คู่มือปฏิบัติสมถวิปัสสนากัมมัฏฐาน_๕_สาย

5 - 129 ธรรมปฏบิ ตั ิ ๕ สาย: สมั มาอรหงักม็ เี กดิ ดบั ขนั ธ ๕ ของกายอรปู พรหมกม็ เี กดิ ดบั ธรรมทท่ี ำใหเ ปน กายอรปู พรหมละเอยี ดกม็ เี กดิ ดบั ขนั ธ ๕ ของกายอรปู พรหมละเอยี ดกม็ เี กดิดบั เกดิ ดบั ทงั้ นน้ั ไมเ หลอื เลย เกดิ ดบั ๆๆ อยอู ยา งน้ี อปุ ปฺ ชชฺ นตฺ ินริ ชุ ฌฺ นตฺ ิ เกดิ ดบั อยอู ยา งนี้ เมอ่ื รจู กั เกดิ ดบั อยา งนี้ เราจะทำอยา งไร ถา ไมฉ ลาด เกดิ ดบั นนั่ มนัสำคญั นกั ถา เกดิ ขนึ้ มนั อยใู นคณุ สมบตั ผิ ดู ที งี่ ดงาม ทร่ี งุ โรจน ทรี่ ่ำรวยที่เปนนเศรษฐี ท่ีเปนคหบดี หรือเปนกษัตริยมหาศาล พราหมณมหาศาลคหบดมี หาศาล ถา เกดิ ในทเี่ ชน นนั้ กพ็ อสบาย ถา ดบั ไปมนั จะไปเกดิ ในท่ีเลวทรามต่ำชา เปน อยา งไร มนั จะเกดิ ในทเี่ ลวทราม ถา เกดิ ในทเ่ี ลวทรามใครๆ กไ็ มช อบ เหตนุ ี้ เราตอ งประกอบความดไี วเ ปน เบอื้ งหนา ตำรบั ตำราไดย นืยนั ไวด งั น้ี มเี กดิ ดบั เชน น้ี เมอ่ื มเี กดิ ดบั เชน นี้ เพราะวา เกดิ ขนึ้ อยา งนน้ัแลว หาเปน อยา งนนั้ ไม แปรไปเสยี อกี เพราะไมเ ทยี่ ง แปรไปอยา งนน้ัอกี ไมเ ทย่ี ง เพราะสภาพมคี วามยกั เยอื้ งแปรผนั อยเู ปน ธรรมดา แกไ ขอยางไรก็ไมได ทา นถงึ ยนื ยนั เปน ตำรบั ตำราวา เหน็ จรงิ ตามสงั ขารทง้ั หลาย อา ยสงั ขารทงั้ หลายเรากไ็ มร เู สยี อกี แลว นะ สงั ขารทง้ั หลายนะ จะเปน บญุ หรอืเปน บาป หรอื จะไมใ ชบ ญุ ไมใ ชบ าปกต็ าม ทบ่ี อกแลว ในเบญจขนั ธท ง้ั ๕ นะ อา ยทเ่ี กดิ ของมนั นะ อา ยทเี่ กดิเวลาใด ปรงุ ใหเ กดิ ขน้ึ เวลาใด กเ็ ปน สงั ขารเวลานน้ั ทเ่ี รยี กวา สงั ขารนะปรงุ ใหเ กดิ ปรงุ ใหเ กดิ เปน มนษุ ย เปน อณั ฑชะ สงั เสทชะ ชลาพชุ ะ อปุ ปาตกิ ะ๔ กำเนดิ ๔ กำเนดิ นแี้ หละ เรยี กวา สงั ขารทง้ั นนั้ ปรงุ ใหม เี ปน ขน้ึ สงั ขารทง้ั หลายเหลา นน้ั แหละ ถา เหน็ ตามปญ ญา หมดทง้ั สากลโลกไมเ ทย่ี งเสยี เลย เหน็ วา ไมเ ทย่ี ง เมอ่ื ใดเหน็ วา ไมเ ทยี่ ง กเ็ มอื่ นน้ั ยอ มเหนอื่ ยหนา ยในทกุ ข วา เวยี นวา ยตายเกดิ อยนู ี้ เอาทจ่ี บทแี่ ลว ไมไ ด

5 - 130 ธรรมปฏบิ ตั ิ ๕ สาย: สมั มาอรหงั เม่ือเห็นเชนน้ันแลวละก็ จิตมันก็ปลอยหมด ความยึดมั่นในเบญจขนั ธท ง้ั ๕ มนั กป็ ลอ ย ไมห ว งไมใ ย ไมอ าลยั เพราะเหน็ จรงิ ตามจรงิ เสยี เชน นนั้ อา ยเหน็ จรงิ ตามจรงิ เชน นนั้ อา ยทางนน้ั จำเอาไว จำเปนรอยใจเอาไว อยา ใหล บเชยี ว นกึ ไวร ำ่ ไป ค่ำมดื ดกึ ดน่ื เทยี่ งคนื อยา งไร นกึไวร ่ำไป นกึ ถงึ ความเกดิ ดบั เหลา นนั้ กเ็ บอื่ หนา ยจากทกุ ข อา ยทเ่ี บอื่ หนา ยจากทกุ ขน น่ั แหละ จติ บรสิ ทุ ธิ์ ใจอยใู นความบรสิ ทุ ธท์ิ เี่ บอื่ หนา ยจากทกุ ขนน่ั ทเ่ี บอ่ื หนา ยอยใู นทกุ ขน น่ั แหละ ทกุ ขค อื ความเกดิ ความแก ความตายเหลา นี้ เบอ่ื หนา ย ใจกว็ า งจากความยดึ ถอื ในเบญจขนั ธท งั้ ๕ นนั่ แหละเปนทางบริสุทธ์ิ เมอื่ รจู กั หลกั จรงิ ดงั นแ้ี ลว สภาพอนั ไมเ ทยี่ งนน่ั แหละทยี่ กั เยอ้ื งแปรผนั ไปนนั่ แหละเปน ทกุ ข ชอ่ื วา เปน ทกุ ขแ ทๆ เพราะเหตใุ ด เพราะวา เกดิขน้ึ แลว เสอ่ื มไป บบี คนั้ อยอู ยา งเดยี ว เกดิ ขน้ึ เสอ่ื มไป บบี คนั้ อยอู ยา งเดยี ว เกดิ ขน้ึ กบ็ บี คน้ั อยู เสอ่ื มไปกบ็ บี คน้ั อยู บบี คนั้ ใหส ตั วเ ดอื ดรอ นอยูดว ยชาตทิ กุ ข ชราทกุ ข พยาธทิ กุ ข ทกุ ขท งั้ นนั้ บบี คนั้ ใหเ ดอื ดรอ นอยรู ำ่ ไปทเี ดยี ว เมอ่ื บบี คน้ั ใหเ ดอื ดรอ นอยอู ยา งน้ี เพราะวา สภาพเหลา นน้ั ๆ เปน ของทนไดย าก เปน ของเดอื ดรอ น เปน ของเรา รอ น เปน ของทรุ นทรุ าย เปนของไมส บาย ทา นถงึ ยนื ยนั วา เมอ่ื ใดเหน็ ตามความจรงิ วา ความเกดิ นน่ั แหละเปน ทกุ ข ไมใ ชเ ปนสขุ เมอ่ื รวู า ความเกดิ นนั่ เปน ทกุ ขแ ลว เมอื่ ใด เมอื่ นน้ั ยอ มเบอื่ หนา ยในทกุ ข เบอ่ื หนา ยในทกุ ขแ ลว ไมอ ยากไดใ นเบญจขนั ธเ หลา นนั้ ปลอ ยเบญจขนั ธเ หลา นน้ั นนั่ แหละ ไดช อื่ วา เปน หนทางหมดจดวเิ ศษ ปลอ ยเสยีไมย ดึ ถอื สบายดว ย หนา ทเ่ี ราปลอ ยเสยี ไดน ะ ลกู หญงิ กด็ ี ลกู ชายกด็ ีภรรยากด็ ี สามกี ด็ ี ใจวา งวางเสยี ไมเ อาธรุ ะเสยี เอาธรุ ะแตค วามบรสิ ทุ ธ์ิของใจเทา นนั้ เทา นนั้ ใจกเ็ ยน็ เปน สขุ รา งกายกอ็ ว น รา งกายกส็ บาย เพราะ

5 - 131 ธรรมปฏบิ ตั ิ ๕ สาย: สมั มาอรหงัวา ทอดธรุ ะเสยี ได นเ้ี ปน ทางหมดจดขนั้ ที่ ๒ ทางหมดจดขนั้ ท่ี ๓ ตามลำดบั ลงไป ทางหมดจดขน้ั ท่ี ๓ วา อตั ตภาพรา งกายอนั นรี้ กู นั อยแู ลว วา ไมใ ชต วัเพราะไมเ ปน ไปในอำนาจ จะวา สกั เทา ใดไมเ ปน ไปในอำนาจ กายมนษุ ยไ มเปนไปในอำนาจ กายมนุษยละเอียดก็ไมเปนไปในอำนาจ กายทิพยกายทิพยละเอียด กายรูปพรหม กายรูปพรหมละเอียด กายอรูปพรหมกายอรปู พรหมละเอยี ด ไมเ ปน ไปในอำนาจทง้ั นนั้ ใครจะมฤี ทธมิ์ เี ดชสกัเทา ใดกต็ ามเถอะ ไมเ ปน ไปในอำนาจ พระพทุ ธเจา จะมฤี ทธมิ์ เี ดชสกั เทา ไรก็มีไป แตวาอายอัตตภาพรางกายไมเปนไปในอำนาจ แตกสลายไปอยางนี้ เพราะฉะนนั้ อตั ตภาพรา งกายอนั นรี้ กู นั อยแู ลว วา ไมใ ชต วั เพราะไมเ ปน ไปในอำนาจ เพราะเปน ปฏปิ ก ษแ กต วั เสยี ดว ย เปน ขา ศกึ แกต วัเสียดวย ไมเปนไปในอำนาจอยางไร จะหามปรามสักเทาหน่ึงเทาใดก็ไมเ ชอ่ื จะแกไ ขสกั เทา ไรกไ็ มเ ปน ไปตามแกไ ข และเปน ขา ศกึ แกต วั เสยี ดว ยถา ยงุ ๆ หนกั เขา กไ็ ดร บั ความทกุ ขย ากลำบากจติ ใจ ไมใ ชพ อดพี อรา ยทเี ดยี วถา ไปแกห นกั เขา กเ็ ดอื ดรอ นหนกั เขา ลองไปแกเ ขา ซิ แกแ ก แกเ จบ็แกต าย แกก นั อยา งไรนะ แกไ มไ ด เปน ขา ศกึ แกต วั แทๆ เพราะเปน สภาพวา งเปลา อตั ตภาพนนี้ ะ เปน สภาพวา งเปลา ไมม อี ะไรเลย ไมม อี ยา งไร กบ็ ดิ ามารดาปยู า ตายายเลา ไปไหน เหลอื แตก ระดกู หรอื กระดกู อยทู ไี่ หนละ ไดรอ ยปพ นั ปห ายไปไหนหมดแลว ไมม เี ลย หายไปหมด นเี้ ปน สภาพวา งอยา งนน้ี ะ เปน ของวา งอยา งนี้ เมอ่ื เปน ของวา งเชน นแี้ ลว ถามวา ใครเลา เปน เจา ของอตั ตภาพเหลา นี้ กายมนษุ ย กายมนษุ ยล ะเอยี ด กายทพิ ย กายทพิ ยล ะเอยี ด กายรปู พรหม กายรปู พรหมละเอยี ด กายอรปู พรหม กายอรปู พรหมละเอยี ด ใคร

