tripitaka_75

พระอภิธรรมปฎก ธรรมสังคณี เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ที่ 165 วาดว ยปริตตารมั มณตกิ ะที่ ๑๓ พึงทราบวินจิ ฉัยในหมวด ๓ แหง ปริตตารมั มณธรรม ตอไป. ธรรมทีช่ ่อื วา ปริตตารมั มณะ เพราะอารมณข องธรรมเหลาน้ีเล็กนอ ยแมใ น ๒ บททเี่ หลือ ก็นัยน้ีแหละ. วาดว ยหนี ติกะที่ ๑๔ พงึ ทราบวนิ ิจฉยั ในหมวด ๓ แหงหีนธรรม ตอ ไป. บทวา หนี า ไดแ ก ลามก คือ อกุศลธรรม. ธรรมทง้ั หลายมใี นทามกลางแหง ธรรมอันลามกและประณีต มอี ยู เพราะเหตนุ ัน้ ธรรมเหลานั้นจงึ ชอ่ื วา มัชฌิมา คือ ธรรมทเ่ี ปนไปโนภูมิ ๓ นอกจากหีนะและปณีตธรรม.โลกุตระ ชื่อวา ธรรมอันประณีต เพราะอรรถวา สูงสุด และอรรถวาชมุ ช่นื ย่ิง ไมเรา รอน. วา ดว ยมิจฉตั ตตกิ ะท่ี ๑๕ พึงทราบวินิจฉยั ในหมวด ๓ แหง มจิ ฉัตตธรรม ตอไป. ธรรมที่ช่ือวา มิจฉัตตะ เพราะอรรถวา ชนทัง้ หลายแมมคี วามหวงัอยางนว้ี า ธรรมเหลา น้จี ักนําประโยชนแ ละความสุขมาใหแ กเรา ดังน้ี กไ็ มไดเหมือนอยา งน้นั เลย เพราะภาวะของตนเปน ความเหน็ ผดิ จากความเปน ไปอนัวปิ ริต แมในอสภุ ะเปน ตนวา เปนสุภะเปนตน. เมอื่ การใหวบิ ากมอี ยู ธรรมเหลานน้ั จึงช่อื วา นยิ ตะ เพราะการใหว บิ ากในระหวา งแหงการทาํ ลายขนั ธนนั่ แหละ ธรรมทั้งหลายเหลา นัน้ เปน มิจฉัตตะดว ยเปนนิยตะดวย เพราะเหตนุ ้ัน จึงชอื่ วา มิจฉตั ตนิยตา. ธรรมที่ชื่อวา สัมมตั ตะ เพราะอรรถวาเปน สภาวะโดยชอบดวยอรรถอนั ผดิ จากมิจฉัตตะทก่ี ลาวแลว ธรรมเหลา นัน้

พระอภธิ รรมปฎ ก ธรรมสังคณี เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 166เปน สมั มัตตะดวย เปนนิยตะดว ยโดยใหผ ลไมม ีระหวางคั่นนั่นแหละ เพราะเหตุนั้น จงึ ชื่อวา สัมมตั ตนิยตา. ธรรมเหลาใดใหผลไมแ นนอน แมโดยประการแหง บททั้งสองทกี่ ลา วแลว มีอยู เพราะเหตนุ นั้ ธรรมเหลานั้น จงึ ชอ่ื วาอนิยตา. วาดว ยมคั คารมั มณติกะท่ี ๑๖ พงึ ทราบวนิ จิ ฉัยในหมวด ๓ แหง มัคคารมั มณธรรม ตอไป. ชอ่ื วา มรรค เพราะอรรถวา ยอ มแสวงหา ยอมคนหาพระนิพพานอีกอยา งหน่ึง ช่ือวา มรรค เพราะอรรถวา ยอ มฆา กิเลสทั้งหลายไป. มรรคเปน อารมณข องธรรมเหลา น้นั ฉะน้ัน ธรรมเหลานนั้ จึงชือ่ วา มัคคา-รมั มณะ (มมี รรคเปน อารมณ. มรรคแมป ระกอบดว ยองค ๘ กเ็ ปน เหตุของธรรมเหลาน้ัน เพราะอรรถวาเปนปจ จยั เพราะฉะนนั้ ธรรมเหลา น้นัจงึ ช่ือวา มคั คเหตุกา (มีมรรคเปนเหต)ุ . เหตทุ ัง้ หลายสัมปยตุ ดว ยมรรคหรอื วา เหตทุ ัง้ หลายในมรรค ช่อื วา มัคคเหตุ. มคั คเหตเุ หลาน้นั เปนเหตุของธรรมเหลา นัน้ ฉะนน้ั ธรรมเหลานั้น จึงช่อื วา มคั คเหตุกา (มีมรรคเปน เหตุ). สัมมาทิฏฐิเองเปน มรรคดว ย เปนเหตดุ วย เพราะฉะนน้ั จงึ ชื่อวาเปน ทัง้ มรรคเปน ท้ังเหต.ุ ธรรมทเ่ี ปนท้งั มรรคเปน ทงั้ เหตุเหลาน้นั มอี ย.ูแกธ รรมเหลาน้ัน เพราะเหตุนนั้ ธรรมเหลานัน้ จงึ ช่ือวา มคั คเหตุกา.มรรคเปน อธบิ ดขี องธรรมเหลาน้นั ดวยอรรถวา ครอบงําใหเปนไป เพราะฉะน้นั ธรรมเหลานั้น จึงชื่อวา มคั คาธปิ ติ. วา ดว ยอปุ ปน นตกิ ะท่ี ๑๗ พงึ ทราบวินจิ ฉยั ในหมวด ๓ แหง อุปปน นธรรม ตอไป.

