เอกสารประกอบการสอนการพยาบาลพื้นฐาน E-Book

แผนบรหิ ารการสอนประจำบทที่ 6 หลักการและเทคนิคการพยาบาลพืน้ ฐาน ในการชวยเคล่อื นไหวรา งกายและการฟน ฟูสภาพ หัวขอ เนอ้ื หาประจำบท 1. องคป ระกอบของการเคลอ่ื นไหว 2. การพยาบาลผปู วยทต่ี องไดรับการจดั ทา 3. การพยาบาลผูปวยทีต่ องไดรับการเคลื่อนยาย 4. การพยาบาลเพอื่ ฟน ฟสู ภาพและปองกนั ภาวะแทรกซอน จำนวนชัว่ โมงทสี่ อน: ภาคทฤษฎี 2 ชั่วโมง วตั ถุประสงคเชงิ พฤติกรรม 1. อธบิ ายองคป ระกอบของการเคลอ่ื นไหวได 2. บอกวิธีการการจดั ทา และการเคลือ่ นยา ย ผูป วยได 3. วางแผนการพยาบาลผูปวยที่มีความผิดปกติดานการเคลื่อนไหวไดเหมาะสมกับ สถานการณ วธิ สี อนและกจิ กรรมการเรียนการสอน 1. วิธีสอน 1.1 บรรยาย 1.2 อภิปรายกลมุ 1.3 ยกตัวอยางกรณีศกึ ษาเพื่อการอภปิ ราย 2. กิจกรรมการเรียนการสอน 2.1 บรรยายเกย่ี วกบั องคประกอบของการเคลื่อนไหว การจดั ทา ผปู ว ยแบบตาง ๆ การ เคลื่อนยา ย ผปู วย และฟน ฟูสภาพเพื่อปองกนั ภาวะแทรกซอน 2.3 ยกตัวอยางกรณีศึกษาและใหผูเรียนรวมกันวางแผนการพยาบาลผูปวยที่มีปญหาการ เคลือ่ นไหวรางกาย 2.4 ผเู รยี นรวมกันสรปุ การเรียนรู 151

สอื่ การเรียนการสอน 1. เอกสารประกอบการสอน 2. โปรแกรมสำเร็จรปู Power Point Presentation 3. โจทยตัวอยา งกรณศี ึกษา 4. แบบฟอรม การวางแผนการพยาบาล (nursing care plan) การวัดผลและประเมินผล 1. การเขา ช้ันเรียนรวมกับการสงั เกตพฤติกรรมการเรียน 2. การสังเกตการมสี ว นรวมในอภปิ รายและตอบคำถาม 3. ผลการเขยี นแผนการพยาบาลผูปวยทีม่ ปี ญหาปญหาการเคลื่อนไหวรา งกาย 4. การทำแบบฝกหัดทา ยบท 5. การสอบกลางภาค 152

บทท่ี 6 หลกั การและเทคนิคการพยาบาลพื้นฐาน ในการชวยเคล่อื นไหวรางกายและการฟน ฟสู ภาพ การเคล่อื นไหวรา งกายเปนการทำหนาทปี่ ระสานกนั ของระบบกลามเน้ือ กระดูก โดยการ สั่งการของระบบประสาทและสมอง นอกจากนี้ยังตองใชอ อกซิเจนมาจากการทำหนาที่ของอยา งมี ประสิทธิภาพของระบบหายใจ ระบบหวั ใจและการไหลเวียนเลือด ดังนั้นหากการทำหนา ทีข่ องระบบ ใดระบบหนง่ึ บกพรองไปยอมสง ผลตอ ความสามารถในการเคลอื่ นไหวรา งกายได 6.1 องคป ระกอบของการเคล่อื นไหว 6.1.1 กลไกการเคลอื่ นไหวรางกาย กลไกการเคลื่อนไหวรางกาย หมายถึง การใชรางกายอยางปลอดภัย มีประสิทธิภาพ มี การประสานงานกันในการเคลือ่ นไหวและดำรงความสมดุลระหวางการมีกิจ ซึ่งกลไกการเคลือ่ นไหว รา งกายจะทำโดยตนเองหรือทำการเคลื่อนไหวดวยวัตถสุ ่งิ ของใดก็ได ซ่ึงทำใหเ กิดผลดตี อรางกาย ทำ ให ลดการเม่ือยลา หรอื การใชพลังงานในการเคล่ือนไหวและรักษาสมดุล ชว ยใหเ กดิ ความปลอดภยั มี การใชกลา มเน้อื อยางเหมาะสม สงเสริมและสนับสนนุ การทำงานของรางกายใหเปน ไปตามปกติ 6.1.2 แนวปกตขิ องรางกาย (Body alignment) แนวปกติของรางกาย (Body alignment) หมายถึง การที่สวนตางๆของรางกายอยูใ นแนวท่ี ถูกตอ งไมวา ในอริ ิยาบทใด หรือเปนความสัมพันธอยางเหมาะสมของสวนตางๆของรางกายในลักษณะ ที่ไมทำใหเกิดความตึงเครียดตอขอตอ กลามเนื้อ และเอ็น ซึ่งสวนตางๆอยูในแนวทีถ่ ูกตอง จะชวย สงเสรมิ การทำหนาท่ีของอวยั วะภายในได แนวปกตขิ องรา งกายดังแสดงในรูปภาพที่ 6.1.2-1 153

รูปภาพที่ 6-1 แสดง แนวปกตขิ องรา งกาย (Body alignment) ทม่ี า https://breakingmuscle.com. ทายืนทด่ี ี : ยืนตวั ตรงในทา ที่สบาย น้ำหนักตกทส่ี ว นโคง ของเทา ใหแนวแกนของรา งกาย เปน เสน ตรงต้งั แตศรี ษะ ไหล เอว สะโพก เขาและเทา กางเทาเล็กนอย ไมกม หนา หรอื โคงลำตวั รปู ภาพที่ 6-2 แสดง ทายนื ที่ถูกตอง ทม่ี า : https://innerbreathyoga.com. 154

ทานั่งที่ดี : ศีรษะยืดตรงไมกมหรือเงย หลังตรงกระดูกสันหลังอยูในทาที่เชน เดยี วกับทายืน ยืดอกขึ้น พรอมกับดึงกลามเนื้อหนาอกขึ้น น้ำหนักของรางกายตกลงที่กึ่งกลางระหวางตนขากับ สะโพก เทาวางบนพื้น ขอเทางอในลักษณะเทาทำมุมฉากกับขา ขอพับที่เขาอยูหางขอบเกาอี้อยาง นอย 1 นิ้ว ปองกันการกดทับของหลอดเลือดและเสนประสาทที่มาเลี้ยงขา ตนขาอยูในแนวราบบน เกาอี้ และแขนวางบนพนัก รูปภาพท่ี 6-3 แสดงทานงั่ ท่ีถูกตอ ง ท่ีมา: http://www.freepik.com. ทานอนที่ดี : หลังตรง กระดูกสันหลังอยูในทาที่ถูกตองเชนเดียวกับทายืน เขางอเล็กนอย เพอื่ ลดการเกรง็ ของกลามเน้อื ที่ขา ทอง และหลัง ไหลตรง แขนวางขางลำตวั ขอ ศอกและน้ิวมืออยูใน ทางอเลก็ นอย รูปภาพท่ี 6-4 แสดงทานอนท่ีถกู ตอง ท่มี า: http://www.healthwise.incorporated. 155

6.1.3 การปฏิบัติเกี่ยวกับกลไกการเคลอื่ นไหวรางกายทเี่ หมาะสม หลักการการปฏิบัติเกี่ยวกับกลไกการเคลื่อนไหวรางกายที่เหมาะสม ควรมี ลกั ษณะดังน้ี 1) การคงไวซ ึ่งแนวปกตขิ องรา งกายและการทรงตัวที่ดี 2) มกี ารเตรียมกลามเนือ้ กอนการทำกิจกรรม 3) มีการเคล่อื นไหวรา งกายอยางนุม นวล ประสานกันและเปน จังหวะ 4) ใชห ลักการลดแรงเสยี ดทาน เพ่ือชวยใหเ สยี พลังงานนอยลง 5) พยายามใชก ลามเนือ้ มดั ใหญท่แี ขง็ แรงทำงาน 6) ใชนำ้ หนักรา งกายของตนเองในการชว ยเคล่ือนยาย 7) ใชหลกั การดันและการดึงมากกวา การยก 8) ใชหลักการเอื้อม ดังน้ี ยืนใหใกลของที่จะเอื้อมใหมากที่สุด เพื่อลดระยะทาง และเปนการหลีกเลี่ยงการยืดหลังมากเกินไปและไมควรเขยงตัวเอื้อมจะทำใหเสียการทรงตัว มองให เหน็ ของที่เอื้อมหยิบกอนจะเคล่ือนยกลงมา เพราะถามองไมเห็นอาจเกดิ อุบัติเหตุได ถาของที่จะเอื้อม หยบิ อยูสงู เกินศีรษะ ไมค วรเขยง ควรใชเ กา อ้หี รือบนั ได เพ่อื ชว ยใหฐ านรองรับรา งกายมั่นคงขนึ้ 9) ใชหลกั การกมและการหมนุ 10) มกี ารหยดุ พกั เปน ชวงๆในระหวางการทำกิจกรรม 11) หาผูชวยเหลือหรอื อุปกรณผอนแรงมาใช 6.2 การพยาบาลผปู วยท่ตี อ งไดร บั การจัดทา การจัดทาใหผปู ว ยสำหรบั ผูป วยที่ไมสามารถเคลื่อนไหวรา งกายไดด วยตนเองหรือมี ขอ จำกัดในการเคล่ือนไหวน้นั มคี วามจำเปนอยางย่งิ นอกจากชวยใหผปู ว ยสุขสบายแลว ยังชวยปองกัน ภาวะแทรกซอนได 6.2.1 การจัดทานอน การจัดทานอน พลิกตะแคงตัวผูปวยมีความสำคัญกับผูปวยที่นอนบนเตียงนานๆ เพราะ ผูปวยที่ไมไดร ับการเคล่ือนไหวรา งกายอาจเกดิ ภาวะแทรกซอนรา ยแรงตา งๆได 156

