เอกสารประกอบการสอนการพยาบาลพื้นฐาน E-Book

3.3.2 การปฏิบัตกิ ารพยาบาลในการสงตอ 1) ตรวจสอบความสมบรู ณของเอกสารการยาย (Transfer form) 2) ดูแลเสื้อผาที่สวมใสเพื่อปองกันการเปดเผยระหวางการสงตอ รวมทั้งอุปกรณตาง ๆ ท่ตี ิดอยกู ับผูป วยและตรวจสอบสงิ่ ของทีม่ ีคา 3) ใหการพยาบาลที่จำเปนกอนการเคลือ่ นยาย เชน การวัดสัญญาณชีพ การดูดเสมหะ เปน ตน 4) ทำการเคลื่อนยา ยดว ยพาหนะทีเ่ หมาะสมสำหรับผปู ว ย 5) ประเมินสภาพผูปวยอีกครง้ั กอนสงตอ ผูปว ย 6) ประสานงานกับหอผูปวยหรือโรงพยาบาลที่ทำการสงตอ เพื่อเตรียมความพรอมใน การรับผูปว ย 7) สงมอบบันทึกทางการพยาบาลและเอกสารสำคัญที่จำเปนสำหรับผูปวย เพื่อความ ตอเนอื่ งในการรกั ษา 8) การประเมินผลการพยาบาล ผูปวยและครอบครัวเขาใจในเหตุผลของการสงตอหรือ การยายผปู ว ยไปรับการรกั ษาในหอผูปว ยหรือโรงพยาบาลอ่ืน และผูปว ยปลอดภยั จากการสง ตอ 3.4 บทสรุป การรับใหม การจำหนาย การสงตอผูปวยเปนกระบวนการทำงานที่ตอเนื่องของพยาบาลที่ เริ่มตนจากการรับผูปวยไวในโรงพยาบาล มีการวางแผนการจำหนายผูปวยเพื่อใหสามารถจำหนาย ผูปวยไดอยางมีประสิทธิภาพ ผูปวยมีความพรอมในการดูแลตนเองอยางตอเนื่องที่บาน สามารถ จำหนายไดตามแผน กระบวนการทำงานทุกข้ันตอนมีความสำคัญ มีเปา หมายเพอื่ ใหผูป วยปลอดภัย 3.5 คำถามทายบท 1 ประวตั ิการเจ็บปวยปจ จบุ นั คอื ขอ ใด 1. Past illness 2. Family illness 3. Present illness (PI) 4. Chief complain (CC) 101

2 “อาเจยี น ถา ยเหลว 6 ชว่ั โมงกอนมาโรงพยาบาล” ประโยคนหี้ มายถงึ ขอใด 1. Past illness 2. Family illness 3. Present illness (PI) 4. Chief complain (CC) 3 “เคยผาตดั ไสต ่ิง เมอื่ 1 ปก อน” ประโยคนี้หมายถึงขอ ใด 1. Past illness 2. Family illness 3. Present illness (PI) 4. Chief complain (CC) 4 ประวัติยาเดิมที่ผปู ว ยเคยรบั ประทาน หมายถึงขอใด 1. Past illness 2. Family illness 3. Allergy history 4. Medication Reconciliation (MR) 5 การซกั ประวตั ิปจจุบนั หมายถึงใหผ ูปวยบอกเลาเรอื่ งใด 1. การเจบ็ ปวยต้ังแตเ ร่มิ มอี าการ 2. อาการทที่ ำใหตองมาโรงพยาบาล 3. อาการแพยา และ อาหารในปจ จบุ ัน 4. การแกไขอาการเบือ้ งตน ขณะเกิดการเจบ็ ปวย 6 การซักประวตั ิเกย่ี วกบั การหายใจ อยูแบบประเมนิ 11 pattern Gordon แบบแผนใด 1. แบบแผนการรบั รแู ละการดูแลสขุ ภาพ 2. กิจกรรมและการออกกำลงั กาย 3. การพกั ผอน นอนหลับ 4. สตปิ ญ ญาและการรับรู 102

7 การจำหนา ยผปู วยใชห ลกั การในขอ ใด 1. METHOD 2. MEETING 3. MODERN 4. MODTHE 8 คำสั่งการรักษา ใหรับประทานยา Brufen ครั้งละ 1 เม็ด วันละ 3 ครั้ง คำแนะนำเรื่องยาเมือ่ จำหนายผูป ว ยขอใดถกู ตอง 1. รับประทานยาใหครบทุกม้อื 2. รับประทานยาใหค รบทกุ ม้ือ หลงั อาหารทนั ที 3. รบั ประทานยาใหครบทุกม้อื หลังอาหารทันที ระวงั อาการปวดทอง 4. รับประทานยาใหค รบทุกม้ือ หลังอาหารทนั ที ระวังอาการปวดทอง เมอ่ื ยาหมดซื้อยา ทรี่ า นขายยา 9. กรณีศกึ ษา ผูปวยชายไทย อายุ 22 ป มาโรงพยาบาลดวยอาการ ปวดทองมากบริเวณดานขวา ปวด ตื้อ ๆ ทั่วทอง เปนมั้งแตเชา พยายามทำงานตอ จนรูสึกไมไหวทำงานไมได ปวดทองมาก คลื่นไส อาเจยี น เพ่อื รวมงานจงึ พามาสง โรงพยาบาล เวลา 14.00 น. สัญญาณชพี แรกรบั T = 39 องศาเซลเซียส, P 120 ครั้งตอนาท,ี RR 24 ครง้ั ตอนาที, BP 130/90 มลิ ลิเมตรปรอท แพทยรับการรักษาไวหอผูปวยศัลยกรรมชายสามัญ ไดรับการวินิจฉัยโรคเปน Appendicitis มแี ผนการรกั ษาจะทำผาตดั ในเชา วันรุงขึน้ ผปู วยไมมโี รคประจำตัวไมเ คยผาตัดมากอน ไมมปี ระวตั ิแพย าและอาหาร คำถาม 1) จงเขยี นบันทึกประวัตผิ ูปวยในรายงานผปู ว ยใน 2) หลังจากผาตัดไสติ่ง (appendicitis) 3 วัน ผูปวยอาการเริ่มดีขึ้น แผลผาตัดแหงดี แพทย อนญุ าตใหก ลบั บา นได จงวางแผนการจำหนายผูป วยรายนี้ 103

3.6 เอกสารอางอิง ณัฐสุรางค บุญจันทร และอรุณรัตน เทพนา. (2559). ทักษะพื้นฐานทางการพยาบาล. กรุงเทพฯ: หจก. เอน็ พเี พรส. สัมพันธ สันทนาคณิต, สุมาลี โพธิ์ทอง และสุภวรรณ วงศธีรทรัพย. (2558). ปฏิบัติการพยาบาล พน้ื ฐาน II. กรุงเทพฯ: บรษิ ทั บพิธการพมิ พ จำกดั . สุปราณี เสนาดิสัยและวรรณภา ประไพพานิช. (2558). การพยาบาลพื้นฐาน. กรุงเทพฯ : บริษัท จุด ทอง จำกดั สุภวรรณ วงศธีรทรัพย สุมาลี โพธิ์ทอง, และสัมพันธ สันทนาคณิต. (2558). ปฏิบัติการพยาบาล พืน้ ฐาน I.กรุงเทพฯ: บรษิ ัท บพิธการพิมพ จำกัด. อัจฉรา พุมดวง. (2559). การพยาบาลพื้นฐาน : ปฏิบัติการพยาบาล. กรุงเทพฯ: โรงพิมพแหง จฬุ าลงกรณ มหาวิทยาลยั . อภิญญา เพียรพิจารณ (2556). คูมือปฏิบัติการพยาบาลเลม 1. ฉบับปรับปรุงครั้งท่ี 1, กรุงเทพฯ : บริษทั ธนาเพรส จำกัด. อภิญญา เพียรพิจารณ (2558). คูมือปฏิบัติการพยาบาลเลม 2. ฉบับปรับปรุงครั้งที่ 1, กรุงเทพฯ : บรษิ ัท จรัลสนทิ วงศการพมิ พ จำกดั . Nettina SM. (2 0 1 4 ) . Manual of Nursing Practice. Philadelphia: Williams &Wilkins Lippincott. Patricia A. Potter. (2 0 1 3 ) . Fundamentals of Nursing 8 th ed. St. Louis, Mo : Mosby Elsevier. Taylor ll. (2015). Fundamental of Nursing .8th ed. Philadelphia: Walters Kluwer. 104

แผนบรหิ ารการสอนประจำบทที่ 4 หลักการและเทคนิคพยาบาลพื้นฐาน ในการวดั และประเมินสัญญาณชีพ หวั ขอเนอ้ื หาประจำบท 1. ความสำคญั ของการวัดและประเมินสญั ญาณชีพ 2. หลกั การวัดและประเมนิ สญั ญาณชีพ 3. การบันทกึ สัญญาณชพี ในรายงานผปู ว ย จำนวนชวั่ โมงท่ีสอน: ภาคทฤษฎี 2 ช่ัวโมง วตั ถุประสงคเ ชิงพฤติกรรม 1. บอกความสำคญั ของการวดั และประเมินสัญญาณชพี 2. อธบิ ายวธิ กี ารการวดั และประเมนิ สญั ญาณชีพ 3. ระบุหลักการบันทึกสญั ญาณชพี ในรายงานผูปวย วิธสี อนและกิจกรรมการเรียนการสอน 1. วิธีสอน 1.1 บรรยายแบบมสี วนรว ม 1.2 อภปิ รายกลมุ ยอ ย 1.3 ยกตัวอยางกรณศี ึกษาเพื่อการอภปิ ราย 2. กิจกรรมการเรียนการสอน 2.1 บรรยายเรื่อง การประเมินสัญญาณชีพ (vital signs) อุปกรณที่เกี่ยวของ หลักการวัด และบนั ทึกสัญญาณชพี 2.2 ยกตัวอยางกรณีศกึ ษาและใหผูเ รียนรวมกันบนั ทึกสญั ญาณชพี ในแบบฟอรม การบันทกึ สัญญาณชีพ 2.3 ผเู รยี นรวมกันสรปุ การเรยี นรู 105

สื่อการเรียนการสอน 1. เอกสารประกอบการสอน 2. โปรแกรมสำเรจ็ รูป Power Point Presentation 3. โจทยตัวอยางกรณีศึกษา 4. แบบฟอรมการบันทึกสญั ญาณชพี 5. VDO การสอนเพ่ือการทบทวนเนอี้ หา การวดั ผลและประเมินผล 1. การเขาชน้ั เรียนรวมกบั การสงั เกตพฤตกิ รรมการเรียน 2. การสังเกตการมีสว นรวมในอภิปรายและตอบคำถาม 3. ผลการบนั ทกึ สญั ญาณชพี ตามโจทยส ถานการณ 4. การทำแบบฝก หดั ทา ยบท 5. การสอบกลางภาค 106

บทท่ี 4 หลักการและเทคนิคพยาบาลพ้ืนฐาน ในการวัดและประเมินสัญญาณชีพ การประเมินสัญญาณชีพเปนหนงึ่ ในขั้นตอนของการประเมินภาวะสุขภาพของผูปวยซ่ึงเปน ขัน้ ตอนแรกของกระบวนการพยาบาลเพอ่ื ใหไ ดข อมูลเบื้องตนสำหรบั การวางแผนการพยาบาล 4.1 ความสำคญั ของการวัดและประเมนิ สัญญาณชพี การวัดและประเมินสัญญาณชีพ (Vital signs) เปนกิจกรรมที่จำเปนในการประเมินผูปวย ท้งั ในโรงพยาบาล ชุมชน สำหรบั การประเมินสญั ญาณชพี ในกรณที ผี่ ปู ว ยรักษาในโรงพยาบาลโดยปกติ ประเมินทุก 4 ชั่วโมง ไดแก 6.00, 10.00, 14.00, 18.00, 22.00, 2.00 น. ยกเวนผูปวยที่มีความ ผิดปกติ เชน ผูปวยอยูในภาวะช็อค อาจวัดถี่ขึ้นหรือถาผูปวยอยูในระยะพักฟน อาจประเมินทุก 6 ชั่วโมงก็ได พจิ ารณาเปนระยะๆ ไป การวัดและประเมินสัญญาณชีพมีสิ่งที่ตองประเมินทั้งหมด 5 อยาง หรือเรียกวา 5 Vital signs ประกอบไปดวย 1) อุณหภูมิรางกาย (Temperature) 2) ชีพจร (Pulse rate) 3) อัตราการ หายใจ (Respiration rate) 4) ความดันโลหติ (Blood pressure) 5) ความปวด (pain score) 4.2 หลักการวัดและประเมนิ สัญญาณชีพ 4.2.1 การวัดอณุ หภมู ริ า งกาย (Temperature measurement) อุณหภูมิรางกาย หมายถึง ปริมาณพลังงานจลนที่เกิดขึ้นในหนึ่งหนวยโมเลกุล มีสัดสวน เทากบั ปริมาณความรอนทส่ี ะสมอยูในรางกาย วัดไดมีหนวยเปนองศาเซลเซียส (degree Celsius) การวัดอุณหภูมิรางกายโดยใชเทอรโมมิเตอร (thermometer) บันทึกระบุเปน องศา เซลเซียส (o C) ในวยั ผูใ หญส ามารถวัดไดทางปากและทางรักแร ในเด็กทารกจะวดั ทางทวารหนกั 107

ก. ข. ค. รูปภาพที่ 4-1 แสดงปรอทวดั ไข ก. ปรอทวดั ไขแบบแกว (glass thermometer) ข. ปรอทวัดไขแบบดิจติ อล (digital Thermometer) ค. ปรอทวัดไขทางทวารหนักสำหรักทารก (baby Thermometer ) 4.2.1.1 หลกั การวัดอุณหภมู ิรางกาย 1) กรณีใชปรอทแกว ตองสลัดปรอทลงกระเปาะหรือใหตำกวา 35.5 ๐C เพื่อให ระดบั ปรอทกอนวดั อยูตำ่ กวา อุณหภูมริ า งกายท่ปี กติ 2) การวัดอุณหภูมิทางปาก (Oral temperature measurement) ใชในผูที่รูสึกตัว ดี เทานน้ั เนอื่ งจากตอ งวางปลายปรอททเี่ ปน กระเปาะทมี่ ีปรอทบรรจุอยบู ริเวณใตล ิ้นระหวางเนื้อเย่ือ พงั ผืดใตล นิ้ (frenulum) และใหผูปว ยอมปรอทไวและปดปากใหส นทิ ทิง้ ไว 3-5 นาที ซ่งึ หากผูปวยไม รูสกึ ตัว สบั สน อาจทำใหก ัดปรอทวัดไขห รือปรอทวัดไขต กแตกเสียหายได 3) การวัดอุณหภูมิทางรักแร (Axillary temperature measurement) ใหสอด ปรอทเขาใตรักแร ใหก ระเปาะปรอทอยบู ริเวณกลางรักแรพอดี เพือ่ ใหป รอทไดสัมผสั กบั เสนเลือดท่ีไป เล้ียงบริเวณรกั แร (axillary blood supply) ทำใหไดคา ปรอทท่ีถกู ตอง ถา รักแรช้นื ใหใชผาซบั ใหแหง เพราะความชื้นจะทำใหไดคาอุณหภูมิต่ำกวาคาจริง ใหผูปวยหนีบปรอทไวประมาณ 5 นาที (สำหรับ เทอรโมมิเตอรแบบอิเล็กทรอนิก จับ probe ใหอยูในตำแหนงจนกระทั่งไดยินเสียงสัญญาณดังขึ้น อุณหภมู ิจะปรากฏอยบู นจอมอนเิ ตอร) จึงคอ ยอา นคาอุณหภูมิรา งกาย 4) การวัดอุณหภูมิทางทวารหนัก (Anal temperature measurement) ในเด็ก ทารก ตองหลอลื่นดวยวาสลีนหรือสารหลอลื่น K-Y jelly ที่ปลายดานกระเปาะเทอรโมมิเตอร ยาว ประมาณ 1-1.5 นิ้ว เพอ่ื ลดการระคายเคืองขณะใสป รอทเขาไปทางทวารหนัก โดยกอ นการวัดตองจัด ทา ใหผ ูปว ยนอนตะแคงไปดานใดดานหนง่ึ ใหผูป วยหายใจเขาออกชาๆ ลึกๆ เพ่อื ใหร สู ึกผอนคลาย ซึ่ง จะทำใหกลา มเน้ือหูรูดชั้นนอกของทวารหนกั คลายตวั 108

