เอกสารประกอบการสอนการพยาบาลพื้นฐาน E-Book

7.2.3 ตัวยอเกย่ี วกบั การบรหิ ารยา ในการบริหารยามคี ำยอ ทีเ่ กยี่ วของเปนจำนวนมาก โดยคำทีใ่ ชบ อยๆ มีดังนี้ ตัวยอ ภาษาลาติน ความหมายใน ความหมายใน ภาษาไทย aq. ภาษาอังกฤษ Aq.dest.,aq. dest นำ้ Comp., comp. Aqua water นำ้ กลน่ั Dil., dil. ปน ผสมหลายชนดิ Elix. aqua distillata distiled water เจือจาง ยาประเภทน้ำเชื่อม ext. Compositus,compositum compound ผสมแอลกอฮอล et. ยาสกัด Fl.,fl., fld. Dilutus dilute และ เ ห ล ว ข อ ง ท ี ่ มี Lin. elixir elixir ลกั ษณะเปนนำ้ liq. ยาทาถนู วด Lot. extractum extract ลักษณะเปนนำ้ Mist.,mist.,M. et. and ยานำ้ สำหรับทา Pil., pil fluidus, fluidum fluid ยาผสม Pulv., pulv. ยาเม็ดชนิดกลม Sol. linimentum liniment ยาชนดิ ผง เปน ผง Sp., sp liquor. Liquid ยาชนดิ น้ำ Syr. lotio. lotion เหลา ยา เหลา ระเหย Tab. mistura, Misc mixture, Mix นำ้ เชือ่ ม Caps., caps. pilula pill ยาเม็ดชนิดแบน Tr.,tr.,Tinct.,tinct. Pulvis a powder ปลอกแคปซูลใสยา Ung., ung. Solution solution ผงทงิ เจอร aa., a.a. spiritus spirit ขผ้ี งึ้ ad. Syrupus syrup อยา งละเทา ๆ กนั add. Tabella tablet เติมจนครบ Capsule capsule กบั Tinctura Tincture Unquentum ointment Ana of each Ad to, up to Adde add to 201

ตวั ยอ ภาษาลาตนิ ความหมายใน ความหมายใน c cum ภาษาอังกฤษ ภาษาไทย cc., c.c. gram, gramma, Gm., gm. gramme with ดว ย gr. grana, granum gtt. gutta cubic centimeter ลูกบาศกเซนติเมตร Kg. kilogram l, L. liter gram, grams กรมั แกรม Lb. libra ml. milliliter grain, grains เกรน mcg., µg - Rx recipe a drop, drops หยด S., sig. signa a thousand grams กโิ ลกรัม/1,000 กรมั S, s. sine Tsp. teaspoon a liter ลิตร Tbsp. tablespoon dr drachme pound ปอนด scrupulum A.M., a.m. a thousand of a liter 1/1000 ลิตร c. ante meridiem h cibum microgram ไมโครกรมั os Oz. hora P.M., p.m. os uncia take ใหเอา ใหใ ช IM., M post meridiem IV., V - give the following ใหตามคำสัง่ นี้ - H, sc - directions P.O. Per os without ปราศจาก teaspoonful ชอนชา tablespoonful ชอ นโตะ dram แดรม a scruple 1 สครูเปล หรือ 20 before midday เกรน meal กอนอาหารเที่ยง hour ชว่ั โมง mouth ปาก ounce ออนซ afternoon หลงั เทยี่ ง Intramuscular เขาทางกลา มเนอื้ Intravenous เขาทางหลอดเลือด ดำ Subcutaneous เขา ทางใตผ วิ หนัง by mouth ทางปาก 202

ตวั ยอ ภาษาลาตนิ ความหมายใน ความหมายใน Sup., supp - ภาษาอังกฤษ ภาษาไทย per rectum ยาเหน็บ ตารางท่ี 7-3 แสดงตวั ยอทใ่ี ชบอ ยในการบรหิ ารยา ตัวยอ ภาษาลาตนิ ความหมายในภาษาองั กฤษ ความหมายในภาษาไทย a.c. Ante cibum before meals กอ นอาหาร p.c. Post cibum หลังอาหาร OD Omni die daily, every day วนั ละครัง้ b.i.d. Bis in die Twice a day วันละ 2 ครง้ั t.i.d. Ter in die Three time a day วนั ละ 3 คร้งั q.i.d. Quarter in die four times a day วนั ละ 4 ครัง้ h.s. Hora somni at bed time กอนนอน t.i.d. and Ter in die and Hora Three time a day and at วนั ละ 3 ครง้ั และกอนนอน h.s. somni bed time p.r.n. Pro re nata when required, เมื่อจำเปน เปนครั้งคราว occasionally เมื่อตองการ Stat. statim at once, immediately ทนั ที q.1.hr. Quaque 1 hora every hour ทุก 1 ชั่วโมง q.2 hr. Quaque 2 hora every two hours ทกุ 2 ช่วั โมง q.4 hr. Quaque 4 hora every hour ทกุ 4 ชัว่ โมง 203

ตวั ยอ ภาษาลาตนิ ความหมายในภาษาอังกฤษ ความหมายในภาษาไทย q.6 hr. Quaque 6 hora q.12 hr. Quaque 12 hora every hour ทุก 6 ชว่ั โมง Alt. Die alternis diebus Alt. Hor. alternis horis every hour ทุก 12 ชวั่ โมง alternate days วนั เวนวนั alternate hours ชัว่ โมงเวนช่วั โมง ตารางที่ 7-4 แสดงตวั ยอทีเ่ กี่ยวของกบั เวลาในการใหย า 7.2.4 เอกสารทเี่ ก่ยี วของกบั การบริหารยา 7.2.4.1 คำสั่งการรักษา (Doctor order, medication orders) คำสั่งการรักษาเปน บทบาท หนาที่ของแพทยตามกฎหมาย คำสั่งการรักษาประกอบไปดวย ชื่อ-สกุล ผูปวย เลขที่ผูปวย ใน วัน เวลา ท่ีเขยี นคำสั่งการรักษา ชื่อยา(ควรเขียนช่อื ยาท่ีเปนชอ่ื สามัญ) รูปแบบยา ขนาดยา ทางที่ ใหย า เวลา ความถใ่ี นการใหยาและลายเซน็ แพทยผูสง่ั ยา โดยคำสง่ั การรักษามหี ลัก ๆ 2 ชนดิ ไดแ ก 1) คำสั่งครั้งเดียวใชตลอดไป (Standing order/ Routine medication order/ Order for continuous) เปนคำส่ังการใหย าทใ่ี ชต ลอดไปจนกวา จะมีคำสั่งใหเลิกใชย า (off) 2) คำสั่งครั้งเดียวใชไดเฉพาะ 1 วัน (Order for one day) เปนการรักษาเฉพาะ วันที่มีคำสั่งการรักษาเฉพาะเพียงครั้งเดียว ภายหลังสั่งการรักษาสามารถใชคำสั่งการรักษานี้ได 24 ชั่วโมง 204

รูปภาพท่ี 7-1 แสดงตวั อยางใบคำสั่งการรักษา จากภาพสามารถอธบิ ายความหมายของคำส่งั การรักษาไดด ังนี้ - ORDER FOR ONE DAY (1) Buscopan sig 20 mg v stat หมายความวา ฉีด Buscopan 20 มิลลิกรัม เขา หลอดเลือดดำทันที ใหแควันเดยี ว คร้งั เดียวเทา น้ัน - ORDER FOR CONTINUE (1) Omeprazole 20 mg sig 1cap.  b.i.d. ac. หมายความวาใหรับประทานยา Omeprazole 20 มลิ ลกิ รมั คร้งั ละ 1 แคปซลู วนั ละ 2 ครัง้ กอ นอาหารเชาและกอ นอาหารเย็น (2) Paracetamol 500 mg sig 1 tab  p.r.n. for pain q 6 hr. หมายความวาให รับประทานยา Paracetamol 500 มิลลิกรัม คร้ังละ 1 เม็ด เวลามีอาการปวด กนิ ซ้ำไดทุก 6 ช่วั โมง 205

7.2.4.2 ใบบันทึกการบริหารยา (Medication Administration Record: MAR) ใชใน การบันทึกยาที่ใหผูปวยแตละราย พยาบาลหัวหนาทีมจะเปนผูรับคำสั่งการรักษาแลวบันทึกลงใบ MAR และทำการตรวจสอบซ้ำ (Double check) โดยพยาบาลอีก 1 คน หลังจากนั้นจึงนำใบ MAR ไปจัดยาใหผูปวย และเมื่อนำยาไปใหผูปวยอาจจะพบเหตุการณที่ไมสามารถใหยาได โดยสรุปดัง แสดงในตาราง คำยอ คำอธิบายภาษาอังกฤษ คำอธิบายภาษาไทย A Patient absent ผูป ว ยไมอ ยใู นหอผปู ว ย F Patient fasting ผูปว ยงดนำ้ งดอาหาร L Patient on leave ผปู ว ยลากลบั บาน R Patient refused ผูปวยปฏเิ สธการรับยา V Patient vomiting ผูปว ยอาเจียนยาทร่ี ับประทาน N Medication unavailable ไมม ยี า ยาขาดชว่ั คราว รอเบกิ ยา H Withheld on doctor orders งดใหย าชว่ั คราวเนอื่ งจากคำสั่งการรกั ษาแพทย W Withheld for other reason งดใหยาชว่ั คราวเน่ืองจากเหตผุ ลอน่ื ตารางท่ี 7- 5 คำยอสำหรบั การบันทกึ ในใบ MAR เมอื่ มีเหตุการณท่ีไมสามารถใหยาผปู ว ยได 206

ชื่อ…………………………………สกุล………………………………………... HN………………………AN…………………………… ประวัติการแพย า ไมม ี  มี ระบ.ุ .................................. Medication Date 14 กค. 64 15 กค. 64 16 กค. 64 17กค. 64 Dosage, Frequency Time ผใู ห ผตู รวจสอบ ผใู ห ผตู รวจสอบ ผใู ห ผูตรวจสอบ ผใู ห ผตู รวจสอบ - Omeprazole 20 mg sig 1 cap.  b.i.d. ac. 6.30 - 16.30 จติ รรดาRN - Paracetamol 500 mg 18 น. sig 1 tab  p.r.n. for pain p.r.n. จิตรรดาRN q 6 hr. Buscopan sig 20 mg 15.00 จติ รรดาRN off v stat Administration notes V Patient vomiting A Patient absent N Medication unavailable F Patient fasting H Withheld on doctor orders L Patient on leave WWithheld for other reason R Patient refused รูปภาพที่ 7-2 แสดงตัวอยา งใบบันทกึ การบริหารยา (Medication Administration Record: MAR 207

7.2.5 กระบวนการพยาบาลในการบริหารยา (Nursing process for Medication administration) กระบวนการพยาบาลในการบริหารยา ขั้นตอนการบริหารยาประกอบดวย 4 ข้นั ตอนดงั นี้ 7.2.5.1 การประเมิน (nursing assessment) เปนการประเมินและเตรียมความ พรอมกอนการใหยา โดยเริ่มตนจากการตรวจสอบใบ MAR กับคำสั่งการรักษา เพื่อปองกันความ คลาดเคลอื่ นทางยา หลังจากนั้นประเมนิ ภาวะสุขภาพของผูปวยที่มีความสำคัญกับการบริการยา เชน อายุ น้ำหนัก สภาพรางกาย สัญญาณชีพ ผลการตรวจทางหองปฏบิ ัติการ ประวัติการแพยา ปญหาที่ เคยเกิดขึ้นในการไดรับยา หลังจากนั้นเปนการเตรียมขอมูลความรูที่ทางเภสัชวิทยาเกี่ยวของกับยา ชนดิ นนั้ ๆ 7.2.5.2 การวินิจฉัยทางการพยาบาล (nursing diagnosis) กำหนดขอวินิจฉัย ทางการพยาบาลท่ีสอดคลองกบั ขอ มูลการใหยานั้น 7.2.5.3 การวางแผนการพยาบาล (nursing planning) กำหนดเปาหมายทางการ พยาบาลที่สำคัญในการบริหารยา คือ ผูปวยมีความปลอดภัยในการไดรับยา ควรมีการวางแผนการ เตรียมยาลวงหนา 30 -60 นาที กอนเวลาใหยาจริง เพื่อปองกันความเรงรีบในการจัดยา เตรียม สถานทใ่ี หเ หมาะสม แสงสวา งเพียงพอ 7.2.5.4 การปฏิบัติการพยาบาล (Implementation) ปฏิบัติตามหลกั การบริหารยา มขี ้นั ตอนดงั นี้ 1) ลางมือ 7 ขัน้ ตอนอยางถกู ตอ ง 2) แนะนำตัว ทักทายผูปวย ตรวจสอบความถูกตองของตัวผูปวย (patient identification) โดยการถามชอ่ื นามสกลุ ผปู วย ตรวจสอบปา ยขอมือเทยี บกับใบ MAR 3) อานและตรวจสอบใบ MAR เทยี บกบั ซองยาหรอื ฉลากยาใหต รงกัน 4) คำนวณยาและเปล่ยี นหนวยของยาไดอยา งถูกตอง 5) ไมว างยาไวใ นทีส่ กปรก หรอื อยูน อกพ้นื ที่ของการเตรียมยา 6) จดั ทาผูปวยใหเ หมาะสมกับการบรหิ ารยาตามทางในการใหย านั้น ๆ 7) อธิบายเหตุผลของการไดรับยาชนิดนั้น ๆ สรรพคุณ การออกฤทธิ์ ขอบงใช ผลขางเคียงของยา ดวยคำพดู ท่ีเขา ใจงาย 8) ดแู ลบริหารยาอยา งตรงเวลา และปฏิบัติตามหลกั สากล 208

