tripitaka_88

พระอภธิ รรมปฎก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ที่ 701 ๒. นวี รณวปิ ปยุตตธรรม เปนปจ จัยแกนีวรณสมั ป-ยตุ ตธรรม ดวยอาํ นาจของปุเรชาตปจจยั มี ๒ อยา ง คือทีเ่ ปน อารมั มณปเุ รชาตะ และ วตั ถปุ เุ รชาตะ ที่เปน วัตถุปุเรชาตะ ไดแก บคุ คลยอ มยินดี ยอ มเพลดิ เพลินย่งิ ซึง่ จักษุ ฯลฯ หทยวัตถุ เพราะปรารภจักษุเปนตนนั้น ราคะ ฯลฯ โทสะ ฯลฯ โมหะ ยอ มเกิดข้ึน. ท่เี ปน วตั ถปุ ุเรชาตะ ไดแก หทยวัตถุ เปน ปจ จยั แกขนั ธท ั้งหลายทเี่ ปน นวี รณสมั ปยุตตธรรม ดวยอํานาจของปุเรชาตปจจัย. ๑๑. ปจ ฉาชาตปจ จัย [๖๓๑] ๑. นีวรณสัมปยตุ ตธรรม เปน ปจ จัยแกน ีวรณวิปป-ยุตตธรรม ดวยอาํ นาจของปจ ฉาชาตปจ จัย มี ๒ วาระ. ๑๒. อาเสวนปจ จยั ฯลฯ เปนปจ จัย ดวยอํานาจของอาเสวนปจจยั มี ๒ วาระ. ๑๓. กัมมปจ จัย [๖๓๒] ๑. นวี รณสัมปยุตตธรรม เปน ปจจัยแกน ีวรณสมั ป-ยุตตธรรม ดวยอาํ นาจของกมั มปจจัย

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ท่ี 702 เจตนาทเ่ี ปน นีวรณสมั ปยุตตธรรม เปน ปจ จัยแกส มั ปยุตตขันธทั้งหลายดวยอาํ นาจของกัมมปจจัย. ๒. นีวรณสัมปยตุ ตธรรม เปน ปจจัยแกนีวรณวปิ ป-ยุตตธรรม ดว ยอาํ นาจของกัมมปจจยั ทเี่ ปน สหชาตะ ไดแ ก เจตนาท่ีเปนนีวรณสัมปยตุ ตธรรม เปน ปจ จยั แก จติ ตสมฏุ ฐานรปูทัง้ หลาย ดวยอาํ นาจของกัมมปจ จัย. ที่เปน นานาขณกิ ะ ไดแ ก เจตนาทเี่ ปน นวี รณสัมปยุตตธรรม เปนปจ จยั แกวิบากขนั ธ และกฏัตตารูปทั้งหลาย ดว ยอํานาจของกมั มปจ จยั . ๓. นีวรณสัมปยตุ ตธรรม เปนปจ จัยแกนีวรณสมั ป-ยตุ ตธรรม และนวี รณวิปปยุตตธรรม ดวยอํานาจของกมั มปจจัย เจตนาทีเ่ ปนนวี รณสัมปยุตตธรรม เปนปจจยั แกส ัมปยตุ ตขนั ธ และจติ ตสมุฏฐานรปู ทั้งหลาย ดว ยอํานาจของกัมมปจจัย. ๔. นวี รณวิปปยตุ ตธรรม เปน ปจ จัยแกนวี รณวิปป-ยตุ ตธรรม ดวยอาํ นาจของกัมมปจจัย มี ๒ อยา ง คอื ทเ่ี ปน สหชาตะ และ นานาขณกิ ะ ฯลฯ

พระอภิธรรมปฎ ก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ที่ 703 ๑๔. วปิ ากปจ จยั ฯลฯ เปนปจ จยั ดวยอาํ นาจของวิปากปจ จัย มี ๑ วาระ ๑๕. อาหารปจ จยั ฯลฯ ๑๙. สมั ปยุตตปจ จยั [๖๓๓] ๑. นวี รณสัมปยตุ ตธรรม เปนปจจยั แกนีวรณสมั ป-ยุตตธรรม ดว ยอํานาจของอาหารปจจยั มี ๔ วาระ. ฯลฯ เปนปจจยั ดวยอาํ นาจของอนิ ทรยิ ปจจัย มี ๔ วาระ. ฯลฯ เปนปจจัย ดวยอํานาจของฌานปจจยั มี ๔ วาระ. ฯลฯ เปนปจจยั ดว ยอํานาจของมคั คปจจยั มี ๔ วาระ. ฯลฯ เปน ปจ จัย ดว ยอํานาจของสัมปยตุ ตปจจัย มี ๒ วาระ. ๒๐. วปิ ปยุตตปจ จัย [๖๓๔] ๑. นีวรณสมั ปยตุ ตธรรม เปนปจ จยั แกน ีวรณวปิ ป-ยตุ ตธรรม ดวยอาํ นาจของวิปปยตุ ตปจ จยั มี ๒ อยาง คอื ท่ีเปน สหชาตะ และ ปจฉาชาตะ ฯลฯ ๒. นวี รณวปิ ปยุตตธรรม เปน ปจ จยั แกน ีวรณวปิ ป-ยตุ ตธรรม ดวยอํานาจของวปิ ยุตตปจ จยั มี ๓ อยาง คอื ทีเ่ ปน สหชาตะ ปุเรชาตะ และ ปจฉาชาตะ ฯลฯ ๓. นีวรณวิปปยตุ ตธรรม เปน ปจจยั แกน วี รณสัมป-ยตุ ตธรรม ดวยอํานาจของวิปปยตุ ตปจจยั

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ท่ี 704 มีอยา งเดยี ว คือท่ีเปน ปเุ รชาตะ ไดแก หทยวตั ถุ เปน ปจ จยั แกข นั ธทงั้ หลายทเ่ี ปนนีวรณสมั ปยุตตธรรม ดวยอาํ นาจของวปิ ปยตุ ตปจ จัย. ๒๑. อตั ถิปจ จยั [๖๓๕] ๑. นวี รณสัมปยุตตธรรม เปนปจ จัยแกน ีวรณสมั ป-ยุตตธรรม ดวยอ านาจของอตั ถิปจ จัย คอื ขนั ธ ๑ ที่เปน นวี รณสัมปยุตตธรรม เปน ปจจัยแกขนั ธ ๓ดวยอาํ นาจของอตั ถิปจ จัย. ๒. นวี รณสัมปยตุ ตธรรม เปน ปจจัยแกนวี รณวปิ ป-ยตุ ตธรรม ดวยอํานาจของอัตถปิ จจัย มี ๒ อยา ง คือทเี่ ปน สหชาตะ และ ปจฉาชาตะ ที่เปน สหชาตะ ไดแ ก ขนั ธท้งั หลายท่เี ปน นวี รณสมั ปยตุ ตธรรม ทีเ่ กิดพรอ มกัน เปน ปจจัยแกจติ ตสมฏุ ฐานรูปทง้ั หลาย ดว ยอํานาจของอตั ถิปจ จัย. ท่ีเปน ปจ ฉาชาตะ ไดแ ก ขนั ธท ้งั หลายท่ีเปนนีวรณสัมปยุตตธรรม ท่ีเกิดภายหลงั เปน ปจ จยัแกกายน้ี ที่เกิดกอน ดวยอํานาจของอัตถปิ จ จยั . ๓. นีวรณสัมปยุตตธรรม เปน ปจจยั แกนีวรณสัมป-ยุตตธรรม และนีวรณวิปปยุตตธรรม ดว ยอ านาจของอตั ถิปจ จัย

พระอภิธรรมปฎก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาที่ 705 คอื ขันธ ๑ ทเี่ ปนนีวรณสัมปยตุ ตธรรม เปนปจ จยั แกขันธ ๓ และจิตตสมฏุ ฐานรูปทั้งหลาย ดว ยอํานาจของอัตถปิ จ จยั ฯลฯ ขนั ธ ๒ เปน ปจ จยัแกขันธ ๒ ดว ยอาํ นาจของอัตถิปจ จยั . ๔. นวี รณวปิ ปยุตตธรรม เปน ปจ จยั แกน ีวรณวปิ ป-ยตุ ธรรม ดว ยอาํ นาจของอตั ถิปจจยั มี ๕ อยา ง คือท่เี ปน สหชาตะ ปุเรชาตะ ปจ ฉาชาตะ อาหาระและ อนิ ทรยิ ะ ฯลฯ ๕. นวี รณวิปปยุตตธรรม เปน ปจ จยั แกน ีวรณสมั ป-ยุตตธรรม ดวยอาํ นาจของอัตถปิ จ จยั มีอยา งเดียว คอื ทีเ่ ปน ปเุ รชาตะ ไดแก บคุ คลยอ มยินดี ยอมเพลิดเพลิงย่งิ จักษุ ฯลฯ หทยวัตถุ เพราะปรารภจักษเุ ปนตน นน้ั ราคะ ทฏิ ฐิ วจิ กิ ิจฉา อทุ ธจั จะ โทมนสั ยอ มเกดิ ขึน้ . หทยวัตถุ เปนปจจยั แกขนั ธท ั้งหลายที่เปน นีวรณสัมปยตุ ตธรรม ดว ยอาํ นาจของอตั ถปิ จจัย. ๖. นวี รณสมั ปยตุ ตธรรม และนีวรณวิปปยตุ ตธรรมเปน ปจ จัยแกนวี รณสมั ปยุตตธรรม ดว ยอาํ นาจของอัตถิปจ จยั มีอยา งเดยี ว คือทเี่ ปน สหชาตะ รวมกับ ปเุ รชาตะ ไดแก ขันธ ๑ ท่เี ปนนีวรณสัมปยุตตธรรม ที่เกิดพรอ มกัน และหทยวัตถุเปน ปจจยั แกข ันธ ๓ ดวยอาํ นาจของอัตถิปจ จัย ฯลฯ ขนั ธ ๒ และหทยวัตถุเปนปจจัยแกขนั ธ ๒ ดวยอํานาจของอัตถิปจ จยั .

พระอภธิ รรมปฎก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาท่ี 706 ๗. นวี รณสัมปยตุ ธรรม และนวี รณวิปปยุตตธรรมเปน ปจจยั แกนีวรณวปิ ปยตุ ตธรรม ดว ยอํานาจของอัตถิปจจัย มี ๓ อยาง คือท่ีเปน สหชาตะ, ปจ ฉาชาตะ รวมกบั อาหาระและรวมกับ อนิ ทรยิ ะ ทีเ่ ปน สหชาตะ ไดแก ขนั ธท งั้ หลายทเ่ี ปนนีวรณสัมปยตุ ตธรรม และมหาภตู รูปท้ังหลาย เปนปจจยั แกจติ ตสมุฏฐานรูปท้งั หลาย ดว ยอํานาจของอัตถปิ จ จยั . ท่เี ปน ปจ ฉาชาตะ รวมกบั อนิ ทรยิ ะ ไดแก ขันธทงั้ หลายทเี่ ปน นีวรณสัมปยตุ ตธรรม และรูปชีวติ นิ ทรยี  เปนปจ จยั แกก ายนี้ ดว ยอํานาจของอตั ถปิ จ จยั . ทเ่ี ปน ปจฉาชาตะ รวมกบั อาหาระ ไดแก ขันธทง้ั หลายทเ่ี ปนนวี รณสมั ปยตุ ตธรรม และรปู ชีวติ ินทรีย เปนปจ จยั แกก ฏัตตารูปทั้งหลาย ดว ยอาํ นาจของอัตถปิ จจยั . การนับจํานวนวาระในอนุโลม [๖๓๖] ในเหตปุ จ จยั มี ๔ วาระ ในอารมั มณปจจยั มี ๔ วาระในอธิปตปิ จ จัย มี ๕ วาระ ในอนนั ตรปจ จัย มี ๔ วาระ ในสมนันตรปจ จยัมี ๔ วาระ ในสหชาตปจ จยั มี ๕ วาระ ในอัญญมัญญปจ จยั มี ๒ วาระในนสิ สยปจ จัย มี ๗ วาระ ในอุปนิสสยปจจยั มี ๔ วาระ ในปุเรชาตปจ จยัมี ๒ วาระ ในปจ ฉาชาตปจจยั มี ๒ วาระ ในอาเสวนปจจัย มี ๒ วาระ