4.2.1.2 คา ปกติของอุณหภมู ิรา งกาย คาปกติของอุณหภูมิรางกายในผูใหญอยูระหวาง 35.8 – 37.5 oC (Patricia A. Potter., 2013) กรณีการวดั อุณหภมู ิในตำแหนงท่ีไมใ ชอุณหภมู ิในสว นแกน (core temperature) คืออุณหภูมิ ในสวนลึกของรางกายมีความจำเปนตองปรับคากอนการแปรผลและบันทึกขอมูล ดังรายละเอียดใน ตารางที่ 4.2.1.2 ตำแหนง คา เฉลย่ี อุณหภมู ิปกติใน การปรบั คา อุณหภูมิ ผูใหญ (0C) ทางปาก (Oral) 37 - ทางทวารหนัก(Rectal) 37.5 คา ท่วี ดั ได ลบดว ย 0.5 oC ทางรกั แร (Axillary) คา ทว่ี ดั ได บวกดวย 0.5 oC ทางหู (Tympanic) 36.5 ทางหนา ผาก(Temporal artery) - 37.5 - 37.5 ตารางท่ี 4-1 แสดงตำแหนงท่วี ัดอุณหภมู แิ ละคา เฉล่ียของอณุ หภมู ิปกติ ดดั แปลงจาก Patricia A. Potter. (2013) 4.2.2 การวัดชีพจร (pulse measurement) ชีพจร (pulse) เปนคาที่เกิดจากหัวใจบีบตัวไลเลือดจากหัวใจเขาสูหลอดเลือดแดงใหญ (aorta) ผา นไปยงั เสนเลือดแดงท่เี ลก็ กวา ทำใหผนงั หลอดเลอื ดแดงขยายพองออกซึ่งสามารถสัมผัสได โดยใชมือวางไวตรงตำแหนงของเสนเลือด อัตราการเตนของชีพจร (pulse rate) จะนับเปนจำนวน ครงั้ ตอนาที (beat per minute, bpm) อตั ราการเตนของชีพจรท่ีเร็วกวาปกติ เรยี กวา tachycardia ถา ชากวาปกตเิ รียก bradycardia 4.2.2.1 หลักการวัดชีพจร 1) การวัดชีพจรดวยการวางปลายนิ้วช้ี นิ้วกลาง นิ้วนาง เบา ๆ ตรงบริเวณหลอดเลือดที่ ตองการวัด แลวนับอัตราการเตนของชีพจรใหครบ 1 นาที กรณีคาที่นับไดเปนเลขคี่ใหปดเปนเลขคู โดยสามารถปดขน้ึ หรอื ปด ลงก็ได 2) การวัดชีพจรเพื่อใหสามารถนำขอมูลการประเมินที่ไดมาใชในการวางแผนการพยาบาล ไดอยา งครอบคลุมตองประเมนิ ใหครบ 4 ดาน ดงั นี้ 109

(1) อตั ราชพี จร (Pulse rate) เปน จำนวนครั้งของการเตน ของชีพจร โดยในผูใหญจะอยู ระหวา ง 60-100 ครั้ง/นาที อัตราชพี จรเปน สิง่ ทต่ี องนำไปบันทึกในใบจดุ ปรอท (2) จังหวะชีพจร (Pulse rhythm) เพื่อประเมินความสม่ำเสมอของจังหวะชีพจร ซึ่ง อาจมจี ังหวะชีพจรแบบสม่ำเสมอ (regular) หรือไมส มำ่ เสมอ (irregular) ไดซ ่งึ หากประเมินพบความ ผิดปกติของจังหวะชีพจรจะมีการคนหาสาเหตุตอไป (3) ความแรงของชีพจร (Pulse amplitude) ประเมินความแรงของชีพจรที่มากระทบ มือ โดยอาจเปนแบบมีความแรงปกติ (strong) หรือชีพจรที่เบา (weak) อาจพบในผูปวยที่มีอาการ ออ นเพลยี ผูปวยทอ่ี ยูในภาวะใกลช อ็ ค เปน ตน (4) ความเทากันของชีพจรท้ัง 2 ขางเปรียบเทียบกัน (equality) ใชสำหรับประเมินการ ไหลเวียนของเลอื ดไปยงั อวยั วะสว นปลาย รยางคแขน ขา 4.2.2.2 คา ปกตขิ องชีพจร คา ปกตขิ องชีพจรในวยั ผูใหญเทากบั 60-100 ครงั้ ตอ นาที (beat/minute (bpm) โดยหาก ชีพจรเร็วกวา 100 ครั้งตอนาที เรียกวา Tachycardia และ ชีพจรชากวา 60 ครั้งตอนาที เรียกวา Bradycardia ซ่ึงความผดิ ปกติบงบอกถึงภาวะสขุ ภาพทเ่ี ปล่ียนแปลง 4.2.3 การวัดอัตราการหายใจ (Respiratory measurement) การหายใจ (respiration) ประกอบดวย การหายใจเขา (inspiration or inhalation) และ การหายใจออก (expiration or exhalation) ขณะหายใจแตละครง้ั รา งกายจะไดรบั O2 จากภายนอก และระบาย CO2 ออกจาการางกาย ขั้นตอนการแลกเปลี่ยน O2 และ CO2 ระหวางปอดและเสนเลอื ด เราเรียกวา external respiration สวนการแลกเปลย่ี น O2 และ CO2 ระหวางเลอื ดและเซลลรางกาย เรียกวา internal respiration or tissue respiration 4.2.3.1 หลกั การอัตราการหายใจ อัตราการหายใจหรือ Respiration rate (RR) สามารถวัดไดโดยนับการหายใจเขา (inspiration or inhalation) และการหายใจออก (expiration or exhalation) นับเปน 1 ครั้ง 4.2.3.2 คา ปกติของอตั ราการหายใจ คาปกติ 16 -24 ครั้งตอนาที (breath per minute, bpm) อัตราการหายใจเร็วเกินไป มากกวา 24 ครงั้ ตอ นาที เรียกวา Tachypnea หายใจนอ ยกวา 16 คร้ังตอ นาที เรยี กวา Bradypnea 110

4.2.4 การวัดความดันโลหิต (Blood pressure measurement) ความดันโลหิต (Blood pressure, BP) เปนแรงดันเลือดที่กระทำตอ ผนังของหลอดเลือด ซึ่ง เลือดจะไหลจากบริเวณที่มีแรงดันสูงไปสูบริเวณที่มีแรงดันต่ำ วัดคาไดโดยเครื่องวัดความดันโลหิต (Sphygmomanometer) หนวยทใี่ ชวดั ความดันโลหิตคือ มิลลิเมตรปรอท (mmHg) หมายถงึ ความ ดนั ท่สี ามารถดนั ปรอทใหส งู ขน้ึ เปนก่ีมิลลิเมตร โดยคา ความดนั โลหติ มี 2 คา ดงั น้ี Systolic blood pressure (SBp) หมายถึง แรงดันเลือดที่เกิดจากหัวใจบีบตัว ทำใหไดคา ความดนั โลหิตตวั บน Diastolic blood pressure (DBp) หมายถึง แรงดันเลือดที่เกิดจากหัวใจคลายตัว ทำใหได คาความดันโลหิตตัวลา ง 4.2.4.1 หลกั การวัดความดันโลหิต 1) เลือกแขนขางที่จะวัดความดันโลหิต ควรเลือกแขนที่ไมไดรับบาดเจ็บหรือไมมีสาย นำ้ เกลอื ไหลอยู ตำแหนง ที่หา มวดั ความดันโลหิต เพ่ือปองกนั ไมใหเกิดปญหาเลือดไหลเวียนไมสะดวก ดังน้ี (1) แขนที่ไดรับการทำทางเบี่ยงหลอดเลือด ชนิด AV- shunt และ AV fistula สำหรับฟอกเลือดดวยเคร่อื งไตเทียม (2) แขนขางที่ผูปวยไดรับการผาตัดเตานมและเลาะตอมเหลือง (Modified radical mastectomy: MRM) 2) ควรพันผา ของเคร่อื งวัดความดนั โลหิต (cuff) รอบแขนเหนอื บริเวณเสนเลอื ดแดงเบร เคียล (brachial artery) ใหขอบผาดานลางอยูเหนือบริเวณขอพับของขอศอก (antecubital fossa) ขึ้นไปอยางนอย 2 เซนตเิ มตร พันใหแ นนพอดี โดยใหสายยางทั้ง 2 อยูระหวา งเสน เลือดแดงเบรเคียล (brachial artery) 3) ในกรณีที่ไมทราบคาความดันโลหิตของผูปวยมากอน หาคาประมาณความดันซีสโต ลคิ (systolic pressure) ของผูป วยโดยวางปลายนว้ิ ลักษณะเดียวกบั การจบั ชพี จร แลวหมนุ บิดเกลยี ว ใหแนน บีบลูกยางใหระดับปรอทสูงขึ้นจนกวาชีพจรจะหายไป พรอมอานคาประมาณความดันซีสโต ลิค ณ จดุ นนั้ 111

4) การบีบลูกยางควรบีบใหระดับปรอทสูงขึ้น 150-180 มิลลิเมตรปรอท หรือเกินกวา คาประมาณความดนั ซีสโตลิคของผปู ว ยหรือคา ความดนั ซีสโตลคิ ของผูปว ยที่วัดไดครัง้ สุดทายข้ึนไปอีก 20 มลิ ลเิ มตรปรอท 5) การปลอยลมออกจากลูกยางตองคอยๆ หมุนเปดเกลียวใหลมออกชาๆ และตั้งใจฟง เสียงตุบแรกที่ไดยินคือ คาความดันซีสโตลิคและเสียงตุบสุดทายกอนเสียงหายไปคือ คาความดันได แอสโตลคิ 4.2.4.2 คาปกติของความดนั โลหติ คาปกติของความดันโลหิตในผูใหญเทากับ 120/80 mmHg หากคาความดันโลหิตที่สูง มากกวา 120/80 mmHg เรยี กวา “Hypertension” โดยเกณฑของ American Heart Association and American stroke association กับกองโรคไมติดตอ กระทรวงสาธารณสุขของประเทศไทยมา คาที่แตกตางกันเล็กนอย ในที่นี้ไดยึดตามเกณฑของ กองโรคไมติดตอ กระทรวงสาธารณสุข ดังแสดง ในตารางท่ี 4.1.4 สำหรบั คา ความดันโลหิตที่ตำ่ กวา 120/80 mmHg เรยี วา “Hypotension” ทั้งนี้ หากคาความดันโลหติ ท่ีนอยกวา 90/60 mmHg หมายถึงอยูปวยเริ่มเขาสูภาวะ Shock มีความเสี่ยง ตอ การเสยี ชวี ิตได การแบง หมวดหมูตาม ความดันโลหติ ตัวบน ความดนั โลหติ ตวั ลา ง คา ความดันโลหติ (Systolic blood pressure) (Diastolic blood pressure) ความดนั โลหติ สงู ระยะวิกฤต ≥ 180 mmHg ≥ 110 mmHg ความดันโลหติ สูง ระยะท่ี 2 160–179 mmHg 100-109 mmHg ความดนั โลหิตสงู ระยะท่ี 1 140-159 mmHg 90-99 mmHg ความดนั โลหติ สูงกวา ปกติ 130- 139 mmHg 85-89 mmHg ความดันโลหิตปกติ 120 -129 mmHg 80-84 mmHg ความดนั โลหิตต่ำกวา ปกติ 91 – 119 mmHg 61-79 mmHg ความดนั โลหติ ต่ำ ระยะวิกฤต ≤ 90 mmHg ≤ 60 mmHg ตารางท่ี 4-2 แสดงการแบงหมวดหมูตามคาความดันโลหติ ทีม่ า : กองโรคไมต ดิ ตอ กระทรวงสาธารณสขุ , 2564 112

4.2.5 การประเมนิ ความปวด (pain measurement) ความปวด (pain) เกิดจากการที่เนื้อเยื่อถูกทำลายจากการบาดเจ็บหรือการผาตัดทำให เกิดการกระตุนสารกอการอักเสบ (Pro-inflammatory ) และสารเคมีตัวกลาง (mediator) เชน histamine, substance P และ prostaglandin กระตุนปลายประสาทรับความรสู ึกและสงสัญญาณ ผานทางวถิ ีการนําความปวด (pain impulse pathway) บรเิ วณไขสันหลังสวนดอรซัล ฮอรน (dorsal horn) เกิดการเปลี่ยนแปลงการรับรูความปวด ขีดความทนตอความปวด (pain threshold) ลดลง มี ความไวตอความปวด (pain sensitivity) โดยความรุนแรงของความปวดขึ้นอยูกับความรุนแรงของ การบาดเจ็บของเนื้อเยื่อ ทําใหมีการกระตุนตัวรับความปวด (nociceptors) อยางตอเนื่องและมีการ รบั รูความปวดเพิ่มมากขึ้นแมในขณะพัก (อตภิ ัทร พรมสมบตั ิ และคณะ, 2563) การอธิบายความปวดยังสามารถอธิบายไดดวยทฤษฎีควบคุมประตู (Gate control theory) (พรทิพย พรหมแทนสุด สุทธีพร มูลศาสตร และดนัย หีบทาไม, 2561) ซึ่งอธิบายการนำ สัญญาณความปวดวา บุคคลมีเสนประสาทที่นำสงสัญญาณประสาทไดแก 1) เสนประสาทขนาดใหญ ชนิด A-alpha fibers รับสัญญาณจากการสัมผัส แรงกด อุณหภูมิ ฯลฯ และ 2) เสนประสาทขนาด เล็ก ชนิด A-delta fibers และ C fibers เปนตัวรับสัญญาณความเจ็บปวดจากระบบประสาทสวน ปลายและสง ผานสัญญาณไปที่เซลล substantial gelantinosa (SG cell) ที่ไขสันหลงั เมื่อเซลลนี้ถูก กระตนุ สญั ญาณปวด จะถูกสง ไปท่ี T cell ใหท ำงาน หรอื ในทางตรงขาม SG cell สามารถยับยั้งการ ทำงานของ T cell ได กลไกนี้จึงเปรียบเสมือนประตูควบคุมการปดหรือการเปดประตูของไขสันหลัง (Neurological gates) วาจะยอมใหสัญญาณปวดถูกสงตอไปผาน spinothalamic tract ขึ้นสูสมอง หรือไม หากสัญญาณปวดเขา สูสมอง รา งกายจะรับรคู วามปวดได ดังแสดงในรูปภาพท่ี 4.1.5 รปู ภาพท่ี 4-2 ทฤษฎีควบคุมประตู (Gate control theory) ท่มี า: https://www.sciencephoto.com/ 113

4.2.5.1 หลกั การประเมินความปวด การประเมินความปวดใชเครือ่ งมือที่เรยี กวา Pain scale วัดความรูสึกของผูปวยตอการ รับรูความเจ็บปวด แบบประเมินมีหลายแบบตามความเหมาะสม เชน Numerical Rating Scale, Face scale รวมทั้งแบบประเมินความปวดในเด็กดวยแบบประเมิน Children's Hospital of Eastern Ontario Pain Scale (CHEOPS) การเลอื กใชเ คร่อื งมอื ประเมนิ ความปวด 1) กรณีผูปวยที่เขาใจความหมายของตัวเลขและสามารถประเมินความปวดเปน ตวั เลขได เชน ผใู หญหรอื เดก็ อายุ 6 ปข้ึนไป ควรประเมนิ ความปวดดว ยมาตรวัดความปวดดวยตัวเลข (Numerical Rating pain Scale: NRS) โดยมีคะแนนตั้งแต 0-10 คะแนน คะแนน 0 หมายถึง ไมมี อาการปวด คะแนน 10 หมายถึง ปวดมากทีส่ ดุ แบงระดบั ความปวด ดังน้ี 0 คะแนน หมายถึง ไมม ีอาการปวด (no pain) 1-3 คะแนน หมายถงึ ปวดเลก็ นอ ย (mild pain) 4-6 คะแนน หมายถงึ ปวดปานกลาง (moderate pain) 7-10 คะแนนหมายถึง ปวดรนุ แรง (severe pain) รปู ภาพที่ 4- 3 แสดงแบบประเมิน pain scale ทมี่ า: https://www.freepik.com 114