7.2.5.5 การประเมินผล (Evaluation) ติดตามประเมินผลการใหยาอยางเหมาะสม ภายหลังผูปวยไดรับยาแลวพยาบาลตองลงลายมือชื่อในใบ MAR บันทึกอาการผูปวยขณะไดรับยา ภายหลงั ไดรบั ยาลงในบันทกึ ทางการพยาบาล 7.3 การปองกนั ความคลาดเคลือ่ นทางยา ความคลาดเคลื่อนทางยา (Medication error) หมายถึง เหตุการณใดๆ ที่สามารถปองกัน ได อาจเปน สาเหตุหรือนำไปสูการใชยาที่ไมเ หมาะสม หรือเปน อันตรายตอผูปวยในขณะที่ยาน้ันอยูใน ความควบคุม ดแู ลของบุคลากรทางสขุ ภาพ ซ่งึ อาจเกดิ จากกระบวนการใหยาหรือระบบการบริหารยา ท่ไี มเหมาะสม 7.3.1 หลกั สำคัญในการปองกันความคลาดเคลอ่ื นทางยา เพื่อปองกันการเกิดความคลาดเคลื่อนทางยา จำเปนตองยึดหลักหลักการบริหารยา อยา งถกู ตอ งดว ยหลกั การ 10 Right รายละเอียด ดงั นี้ 1) ถูกผูปวย (Right patients หรือ Right clients) หมายถึง การใหยาผูปวยอยาง ถกู ตอง ถูกคน โดยการถามชื่อและนามสกลุ ของผูปว ยพรอมตรวจสอบปายขอมือช่ือผูปวยทุกครั้งเม่ือ มกี ารใหยาตรวจสอบกบั ใบ MAR (Medical administration record) 2) ถูกชนิด หรือถูกตัวยา (Right drugs) หมายถึง การใหยาผูปวยดวยชนิดหรือตัวยาท่ี ถูกตองและยังไมหมดอายุ สามารถใหยาแกผูปวยได ตองตรวจสอบชื่อยาในใบ MAR กับซองยาหรือ ขวดยาใหถกู ตองตรงกัน อยางนอ ย 3 คร้งั คือ กอ นหยิบ กอนจัดและกอนเกบ็ ยา เพราะยาแตละชนิด มีคุณสมบตั ิ กลไก การออกฤทธ์ิ และผลขางเคยี งแตกตางกัน 3) ถูกขนาด (Right dose) หมายถึง การใหยาผูปวยดวยขนาดยาที่ถูกตอง ยาชื่อ เดียวกันอาจมีหลายขนาด และเหมาะสมตอน้ำหนักหรือไม แตละขนาดใหผลการรักษาแตกตางกัน ดงั นั้นพยาบาลท่ที ำหนา ทเี่ ตรยี มยาจะตอ งระมดั ระวงั และตรวจสอบขนาดยาอยางละเอยี ดรอบคอบ 4) ถูกวิถีทางหรือวิธี (Right route หรือ Right method) หมายถึง การใหยาผูปวย อยา งถูกชองทาง เพอ่ื ใหย าออกฤทธ์ิอยา งมปี ระสิทธิภาพสูงสุด 5) ถูกเวลา (Right time) หมายถึง การใหยาผูปวยตรงเวลาหรือเวลาที่ถูกตอง เพื่อให ระดบั ความเขม ขันของยาในการรกั ษาเพียงพอ ยากอ นอาหาร ควรใหก อ นอาหาร 30 นาทถี ึง 1 ชว่ั โมง 209

ยาหลงั อาหารบางชนิดรบั ประทานหลงั อาหารทนั ที ปกตใิ หห ลังอาหาร 30 นาทถี ึง 1 ช่วั โมง พยาบาล จำเปนตอ งรถู ึง สญั ลกั ษณ/ คำยอ ความหมายของคำทใ่ี ชใ นการบรหิ ารยา ใหเปนอยา งดี 6) บันทึกถูกตอง (Right document) หมายถึง การบันทึกการใหยาอยางถูกตอง การ ปฏิบัติการพยาบาลตามหลักสากล พยาบาลจำเปนตองมีการบันทึกเอกสารทางการพยาบาลเพื่อเปน หลักฐานวาผูปว ยไดร บั ยาอยางถกู ตอ ง ปลอดภัย 7) ถูกเหตุผล (Right reason) หมายถึง การใหยาผูปวยอยางมีเหตุผลสมควรและบอก เหตุผลนนั้ ใหผปู วยรับทราบ พยาบาลจำเปนตองอธิบายถึงเหตุผล พรอ มท้งั สรรพคณุ และผลขางเคียง ของยานั้นๆใหผปู วยไดรบั ทราบ 8) ถูกความถี่ (Right frequency) หมายถึง การใหยาถูกตองตามความถี่และตรงเวลา เนื่องจากยามีคาครึ่งชีวิตที่ออกฤทธิ์แตกตางกัน ตามหลักการ haft way route การใหไดรับยาตาม ชวงเวลาท่ีเหมาะสมจะทำใหม ีผลตอการรกั ษาไดผลดี เชน ใหยาทกุ 8 ชว่ั โมง เปน ตน 9) ผูปวยมีสิทธิปฏิเสธการรับยา (Right to refused) โดยการปฏิเสธนั้น พยาบาลไดให ขอมูลผลเสียของการปฏิเสธยาแลว เปนการอธิบายผลเสียที่ถูกตองเหมาะสมแลว แตผูปวยยังคง ยืนยันการปฏิเสธยา 10) ประเมินกอนและหลังใหยาอยางถูกตอง (Right evaluation) เปนการประเมิน ประวัติการแพยา การใชยาที่มีอยูเดิม ยาที่รับประทานเปนประจำ (medication reconciliation) รวมถงึ การเฝา ระวงั การแพย า อาการผิดปกตติ า ง ๆ ภายหลงั การใหย า 7.3.2 อาการไมพึงประสงคจ ากการใชยา (Adverse drug reaction: ADR) อาการไมพงึ ประสงคจากการใชยา (Adverse drug reaction: ADR) หมายถงึ อาการ ไมพึงประสงคจากการใหยาในขนาดปกติ โดยมีลักษณะตาง ๆ ดงั ตอไปน้ี 1) ผลขางเคียงจากยา (side effect) เปนอาการผิดปกติที่อาจเกิดขึ้นไดจากการใช ยาในขนาดรักษา โดยอาจไมเคยไดรับยาน้นั มากอ น เชน อาการงวง ปากแหง 2) การแพยา (Allergy reaction) เกิดจากการที่รางกายมีความไวตอการตอบสนอง ตอยาตัวนั้น ที่มากกกวาคนทั่วไป อาจเกิดขึ้นทันทีหรือเกิดภายหลังไดรับยาไประยะหนึ่ง อาจมีตั้งแต การแพเล็กนอย เชน ผื่น แดง คัน จนถึงขั้นรุนแรง ที่เรียกวา Anaphylaxis shock ผูปวยจะมีอาการ หลอดเลือดตีบ หายใจลำบาก ความดันโลหิตต่ำ อาจเสียชีวิตได ตัวอยาง Anaphylaxis shock เชน Steven Johnson Syndrome 210

3) พิษจากยา (Drug toxicity) เกิดจากการไดรับยาเปนเวลานาน ไดรับยาบอย ทำ ใหย ามีการสะสมในกระแสเลอื ด การใชยาในทางผิด (Drug abuse) เกิดจากการใชย าเปนเวลานานจน ติดเปน นิสยั สวนใหญเกิดจากการซ้อื ยารับประทานเอง 4) การดือ้ ยา (Drug resistance) รางกายมีการตอบสนองตอยาลดลง แมใ ชใ นขนาด รกั ษา พบไดบ อยในกลมุ ยาตา นเชอื้ จลุ ชพี 5) การทนตอยา (Drug tolerance) เกิดจากเคยไดรับยามากอนหลาย ๆ ครั้งเปน เวลานาน ทำใหรางกายมคี วามทนตอยา จงึ ตอ งใชย ามากขน้ึ 6) ปฏิกิริยากับยา (Drug interaction) เกิดจากการใชยาตั้งแต 2 ชนิดพรอมกัน แลว เกิดความไมเขากนั ของยา 7.3.3 การใชยาอยางสมเหตุผล (rational drug use) การใชยาอยางสมเหตุผล หมายถึง การใชยาโดยมีขอบงชี้ เปนยาที่มีคุณภาพ มี ประสิทธิผลจริง สนับสนุนดวยหลักฐานที่เชื่อถือได ใหประโยชนทางคลินิกเหนือกวาความเสี่ยงจาก การใชยาอยางงชัดเจน มีราคาเหมาะสม คุมคาตามหลักเศรษฐศาสตรสาธารณสุข ไมเปนการใชยา อยางซ้ำซอน คำนึงถึงปญหาเชื้อดื้อยา เปนการใชยาในกรอบบัญชียายังผลอยางเปนขั้นตอนตาม แนวทางพิจารณาการใชยา โดยใชยาในขนาดที่พอเหมาะกับผูปวยในแตละกรณีดวยวิธีการใหย าและ ความถี่ในการใหยาท่ีถูกตองตามหลักเภสชั วิทยาคลนิ ิก ดว ยระยะเวลาการรักษาที่เหมาะสม ผูปวยให การยอมรับและสามารถใชยาดังกลา วไดอยา งถกู ตองและตอเน่ือง กองทนุ ในระบบประกันสขุ ภาพหรือ ระบบสวัสดกิ ารสามารถใหเบิกยานน้ั ไดอยางย่ังยนื เปน การใชย าที่ไมเลือกปฏิบัติ เพื่อใหผูปวยทุกคน สามารถใชย านนั้ ไดอยา งเทา เทียมกันและไมถ ูกปฏเิ สธยาท่สี มควรไดรับ 7.4 การบริหารยาทางปาก การบริหารยาทางปาก หมายถึงการใหยาที่สามารถรับประทานผานทางปากได ชึ่งอาจอยู ในรปู ของยาเมด็ ยาแคปซลู (capsule) ยาผงหรือยานำ้ มวี ิธกี ารบริหารยาตามขนั้ ตอน ดงั น้ี 1) ตรวจสอบใบบันทึกการใหย าของผปู วยกับหรอื คำส่ังการรักษา 2) ลา งมือใหสะอาดเพอื่ ลดการปนเปอ น 3) เตรียมถวยยาท่จี ะใช 4) หยบิ ยาทีต่ รงกับใบบนั ทกึ การใหย า (MAR) โดยมวี ิธีในการหยบิ ยาดงั นี้ (1) จัดยาใสถวยยาตามขนาดทีต่ องการ โดยอานฉลากยาอยางนอย 3 ครั้ง คือ กอน หยิบยา กอ นเทยา และกอนเกบ็ ยาเขา ทเี่ ดิม 211