พระอภธิ รรมปฎก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาที่ 707ในกัมมปจจยั มี ๔ วาระ ในวปิ ากปจจยั มี ๑ วาระ ในอาหารปจจยัมี ๔ วาระ ในอินทรยิ ปจ จยั มี ๔ วาระ ในฌานปจ จัย มี ๔ วาระ ในมคั ค-ปจ จยั มี ๔ วาระ ในสัมปยตุ ตปจ จัย มี ๒ วาระ ในวิปปยตุ ตปจจยั มี ๓ วาระในอตั ถปิ จ จยั มี ๗ วาระ ในนตั ถิปจ จัย มี ๔ วาระ ในวคิ ตปจจยั มี ๔ วาระในอวิคตปจ จยั มี ๗ วาระ. ปจ จนยี นยั การยกปจจยั ในปจ จนียะ [๖๓๗] ๑. นวี รณสัมปยตุ ตธรรม เปนปจ จยั แกน ีวรณสมั ป-ยตุ ตธรรม ดว ยอํานาจของอารัมมณปจจัย, เปนปจ จัย ดว ยอํานาจของสหชาตปจ จัย, เปน ปจ จยั ดวยอํานาจของอุปนสิ สยปจจยั . ๒. นวี รณสัมปยตุ ตธรรม เปน ปจจยั แกน ีวรณวปิ ป-ยตุ ตธรรม ดวยอํานาจของอารัมมณปจ จยั , เปน ปจจยั ดว ยอํานาจของสหชาตปจ จยั , เปน ปจ จัย ดว ยอํานาจของอุปนสิ สยปจ จยั , เปนปจ จัยดวยอํานาจของปจ ฉาชาตปจจัย, เปน ปจจยั ดวยอาํ นาจของกัมมปจจยั . ๓. นวี รณสัมปยุตธรรม เปนปจจัยแกน ีวรสัมป-ยุตตธรรม และนวี รณวปิ ปยตุ ตธรรม ดว ยอํานาจของสหชาตปจ จยั . ๔. นวี รณวปิ ปยตุ ตธรรม เปนปจ จัยแกน วี รณวปิ ป-ยตุ ตธรรม ดว ยอํานาจของอารัมมณปจจัย, เปน ปจจยั ดวยอาํ นาจของสหชาตปจ จยั , เปน ปจจัย ดว ยอํานาจของอปุ นิสสยปจจยั , เปนปจ จัยดวยอํานาจของปเุ รชาตปจจยั , เปน ปจ จัย ดวยอํานาจของปจฉาชาต-

พระอภิธรรมปฎก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาที่ 708ปจจัย, เปนปจจัย ดวยอาํ นาจของกัมมปจ จยั , เปน ปจ จยั ดว ยอํานาจของอาหารปจ จัย, เปน ปจจยั ดวยอาํ นาจของอนิ ทรยิ ปจ จยั . ๕. นีวรวิปปยตุ ตธรรม เปน ปจ จัยแกน วี รณสัมป-ยุตตธรรม ดว ยอาํ นาจของอารมั มณปจจัย, เปนปจจยั ดว ยอาํ นาจของอปุ นสิ สยปจ จัย, เปนปจจัย ดวยอาํ นาจของปุเรชาตปจจัย. ๖. นีวรณสัมปยุตตธรรม และนวี รณวิปปยตุ ตธรรมเปน ปจจัยแกน ีวรณสมั ปยุตตธรรม มีอยางเดยี ว คือที่เปน สหชาตะรวมกับ ปุเรชาตะ. ๗. นวี รณสัมปยตุ ตธรรม และนวี รณวิปปยตุ ตธรรมเปน ปจ จยั แกน วี รณวิปปยตุ ตธรรม มี ๓ อยา ง คือท่ีเปน สหชาตะปจ ฉาชาตะ รวมกับ อาหาระ และ ปจ ฉาชาตะ รวมกับ อินทริยะ. การนบั จาํ นวนวาระในปจ จนียะ [๖๓๘] ในนเหตปุ จจัย มี ๗ วาระ ในนอารัมมณปจ จยั มี ๗ วาระในนอธิปปจ จัย มี ๗ วาระ ในนอนนั ตรปจจัย มี ๗ วาระ ในนสมนนั ตร-ปจ จัย มี ๗ วาระ ในนอนันตรปจจยั มี ๕ วาระ ในนอัญญมญั ญปจจัยมี ๕ วาระ ในนนิสสยปจ จยั มี ๕ วาระ ในนอปุ นสิ สยปจจัย มี ๗ วาระในนปุเรชาตปจ จยั มี ๖ วาระ ฯลฯ ในนมัคคปจ จัย มี ๗ วาระ ในนสัม-ปยตุ ตปจจยั มี ๕ วาระ ในนวปิ ปยุตตปจ จยั มี ๔ วาระ ในโนอตั ถิปจจยั ม๔ีวาระ ในโนนัตถปิ จ จัย มี ๗ วาระ ในโนวิคตปจ จัย มี ๗ วาระ ในโนอวคิ ตปจ จัย มี ๔ วาระ.

พระอภิธรรมปฎ ก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาที่ 709 อนโุ ลมปจจนยี นยั การนบั จาํ นวนวาระในอนโุ ลมปจ จนียะ [๖๓๙] เพราะเหตปุ จจัย ในอารัมมณปจ จยั มี ๔ วาระ... ในนอธิปตปิ จจยั มี ๔ วาระ ในนอนนั ตรปจ จยั มี ๔ สาระ ในสมนนั ตรปจ จัยมี ๔ วาระ ในนอญั ญมัญญปจ จยั มี ๒ วาระ ในนอุปนสิ สยปจ จยั มี ๔ วาระฯลฯ ในนมคั คปจจยั มี ๔ วาระ ในนสมั ปยุตตปจจัย มี ๒ วาระ ในน-วปิ ปยตุ ตปจ จยั มี ๒ วาระ ในโนนตั ถปิ จ จัย มี ๔ วาระ ในโนวิคตปจ จยั มี๔ วาระ. ปจจนียานโุ ลมนยั การนับจาํ นวนวาระในปจ จนียานโุ ลม [๖๔๐] เพราะนเหตปุ จ จยั ในอารัมมณปจจยั มี ๔ วาระ... ในอธปิ ตปิ จจยั มี ๕ วาระ พึงกระทําการนับอนโุ ลม ฯลฯ ในอวคิ ตปจ จยัมี ๗ วาระ. นวี รณสมั ปยตุ ตทุกะ จบ

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาท่ี 710 ๔๗. นวี รณนีวรณิยทกุ ะ ปฏิจจวาระ อนุโลมนัย ๑. เหตุปจ จัย [๖๔๑] ๑. ธรรมที่เปนท้ังนีวรณธรรมและนวี รณิยธรรม อาศัยธรรมทเ่ี ปน ทัง้ นวี รณธรรมและนีวรณยธรรม เกิดขนึ้ เพราะเหตุปจ จยั คอื ถนี มิทธนิวรณ อทุ ธัจจนวิ รณ อวิชชานวิ รณ อาศยั กามฉนั ท-นวิ รณ. การนบั ทง้ั หมดพงึ กระทําอยางน้ี เหมือนกับ นีวรณทกุ ะ ไมมีแตกตางกนั .

พระอภิธรรมปฎ ก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ที่ 711 ปญ หาวาระ อนุโลมนัย ๑. เหตปุ จ จยั [๖๔๒] ๑. ธรรมท่ีเปน ทง้ั นวี รณธรรมและนวี รณยิ ธรรม เปนปจ จยั แกธรรมที่เปน ทง้ั นวี รณธรรมและนวี รณิยธรรม ดวยอาํ นาจของเหตปุ จ จัย คือ เหตุท้งั หลายที่เปนทัง้ นีวรณธรรมและนวี รณิยธรรม เปน ปจ จยั แกนวี รณทเี่ ปนสัมปยุตตธรรมทั้งหลาย ดว ยอํานาจของเหตปุ จ จยั . ๒. ธรรมทีเ่ ปนทง้ั นีวรณธรรมและนีวรณยิ ธรรม เปนปจจัยแกธรรมท่ีเปนนวี รณยิ ธรรม แตไ มใชนวี รณธรรม ดวยอํานาจของเหตปุ จ จัย คือ เหตทุ ัง้ หลายท่ีเปน ทงั้ นีวรณธรรมและนวี รณิยธรรม เปนปจ จยั แกสมั ปยุตตขันธ และจิตตสมุฏฐานรปู ทั้งหลาย ดวยอํานาจของเหตปุ จจยั . ๓. ธรรมท่เี ปน ท้ังนวี รณธรรมและนวี รณยิ ธรรม เปนปจจัยแกธรรมทีเ่ ปนท้งั นวี รณธรรมและนีวรณยิ ธรรม และธรรมท่ีเปนนีวรณิยธรรม แตไ มใ ชน วี รณธรรม ดวยอาํ นาจของเหตปุ จจัย คอื เหตทุ ้ังหลายทีเ่ ปนท้งั นวี รณธรรมและนีวรณิยธรรม เปน ปจ จัยแกสมั ปยุตตขันธทง้ั หลาย, นีวรณธรรม และจิตตสมฏุ ฐานรปู ท้ังหลาย ดวยอาํ นาจของเหตปุ จ จัย.

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาท่ี 712 ๔. ธรรมท่เี ปน นวี รณยิ ธรรม แตไมใ ชน ีวรณธรรมเปน ปจ จยั แกธรรมท่ีเปนนวี รณยิ ธรรม แตไมใชน วี รณธรรม ดวยอาํ นาจของเหตุปจ จยั คอื เหตทุ ง้ั หลายท่เี ปน นีวรณยิ ธรรม แตไมใชนีวรณธรรม เปนปจจยั แกสัมปยุตตขนั ธ และจิตตสมฏุ ฐานรปู ท้ังหลาย ดวยอาํ นาจของเหตุปจ จยั . ในปฏสิ นธขิ ณะ ฯลฯ ๒. อารัมมณปจจยั [๖๔๓] ๑. ธรรมท่เี ปน ทงั้ นีวรณธรรมและนีวรณยิ ธรรม เปนปจ จยั แกธ รรมท่ีเปนท้งั นวี รณธรรมและนวี รณยิ ธรรม ดวยอาํ นาจของอารัมมณปจจยั คอื เพราะปรารภนีวรณธรรมท้งั หลาย นีวรณธรรมทัง้ หลาย ยอมเกดิ ข้ึน. พงึ ถามถงึ มลู . (วาระท่ี ๒) เพราะปรารภนวี รณธรรมทงั้ หลาย ขนั ธท ัง้ หลายทีเ่ ปน นวี รณยิ ธรรมแตไ มใ ชนีวรณธรรม ยอ มเกดิ ขึน้ . พึงถามถึงมูล. (วาระท่ี ๓) เพราะปรารภนวี รณธรรมทงั้ หลาย นวี รณธรรม และสมั ปยุตตขนั ธท้ังหลาย ยอมเกิดขึน้ .