พระอภธิ รรมปฎ ก ธรรมสังคณี เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 167 ธรรมท่ีชอื่ วา อปุ ปนนะ เพราะอรรถวา เปนไปทว่ั จาํ เดมิ แตอุปปาทขณะจนถึงภังคขณะอนั ยังไมเลยไป. ธรรมท่ีไมใ ชอ ปุ ปนนะ เรียกวาอนปุ ปน นะ ธรรมใดจักเกิดข้ึนแนน อนเพราะเปน สว นหน่งึ แหงเหตุทส่ี าํ เรจ็แลว เพราะฉะนัน้ ธรรมนน้ั จงึ ชอ่ื วา อุปปาท.ิ วาดว ยอตตี ติกะที่ ๑๘ พงึ ทราบวินจิ ฉยั ในหมวด ๓ แหง อตีตธรรม ตอ ไป ธรรมทีช่ ่ือวา อตีตะ เพราะอรรถวา ถึงสภาวะของตน หรือถงึอุปปาทขณะเปนตนแลวก็ลว งเลยไป. ธรรมที่ยังไมถ งึ สภาวะของตน หรอื อปุ -ปาทขณะเปนตน ท้ังสองน้นั ช่ืออนาคตะ ธรรมท่ีอาศัยเหตนุ นั้ ๆ เกดิ ข้นึชอื่ วา ปจจปุ ปน นะ. วาดว ยอนันตรติกะท่ี ๑๙ พึงทราบวินิจฉัยในหมวด ๓ แหงอนันตรธรรม เปน ตน อดีตธรรมทีเ่ ปน อารมณของธรรมเหลาน้ันมอี ยู เพราะเหตนุ ั้น ธรรมเหลานัน้ จงึ ช่อื วา อตตี ารัมมณะ แมสองบทท่เี หลือก็นยั น้ีเหมอื นกัน. วาดวยอชั ฌัตตตกิ ะท่ี ๒๐ พึงทราบวินจิ ฉัยในหมวด ๓ แหง อัชฌตั ตธรรม ตอไป ธรรมทช่ี อ่ื วา อัชฌตั ตะ เพราะอรรถวา กระทําของตนใหเปน ใหญเหมือนประสงคเ อาอยางน้วี า พวกเราเมื่อเปน อยูอ ยา งนี้ พวกเรากจ็ กั ยดึ ถือเปนอตั ตาดงั น้ี. สวนอัชฌตั ตศัพทน ี้ใชใ นความหมาย ๔ อยางคอื

พระอภิธรรมปฎก ธรรมสังคณี เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ที่ 168 โคจรชั ฌตั ตะ (อารมณท ั่วไป) นยิ กชั ฌตั ตะ (ธรรมทเ่ี กิดอยใู นตน) อัชฌตั ตชั ฌตั ตะ (อัชฌัตตายตนะ ๖) วสิ ยัชฌตั ตะ (ผลสมาบัติ ). จริงอยู อชั ฌตั ตศัพทน้ี ใชในอรรถวา โคจรัชฌัตตะ เหมือนในประโยคมอี าทวิ า เตนานนทฺ ภกิ ขฺ ุนา ตสฺมึเยว ปุรมิ สมฺ ึ สมาธินมิ ติ ฺเตอชฺฌตฺตเมว จิตฺต สณฺเปตพฺพ , อชฌฺ ตฺตรโต สมาหโิ ต (ดูกอ นอานนท ภกิ ษุน้นั พึงตงั้ จติ อันมีอารมณใ นภายในนั้นแหละใหม ่นั ในสมาธนิ มิ ิตเดิมนนั้ น่นั แหละ เธอมคี วามยินดแี ลวในภายใน มีจติ ตง้ั มั่นแลว ). ใชในอรรถวา นิยกัชฌตั ตะ เหมือนในประโยคมีอาทิวา อชฺฌตตฺ  สมปฺ สาทน ,อชฺฌตตฺ  วา ธมเฺ มสุ ธมมฺ านปุ สฺสี วหิ รติ (ความผอ งใสภายใน ภิกษุมปี กตพิ จิ ารณาเหน็ ธรรมในธรรมทง้ั หลายในภายในอยู) . ใชในอรรถวา อัช-ฌตั ตัชฌัตตะ เหมือนในประโยคมอี าทิวา ฉ อชฌฺ ตฺติกา อายตนานิ(อายตนะ ๖ เปนไปในภายใน). ใชในอรรถวา วิสยัชฌตั ตะ เหมือนในประโยคมีอาทวิ า อย โข ปนานนทฺ วิหาโร ตถาคเตน อภสิ มฺพทุ โฺ ธ ยทิทสพพฺ นมิ ติ ตฺ าน อมนสกิ ารา อชฌฺ ตตฺ  สุฺ ต อปุ สมฺปชชฺ วิหรติ(ดูกอ นอานนท ก็ธรรมเปนเครื่องอยนู ้แี ล อนั ตถาคตตรัสรชู อบย่ิงแลว ซึง่ตถาคตเขา ถึงสญุ ญตะ อนั เปน ภายในเพราะไมใสใจถงึ นมิ ิตทัง้ ปวงอย)ู .อธบิ ายวา ใชในฐานะอันยง่ิ ใหญ. จริงอยู ผลสมาบตั ิ ชอ่ื วา ฐานะอันยง่ิใหญของพระพุทธเจาทั้งหลาย สวนอัชฌัตตศพั ทใ นที่น้ี ประสงคเ อานยิ กชั -ฌตั ตะ เพราะฉะนนั้ ธรรมทเี่ ปนไปในสนั ดานของตนเปน เฉพาะแตละบุคคลพึงทราบวา เปน อชั ฌัตตธรรม. สว นธรรมทเ่ี ปนภายนอกจากอชั ญตั ตธรรมน้นั