6.2.1.1 หลักการการจดั ทานอน การจัดทานอนมีวัตถุประสงคเพื่อสงเสริมใหผูปวยเกิดความสุขสบาย พักผอนได และ ปองกันภาวะแทรกซอนและความพิการทางรางกายจากทานอนที่ไมถูกตองและการนอนนานๆ หลักการปฏิบตั ิ ดงั นี้ 1) คงไวซึ่งแนวปกติของรางกายตลอดเวลา จัดทานอนใหเปนไปตามหลักของกาย วิภาค ตั้งแตแนวของลำตัวตองตรงอวัยวะทุกสวนของรางกายสามารถทำงานไดอยางปกติ การกดลง ของน้ำหนักตัวทุกสวน จะตองเทา ๆ กัน บริเวณอก ชองทอง ไมถูกกดทับ เพื่อใหทางเดินหายใจ สะดวก 2) จัดพยุงสวนตางๆของรางกายดวยมวนผา หรือหมอนตามความเหมาะสมของ ผปู วยแตละราย เพ่ือลดจดุ กดทบั ชว ยใหกลา มเน้อื ผอ นคลาย 3) ขอตอ อยูใ นทาตามธรรมชาติ งอเลก็ นอ ย ไมม ีการยดื เกร็ง สามารถขยบั รางกายได ตามปกติ ยกเวน กรณีที่หามไวเพื่อรักษา สามารถการออกกำลังกายตามสมควร โดยไมขัดกับการ รกั ษา 4) จัดเปลี่ยนทานอนอยางนอยทุก 2 ชั่วโมงหรอื ตามชวงเวลาที่เหมาะสมกับกิจวตั ร ประจำวนั 5) กอนจัดทาควรบริหารขอตางๆใหเคลื่อนไหวตามขอบเขตที่ทำได ปองกันขอติด แขง็ 6) ทาโลชั่นบำรุงผิวโดยเฉพาะบริเวณปุมกระดูกเพื่อใหการไหลเวียนดีขึ้น ผิวหนัง ออนนมุ ไมแหงกระดาง 7) หากตองมีการผูกยึดขอมือ ขอเทา ตองมีผารองรับและคลายเปลี่ยนตามสมควร และจัดเปลี่ยนทานอนบอย ๆ อยางนอยทุก 2 ชั่วโมง เพื่อใหเลือดไหลเวียนไดสะดวก ลดปญหาการ เกิดแผลกดทบั 157

6.2.1.2 การจัดทานอนในลกั ษณะตา ง ๆ 1) การจดั ทานอนหงาย (Dorsal or Supine position) จดั ทา นอนในลกั ษณะทสี่ ุขสบาย หมอนรองประคองถึงไหล สำหรบั ผูปวยที่ไม รูสึกตัว ไมสามารถเคลื่อนไหวรางการไดเองตองจัดทานอนหงายเพื่อปองกันภาวะแทรกซอน (protective supine position) เชน ผูปวยอัมพาตครึ่งลาง อัมพาตครึ่งซีก ผูปวยภายหลังไดรับยา ระงับความรสู ึกท่ียังไมส ามารถเคล่อื นไหวรา งกายเองได ปฏิบตั ิดงั น้ี (1) ใชหมอนเล็ก ๆ รองรับบริเวณสวนโคงเอว ไมใหหลังโคงงอ และลดความ เจบ็ ปวด ปองกันการการงอและการเหยยี ดออกของกระดูกสันหลัง สว นเอวมากเกนิ ไป (2) ใชหมอนเล็ก ๆ รองไวใตขอพับเขา และขอเทา ยกสนเทาใหสูงลอยจาก พนื้ เพอ่ื ปองกันการกดทบั กับที่นอน (3) ใชหมอนหรือผาหม หรือหมอนทรายหนนุ ดันฝาเทาใหป ลายเทา ตง้ั ตรง ขอ เทาอยูในลักษณะ เหมือนทา ยืนเพอื่ ปองกนั ปลายเทาตก (foot drop) (4) วางหมอนหรือผาหมท่มี วนกลมขนานกับตน ขาทง้ั 2 ขา งของผูปวย จัดให อยูในทาปกติ ไมแบะออกดานนอก จะชวยปองกันขอ ตะโพกหมุนออก (external rotation) รปู ภาพที่ 6-5 แสดงการจดั ทา protective supine position ทมี่ า: Potter, P. A., & Perry, A.G.,Elkin MK., 2012. 158

2) การจดั ทา นอนตะแคง (Lateral or Side-lying position) ทา นอนตะแคงชวยลดปญ หาการกดทับ บรเิ วณกนกบ สน เทา กระดกู สะบัก ทา ย ทอย และสวนหลังของรางกาย ขอตางๆจะงอจึงเปนทาที่ควรเปลี่ยนใหหลังจากที่นอนหงายมาระยะ หนึ่ง และเปนทาที่สบายสำหรับผูปวยที่เคลื่อนไหวตนเองไมได ผลเสียของการนอนทานี้ คือขอไหล และขอสะโพกที่อยูดานบนจะหอยลงและหมุนเขาดานใน (Adduction and internal rotation) ถา ไมหนนุ ผา หรอื หมอนใหอ ยูใ นระดบั ท่ถี กู ตอง การจัดทานอนตะแคง (protective side-lying or lateral position) เปนการ จัดทา นอนตะแคง ขากา ยหมอน งอขอ เขา (knee flexion) 30 – 35 องศา ใชหมอนรองใตศีรษะและ ใตค อ ใหอยใู นแนวลำตวั ตรง หมอนรองใตแขนและไหล ลำตวั แนวลำตัวตรง หมอนรองใตขาขางท่ีทับ ขางบน ใหไหล ตะโพก และขา อยูใ นแนวทถี่ กู ตอง รูปภาพท่ี 6-6 แสดงการจดั ทา protective side-Lying or Lateral position ที่มา: Potter, P. A., & Perry, A.G.,Elkin MK., 2012. 159

ทานอนตะแคงประยุกต (Modified lateral position) เปนทาที่นิยมปฏิบัติเนื่องจากจัดให สะโพกทำมุม 30 องศากับที่นอนแรงกดที่สะโพกนอยกวาเหมาะสมกับผูปวยที่ไดรับการผาตดั เปลี่ยน ขอสะโพก (hip arthroplasty) รปู ภาพที่ 6-7 แสดงการจัดทา Modified lateral position ที่มา: Potter, P. A., & Perry, A.G.,Elkin MK., 2012. 3) การจดั ทานอนควำ่ (protective prone position) การจัดทานอนใหด านหนาทองแนบกบั ที่นอนและเอียงหนาไปขางใดขา งหน่ึง งอ แขนทั้งสองขางไปดานศีรษะ ขาเหยียดออกและแยกหางออกจากกันเล็กนอย สะโพกไมงอ ทานอน คว่ำชวยลดหรือปองกันการกดทับที่จะเกิดขึ้นกับปุมกระดูกตาง ๆ เชน ปุมกระดูกบริเวณกระดูกสัน หลัง เชิงกราน ทายทอย บางคนอาจสุขสบาย ในทานอนคว่ำ แตบางคนจะนอนไมไดเลย ตอง พิจารณากอนจัดทานี้ใหแกผูปวย และการนอนทานี้ทำใหเสียแนวปกติของกระดูกสันหลังสวนเอว และลำบากในการประเมินการหายใจ ดังนั้น ไมควรจัดใหนอนทานี้ในผูปวยที่ไมรูส ึกตัวและผูปวยท่ีมี ปญหากระดูกสนั หลงั ทานี้เหมาะสมสำหรับการปองกนั Hip Flexion contraction ในผูปวยที่ถกู ตัด ขา (Above Knee Amputation: AKA) การปองกันปญหาจากการจัดทานอนคว่ำโดยใชห มอนเล็ก ๆ วางใตศ ีรษะ เพ่อื ปองกันเสมหะ ไหลออกมาเปอน ใชหมอนเล็กรองใตหนาทองต่ำกวากระบังลม ใชหมอนรองบริเวณหนาแขงทั้งสอง ขางใหปลายเทายกสูงจากที่นอน 160