พระอภิธรรมปฎก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ท่ี 713 ๔. ธรรมท่ีเปนนวี รณิยธรรม แตไ มใ ชน ีวรณธรรมเปนปจจยั แกธรรมท่ีเปนนวี รณิยธรรมแตไมใ ชนีวรณธรรม ดวยอาํ นาจของอารมั มณปจ จยั คอื บุคคลใหทาน ฯลฯ ศลี ฯลฯ กระทําอโุ บสถกรรมแลว พจิ ารณากุศลกรรมนน้ั ยอ มยินดี ยอ มเพลิดเพลินยง่ิ เพราะปรารภกุศลกรรมนั้นราคะ ทิฏฐิ วจิ ิกจิ ฉา อุทธัจจะ โทมนสั ยอ มเกิดขึ้น. พิจารณากศุ ลกรรมท้ังหลายทเี่ คยสั่งสมไวแลว ในกาลกอ น ฯลฯ ออกจากฌาน ฯลฯ พระอรยิ ะทง้ั หลายพิจารณาโคตรภู โวทาน ฯลฯ กเิ ลสที่ละแลว ฯลฯกิเลสทข่ี มแลว ฯลฯ กเิ ลสท้ังหลายทีเ่ คยเกิดขึน้ แลวในกาลกอน ฯลฯ บคุ คลพิจารณาเหน็ จกั ษุ ฯลฯ หทยวัตถุ ขนั ธทงั้ หลายทีเ่ ปน นีวรณยิ -ธรรมแตไมใ ชนีวรณธรรม โดยความเปน ของไมเ ท่ียง ฯลฯ ยอมยินดี ยอมเพลดิ เพลินยิง่ ฯลฯ โทมนสั ฯลฯ เห็นรปู ดว ยทิพยจักษุ ฯลฯ พึงกระทําตลอดถึงอาวัชชนะ. ๕. ธรรมทเ่ี ปน นวี รณิยธรรม แตไ มใชน วี รณธรรมเปนปจ จยั แกธรรมที่เปนทัง้ นวี รณธรรมและนีวรณิยธรรม ดวยอาํ นาจของอารมั มณปจ จยั คือ บุคคลใหทาน ฯลฯ ศลี ฯลฯ อโุ บสถกรรม ฯลฯ พจิ ารณากุศลกรรมท้ังหลายทเ่ี คยส่งั สมไวแลว ในกาลกอน ฯลฯ ออกจากฌาน ฯลฯ

พระอภิธรรมปฎ ก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาท่ี 714 บุคคลยอ มยินดี ยอ มเพลดิ เพลนิ ยิง่ ซึ่งจักษุ ฯลฯ หทยวัตถุ ขันธทั้งหลายที่เปน นวี รณยิ ธรรม แตไมใชน วี รณธรรม เพราะปรารภจักษุเปน ตนนน้ั ราคะ ทฏิ ฐิ วจิ ิกจิ ฉา อุทธัจจะ โทมนสั ยอมเกดิ ข้ึน. ๖. ธรรมที่เปน นวี รณยิ ธรรม แตไมใ ชน ีวรณธรรมเปน ปจ จัยแกธ รรมท่ีเปนทัง้ นวี รณธรรมและนีวรณิยธรรม และธรรมที่เปน นวี รณิยธรรมแตไมใ ชนีวรณธรรม ดวยอํานาจของอารัมมณ-ปจ จยั คอื บคุ คลใหท าน ฯลฯ ศลี ฯลฯ อโุ บสถกรรม ฯลฯ พจิ ารณากุศลกรรมทั้งหลายทเี่ คยสั่งสมไวแ ลว ในกาลกอน ฯลฯ ออกจากฌาน ฯลฯ บุคคลยอมยินดี ยอ มเพลิดเพลนิ ย่งิ ซง่ึ จักษุ ฯลฯ หทยวตั ถุ ขันธทั้งหลายทีเ่ ปน นวี รณยิ ธรรม แตไ มใ ชนวี รณธรรม เพราะปรารภจกั ษเุ ปน ตนน้นั นวี รณธรรม และสมั ปยุตตขันธท้ังหลาย ยอ มเกิดข้ึน. ทงั้ ๓ วาระ (วาระท่ี ๗-๘-๙) แมน อกน้ี พึงกระทําอยา งน.้ี อธิปตปิ จ จัย เหมอื นกบั อารัมมณปจจยั แมปเุ รชาตปจจัย ก็เหมือนกับ อารัมมณปจ จยั สว นในนิสสยปจจัย ไมพึงกระทาํ โลกุตตระ. ฯลฯ พึงใหพิสดารอยา งนี.้ นวี รณทุกะ ฉันใด พึงพจิ ารณา แลว กระทําฉันนนั้ . นีวรณนวี รณิยทกุ ะ จบ

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาที่ 715 ๔๘. นวี รณนีวรณสัมปยุตตทุกะ ปฏจิ จวาระ อนโุ ลมนัย ๑. เหตปุ จ จัย [๖๔๔] ๑. ธรรมท่เี ปน ทงั้ นีวรณธรรม และนีวรณสมั ปยตุ ต-ธรรม อาศยั ธรรมที่เปน ทัง้ นวี ณธรรม และนวี รณสัมปยตุ ตธรรมเกดิ ขน้ึ เพราะเหตุปจจยั คอื ถนี มทิ ธนิวรณ อทุ ธัจจนิวรณ อวิชชานิวรณ อาศัยกามฉันท-นวิ รณ. พึงผูกจกั รนัย พึงทาํ นิวรณท้งั หมด. ๒. ธรรมท่ีเปน นีวรณสมั ปยุตตธรรม แตไ มใ ชน วี รณ-ธรรม อาศัยธรรมทเี่ ปนทง้ั นีวรณธรรม และนวี รณสัมปยตุ ตธรรมเกดิ ขึน้ เพราะเหตุปจ จยั คือ สัมปยุตตขนั ธท ัง้ หลาย อาศัยนวี รณธรรมทัง้ หลาย. ๓. ธรรมที่เปน ทง้ั นีวรณธรรม และนวี รณสมั ปยตุ ต-ธรรม และธรรมทีเ่ ปนนีวรณสมั ปยุตตธรรม แตไ มใชน วี รณธรรมอาศัยธรรมท่เี ปน ทั้งนวี รณธรรม และนวี รณสมั ปยตุ ตธรรม เกิดขึน้เพราะเหตปุ จจัย

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ที่ 716 คอื ถีนมิทธนวิ รณ อุทธจั จนิวรณ อวิชชานวิ รณ และสัมปยุตต-ขันธท ง้ั หลาย อาศยั กามฉันทนวิ รณ. พงึ ผูกจกั รนัย. ๔. ธรรมทเ่ี ปนนีวรณสัมปยตุ ตธรรมแตไ มใ ชนวี รณ-ธรรม อาศยั ธรรมทีเ่ ปน นวี รณสัมปยุตตธรรม แตไมใ ชน วี รณธรรมเกิดขึ้น เพราะปจ จยั คอื ขนั ธ ๓ อาศัยขนั ธ ๑ ท่ีเปนนวี รณสมั ปยุตตธรรมแตไ มใชนีวรณธรรม ฯลฯ ขนั ธ ๒ ฯลฯ ๕. ธรรมที่เปน ทัง้ นวี รณธรรม และนวี รณสมั ปยุตต-ธรรม อาศยั ธรรมที่เปน นวี รณสัมปยตุ ตธรรม แตไมใ ชนีวรณธรรมเกิดขนึ้ เพราะเหตปุ จจยั คือ นวี รณธรรมท้งั หลาย อาศัยขนั ธท้ังหลายทเี่ ปนนวี รณสมั ปยุตต-ธรรม แตไ มใชน วี รณธรรม. ๖. ธรรมที่เปนท้ังนีวรณธรรม และนีวรณสัมปยตุ ต-ธรรม และธรรมทเ่ี ปนนีวรณสมั ปยตุ ตธรรม แตไมใชน วี รณธรรมอาศยั ธรรมทเี่ ปนนวี รณธรรมสัมปยุตตธรรม แตไ มใ ชนีวรณธรรมเพราะเหตุปจจัย คอื ขนั ธ ๓ และนีวรณธรรมทง้ั หลาย อาศัยขันธ ๑ ที่เปน นีวรณ-สัมปยุตตธรรม แตไมใ ชนีวรณธรรม ฯลฯ ขันธ ๒ ฯลฯ

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาท่ี 717 ๗. ธรรมที่เปนทั้งนวี รณธรรม และนวี รณสัมปยตุ ต-ธรรม อาศยั ธรรมท่ีเปน ทง้ั นวี รณธรรม และนีวรณสมั ปยตุ ตธรรมและธรรมทเี่ ปน นวี รณสัมปยุตตธรรม แตไ มใชนีวรณธรรม เกดิ ขน้ึเพราะเหตปุ จจัย คือ ถนี มทิ ธนวิ รณ อทุ ธัจจนวิ รณ อวชิ ชานวิ รณ อาศยั กามฉันท-นิวรณ และสัมปยตุ ตขันธท้ังหลาย. พงึ ผกู จกั รนยั . ๘. ธรรมทเี่ ปนนวี รณสัมปยุตตธรรมแตไมใชนีวรณ-ธรรม อาศัยธรรมท่ีเปน ท้งั นีวรธรรม และนีวรณสัมปยุตตธรรมและธรรมท่ีเปนนวี รณธรรมและนีวรณสัมปยตุ ตธรรม และธรรมเพราะเหตุปจจยั คอื ขันธ ๓ อาศัยขันธ ๑ ท่เี ปนนวี รณสมั ปยุตตธรรม แตไมใชนีวรณธรรม และนีวรณธรรมทง้ั หลาย ฯลฯ ขันธ ๒ ฯลฯ ๙. ธรรมท่ีเปน ท้งั นีวรณธรรม และนีวรณสมั ปยตุ ต-ธรรม และธรรมทเ่ี ปนนวี รณสัมปยุตตธรรม แตไ มใ ชน ีวรณธรรม เกดิ ขนึ้อาศัยธรรมท่เี ปนท้ังนวี รณธรรมและนวี รณสมั ปยุตตธรรม และธรรมที่เปน นวี รณสมั ปยตุ ตธรรมแตไ มใชนีวรณธรรม เกดิ ขนึ้ เพราะเหตุปจจัย คอื ขันธ ๓ ถีนมิทธนวิ รณ อุทธัจจนวิ รณ อวิชชานวิ รณ อาศัยขนั ธ ๑ ทเ่ี ปน นีวรณสัมปยตุ ตธรรมแตไ มใ ชน วี รณธรรม และกามฉนั ทนวิ รณฯลฯ ขันธ ๒ ฯลฯ

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ท่ี 718 พึงผูกจกั รนยั . ฯลฯ การนับจํานวนวาระในอโุ ลม [๖๔๕] ในเหตุปจ จัย มี ๙ วาระ ในอารมั มณปจจัย มี ๙ วาระ ในอธิปตปิ จ จยั มี ๙ วาระ ฯลฯ ในอวิคตปจ จยั มี ๙ วาระในกัมมปจจยั มี ๙ วาระในอาหารปจ จยั มี ๙ วาระ ฯลฯ ในอวิคตปจจัย มี ๙ วาระ. ปจ จนียนัย ๑. นเหตปุ จจยั [๖๔๖] ๑. ธรรมท่ีเปน ทง้ั นวี รณธรรม และนวี รณสัมปยุตต-ธรรม อาศัยธรรมทเ่ี ปน ทงั้ นีวรณธรรม และนวี รณสัมปยุตตธรรมเกิดขน้ึ เพราะนเหตปุ จ จัย คือ อวชิ ชานวิ รณ อาศยั วจิ กิ ิจฉานิวรณ, อวิชชานวิ รณ อาศัยอุทธัจจนิวรณ. ๒. ธรรมที่เปนทง้ั นีวรณธรรม และนวี รณสมั ปยตุ ต-ธรรม อาศัยธรรมท่เี ปน นวี รณสัมปยุตตธรรม แตไมใชนวี รณธรรมเกิดขน้ึ เพราะนเหตปุ จ จัย คอื อวิชชานิวรณ อาศัยขนั ธทั้งหลายที่สหรคตดว ยวิจกิ ิจฉา ท่ีสหรคตดวยอทุ ธจั จะ.