(2) การจัดยาเม็ด เทเม็ดยาใสฝาขวดตามจำนวนที่ตองการ กอนเทลงถวยยา ดัง รูปภาพที่ 7-3 รปู ภาพที่ 7-3 แสดงวธิ กี ารเทเมด็ ยา (3) ยาน้ำ เขยาขวดยา จนยาที่ตกตะกอนละลายกลายเปนเนื้อเดียวกัน หันฉลากไว ดานบนหรือฉลากอยูในอุงมือ อีกมือหนึ่งถือถวยยาสูงระดับสายตา ใชนิ้วหัวแมมือกะขนาดของยาที่ ตองการขา งถวยยา ดงั รปู ภาพท่ี 7-4 ก. ถว ยยาน้ำอยูระดับสายตา ข. วธิ รี ินยานำ้ รูปภาพที่ 7-4 แสดงการเทยาน้ำ (4) ยาผง เทลงถว ยยา เติมน้ำสะอาดคนดวยชอ นใหยาละลายเขากัน (5) ยาหยด ถา ขวดยาไมมที สี่ ำหรบั หยดยา ใหใ ชหลอดหยด (medicine dropper) 212

5) วางถว ยยาลงในถาด 6) ตรวจสอบความถูกตอ งดวยพยาบาลผรู บั ผดิ ชอบอกี คนหนงึ่ เพือ่ ปอ งกันความผิดพลาด 7) ยกถาดยาไปทเ่ี ตยี งผปู ว ย ถายาจำนวนมากใหใชร ถเข็นหรือรถจัดยา 8) ตรวจสอบชื่อผูปวยใหตรงกับใบบันทึกการใหยา โดยการถามใหผูปวยเปนผูบอกชื่อ และนามสกลุ ของตนเองและเปรียบเทยี บชอื่ ในใบ MAR เทยี บกบั ปา ยขอมือ 9) สงยาใหผูปวยรับประทานยาตอหนา พรอมทั้งจัดหาน้ำใหผูปวยดวย ใหผูปวยกลืนยา น้ำหรือยาเม็ดพรอมกับน้ำ ขณะที่ศีรษะและคออยูใ นลักษณะตั้งตรงหรือกมคอลงเล็กนอ ย จะปองกัน การสำลักไดดีกวาการแหงนคอขึ้น รอจนผูปวยกลนื ยาหรือดื่มน้ำตามจนหมด ยกเวนยาบางชนิดที่ไม ตองดมื่ นำ้ ตาม เชน ยาแกไอ หรอื ยาทต่ี องการใหละลายในปาก ก. ทา ที่ไมถูกตอ ง ข และ ค. ทา ทถ่ี กู ตองคืออยูใ นทาปกตหิ รือกมคอเลก็ นอย รูปภาพที่ 7-5 แสดงทาของผูปว ยขณะกลืนยานำ้ 10) บนั ทกึ การใหยาลงใบบนั ทกึ การใหยา (MAR) และใบบนั ทึกการพยาบาล เรอื่ งขนาด ของยา เวลาใหย า อาการผดิ ปกติ (ถามี) 11) เกบ็ ใบบันทึกการใหยาเขา ที่ 12) ลางถวยยาใหสะอาด เช็ดใหแหงเก็บเขา ท่ี 13) ประเมนิ ผลผปู ว ยภายหลังการใหย าแลว 30 นาทเี พ่ือปองกนั อาการขางเคยี งจากยา 213

7.5 การบริหารยาทางผิวหนังและเยอื่ บุ การบริหารยาทางผิวหนงั และเยอื่ บเุ ปนการบรหิ ารยาท่มี ลี กั ษณะสามารถซมึ เขาสูเย่ือตาง ๆ ไดแก ผิวหนัง เยื่อบุใตลิน้ เยื่อบุหู เยื่อบุตา เยื่อบุชอ งคลอด เยื่อบุทวารหนัก โดยรายละเอียดวิธกี าร บรหิ ารยาของแตละชองทางมดี ังนี้ 7.5.1 การใหย าทางใตล น้ิ (Sublingual medication) 1) ตรวจสอบใบ MAR ใหตรงกบั ใบบันทกึ การใหยาหรอื คำสั่งการรกั ษา 2) ลา งมือใหสะอาดเพ่อื ลดการปนเปอนติดเชอ้ื 3) หยบิ ยาใหตรงกบั ใบบนั ทกึ การใหยา 4) ตรวจสอบชื่อผูปวยใหตรงกับใบบันทึกการใหยา โดยการถามใหผูปวยบอกชื่อ และ นามสกลุ ตนเองและเปรยี บเทยี บชอ่ื ในใบ MAR เทียบกบั ปา ยขอมอื 5) บอกใหผูปว ยอา ปาก กระดกลน้ิ ขนึ้ ใสย าลงไปใตล ิ้นผปู ว ย 6) ใหผูปว ยปด ปาก และใชล ้นิ กดยาไวจ นกวายาละลายหมด หา มกลนื ยาไปท้ังเม็ด และ ไมต อ งดม่ื น้ำตาม รปู ภาพท่ี 7- 6 แสดงวิธีการใหยาใตลนิ้ 7.5.2 การใหย าทางผิวหนงั และเย่ือบผุ วิ หนัง (Administering topical medication 1) ตรวจสอบใบ MAR หรือใบบันทึกการใหย าหรือคำส่ังการรักษา 2) ลา งมือใหส ะอาด 3) เตรียมยาและเคร่ืองใชไปทเี่ ตียงผปู ว ย 4) ตรวจสอบชื่อ สกลุ ผูป ว ยใหตรงกบั ใบบนั ทกึ การใหย า 214

5) อธบิ ายวิธกี ารใหย าเพื่อใหผ ปู ว ยรับทราบ 6) เตรียมบริเวณที่จะใหยา โดยการลางหรือเช็ดใหสะอาดและแหง สวมถุงมือหากตอง สัมผสั กับสงิ่ คดั หล่ังจากตัวผูปวย หรอื ผปู วยมแี ผลเปดทผ่ี วิ หนงั 7) ใชผายางหรือผากันเปอน รองบริเวณที่จะใหยา หากเปนยาที่อาจทำใหเปยกชื้น เปรอะเปอน 8) ใหย าผปู วยตามลกั ษณะของยา (1) ยาน้ำ (lotion) ใหเขยาขวดยาจนยาผสมกันดี เทยาใสชามรูปไต ลางมือให สะอาด สวมถงุ มอื ใชไมปา ยยาหรือใชแ ผน สำลชี ุบยาทาบางๆ บริเวณทตี่ องการ (2) ยาข้ผี ง้ึ (ointment) ลางมอื ใหส ะอาด สวมถุงมอื บบี ยาหรอื ปายยาลงบนผากอซ หรอื สำลีแผน ทายาบางๆ ลงบนผวิ หนัง (3) ยาผง (powder) ลางมือใหสะอาด สวมถุงมือ เทยาลงบนผากอซ แลวใสยาลง บนบรเิ วณทีต่ องการ ถายาอยูในหลอดที่พนได บบี หลอดยาพนลงบนผวิ หนงั โดยตรง (4) ยาปายที่เปนครีม (paste) ลางมือใหสะอาด บีบยาจากหลอดลงบนกระดาษ สำหรับปดยาตามแผนการรักษา พับริมการดาษเขาหากัน หรือใชปลายไมสะอาดเกลี่ยยาใหกระจาย ทั่วแผนกระดาษระวังอยาใหยาถูกผิวหนังของผูเตรียมยา เพราะอาจทำใหไดรับผลจากฤทธิ์ของยาได ปดยาลงบนผิวหนังผูปวยบริเวณที่แหงสะอาดและไมมีขน เพื่อใหผิวหนังดูดซึมยาไดดีขน ปด ปลาสเตอรทับริมขอบกระดาษทปี่ ดยา เพอื่ ยึดกระดาษปด ยาใหแนบสนิทกับผวิ หนัง นำแผนปดยาชิ้น เกาที่ปดไวกอนหนานี้ออก (ถามี) ทำความสะอาดบริเวณที่ถูกปดยา ไมปดยาซ้ำตำแหนงเดิม ควร หมุนเวียนกันไป เพือ่ ลดการระคายเคอื งของผิวหนงั บรเิ วณท่ีถกู ยา 7.5.3 การใหยาทางตา (Instilling eye medication) 1) ตรวจสอบใบบันทึกการใหยาใหตรงกับแผนการรักษา ชื่อยา ขนาดยา ตาขางที่จะ หยอด 2) ตรวจสอบยาใหตรงกับใบ MAR และตรวจสอบยายังไมหมดอายุ โดยพยาบาล 2 คน 3) นำเครอ่ื งใชใสถ าดไปที่เตียงผูปวย บอกผูปวยใหทราบ 4) จัดใหผูปวยนอนในทาที่สบาย ในทานอนหงายศีรษะเหยียดตรงหรือนั่งบนเกาอี้ แหงนศีรษะไปทางดา นหลัง 5) ถาผูปวยปด ตาไว ลอกปลาสเตอรอ อก แตย งั ไมตอ งเอาผา ปด ตาออก 215

9) ลางมือใหสะอาด 10) หยิบผา ปด ตาออก ทิง้ ในชามรูปไต 11) เช็ดตาผูปวยใหสะอาดดวยสำลี และน้ำยาเช็ดตาปลอดเชื้อหรือ 0.9 % NSS โดย เช็ดจากหัวตาไปหางตา ไมเช็ดยอนไปมา ถายังไมสะอาดใหใชสำลีชุบ 0.9 % NSS ใหมอีก 1 กอน เพ่ือเชด็ ใหมอ ีกครั้ง แลวทงิ้ สำลีท่ใี ชแลวลงในชามรปู ไต 12) หยิบสำลีแหงใสอ ุง มอื ตรวจดชู อ่ื ยาอีกครง้ั หน่งึ ดูขนาดยา และตาขา งท่ีจะหยอด 13) ดดู ยาจากขวดเขา หลอดหยดตา ถา ขวดยาไมมที ห่ี ยด 14) บอกใหผ ูป วยลืมตา เหลอื บตามองข้นึ ขา งบน รปู ภาพท่ี 7-7 แสดงวธิ กี ารหยอดตา 15) วางสำลแี หงใตห นงั ตาลา งใชนิว้ ช้กี ดทับสำลี ดึงหนงั ตาลา งลง 16) ใหยาทางตา ดงั นี้ (1) กรณียาหยอด ใหหยอดยาลงบนเยื่อบุเปลือกตาลางดา นหางตา 1 หยด ใหปลาย หลอดหยดหางจากตา 1-2 ซม. หรือ ¾ นิ้ว ใหผูปวยหลับตา ใชสำลีเช็ดน้ำยาที่ไหลออกทางดานหาง ตา ท้ิงสำลลี งในชามรูปไต หยบิ สำลีกอ นใหมก ดที่หวั ตา 30 วินาที เพ่อื ปองกนั น้ำยาไหลลงทอ นำ้ ตา (2) กรณียาปาย ใหป ายยาบนเย่ือบเุ ปลือกตาลาง จากกึง่ กลางตาไปหางตา ใหปลาย หลอดยาหา งจากตาประมาณ 1 – 2 เซนตเิ มตร หรือ ¾ นว้ิ จากนั้นใหผปู ว ยหลับตา ดึงหนังตาบนลง มาคลุมหนงั ตาลาง ใชสำลีคลงึ ตาเบา ๆ เพื่อใหยากระจายตวั 216

(3) กรณีที่มกี ารใหย าทางตาตั้งแต 2 ชนดิ ขน้ึ ไป ใหใ ชยาแตล ะชนดิ หา งหันอยางนอย 5 -10 นาที เพื่อใหยาสามารถออกฤทธิ์ไดเต็มที่ การเรียงลำดับการใชยา ดังนี้ 1) ยาหยอดชนิดใส 2) ยาที่แขวนตะกอน เปน นำขนุ 3) ยาปายชนดิ ใส 4 ) ยาปา ยครมี เหนียว กรณีที่เปนยาหยอดชนดิ ใสเชนเดียวกันใหเลือกหยอดยาที่คา pH ต่ำกอน เนื่องจาก ยาทก่ี รดกรดดดู ซีมไดดีกวา ยาที่เปน ดาง 17) ปด ฝาขวดยา และตรวจดชู ื่อยาอีกครง้ั หนึ่ง 18) ถาตองปดตา ใชผาปดตาปลอดเชื้อ (eye pad) ปดใหเรียบรอย และยึดติดดวย ปลาสเตอร 19) เก็บยาเขา ที่ ทำความสะอาดเครอ่ื งใชและลางมือ 20) บนั ทึกการใหย าลงในใบ MAR รปู ภาพที่ 7-8 แสดงวธิ กี ารปา ยตา ทีม่ า: https://www.jaypeedigital.com. 7.5.4 การใชยาทางหู (Instilling ear medication) 1) ตรวจสอบใบ MAR ใหต รงกบั แผนการรักษาของแพทย ตรวจสอบยายังไมห มดอายุ 2) บอกใหผูป วยทราบ 3) จัดทาผูป ว ยตะแคงดา นตรงกันขามกบั หขู างทจ่ี ะหยอด 4) ลางมอื ใหส ะอาด 5) ตรวจดใู นชองหูวามีหนอง เลอื ด หรือไม ถา มีใชสำลีพันปลายไมเ ช็ดใหส ะอาด 217