รปู ภาพที่ 6-8 แสดงการจัดทา Protective Prone Position ที่มา: Potter, P. A., & Perry, A.G.,Elkin MK., 2012. 4) การจดั ทานอนตะแคงกึ่งควำ่ (Semi - prone position / Sim’s Position) ทานอนกงึ่ คว่ำกึง่ ตะแคง ใชในกรณที ่ตี อ งการใหเ สมหะไหลออกจากปากและจมูก ไดส ะดวก การตรวจทางทวารหนัก การสวนอุจจาระ และชว ยใหห ญิงมคี รรภน อนในทาทสี่ บาย คลาย กับทานอนตะแคง ตางกันท่ที า นอนนี้แขนลางจะอยูทางดานหลังของลำตัวแขนที่อยูตรงขามกับดานท่ี ตะแคงจะงอที่ขอไหลและขอศอก ขางอมาทางดานหนาของรางกายโดยขาบน งอที่สะโพก ซึ่งมักใช กับผูปวยท่ไี มส ามารถทนการนอนในทานอนควำ่ ได เปนทาทชี่ วยลดแรงกดตอ ดานหลังและดานขางใช หมอนรองศีรษะ จัดใหอยูในแนวที่ถูกตอง ใชหมอนรองใตแขน ปองกัน Internal rotation ของขอ ไหล ใชห มอนรองขาสว นบน ใหอ ยใู นแนวทไี่ มก ดทับ ใชห มอนทรายดันปลายเทาไวใหตรงไปขางหลัง 161

รปู ภาพที่ 6-9 แสดงการจดั ทา Protective Sim’s Position ท่มี า: Potter, P. A., & Perry, A.G.,Elkin MK., 2012. 5) การจัดกึ่งทา น่งั บนเตยี ง (Fowler’s position) ทา กง่ึ นั่งศรี ษะสูง ชว ยใหทางเดิน หายใจโลง หายใจไดสะดวก ทำกิจกรรมตาง ๆ บนเตียงสะดวก เปน การจดั ทานง่ั บนเตยี งทีส่ ุขสบายและเพื่อการรักษา การจัดทา ใหไ ขเตยี งดานปลาย เทา 15 องศา กอนการไขดานหัวเตียงเพื่อปองกันผูปวยตัวไหลลงมา การไขเตียงดานศีรษะแบงตาม ระดับองศาทที่ ำมมุ กับพืน้ เตียง แบง เปน 3 แบบ ดงั น้ี (1) High Fowler’s position จัดทาใหห ัวเตยี งสงู ทำมมุ 60-90 º กับพ้ืนเตยี ง เหมาะกับทำกิจวัตรประจำวัน เชน บวนปาก แปรงฟน รับประทานอาหาร และเหมาะกับผูปวยท่ี หายใจเหน่อื ยหอบ (2) Fowler’s position จัดทา ใหหวั เตยี งสูงทำมุม 45 – 60 º กับพื้นเตียง 162

รปู ภาพท่ี 6-10 แสดงการจัดทา Fowler’s position ที่มา: Potter, P. A., & Perry, A.G.,Elkin MK., 2012. (3) Semi Fowler’s position จัดทาใหหัวเตียงสูงทำมุม 30-45 º กับพื้น เตยี ง เหมาะกบั ผูป ว ยหลังผา ตัดชอ งทอง เพราะทำใหห นา ทอ งหยอนไมดึงรัง้ รูปภาพท่ี 6-11 แสดงการจัดทา Semi Fowler’s position 6) ทาน่ังฟุบหนา (Orthopneic position) เปนทาที่ใหผูปวยนั่งอยูกลางเตียงหรือขอบเตียง แขนวางอยูบนโตะครอมเตียง (Over bed table) ทา นี้เหมาะสำหรับชวยใหท างเดินหายใจโลง หายใจไดดีข้ึน ใชก ับผูป วยที่มีปญหา เกี่ยวกับการหายใจนอนราบไมได (orthopnea) ควรแนะนำใหผูปวยตะแคงหนาสลับกันไปมา อยา ฟบุ ขางเดียวนานเกนิ ไป ใหเหยียดแขนออกไปตรง ๆ และงอแขนสลับกัน เปล่ียนเปนทาน่ัง งอขาบาง ยดื ขาออกบาง และพิงพนกั ดานหัวเตยี ง 163

รปู ภาพที่ 6.-12 แสดงการจัดทา Orthopneic position ท่ีมา:https://quizlet.com/515908028/postural-positions-flash-cards. 7) การจดั ทา นอนศรี ษะตำ่ ปลายเทาสูง (Trendelenburg position) เปนทานอนหงายราบยกปลายเตียงใหปลายเทาสูง 45 องศา ไมหนุนหมอน เพื่อใหศีรษะและไหลต่ำกวาบริเวณตะโพกและขา ใชในกรณีชวยเหลือผูปวยเสียเลือด ช็อก เพื่อให เลือดไหลมาเลี้ยงสมองไดมากขึ้น เปนการจัดทาระบายเสมหะในปอดสวนลาง ใชจัดทาในผูปวยที่ขา และเทาบวม ชวยใหเลือดดำไหลกลับหัวใจมากขึ้น เพื่อลดอาการบวมของขา และใชจัดทาเพื่อลาง ชองคลอด เพอ่ื ใหน ้ำหรอื นำ้ ยาไหลเขา ไปลึกพอ รปู ภาพที่ 6-13 แสดงการจัดทา Trendelenburg position ทม่ี า: Potter, P. A., & Perry, A.G.,Elkin MK., 2012 164

8) การจดั ทานอนหงายชันเขา (Dorsal recumbent position) เปนทาเตรียมตรวจหรือทำการพยาบาลโดยเฉพาะ เชน ตรวจชองคลอด ฝเย็บ ทวารหนัก การสวนปสสาวะ ทำความสะอาดอวยั วะสบื พนั ธภุ ายนอกและทำคลอดบตุ ร การคลมุ ผาจะ เปดเฉพาะตำแหนงที่ตองการโดยวางผาหมใหมุมหนึ่งอยูที่อก มุมตรงขามคลุมระหวางขาผูปวย สอง มุมที่เหลือปดตนขาและเทาหนุนหมอนเตี้ย ๆ บริเวณโคงเอวและนองทั้ง 2 ขาง จะรองไวดวยหมอน บริเวณปลายเทามีกลอ งไมห รือหมอนหนนุ ดนั ฝา เทาปองกนั เทาตก (Foot drop) รูปภาพที่ 6-14 แสดงการจดั ทา Dorsal recumbent position ทม่ี า: Potter, P. A., & Perry, A.G.,Elkin MK., 2012 9) การจัดทา นอนหงายพาดเทาบนขาหยั่ง (Lithotomy position) การจดั ทา โดยชันเขาทั้งสองขางแยกปลายเทาและหวั เขาออกจากกนั อาจจะชนั เขาบนเตียงหรือพาดเทาบนขาหยั่งกไ็ ด ตองจดั ใหกน ผปู วยอยพู อดกี ับขอบที่นอน อยาปลอ ยใหผ ูปวย อยตู ามลำพัง และอยาใหน อนทา นนี้ านเกินจำเปน ตองมผี า คลุมขาและปลายเทาใหอบอุนไมเ ปดเผย ผปู วยโดยไมจำเปน เปน ทาเตรยี มตรวจโดยเฉพาะ การจัดทานี้จะชวยใหส ามารถเขาใกลบ รเิ วณท่ี ตอ งการไดมากข้ึนทำใหสะดวกและทำใหถ นดั เชน การทำคลอดเมื่อทารกในครรภอยูใ นทาผดิ ปกติ 165

รูปภาพท่ี 6-15 แสดงการจัดทา Lithotomy position ที่มา: Potter, P. A., & Perry, A.G.,Elkin MK., 2012 10) การจัดทานอนควำ่ คกุ เขา (Knee- chest position) การจัดทาโดยใหผ ูปว ยนอนควำ่ งอขาทอ นบนใหห วั เขาแนบชดิ กบั หนาอกใหมาก ที่สุด หันหนาไปขางใดขางหนึ่ง วางแขนขางลำตัวในทางอขอศอก อาจจะหนุนหมอนหรือไมหนุน หมอนก็ได ใชหมอนหนุนศีรษะใหมือทั้งสองขางกอดหมอนไว และใชหมอนทรายวางขางหัวเขา ดานขางทั้งสองขา เปนการจัดทาเพื่อเตรียมตรวจหรือทำผาตัดทวารหนักและลำไสสวนปลาย โดยเฉพาะ รูปภาพท่ี 6-16 แสดงการจดั ทา Knee- chest position ท่ีมา: Potter, P. A., & Perry, A.G.,Elkin MK., 2012 166

