tripitaka_88

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาที่ 301 ๑๒. โลกิยทกุ ะ ปฏิจจวาระ อนุโลมนัย ๑. เหตุปจจยั [๒๙๐] ๑. โลกิยธรรม อาศยั โลกิยธรรม เกดิ ขนึ้ เพราะเหตุปจจัย คอื ขนั ธ ๓ และจิตตสมฏุ ฐานรปู อาศยั ขนั ธ๑ทีเ่ ปนโลกิยธรรม ฯลฯขันธ ๒ ฯลฯ. ในปฏิสนธขิ ณะ หทยวตั ถุ อาศัยขนั ธท้ังหลาย, ขันธทง้ั หลาย อาศัยหทยวัตถ.ุ ฯลฯ มหาภูตรูป ๑ ฯลฯ จติ ตสมุฏฐานรปู กฏัตตารูปที่เปนอุปาทารปู อาศยั มหาภตู รปู ทงั้ หลาย. ๒. โลกตุ ตรธรรม อาศัยโลกุตตรธรรม เกดิ ขึน้เพราะเหตุปจจัย คือ ขันธ ๓ อาศยั ขนั ธ ๑ ทเ่ี ปนโลกตุ ตรธรรม ฯลฯ ขนั ธ ๒ ฯลฯ ๓. โลกิยธรรม อาศยั โลกตุ ตรธรรม เกิดขนึ้ เพราะเหตุปจจยั คอื จิตตสมฏุ ฐานรูป อาศยั ขันธทงั้ หลายทีเ่ ปน โลกตุ ตรธรรม.

พระอภิธรรมปฎ ก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ท่ี 302 ๔. โลกิยธรรม และโลกุตตรธรรม อาศยั โลกตุ ตร-ธรรม เกิดขน้ึ เพราะเหตุปจ จัย คือ ขันธ ๓ และจิตตสมุฏฐานรูป อาศัยขนั ธ ๑ ท่ีเปน โลกตุ รธรรมฯลฯ ขันธ ๒ ฯลฯ. ๕. โลกิยธรรม อาศัยโลกิยธรรม และโลกุตตรธรรมเกิดขึ้น เพราะเหตุปจ จยั คือ จติ ตสมฏุ ฐานรปู อาศยั ขนั ธท้งั หลายทเ่ี ปน โลกุตตรธรรม และมหาภูตรปู ท้ังหลาย. การนบั จํานวนวาระในอนุโลม [๒๙๑] ในเหตุปจ จัย มี ๕ วาระ ในอารัมมณปจ จยั มี ๒ วาระในอธิปติปจจัย มี ๕ วาระ ในอนันตรปจจยั มี ๒ วาระ ในสมนันตรปจ จัยมี ๒ วาระ ในสหชาตปจ จัย มี ๕ วาระ ในอญั ญมญั ญปจ จัย มี ๒ วาระในนิสสยปจ จัย มี ๕ วาระ ในอุปนิสสยปจ จยั มี ๒ วาระ ในปุเรชาตปจ จัยมี ๒ วาระ ในอาเสวนปจ จัย มี ๒ วาระ ในกมั มปจจยั มี ๕ วาระ ในวิปาก-ปจจัย มี ๕ วาระ ในอาหารปจจยั มี ๕ วาระ ในอนิ ทริยปจจัย มี ๕ วาระ ในฌานปจ จัย มี ๕ วาระ ในมคั คปจ จัย มี ๕ วาระ ในสัมปยตุ ตปจ จัย มี ๒วาระ ในวปิ ปยุตตปจจัย มี ๕ วาระ ในอตั ถปิ จ จยั มี ๕ วาระ ในนตั ถิปจจยัมี ๒ วาระ ในวคิ ตปจ จัย มี ๒ วาระ ในอวคิ ตปจ จัย มี ๕ วาระ. อนโุ ลมนัย จบ

พระอภิธรรมปฎก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาที่ 303 ปจจนียนยั ๑. นเหตปุ จ จัย [๒๙๒] ๑. โลกิยธรรม อาศยั โลกิยธรรม เกดิ ขึน้ เพราะนเหตุปจ จยั คือ ขันธ ๓ และจิตตสมุฏฐานรปู อาศัยขนั ธ ๑ ท่เี ปนโลกิยธรรมซงึ่ เปนอเหตุกะ ฯลฯ ขันธ ๒ ฯลฯ. อเหตุกปฏิสนธิ ตลอดถึงอสัญญสตั ว. โมหะทีส่ หรคตดว ยวจิ ิกจิ ฉา ที่สหรคตดว ยอทุ ธจั จะ อาศยั ขันธท้ังหลายท่สี หรคตดว ยวิจิกจิ ฉา ทีส่ หรคตดว ยอทุ ธัจจะ. การนับจํานวนวาระในปจ จนยี ะ [๒๙๓] ในนเหตปุ จ จัย มี ๑ วาระ ในนอารมั มณปจจยั มี ๓ วาระในนอธปิ ติปจ จัย มี ๒ วาระ ในนอนนั ตรปจจยั มี ๓ วาระ ในนสมนนั ตร-ปจ จัย มี ๓ วาระ ในนอัญญมัญญปจจยั มี ๓ วาระ ในนอุปนสิ สยปจ จยั มี๓ วาระ ในนปุเรชาตปจ จัย มี ๔ วาระ ในนปจ ฉาชาตปจจัย มี ๕ วาระในนอาเสวนปจ จัย มี ๕ วาระ. ในอาเสวนมลู กนยั ในโลกตุ ตระ ในสทุ ธกอรูปภมู ิ พึงกาํ หนดคําวา วบิ าก สว นที่เหลือนอกนั้น พึงกระทําตามปรกติ. ในนกมั มปจ จัย มี ๒ วาระ ในนวิปากปจจยั มี ๕ วาระ ในนอาหาร-ปจจยั มี ๑ วาระ ในนอินทริยปจ จยั มี ๑ วาระ ในนฌานปจ จัย มี ๑ วาระ

พระอภิธรรมปฎก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ท่ี 304ในนมคั คปจจยั มี ๑ วาระ ในนสัมปยุตตปจ จยั มี ๓ วาระ ในนวปิ ปยุตต-ปจ จัย มี ๒ วาระ ในโนนตั ถิปจ จัย มี ๓ วาระ ในโนวคิ ตปจจัย มี ๓ วาระ. ปจ จนียนยั จบ อนโุ ลมปจจนียนัย การนบั จาํ นวนวาระในอนุโลมปจ จนียะ [๒๙๔] เพราะเหตุปจ จยั ในนอารมั มณปจ จยั มี ๓ วาระ... ในน-อธิปติปจจัย มี ๒ วาระ ในนอนนั ตรปจจัย เปนตน เหมือนกับปจจนียะ ในนวปิ ากปจ จยั มี ๕ วาระ ในนสมั ปยุตตปจ จยั มี ๓ วาระ ในนวปิ ปยุตตปจจยัมี ๒ วาระ ในโนนตั ถิปจ จัย มี ๓ วาระ ในโนวิคตปจ จัย มี ๓ วาระ. อนุโลมปจจนียนยั จบ ปจ จนียานุโลมนยั การนับจํานวนวาระในปจ จนยี านโุ ลม [๒๙๕] เพราะนเหตปุ จจยั ในอารัมมณปจ จัย มี ๑ วาระ... ใน-อนันตรปจจยั มี ๑ วาระ ฯลฯ ในอวิคตปจจัย มี ๑ วาระ. ปจจนยี านุโลมนยั จบ สหชาตะ เหมือนกับปฏิจจวาระ.

พระอภธิ รรมปฎก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ท่ี 305 ปจ จยวาระ อนุโลมนยั ๑. เหตปุ จ จัย [๒๙๖] ๑. โลกิยธรรม อาศัยโลกิยธรรม เกดิ ข้ึน เพราะเหตุปจ จัย คอื ฯลฯ อาศยั ขนั ธ ๑ ทเ่ี ปนโลกยิ ธรรม ฯลฯ. มหาภูตรูป ๑ ฯลฯ จติ ตสมฏุ ฐานรปู กฏตั ตารปู ท่ีเปน อปุ าทารูปทั้งหลาย อาศัยมหาภูต-รูปท้ังหลาย ขนั ธท ้งั หลายท่ีเปนโลกยิ ธรรม อาศยั หทยวัตถุ. ๒. โลกตุ ตรธรรม อาศัยโลกยิ ธรรม เกิดขน้ึ เพราะเหตปุ จ จัย คอื ขันธท ั้งหลายทีเ่ ปน โลกุตตรธรรม อาศัยหทยวตั ถุ. ๓. โลกยิ ธรรม และโลกตุ ตรธรรม อาศยั โลกิยธรรมเกิดขน้ึ เพราะเหตุปจจัย คอื ขันธท ง้ั หลายท่ีเปนโลกุตตรธรรม อาศัยหทยวัตถ.ุ จิตตสมุฏฐานรูป อาศยั มหาภูตรูปทัง้ หลาย. ๔. โลกุตตรธรรม อาศัยโลกตุ ตรธรรม เกดิ ขนึ้เพราะเหตปุ จ จยั มี ๓ วาระ (วาระท่ี ๔-๖) ๗. โลกิยธรรม อาศัยโลกยิ ธรรม และโลกุตตรธรรมเกิดข้นึ เพราะเหตปุ จจัย

พระอภิธรรมปฎก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาที่ 306 คอื จิตตสมฏุ ฐานรปู อาศัยขันธท ้งั หลายท่เี ปนโลกุตตรธรรม และมหาภูตรปู ทงั้ หลาย. ๘. โลกตุ ตรธรรม อาศยั โลกิยธรรม และโลกุตตร-ธรรม เกดิ ขน้ึ เพราะเหตุปจ จยั คือ ขันธ ๓ อาศยั ขันธ ๑ ทเี่ ปนโลกุตตรธรรม และหทยวตั ถุฯลฯ อาศยั ขันธ ๒. ๙. โลกยิ ธรรม และโลกตุ ตรธรรม อาศัยโลกยิ ธรรมและ โลกตุ ตรธรรม เกดิ ข้นึ เพราะเหตุปจ จยั คอื ขนั ธ ๓ อาศัยขนั ธ ๑ ทเ่ี ปน โลกุตตรธรรม และหทยวตั ถุ ฯลฯอาศยั ขันธ ๒. จติ ตสมุฏฐานรปู อาศยั ขันธท ง้ั หลายทเ่ี ปน โลกตุ ตรธรรม และมหาภูตรปู ท้งั หลาย. การนบั จ านวนวาระในอนโุ ลม [๒๙๗] ในเหตปุ จจยั มี ๙ วาระ ในอารมั มณปจจัย มี ๔ วาระ ในอธปิ ตปิ จจัย มี ๙ วาระ ในอนันตรปจ จยั มี ๔ วาระ ในสมนนั ตรปจ จัยมี ๔ วาระ ในสหชาตปจ จยั มี ๙ วาระ ในอญั ญมญั ญปจ จัย มี ๔ วาระ ในนิสสยปจจยั มี ๙ วาระ ในอปุ นสิ สยปจ จยั มี ๔ วาระ ในปุเรชาตปจจยัมี ๔ วาระ ในอาเสวนปจจยั มี ๔ วาระ ในกมั มปจ จยั มี ๙ วาระ ในวปิ าก-ปจจัย มี ๙ วาระ ในมคั คปจ จยั มี ๙ วาระ ในสมั ปยุตตปจจยั มี ๔ วาระ

