระผมู ีพระภาคพุทธเจา ประทับอยู ณ นโิ คร-ธาราม เขตกรงุ กบลิ พสั ดุ ในสักกชนบท ครง้ั นัน้ พระนางมหาปชาบดีโคตมีเขา ไปเฝาพระผูม พี ระภาคเจา ถวายบงั คมแลวไดย ืนอยู ณ ท่ีควรสวนขา งหนง่ึครัน้ แลว ไดก ราบทลู พระผูมพี ระภาคเจา วา ขอประทานวโรกาส พระพทุ ธเจาขาขอสตรีพึงไดอ อกจากเรอื นบวชเปนบรรพชติ ในพระธรรมวนิ ัยท่ีพระตถาคตประกาศแลว. พระผูม ีพระภาคเจาตรสั หามวา อยา เลย โคตมี เธออยาชอบใจ การที่สตรอี อกจากเรือนบวชเปนบรรพชิต ในธรรมวินยั ทีต่ ถาคตประกาศแลวเลย. แมครง้ั ท่ีสอง . . . แมคร้ังที่สาม พระนางมหาปชาบดโี คตมี ไดกราบทูลพระผมู พี ระ-ภาคเจา วา ขอประทานวโรกาส พระพทุ ธเจา ขา ขอสตรีพงึ ไดอ อกจากเรอื นบวชเปนบรรพชิต ในพระธรรมวินยั ทพี่ ระตถาคตประกาศแลว . พระผูม ีพระภาคเจาตรัสหา มวา อยาเลย โคตมี เธออยา ชอบใจ การท่สี ตรอี อกจากเรอื นบวชเปน บรรพชิต ในธรรมวินยั ท่ีตถาคตประกาศแลว เลย. คร้ังนนั้ พระนางมหาปชาบดีโคตมี ทรงนอยพระทยั วา พระผูมีพระภาคเจา ไมท รงอนญุ าตใหส ตรีออกจากเรือนบวชเปนบรรพชิต ในพระ-ธรรนวินัยท่ีพระตถาคตประกาศแลว มที ุกข เสยี พระทัย มีพระพกั ตรน องดว ยนํ้าพระเนตร ทรงกนั แสง พลางถวายบงั คมพระผูมพี ระภาคเจา ทําประทักษิณเสด็จกลบั ไป.

พระวนิ ัยปฎ ก จลุ วรรค เลม ๗ ภาค ๒ - หนา ที่ 442 [๕๑๔] คร้ังนัน้ พระผมู ีพระภาคเจาประทบั อยูในกรุงกบลิ พัสดุ ตามพระพุทธาภริ มย แลวเสดจ็ หลกี จาริกทางพระนครเวสาลี เสด็จจารกิ โดยลาํ ดับถึงพระนครเวสาลี ขาววา พระองคป ระทับอยทู ก่ี ฏู าคารสาลาปา มหาวัน เขตพระนครเวสาลนี ้นั . คร้งั นนั้ พระนางมหาปชาบดีโคตมใี หป ลงพระเกสา ทรงพระภษู ายอ มฝาด พรอมดว ยนางสากยิ านมี ากดวยกนั เสดจ็ หลีกไปทางพระนครเวสาลีเสด็จถึงเมอื งเวสาลี กูฏาคารสาลาปามหาวนั โดยลําดับ เวลานนั้ พระนางมีพระบาททงั้ สองพอง มพี ระวรกายเกลือกกล้วั ดว ยธุลี มีทกุ ข เสยี พระทยั มีพระพกั ตรนองดวยนํ้าพระเนตร ไดป ระทับยืนกนั แสงอยูทซ่ี มุ พระทวารภายนอก. ทานพระอานนทไดเ ห็นพระนางมหาปชาบดโี คตมี มีพระบาทท้ังสองพอง มพี ระวรกายเกลอื กกล้วั ดวยธลุ ี มีทกุ ข เสยี พระทัย มพี ระพักตรนองดวยนาํ้ พระเนตร ประทับยืนกันแสงอยูท่ซี ุมพระทวารภายนอก คร้นั แลว ไดถามวา ดกู อ นโคตมี เพราะเหตุไร พระนางจงึ มีพระบาทท้งั สองพอง มีพระวรกายเกลอื กกลั้วดว ยธลุ ี มีทุกข เสียพระทัย มีพระพักตรชมุ ดว ยน้าํพระเนตร ประทบั ยนื กนั แสงอยูท่ซี มุ พระทวารภายนอก. พระนางตอบวา พระอานนทเจาขา เพราะพระผูมพี ระภาคเจาไมทรงอนุญาตใหส ตรอี อกจากเรือนบวชเปนบรรพชิต ในพระธรรมวินยั ท่ีพระคถาคตประกาศแลว . พระอานนทก ลาววา ดกู อนโคตมี ถาเชนนั้น พระนางจงรออยูที่น่ีแหละสักครหู น่งึ จนกวา อาตมาจะทลู ขอพระผูม พี ระภาคเจา ใหส ตรอี อกจากเรอื นบวชเปนบรรพชิต ในพระธรรมวนิ ัยท่ีพระตถาคตประกาศแลว .