พระอภิธรรมปฎ ก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาท่ี 719 ๓. ธรรมทีเ่ ปน ท้ังนวี รณธรรม และนวี รณสมั ปยตุ ต-ธรรม อาศยั ธรรมทีเ่ ปน ท้ังนีวรณธรรม และนีวรณสมั ปยตุ ตธรรมและธรรมทเ่ี ปน นีวรณสมั ปยุตตธรรม แตไ มใชน ีวรณธรรม เกดิ ข้ึนเพราะนเหตุปจจยั คือ อวชิ ชานิวรณ อาศยั วจิ กิ จิ ฉานิวรณ และสมั ปยตุ ตขันธท ้งั หลาย อวิชชานวิ รณ อาศัยอุทธจั จนวิ รณ และสมั ปยุตตขันธท ้ังหลาย ฯลฯ การนบั จํานวนวาระในปจ จนียะ [๖๔๗] ในนเหตปุ จ จยั มี ๓ วาระ ในนอธปิ ตปิ จจัย มี ๙ วาระในนปุเรชาตปจ จัย มี ๙ วาระ ในนในปจฉาชาตปจจัย มี ๓ วาระ ในนอาเสวน-ปจจยั มี ๙ วาระ ในนกมั มปจจัย มี ๙ วาระ ในนวิปากปจจยั มี ๙ วาระในนวปิ ปยตุ ตปจจยั มี ๙ วาระ. อนโุ ลมปจจนียนัย การนบั จาํ นวนวาระในอนุโลมปจ จนียะ [๖๔๘] เพราะเหตุปจจัย ในอธปิ ตปิ จจยั มี ๙ วาระ... ฯลฯในนวิปปยุตตปจจัย มี ๙ วาระ.

พระอภิธรรมปฎก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาที่ 720 ปจ จนยี านุโลม การนับจาํ นวนวาระในปจจนียานุโลม [๖๔๙] เพราะนเหตปุ จจยั ในอารัมมณปจจัยมี ๓ วาระ... ในอนนั ตรปจ จยั มี ๓ วาระ ในสมนันตรปจจัย มี ๓ วาระ ในปจ จยั ท้ังปวงมี ๓ วาระ ในมัคคปจ จัย มี ๓ วาระ ฯลฯ ในอวคิ ตปจจัย มี ๓ วาระ. สหชาตวาระกด็ ี ปจจยวาระก็ดี นิสสยวาระกด็ ี สังสัฏฐวาระกด็ ี สัมปยุตตวาระก็ดี เหมือนกับ ปฏิจจวาระ ไมม แี ตกตา งกัน.

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ที่ 721 ปญหาวาระ อนโุ ลมนัย ๑. เหตปุ จจยั [๖๕๐] ๑. ธรรมท่ีเปนท้งั นีวรณธรรม และนีวรณสัมปยตุ ต-ธรรม เปน ปจ จัยแกธ รรมทเ่ี ปน ทงั้ นวี รณธรรม และนวี รณสัมปยตุ ต-ธรรม ดวยอํานาจของเหตุปจ จัย คือ เหตุทัง้ หลายทเ่ี ปน ทัง้ นีวรณธรรม และนีวรณสมั ปยุตตธรรมเปน ปจจัยแกนวิ รณท ่เี ปน สัมปยุตตธรรมทง้ั หลาย ดวยอาํ นาจของเหตุปจ จยั . ๒. ธรรมทีเ่ ปน ท้งั นวี รณธรรม และนวี รณสัมปยตุ ต-ธรรม เปน ปจจยั แกธ รรมที่เปน นวี รณสมั ปยุตตธรรมแตไมใชนีวรณ-ธรรม ดว ยอํานาจของเหตุปจ จยั คอื เหตทุ ้ังหลายที่เปน ทัง้ นวี รณธรรม และนีวรณสมั ปยตุ ตธรรมเปน ปจ จยั แกข นั ธทั้งหลายทเ่ี ปนนวี รณสมั ปยตุ ตธรรม ดวยอาํ นาจของเหตุปจจยั . ๓. ธรรมที่เปนท้ังนีวรณธรรม และนีวรณสมั ปยุตต-ธรรม เปน ปจ จัยแกธรรมท่เี ปนท้ังนวี รณธรรม และนวี รณสมั ปยุตต-ธรรม และธรรมที่เปนนีวรณสมั ปยุตตธรรม แตไมใ ชน ีวรณธรรมดวยอาํ นาจของเหตปุ จจัย คอื เหตทุ ั้งหลายทเ่ี ปนนวี รณธรรม และนวี รณสัมปยุตตธรรมเปน ปจจัยแกส ัมปยตุ ตขนั ธแ ละนีวรณทง้ั หลาย ดวยอํานาจของเหตุปจ จยั .

พระอภธิ รรมปฎก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ที่ 722 ๒. อารมั มณปจ จัย [๖๕๑] ๑. ธรรมที่เปน ทั้งนวี รณธรรม และนวี รณสมั ปยตุ ต-ธรรม เปนปจ จยั แกธรรมท่เี ปน ทัง้ นีวรณธรรม และนวี รณสมั ปยุตต-ธรรม ดวยอํานาจของอารัมมณปจ จัย คือ เพราะปรารภนีวรณธรรมทั้งหลาย นีวรณธรรมทงั้ หลาย ยอ มเกดิ ขึ้น พึงถามถงึ มูล. (วาระท่ี ๒) เพราะปรารภนีวรณธรรมทง้ั หลาย ขนั ธท ง้ั หลายท่เี ปน นวี รณสมั ปยุตต-ธรรมแตไมใชน ีวรณธรรม ยอมเกดิ ขึน้ . พึงถามถึงมลู . (วาระที่ ๓) เพราะปรารภนวี รณธรรมท้ังหลาย นวี รณธรรม และสมั ปยตุ ตขันธทง้ั หลาย ยอมเกิดขึน้ . ๔. ธรรมทเี่ ปน นีวรณสัมปยุตตธรรมแตไมใ ชน วี รณ-ธรรม เปน ปจ จยั แกธรรมท่เี ปนนวี รณสัมปยตุ ตธรรมแตไมใชนวี รณ-ธรรม ดวยอํานาจของอารมั มณปจจยั คือ เพราะปรารภขนั ธทง้ั หลาย ท่เี ปน นีวรณสมั ปยุตตธรรม แตไ มใ ชนวี รณธรรม ขันธท ้งั หลายทเี่ ปน นีวรณสัมปยตุ ตธรรม แตไ มใ ชนวี รณธรรมยอ มเกิดข้ึน. พงึ ถามถึงมูล. (วาระที่ ๕) เพราะปรารภขันธทง้ั หลาย ท่ีเปนนีวรณสัมปยตุ ตธรรม แตไ มใชนวี รณธรรม นีวรณธรรมท้งั หลาย ยอมเกิดขึ้น.

พระอภธิ รรมปฎก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาท่ี 723 เพราะปรารภขนั ธทงั้ หลาย ท่เี ปนนีวรณสมั ปยุตตธรรม แตไ มใชนวี รณธรรม นวี รณธรรมและสมั ปยตุ ตขนั ธทัง้ หลาย ยอมเกิดข้นึ . ๖. ธรรมเปนทงั้ นวี รณธรรม และนีวรณสัมปยุตต-ธรรม และธรรมท่เี ปน นวี รณสมั ปยุตตธรรม แตไมใชนีวรณธรรม-เปนปจจยั แกธ รรมทีเ่ ปนทั้งนวี รณธรรม และนวี รณสมั ปยตุ ตธรรมดว ยอาํ นาจของอารัมมณปจ จยั มี ๓ วาระ. ๓. อธิปติปจ จัย [๖๕๒] ๑. ธรรมทเี่ ปน ทัง้ นวี รณธรรม และนวี รณสมั ปยตุ ต-ธรรม เปนปจ จยั แกธ รรมท่เี ปนท้ังนีวรณธรรม และนวี รณสัมปยตุ ต-ธรรม ดวยอํานาจของอธปิ ตปิ จ จยั มอี ยา งเดียว คือทีเ่ ปน อารัมมณาธิปติ มี ๓ วาระ พึงกระทาํ วากระทาํ ใหเปนอารมณอยางหนกั แนนน้นั เทียว. ๔. ธรรมทเ่ี ปน นวี รณสมั ปยุตตธรรมแตไมใชนีวรณ-ธรรม เปนปจ จัยแกธ รรมที่เปน นีวรณสมั ปยุตตธรรมแตไมใชนวี รณ-ธรรม ดว ยอํานาจของอธปิ ติปจ จยั มี ๒ อยา ง คอื ท่ีเปน อารมั มณาธปิ ติ และ สหชาตาธปิ ติ ทีเ่ ปน อารัมมณาธิปติ ไดแก เพราะกระทาํ ขนั ธท ง้ั หลายที่เปนนวี รณสัมปยุตตธรรม แตไมใชนีวรณธรรมใหเปนอารมณอยา งหนักแนน ขนั ธทงั้ หลายท่ีเปนนวี รณสัมปยตุ ต-ธรรมแตไมใชนวี รณธรรม ยอมเกดิ ข้นึ .

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาท่ี 724 ท่ีเปน สหชาตาธปิ ติ ไดแ ก อธิปติธรรมท่เี ปน นวี รณสมั ปยคุ คธรรม แตไมใ ชน วี รณธรรม เปนปจจยั แกส มั ปยตุ ตขนั ธท ้งั หลาย ดวยอํานาจของอธิปติปจ จัย. พึงถามถึงมลู . (วาระท่ี ๕) เพราะกระทําขันธทง้ั หลายท่เี ปน นวี รณสัมปยตุ ตธรรมแตไมใ ชน วี รณ-ธรรมใหเปน อารมณอ ยา งหนกั แนน นีวรณธรรมทง้ั หลาย ยอมเกิดขึ้น. ท่เี ปน สหชาตาธิปติ ไดแก อธปิ ตธิ รรมท่เี ปนนีวรณสัมปยตุ ตธรรม แตไมใ ชนวี รณธรรม เปนปจจัยแกสมั ปยตุ ตนวี รณธรรมทง้ั หลาย ดว ยอาํ นาจของอธิปติปจ จยั . พึงถามถงึ มูล. (วาระท่ี ๖) ที่เปน อารมั มณาธิปติ ไดแ ก เพราะกระทาํ ขันธท ง้ั หลาย ทเี่ ปนนีวรณสัมปยตุ ธรรม แตไ มใชนวี รณธรรมใหห นักแนน นวี รณธรรมและสมั ปยุตตขันธท้ังหลาย ยอ มเกิดข้ึน. ทเ่ี ปน อารมั มณาธิปติ ไดแ ก อธิปตธิ รรมทเ่ี ปนนีวรณสัมปยตุ ตธรรม แตไมใ ชนีวรณธรรม เปนปจจัยแกสัมปยตุ ตขนั ธ และนวี รณธรรมทงั้ หลาย ดวยอํานาจของอธปิ ติปจจัย. ๗. ธรรมทีเ่ ปน ทัง้ นวี รณธรรมและนีวรณสัมปยตุ ต-ธรรม และธรรมท่ีเปนนวี รณธรรมสมั ปยตุ ตธรรมแตไมใ ชน วี รณธรรมเปน ปจจยั แกธ รรมทเี่ ปน ท้งั นีวรณธรรม และนีวรณสัมปยตุ ตธรรมดว ยอาํ นาจของอธิปตปิ จจัย มอี ยา งเดียว คอื ทีเ่ ปน อารัมมณาธปิ ติ มี ๓ วาระ.