6) ดึงใบหูใหนิ้วหัวแมมืออยูดานหนา นิ้วชี้และนิ้วกลางอยูดานหลัง ในผูใหญดึงไปขาง หลังและขึน้ ขางบน สว นในเดก็ ดึงไปขา งหลงั และลงขางลาง เพ่อื ใหช อ งหูตรง 7) หยอดยาลงในหู ใหหลอดหยดหางจากชอ งหู 1 ซม. 8) กดบริเวณติ่งหนาหู (tragus) เพื่อเพิ่มแรงกดดันใหยาไหลไปลึกๆ ใชสำลีปดชองหู ดานนอกไว ระวงั อยา ใหสำลีดดู ซับนำ้ ยา 9) ใหผูปวยนอนทาเดิมตออกี 5-10 นาที 10) เกบ็ ยาเขา ที่ และทำความสะอาดเครื่องใช 11) บันทึกการใชย าลงในใบบันทึกการใหยาและใบบนั ทกึ การพยาบาล รูปภาพที่ 7-9 แสดงวิธีหยอดหใู นผูใหญ 7.5.5 การใชยาทางจมกู (Instilling nasal medication) 1) ตรวจสอบใบบันทึกการใหย าใหต รงกับแผนการรักษาของแพทย และยาไมหมดอายุ 2) แจงใหผปู วยทราบ 3) จัดผูปวยอยูในทานั่ง แหงนหนา หรือทานอนหงายรองหมอนหนุนใตไหล เพื่อให ศีรษะแหวนไปดา นหลงั ทำความสะอาด ส่ิงคัดหลั่งในชองจมูกออกใหหมด 4) ถอื หลอดหยดยาเหนือรจู มกู 1 ซม. บบี ยาลงไป จำนวนตามแผนการรกั ษา 5) ใหผ ปู ว ยอยใู นทาเดมิ 5 นาที ถงึ 10 นาทเี พ่ือปองกนั ใหยาไหลออกมา 6) บันทึกการใหยาลงในใบบันทึกการพยาบาลและบันทึกการพยาบาลและสังเกต ผลขา งเคยี งของยาภายใน 15-30 นาที 218

รูปภาพท่ี 7-10 แสดงวธิ ีหยอดจมูก 7.5.6 การใสยาทางชองคลอด (Inserting medication into vagina) 7.5.6.1 การใสยาชนิดเมด็ 1) ตรวจสอบยาใหตรงกับแผนการรักษาของแพทย ใบ MAR และตรวจสอบยาไม หมดอายุ 2) อธิบายใหผปู ว ยทราบ ก้นั มาน 3) ใหผูปว ยถา ยปส สาวะ 4) ปดตาใหผูปวย จัดใหผูปวยนอนหงายราบ งอเขา กางขาออกดานขาง คลุมผาให เรียนรอ ย เปดเฉพาะสวนเทา ทีจ่ ำเปน เพอ่ื รักษาความเปนสวนตวั ของผูปว ย 5) ฉกี กระดาษตะกว่ั ทห่ี ุมเมด็ ยาออก โดยใหย ายังอยใู นกระดาษหอ 6) ลา งมอื ใหส ะอาด สวมถุงมอื 7) หยิบเม็ดยาสอดเขาชองคลอดไปตามผนังดา นหลังชองคลอด ใชนิ้วชี้ดันเขาไปลกึ ประมาณ 3.5-4 น้ิวฟตุ รปู ภาพที่ 7-11 แสดงการเหน็บยาชองคลอดโดยใชน้วิ 219

8) จดั ใหผ ูป วยนอนในทาท่ีสบาย พักนาน 15 นาที เพ่ือใหย าถูกดดู ซึม 9) บนั ทึกการใหย าลงในใบบันทกึ การใหย าและใบบันทึกการพยาบาล 7.5.6.2 การใสย าชนดิ ครมี 1) ขอ 1-5 ปฏบิ ตั ิเชน เดยี วกบั การใสยาชนิดเม็ด 2) ลา งมอื ใหส ะอาด สวมถุงมือ 3) สอด applicator ซึ่งบรรจุยา (อาจเปน ointment หรือ cream) เขาในชอง คลอดประมาณ 1.5-2 นิ้วฟตุ ดนั ลูกสบู ใหยาไหลเขา ไปในชองคลอดจนหมด เอา applicator ออก รูปภาพท่ี 7-12 แสดงการใสยาเขา ชองคลอดโดย applicator 4) ทำความสะอาดผวิ หนังผปู วยดว ยกระดาษ หากมียาหกลนออกมา 5) จัดใหผ ูปว ยนอนในทาที่สบาย พกั นาน 15 นาที เพื่อใหย าถกู ดูดซึม 6) บนั ทึกการใหยาลงในใบบนั ทึกการใหย าและใบบันทึกการพยาบาล 1.5.7 การใสยาทางทวารหนัก (Inserting medication into the rectum) 1) ตรวจสอบใบ MAR ใหตรงกบั แผนการรักษาของแพทยและยายังไมหมดอายุ 2) แจง ใหผูปว ยทราบ กน้ั มาน 3) จัดใหผูปวยนอนในทาตะแคงซาย (sim’s position) คลุมผา เปดเฉพาะบริเวณ กน 4) ลางมอื ใหสะอาด ฉีกกระดาษตะกว่ั ที่หอ เม็ดยาออก โดยใหย ายงั อยใู นกระดาษหอ 5) สวมถุงมือ ทาสารหลอ ล่ืนท่นี วิ้ ชี้มอื ขางทจ่ี ะสอดเมด็ ยา ใชม ืออีกขางหนง่ึ แหวกกน ผูป วย 220

6) สอดเม็ดยาเขาไปในรูปเปดทวารหนัก ใชนิ้วชี้ดันเม็ดยาเขาไปจนพนหูรูดทวาร หนกั บอกใหผ ปู วยหายใจทางปากขณะทำการสอดยา รปู ภาพท่ี 7-13 แสดงการสอดยาเขา ทางทวารหนกั 7) ใชกระดาษเช็ดทำความสะอาดบริเวณทวารหนักซึ่งอาจเปยกชื้นจากสารหลอลื่น แลว ถอดถุงมอื 8) จดั ใหผ ูปว ยนอนในทา สบาย 9) ลงบนั ทกึ การใหย าในใบ MAR และบนั ทกึ การพยาบาล 7.6 การบรหิ ารยาฉดี (Injections) การฉีดยา หมายถึง การใหยาเขาสูรางกายโดยใชกระบอกฉีดยา (syringe) และเข็มฉีดยา (needle) รูปภาพท่ี 7-14 แสดงสว นประกอบของกระบอกฉีดยาและเขม็ ฉีดยา 221

ก. ขวดยาฉีด (Vial) ข. หลอดยาฉดี (ampule)และใบเลื่อยหลอดยา รปู ภาพท่ี 7- 15 แสดงลกั ษณะขวดยา 7.6.1 วิธีการเตรียมยาฉีด กอนการฉีดยาตองตรวจสอบยาใหถูกตอง ตรงกับคำสั่งการรักษากอน แลวจึงเตรียมยา กรณียาที่เปนน้ำใส (solution) สามารถนำไปฉีดไดเลย ยกเวนยาที่มีความเขมขนสูง อาจทำลาย เนื้อเยื่อตองมีการเจือจางยากอน สำหรับยาที่เปนผง (powder) ตองทำละลายกอนจึงจะสามารถ นำไปฉีดได รายละเอียดการเตรยี มยา ดังนี้ 7.6.1.1 การเตรยี มยาฉีดท่ีอยูในหลอดแกว (ampule) ยาที่อยูในหลอดแกว (ampule) จะยาที่เปนน้ำใส (solution) ซึ่งไมจำเปนตองทำ ละลาย แตอ าจตองมีการเจือจางยากอนกรณท่ียามีความเขมขนสูงหรือระคายเคืองไดสูง วิธีการนำยา ออกจากหลอดแกว (ampule) ดงั นี้ 1) ตงั้ หลอดยาขึ้น ถา มยี าคา งอยูท่ีปลายหลอด ใชน ้ิวเคาะใหย าไหลลงมาที่กนหลอด ใหห มด 2) เช็ดคอหลอดยาและใบเลื่อยดวยแอลกอฮอล 70% เลื่อยรอบๆ คอหลอดยาให เปนรอย 3) ยาบางชนิดมีรอยเสนสีเขมคาดอยูรอบๆ คอหลด ใหหักคอหลอดยาไดเลยโดยไม ตองเลื่อย แตกอนหักใหเช็ดรอบคอหลอดยาดวยแอลกอฮอล 70 % วิธีหักใหใชสำลีแหงหรือกอซ ปลอดเชอื้ วางระหวานว้ิ ชีก้ ับคอหลอดยา หักคอหลอดยาออกนอกตวั ลงไปทส่ี ำลีหรอื กอ ซที่รองรับ 222

รปู ภาพท่ี 7-16 แสดงวธิ ีหักหลอดยาและการดูดยาจากหลอดยา 4) เตรียมกระบอกฉีดยา ตอหัวเข็มเบอร 18 หรือ 20 ที่กระบอกฉีดยาจับหัวเข็ม หมุนและดันเขา ใหดานปลายตัดเขม็ หงายขึ้นอยดู า นเดียวกับสเกลของกระบอกฉดี ยา 5) ใชมือขางถนัดถือกระบอกฉีดยา ใชนิ้วชี้ประคองที่หัวเข็ม นิ้วกอยประกอบลูกสบู ใหอยูตรงกับที่ นิ้วที่เหลือจับกระบอกฉีดยา สวนมืออีกขางหนึ่งคีบหลอดยาดวยนิ้วชี้และนิ้วกลาง (ภาพท่ี 7-16) 6) สอดปลายเข็มเขาไปในหลอดยา ดูดยาออกมาตามจำนวนทต่ี องการ 7) อานชื่อยาที่ขางหลอดยา ตรวจสอบกับใบบันทึกการใหยาอีกครั้งหนึ่งกอนทิ้ง หลอดยา 8) เปลี่ยนเข็มอันใหมตามขนาดที่จะใชฉีดใหผูปวย โดยไมตองดึงปลอกเข็มออก หมุนเขม็ ใหย ดึ แนนกับกระบอกฉีดยา ใหป ลายตัดอยูดานเดยี วกับสเกลและหันเขาหาตัวผูฉดี 7.6.1.2 วธิ กี ารเตรยี มยาฉีดทอี่ ยูในขวด (vial) สำหรับยาฉีดชนิดที่เปนยาน้ำบรรจุอยูในขวด ใชฉีดไดโดยไมตองผสม ยกเวนยาที่มีความ ระคายเคอื งมาก อาจมกี ารผสมในตวั ทำละลายกอน (การเตรยี มยาใหดูตามฉลากยาหรือหนังสือตำรับ ยา) ชนิดที่เปนยาผงตองผสมกับน้ำกลั่น (sterile water) หรือตัวทำละลายกอน วิธีการเตรียมยาผง (vial) ดังน้ี 1) ตรวจสอบใบบนั ทกึ การใหย ากบั แผนการักษาของแพทย 2) หยบิ ยาใหต รงกบั ใบบนั ทกึ การใหย าและตรวจสอบยายงั ไมหมดอายุ 3) ลางมอื ใหสะอาด 223

