tripitaka_81

พระอภิธรรมปฎ ก กถาวัตถุ เลม ๔ ภาค ๒ - หนา ท่ี 651 [๑๘๒๕] ส. สัตวดริ จั ฉานมอี ยใู นหมูเทวดา หรอื ? ป. ถูกแลว . ส. พวกผูกชา ง พวกผกู มา พวกตะพุน หญา พวกหวั หนางาน พวกทาํ อาหารสัตว มอี ยใู นหมเู ทวดา หรอื ? ป. ไมพ งึ กลา วอยางนน้ั ฯลฯ ส. ถา อยา งนั้น สัตวดิรัจฉานกไ็ มมีอยใู นหมูเทวดา นะ ส.ิ ติรัจฉานกถา จบ อรรถกถาดริ จั ฉาน วา ดวย สตั วด ิรัจฉาน บัดนี้ ช่อื วาเร่ืองสตั วด ิรัจฉาน. ในเทพทงั้ หลายเหลานนั้ เทพบุตรทั้งหลาย ช่อื วาเอราวณั เปนตน ยอมแปลงเพศเปนชา ง เปน มา สตั วดิรจั ฉานทั้งหลายยอ มไมม ีในทน่ี ั้น กช็ นเหลา ใดมคี วามเห็นผิดดุจลทั ธิของนิกายอนั ธกะทั้งหลายวา สตั วด ิรจั ฉานทง้ั หลายมีอยใู นหมูเทพ เพราะเห็นเทพบตุ รท้ังหลายผนู ิรมิตเพศเปน เพศสตั วด ิรจั ฉาน ดังนี้ คาํ ถามของสกวาทหี มายถึงชนเหลา น้ัน คาํ ตอบรับรองเปนของปรวาที. ลําดับนัน้สกวาทีจงึ กลา วคาํ วา เทวดามีอยูใ นหมสู ัตวดิรัจฉานหรอื เปนตนเพอื่ ทว งดว ยคําวา ถา วาสัตวด ริ ัจฉานทงั้ หลายพงึ มใี นเทวกําเนดิ ไดไ ซรเทพท้งั หลายกพ็ งึ มใี นกาํ เนดิ ของสัตวดิรัจฉานได  ดงั น.้ี คําวา แมลง เปนตน สกวาทกี ลาวแลว เพ่ือแสดงถึงสัตวทัง้ หลายทป่ี รวาทไี มป รารถนาเหลาใดเหลา น้นั . ในปญ หาวา ชางตวั ประเสริฐชือ่ วา เอราวณั สกวาทีกลาวตอบ

พระอภิธรรมปฎก กถาวัตถุ เลม ๔ ภาค ๒ - หนา ที่ 652รบั รอง เพราะความทช่ี างชือ่ วาเอราวณั นนั้ มีอยูแ ตห าใชส ัตวด ิรัจฉานไม. คาํ วา พวกผูกชาง เปนตน สกวาทีกลา วเพอ่ื ทว งดว ยคาํ วา ถาวาชางเปน ตน พึงมีในท่นี ้ันไซร แมพวกผกู ชางเปนตนก็พงึ มีในที่น้นั ดังน้.ีในคําเหลาน้ัน คําวา พวกตะพนุ หญา ไดแก ผูใหหญาทส่ี ตั วกนิ .คําวา พวกหัวหนา งาน ไดแก นายหตั ถาจารยเปนตน อธิบายวานายหัตถาจารยเ หลานัน้ พึงทําวธิ ีการฝกโดยวิธีตา ง ๆ. คําวา พวกทาํอาหารใหสัตว ไดแ ก ผูหงุ ตม อาหารใหส ัตวท งั้ หลายมีชางเปนตน.คําวา ไมพ ึงกลาวอยางน้ัน ความวา ปรวาทีเม่อื ไมปรารถนาเชนนน้ัจงึ ตอบปฏเิ สธ ดังน้แี ล. อรรถกถาตริ ัจฉานกถา จบ

