tripitaka_35

พระสุตตนั ตปฎ ก องั คุตรนิกาย จตกุ นบิ าต เลม ๒ - หนาที่ 241 ๑๐. กัมโมชสตู ร วา ดว ยมาตุคาม [๘๐] สมัยหน่งึ พระผมู พี ระภาคเจา ประทับ อยู ณ โฆสิตารามกรุงโกสมั พี ครงั้ นั้นทานพระอานนทเขาไปเฝาพระผูม ีพระภาคเจา ฯลฯ ไดท ูลถามวา อะไรหนอ เปนเหตุเปน ปจ จยั พระพุทธเจาขา มาตคุ ามจงึ ไมนั่งในสภา ไมป ระกอบการงานใหญ ไมไดไปนอกเมือง พ. ตรัสตอบวา อานนท มาตคุ ามเปนผูมกั โกรธ มาตุคามเปนผูมักริษยา มาตุคามเปน ผูม ักตระหนี่ มาตุคามเปน ผูทรามปญ ญา อานนทนี้แล เปน เหตุ เปน ปจจัย ใหมาตคุ ามไมน งั่ ในสภา ไมป ระกอบการงานใหญไมไ ดไปนอกเมือง. จบกมั โมชสูตรที่ ๑๐ จบอปณ ณกวรรคท่ี ๓ อรรถกถากัมโมชสตู ร พงึ ทราบวินจิ ฉัยในกัมโมชสตู รท่ี ๑๐ ดังตอ ไปนี้ :- บทวา เนว สภาย นสิ ที ติ ความวา มาตุคามยอมไมน ง่ั ในสภา-วนิ จิ ฉยั เพ่อื ทําการวินจิ ฉัย. บทวา น กมมฺ นตฺ  ปโยเชติ ความวา ไมประกอบการงานใหญมกี สิกรรมและพาณิชยกรรมเปนตน . บทวา น กมโฺ พชคจฺฉติ ความวา ไมไปสูแควนกัมโพชเพ่อื รวบรวมโภคทรพั ย. ก็คําน้นั

พระสตุ ตนั ตปฎ ก อังคุตรนกิ าย จตุกนบิ าต เลม ๒ - หนาที่ 242เปน เพยี งหวั ขอ เทานัน้ . อธิบายวา ไมไ ปภายนอกแวนแควนแหงใดแหงหนง่ึ .ในบทเปนตนวา โกธโน ความวา มาตุคามถกู ความโกรธกลุมรมุ แลว ช่ือวาไมรจู กั ประโยชนม ใิ ชป ระโยชน เพราะความโกรธ. ช่ือวา ไมอดทนสมบตั ิคนอืน่ เพราะมักรษิ ยา. ช่อื วา ไมส ามารถจะใหท รัพยไปทํากจิ ทค่ี วรทาํ ไดเพราะมกั ตระหน.ี่ ชอ่ื วา ไมส ามารถจะจดั ทํากิจท่คี วรทาํ ได เพราะไมม ปี ญ ญา.เพราะฉะน้นั มาตคุ าม จึงไมทําการนง่ั ในสภาเปนตน เหลา นแ้ี ล. จบอรรถกถากัมโมชสตู รที่ ๑๐ จบอปณณกวรรควรรณนาที่ ๓ รวมพระสูตรท่ีมใี นวรรคน้ี คอื ๑. ปธานสตู ร ๒. ทิฏฐสิ ูตร ๓. สปั ปุริสสูตร ๔. ปฐมอัคคสูตร๕. ทตุ ิยอคั คสตู ร ๖. กสุ นิ าราสตู ร ๗. อจนิ ตติ สตู ร ๘. ทกั ขิณาสตู ร๙. วณชิ ชสูตร ๑๐. กมั โมชสูตร และอรรถกถา.