พระอภิธรรมปฎก ธรรมสงั คณี เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 169เนือ่ งดวยอินทรยี กต็ าม ไมเ นอ่ื งดว ยอนิ ทรยี กต็ าม ชือ่ วา พหิทธรรมบทท่ี ๓ ทานกลาวไวดว ยสามารถแหง บททัง้ ๒. สว นหมวด ๓ แหง อนันตระ (อตตี ารมั มณติกะ) ทานกลา วกระทําธรรมแมทั้ง ๓ ประการ (อัชฌัตตะเปนตน ) เหลาน้ันนั่นแหละใหเปน อารมณเปน ไป. วา ดว ยสนทิ สั สนติกะท่ี ๒๒ พงึ ทราบวนิ จิ ฉยั ในหมวด ๓ แหงสนทิ สั สนธรรม ตอ ไป ธรรมทช่ี อ่ื วา สนิทัสสนะ เพราะเปน ไปกบั ดว ยความเหน็ กลา วคอืความทรี่ ูปนัน้ อันจักขุวญิ ญาณพงึ เห็น. ธรรมท่ีชอื่ วา สัปปฏิฆะ เพราะเปน ไปกับดวยปฏิฆะ. กลาวคอื ความเปนคือการกระทบ. ธรรมเหลา น้นั เปนไปกับดวยการเหน็ และการกระทบ เพราะฉะน้นั ธรรมเหลาน้ัน จึงช่ือวา สนทิ สั สนะสัปปฏิฆะ. นิทัสสนธรรม กลา วคือความทรี่ ปู อนั จกั ขุวญิ ญาณพึงเห็นไมมีแกธรรมเหลานน้ั เพราะเหตนุ ้ัน ธรรมเหลา นน้ั จงึ ชอื่ วา อนทิ ัสสนะ ธรรมเหลา น้ันเปนอนทิ สั สนะดวย เปน สัปปฏฆิ ะดว ยโดยนยั ทก่ี ลาวแลวน่นั แหละช่อื วา อนิทัสสนสัปปฏฆิ ะ. บทท่ี ๓ ทา นปฏิเสธทัง้ ๒ บท. น้เี ปนการพรรณนาตามบทติกมาตกิ าเพยี งเทา นี้

พระอภธิ รรมปฎก ธรรมสงั คณี เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 170ทุกมาตกิ า ๑๔๒ ทกุ ะอภิธรรมมาติกา ๑๐๐ ทุกะ เหตุโคจฉกะหมวดท่ี ๑ มี ๖ ทุกะ คือ [๒] ๑. เหตุทุกะเหตู ธมมฺ า ธรรมเปนเหตุนเหตู ธมฺมา ธรรมไมเปน เหตุ ๒. สเหตุกทุกะสเหตกุ า ธมมฺ า ธรรมมเี หตุอเหตกุ า ธมมฺ า ธรรมไมมีเหตุ ๓. เหตุสัมปยุตตทุกะเหตุสมปฺ ยตุ ตฺ า ธมฺมา ธรรมสัมปยตุ ดวยเหตุเหตวุ ิปปฺ ยุตตฺ า ธมมฺ า ธรรมวิปปยตุ จากเหตุ ๔. เหตสุ เหตทุ ุกะเหตู เจว ธมฺมา สเหตุกา จ ธรรมเปน เหตุและมเี หตุสเหตกุ า เจว ธมมฺ า น จ เหตู ธรรมมเี หตุแตไ มเปน เหตุ ๕. เหตเุ หตุสมั ปยุตตทุกะเหตู เจว ธมฺมา เหตสุ มฺปยุตฺตา จ ธรรมเปน เหตุและสัมปยตุ ดวยเหตุ

พระอภธิ รรมปฎก ธรรมสังคณี เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 171เหตสุ มปฺ ยตุ ฺตา เจว ธมฺมา ธรรมสัมปยุตดว ยเหตุแตไ มเปนเหตุน จ เหตู ๖. นเหตุสเหตุกทกุ ะน เหตู โข ปน ธมมฺ า ธรรมไมเปนเหตแุ ตมีเหตุสเหตกุ าปน เหตู โข ปน ธมมฺ า ธรรมไมเ ปนเหตุและไมม ีเหตุอเหตกุ าป จูฬันตรทกุ ะหมวดที่ ๒ มี ๗ ทกุ ะ คือ[๓] ๗-๑. สัปปจ จยทุกะสปฺปจฺจยา ธมฺมา ธรรมมปี จ จยัอปปฺ จจฺ ยา ธมมฺ า ธรรมไมม ปี จ จัย ๘-๒. สังขตทุกะสงขฺ ตา ธมฺมา ธรรมเปนสงั ขตะอสงขฺ ตา ธมมฺ า ธรรมเปน อสงั ขตะ ๙-๓. สนิทสั สนทกุ ะสนทิ สฺสนา ธมฺมา ธรรมท่เี ห็นไดอนทิ สสฺ นา ธมมฺ า ธรรมท่เี ห็นไมได

พระอภิธรรมปฎก ธรรมสงั คณี เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 172๑๐-๔. สปั ปฏิฆทุกะสปฺปฏฆิ า ธมมฺ า ธรรมทก่ี ระทบไดอปฺปฏฆิ า ธมมฺ า ธรรมที่กระทบไมไ ด ๑๑-๕. รูปทกุ ะรปู โ น ธมฺมา ธรรมเปน รูปอรูปโ น ธมฺมา ธรรมไมเปนรปู ๑๒-๖. โลกยิ ทกุ ะโลกยิ า ธมมฺ า ธรรมเปน โลกิยะโลกตุ ตฺ รา ธมฺมา ธรรมเปนโลกุตระ ๑๓-๗. เกนจวิ ญิ เญยยทกุ ะเกนจิ วิเยฺยา ธมมฺ า ธรรมท่จี ติ บางอยา งรูไดเกนจิ น วิฺเยยฺ า ธมมฺ า ธรรมท่จี ติ บางอยา งรไู มไ ดอาสวโคจฉกะหมวดท่ี ๓ มี ๖ ทกุ ะ คอื[๔] ๑๔-๑. อาสวทกุ ะอาสวา ธมฺมา ธรรมเปน อาสวะโน อาสวา ธมฺมา ธรรมไมเปน อาสวะ๑๕-๒. สาสวทุกะสาสวา ธมมฺ า ธรรมเปน อารมณของอาสวะอนาสวา ธมฺมา ธรรมไมเ ปนอารมณข องอาสวะ