พระอภธิ รรมปฎก กถาวตั ถุ เลม ๔ ภาค ๒ - หนา ท่ี 653 มคั คกถา [๑๘๒๖] สกวาที มรรคมอี งค ๕ หรือ ? ปรวาที ถูกแลว. ส. พระผูมพี ระภาคเจา ไดต รัสมรรคมอี งค ๘ คือ สมั มา-ทิฏฐิ ฯลฯ สัมมาสมาธิไว มิใชหรอื ? ป. ถูกแลว. ส. หากวา พระผมู พี ระภาคเจาไดตรัสมรรคมอี งค ๘คอื สัมมาทฏิ ฐิ ฯลฯ สัมมาสมาธไิ ว ก็ตอ งไมก ลา ววา มรรคมีองค ๕. ส. มรรคมีองค ๕ หรอื ? ป. ถูกแลว . ส. พระผมู พี ระภาคเจา ไดต รสั ไวว า บรรดาทาง ทางมอี งค ๗ ประเสรฐิ ท่ีสดุ บรรดาสจั จะ สัจจะ ๔ ประเสริฐทส่ี ุด บรรดาธรรม วริ าคธรรม ประเสริฐทสี่ ุด บรรดาวิบท พระตถาคตผมู ีจักษุประเสริฐท่ีสุด ดังน๑ี้ เปนสูตรมีอยูจ รงิ มิใชหรอื ? ป. ถูกแลว . ส. ถา อยางนั้น มรรคกม็ ีองค ๘ นะ สิ. [๑๘๒๗] ส. สมั มาวาจาเปนองคแ หง มรรค แตส มั มาวาจาน้ันไมเปนมรรค หรอื ? ป. ถูกแลว . ส. สมั มาทิฏฐิเปน องคแหง มรรค แตส ัมมาทิฏฐินั้นไมเปน มรรค หรอื ?๑. ขุ.ธ. ๒๕/๓๐.

พระอภิธรรมปฎ ก กถาวัตถุ เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท่ี 654 ป. ไมพ งึ กลาวอยางน้ัน ฯ ล ฯ ส. สมั มาวาจาเปนของแหงมรรค แตสมั มาวาจานั้นไมเปนมรรค หรอื ? ป. ถูกแลว . ส. สมั มาสังกปั ปะ ฯลฯ สมั มาวายามะ ฯลฯ สมั มาสติฯลฯ สมั มาสมาธิ เปนองคแหง มรรค แตส ัมมาสมาธนิ ั้นไมเปนมรรค หรือ ? ป. ไมพ ึงกลาวอยา งนนั้ ฯลฯ ส. สมั มากมั มนั ตะ ฯ ล ฯ สัมมาอาชวี ะ เปน องคแหงมรรคแตส มั มาอาชวี ะนน้ั ไมเ ปนมรรค หรอื ? ป. ถกู แลว. ส. สมั มาทิฏฐิ ฯลฯ สัมมาสมาธเิ ปน องคแ หงมรรค แตสัมมาสมาธิน้ันไมเ ปน มรรค หรือ ? ป. ไมพ งึ กลาวอยา งนั้น ฯลฯ [๑๘๒๘] ส. สัมมาทฏิ ฐิเปนองคแหง มรรค และสัมมาทิฏฐิน้นัเปนมรรค หรอื ? ป. ถกู แลว. ส. สมั มาวาจาเปนองคแ หง มรรค และสัมมาวาจานั้นเปน มรรค หรอื ? ป. ไมพ ึงกลาวอยางนัน้ ฯลฯ ส. สัมมาทฏิ ฐเิ ปน องคแหง มรรค และสัมมาทฏิ ฐิน้ันเปนมรรค หรือ ? ป. ถกู แลว.