พระอภธิ รรมปฎก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาที่ 307ในวิปปยตุ ตปจ จยั มี ๙ วาระ ในอัตถิปจจัย มี ๙ วาระ ในนัตถิปจจัย มี ๔ วาระในวคิ ตปจ จยั มี ๔ วาระ ในอวคิ ตปจจัย มี ๙ วาระ. อนุโลมนยั จบ ปจ จนยี นัย ๑. นเหตุปจ จยั [๒๙๘] ๑. โลกิยธรรม อาศยั โลกยิ ธรรม เกิดขนึ้ เพราะนเหตปุ จจัย คอื ฯลฯ อาศยั ขันธ ๑ ทีเ่ ปน โลกิยธรรม ซึ่งเปน อเหตกุ ะ ฯลฯตลอดถึงอสญั ญสตั ว. จักขุวญิ ญาณ อาศัยจกั ขายตนะ ฯลฯ กายวญิ ญาณ อาศัยกายายตนะ. ขันธทง้ั หลายที่เปน โลกยิ ธรรม ซง่ึ เปนอเหตุกะ อาศัยหทยวัตถุ. โมหะ ทส่ี หรคตดว ยวจิ ิกจิ ฉา ท่สี หรคตดว ยอทุ ธจั จะ อาศัยขันธทงั้ หลายท่ีสหรคตดวยวจิ กิ ิจฉา ท่ีสหรคตดว ยอุทธัจจะ และหทยวัตถุ. การนับจาํ นวนวาระในปจ จนียะ [๒๙๙] ในนเหตปุ จ จัย มี ๑ วาระ ในนอารัมมณปจ จัย มี ๓ วาระในนอธปิ ตปิ จจัย มี ๔ วาระ ในนอนันตรปจจยั มี ๓ วาระ ฯลฯ ในนอปุ นสิ สย-ปจจัย มี ๓ วาระ ในนปเุ รชาตปจ จยั มี ๔ วาระ ในนปจฉาชาตปจจยั มี ๙วาระ ในนอาเสวนปจ จัย มี ๙ วาระ. ในโลกุตตระ ในอรปู ภมู ิ พึงกําหนดวา วิบาก.

พระอภิธรรมปฎ ก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาที่ 308 ในนกมั มปจจัย มี ๔ วาระ ในนวิปากปจจัย มี ๙ วาระ ในนอาหารปจจัย มี ๑ วาระ ในนอินทรยิ ปจ จยั มี ๑ วาระ ในนฌานปจ จัย มี ๑ วาระในนมคั คปจ จยั มี ๑ วาระ ในนสัมปยุตตปจ จัย มี ๓ วาระ ในนวิปปยุตตปจจัยมี ๒ วาระ ในโนนัตถปิ จจยั มี ๓ วาระ ในโนวิคตปจจัย มี ๓ วาระ. ปจ จนยี นยั จบ อนโุ ลมปจ จนยี นัย การนบั จํานวนวาระในอนโุ ลมปจ จนียะ [๓๐๐] เพราะเหตปุ จจยั ในนอารัมมณปจจัย มี ๓ วาระ... ในนอธิปตปิ จจยั มี ๔ วาระ ในนอนันตรปจจัย เปนตน เหมือนกบั ในปจ จ-นยี ะ ในนวิปากปจจยั มี ๙ วาระ ในนสมั ปยุตตปจ จยั มี ๓ วาระ ในนวิปปยตุ ตปจจัย มี ๒ วาระ ในโนนัตถปิ จ จัย มี ๓ วาระ ในโนวคิ ตปจ จัยมี ๓ วาระ. อนโุ ลมปจจนยี นยั จบ ปจจนียานุโลม การนบั จาํ นวนวาระในปจ จนียานุโลม [๓๐๑] เพราะนเหตปุ จ จัย ในอารมั มณปจ จัย มี ๑ วาระ.... ในอนนั ตรปจจยั มี ๑ วาระ ฯลฯ ในอวิคตปจ จัย มี ๑ วาระ. ปจจนียานโุ ลมนัย จบ

พระอภิธรรมปฎ ก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาที่ 309 สงั สัฏฐวาระ อนโุ ลมนัย ๑. เหตปุ จจัย [๓๐๒] ๑. โลกยิ ธรรม เจอื กบั โลกยิ ธรรม เกดิ ขน้ึ เพราะเหตุปจจัย คอื ขันธ ๓ เจอื กับขนั ธ ๑ ท่ีเปนโลกยิ ธรรม ฯลฯ ขนั ธ ๒ ฯลฯ ในปฏสิ นธิขณะ ฯลฯ ๒. โลกตุ ตรธรรม เจอื กับโลกุตตรธรรม เกิดข้ึนเพราะเหตุปจจัย คอื ขันธ ๓ เจือกบั ขนั ธ ๑ ทเ่ี ปน โลกตุ ตรธรรม ฯลฯ ขนั ธ ๒ ฯลฯ สงั สัฏฐวาระพงึ ใหพ สิ ดารอยางนี้ พรอ มดวยการนับ มี ๒ วาระ. สัมปยตุ ตวาระ เหมอื นกับสงั สฏั ฐวาระ.

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาท่ี 310 ปญ หาวาระ อนโุ ลมนัย ๑. เหตุปจ จัย [๓๐๓] ๑. โลกยิ ธรรม เปนปจจยั แกโลกิยธรรม ดวยอํานาจของเหตุปจจัย คือ เหตทุ ัง้ หลายทเี่ ปน โลกิยธรรม เปน ปจจัยแกสัมปยตุ ตขันธ และจิตตสมฏุ ฐานรปู ท้ังหลาย ดว ยอาํ นาจของเหตุปจ จัย. ในปฏสิ นธขิ ณะ ฯลฯ ๒. โลกตุ ตรธรรม เปนปจจยั แกโลกุตตรธรรม ดว ยอํานาจของเหตปุ จจัย มี ๓ วาระ (วาระที่ ๒-๔) ๒. อารัมมณปจจยั [๓๐๔] ๑. โลกิยธรรม เปน ปจ จัยแกโ ลกิยธรรม ดวยอํานาจของอารัมมณปจจยั คือ บคุ คลใหทาน ฯลฯ ศลี ฯลฯ กระทาํ อโุ บสถกรรม ฯลฯ แลวพจิ ารณาซงึ่ กศุ ลกรรมนัน้ . บุคคลพจิ ารณากุศลกรรมทัง้ หลาย ทีเ่ คยส่งั สมไวแ ลวในกาลกอน. ออกจากฌานแลว ฯลฯ พระอรยิ ะท้งั หลายพจิ ารณาโคตรภ,ู พิจารณาโวทาน, พิจารณากิเลสท่ลี ะแลว, พิจารณากิเลสท่ขี ม แลว, รูซ งึ่ กเิ ลสท้ังหลายท่ีเคยเกิดขน้ึ แลว ในกาลกอ น.

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาท่ี 311 บุคคลพิจารณาเห็นจกั ษุ ฯลฯ หทยวตั ถุ ขนั ธทง้ั หลายทเ่ี ปนโลกยิ -ธรรม โดยความเปนของไมเ ทย่ี ง ฯลฯ โทมนสั ยอมเกิดขึ้น. บคุ คลเห็นรูปดว ยทิพยจกั ษุ, ฟง เสียงดวยทพิ โสตธาต.ุ บคุ คลรจู ติ ของบคุ คลผูพ รอ มเพรยี งดว ยจิต ที่เปนโลกิยธรรม ดวยเจโตปรยิ ญาณ. อากาสานญั จายตนะ เปน ปจจยั แกว ญิ ญาณญั จายตนะ, อากญิ จัญญาย-ตนะ เปนปจจยั แกเนวสัญญานาสญั ญายตนะ. รปู ายตนะ เปน ปจ จยั แกจ กั ขุวิญญาณ ฯลฯ โผฏฐัพพายตนะ เปนปจ จยั แกกายวญิ ญาณ. ขนั ธทัง้ หลายท่เี ปนโลกิยธรรม เปนปจ จยั แกอ ิทธวิ ธิ ญาณ, แกเ จโต-ปริยญาณ, แกบุพเพนวิ าสานสุ สติญาณ แกย ถากัมมปู คญาณ, แกอนาคตตงั สญาณ,แกอ าวัชชนะ ดวยอาํ นาจของอารัมมณปจจัย. ๒. โลกตุ ตรธรรม เปน ปจจัยแกโ ลกตุ ตรธรรม ดวยอํานาจของอารมั มณปจ จยั คือ นพิ พานเปนปจจัยแกม รรค แกผ ล ดว ยอํานาจของอารัมมณปจ จัย. ๓. โลกตุ ตรธรรม เปนปจ จัยแกโลกยิ ธรรม ดวยอํานาจของอารมั มณปจจัย คอื พระอริยะท้ังหลายออกจากมรรค แลวพิจารณามรรค, พิจารณาผล, พจิ ารณานพิ พาน. นพิ พาน เปนปจจัยแกโ คตรภ,ู แกโวทาน, แกอ าวชั ชนะ ดว ยอาํ นาจของอารัมมณปจจยั .

พระอภธิ รรมปฎก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาท่ี 312 พระอรยิ ะทง้ั หลายรจู ติ ของบคุ คลผพู รอมเพรียงดวยจติ ท่เี ปนโลกตุ ตร-ธรรม ดว ยเจโตปริยญาณ. ขนั ธท้ังหลายท่เี ปน โลกุตตรธรรม เปน ปจจยั แกเ จโตปริยญาณ แกบพุ เพนิวาสานสุ สตญิ าณ แกอ นาคตงั สญาณ แกอาวชั ชนะ ดวยอาํ นาจของอารมั มณปจ จยั . ๓. อธิปตปิ จ จยั [๓๐๕] ๑. โลกิยธรรม เปน ปจ จัยแกโ ลกิยธรรม ดวยอํานาจของอธปิ ตปิ จ จัย มี ๒ อยา ง คือท่ีเปน อารัมมณาธิปติ และ สหชาตาธิปติ ทเี่ ปน อารมั มณาธิปติ ไดแก บุคคลใหท าน ฯลฯ ศลี ฯลฯ อุโบสถกรรม ฯลฯ พจิ ารณากุศลทเ่ี คยทําแลวในกาลกอน ฯลฯ ออกจากฌาน ฯลฯ พระเสกขบุคคลทง้ั หลาย กระทําโคตรภูใหเปน อารมณอยางหนกั แนนฯลฯ กระทําโวทานใหเ ปนอารมณอ ยางหนกั แนน แลวพจิ ารณา. บคุ คลยอ มยนิ ดี ยอมเพลดิ เพลนิ ย่ิง เพราะกระทําจักษุ ฯลฯ หทยวัตถุขนั ธท้ังหลายท่ีเปนโลกิยธรรม ใหเปน อารมณอ ยา งหนกั แนน คร้นั กระทาํจักษเุ ปนตน น้นั ใหเ ปนอารมณอยางหนักแนน แลว ราคะ ยอมเกิดข้นึ ทิฏฐิยอ มเกิดขึ้น.