พระอภิธรรมปฎก ธรรมสงั คณี เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 173 ๑๖-๓. อาสวสัมปยตุ ตทกุ ะอาสวสมปฺ ยตุ ตฺ า ธมฺมา ธรรมสมั ปยุตดว ยอาสวะอาสววปิ ปฺ ยุตฺตา ธมฺมา ธรรมวิปปยตุ จากอาสวะ ๑๗-๔. อาสวสาสวทุกะอาสวา เจว ธมมฺ า สาสวา จ ธรรมเปนอาสวะ และเปน อารมณของ อาสวะสาสวา เจว ธมฺมา โน จ อาสวา ธรรมเปนอารมณข องอาสวะ แตไม เปนอาสวะ๑๘-๕. อาสวอาสวสัมปยตุ ตทุกะอาสวา เจว ธมมฺ า อาสวา- ธรรมเปน อาสวะ และสัมปยตุ ดวยสมปฺ ยุตฺตา จ อาสวะอาสวสมฺปยุตตฺ า เจว ธมมฺ า ธรรมสัมปยุตดว ยอาสวะ แตไมเปนโน จ อาสวา อาสวะ๑๙-๖. อาสววิปปยตุ ตสาสวทุกะอาสววิปปยตุ ตฺ า โข ปน ธมฺมา ธรรมวิปปยุตจากอาสวะ แตธ รรมเปนสาสวป อารมณของอาสวะอาสววปิ ฺปยตุ ตฺ า โข ปน ธมฺมา ธรรมวิปปยุตจากอาสวะ และไมเ ปนอนาสวาป อารมณของอาสวะ

พระอภิธรรมปฎ ก ธรรมสังคณี เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 174สญั โญชนโคจฉกะหมวดที่ ๔ มี ๖ ทกุ ะ คือ[๕] ๒๐-๑. สัญโญชนทกุ ะสโฺ ชนา ธมมฺ า ธรรมเปน สัญโญชนโน สฺโชนา ธมมฺ า ธรรมไมเปน สญั โญชน๒๑-๒. สัญโญชนิยทุกะสโฺ ชนยิ า ธมมฺ า ธรรมเปน อารมณข องสัญโญชนอสโฺ ชนิยา ธมฺมา ธรรมไมเปนอารมณข องสัญโญชน ๒๒-๓. สญั โญชนสมั ปยตุ ตทุกะสโฺ ชนสมฺปยตุ ฺตา ธมฺมา ธรรมสมั ปยุตดวยสญั โญชนสโฺ ชนวิปฺปยุตตฺ า ธมมฺ า ธรรมวปิ ปยุตจากสัญโญชน๒๓-๔. สญั โญชนสญั โญชนิยทุกะสโฺ ชนา เจว ธมมฺ า ธรรมเปนสัญโญชน และเปนอารมณสโฺ ชนยิ า จ ของสญั โญชนสโฺ ชนิยา เจว ธมมฺ า โน ธรรมเปนอารมณของสัญโญชน แตไ มจ สโฺ ชนา เปนสญั โญชน ๒๔-๕. สญั โญชนสญั โญชนสัมปยตุ ตทกุ ะสฺโชนา เจว ธมฺมา ธรรมเปนสัญโญชนแ ละสมั ปยตุ ดวยสฺโชนสมฺปยตุ ตฺ า จ สญั โญชน

พระอภิธรรมปฎ ก ธรรมสังคณี เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 175สโฺ ชนสมฺปยตุ ตฺ า เจว ธมฺมา ธรรมสัมปยุตดวยสญั โญชน แตไมเปนโน จ สฺโชนา สัญโญชน๒๕-๖. สัญโญชนวปิ ปยุตตสญั โญชนิยทกุ ะสฺโชนวิปปฺ ยตุ ตา โข ปน ธรรมวปิ ปยตุ จากสญั โญชน แตเปนธมมฺ า สฺโชนิยาป อารมณข องสญั โญชนสโฺ ชนวปิ ปฺ ยุตตฺ า โข ปน ธรรมวปิ ปยตุ จากสัญโญชน และไมธมฺมา อสฺโชนยิ าป เปนอารมณของสัญโญชน คันถโคจฉกะหมวดที่ ๕ มี ๖ ทุกะ คอื[๖] ๒๖-๑. คันถทกุ ะคนถฺ า ธมฺมา ธรรมเปน คนั ถะโน คนถฺ า ธมมฺ า ธรรมไมเปนคันถะ ๒๗-๒. คันถนิยทกุ ะคนฺถนิยา ธมฺมา ธรรมเปนอารมณข องคนั ถะอคนฺถนิยา ธมมฺ า ธรรมไมเปนอารมณของคันถะ ๒๘-๓. คนั ถสมั ปยุตตทกุ ะคนฺถสมปฺ ยตุ ฺตา ธมมฺ า ธรรมสัมปยตุ ดว ยคนั ถะคนฺถวิปฺปยตุ ฺตา ธมมฺ า ธรรมวิปปยุตตจากคันถะ ๒๙-๔. คนั ถคันถนิยทุกะคนถฺ า เจว ธมมฺ า คนถฺ นิยา จ ธรรมเปนคนั ถะและเปนอารมณข อง คันถะ

พระอภธิ รรมปฎก ธรรมสังคณี เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ที่ 176คนถฺ นิยา เจว ธมฺมา โน จ คนถฺ า ธรรมเปนอารมณของคนั ถะ แตไม เปน คันถะ ๓๐-๕. คนั ถคันถสมั ปยุตตทุกะคนฺถา เจว ธมฺมา คนฺถสมปฺ ยุตตฺ า จ ธรรมเปนคันถะ และสมั ปยุตดว ยคนั ถะคนฺถสมปฺ ยุตตฺ า เจว ธมฺมา ธรรมสัมปยตุ ดว ยคันถะ แตไ มเ ปนโน จ คนฺถา คนั ถะ ๓๑-๖. คันถวิปปยตุ ตคนั ถนยิ ทกุ ะคนฺถวิปปยุตฺตา โข ปน ธมมฺ า ธรรมวิปปยุตจากคันถะ แตเ ปนอารมณคนถฺ นิยาป ของคันถะคนถฺ วปิ ปฺ ยุตฺตา โข ปน ธมฺมา ธรรมวิปปยตุ จากคันถะ และไมเ ปนอคนถฺ นิยาป อารมณของคันถะ โอฆโคจฉกะหมวดท่ี ๖ มี ๖ ทุกะ คือ[๗] ๓๒-๑. โอฆทุกะโอฆา ธมมฺ า ธรรมเปนโอฆะโน โอฆา ธมมฺ า ธรรมไมเปน โอฆะ ๓๓-๒. โอฆนิยทกุ ะโอฆนยิ า ธมฺมา ธรรมเปน อารมณข องโอฆะอโนฆนยิ า ธมฺมา ธรรมไมเ ปนอารมณของโอฆะ