6.3 การพยาบาลผูปวยท่ตี องไดรับการเคลื่อนยา ย 6.3.1 การพลิกตะแคงตวั การพลิกตะแคงตวั จะกระทำเม่ือตองการเปล่ยี นทา นอนใหกบั ผูปว ย มีหลักการคือตองพลกิ ตัวผปู ว ยเขาหาพยาบาลเสมอ เพอ่ื ปองกนั การตกเตียงและเปน อนั ตรายแกผปู วย 6.3.1.1 หลักการพลิกตวั ตะแคงตวั 1) ตอ งพลิกตัวผูป วยเขา หาตวั ผพู ลิกตวั เสมอ เพอื่ ปองกนั ผปู วยตกเตยี ง 2) การตะแคงตัวผูปวยใหอยูขอบเตียงขางใดขางหนึ่ง จะตองกั้นเหล็กกั้นเตียง (Side rail) ใหผ ูป วยทกุ ครัง้ ปองกนั อนั ตรายจากการตกเตยี ง 3) กอนการพลิกตัวผูปวย ควรปรับระดับเตียงใหอยูในแนวราบ เลื่อนหมอนออก จากศรีษะและไหลข องผปู ว ย 4) หากจัดใหผูปวยนอนตะแคงกลางเตียง ตองเลื่อนตัวผูปวยใหอยูริมเตียงดาน ตรงขามท่จี ะพลิกตะแคงกอน ซึ่งเมอ่ื พลกิ ตวั แลวผปู ว ยอยูกลางพอดี 6.3.1.2 วิธีการพลกิ ตวั ตะแคงตัว ควรใชผูดูแล 2-3 คน ชวยจัดแขน ขา ลำตัว ไหล ตะโพก ในการพลิกตัว และมี การใชเครอ่ื งพยุงเพ่ือพลิกตวั โดยใชผาปทู ่ีนอนหรือผา ขวางเตียงชวยทำใหไมต องใชก ำลังมาก สามารถ ปฏบิ ตั ิดงั นี้ 1) อธบิ ายใหผูปว ยทราบ เพ่ือคลายความวติ กกงั วล เพ่ือความรว มมือและสงเสริม ความเปนบคุ คล 2) จับแขนผูปวยพาดบนหนาอกหรือใหผูปวยกอดออก เพื่อความปลอดภัยขณะ พลิกตัว 3) ใชผารองยกเพื่อยกเลื่อนตัวผูปวยใหอยูขอบเตียงดานตรงกันขามกับดานท่ี พลิกตวั เพื่อเพ่ิมพืน้ ท่ใี นการพลกิ ตัว 4) ใชผ ารองยกพลิกตะแคงตวั ผปู ว ยไปดา นที่ตอ งการ 5) จัดทาผูปว ยใหส ขุ สบาย วางขาบนหมอนในทางอเขาเล็กนอ ย ใชหมอนรองรับ ขาดา นบนและหลัง 6) ยกขางเตียงขึ้นแลว เดินกลับไปดานท่ีจะตะแคงตวั เพื่อปองกันผูปวยพลิกตก เตยี ง 167

6.3.1.3 ขอควรระวังในการพลิกตะแคงตัว 1) กอนพลกิ ตัว ตองประเมินสภาพผูปว ยและเลือกทิศทางทจี่ ะพลกิ ตะแคงตัว ใหเหมาะสม 2) หากผูปวยมีน้ำหนักตัวมาก หรือผาตัดกระดูกสันหลังการพลิกตัวผูปวย ดวยพยาบาลคนเดียว อาจจะไมสะดวกควรจะใชพยาบาล 2-3 คน โดยการตะแคงตัวพรอมกนั โดยวิธี Log rolling technique ควรใชผ าขวางหรอื ผาปทู น่ี อนจะชวยผอนแรงดวย 3) ระมัดระวังทา ทางของพยาบาล เชน การยืน การวางเทา การกาวเทา การ ถายน้ำหนกั ตัวใหเหมาะสม มีความสมดลุ ของรางกาย 4) หลีกเลี่ยงการใชกำลังมากในการพลิกตัวผูปวย ควรหาผูชวยเหลือหรือ เครอื่ งผอ นแรง เชน ผา ขวางเตียงและอยา ใชพลงั งานของผูดูแลในการพลิกตวั อยางเดียว ควรใชเคร่ือง ผอนแรงอยางเหมาะสม รปู ภาพที่ 6-17 แสดงการพลิกตะแคงตวั แบบ Log rolling method ดัดแปลงจาก Potter, P. A., & Perry, A.G.,Elkin MK., 2012 168

6.3.2 การเคลอื่ นยา ยผูปวย การเคลื่อนยายผูปวยเปนกิจกรรมของพยาบาลที่ตองปฏิบัติกับผูปวยอยูเสมอ เพื่อชวย สงเสริมและ ฟนฟูสมรรถภาพของผูป วย ใหกลับคืนสูส ภาพปกติใหมากทีส่ ุด กอใหเกิดความสุขสบาย ลดแรงกด ปองกันปญหาของระบบกลามเนื้อ ระบบกระดูก ระบบประสาท ระบบการไหลเวียนโลหติ พยาบาลจะตองมีความรูเกี่ยวกับการเคลื่อนยายผูปวย และสามารถเลือกวิธีการเคลื่อนยายให เหมาะสมกบั ผปู วยแตล ะรายตามสภาพความเจ็บปว ย 6.3.2.1 วัตถปุ ระสงคการเคล่อื นยายผปู วย 1) ชวยการเปลีย่ นอริ ิยาบถในผปู ว ยที่ชวยเหลือตนเองไมไดห รือไดน อย 2) ชวยใหเกดิ ความสะดวกในการรักษาพยาบาล 3) ทำใหเกิดความสุขสบาย 4) ชว ยใหร ะบบกลา มเน้อื กระดูก ประสาทและการไหลเวยี นโลหติ ทำหนาทีไ่ ดป กติ 6.3.2.2 หลักการในการเคล่อื นยา ย 1) ตองเตรียมผูปวยใหถูกตอง ควรบอกใหผูปวยทราบ ปรับระดับเตียงใหอยูใน แนวราบ ล็อคลอเตียงใหเรียบรอย หากผูปวยสามารถชวยตัวเองหรือชวยในการเคลื่อนยายไดบาง ควรใหผ ปู ว ยไดมีสวนรว ม 2) ตองจัดทาทางใหถกู ตองในทา ยืน การวางเทา การใชน้ำหนัก การถายน้ำหนัก เคลอื่ นยา ยดว ยความนมุ นวล 3) ตองใหความปลอดภัย ความสุขสบาย และความมั่นใจแกผูปวยในการ เคลื่อนยา ย 6.3.2.3 การเคลอื่ นยายผูป ว ยในทานอนไปทางหัวเตยี ง การเคลื่อนยายผูปว ยโดยการชวยเลื่อนตัวขึ้นไปทางหัวเตียงเนื่องจากผูป วยมักเลื่อนตัว ลงไปปลายเตยี งแตรา งกายออ นแรงไมสามารถเคลอื่ นตวั ขึน้ ไดดว ย ปฏิบัตดิ งั น้ี 1) แจงผูปวยถึงวัตถุประสงคและขั้นตอน เพื่อคลายความวิตกกังวล เพื่อความ รว มมอื และสง เสรมิ ความเปน บุคคล (Autonomy) 2) ไขหวั เตียงในแนวราบ เพอ่ื ลดแรงตานจากแรงโนมถว ง เลือ่ นหมอนจากศรี ษะ 3) จบั ผา รองยกใหช ิดตัวผูป วยมากทส่ี ดุ 169

4) บอกผปู ว ยใหชันเขา 5) สงสญั ญาณใหผูปวยดันตัวข้ึน โดยพยาบาลออกแรงยกพรอ มกัน เพ่ือผอ นแรงของ พยาบาลหรือผชู วยเหลอื 6) ในกรณีที่มีบารโหนและผูปวยพอมีแรงใหจับบารโหนยกตัวขึ้น ขณะเดียวกันให ผูปว ยออกแรงดันตวั ข้ึน รปู ภาพที่ 6-18 แสดงการยกตัวผูปว ยไปดานหวั เตียง ท่มี า: https://commons.wikimedia.org/ รปู ภาพที่ 6-19 แสดงการยกตัวผูปวยไปดานหวั เตยี งโดยการโหนบารร ว มดวย ทีม่ า: https://www.fairview.org/patient-education/82559 170

6.3.2.4 การเคลอ่ื นยายผูปว ยลงจากเตียงในทา นอน การเคลื่อนยายผปู วยลงจากเตียงในทานอนในกรณที ี่ผปู ว ยตอ งไปทำหตั ถการภายนอน หอกผูปวย การเคลื่อยา ยผปู ว ยทดี่ ีจะตองไมใหผิวหนงั ของผูปว ยเสยี ดสีกบั เตยี งและมกี ารผอ นแรงของ ผูเคลือ่ นยา ยดว ยการใชกระดานเลอ่ื น จะวางกระดานเล่ือนระหวางเตยี งและสอดกระดานเลอ่ื นเขาใต ผา ขวางเตยี ง โดยสอดไปใตหลงั ผูป วยขณะนอนตะแคง แลวพลกิ กลบั การเคลอ่ื นยา ยวธิ ีนี้จะถกู ตอง และสะดวกในการเคลอ่ื นยา ย หากมีการจดั วางเตยี งเกาและเตียงใหมห รอื เปลนอน โดยใหเ ตียงใหมต ง้ั ฉากกบั เตยี งเดมิ ล็อคลอเตยี งใหเ รยี บรอย เพ่ือปองกันการเคลอื่ นขณะยกหรอื วางผูป วยลง 1) การเคลอื่ นยายดวยพยาบาล 3 คน ปฏบิ ตั ิดังน้ี (1) อธิบายใหผูปวยทราบ เพื่อคลายความวิตกกังวล ความรวมมือและสงเสริม ความเปนบคุ คล (Autonomy) (2) พยาบาลคนที่ 1 ยืนอยูดานศรี ษะของผูปวยใชแขนขางหน่ึงวางไวที่คอใตไหล ของผูปวยโดยใหสวนคอของผูปวยอยูบนแขนของพยาบาลและแขนอีกขางหนึ่งรองอยูใตหลังบริเวณ เหนอื เอว (3) พยาบาลคนที่ 2 รองแขนขางหนึ่งเขา ใตเอวใหชิดกับแขนพยาบาลคนที่ 1 และแขนอกี ดานหนงึ่ รองเขาใตโคนขาหรือสะโพกของผูปวย (4) พยาบาลคนท่ี 3 สอดแขนขา งหนงึ่ เขาใตส ะโพกใหช ดิ กบั แขนของพยาบาลคน ที่ 2 และแขนอกี ขา งหนึง่ สอดรองเขาใตขอเทา ของผปู ว ย (5) ใหสัญญาณยกตัวผูปวยขึ้น พรอมๆ กับอุมผูปวยใหชิดตัวพยาบาลมากที่สุด เพือ่ รกั ษาความสมดุลในการทรงตัว ไมใ ชก ำลงั แขนมากเกนิ ไป (6) ถอยเทา ไปดานหลัง เดนิ พรอ มกนั ไปยังเตยี งท่ีเตรยี มไว (7) พยาบาลผทู ี่ยกทางปลายเตียงผปู วยจะเดินไปยังปลายเตยี ง (8) สง สัญญาณวางผูป ว ยลงบนเตยี งใหมพ รอมกนั (9) จัดทา ใหผปู ว ยสบาย ผอนคลาย เลื่อนตัวผปู ว ยใหอ ยูกลางเตยี ง (10) คลุมผาใหผูปว ยระดบั หนาอก 171