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ท่ี 313 ที่เปน สหชาตาธปิ ติ ไดแ ก อธิปตธิ รรมที่เปน โลกยิ ธรรม เปน ปจจยั แกสมั ปยุตตขันธ และจิตต-สมฏุ ฐานรูปท้ังหลาย ดวยอํานาจของอธิปติปจ จัย. ๒. โลกุตตรธรรม เปน ปจจัยแกโลกุตตรธรรม ดว ยอาํ นาจของอธปิ ติปจจยั มี ๒ อยา ง คอื ท่ีเปน อารัมมณาธิปติ และ สหชาตาธปิ ติ ทเี่ ปน อารัมมณาธิปติ ไดแ ก นิพพาน เปน ปจ จัยแกมรรค, แกผล ดวยอํานาจของอธปิ ตปิ จ จยั . ทเ่ี ปน สหชาตาธิปติ ไดแ ก อธิปตธิ รรมท่เี ปนโลกุตตรธรรม เปน ปจ จัยแกสมั ปยตุ ตขนั ธท ้ังหลายดว ยอาํ นาจของอธิปติปจจยั . ๓. โลกุตตรธรรม เปนปจ จยั แกโ ลกยิ ธรรม ดว ยอํานาจของอธปิ ตปิ จจยั มี ๒ อยา ง คือทีเ่ ปน อารัมมณาธิปติ และ สหชาตาธปิ ติ ทีเ่ ปน อารมั มณาธิปติ ไดแก พระอริยะท้งั หลายออกจากมรรคแลว กระทาํ มรรคใหเปนอารมณอยา งหนกั แนน กระทําผลใหเปน อารมณอ ยา งหนักแนน ยอ มพิจารณา. นพิ พาน เปนปจ จยั แกโ คตรภ,ู แกโ วทาน ดวยอํานาจของอธิปติปจจัย. ท่เี ปน สหชาตาธปิ ติ ไดแก อธปิ ตธิ รรมท่เี ปนโลกุตตรธรรม เปนปจ จยั แกจ ิตตสมุฏฐานรูปท้ังหลาย ดวยอํานาจของอธปิ ติปจ จยั .

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาที่ 314 ๔. โลกตุ ตรธรรม เปน ปจ จัยแกโ ลกยิ ธรรม และโลกตุ ตรธรรม ดว ยอาํ นาจของอธปิ ตปิ จจยั มอี ยางเดยี ว คือท่ีเปน สหชาตาธปิ ติ ไดแก อธปิ ตธิ รรมทเ่ี ปน โลกตุ ตรธรรม เปน ปจ จยั แกสมั ปยตุ ตขันธ และจติ ตสมุฏฐานรปู ทงั้ หลาย ดว ยอํานาจของอธิปติปจ จัย. ๔. อนันตรปจ จัย [๓๐๖] ๑. โลกยิ ธรรม เปนปจ จัยแกโลกยิ ธรรม ดวยอํานาจของอนนั ตรปจจยั คือ ขันธท้งั หลายทเี่ ปนโลกยิ ธรรม ที่เกิดกอ น ๆ เปน ปจจยั แกขนั ธท้ังหลายที่เปน โลกยิ ธรรม ที่เกิดหลัง ๆ ฯลฯ อนโุ ลมเปน ปจจัยแกโคตรภ,ู อนุโลมเปน ปจ จัยแกโวทาน ดวยอํานาจของอนนั ตรปจจัย. ๒. โลกยิ ธรรม เปนปจจัยแกโลกตุ ตรธรรม ดวยอํานาจของอนันตรปจจยั คือ โคตรภู เปนปจ จัยแกม รรค, โวทาน เปน ปจ จยั แกมรรค. อนโุ ลม เปนปจ จยั แกผลสมาบัต.ิ เนวสัญญานาสญั ญายตนะ ของบุคคลผอู อกจากนิโรธ เปนปจจัยแกผลสมาบัติ ดวยอํานาจของอนันตรปจจยั . ๓. โลกุตตรธรรม เปนปจ จัยแกโลกุตตรธรรม ดวยอ านาจของอนนั ตรปจ จยั

พระอภิธรรมปฎ ก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ท่ี 315 คอื ขันธท ง้ั หลายท่เี ปน โลกุตตรธรรม ทเี่ กดิ กอ น ๆ เปนปจจยั แกขนั ธท้ังหลายท่ีเปน โลกุตตรธรรม ท่ีเกิดหลงั ๆ ดว ยอํานาจของอนันตรปจ จัย. มรรค เปน ปจจัยแกผ ล, ผล เปน ปจ จยั แกผล ดวยอาํ นาจของอนนั ตรปจจัย. ๔. โลกตุ ตรธรรม เปน ปจ จัยแกโ ลกยิ ธรรม ดว ยอํานาจของอนันตรปจ จัย คือ ผล เปนปจจยั แกวฏุ ฐานะ ดวยอํานาจของอนนั ตรปจ จัย. ๕. สมนันตรปจจัย ๑. โลกยิ ธรรม เปนปจจยั แกโ ลกยิ ธรรม ดวยอํานาจของสมนนั ตรปจ จัย ๖. สหชาตปจ จัย ฯลฯ ๘. นิสสยปจจยั ฯลฯ เปนปจจยั ดว ยอํานาจของสหชาตปจจยั มี ๕ วาระ. ปจจยั สงเคราะห ไมม.ี ฯลฯ เปนปจจัย ดวยอํานาจของอัญญมญั ญปจจยั มี ๒ วาระ. ฯลฯ เปน ปจจยั ดว ยอาํ นาจของนสิ สยปจจยั มี ๗ วาระ. ๙. อุปนิสสยปจ จัย [๓๐๗] ๑. โลกยิ ธรรม เปน ปจจัยแกโ ลกิยธรรม ดว ยอาํ นาจของอุปนิสสยปจจัย

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ท่ี 316 มี ๓ อยา ง คอื ทเี่ ปน อารมั มณูปนิสสยะ อนนั ตรปู นสิ สยะ และปกตูปนสิ สยะ ทเี่ ปน ปกตูปนสิ สยะ ไดแ ก บคุ คลเขา ไปอาศยั ศรัทธาทเี่ ปน โลกยิ ธรรม แลว ใหทาน ฯลฯ ยงัวิปส สนาใหเกดิ ข้นึ ยังอภญิ ญาใหเ กิดขน้ึ ยังสมาบตั ใิ หเ กดิ ขน้ึ กอมานะถือทิฏฐ.ิ บุคคลเขา ไปอาศยั ศลี ทีเ่ ปนโลกิยธรรม ฯลฯ เสนาสนะ แลว ใหท านฯลฯ ทําลายสงฆ. ศรทั ธาทีเ่ ปน โลกยิ ธรรม ฯลฯ เสนาสนะ เปนปจ จัยแกศ รทั ธาทเี่ ปนโลกยิ ธรรม ฯลฯ แกทุกขท างกาย ดว ยอาํ นาจของอุปนสิ สยปจ จยั . กรรมท่เี ปนกศุ ลและอกศุ ล เปน ปจจยั แกวบิ าก ดว ยอาํ นาจของอปุ นิสสยปจจยั . ๒. โลกยิ ธรรม เปนปจ จัยแกโลกตุ ตรธรรม ดวยอาํ นาจของอุปนิสสยปจจัย มี ๒ อยา ง คือทเี่ ปน อนนั ตรปู นสิ สยะ และ ปกตปู นสิ สยะ ท่เี ปน ปกตูปนสิ สยะ ไดแ ก บรกิ รรมแหง ปฐมมรรค เปนปจ จยั แกปฐมมรรค ดวยอาํ นาจของอปุ นสิ สยปจจัย ฯลฯ บรกิ รรมแหง จตตุ ถมรรค เปนปจจยั แกจ ตตุ ถมรรค ดว ยอาํ นาจของอุปนสิ สยปจจัย. ๓. โลกุตตรธรรม เปน ปจจยั แกโลกุตตรธรรม ดวยอํานาจของอปุ นิสสยปจจยั

พระอภธิ รรมปฎก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาท่ี 317 มี ๓ อยาง คอื ทีเ่ ปน อารัมมณูปนิสสยะ อนันตรปู นสิ สยะ และปกตปู นสิ สยะ ทีเ่ ปน ปกตปู นิสสยะ ไดแก ปฐมมรรคเปน ปจ จยั แกท ุตยิ มรรค ดวยอาํ นาจของอุปนสิ สยปจ จัย ฯลฯตติยมรรคเปน ปจจยั แกจตตุ ถมรรค ดวยอาํ นาจของอปุ นสิ สยปจ จยั . ๔. โลกุตตรธรรม เปน ปจจัยแกโ ลกิยธรรม ดว ยอาํ นาจของอปุ นสิ สยปจจยั มี ๓ อยาง คอื ท่ีเปน อารมั มณปู นสิ สยะ อนันตรูปนิสสยะ และปกตปู นสิ สยะ ทีเ่ ปน ปกตูปนิสสยะ ไดแก พระอรยิ ะทง้ั หลายเขาไปอาศยั มรรคแลว ยังสมาบตั ิทย่ี งั ไมเกิดใหเ กดิขึ้น เขา สมาบตั ทิ ่ีเกดิ ขึ้นแลว พจิ ารณาเห็นสังขาร โดยความเปน ของไมเทย่ี งเปน ทุกข เปน อนัตตา. มรรคของพระอรยิ ะเหลา น้นั ฯลฯ เปนปจจยั แกความฉลาดในฐานะและอฐานะ ดว ยอํานาจของอปุ นิสสยปจจัย. ผลสมาบตั ิ เปน ปจ จยั แกส ขุ ทางกาย ดว ยอาํ นาจของอปุ นสิ สยปจ จัย. ๑๐. ปุเรชาตปจจยั [๓๐๘] ๑. โลกิยธรรม เปนปจ จยั แกโลกิยธรรม ดว ยอํานาจของปุเรชาตปจ จัย

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ท่ี 318 มี ๒ อยา ง คอื ท่ีเปน อารมั มณปเุ รชาตะ และ วัตถปุ ุเรชาตะ ทเ่ี ปน อารัมมณปุเรชาตะ ไดแ ก บุคคลพิจารณาเห็นจกั ษุ ฯลฯ หทยวัตถุ โดยความเปน ของไมเ ทยี่ งเปนทกุ ข เปนอนตั ตา ฯลฯ โทมนัส ยอมเกดิ ข้นึ . บุคคลเห็นรปู ดว ยทพิ ยจกั ษุ ฟงเสยี งดวยทิพโสตธาตุ. รูปายตนะ เปนปจจัยแกจ กั ขุวิญญาณ ฯลฯ โผฏฐพั พายตนะ เปนปจ จยั แกก ายวญิ ญาณ. ทเ่ี ปน วัตถุปเุ รชาตะ ไดแก จักขายตนะ เปน ปจ จยั แกจักขวุ ิญญาณ ฯลฯ กายายตนะ เปนปจจยัแกก ายวิญญาณ. หทยวตั ถุ เปน ปจ จัยแกขันธท้งั หลายทีเ่ ปนโลกยิ ธรรม ดว ยอํานาจของปเุ รชาตปจจัย. ๒. โลกิยธรรม เปน ปจจัยแกโลกุตตรธรรม ดว ยอาํ นาจของปเุ รชาตปจจัย มีอยา งเดียว คือท่ีเปน วตั ถปุ เุ รชาตะ ไดแก หทยวัตถุ เปน ปจ จยั แกขนั ธทงั้ หลายท่เี ปน โลกตุ ตรธรรม ดว ยอาํ นาจของปุเรชาตปจ จัย. ๑๑. ปจฉาชาตปจ จยั [๓๐๙] ๑. โลกิยธรรม เปนปจจยั แกโลกยิ ธรรม ดวยอาํ นาจของปจ ฉาชาตปจ จัย

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ที่ 319 คือ ขันธท งั้ หลายท่ีเปนโลกยิ ธรรม ท่ีเกิดภายหลงั เปน ปจ จัยแกก ายน้ีทเี่ กิดกอ น ดวยอํานาจของปจฉาชาตปจจยั . ๒. โลกุตตรธรรม เปนปจจัยแกโลกิยธรรม ดวยอาํ นาจของปจฉาชาตปจ จยั คอื ขันธท้งั หลายทีเ่ ปนโลกตุ ตรธรรม ที่เกิดภายหลงั เปน ปจจยั แกกายน้ที เ่ี กดิ กอน ดว ยอํานาจของปจ ฉาชาตปจ จยั . ๑๒. อาเสวนปจจัย [๓๑๐] ๑. โลกิยธรรม เปน ปจจยั แกโ ลกิยธรรม ดว ยอํานาจของอาเสวนปจจัย คอื ขันธท้งั หลายท่ีเปน โลกยิ ธรรม ท่เี กิดกอน ๆ เปนปจ จัยแกขันธท้ังหลายทเี่ ปนโลกิยธรรม ท่ีเกิดหลงั ๆ ดว ยอาํ นาจของอาเสวนปจจัย. อนโุ ลม เปน ปจ จัยแกโ คตรภู. อนุโลม เปนปจจยั แกโ วทาน ดวยอาํ นาจของอาเสวนปจจยั . ๒. โลกยิ ธรรม เปนปจ จยั แกโลกตุ ตรธรรม ดวยอํานาจของอาเสวนปจจยั คอื โคตรภู เปนปจ จัยแกมรรค, โวทาน เปน ปจ จยั แกม รรค ดว ยอาํ นาจของอาเสวนปจจยั .