2) กรณีผูปวยที่ไมสามารถเขาใจความหมายของตัวเลข สามารถใชแบบประเมิน Children's Hospital of Eastern Ontario Pain Scale (CHEOPS) หรอื Wong Baker FACES Pain Rating Scale 3) กรณีผูปวยที่ไมสามารถบอกความปวดได ผูปวยระดับความรูสึกตัวลดลง หรือ ผูปวยวิกฤต สามารถใชเครื่องมือ Behavior Pain Scale หรือ Critical care Pain Observation Tool ได 4.2.5.2 คาปกตกิ ารประเมินความปวด ผูปวยทุกรายควรไดรับการบรรเทาความปวดอยางเหมาะสม โดยภายหลังไดรับการ พยาบาลเพื่อบรรเทาความปวดแลว คาเปาหมายของระดับความปวด ควรลดลงนอยเหลือ ≤ 3 คะแนน (ราชวิทยาลัยวิสัญญีแหงประเทศไทยและสมาคมการศึกษาเรื่องความปวดแหงประเทศไทย, 2562) สญั ญาณชพี คา ปกติ (ในผูใหญ) อปุ กรณในการวัด Temperature 35.8 -37.5 0C -ใชปรอทวดั ไข วดั ทางรกั แร ใตล ิน้ หรือทาง (T) คำศัพททเี่ กยี่ วขอ ง ทวารหนัก ตามความเหมาะสม แลว อานคา อุณหภมู ิ - Fever / Hyperthermia รางกาย หมายถึง มีไข อุณภูมิรางกาย มากกวา 37.5 0C - Hypothermia ห ม า ย ถึ ง อุณหภูมิรางกายต่ำกวาปกติ อาจ เกิดภาวะชอ็ ก Pulse rate 60-100 beat/minute (bpm) -สัมผัสไดโดยใชมือวางไวตรงตำแหนงของ (RR) ชพี จร คำศัพททเี่ กีย่ วขอ ง เสนเลือด เชน บริเวณขอมือ (radial - Tachycardia หมายถึง ชีพจร pulse) อัตราการเตนของชีพจรจะนับเปน เรว็ กวา 100 คร้งั ตอนาที จำนวนคร้งั ตอ นาที (beat/minute) - Bradycardia หมายถึง ชีพจร ชากวา 60 ครง้ั ตอนาที 115

สัญญาณชพี คาปกติ (ในผูใหญ) อุปกรณใ นการวัด Respiration 1 6 – 2 4 breath /minute - สังเกตแขนของผูปวยที่วางไวบนหนาอก rate (RR) (bpm) หรือมือผูวัดที่วางไวบนผนังหนาอกหรือ อัตราการหายใจ คำศัพทท่ีเกี่ยวของ หนาทองของผูปวยขยับขึ้นลงตามจังหวะ - Tachypnea หมายถึง หายใจ การหายใจเขาและออก นบั เปน 1 ครง้ั โดย เร็วเกินไป มากกวา 24 breath นับการหายในใหครบ 1 นาที /minute - Bradypnea หมายถึง หายใจ นอยกวา 16 breath /minute Blood 120/80 mmHg -ใชผ า พัน (cuff) ของเคร่ืองวัดความดัน pressure (BP) คำศพั ทท ่ีเกี่ยวขอ ง โลหิต (Sphygmomanometer) พนั เหนือ ความดนั โลหติ - Hypertension หมายถึง คา บรเิ วณขอ พบั ของขอศอก (antecubital ความดันโลหิตมากกวา 130/85 fossa) ข้ึนไปอยางนอย 2 เซนติเมตร วางหู mmHg. ฟง (Stethoscope) บริเวณตำแหนง - Hypotension ห ม า ย ถ ึ ง ค า brachial artery บีบลูกยางดวยองุ มอื ให ความดันโลหิตนอยกวา 120/80 ระดบั ปรอทสูงข้นึ 150-180 มิลลเิ มตร mmHg. ปรอท หรือเกินกวาคาประมาณความดันซีส -Shock หมายถึงคาความดัน โตลคิ ของผปู ว ยหรอื คาความดันซีสโตลคิ โลหิตนอยกวา 90/60 mmHg. ของผูปวยทว่ี ดั ไดค ร้งั สดุ ทายขึ้นไปอีก 20 เสยี่ งตอ การเสยี ชีวติ มิลลเิ มตรปรอท แลว คอยๆ หมนุ เปด เกลยี วใหลมออกชาๆ ฟงเสียงตุบแรกท่ีได ยินคือ คาความดันซสี โตลิคและเสยี งตบุ สุด ทายกอนเสียงหายไปคอื คาความดนั ได แอสโตลิค 116

สญั ญาณชีพ คาปกติ (ในผูใหญ) อปุ กรณใ นการวดั Pain score - ≤ 2 คะแนน - ใหผูปวยประเมินตนเองแลวบอกเปน คะแนนความ คำศพั ทท ่เี กยี่ วขอ ง ระดบั คะแนน ปวด - severe pain ห ม า ย ถ ึ ง ค า คะแนนความปวดตั้งแต 7 คะแนนข้นึ ไป ตารางที่ 4-2 แสดงการสรปุ การวดั สญั ญาณชีพ คาปกตแิ ละอปุ กรณในการวดั 4.3 การบนั ทกึ สัญญาณชพี ในรายงานผูป ว ย หลักการบันทกึ สัญญาณชีพในรายงานผูปว ย มีรายละเอียด ดังนี้ 4.3.1 การบันทกึ อุณหภูมริ างกายในฟอรม ปรอท โดยเคร่ืองหมาย  ใชหมึกสนี ้ำเงิน กรณี บันทึกอณุ หภมู ิรา งกายภายหลังการเชด็ ตวั ลดไข ใหเขยี นจุดไขปลาสีนำ้ เงนิ จุดลงมาจากตำแหนง เดิม 4.3.2 การบันทึกคา ชีพจรลงในฟอรมปรอท โดยเครอื่ งหมาย  สแี ดง 4.3.3 การบนั ทึกอตั ราการหายใจ เขียนอตั ราการหายใจในชองของ Respiration 4.3.4 การบันทกึ ความดนั โลหิต เขยี นคาความดนั โลหติ ในชองของ Blood pressure 4.3.5 การบันทึกคะแนนความปวด โดยเครื่องหมาย  ในชองของ pain score (การใชสี ของหมึกขึ้นกบั ขอกำหนดของแตละโรงพยาบาล เชน สีเขยี ว สีนำ้ เงิน) ตัวอยาง การบันทึกสัญญาณชีพ โจทยส ถานการณ 10.00 น. T = 38.8 0C, PR = 84 bpm, RR = 22 bpm, BP = 130/84 mmHg, PS = 2 10.30 น. ภายหลังเข็ดตัวลดไข T = 37.8 0C 14.00 น. T = 36.8 0C, PR = 72 bpm, RR = 18 bpm, BP = 120/80 mmHg, PS = 0 117

รูปภาพที่ 4-4 แสดงการการบันทกึ สญั ญาณชพี ตามโจทยต ัวอยา ง 118

4.4 บทสรปุ การวัดและประเมินสัญญาณชีพ เปนทักษะที่พยาบาลวิชาชีพตองใชในการประเมินผูปวย อันเปนการรวบรวมขอมูลปญหาทางการพยาบาล และการวางแผนการพยาบาลตามหลักการของ กระบวนการพยาบาล การเขาใจถึงหลักการวัดและประเมินสัญญาณชีพ การเลือกใชเครื่องมือท่ี เหมาะสม วิธีการวัดและประเมินอยางถูกตองนั้นเปนสิ่งสำคัญอยางยิ่ง นอกจากนี้ความรูความเขาใจ เกี่ยวกกับคาปกติของสัญญาณชีพจะทำใหการวางแผนการพยาบาล การประเมินผลทางการพยาบาล ไดถ ูกตอ งเหมาะสมกบั ปญหาสขุ ภาพของผปู วย 4.5 คำถามทา ยบท 1 Fever หมายถึง อณุ ภมู ิรา งกายในขอใด 1. 36.8 0C 2. 36.9 0C 3. 37.4 0C 4. 37.7 0C 2 Pulse = 110 bpm หมายถึงขอใด 1. Bradypnea 2. Tachypnea 3. Bradycardia 4. Tachycardia 3 วิธีการนับ Respiration rate ขอ ใดถูกตอ ง 1. หายใจเขา หายใจออก นับ 1 ครง้ั 2. หายใจเขา นับ 1 ครงั้ หายใจออก นับ 1 คร้งั 4 BP = 80/50 mmHg หมายถงึ ขอ ใด 1. ความดนั โลหติ ปกติ 2. ความดันโลหิตตำ่ กวา ปกติ 3. ความดันโลหติ ตำ่ มาก มภี าวะชอ็ ก 119

5 BP = 120/80 mmHg ตวั เลข 80 หมายถงึ ขอใด 1. Systolic BP 2. Diastolic BP 6 ผูป ว ยหลงั ทำผาตัดเตา นมขวาและเลาะตอ มน้ำเหลือง ควรวดั ความดันโลหติ ที่ตำแหนงใด 1. แขนขวา 2. แขนซาย 3. ขาขวา 4. ขาซาย 7 คา ความดันโลหติ ในขอ ใด หมายถงึ Hypertension stage 2 1. 128/80 mmHg 2. 136/84 mmHg 3. 144/98 mmHg 4. 180/90 mmHg 8 ผปู วยเด็กอายุ 10 ป เรียนหนังสืออยชู น้ั ป. 4 ควรใชแ บบประเมนิ ความปวดในขอ ใด 1. CHEOPS 2. Face scale 3. Digital rating scale 4. Number rating scale 9 การบนั ทึกชีพจรในฟอรมปรอท ตองใชห มกึ สีใด 1. สดี ำ 2. สแี ดง 3. สีเขยี ว 4. สีน้ำเงนิ 120

10 การบันทึกคะแนนความปวดในฟอรมปรอท ตอ งบันทึกอยา งไร 1. ใชเครื่องหมาย สีแดง 2. เขียนตัวเลขคา คะแนนดวยหมึกสแี ดง 3. เขยี นตวั เลขคาคะแนนดวยหมกึ สแี ดง 4. ใชเครอื่ งหมาย สเี ขยี วหรือตามท่หี นว ยงานกำหนด 4.6 เอกสารอางองิ กองโรคไมติดตอ กระทรวงสาธารณสุข. (2564). ระดับความดันโลหิต. สืบคนจาก http://www.thaincd.com/ ณัฐสุรางค บุญจันทร และอรุณรัตน เทพนา. (2559). ทักษะพื้นฐานทางการพยาบาล. กรุงเทพฯ: หจก. เอ็นพเี พรส. พรทิพย พรหมแทนสุด สทุ ธีพร มูลศาสตร และดนยั หีบทา ไม. (2561). ประสิทธิผลของโปรแกรมการ จัดการความปวดรวมกับการปรับสิ่งแวดลอมในผูสูงอายุขอเขาเสื่อม. วารสารพยาบาล, 67(4), 34-43. ราชวิทยาลัยวิสัญญีแหงประเทศไทยและสมาคมการศึกษาเรื่องความปวดแหงประเทศไทย. (2562). แนวทางการพัฒนาการระงับปวดเฉียบพลันหลังผาตัด ฉบับที่ 2. สืบคนจาก http://www.anesthai.org สัมพันธ สันทนาคณิต, สุมาลี โพธิ์ทอง และสุภวรรณ วงศธีรทรัพย. (2558). ปฏิบัติการพยาบาล พ้ืนฐาน II. กรุงเทพฯ: บริษทั บพิธการพมิ พ จำกัด. สุปราณี เสนาดิสัยและวรรณภา ประไพพานิช. (2558). การพยาบาลพื้นฐาน. กรุงเทพฯ : บริษัท จุด ทอง จำกดั สุภวรรณ วงศธีรทรัพย สุมาลี โพธิ์ทอง, และสัมพันธ สันทนาคณิต. (2558). ปฏิบัติการพยาบาล พ้ืนฐาน I.กรงุ เทพฯ: บริษัท บพธิ การพมิ พ จำกดั . อัจฉรา พุมดวง. (2559). การพยาบาลพื้นฐาน : ปฏิบัติการพยาบาล. กรุงเทพฯ: โรงพิมพแหง จุฬาลงกรณ มหาวิทยาลยั . อภิญญา เพียรพิจารณ (2556). คูมือปฏิบัติการพยาบาลเลม 1. ฉบับปรับปรุงครั้งที่ 1, กรุงเทพฯ : บริษัท ธนาเพรส จำกัด. 121

อภิญญา เพียรพิจารณ (2558). คูมือปฏิบัติการพยาบาลเลม 2. ฉบับปรับปรุงครั้งที่ 1, กรุงเทพฯ : บรษิ ทั จรัลสนิทวงศการพิมพ จำกัด. อติภัทร พรมสมบัติ สุพร ดนัยดุษฎีกุล อรพรรณ โตสิงห และ จตุพร ศิริกุล. (2563). ปจจัยทํานาย ความปวดในผูปวยที่ไดรับบาดเจ็บกอนจําหนายจากโรงพยาบาล. Nursing Science Journal of Thailand. 38(2), 59-73. Nettina SM. (2 0 1 4 ) . Manual of Nursing Practice. Philadelphia: Williams &Wilkins Lippincott. Patricia A. Potter. (2 0 1 3 ) . Fundamentals of Nursing 8 th ed. St. Louis, Mo : Mosby Elsevier. Taylor ll. (2015). Fundamental of Nursing .8th ed. Philadelphia: Walters Kluwer. 122

แผนบรหิ ารการสอนประจำบทที่ 5 หลกั การและเทคนิคการพยาบาลพื้นฐาน ในการดูแลสขุ วิทยาสวนบคุ คลและสิง่ แวดลอม หัวขอ เนอ้ื หาประจำบท 1. กระบวนการพยาบาลในการดแู ลสขุ วิทยาสว นบคุ คล 2. การดแู ลสขุ วทิ ยาสวนบคุ คลในแตละชว งเวลาของวนั 3. หลักการและวธิ ีการดูแลสุขวิทยาสว นสวนบคุ คล 3.1 การอาบนำ้ บนเตยี งและการนวดหลัง การเช็ดตัวลดไข 3.2 การทำความสะอาดอวัยวะสบื พันธภุ ายนอก 3.3 การทำความสะอาดปากฟน 3.4 ทำความสะอาดตา หู จมูก มอื เล็บ 3.5 การสระผมบนเตียง 4. การดูแลส่ิงแวดลอมขางเตยี งผูปวย 4.1 การจัดส่ิงแวดลอมขา งเตยี ง 4.2 การทำความสะอาดเตยี งผูป ว ย จำนวนชั่วโมงทส่ี อน: ภาคทฤษฎี 4 ช่ัวโมง วตั ถปุ ระสงคเชงิ พฤติกรรม 1. บอกหลกั การและวิธกี ารดูแลสุขวิทยาสว นบคุ คลได 2. บอกหลกั การและวิธีการการดูแลส่ิงแวดลอ มรอบเตียงผปู วยได 3. ใชก ระบวนการพยาบาลในการดูแลสุขวิทยาสวนบคุ คลและส่งิ แวดลอมได วธิ ีสอนและกจิ กรรมการเรยี นการสอน 1. วิธีสอน 1.1 บรรยายสรุปจากการดู VDO ส่อื การสอน 1.2 อภิปรายกลุม 1.3 ยกตวั อยางกรณีศกึ ษาเพื่อการอภิปราย 123

2. กิจกรรมการเรยี นการสอน 2.1 มอบหมายงานลว งหนา อยา งนอย 1 สปั ดาห ใหน กั ศึกษาดู VDO สอื่ การสอน เรอ่ื งการ ดูแลสขุ วิทยาสว นบุคคล ทาง YouTube channel: nursing practice https://www.youtube.com/channel/UCvKvxUJtmc7syshf5zcy7Xw และสรปุ การเรยี นรู 2.2 บรรยายสรปุ การดูแลสุขวทิ ยาสวนบุคคลในแตล ะชวงเวลาของวนั หลักการและวิธีการ ดูแลสุขวิทยาสวนสวนบุคคล การทำความสะอาดตา หู จมูก มือ เล็บ การสระผมบนเตียง และการ ดูแลส่ิงแวดลอม 2.3 ยกตัวอยางกรณศี ึกษาและใหผูเรียนรวมกันวางแผนการพยาบาลผูปวยที่มีปญหาพรอง สุขวทิ ยาสวนบคุ คล 2.4 ผูเ รยี นรว มกันสรปุ การเรยี นรู สื่อการเรียนการสอน 1. เอกสารประกอบการสอน 2. โปรแกรมสำเร็จรูป Power Point Presentation 3. โจทยตวั อยา งกรณศี กึ ษา 4. แบบฟอรมการวางแผนการพยาบาล (nursing care plan) 5. VDO ประกอบการสอน เรื่องการดูแลสุขวิทยาสวนบุคคล ทาง YouTube channel: nursing practice การวดั ผลและประเมินผล 1. การเขาช้ันเรยี นรว มกบั การสังเกตพฤติกรรมการเรยี น 2. การสงั เกตการมสี ว นรวมในอภิปรายและตอบคำถาม 3. ผลการเขยี นแผนการพยาบาลผปู วยทมี่ ีปญหาพรอ งสุขวิทยาสว นบุคคล 4. การทำแบบฝกหดั ทา ยบท 5. การสอบกลางภาค 124