พระอภิธรรมปฎก ธรรมสังคณี เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ที่ 177 ๓๔-๓. โอฆสมั ปยตุ ตทกุ ะโอฆสมปฺ ยตุ ตฺ า ธมมฺ า ธรรมสัมปยตุ ดว ยโอฆะโอฆวิปปฺ ยุตฺตา ธมมฺ า ธรรมวิปปยตุ จากโอฆะ ๓๕-๔. โอฆโอฆนิยทุกะโอฆา เจว ธมมฺ า โอฆนยิ า จ ธรรมเปนโอฆะและเปนอารมณข อง โอฆะโอฆนยิ า เจว ธมมฺ า โน จ โอฆา ธรรมเปนอารมณข องโอฆะแตไมเ ปน โอฆะ ๓๖-๕. โอฆโอฆสัมปยุตตทุกะโอฆา เจว ธมฺมา โอฆ- ธรรมเปนโอฆะ และสมั ปยุตดว ยโอฆะสมฺปยุตฺตา จโอฆสมปฺ ยุตฺตา เจว ธมฺมา ธรรมสมั ปยตุ ดวยโอฆะ แตไ มเปนโน จ โอฆา โอฆะ๓๗-๖. โอฆวปิ ปยุตตโอฆนยิ ทกุ ะโอฆวปิ ฺปยตุ ฺตา โน ปน ธมฺมา ธรรมวิปปยตุ จากโอฆะ แตเ ปน อารมณโอฆนยิ าป ของโอฆะโอฆวปิ ปฺ ยตุ ฺตา โข ปน ธมฺมา ธรรมวปิ ปยตุ จากโอฆะ และไมเปนอโนฆนยิ าป อารมณข องโอฆะ

พระอภธิ รรมปฎ ก ธรรมสังคณี เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ท่ี 178 โยคโคจฉกะ หมวดที่ ๗ มี ๖ ทกุ ะ คอื [๘] ๓๘-๑. โยคทุกะโยคา ธมมฺ า ธรรมเปนโยคะโน โยคา ธมมฺ า ธรรมไมเ ปน โยคะ ๓๙-๒. โยคนิยทกุ ะโยคนยิ า ธมมฺ า ธรรมเปนอารมณข องโยคะอโยคนยิ า ธมฺมา ธรรมไมเ ปนอารมณของโยคะ ๔๐-๓. โยคสัมปยตุ ตทกุ ะโยคสมปฺ ยตุ ตฺ า ธมฺมา ธรรมสัมปยตุ ดวยโยคะโยควิปฺปยุตตฺ า ธมฺมา ธรรมวิปปยุตจากโยคะ ๔๑-๔. โยคโยคนยิ ทุกะโยคา เจว ธมมฺ า โยคนิยา จ ธรรมเปน โยคะ และเปน อารมณข องโยคะโยคนยิ า เจว ธมฺมา โน จ โยคา ธรรมเปนอารมณข องโยคะแตไมเ ปนโยคะ ๔๒-๕. โยคโยคสัมปยตุ ตทกุ ะโยคา เจว ธมมฺ า โยคสมปฺ สยุตฺตา จ ธรรมเปนโยคะ และสัมปยุตดว ยโยคะโยคาสมฺปยตุ ตฺ า เจว ธมมฺ า โน จ โยคา ธรรมสมั ปยุตดวยโยคะแตไ มเปน โยคะ

พระอภธิ รรมปฎ ก ธรรมสังคณี เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ท่ี 179 ๔๓-๖. โยควปิ ปยตุ ตโยคนยิ ทกุ ะโยควิปปฺ ยุตตฺ า โข ปน ธมมฺ า ธรรมวปิ ปยตุ จากโยคะ แตเปนอารมณโยคนิยาป ของโยคะโยควปิ ปฺ ยตุ ฺตา โข ปน ธมฺมา ธรรมวิปปยตุ จากโยคะ และไมเ ปนอโยคนยิ าป อารมณของโยคะ นวี รณโคจฉกะ หมวดท่ี ๘ มี ๖ ทุกะ คอื[๙] ๔๔-๑. นวี รณทกุ ะนวี รณา ธมมฺ า ธรรมเปน นิวรณโน นีวรณา ธมมฺ า ธรรมไมเ ปน นิวรณ ๔๕-๒. นวี รณิยทกุ ะนีวรณา ธมมฺ า ธรรมเปนอารมณของนวิ รณอนีวรณยิ า ธมมฺ า ธรรมไมเปนอารมณของนิวรณ ๔๖-๓. นวี รณสัมปยตุ ตทุกะนีวรณสมฺปยตุ ฺตา ธมฺมา ธรรมสมั ปยตุ ดวยนิวรณนีวรณวปิ ปฺ ยุตตฺ า ธมฺมา ธรรมวิปปยตุ จากนวิ รณ ๔๗-๔. นีวรณนีวรณยิ ทกุ ะนีวรณา เจว ธมมฺ า นีวรณยิ า จ ธรรมเปนนวิ รณ และเปน อารมณของ นิวรณ