5 - 132 ธรรมปฏบิ ตั ิ ๕ สาย: สมั มาอรหงัเปน เจา ของ ไมม เี จา ของ ถามหาเจา ของสกั คนเดยี วไมไ ด ใครจะรบั รองวา ของขา ละ เอา ! รบั ดซู ิ แตกสลายหมด อา ยคำรบั นะ ไมจ รงิ หลอกลวง แตกสลายหมดหายหมด เมอ่ื รคู วามจรงิ อนั นแี้ ลว ทา นถงึ สอนแนะนำไวเ ปน หลกั เปน ฐานแนนอนวา สพเฺ พ ธมมฺ า อนตตฺ า ธรรมทท่ี ำใหเ ปน กายนนั้ ๆ ธรรมทที่ ำใหเ ปนกายมนษุ ย กายทพิ ย กายรปู พรหม กายอรปู พรหม ทงั้ หยาบทงั้ ละเอยี ดธรรมเหลา นนั้ ไมใ ชต วั สพเฺ พ ธมมฺ า อนตตฺ า ธรรมทง้ั หมดนน่ั ไมใ ชต วั เมอ่ืใดเมอ่ื นน้ั ยอ มเหนอ่ื ยหนา ยในทกุ ข นเ่ี ปน ทางหมดจดวเิ ศษ เปน ทางบรสิ ทุ ธ์ิ เพราะฉะนน้ั จะแสดงทางบรสิ ทุ ธใ์ิ หฟ ง ในวนั นนี้ ะ เวลาไมเ พยี งพอเสยีแลว ไมฉ ะนนั้ แลว ละก็ ตรงนจี้ ะไดฟ ง ทางบรสิ ทุ ธท์ิ เี ดยี ว ทางบรสิ ทุ ธเ์ิ ปนสำคญั นะ ทางบรสิ ทุ ธน์ิ ะ ทางบรสิ ทุ ธเิ์ ฉพาะตอ งไปเสน เดยี ว สายเดยี วรอยเดยี วเทา นนั้ จะไปทางอนื่ ไมไ ด จะเอาใจไปจดอน่ื ไมไ ด จะบอกตนทางให ทางบรสิ ทุ ธนิ์ ะ กต็ อ งเอาใจหยดุ นนั่ แหละเปน ทางบรสิ ทุ ธิ์ เอาใจหยดุ นกึ ทไี่ หน ศนู ยก ลางดวงธรรมทที่ ำใหเ ปน กายมนษุ ย ใสบรสิ ทุ ธิ์เทา ฟองไขแ ดงของไก หยดุ อยกู ลางดวงนนั่ แหละ หยดุ ทเี ดยี ว หยดุทน่ี น่ั แหละ เปน ทางบรสิ ทุ ธล์ิ ะ ถกู ละ หยดุ นะ หยดุ ในหยดุ พอรวู า ใจหยดุ กกึ ใจกห็ ยดุ กลางของกลางๆๆๆๆ หยดุ เรอ่ื ยไปนน่ั แหละ นงั่ นอนยืน เดิน ทำใหหยุดอยูอยางนี้แหละ น่ันแหละบริสุทธ์ิละ ราคะไมมีอภชิ ฌาความเพง เพราะอยากได ไมม ี พยาบาทปองรา ยไมม ี เหน็ ผดิ ไมม ีโลภะความอยากไดไ มม ี โทสะความประทษุ รา ยไมม ี โมหะความหลงงมงายไมม ี ราคะความกำหนดั ยนิ ดไี มม ี โทสะความขนุ เคอื งไมม ี โมหะความหลงงมงายไมม ี กามราคานสุ ยั ไมม ี ปฏฆิ านสุ ยั ไมม ี อวชิ ชานสุ ยั ไมม ีหยดุ เขา เถอะ หยดุ นน่ั แหละตง้ั แตต น จนพระอรหตั ทเี ดยี ว นแี่ หละเขา

5 - 133 ธรรมปฏบิ ตั ิ ๕ สาย: สมั มาอรหงัเรยี กวา หนทางบรสิ ทุ ธลิ์ ะ ใหไ ปทางนี้ วนั นท้ี ช่ี แี้ จงแสดงมาเปน ปรยิ าย ตอ งการจะใหร วู า หนทางบรสิ ทุ ธิ์ทใ่ี จหยดุ นี้ ภกิ ษสุ ามเณรถา ทำใหห ยดุ ตรงนไ้ี มไ ดล ะก็ ไมพ บทางบรสิ ทุ ธิ์เลย อบุ าสกอบุ าสกิ าปฏบิ ตั ใิ นศาสนา ทำใจหยดุ ไมไ ด กไ็ มพ บทางบรสิ ทุ ธิ์เลย เขา ทางบรสิ ทุ ธไิ์ มถ กู เลย หยดุ นนั่ แหละเปน เปา หมายใจดำของพระพทุ ธศาสนา เปน โอวาทของพระบรมศาสดาทท่ี รงใหน ยั แกพ ระองคลุ มิ าล เมอ่ื ทรมานพระองคลุ มิ าลจำนนแลว เหน็ วา สไู มไ ดแ ลว เปลง วาจาวา สมณะหยดุ ๆ พระองคท รงเหลยี วพระพกั ตรม า สมณะหยดุ แลว ทา นไมห ยดุ นน่ั แน โอวาทอนั นนี้ ะ หยดุ นนั่ แหละถกู โอวาทของพระศาสดาออกจากพระโอษฐ ถอดมาทเี ดยี ว ถา เราเปน พทุ ธศาสนกิ ชน เชอื่ พระพทุ ธเจา ปฏบิ ตั ติ ามพระพทุ ธเจาละก็ตองทำใจใหหยุด หยุดอยูท่ีกลางของธรรมที่ทำใหเปนกายมนุษยนั่นแหละหยดุ นง่ั นอน ยนื เดนิ ใหห ยดุ อยรู ำ่ ไป ทำไดจ รงิ ๆ อยา งนนั้ ไมไ ดห รอื วดั ปากน้ำเขาทำกนั ไดม าก มที อ่ี ยใู นวดั เวลานเี้ หน็ จะถงึ ๑๐๐ คน ทงั้ภกิ ษุ สามเณร อบุ าสก อบุ าสกิ า เขาทำใจใหห ยดุ ได นน่ั แหละถกู ทางไปของพระพุทธเจาพระอรหันต น่ันแหละเปนทางบริสุทธิ์ละ เมื่อรูจักทางบรสิ ทุ ธด์ิ งั นล้ี ะก็ เมอ่ื เปน มนษุ ยแ ลว อยา ใหเ คลอ่ื นนะ ถา วา เคลอื่ นละกเ็ สยี ทที ม่ี าประสบพบพระพทุ ธศาสนา ท่ีไดชี้แจงแสดงมาตามวาระพระบาลี คล่ีความเปนสยามภาษาตามมตยาธบิ ายพอสมควรแกเ วลา เอเตน สจจฺ วชเฺ ชน ดว ยอำนาจความสจัทไ่ี ดอ า งธรรมปฏบิ ตั ิ ตง้ั แตต น จนอวสานนี้ สทา โสตถฺ ี ภวนตฺ ุ เต ขอความสุขสวัสดี จงบังเกิดมีแกทานท้ังหลาย บรรดามาสโมสรในท่ีนี้ทุกถวนหนาอาตมภาพชแ้ี จงแสดงมาพอสมควรแกเ วลา สมมตุ วิ า ยตุ ธิ รรมกี ถาโดยอรรถนยิ มความเพยี งเทา น้ี เอวํ กม็ ดี ว ยประการฉะน.้ี

5 - 134 ธรรมปฏบิ ตั ิ ๕ สาย: สมั มาอรหงั๑๐.๓ อายตนะ ๑๒ ธาตุ ๑๘ ที่เกิดท่ีดับสัญโญชน ๑๐.๓.๑ พระพทุ ธพจนว า ดว ยการพจิ ารณาเหน็ ธรรมในธรรม คอื อายตนะ (ทเี่ กดิ ทด่ี บั ของสญั โญชน) “ปนุ จปรํ ภกิ ขฺ เว ภกิ ขฺ ุ ธมเฺ มสุ ธมมฺ านปุ สสฺ ี วหิ รติ ฉสุ อชฌฺ ตตฺ กิ - พาหเิ รสุ อายตเนส.ุ กถจฺ ภกิ ขฺ เว ภกิ ขฺ ุ ธมเฺ มสุ ธมมฺ านปุ สสฺ ี วหิ รติ ฉสุ อชฌฺ ตตฺ กิ พาหเิ รสุ อายตเนส.ุ อธิ ภกิ ขฺ เว ภกิ ขฺ ุ จกขฺ ุ จฺ ปชานาติ รเู ป จ ปชานาติ ยจฺ ตทภุ ยํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สฺโญชนํ ตฺจ ปชานาติ ยถา จ อนุปฺปนฺนสฺส สโฺ ญชนสสฺ อปุ ปฺ าโท โหติ ตจฺ ปชานาติ ยถา จ อปุ ปฺ นนฺ สสฺ สโฺ ญชน สสฺ ปหานํ โหติ ตจฺ ปชานาติ ยถา จ ปหนี สสฺ สโฺ ญชนสสฺ อายตึ อนปุ ปฺ าโท โหติ ตจฺ ปชานาต.ิ โสตจฺ ปชานาติ สทเฺ ท จ ปชานาติ ... ฆานจฺ ปชานาติ คนเฺ ธ จ ปชานาติ ... ชวิ หฺ จฺ ปชานาติ รเส จ ปชานาติ ... กายจฺ ปชานาติ โผฏฐ พเฺ พ จ ปชานาติ ... มนจฺ ปชานาติ ธมเฺ ม จ ปชานาติ ยจฺ ตทภุ ยํ ปฏจิ จฺ อปุ ปฺ ชชฺ ติ สโฺ ญชนํ ตจฺ ปชานาติ ยถา จ อนปุ ปฺ นนฺ สสฺ สโฺ ญชนสสฺ อปุ ปฺ าโท โหติ ตจฺ ปชานาติ ยถา จ อปุ ปฺ นนฺ สสฺ สโฺ ญชนสสฺ ปหานํ โหติ ตฺจ ปชานาติ ยถา จ ปหนี สสฺ สโฺ ญชนสสฺ อายตึ อนปุ ปฺ าโท โหติ ตจฺ ปชานาติ จ. อติ ิ อชฌฺ ตตฺ ํ วา ธมเฺ มสุ ธมมฺ านปุ สสฺ ี วหิ รต.ิ พหทิ ธฺ า วา ธมเฺ มสุ ธมมฺ านปุ สสฺ ี วหิ รต.ิ อชฌฺ ตตฺ พหทิ ธฺ า วา ธมเฺ มสุ ธมมฺ านปุ สสฺ ี วหิ รต.ิ สมทุ ยธมมฺ านปุ สสฺ ี วา ธมเฺ มสุ วหิ รต.ิ วยธมมฺ านปุ สสฺ ี วา ธมเฺ มสุ วหิ รต.ิ สมทุ ยวยธมมฺ านปุ สสฺ ี วา ธมเฺ มสุ วหิ รต.ิ ‘อตถฺ ิ ธมมฺ าติ วา ปนสสฺ สติ