บทที่ 5 หลกั การและเทคนิคการพยาบาลพื้นฐาน ในการดูแลสุขวิทยาสวนบคุ คลและส่งิ แวดลอ ม การดูแลสขุ วทิ ยา (Hygiene) เปน คำมาจากภาษากรีก หมายถึง ความสขุ สบายของรางกาย ความสมบูรณของสุขภาพ (Healthful) รวมถึงการทำใหรางกายสะอาด และสงเสริมใหมีสุขภาพที่ดี สุขวิทยาสวนบุคคล (Personal Hygiene) หมายถึง การดูแลตนเองเพื่อใหมีสุขภาพดี ซึ่งแสดงออก โดยการใหความสนใจ เอาใจใสรักษาความสะอาดของรางกายตั้งแตเสนผมจรดปลายเทาทั้งในภาวะ ปกติและเจบ็ ปว ย บุคคลเมื่อเจ็บปวยตองพักรักษาตัวในโรงพยาบาล พยาบาลจะเปนผูดูแลวามีความ บกพรองในการดูแลตนเองเกี่ยวกับสุขวิทยาสวนบุคคลหรือไมเรื่องใดบางเพื่อสงเสริมสนับสนุนและ ชว ยเหลือใหผปู ว ยมีการดแู ลสขุ วทิ ยาสว นบุคคลท่ดี ี 5.1 กระบวนการพยาบาลในการดูแลสุขวิทยาสว นบุคคล หลักการดูแลสุขวิทยาสวนสวนบุคคล ใชกระบวนการพยาบาลในการวางแผนและการ ปฏิบตั กิ ารพยาบาลในการดแู ลสขุ วทิ ยาสว นบคุ คล มีทง้ั หมด 5 ขนั้ ตอน ดังนี้ 5.1.1 การประเมินสขุ วทิ ยาสว นบุคคล (Nursing Assessment) ประกอบดวย 1) การประเมินท่วั ไปเกี่ยวกับระดับความรนุ แรงของความเจบ็ ปวย ความสามารถในการ ชวยเหลือตนเองเกี่ยวกับการดูแลสุขวิทยาสวนบุคคล แผนการรักษาของแพทยและขอจำกัดในการ ดแู ลสขุ วิทยาสวนบุคคลของผูปว ย 2) การประเมินอวยั วะตางๆที่เกี่ยวขอ ง ตา: สังเกตการบวมของหนังตาและตอมน้ำตา การอักเสบไดแก ตาแดง มีขี้ตา มาก หรอื มีน้ำตาไหลตลอดเวลา หู: สงั เกตความสะอาดของใบหู หลังหู ตลอดจนสิง่ คัดหลั่งไดแ ก หูน้ำหนวก จมกู :สังเกตอาการอักเสบของเยอ่ื บุ น้ำมูก การใสทอหรอื สายยางตางๆ ชอ งปาก: สงั เกตล้ินเปนฝา ปากแหง แตก มีแผล ผิวหนัง : สังเกตความแหง ชื้น การบวม การอักเสบ เม็ดตุม ผื่นคัน ตลอดจนการ สมั ผสั วารอ นหรอื เย็นและการปองกนั กล่ินตวั 125

ศีรษะและผม: สังเกตการเกาะหรือกระจายของผม ลักษณะผมแหงแตก หนังศีรษะ ลอกเปนขยุ มรี ังแค หรือบาดแผล การสระผมบอ ย เล็บและเทา : การสังเกตสีและลักษณะของเล็บ การฉีกของจมูกเล็บ ตาปลา หูด เทาแตก หรือกล่ิน เหมน็ ของเทา อวยั วะสืบพันธภุ ายนอก : สังเกตลักษณะอวยั วะเพศชัดเจน การมีบาดแผลหรือมีส่ิง คัดหลัง่ ทผ่ี ิดปกติ ตลอดจนความรแู ละวิธรี กั ษาความสะอาด 5.1.2 ขอวินิจฉัยการพยาบาล (Nursing Diagnosis) หลังจากการประเมินภาวะสุขภาพจึง กำหนดขอวนิ ิจฉยั ทางการพยาบาล ซึง่ เปนปญ หาทตี่ อ งดแู ล เชน - มีความบกพรองในการปฏิบัติกิจวัตรประจำวันดวยตนเองเนื่องจากแขนขางขวา ออนแรง - ไมสามารถทำความสะอาดอวัยวะสืบพันธุภายนอกไดดวยตนเองเนื่องจาก ความสามารถในการเคล่อื นไหวรา งกายลดลง 5.1.3 การวางแผนการพยาบาล (Nursing planning) เมื่อไดขอวินิจฉัยการพยาบาลแลว ขั้นตอนตอไปคือการวางแผนการพยาบาลตองคำนึงถึง ภาวะสุขภาพ ความสามารถในการชวยเหลือ ตนเอง เวลา อุปกรณ เครื่องใชที่จะเอื้อตอการปฏิบัติ ความสามารถของบุคลากรทางการพยาบาลที่ จะทำการชว ยเหลือ ตอ งมกี ารกำหนดเปาหมายและเกณฑการประเมนิ ผลไวใ นการวางแผนดวย 5.1.4 การปฏบิ ตั กิ ารพยาบาล (Nursing Implementation) การดูแลสขุ วิทยาสวนบุคคลมี หลายกิจกรรมตามแผนการพยาบาลที่วางไว 5.1.5 การประเมินผลทางการพยาบาล (Nursing evaluation) การประเมินผลการ พยาบาลตามแผนการพยาบาลทก่ี ำหนดไว 5.2 การดูแลสุขวทิ ยาสวนบคุ คลในแตละชวงเวลาของวัน 5.2.1 ชนดิ ของการดแู ลสุขวทิ ยาสวนบคุ คล การดแู ลสขุ วทิ ยาสว นบคุ คลในโรงพยาบาลแบงเปน 4 ชนดิ คือ 5.2.1.1 การดแู ลสุขวิทยาสวนบุคคลตอนเชา (Complete morning care / complete bed bath) เพอ่ื เตรียมผปู ว ยที่ชว ยตนเองไมไดก อ นรบั การตรวจตางๆของแพทยม กี ารปฏิบัตดิ ังนี้ 1) ใหหมอนอน (bed pan) เพ่อื ใหผ ปู ว ยถายอุจจาระ ปส สาวะ 2) ลางหนา แปรงฟน อาบน้ำและทำความสะอาดอวยั วะสืบพนั ธุ 3) เปล่ยี นผาปทู น่ี อนและดแู ลสิ่งแวดลอมของผูป วย 126

5.2.1.2 การดูแลสุขวิทยาบางสวน (Partial care or Partial bed bath) มีการปฏิบัติ ดงั นี้ 1) ทำความสะอาดชอ งปาก หนา คอ มือ รักแร และอวยั วะสืบพนั ธภุ ายนอก บางคร้งั นวดหลังดว ย 2) ทำความสะอาดท่ีนอนและเปล่ียนผา ปูทน่ี อน 3) การดแู ลสขุ วิทยาบางสวนมกั จะทำใหผ ปู ว ยระยะพักฟน หรือชว งบายที่อากาศรอน เพื่อใหผูป ว ยรสู กึ สดช่ืน 5.2.1.3 การดูแลสุขวิทยาตอนเชาตรูใหผูปวยกอนรับประทานอาหารเชา (Early morning care, Before breakfast) เปนความรับผิดชอบของพยาบาลเวรดึก มีการปฏบิ ตั ิ ดังน้ี 1) ใหหมอนอน (bed pan) แกผ ปู ว ยหญงิ หรอื ใหก ระบอกปส สาวะในผูปว ยชายกรณี ลุกจากเตยี งไมไ ด 2) จดั หาอางนำ้ ใหลา งหนาแปรงฟน หวผี ม ทาแปง และลางมือ 3) ดงึ ผาปทู นี่ อนใหต งึ 4) เตรียมสถานที่รับประทานอาหาร 5) ถาสามารถไปเขา หอ งน้ำไดแ นะนำใหผ ูป ว ยไปหอ งน้ำ 5.2.1.4 การดูแลสุขวทิ ยาผปู วยกอ นนอน (Evening care, After supper, Before bed time or H.S. care) มกี ารปฏบิ ตั ิ ดังน้ี 1) ใหหมอ นอน (bed pan) หรือกระบอกปสสาวะ 2) ลางหนา ลางมอื เชด็ หลงั และนวดหลัง 3) ดูแลทนี่ อนใหส ะอาดและเรียบตึง เปลี่ยนชดุ นอน จัดทานอน 4) วางผา หม ไวปลายเตยี งหรือขางเตยี งเพ่อื สะดวกตอการหยบิ ใช 5) ใหด่มื น้ำสะอาด 6) ปดไฟดวงใกลตวั ผปู วยเพราะแสงไฟอาจรบกวนการนอนยกเวนผูปวยหนกั 7) วางกริ่งไวใกลมือผูปวยที่ชวยเหลือตัวเองไมไดสำหรับกดสัญญาณเมื่อตองการ ความชว ยเหลือ 127

5.2.2 ปจ จยั ท่มี ผี ลตอสขุ วทิ ยาสวนบุคคล 1) ความรูสึกตอภาพลักษณของตนเอง (Body image) เชนบุคคลที่มีภาพลักษณวา ตนเองเปนคนสะอาด ประณีตจะสนใจเอาใจใสเ รือ่ งของสขุ วทิ ยาสว นบุคคลอยูเสมอ 2) ความคาดหวังของสงั คมเชนกลุมคนทีม่ ีอาชีพใหบริการดานสุขภาพหรือพนักงาน ตอนรับถูกสังคมคาดหวังวาตองเปนผูที่สะอาดแตงกายประณีตสวยงาม บุคคลอาชีพเหลานี้จึง จำเปน ตองใหค วามสนใจสขุ วทิ ยาสว นบุคคลเปนพิเศษ 3) กลุมสังคม ครอบครัวและเพื่อนมีอิทธิพลตอการดูแลสุขวิทยาสวนบุคคลเชนเด็ก จะเรียนรูการดูแลความสะอาดรางกายจากบิดามารดา วัยรุนเรียนรูการแตงกายและการรักษาความ สะอาดจากเพือ่ น 4) การพฒั นาเกยี่ วกับการรักษาความสะอาดของรา งกายเปน ไปตามวยั เชนวัยเด็กจะ หวงเลนมากกวาความสนใจการรักษาความสะอาด วัยรุนจะสนใจสุขวทิ ยาสวนบุคคลเพราะเร่ิมสนใจ ในเพศตรงขาม 5) ระดับความรูและการใหความรูเรื่องสุขวิทยาสวนบุคคลทำใหบุคคลสนใจรักษา ความสะอาดรางกายมากขึน้ 6) อทิ ธพิ ลของขนบธรรมเนียมและวัฒนธรรมตอการดแู ลสขุ วทิ ยาสวนบุคคลเชน ชาว ยโุ รปบางประเทศอาบน้ำสปั ดาหล ะ 1 คร้ัง คนไทยอาบน้ำวันละ 1- 2 คร้ัง 7) การปฏิบัติการบางอยางเกี่ยวที่ของกับสภาวะของรางกายเชน บางครอบครัวนิยม อาบนำ้ อุนเพราะเช่ือวาทำใหส ุขภาพแขง็ แรงเลอื ดไหลเวียนดีสมาชกิ ก็ปฏิบตั ิตาม 8) ความเชอ่ื เชนถาพอ มีความเชื่อวาการใชน ำ้ ยาดับกลน่ิ เหมาะสมกับความเปนชาย อาจสง ผลตอ ความเช่อื ของลูกชายดวย 5.3 หลักการและวิธีการดแู ลสขุ วิทยาสว นสวนบคุ คล 5.3.1 หลักการอาบน้ำบนเตียงและการนวดหลงั การเช็ดตวั ลดไข ผปู ว ยที่ตอ งอาบน้ำบนเตยี งมักเปน ผูปวยท่ีไมรูสึกตวั หรือมีขอจำกัดในการเคล่ือนไหวทำ ใหไมสามารถอาบน้ำเองได พยาบาลควรพิจารณาเวลาที่เหมาะสมในการอาบน้ำ สภาพของผูปวย วิธีการและเทคนิคในการอาบน้ำเพื่อใหผูปวยเกิดความสุขสบายและพอใจ การอาบน้ำบนเตียงแบง ออกเปน 3 ชนิด คอื -การอาบน้ำแบบสมบรู ณบนเตียง (Complete bed bath) เปน การทำความสะอาด รางกายของผูปวยตั้งแตศีรษะจรดเทา โดยพยาบาลจะเปนผูทำใหทั้งหมดเนื่องจาก ผูปวยไมอยูใน สภาพที่ชว ยเหลอื ตนเองได เชน ผปู ว ยไมรสู ึกตวั กลับจากหองผา ตัด อาการหนัก ออนเพลียมาก 128

-การอาบน้ำบางสวนของรางกาย (partial bath) เปนการทำความสะอาดรางกาย ผูปวย เพียงบางสวน เชนการทำความสะอาดใบหนา หนาอก มือ ซึ่งผูปวยอาจทำเองหรือ พยาบาล เปนผูทำใหก็ได พบในกรณีที่สภาพผูปวยไมควรทำความสะอาดรางกาย ทั้งหมดเพราะอาจเกิด อันตรายหากมีการเคลื่อนไหวรางกาย เชนหลังผาตัดตาวัน แรก หอบเหนื่อยมาก หัวใจเตนเร็วและ แรง หากมีการเคลื่อนไหวมากเกนิ ไปอาจทำ ใหต ัวใจหยดุ เตน หรอื ทำความสะอาดบางสว นเพ่ือเตรียม ตวั รบั ประทานอาหาร หรือหลงั ออกกำลงั กายเพ่ือใหสดชืน่ นอกจากนี้ยังมีการทำความสะอาดรางกาย บางสวนเนือ่ งจากการรักษาของแพทยเชน ใสเฝอก มีอปุ กรณร อบกายทำใหไมส ะดวก ตอ การอาบนำ้ -การอาบน้ำเอง (Self-assisting bath or self-administered bath) เปนการ อาบน้ำทผ่ี ูปว ยทำเอง อาจเปนการอาบนำ้ แบบสมบรู ณห รือบางสวนก็ไดขึน้ อยูกับสภาพอากาศ ความ จำเปน ความสะดวก บางกรณี ผูปวยทำเองแตบางสวนโดยพยาบาลชว ยเหลอื เช็ด บรเิ วณหลงั 5.3.1.1 วิธีการอาบน้ำผูปว ยบนเตยี ง (bed bath) 1) ประเมินสภาพผูปวย แจงใหผูปวยทราบอธิบายวัตถุประสงคและวิธีการอาบน้ำ เพื่อความรวมมอื ของผปู ว ยและลดความวติ กกังวล 2) เตรียมกะละมังอาบน้ำและอุปกรณเครื่องใชใหพรอมนำมาที่เตียงผูปวยเปนการ ประหยัดเวลาและแรงงาน 3) กั้นมาน ปดประตูหนาตางและพัดลมเพื่อไมเปนการเปดเผยผูปวยและมีการ ถายเทอากาศมากจะทำใหส ญู เสียความรอนจากรา งกายโดยการพา 4) ลางมอื ปอ งกันการนำเชอ้ื โรคไปสตู ัวผปู วย 5) เลื่อนตัวผูปวยมาชิดริมเตียงดานที่พยาบาลยืนอยูเพื่อความสะดวกในการ ปฏิบัติงานและปอ งกนั การปวดหลังจากการกม มากเกินไป 6) ใชผาคลุมตัวผูปวยกอนถอดเสื้อผาออกใสตะกราหรือถุงผาเปอนปองกันการ เปด เผยผูปว ย กรณมี ีการบาดเจ็บของแขนหรือไหล หรอื มสี ายนำ้ เกลือใหถอดแขนเส้ือขางที่ดีหรือขาง ท่ีไมม ีสายใหส ารนำ้ ทางหลอดเลอื ดกอ นเพื่อลดการเจบ็ ปวดของแขนขา งท่ีเจบ็ และถอดไดงา ยกวา 7) ใชผาเช็ดตัวคลุมหนาอก ทำความสะอาดปากและฟนดวยการใหผูปวยแปรงฟน บวนปากดว ยนำ้ ยาถาผปู ว ยชวยตนเองไมได พยาบาลควรทำใหเพือ่ ใหปากและฟนสะอาด 8) ใชผาถูตัวชุบน้ำบิดพอหมาดพันรอบเปนสี่เหลี่ยม เหน็บชายผาดานลางปองกัน ชายผาลยุ เพอื่ สะดวกในการถูตวั ใหผูป วย 9) เริ่มเช็ดตาจากหัวตาไปหางตาทีละขาง เช็ดหนา จมูก หู ลำคอ จนสะอาดดวยนำ้ และสบู ใชผ าเช็ดตวั ซบั ใหแหง 129