รปู ภาพที่ 6-20 แสดงการเคล่ือนยา ยผูป วยดว ยพยาบาล 3 คน ที่มา: https://www.jaypeedigital.com/book/9788184486100/chapter/ch12 (11) กรณีมีกระดานสำหรับเคลื่อนยายผูปวย (transfer board/ pad-slide) สามารถใชก ระดานไดเพ่ือชว ยผอนแรงพยาบาลท่ีทำการเคล่ือนยายผูปว ย รูปภาพท่ี 6-21 แสดงการเคล่ือนยา ยผปู วยดว ยกระดานเคลื่อนยาย ท่ีมา: smartdraw. 172

6.3.2.5 การเคลือ่ นยายผูปวยลงจากเตียงในทานง่ั การเคลื่อนยายน้ีสำหรับผูปวยสามารถนั่งรถเข็น (wheelchair) เชน การเคลื่อนยายไป ทำกายภาพบำบัด การไปตรวจภายนอกหอผูป ว ย กอนการเคล่อื นยา ยตอ งล็อคและลอ ของรถเข็นกอน เสมอเพอื่ ความปลอดภยั ของผปู ว ยและตัวผูชวยเหลอื การปฏิบัติดงั น้ี 1) อธิบายผูปวยและบอกวิธีการเคล่ือนยายเพื่อคลายความวิตกกังวล ความรวมมอื และสงเสรมิ ความเปนบคุ คล (Autonomy) 2) นำเกาอี้ลอเข็นมาวางบริเวณหัวเตียง โดยวางขนานกับเตียง และล็อคลอเตียงให เรียบรอ ยเพ่ือปองกนั อนั ตราย 3) เลื่อนตัวผูปวยมาริมเตียงใกลพยาบาล ปรับตัวเตียงสูงประมาณ 60 ๐เลื่อนราว ขา งเตยี งลงขณะเคลือ่ นยา ยผูปวย พยาบาลอยใู นทาทางที่ถูกตอง ไมก ม ตัวลงมากเกนิ ไป 4) พยาบาลยืนขางเตียงใกลสะโพกผูปวยเทาเฉียงไปทางปลายเตียง แยกเทาหางกนั เล็กนอยเพื่อการทรงตัวที่มั่งคงของพยาบาล สอดมือขางหนึ่งเขาใตหัวไหล มืออีกขางหนึ่งจับบริเวณ เหนือเขาของผูปวยออกแรงหมุนตัวใหผูปวยหอยเทาขางเตียงประมาณ 2-3 นาทีเพื่อปองกันผูปวย หนามดื เปนลม (Hypotension) 5) ใชมอื ท้ังสองขา งจับใตรักแร ใชข าขวาเปนหลักประคองใหผปู ว ยยืนริมเตยี งกอน 7) หมนุ เอียงผูป ว ยลงน่งั โดยใหผูปว ยจบั ที่ทาวแขนประคองตวั ชวย 8) ประเมินความสามารถในการทรงตัวของผูปวย วางเทาบนที่วางเทาใหเรียบรอย เพอ่ื ปองกนั อันตรายจากปลายเทาตก รูปภาพที่ 6-22 แสดงการเคลื่อนยา ยผูปว ยดวยกระดานเคลื่อนยาย ท่มี า: https://www.wikihow.com/Safely-Transfer-a-Patient. 173

6.3.2.6 การพยุงผูป วยเดนิ 1) การพยุงผูปว ยเดินโดยผูชวยเหลือ 1 คน สามารถปฏิบตั ิดงั นี้ (1) อธบิ ายใหผูป ว ยทราบเพ่ือคลายความวิตกกังวล ความรว มมอื และสง เสรมิ ความเปนบุคคล (Autonomy) และพยุงผปู วยลงจากเตยี ง (2) พยาบาลยืนขา งซายหรอื ขางท่ีออนแรงของผูปวย หันหนา ไปทศิ เดียวกัน เพ่อื ประคองผูปว ย (3) ใชมือขวาจับเข็มขัดที่รดั เอวผปู ว ย เพ่ือใหผ ปู ว ยใชแขนไดอยางอสิ ระ อีก มืออาจประคองปลายตน แขนผูปว ยหรือประคองดา นหลงั เพอื่ ความมั่นคง (4) พยุงเดินโดยกา วเทา ขา งเดียวกบั ผปู วยเดนิ ไปพรอมกัน ถาผปู วยหนามืด เปน ลม พยาบาลเลื่อนมอื ที่พยงุ ตนแขนผูปว ยไปขา งหนา สอดแขนทั้งสองขา งใตร กั แร รับนำ้ หนกั ตวั ผูปว ยไวพรอมกบั ใชสะโพกยันสะโพกของผูป วยและคอยๆ พยุงผูปว ยลงนั่งกับพื้น รูปภาพท่ี 6-23 แสดงการพยุงผูปวยเดนิ โดยผูชวยเหลอื 1 คน ท่มี า: Potter, P. A., & Perry, A.G.,Elkin MK., 2012 2) การพยุงผปู วยเดนิ โดยผูชว ยเหลือ 2 คน มีวิธีการปฏบิ ัตดิ งั นี้ (1) อธิบายผูปวยถึงวัตถุประสงคและการปฏิบัติ เพื่อคลายความวิตกกังวล ความรว มมือและสง เสรมิ ความเปนบุคคล (Autonomy) (2) พยาบาลทั้ง 2 คน ยืนคนละขางของผูปวยและหันหนาไปทศิ ทางเดียวกนั พยาบาลแตล ะคนใชมอื พยุงใตร ักแกผูป วยหรอื จบั เขม็ ขดั อีกมือหนง่ึ จับประคองตนแขนผปู ว ยไว (3) เดนิ กา วเทาขา งเดียวกนั เดนิ ไป พรอ มๆ กนั 174

(4) ถาผูปว ยเวียนศีรษะ หนา มดื พยาบาลทั้ง 2 คน จะเลื่อนมอื ขา งท่ีพยงุ ตวั ไปขางหนา ใชแขนสอดอยใู ตรักแร รับนำ้ หนกั ตวั ผปู วยไว พรอมกบั ใชสะโพกยนั สะโพกผูปว ยไว แลว คอยๆ พยุงตัวผูปว ยไปนั่งเกา รูปภาพท่ี 6-24 แสดงการพยุงผูป ว ยเดินโดยผูช วยเหลอื 2 คน ทม่ี า: Potter, P. A., & Perry, A.G.,Elkin MK., 2012 6.4 การพยาบาลเพ่อื ฟน ฟสู ภาพและปองกันภาวะแทรกซอ น การฟนฟูสมรรถภาพ (rehabilitation) หมายถึงการชวยเหลอื บุคคลทีด่ อยสมรรถภาพทาง กาย จิตใจ บุคคลที่เจ็บปวยเรื้อรัง หรือบุคคลที่อยูในระยะพักฟน ไดตระหนักถึงสมรรถภาพของ ตนเองที่ยังเหลืออยู และนำมาใชใหเปนประโยชนในการดำรงชีวิต และการทำงาน รวมทั้งเพื่อให ผปู ว ยกลบั ฟนคนื สภาพเดิม หรือดที ี่สุดเทาที่เปน ไปได โดยมีวัตถปุ ระสงคเพือ่ 1) ปอ งกนั ความพิการ (mobility) หรอื ความดอยสมรรถภาพท่ีอาจเกิดข้ึน 2) เพื่อฟนฟูสมรรถภาพของผูปวยใหกลับสูสภาวะการทำหนาที่เดิมใหมากที่สุดเทาที่เปนไป ได (functional recovery) 3) เพ่ือใหบ คุ คลนนั้ ดำรงชีวิตไดอ ยางเหมาะสมมีคณุ ภาพชีวติ ท่ดี ี 6.4.1 หลักการฟนฟสู มรรถภาพ หลกั การฟนฟสู มรรถภาพคำนงึ ถงึ สิ่งสำคญั 7 ประการคอื 1) การเรม่ิ ตนของการฟน ฟู ควรเริม่ ในระยะที่ผปู ว ยพนวิกฤตแลว 175