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาที่ 725 ๔. อนนั ตรปจจยั ฯลฯ ๑๐. อาเสวนปจ จัย [๖๕๓] ฯลฯ เปนปจ จยั ดวยอาํ นาจของอนนั ตรปจ จัย อา-วชั ชนะกด็ ี วุฏฐานะกด็ ี ไมม ี พงึ กระทําวา ทเ่ี กดิ กอ นๆ ในท่ีท้ังปวง. ฯลฯ เปนปจจัย ดวยอาํ นาจของสมนันตรปจจัย มี ๙ วาระ ฯลฯ เปนปจจยั ดว ยอาํ นาจของสหชาตปจจยั มี ๙ วาระ ฯลฯ เปนปจจยั ดวยอาํ นาจของอญั ญมญั ญปจ จัย มี ๙ วาระ ฯลฯ เปน ปจจยั ดว ยอาํ นาจของนสิ สยปจ จัย มี ๙ วาระ ฯลฯ เปน ปจ จัย ดวยอํานาจของอปุ นสิ สยปจ จัย มี ๙ วาระ ฯลฯ เปนปจจยั ดว ยอาํ นาจของอาเสวนปจจัย เหมอื นกบัอารมั มณปจจัย วิบากไมม.ี ๑๑. กมั มปจ จยั [๖๕๔] ๑. ธรรมทเี่ ปนนวี รณสัมปยตุ ตธรรม แตไ มใชนวี รณธรรม เปน ปจ จัยแกธ รรมทเี่ ปน นวี รณสัมปยตุ ตธรรมแตไมใ ชนวี รณธรรม ดว ยอาํ นาจของกัมมปจ จยั คอื เจตนาทเี่ ปนนวี รณสมั ปยตุ ตธรรม แตไมใ ชนวี รณธรรม เปนปจจัยแกส ัมปยตุ ตขนั ธท ั้งหลาย ดว ยอาํ นาจของกมั มปจ จยั . พงึ ถามถึงมูล. (วาระท่ี ๒) เจตนาทเ่ี ปนนวี รณสัมปยตุ ตธรรม แตไมใ ชน ีวรณธรรม เปนสัมปยุตตนีวรณธรรมทั้งหลาย ดวยอาํ นาจของกัมมปจ จัย.

พระอภธิ รรมปฎก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาท่ี 726 เจตนาที่เปนนีวรณสมั ปยุตตธรรมแตไ มใ ชน วี รณธรรม เปน ปจจัยแกสมั ปยุตตขนั ธ และนีวรณธรรมท้ังหลาย ดวยอํานาจของกัมมปจจยั . ๑๒. อาหารปจจยั [๖๕๕] ๑. ธรรมทีเ่ ปนนีวรณสัมปยตุ ตธรรม แตไมใชนวี รณธรรม เปนปจจัยแกธ รรมท่เี ปน นีวรณสมั ปยุตตธรรมแตไมใชนีวรณธรรม ดวยอํานาจของอาหารปจ จัย มี ๓ วาระ ๑๓. อินทรยิ ปจ จยั ฯลฯ ๒๐. อวคิ ตปจจัย ฯลฯ เปนปจ จัย ดว ยอาํ นาจของอินทรยิ ปจจยั มี ๓ วาระ ฯลฯ เปน ปจจยั ดวยอํานาจของฌานปจ จยั มี ๓ วาระ ฯลฯ เปน ปจ จยั ดวยอาํ นาจของมคั คปจจัย มี ๓ วาระ ฯลฯ เปน ปจ จัย ดวยอาํ นาจของสมั ปยตุ ตปจจัย มี ๓ วาระ ฯลฯ เปน ปจจัย ดว ยอํานาจของอัตถิปจ จัย มี ๙ วาระ ฯลฯ เปนปจจัย ดวยอาํ นาจของนัตถิปจ จัย มี ๙ วาระ ฯลฯ เปน ปจจยั ดวยอาํ นาจของวิคตปจจัย มี ๙ วาระ ฯลฯ เปนปจจยั ดวยอาํ นาจของอวคิ ตปจ จัย มี ๙ วาระ การนับจาํ นวนวาระในอนโุ ลม [๖๕๖] ในเหตุปจ จัย มี ๓ วาระ ในอารมั มณปจ จยั มี ๙ วาระในอธิปติปจ จยั มี ๙ วาระ ในอนันตรปจจยั มี ๙ วาระ ในสมนนั ตรปจจัย

พระอภิธรรมปฎ ก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาที่ 727มี ๙ วาระ ในสหชาตปจ จัย มี ๙ วาระ ในอัญญมญั ญปจจยั มี ๙ วาระในนสิ สยปจจยั มี ๙ วาระ ในอุปนิสสยปจจัย มี ๙ วาระ ในอาเสวนปจ จยัใน ๙ วาระ ในกัมมปจจัย มี ๓ วาระ ในอาหารปจ จัย มี ๓ วาระ ในอินทริย-ปจ จัย มี ๓ วาระ ในฌานปจจยั มี ๓ วาระ ในมัคคปจ จัย มี ๓ วาระในสมั ปยุตตปจ จยั มี ๙ วาระ ในอตั ถปิ จ จยั มี ๙ วาระ ในนัตถิปจจัย มี ๙วาระ ในวิคตปจ จยั มี ๙ วาระ ในอวคิ ตปจ จัย มี ๙ วาระ. ปจจนียนัย การยกปจจัยในปจจนยี ะ [๖๕๗] ธรรมทเ่ี ปนนวี รณธรรม และนีวรณสัมปยุตต-ธรรม เปน ปจ จยั แกธรรมทเ่ี ปนทงั้ นวี รณธรรมและนวี รณสัมปยุตต-ธรรม ดว ยอํานาจของอารัมมณปจ จัย, เปนปจจยั ดว ยอาํ นาจของสหชาตปจจยั , เปน ปจจยั ดวยอํานาจของอปุ นสิ สยปจจัย. ในบททัง้ ๓ พึงเปลยี่ นแปลงใหเปน ๙ วาระอยางน้.ี การนบั จาํ นวนวาระในปจจนยี ะ [๖๕๘] ในนเหตุปจจยั มี ๙ วาระ ในนอารมั มณปจ จยั มี ๙ วาระฯลฯ ในโนอวิคตปจจัย มี ๙ วาระ. อนุโลมปจจนียนยั การนับจาํ นวนวาระในอนุโลมปจ จนยี ะ [๖๕๙] เพราะเหตปุ จจัย ในนอารัมมณปจ จัย มี ๓ วาระ... ในนอธิปตปิ จจยั มี ๓ วาระ ในนอนันตรปจจยั มี ๓ วาระ ในนสมนนั ตรปจ จยั

พระอภิธรรมปฎก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาที่ 728มี ๓ วาระ ในนอปุ นสิ สยปจ จยั มี ๓ วาระ ฯลฯ ในนมัคคปจ จยั มี ๓ วาระในนวิปปยตุ ตปจจยั มี ๓ วาระ ในโนนตั ถปิ จ จยั มี ๓ วาระ ในโนวคิ ต-ปจจยั มี ๓ วาระ. ปจ จนียานุโลมนยั การนบั จํานวนวาระในปจ จนียานุโลม [๖๖๐] เพราะนเหตุปจจัย ในอารัมมณปจจัย มี ๙ วาระ... ในอธปิ ตปิ จจัย มี ๙ วาระ ฯลฯ พึงกระทําอนโุ ลมมาติกา ฯลฯ ในอวิคตปจจัยมี ๙ วาระ. นวี รณนีวรณสมั ปยตุ ตทุกะ จบ

พระอภธิ รรมปฎก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาที่ 729 ๔๙. นีวรณวิปปยุตตนวี รณยิ ทุกะ ปฏจิ จวาระ อนุโลมนัย ๑. เหตุปจจัย [๖๖๑] ๑. นวี รณวิปปยตุ ตนีวรณิยธรรม อาศัยนวี รณวปิ ป-ยุตตนวี รณยิ ธรรมเกดิ ข้นึ เพราะเหตปุ จ จัย คอื ขันธ ๓ และจติ ตสมฏุ ฐานรูป อาศัยขันธ ๑ ท่เี ปน นวี รณ-วปิ ปยตุ ตนวี รณยิ ธรรม ฯลฯ ขนั ธ ๒. ในปฏสิ นธิขณะ ฯลฯ โลกิยทกุ ะในจูฬันตรทกุ ะฉันใด พึงกระทาํ ฉนั นน้ั ไมมีแตกตางกัน นีวรณวิปปยตุ ตนวี รณิยทุกะ จบ

พระอภิธรรมปฎ ก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ท่ี 730 ๕๐. ปรามาสทุกะ ปฏจิ จวาระ อนุโลมนยั ๑. เหตปุ จ จยั [๖๖๒] ๑. ธรรมทีไ่ มใ ชป รามาสธรรม อาศยั ปรามาสธรรมเกิดข้นึ เพราะเหตปุ จจัย คอื สมั ปยุตตขันธทัง้ หลาย และจติ ตสมฏุ ฐานรูป อาศยั ปรามาสธรรม. ๒. ธรรมทไี่ มใชปรามาสธรรม อาศัยธรรมที่ไมใ ชปรามาสธรรม เกิดขึ้น เพราะเหตปุ จจยั คอื ขนั ธ ๓ และ จติ ตสมฏุ ฐานรปู อาศัยขนั ธ ๑ ท่ไี มใ ชป รามาสธรรม ฯลฯ ขันธ ๒. ในปฏสิ นธิขณะ ตลอดถงึ อสัญญสัตว. มหาภตู รูป ฯลฯ. ๓. ปรามาสธรรม อาศัยธรรมทีไ่ มใ ชปรามาสธรรมเกิดขนึ้ เพราะเหตุปจจัย คอื ปรามาสธรรม อาศัยขันธท้งั หลายทไ่ี มใ ชปรามาสธรรม. ๔. ปรามาสธรรม และธรรมทไี่ มใ ชปรามาสธรรมอาศยั ธรรมทไี่ มใชปรามาสธรรม เกิดข้นึ เพราะเหตุปจจยั คอื ขนั ธ ๓, ปรามาสธรรม และ จิตตสมฏุ ฐานรปู อาศยั ขนั ธ ๑ทไ่ี มใชปรามาสธรรม ฯลฯ ขันธ ๒.

พระอภิธรรมปฎก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ที่ 731 ๕. ธรรมที่ไมใชปรามาสธรรม อาศยั ปรามาสธรรมและธรรมทีไ่ มใ ชปรามาสธรรม เกิดขึน้ เพราะเหตุปจจัย คือ ขนั ธ ๓ และจติ ตสมฏุ ฐานรปู อาศัยขันธ ๑ ทไ่ี มใชปรามาส-ธรรม และปรามาสธรรม ฯลฯ ขนั ธ ๒. การนบั จาํ นวนวาระในอนโุ ลม [๖๖๓] ในเหตปุ จจัย มี ๕ วาระ ในอารัมมณปจ จยั มี ๕ วาระ ในปจ จัยทง้ั ปวง มี ๕ วาระ ในวิปากปจ จยั มี ๑ วาระ ฯลฯ ในอวคิ ตปจจยั มี ๕วาระ ปจ จนียนยั ๑. นเหตปุ จจยั [๖๖๔] ๑. ธรรมที่ไมใชป รามาสธรรม อาศัยธรรมท่ีไมใชปรามาสธรรม เกดิ ข้ึน เพราะนเหตปุ จ จัย คือ ขนั ธ ๓ และจติ ตสมฏุ ฐานรูป อาศัยขนั ธ ๑ ทไี่ มใ ชปรามาส-ธรรม ซงึ่ เปน อเหตุกะ ฯลฯ ขันธ ๒. ในอเหตกุ ปฏสิ นธิขณะ ฯลฯ ตลอดถึงอสญั ญสัตว. โมหะทส่ี หรคตดวยวิจิกิจฉา ท่ีสหรคตดวยอทุ ธจั จะ อาศัยขันธทง้ัหลายที่สหรคตดว ยวิจกิ ิจฉา ท่ีสหรคตดวยอทุ ธัจจะ. ๒. นอารมั มณปจ จัย [๖๖๕] ๑. ธรรมท่ไี มใชป รามาสธรรม อาศัยปรามาสธรรมเกดิ ขนึ้ เพราะนอารัมมณปจ จยั

พระอภธิ รรมปฎก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ท่ี 732 คอื จติ ตสมุฏฐานรูป อาศยั ปรามาสธรรม. ๒. ธรรมที่ไมใ ชปรามาสธรรม อาศยั ธรรมทไี่ มใชปรามาสธรรม เกิดขน้ึ เพราะนอารมั มณปจจัย คือ จิตตสมุฏฐานรปู อาศยั ขนั ธท ้ังหลายที่ไมใชปรามาสธรรม ฯลฯตลอดถึงอสญั ญสัตว. ๓. ธรรมท่ไี มใ ชปรามาสธรรม อาศัยปรามาสธรรมและธรรมท่ีไมใชปรามาสธรรม เกิดขนึ้ เพราะนอารัมมณปจจัย คือ จิตตสมุฏฐานรูป อาศัยปรามาสธรรม และสมั ปยตุ ตขนั ธทงั้ หลาย. การนับจาํ นวนวาระในปจจนยี ะ [๖๖๖] ในนเหตปุ จจยั มี ๑ วาระ ในนอารมั มณปจ จยั มี ๓ วาระในนอธิปตปิ จจยั มี ๕ วาระ ในนอนนั ตรปจจยั มี ๓ วาระ ในนสมนนั ตร-ปจจัย มี ๓ วาระ ในนอญั ญมัญญปจ จยั มี ๓ วาระ ในนอุปนสิ สยปจจยั มี๓ วาระ ในนปุเรชาตปจ จยั มี ๕ วาระ ในนปจ ฉาชาตปจจัย มี ๕ วาระ ในนอาเสวนปจจัย มี ๕ วาระ ในนกมั มปจ จยั มี ๓ วาระ ในนวิปากปจจยัมี ๕ วาระ ในนอาหารปจจยั มี ๑ วาระ ในนอินทรยิ ปจจยั มี ๑ วาระ ในนฌานปจจัย มี ๑ วาระ ในนมคั คปจ จัย มี ๑ วาระ ในนสมั ปยตุ ตปจจยั มี๓ วาระ ในนวิปปยุตตปจจยั มี ๕ วาระ ในโนนัตถิปจ จยั มี ๓ วาระ ในโนวคิ ตปจ จัย มี ๓ วาระ.