10) ใชผาเช็ดตัวคลุมบริเวณหนาอกแลวเลื่อนผาคลุมตัวลงมาบริเวณเอว ทำความ สะอาดบริเวณหนาอกและทองดวยน้ำและสบูจนสะอาดซับใหแหงและคลุมผาไวเชนเดิม เพื่อชวยให ผปู ว ยไมก ระดากอาย 11) ใชผาเช็ดตัวรองใตแขนดานไกลตัวจับขอมือยกขึ้นเช็ดแขนดวยน้ำและสบูใหทวั่ เช็ดดวยน้ำจนสะอาด เนนการทำความสะอาดบริเวณรักแรเปนพิเศษ การทำความสะอาดดวยสบูจะ ทำใหเหงื่อและไขมันหลุดออกงายโดยเฉพาะบริเวณรักแรซึ่งมีตอมเหงื่อมากและเช็ดแขนดานใกลตัว เชน เดียวกนั 12) แชมือท้ังสองขางในอาง ฟอกบริเวณซอกนิว้ เล็บ ลางใหสะอาด ซับใหแหงจะทำ ใหผูปวยรูส ึกสะอาดและสบาย 13) เดินไปดานตรงขามเพื่อพลิกตะแคงผูปวย โดยตะแคงตัวเขาหาพยาบาล ยก เหล็กก้นั เตยี งหรอื มีผชู วยดแู ลเพ่อื ความปลอดภัยแกผ ูปว ย 14) พยาบาลกลับมายืนที่เดิม ปูผาเช็ดตัวแนบหลังผูปวย ทำความสะอาดบริเวณ หลังตั้งแตกกหู คอ หลัง จนถึงสะโพกและกนกบดวยสบูและน้ำจนสะอาดซับใหแหงแลวเปลี่ยนน้ำ เพราะน้ำสกปรกและมีคราบสบู แลวใสเส้ือตัวใหมใหผ ูปวย โดยใสแขนขางที่บาดเจ็บหรอื ขางที่มีการ ใหสารน้ำทางหลอดเลือดดำกอน จากนนั้ ใหผูปว ยนอนหงาย 15) ใชผาเช็ดตัวรองบริเวณใตขาดานไกลตัวทำความสะอาดดวยน้ำและสบูบริเวณ ปลายขาถงึ สะโพกจนสะอาด 16) เชด็ ขาดา นใกลตวั ดวยวิธเี ดยี วกัน 17) แชเทาในอาง ฟอกบริเวณซอกนิ้วและลางจนสะอาด ซับใหแหง การแชเทาจะ ชว ยใหคราบไคลออกงา ย การเช็ดใหแ หง จะทำใหเ ทา ไมอ ับช้นื 18) ใหผูปวยนอนคว่ำหรือนอนตะแคงเพื่อทาแปงหรือโลชั่นแลวนวดหลัง แปงหรือ โลชน่ั จะชวยใหผวิ ลื่นลดการเสียดสขี ณะนวดหลัง 19) ใหผ ปู ว ยนอนราบทาแปง ท่ัวตวั โดยมีผาเชด็ ตวั รองทุกสว นเพอ่ื ใหผ วิ ลน่ื รสู ึกสบาย ตวั สวมเสอื้ ใหเ รียบรอย 20) ใชผ าเชด็ ตวั รองบนหมอนหวผี มใหส ะอาดโดยฝนุ ละอองไมหลนลงเตียง 21) เปลย่ี นผาปูที่นอนและผาอนื่ ๆ ตามความจำเปนเพอื่ ความสะอาดและเรียบรอย 22) จัดใหผปู วยนอนในทา ทส่ี บายหมผาใหเมื่ออากาศเย็นหรือพบั ไวปลายเทาเพ่ือให ผปู วยหยบิ ใชสะดวก 23) นำอุปกรณเครื่องใชไปทำความสะอาดและเก็บเขาที่เพื่อความสะดวกในการใช ครงั้ ตอไป 130

5.3.1.2 วิธีการนวดหลัง (back rub/ massage) การนวดหลังเปนกิจกรรมที่กระทำหลังจากการอาบน้ำโดยเฉพาะการอาบน้ำอยาง สมบูรณบนเตยี งเพื่อกระตุนการไหลเวียนโลหิต ความผอ นคลายและความสุขสบาย กอ นการนวดหลัง ตองมีการประเมินผูป วยกอน สำหรับผูปวยที่ไมสามารถนวดหลงั ได เชน ผูปวยไมรูสึกตัว อยูในภาวะ วิกฤต ผปู วยหลงั ผาตดั ภายใน 24 ช่ัวโมงแรก 1) แจงและอธิบายวัตถุประสงคและวธิ ีการอยางงาย 2) ตรวจบริเวณหลงั ดผู วิ หนังของผูปวยวามีแผล ปมุ ปม ลกั ษณะของผวิ หนัง 3) ลา งมอื เพ่ือปองกนั การแพรก ระจายเช้ือโรค 4) จัดทา นอนนอนควำ่ หรอื นอนตะแคง 5) เลื่อนผา หม มาบริเวณกนกบและปูทับบนผาหม ถาผปู วยนอนตะแคงใหปูผาเช็ดตัว ตามยาวแนบหลังผูปวยเพือ่ บรรเทาอาการเขนิ อาย 6) ทาครมี หรือโลชนั่ ตามดวยแปงเพอ่ื ลดการเสียดสี 7) นวดหลงั มีทานวดตา งๆดังน้ี (ณฐั สรุ างค บุญจนั ทร และอรุณรัตน เทพนา, 2559) ดงั น้ี -ทาท่ี 1 Stroking ใชฝามือทั้งสองขางวางที่บริเวณกนกบ คอยๆลูบขึ้นตามแนว กระดูกสันหลัง จนถึงตนคอ ใหน้ำหนักกดลงที่ปลายนิ้วแลวออมมาที่ไหล สีขางและตะโพก ทำชาๆ เปนจังหวะประมาณ 3-5 ครั้งและลูบตามแนวยาวของกลามเนื้อไหล (Trapezius) กลามเนื้อสีขาง (Latissimus dorsi) ทงั้ สองขา งชว ยกระตุน กลา มเน้อื และการไหลเวยี นใหดขี นึ้ -ทาที่ 2 Wringing/ Kneading/ Petrissage ใชอุงนิ้วทั้งสองขางจับกลามเน้ือ ตามยาวสลบั กนั ลงมาอยางนอยดานละ 3 ครงั้ ลักษณะคลายนวดแปง มี 2 วธิ ี วิธี 1 วางนิ้วกอย นาง กลางและนิ้วชี้แนบแนวกระดูกสันหลัง พรัอมปลาย น้ิวหวั แมม ือบีบกลามเน้ือไขสันหลัง (Erector spinous) เขา หากัน ทำพรอมกันท้งั สองมือ วิธี 2 ใชปลายนว้ิ หวั แมม อื นวิ้ ช้ีและนิ้วกลางท้งั สองมือ กดและบีบขา งกระดูกสันหลัง เขาหากันและคลายออก ทำช้ำประมาณ 5- 6 ครั้ง การบีบนวดกลามเนื้อชว ยใหกลามเนือ้ บริเวณขาง กระดุกสันหลงั ผอ นคลายและกระตนุ การไหลเวียนใหด ขี นึ้ -ทาท่ี 3 Percussion(Clapping) หุบมือใหชิดกันจะมีลมขังอยูในอุงมือ ใชอุงมือทั้ง สองขางตบเบาๆสลบั มอื กันโดยกระดกขอมือขึน้ ลงทวั่ บริเวณหลงั ทำซำ้ ประมาณ 10 ครง้ั ทานี้มักใช ในการขบั เสมหะออกจากปอด 131

-ทาท่ี 4 Digital Kneading กางนิ้วมือทั้งหมดวางบนแผนหลัง นิ้วหัวแมมือทั้งสอง ขางกดลงที่ปุมกระดูกหลังใบหู ไลลงมาสองขางกระดูกสันหลังตลอดแนวสันหลังถึงกนกบ ทำอยาง นอย 3 ครัง้ -ทาที่ 5 Vibration ใชมือหนึ่งจับขอมืออีกขางที่ใชนิ้วชี้และนิ้วกลางกดดานขาง กระดกู สันหลงั กดพรอมกับคลึงเบาๆเปนแนวยาวจากตน คอไปจนถงึ กน กบ ทำอยางนอย 3 คร้งั -ทาที่ 6 Hacking การใชสันมือทั้งสองขางสับกลามเนื้อสลับกันเบาๆและเร็วโดย กระดกขอมอื สับขวางตามใยกลา มเนื้อตะโพก กน และตน ขา ทำชำ้ ประมาณ 10 คร้ัง -ทาท่ี 7 Stroking ใชฝามือทั้งสองลูบหลังจากบริเวณตนคอลงมาบริเวณกนกบทำ อยางนอ ย 3ครง้ั และมักใชเ ปน ทาขึ้นตนและจบกอ นขนึ้ ทา ใหม 8. สวมเสื้อผาใหผูปวยและจัดใหนอนในทาที่สบายและเก็บอุปกรณเครื่องใชเขาท่ี เพือ่ ความเรยี บรอ ยและสะดวกในการใชครั้งตอไป 5.3.1.3 วธิ กี ารเช็ดตวั ลดไข (tepid sponge) การเช็ดตัวลดไขเปนหัตถการที่สำคัญในการบรรเทาความไมสุขสบายจากภาวะไข โดย พยาบาลตองเชด็ ตวั ลดไขผ ูป วยในกรณที ี่มีอุณหภมู ริ า งกาย ≥ 38.5 OC โดยวธิ ีการเช็ดตัวลดไขด ังน้ี 1) เตรียมอุปกรณไดแก ผาเช็ดตัวผืนเล็ก 3 ผืน ผาเช็ดตัวผืนใหญ 1 ผืน กะละมังใสน้ำ อุณหภูมหิ อง กรณีผูปว ยเดก็ ใชน ำ้ อุน 2) บอกผูปว ยและอธบิ ายวัตถุประสงคใ หผปู ว ยทราบ 3) จดั สง่ิ แวดลอ ม ก้นั มา น และถอดเสือ้ ผาผูปว ย โดยระมดั ระวังการเปด เผยผูปวย 4) เช็ดตัวลดไขใชวิธีการเช็ดตัวเชน เดียวกันกับการเช็ดตัวธรรมดาแตใชวิธีการเช็ดเขาสู หัวใจ เพื่อเปดตอมเหงื่อ และวางผาไวตามตำแหนงขอพับตางๆ และรักแร ใชเวลารวมประมาณ 15 นาที 5) ประเมินอาการผูปวยหลังไดรับการเช็ดตัว โดยทำการวัดอุณหภูมิอีกครั้งหลังเช็ดตัว เสร็จประมาณ 30 นาที 6) เกบ็ อปุ กรณแ ละทำความสะอาด 7) ลงบันทึกฟอรมปรอทตามหลกั การบนั ทึกสญั ญาณชพี และบันทกึ ทางการพยาบาล 132

5.3.2 การทำความสะอาดอวยั วะสบื พันธภุ ายนอก (Flushing or Perineal care) 5.3.2.1 หลักการการทำความสะอาดอวัยวะสืบพันธุภายนอก (Flushing / Perineal care) การทำความสะอาดอวยั สืบพนั ธภุ ายนอกในเพศหญิงมีความสำคัญมากเน่ืองจากรางกาย เพศหญิงจะสรางน้ำคัดหลั่งทางชองคลอดและมีเชื้อแบคทีเรียประจำถิ่น ( normal flora bacteria) ทำปฏกิ ริ ิยาใหเปน กรดออนชว ยยับยงั้ การเจรญิ เติบโตของจลุ นิ ทรีย ถามีการหมกั หมมของสารคัดหล่ัง จะทำใหรสู ึกรำคาญ คันและมกี ล่ินเหมน็ ผปู วยควรไดรบั การทำความสะอาดอวยั วะสบื พันธุภายนอก และทวารหนกั ทุกครัง้ ท่ีมีการขับถาย ถา ทำความสะอาดไมดีมีการตกคางของอุจจาระจะทำใหเกิดการ ติดเชื้อที่อวัยวะสืบพันธุและทางเดินปสสาวะ ผูปวยชายที่ไมไดข ลิบหนังหุมปลายองคชาต สิ่งคัดหลงั่ จะสะสมบริเวณหนงั หมุ ปลาย ตอ งเปดหนงั หมุ ปลายเพื่อทำความสะอาดแลวดึงหนังหุมปลายกลับคืน สภาพเดิม ผูปวยทีใ่ สสายสวนปสสาวะคางไวควรไดรบั การดูแลความสะอาดอวัยวะสบื พันธุอยางนอย ทกุ 8 ชั่วโมง 5.3.2.2 วิธกี ารการทำความสะอาดอวัยวะสบื พนั ธุภายนอก 1) บอกใหผูปวยทราบและอธิบายวัตถุประสงคและวิธีทำความสะอาดอวัยวะสืบพันธุ ภายนอกเพอ่ื ใหผ ปู ว ยลดความวติ กกงั วลและใหค วามรว มมอื 2) ลางมอื ใหส ะอาด เพอ่ื ปอ งกันการแพรกระจายเช้ือ 3) เตรียมเคร่ืองใชใ หพ รอมแลวยกไปที่เตียงผปู ว ยเพ่ือประหยัดเวลาและแรงงาน 4) กนั้ มานใหม ดิ ชดิ ปดตาผูปว ย เพอื่ ไมเ ปนการเปด เผยผปู วย 5) ใหผ ปู ว ยหญิงนอนหงายชันเขา ผปู วยชายนอนหงาย คลุมผาใหมิดชิด ถอดผาถุงหรือ กางเกงออก จดั ขาและเทา แยกออกจากกนั เพือ่ ความสะดวกในการชำระอวยั วะสบื พันธุ 6) คลุมผา หม บรเิ วณขาและปลายขาใหเรียบรอ ยเพื่อปองกนั การกระดากอาย 7) ใหผูปวยยกกนแลวสอดหมอนอนและใหปสสาวะใหเรียบรอย เพื่อปองกันที่นอน เปยก เปลี่ยนหมอนอน 8) เปดชุดทำความสะอาดอวัยวะสืบพันธุภายนอกระหวางขาผูปวย เพื่อสะดวกในการ หยิบใช เทน้ำหรือ 0.9% NSS หรือน้ำยาทำความสะอาดอวัยวะสืบพันธุภายนอกตามนโยบายของ โรงพยาบาล ลงในถวยภายในชุดทำความสะอาด วางชามรูปไตหรือถุงพลาสติกใกลหมอนอนเพ่ือ สะดวกในการทิง้ สำลี 9) เปดผาคลุมระหวา งขาใหเ หน็ อวยั วะสืบพนั ธุ และทวารหนกั ทำความสะอาด ดงั นี้ เพศหญิง - เทน้ำลงบนขาหนบี เล็กนอย หลงั จากนนั้ ราดน้ำเบาๆบนอวยั วะสืบพันธุเพ่ือชวยชะลาง สิ่งคดั หลงั่ ออก 133