2) ความตองการและขอบเขตความสามารถในการปรับตัวของผูปวย ทั้งรางกาย จิตใจ สังคม ประเพณี ความเชอื่ อาชพี เศรษฐกจิ 3) การวางแผนฟน ฟูสมรรถภาพควรวางแผนเปน รายบุคคล 4) วางแผนฟน ฟสู มรรถภาพทั้งในระยะสนั้ ระยะยาว และกระบวนการทีต่ อ เน่ือง 5) การมีสวนรว มของผปู วยและครอบครวั ในการวางแผนฟนฟูสมรรถภาพ 6) มีการใหกำลังใจผูป ว ย 7) จำเปน ตองมีความรว มมอื ของเจาหนาที่ในทมี สุขภาพ 6.4.2 บทบาทพยาบาลในการฟน ฟสู มรรถภาพ 1) ปองกันการเกดิ ความดอยสมรรถภาพแทรกซอน 2) ประสานงานในทีมการฟนฟูสมรรถภาพ จัดตารางเวลาที่เหมาะสมและไดประโยชน ท่สี ุด 3) เปน ผูต ระหนัก และประเมินถงึ ความตองการของผูปวย 4) กระตนุ ใหผ ูปว ยมคี วามหวัง กำลงั ใจ 5) สอนแนะนำทักษะตา งๆ เพอื่ ชว ยใหผูป ว ยยอมรบั การเปล่ียนแปลงสมรรถภาพของ ตน 6) แนะนำการใชบรกิ ารจากแหลง อ่นื ๆ ในชมุ ชน เพ่ือใหผ ูปวยไดรบั บรกิ ารอยา งตอเน่อื ง 7) คำนึงถึงความเปน บคุ คลของผปู ว ย ในการฟนฟสู มรรถภาพนัน้ พยาบาลมบี ทบาท สำคัญในทีม 6.4.3 การประเมนิ ผูป วยกอนการฟน ฟูสภาพ ควรมีการประเมินความพรอมทั้งทางดานรางกาย จิตใจ รวมทั้งการประเมินความเสี่ยง ตอการพลัดตกหกลมกอนเพื่อปองกันการเกิดอุบัติเหตุระหวางการฟนฟูสภาพ หากมีความเสี่ยงตอ การพลดั ตกหกลมตองเฝา ระวังเปนพิเศษระหวางการฟน ฟูสภาพ อาจเลือกการออกกำลังกายบนเตียง กอน ทั้งนี้แบบประเมินความเสี่ยงตอดการพลัดตกหกลมที่นิยมนำมาใช เชน Hendrich Fall Risk Assessment Tool ดงั แสดงในรูปภาพท่ี 6.4.3 176

รูปภาพที่ 6-25 แสดงแบบประเมนิ ความเสี่ยงตอ การพลัดตกหกลม ท่มี า: www.nurse.kku.ac.th 6.4.4 การบริหารรางกาย ขอ และกลา มเนื้อ ผูป วยทนี่ อนโรงพยาบาลควรมีการบริหารรา งกายหรือออกกำลังกาย ขอและกลามเนื้อ เพื่อใหร างกายคงสมรรถภาพทางกายท่ีดี เม่ือหายจากการเจบ็ ปวยสามารถเคลอื่ นไหวรางกาย หรือ ชว ยเหลือตนเองไดตามสมรรถภาพของแตละบคุ คล การออกกำลงั กายเพ่ือการบำบัดรักษานน้ั แบง ออกเปน 5 ประเภท ไดแก 1) การออกกำลังกายเพื่อเพิ่มความแข็งแรงของกลามเนื้อ (Exercise for strength) ใช สำหรับผูปวยหลังผาตัด ผูปวยที่นอนนาน ๆ หรือเขาเฝอกนาน ๆ ทำใหแขนและขาไมไดเคลื่อนไหว 177

เกิดลีบเพราะไมไดใชงาน การออกกำลังกายประเภทนี้ผูปวยจะตองทำเอง (Active exercise) แบง ออกเปน 3 ประเภท คือ (1) การออกกำลังกายแบบเกร็งกลา มเนื้อ (Isometric exercise) เปนการออกกำลัง กายโดยการเกรง็ กลามเนื้อเฉพาะมัด ไมมีการเปล่ียนแปลงความยาวของกลามเนื้อ เปนการเพิ่มความ แข็งแรงของกลามเนื้อโดยที่ขอไมมีการเคลื่อนไหว เชน การเกร็งกลามเนื้อหนาทอง การเกร็ง กลามเนื้อแขนเพื่อเพิ่มความแข็งแรงของแขน และเพื่อเปนการเตรียมผูปวยในการเดินดวยไมค้ำยัน การออกกำลังแบบนี้ ใชเวลาเกร็งนาน 6 – 10 วินาทีแลวคลายและทำรอบละ 10 ครั้ง วันละ 2 – 3 รอบ (2) การออกกำลังกายแบบคงความตึงตัวของกลามเนื้อ (Isotonic exercise) มีการ เปลี่ยนแปลงความยาวของกลามเนื้อ เปนการเพิ่มความแข็งแรงของกลามเนื้อโดยมีการเคลื่อนไหว ของขอ การออกกำลงั กายแบบน้ีไดผลดเี พราะขอตาง ๆ ของรางกาย มีการเคลื่อนไหวและกลามเนื้อมี การหดรัดตัวทำใหตึงตัวและแข็งแรง การไหลเวียนของเลือดดี เชน การใหผูปวยทำกิจวัตรประจำวนั การลกุ เดิน เปนตน (3) การออกกำลังกายแบบออกแรงตาน (Resistive exercise /isokinetic exercise) เปนการออกกำลังกายโดยใหแรงตานตอการทำงานของกลามเนื้อที่ทำหนาที่นั้นๆ แรง ตา นอาจมาจากเคร่ืองมือหรือจากคน เชน ระบบรอกและนำ้ หนัก ตุมน้ำหนัก แรงตา นจากนำ้ เปนตน การออกกำลังกายแบบนี้เปนทั้งแบบ Isometric exercise และ Isotonic exercise โดยชวงที่มีการ เคลื่อนไหวของขอจะเปนแบบ Isotonic exercise และในชวงที่ตานแรงเกร็งกลามเนื้อจะเปนแบบ Isometric exercise การออกกำลังแบบน้ี ไดแก การยกน้ำหนกั การใหผูปวยปนจกั รยาน การใชม อื ออกแรงดึงลูกรอก ซึ่งจะทำใหกลามเนื้อใหญขึ้น แข็งแรงและทำงานไดนานขึ้น การออกกำลังใน ลกั ษณะนคี้ วรทำอยางละ 3- 10 ครง้ั วันละ 2-3 คร้ัง 2) การออกกำลังกายเพื่อการเคลื่อนไหวของขอตอ (Exercise for Range of Motion) Range of Motion (ROM) หมายถึง การเคลื่อนไหวอยางเต็มที่ของขอนั้นๆ แตละคนไมเหมือนกัน ตามปกติการเคลื่อนไหวขอตางๆของรางกายจะเคลื่อนไหวไปในทิศทางเฉพาะของขอนั้นๆ ดังนั้น Range of Motion Exercise หมายถึง การเคลื่อนไหวของขอตอไมเกินชวงการเคลื่อนไหวปกติของ ขอนั้นๆ เพื่อคงไวซึ่งการเคลือ่ นไหวปกติของขอ เพื่อปองกันขอยืดติด และเพิ่มการเคลื่อนไหวของขอ กรณีที่ขอยืดติดแลว มักกระทำโดยนักกายภาพบำบัด โดยการเคลื่อนไหวของขอตอตาง ๆ ใน รางกายดงั แสดงตาราง 178

ขอ ตอ ขอบเขตการเคลอื่ นไหว คอ กมศีรษะ (flexion) เหยียดคอตรง (extension) แหงนศีรษะไปขางหลัง (hyperextension)เอียงศีรษะไปหาไหล (lateral flexion) หมุนศีรษะไปดานขาง (rotation) ไหล ยกแขนไปขางหนาใหสูงระดับศีรษะ (flexion) วางแขนขางลำตัว (extension) เหยียดแขนไปดา นหลงั ลำตวั (hyperextension) กางแขนออกจากลำตวั (Abduction) หุบแขนเขาหาลำตัว (Adduction) หมุนแขนเปนวงรอบ(circumduction) หมุนแขน ออกนอกลำตัว (outwardly rotation) หมุนแขนเขา หาลำตัว (inwardly rotation) ขอศอก งอขอศอก (flexion) เหยียดขอศอกใหแขนตรง (extension) หมุนขอศอกในทา หงายมือ (rotate for supination) หมุนขอศอกในทาคว่ำมือ (rotate for pronation) ขอ มือ งอขอมือใหฝามือโคงเขาหาปลายแขน (flexion) เหยียดขอมือในทาปกติ (extension) ยกหลังมือใหโคงเขาหาปลายแขน (hyperextension) งอขอมือไป ทางนิว้ หวั แมมือ ( radial flexion) งอขอ มอื ไปทางน้วิ กอย ( ulnar flexion) มอื นว้ิ มอื กำมือ (Flex the hand and finger) เหยียดนิ้วมือในทาปกติ (extension) เหยียด นิ้วมือในทารำละคร (hyperextension) กางนิ้วมือ (Abduction) หุบน้ิวมือใหชิด กัน (Adduction) ใหนิ้วหัวแมมือสัมผัสนิ้วอื่นๆ (Oppose the thumb) หมุน น้ิวหัวแมมอื เปน วงรอบ (rotate the thumb) สะโพก ยกขาขึ้นมาทางดานหนา (Flexion) เหยียดขาในทาปกติ (extension) เหยียดขา ไปดานหลงั ลำตวั (hyperextension) กางขาออกจากลำตัว (Abduction) หบุ ขาเขา หาลำตัว (Adduction) หมุนขาเขาหาลำตัว (circumduction) หมนุ ขาใหห ัวแมเทา เขาหาลำตัว inwardly rotation) หมุนขาใหหัวแมเทาออกนอกลำตัว (outwardly rotation) 179