5 - 135 ธรรมปฏบิ ตั ิ ๕ สาย: สมั มาอรหงั ปจจฺ ปุ ฏฐ ติ า โหติ ยาวเทว ญาณมตตฺ าย ปฏสิ สฺ ตมิ ตตฺ าย. อนสิ สฺ โิ ต จ วหิ รติ น จ กิ จฺ ิ โลเก อปุ าทยิ ต.ิ เอวมปฺ  โข ภกิ ขฺ เว ภกิ ขฺ ุ ธมเฺ มสุ ธมมฺ านปุ สสฺ ี วหิ รติ ฉสุ อชฌฺ ตตฺ กิ - พาหเิ รสุ อายตเนส.ุ ”๕๑ แปลความวา “ภิกษุทั้งหลาย อีกขอหน่ึง ภิกษุพิจารณาเห็นธรรมในธรรมคือ อายตนะภายในและภายนอก ๖. ภิกษุพิจารณาเห็นธรรมในธรรมคือ อายตนะภายในและภายนอก ๖ อยา งไรเลา . ภกิ ษใุ นธรรมวนิ ยั นี้ ยอ มรจู กั นยั นต า รจู กั รปู และรจู กั นยั นต าและ รปู ทงั้ ๒ นน้ั อนั เปน ทอี่ าศยั บงั เกดิ ของสญั โญชน. อนงึ่ สญั โญชนท ยี่ งั ไมเ กดิ จะเกดิ ขน้ึ ดว ยประการใด ยอ มรชู ดั ประการนนั้ ดว ย. สญั โญชนท ่ี เกิดขึ้นแลว จะละเสียไดดวยประการใด ยอมรูชัดประการน้ันดวย. สญั โญชนท ล่ี ะไดแ ลว จะไมเ กดิ ขนึ้ ตอ ไปดว ยประการใด ยอ มรชู ดั ประการ นน้ั ดว ย. ภกิ ษยุ อ มรจู กั หู รจู กั เสยี ง ... ภกิ ษยุ อ มรจู กั จมกู รจู กั กลนิ่ ... ภกิ ษยุ อ มรจู กั ลน้ิ รจู กั รส ... ภกิ ษยุ อ มรจู กั กาย รจู กั สง่ิ ทจี่ ะพงึ ถกู ตอ งดว ยกาย ... ภกิ ษยุ อ มรจู กั ใจ รจู กั ธรรมารมณ และรจู กั ใจและธรรมารมณท ง้ั ๒ นน้ั อนั เปน ทอี่ าศยั บงั เกดิ ของสญั โญชน. อนง่ึ สญั โญชนท ย่ี งั ไมเ กดิ จะเกดิ ขนึ้ ดว ยประการใด ยอ มรชู ดั ประการนนั้ ดว ย. สญั โญชนท เ่ี กดิ ขนึ้ แลว จะละเสยี ไดด ว ยประการใด ยอ มรชู ดั ประการนนั้ ดว ย. สญั โญชนท ล่ี ะได แลว จะไมเ กดิ ขน้ึ ตอ ไปดว ยประการใด ยอ มรชู ดั ประการนน้ั ดว ย ดงั พรรณนา มาฉะนี้.๕๑ พระไตรปฎ กบาลฉี บบั สยามรฐั เลม ท่ี ๑๐ ทฆี นกิ าย มหาวรรค ขอ ๒๙๒ หนา ๓๓๘-๓๓๙.

5 - 136 ธรรมปฏบิ ตั ิ ๕ สาย: สมั มาอรหงั ภกิ ษยุ อ มพจิ ารณาเหน็ ธรรมในธรรมภายในบา ง. พจิ ารณาเหน็ ธรรม ในธรรมภายนอกบา ง. พจิ ารณาเหน็ ธรรมในธรรมทงั้ ภายในทง้ั ภายนอก บา ง. พจิ ารณาเหน็ ธรรมคอื ความเกดิ ขน้ึ ในธรรมบา ง. พจิ ารณาเหน็ ธรรมคอื ความเสอ่ื มในธรรมบา ง. พจิ ารณาเหน็ ธรรมคอื ทง้ั ความเกดิ ขนึ้ ทง้ั ความเสอื่ มในธรรมบา ง ยอ มอย.ู อกี อยา งหนง่ึ สตขิ องเธอทต่ี ง้ั มนั่ อยู วา ‘ธรรมมอี ยู’ กเ็ พยี งแตส กั วา รู สกั วา อาศยั ระลกึ เทา นนั้ . เธอเปน ผอู นั ตณั หาและทฏิ ฐไิ มอ าศยั อยแู ลว และไมถ อื มน่ั อะไรๆ ในโลก. ภกิ ษทุ ง้ั หลาย อยา งนแ้ี ล ภกิ ษชุ อ่ื วา พจิ ารณาเหน็ ธรรมในธรรมคอื อายตนะภายในและภายนอก ๖ อย.ู ”๑๐.๓.๒ วธิ พี จิ ารณาเหน็ ธาตลุ ะเอยี ดของอายตนะ ๑๒ และธาตุ ๑๘ ซงึ่ ทำหนา ทเ่ี กย่ี วเนอื่ งสมั พนั ธก บั “ใจ” ผทู ปี่ ฏบิ ตั ไิ ดถ งึ ดวงธมั มานปุ ส สนาสตปิ ฏ ฐาน หรอื ถงึ กายในกายทล่ี ะเอยี ดๆ กพ็ งึ นอ มใจตาม และจะสามารถเหน็ ไดพ อสมควร สำหรบั ทา นทถ่ี งึ ธรรมกายแลว กใ็ หร วมใจของทกุ กายใหห ยดุ อยู ณ ศนู ยก ลาง กายพระอรหตั องคท ลี่ ะเอยี ดทส่ี ดุ เจรญิ ฌานสมาบตั ิ (รปู ฌาน ๔) โดยอนโุ ลม และปฏโิ ลม ใหใ จสงดั จากกเิ ลสนวิ รณด แี ลว กใ็ หใ จของพระธรรมกายเพง ลงไป ทศ่ี นู ยก ลางดวงธรรมทท่ี ำใหเ ปน กายมนษุ ย กจ็ ะเหน็ ขนั ธ ๕ สว นละเอยี ด คอื รปู ขนั ธ เวทนาขนั ธ สญั ญาขนั ธ สงั ขารขนั ธ และวญิ ญาณขนั ธ นรี้ วมเรยี กวา ขนั ธโลก ซง่ึ ขยายสว นหยาบออกมาเปน ดวงกาย ดวงเหน็ ดวงจำ ดวงคดิ และ ดวงรู แลว เจรญิ เตบิ โตออกมาเปน กาย ดวงใจ ดวงจติ และดวงวญิ ญาณ ซงึ่ รวมเรยี กวา สตั วโลก ทนี ้ี ใหเ พง ลงไปทกี่ ลางวญิ ญาณขนั ธ ซง่ึ เปน ขนั ธ ๕ สว นทล่ี ะเอยี ดทสี่ ดุ กจ็ ะ เหน็ ธาตธุ รรมสว นละเอยี ดของอายตนะทง้ั ๑๒ ซอ นอยเู ปน ชนั้ ๆ เขา ไปขา งใน อกี คอื

5 - 137 ธรรมปฏบิ ตั ิ ๕ สาย: สมั มาอรหงั จักขวายตนะ อายตนะคือตา, โสตายตนะ อายตนะคือหู, ฆานายตนะอายตนะคอื จมกู , ชวิ หายตนะ อายตนะคอื ลน้ิ , กายายตนะ อายตนะคอื กาย และมนายตนะ อายตนะคอื ใจ นเ้ี ปน ธาตธุ รรมละเอยี ดของอายตนะภายใน ๖ อายตนะภายใน ๖ น้ี เรยี กอกี อยา งหนงึ่ วา “สฬายตนะ” กลางอายตนะภายใน ๖ กย็ งั มธี าตธุ รรมละเอยี ดทที่ ำหนา ทเี่ ปน อายตนะภายนอกอกี ๖ คอื รปู ายตนะ อายตนะทเ่ี ปน รปู สี สณั ฐาน, สทั ทายตนะ อายตนะทเี่ ปน เสยี ง, คนั ธายตนะ อายตนะทเ่ี ปน กลนิ่ , รสายตนะ อายตนะทเี่ ปน รส,โผฏฐพั พายตนะ อายตนะทเ่ี ปน เครอื่ งสมั ผสั ทางกาย และ ธมั มายตนะ อายตนะท่ีเปนอารมณทางใจ รวมเปน อายตนะ ๑๒ เรยี กอกี อยา งหนง่ึ วา “ทวาทสายตนะ” ธาตธุ รรมละเอยี ดเหลา นี้ มลี กั ษณะสณั ฐานเปน ดวงกลมใสดวงเลก็ ๆ ซอ นกนัอยเู ปน ชนั้ ๆ ใสละเอยี ดกวา กนั เขา ไปตามลำดบั ตรงกลางอายตนะ ๑๒ ทล่ี ะเอยี ดทสี่ ดุ นเ้ี อง ยงั มธี าตธุ รรมละเอยี ดของธาตุทงั้ ๑๘ ซอ นอยอู กี เปน ดวงกลมใสละเอยี ดเขา ไปขา งในอกี เหมอื นกนั คอื จกั ขธุ าตุ คอื ธาตเุ หน็ หรอื ธาตรุ บั รปู , โสตธาตุ คอื ธาตไุ ดย นิ หรอื ธาตรุ บั เสยี ง,ฆานธาตุ คอื ธาตไุ ดก ลนิ่ หรอื ธาตรุ บั กลน่ิ , ชวิ หาธาตุ คอื ธาตรุ บั รส, กายธาตุคอื ธาตรุ บั สงิ่ สมั ผสั ทางกายและ มโนธาตุ คอื ธาตสุ ำหรบั รบั อารมณท างใจ เหลานรี้ วมเรยี กวา ธาตรุ บั ๖ แลว ตอ ไปกจ็ ะเปน ธาตกุ ระทบอกี ๖ ไดแ ก รปู ธาตุ คอื ธาตขุ องรปู สี สณั ฐาน,สทั ทธาตุ คอื ธาตขุ องเสยี ง, คนั ธธาตุ คอื ธาตขุ องกลน่ิ , รสธาตุ คอื ธาตขุ องรส,โผฏฐพั พธาตุ คอื ธาตอุ นั เปน สง่ิ สมั ผสั ทางกาย, ธมั มธาตุ คอื ธาตอุ ารมณท างใจและกลางของกลางตอ ไปกเ็ ปน ธาตรุ บั รอู กี ๖ ไดแ ก จกั ขวุ ญิ ญาณธาตุ คอืธาตรุ บั รหู รอื เหน็ รปู สี และสณั ฐาน, โสตวญิ ญาณธาตุ คอื ธาตรุ บั รหู รอื ไดย นิเสยี ง, ฆานวญิ ญาณธาตุ คอื ธาตรุ บั รหู รอื ไดก ลน่ิ , ชวิ หาวญิ ญาณธาตุ คอื ธาตุ