- สวมถุงมือหรือใชปากคีบหยิบสำลีบีบหมาดๆ เช็ดอวัยวะสืบพันธุภายนอก เริ่มจาก หวั หนา วขน้ึ ดานบน แคมใหญด า นไกลตวั และใกลต ัว และเชด็ แคมเลก็ ดา นไกลตัวและใกลต วั แลวเช็ด ตรงกลางจนถงึ ทวารหนกั การเชด็ ตอ งเชด็ จากบนลงลางเสมอ - ซบั บริเวณอวยั วะสบื พันธุภ ายนอกใหแหง ยกหมอ นอนออก - ใหผ ปู วยตะแคงตวั ซับดา นหลงั ใหแหง - เอาผา ปดตาออก จดั ใหผ ปู ว ยอยใู นทาสบาย เพศชาย - ปดตาผูป ว ย เล่อื นผา หม ลงมาถงึ เหนือหวั เขา เปดเฉพาะอวยั วะเพศเพือ่ ไมใ หผ ูปวยเขิน อาย - เทน้ำลงบนขาหนีบเล็กนอยเพื่อใหผูปวยรูสึกตัว และราดน้ำเบาๆบนอวัยวะเพศเบาๆ บนอวัยวะเพศ - สวมถุงมือ ใชมือซาย(มือที่ไมถนัด) จับองคชาตตั้งขึ้น มือขวารูดหนังหุมปลายองคชา ตเปดออกอยางนมุ นวล -หยิบสำลีบิดหมาดเช็ดทำความสะอาดรูเปดของทอปสสาวะกอนโดยเช็ดเปนวงกลม ทำซ้ำจนสะอาด ใชส ำลี 1 กอ นตอการเช็ดหนึ่งครัง้ เพื่อปอ งกันการติดเช้ือเขาสูทอ ทางเดนิ ปส สาวะ - ซับแหง บริเวณสวนปลายขององคชาต แลว รูดหนังหมุ ปลายปด เพ่อื ปองกนั การบวมรัด ของหนังหุม ปลายองคชาต - ทำความสะอาดรอบองคชาตดานนอกจากดา นบนลงดา นลางหรือจากปลายถึงโคนเช็ด ดวยความนุมนวลเพือ่ ลดการกระตุนทีจ่ ะทำใหเกิดการแข็งตัวขององคชาตซึง่ อาจทำใหผ ูปวยกระดาก อาย - ทำความสะอาดถุงอัณฑะทั้งดานบนและลาง ทำความสะอาดขาหนีบดานไกลตัวและ ใกลตัว - ทำความสะอาดบริเวณ ใตถ ุงอณั ฑะ ซึง่ มกั มีส่งิ สกปรกหมกั หมมอยู - ทำความสะอาดบริเวณทวารหนักเพื่อชำระคราบอจุ จาระ เล่อื นหมอ นอนออก -เลื่อนผาคลุมบริเวณอวัยวะสืบพันธุภายนอก ใหผูปวยตะแคงซับบริเวณทวารหนกั และ แกมกน เพ่อื ปองกันความเปยกชืน้ 11) กรณีใชน้ำสบูชำระตองใชน้ำสะอาดลางคราบสบูใหหมดปองกันการเกิดอาการคัน จากคราบสบู 12) เอาผาปด ตาออก ใหนอนราบสวมกางเกงใหเรียบรอย เอาผา คลุมออก จดั ใหน อนใน ทาทีส่ บาย 134

13) นำอุปกรณเครื่องใชไปทำความสะอาดเก็บเขาที่ใหเรียบรอย เพื่อปองกันการ แพรก ระจายเช้อื และสะดวกในการใชค รง้ั ตอไ 14) ลางมือเพื่อปองกันการติดเชื้อ บันทึกอาการและความผิดปกติที่พบ เพื่อเปน หลกั ฐานในการดูแลผปู ว ยและวางแผนการพยาบาลอยางตอเนื่อง 15) กรณีที่ผูปวยถายอุจจาระควรเช็ดทำความสะอาดอุจจาระออกไปกอนทำความ สะอาดอวัยวะสืบพนั ธเุ ปนการปองกันเชื้อโรคในอจุ จาระเขา สทู างเดนิ ปส สาวะโดยเฉพาะในเพศหญิง 5.3.3 การทำความสะอาดปากฟน 5.3.3.1 หลกั การทำความสะอาดปากฟน ปากและฟนเปนอวัยวะสวนตนของทางเดินอาหารนอกจากมีบทบาทสำคัญในการยอย อาหารแลวฟนที่สะอาดสวยงามยังชวยในการสรางสัมพันธภาพกับบุคคลอื่นและกอใหเกิดความ ประทับใจแกผูพบเห็นสรางความมั่นใจแกตนเอง ผูปวยที่เขารับการรักษาตัวในโรงพยาบาลตองดูแล ปากและฟน เพ่อื ปอ งกันโรคเหงือก ลมหายใจมีกลิ่นเหม็น เลือดออกตามไรฟน เคยี้ วอาหารลำบาก ใน ระหวางเจ็บปว ยจะมีคราบสีเทาปกคลุมบรเิ วณล้ินทำใหร บั รสอาหารเปล่ยี นไป ความรสู ึกอยากอาหาร ลดลง พยาบาลควรดแู ลความสะอาดชองปากทัง้ ผูป วยท่รี ูสึกตัวและไมร สู ึกตวั รวมทั้งการดูแลทำความ สะอาดฟนปลอมดวย กรณีผูปวยชวยเหลือตัวเองไดควรแนะนำใหทำความสะอาดปากฟนและบวน ปากดวยนำ้ ยา ผปู ว ยบางประเภทตอ งทำความสะอาดปากและฟนเปน พิเศษทุก 2 ช่วั โมงหรอื บอ ยกวา ปกติ ไดแก ผูปวยหนัก ไมสึกตัว มีไขสูง ผูปวยที่ตองงดอาหารและน้ำทางปากหรือไมสามารถ รับประทานอาหารทางปากได ผูปวยที่หายใจทางปาก ผูปวยที่เปนแผลในปากหรือผาตัดบริเวณปาก เวลาที่ควรทำความสะอาดปากและฟนคือกอนและภายหลังรับประทานอาหารทุกครั้ง กอนเขานอน และเมือ่ ตอ งการ 5.3.3.2 วธิ ีการทำความสะอาดปากฟน การชวยผูป วยแปรงฟน บนเตยี ง 1) แจงใหผูปวยทราบบอกวัตถุประสงคและประเมินสภาพผูปวยเพื่อใหผูปวยคลาย ความวติ กกงั วลและใหค วามรวมมือ 2) เตรียมของใชใหพรอมยกไปที่เตียงผูปวยเพื่อประหยัดเวลาและสะดวกในการใช งาน 3) ปูผากันเปอนและวางชามรปู ไตใตคางปองกันการเปรอะเปอนขณะแปรงฟน 4) ใหผ ูปว ยบวนปากดวยนำ้ สะอาด ชว ยแปรงฟน ขจัดเศษอาหารตามขัน้ ตอนดังน้ี - ฟน บน แปรงจากโคนฟน สปู ลายฟนในลกั ษณะแปรงลง - ฟน ลา งแปรงในลักษณะเดียวกัน ดา นหนา ตัดของฟนถูไปมาใหท ่ัว 135

5) ในรายที่มีแผลในปาก ใชไมพันสำลีชุบน้ำยาบวนปากถูตามซอกฟนเพื่อลดความ เจบ็ ปวด 6) แปรงลิน้ เบาๆ 7) บว นปากดวยน้ำสะอาด อมนำ้ ยาบวนปาก กล้วั คอแลวบว นท้ิงเพื่อใหปากสะอาด ลดกลิ่นปาก 8) กรณรี มิ ฝป ากแหงใหทาดวยกลเี ซอรนี บอแรกซหรือลิปทมนั เพื่อใหร ิมฝปากชุม ชนื้ 9) นำเครื่องใชไ ปทำความสะอาดและเกบ็ เขาท่ีเพื่อปองกันการแพรกระจายเชื้อและ สะดวกในการใชค รง้ั ตอไป 10) บันทึกอาการและความผิดปกติที่พบเพื่อเปนหลักฐานทางการพยาบาลและวาง แผนการใหก ารพยาบาลอยางตอเน่อื ง การทำความสะอาดปากฟน ผูปวยท่ไี มร สู ึกตวั หรอื ชวยเหลือตวั เองไดน อ ย ผูปวยที่ไมรูสึกตัวตองไดรับการดูแลทำความสะอาดปากและฟนเปนพิเศษทุก 4 ชม. หรืออยางนอยทุก 8 ชม. บางรายกลามเนื้อหนาออนแรงทำใหริมฝปากบางสวนปด บางราย หายใจทางปากทำใหลิ้นแหงและเปนสะเก็ดจากน้ำเมือกภายในปาก อาจทำใหทางเดินหายใจอุดตัน และทำใหมกี ล่ินปาก 1) เตรียมของใชมาที่เตียงผูปวย กั้นมานเพื่อความสะดวกและไมเปดเผยผูปวยและ ลา งมอื ใหส ะอาด 2) บอกใหผปู วยทราบวา จะทำความสะอาดปากฟนใหแมผ ปู ว ยไมรูสึกตัวแตสามารถ รับรไู ดท างการไดยนิ 3) จัดใหผูปวยนอนทาตะแคงกึ่งคว่ำหรือนอนหงายหันหนาดานใดดานหนึ่งมาทาง พยาบาล วางผาเชด็ ตวั คลุมอกและขางหมอน วางชามรปู ไตใตคางผูป ว ย เพอ่ื ใหน ำ้ ทล่ี างปากไหลออก สะดวกและปอ งกันการสำลกั 4) ใชไมกดลิ้นชวยอาปากผูปวย ใชปากคีบคีบผากอสที่ชุบน้ำยาพอหมาดๆพันให แนน เช็ดปาก ลิ้น ฟนและกระพุงแกมใหทั่ว ทำซ้ำจนสะอาด การขจัดเศษอาหารในซอกฟนควรใช เสน ดายขดั ฟน 5) ถา สกปรกมากใชกระบอกฉดี ยา เทนำ้ ยาใสเ ขากระบอกฉีดพอประมาณ ดันน้ำยา เขาไปลางภายในปาก ทีละนอยใหน้ำไหลลงชามรูปไต แลวใชลูกยางหรือใชเครื่องดูดเสมหะ ดูดน้ำ ออกจากปากจะปอ งกนั ไมใ หผ ปู วยสำลกั 6) ทาริมฝปากดวย Glycerin borax ชว ยใหริมฝปากสดชื่น ไมแ หงแตก 7) จดั ใหผปู วยนอนทา ทสี่ ุขสบาย ยกเหลก็ กน้ั เตยี งข้นึ ใหค วามปลอดภยั แกผ ปู ว ย 136

8) เก็บเครื่องใชไปทำความสะอาดเพื่อความสะอาดและสะดวกในการใชงานคร้ัง ตอ ไปและลางมือใหสะอาด การทำความสะอาดฟน ปลอม การดูแลทำความสะอาดฟนปลอมไมควรกระทำอยางเปดเผยเพราะผูปวยอาจจะ อาย สวนมากผูปวยจะดูแลฟนปลอมดวยตวั เองเพียงแตต องการเครือ่ งใชเทานั้น ถาผูปวยชวยเหลอื ตนเองไมไดพยาบาลจึงทำให ฟนปลอมมีราคาแพงควรใหความระมัดระวังในการถอดฟนปลอม เม่ือ ถอดแลวควรใสลงในภาชนะที่ใสน้ำเต็มแลวลางในภาชนะนั้น ไมควรลางในอางลางมือหรือใชกอกน้ำ โดยตรง เพราะอาจลื่นหลดุ มือ ตกแตกเสียหาย การทำความสะอาดฟนปลอม ควรลางดวยน้ำสะอาดกับสบูหรือยาสีฟนธรรมดา ไม ควรใชน ำ้ รอนลา งฟน ปลอมเพราะอาจทำใหแ ตกและเสียรูป ฟนปลอมทท่ี ำดวย Vulcanite ซึ่งมีรูและ มีเศษอาหารติดไดจ ะทำใหฟน ปลอมมกี ลน่ิ ควรแชใ นนำ้ ยาแอมโมเนยี ไฮดรอกไซด 1% อาทติ ยละคร้ัง หรือแชน้ำผสมกับหัวน้ำมัน Peppermint 2 – 3 หยด ไมควรขัดถูสวนพื้นของฟนปลอม เพราะอาจ ทำใหเสียรูปเกิดการกดทับที่เหงือก เมื่อถอดฟนปลอมออกแลวใหผูปวยบวนปากทำความสะอาดจะ ชวยใหปากสดชื่น ไมควรถอดฟนปลอมทิ้งไวเปนเวลานานจะทำใหเหงือกเปลี่ยนรูปทำใหเ กิดปญหา ในการใสฟนปลอม จึงควรจะใสไวตลอดเวลา การถอดควรใสในภาชนะที่เหมาะสมมิฉะนั้นอาจเปนท่ี รังเกียจของบุคคลที่พบเห็นและควรวางไวในที่ที่ปลอดภัย การดูแลความสะอาดฟนปลอมมีขั้นตอน ดังนี้ 1) ใหผปู ว ยถอดฟน ปลอมออกจากปาก 2) ลางใหน้ำไหลผานฟนปลอมเบาๆ จนกระทั่งสิ่งสกปรกบางสวนหลุดออกไปแลว แปรงดวยแปรงสีฟน กบั สบหู รือยาสีฟน 3) ลา งใหสะอาด 4) วางฟนบนภาชนะท่ีสะอาด 5) ใหผ ปู ว ยทำความสะอาดภายในปากโดยใชใมพ ันสำลีหรือผา กอซพันปลายนิ้วมือท่ี สวมถุงมือชบุ น้ำยาบว นปากแลวเช็ดภายในปาก กระพุงแกม และเหงือก 6) ใหบวนและลา งปากอีกคร้ัง 7) ใหผ ูปวยหยิบฟนใสป ากใหเ รียบรอย 137

5.3.4 ทำความสะอาดหู จมูก มือ เล็บและตา 5.3.4.1 การทำความสะอาดหู หทู ำหนาทใี่ นการไดย นิ และทรงตวั ความผดิ ปกตขิ องหูเชนหูอ้ือไดย นิ เสยี งไมช ัดเจน หูมี ลมออก บางคนเดินเซ การทรงตัวเสียไป ความผิดปกติที่เกิดขึ้นทำใหไมสบาย การดูแลรักษาความ สะอาดหคู วรปฏบิ ัติดงั นี้ 1) หลังอาบน้ำ สระผมทุกครั้งควรเช็ดหูใหแหงปองกันอาการคันหูจากการที่มีเชื้อรา เกดิ ขึ้น 2) อยาใชของแข็งแคะหูหรือเอาสงิ่ ใดเขาไปในหูเชน หยอดน้ำเขาหู 3) ถามีความจำเปน ตอ งลางหแู พทยจะเปน ผกู ระทำเอง น้ำยาที่ใชลางหูควรจะมีอุณหภูมิ ประมาณ 37.7 0C ไมฉีดน้ำยาแรงเกนิ ไปปอ งกันนำ้ ยาพุงปะทะแกว หู ฉีดน้ำยาดว ยความแรงสม่ำเสมอ โดยเบนปลายลูกสูบไปทผ่ี นงั รูหดู านบนใชชามรูปไตรองนำ้ ลางหู 4) อยา ขยีห้ รอื ใชมือตบหูอาจทำใหเกิดอันตรายตอ แกวหู 5.3.4.2 การรกั ษาความสะอาดของจมูก จมูกและคอเปนอวัยวะที่ตองดูแลทำความสะอาดถาเกิดการติดเชื้อจะลุกลามถึงกันงาย การทำความสะอาดจมกู ใหใ ชไมพ นั สำลีชุบน้ำหรอื น้ำเกลอื หมาดๆเชด็ นำ้ มูกในจมูก การลางจมูกเมื่อมีการอักเสบ ตอ งมเี ครื่องมือท่ีถูกตองและทำโดยผูที่มีความชำนาญ ขณะ ลางสอนใหผูปวยหายใจออกหรือกลั้นหายใจชั่วขณะ ปดน้ำเปนพักๆเพื่อใหผูปวยมีโอกาสหายใจ เม่ือ ลางจมูกแลวอาจมีการพนยา หยอดยา ขณะหยอดยาหรือพนยาตองระวังการไอหรือจามของผูปวยจึง ควรยืนเฉียงไปขางหนึ่ง ถามีน้ำมูกควรสั่งน้ำมูกเบาๆ กรณีที่น้ำมูกจับเปนกอนเข็งใชไมพันสำลีพันชุบ นำ้ มนั มะกอกเช็ด นำ้ มันจะชว ยใหน ้ำมกู ออนนุมงายแกการเช็ดออกไมระคายเคืองโพรงจมูก ในรายที่ใส ทอหรือสายยางในจมูกใหทำความสะอาดและเปลี่ยนปลาสเตอรที่ยึดสายยางทุก 8 ชั่วโมงปองกันการ ระคายเคืองของผวิ หนังและเยอ่ื จมกู 5.3.4.3 การรกั ษาความสะอาดมอื และเล็บ เล็บมือและเล็บเทาที่ชวยปองกันอันตรายใหกับปลายนิ้ว ชวยใหปลายนิ้วแข็งแรง สะดวกในการหยบิ จับของตางๆ การปลอยใหเลบ็ มือยาวดำสกปรกจะเปน การนำเชื้อโรคเขาสูรางกาย ได การดูแลรกั ษาเลบ็ ปฏิบตั ิดังนี้ 1) ตัดเล็บมือเล็บเทาใหสั้นไดรูปตามลักษณะนิ้วอยาตัดเขามุมมากเกินไปตัดเล็บใหส้ัน อยูเสมอ ถา ผิวหนงั รอบเลบ็ แหงหรือแตกควรใชนำ้ มันหรือครีมทา 2) ลางมือใหส ะอาด ถา เล็บมปี ญหาเองควรพบแพทย 3) อยา ไวเ ล็บยาวเกินปลายน้ิวจะทำใหใ ชน ว้ิ มือไมถ นดั และทำใหเ ลบ็ ฉกี ขาดไดง า ย 4) การตดั เล็บทห่ี นาและแข็งควรแชด วยนำ้ อนุ จะชว ยทำใหเลบ็ ออ นนมุ ตัดไดงา ย 138