พระวนิ ยั ปฎก จลุ วรรค เลม ๗ ภาค ๒ - หนา ที่ 443 [๕๑๕] ครงั้ นน้ั ทานพระอานนทเ ขา ไปเฝา พระผมู พี ระภาคเจา ถวายบงั คมน่ัง ณ ที่ควรสวนขา งหนง่ึ แลวกราบทูลวา พระพทุ ธเจา ขา พระนางมหาปชาบดีโคตมนี น้ั มพี ระบาททัง้ สองพอง มีพระวรกายเกลือกกลว้ั ดวยธลุ ีมีทุกข เสียพระทัย มพี ระพกั ตรนองดว ยนํา้ พระเนตร ประทบั ยืนกันแสงอยูทซี่ ุมพระทวารภายนอก ดวยนอ ยพระทัยวา พระผมู พี ระภาคเจาไมท รงอนญุ าตใหส ตรอี อกจากเรอื นบวชเปน บรรพชิต ในพระธรรมวนิ ัยทพี่ ระตถาคตประกาศแลว ขอประทานวโรกาส ขอสตรีพงึ ไดก ารออกจากเรอื นบวชเปน บรรพชติ ในพระธรรมวนิ ัยทีพ่ ระตถาคตประกาศแลว พระพุทธเจาขา . พระผมู ีพระภาคเจาตรัสหามวา อยา เลย อานนท เธออยาชอบใจ การท่ีสตรีออกจากเรือนบวชเปน บรรพชติ ในธรรมวนิ ัยที่ตถาคตประกาศแลวเลย แมค รั้งที่สอง ทา นพระอานนทไดก ราบทลู พระผมู พี ระภาคเจาวา ขอประทานวโรกาส ขอสตรีพงึ ไดการออกจากเรอื นบวชเปน บรรพชติ ในพระ-ธรรมวนิ ยั ทพี่ ระตถาคตประกาศแลว พระพุทธเจาขา . พระผูมีพระภาคเจาตรัสหามวา อยา เลย อานนท เธออยาชอบใจ การทส่ี ตรอี อกจากเรอื นบวชเปนบรรพชิต ในธรรมวินัยที่ตถาคตประกาศแลว เลย. แมค รั้งทสี่ าม ทานพระอานนทไดกราบทูลพระผูม พี ระภาคเจาวา ขอประทานวโรกาส ขอสตรพี งึ ไดการออกจากเรอื นบวชเปน บรรพชิต ในพระธรรมวินยั ท่ีพระตถาคตประกาศแลว พระพุทธเจาขา . พระผูมพี ระภาคเจา ตรัสหา มวา อยาเลย อานนท เธออยาชอบใจ การทสี่ ตรอี อกจากเรือนบวชเปน บรรพชิต ในธรรมวนิ ัยท่ีตถาคตประกาศแลวเลย. ครั้งน้นั ทา นพระอานนทค ิดวา พระผมู ีพระภาคเจาไมท รงอนญุ าตใหส ตรอี อกจากเรือนบวชเปนบรรพชติ ในพระธรรมวินัยท่พี ระตถาคตประกาศ

พระวนิ ัยปฎ ก จลุ วรรค เลม ๗ ภาค ๒ - หนา ท่ี 444แลว ไฉนหนอ เราพงึ ทูลขอพระผูมพี ระภาคเจา ใหสตรอี อกจากเรือนบวชเปนบรรพชิต ในพระธรรมวินัยท่พี ระตถาคตประกาศแลว โดยปริยายสักอยางหนง่ึจึงทลู ถามวา พระพทุ ธเจาขา สตรีออกจากเรอื นบวชเปน บรรพชิต ในพระธรรมวนิ ัยท่ีพระตถาคตประกาศแลว ควรหรอื ไมเ พื่อทาํ ใหแจง แมซ ่ึงโสดา-ปต ตผิ ล สกทิ าคามิผล อนาคามผิ ล หรอื