5 - 138 ธรรมปฏบิ ตั ิ ๕ สาย: สมั มาอรหงัรบั รหู รอื ไดร บั รส, กายวญิ ญาณธาตุ คอื ธาตรุ บั รกู ารสมั ผสั และ มโนวญิ ญาณธาตุ คอื ธาตรุ บั รธู รรมารมณ เราจะเหน็ วา ธาตธุ รรมสว นละเอยี ดของขนั ธ ๕ อายตนะ ๑๒ และธาตุ ๑๘ทงั้ หลายเหลา น้ี เปน ดวงกลมใส ดวงเลก็ ๆ ขนาดประมาณเทา หยาดนำ้ มนั งาอนัตดิ อยทู ป่ี ลายขนจามรี ทมี่ ชั ฌมิ บรุ ษุ ไดส ลดั เสยี แลว เจด็ ครงั้ ซอ นกนั อยเู ปน ชน้ั ๆเขา ไปขา งใน ตรงกลางกำเนดิ ธาตธุ รรมเดมิ นน้ั เอง ใสละเอยี ดยงิ่ กวา กนั เขาไปตามลำดับ และนอกจากนี้ ในธาตุธรรมละเอียดเหลาน้ี ยังมีดวงเห็นดวงจำ ดวงคดิ และดวงรู เจอื อยดู ว ยทกุ ดวง ซงึ่ สามารถจะเหน็ ไดด ว ยญาณของพระธรรมกาย เพราะเหตนุ ี้ ธาตธุ รรมละเอยี ดทง้ั หลายเหลา นี้ แมจ ะทำหนา ทต่ี า งๆ กนั แตกเ็ กย่ี วเนอื่ งสมั พนั ธก นั อยา งใกลช ดิ และเปน อตั โนมตั ทิ เี ดยี ว ฉะนนั้ เมอื่ มอี ะไรมากระทบ กจ็ ะกระเทอื นไปถงึ “ใจ” อนั ประกอบดว ย “ดวงเหน็ ” (เหน็ ดว ยใจเพราะธาตเุ หน็ อยตู รงศนู ยก ลางดวงน)้ี ซงึ่ ทำหนา ทร่ี บั อารมณ, “ดวงจำ” ซ่ึงทำหนา ทรี่ วบรวมหรอื จดจำอารมณ, “ดวงคดิ ” ซงึ่ ทำหนา ทนี่ อ มไปหาอารมณและ “ดวงรู” ซง่ึ ทำหนา ทร่ี ู หรอื รบั รอู ารมณโ ดยอตั โนมตั ิ หรอื แมแ ตจ ติ คดิฟุงซานไปจรดหรือไปยึดเกาะอารมณใด ก็จะเปนไปทั้ง ดวงเห็น ดวงจำดวงคดิ และดวงรู และทำหนา ทเี่ กยี่ วเนอ่ื งถงึ กนั หมดทงั้ กายและใจ เปนตนวา เมื่อจิตคิดไปถึงอารมณภายนอกแลวปรุงแตงอารมณนั้นวานา กำหนดั ยนิ ดี และไปยดึ มนั่ ถอื มนั่ กบั สงิ่ ทก่ี อ ใหเ กดิ ความกำหนดั ยนิ ดนี นั้ แมว าประสาทตา หู จมกู ลน้ิ หรอื กาย จะยงั มไิ ดร บั สมั ผสั กบั รปู เสยี ง กลน่ิ รส หรอืสงิ่ อนั สมั ผสั ดว ยกาย เหลา นน้ั กต็ าม ความกำหนัดยินดีน้ัน ไมเพียงแตกระเทือนถึง “ใจ” เทาน้ัน หากแตยังกระเทือนถึงกายดวย เชนวา จะมีปรากฏการณใหเห็นทางสีหนา เพราะโลหิตสบู ฉดี ไปหลอ เลยี้ งรา งกายแรงขนึ้ ดว ย เหลา นเี้ ปน ตน ทงั้ นก้ี เ็ พราะเหตวุ า ดวงเหน็

5 - 139 ธรรมปฏบิ ตั ิ ๕ สาย: สมั มาอรหงัซง่ึ ทำหนา ทร่ี บั และเสวยอารมณอ นั เปน เปลอื กนอกของ “ใจ” นน้ั ตง้ั อยตู รงกลาง“ดวงธรรมทที่ ำใหเ ปน กาย” ซงึ่ ขยายสว นหยาบและเจรญิ เตบิ โตออกมาเปน กายอนั เปน ทอ่ี าศยั และทย่ี ดึ เกาะของ “ใจ” นน่ั เอง อกี ดว ย เนอ่ื งจากดวงเหน็ ดวงจำ ดวงคดิ และดวงรู ซงึ่ ทำหนา ทเี่ ปน “ใจ” ตงั้ อยูคอื อาศยั อยกู บั ขนั ธ ๕ ทง้ั ในสว นทเี่ ปน ธาตธุ รรมละเอยี ดและสว นทเี่ ปน ธาตุหยาบนเี้ อง จงึ มอี ปุ าทานคอื ความยดึ มนั่ ถอื มน่ั ในขนั ธ ๕ ดงั กลา ว เพราะอวชิ ชาคอื ความไมร สู ภาวะของสงั ขารและอรยิ สจั ๔ ตามทเี่ ปน จรงิ ครอบคลมุจติ ใจอยู ฉะนนั้ เวลามสี งิ่ หนงึ่ สง่ิ ใดอนั จะกอ ใหเ กดิ ความทกุ ข มากระทบสว นหนงึ่ สว นใดของขนั ธ ๕ น้ี กจ็ ะรสู กึ เปน ทกุ ขเ ดอื ดรอ น, แตถ า มสี ง่ิ ทจี่ ะกอ ใหเ กดิ ความสุขมากระทบ ก็จะรูสึกเปนความสุข โดยจะแสดงออกทางดวงเห็น ดวงจำดวงคดิ และดวงรู นเี้ อง กลา วคอื เวลาทรี่ สู กึ เปน สขุ กจ็ ะเหน็ เปน ดวงใส แตเ วลาเปน ทกุ ข กจ็ ะเหน็ เปน ดวงขนุ ถา เฉยๆ คอื ไมส ขุ ไมท กุ ข กจ็ ะเปน ดวงทม่ี ลี กั ษณะกลางๆไมใ สไมข นุ นเ้ี อง คอื การเหน็ เวทนาในเวทนา เปน ภายในตนเอง แตถ า ประสงคท จี่ ะเหน็ เวทนาของผอู น่ื กใ็ หน อ มเอาธาตธุ รรมของผนู นั้มาตง้ั ทศี่ นู ยก ลางกายทสี่ ดุ ละเอยี ดของเรา กจ็ ะพจิ ารณาเหน็ ทด่ี วงเหน็ นน้ั เองวา เปน สขุ หรอื เปน ทกุ ข หรอื ไมส ขุ ไมท กุ ข ซงึ่ จะเปน ดวงใส หรอื ดวงขนุ หรอืไมใ สไมข นุ แลว แตก รณี นเ้ี รยี กวา เหน็ เวทนาในเวทนา เปน ภายนอก การทมี่ นษุ ยห รอื สตั วร บั และเสวยอารมณส ขุ บา ง ทกุ ขบ า ง ไมส ขุ ไมท กุ ขบ า งเหลา นี้ หากมไิ ดค วบคมุ จติ ใจใหส งบ ปลอ ยจติ ใจใหเ ลอื่ นลอยไปตามอารมณนน้ั ๆ แลว ยอ มเปด ทางใหอ าสวกเิ ลสทสี่ ะสมหมกั ดองอยใู นกมลสนั ดาน กระเพอื่ มฟงุ ขนึ้ มาครอบคลมุ จติ ใจ และดลจติ ดลใจใหป ฏบิ ตั ติ ามอำนาจของมนั กจ็ ะเปนทางใหเ กดิ โทษทกุ ขแ กต นเองและผอู น่ื ได

5 - 140 ธรรมปฏบิ ตั ิ ๕ สาย: สมั มาอรหงั เมอ่ื จติ ใจถกู กเิ ลสเขา มายอ มและดลจติ ดลใจอยนู น้ั กจ็ ะเหน็ สนี ้ำเลย้ี งงของจติ เปลย่ี นแปลงไปตามสภาพของกเิ ลส ดงั ทไี่ ดเ คยกลา วมาแลว เพราะฉะนน้ั ผมู ปี ญ ญา จงึ พงึ มสี ตสิ มั ปชญั ญะ พจิ ารณาเหน็ เวทนาในเวทนา ทง้ั ภายในและภายนอกอยเู สมอวา การเสวยอารมณส ขุ ทกุ ข ไมส ขุไมท กุ ข ของสตั วผ ทู ยี่ งั มอี วชิ ชาครอบคลมุ จติ ใจอยู ไมว า จะเปน การเสวยเวทนาโดยมีอามิสหรือไมก็ตาม ยอมเปลี่ยนแปลงแปรผันไปตามเหตุปจจัยเสมอ และถาหากปลอยจิตใจเล่ือนลอยไปตามอารมณโดยปราศจากการคมุ ครองรกั ษาใหส งบหรอื สนั ตแิ ลว ยอ มจะเปน ชอ งทางใหก เิ ลส ตณั หา และอปุ าทานคอื ความยดึ มนั่ ถอื มน่ั ในเวทนาและเหตปุ จ จยั (ผสั สะระหวา ง อายตนะภายนอกกบั อายตนะภายใน และจกั ขวุ ญิ ญาณเปน ตน ) ใหเ กดิ เวทนาทง้ั หลายได อนั เปน ทางใหเ กดิ โทษทกุ ขแ กต นได เพราะทแี่ ทจ รงิ แลว เวทนาทงั้ หลายเหลา นนั้ หาไดจ รี งั ยง่ั ยนื ใหย ดึ ถอื ไดต ลอดไปไม ยอ มมกี ารเกดิ ขนึ้ แลว กเ็ สอ่ื มสลายไปเปน ธรรมดา เมอื่ เหน็ ธรรมคอื ความเกดิ ขนึ้ และความเสอ่ื มไปของเวทนาดงั นแ้ี ลว แมจะรวู า เวทนามอี ยู กม็ สี ตสิ มั ปชญั ญะระลกึ ไดว า สกั แตเ ปน เวทนา ซง่ึ หามีสาระแกน สารใหย ดึ ถอื ไดแ ตอ ยา งใดไม ทำใหค ลายความยดึ มน่ั ถอื มนั่ ในเวทนาและ เหตปุ จ จยั (ผสั สะระหวา ง อายตนะภายนอก กบั อายตนะภายใน และจกั ขวุ ญิ ญาณเปน ตน ) ใหเ กดิ เวทนาทง้ั หลายลง จติ ใจกจ็ ะพลอยสงบระงบัเพราะความหลงผดิ สนิ้ ไป กเิ ลสตณั หากไ็ มส ามารถทจี่ ะเขา มายอ มหรอื ดลจติดลใจใหเ ปน ไปตามอำนาจของมนั ได เมอ่ื กเิ ลส ตณั หา อปุ าทาน ซง่ึ เปน เหตุแหง ทกุ ขด บั ทกุ ขก ด็ บั หรอื ไมเ กดิ การมสี ตพิ จิ ารณาเหน็ เวทนาในเวทนา จนเหน็ ธรรมคอื ความเกดิ ขน้ึ และความเสอื่ มไปของเวทนา อยา งนี้ ยอ มเปน ทางใหเ กดิ ความเบอ่ื หนา ยในทกุ ข(นพิ พทิ า) คลายกำหนดั (วริ าคะ) หลดุ พน (วมิ ตุ ต)ิ บรสิ ทุ ธ์ิ (วสิ ทุ ธ)ิ และสงบ (สันติ) อันเปนผลใหบังเกิดความสุขจากความสงบกาย วาจา และใจ

5 - 141 ธรรมปฏบิ ตั ิ ๕ สาย: สมั มาอรหงั ดงั พระพทุ ธภาษติ ทว่ี า นตถฺ ิ สนตฺ ปิ รํ สขุ ํ แปลความวา สขุ อน่ื ยงิ่ กวา ความ สงบ [กาย วาจา ใจ] ยอ มไมม ี การเจรญิ ภาวนาตามแนววชิ ชาธรรมกายนน้ั มอี บุ ายทำใหใ จหยดุ ใจนงิ่ อยใู น อารมณเ ดยี วแนบสนทิ ตรงศนู ยก ลางกำเนดิ ธาตธุ รรมเดมิ ซง่ึ ใหผ ลทงั้ ในดา นสมถะ อนั ชว ยใหจ ติ ใจใสสะอาดบรสิ ทุ ธจ์ิ ากกเิ ลสนวิ รณท งั้ หลาย จงึ สามารถเหน็ อรรถ เหน็ ธรรมไดช ดั แจง และทง้ั สามารถเจรญิ วปิ ส สนาปญ ญา และโลกตุ ตรปญ ญา จากการที่ไดทั้งรู และท้ังเห็นสภาวะของธรรมชาติตามท่ีเปนจริง และเห็นแจง ในสจั จธรรมทงั้ หลายไดโ ดยละเอยี ด ดงั นี้ จงึ เปน ธรรมาวธุ อนั คมกลา ทจี่ ะใชป หาน อวชิ ชา กเิ ลส ตณั หา อปุ าทาน อนั เปน เหตแุ หง ทกุ ขท ง้ั หลายใหห มดสน้ิ ไปอยา ง มีประสิทธิภาพ เมื่อพิจารณาสภาวธรรม คือเวทนาในเวทนาแลว ก็ใหทำนิโรธ พิสดาร ธรรมกายจากสดุ กายหยาบกายละเอยี ดเปน เถา ชดุ ชน้ั ตอน ภาค พดื ปลอ ย อปุ าทานในขนั ธข องกายในภพ ๓ และปลอ ยความยนิ ดใี นฌานสมาบตั เิ สยี ไดแ ลว ธรรมกายหยาบตกศนู ย ธรรมกายละเอยี ดเขา อายตนะนพิ พานถอดกาย เขา ซอ น สบั ทบั ทวกี บั พระนพิ พานในพระนพิ พานทลี่ ะเอยี ดๆ ตอ ไปจนสดุ ละเอยี ด แลว ตรกึ นง่ิ ฟง ตรสั รใู นนโิ รธในธรรมทคี่ วรรู แลว คำนวณรทู ต่ี รสั รใู นนโิ รธของพระพทุ ธเจา จักรพรรดิ ตอๆ ไปจนสุดละเอียด นับอสงไขยอายุธาตุ อายุบารมี ไมถวน จนตกศนู ยเ ขา อายตนะนพิ พานเปน ซอ นหยดุ นงิ่ แนน กบั พระนพิ พานตน ๆ ตอ ไป จนสดุ ละเอยี ด๑๐.๓.๓ วธิ พี จิ ารณาระบบการทำงานของอายตนะ ๑๒ ธาตุ ๑๘ สมั พนั ธก บั ใจ ทเี่ กดิ ทดี่ บั ของสญั โญชน สำหรบั ผทู ถ่ี งึ ธรรมกายแลว กใ็ หร วมใจหยดุ ลงไปทศ่ี นู ยก ลางกายพระอรหตั องคท ล่ี ะเอยี ดทส่ี ดุ แลว กใ็ หใ จของพระธรรมกายเพง พจิ ารณาลงไปทก่ี ลางดวง ธรรมทท่ี ำใหเ ปน กายมนษุ ย (ดวงธมั มานปุ ส สนาสตปิ ฏ ฐาน) ตรงกลางกำเนดิ ธาตุ

5 - 142 ธรรมปฏบิ ตั ิ ๕ สาย: สมั มาอรหงั ธรรมเดมิ นนั้ แหละ กจ็ ะเหน็ ธาตธุ รรมสว นละเอยี ดของขนั ธ ๕ มลี กั ษณะเปน ดวงกลมใส ดวงเลก็ ๆ ขนาดประมาณเทา เมลด็ โพธเิ์ มลด็ ไทร ซอ นกนั อยเู ปน ชนั้ ๆ เขา ไปขา งใน และกข็ นั ธ ๕ สว นละเอยี ดนเี้ องทข่ี ยายสว นหยาบออกมาเปน “ดวงกาย” และดวงเหน็ ดวงจำ ดวงคดิ และดวงรู ซง่ึ เจรญิ เตบิ โตออกมา เปน กาย ใจ จติ และวญิ ญาณ ภายในขนั ธ ๕ สว นละเอยี ดทส่ี ดุ คอื ตรงกลางวญิ ญาณขนั ธ กย็ งั มธี าตุ ธรรมสว นละเอยี ด ของอายตนะ ๑๒ ไดแ ก อายตนะภายใน ๖ และ อายตนะ ภายนอก ๖ มลี กั ษณะสณั ฐานเปน ดวงกลมใสบรสิ ทุ ธิ์ ซอ นกนั อยเู ปน ชนั้ ๆ เขา ไปขา งในอกี แลว กม็ ีธาตุ ๑๘ ไดแ ก ธาตรุ บั ๖ ธาตกุ ระทบ ๖ และธาตรุ บั รู อกี ๖ ซง่ึ มลี กั ษณะขาวใสบรสิ ทุ ธยิ์ ง่ิ ขน้ึ ไปอกี ซอ นกนั เปน ชนั้ ๆ เขา ไปขา งใน ดงั ทพ่ี ระเดชพระคณุ หลวงพอ วดั ปากน้ำ ไดแ สดงไว๕ ๒ วา [อายตนะภายใน ๖] กายทกุ กายมอี ายตนะภายใน ๖ คอื ตา หู จมกู ลน้ิ กาย ใจ เหมอื น กนั เชน น้ี ทกุ กาย (๑) ตา เรยี กวา จกั ขวายตนะ มลี กั ษณะสณั ฐานกลม ใสสะอาดบรสิ ทุ ธ์ิ ประมาณ เทา เมลด็ โพธเ์ิ มลด็ ไทรหรอื หวั เหา ตงั้ อยกู ลางแววตาซา ยขวา เรยี กวา จกั ขปุ ระสาท มี จกั ขธุ าตุ ใสสะอาดบรสิ ทุ ธก์ิ วา เลก็ กวา ซอ นอยู ขา งใน สำหรบั เหน็ รปู มีจกั ขวุ ญิ ญาณธาตุ ใสสะอาดบรสิ ทุ ธก์ิ วา เลก็ กวา จกั ขธุ าตุ ซอ นอยชู น้ั ในเขา ไปอกี สำหรบั ใหร แู จง วา รปู อะไร มสี ายทอด ออกไป ๒ สาย/ซา ยขวา ผา นขน้ึ บนสมองศรี ษะ แลว หยงั่ ลงไปภายใน เยอื่ พงั ผดื ขา งหลงั ไปรวมจดอยทู ขี่ นั ธ ๕ ทก่ี ำเนดิ ธาตธุ รรมเดมิ (๒) หู เรยี กวา โสตายตนะ มลี กั ษณะสณั ฐานกลมใสสะอาดบรสิ ทุ ธ์ิ ประมาณเทาขนจามรี ขดเปนวงซอนกันอยู ๗ ชั้น ต้ังอยูกลางแกวหู๕๒ หลวงพอ วดั ปากน้ำ พระมงคลเทพมนุ ี (สด จนทฺ สโร), วชิ ชามรรคผลพสิ ดาร ๑ : สถาบนั พทุ ธภาวนาวชิ ชาธรรมกาย อำเภอ ดำเนนิ สะดวก จงั หวดั ราชบรุ ี และโครงการธรรมปฏบิ ตั เิ พอ่ื ประชาชน วดั ปากน้ำ ภาษเี จรญิ , พ.ศ.๒๕๒๘, หนา ๙-๑๒.