4) ใชแอลกอฮอล 70% เช็ดจุกยางของขวดยาผง ขวดน้ำกลั่น (sterile water) หรือตัวทำ ละลายที่มากับยา 5) เตรียมกระบอกฉีดยาตอหวั เขม็ เบอร 18 หรือ 20 6) ดดู อากาศเขา ในกระบอกฉีดยาเทากับจำนวนนำ้ กล่ัน (sterile water) หรือตวั ทำละลาย ตามตองการ 7) แทงเขม็ ตรงจุกยางของขวดนำ้ กลน่ั หรือตวั ทำละลาย ดนั อากาศเขาไปดดู น้ำกล่ันออกมา เทา จำนวนทจ่ี ะผสม 8) แทงเข็มตรงจกุ ยางของขวดยา ดันลกู สบู ใหน ำ้ กลน่ั หรือตวั ทำละลายเขาไปในขวดยา 9) ถือขวดยาในอุงมือ หมุนขวดยาใหยาละลายเขากันจนหมด อยาเขยาเพราะจะทำใหเกิด ฟอง 10) ดดู อากาศเขา ในกระบอกฉีดยาเทา จำนวนยาทตี่ องการ 11) แทงเข็มตรงจุกยางของขวดยา ดันอากาศเขาไป ดูดยาออกมาแทนใหครบตามขนาดท่ี ตองการ 12) อานชื่อยาท่ขี า งขวด ตรวจสอบกับการด ยาอกี คร้งั หนึง่ กอ นเกบ็ ขวดยา 13) หลงั จากนี้ ทำเชนเดียวกับการฉดี ยา ampule 7.6.1.3 การคำนวณยา กรณที ไ่ี มไ ดใหย าทัง้ หมดสามารถคำนวณยาที่ตอ งใหผูปวยตามแผนการรกั ษาไดจ ากสตู ร ปรมิ าณยาที่ตอ งการ = ขนาดยาตามแผนการรกั ษา x ปริมาณยาท้ังหมด ขนาดยาทงั้ หมด ตวั อยา ง คำสง่ั การรักษา Meropenem 250 mg V q 12 hr. ยา 1 ขวดมี 500 mg เม่ือทำละลายยาแลว ได 11 มิลลิลติ ร คำนวณปรมิ าณยาทต่ี องใหผปู ว ย ดังนี้ ปรมิ าณยาทต่ี อ งการ = 250 x 11 = 5.5 มิลลลิ ิตร 500 224

7.6.2 วิธีการฉดี ยาเขา ชน้ั ผวิ หนงั (intradermal injection) 1) ตรวจสอบใบบันทกึ การใหย า (MAR) กบั คำส่ังการรกั ษาของแพทย 2) หยิบยาใหตรงกับบันทึกการใหยาและตรวจสอบยายงั ไมหมดอายุ 3) แจง ใหผ ูปว ยทราบ 4) ลา งมือใหส ะอาด รูปภาพที่ 7-17 แสดงกระบอกฉดี ยาสำหรับฉีดเขาชน้ั ผวิ หนงั 5) ใชกระบอกฉีดยาปลอดเชื้อขนาดบรรจุ 1-3 มิลลิลิตร เตรียมยาฉีดตามหลักการ ปลอดเชื้อ แลวเปลี่ยนเขม็ อันใหมเปนขนาดเบอร 24-26 ความยาว 3/8-5/8 นิ้ว หมุนเข็มใหยึดแนน กับกระบอกฉีดยา ใหป ลายตดั อยดู านเดยี วกบั สเกลและหันเขา หาตวั ผฉู ีด 6) เลือกตำแหนงที่ฉีดยา หลีกเลี่ยงบริเวณที่มีรอยถลอก อักเสบ ช้ำ บวมหรือรอย แผลเปน โดยตำแหนงการฉีดยาที่เหมาะสม คือ (1) ทองแขนดานหนา (2) หนาอกสวนบน (3) สวน หลงั ใตกระดกู สะบกั รปู ภาพที่ 7-18 แสดงตำแหนงทฉ่ี ีดยาเขา ชนั้ ผวิ หนัง 225

7) เช็ดบริเวณที่จะฉีดยาดวยสำลีชุบแอลกอฮอล 70% เช็ดเปนวงกลมจากตรงกลาง ออกมาดานนอกไปกวา งประมาณ 5 เซนติเมตร หรอื 2 น้วิ (Potter& Perry, 2017) 8) ถอดปลอกเขม็ ออก 9) ขณะที่รอใหแอลกอฮอลแหง ไลอากาศในกระบอกฉีดยาโดยจับกระบอกฉีดยาใหตั้ง ตรง คอยๆ ดันลูกสบู จนกระท่ังเห็นยาเขาไปอยูในหัวเข็ม ตรวจสอบจำนวนยาใหถูกตอ ง 10) ใชม อื ขา งทไ่ี มถนดั ดงึ ผิวหนังบริเวณท่จี ะฉดี ยาใหต งึ 11) หงายปลายตัดของเขม็ ขึ้นทำมุม 5-15 องศา กับผิวหนังแทงเขม็ เขาไปในผิวหนังถงึ ชั้นหนังแท (dermis) ลึกประมาณ 3 มิลลิเมตร หรือ 1/8 นิ้ว ซึ่งจะสังเกตเห็นปลายเข็มที่อยูใตช้ัน ผวิ หนังได (ภาพที่ 7-19) 12) ดันยาเขาไปในผิวหนังผูป ว ย ถายาซึมออกมา แทงเข็มลึกเขาไปอีกเลก็ นอย เมื่อดัน ยาเขาไปจะเห็นตุมนูน (bleb) ขึ้น (ภาพที่ 7-20) ขนาดประมาณ 6 มม. (1/4 นิ้ว ) ถาไมมีตุมนูนขึ้น ถอนเขม็ ออกเล็กนอยแลว จึงดนั ยาใหมจ ะมีแรงตาน 13) ถอนเขม็ ฉีดยาออก หา มกดหรือนวดบรเิ วณท่ีฉดี เพราะจะทำใหยากระจายเขาไปใน เน้อื เย่อื 14) อยูกับผูปวยประมาณ 3-5 นาที สังเกตอาการของผูปวยที่อาจมีปฏิกิริยาตอยา อาการแพ เชน ไอ หอบ เหนือ่ ย ชพี จรเบาเร็ว หรอื หมดสติ 15) บันทึกลงในใบบันทึกการใหยาและใบบันทึกการพยาบาลเกี่ยวกับ ยา ขนาด เวลา วิถที างและบริเวณทีใ่ ห 16) ประเมินสภาพผูปวยบริเวณที่ฉีดยาภายใน 48-72 ชั่วโมง โดยวัดและบันทึก เสน ผา ศนู ยก ลางเปน มิลลเิ มตรบรเิ วณที่มรี อยแดงและแข็ง 226

ก ปลายเขม็ อยูใ ตผิวหนัง ข.ภาพแสดงปลายเข็มอยใู ตชน้ั ผิวหนงั รปู ภาพที่ 7-19 แสดงลักษณะการแทงเข็มเขา ชน้ั ผิวหนงั รปู ภาพท่ี 7-20 แสดงลักษณะตุม นูนเม่ือฉดี ยาเขา ชั้นผวิ หนงั 7.6.3 วิธีการฉีดยาเขาใตผิวหนัง (hypodermic injection or subcutaneous injection) 1) ตรวจสอบใบบันทึกการใหยา (MAR) ใหตรงกับแผนการรักษาของแพทยเพื่อปองกัน ความผดิ พลาดตรวจสอบยาใหต รงกับใบบนั ทึกการใหย า 2) ตรวจสอบยายงั ไมหมดอายุเพอ่ื ความปลอดภยั ของผปู วย 3) ลางมอื ใหส ะอาดเพ่อื ปองกันการนำเชื้อโรคสูผ ูปวย 4) ใชกระบอกฉีดยาปลอดเชื้อขนาดบรรจุ 1-3 มิลลิลิตร เตรียมยาฉีดตามจำนวนท่ี ตองการ แลวเปลย่ี นเขม็ สำหรบั ฉดี เปน ขนาดเบอร 24-26 ความยาว 3/8-5/8 นวิ้ 227

5) ถามชื่อและนามสกุล โดยใหผูปวยเปนผูบอกชื่อและนามสกุลของตัวเองในรายที่ไม สามารถส่ือสารไดใ หดูทีป่ ายขอ มอื 6) เลอื กตำแหนงทฉี่ ีดยาท่ไี มมีการอักเสบ บวม แดง คนั มแี ผลเปนไตแข็งหรอื ลักษณะ เนอ้ื เย่ือถกู ทำลายเนอ่ื งจากฉีดยาซ้ำท่บี อยๆ โดยตำแหนงทเ่ี หมาะสม ไดแ ก (1) ตน แขนใกลไ หล (2) ดา นหลังตนแขน (3) หนาขาดานขาง (4) หนา ทอ ง (5) เอวดานหลงั 7) เช็ดบริเวณที่ฉีดยาดวยแอลกอฮอล 70% เช็ดจุดที่จะแทงเข็มหมุนออกเปนวงกลม กวา ง 2 นว้ิ รอใหแ หง รูปภาพที่ 7-21 แสดงตำแหนงทฉี่ ีดยาเขาใตผิวหนงั 8) ถือกระบอกฉีดยาใหต ัง้ ฉากกบั พื้นในระดบั สายตา ถอดปลอกเข็มออก 9) ไลอากาศในกระบอกฉีดยา โดยถือกระบอกฉีดยาใหตั้งตรงและคอยๆ ดันลูกสูบ จนกระทงั่ เหน็ หยดยาที่ปลายเข็ม ตรวจสอบจำนวนยาใหถ กู ตอ ง จบั กระบอกฉีดยาใหถนัด 10) จับผวิ หนังใหตงึ โดยยกขน้ึ หรอื ดึงลง จับกระบอกฉดี ยาใหป ลายตัดของเข็มหงายขึ้น แทงเข็มฉีดยาทำมุม 45 องศากบั ผวิ หนงั ใหเ ขม็ ลกึ 5/8 น้วิ ในผูใ หญ สำหรับในเด็กใหเ ข็มลึก 3/8 นิ้ว ในคนอว นอาจแทงเข็มลกึ ถงึ 1 นิว้ ถาใชเข็มขนาด 1/2 นิว้ แทงเข็มทำมุม 90 องศา 228

รูปภาพท่ี 7-22 แสดงวิธีแทงเขม็ ฉดี ยาเขา ใตผ วิ หนงั ทำมุม 90 องศา และ 45 องศา 11) ดึงลูกสบู ออก เพ่อื ทดสอบวาปลายเขม็ แทงถูกหลอดเลอื ดหรือไม 12) ถาไมพบเลือดในกระบอกฉีดยา ใหดันยาเขา ไปขา ๆ จนหมด 13) ใชสำลีแหงวางเหนือจุดแทงเข็ม ดึงเข็มออกโดยเร็วตามทิศทางเดียวกับที่แทงเข็ม เล่อื นสำลกี ดรอยเข็ม 14) ถามีเลือดออกใหใชส ำลีแหง หรือผากอซกดไวสักระยะจนกวา เลือดจะหยุดแลวปดพ ลาสเตอร 15) บันทึกลงในใบแผนบันทึกการใหยาและใบบันทึกการพยาบาลเกี่ยวกับ ยา เวลา ขนาด วถิ ีทางและตำแหนง ท่ีฉีดยา รวมทง้ั อาการที่ผิดปกตภิ ายหลังฉีดยาแลว ตวั อยางการฉดี ยาเขาชัน้ ใตผ ิวหนงั ที่พบบอ ย การฉดี อนิ ซลู นิ (insulin injection) การเตรยี มอปุ กรณ เชนเดยี วกบั การฉีดยาเขา ใตผวิ หนัง มขี อที่แตกตา งกันดงั นี้ 1) ขนาดของกระบอกฉดี ยา มสี เกลเปนยนู ติ ขนาด 50 ยูนิตตอมิลลิลติ ร (U-50) โดย 1 ขีดของกระบอกฉีดยานี้จะเทากับ 1unit และขนาด 100 ยูนิตตอมิลลิลิตร (U-100) 1 ขีดของ กระบอกฉดี ยาเทา กบั 2 unit 2) ขนาดของเขม็ การใชเข็มฉีดอนิ ซลู ิน นิยมใชเบอร 26 ยาวประมาณ ½ นิว้ 229