พระอภิธรรมปฎ ก ธรรมสังคณี เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 180นวี รณิยา เจว ธมมฺ า โน จ นวี รณา ธรรมเปน อารมณของนิวรณ แตไ มเปน นิวรณ ๔๘-๕. นีวรณนวี รณสมั ปยตุ ตทุกะนีวรณา เจว ธมฺมา นีวรณ ธรรมเปน นวิ รณแ ละสัมปยตุ ดวยนิวรณสมฺปยตุ ฺตา จนวี รณสมฺปยุตตฺ า เจว ธมฺมา โน จ ธรรมสมั ปยตุ ดว ยนิวรณ แตไ มเปนนวี รณา นิวรณ ๔๙-๖. นวี รณวปิ ปยตุ ตนวี รณยิ ทกุ ะนวี รณวปิ ปฺ ยตุ ฺต โข ปน ธมมฺ า ธรรมวปิ ปยตุ จากนิวรณแตเปน อารมณนีวรณิยาป ของนวิ รณนวี รณวิปฺปยุตตฺ า โข ปน ธมมฺ า ธรรมวปิ ปยตุ จากนวิ รณ และไมเปนอนีวรณยิ าป อารมณของนวิ รณ ปรามาสโคจฉกะ[๑๐] หมวดท่ี ๙ มี ๕ ทกุ ะ คอื ๕๐-๑. ปรามาสทุกะปรามาสา ธมฺมา ธรรมเปนปรามาสะ (ทฏิ ฐิ)โน ปรามาสา ธมฺมา ธรรมไมเ ปน ปรามาสะ ๕๑-๒. ปรามฏั ฐทกุ ะปรามฏา ธมฺมา ธรรมเปนอารมณของปรามาสะอปรามฏ า ธมมฺ า ธรรมไมเปนอารมณของปรามาสะ

พระอภธิ รรมปฎก ธรรมสงั คณี เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ท่ี 181 ๕๒-๓. ปรามาสสมั ปยุตตทกุ ะปรามาสสมฺปยตุ ตฺ า ธมฺมา ธรรมสมั ปยุตดว ยปรามาสะปรามาสวิปฺปยตุ ฺตา ธมมฺ า ธรรมวปิ ปยตุ จากปรามาสะ ๕๓-๔. ปรามาสปรามฏั ฐทกุ ะปรามาสา เจว ธมมฺ า ธรรมเปนปรามาสะ และเปน อารมณปรามฏา จ ของปรามาสะปรามฏา เจว ธมมฺ า ธรรมเปนอารมณของปรามาสะ แตโน จ ปรามาสา ไมเ ปน ปรามาสะ๕๔-๕. ปรามาสวิปปยุตตปรามฏั ฐทกุ ะปรามาสวปิ ปฺ ยุตตฺ า โข ปร ธมฺมา ธรรมวิปปยสุ ตจากปรามาสะ แตเปนปรามฏ าป อารมณข องปรามาสะปรามาสวปิ ฺปยตุ ฺตา โข ปน ธรรมวปิ ปยตุ จากปรามาสะ และไมเปนธมมฺ า อปราฏป อารมณของปรามาสะ มหันตรทุกะ[๑๑] หมวดที่ ๑๐ มี ๑๔ ทุกะ คอื ๕๕-๑. สารัมมณทุกะสารมฺมณา ธมฺมา ธรรมมอี ารมณอนารมฺมณา ธมฺมา ธรรมไมมอี ารมณ

พระอภิธรรมปฎ ก ธรรมสังคณี เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ท่ี 182๕๖-๒. จิตตทุกะจติ ฺตา ธมมฺ า ธรรมเปนจติโน จิตฺตา ธมมฺ า ธรรมไมเปน จติ๕๗-๓. เจตสกิ ทุกกะเจตสิกา ธมมฺ า ธรรมเปน เจตสกิอเจตสกิ า ธมมฺ า ธรรมไมเปนเจตสิก๕๘-๔. จิตตสัมปยตุ ตทกุ ะจิตฺตสมปฺ ยุตตฺ า ธมฺมา ธรรมสมั ปยุตดวยจิตจิตตฺ วปิ ฺปยตุ ตฺ า ธมฺมา ธรรมวปิ ปยตุ จากจติ๕๙-๕. จติ ตสังสัฏฐทกุ ะจิตตฺ ส สฏ า ธมฺมา ธรรมเจอื กบั จติจติ ฺตวิส สฏ า ธมมฺ า ธรรมไมเ จอื กบั จิต๖๐-๖. จิตตสมุฏฐานทกุ ะจติ ฺตสมุฏานา ธมฺมา ธรรมมีจิตเปนสมุฏฐานโน จติ ฺตสมุฏานา ธมฺมา ธรรมไมม ีจติ เปนสมฏุ ฐาน๖๑-๗. จติ ตสหภทู ุกะจติ ฺตสหภุโน ธมมฺ า ธรรมเกิดรวมกับจติโน จติ ตฺ สหภโุ น ธมมฺ า ธรรมไมเกิดรว มกับจติ ๖๒-๘. จิตตานุปริวตั ติทกุ ะจติ ตฺ านุปริวตฺตโิ น ธมฺมา ธรรมอนั เกดิ คลอ ยตามจิตโน จติ ตฺ านุปริวตฺตโิ น ธมมฺ า ธรรมไมเกดิ คลอ ยตามจิต

พระอภธิ รรมปฎก ธรรมสงั คณี เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ท่ี 183[๑๑] ๖๓-๙. จติ ตสังสัฏฐสมฏุ ฐานทกุ ะจิตตฺ ส สฏสมฏุ านา ธมมฺ า ธรรมเจือกบั จติ และมจี ติ เปน สมุฏฐานโน จิตฺตส สฏ สมุฏานา ธมฺมา ธรรมไมเ จือกับจิตและไมมีจติ เปน สมุฏฐาน๖๔-๑๐. จติ ตสงั สฏั ฐสมุฏฐานสหภูทกุ ะจติ ฺตส สฏสมุฏานสหภโุ น ธมมฺ า ธรรมเจอื กบั จติ มีจติ เปน สมฏุ ฐาน และเกดิ รวมกบั จติโน จิตฺตส สฏ านสหภุโน ธรรมไมเ จอื กบั จิต ไมมีจติ เปน สมฏุ ฐานธมมฺ า และไมเ กิดรว มกับจิต๖๕-๑๑. จติ ตสังสัฏฐสมฏุ ฐานานปุ รวิ ัตติทุกะจติ ตฺ ส สฏฐ สมฏุ านา- ธรรมเจอื กบั จิตมจี ิตเปน สมฏุ ฐานและนปุ ริวตฺตโิ น ธมฺมา เกิดคลอยตามจติโน จติ ฺตส สฏสมฏุ านา ธรรมไมเจอื กบั จติ ไมมีจิตเปนสมฏุ ฐานนุปริวตตฺ ิโน ธมมฺ า และไมเ กิดคลอยตามจิต ๖๖-๑๒. อชั ฌตั ติกทุกะอชฺฌตตฺ ิกา ธมฺมา ธรรมเปนภายในพาหิรา ธมมฺ า ธรรมเปน ภายนอก ๖๗-๑๓. อปุ าทาทุกะอปุ าทา ธมมฺ า ธรรมอาศยั มหาภตู รูปเกิดโน อปุ าทา ธมมฺ า ธรรมไมอ าศยั หาภตู รปู เกิด