พระอภธิ รรมปฎก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ท่ี 733 อนุโลมปจ จนียนยั การนบั จํานวนวาระในอนโุ ลมปจ จนียะ [๖๖๗] เพราะเหตปุ จจัย ในนอารัมมณปจ จัย มี ๓ วาระ... ในนอธิปตปิ จจยั มี ๕ วาระ ฯลฯ ในนวปิ ากปจจัย มี ๕ วาระ ในนสมั ปยุตตปจจัยมี ๓ วาระ ในนวิปปยุตตปจ จยั มี ๕ วาระ ในโนนตั ถิปจ จจยั มี ๓ วาระ ในโนวคิ ตปจ จัย มี ๓ วาระ. ปจ จนยี านุโลมนัย การนับจาํ นวนวาระในปจจนียานุโลม [๖๖๘] เพราะนเหตปุ จจยั ในอารัมมณปจ จัย มี ๑ วาระ... ในอนนั ตรปจ จยั มี ๑ วาระ ในปจจยั ท้งั ปวง มี ๑ วาระ ในอวิคตปจ จัย มี ๑ วาระ. แมส หชาตวาระ กเ็ หมอื นกับ ปฏิจจวาระ.

พระอภธิ รรมปฎก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ท่ี 734 ปจ จยวาระ อนุโลมนัย ๑. เหตปุ จจยั [๖๖๙] ๑. ธรรมท่ีไมใชปรามาสธรรม อาศยั ปรามาสธรรมเกดิ ขน้ึ เพราะเหตปุ จ จยั คอื สมั ปยตุ ตขันธท ง้ั หลายและจติ ตสมฏุ ฐานรูป อาศยั ปรามาสธรรม. ๒. ธรรมทีไ่ มใ ชปรามาสธรรม อาศัยธรรมท่ไี มใ ชปรามาสธรรม เกดิ ข้นึ เพราะเหตุปจ จยั คือ ขันธ ๓ และจิตตสมุฏฐานรปู อาศยั ขนั ธ ๑ ท่ีไมใ ชป รามาสธรรม ฯลฯ ขนั ธ ๒. ในปฏิสนธขิ ณะ ฯลฯ ตลอดถงึ อชั ฌัตตกิ มหาภูตรูป. ขันธท้ังหลายทไ่ี มใชป รามาสธรรม อาศัยหทยวตั ถ.ุ ๓. ปรามาสธรรม อาศัยธรรมทไ่ี มใชปรามาสธรรมเกิดขึ้น เพราะเหตปุ จจัย คือ ปรามาสธรรม อาศัยขันธทั้งหลายทไ่ี มใชป รามาสธรรม. ปรามาสธรรม อาศยั หทยวตั ถุ. ๔. ปรามาสธรรม และธรรมที่ไมใชปรามาสธรรมอาศยั ธรรมทไ่ี มใชปรามาสธรรม เกดิ ขน้ึ เพราะเหตปุ จ จยั

พระอภิธรรมปฎ ก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาท่ี 735 คอื ขันธ ๓, ปรามาสธรรม และจติ ตสมุฏฐานรปู อาศยั ขันธ ๑ท่ีไมใชป รามาสธรรม ฯลฯ ขนั ธ ๒. ปรามาสธรรม อาศยั หทยวัตถ.ุ จิตตสมฏุ ฐานรปู อาศยั มหาภูตรูปทั้งหลาย. ปรามาสธรรม และสัมปยุตตขันธท ้ังหลาย อาศยั หทยวตั ถุ. ๕. ธรรมทีไ่ มใ ชปรามาสธรรม อาศยั ปรามาสธรรมและธรรมทีไ่ มใ ชปรามาสธรรม เกดิ ขึ้น เพราะเหตปุ จจยั คือ ขนั ธ ๓ และจิตตสมฏุ ฐานรูป อาศยั ขนั ธ ๑ ทไี่ มใ ชปรามาส-ธรรม และปรามาสธรรม ฯลฯ ขนั ธ ๒. จติ ตสมุฏฐานรูป อาศัยปรามาสธรรมและสมั ปยตุ ตขนั ธทง้ั หลาย. จติ ตสมฏุ ฐานรปู อาศัยปรามาสธรรม และมหาภตู รูปทงั้ หลาย. ขนั ธทัง้ หลายทไี่ มใ ชป รามาสธรรม อาศยั ปรามาสธรรม และหทย-วัตถ.ุ ฯลฯ การนับจํานวนวาระในอนโุ ลม [๖๗๐] ในเหตุปจ จัย มี ๕ วาระ ในอารัมมณปจ จยั มี ๕วาระ ในอธปิ ตปิ จจัย มี ๕ วาระ ในปจจยั ทัง้ ปวง มี ๕ วาระ ในวปิ ากปจจยั มี ๑วาระ ฯลฯ ในอวิคตปจ จยั มี ๕ วาระ.

พระอภิธรรมปฎก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาท่ี 736 ปจจนียนัย [๖๗๑] ๑. ธรรมท่ีไมใชป รามาสธรรม อาศัยธรรมทไ่ี มใ ชปรามาสธรรม เกดิ ขนึ้ เพราะนเหตุปจจัย คอื ขันธ ๓ และจติ ตสมฏุ ฐานรปู อาศัยขนั ธ ๑ ท่ีไมใ ชปรามาส-ธรรม ซึ่งเปนอเหตุะ ฯลฯ ขนั ธ ๒. ในอเหตกุ ปฏิสนธขิ ณะ ฯลฯ ตลอดถึงอสัญญสตั ว. จักขุวญิ ญาณ อาศัยจักขายตนะ ฯลฯ กายวญิ ญาณ อาศยั กายายตนะ. ขนั ธท ัง้ หลายที่ไมใชป รามาสธรรม ซึ่งเปน อเหตกุ ะ อาศยั หทยวัตถ.ุ โมหะ ทสี่ หรคตดวยวจิ กิ ิจฉา ทส่ี หรคตดวยอทุ ธจั จะ อาศยั ขันธทัง้ หลายทส่ี หรคตดว ยวจิ กิ ิจฉา ท่สี หรคตดวยอทุ ธัจจะ และหทยวัตถ.ุ ฯลฯ การนับจาํ นวนวาระในปจ จนยี ะ [๖๗๒] ในนเหตปุ จจัย มี ๑ วาระ ในนอารัมมณปจ จยั มี ๓ วาระในนอธปิ ตปิ จ จยั มี ๕ วาระ ในนอนนั ตรปจจัย มี ๓ วาระ... ฯลฯ ในนอปุ นสิ สยปจจยั มี ๓ วาระ ในนปเุ รชาตปจ จัย มี ๕ วาระ ในนปจ ฉาชาต-ปจ จยั มี ๕ วาระ ในนอาเสวนปจจัย มี ๕ วาระ ในนกมั มปจ จัย มี ๓ วาระในนวิปากปจจยั มี ๕ วาระ ในนอาหารปจจัย มี ๑ วาระ ในนอนิ ทรยิ ปจจัยมี ๑ วาระ ในนฌานปจจยั มี ๑ วาระ ในนมัคคปจ จยั มี ๑ วาระ ในนสมั ป-ยุตตปจจัย มี ๓ วาระ ในนวิปปยุตตปจจยั มี ๕ วาระ ในโนนตั ถปิ จจัย มี๓ วาระ ในโนวิคตปจ จยั มี ๓ วาระ.

พระอภิธรรมปฎ ก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ที่ 737 อนโุ ลมปจจนียนัย การนบั จาํ นวนวาระในอนโุ ลมปจจนยี ะ [๖๗๓] เพราะปจ จัย ในนอารัมมณปจ จัย มี ๓ วาระ... ในนอธิปตปิ จ จยั มี ๕ วาระ ในปจจยั ทง้ั ปวง พึงกระทําอยา งน.ี้ ปจ จนยี านโุ ลมนยั การนับจํานวนวาระในปจ จนยี านโุ ลม [๖๗๔] เพราะนเหตุปจ จยั ในอารมั มณปจ จัย มี ๑ วาระ... ฯลฯในอวิคตปจจัย มี ๑ วาระ. นสิ สยวาระ เหมือนกบั ปจ จยวาระ.

พระอภิธรรมปฎก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาท่ี 738 สงั สัฏฐวาระ อนุโลมนัย ๑. เหตปุ จจยั [๖๗๕] ๑. ธรรมทีไ่ มใ ชปรามาสธรรม เจอื กับปรามาสธรรมเกดิ ข้ึน เพราะเหตปุ จ จยั คือ สมั ปยุตตขนั ธท ง้ั หลาย เจือกบั ปรามาสธรรม. วาระ ๕ พงึ กระทาํ อยา งนี้ เฉพาะในอรปู ภูมิเทา นน้ั . สังสฏั ฐวาระ ก็ดี สมั ปยตุ ตวาระ กด็ ี พงึ กระทาํ อยา งนี.้ สงั สฏั ฐวาระ จบ

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาท่ี 739 ปญ หาวาระ อนุโลมนยั ๑. เหตุปจ จยั [๖๗๖] ๑. ธรรมท่ไี มใชปรามาสธรรม เปนปจ จัยแกธ รรมทไี่ มใชปรามาสธรรม ดว ยอาํ นาจของเหตุปจจัย คือ เหตทุ ง้ั หลายทไ่ี มใชปรามาสธรรม เปน ปจจยั แกส ัมปยุตตขนั ธและจิตตสมุฏฐานรูปท้ังหลาย ดวยอํานาจของเหตปุ จ จยั . ๒. ธรรมทไี่ มใ ชปรามาสธรรม เปน ปจ จัยแกป รามาส-ธรรม ดว ยอํานาจของเหตปุ จ จยั คอื เหตุทัง้ หลายท่ีไมใชป รามาสธรรม เปนปจ จยั แกป รามาสธรรมดวยอํานาจของเหตุปจ จยั ๓. ธรรมท่ีไมใชป รามาสธรรม เปน ปจ จยั แกปรามาส-ธรรม และ ธรรมท่ไี มใชป รามาสธรรม ดว ยอํานาจของเหตุปจ จยั คือ เหตุทงั้ หลายที่ไมใชป รามาสธรรม เปนปจ จยั แกป รามาสธรรมท้ังหลาย, ปรามาสธรรม และจติ ตสมุฏฐานรูปทงั้ หลาย ดว ยอาํ นาจของอธิปตปิ จ จยั . ๒. อารัมมณปจจัย [๖๗๗] ๑. ปรามาสธรรม เปน ปจ จัยแกป รามาสธรรม ดวยอาํ นาจของอารมั มณปจจยั