รปู ภาพที่ 7-23 แสดง กระบอกฉีดยาสำหรับฉดี อนิ ซูลนิ 7.6.4 การฉีดยาเขา กลา มเนือ้ (intramuscular injection) การฉีดยาเขากลามเนื้อใชในกรณีที่ตองการใหยาดูดซึมไดเร็วกวาการฉีดยาเขาใตผิวหนัง เหมาะสำหรับการใหยาที่มีปริมาณมากกวาการฉีดเขาใตผิวหนัง สามารถชวยลดการระคายเคืองตอ เนื้อเยื่อเมื่อฉีดยาบางชนิด ตำแหนงของกลามเนื้อที่เหมาะสมในการฉีดยาไดแก (1) สะโพกดานขาง (ventrogluteal site) (2) สะโพกดา นหลงั (dorsogluteal site) (3) ตนขาดา นขาง (vastus lateralis site) (4) ตนขาดานหนา (rectus femoris site) (5) ตน แขนใกลไ หล (deltoid site) วธิ กี ารเตรียมยา และการฉดี ยาปฎบิ ัติตามขั้นตอนเชนเดียวกับการฉีดยาเขาช้นั ใตผิวหนัง โดยมสี ิง่ ที่มีความแตกตางกัน ดังน้ี 7.6.4.1 วธิ ีหาตำแหนงของกลามเน้อื สำหรับฉดี ยา 1) สะโพกดานขาง (ventrogluteal site) เปนตำแหนงที่นิยม เนื่องจากมีความ ปลอดภัยและเจ็บปวดนอยที่สุด เด็กเล็กวัยต่ำกวา 3 ป ไมควรฉีดตำแหนงน้ี เพราะกลามเนื้อสะโพก ยังไมเจริญพอ (อัจฉรา พุมดวง, 2559) ใหผูปวยนอนหงายหรือนอนตะแคง วางฝามือซายลงบน บริเวณ greater trochanter ที่ตะโพกขวาใหนิ้วหัวแมมือหันไปทางดานศีรษะ โดยนิ้วชี้ชี้ไปท่ี anterior superior iliac spine กางน้วิ กลางออกไปใหก วา งทสี่ ดุ ตามขอบ iliac crest จะมีรูปลักษณะ ตัว V ขนึ้ บรเิ วณท่ีใชฉ ดี ยาคือกงึ่ กลางของตวั V 230

รปู ภาพที่ 7- 24 แสดงการหาตำแหนงฉดี ยาสะโพกดานขาง ทม่ี า : Earnest, 1993 2) สะโพกดานหลงั (dorsal gluteal site) เปน กลามเนื้อมัดใหญที่สามารถฉีดยาท่ีมี ปริมาณมากได วธิ ีการหาตำแหนงสามารถทำได 3 วธิ ี ดงั น้ี วิธีที่ 1 เปนการฉีดเขากลามเนื้อ gluteus maximus และกลามเนื้อ gluteus medius โดยการแบงกลามเน้ือสะโพกออกเปน 4 สวน โดยลากเสน จาก iliac crest มาที่กนยอยและ ลากเสนแบงครึ่ง บรเิ วณทีฉ่ ีดยาได คือดานบนสดุ สวนนอก วิธีที่ 2 ลากเสนจาก posterior superior iliac spine ไปยัง greater trochanter ของกระดูกตนขา ตรงจุดก่งึ กลาง เหนือเสน นคี้ ือต่ำจากขอบกระดูกเชิงกราน 2-3 น้ิวฟุต คือบริเวณที่ ฉีดยาได วิธีที่ 3 ลากเสนจากปุมกระดูกเชิงกรานดานหนา (anterior superior iliac spine) มาที่กระดูกกนกบ (coccyx) แบงเสนนี้ออกเปน 3 สวนเทาๆ กัน ฉีดที่บริเวณปลายสวนที่หนึ่งหรือ สวนตน สวนทสี่ อง (อจั ฉรา พุมดวง, 2559) 231

รูปภาพท่ี 7- 25 ตำแหนง ฉีดยาตะโพกดานหลัง ทีม่ า :Earnest,1993 3) ตนขาดานขาง (vastus lateralis site) เปนตำแหนงที่นิยม มีกลามเนื้อที่หนา และแขง็ แรง ปลอดภยั จึงฉีดไดทง้ั ในผูใหญและเด็ก ใชฝา มือวางท่ีบนของเขา อกี มือหนึ่งวางฝามือต่ำ กวาสวนตนของ greater trochanter ตั้งแตกึ่งกลางดานหนาถึงกึ่งกลางดานขางตนขาคือ บริเวณท่ี ฉดี จะกวางประมาณ 2-3 น้วิ ฟุต รูปภาพท่ี 7- 26 แสดงตำแหนง ฉีดยาตน ขาดานขา ง ทีม่ า : Earnest, V., 1993 232

4) ตนขาดานหนา (rectus femuris site) เปนกลามเนื้อที่อยูดานหนาของตนขา บริเวณที่ใชฉีดคือตรงกลางของหนาขา โดยแบงความยาวของตนขาจากหัวเขาถึงขาหนีบออกเปน 3 สวน ฉีดตรงสวนกลาง 5) ตนแขนใกลไหล (deltoid site) คือ บริเวณที่ต่ำกวากระดูกหัวไหลลงมา (acromion process) ประมาณ 5 ซม. (2 นิ้ว) หรือใชนิ้วมือ 3 นิ้ว (finger base) วางที่กลามเนื้อ หัวไหล ใหน ิ้วทห่ี น่ึงอยูบนปุมกระดูกหวั ไหล บริเวณทฉี่ ดี คือสวนที่ตำ่ กวาสามน้ิวมือลงมา กลามเนื้อนี้ เหมาะสำหรับการฉดี ยาไมเกิน 2 มิลลิลิตร รปู ภาพท่ี 7-27 แสดงตำแหนงฉดี ยาตนแขน ท่ืมา : Kozier, B, 1993 7.6.4.2 การแทงเข็ม โดยการแทงเข็มใหปลายตัดอยูดานบนไดองศา (45 -90 องศา) และความลึกทเี่ หมาะสม ดงั น้ี 1) Vastus lateralis muscle 5/8 นิว้ - 1 นิว้ 2) Deltoid muscle (เดก็ ) 5/8 นวิ้ – 1 ¼ นิ้ว 3) Deltoid muscle (ผูใหญ) 5/8 นิว้ – 1 ½ นวิ้ 4) Ventrogluteal (ผูใหญ) 1 ½ นว้ิ 7.6.4.3 การฉีดยา กอนฉีดยาตองตรึงเข็มคงที่ ทดสอบวาปลายเข็มไมอยูในหลอดเลือด โดยการดูดลูกสูบขึ้นมา หากมีเลือดแปลวาปลายเข็มอยูในหลอดเลือดใหดึงเข็มขึ้นมาเล็กนอย 233

ประมาณ 1 มิลลิเมตร แลว จงึ ดนั ยาชาๆ ในอตั รา 1 มลิ ลิลิตร / 10 วินาที เม่อื ยาหมดดึงเข็มออกตาม แนวทีแ่ ทงเขาอยา งถกู วธิ ี ใชส ำลีแหงกดไว 7.6.4.4 การฉีดยาเขากลามเนื้อโดยวิธี air-lock หรือ air bubble สามารถชวยปองกัน การระคายเคืองเนอื้ เยอื่ ใตผิวหนงั และผิวหนังซ่ึงไวตอยา วิธีการคือ ดูดยาตามแผนการรักษา ดึงลูกสูบกระบอกฉีดยาใหเหลืออากาศคางใน กระบอกฉีดยาประมาณ 0.2 มิลลิลิตร (Kozier, B. 1993) เข็มที่ใชฉีดจะแหง ไมเปย กน้ำยา ขณะแทง เข็มลงไปในกลามเนื้ออากาศจะลอยอยูเหนือยา เมื่อดันลูกสูบเขาไปฟองอากาศนี้จะดันยาเขาสู กลา มเนื้อจนหมดทำใหย าไมไหลซึมออกมาทำความระคายเคืองตอ เน้ือเย่ือใตผ วิ หนงั หรอื ผวิ หนัง รปู ภาพที่ 7-28 แสดงฟองอากาศทีเ่ หลือคางในกระบอกฉดี ยา ท่มี า Kozier, B. 1993 7.6.5 การฉีดยาเขา หลอดเลือดดำ (intravascular injection) การฉีดยาเขาหลอดเลือดดำเปนการฉีดยาหรือสารน้ำจำนวนนอยกวา 150 มิลลิลิตร เขา ทางหลอดเลือดดำ โดยควรเจือจางยาอยางนอย 10 มิลิลิตร ยาสามารถออกฤทธิทันทีภายใน 30 – 60 วนิ าทีหลงั การฉดี ยา โดยวตั ถุประสงคการฉดี ยาเขา หลอดเลือดดำมีดังนี้ 1) ใชส ำหรบั ผูป ว ยท่ีงดอาหารและนำ้ ทางปาก ผูปว ยไมร สู กึ ตวั หรอื อยใู นภาวะวิกฤต 2) ใชในกรณีท่ตี องการใหยาออกฤทธเ์ิ ร็ว 3) เปน การใหยาท่ีระคายเคอื งกลา มเน้อื หรือเนื้อเยือ่ 4) ใชสำหรบั ยาท่ีไมสามารถใหท างอ่ืนได 5) ใชในการระงับความรสู ึกในผูปวยทไี่ ดรับการผาตัด 234

6) ใชใ นการใหส ารทบึ รังสสี ำหรบั ตรวจวินจิ ฉยั โรค ชนิดของการฉดี ยาเขาหลอดเลอื ดดำ มี 2 ชนดิ หลักดังนี้ 7.6.5.1 การฉีดยาเขาหลอดเลือดดำในระยะเวลาสั้น (Intravenous push, intravenous bolus) ซ่ึงสามารถฉดี ได 3 วิธีดงั น้ี 1) การฉีดยาเขาหลอดเลือดดำโดยตรง เปนการฉีดยาที่ตองแทงเข็มเขาไปในหลอด เลือดดำโดยตรงทุกครั้ง ปจจุบันเปนวิธีที่ไมนิยมเนื่องจากหากตองการฉีดยาอีกครั้งตองแทงเข็มใหม จึงใชเฉพาะการฉีดยาท่ีตองฉีดเพียงคร้งั เดียวเทานนั้ วธิ ีการปฏิบัติดังน้ี (1) ภายหลังเตรียมยาแลว ใหไลอากาศออกจากกระบอกฉีดยาใหหมดจึงนำยา พรอมใบบนั ทกึ การใหยา (MAR) ไปทเี่ ตยี งผปู วย (2) แจงวัตถุประสงคของการฉีดยา (3) ตรวจสอบความถูกตองของการระบุตัวผูปวย โดยการถามชื่อผูปวย ซึ่งตอง ตรงกันทั้งในใบบันทึกกมาใหย า (MAR) ปา ยขอมอื ผปู วย สต๊กิ เกอรข วดยา และคำบอกกลาวช่อื ตนเอง ที่ผูปวยตอบ โดยจำเปนตองตรงกันอยางนอย 2 ตัวบงชี้ เชน ชื่อ สกุล เลขประจำตัวโรงพยาบาล (Hospital number: HN) (4) จดั ใหผ ูปว ยนัง่ หรือนอนหงายในทา ทส่ี บาย พับชายแขนเส้อื ขนึ้ ใหพ น ตำแหนง ทจ่ี ะฉีดยา (5) ใหผูปวยเหยียดแขนตรง วางแขนใหต่ำกวาระดับหัวใจ ใชหมอนรองให ขอศอกตงึ (6) เลือกตำแหนงที่จะแทงเข็ม ควรเลือกตำแหนงบริเวณขอพับแขนหรอื หลังมือ ตำแหนงท่ีจะแทงเข็มตองไมมีแผล ไมม ผี น่ื แดง หรอื รอยโรคตาง ๆ (7) รัดสายยางรอบแขนเปนเง่ือนกระตุก เหนือตำแหนงที่จะแทงเข็มประมาณ 2 -3 น้ิว ใหป ลายสายยางรัดแขนชี้ขน้ึ ดา นบน (8) ใชสำลีชุบน้ำยาฆาเชื้อเช็ดบริเวณที่จะแทงเข็มโดยวนเปนวงกลมกวาง ประมาณ 2 -3 นว้ิ รอใหน ำ้ ยาฆา เชือ้ แหง (9) ใชปลายนิว้ หัวแมม ือท่ีไมถ นัด กดตรงปลายหลอดเลือดดำดานลา งตำแหนง ท่ี จะแทงเข็ม หางประมาณ 1 – 2 น้ิว (9) มือขางที่ถนัดจับเขม็ โดยใหดานปลายตัดหงายขึ้น (หากปลายตัดของเข็มควำ่ ลง เขม็ จะไมค ม แทงผา นผวิ หนงั ไดย าก) (10) แทงปลายเขม็ ทำมมุ ประมาณ 15 – 30 องศา (11) ฉีดยาเขา หลอดเลอื ดชาๆ 235