อรหัตผล. พ. ดูกอนอานนท สตรีออกจากเรือนบวชเปน บรรพชิต ในธรรมวนิ ยั ที่ตถาคตประกาศแลว ควรเพอื่ ทาํ ใหแ จงแมซ ึ่งโสดาปต ตผิ ล สกทิ าคามผิ ลอนาคามิผล หรืออรหตั ผล. อ. พระพทุ ธเจาขา ถาสตรีออกจากเรือนบวชเปน บรรพชติ ในพระธรรมวินยั ท่ีพระตถาคตประกาศแลว ควรเพ่ือทาํ ใหแจง แมซ่งึ โสดาปต ตผิ ลสกิทาคามิผล อนาคามิผล อรหตั ผลได พระพทุ ธเจา ขา พระนางมหาปชาบดีโคตมี พระมาตุจฉาของพระผมู ีพระภาคเจา ทรงมีอุปการะมาก ทรงประคับประคอง เลี้ยงดู ทรงถวายขรี ธารา เม่ือพระชนนสี วรรคต ไดใหพ ระผมู ีพระภาคเจาเสวยขีรธารา ขอประทานวโรกาส ขอสตรีพงึ ไดก ารออกจากเรอื นบวชเปน บรรพชิต ในพระธรรมวินัยทพ่ี ระตถาคตประกาศแลว พระพุทธเจา ขา ครธุ รรม ๘ ประการ [๕๑๖] พระผมู พี ระภาคเจาตรสั ถามวา ดูกอนอานนท ถาพระนางมหาปชาบดโี คตมี ยอมรบั ครุธรรม ๘ ประการ ขอน้ันแหละ จงเปน อปุ สมั ปทาของพระนาง คือ:- ๑. ภกิ ษณุ ีอุปสมบทแลว ๑๐๐ ป ตองกราบไหว ลุกรับ ทาํ อัญชลีกรรม สามีจิกรรม แกภิกษุทอ่ี ปุ สมบทในวนั นั้น ธรรมแมน ี้ ภิกษุณีตอ งสกั การะ เคารพ นบั ถอื บชู า ไมล ะเมดิ ตลอดชวี ิต.

พระวินยั ปฎ ก จุลวรรค เลม ๗ ภาค ๒ - หนาท่ี 445 ๒. ภกิ ษุณไี มพ ึงอยจู าํ พรรษาในอาวาสที่ไมม ภี ิกษุ ธรรมแมน้ี ภกิ ษณุ ีตองสกั การะ เคารพ นับถือ บชู า ไมละเมิดตลอดชีวติ . ๓. ภิกษณุ ีตอ งหวงั ธรรม ๒ ประการ คอื ถามวนั อโุ บสถ ๑ เขาไปฟง คําสัง่ สอน ๑ จากภกิ ษสุ งฆทกุ ก่งึ เดือน ธรรมแมน ้ี ภิกษณุ ีตองสกั การะเคารพ นบั ถือ บูชา ไมละเมดิ ตลอดชวี ิต. ๔. ภกิ ษณุ ีอยูจาํ พรรษาแลว ตองปวารณาในสงฆสองฝาย โดยสถานทั้ง ๓ คอื โดยไดเหน็ โดยไดย นิ หรือโดยรังเกียจ ธรรมแมน ้ี ภิกษุณีตอ งสักการะ เคารพ นบั ถอื บชู า ไมล ะเมิดตลอดชวี ิต. ๕. ภกิ ษณุ ีตอ งธรรมท่ีหนักแลว ตอ งประพฤตปิ กขมานัตในสงฆ๒ ฝาย ธรรมแมน ี้ ภิกษุณีตอ งสกั การะ เคารพ นับถอื บชู า ไมละเมดิตลอดชวี ิต. ๖. ภกิ ษุณีตองแสวงหาอุปสมั ปทาในสงฆ ๒ ฝาย เพอ่ื สิกขมานาผมู ีสกิ ขาอันศึกษาแลว ในธรรม ๖ ประการครบ ๒ ปแ ลว ธรรมแมน ี้ ภกิ ษุณีตองสักการะ เคารพ นบั ถือ บูชา ไมละเมดิ ตลอดชวี ิต. ๗. ภิกษณุ ไี มพ งึ ดา บรภิ าษภิกษุ โดยปริยายอยางใดอยางหน่งึธรรมแมน้ี ภิกษุณตี อ งสักการะ เคารพ นบั ถอื บชู า ไมล ะเมดิ ตลอดชวี ิต. ๘. ตงั้ แตว ันนีเ้ ปน ตนไป ปดทางไมใหภิกษุณีทงั้ หลายสอนภิกษุเปดทางใหภกิ ษทุ ั้งหลายสอนภิกษณุ ี ธรรมแมนี้ ภิกษณุ ีตองสักการะ เคารพนับถอื บูชา ไมละเมิดตลอดชวี ติ . ดกู อนอานนท ก็ถา พระนางมหาปชาบดโี คตมี ยอมรับครธุ รรม ๘ประการน้ี ขอ นัน้ แหละจงเปนอุปสมั ปทาของพระนาง. [๕๑๗] ครงั้ น้ัน ทานพระอานนทเรียนครุธรรม ๘ ประการ ในสํานักพระผมู พี ระภาคเจา แลวเขาไปหาพระนางมหาปชาบดโี คตมี ชีแ้ จงวา

พระวนิ ยั ปฎ ก จลุ วรรค เลม ๗ ภาค ๒ - หนาท่ี 446พระนางโคตมี ถาพระนางยอมรบั ครุธรรม ๘ ประการ ขอน้ันแหละจกั เปนอปุ สัมปทาของพระนาง คอื :- ๑. ภิกษณุ ีอปุ สมบทแลว ๑๐๐ ป ตอ งกราบไหว ลกุ รบั ทาํ อัญชลีกรรม สามีจิกรรม แกภ ิกษุท่ีอุปสมบทในวันน้ัน ธรรมแมนี้ ภกิ ษุณีตอ งสกั การะ เคารพ นับถอื บชู า ไมล ะเมดิ ตลอดชวี ิต. ๒. ภกิ ษุณไี มพงึ อยจู าํ พรรษาในอาวาสท่ีไมม ีภกิ ษุ ธรรมแมน ี้ ภกิ ษณุ ีตอ งสักการะ เคารพ นับถือ บูชา ไมล ะเมดิ ตลอดชวี ติ . ๓. ภิกษณุ ีตอ งหวงั ธรรม ๒ ประการ คือ ถามวันอโุ บสถ ๑ เขาไปฟง คําสง่ั สอน ๑ จากภิกษสุ งฆท กุ กง่ึ เดอื น ธรรมแมน ี้ ภิกษุณตี อ งสักการะเคารพ นับถอื บชู า ไมละเมดิ ตลอดชวี ติ . ๔. ภกิ ษุณอี ยจู ําพรรษาแลว ตองปวารณาในสงฆ ๒ ฝาย โดยสถานทั้ง ๓ คอื โดยไดเห็น โดยไดยิน หรือโดยรงั เกียจ ธรรมแมน้ี ภิกษณุ ีตองสกั การะ เคารพ นับถอื บูชา ไมละเมดิ ตลอดชีวิต. ๕. ภิกษณุ ีตอ งธรรมทําหนกั แลว ตอ งประพฤตปิ กขมานัตในสงฆ๒ ฝา ย ธรรมแมน ้ี ภิกษณุ ตี อ งสกั การะ เคารพ นับถือ บชู า ไมล ะเมดิตลอดชวี ิต. ๖. ภกิ ษณุ ตี องแสวงหาอปุ สมั ปทาในสงฆ ๒ ฝาย เพื่อสิกขมานาผูมีสิกขาอนั ศึกษาแลว ในธรรม ๖ ประการ ธรรมแมน ้ี ภกิ ษณุ ีตอ งสกั การะเคารพ นับถอื บูชา ไมล ะเมิดตลอดชวี ติ . ๗. ภิกษุณไี มพ งึ ดา บรภิ าษ ภิกษุโดยปริยายอยางใดอยางหน่ึงธรรมแมนี้ ภกิ ษุณตี อ งสักการะ เคารพ นับถือ บชู า ไมล ะเมดิ ตลอดชีวิต.