พระสตุ ตันตปฎก องั คุตรนิกาย จตกุ นบิ าต เลม ๒ - หนาท่ี 243 มจลวรรคที่ ๔ ๑. ปาณาติปาตสตู ร วาดวยธรรมใหเ กดิ ในนรก - สวรรค [๘๑] ดกู อนภิกษทุ งั้ หลาย บคุ คลประกอบดว ยธรรม ๔ ประการยอ มอุบตั ใิ นนรก เหมือนถูกนําตัวไปโยนทิง้ ฉะนั้น ธรรม ๔ ประการคอื อะไรคือ บคุ คลเปน ผทู ําปาณาติบาตโดยปกติ ทาํ อทนิ นาทานโดยปกติ ทํากาเม-สมุ จิ ฉาจารโดยปกติ พูดมสุ าวาทโดยปกติ บุคคลประกอบดว ยธรรม ๔ ประการน้แี ล ยอ มอบุ ัติในนรก เหมือนถกู นําตัวไปโยนทิ้งฉะนัน้ ดูกอนภิกษุท้ังหลาย บคุ คลประกอบดวยธรรม ๔ ประการ ยอมอบุ ัติในสวรรค เหมอื นเขาเชิญตัวไปประดษิ ฐานไวฉะนน้ั ธรรม ๔ ประการคอือะไร คือ บุคคลเปนผเู วนจากปาณาติบาต เปนผเู วนจากอทินนาทาน เปนผเู วน จากกาเมสมุ จิ ฉาจาร เปนผูเ วนจากมุสาวาท บุคคลประกอบดวยธรรม๔ ประการน้แี ล ยอมอุบัตใิ นสวรรค เหมอื นเขาเชิญตัวไปประดษิ ฐานไวฉะนนั้ . จบปาณาติปาตสูตรที่ ๑ สตู รที่ ๑ - ๔ แหง วรรคที่ ๔ มีเน้อื ความงา ยทั้งนนั้ .

พระสตุ ตนั ตปฎ ก องั คตุ รนกิ าย จตุกนบิ าต เลม ๒ - หนา ท่ี 244 ๒. มสุ าสตู ร วาดวยธรรมทาํ ใหเ กิดในนรก - สวรรค [๘๒] ดกู อ นภิกษทุ ้ังหลาย บุคคลประกอบดว ยธรรม ๔ ประการยอมอบุ ัตใิ นนรก ฯลฯ ธรรม ประการคอื อะไร คือบุคคลเปนผพู ดู มสุ าวาทโดยปกติ พูดสอเสยี ดโดยปกติ พูดคําหยาบโดยปกติ พูดสาํ รากโดยปกติบุคคลประกอบดวยธรรม ๔ ประการนี้แล ยอมอบุ ตั ใิ นนรก ฯลฯ ดูกอนภิกษทุ ้งั หลาย บคุ คลผูป ระกอบดว ยธรรม ๔ ประการ ยอ มอุบตั ิในสวรรค ฯลฯ ธรรม ๔ ประการคืออะไร คือบคุ คลเปนผูเวน จากมุสาวาท เปนผเู วน จากพูดสอ เสยี ด เปนผเู วน จากพูดคําหยาบ เปน ผูเ วน จากพูดสาํ ราก บุคคลประกอบดว ยธรรม ๔ ประการนแี้ ล ยอมอบุ ัติในสวรรคเหมอื นเขาเชิญตวั ไปประดษิ ฐานไวฉ ะน้ัน. จบมุสาสตู รท่ี ๒ ๓. วัณณสตู ร วา ดวยธรรมทําใหเกิดในนรก - สวรรค [๘๐] ดูกอ นภกิ ษุท้งั หลาย บคุ คลประกอบดว ยธรรม ๔ ประการยอ มอบุ ัติในนรก ฯลฯ ธรรม ๔ ประการคืออะไร คอื บคุ คลไมใ ครครวญไมสอบสวนแลว ชมคนทค่ี วรติ ๑ ติคนท่คี วรชม ๑ ปลกู ความเลื่อมใสในฐานะอนั ไมค วรเลื่อมใส ๑ แสดงความไมเ ลื่อมใสในฐานะอันควรเลอ่ื มใส ๑บคุ คลประกอบดว ยธรรม ๔ ประการนแ้ี ล ยอมอบุ ตั ใิ นนรก ฯลฯ