พระอภิธรรมปฎก กถาวัตถุ เลม ๔ ภาค ๒ - หนา ท่ี 655 ส. สมั มากัมมันตะ ฯลฯ สมั มาอาชีวะเปนองคแ หงมรรคและสมั มาอาชวี ะน้นั เปน มรรค หรือ ? ป. ไมพงึ กลาวอยางนั้น ฯลฯ ส. สัมมาสงั กัปปะ ฯลฯ สมั มาวายามะ ฯลฯ สมั มาสติฯลฯ สมั มาสมาธเิ ปน องคแ หง มรรค และสมั มาสมาธิน้นั เปน มรรค หรือ ? ป. ถูกแลว . ส. สัมมาวาจา ฯลฯ สมั มากัมมันตะ ฯลฯ สัมมาอาชวี ะเปน องคแ หง มรรค และสัมมาอาชีวะนนั้ เปนมรรค หรอื ? ป. ไมพึงกลาวอยา งนัน้ ฯลฯ [๑๘๒๙] ป. อรยิ มรรคมอี งค ๘ หรือ? ส. ถูกแลว. ป. พระผมู ีพระภาคเจาไดตรสั ไววา ก็กายกรรม วจกี รรมอาชวี ะของบุคคลน้นั เปน อาการบริสุทธิ์ ในกาลกอ นเทียวแล อรยิ มรรคมีองค ๘ น้ี ยอ มถึงความบริบูรณด ว ยภาวนา แกบคุ คลนนั้ ดว ยประการฉะนี้ ดงั น๑ี้ เปนสตู รมีอยูจรงิ มใิ ชห รือ ? ส. ถูกแลว. ป. ถา อยางนน้ั มรรคก็มอี งค ๕ นะ ส.ิ [๑๘๓๐] ส. มรรคมีองค ๕ หรือ ? ป. ถูกแลว. ส. พระผูมีพระภาคเจา ไดตรัสไวว า ดูกอ นสุภทั ทะ๑. ที.มหา. ๑๐/๑๓๘.

พระอภิธรรมปฎก กถาวตั ถุ เลม ๔ ภาค ๒ - หนา ท่ี 656อริยมรรคมอี งค ๘ หาไมไดในธรรมวินัยใดแล แมส มณะก็หามไิ ดในธรรมวินัย แมสมณะท่ี ๒ กห็ าไมไ ดในธรรมวนิ ัยนัน้ แมส มณะท่ี ๓กห็ าไมไ ดในธรรมวินยั นนั้ แมสมณะที่ ๔ ก็หาไมไดในธรรมวนิ ยั นัน้ ก็อริยมรรคมีองค ๘ หาไดในธรรมวินัยใดแล แมสมณะก็หาไดใ นธรรมวนิ ยั นนั้ แมส มณะที่ ๒ ฯลฯ แมสมณะที่ ๓ ฯลฯ แมสมณะที่ ๔ กห็ าไดในธรรมวินยั นน้ั ดูกอนสภุ ัททะ อริยมรรคมอี งค ๘ ยอมหาไดในธรรมวนิ ัยนีแ้ ล สมณะยอมหาไดในธรรมวินยั นี้แล สมณะท่ี ๒ สมณะท่ี ๓สมณะท่ี ๔ ยอ มหาไดในธรรมวินัยน้ี ปรบั ปวาทโดยเจาลัทธอิ ่นื ๆ วา งจากสมณะทั้งหลาย ดังน๑ี้ เปน สตู รมีอยูจ รงิ มิใชหรอื ? ป. ถกู แลว. ส. ถาอยางนั้น มรรคกม็ ีองค ๘ นะ ส.ิ มคั คกถา จบ อรรถกถามคั คกถา วา ดวย มรรค บดั นี้ ช่อื วา เรื่องมรรค. ในปญ หานน้ั ชนเหลา ใดมีความเหน็ ผดิดจุ ลทั ธนิ กิ ายมหิสาสกะทง้ั หลายวา วา โดยแนน อน มรรคมีองค ๕ เทา นัน้เพราะอาศัยพระสตู รทพ่ี ระผมู พี ระภาคเจา ตรัสไววา ก็กายกรรม วจกี รรมอาชวี ะของผนู น้ั เปนอาการหมดจดดแี ลว ในกาลกอ นเทียวแล ฯลฯ ดังนี้นน่ั แหละจงึ กลาววา สมั มาวาจา สัมมากมั มันตะ สมั มาอาชีวะ วา เปนธรรมไมประกอบกับจติ ดังน้ี คาํ ถามของสกวาทีวา มรรคมีองค ๕ หรือ๑. ท.ี มหา.๑๐/๑๓๘.