พระวินยั ปฎก จลุ วรรค เลม ๗ ภาค ๒ - หนา ที่ 447 ๘. ตั้งแตว นั นเ้ี ปนตนไป ปดทางไมใ หภ กิ ษณุ ที ้งั หลายสอนภิกษุเปด ทางใหภิกษุทั้งหลายสอนภกิ ษณุ ี ธรรมแมน้ี ภกิ ษณุ ตี อ งสักการะ เคารพนับถอื บูชา ไมละเมิดตลอดชีวติ . พระนางโคตมี ถา พระนางยอมรบั ครธุ รรม ๘ ประการนี้ ขอ นน้ั แหละจักเปน อุปสมั ปทาของพระนาง. พระนางมหาปชาบดโี คตมกี ลาววา ขาแตท านพระอานนท ดฉิ ันยอมรับครธุ รรม ๘ ประการนี้ ไมละเมดิ ตลอดชีวิต เปรียบเหมือนหญงิ สาว หรอืชายหนมุ ทีช่ อบแตงกาย อาบนํา้ สระเกลาแลว ไดพ วงอุบล พวงมะลิ หรือพวงลําดวนแลว พึงประคองรับดวยมอื ทง้ั สอง ตั้งไวเหนือเศยี รเกลา ฉะนัน้ . พรหมจรรยไมต ง้ั อยูนาน [๕๑๘] ครงั้ นน้ั ทา นพระอานนทเขาไปเฝาพระผมู ีพระภาคเจา ถวายบงั คมนั่ง ณ ทค่ี วรสวนขางหนงึ่ แลว ไดก ราบทูลวา พระพทุ ธเจา ขา พระนางมหาปชาบดโี คตมี ยอมรบั ครธุ รรม ๘ ประการแลว พระมาตุจฉาของพระผมู ีพระภาคเจา อปุ สมบทแลว . พระผูม ีพระภาคเจาตรสั วา ดูกอนอานนท กถ็ าสตรีจักไมไ ดออกจากเรือนบวชเปน บรรพชิต ในธรรมวินัยท่ตี ถาคตประกาศแลว พรหมจรรยจกัต้งั อยไู ดนาน สทั ธรรมจะพึงตั้งอยูไดต ลอดพันป กเ็ พราะสตรอี อกจากเรือนบวชเปน บรรพชติ ในธรรมวินัยทตี่ ถาคตประกาศแลว บัดน้ี พรหมจรรยจ กั ไมต้ังอยูไดนาน สทั ธรรมจักตงั้ อยไู ดเ พียง ๕๐๐ ปเทา นนั้ ดูกอนอานนท สตรไี ดออกจากเรอื นบวชเปนบรรพชติ ในธรรมวนิ ัยใด ธรรมวนิ ัยน้นั เปน พรหมจรรยไมต ง้ั อยไู ดน าน เปรยี บเหมอื นตระกูลเหลา ใดเหลาหนึง่ ที่มีหญงิ มาก มชี ายนอ ยตระกลู เหลา น้ันถูกพวกโจรผูล กั ทรพั ยก าํ จดั ไดงา ย อกี ประการหน่งึ เปรยี บ

พระวนิ ยั ปฎ ก จุลวรรค เลม ๗ ภาค ๒ - หนา ท่ี 448เหมอื นหนอนขยอกที่ลงในนาขา วสาลีทส่ี มบูรณ นาขา วสาลนี ้ันไมต ั้งอยูไดน านอกี ประการหนึ่ง เปรียบเหมอื นเพล้ยี ที่ลงในไรอ อ ยทส่ี มบรู ณ ไรออ ยนนั้ ไมตง้ั อยไู ดนาน ดูกอนอานนท บุรษุ ก้นั ทํานบแหงสระใหญไ วกอน เพ่ือไมใหนาํ้ ไหลไป แมฉนั ใด เราบญั ญตั คิ รธุ รรม ๘ ประการแกภ ิกษณุ ี เพ่อื ไมใ หภิกษุณีละเมดิ ตลอดชวี ิต ฉนั นนั้ เหมอื นกัน ครธุ รรม ๘ ประการของภิกษณุ ี จบ พทุ ธานญุ าตใหอปุ สมบทภิกษณุ ี [๕๑๙] คร้ังนน้ั พระมหาปชาบดีโคตมเี ขาไปเฝาพระผมู พี ระภาคเจาถวายบังคม ไดย ืน ณ ท่ีควรสวนขางหนง่ึ แลว กราบทูลวา พระพทุ ธเจา ขาหมอ มฉันจะปฏิบัตใิ นนางสากิยานพี วกน้ีอยางไร. ลาํ ดบั น้นั พระผูม ีพระภาคเจา ทรงชแ้ี จงใหพระนางมหาปชาบดีโคตมีเห็นแจง สมาทาน