(12) ดงึ เข็มออก ใชส ำลแี หง กดปด บรเิ วณรอยเข็มประมาณ 15-30 วินาที 2) การฉีดเขาทางเข็มท่ีคาไว (Intravenous medication via peripheral IV lock) เปน การฉดี ยาผานอุปกรณท่คี าไวใ นหลอดเลือดดำ เชน เข็มท่ีมจี ุกยางปด (injection plug) หรือ เข็ม ที่มีสายตอความยาวคาไว (normal saline lock) วิธีนี้ไดรับความนิยมมากที่สุด เนื่องจากผูปวยไม ตองเจ็บจากการใชเขมแทงบอย ๆ การฉีดยาวิธีนี้กอนการฉีดยาตองใช 0.9 % NSS ปริมาณ 2-3 มิลลิลิตรในการไลสายเพื่อทดสอบวาเข็มที่คาไวสามารถใชงานไดหรือไม มีการอุดตัน (clot) หรือไม หรือมีการรวั่ ของสาย (leak) หรือไม และภายหลังการฉดี ยาตอ งใช 0.9 % NSS ปรมิ าณ 2-3 มิลลิลิตร ใสสายเพื่อปอ งกันการอุดตนั ของเข็มที่คาไวดวย 3) การฉีดเขาทางชุดใหสารน้ำ (Intravenous push) เปนการฉีดยาในกรณีที่ผูปวย ไดร ับสารน้ำทางหลอดเลอื ดดำอยูแ ลว และฉดี ยาเขาทางชดุ ใหส ารนำ้ ทีต่ อตัวตอ 3 ทาง (T way) ไว 7.5.6.2 การฉีดเขาหลอดเลือดดำโดยวิธีหยด (Intravenous infusion, Intravenous drip) เปนการฉีดยาที่ตองเจือจาง (dilute) เขากับสารละลายแลวหยดเขาทางหลอดเลือดดำ ชา ๆ นานประมาณ 30 – 60 นาที ขึ้นอยูกับชนดิ ของยา การเตรียมยาเชนเดียวกนั กับการผสมยาอนื่ หลังจากนั้นนำยามาเจือจาง (dilute) กับสารน้ำที่ที่มีความเขมขนใกลเคียงกับเลือด (isotonic solution) เชน 0.9% NSS หรือ 5% Dextrose in water ปริมาณ 50 -100 มิลลิลติ ร (ตามคำแนะนำ ในฉลากยาหรือตำรายา) เขียนใบปดขวดยา ตรวจสอบช่ือยา ครบ 3 ครั้ง (กอ น ขณะ หลงั ) เซ็นช่ือใน ใบปด ขวดยา การใหยาหยดเขาทางหลอดเลือดดำ ปฏบิ ัตเิ ชน เดยี วกับการใหสารน้ำทางหลอดเลอื ดดำ 7.7 การบรหิ ารยาพน ยาพนเปนการบริหารยากลุมที่ชวยในการขยายหลอดลม โดยหลักการทำใหยากลายเปล ละอองฝอยเลก็ ๆ (aerosol) ทีส่ ามารถเขาสรู ะบบทางเดนิ หายใจไดมากทีส่ ดุ การเตรียมยาดวยการผสมยาตามหลักการเจือจางยา โดยใช 0.9 % NSS หลังจากนั้นนำไป ตอกับอุปกรณสำหรับพนยา(Nebulizer set) แลวตอกับ simple mask โดยไมตองตอกระบอกทำ ความชนื้ ปรับอตั ราการไหลของ ออกซิเจน 6 – 8 ลติ ร/นาที (ศกึ ษาตอในบทที่ 9) 236

รปู ภาพที่ 7-29 แสดงการตอ อปุ กรณส ำหรบั พนยา ท่มี า: https://www.amdnext.com 7.8 บทสรุป การใหยาเปนบทบาทหนึ่งในการใหการพยาบาลตามแผนการรักษา พยาบาลตองใหดวย ความรอบคอบและถูกตองเพราะถาเกิดความผิดพลาดจะเกิดอันตรายถึงชีวิตของผูปวย ดังนั้น พยาบาลตองเปนผูที่มคี วามรูถึงสรรพคุณของยา วธิ กี ารใหยา เทคนคิ ปฏิบตั ิ การแพยา การชวยเหลือ ในระยะเฉยี บพลนั และใหด ว ยความไมป ระมาท 7.9 คำถามทา ยบท ขอ 1 คำสั่งการรักษาให Paracetamol syrup sig 250 mg  p.r.n for fever. (ฉลากขางขวด เขียนวา 250 mg / 5 ml) ตองใหย านี้ปรมิ าณก่ีมลิ ลิลิตร 1. 2.5 2. 4.0 3. 4.5 4. 5.0 237

ขอ 2 หลัก 10 R: Right patient หมายถงึ ขอใด 1. จัดยาถกู ชนดิ 2. ผสมยาถูกตอง 3. ใหย าตรงตามเวลา 4. ถามชือ่ ผูปวยกอ นใหย า ขอ 3 คำสัง่ การใหยา p.r.n. หมายถึงขอ ใด 1. ใหท นั ที 2. เม่ือจำเปน 3. หลงั อาหาร 4. กอ นอาหาร ขอ 4 ยา 1 ชอนโตะเทากับก่มี ิลลิลติ ร 1. 5 มลิ ลลิ ิตร 2. 10 มิลลิลิตร 3. 15 มิลลลิ ิตร 4. 20 มลิ ลิลติ ร ขอ 5 การบรหิ ารยาทางตา ขอ ใดเปนอนั ดบั แรก 1. ยาน้ำขนุ 2. ยาน้ำใส 3. ยาปายน้ำขุน 4. ยาปายนำ้ ใส 238

ขอ 6 คำสั่งการรกั ษา Regular insulin กับ mixtard ตองดูดยาใดกอน 1. Mixtard 2. ตัวใดกอนกไ็ ด 3. Regular Insulin ขอ 7 การฉดี ยาเขากลา มเน้อื จำนวน 2 มิลลิลติ ร ตอ งเตรียมอุปกรณอ ยางไร 1. Syringe 3 cc. ; needle gauge 25-27 2. Syringe 3 cc. ; needle gauge 23-24 3. Syringe 5 cc. ; needle gauge 21-22 4. Syringe 5 cc. ; needle gauge 20-21 ขอ 8 การเตรยี มยาฉีด Tienam 250 mg v drip in 3 hr. ขอใดถูกตอง 1. ละลายดวย 0.9 % NSS 10 ml. ดดู ยา 5 ml เจือจางใน 0.9 % NSS 100 ml. 2. ละลายดว ย 0.9 % NSS 10 ml. ดดู ยา 10 ml เจือจางใน 0.9 % NSS 100 ml. 3. ละลายดว ย sterile water 10 ml. ดดู ยา 5 ml เจือจางใน 0.9 % NSS 100 ml. 4. ละลายดวย sterile water 10 ml. ดูดยา 10 ml เจอื จางใน 0.9 % NSS 100 ml 239

ขอ 9 ยาในขอใดตองใหด วยการหยดเขา หลอดเลอื ดดำเทานัน้ 1. Cefazolin 1 g 2. Penicillin G 2 MU 3. Augmentin 625 mg 4. Tazobactam 2.25 g ขอ 10 ระหวางการฉดี ยา Cefazolin sig 1 g v q 6 hr. ผปู วยบอกเจบ็ มีรอยแดงตามแนวท่ีฉีด ยา การปฏบิ ัตขิ อใดถกู ตอ ง 1. ฉีดยาชา ลง 2. หยดุ ฉีดยา เปดเสนใหม 3. ประคบเย็น แลวฉีดยาชา 4. บอกใหผูปวยอดทน หายใจเขา-ออก ลึก ๆ 7.10 เอกสารอางอิง ณัฐสุรางค บุญจันทร และอรุณรัตน เทพนา. (2559). ทักษะพื้นฐานทางการพยาบาล. กรุงเทพฯ: หจก. เอน็ พีเพรส. สัมพันธ สันทนาคณิต, สุมาลี โพธิ์ทอง และสุภวรรณ วงศธีรทรัพย. (2558). ปฏิบัติการพยาบาล พนื้ ฐาน II. กรงุ เทพฯ: บรษิ ทั บพธิ การพมิ พ จำกดั . สุปราณี เสนาดิสัยและวรรณภา ประไพพานิช. (2558). การพยาบาลพื้นฐาน. กรุงเทพฯ : บริษัท จุด ทอง จำกดั สุภวรรณ วงศธีรทรัพย สุมาลี โพธิ์ทอง, และสัมพันธ สันทนาคณิต. (2558). ปฏิบัติการพยาบาล พื้นฐาน I.กรุงเทพฯ: บรษิ ทั บพธิ การพมิ พ จำกดั . อัจฉรา พุมดวง. (2559). การพยาบาลพื้นฐาน : ปฏิบัติการพยาบาล. กรุงเทพฯ: โรงพิมพแหง จฬุ าลงกรณ มหาวทิ ยาลัย. อภิญญา เพียรพิจารณ (2556). คูมือปฏิบัติการพยาบาลเลม 1. ฉบับปรับปรุงครั้งที่ 1, กรุงเทพฯ : บรษิ ทั ธนาเพรส จำกัด. 240

อภิญญา เพียรพิจารณ (2558). คูมือปฏิบัติการพยาบาลเลม 2. ฉบับปรับปรุงครั้งที่ 1, กรุงเทพฯ : บรษิ ทั จรลั สนิทวงศการพมิ พ จำกัด. Nettina SM. (2 0 1 4 ) . Manual of Nursing Practice. Philadelphia: Williams &Wilkins Lippincott. Patricia A. Potter. (2 0 1 3 ) . Fundamentals of Nursing 8 th ed. St. Louis, Mo : Mosby Elsevier. Taylor ll. (2015). Fundamental of Nursing .8th ed. Philadelphia: Walters Kluwer. 241

แผนบรหิ ารการสอนประจำบทที่ 8 หลกั การและเทคนิคการพยาบาลพน้ื ฐาน ในการใหสารน้ำ เลือดและสวนประกอบของเลือดทางหลอดเลือดดำ หัวขอ เนื้อหาประจำบท 1. หลักการและวิธกี ารใหส ารนำ้ ทางหลอดเลือดดำ 2. การปองกนั ภาวะแทรกซอนจากการใหสารน้ำทางหลอดเลือดดำ 3. หลกั การและวธิ ีการใหเ ลือดและสว นประกอบของเลอื ด 4. การปอ งกันภาวะแทรกซอนจากการใหเลือดและสว นประกอบของเลอื ด จำนวนช่วั โมงที่สอน: ภาคทฤษฎี 2 ชั่วโมง วตั ถปุ ระสงคเ ชงิ พฤติกรรม 1. บอกความสำคญั ของการใหส ารน้ำและเลือดทางหลอดเลอื ดดำได 2. ระบุวตั ถุประสงคของการใหส ารน้ำและเลือดทางหลอดเลอื ดดำได 3. บอกหลกั การการใหส ารน้ำและเลือดทางหลอดเลือดดำได 4. วางแผนการพยาบาลผปู ว ยทต่ี อ งไดร ับสารนำ้ และเลือดทางหลอดเลือดดำได 5. วเิ คราะหสาเหตุและการปองกนั ภาวะแทรกซอ นจากการใหส ารน้ำและเลอื ดทางหลอดเลือด ดำได วิธีสอนและกิจกรรมการเรยี นการสอน 1. วิธสี อน 1.1 บรรยายสรุป 1.2 อภิปรายกลมุ 1.3 ยกตวั อยางกรณศี ึกษาเพอ่ื การอภปิ ราย 242