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาที่ 740 คอื เพราะปรารภปรามาสธรรม ปรามาสธรรม ยอมเกิดข้ึน. พึงกระทํามูล. (วาระที่ ๒) เพราะปรารภปรามาสธรรม ขนั ธท งั้ หลายทไ่ี มใ ชปรามาสธรรมยอ มเกิดขึน้ ๓. ธรรมที่ไมใ ชป รามาสธรรม เปนปจ จยั แกธ รรมที่ไมใชปรามาสธรรม ดว ยอํานาจของอารมั มณปจจัย คือ บคุ คลใหทาน ฯลฯ ศลี ฯลฯ กระทําอโุ บสถกรรม แลวพจิ ารณายอมยนิ ดี ยอ มเพลดิ เพลินยง่ิ เพราะปรารภทานเปน ตน นนั้ ราคะ วิจิกิจฉาอุทธัจจะ โทมนสั ยอมเกิดขนึ้ . พจิ ารณากุศลกรรมทั้งหลายที่เคยส่ังสมไวแ ลว ในกาลกอน. ออกจากฌาน แลวพจิ ารณาฌาน. พระอริยะทง้ั หลายออกจากมรรค พจิ ารณามรรค, พจิ ารณาผล,พจิ ารณานิพพาน. นิพพาน เปน ปจ จยั แกโ คตรภ,ู แกโวหาร, แกม รรค, แกผล,แกอาวชั ชนะ ดวยอํานาจของอารมั มณปจ จยั . พระอริยะท้ังหลายพิจารณากเิ ลสทีล่ ะแลว ทไี่ มใ ชป รามาสธรรม ฯลฯกิเลสท่ขี ม แลว ฯลฯ กเิ ลสทัง้ หลายทเ่ี คยเกิดขนึ้ แลวในกาลกอ น ฯลฯ บุคคลพจิ ารณาเห็นจกั ษุ ฯลฯ หทยวัตถุ ขันธท ง้ั หลายท่ไี มใชปรามาสธรรม โดยความเปน ของไมเ ทย่ี ง ฯลฯ ยอมยนิ ดี ยอ มเพลดิ เพลินยิ่ง เพราะปรารภจักษุเปนตน นั้น ราคะ วิจกิ ิจฉา อุทธจั จะ โทมนสั ยอ มเกดิ ขึน้ .

พระอภธิ รรมปฎก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ที่ 741 บคุ คลเหน็ รปู ดวยทิพยจกั ษุ, ฟงเสียงดวยทิพโสตธาตุ. บคุ คลรจู ิตของบคุ คลผพู รอ มเพรยี งดว ยจติ ทีไ่ มใ ชปรามาสธรรม ดวยเจโตปรยิ ญาณ อากาสานญั จายตนะ เปน ปจจัยแกวญิ ญาณัญจายตนะ, อากิญจัญญาย-ตนะ เปน ปจจยั แกเ นวสญั ญานาสัญญายตนะ. รปู ายตนะเปนปจ จยั แกจกั ขวุ ิญญาณ ฯลฯ โผฏฐพั พายตนะ เปน ปจ จัยแกก ายวญิ าณ. ขันธทัง้ หลายที่ไมใชปรามาสธรรม เปน ปจ จัยแกอทิ ธวิ ธิ ญาณ, แกเจโตปริยญาณ, แกป พุ เพนวิ าสานสุ สตญิ าณ, แกยถากัมมูปคญาณ, แกอ นา-คตังสญาณ แกอาวัชชนะ ดวยอํานาจของอารมั มณปจจัย. ๔. ธรรมที่ไมใ ชป รามาสธรรม เปน ปจจัยแกป รามาสธรรม ดวยอํานาจของอารมั มณปจจยั คอื บคุ คลใหท าน ฯลฯ ศีล ฯลฯ อุโบสถกรรม ฯลฯ แลวยอ มยินดี ยอมเพลิดเพลินย่งิ ซง่ึ กศุ ลกรรมนัน้ เพราะปรารภกุศลกรรมนั้น ทฏิ ฐิยอมเกิดขน้ึ . พิจารณากศุ ลกรรมทง้ั หลายทีเ่ คยสัง่ สมไวแลว ในกาลกอ น ฯลฯ ออกจากฌานแลว ฯลฯ. บุคคลพิจารณา จกั ษุ ฯลฯ หทยวตั ถุ ขนั ธท้ังหลายท่ไี มใชป รามาส-ธรรม ฯลฯ ยอมยนิ ดี ยอมเพลดิ เพลินย่งิ เพราะปรารภจักษุเปน ตน น้ัน ทิฏฐิยอมเกิดขน้ึ .

พระอภธิ รรมปฎก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาท่ี 742 ๕. ธรรมทไ่ี มใ ชปรามาสธรรม เปน ปจ จยั แกปรามาสธรรมและธรรมท่ีไมใ ชปรามาสธรรม ดว ยอาํ นาจของอารมั มณปจจัย คือ บคุ คลใหทาน ฯลฯ ศีล ฯลฯ อโุ บสถกรรม ฯลฯ แลว ยอ มยินดี ยอ มเพลิดเพลนิ ย่ิง ซงึ่ กศุ ลกรรมนั้น เพราะปรารภกศุ ลกรรมน้ันปรามาสธรรม และสมั ปยตุ ตขนั ธท ั้งหลาย ยอ มเกดิ ข้ึน. พจิ ารณากุศลกรรมทั้งหลายท่เี คยสั่งสมไวแลว ในกาลกอน ฯลฯ ออกจากฌาน ฯลฯ บคุ คลพจิ ารณาเห็นจักษุ ฯลฯ หทยวตั ถุ ขันธทงั้ หลายที่ไมใชป รา-มาสธรรม ฯลฯ ยอมยนิ ดี ยอ มเพลดิ เพลนิ ย่งิ เพราะปรารภจักษเุ ปน ตนนัน้ปรามาสธรรม และสมั ปยตุ ตขันธท้งั หลาย ยอ มเกดิ ขึ้น. ๖. ปรามาสธรรม และธรรมท่ีไมใ ชป รามาสธรรมเปนปจ จยั แกป รามาสธรรม ดวยอํานาจของอารัมมณปจ จยั คือ เพราะปรามาสธรรม และสมั ปยุตตขนั ธทัง้ หลาย ฯลฯ มี ๓ วาระ. ๓. อธปิ ตปิ จจยั [๖๗๘] ๑. ปรามาสธรรม และธรรมที่ไมใชป รามาสธรรม ดวยอํานาจของอธิปติปจจัย คอื เพราะกระทาํ ปรามาสธรรมทง้ั หลายใหเปนอารมณ อยางหนกัแนน ปรามาสธรรม ฯลฯ มี ๓ วาระ พึงกระทาํ อารัมมณาธิปติ อยา งเดียว ๔. ธรรมท่ีไมใชป รามาสธรรม เปน ปจจัยแกธรรมที่ไมใ ชปรามาสธรรม ดว ยอาํ นาจของอธปิ ติปจจยั

พระอภิธรรมปฎ ก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ที่ 743 มี ๒ อยาง คือทีเ่ ปน อารัมมณาธปิ ติ และ สหชาตาธปิ ติ ทเี่ ปน อารมั มณาธิปติ ไดแก บคุ คลใหทาน ฯลฯ ศีล ฯลฯ อโุ บสถกรรมแลว. กระทาํ กศุ ลกรรมนนั้ ใหเปน อารมณอยางหนกั แนน แลวพิจารณา,ยอมยนิ ดี ยอมเพลดิ เพลินยง่ิ เพราะกระทํากุศลกรรมนน้ั ใหเปน อารมณอ ยางหนกั แนน ราคะ ยอ มเกดิ ข้นึ . พจิ ารณากุศลกรรมทงั้ หลายท่เี คยสั่งสมไวแ ลวในกาลกอน ฯลฯ ออกจากฌาน ฯลฯ พระอริยะทั้งหลายออกจากมรรค กระทํามรรคใหเปน อารมณอยางหนกั แนน ฯลฯ ผลใหเ ปนอารมณอ ยางหนกั แนน ฯลฯ นิพพานใหเ ปน อารมณอยางหนักแนน ฯลฯ. นพิ พาน เปน ปจ จยั แกโคตรภ,ู แกโ วทาน, แกมรรค, แกผ ล,ดว ยอํานาจของอธิปติปจ จยั . บุคคลยอ มยินดยี อ มเพลดิ เพลินยิ่ง เพราะกระทําจักษุ ฯลฯ หทยวตั ถุขันธทัง้ หลายทีไ่ มใชป รามาสธรรมใหเ ปนอารมณห นักแนน คร้นั กระทําจักษุเปนตน ใหเ ปน อารมณอ ยางหนกั แนน แลว ราคะ ยอ มเกิดขึ้น. ท่เี ปน สหชาตาธปิ ติ ไดแก อธิปติธรรมทไี่ มใ ชป รามาสธรรม เปนปจจยั แกสมั ปยุตตขันธ และจิตตสมฏุ ฐานรูปทง้ั หลาย ดว ยอํานาจของอธิปติปจ จัย. ๕. ธรรมที่ไมใ ชปรามาสธรรม เปนปจ จัยแกปรามาสธรรม ดวยอํานาจของอธปิ ตปิ จจยั

พระอภธิ รรมปฎก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ท่ี 744 มี ๒ อยาง คอื ท่ีเปน อารมั มณาธิปติ และ สหชาตาธิปติ ที่เปน อารัมมณาธปิ ติ ไดแ ก บคุ คลใหท าน ฯลฯ ศีล ฯลฯ อโุ บสถกรรม ฯลฯ พิจารณากุศลกรรมท้งั หลายท่ีเคยสัง่ สมไวแลว ในกาลกอน ฯลฯ. ออกจากฌาน ฯลฯ บคุ คลยอมยินดี ยอ มเพลิดเพลินยิง่ เพราะกระทําจักษุ ฯลฯ หทย-วตั ถุ ขันธทง้ั หลายทไี่ มใชป รามาสธรรมใหเ ปน อารมณอยางหนักแนน ครั้นกระทําจักษุเปนตน นน้ั ใหเ ปน อารมณอ ยางหนกั แนนแลว ทิฏฐิ ฯลฯ ท่ีเปน สหชาตาธปิ ติ ไดแก อธิปติธรรมทไ่ี มใ ชป รามาสธรรมเปน ปจ จยั แกป รามาสธรรม ดวยอาํ นาจของอธิปตปิ จ จัย. ๖. ธรรมที่ไมใ ชป รามาสธรรม เปนปจ จัยแกป รามาสธรรมและธรรมทไ่ี มใชปรามาสธรรม ดวยอาํ นาจของอธปิ ตปิ จจยั มี ๒ อยา ง คอื ทเี่ ปน อารมั มณาธิปติ และ สหชาตาธิปติ ท่ีเปน อารัมมณาธปิ ติ ไดแ ก บุคคลใหทาน ฯลฯ ศลี ฯลฯ อุโบสถธรรม ฯลฯ พิจารณากศุ ลกรรมท้งั หลายท่เี คยสัง่ สมไวแ ลว ในกาลกอน ฯลฯ ออกจากฌาน ฯลฯ. บคุ คลยอมยินดี ยอมเพลิดเพลินยง่ิ เพราะกระทําจกั ษุ ฯลฯ หทย-วัตถุ ขนั ธทั้งหลายท่ไี มใชป รามาสธรรมใหเปนอารมณอยางหนักแนน ครั้น