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ที่ 320 ๑๓. กัมมปจ จัย [๓๑๑] ๑. โลกิยธรรม เปนปจ จัยแกโ ลกยิ ธรรม ดวยอาํ นาจของกมั มปจจัย มี ๒ อยาง คือท่ีเปน สหชาตะ และ นานาขณกิ ะ ทเ่ี ปน สหชาตะ ไดแก เจตนาที่เปนโลกยิ ธรรม เปนปจจยั แกส มั ปยุตตขนั ธ และจติ ต-สมุฏฐานรปู ทง้ั หลาย ดว ยอํานาจของกัมมปจจัย. ท่ีเปน นานาขณิกะ ไดแ ก เจตนาท่เี ปน โลกิยธรรม เปน ปจจยั แกว บิ ากขนั ธ และกฏัตตารปูทั้งหลาย ดว ยอํานาจของกัมมปจ จัย. ๒. โลกตุ ตรธรรม เปน ปจจัยแกโ ลกตุ ตรธรรม ดว ยอํานาจของกมั มปจจยั มี ๒ อยาง คอื ที่เปน สหชาตะ และ นานาขณกิ ะ ทเ่ี ปน สหชาตะ ไดแก เจตนาท่ีเปนโลกุตตรธรรม เปนปจจัยแกสัมปยตุ ตขันธท ัง้ หลาย ดวยอํานาจของกมั มปจ จยั . ที่เปน นานาขณกิ ะ ไดแ ก เจตนาท่เี ปน โลกตุ ตรธรรม เปน ปจ จยั แกว บิ ากขันธท งั้ หลาย ดว ยอํานาจของกมั มปจจัย. ๓. โลกุตตรธรรม เปนปจจัยแกโลกิยธรรม ดว ยอํานาจของกมั มปจ จัย

พระอภิธรรมปฎก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ท่ี 321 คอื เจตนาทเ่ี ปน โลกตุ ตรธรรม เปน ปจจยั แกจ ติ ตสมฏุ ฐานรูปทง้ั หลายดวยอํานาจของกัมมปจ จัย. ๔. โลกตุ ตรธรรม เปนปจ จัยแกโลกยิ ธรรม และโลกุตตรธรรม ดว ยอาํ นาจของกัมมปจจัย คือ เจตนาทเ่ี ปนโลกตุ ตรธรรม เปน ปจ จัยแกสมั ปยุตตขันธ และจิตตสมฏุ ฐานรปู ท้งั หลาย ดว ยอํานาจของกัมมปจ จัย. ๑๔. วิปากปจจยั [๓๑๒] ๑. โลกิยธรรม เปน ปจจยั แกโลกยิ ธรรม ดว ยอาํ นาจของวิปากปจ จยั คอื ขันธ ๑ ที่เปนโลกิยธรรม ซึ่งเปนวิบาก เปน ปจ จยั แกข ันธ ๓และจิตตสมุฏฐานรูปทั้งหลาย ดวยอาํ นาจของวปิ ากปจ จัย ฯลฯ ขนั ธ ๒ ฯลฯ ในปฏสิ นธิขณะ ฯลฯ ๒. โลกุตตรธรรม เปนปจจยั แกโลกตุ ตรธรรม ดวยอํานาจของวปิ ากปจ จัย มี ๓ วาระ (วาระที่ ๒-๔) ๑๕. อาหารปจจยั [๓๑๓] ๑. โลกิยธรรม เปนปจ จยั แกโลกยิ ธรรม ดว ยอํานาจของอาหารปจ จยั

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ที่ 322 คอื อาหารทัง้ หลายทเ่ี ปนโลกยิ ธรรม เปนปจ จยั แกส ัมปยตุ ตขนั ธและจิตตสมฏุ ฐานรปู ทงั้ หลาย ดว ยอาํ นาจของอาหารปจจยั . ในปฏิสนธิขณะ กวฬกี าราหาร เปน ปจจัยแกกายนี้ ดว ยอํานาจของอาหารปจจัย. ๒. โลกุตตรธรรม เปน ปจจยั แกโลกตุ ตรธรรม ดว ยอํานาจของอาหารปจจัย มี ๓ วาระ (วาระท่ี ๒-๔) ๑๖. อนิ ทรยิ ปจจัย [๓๑๔] ๑. โลกยิ ธรรม เปนปจจยั แกโ ลกยิ ธรรม ดวยอาํ นาจของอินทริยปจ จยั พึงกระทาํ ปฏสิ นธขิ ณะ ฯลฯ จกั ขนุ ทรยี เปนปจ จัยแกจ ักขุวญิ ญาณ ฯลฯกายินทรยี เปน ปจ จัยแกกายวญิ ญาณ ดวยอํานาจของอินทริยปจจยั . รูปชวี ติ ินทรีย เปน ปจจัยแกก ฏตั ตารปู ทง้ั หลาย ดวยอาํ นาจของอินทรยิ ปจ จัย. ๒. โลกตุ ตรธรรม เปนปจจัยแกโ ลกตุ ตรธรรม ดวยอาํ นาจของอินทรยิ ปจจัย มี ๓ วาระ (วาระที่ ๒-๔) ๑๗. ฌานปจ จยั [๓๑๕] ๑. โลกิยธรรม เปน ปจจัยแกโลกิยธรรม ดวยอํานาจของฌานปจจัย มี ๑ วาระ.

พระอภธิ รรมปฎก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาที่ 323 ๒. โลกุตตรธรรม ฯลฯ มี ๓ วาระ (วาระท่ี ๒-๔) ๑๘. มคั คปจจัย ๑. โลกิยธรรม เปนปจ จัยแกโลกิยธรรม ดว ยอํานาจของมคั คปจจัย ในโลกิยธรรมเปน ปจ จยั มี ๑ วาระ. ในโลกุตตรธรรมเปน ปจจัย มี ๓ วาระ (วาระท่ี ๒-๔) ๑๙. สัมปยุตตปจ จัย ๑. โลกิยธรรม เปนปจ จัยแกโ ลกิยธรรม ดว ยอํานาจของสัมปยุตตปจจยั มี ๑ วาระ. ๒. โลกตุ ตรธรรม เปน ปจจยั ฯลฯ มี ๑ วาระ. ๒๐. วิปปยุตตปจจัย [๓๑๖] ๑. โลกิยธรรม เปนปจจัยแกโลกิยธรรม ดวยอาํ นาจของวิปปยตุ ตปจ จัย มี ๓ อยาง คือทเ่ี ปน สหชาตะ ปุเรชาตะ และ ปจ ฉาชาตะ ทเี่ ปน สหชาตะ ไดแ ก ขนั ธท ั้งหลายที่เปน โลกิยธรรม เปน ปจ จยั แกจติ ตสมฏุ ฐานรปู ทง้ั หลายดวยอาํ นาจของวิปปยตุ ตปจ จยั . ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ ขันธท ้ังหลายเปนปจจยั แกห ทยวตั ถุ ดว ยอาํ นาจของวิปปยุตตปจจยั .

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาที่ 324 หทยวัตถุ เปนปจจัยแกขันธท้งั หลาย ดวยอาํ นาจของวปิ ปยตุ ตปจจยั . ที่เปน ปุเรชาตะ ไดแก จกั ขายตนะ เปน ปจจัยแกจ กั ขวุ ญิ ญาณ ฯลฯ กายายตนะ เปน ปจ จยั แกกายวญิ ญาณ. หทยวัตถุ เปนปจจยั แกข นั ธท งั้ หลายท่ีเปน โลกยิ ธรรม ดว ยอํานาจของวปิ ปยุตตปจจัย. ที่เปน ปจ ฉาชาตะ ไดแ ก ขนั ธท ั้งหลายทเ่ี ปน โลกิยธรรมทเ่ี กดิ ภายหลัง เปนปจ จยั แกก ายนีท้ เ่ี กดิกอ น ดว ยอํานาจของวปิ ปยุตตปจ จยั . ๒. โลกิยธรรม เปน ปจ จยั แกโลกุตตรธรรม ดว ยอาํ นาจของวปิ ปยุตตปจจยั มอี ยางเดยี ว คือทีเ่ ปน ปเุ รชาตะ ไดแ ก หทยวัตถุ เปนปจจัยแกข ันธท ้งั หลายที่เปน โลกิยธรรม ดว ยอํานาจของวิปปยุตตปจ จัย. ๓. โลกตุ ตรธรรม เปน ปจจัยแกโ ลกิยธรรม ดวยอาํ นาจของวปิ ปยุตตปจ จัย มี ๒ อยาง คือท่เี ปน สหชาตะ และ ปจฉาชาตะ ท่เี ปน สหชาตะ ไดแก ขนั ธทง้ั หลายท่ีเปน โลกตุ ตรธรรม เปนปจ จัยแกจติ ตสมฏุ ฐานรปูทัง้ หลาย ดวยอํานาจของวปิ ปยุตตปจจยั .

พระอภิธรรมปฎ ก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ท่ี 325 ที่เปน ปจ ฉาชาตะ ไดแ ก ขนั ธท้งั หลายทเี่ ปนโลกตุ ตรธรรมท่เี กิดภายหลงั เปนปจจยั แกก ายนี้ที่เกิดกอน ดวยอํานาจของวิปปยตุ ตปจ จัย. ๒๑. อตั ถปิ จจัย [๓๑๗] ๑. โลกิยธรรม เปนปจ จยั แกโ ลกิยธรรม ดวยอํานาจของอตั ถิปจ จยั มี ๕ อยาง คือที่เปน สหชาตะ ปุเรชาตะ ปจฉาชาตะ อาหาระและ อินทริยะ ทเ่ี ปน สหชาตะ ไดแ ก ขนั ธ ๑ ที่เปนโลกยิ ธรรม ท่ีเกิดพรอ มกนั เปน ปจ จยั แกขนั ธ ๓และจติ ตสมุฏฐานรปู ท้งั หลาย ฯลฯ ตลอดถึงอสญั ญสัตว. ท่ีเปน ปเุ รชาตะ ไดแก บุคคลพจิ ารณาเหน็ จกั ษุ ฯลฯ หทยวตั ถุ ฯลฯ เหมือนกบั ปเุ รชาตปจ จัย. หทยวตั ถุ เปนปจ จัยแกขนั ธท ั้งหลายทีเ่ ปนโลกยิ ธรรม ดว ยอํานาจของอัตถปิ จจัย. ทเี่ ปน ปจ ฉาชาตะ ไดแก ขันธทั้งหลายทเี่ ปนโลกิยธรรม ที่เกดิ ภายหลงั เปนปจ จยั แกก ายนี้ทีเ่ กดิ กอ น ดวยอาํ นาจของอตั ถปิ จจยั . กวฬกี าราหาร เปนปจ จยั แกกายนี้ ดวยอํานาจของอตั ถิปจ จยั .