พระอภิธรรมปฎก ธรรมสังคณี เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ที่ 184๖๘-๑๔. อปุ าทนิ นทกุ ะอปุ าทนิ นฺ า ธมฺมา ธรรมอันเจตนากรรมทีส่ มั ปยุตดว ย ตณั หาทิฏฐเิ ขา ยึดครองอนปุ าทินฺนา ธมมฺ า ธรรมอันเจตนากรรมทสี่ ัมปยุตดว ย ตัณหาทิฏฐไิ มเ ขา ยดึ ครอง อุปทานโคจฉกะหมวดที่ ๑๑ มี ๖ ทกุ ะ คอื[๑๒] ๖๙-๑. อปุ าทานทกุ ะอปุ าทานา ธมมฺ า ธรรมเปน อปุ ทานโน อปุ าทานา ธมฺมา ธรรมไมเ ปน อปุ าทาน๗๐-๒. อุปาทานิยทุกะอปุ าทานิยา ธมฺมา ธรรมเปนอารมณของอปุ ทานอนุปาทานิยา ธมมฺ า ธรรมไมเปน อารมณของอปุ ทาน ๗๑-๓. อุปาทานสมั ปยุตตทกุ ะอปุ าทานสมปฺ ยตุ ฺตา ธมมฺ า ธรรมสัมปยตุ ดวยอุปทานอุปาทานวิปยฺ ุตฺตา ธมฺมา ธรรมวปิ ปยตุ จากอปุ ทาน๗๒-๔. อุปาทานอุปาทานยิ ทกุ ะอุปาทานา เจว ธมมฺ า ธรรมเปนอปุ าทานและเปนอารมณของอุปาทานยิ า จ อปุ าทานอุปาทานิยา เจว ธมฺมา ธรรมเปนอารมณข องอุปทาน แตไ มโน จ อปุ ทานา เปน อปุ ทาน

พระอภิธรรมปฎก ธรรมสงั คณี เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 185๗๓-๕. อุปาทานอุปาทานสัมปยตุ ตทุกะอปุ าทานา เจว ธมฺมา ธรรมเปน อปุ าทานและสัมปยตุ ดว ยอปุ าทานสมปฺ ยุตฺตา จ อุปทานอปุ าทานสมยฺ ุตฺตา เจว ธมมฺ า ธรรมสมั ปยตุ ดวยอปุ าทาน แตไ มเปนโน จ อุปาทานา อปุ ทาน๗๔-๖. อุปาทานวิปปยตุ ตอุปาทานนิยทุกะอปุ าทานวปิ ปฺ ยตุ ฺตา โข ปน ธรรมวิปปยุตจากอุปทาน แตเ ปนธมมฺ า อุปาทานิยาป อารมณข องอปุ ทานอปุ าทานวิปฺปยุตฺตา โข ปน ธรรมวปิ ปยุตจากอุปาทาน และไมเปนธมมฺ า อนุปาทานยิ ป อารมณของอปุ ทาน กิเลสโคจฉกะหมวดท่ี ๑๒ มี ๘ ทุกะ คือ[๑๓] ๗๕-๑. กิเลสทกุ ะกิเลสา ธมมฺ า ธรรมเปนกเิ ลสโน กเิ ลสา ธมฺมา ธรรมไมเ ปน กเิ ลส ๗๖-๒. สังกิเลสกิ ทุกะสงฺกิเลสกิ า ธมฺมา ธรรมเปนอารมณของสังกเิ ลสอสงกฺ เิ ลสกิ ธมมฺ า ธรรมไมเ ปน อารมณข องสงั กเิ ลส ๗๗-๓. สังกิลฏิ ฐทกุ ะสงกฺ ิลฏิ  า ธมมฺ า ธรรมเศราหมองอสงกฺ ิลิฏ า ธมฺมา ธรรมไมเศรา หมอง

พระอภิธรรมปฎก ธรรมสงั คณี เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 186 ๗๘-๔. กิเลสสมั ปยุตตทกุ ะกิเลสสมปฺ ยตุ ตฺ า ธมฺมา ธรรมสัมปยตุ ดว ยกเิ ลสกเิ ลสวิปปฺ ยตุ ตฺ า ธมมฺ า ธรรมวิปปยตุ จากกิเลส ๗๙-๕. กิเลสสงั กเิ ลสกิ ทุกะกิเลสา เจว ธมมฺ า ธรรมเปน กิเลสและเปน อารมณของสงกฺ เิ ลสิกา จ สงั กเิ ลสสงฺกเิ ลสกิ า เจว ธมฺมา ธรรมเปนอารมณข องสงั กเิ ลส แตไมโน จ กเิ ลสา เปนกิเลส ๘๐-๖. กิเลสสังกลิ ฏิ ฐทุกะกิเลสา เจว ธมฺมา สงฺกิลฏิ า จ ธรรมเปน กิเลสและเศราหมองสงกฺ ลิ ิฏา เจว ธมฺมา โน จ กิเลสา ธรรมเศราหมองแตไมเ ปน กิเลส๘๑-๗. กิเลสกิเลสสัมปยุตตทกุ ะกิเลสา เจว ธมมฺ า กิเลส ธรรมเปน กเิ ลสและสมั ปยตุ ดว ยกเิ ลสสมปฺ ยุตตฺ า จกเิ ลสสมปฺ ยตุ ตฺ า เจว ธมฺมา ธรรมสัมปยตุ ดว ยกเิ ลส แตไมเปน กเิ ลสโน จ กิเลสา๘๒-๘. กเิ ลสวปิ ปยตุ ตสังกเิ ลสกิ ทุกะกิเลสวปิ ปฺ ยตุ ฺตา โข ปน ธรรมวิปปยตุ จากกิเลส แตเปนอารมณธมมฺ า สงกฺ เิ ลสิกาป ของสงั กเิ ลสกิเลสวปิ ปฺ ยุตฺตา โข ปน ธรรมวิปปยุตจากกเิ ลส และไมเ ปนธมมฺ า อสงกฺ เิ ลสิกาป อารมณของสังกเิ ลส