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ท่ี 745กระทําจกั ษุเปนตนน้นั ใหเปน อารมณอ ยางหนกั แนนแลว ปรามาสธรรม และสัมปยุตตขันธทง้ั หลาย ยอมเกดิ ขนึ้ . ท่ีเปน สหชาตาธิปติ ไดแก อธิปตธิ รรมที่ไมใชปรามาสธรรม เปนปจจัยแกสัมปยตุ ตขนั ธทั้งหลายปรามาสธรรม และจิตตสมุฏฐานรูปทง้ั หลาย ดวยอํานาจของอธิปตปิ จจยั . ๗. ปรามาสธรรม และธรรมท่ีไมใชปรามาสธรรมเปน ปจ จยั แกป รามาสธรรม ดวยอํานาจของอธิปติปจจยั มีอยางเดียว คอื ที่เปน อารมั มณาธิปติ ไดแ ก เพราะกระทําปรามาสธรรม และสมั ปยตุ ตขนั ธท งั้ หลายใหเปน อารมณอยา งหนักแนน ปรามาสธรรม ฯลฯ มี ๓ วาระ (วาระท่ี ๗-๘-๙) ๔. อนนั ตรปจจยั [๖๗๙] ๑. ปรามาสธรรม เปน ปจ จยั แกป รามาสธรรม ดวยอาํ นาจของอนันตรปจ จยั คอื ปรามาสธรรม ท่ีเกดิ กอ น ๆ เปนปจจัยแกปรามาสธรรม ทีเ่ กดิหลงั ๆ ดว ยอาํ นาจของอนันตรปจ จัย. พึงกระทาํ มูล (วาระท่ี ๒) ปรามาสธรรม ทเ่ี กดิ กอ นๆ เปน ปจ จยั แกขนั ธท ัง้ หลายท่ีไมใ ชป รามาสธรรม ที่เกิดหลงั ๆ ดวยอาํ นาจของอนนั ตรปจจัย. ปรามาสธรรม เปน ปจจยั แกว ฏุ ฐานะ ดวยอาํ นาจของอนนั ตรปจ จยั . พึงกระทาํ มลู . (วาระที่ ๓)

พระอภธิ รรมปฎก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ท่ี 746 ปรามาสธรรม ท่ีเกดิ กอ น ๆ เปนปจ จัยแกปรามาสธรรมทเ่ี กิดหลงั ๆและสมั ปยุตตขันธทั้งหลาย ดวยอํานาจของอนนั ตรปจ จยั . ๔. ธรรมทีไ่ มใ ชป รามาสธรรม เปนปจจยั แกธ รรมท่ีไมใ ชป รามาสธรรม ดวยอาํ นาจของอนนั ตรปจจยั . คือ ขนั ธท ง้ั หลายทไ่ี มใ ชปรามาสธรรม ทเี่ กดิ กอน ๆ เปนปจจัยแกขนั ธท้งั หลายทไี่ มใ ชป รามาสธรรม ที่เกิดหลัง ๆ ดว ยอาํ นาจของอนนั ตรปจจยั . อนุโลมเปน ปจจัยแกผ ลสมาบตั ิ ดว ยอาํ นาจของอนันตรปจ จัย. พงึ กระทํามูล (วาระท่ี ๕) ขันธท ้ังหลายทไี่ มใชป รามาสธรรม ที่เกิดกอ น ๆ เปนปจจยั แกปรามาสธรรม ท่ีเกดิ หลัง ๆ ดว ยอาํ นาจของอนนั ตรปจ จยั . อาวชั ชนะ เปน ปจ จยั แกปรามาสธรรม ดวยอํานาจของอนันตรปจ จัย. พึงกระทาํ มูล (วาระท่ี ๖) ขนั ธทัง้ หลายท่ีไมใชป รามาสธรรม ที่เกดิ กอ น ๆ เปน ปจจยั แกปรามาสธรรม ที่เกดิ หลงั ๆ และสมั ปยตุ ตขันธทั้งหลาย ดวยอาํ นาจของอนันตรปจ จัย. อาวัชชนะ เปน ปจ จยั แกปรามาสธรรมและสมั ปยตุ ตขันธทงั้ หลาย ดว ยอํานาจของอนนั ตรปจ จัย. ๗. ปรามาสธรรม และ ธรรมท่ีไมใ ชป รามาสธรรมเปนปจจยั แกปรามาสธรรม ดวยอํานาจของอนันตรปจ จัย. คอื ปรามาสธรรม เกิดกอ น ๆ และสมั ปยตุ ตขนั ธทั้งหลาย เปนปจจยั แกป รามาสธรรม ทีเ่ กิดหลงั ๆ ดว ยอาํ นาจของอนันตรปจ จัย. พงึ กระทํามูล (วาระที่ ๘)

พระอภิธรรมปฎก ปฏ ฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ที่ 747 ปรามาสธรรม ทเี่ กิดกอน ๆ และสัมปยตุ ตขันธท้ังหลายเปนปจ จัยแกขันธท้ังหลายทไ่ี มใชป รามาสธรรม ท่เี กดิ หลงั ๆ ดวยอํานาจของอนนั ตร-ปจ จัย. ปรามาสธรรม และสัมปยุตตขันธท ้งั หลาย เปนปจ จัยแก วุฏฐานะดว ยอาํ นาจของอนนั ตรปจ จัย. พึงกระทํามลู (วาระท่ี ๙) ปรามาสธรรม ทีเ่ กิดกอ น ๆ และสัมปยุตตขันธทั้งหลาย เปนปจจัยแกป รามาสธรรม ที่เกิดหลงั ๆ และสมั ปยุตตขันธท ั้งหลาย ดวยอํานาจของอนันตรปจ จยั . ๕. สมนนั ตรปจจยั ฯลฯ ๘. นิสสสยปจ จยั ๑. ปรามาสธรรม เปนปจจัยแกปรามาสธรรม ดวยอาํ นาจของสมนนั ตรปจ จัย ฯลฯ เปนปจจยั ดว ยอาํ นาจของสหชาตปจ จัย ฯลฯ เปน ปจ จัย ดวยอํานาจของอัญญมัญญปจจัย ฯลฯ เปนปจ จัย ดว ยอาํ นาจของนสิ สยปจ จัย มี ๕ วาระ. ๙. อปุ นสิ สยปจ จยั [๖๘๐] ๑. ปรามาสธรรม เปน ปจ จัยแกป รามาสธรรม ดว ยอาํ นาจของอุปนสิ สยปจ จัย มี ๓ อยา ง คอื ท่เี ปน อารมั มณปู นิสสยะ อนันตรูปนิสสยะ และปกตูปนิสสยะ

พระอภิธรรมปฎก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ท่ี 748 ท่ีเปน ปกตปู นิสสยะ ไดแ ก ปรามาสธรรม เปนปจจยั แกปรามาสธรรม ดวยอาํ นาจของอุปนสิ สย-ปจ จัย มี ๓ วาระ (วาระท่ี ๒-๓) ๔. ธรรมทีไ่ มใ ชปรามาสธรรม เปนปจ จยั แกธ รรมทไี่ มใชปรามาสธรรม ดวยอาํ นาจของอุปนสิ สยปจจยั มี ๓ อยา ง คือทเ่ี ปน อารมั มณปู นสิ สยะ อนนั ตรปู นิสสยะ และปกตูปนิสสยะ ท่ีเปน ปกตปู นสิ สยะ ไดแ ก บคุ คลเขาไปอาศยั ศรัทธาแลว ใหท าน ฯลฯ ยังสมาบตั ิใหเกดิ ข้นึกอมานะ. บคุ คลเขาไปอาศัยศีล ฯลฯ ปญ ญา ราคะ โทสะ โมหะ มานะความปรารถนา สขุ ทางกาย ฯลฯ เสนาสนะแลว ใหท าน ฯลฯ ยังสมาบตั ิใหเ กิดข้ึน ฆาสัตว ฯลฯ ทําลายสงฆ. ศรทั ธา ฯลฯ เสนาสนะ เปน ปจจัยแกศ รัทธา ฯลฯ แกปญญา แกราคะ ฯลฯ แกค วามปรารถนา แกส ขุ ทางกาย ฯลฯ แกม รรค แกผลสมาบตั ิดว ยอาํ นาจของอุปนสิ สยปจจยั . ๕. ธรรมที่ไมใ ชปรามาสธรรมเปน ปจจยั แกปรามาส-ธรรม ดว ยอํานาจของอปุ นิสสยปจ จัย มี ๓ อยาง คอื ทีเ่ ปน อารัมมณปู นสิ สยะ อนันตรปู นสิ สยะ และปกตปู นสิ สยะ

พระอภธิ รรมปฎก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนาท่ี 749 ท่เี ปน ปกตปู นสิ สยะ ไดแก บคุ คลเขา ไปอาศัยศรทั ธาแลว ถือทฏิ ฐิ. บุคคลเขาไปอาศัยศีล ฯลฯ ปญ ญา ราคะ ความปรารถนา สขุ ทางกายฯลฯ เสนาสนะแลว ถอื ทฏิ ฐิ. ศรัทธา ฯลฯ เสนาสนะ เปน ปจจยั แกป รามาสธรรม ดวยอาํ นาจของอุปนสิ สยปจ จัย. ๖. ธรรมท่ีไมใ ชปรามาสธรรมเปนปจจยั แกปรามาส-ธรรมและธรรมทไ่ี มใชป รามาสธรรม ดว ยอาํ นาจของอุปนสิ สยปจจัย มี ๓ อยาง คือทเี่ ปน อารัมมณปู นิสยะ อนันตรูปนสิ สยะ และปกตูปนิสสยะ ทเี่ ปน ปกตปู นสิ สยะ ไดแ ก บุคคลเขาไปอาศยั ศรทั ธาแลว ถือทฏิ ฐ.ิ บุคคลเขา ไปอาศัยศลี ฯลฯ เสนาสนะแลว ถอื ทิฏฐิ. ศรัทธา ฯลฯ เสนาสนะ เปน ปจ จัยแกปรามาสธรรม และสมั ปยุตต-ขนั ธท ้ังหลาย ดวยอาํ นาจของอุปนสิ สยปจ จยั . ๗. ปรามาสธรรม และธรรมท่ีไมใ ชป รามาสธรรมเปน ปจจัยแกป รามาสธรรม ดวยอํานาจของอุปนสิ สยปจจยั เปนอปุ นสิ สยะ ทั้ง ๓ ปรามาสธรรม และสัมปยตุ ตขันธท ้งั หลาย เปนปจ จยั แกปรามาสธรรมดวยอาํ นาจของอุปนิสสยปจ จัย มี ๓ วาระ (วาระที่ ๗-๘-๙)

พระอภธิ รรมปฎ ก ปฏฐาน เลม ๗ ภาค ๔ - หนา ท่ี 750 ๑๐. ปุเรชาตปจจยั [๖๘๑] ๑. ธรรมที่ไมใชปรามาสธรรม เปนปจ จัยแกธรรมทไี่ มใ ชปรามาสธรรม ดวยอาํ นาจของปเุ รชาตปจจัย มี ๒ อยา ง คือทเ่ี ปน อารมั มณปุเรชาตะ และ วัตถุปเุ รชาตะ ที่เปน อารมั มณปุเรชาตะ ไดแก บคุ คลพิจารณาเหน็ จักษุ ฯลฯ หทยวัตถุ โดยความเปนของไมเ ทย่ี งฯลฯ ยอมยนิ ดี ยอ มเพลิดเพลินยงิ่ เพราะปรารภจกั ษุเปนตนน้ัน ราคะวิจกิ จิ ฉา อทุ ธจั จะ โทมนัส ยอ มเกิดข้นึ . บคุ คลเห็นรูปดวยทพิ ยจักษ,ุ ฟงเสยี งดวยทพิ โสตธาตุ. รปู ายตนะ เปน ปจ จยั แกจกั ขวุ ิญญาณ ฯลฯ โผฏฐพั พายตนะ เปนปจจัยแกก ายวญิ ญาณ. ทเี่ ปน วัตถปุ เุ รชาตะ ไดแ ก จกั ขาตนะ เปน ปจ จยั แกจ ักขวุ ิญญาณ ฯลฯ กายายตนะ เปนปจ จยั แกกายวญิ ญาณ. หทยวตั ถุ เปนปจจัยแกข ันธท ั้งหลายท่ีไมใ ชปรามาสธรรม ดว ยอาํ นาจของปเุ รชาตปจ จัย. ๒. ธรรมทไ่ี มใ ชป รามาสธรรม เปน ปจ จยั แกปรา-มาสธรรม ดวยอาํ นาจของปเุ รชาตปจ จัย มี ๒ อยาง คอื ทีเ่ ปน อารัมมณปเุ รชาตะ และ วตั ถุปุเรชาตะ ท่ีเปน อารมั มณปุเรชาตะ ไดแ ก