พระสตุ ตันตปฎ ก องั คตุ รนกิ าย จตุกนบิ าต เลม ๒ - หนาท่ี 245 ดูกอ นภิกษุทงั้ หลาย บุคคลประกอบดวยธรรม ประการ ยอ มอุบตั ิในสวรรค ฯลฯ ธรรม ประการคืออะไร คอื บุคคลใครครวญสอบสวนแลวตคิ นทีค่ วรติ ๑ ชมคนที่ควรชม ๑ แสดงความไมเลอ่ื มใสในฐานะอันไมควรเล่ือมใส ๑ ปลกู ความเลือ่ มใสในฐานะอนั ควรเล่ือมใส ๑ บคุ คลประกอบดวยธรรม ๔ ประการน้ีแล ยอ มอบุ ตั ิในสวรรค เหมือนเขาเชญิ ตวั ไปประดษิ ฐานไวฉะนน้ั . จบวัณณสูตรท่ี ๓ ๔. โกธสูตร วาดวยธรรมทาํ ใหเ กิดในนรก - สวรรค [๘๔] ดูกอ นภิกษุท้งั หลาย บุคคลประกอบดวยธรรม ๔ ประการยอมอบุ ัตใิ นนรก ฯลฯ ธรรม ๔ ประการคืออะไร คอื บุคคลเปน ผหู นักในความโกรธ ไมห นักในพระสัทธรรม ๑ เปนผูหนักในความลบหลูท า น ไมหนกั ใหพ ระสทั ธรรม ๑ เปนผูหนกั ในลาภ ไมหนักในพระสัทธรรม ๑ เปนผูหนกั ในสกั การะ ไมหนกั ในพระสทั ธรรม ๑ บุคคลประกอบดวยธรรม ๔ประการน้ีแล ยอมอุบัตใิ นนรก ฯลฯ ดกู อ นภกิ ษทุ ้ังหลาย บคุ คลประกอบดว ยธรรม ๔ ประการ ยอ มอบุ ตั ใิ นสวรรค ฯลฯ ธรรม ๔ ประการคอื อะไร คือ บคุ คลเปน ผหู นกั ในพระสัทธรรม ไมหนกั ในความโกรธ ๑ เปนหนักในพระสทั ธรรม ไมห นักในความลบหลทู า น ๑ เปน ผูหนกั ในพระสัทธรรม ไมหนกั ในลาภ ๑ เปน ผูหนกั ในพระสทั ธรรม ไมห นักในสักการะ ๑ บคุ คลประกอบดวยธรรม ๔ประการนีแ้ ล ยอมอุบตั ใิ นสวรรค เหมือนเขาเชิญตวั ไปประดิษฐานไวฉ ะนั้น. จบโกธสตู รที่ ๔

พระสุตตนั ตปฎ ก องั คุตรนกิ าย จตุกนิบาต เลม ๒ - หนา ที่ 246 ๕. ตมสูตร วา ดวยบคุ คลในโลก ๔ จําพวก [๘๕] ดูกอนภิกษทุ ัง้ หลาย บุคคล ๔ จําพวกนี้มปี รากฏอยูใ นโลกบคุ คล ๔ จําพวกคือใคร คอื ตโม ตมปรายโน บคุ คลมืดมาแลว มีมืดไปภายหนา ตโม โชตปิ รายโน บคุ คลมดื มาแลว มสี วา งไปภายหนา โชติ ตมปรายโน บุคคลสวางมาแลว มีมดื ไปภายหนา โชติ โชติปรายโน บคุ คลสวางมาแลว มสี วา งไปภายหนา กบ็ คุ คลมดื มาแลว มีมืดไปภายหนา เปนไฉน ? บคุ คลบางคนในโลกน้ี เกิดในตระกลู ต่ํา คือ ตระกูลจัณฑาลก็ดี ตระกลู ชา งสานกด็ ี ตระกูลพรานก็ดี ตระกูลชา งหนังก็ดี ตระกลู คนรับจา งเทขยะกด็ ี ทงั้ ยากจนขัดสนขา