พระอภธิ รรมปฎก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาท่ี 326 รูปชีวิตนิ ทรยี  เปนปจ จยั แกก ฏตั ตารูปทง้ั หลาย ดว ยอาํ นาจของอัตถิปจจัย. ๒. โลกยิ ธรรม เปน ปจจยั แกโลกุตตรธรรม ดว ยอาํ นาจของอัตถิปจ จัย มอี ยางเดยี ว คือทีเ่ ปน ปเุ รชาตะ ไดแก หทยวตั ถุ ทเ่ี กดิ กอน เปนปจจัยแกข ันธท้ังหลายท่ีเปนโลกตุ ตรธรรมดวยอํานาจของอตั ถปิ จจัย. ๓. โลกุตตรธรรม เปนปจ จยั แกโ ลกุตตรธรรม ดว ยอาํ นาจของอตั ถิปจ จยั คอื ขนั ธ ๑ ทีเ่ ปน โลกตุ ตรธรรม เปน ปจ จัยแกขนั ธ ๓ ดวยอํานาจของอตั ถปิ จจัย ฯลฯ ขันธ ๒ ฯลฯ ๔. โลกุตตรธรรม เปนปจ จัยแกโลกิยธรรม ดวยอํานาจของอัตถปิ จจัย มี ๒ อยาง คือทเ่ี ปน สหชาตะ และ ปจ ฉาชาตะ ทีเ่ ปน สหชาตะ ไดแก ขันธท งั้ หลายทีเ่ ปน โลกตุ ตรธรรม ท่ีเกดิ พรอ มกนั เปนปจ จัยแกจติ ตสมฏุ ฐานรปู ทั้งหลาย ดว ยอาํ นาจของอตั ถิปจ จยั . ที่เปน ปจฉาชาตะ ไดแก ขันธท ้งั หลายที่เปน โลกตุ ตรธรรม ทีเ่ กิดภายหลงั เปน ปจจัยแกกายน้ีทเี่ กดิ กอ น ดว ยอํานาจของอตั ถปิ จจยั .

พระอภธิ รรมปฎก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ท่ี 327 ๕. โลกตุ ตรธรรม เปนปจ จยั แกโ ลกยิ ธรรม และโลกุตตรธรรม ดวยอํานาจของอตั ถิปจจยั คือ ขนั ธ ๑ ทเี่ ปน โลกตุ ตรธรรม เปนปจจยั แกข นั ธ ๓ และจติ ต-สมุฏฐานรปู ทง้ั หลาย ดวยอาํ นาจของอัตถปิ จจัย ฯ ฯ ขันธ ๒ ฯลฯ ๖. โลกิยธรรม และโลกตุ ตรธรรม เปน ปจ จัยแกโลกิยธรรม ดวยอํานาจของอัตถปิ จ จยั มี ๓ อยา ง คือท่ีเปน สหชาตะ, ปจ ฉาชาตะ รวมกบั อาหาระและรวมกบั อินทริยะ ท่เี ปน สหชาตะ ไดแ ก ขนั ธท งั้ หลายทเี่ ปนโลกุตตรธรรม ท่ีเกิดพรอ มกัน และมหาภตู รปูท้ังหลาย เปน ปจจยั แกจ ติ ตสมฏุ ฐานรูปทง้ั หลาย ดว ยอํานาจของอตั ถปิ จจยั . ท่ีเปน ปจฉาชาตะ รวมกบั อาหาระ ไดแ ก ขันธท ัง้ หลายท่เี ปน โลกตุ ตรธรรม ทเี่ กดิ ภายหลัง และกวฬีการาหารเปนปจ จัยแกกายนี้ ดวยอํานาจของอตั ถิปจ จยั . ทเ่ี ปน ปจ ฉาชาตะ รวมกบั อนิ ทริยะ ไดแ ก ขันธทั้งหลายท่เี ปนโลกตุ ตรธรรม ที่เกดิ ภายหลงั และรปู ชีวติ ินทรยี เปนปจ จยั แกก ฏตั ตารูปท้งั หลาย ดว ยอํานาจของอตั ถปิ จจัย. ๗. โลกยิ ธรรม และโลกตุ ตรธรรม เปน ปจจยั แกโลกตุ ตรธรรม ดว ยอาํ นาจของอตั ถปิ จ จยั มีอยางเดียว คือทเี่ ปน สหชาตะ รวมกับ ปุเรชาตะ ไดแก

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาที่ 328 ขันธ ๑ ทเี่ ปนโลกุตตรธรรม ทีเ่ กิดพรอมกัน และหทยวัตถุ เปนปจจยั แกข ันธ ๓ ดวยอาํ นาจของอตั ถิปจ จัย ฯลฯ ขนั ธ ๒ ฯลฯ ๒๒. นตั ถปิ จ จัย ฯลฯ ๒๔. อวคิ ตปจจัย ฯลฯ เปนปจ จยั ดวยอาํ นาจของนตั ถิปจ จยั , ฯลฯ เปน ปจ จยั ดวยอํานาจของวคิ ตปจ จัย, ฯลฯ เปน ปจ จัย ดวยอาํ นาจของอวิคตปจ จัย. การนับจาํ นวนวาระในอนุโลม [๓๑๘] ในเหตปุ จจัย มี ๔ วาระ ในอารัมมณปจจัย มี ๓ วาระ ในอธปิ ติปจ จยั มี ๔ วาระ ในอนันตรปจจัย มี ๔ วาระ ในสมนนั ตรปจจยัมี ๔ วาระ ในสหชาตปจจัย มี ๕ วาระ ในอัญญมญั ญปจจัย มี ๒ วาระ ในนิสสยปจจัย มี ๗ วาระ ในอุปนสิ สยปจ จัย มี ๔ วาระ ในปเุ รชาตปจจยัมี ๒ วาระ ในปจฉาชาตปจ จยั มี ๒ วาระ ในอาเสวนปจจัย มี ๒ วาระ ในกัมมปจจยั มี ๔ วาระ ในวปิ ากปจ จยั มี ๔ วาระ ในอาหารปจจัย มี ๔ วาระในอนิ ทริยปจจัย มี ๔ วาระ ในฌานปจจยั มี ๔ วาระ ในมัคคปจ จยั มี ๔ วาระในสัมปยตุ ตปจ จัย มี ๒ วาระ ในวิปปยุตตปจจัย มี ๓ วาระ ในอัตถิปจจยัมี ๗ วาระ ในนัตถปิ จจัย มี ๔ วาระ ในวิคตปจจัย มี ๔ วาระ ในอวคิ ต-ปจ จยั มี ๗ วาระ. อนโุ ลมนัย จบ

พระอภิธรรมปฎ ก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาที่ 329 ปจ จนยี นัย การยกปจ จยั ในปจ จนียะ [๓๑๙] ๑. โลกยิ ธรรม เปนปจจยั แกโ ลกิยธรรม ดวยอํานาจของอารัมมณปจจยั , เปน ปจจยั ดว ยอาํ นาจของสหชาตปจจยั , เปนปจจยั ดวยอาํ นาจของอปุ นิสสยปจจยั , เปน ปจจยั ดวยอ านาจของปเุ รชาตปจ จัย, เปน ปจจยั ดว ยอํานาจของปจ ฉาชาตปจ จัย, เปนปจจัยดวยอํานาจของกัมมปจจยั , เปนปจ จัย ดว ยอาํ นาจของอาหารปจจยั ,เปนปจ จัย ดวยอาํ นาจของอินทรยิ ปจจัย. ๒. โลกยิ ธรรม เปนปจจยั แกโ ลกุตตรธรรม ดวยอํานาจของอุปนิสสยปจ จยั , เปนปจจัย ดวยอํานาจของปเุ รชาตปจจัย. ๓. โลกตุ ตรธรรม เปน ปจจัยแกโลกุตตรธรรม ดวยอํานาจของอารมั มณปจจยั , เปนปจ จัย ดวยอาํ นาจของสหชาตปจ จยั ,เปน ปจ จยั ดว ยอํานาจของอปุ นิสสยปจจยั . ๔. โลกตุ ตรธรรม เปน ปจ จัยแกโลกยิ ธรรม ดวยอํานาจของอารัมมณปจ จัย, เปนปจจยั ดวยอาํ นาจของสหชาตปจจยั ,เปนปจ จยั ดว ยอาํ นาจของอุปนิสสยปจ จัย, เปนปจ จัย ดวยอํานาจของปจฉาชาตปจจยั . ๕. โลกุตตรธรรม เปน ปจจัยแกโลกยิ ธรรม และโลกุตตรธรรม ดว ยอํานาจของสหชาตปจ จยั . ๖. โลกยิ ธรรม และโลกุ ตุ ตรธรรม เปนปจ จัยแกโลกิยธรรม ดว ยอํานาจของสหชาตปจ จัย, เปน ปจจัย ดวยอาํ นาจของ

พระอภิธรรมปฎก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ที่ 330ปจ ฉาชาตปจ จยั , เปนปจ จยั ดว ยอํานาจของอาหารปจจยั , เปนปจ จัยดวยอาํ นาจของอินทรยิ ปจ จยั . ๗. โลกิยธรรม และ โลกุตตรธรรม เปนปจจยั แกโลกุตตรธรรม ดวยอาํ นาจของสหชาตปจจัย, เปน ปจจัย ดว ยอาํ นาจของปเุ รชาตปจจัย. การนับจํานวนวาระในปจจนียะ [๓๒๐] ในนเหตปุ จจัย มี ๓ วาระ ฯลฯ ในนสมนนั ตรปจ จัย มี ๗วาระ ในนสหชาตปจจัย มี ๕ วาระ ในนอัญญมญั ญปจ จัย มี ๕ วาระ ในน-นิสสยปจจยั มี ๕ วาระ ในนอปุ นสิ สยปจ จยั มี ๗ วาระ ในนปุเรชาตปจจัย มี๖ วาระ ในนปจ ฉาชาตปจ จัย มี ๗ วาระ ฯลฯ ในนมคั คปจจัย มี ๗ วาระในนสัมปยุตตปจจัย มี ๕ วาระ ในนวปิ ปยตุ ตปจ จัย มี ๔ วาระ ในโนอัตถิปจ จยั มี ๔ วาระ ในโนนตั ถิปจจัย มี ๗ วาระ ในโนวิคตปจ จัย มี ๗ วาระในโนอวคิ ตปจจยั มี ๔ วาระ. ปจจนยี นยั จบ อนุโลมปจ จนยี นัย การนับจ านวนวาระในอนโุ ลมปจ จนยี ะ [๓๒๑] เพราะเหตุปจ จัย ในนอารมั มณปจจยั มี ๔ วาระ ฯลฯ ในนสมนนั ตรปจ จยั มี ๔ วาระ ในนอญั ญมญั ญปจจัย มี ๒ วาระ ในนอปุ นิสสย-