พระอภิธรรมปฎก กถาวัตถุ เลม ๔ ภาค ๒ - หนาที่ 657โดยหมายถงึ ชนเหลานั้น คําตอบรับรองเปนของปรวาท.ี ขอ วา สัมมาวาจาเปน องคแ หง มรรค แตสมั มาวาจานัน้ ไมเปนมรรคหรือ เปน ตน สกวาทกี ลา ว ดวยสามารถแหงลทั ธขิ องชนเหลา อ่นื .จรงิ อยู ในลทั ธนิ นั้ วา สมั มาวาจาเปนตนเปน องคแหงมรรคแตไมใ ชม รรคเพราะความเปน รปู ดงั นี.้ คําวา สมั มาทิฏฐิเปนองคแหงมรรค เปน ตนสกวาทีกลา วเพ่ือแสดงวา ความที่องคแหง มรรคไมเปนมรรคหามไี มดังน.้ี ในพระสูตรวา กายกรรม ฯลฯ ของบคุ คลนัน้ บรสิ ุทธิแ์ ลวในกาลกอนเทยี วแล คาํ น้ี พระผูม พี ระภาคเจา ตรสั ไวว า กายกรรม วจกี รรมอาชีวะ เปนอาการบริสทุ ธแิ์ ลว ดังนี้ กเ็ พื่อแสดงซึ่งความท่ปี ฏิปทาอนักลุ บตุ รพึงบรรลเุ ปนภาวะบริสุทธิ์แลว วา ชอ่ื วามัคคภาวนายอ มมแี กผูบรสิ ทุ ธิแ์ ลว มิใชม ีแกบคุ คลนอกจากน้ี ดังน้ี มใิ ชตรัสไวเ พ่ือแสดงถงึความที่มรรคประกอบดวยองค ๕ โดยเวนจากสัมมาวาจา สมั มากัมมันตะและสมั มาอาชีวะเหลาน้.ี ดวยสตู รนนั่ แหละ พระผมู ีพระภาคเจาตรสั วาอริยมรรคมอี งค ๘ น้ี ยอมถงึ ความบริบูรณดวยภาวนาแกบคุ คลดวยดว ยประการฉะน้ี ดังน้ี สวนพระสูตรทส่ี กวาทนี ํามาแลว มอี รรถตามท่ีทา นแนะนําไวแลว น่ันแล. อรรถกถามัคคกถา จบ

พระอภธิ รรมปฎ ก กถาวัตถุ เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท่ี 658 ญาณกถา [๑๘๓๑] สกวาที ญาณโกุตตระมีวัตถุ ๒ หรือ ? ปรวาที ถกู แลว . ส. โลกุตตรญาณเปน ๑๒ หรอื ? ป. ไมพงึ กลาวอยา งน้นั ฯลฯ ส. โลกตุ ตรญาณเปน ๑๒ อยาง หรือ ? ป. ถกู แลว . ส. โสดาปต ติมรรคเปน ๑๒ อยา ง หรอื ? ป. ไมพึงกลา วอยางน้ัน ฯลฯ ส. โสดาปต ติมรรคเปน ๑๒ อยาง หรือ ? ป. ถูกแลว. ส. โสดาปต ตผิ ลเปน ๑๒ อยาง หรอื ? ป. ไมพึงกลาวอยางนั้น ฯลฯ ส. สกทาคามิมรรคเปน ๑๒ อยา ง ฯลฯ อนาคามิมรรคฯลฯ อรหตั มรรคเปน ๒ อยาง หรอื ? ป. ไมพ งึ กลาวอยา งน้นั ฯลฯ ส. อรหตั มรรคเปน ๑๒ อยา ง หรอื ? ป. ถูกแลว . ส. อรหัตมรรคเปน ๑๒ อยา ง หรอื ? ป. ไมพ งึ กลาวอยา งน้นั ฯลฯ