อาจหาญ ราเริง ดวยธรรมีกถาแลว ทีนนั้ พระนางปชา-บดโี คตมผี ูอันพระผมู ีพระภาคเจาไดทรงชีแ้ จงใหเห็นแจง สมาทาน อาจหาญรา เรงิ ดว ยธรรมีกถาแลว จึงถวายบงั คมพระผูมีพระภาคเจา ทําประทักษณิกลบั ไป. ลาํ ดับนัน้ พระผมู พี ระภาคเจา ทรงทําธรรมกี ถาในเพราะเหตุ เปน เคา มลูน้ัน ในเพราะเหตแุ รกเกิดนั้น แลวรบั สั่งกะภิกษทุ ้งั หลายวา ดกู อ นภกิ ษุทัง้ หลาย เราอนญุ าตใหภกิ ษทุ ัง้ หลายอปุ สมบทภกิ ษณุ ี. [๕๒๐] ครัง้ นนั้ ภิกษุณีเหลานน้ั ไดกลาวกะพระมหาปชาบดโี คตมวี าพระแมเจายงั ไมไ ดอุปสมบท แตพ วกดิฉันอปุ สมบทแลว เพราะพระผูมีพระ-ภาคเจา ทรงบัญญัติไวอยางนี้วา ภกิ ษทุ งั้ หลายพงึ ใหอ ปุ สมบทภกิ ษณุ ี ลาํ ดับน้ันพระมหาปชาบดโี คตมเี ขา ไปหาทานพระอานนท อภวิ าทแลว ไดยืน ณ ที่ควร

พระวนิ ัยปฎก จลุ วรรค เลม ๗ ภาค ๒ - หนา ท่ี 449สว นขางหน่งึ แลว กลาววา ทา นพระอานนท ภกิ ษณุ เี หลา น้ันพดู กะดิฉันอยา งนีว้ า พระแมเจา ยงั ไมไ ดอุปสมบท แตพ วกดิฉันอปุ สมบทแลว เพราะพระผูมีพระภาคเจา ทรงบญั ญัติไวอยา งนว้ี า ภกิ ษทุ ง้ั หลายพึงใหอ ปุ สมบทภิกษณุ ีครัง้ นน้ั ทานพระอานนท เขา ไปเฝา พระผูม ีพระภาคเจา ถวายบงั คมนงั่ ณทคี่ วรสวนขางหนงึ่ แลว กราบทูลวา พระพทุ ธเจาขา พระมหาปชาบดีโคตมีกลา วอยางนีว้ า ทา นพระอานนท ภกิ ษณุ พี วกนพ้ี ูดกะดิฉนั อยา งนี้วา พระแม-เจา ยังไมไ ดอปุ สมบท แตพ วกดฉิ ันอปุ สมบทแลว เพราะพระผมู พี ระภาคเจาทรงบญั ญัติไวอยางนว้ี า ภิกษุทงั้ หลายพึงใหอ ปุ สมบทภิกษุณี พระผูม ีพระภาค-เจาตรัสวา ดกู อนอานนท พระมหาปชาบดีโคตมี รับครุธรรม ๘ ประการแลว ในกาลใด พระนางชื่อวาอปุ สมบทแลวในกาลนั้นทเี ดยี ว. ทูลขอพร [๕๒๑] คร้ังนน้ั พระมหาปชาบดโี คตมี เขา ไปหาทานพระอานนทอภิวาท ไดย ืน ณ ทค่ี วรสวนขา งหนง่ึ แลว กลาววา ทา นพระอานนท ดิฉนั จะทูลขอพรอยางหน่งึ กะพระผูมพี ระภาคเจาวา ขอประทานพระวโรกาส พระพุทธเจา ขา ขอพระผมู พี ระภาคเจา พงึ ทรงอนญุ าตการกราบไหว การลุกรบั การทําอัญชลกี รรม สามจี ิกรรม แกภกิ ษุและภิกษุณี ตามลําดบั ผูแ ก ครั้งน้ัน ทานพระอานนทเ ขาไปเฝา พระผมู พี ระภาคเจา ถวายบงั คมนงั่ ณ ทีค่ วรสว นขางหน่ึง แลวกราบทลู วา พระพุทธเจาขา พระมหาปชา-บดีโคตมีกลาวอยา งน้วี า ทานพระอานนท ดฉิ นั จะขอพรอยา งหนึ่งกะพระผูมีพระภาคเจา วา ขอประทานพระวโรกาส พระพทุ ธเจาขา ขอพระผมู พี ระภาคเจาทรงอนญุ าตการกราบไหว การลุกรบั การทาํ อญั ชลีกรรม สามจี ิกรรม แกภิกษุและภกิ ษณุ ี ตามลําดับผแู ก.