วน้ําของกนิ เปน อยอู ยา งแรนแคน หาอาหารและเคร่ืองนุงหมไดโดยฝด เคือง ซาํ้ เปน คนขรี้ ้วิ ขเ้ี หร เต้ียแคระ มากไปดว ยโรค ตาบอดบางเปน งอ ยบาง กระจอกบาง เปลีย้ บาง ไมใครได ขาว นํา้ ผา ยวดยานดอกไม ของหอม เครอื่ งลบู ไล ท่ีนอน ท่ีอยู และเคร่อื งประทีป บคุ คลน้ันยงั ประพฤตทิ ุจริตดวยกาย วาจา ใจ ครนั้ ประพฤติทุจริตดวยกาย วาจา ใจแลว กายแตกตายไปยอ มเขาถงึ อบาย ทคุ ติ วนิ บิ าต นรก อยา งนแี้ ล บุคคลมืดมาแลว มมี ดื ไปภายหนา บคุ คลมืดแลว มีสวางไปภายหนา เปน ไฉน ? บุคคลบางคนในโลกนี้เกิดในตระกูลตาํ่ คือตระกูลจณั ฑาลก็ดี ฯลฯ ที่นอน ทีอ่ ยู และเครอ่ื งประทีปบุคคลน้นั ประพฤติสจุ ริตดวยกาย วาจา ใจ ครน้ั ประพฤตสิ จุ ริตดวยกาย วาจา

พระสุตตันตปฎ ก องั คุตรนิกาย จตกุ นบิ าต เลม ๒ - หนา ท่ี 247ใจแลว กายแตกตายไปยอมเขา ถึงสคุ ติโลกสวรรค อยา งนแ้ี ล บคุ คลมืดมาแลว มีสวางไปภายหนา บคุ คลสวางมาแลว มีมดื ไปภายหนา เปน ไฉน ? บคุ คลบางคนในโลกน้เี กิดในตระกลู สงู คือตระกูลกษตั รยิ มหาสาลกด็ ี ตระกูลพราหมณมหาสาลกด็ ี ตระกลู คฤหบดมี หาสาลกด็ ี ม่ังคงั่ มที รัพยมาก มีโภคะมาก มีเงินทองมขี าวของเคร่อื งใช มีทรพั ยธ ัญชาตเิ ปน อนั มาก ทงั้ มีรูปรางสะสวยเจรญิ ตาเจริญใจ ประกอบดว ยผวิ พรรณงดงามย่งิ นัก เปนผูม ปี กตไิ ดขา วน้ํา ผา ยวดยานดอกไม ของหอม เครือ่ งลบู ไล ทีน่ อน ทอ่ี ยู และเครอ่ื งประทปี บคุ คลนั้นประพฤติทจุ รติ ดว ยกาย วาจา ใจ คร้ันประพฤตทิ จุ ริตดวยกาย วาจา ใจแลวกายแตกตายไปยอมเขาถงึ อบาย ทุคติ วนิ บิ าต นรก อยางนแ้ี ล บุคคลสวา งมาแลว มมี ดื ไปภายหนา บคุ คลสวางมาแลว มีสวา งไปภายหนาเปนไฉน ? บุคคลบางคนในโลกนเ้ี กิดในตระกลู สูง คือตระกูลกษตั รยิ มหาสาล ฯลฯ บคุ คลน้นั ประพฤติสจุ ริตดว ยกาย วาจา ใจ คร้นั ประพฤติสจุ ริตดว ยกาย วาจา ใจแลว กายแตกตายไปยอมเขา ถึงสคุ ติโลกสวรรค อยา งนีแ้ ล บคุ คลสวางมาแลว มีสวา งไปภายหนา ภกิ ษทุ งั้ หลาย บุคคล ๔ จําพวกน้แี ล มปี รากฏอยูในโลก. จบตมสตู รท่ี ๕