พระอภิธรรมปฎก กถาวัตถุ เลม ๔ ภาค ๒ - หนา ที่ 659 [๑๘๓๒] ป. ไมพงึ กลาววา ญาณโลกตุ ตระมวี ตั ถุ ๑๒ หรือ ? ส. ถกู แลว. ป. พระผมู ีพระภาคเจาไดต รสั ไววา ดกู อ นภิกษทุ ้ังหลายจักษุเกดิ ขน้ึ แลว ญาณเกิดข้นึ แลว วชิ ชาเกิดขึ้นแลว แสงสวา งเกิดข้นึ แลวแกเรา ในธรรมทง้ั หลายที่เราไมเคยไดย ินในกาลกอ นวา นที้ กุ ข เปนของจริงอยา งประเสริฐดงั น้ี ดกู อนภิกษทุ งั้ หลาย จักษเุ กดิ ข้ึนแลว ฯลฯแสงสวางเกดิ ข้ึนแลว แกเ รา ในธรรมทง้ั หลายทีเ่ ราไมเคยไดยินในกาลกอ นวา กท็ กุ ขอ นั เปน ของจริงอยางประเสริฐนน้ี ั้นแล อนั เราพึงกาํ หนดรู ดงั นี้ ฯลฯ ก็ทกุ ขอ ันเปน ของจริงอยา งประเสรฐิ นีน้ นั้ แล อันเรากําหนดรแู ลว ดงั นี้ ฯลฯ วา นเี้ หตเุ กดิ ขึ้นแหงทุกข เปนของจริงอยา งประเสรฐิดังน้ี ฯลฯ วา เหตุเกดิ ขึน้ แหง ทุกขอ นั เปน ของจรงิ อยางประเสรฐิ น้นี ั้นแลอนั เราพงึ ละเสีย ดังนี้ ฯลฯ วา เหตุเกดิ ขึ้นแหงทุกขอันเปน ของจริงอยางประเสริฐนนี้ ั้นแล อันเราละแลว ฯลฯ วา น้ธี รรมเปนที่ดับทกุ ข เปนของจรงิ อยา งประเสริฐ ดังนี้ ฯลฯ วาธรรมเปนท่ดี ับทกุ ขอ ันเปน ของจริงอยางประเสริฐนนี้ ั้นแล อันเราพึงทาํ ใหแ จง ดังน้ี ฯลฯ วา ธรรมเปนที่ดับทกุ ขอนั เปนของจริงอยา งประเสริฐน้ีนั้น อนั เราทําใหแ จงแลว ดงั น้ีฯลฯ วา น้ปี ฏปิ ทาอนั ใหถ ึงธรรมเปน ทีด่ บั ทกุ ข เปน ของจรงิ อยางประเสริฐดังนี้ ฯลฯ วา ปฏปิ ทาอันใหถ งึ ธรรมเปน ที่ดบั ทุกข อนั เปนของจริงอยา งประเสริฐน้ีนน้ั อันเราพงึ ใหเกดิ ดงั น้ี ฯลฯ วา ปฏิปทาอนั ใหถึงธรรมเปนท่ดี บั ทกุ ข อันเปนของจรงิ อยา งประเสริฐนีน้ ้ันแล อนั เราใหเกิดแลว ดงั นี้ เปน สูตรมีอยูจรงิ มใิ ชหรือ ? ส. ถูกแลว .