พระวนิ ัยปฎก จลุ วรรค เลม ๗ ภาค ๒ - หนา ที่ 450 พระผูมพี ระภาคเจาตรัสวา ดกู อนอานนท ขอ ท่ีตถาคตจะอนุญาตการกราบไหว การลกุ รับ การทําอญั ชลีกรรม สามจี ิกรรม แกม าตคุ ามนน้ั มใิ ชฐานะ มิใชโอกาส เพราะพวกอัญญเดียรถยี ที่มธี รรมอันกลาวไมด ีแลว เหลา นี้ยังไมก ระทําการกราบไหว การลกุ รับ อญั ชลกี รรม สามีจกิ รรม แกมาตคุ ามก็ไฉนเลา ตถาคตจกั อนญุ าตการกราบไหว การลกุ รบั อัญชลีกรรม สามีจกิ รรมแกม าตุคาม. ครงั้ น้ัน พระผูม ีพระภาคเจา ทรงทําธรรมกี ถา ในเพราะเหตุเปนเคามลู น้นั ในเพราะเหตุแรกเกิดนัน้ แลว รบั ส่งั กะภิกษทุ ง้ั หลายวา ดกู อ นภกิ ษุทั้งหลาย ภิกษไุ มพงึ ทําการกราบไหว การลุกรบั อญั ชลีกรรม สามจี กิ รรม แกม าตุคาม รูปใดทาํ ตองอาบัติทกุ กฏ. ทูลถามถึงสิกขาบท [๕๒๒] ครัง้ นนั้ พระมหาปชาบดโี คตมีเขาไปเฝาพระผมู พี ระภาคเจาถวายบงั คม ไดยืน ณ ทค่ี วรสว นขางหน่งึ แลว กราบทูลวา พระพุทธเจา ขาสกิ ขาบทของภิกษณุ เี หลานั้นใด ทท่ี ั่วถึงภิกษุ พวกหมอ มฉนั จะปฏิบัติในสกิ ขาบทเหลา น้นั อยางไร พระพทุ ธเจา ขา. พระผมู พี ระภาคเจาตรสั วา ดกู อ นโคตมี สิกขาบทของภกิ ษณุ เี หลานั้นใด ท่ที ่ัวถึงภิกษุ พวกเธอจงศกึ ษาในสิกขาบทเหลา นัน้ ดจุ ภิกษทุ ้งั หลายศึกษาอยู ฉะนั้น . ม. พระพุทธเจาขา ก็สิกขาบทของภกิ ษุณีเหลานน้ั ใด ทีไ่ มทว่ั ถึงภิกษุ พวกหมอมฉนั จะปฏิบัติในสิกขาบทเหลา น้นั อยางไร พระพุทธเจา ขา. ภ. ดูกอนโคตมี สิกขาบทของภิกษณุ เี หลานัน้ ใด ท่ีไมทว่ั ถึงภกิ ษุพวกเธอจงศกึ ษาในสกิ ขาบทเหลาน้นั ตามที่เราบัญญตั ิไวแ ลว.