5 - 143 ธรรมปฏบิ ตั ิ ๕ สาย: สมั มาอรหงัซา ยขวา เรยี กวา โสตประสาท มโี สตธาตุ ใสสะอาดบรสิ ทุ ธกิ์ วา เลก็ กวาซอ นอยขู า งใน สำหรบั ฟง เสยี ง มโี สตวญิ ญาณธาตุ ใสสะอาดบรสิ ทุ ธก์ิ วาเลก็ กวา โสตธาตุ ซอ นอยชู น้ั ในเขา ไปอกี สำหรบั ใหร แู จง วา เสยี งอะไร มสี าย ๒ สาย ซา ยขวา ทอดออกไปผา นขนึ้ บนสมองศรี ษะ แลว หยง่ั ลงไปภายในเยอื่ พงั ผดื ขา งหลงั ไปรวมจดอยูทอี่ ยขู องขนั ธ ๕ ทก่ี ำเนดิ ธาตธุ รรมเดมิ (๓) จมกู เรยี กวา ฆานายตนะ มลี กั ษณะสณั ฐานเหมอื นกบี กวางหรอืปก รน้ิ ใส สะอาดบรสิ ทุ ธ์ิ ตง้ั อยทู ขี่ อื่ จมกู ขา งในซา ยขวา เรยี กวา ฆานประสาทมฆี านธาตุ ใสสะอาดบริสุทธ์ิกวา เล็กกวา ซอนอยูขางในสำหรับดมกล่ินมฆี านวญิ ญาณธาตุ ใสสะอาดบรสิ ทุ ธกิ์ วา เลก็ กวา ฆานธาตุ ซอ นอยชู นั้ ในเขา ไปอกี สำหรบั ใหร แู จง วา กลนิ่ อะไร มสี ายทอดออก ๒ สาย ซา ยขวาผา นขนึ้ ไปบนสมองศรี ษะ แลว หยง่ั ลงภายในเยอ่ื พงั ผดื ขา งหลงั แลว ไปรวมจดอยทู ขี่ นั ธ ๕ ทก่ี ำเนดิ ธาตธุ รรมเดมิ (๔) ลนิ้ เรยี กวา ชวิ หายตนะ มลี กั ษณะสณั ฐานเหมอื นดอกบวั หรอืกลีบบัว ใส สะอาดบริสุทธ์ิ ต้ังอยูทั่วล้ิน เรียกวา ชิวหาประสาท มีชวิ หาธาตุ ใสสะอาดกวา เลก็ กวา ซอ นอยชู น้ั ในสำหรบั ลมิ้ รส มีชวิ หา-วญิ ญาณธาตุ ใสสะอาดบรสิ ทุ ธกิ์ วา เลก็ กวา ชวิ หาธาตุ ซอ นอยชู นั้ ในเขาไปอกี สำหรบั รแู จง วา รสอะไร มสี ายทอดออกไป ผา นขน้ึ บนสมองศรี ษะแลว หยง่ั ลงไปภายในเยอ่ื พงั ผดื ขา งหลงั แลว ไปจดอยทู ขี่ นั ธ ๕ ทกี่ ำเนดิธาตธุ รรมเดมิ (๕) กาย เรยี กวา กายายตนะ มลี กั ษณะสณั ฐานเหมอื นดอกบวั ใสสะอาดบรสิ ทุ ธ์ิ ตง้ั อยทู ว่ั ทกุ ขมุ ขน เรยี กวา กายประสาท มีกายธาตุ ใสสะอาดบรสิ ทุ ธก์ิ วา เลก็ กวา ซอ นอยชู น้ั ใน สำหรบั รบั เครอ่ื งสมั ผสั ทมี่ าถกูตอ งกาย มกี ายวญิ ญาณธาตุ ใสสะอาดบรสิ ทุ ธก์ิ วา เลก็ กวา กายธาตุ ซอ นอยูช้ันในเขาไปอีก สำหรับรูแจงเครื่องสัมผัสที่มาถูกตองกายน้ันวามีอะไร

5 - 144 ธรรมปฏบิ ตั ิ ๕ สาย: สมั มาอรหงัมสี ายกระจายอยทู ว่ั กาย แตไ ปรวมจดอยทู ข่ี นั ธ ๕ ทก่ี ำเนดิ ธาตธุ รรมเดมิ (๖) ใจ เรยี กวา มนายตนะ มลี กั ษณะนอ มไปสอู ารมณ เรียกวาปกตมิ โน (อรรถกถาจารยแ กว า ภวงั คจติ ) มลี กั ษณะสณั ฐานกลม ใสสะอาดบรสิ ทุ ธ์ิ ตง้ั อยกู ลางเนอ้ื หวั ใจ เรยี กวา มโนทวาร มี มโนธาตุ ใสสะอาดบรสิ ทุ ธกิ์ วา เลก็ กวา ซอ นอยขู า งใน สำหรบั ใหร ธู รรมารมณท ม่ี ากระทบใจมี มโนวญิ ญาณธาตุ ใสสะอาดบรสิ ทุ ธก์ิ วา เลก็ กวา มโนธาตุ ซอ นอยขู า งในเขา ไปอกี สำหรบั ใหร แู จง อารมณท ม่ี ากระทบใจวา อะไร มสี ายหยัง่ ลงไปจดรวมอยทู ข่ี นั ธ ๕ ทกี่ ำเนดิ ธาตธุ รรมเดมิ สายของมนายตนะนี้ ไมผ า นขน้ึสสู มองศรี ษะเหมอื น ๕ สายนนั้ [อายตนะภายนอก ๖] อายตนะภายใน ๖ คอื ตา หู จมกู ลนิ้ กาย ใจ มสี ขี าว ลกั ษณะกลมใส สะอาด บรสิ ทุ ธ์ิ ซอ นอยใู นขนั ธ ๕ ดงั นี้ ชนั้ ๑ รปู , ในเขา ไปชน้ั ๒ เวทนา, ในเขา ไปชน้ั ๓ สญั ญา, ในเขาไปอกี ชนั้ ๔ สงั ขาร, ในเขา ไปอกี ชนั้ ๕ วญิ ญาณ, ในเขา ไปอกี ชน้ั ๖ ตา,ในเขา ไปอกี ชนั้ ๗ ห,ู ในเขา ไปอกี ชน้ั ๘ จมกู , ในเขา ไปอกี ชนั้ ๙ ลนิ้ , ในเขาไปอกี ชน้ั ๑๐ กาย, ในเขา ไปอกี ชน้ั ๑๑ ใจ ทก่ี ลา วนใี้ นกำเนดิ ธาตธุ รรมเดมิ อะไรทำใหเ หน็ ? สายใยชนดิ หนงึ่ สขี าวใสบรสิ ทุ ธ์ิ จดอยใู นกลางขนั ธ ๕ แลว ยาวขน้ึไปจดอยกู ลางแววตาซา ยขวา ทเ่ี รยี กวา จกั ขปุ ระสาท ขณะเมอ่ื อายตนะภายในภายนอกกระทบกนั มเี มลด็ สขี าวใสสะอาดบรสิ ทุ ธช์ิ นดิ หนง่ึ วงิ่ ขนึ้มาตามภายในสายนน้ั มาจดกลางจกั ขปุ ระสาทเปด ประตรู บั เอารปู นนั้ แลวนำเขา ไปในกลางขนั ธ ๕ ในกำเนดิ ธาตธุ รรมเดมิ ตอ จากนนั้ กเ็ ปน หนา ท่ีของขนั ธ ๕ จะกระทำแกร ปู ทนี่ ำเขา มานนั้ ตอ ไป อายตนะอนื่ นอกนนั้ คอื หู จมกู ลน้ิ กาย ใจ กม็ สี ายจดอยกู ลาง

5 - 145 ธรรมปฏบิ ตั ิ ๕ สาย: สมั มาอรหงัขนั ธ ๕ แลว ยาวขน้ึ มาจดตามทวารของอายตนะนนั้ ๆ เหมอื นกนั อายตนะภายใน ๖ เหตไุ รจงึ เปน อนจิ จฺ ํ ทกุ ขฺ ํ อนตตฺ า ? เพราะกายท่ี ๕ คอื กายธรรมเปน นจิ จฺ ํ สขุ ํ อตตฺ า จงึ บอกกาย ๔ขา งตน คอื กายมนษุ ย กายทพิ ย กายปฐมวญิ ญาณหยาบ กายปฐมวญิ ญาณละเอยี ด ซงึ่ ยงั ตกอยใู นกองกเิ ลสวา เปน อนจิ จฺ ํ ทกุ ขฺ ํ อนตตฺ า ตา เปน อายตนะคอื เปน บอ เกดิ ของรปู เพราะรปู จะตอ งมารวมทต่ี า รปูเปนบอเกิดของตา เพราะตาจะตองไปรวมที่รูป คือ จักขวายตนะ กับรปู ายตนะ วง่ิ ชนกนั เหมอื นแพะสองตวั วงิ่ ชนกนั แลว ดงึ ดดู รปู เขา ไปภายในสายของตา นำเขา ไปในกลางขนั ธ ๕ ในกำเนดิ ธาตธุ รรมเดมิ แลว ขนั ธ ๕ก็กระทำหนาที่กับรูปน้ันตอไป สว นอายตนะอน่ื ๆ คอื หู จมกู ลน้ิ กาย ใจ กม็ นี ยั เชน เดยี วกนัแลว พจิ ารณา ดว ยพระไตรลกั ษณเ หมอื นกนั [ธาตุ ๑๘] ธาตุ ๑๘ ซอ นอยชู น้ั ในของอายตนะภายใน ๖ เขา ไปอกี ตง้ั แตช นั้ท่ี ๑๒ ถงึ ชนั้ ที่ ๒๙ ซอ นกนั อยตู ามลำดบั ของธาตุ จกั ขธุ าตเุ ปน ธาตเุ หน็สขี าวกลมใสสะอาดบรสิ ทุ ธิ์ สำหรบั เหน็ รปู เมอ่ื รปู ธาตมุ ากระทบจกั ข-ุประสาท วญิ ญาณธาตสุ ขี าวกลมใสสะอาด บรสิ ทุ ธิ์ อยทู กี่ ลางขนั ธ ๕ ในกำเนดิ ธาตธุ รรมเดมิ กส็ ง ขนึ้ มาภายในสาย ไปนำรปู มาจากประตคู อื จกั ษุประสาท แลว กน็ ำลงไปตามสาย ไปไวใ นกลางของขนั ธ ๕ ในกำเนดิ ธาตุธรรมเดมิ ตอ ไปกเ็ ปน หนา ทข่ี องขนั ธ ๕ ทจี่ ะกระทำแกร ปู ตอ ไป กลา วดว ยจกั ขธุ าตุ รปู ธาตุ วญิ ญาณธาตุ ฉนั ใด แมธ าตอุ น่ื ๆ อกี ๑๕ธาตุ ก็ฉันน้ัน แตกตางกันในลักษณะสัณฐานบาง แตก็มีกลาวไวในขออายตนะภายใน ๖ นนั้ แลว ” ทง้ั ขนั ธ ๕ อายตนะ ๑๒ และธาตุ ๑๘ ตา งกม็ ดี วงจำ ดวงคดิ และดวงรู เจอื อยดู ว ยทกุ ดวง