พระอภิธรรมปฎ ก กถาวัตถุ เลม ๔ ภาค ๒ - หนาที่ 660 ป. ถาอยางนั้น ญาณโลกตุ ตระ ก็มวี ตั ถุ ๑๒ นะส.ิ ญาณกถา จบ อรรถกถาญาณกถา วาดวย ญาณ บัดน้ี ชอื่ วาเร่อื งญาณ. ในเรอ่ื งน้ัน ชนเหลา ใดมคี วามเหน็ ผิดดจุ ลทั ธนิ ิกายปพุ พเสลยิ ะ อปรเสลยิ ะทัง้ หลายวา ญาณมวี ัตถุ ๑๒โดยหมายเอาญาณมีอาการ ๑๒ ในธัมมจักกัปปวัตตนสตู รวา เปนโลกุตตรญาณ ดงั น้ี คําถามของสกวาทีหมายถงึ ชนเหลานนั้ คาํ ตอบรบั รองเปนของปรวาท.ี ลาํ ดบั น้ัน สกวาทีจงึ กลาวคาํ วา ญาณโลกตุ ตระวัตถุ ๑๒ หรือ เพอ่ื ทวงดวยคาํ วา ถาโลกตุ ตรญาณนน้ั มีวตั ถุ ๑๒ ไซรมรรคญาณท้งั หลายกพ็ งึ มี ๑๒ ดงั น้ี ปรวาทตี อบปฏเิ สธหมายเอาโลกตุ ตรญาณนัน้ เปน สภาพเดยี วกันกับมรรคญาณ. และตอบปฏเิ สธหมายเอาความตางกันแหง ญาณในแตละสจั จะดว ยสามารถเเหง สจั จญาณ กิจจญาณและกตญาณทง้ั หลาย. ในคําวา โสดาปต ติมรรคเปน ๑๒ หรอื กน็ ัยนี้น่ันแหละ. พระสูตรวา พระผูม พี ระภาคเจาตรสั ไววา ดกู อ นภิกษุทั้งหลาย จักษุเกิดขนึ้ แลว ญาณเกดิ ขน้ึ แลว ฯลฯ มิใชหรือ ดงั นี้ ยอ มแสดงถึงความแตกตา งกนั แหง ญาณอันเปนสว นเบอื้ งตน และเบ้ืองปลายทไี่ ดบ รรลุ มใิ ชแ สดงซง่ึ ความทีอ่ ริยมรรความี ๑๒ ฉะนนั้ พระสตู รนี้จึงมใิ ชขออา งวาญาณโลกกตุ ตระมวี ัตถุ ๑๒ ดงั น้แี ล. อรรถกถาญาณกถา จบ

พระอภธิ รรมปฎก กถาวัตถุ เลม ๔ ภาค ๒ - หนา ที่ 661 รวมกถาทมี่ ีในวรรคน้ีคอื ๑. อสญั จจิ จกถา ๒. ญาณกถา ๓. นริ ยปาลกถา ๔. ตริ จั ฉานกถา๕. มัคคกถา ๖. ญาณกถา. วรรคท่ี ๒๐ จบ

พระอภิธรรมปฎ ก กถาวตั ถุ เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท่ี 662 วรรคที่ ๒๑ สาสนกถา [๑๘๓๓] สกวาที ศาสนาไดแปลงใหม หรอื ? ปรวาที ถูกแลว. ส. สตปิ ฏฐานไดแ ปลงใหม หรือ ? ป. ไมพงึ กลาวอยางน้นั ฯลฯ ส. ศาสนาไดแปลงใหม หรอื ? ป. ถูกแลว. ส. สมั มัปปธาน ฯลฯ อิทธบิ าท ฯลฯ อินทรีย ฯลฯ พละฯลฯ โพชฌงค ไดแ ปลงใหม หรอื ? ป. ไมพงึ กลาวอยางนั้น ฯลฯ ส. ศาสนาเปน อกุศลในกาลกอน ไดแ ปลงใหเ ปนกศุ ลในภายหลงั หรือ ? ป. ไมพึงกลา วอยา งน้ัน ฯลฯ ส. ศาสนาเปนสาสวะ ฯลฯ เปน สญั โญชนิยะ เปน คนั ถ-นิยะ เปน โอฆนยิ ะ เปน โยคนิยะ เปนนีวรณิยะ เปน ปรามฏั ฐะ เปนอุปาทานิยะ ฯลฯ เปนสงั กิเลสกิ ะในกาลกอ น ไดแ ปลงใหเปนอสังกิเลสิกะในภายหลงั หรือ ? ป. ไมพึงกลา วอยา งนนั้ ฯลฯ [๑๘๓๔] ส. บุคคลไร ทแี่ ปลงศาสนาของพระตถาคตใหมได มีอยูห รอื ? ป. ถูกแลว .