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ที่ 331ปจ จัย มี ๔ วาระ ฯลฯ ในนมัคคปจจยั มี ๔ วาระ ในนสมั ปยุตตปจจัย มี ๒วาระ ในนวิปปยุตตปจจยั มี ๒ วาระ ในโนนตั ถปิ จจัย มี ๔ วาระ ในโนวิคตปจ จยั มี ๔ วาระ. ปจ จนยี านโุ ลมนัย จบ ปจ จนียานโุ ลม การนับจํานวนวาระในปจจนยี านโุ ลม [๓๒๒] เพราะนเหตุปจ จยั ในอารมั มณปจ จัย มี ๓ วาระ... ในอธปิ ตปิ จจัย มี ๔ วาระ พงึ กระทําอนโุ ลมมาติกา ในอวิคตปจ จัย มี ๗ วาระ. ปจจนียานุโลมนัย จบ โลกิยทกุ ะ จบ อรรถกถาโลกยิ ทุกะเปน ตน อกี อยางหนง่ึ ทุกะเหลา น้คี อื โลกยิ ทุกะ สาสวทกุ ะ สัญโญชนียทุกะคันถนียทุกะ นวี รณยี ทุกะ ปรามัฏฐทกุ ะ สงั กเิ ลสกิ ทุกะ อาสววิปปยตุ ตสาสวทกุ ะสัญโญชนวปิ ปยตุ ตสญั โญชนยี ทกุ ะ คันถวปิ ปยุตตคนั ถนียทุกะ นีวรณวิปป-ยุตตนวี รณยี ทกุ ะ ปรามาสวิปปยุตตปรามฏั ฐทกุ ะ กเิ ลสวปิ ปยตุ ตสังกิเลสิกทุกะปริยาปนนทุกะ และสอุตตรทุกะ เหมือนกนั กิเลสทุกะเหมือนสัญโญชนทุกะสงั กลิ ิฏฐทุกะ กิเลสสัมปยุตตทุกะ นวี รณสมั ปยตุ ตทุกะ ทสั สเนนปหาตพั พทกุ ะ

พระอภิธรรมปฎ ก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ท่ี 332และสรณทุกะ เหมือนกัน อนึ่ง กิเลสทุกะ สังกลิ ิฏฐนวี รณทกุ ะ นีวรณ-สมั ปยตุ ตกิเลสทกุ ะ และกิเลสสมั ปยตุ ตทุกะ เหมือนกนั โดยนัยนี้ ผูศกึ ษาพึงทราบวา วิสชั นาแหงทกุ ะทั้งปวงทม่ี ีเนอื้ ความเหมอื นกัน ยอมเปน เชนเดียวกันนัน่ เอง. ก็ในปฏ ฐานท้งั หมด ยอมไมไดเ กนจิวญิ เญยยทุกะ. ในทุกะอันมรี ูปอยางน้ี เหลา นค้ี ือ \" อาสวา เจว อาสวสมฺปยุตตฺ า จ, สโฺ ชนาเจว สฺโชนสมปฺ ยตุ ตฺ า จ, คนฺถา เจว คนฺถสมฺปยุตฺตา จ,นวิ รณา เจว นวี รณสมฺปยุตฺตา จ, กเิ ลสา เจว สงฺกลิ ิฏา จ \"ยอ มไมไดวปิ ากปจ จยั และนานากขณิกกมั มปจจัย. ในนเหตุสเหตุกทกุ ะนเหตอุ เหตกุ ทกุ ะ ไมมีเหตุปจ จยั . ในทกุ ะเหลานีค้ อื เหตุเหตุสมั ปยตุ ทกุ ะอาสวอาสวสัมปยตุ ตทุกะ, คันถคันถสัมปยตุ ตทกุ ะ ยอ มไมไดนเหตปุ จจัยนฌานปจจัย และ นมคั คปจ จัย. สวนในทุกะเหลานี้คอื สญั โญชน-สญั โญชนสัมปยตุ ตทุกะ, นีวรณนีวรณสัมปยตุ ตทุกะ กิเลสกิเลสสมั ปยุตตทุกะกิเลสสงั กลิ ฏิ ฐทุกะ ยอ มไดนเหตปุ จ จัย ดวยอาํ นาจแหง โมหะ ท่สี หรคตดว ยวิจกิ จิ ฉาและอุทธจั จะ ยอ มไมไ ดน ฌานปจจัย และนมัคคปจ จัย. ผศู กึ ษากาํ หนดวสิ ัชนาท่มี ไี ดแ ละมีไมไ ดใ นทกุ ะท้ังปวง ดงั อธิบายมาแลว พงึ ทราบการนับวาระดว ยอาํ นาจแหง บาลีแล. อรรถกถาทกุ ปฏฐาน จบ

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาท่ี 333 ๑๓. เกนจวิ ญิ เญยยทุกะ ปฏิจจวาระ อนโุ ลมนยั [๓๒๓] ๑. เกนจิวิญเญยยธรรม อาศัยเกนจิวิญเญยยธรรมเกดิ ขึ้น เพราะเหตุปจจัย คอื ขนั ธ ๓ และจิตตสมุฏฐานรูป อาศยั ขันธ ๑ ท่เี ปนเกนจิวิญเญยย-ธรรม ฯลฯ อาศัยขนั ธ ๒ ฯลฯ ในปฏสิ นธิขณะ หทยวตั ถุ อาศยั ขนั ธท้ังหลาย, ขันธท ง้ั หลาย อาศัยหทยวัตถ.ุ มหาภูตรูป ๓ อาศยั มหาภูตรปู ๑ ฯลฯ จติ ตสมฏุ ฐานรปู กฏตั ตารูป ท่ีเปน อุปาทารปู อาศยั มหาภูตรปูทง้ั หลาย. ๒. เกนจินวิญเญยยธรรม อาศยั เกนจิวิญเญยยธรรมเกดิ ขน้ึ เพราะเหตปุ จ จยั คือ ขนั ธ ๓ ท่เี ปน เกนจินวิญเญยยธรรม และจติ ตสมฏุ ฐานรูปอาศัยขันธ ๑ ท่เี ปนเกนจวิ ญิ เญยยธรรม ฯลฯ อาศยั ขนั ธ ๒ ฯลฯ ในปฏสิ นธขิ ณะ หทยวัตถุ อาศยั ขันธท ้งั หลาย, ขนั ธท ั้งหลาย อาศยัหทยวัตถ.ุ

พระอภิธรรมปฎก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ท่ี 334 มหาภูตรปู ๑ ฯลฯ จิตตสมฏุ ฐานรปู กฏตั ตารปู ทีเ่ ปน อุปาทารปู อาศยั มหาภตู รูปทัง้ หลาย. ๓. เกนจิวิญเญยยธรรม และเกนจนิ วิญเญยยธรรมอาศัยเกนจวิ ญิ เญยยธรรม เกิดขนึ้ เพราะเหตุปจ จัย คือ ขนั ธ ๓ ทเ่ี ปนเกนจิวญิ เญยยธรรม, เกนจนิ วิญเญยยธรรมและจิตตสมุฏฐานรูป อาศยั ขนั ธ ๑ ทเี่ ปนเกนจนิ วญิ เญยยธรรม ฯลฯ ขันธ ๒ ฯลฯ ในปฏิสนธิขณะ หทยวตั ถุ อาศยั ขันธท้งั หลาย, ขันธทั้งหลาย อาศยัหทยวตั ถุ. มหาภูตรปู ฯลฯ จติ ตสมุฏฐานรปู กฏตั ตารปู ที่เปน อุปาทารูป อาศัยมหาภูตรูปทงั้ หลาย. ๔. เกนจินวิญเญยยธรรม อาศยั เกนจนิ วิญเญยยธรรมเกิดขนึ้ เพราะเหตุปจจัย คอื ขันธ ๓ ท่เี ปน เกนจนิ วญิ เญยยธรรม และจิตตสมฏุ ฐานรูปอาศัยขนั ธ ๑ ทเ่ี ปนเกนจินวญิ เญยยธรรม ฯลฯ ขนั ธ ๒ ฯลฯ ในปฏิสนธิขณะ หทยวัตถุ อาศยั ขนั ธท ั้งหลาย, ขนั ธท ัง้ หลาย อาศัยหทยวัตถุ. มหาภูตรปู ๑ ฯลฯ จติ ตสมฏุ ฐานรูป กฏตั ตารปู ท่เี ปน อปุ าทารูป อาศยั มหาภูตรปูทงั้ หลาย.

พระอภธิ รรมปฎก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาท่ี 335 ๕. เกนจวิ ิญเญยยธรรม อาศัยเกนจนิ วิญเญยยธรรมเกดิ ขน้ึ เพราะเหตปุ จ จยั คอื ขันธ ๓ ท่เี ปน เกนจวิ ิญเญยยธรรม และจิตตสมุฏฐานรูป อาศัยขนั ธ ๑ ทเ่ี ปน เกนจินวิญเญยยธรรม ฯลฯ ขันธ ๒ ฯลฯ ในปฏิสนธิขณะ หทยวตั ถุ อาศยั ขนั ธท้งั หลาย ขันธท ้งั หลาย อาศยัหทยวัตถุ. มหาภูตรปู ๑ ฯลฯ จติ ตสมุฏฐานรปู กฏตั ตารปู ท่เี ปนอุปาทารูป อาศยั มหาภูตรปูทัง้ หลาย. ๖. เกนจวิ ิญเญยยธรรม และเกนจินวิญเญยยธรรมอาศัยเกนจนิ วญิ เญยยธรรม เกดิ ขน้ึ เพราะเหตปุ จจยั คือ ขนั ธ ๓ ทีเ่ ปนเกนจิวญิ เญยยธรรม เกนจินวญิ เญยยธรรมและจติ ตสมุฏฐานรูป อาศัยขันธ๑ ที่เปน เกนจนิ วญิ เญยยธรรม ฯลฯ ขนั ธ ๒ฯลฯ ในปฏสิ นธขิ ณะ หทยวตั ถุ อาศยั ขันธท ้งั หลาย, ขนั ธท้ังหลาย อาศยัหทยวัตถ.ุ มหาภตู รปู ๑ ฯลฯ จติ ตสมฏุ ฐานรปู กฏัตตารูป ที่เปน อุปาทารูป อาศยัมหาภูตรูปท้งั หลาย. ๗. เกนจิวญิ เญยยธรรม อาศยั เกนจิวญิ เญยยธรรมและเกนจนิ วิญเญยยธรรม เกิดข้นึ เพราะเหตุปจจยั

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ที่ 336 คอื ขนั ธ ๓ ทเ่ี ปน เกนจิวญิ เญยยธรรม และจิตตสมุฏฐานรูป อาศยัขันธ ๑ ท่ีเปนเกนจิวญิ เญยยธรรม และเกนจนิ วญิ เญยยธรรม ฯลฯ ขนั ธ ๒ ฯลฯ ในปฏสิ นธขิ ณะ หทยวตั ถุ อาศยั ขันธท ง้ั หลาย, ขนั ธทง้ั หลาย อาศยัหทยวัตถุ. มหาภูตรปู ๑ ฯลฯ จติ ตสมฏุ ฐานรปู กฏตั ตารูป ทเี่ ปน อปุ าทารปู อาศยั มหาภตู รูปทง้ั หลาย. ๘. เกนจินวญิ เญยยธรรม อาศัยเกนจิวิญเญยยธรรมและเกนจินวิญเญยยธรรม เกิดขึน้ เพราะเหตปุ จจัย คือ ขันธ ๓ ทีเ่ ปน เกนจินวิญเญยยธรรม และจติ ตสมฏุ ฐานรูป อาศยัขนั ธ ๑ ทเ่ี ปน เกนจินวิญเญยยธรรม และเกนจวิ ญิ เญยยธรรม ฯลฯ ขันธ ๒ ฯลฯ ในปฏิสนธขิ ณะ หทยวัตถุ อาศยั ขันธทัง้ หลาย, ขนั ธทง้ั หลาย อาศัยหทยวตั ถุ. มหาภูตรูป ๒ ฯลฯ จติ ตสมฏุ ฐานรปู กฏัตตารปู ท่ีเปนอปุ าทารูป อาศยั มหาภตู รูปทง้ั หลาย. ๙. เกนจวิ ญิ เญยยธรรม และเกนจนิ วญิ เญยยธรรมอาศยั เกนจิวิญเญยยธรรม และเกนจนิ วญิ เญยยธรรม เกดิ ข้นึ เพราะเหตุปจจัย คือ ขนั ธ ๓ ทีเ่ ปน เกนจวิ ญิ เญยยธรรม เกนจินวญิ เญยยธรรมและจิตตสมฏุ ฐานรปู อาศัยขนั ธ ๑ ทเ่ี ปน เกนจวิ ญิ เญยยธรรม และเกนจนิ วิญ-เญยยธรรม ฯลฯ ขันธ ๒ ฯลฯ