ขอ ตอ ขอบเขตการเคลอื่ นไหว เขา งอเขา (Flexion) เหยยี ดเขา ออกในทาปกติ (extension) ขอ เทา เหยยี ดขอเทาใหห ลงั เทา เบนหา งออกจากขา (plantar flexion) งอขอเทาใหหลังเทา โคงเขาหาขา (dorsal flexion) หมุนฝาเทาเขาหาลำตัว (inversion) หมุนฝาเทา ออกนอกลำตัว นวิ้ เทา งอนิ้วเทา (Flexion) เหยียดนิ้วเทาในทาปกติ (extension) กางนิ้วเทา (Abduction) หุบน้วิ เทาใหช ิดกัน ((Adduction) ลำตัว กมลำตวั ใหหลงั โคง งอ (Flexion) ลำตัวเหยียดตรงในทา ยนื (extension) แอนลำตัว ไปดานหลัง (hyperextension) เอียงลำตัวไปดานขาง (lateral flexion) หมุน ลำตวั ไปดานขาง (rotation) ตารางท่ี 6-1 แสดงขอบเขตการเคลอ่ื นไหวของขอตอจำแนกตามชนดิ ของขอตอ 3) การออกกำลงั กายเพ่อื เพิม่ ความทนทาน (Exercise for Endurance) 4) การออกกำลังกายเพื่อเพิ่มการประสานงานของกลามเนื้อ (Exercise for Co - ordination) 5) การออกกำลงั กายเพ่ือการผอนคลาย (Exercise for Relaxation) 6.4.5 การอุปกรณช วยพยงุ เดินเพอ่ื การฟน ฟสู ภาพ อุปกรณชวยพยุงเดินมีหลายประเภทควรเลือกใหเหมาะสมกับผูปวยแตละราย พิจารณา จากความสามารถในการเดนิ การทรงตวั และอายุของผปู ว ย มีรายละเอียด ดังนี้ 1) ไมเทา (cane) ใชสำหรับผูปวยที่มีการทรงตัวคอนขางดี สามาถชวยเหลือตนเองได สว นใหญใชใ นผสู งู อายุ ลักษณะของไมเ ทามหี ลายรูปแบบ (1) ไมเทาแบบมาตรฐาน (standard cane) มีลักษณะฐานแบบขาเดียว บางครั้ง เรียกวา single cane 180

รปู ภาพท่ี 6-26 แสดงไมเ ทา แบบมาตรฐาน (standard cane) ท่ีมา: https://meded.psu.ac.th. (2) Wide base cane เปน ไมเ ทาท่ีสว นฐานมี 3 ขา (tripod cane / triple cane) หรือ 4 ขา (quad cane) ซึ่งไมเทากลุมนี้จะมีความมั่นคงมากกวา สามารถใชเดินในพื้นที่ตาง ๆ ไดดี มากกวา standard cane รูปภาพท่ี 6-27 แสดงไมเทาแบบ Wide base cane ทีม่ า: https://meded.psu.ac.th. 2) ไมคำยัน (crutch) สวนใหญใชใ นผูปวยอายุนอ ย ภายหลังไดรับการผา ตัดสวนระยาง ลา งของรางกาย มีความแขง็ แรงของกลามเน้ือแขนทด่ี ี เนื่องจากการใชงานตองอาศัยกลามเน้ือแขนใน การชว ยพยุงรางกาย ไมค ำ้ ยนั มหี ลายประเภทแตท ใ่ี ชบ อ ยคือคือ Axillary crutches 181

รูปภาพที่ 6-28 แสดงไมคำยัน (crutch) ท่มี า: https://pefricea.com. การใชงาน Axillary crutches ที่ถูกตอง ควรใหปลายบนของไมคำยันหางจากรักแร เล็กนอยประมาณ 1 -2 นิ้ว เพื่อลดการกดทับ radial nerve บริเวณมือจับตองใหจับแลวขอศอกงอ เล็กนอยประมาณ 30 องศา สวนปลายลางของไมค้ำยันกางออก ใหระยะหางของปุมที่สว นปลายลาง 2 ขางหา งกนั ประมาณ 6 นวิ้ ดงั แสดงในรปู รูปภาพที่ 6-29 แสดงการใชงาน Axillary crutches ท่ถี กู ตอ ง ทม่ี า: https://quizlet.com/ วิธีการกาวเดนิ ดว ยอุปกรณไมค้ำยันรักแรม วี ิธกี ารกา วเดนิ 4 แบบ ดงั นี้ (1) Two point gait เปนการกาวเทา 2 จังหวะ ลักษณะคลายคลึงกับการกาวเดิน ตามปกติ 182

(2) Three point gait เปนการกาวเทา 3 จังหวะ โดยกาวเทาที่ไดรับบาดเจ็บไป กอ น เทาเจบ็ แตะพน้ื หลงั จากนัน้ กา วเทา ปกตใิ หเ ลยเทา ทไ่ี ดรับบาดเจ็บเลก็ นอย แลว ลงน้ำหนักเต็มที่ กาวเทาเจบ็ ตามมาในระดบั ที่เทา กนั (3) Swing – Through เปนการเหวยี่ งเทาท้งั สองขา งขา มไมค ้ำยนั ไปพรอ มกนั (4) Four point gait เปนการกาวเทา 4 จังหวะ โดยกาวเทาที่ไดรับบาดเจ็บไปกอน แลวกาวเทาปกตติ ามไปอยใู นระดบั เดียวกนั รปู ภาพที่ 6-30 แสดงวธิ กี ารกาวเดินดวยอุปกรณไมค้ำยนั รักแร ทมี่ า: https://link.springer.com. 3) อุปกรณชวยเดินชนิด 4 ขา (pick up walker) เปนอุปกรณที่เหมาะสมสำหรับ ผูสูงอายุเนื่องจากมคี วามมั่นคงกวาอุปกรณชว ยพยุงเดินแบบอื่น อุปกรณนี้มีใหเลือกหลากหลายแบบ เชน มลี อ เลอื่ น แบบที่พบั ได การเลือกใชข ้นึ อยกู บั ความตอ งการของผปู ว ย วิธกี ารใชอปุ กรณชวยเดินชนิด pick up walker มขี ั้นตอนหลัก 3 ข้ันตอนคือ (1) ยืนใหม ั้นคง วางมือบรเิ วณท่วี างมือจบั กางขาออกใหค วามกวางเทา กับความ กวางของไหล (2) ยก pick up walker ไปดายหนา ประมาณ 1 กา ว (3) กาวขาไปดา นหนา โดยใหใ ชขาท่ไี ดรับบาดเจบ็ กาวนำกอน จากน้ันกาวขาอกี ขาง หนึง่ ตาม โดยใหป ลายเทาท้ังจากขางอยูใ นลักษณะของทาที่ 1 183

รปู ภาพที่ 6-31 แสดงวิธกี ารใชอปุ กรณช ว ยเดนิ ชนดิ pick up walker ทมี่ า: https://demo.staywellhealthlibrary.com. 6.4.6 การลงนำ้ หนกั เทา การลงน้ำหนกั เทา เปนหนึ่งเร่ืองทตี่ องใหความสำคัญในการฟนฟูสภาพผูป วย ท้ังนี้การเลือก วธิ กี ารลงน้ำหนักนั้นเปน ไปตามแผนการรกั ษาของแพทย มวี ิธกี ารลงนำ้ หนัก 3 แบบ ดงั น้ี 1) การลงน้ำหนักแบบเต็มที่ (Full weight bearing: FWB) เปนการลงน้ำหนักเทา ตามปกติของการเดิน สวนใหญใชในผูปวยที่ฟนฟูตามปกติ ไมไดมีการผาตัดบริเวณระยางลางของ รางกาย หรือในผูป ว ยหลังผาตดั เปลยี่ นขอ เขาสามารถใชว ิธกี ารลงน้ำหนกั แบบนไ้ี ด 2) การลงน้ำหนักแบบบางสวน (Partial weight bearing: PWB) เปนการลงน้ำหนัก แบบปลายเทา แตะทพ่ี ้นื ใชสำหรับผปู ว ยท่ีไดร ับการผา ตัดใสอ ปุ กรณด ามกระดกู ที่สว นลา งของรางกาย 3) ไมลงน้ำหนัก (Non weight bearing: NWB) ใชในกรณีที่ผูปวยที่ไดรับการผาตัดใส อุปกรณดามกระดูกที่สวนลางของรางกาย โดยที่การผาตัดนั้นยังไมสามารถลงน้ำหนักได ทั้งนี้ขึ้นกับ แผนการรักษา 184