5 - 146 ธรรมปฏบิ ตั ิ ๕ สาย: สมั มาอรหงั พระเดชพระคณุ หลวงพอ วดั ปากน้ำ ไดก ลา วไวว า ๕๓ [เหน็ จำ คดิ ร]ู กายทกุ ๆ กาย เหน็ จำ คดิ รู ทงั้ ๔ นแ้ี หละเปน สง่ิ สำคญั อะไรๆ กต็ อ งสำเรจ็ ดว ยเหน็ จำ คดิ รู ทง้ั สน้ิ กายทกุ ๆ กาย กม็ ี ตา หู จมกู ลน้ิ กาย ใจ และ เหน็ จำ คดิ รู และ ศนู ยก ลางกาย กำเนดิ ธาตธุ รรมเดมิ เหลา นต้ี รงกนั มาตง้ั แตด วงใสตง้ั อยู ในกลางกำเนดิ ธาตธุ รรมเดมิ ภายใน มาแลว ทกุ ๆ กาย เพราะฉะนน้ั เมอื่ ขยายเปน สว นออกมาภายนอก ตงั้ ปฏสิ นธกิ ด็ ี หรอื เบอื้ งปลายรา งกายเตบิ โตเจรญิ ขนึ้ กด็ ี เหน็ จำ คดิ รู ตา หู จมกู ลนิ้ กาย ใจ ศนู ยก ลางกาย และทตี่ ง้ั กำเนดิ ธาตธุ รรมเดมิ กต็ อ งตรงกนั ตามหลกั กำเนดิ ธาตธุ รรม ทปี่ รากฏ เปน หลกั เดมิ อยใู นกำเนดิ ธาตธุ รรมเดมิ นน้ั ทกุ ๆ กาย เชน กนั กายทกุ ๆ กายกม็ ขี นั ธ ๕ มี เหน็ จำ คดิ รู มอี ายตนะ ๑๒ มธี าตุ ๑๘ มอี นิ ทรยี  ๒๒ เชน เดยี วกบั กายมนษุ ยเ หมอื นกนั ตลอดถงึ สดุ หยาบสดุ ละเอยี ด ของกายทงั้ ๕ กายนน้ั กด็ ี กม็ เี ชน เดยี วกบั กายมนษุ ยเ หมอื นกนั เหน็ จำ คดิ รู ทงั้ ๔ นี้ มเี จอื อยใู นขณะจติ ทกุ ๆ ดวง เวน ไมไ ด จติ ดวงหนงึ่ ๆ กม็ เี หน็ จำ คดิ รู อยใู นนน้ั ดว ยทกุ ๆ ดวง สภาพอนื่ ๆ กม็ เี หน็ จำ คดิ รู เจอื อยดู ว ยเชน จติ เหมอื นกนั คอื ขนั ธ ๕ รปู กม็ เี หน็ จำ คดิ รู, เวทนากม็ ี เหน็ จำ คดิ ร,ู สญั ญา กม็ ี เหน็ จำ คดิ รู, สงั ขารกม็ เี หน็ จำ คดิ ร,ู วญิ ญาณกม็ เี หน็ จำ คดิ รู อายตนะภายใน ๖ ภายนอก ๖ ดวงหนงึ่ ๆ กม็ เี หน็ จำ คดิ รู เจอื อยู ดว ยทกุ ดวง ธาตุ ๑๘ อนิ ทรยี  ๒๒ อรยิ สจั ๔ ของกายทงั้ ๕ กายกด็ ี หรอื กายสดุ หยาบสดุ ละเอยี ดของกายทงั้ ๕ กด็ ี ลว นมเี หน็ จำ คดิ รู เจอื อยดู ว ย ทง้ั นน้ั ทกุ ๆ กาย เวน เสยี ไมไ ด เหน็ จำ คดิ รู ทง้ั ๔ นเี้ ปน หลกั สำคญั ตอ ง๕๓ หลวงพอ วดั ปากนำ้ พระมงคลเทพมนุ ี (สด จนทฺ สโร), วชิ ชามรรคผลพสิ ดาร ๑ : สถาบนั พทุ ธภาวนาวชิ ชาธรรมกาย อำเภอ ดำเนนิ สะดวก จงั หวดั ราชบรุ ี และโครงการธรรมปฏบิ ตั เิ พอื่ ประชาชน วดั ปากนำ้ ภาษเี จรญิ , พ.ศ.๒๕๒๘, หนา ๒๕-๒๗.

5 - 147 ธรรมปฏบิ ตั ิ ๕ สาย: สมั มาอรหงัมีเจือทั่วไปในสภาพทั้งปวง เวนเสียไมไดทุกขณะจิต จะตรัสรูมรรคผลกเ็ พราะเหน็ จำ คดิ รู นเ่ี อง จติ จะหยาบและละเอยี ด หรอื จะทำอะไรใหเปน สดุ หยาบสดุ ละเอยี ด กเ็ พราะเหน็ จำ คดิ รู นเี่ อง ธาตเุ หน็ กม็ ธี าตจุ ำธาตคุ ดิ ธาตรุ ู เจอื อยใู นนน้ั ดว ย, ธาตจุ ำกม็ ธี าตเุ หน็ ธาตคุ ดิ ธาตรุ ู เจอื อยูในนน้ั พรอ มดว ย, ธาตคุ ดิ กม็ ธี าตเุ หน็ ธาตจุ ำ ธาตรุ ู เจอื อยใู นนนั้ พรอ มบรบิ รู ณ, ธาตรุ ู กม็ ธี าตเุ หน็ ธาตจุ ำ ธาตคุ ดิ เจอื อยใู นนนั้ พรอ มบรบิ รู ณเชน เดยี วกนั จงจำไวว า “เหน็ จำ คดิ รู ทง้ั ๔ นแ่ี หละ เปน หลกั ชยั สำคญั ยงิ่ นกัในการทเ่ี รยี นสมถวปิ ส สนา อบรมจติ ใหส ะอาดบรสิ ทุ ธ์ิ จติ จะเศรา หมองหรอื ผอ งใส จะดหี รอื จะชวั่ ประการใด กเ็ พราะเหน็ จำ คดิ รู ทงั้ ๔ นี่แหละ จติ จะนงิ่ จะหยดุ เปน ตวั อปั ปนาสมาธแิ นว แนไ ด กเ็ พราะเหน็จำ คดิ รู ทง้ั ๔ นแี่ หละ เปน สำคญั ยงิ่ ” ในลำดบั นจ้ี ะไดแ นะนำการพจิ ารณาระบบการทำงาน หรอื หนา ทข่ี องธาตุ ธรรมละเอยี ดเหลา น้ี เพอื่ ใหเ หน็ เวทนาในเวทนา จติ ในจติ และธรรมในธรรม คอื อายตนะ ๑๒ ธาตุ ๑๘ อนั เปน ทเี่ กดิ ทด่ี บั สญั โญชน โดยละเอยี ดลกึ ซงึ้ และจะไดร วู ธิ ดี บั สญั โญชนท งั้ หลาย ดว ยการเจรญิ ภาวนาธรรม ทง้ั ในระดบั สมาธแิ ละปญ ญาตอ ไป ใหร วมใจของทกุ กายใหห ยดุ อยู ณ ศนู ยก ลางกายพระอรหตั องคท ลี่ ะเอยี ดทสี่ ดุ แลว ใหใ จของพระธรรมกายเพง ลงไปทก่ี ลางดวงธรรมทท่ี ำใหเ ปน กายมนษุ ย หยดุ ตรกึ นงิ่ ใหด วงธรรมนน้ั ใสสวา งเตม็ ที่ พรอ มดว ยขยายดวงธรรมนน้ั ใหใ สสวา ง หมดทวั่ ทง้ั กาย แลว พจิ ารณาอายตนะภายใน ๖ คอื จกั ขวายตนะ โสตายตนะ ฆานายตนะ ชวิ หายตนะ กายายตนะ และมนายตนะ โดยใหเ รมิ่ ตน ทจี่ กั ขวาย ตนะกอ น ตรงกลางแววตาทงั้ ซา ย-ขวานน้ั แหละ ทต่ี รงกลางแววตาทง้ั ซา ยขวานนั้ พจิ ารณาดใู หด กี จ็ ะเหน็ จกั ขปุ ระสาท ซงึ่ ทำหนา ทเ่ี ปน จกั ขวายตนะ คอื อายตนะเครอ่ื งเหน็ ทางตา สำหรบั รบั รปู มี

5 - 148 ธรรมปฏบิ ตั ิ ๕ สาย: สมั มาอรหงัลกั ษณะสณั ฐานกลมใสสะอาดบรสิ ทุ ธ์ิ ขนาดประมาณเทา เมลด็ โพธเิ์ มลด็ ไทร หรอืหวั เหา ตง้ั อยตู รงกลางแววตาทง้ั ซา ยขวา ตรงกลางจกั ขปุ ระสาทกม็ ี จกั ขธุ าตุซงึ่ ใสสะอาดบรสิ ทุ ธก์ิ วา และเลก็ กวา จกั ขปุ ระสาท ซอ นอยขู า งในเขา ไปสำหรบัเหน็ รปู แลว ทต่ี รงกลางจกั ขธุ าตุ กม็ ี จกั ขวุ ญิ ญาณธาตุ ใสสะอาดบรสิ ทุ ธกิ์ วาเลก็ กวา จกั ขธุ าตุ ซอ นอยขู า งในเขา ไปอกี สำหรบั ใหร แู จง วา เหน็ รปู อะไร มสี ีสณั ฐานอยา งไร และมเี สน เลก็ ๆ ขาวใสบรสิ ทุ ธ์ิ ทอดออกไปจากตรงกลางแววตาทงั้ สองขา ง ผา นขน้ึ ไปบนสมองศรี ษะ แลว หยงั่ ลงไปในเยอื่ พน้ื หลงั ลงไปรวมจรดอยทู ก่ี ลางขนั ธ ๕ ตรงกำเนดิ ธาตธุ รรมเดมิ อะไรทำใหเ หน็ ? เวลาทอ่ี ายตนะภายใน (สำหรบั กรณนี ค้ี อื จกั ขวายตนะ) กบั อายตนะภายนอก(ในกรณนี ค้ี อื รปู ายตนะ) กระทบกนั ดงั เชน วา เมอื่ รปู กระทบสายตา กจ็ ะเหน็ มีธาตุละเอียดเปนดวงกลมใสสีขาวบริสุทธิ์ คอื ธาตลุ ะเอยี ดของจกั ขวายตนะ ซงึ่ มจี กั ขธุ าตุ และจกั ขวุ ญิ ญาณธาตุซอ นอยู แลน จากศนู ยก ลางขนั ธ ๕ ทต่ี รงกำเนดิ ธาตธุ รรมเดมิ นนั้ แหละ ขน้ึมาตามสายสขี าวบรสิ ทุ ธนิ์ นั้ มาจรดทจ่ี กั ขปุ ระสาท ทตี่ รงกลางแววตาทงั้ ซา ยขวา ทำหนา ทร่ี บั รปู แลว นำรปู นน้ั แลน กลบั เขา ไปทก่ี ลางขนั ธ ๕ ตรงกำเนดิธาตธุ รรมเดมิ อกี ทหี นง่ึ พฤตกิ รรมนเี้ ปน ไปอยา งรวดเรว็ มาก การเหน็ รปู กเ็ กดิ ขน้ึ ตง้ั แตด วงกลมใสบรสิ ทุ ธมิ์ าจรดทกี่ ลางจกั ขปุ ระสาท ท่ีตรงกลางแววตาทง้ั ซา ยขวานนั้ เพราะทก่ี ลางจกั ขปุ ระสาทกม็ จี กั ขธุ าตสุ ำหรบั เหน็รปู และมจี กั ขวุ ญิ ญาณธาตุ สำหรบั รวู า เปน รปู อะไร ซอ นอยดู ว ยแลว และการเหน็ นี้ ไมเ ฉพาะแตท ตี่ รงกลางแววตาเทา นน้ั หากแตเ หน็ ไปถงึ “ใจ” อนัประกอบดว ยดวงเหน็ ดวงจำ ดวงคดิ และดวงรู อกี ดว ยเปน อตั โนมตั ิ เพราะเหตวุ า ดวงกลมใสทแ่ี ลน ขน้ึ มารบั รปู จากจกั ขวายตนะ กลบั ไปสกู ลางขนั ธ ๕ ทก่ี ำเนดิธาตธุ รรมเดมิ นนั้ กค็ อื ธาตธุ รรมละเอยี ดของจกั ขวายตนะ ซง่ึ ทำหนา ทรี่ บั รปูและมจี กั ขธุ าตุ ซงึ่ ทำหนา ทเี่ หน็ รปู และจกั ขวุ ญิ ญาณธาตุ ซงึ่ ทำหนา ทร่ี บั รวู า