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ที่ 337 ในปฏสิ นธขิ ณะ หทยวัตถุ อาศยั ขันธท้ังหลาย, ขันธทง้ั หลายอาศยัหทยวัตถุ. มหาภตู รูป ๑ ฯลฯ จติ ตสมุฏฐานรปู กฏัตตารูป ท่เี ปน อปุ าทารูป อาศยั มหาภตู รปูท้ังหลาย. การนับจ านวนวาระในอนโุ ลม [๓๒๙] ในเหตปุ จจยั มี ๙ วาระ ในอารัมมณปจ จยั มี ๙ วาระฯลฯ ในอวคิ ตปจ จัย มี ๙ วาระ. อนโุ ลมนัย จบ ปจ จนียนยั การนับจํานวนวาระในปจ จนยี ะ [๓๒๕] ในนเหตปุ จจยั มี ๙ วาระ ในนอารัมมณปจ จยั มี ๙ วาระฯลฯ ในโนวคิ ตปจ จัย มี ๙ วาระ การนับพึงกระทาํ ใหบริบรู ณอ ยางนี้. สหชาตวาระก็ดี ปจ จัยวาระกด็ ี นสิ สยวาระกด็ ี สังสัฏฐวาระก็ดีสมั ปยุตตวาระก็ดี พึงใหพ สิ ดารอยา งน.ี้ ปจ จยวาระ พงึ แสดง หทยวตั ถุ และอายตนะหา พึงกระทําตามท่ีได. ปจจนียนัย จบ

พระอภธิ รรมปฎก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาท่ี 338 ปญหาวาระ อนุโลมนัย ๑. เหตุปจจัย [๓๒๖] ๑. เกนจิวญิ เญยยธรรม เปนปจจัยแกเกนจวิ ิญเญยย-ธรรม ดว ยอํานาจของเหตุปจจัย คือ เหตทุ ้ังหลายท่ีเปนเกนจวิ ิญเญยยธรรม เปนปจ จยั แกสมั ปยุตต-ขนั ธ และจติ ตสมฏุ ฐานรูปทั้งหลาย ดว ยอํานาจของเหตุปจจัย. ในปฏิสนธขิ ณะ ฯลฯ. การนบั จํานวนวาระในอนุโลม [๓๒๗] ในเหตุปจ จัย มี ๙ วาระ ในอารัมมณปจ จยั มี ๙ วาระฯลฯ ในอวคิ ตปจ จัย มี ๙ วาระ. อนโุ ลมนัย จบ ปจ จนียนัย การนับจ านวนวาระในปจจนียะ [๓๒๘] ในนเหตุปจจยั มี ๙ วาระ ฯลฯ ในโนวคิ ตปจจัย มี ๙ วาระ. ปจ จนยี นยั จบ การนบั ทงั้ ส่นี ัยพงึ กระทําใหบริบูรณอ ยางน.ี้ เกนจวิ ญิ เญยยทกุ ะ จบ

พระอภธิ รรมปฎก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาที่ 339 ๑๔. อาสวทกุ ะ ปฏจิ จวาระ อนโุ ลมนัย ๑. เหตุปจ จยั [๓๒๙] ๑. อาสวธรรม อาศัยอาสวธรรม เกิดขึ้น เพราะเหตุปจ จัย คือ ทิฏฐาสวะ อวิชชาสวะ อาศัยกามาสวะ, กามาสวะ อวิชชาสวะอาศัยทฏิ ฐาสวะ, กามาสวะ ทฏิ ฐาสวะ อาศัยอวชิ ชาสวะ, อวชิ ชาสวะ อาศยัภวาสวะ, อวชิ ชิ าสวะ อาศยั ทิฏฐาสวะ. พึงผกู จกั รนัย แมอ ยา งหนึง่ ๆ. ๒. ธรรมท่ีไมใชอ าสวธรรม อาศัยอาสวธรรม เกิดขึน้เพราะเหตปุ จ จัย คอื อาสวสัมปยุตตขนั ธท้ังหลาย และจิตตสมุฏฐานรปู อาศัยอาสวธรรม. ๓. อาสวธรรม และธรรมทไ่ี มใชอ าสวธรรม อาศัยอาสวธรรม เกดิ ขนึ้ เพราะเหตปุ จ จัย คอื ทฏิ ฐาสวะ อวิชชาสวะ สมั ปยตุ ตขนั ธ และจติ ตสมุฏฐานรปูอาศยั กามาสวะ. พงึ ผกู จักรนัย. ๔. ธรรมที่ไมใชอ าสวธรรม อาศัยธรรมทีไ่ มใ ชอาสวธรรม เกดิ ขึ้น เพราะเหตปุ จ จยั

พระอภิธรรมปฎก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาที่ 340 คือ ขนั ธ ๓ และจิตตสมุฏฐานรูป อาศัยขนั ธ ๑ ทีไ่ มใชอาสวธรรมฯลฯ ขนั ธ ๒ ฯลฯ ในปฏสิ นธิขณะ หทยวัตถุ อาศัยขันธท ัง้ หลาย, ขนั ธทั้งหลาย อาศัยหทยวัตถุ. มหาภูตรูป ๑ ฯลฯ จิตตสมุฏฐานรปู กฏตั ตารปู ท่เี ปนอุปาทารปู อาศยั มหาภูตรปูทั้งหลาย. ๕. อาสวธรรม อาศยั ธรรมท่ไี มใชอ าสวธรรม เกิดข้นึ เพราะเหตปุ จ จัย คือ อาสวะ ๔ อาศัยขนั ธทั้งหลายทีไ่ มใชอ าสวธรรม. ๖. อาสวธรรม และธรรมท่ไี มใชอาสวธรรม อาศัยธรรมทไี่ มใ ชอาสวธรรม เกดิ ขน้ึ เพราะเหตปุ จจยั คือ ขนั ธ ๓ ท่เี ปน อาสวธรรม และจติ ตสมุฏฐานรปู อาศัยขนั ธ ๑ทไี่ มใ ชอ าสวธรรม ฯลฯ ขนั ธ ๒ ฯลฯ ๗. อาสวธรรม อาศยั อาสวธรรม และธรรมทไี่ มใ ชอาสวธรรม เกิดขนึ้ เพราะเหตุปจ จยั คอื ทฏิ ฐาสวะ อวชิ ชาสวะ อาศัยกามาสวะ และสัมปยตุ ตขันธท ัง้ หลาย. พงึ ผกู จกั รนัย. ๘. ธรรมทไ่ี มใชอาสวธรรม อาศยั อาสวธรรม และธรรมท่ไี มใชอ าสวธรรม เกิดขึ้น เพราะเหตุปจจยั คือ ขันธ ๓ และจิตตสมฏุ ฐานรูป อาศัยขันธ ๑ ที่ไมใ ชอ าสวธรรมและอาสวธรรมท้ังหลาย ฯลฯ ขนั ธ ๒ ฯลฯ

พระอภิธรรมปฎ ก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ที่ 341 ๙. อาสวธรรม และธรรมทไี่ มใชอ าสวธรรม อาศยัอาสวธรรม และธรรมที่ไมใชอาสวธรรม เกดิ ขึน้ เพราะเหตปุ จ จัย คือ ขนั ธ ๓ ทิฏฐาสวะ อวชิ ชาสวะ และจติ ตสมุฏฐานรปู อาศัยขันธ ๑ ทไ่ี มใชอ าสวธรรม และกามาสวะ ฯลฯ ขนั ธ ๒ ฯลฯ พงึ ผกู จักรนัย. ฯลฯ การนับจํานวนวาระในอนุโลม [๓๓๐] ในเหตปุ จจัย มี ๙ วาระ ในอารมั มณปจ จัย มี ๙ วาระในปจ จยั ทั้งปวง มี ๙ วาระ ในวปิ ากปจ จัย มี ๑ วาระ ในอาหารปจ จัย มี๙ วาระ ฯลฯ ในอวคิ ตปจจยั มี ๙ วาระ. อนโุ ลมนัย จบ ปจจนยี นัย ๑. นเหตุปจ จัย [๓๓๑] ๑. ธรรมทไ่ี มใ ชอาสวธรรม อาศัยธรรมทไี่ มใ ชอาสว-ธรรม เกิดขึ้น เพราะนเหตุปจจยั คอื ขนั ธ ๓ และจิตตสมฏุ ฐานรปู อาศัยขันธ ๑ ท่ีไมใ ชอาสวธรรมซึง่ เปนอเหตกุ ะ ฯลฯ ขนั ธ ๒ ฯลฯ ในอเหตุกปฏิสนธขิ ณะ หทยวตั ถุ อาศยั ขันธท งั้ หลาย, ขนั ธท ง้ั หลายอาศยั หทยวัตถุ. มหาภตู รูป ๑ ฯลฯ ตลอดถงึ อสัญญสตั ว.

พระอภิธรรมปฎก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาท่ี 342 ๒. อาสวธรรม อาศัยธรรมทีไ่ มใชอาสวธรรม เกดิ ขึ้นเพราะนเหตปุ จจัย คือ โมหะ ท่สี หรคตดว ยวจิ กิ ิจฉา ทส่ี หรคตดวยอทุ ธจั จะ อาศยัขนั ธท งั้ หลายทสี่ หรคตดวยวจิ กิ ิจฉา ที่สหรคตดว ยอทุ ธจั จะ. ๒. อารมั มณปจจยั [๓๓๒] ๑. ธรรมที่ไมใชอาสวธรรม อาศยั อาสวธรรมเกดิ ขึน้เพราะนอารมั มณปจจยั คือ จติ ตสมุฏฐานรูป อาศยั อาสวธรรมท้ังหลาย. ๒. ธรรมท่ไี มใชอาสวธรรม อาศัยธรรมทไ่ี มใชอาสวธรรม เกดิ ข้ึน เพราะนอารมั มณปจ จยั คอื จติ ตสมุฏฐานรปู อาศยั ขนั ธทง้ั หลายทีไ่ มใชอ าสวธรรม. ในปฏิสนธิขณะ หทยวัตถุ อาศยั ขนั ธท้ังหลาย. มหาภตู รูป ฯลฯ ตลอดถงึ อสญั ญสัตว. ๓. ธรรมท่ีไมใชอาสวธรรม อาศยั อาสวธรรม และธรรมทไ่ี มใชอ าสวธรรม เกดิ ข้นึ เพราะนอารัมมณปจ จัย คอื จติ ตสมฏุ ฐานรูป อาศัยอาสวธรรม และสัมปยุตตขันธท ้ังหลาย. ฯลฯ