2. กิจกรรมการเรยี นการสอน 2.1 มอบหมายงานลว งหนา อยา งนอย 1 สปั ดาห ใหนักศกึ ษาดู VDO สื่อการสอน เร่ืองการ ใหส ารน้ำทางหลอดเลือดดำ ทาง YouTube channel: nursing practice https://www.youtube.com/channel/UCvKvxUJtmc7syshf5zcy7Xw สรปุ การเรยี นรูใ นหองเรยี น 2.2 บรรยายเกี่ยวกับหลักการใหสารน้ำทางหลอดเลือดดำ การใหเลือดและสวนประกอบ ของเลือด วิธีการใหสารน้ำทางหลอดเลือดดำและการปองกันภาวะแทรกซอน วิธีการใหเลือด สว นประกอบของเลือดและการปองกนั ภาวะแทรกซอ น 2.3 ผเู รียนรวมกนั ทำโจทยส ถานการณเ ก่ียวกับการคำนวณหยดสารนำ้ 2.4 ยกตวั อยางกรณีศึกษาและใหผ ูเรยี นทำใบปดขวดสารนำ้ 2.5 ใหผูเรียนรวมกันอภิปรายการปองกันภาวะแทรกซอนจากการใหสารน้ำ เลือดและ สว นประกอบของเลอื ด สอ่ื การเรยี นการสอน 1. เอกสารประกอบการสอน 2. โปรแกรมสำเร็จรปู Power Point Presentation 3. โจทยตวั อยางกรณีศกึ ษา 4. ใบปด ขวดสารนำ้ 5. YouTube channel: nursing practice การวดั ผลและประเมินผล 1. การเขา ช้ันเรียนรวมกบั การสงั เกตพฤตกิ รรมการเรยี น 2. การสงั เกตการมีสว นรว มในอภปิ รายและตอบคำถาม 3. ผลการทำโจทยสถานการณเกยี่ วกบั การคำนวณหยดสารน้ำ 4. การทำแบบฝกหดั ทายบท 5. การสอบปลายภาค 243

บทท่ี 8 หลักการและเทคนิคการพยาบาลพืน้ ฐาน ในการใหสารน้ำ เลอื ดและสวนประกอบของเลือดทางหลอดเลือดดำ การใหสารน้ำ เลือดและสวนประกอบของเลือดทางหลอดเลือดดำหมายถึง การให สารละลายชนดิ ตาง ๆ ทม่ี ีสวนผสมของนำ้ นำ้ ตาล เกลอื แร ยา เขา ทางหลอดเลือดดำ โดยผา นทางชุด ใหสารน้ำ ซึ่งตอกับเข็มหรือสายสวนที่ถูกแทงเขาไปในหลอดเลือดดำ วัตถุประสงคของการใหสารน้ำ ทางหลอดเลือดดำเพ่ือ ทดแทนสารนำ้ ของรางกายที่สูญเสียไป รกั ษาสมดุลของสารน้ำและเกลือแรใน รา งกาย ใหสารอาหารทดแทนในกรณีที่ไมส ามารถใหอาหารทางปากไดรวมท้งั เปน ทางใหย าชนิดตางๆ รวมทั้งเลือดและสวนประกอบของเลือด 8.1 หลักการและวิธกี ารใหส ารน้ำทางหลอดเลือดดำ 8.1.1 ความรเู บื่องตนเก่ียวกับสารนำ้ ทางหลอดเลอื ดดำ สารน้ำที่ใหทางหลอดเลอื ดดำสามารถแบงออกเปน 2 ชนดิ ดงั นี้ 8.1.1.1. สารน้ำกลมุ Crystalloid solution เปน สารนำ้ ท่เี ปนอเิ ลก็ โตไลท สารน้ำกลมุ นี้ สามารถแบง ตามระดับอีเล็กโทรลยั ตข องสารนำ้ ในเซลลและความดันออสโมติกในพลาสมา ได 3 ชนดิ ดงั น้ี ชนิดสารนำ้ คาความดัน ผลกระทบตอ ตวั อยางชนดิ สารละลาย ออสโมติก เซลล 1. สารละลายไอ (mOsm/L) โซโทนคิ 250 – 375 - ความเขม ขน 0.9 % Sodium chloride หรือ (isotonic mOsm/L ใกลเ คียงกบั สาร Normal saline (308 mOsm/L) solution) น้ำในเซลล - ความดนั ออสโมติก 244

ชนิดสารน้ำ คา ความดัน ผลกระทบตอ ตัวอยา งชนิดสารละลาย ออสโมติก เซลล (mOsm/L) ใกลเคยี งกับ พลาสมา - สารละลายน้ี 5 % Dextrose in water (252 จึงไมม ี mOsm/L) ผลกระทบตอ ปรมิ าณสารนำ้ ของเซลล Ringer Lactate Solution 245

ชนิดสารน้ำ คา ความดนั ผลกระทบตอ ตัวอยางชนดิ สารละลาย ออสโมติก เซลล (mOsm/L) - ความเขมขน 0.45% NaCl 2.สารละลายไฮโป < 250 ต่ำกวากับสาร โทนิค mOsm/L นำ้ ในเซลล (Hypotonic solution) - ค ว า ม ดั น ออสโมติกต่ำก วาพลาสมา - ผลกระทบตอ Sterile water ขนาดของเซลล โดยมีการไหล ของน้ำ โดยมีการไหล ข อ ง น้ ำ จ า ก หลอดเลือดเขา ไปในระหวาง เ น้ื อ เ ย ื ่ อ แ ล ะ เซลลทำใหเซลล มีขนาดใหญหรือ บวมและแตกได Hypertonic > 375 -ความเขมขน 5% Dextrose in NaCl solution mOsm/L ของระดบั อเี ล็ก โทรลัยตส งู กวา สารน้ำในเซลล - 246

ชนิดสารน้ำ คาความดัน ผลกระทบตอ ตวั อยางชนดิ สารละลาย ออสโมติก เซลล (mOsm/L) ความดันออสโม ติกสงู กวา ใน พลาสมา -มผี ลกระทบตอ เซลล โดยทำให เซลลห ดตวั หรือ เลก็ ลง 5% Dextrose in 0.45% NaCl -สารละลายน้ีให เพอ่ื ทำใหนำ้ ท่ี อยนู อกเซลล ไหลเขา ไปในหลอด เลอื ด ตารางท่ี 8-1 แสดงชนดิ ของสารน้ำจำแนกตามคา ความดันออสโมติก(mOsm/L) และผลกระทบตอ เซลล 8.1.1.2. สารน้ำกลุม Colloid เปนกลุมของโปรตีนที่มีโมเลกุลใหญกวากลุมสาร crystalloid มักใชในการ ทั้งในกลุมของสารสังเคราะหและสารธรรมชาติ เชน albumin, Haemaccel 247

8.1.2 หลักการใหสารนำ้ ทางหลอดเลือดำ การใหสารน้ำทางหลอดเลอื ดำ มหี ลกั การที่เก่ยี วขอ งดงั นี้ 1) การเตรียมผูปวยและญาติกอนการใหสารน้ำทางหลอดเลือดดำจะชวยลดความวิตก กงั วลของผูปว ยได เนื่องจากผปู ว ยโดยสวนใหญ เม่อื เขารับการรักษาในโรงพยาบาลมักจะมีความกลัว เจ็บ มีความวิตกกังวล ดังนั้นกอนการใหสารน้ำทางหลอดเลือดดำ ควรใหขอมูลผูปวย แจง วตั ถุประสงค วธิ ีการให ระยะเวลาในการให ขอควรระวังหรืออาการผดิ ปกติท่ีอาจพบได หากพบความ ผิดปกติใหแจง พยาบาล การปฏบิ ตั ิการพยาบาลทำดว ยความนมุ นวล ถูกตอ งเหมาะสม 2) การเตรียมอุปกรณสำหรับใหสารน้ำ ควรมีการเตรียมใหพรอมใช ถูกตอง ปลอดภัย กอ นการแทงเข็มใหสารน้ำ อุปกรณม ีดังนี้ (1) สารน้ำ (Intravenous fluid) ตามแผนการรักษาของแพทย ปจจุบันสารน้ำจะ บรรจุในขวดพลาสติกสำเร็จรูปพรอมใช จะมีหวงอยูดา นบนของขวดสามารถแขวนกับเสาได ขวดสาร น้ำจะมีตั้งแต 100 มิลลิลิตรถึง 1,000 มิลลิลิตร ซึ่งจะมีขีดแสดงปริมาณอยูที่ขวดซึ่งชวยใหสามารถ ประเมินปริมาณการใหสารน้ำได กอนการใหสารน้ำควรตรวจสอบขวดสารน้ำ วันหมดอายุ ลักษณะ ของขวดตองไมมีรรู ั่ว สารน้ำในขวดไมขุน หากกรณีมีการผสมยาในสารน้ำเพื่อหยดใหท างหลอดเลือด ภายหลังการผสมยาลงในสารนำ้ ตอ งสังเกตลักษณะของสารน้ำหากสารน้ำในขวดขุน มตี ะกอนจะไมให สารน้ำนั้นแกผ ปู วย (2) ชุดใหส ารน้ำ (Intravenous set) เปน อุปกรณปราศจากเชื้อท่ีตอจากขวดสารน้ำ ผานเข็มไปสูหลอดเลือดดำของผูปวย ปลายบนเปนพลาสติแข็ง ปลายแหลม มีพลาสติกใสเปนปลอก คลุมไว สวนนี้ใชสำหรับแทงเขาไปที่จุกขวดน้ำเกลือ ถัดจากนั้นเปนกระเปาะพักน้ำและเปนสวน สำหรับปรับอัตราหยดของสารน้ำ ถัดมาเปนสวนของสายใหสารน้ำ อุปกรณสำหรับหมุนเกลียวเพ่ือ เลื่อนปดเปด ควบคุมอัตราหยดของสารน้ำ ซึ่งชุดใหสารน้ำจะมี 3 ชนิดแบงตามจำนวนหยดตอนาที ดังน้ี - Macro- drop ชุดใหสารน้ำนี้ใหขนาดหยดคอนขางใหญประมาณ 15 หรือ 20 หยดตอนาที 248

- Micro- drop เปน ชดุ ใหส ารน้ำทม่ี ีจำนวนหยดขนาดเล็ก คือ 60 หยดตอ นาที รูปภาพที่ 8-1 แสดง ชุดใหส ารนำ้ (Intravenous set) - Volume- control set หรอื เรยี กวา โวลูโทรล เซ็ท เปน ชุดใหสารน้ำท่ีมขี นาด 60 หยดตอ นาที แตมีกระเปาะพักน้ำ 100 ml ซ่ึงใชสำหรับผสมยา รูปภาพที่ 8-2 แสดง Volume- control set หรือ โวลโู ทรล เซท็ ท่ีมา: https://slideplayer.com/slide/3845819/ 249

(3) สายตอเพิ่มความยาวของชุดใหสารน้ำ (extension set, extension tube) เปน สายพลาสติกใส มี 2 ขนาด คือ 18 นิ้วและ 24 นิว้ ใชต อ กับปลายสายชดุ ใหสารน้ำเพื่อใหมีขนาด ยาวข้นึ กอนทจี่ ะตอเขากบั เข็มทแ่ี ทงเขาทางหลอดเลอื ดดำ รปู ภาพท่ี 8-3 แสดง สายตอเพม่ิ ความยาวของชดุ ใหสารนำ้ (extension set, extension tube) (4) ขอตอ 3 ทาง (3- way) ใชในกรณีที่ตองการตอชุดใหสารสองขวดในเวลา เดียวกัน (side chain) โดยขอตอ 3 ทางนี้สามารถหมุนเปด ปด แตละชองได กอนหรือหลังที่จะตอ สาย/ ปลดสาย ตอ งเชด็ ขอ ตอ ดวย 70 % alcohol ทกุ ครง้ั เพ่ือปอ งกนั การตดิ เชอ้ื เขาสกู ระแสเลือด รูปภาพท่ี 8-4 แสดง ขอตอ 3 ทาง (3- way) (5) ถุงมอื สะอาดเปนถุงมือชนดิ ใชคร้ังเดยี วทิ้ง ใสเ พ่ือปอ งกันบคุ ลากรสัมผัสเลือด สารคดั หลั่งของผปู วย ภายหลงั ทำหตั ถการเรียบรอยแลว ใหถอดถงุ มือ แลว ลางมอื ทนั ที (6) เข็มแทงใหสารน้ำทางหลอดเลอื ดดำสวนปลาย ปลายเข็มมีสว นทีส่ ามารถตอ เขากับชุดใหสารน้ำ เข็มมีหลายขนาดโดยระบุเปนตัวเลขเชนเดียวกับเข็มเจาะเลือด มีตั้งแตเบอร 16 – 26 เบอร 16 ขนาดใหญสดุ เขม็ จะมคี วามยาวประมาณ 1 – 1 ½ นิว้ โดยท่ัวไปนิยมใชเบอร 20 – 24 เขม็ ทแี่ ทงใหสารนำ้ ทางหลอดเลอื ดดำสวนปลายจะมี 2 ชนดิ คอื - เขม็ สแคลเวน (scalp vein catheter) มคี วามยาวประมาณ ¾ - 1 น้วิ จะมี ปลอกพลาสติกปดเข็มไว ตัวเข็มทำดวยโลหะสแตนเลสปลายตัด มีปกที่เปนพลาสติกตอจากเข็ม ซึ่ง 250