5 - 149 ธรรมปฏบิ ตั ิ ๕ สาย: สมั มาอรหงั เปน รปู อะไร มลี กั ษณะ มสี ี สณั ฐาน อยา งไร ซอ นอยดู ว ยอกี เชน เดยี วกนั และนอกจากนี้ ในธาตธุ รรมละเอยี ดเหลา น้ี กย็ งั มดี วงเหน็ ดวงจำ ดวงคดิ และดวงรู เจอื อยดู ว ยทกุ ดวง จงึ ทำหนา ทเี่ กยี่ วเนอ่ื งถงึ กนั โดยตลอดเปน อตั โนมตั ิ เพราะเมอื่ ตากระทบรปู นน้ั รปู ธาตยุ อ มตอ งผา นดวงเหน็ ดวงจำ ดวงคดิ และ ดวงรเู สมอ อนง่ึ ไดเ คยกลา วมาแลว ในเรอื่ งเวทนานปุ ส สนา-จติ ตานปุ ส สนาสตปิ ฏ ฐาน ตอนท่ี ๓ วา ดว ยจติ ตานปุ ส สนาสตปิ ฏ ฐาน ขอ ที่ ๔ คอื วธิ เี จรญิ ภาวนา เหน็ และ กำจัดหรือปหานอนุสัยกิเลสวา ดวงรูของสัตวที่ยังไมบรรลุโลกุตตรธรรมนั้นมี อวชิ ชานสุ ยั หอ หมุ อยอู ยา งหนาแนน สว นดวงเหน็ กบั ดวงจำกม็ ี ปฏฆิ านสุ ยั หอ หมุ อยู และดวงคดิ กม็ ี กามราคานสุ ยั หอ หมุ อยู จงึ ไมข ยายโตเตม็ สว นเหมอื น กายธรรมหรอื ธรรมกาย เพราะฉะนน้ั เวลาทร่ี ปู มากระทบสายตา ถา เปน รปู ทถ่ี กู ใจ นา พอใจ นา กำหนดั ยนิ ดี เพราะอวชิ ชา คอื ความไมร ใู นสภาวะของธรรมชาตติ ามทเ่ี ปน จรงิ วา ธรรมชาติที่ประกอบดวยปจจัยปรุงแตงน้ัน มีสามัญญลักษณะเปนอนิจจัง ทกุ ขงั และอนตั ตา กจ็ ะยดึ มนั่ ถอื มนั่ เคลบิ เคลมิ้ ไปในรปู นน้ั ทนี ี้ ถา หากจติ ใจไมไ ดร บั การอบรมใหส งบ ใหห ยดุ ใหน ง่ิ ปลอ ยจติ ใจให เคลบิ เคลมิ้ ไปในอารมณท นี่ า รกั นา พอใจนม้ี ากๆ เขา กเิ ลสทส่ี ะสมหมกั ดอง อยใู นจติ ใจ ไดแ ก กามราคานสุ ยั ปฏฆิ านสุ ยั และ อวชิ ชานสุ ยั กจ็ ะฟงุ ขน้ึ มา ครอบคลมุ จติ ใจ ยอ มจติ ยอ มใจใหเ ปน ไปตามสภาพของมนั (คอื กเิ ลส) ดว ย เหตนุ ้ี สนี ำ้ เลย้ี งของจติ ซงึ่ ถกู เจอื ดว ยกเิ ลสนน้ั เปลยี่ นสจี ากทเ่ี คยขาว ใส สะอาด บรสิ ทุ ธิ์ มาเปน สตี า งๆ ตามสภาพของกเิ ลสทเ่ี ขา มาผสมนนั้ เปน ตน วา จติ ทป่ี ระกอบดว ยกามตณั หาหรอื ภวตณั หา และราคะ หรอื โลภะ กจ็ ะเหน็ มลี กั ษณะเปน สชี มพู จนถงึ เกอื บเปน สแี ดง จติ ทรี่ ะคนดว ยวภิ วตณั หา และ ปฏฆิ ะหรอื โทสะ กจ็ ะเหน็ เปน สเี ขยี วคล้ำไปจนเกอื บเปน สดี ำ๕๔ และจติ ทร่ี ะคน๕๔ วสิ ทุ ธมิ รรค ภาค ๒ พมิ พค รงั้ ท่ี ๙ พ.ศ. ๒๕๔๐ หนา ท่ี ๒๕๑

5 - 150 ธรรมปฏบิ ตั ิ ๕ สาย: สมั มาอรหงัดว ยโมหะ กจ็ ะเปน สขี นุ เหมอื นตม หรอื สเี กอื บเทา หรอื เปน สตี ะกว่ั ตดั เปน ตน กจ็ ะดลจติ ดลใจใหย ดึ มน่ั ถอื มน่ั ในสงั ขารธรรม มรี ปู ารมณเ ปน ตน ดว ยตณั หาและทฏิ ฐิแลว ปฏบิ ตั ทิ างกาย ทางวาจา และทางใจ ดว ยเจตนาความคดิ อาน ตามอำนาจของกเิ ลสตณั หาอปุ าทานนน้ั สญั โญชน คอื กเิ ลสเครอื่ งรอ ยรดั ใหต ดิ อยกู บั โลก ยอ มเกดิ ขน้ึ ดว ยประการฉะนี้ และเมอื่ ปฏบิ ตั ติ ามอำนาจของกเิ ลส ตณั หา อปุ าทานแลว กเ็ ปน ทกุ ขอาการของใจทสี่ มั พนั ธก บั อายตนะ ๑๒ ธาตุ ๑๘ จะเหน็ มตี วั อยา งดงั เชน เมอื่ รปู กระทบสายตาแลว จติ ปรงุ แตง (สงั ขาร) วา นา รกั นา ใคร “ใจ” (ดวงเหน็ -จำ-คดิ -ร)ู ซง่ึ ตง้ั อยตู รงกลางดวงธรรมทที่ ำใหเ ปน กายดวงเดมิ จะตกศนู ยไปยงั ศนู ยก ลางกายฐานท่ี ๖ ถา ยทอดกรรมเดมิ แลว ปรงุ เปน ดวงธรรมท่ีทำใหเ ปน กาย พรอ มดว ย “ใจ” (ดวงเหน็ -จำ-คดิ -ร)ู ดวงใหม อนั มอี กศุ ลเจตสกิธรรม คอื กามราคานสุ ยั (เครอื่ งหมุ ของดวงคดิ ) และ อวชิ ชานสุ ยั (เครอื่ งหมุของดวงร)ู ซง่ึ ตง้ั ซอ นอยตู รงกลางดวงสมทุ ยั คอื กามตณั หา และภวตณั หา ลอยเดน ขนึ้ มาตรงศนู ยก ลางกายฐานที่ ๗ กาม ราคานสุ ยั กฟ็ งุ ขนึ้ มายอ มสนี ้ำเลย้ี งของจติ (เหน็ เปน สชี มพขู นุ ๆ) ใหเ กดิ ความกำหนดั ยนิ ดี ทง้ั กเิ ลส คอื อวชิ ชานสุ ยั และตณั หาคอื ความทะยานอยาก กด็ ลจติ ใจใหย ดึ มนั่ ถอื มน่ั ในสงั ขารธรรมไดแ ก รปู ารมณท น่ี า ยนิ ดพี อใจนนั้ และใหป ฏบิ ตั ติ ามอำนาจของกเิ ลส ตณั หาอปุ าทาน (ดว ยตณั หา คอื ความทะยานอยากไดไ วใ นครอบครอง อยากเสพพสั ดกุ ามนน้ั ) จงึ เปน เหตใุ หเ กดิ ทกุ ข ถา ไดส มใจหวงั ก็ “เสวยสขุ เวทนามอี ามสิ ” เมอื่ตอ งพลดั พรากจากกนั ไปกด็ ี หรอื ถา ไมไ ดด ง่ั ใจหวงั ก็ “เสวยทกุ ขเวทนามอี ามสิ ” ความเสวยสขุ หรอื ทกุ ขเวทนา หรอื อทกุ ขมสขุ เวทนา ดงั กลา วน้ี เปนสภาพไมเ ทยี่ ง (อนจิ จฺ )ํ เปน ทกุ ข (ทกุ ขฺ )ํ เพราะแปรปรวนไป (วปิ รณิ ามธมมฺ )ํและมใิ ชต วั ตน บคุ คล เราเขา ของเรา ของเขา ทแี่ ทจ รงิ (อนตตฺ า) ของใครผใู ดเลย ผยู ดึ มนั่ ถอื มน่ั ดว ยตณั หาและทฏิ ฐจิ งึ เปน ทกุ ขไ ปตลอด พระอรยิ เจาผไู ดเ รยี นรู ไดเ หน็ ธรรมคอื ความเกดิ ขน้ึ และเสอื่ มไปของสงั ขารธรรมทง้ั หลาย