5.3.4.4 การดแู ลสุขวิทยาของดวงตา ตาเปนอวยั วะท่ีละเอยี ดออนการรักษาความสะอาดตองทำดว ยความระมดั ระวังมิฉะน้นั จะเกดิ อันตรายได ผูปว ยบางรายมีขี้ตามากและชว ยเหลือตนเองไมไดตองทำความสะอาดดวยการเช็ด ตา ลางตา ขี้ตาอาจเกิดจากตาอักเสบตองระมัดระวังเรื่องการติดเชื้อ การเช็ดตาใชสำลีชุบ 0.9 % NSS เช็ดตา โดยเชด็ จากหัวตาไปหางตา ทง้ั เปลืองตาบนและขอบตาลา ง โดยไมเชด็ ยอนกลับ การลางตา (Irrigation of the eye) 1) เตรียมเครื่องใช ไดแก ชุดลางตา (ลูกยาง ภาชนะสำหรับใสน้ำยาลางตา) น้ำเกลือปลอดเชอื้ อุณหภมู ิหอ ง สำลปี ลอดเช้อื ใสถาดสีเ่ หลย่ี ม ยกไปท่เี ตยี งผปู ว ย 2) บอกใหผูปวยทราบ จัดที่ผูปวยนอนหงายหนุนหมอน พยาบาลยืนดานเหนือ ศรี ษะผูปวย 3) ปูผายางรองใตศ รี ษะผูปว ย 4) เปดหอชุดลางตา เปดขวดน้ำเกลือเทใสภาชนะสำหรับใสน้ำยาลางตา ลาง มอื ใหสะอาด 5) ใชล กู ยางดดู นำ้ เกลอื จนเต็ม 6) หยบิ ชามรูปไตรองใตคางผูปว ยโดยใหสว นเวากระชับกับสวนโคงของแกมและ ขมบั เพ่อื รองรับนำ้ ที่ไหลขณะลา งตา บอกใหผปู วยเอียงศรี ษะลงทางดานที่จะลางตาเล็กนอยเพ่ือใหน้ำ ไหลลงชามรูปไตสะดวก 7) หยบิ สำลีถือไวใ นอุงมอื ซา ย มือขวาถอื ลกู ยางลา งตา 8) ใชหัวแมมือและนิ้วชี้คอยๆเปดหนังตาผูปวยโดยใชหัวแมมือเปดหนังตาบน และใหก ดอยูบนค้ิว น้วิ ช้เี ปด หนังตาลางและใหกดอยบู นโหนกแกม 9) บบี ลกู ยางใหน ้ำไหลลงบนแกมผูปวยกอ นเพือ่ ใหผูปว ยรูสกึ ตัว 10) ถือลูกยางใหอยูหางจากตา 1 - 2 นิ้ว บีบลูกยางใหน้ำยาไหลลงบนเยื่อบุตา บรเิ วณหัวตาบอกใหผ ปู ว ยกลอกตาไปรอบๆตลอดเวลาที่ลา ง 11) ใชส ำลใี นองุ มอื ซา ยเช็ดบริเวณหนังตาจากหวั ตาไปหางตา สำลกี อนหน่ึงใชได ครงั้ เดียวแลว ท้งิ ลงถุงขยะ 12) ลางตาอีกขางโดยปฏิบัติเหมือนขอ 5 –11 สอบถามความรูสึกผูปวย จัดให ผูป วยนอนในทา ที่สบาย 13) ทำความสะอาดอปุ กรณของใช ลางมอื ใหส ะอาด 14) เขียนบันทึกรายงาน 139

การเช็ดตาดว ยวิธปี ลอดเชอ้ื (Aseptic Eye Dressing) การเช็ดตาจะเช็ดจากหัวตาไปหางตา การเช็ดตองแยกเช็ดทีละขางและเช็ดดวยสำลี สะอาดเพ่ือปอ งกันการติดเช้ือจากตาขา งหนึ่งไปยงั ตาอีกขา งหนึง่ หามใชสบทู ำความสะอาดเพราะจะ ทำใหระคายเคือง ถามีขี้ตาแหงกรังมาก ใหใชสำลีหรือผาชุบน้ำอุนหรือน้ำเกลืออุนวางบนเปลือกตา และเปลี่ยนสำลีหรือผาบอยๆ จนขี้ตาออนตัวแลวจึงเช็ดออกดวยความนุมนวล ผูปวยที่ไมรูส ึกตัวตอง ดแู ลตาอยา งนอยทกุ 4 ชว่ั โมง ในรายท่มี ีบาดแผลจากการผาตัดตองเช็ดตาดว ยวิธีปลอดเช้ือ (Aseptic Eye Dressing) 1) เตรียมอุปกรณ ไดแก 0.9 % NSS แอลกอฮอล 70 % ยาหยอดตา สำลีกอน เลก็ ปลอดเช้อื ผา ปดตา (Eye pad) ปลอดเชื้อ ปลาสเตอรนำเครอ่ื งใชไปท่ีเตียง 2) บอกใหผูปว ยทราบ 3) จัดใหผูปวยนอนหงายชดิ ขอบเตียงดานเดยี วกับท่พี ยาบาลยนื อยู 4) ลางมอื ใหส ะอาด 5) บอกใหผปู วยหลับตา ใชสำลชี บุ แอลกอฮอล 70% สำลีกอ นที่ 1 เชด็ หนงั ตาบนจากหัวตาไปหางตาเพยี งครัง้ เดียว สำลีกอนที่ 2 เชด็ บรเิ วณคิ้ว สำลกี อ นที่ 3 เช็ดบริเวณหนาผากถงึ ไรผม สำลกี อนท่ี 4 เช็ดหนังตาลา ง สำลกี อนท่ี 5 เชด็ บริเวณโหนกแกม สำลีกอนที่ 6 เชด็ ระหวางค้วิ โดยเช็ดจากหวั คิ้วถงึ ดง้ั จมูกลงมา 6) หยิบสำลีออกจากหอแบงสำลีไว 1 กอนเพื่อซับน้ำตา เท 0.9 % NSS ลงบน สำลที ี่เหลือพอเปยก บีบสำลีใหหมาด สำลีกอนที่ 1 เช็ดหัวตาออกทางดั้งจมูก บอกผูปวยมองปลายเทาใชหัวแมมือดึง หนังตาบนขนึ้ สำลกี อ นท่ี 2 เชด็ ขอบตาบน โดยเช็ดจากหวั ตาไปหางตาอยา งเบามือ สำลีกอ นที่ 3 เช็ดขอบตาบนซ้ำอีกรอบ สำลกี อ นท่ี 4 เชด็ ขอบตาลางโดยบอกใหผูป วยมองข้ึนขางบน ใชน ิ้วหัวแมมือซาย ดึงหนงั ตาลางลง เช็ดจากหวั ตาไปหางตา ถา ยงั ไมส ะอาดใหใชสำลีกอ นใหมเ ชด็ ซำ้ อกี ครั้งจนสะอาด 7) หยอดยาใหถูกวิธี 8) เมอ่ื เชด็ ตาและปด เรียบรอยแลว จัดใหผปู วยอยใู นทาสขุ สบาย 9) เกบ็ ของใชท ำความสะอาดและเกบ็ เขา ท่ีใหเรยี บรอ ย 140

5.3.5 การสระผมบนเตียง 5.3.5.1 หลกั การทำความสะอาดผม ผมทีส่ วยงามสง เสรมิ บคุ ลิกภาพและบงชีถ้ ึงภาวะสขุ ภาพ ผปู วยหนักอาจตองตดั ผมใหส้ัน เพราะเวลานอนศีรษะจะกดกับที่นอนทำใหผมขมวดเปนกอน ทำใหดูแลไดลำบาก ถาตองตัดผมควร ปรึกษาญาตผิ ปู ว ยและควรเขียนเปน ลายลักษณอักษรแสดงความยนิ ยอม ถาผปู วยไมย อมตัดส้นั ควรหวี ใหเรียบรอยอาจรัดเปนผมแกละเพื่อไมใหเจ็บเวลาหนุนหมอน กรณีผมเปนเปอนเลือดหรือสิ่งสกปรก ใหใสน้ำมันมะกอกแลวใชหวีสางออกโดยใชมือจับโคนผมไว คอยๆสางผมใหออกจากกันจนหมด ผูปวยที่ใชยารักษามะเร็งจะทำใหผมรวงผูปวยมักใสผมปลอมในกรณีนี้จะดูแลเพียงทำแบบผมตามท่ี ผูปว ยตองการ ผปู วยทีช่ วยตัวเองไมไดห รือผูปวยทต่ี องใหพักผอนบนเตียงตองสระผมใหผูปวยท่ีเตียง การสระผมอาจทำใหเกิดอันตรายตอผูปวยในรายที่ไมแนใจตองปรึกษาแพทย ปกติการสระผมที่เตียง ผูปวยไมมีอันตรายหรือมีนอยมาก ผูปวยที่ออนแอใหสระผมในทานอนหงาย ผูปวยที่มีโรคหอบหืด โรคหัวใจ โรคปอด หายใจลำบากควรสระผมในทานั่ง การสระผมมีขั้นตอนที่ยาวนานอาจทำใหผูป วย เหนื่อยควรใหผูปวยพักผอนเต็มที่แลวจึงสระผมและควรใหพักหลังสระผม กอนสระผมตองหวีหรือ แปรงผมกอนเพื่อใหรังแค ผมที่รวงสิ่งสกปรกหรือเศษฝุนผงหลุดและยังกระตุนหนังศีรษะพรอมท้ัง คลายผมที่พันกันออกดวย หลังสระผมแลวตองใชผาเช็ดตัวเช็ดใหแหงหรืออาจใชเครื่องเปาผม ระหวางสระผมถาผูปวยเพลียมากและหนาวใหรีบลางแลวหยุดทำทันทีจัดหาผาหมมาหมใหถาผูปวย นอนราบไมไดใ หหนุนหมอน 5.3.5.2 วิธกี ารสระผมผูปว ยบนเตียง 1) เตรียมอุปกรณเครื่องใชมาท่ีเตียง บอกใหผ ปู ว ยทราบและอธบิ ายวัตถุประสงค เพื่อให ผูป วยเขาใจและใหค วามรวมมอื 2) ปด ประตูหรอื มา นกนั้ เพอื่ ปอ งกนั ลมโกรกไมใหผปู วยหนาวส่นั และเปน หวดั 3) จัดผูปวยใหอยูในทานอนทแยงกับเตียงเล็กนอย ศีรษะอยูริมเตียงและไมหนุนหมอน เพื่อสะดวกในการสระผม 4) วางผา เชด็ ตวั บนผายางตามยาวมวนผายาง ทำเปน วงกลมเพอื่ หนนุ ตนคอ ผายางอีก ผนื หน่ึงมวนขอบผา ยาง 2 ขา งเขาหากันตามยาว ทำตรงกลางใหเ ปน รางนำ้ สอดชายหนึ่งรองใตคอ อกี ชายหนึ่งใสใ นถงั รองรบั น้ำสกปรกและใหน ้ำไหลลงถงั ไดสะดวก 5) ใชผา เช็ดตวั อีกผืนหนง่ึ คลมุ หนาอกเพอื่ ใหค วามอบอนุ และปอ งกนั เสือ้ เปยกน้ำ 6) หวหี รือแปรงผมใหถึงหนงั ศีรษะเพื่อกำจดั ใหเศษผงและส่ิงสกปรก 7) ใชส ำลอี ุดหทู ั้งสองขางเพ่ือปองกันนำ้ เขาหูและใชผ าขนหนูเล็กพับปดตาผูปวยปองกัน นำ้ เขาตาผูปวยขณะสระผม 141

8) เทน้ำลงที่ขอมือดานใน เพื่อทดสอบอุณหภูมิของน้ำ ถาอุณหภูมิพอเหมาะจึงเทน้ำ เลก็ นอ ยทีผ่ มผูป วย แลวเทนำ้ จากดา นหนา ไปดา นหลงั ใหเปยกท่ัวศีรษะระวังน้ำไหลเขา หนา ผูปว ย 9) เทยาสระผมใสฝา มือลูบลงบนผมเติมนำ้ เล็กนอยใชปลายนิ้วนวดหนังศีรษะใหทั่วเพื่อ กระตุนการไหลเวียน แลวลางผมดวยน้ำใหสะอาดเพื่อใหผูปวยสุขสบาย จำนวนครั้งพิจารณาตาม ความสกปรกของผมแตไมค วรนอยกวา 3 ครงั้ 10) หยิบสำลีอุดหูและผาปดตาออก คลี่ผาเช็ดตัวที่รองตนคอออกปูบนหมอนใช ผา เชด็ ตวั ท่ปี ดหนาอกเชด็ ผมใหแหง ปลดผา ยางลงในถังรองน้ำ เลื่อนตัวผูปวยข้ึนนอนหนุนหมอนและ จัดใหนอนในทาทส่ี บาย 11) หวีหรือแปรงผมใหเรยี บรอยปองกันการเกาะติดกันของผม 12) นำอุปกรณเครื่องใชไปทำความสะอาด เช็ดใหแหง แลวเก็บเขาที่ใหเรียบรอยเพ่ือ สะดวกในการใชค รัง้ ตอไป 5.4 การดูแลสง่ิ แวดลอมขา งเตียงผปู วย 5.4.1 การจัดส่งิ แวดลอ มขา งเตียง สิ่งแวดลอมที่ปลอดภัย หมายถึง สิ่งแวดลอมที่ปลอดภัยจากอันตราย ไดแกสิ่งแวดลอมที่ ปอ งกันการหกลม และอันตรายจากไฟฟา เปนตน หลักการจัดส่ิงแวดลอมขา งเตยี งผปู ว ย ดงั นี้ 1) จัดสิ่งแวดลอ มใหม ีความสะดวก 2) รักษาอณุ หภมู ขิ องหอ งพักเหมาะสม 3) การถา ยเทอากาศดี 4) แสงสวางพอเหมาะ 5) ไมมีเสียงรบกวนเชนเสียงอุปกรณทางการแพทย เสียงพูดคุยของเจาหนาที่ เสียง รองของผปู วย 6) ปราศจากกลิ่นรบกวน เชน กลิ่นอุจจาระ ปสสาวะ อาเจียน แผลหนอง กลิ่นเหงื่อ ผูป วย กลิน่ อาหารบูด 7) จดั สภาพแวดลอ มที่มิดชดิ และเปน สว นตวั 8) ความอบอุนทางใจกเ็ ปนสิง่ แวดลอมทีส่ ำคัญ 142

5.4.2 การทำความสะอาดเตียงผปู วย เตียงนอนเปนสิ่งแวดลอมที่ชวยใหผูปวยไดพักผอน การเตรียมเตียงสำหรับผูปวยมี ลกั ษณะตางๆดังนี้ 1) การทำเตยี งธรรมดาหรอื การทำเตยี งวาง (Closed bed, empty bed, ordinary bed) เพื่อเตรียมรบั ผูปว ยใหมเมื่อจำหนายผูปวยออกจากโรงพยาบาล 2) การทำเตยี งเปด (opened bed) เปนการทำเตียงท่ใี ชก ับผูป วยทั่วไป ผปู ว ยทีเ่ ดนิ ไดจะ ใชเตียงเมือ่ ตอ งการนอนหลับพกั ผอน 3) การทำเตียงที่มีผปู วย (Occupied bed) เปน การทำเตียงที่ตองเรยี นรูวิธีการเปล่ียนผา ดวยความรวดเรว็ นุมนวล และปลอดภัยขณะที่มีผูปวยนอนอยู มักเปนผูปวยที่มอี าการหนัก ผูปวยท่ี จำกดั การทำกิจกรรม 4) การทำเตียงท่ีจดั สำหรับผูปวยหลังจากการผาตดั (Surgical / Anesthetic / recovery bed) เพอ่ื ใหผูป วยไดร ับความปลอดภยั จากจุลนิ ทรียและอุบตั ิเหตุ มีความสุขสบายและสะดวกในการ เคลื่อนยาย ผาที่ใชปูเตียงจะทำใหงายแกการสับเปลีย่ นเม่ือเกดิ ความสกปรกเปรอะเปอน เชน การใช ผา ยางและผาขวางเตียงปูทับบนผา ปูท่นี อนบริเวณท่ีสกปรกงายจากอาเจียนหรือส่ิงขับหลั่งตางๆ โดย ไมตองเปล่ียนผา ปูทีน่ อนท้งั เตยี ง มผี าหม เตรียมพรอมเพอ่ื รกั ษาความอบอุน ใหแกผ ูป วย 5.4.2.1 หลกั การทำเตยี ง 1) เตรยี มเคร่อื งใชใ หพ รอม 2) จดั บริเวณรอบๆ ใหส ะดวกแกการปฏบิ ัตงิ าน 3) วางผาเทากันทุกดานโดยใหจุดกึ่งกลางของผาทับลงตรงจุดกึ่งกลางของที่นอน เหนบ็ ชายผาปูตรงกลาง ดานขา งเตียงกอ น แลว จึงเหนบ็ ผาตลอดขางเตยี ง ทำมมุ ดา นหัวเตยี งกอ นเพ่ือ สะดวกในการตึงผา ปใู หเ รยี บตึง แลวจงึ กลับไปทำมมุ ท่ปี ลายเตยี ง 4) ควรทำเตียงใหเสร็จทีละขาง เริ่มจากวางผาปูที่นอน ผายางขวางเตียง ผาขวาง เตียง สวมปลอกหมอน คลุมผาคลุมเตียง วางผาหมและผาเช็ดตวั ที่ราวพนักหัวเตียง จัดตูขางเตียงให เรียบรอย แลวจึงเดินออมไปทำเตียงอีกดานหนึ่ง เชนเดียวกันโดยคลี่ผาออกทีละชิ้น ทำใหเตียงตึง เรียบ จัดหมอนใหเรียบรอ ย 5) ไมสะบัดผาหรือปลอยใหเสื้อผาที่สวมอยูสัมผัสกับเครื่องใชตางๆ ของผูปวย ลาง มอื กอ นและหลงั ทำเตยี ง 143