พระอภิธรรมปฎก ธรรมสังคณี เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 187 ปฏ ฐทิ ุกะหมวดท่ี ๑๓ มี ๑๘ ทกุ ะ คือ [๑๔] ๘๓-๑. ทัสสเนนปหาตัพพทกุ ะทสสฺ เนน ปาตพฺพา ธมฺมา ธรรมอันโสดาปตติมรรคประหาณน ทสสฺ เนน ปหาตพพฺ า ธมฺมา ธรรมอันโสดาปตตมิ รรคไมป ระหาณ ๘๔-๒. ภาวนายปหาตัพพทุกะภาวนาย ปหาตพฺพา ธมฺมา ธรรมอันมรรคเบอ้ื งสูง ๓ ประหาณน ทสฺสเนน ปหาตพพฺ า ธมมฺ า ธรรมอันมรรคเบือ้ งสงู ๓ ไมประหาณ ๘๕-๓. ทสั สเนนปหาตัพพเหตุกทุกะทสสฺ เนน ปหาตพฺพเหตกุ า ธรรมมสี มั ปยุตตเหตุอนั โสดาปตตมิ รรคธมมฺ า ประหาณน ทสสฺ เนน ปหาตพฺพเหตกุ า ธรรมไมมสี มั ปยุตตเหตุอนั โสดาปตติ-ธมฺมา มรรคจะประหาณ ๘๖-๔. ภาวนายปหาตัพพเหตกุ ทุกะภาวนาย ปหาตพฺพเหตกุ า ธรรมมีสัมปยุตตเหตุอนั มรรคเบ้ืองสูงธมฺมา ๓ ประหาณน ภาวนาย ปหาตพฺพเหตกุ า ธรรมไมมีสัมปยุตตเหตอุ ันมรรคเบือ้ งสูงธมมฺ า ๓ จะประหาณสวิตกฺ กา ธมฺมา ๘๗-๕. สวติ ักกทุกะอวิตกฺกา ธมมฺ า ธรรมมวี ติ ก ธรรมไมม ีวติ ก

พระอภิธรรมปฎก ธรรมสังคณี เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 188๘๘-๖. สวจิ ารทุกะสวิจารา ธมมฺ า ธรรมมวี ิจารอวจิ ารา ธมมฺ า ธรรมไมมีวิจาร๘๙-๗. สปั ปติกทุกะสปฺปตกิ า ธมฺมา ธรรมมีปต ิอปปฺ ติกา ธมมฺ า ธรรมไมม ีปติ๙๐-๘. ปติสหคตทกุ ะปตสิ หคตา ธมมฺ า ธรรมสหรคตดวยปต ิน ปต สิ หคตา ธมฺมา ธรรมไมส หรคตดวยปต ิ๙๑-๙. สขุ สหคตทกุ ะสุขสหคตา ธมมฺ า ธรรมสหรคตดวยสขุ เวทนาน สุขสหคตา ธมฺมา ธรรมไมสหรคตดวยสขุ เวทนา ๙๒-๑๐. อเุ ปกขาสหคตทกุ ะอุเปกขฺ า สหคตา ธมฺมา ธรรมสหรคตดว ยอเุ บกขาเวทนาน อเุ ปกขฺ าสหคตา ธมมฺ า ธรรมไมส หรตดวยอเุ บกขาเวทนา๙๓-๑๑. กามาวจรทกุ ะกามาวจรา ธมฺมา ธรรมเปนกามาวจรน กามาวจรา ธมฺมา ธรรมไมเปน กามาวจร๙๔-๑๒. รูปาวจรทุกะรปู าวจรา ธมมฺ า ธรรมเปน รปู าวจรน รูปาวจรา ธมฺมา ธรรมไมเ ปนรูปาวจร

พระอภิธรรมปฎ ก ธรรมสังคณี เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ท่ี 189 ๙๕-๑๓. อรปู าวจรทุกะอรปู าวจรา ธมมฺ า ธรรมเปนอรปู าวจรน รูปาวจรา ธมฺมา ธรรมไมเ ปนรูปาวจร ๙๖-๑๔. ปรยิ าปนนทุกะปรยิ าปนนฺ า ธมมฺ า ธรรมเปนปริยาปน นะอปรยิ าปนฺนา ธมมฺ า ธรรมเปน อปริยาปน นะ ๙๗-๑๕. นยิ ยานกิ ทุกะนิยฺยานิกา ธมมฺ า ธรรมเปนเหตนุ าํ ออกจากสังสารวัฏอนิยยฺ านกิ า ธมฺมา ธรรมไมเปน เหตุนําออกจากสงั สารวัฏ ๙๘-๑๖. นยิ ตทุกะนียตา ธมมฺ า ธรรมใหผลแนน อนอนิยตา ธมมฺ า ธรรมใหผ ลไมแ นนอน ๙๙-๑๗. สอตุ ตรทกุ ะสอตุ ตฺรา ธมมฺ า ธรรมมีธรรมอ่ืนยิ่งกวาอนตุ ตฺ รา ธมฺมา ธรรมไมมีธรรมอื่นย่ิงกวา๑๐๐-๑๘. สรณทกุ ะสรณา ธมมฺ า ธรรมเกิดกับกิเลสอรณา ธมฺมา ธรรมไมเกิดกับกิเลส อภิธรรมมาติกา ๑๐๐ ทกุ ะ จบ