พระอภิธรรมปฎก กถาวตั ถุ เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท่ี 663 ส. บคุ คลไร ทแ่ี ปลงสตปิ ฏฐานใหมไดมีอยู หรือ ? ป. ไมพึงกลา วอยา งนั้น ฯลฯ ส. บุคคลไร ทีแ่ ปลงสมั มปั ปธาน ฯลฯ อทิ ธิบาท ฯลฯอนิ ทรีย ฯลฯ พละ ฯลฯ โพชฌงคใ หมไ ดม ีอยู หรอื ? ป. ไมพ ึงกลา วอยางนน้ั ฯลฯ ส. บคุ คลไร ทแี่ ปลงคาสนาอันเปน อกุศลในกาลกอ นใหเ ปนกุศลในภายหลงั ไดม ีอยู หรอื ? ป. ไมพงึ กลา วอยางนนั้ ฯลฯ ส. บุคคลไร ที่แปลงศาสนาอันเปนสาสวะ ฯลฯ อันเปนสังกเิ ลสกิ ะในกาลกอ น ใหเ ปนอสงั กเิ ลสิกะในภายหลงั ได มีอยหู รอื ? ป. ไมพงึ กลา วอยางน้นั ฯลฯ [๑๘๓๕] ส. ศาสนาของพระตถาคตจะแปลงใหมอกี ไดห รือ ? ป. ถูกแลว. ส. สตปิ ฏฐานจะแปลงใหมอีกไดหรือ ? ป. ไมพึงกลาวอยางนั้น ฯลฯ ส. สัมมัปปธาน อทิ ธบิ าท อินทรีย พละ ฯลฯ โพชฌงคจะแปลงใหมอีกไดห รอื ? ป. ไมพึงกลาวอยา งนัน้ ส. ศาสนาอนั เปนอกศุ ลในกาลกอ น จะแปลงใหเปนกศุ ลในภายหลังไดหรือ ? ป. ไมพ ึงกลาวอยางนนั้ ฯลฯ ส. ศาสนาอันเปนสาวะ ฯลฯ อันเปนสงั กเิ ลสิกะใน

พระอภิธรรมปฎ ก กถาวัตถุ เลม ๔ ภาค ๒ - หนาที่ 664กาลกอน จะแปลงใหเ ปนอสงั กเิ ลสิกะในภายหลงั ไดหรือ ? ป. ไมพงึ กลาวอยางน้นั ฯลฯ สาสนากถา จบ อรรถกถาสาสนกถา วา ดวย ศาสนา บดั นี้ ช่ือวาเรอื่ งศาสนา คือคําสัง่ สอน หรือพระธรรมวินยั . ชนเหลา ใดมีความเห็นผดิ ดจุ ลัทธนิ กิ ายอุตตราปถกะบางพวกวา ศาสนาแตง ข้ึนใหมด ว ย วาบุคคลบางคนยอ มแปลงศาสนาของพระตถาคตขึ้นใหมดวย วา ศาสนาของพระตถาคตบคุ คลสามารถแตง ใหมไ ดด ว ย ท้งั นี้ โดยหมายเอาการสงั คายนาทง้ั ๓ ครัง้ ดงั น้ี คาํ ถามของสกวาทีในกถาแมท ้ัง๓ หมายถึงชนเหลานั้น คาํ ตอบรับรองเปนของปรวาท.ี คาํ วา สติปฏฐานไดแปลงใหมห รอื เปนตน สกวาทกี ลาวเพ่อืติเตียนปญหาแมทงั้ ๓ ดวยคาํ วา อรยิ ธรรมทั้งหลายมสี ตปิ ฏฐานเปนตนก็ดี เทศนาแหงกศุ ลธรรมเปนตนก็ดี ชือ่ วา ศาสนา ในศาสนานั้น เวนธรรมท้ังหลายมสี ตปิ ฏ ฐานเปน ตนท่ีพระผมู พี ระภาคเจาทรงแสดงแกช นเหลาใดแลว ศาสนาชือ่ วาอนั บุคคลน้นั ทําขนึ้ ใหมโ ดยการกระทําธรรมเหลาอนื่ ใหเ ปนสตปิ ฏฐานเปนตน หรือกระทําอกศุ ลธรรมเปนตนใหเปนกศุ ลธรรมเปนตน หรอื วาศาสนาอนั ใคร ๆ กระทาํ แลวอยา งนน้ั มอี ยูหรอื พงึ อาจเพื่อทาํ อยางนนั้ ไดม ีอยูหรือ ดังนี.้ คาํ ทเ่ี หลือในท่ที งั้ ปวงพึงทราบตามพระบาลนี น่ั แล. อรรถกถาสาสนกถา จบ