6) รกั ษาทาทางใหอ ยูในลกั ษณะที่ดี (Good body alignment) ตลอดเวลา 7) เทคนิคการทำเตยี ง อาจแตกตางกันในแตละสถาบนั หลักการสำคัญคือ เรียบ ตึง สะอาด ไมเปย กช้ืน เพ่ือปอ งกันการเกดิ แผลกดทับกับผปู วยทน่ี อนบนเตยี งนานๆ หรือในรายที่นำ้ หนัก ตัวมาก มีการจำกดั การเคล่ือนไหว 5.4.2.2 วิธีการทำเตยี งแบบตาง ๆ การทำเตียงธรรมดาหรือการทำเตยี งวางและเตยี งเปด (Closed bed, empty bed, ordinary bed) มวี ิธกี ารดงั นี้ 1) ลางมอื ใหส ะอาดกอ นจดั เตรยี มอุปกรณ 2) ถือผาและอปุ กรณเ คร่อื งใชหา งจากเครอื่ งแตงกายทีส่ วมใส 3) นำผา ที่เตรยี มไว เรยี งลำดับการใชมาวางบนเกาอี้ทสี่ ะอาด 4) จัดบรเิ วณเตียงใหม ที ่วี างพอสมควร 5) ลอ็ คลอเตียง 6) ตรวจดูทนี่ อนใหอ ยใู นสภาพแขง็ แรง 7) ตรวจดคู วามสะอาดของหมอน ความออ นแขง็ การฉกี ขาด มขี นาดพอดี 8) ทำเตยี งทลี ะขางเพ่ือการประหยดั แรงงาน 9) ปผู าปทู ีน่ อนโดยใหจ ุดกึ่งกลางของผาวางทบั ลงบนจุดก่งึ กลางของที่นอน 10) คลีผ่ า ปูออกไปทางหัวและปลายเตยี ง ตลบผา ปูคร่ึงหนง่ึ กลบั ไปดานตรงขา ม 11) เหน็บชายผาปูที่นอนดานขางเตียงกอน แลวจึงเหน็บชาผาดานหัวเตียงแลว ตามดวยดานปลายเตียงและทำมุมดานขางทั้งสองขาง โดยทำมุมดานหัวเตียงกอนเพราะดึงผาได สะดวกและทำดานปลายเตยี ง กรณที นี่ อนเบา ผา ปแู คบ ผปู วยด้ิน อาจตอ งใชว ิธผี กู การทำมุมดา นขา งเตียง - ดึงผาปู (ผาหมหรือผาคลุมเตียง) ใหต งึ และแบมือสอดเขาใตท ่ีนอน ดานขาง และดา นหัวเตียงและปลายเตียง - จับผาปูที่มุม ทำเปนรูปสามเหลี่ยม (ชายธง) ใหชายผาขนานกับที่นอนดาน หวั เตยี ง - เหนบ็ มุมชายธงดา นลางเขา ใตท ี่นอน - ใชม ือสอดทำมมุ ชายธงดา นบน - เหน็บมุมชายธงดานลาง เก็บชายผาดานขางดึงใหตึง พับเหน็บชายธง ดา นบนเขา ใตเตียงใหเรยี บรอ ย 144

12) ปูผายางขวางเตียงบริเวณที่ตองการ คลี่ผายางใหอยูตรงกลางที่นอน พับ ผายางทเี่ หลือไปดา นตรงขามเหนบ็ ชายผา ยางเขา ใตทนี่ อน 13) ปูผาขวางเตียงใหค ลมุ ปดผา ยาง เหนบ็ ชายผาเขา ใตทน่ี อน โดยแบมือสอดผา เขา ไปใหสุดชายผา 14) สวมปลอกหมอน โดยสอดมือทงั้ สองขา งเขา ไปในปลอกหมอนทต่ี ลบกลับเอา ดานในออก จับตรงมุมทั้งสองขางแลวตลบปลอกหมอนกลับไปที่ตัวหมอน ใชมือขางหนึ่งจับตรง กลางดา นตัวหมอนท่ีมีปลอกหุม แลว อกี มอื หน่ึงดึงปลอกหมอนโดยรอบลงมาคลมุ ตัวหมอน จับหมุน ปลอกหมอนใหเ รียบรอ ยแลววางทห่ี ัวเตียง 15) พบั ผา หม ตามยาวไวปลายเตียง 16) แขวนผา เช็ดตวั ทพ่ี นกั หวั เตียง 17) เดินไปหวั เตยี งอกี ดา นหนงึ่ ปูผาที่เหลือ 18) จัดเตียงใหเขาท่ี ดูแลความสะอาดของตูขางเตียง เลอ่ื นเขา มาใกลเตียง กรณี ทำเตียงเพื่อรับผูปวยใหม นำผาคลุมเตียงมาปูทับผาปู ชายผาดานหัวเตียงเสมอกับขอบที่นอนคลุม หมอนใหม ดิ ทำชายธงดา นลาง ปลอ ยปลายบนลงมาคลุม ไมเ หนบ็ เขา ใตเตียงเพ่ือความสะดวกขณะ รบั ผปู ว ยใหม การทำเตียงท่มี ีผปู ว ย (Occupied bed) มีวิธีการดังน้ี 1) แจง ใหผปู ว ยทราบ 2) เคลื่อนยายอุปกรณท ไ่ี มจำเปนออกจากบรเิ วณรอบๆ เตยี ง 3) ปรบั เตยี งใหอ ยใู นแนวราบ ถา ไมขดั กับความเจ็บปวย 4) เดินไปดานตรงขามตูขางเตียง รื้อชายผาออกจากใตที่นอน พลิกตะแคงตัวผูปวย โดยพลิกเขาหาตัวพยาบาล ใหผูปวยนอนในทานอนตะแคง เพื่อสะดวกในการปูเตียง ถาผูปวยไม รสู ึกตวั ใหย กราวกั้นเตยี งขน้ึ 5) เดินกลบั มาทางดานตขู า งเตียง รือ้ ผาตอ 6) ตลบผา ขวางเตียงโดยเอาดา นนอกมวนไวภ ายในไปชิดตัวผูป วยมากที่สดุ 7) เช็ดผา ยางขวางเตยี งแลว มวนสอดไวแนบชิดผปู วยมากทีส่ ดุ 8) ตลบผาปทู ่นี อนเชน เดียวกันโดยใหช ดิ ตัวผูปวยมากที่สุด 9) เช็ดทีน่ อน 10) ปูผาปูทีน่ อนทีละคร่ึงเตียง โดยใหกึ่งกลางผาปูตรงกับกึ่งกลางทีน่ อน ตลบผาไป ทางหวั เตียงและปลายเตียง เหนบ็ ผาขา งเตยี ง หวั เตยี งทำมมุ ใหเ รียบรอย ดึงผายางออกมาปูและเหน็บ ใตเ ตียง ปผู าขวางและเหน็บผา ยางและผาขวางเขาใตทน่ี อน 145

11)ยกศีรษะผูปวยนำหมอนออก เปลี่ยนปลอกหมอน โดยพลิกดานในออกภายนอก เอาดานที่สกปรกเขาดานใน ใชปลอกหมอนเกาเช็ดผมออกจากตัวหมอน แลวมวนทิ้งในตะกราผา สวมปลอกหมอนใหมว างหมอนไวทห่ี วั เตียงดานสะอาด 12) พลิกผูปวยใหนอนหงายกอนแลวพลิกกลับมานอนตะแคงดานที่เปลี่ยนผาแลว ใหห นนุ หมอน จดั ทานอนตะแคง ยกราวกนั้ เตียงขึ้น 13) ยกถังน้ำเดินไปดานตรงขามตูขางเตียง รื้อผาออกพับทีละชิ้นใหบริเวณสกปรก อยดู า นใน ตลบหัวทา ย ท้งิ ลงในตะกราผา เปอ นทลี ะชนิ้ 14) ปูที่นอนทีละชิ้นตามลำดับ ดึงใหเรียบตึง ลางมือใหสะอาด จัดใหผูปวยนอนใน ทาทสี่ บาย 15) หมผาหม ใหผ ูปวย หรือพบั พาดไวห วั เตยี ง 16) เช็ดและทำความสะอาดเตียง ขางเตียง จัดสิ่งอำนวยความสะดวก เชน ตูขาง เตยี ง โตะท่คี รอมเตียงใหใ กลผ ปู ว ย วางกริ่งหรือเครอ่ื งเรียกไวใกลตัวผปู วย 17) นำเหยือกน้ำ ถวยน้ำ ไปลางทำความสะอาด แตถาเปนขวดตวงน้ำ ๒๔ ชั่วโมง ไมต อ งนำไปลาง 18) ลางและทำความสะอาดถังเช็ดเตียง ซักทำความสะอาดผาเช็ดเตียงผึ่งตากให แหง การทำเตียงผูปวยหลังจากการผาตัด (Surgical / Anesthetic / recovery bed) มี วิธีการเชนเดียวกับการการทำเตียงวาง แตกตางกันเพียงการพับผาหมใหสะดวกสำหรับผูปวยหลัง ผาตัด โดยวิธกี ารพับผา หมดังแสดงในรูปภาพ ก. ข. ค. รปู ภาพที่ 5-1 แสดงการพับผาหม การทำเตยี งผูปวยหลงั จากการผา ตดั ก. ขัน้ ตอนท่ี 1 ของการพบั ผาหม ข. ขนั้ ตอนท่ี 2 ของการพบั ผา หม ค. ขน้ั ตอนที่ 3 ของการพับผา หม 146

5.5 บทสรุป สุขวิทยาสวนบุคคล เปนสิ่งสำคัญที่ทุกคนตองปฏิบัตเิ ปนกิจวัตรประจำวันในการดูแลตนเอง เพื่อความสะอาดและสุขสบายของรางกาย เมื่อบุคคลมคี วามเจ็บปว ยเกดิ ขึ้นพยาบาลมีบทบาทสำคญั ในการตอบสนองความตองการขน้ั พนื้ ฐานเหลา นี้ 5.6 คำถามทายบท 1 เทคนิคการนวดหลงั (Back rub) ทีช่ วยขบั เสมหะออกจากปอดไดคือขอ ใด 1. Stroking 2. Kneading 3. Percussion 4. Digital kneading 2 ขอ ใดคอื ทา จบของการนวดหลงั 1. Stroking 2. Kneading 3. Percussion 4. Digital kneading 3 การทำความสะอาดฟน ปลอมขอใด ไมถูกตอง 1. ลวกน้ำอุน 2. ใชแปรงสฟี น แปรง 3. แชน้ำเกลอื นอรม อล 4. เปดน้ำกอกใหไหลผาน 147

4 การทำเตยี งผปู ว ยที่แพทยไมอนญุ าตใหล งจากเตยี งคือขอใด 1. Opened bed 2. Ordinary bed 3. Occupied bed 4. Anesthetic bed 5 การทำความสะอาดอวัยวะสืบพนั ธภ ายนอก ตองเตรยี มสำลีอยา งนอยกี่กอน 1. 3 กอ น 2. 4 กอ น 3. 5 กอ น 4. 6 กอ น 6 การทำความสะอาดอวัยวะสืบพันธภายนอกผปู ว ยเพศหญิง สำลกี อ นท่ี 1 เช็ดบริเวณใด 1. Clitoris 2. Mons pubis 3. Labia majora 4. Labia minora 7 การจัดทาสำหรับการทำความสะอาดอวัยวะสืบพันธภ ายนอกผูป ว ยเพศชาย ขอใดถูกตอ ง 1. นอนหงาย กางขา 2. นอนหงาย หุบขาตามปกติ 3. นอนหงาย ชันเขา ทั้ง 2 ขาง 4. นอนหงายชันเขาขา งทีพ่ ยาบาลยืน 148

8 ผูปวยชวยเหลือตวั เองไดพอควร ลงจากเตียงไมได ควรเลือกการทำความสะอาดรางกายแบบ ใด 1. Partial bed bath 2. Self-assisting bath 3. Complete bed bath 4. Self-administered bath 9 ขอใดถูกตอ งเก่ียวกับนำ้ ยาสำหรับลางตา 1. 0.9 % NSS 2. Sterile water 3. Betadine solution 4. 2 % Chlorhexidine 10 การจดั ทา สำหรบั mouth care ผปู วยทไ่ี มร ูสึกตวั ขอใดถูกตอง 1. นอนควำ่ 2. นอนตะแคงกงึ่ คว่ำ 3. นอนหงายใหห นาอยูใ นแนวตรง 4. นอนหงายเอียงหนาไปดา นใดหา นหน่ึง กรณีศึกษา ผูปวยอายุ 25 ปปวยเปนโรคไตวายเร้ือรัง ตัวบวมหายใจเหนือ่ ย ใหสารน้ำทางหลอดเลือด ดำแขนซาย พยาบาลจะวางแผนใหก ารดแู ลสุขวทิ ยาสวนบุคคลอยางไรเพ่ือใหผูปว ยสุขสบาย 149

5.7 เอกสารอางองิ ณัฐสุรางค บุญจันทร และอรุณรัตน เทพนา. (2559). ทักษะพื้นฐานทางการพยาบาล. กรุงเทพฯ: หจก. เอน็ พีเพรส. สัมพันธ สันทนาคณิต, สุมาลี โพธิ์ทอง และสุภวรรณ วงศธีรทรัพย. (2558). ปฏิบัติการพยาบาล พนื้ ฐาน II. กรงุ เทพฯ: บริษัท บพิธการพมิ พ จำกัด. สุปราณี เสนาดิสัยและวรรณภา ประไพพานิช. (2558). การพยาบาลพื้นฐาน. กรุงเทพฯ : บริษัท จุด ทอง จำกัด สุภวรรณ วงศธีรทรัพย สุมาลี โพธิ์ทอง, และสัมพันธ สันทนาคณิต. (2558). ปฏิบัติการพยาบาล พน้ื ฐาน I.กรงุ เทพฯ: บริษทั บพิธการพมิ พ จำกดั . อัจฉรา พุมดวง. (2559). การพยาบาลพื้นฐาน : ปฏิบัติการพยาบาล. กรุงเทพฯ: โรงพิมพแหง จฬุ าลงกรณ มหาวิทยาลัย. อภิญญา เพียรพิจารณ (2556). คูมือปฏิบัติการพยาบาลเลม 1. ฉบับปรับปรุงครั้งที่ 1, กรุงเทพฯ : บริษทั ธนาเพรส จำกดั . อภิญญา เพียรพิจารณ (2558). คูมือปฏิบัติการพยาบาลเลม 2. ฉบับปรับปรุงครั้งที่ 1, กรุงเทพฯ : บรษิ ัท จรลั สนทิ วงศก ารพมิ พ จำกัด. Nettina SM. (2 0 1 4 ) . Manual of Nursing Practice. Philadelphia: Williams &Wilkins Lippincott. Patricia A. Potter. (2 0 1 3 ) . Fundamentals of Nursing 8 th ed. St. Louis, Mo : Mosby Elsevier. Taylor ll. (2015). Fundamental of Nursing .8th ed. Philadelphia: Walters Kluwer. 150