พระอภิธรรมปฎ ก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ท่ี 343 การนับจาํ นวนวาระในปจจนียะ [๓๓๓] ในนเหตปุ จจยั มี ๒ วาระ ในนอารมั มณปจจัย มี ๓ วาระในนอธปิ ติปจจยั มี ๙ วาระ ในนอนันตรปจ จัย มี ๓ วาระ ในนสมนนั ตร-ปจ จัย มี ๓ วาระ ในนอญั ญมัญญปจจยั มี ๓ วาระ ในนอปุ นิสสยปจจยัมี ๓ วาระ ในนปเุ รชาตปจ จัย มี ๙ วาระ ในนปจฉาชาตปจ จยั มี ๙ วาระในนอาเสวนปจ จัย มี ๙ วาระ ในนกมั มปจ จยั มี ๓ วาระ ในนวิปากปจ จยัมี ๙ วาระ ในนอาหารปจ จัย มี ๑ วาระ ในนอินทรยิ ปจจัย มี ๑ วาระ ในนฌานปจ จยั มี ๑ วาระ ในนมคั คปจ จยั มี ๑ วาระ ในนสมั ปยตุ ตปจ จยัมี ๓ วาระ ในนวิปปยตุ ตปจ จยั มี ๙ วาระ ในโนนัตถิปจ จัย มี ๓ วาระในโนวคิ ตปจจยั มี ๓ วาระ. ปจจนยี นัย จบ อนุโลมปจ จนียนยั การนับจํานวนวาระในอนุโลมปจจนียะ [๓๓๔] เพราะเหตปุ จจยั ในนอารัมมณปจ จยั มี ๓ วาระ... ในนอธปิ ติปจจยั มี ๙ วาระ ในนอนันตรปจ จยั มี ๓ วาระ ในนสมนันตรปจ จยัมี ๓ วาระ ในนอญั ญมญั ญปจจยั มี ๓ วาระ ในนอปุ นิสสยปจจัย มี ๓ วาระในนปุเรชาตปจ จัย มี ๙ วาระ ในนปจ ฉาชาตปจ จยั มี ๙ วาระ ในนอาเสวน-ปจจัย มี ๙ วาระ ในนกมั มปจจัย มี ๓ วาระ ในนวิปากปจ จัย มี ๙ วาระ

พระอภิธรรมปฎก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ที่ 344ในนสมั ปยุตตปจ จยั มี ๓ วาระ ในนวปิ ปยุตตปจจัย มี ๙ วาระ ในโนนตั ถ-ิปจ จัย มี ๓ วาระ ในโนวคิ ตปจจัย มี ๓ วาระ. อนุโลมปจจนยี นยั จบ ปจจนียานุโลมนัย การนับจาํ นวนวาระในปจจนยี านุโลม [๓๓๕] เพราะนเหตุปจ จยั ในอารัมมณปจจยั มี ๒ วาระ... ในอนันตรปจ จัย มี ๒ วาระ ฯลฯ ในวิปากปจ จยั มี ๑ วาระ ในมคั คปจ จัย มี ๑วาระ ฯลฯ ในอวคิ ตปจจัย มี ๒ วาระ. ปจจนียานุโลมนยั จบ สหชาตวาระ เหมือนกบั ปฏจิ จวาระ.

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาท่ี 345 ปจจยวาระ อนโุ ลมนัย ๑. เหตปุ จ จยั [๓๓๖] ๑. อาสวธรรม อาศยั อาสวธรรม เกิดขึน้ เพราะเหตุปจ จยั อาสวมูลกนัย มี ๓ วาระ เหมอื นกับ ปฏิจจวาระ (วาระที่ ๑-๓) ๔. ธรรมทไ่ี มใ ชอาสวธรรม อาศัยธรรมท่ไี มใชอาสว-ธรรม เกดิ ข้นึ เพราะเหตุปจ จยั คือ ขนั ธ ๓ และจติ ตสมุฏฐานรูป อาศยั ขนั ธ ๑ ทีไ่ มใ ชอาสวธรรมฯลฯ ขันธ ๒ ฯลฯ ในปฏสิ นธิขณะ หทยวตั ถุ อาศัยขนั ธท งั้ หลาย ขนั ธท ั้งหลายอาศัยหทยวัตถุ. จติ ตสมฏุ ฐานรูป กฏัตตารปู ที่เปน อปุ าทารูป อาศยั มหาภูตรูปทั้งหลาย. ขนั ธท ้ังหลายท่ไี มใ ชอาสวธรรม อาศัยหทยวัตถุ. ๕. อาสวธรรม อาศยั ธรรมทไ่ี มใ ชอาสวธรรม เกิดขึ้นเพราะเหตปุ จจยั คือ อาสวธรรมทัง้ หลาย อาศยั ขนั ธทั้งหลายทไี่ มใ ชอ าสวธรรม. อาสวธรรมท้งั หลาย อาศัยหทยวตั ถุ.

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาที่ 346 ๖. อาสวธรรม และธรรมที่ไมใ ชอาสวธรรม อาศยัธรรมท่ไี มใชอ าสวธรรม เกดิ ขน้ึ เพราะเหตปุ จจัย คอื ขันธ ๓ ท่เี ปน อาสวธรรม และจิตตสมุฏฐานรูป อาศัยขนั ธ ๑ท่ีไมใ ชอ าสวธรรม ฯลฯ ขันธ ๒ ฯลฯ อาสวธรรม และสัมปยตุ ตขนั ธท ้ังหลายอาศัยหทยวัตถุ. ๗. อาสวธรรม อาศยั อาสวธรรม และธรรมทไ่ี มใ ชอาสวธรรม เกดิ ขนึ้ เพราะเหตุปจ จัย คือ ทฏิ ฐาสวะ อวิชชาสวะ อาศัยกามาสวะ และสมั ปยุตตขันธทัง้ หลาย. พงึ ผกู จกั รนยั . ทิฏฐาสวะ อวชิ ชาสวะ อาศัยกามาสวะ และหทยวัตถ.ุ พึงผกู จักรนัย. ๘. ธรรมทไี่ มใ ชอ าสวธรรม อาศยั อาสวธรรม และธรรมทไ่ี มใ ชอ าสวธรรม เกิดขน้ึ เพราะเหตปุ จ จัย คือ ขันธ ๓ และจิตตสมฏุ ฐานรปู อาศยั ขนั ธ ๑ ท่ีไมใชอาสวธรรมและอาสวธรรมทงั้ หลาย ฯลฯ ขนั ธ ๒ ฯลฯ ขนั ธท ง้ั หลายที่ไมใ ชอ าสวธรรมอาศยั อาสวธรรม และหทยวตั ถุ. ๙. อาสวธรรม และธรรมท่ีไมใ ชอ าสวธรรม อาศยัอาสวธรรม และธรรมทีไ่ มใ ชอาสวธรรม เกิดข้นึ เพราะเหตุปจ จัย คือ ขนั ธ ๓ ทิฏฐาสวะ อวชิ ชาสวะ และจิตตสมุฏฐานรูป อาศยัขันธ ๑ ท่ไี มใ ชอาสวธรรม และกามาสวะ ฯลฯ ขันธ ๒ ฯลฯ

พระอภธิ รรมปฎก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ท่ี 347 พึงผูกจักรนัย. ทิฏฐาสวะ อวิชชาสวะ และสมั ปยตุ ตขันธทั้งหลาย อาศยั กามาสวะและหทยวัตถุ. พงึ ผกู จักรนยั . ฯลฯ การนบั จาํ นวนวาระในอนุโลม [๓๓๗] ในเหตปุ จ จัย มี ๙ วาระ ในอารัมมณปจจยั มี ๙ วาระ ในอธิปตปิ จ จยั มี ๙ วาระ ฯลฯ ในวิปากปจจยั มี ๑ วาระ ฯลฯ ในวคิ ตปจจัยมี ๙ วาระ. อนุโลมนัย จบ ปจจนยี นยั ๑. นเหตปุ จจัย [๓๓๘] ๑. ธรรมทีไ่ มใชอ าสวธรรม อาศยั ธรรมทไ่ี มใชอาสวธรรม เกิดข้ึน เพราะนเหตุปจจยั คือ ขันธ ๓ และจิตตสมฏุ ฐานรปู อาศยั ขนั ธ ๑ ทีไ่ มใ ชอาสวธรรมซ่ึงเปนอเหตกุ ะ ฯลฯ ขนั ธ ๒ ฯลฯ ในอเหตกุ ปฏิสนธิขณะ ตลอดถงึ อสัญญสัตว. จกั ขุวิญญาณ อาศัยจักขายตนะ ฯลฯ กายวญิ ญาณ อาศัยกายายตนะ. ขนั ธทั้งหลายท่ีไมใชอาสวธรรม ซ่งึ เปน อเหตกุ ะ อาศยั หทยวัตถ.ุ

พระอภิธรรมปฎ ก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ที่ 348 ๒. อาสวธรรม อาศยั ธรรมท่ไี มใชอ าสวธรรม เกดิ ขึ้นเพราะนเหตปุ จจัย คือ โมหะ ท่สี หรคตดว ยวิจิกจิ ฉา ท่ีสหรคตดวยอุทธัจจะ อาศยัขนั ธทั้งหลายท่สี หรคตดว ยวจิ กิ ิจฉา ทีส่ หรคตดวยอทุ ธัจจะ และหทยวตั ถ.ุ ฯลฯ การนบั จํานวนวาระในปจจนียะ [๓๓๙] ในนเหตุปจจยั มี ๒ วาระ ในนอารัมมณปจจยั มี ๓ วาระในนอธิปติปจจยั มี ๙ วาระ ฯลฯ ในนกัมมปจ จยั มี ๓ วาระ ฯลฯ ในน-วปิ ปยุตตปจจัย มี ๙ วาระ ในโนนัตถิปจ จยั มี ๓ วาระ ในโนวคิ ตปจ จยั มี๓ วาระ. การนบั ท้ังปวง พงึ นบั อยางน้.ี นสิ สยวาระ เหมือนกบั ปจ จยวาระ.

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ท่ี 349 สงั สัฏฐวาระ อนโุ ลมนัย ๑. เหตุปจจยั [๓๔๐] ๑. อาสวธรรม เจือกับอาสวธรรม เกดิ ขึน้ เพราะเหตปุ จจัย คือ ทิฏฐาสวะ อวิชชาสวะ เจอื กบั กามาสวะ. พึงผูกจักรนัย. ฯลฯ การนับจํานวนวาระในอนุโลม [๓๔๑] ในเหตปุ จ จยั มี ๙ วาระ ในอารมั มณปจ จยั มี ๙ วาระในปจจยั ทัง้ ปวง มี ๙ วาระ ในวิปากปจจัย มี ๑ วาระ ฯลฯ ในอวิคตปจ จยั มี ๙วาระ. ปจจนียนัย การนับจาํ นวนวาระในปจ จนยี ะ [๓๔๒] ในนเหตปุ จ จัย มี ๒ วาระ ในนอธปิ ตปิ จ จัย มี ๙ วาระในนปเุ รชาตปจ จยั มี ๙ วาระ ในนปจฉาชาตปจ จัย มี ๙ วาระ ในนอาเสวน-

พระอภิธรรมปฎก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ที่ 350ปจจัย มี ๙ วาระ ในนกมั มปจ จยั มี ๓ วาระ ในนวิปากปจจยั มี ๙ วาระในนฌานปจจยั มี ๑ วาระ ในนมัคคปจจัย มี ๑ วาระ ในนวิปปยุตตปจจยัมี ๙ วาระ. การนับก็ดี สมั ปยตุ ตวาระกด็ ี เหมือนกบั สังสฏั ฐวาระ.