พระอภิธรรมปฎก กถาวัตถุ เลม ๔ ภาค ๒ - หนา ที่ 665 อวิวิตตกถา [๑๘๓๖] สกวาที ปุถชุ นไมส งดั แลวจากธรรมมีธาตุ ๓ หรอื ? ปรวาที ถูกแลว. ส. ปถุ ุชนไมส งดั แลวจากผัสสะมีธาตุ ๓ ฯลฯ จากเวทนาจากสัญญา จากเจตนา จากจิต จากศรทั ธา จากวริ ยิ ะ จากสติ จากสมาธิจากปญ ญา มีธาตุ ๓ หรือ ? ป. ไมพ งึ กลาวอยางนั้น ฯลฯ ส. ปถุ ุชนไมสงดั แลวจากธรรมมีธาตุ ๓ หรือ ? ป. ถกู แลว . ส. ในขณะใดปุถุชนใดจวี ร ในขณะนั้นก็เขาถงึ ปฐมฌานอยู ฯลฯ เขาถงึ อากาสานญั จายตนสมาบตั ิอยู หรือ ? ป. ไมพงึ กลาวอยา งน้ัน ฯลฯ ส. ในขณะใดปุถุชนใหบ ิณฑบาต ฯลฯ ใหเสนาสนะ ฯลฯใหค ิลานปจจยเภสัชชบริขาร ในขณะนน้ั ก็เขา ถึงจตุตถฌานอยู ก็เขา ถึงเนวสญั ญานาสญั ญายตนสมาบตั ิอยู หรอื ? ป. ไมพึงกลาวอยางน้นั ฯลฯ [๑๘๓๗] ป. ไมพ งึ กลาววา ปุถชุ นไมสงดั แลวจากธรรมมีธาตุ ๓หรือ ? ส. ถูกแลว . ป. กรรมอนั จะใหเ ขาถงึ รปู ธาตุ และอรปู ธาตุ อันปถุ ชุ นกาํ หนดรูแลว หรือ ? ส. ไมพงึ กลา วอยา งนั้น ฯลฯ

พระอภธิ รรมปฎ ก กถาวัตถุ เลม ๔ ภาค ๒ - หนาที่ 666 ป. ถา อยา งนัน้ ปถุ ชุ นก็ไมส งัดแลวจากธรรมมีธาตุ ๓นะ สิ. อววิ ติ ตกถา จบ อรรถกถาอววิ ติ ตกถา วาดวย ปุถุชนผูไ มสงดั บัดน้ี ชื่อวา เร่ืองปุถชุ นผไู มส งดั ในเรอื่ งนั้น การสันนษิ ฐาน ในลัทธิของสกวาทีนี้วา ธรรมใดเกดิ ขึ้นเฉพาะหนา คือเปนปจ จบุ นั ดวยบคุ คลใด บุคคลนน้ั ช่อื วาไมส งัดจากธรรมน้ัน ดังนี.้ ก็ชนเหลา ใดมีความเห็นผิดดจุ ลทั ธนิ ิกายอุตตราปถกะบางพวกน้ันนนั่ แหละวา ปถุ ุชนไมกาํ หนดรธู รรมอันประกอบดว ยธาตุ ๓๑ เหตใุ ด เพราะเหตุนั้น ในขณะเดยี วกนั นนั่ แหละเขายอ มไมส งัดจากธรรมอนั ประกอบดวยธาตุ ๓ แมทัง้ ปวง ดังนี้ คําถามของสกวาทีหมายถงึ ชนเหลานนั้ คําตอบรบั รองเปนของปรวาที. คาํ วา ไมสงดั จากผสั สะ ๓ เปนตน สกวาทีกลา วเพ่อื แสดงโทษอนั เปนไปในขณะหนง่ึ แหงธรรมท้งั ปวงมีผัสสะเปนตน . คาํ ที่เหลอื ในที่นี้มีอรรถตน้ื ทั้งนัน้ แล. อรรถกถาอววิ ิตตกถา จบ๑. ธาตุ ๓ คือ กามธาตุ รูปธาตุ อรปู ธาตุ.