พระสตุ ตนั ตปฎก อังคุตรนกิ าย จตกุ นบิ าต เลม ๒ - หนา ท่ี 248 อรรถกถาตมสตู ร พงึ ทราบวินิจฉยั ในตมสูตรท่ี ๕ ดงั ตอ ไปน้ี :- บุคคลผูป ระกอบดวยความมืดมีคําเปน ตนวา นจี กุเล ปจจฺ าชาโตเกิดในตระกูลต่าํ ดงั น้ี ช่อื วา ตมะ มดื มา. บุคคลช่อื วา มมี ดื ไปภายหนา เพราะเขาถึงความมืดคอื นรกอกี ดวยกายทุจรติ เปน ตน แมด วยบททง้ั สองดังกลาวเปนอนั ตรัสถึงความมดื แหง ขันธเ ทา น้นั . บคุ คลช่อื สวา งมา เพราะประกอบดว ยความสวางมีคําเปน ตนวา อฑฺฒกเุ ล ปจฺจาชาโต (เกดิ ในตระกูลมัง่ คั่ง)ทานอธบิ ายวา เปน ผสู วา งไสวดงั น.้ี บคุ คลชื่อวามีสวา งไปภายหนา เพราะเขา ถงึ ความสวา งดวยการเขา ถึงสวรรคอีก ดว ยกายสจุ รติ เปนตน พงึ ทราบสองบทแมนอกนี้ โดยนัยน.ี้ บทวา เวนกุเล ไดแก ในตระกลู ชางสาน. บทวา เนสาทกเุ ลไดแกใ นตระกูลพรานลา เนอื้ เปนตน . บทวา รถการกุเล ไดแ ก ในตระกูลชางหนัง. บทวา ปุกกฺ ุสกุเล ไดแก ในตระกูลคนรบั จา งเทขยะ. พระผูมีพระภาคเจา คร้นั ทรงแสดงตระกลู วิบัติ ดว ยเหตุประมาณเทานี้แลว เพราะเหตุทบ่ี ุคคลบางคนถงึ จะเกิดในตระกูลคนรบั จางเทขยะ ก็ม่งั คง่ั มที รพั ยมากไดแตบ คุ คลผูนหี้ าไดเปนเชนนน้ั ไม ฉะนน้ั บดั น้ี เพ่อื ทรงแสดงโภควิบัตขิ องบุคคลน้นั จึงตรัสวา ทลิทฺเท เปน ตน. ในบทเหลาน้นั บทวา ทลิทฺเทไดแ ก ประกอบดว ยความจน มขี าวน้าํ และของกนิ นอย. บทวา กสิรวุตฺตเิ กไดแก เปน อยูดวยความทุกข. อธิบายวา ใหเ ขาถงึ ตระกูลทีค่ นทง้ั หลายใหเขายินดีดวยความพยาม. บทวา ยตฺถ กสเิ รน ฆาสจฉฺ าโท ลพภฺ ติ ความวาเขาไดขาวตมขา วสวยและอาหาร หรอื เครอื่ งนุงหมพอปดอวัยวะ ดว ยความลาํ บากในตระกูลใด.

พระสตุ ตันตปฎก อังคตุ รนกิ าย จตุกนิบาต เลม ๒ - หนาท่ี 249 เพราะเหตทุ ่บี ุคคลแมเกดิ ในตระกูลนี้ เปนผูพ รอ มดวยอุปธิสมบตั ิต้งั อยใู นความสําเรจ็ แหงอตั ภาพ แตบ ุคคลผูน ีห้ าไดเ ปนเชน นนั้ ไม ฉะนั้นบดั น้ี เพ่ือทรงแสดงวบิ ัตทิ างรา งกายของเขา จงึ ตรัสวา โส จ โหติทพุ พฺ ณฺโณ เปน ตน. ในบทเหลานน้ั บทวา ทุพฺพณฺโณ ความวา เปนคนมีผวิ ดจุ ตอไฟไหม เหมอื นปศาจคลุกฝุน . บทวา ททุ ฺทสิโก ความวาแมมารดาผบู ังเกิดเกลาเหน็ เขาก็ไมพอใจ. บทวา โอโกฏมิ โก ไดแ ก เปนคนเต้ยี . บทวา กาโณ ไดแก ตาบอดขางเดียวบา ง ตาบอดสองขา งบา ง.บทวา กุณี ไดแก มมี ือพกิ ารขางเดียวบา ง มีมอื พิการทั้งสองขา งบาง. บทวาขฺโช ไดแ ก มีขาเขยกขา งเดียวบาง มขี าเขยกทง้ั สองขา งบา ง บทวาปกขฺ หโต ไดแก เปน อมั พาตไปแถบหน่งึ . บทวา ปทเี ปยยฺ สสฺ ไดแ ก เคร่ืองอุปกรณของประทีปมีนํา้ มนั และตวั ภาชนะเปน ตน. ในบทวา เอว โข ภิกขฺ เว น้ี บุคคลคนหนึ่ง ยงั ไมทนั เห็นแสงสวา งในภายนอก ตายในครรภข องมารดาแลว บงั เกดิ ในอบายเวยี นวายอยสู ิน้ ทง้ั กปั แมบ คุ คลนนั้ กช็ ื่อวา มดื มาแลวมดื ไปภายหนา. กเ็ ขาพึงเปน บคุ คลหลอกลวง. ทานอธบิ ายวา ดว ยวาคนหลอกลวงไดร ับผลสําเรจ็เหน็ ปานนด้ี ังน้ี. ในบทเหลา น้ี ทรงแสดงถงึ การมาวบิ ตั ิ และปจจัยในปจ จบุ นัวบิ ัติ ดว ยบทวา นีเจ กุเล เปน ตน . ทรงแสดงปจ จัยท่เี ปน ไปแลววิบตั ิดวยบทวา ทลทิ ฺเท เปน ตน. ทรงแสดงอบุ ายเล้ยี งชีพวบิ ัติ ดว ยบทวากสิรวุตฺตเิ ก เปนตน . ทรงแสดงอัตภาพวบิ ตั ิ ดว ยบทวา ทุพพฺ ณฺโณ เปนตน .ทรงแสดงเหตุแหงทกุ ขทม่ี าประจวบเขา ดวยบทวา พหวฺ าพาโธ เปนตน .ทรงแสดงเหตุแหงสุขวิบัติ และเครอ่ื งอุปโภควบิ ัติ ดวยบทวา น ลาภีเปนตน . ทรงแสดงเหตแุ หง ความเปนผูมืดไปภายหนา มาประจวบเขา ดว ย

พระสุตตนั ตปฎก อังคตุ รนิกาย จตุกนิบาต เลม ๒ - หนาที่ 250บทวา กาเยน ทุจจฺ ริต เปน ตน. ทรงแสดงการเขา ถงึ ความมดื ในสัมปรายภพดวยบทวา กายสฺส เภทา เปนตน . สุกกปกข (ฝายด)ี พึงทราบโดยนยัตรงกนั ขามกบั ที่กลาวมาแลว . จบอรรถกถาตมสตู รท่ี ๕ ๖. โอณตสูตร วาดว ยบคุ คลในโลก ๔ จําพวก [๘๖] ดกู อนภิกษทุ ัง้ หลาย บุคคล ๔ จาํ พวกนี้ ฯลฯ คือ โอณโตณโต บคุ คลต่ํามาแลว ตา่ํ ไป โอณตุณฺณโต บุคคลต่าํ มาแลว สูงไป อณุ ณฺ โตณโต บุคคลสงู มาแลว ต่าํ ไป อณุ ฺณตุณณฺ โต บคุ คลสูงมาแลว สงู ไป ก็บคุ คลตาํ่ มาแลว ต่ําไปเปน ไฉน ? บุคคลบางคนในโลกน้ีเกิดในตระกลู ตํา่ คือตระกูลจณั ฑาล ฯลฯ บคุ คลน้นั ยังประพฤตทิ ุจรติ ดว ยกาย วาจาใจ ฯลฯ กายแตกตายไปยอมเขา ถงึ อบาย ทคุ ติ วินิบาต นรก อยา งนี้แลบุคคลตา่ํ มาแลว ต่าํ ไป บุคคลต่ํามาแลว สูงไปเปน ไฉน ? บุคคลบางคนในโลกนเ้ี กิดในตระกลู ตํ่า คอื ตระกูลจณั ฑาล ฯลฯ บุคคลน้นั ประพฤติสจุ รติ ดวยกาย วาจาใจ ฯลฯ กายแตกตายไปยอมเขา ถึงสุคตโิ ลกสวรรค อยา งน้ีแล บุคคลตํ่ามาแลว สงู ไป