6.5 บทสรุป การจัดทา การเคลื่อนยายและการฟนฟูสภาพรางกายเปนบทบาทที่สำคัญอยางหนึ่งของ พยาบาล เนื่องจากสามารถชวยปองกันภาวะแทรกซอนที่สำคัญ เชน แผลกดทับ ขอติดแข็งได นอกจากนี้การฟนฟูสภาพที่ถูกตองเหมาะสมยังเปนการชวยใหผูปวยสามารถกลับไปใชชีวิตได ใกลเคียงกบั ภาวะปกติ รางกายแขง็ แรง รวมท้ังปองกันการพลดั ตกหกลม ได 6.6 คำถามทา ยบท 1 ทา นช้ี ่ือวา อะไร 1. Fowler’s Position 2. Semi Fowler’s Position 3. Supine position 4. Prone, s position 185

2 การจดั ทาในผูปวยหลังตดั ขาที่ระดับเหนือเขา ขอใดเหมาะสม 1. 2. 3. 4. 186

3 การจดั ทา Fowler’ s Position ควรไขปลายเทา สงู กี่องศา 1. 0 2. 15 3. 30 4. 45 4 ผปู วยหลังผา ตัด ภายใตย าระงบั ความรสู ึกแบบทวั่ รางกาย (general anesthesia) รสู ึกตวั ดี ควรจดั ทา หลังผาตัดอยา งไร 1. Supine position 2. Prone’ s position 3. Semi – Fowler’ s position 4. Dorsal recumbent position 5 ผปู วยชอ็ คจากการเสยี เลือดควรจัดทานอนทาใด 1. Prone, s position 2. Supine's position 3. Semi - Fowler's position 4. Trendelenburg, s position 6 การพลกิ ตะแคงตวั ผูปวยที่ผา ตดั หลัง ช่อื วา อะไร 1. Back rolling 2. Log rolling 3. Lateral turn 4. Back lateral turn 187

7 การออกกำลังกายทา งอ-เหยียดเขา พรอ มๆ กับกระดกปลายเทา เปน การออกกำลงั กายชนิด ใด 1. Isotonic 2. Isometric 3. Isokinetic 4. Isomeric 8. คะแนนการประเมินความเสี่ยงตอการพลัดตกหกลม (Henrich Fall Risk Score) ผูปวยราย ใดยงั ไมค วรลงเดิน 1. 2 คะแนน 2. 3 คะแนน 3. 4 คะแนน 4. 5 คะแนน 9 ผูป ว ยสงู อายุ หลังผา ตดั เปลีย่ นขอเขา ควรเลอื กอุปกรณช ว ยพยุงเดินในขอใด 1. Quad cane 2. Wheel chair 3. Axillary crutch 4. Pick up walker 10 ผูปวยหลังผาตัด แผนการรักษาใหลงเดินแบบ Axillary crutch partial weight bearing ควรเดินแบบใด 1. 2 point gait 2. 3 point gait 3. 4 point gait 4. Swing trough 188

6.7 เอกสารอางอิง ณัฐสุรางค บุญจันทร และอรุณรัตน เทพนา. (2559). ทักษะพื้นฐานทางการพยาบาล. กรุงเทพฯ: หจก. เอน็ พีเพรส. สัมพันธ สันทนาคณิต, สุมาลี โพธิ์ทอง และสุภวรรณ วงศธีรทรัพย. (2558). ปฏิบัติการพยาบาล พ้ืนฐาน II. กรุงเทพฯ: บรษิ ทั บพิธการพมิ พ จำกดั . สุปราณี เสนาดิสัยและวรรณภา ประไพพานิช. (2558). การพยาบาลพื้นฐาน. กรุงเทพฯ : บริษัท จุด ทอง จำกัด สุภวรรณ วงศธีรทรัพย สุมาลี โพธิ์ทอง, และสัมพันธ สันทนาคณิต. (2558). ปฏิบัติการพยาบาล พนื้ ฐาน I.กรงุ เทพฯ: บรษิ ัท บพิธการพิมพ จำกดั . อัจฉรา พุมดวง. (2559). การพยาบาลพื้นฐาน : ปฏิบัติการพยาบาล. กรุงเทพฯ: โรงพิมพแหง จุฬาลงกรณ มหาวิทยาลยั . อภิญญา เพียรพิจารณ (2556). คูมือปฏิบัติการพยาบาลเลม 1. ฉบับปรับปรุงครั้งที่ 1, กรุงเทพฯ : บรษิ ัท ธนาเพรส จำกัด. อภิญญา เพียรพิจารณ (2558). คูมือปฏิบัติการพยาบาลเลม 2. ฉบับปรับปรุงครั้งที่ 1, กรุงเทพฯ : บริษทั จรัลสนิทวงศก ารพิมพ จำกัด. Nettina SM. (2 0 1 4 ) . Manual of Nursing Practice. Philadelphia: Williams &Wilkins Lippincott. Patricia A. Potter. (2 0 1 3 ) . Fundamentals of Nursing 8 th ed. St. Louis, Mo : Mosby Elsevier. Taylor ll. (2015). Fundamental of Nursing .8th ed. Philadelphia: Walters Kluwer. 189

แผนบรหิ ารการสอนประจำบทที่ 7 หลักการและเทคนิคการพยาบาลพืน้ ฐานในการบริหารยา หวั ขอ เนอื้ หาประจำบท 1. ความรูเ บือ้ งตน เกย่ี วกบั ยา 2. หลกั การบริหารยา 3. การปอ งกันความคลาดเคลื่อนทางยา 4. การบริหารยาทางปาก 5. การบรหิ ารยาทางผิวหนงั และเย่ือบุ 6. การบรหิ ารยาฉดี 6.1 วธิ ีการเตรียมยา 6.2 วธิ กี ารฉดี ยาเขา ชั้นผิวหนงั (intradermal injection) 6.3 วิธีการฉีดยาเขาใตผ ิวหนัง (hypodermic injection or subcutaneous injection) 6.4 วิธกี ารฉดี ยาเขา ชนั้ กลามเน้ือ (intramuscular injection) 6.5 วธิ ีการฉดี ยาเขาหลอดเลอื ดดำ (intravascular injection) 7. การบริหารยาพน จำนวนชัว่ โมงท่ีสอน: ภาคทฤษฎี 4 ชั่วโมง วตั ถปุ ระสงคเ ชิงพฤติกรรม 1. อธิบายเภสัชจลนศาสตร ปจจัยที่มีผลตอการออกฤทธิ์ของยาและอาการไมพึงประสงค จากการใหย าได 2. บอกความหมายของคำศัพทท่เี กยี่ วขอ งกบั การบริหารยาได 3. อธิบายการเรียกชื่อยา รูปแบบของยา การคำนวณปริมาณยาและหนวยของยาตามหลกั สากลได 4. บันทึกคำสั่งการใหยาลงในใบยา (medication administration record: MAR) ไดอ ยา ง ถูกตอ ง 5. บอกความสำคัญ ระบุหลักการบริหารยาอยางปลอดภัย อธิบายการใชยาอยางสมเหตุ ผลได 6. อธบิ ายวธิ ีการบริหารยาในรูปแบบตางๆ ไดอยางถกู ตอ งตามหลักการ 190

วธิ ีสอนและกจิ กรรมการเรยี นการสอน 1. วธิ สี อน 1.1 บรรยายสรปุ 1.2 อภิปรายกลมุ 1.3 ยกตัวอยางกรณีศกึ ษาเพอ่ื การอภิปราย 2. กจิ กรรมการเรียนการสอน 2.1 มอบหมายงานลว งหนาอยางนอ ย 1 สปั ดาห ใหนักศึกษาดู VDO สือ่ การสอน เรอ่ื งการ บริหารยาทางปาก การบริหารยาฉดี ทาง YouTube channel: nursing practice https://www.youtube.com/channel/UCvKvxUJtmc7syshf5zcy7Xw และสรุปการเรยี นรู 2.2 บรรยายเกี่ยวกับความรูพ้ นื้ ฐานทางเภสชั วิทยา การเรียกชอื่ ยา รปู แบบของยา การ คำนวณปรมิ าณยาและหนวยของยาตามหลักสากลได หลกั การบริหารยาอยา งปลอดภัย อธิบาย วธิ ีการบรหิ ารยาในรูปแบบตางๆ 2.3 ผูเ รยี นรว มกนั ทำโจทยสถานการณเกยี่ วกบั การคำนวณยา 2.4 ยกตัวอยางกรณีศึกษาและใหผูเรียนบันทึกคำสั่งการใหยา (doctor order sheet) ลง ในใบบนั ทึกการใหยา (medication administration record: MAR) 2.5 ผูเรียนรว มกนั สรุปการเรยี นรู สือ่ การเรยี นการสอน 1. เอกสารประกอบการสอน 2. โปรแกรมสำเร็จรูป Power Point Presentation 3. โจทยตัวอยางกรณศี กึ ษา 4. บันทึกคำสั่งการใหยา (doctor order sheet) และใบบันทึกการใหยา (medication administration record: MAR) การวัดผลและประเมินผล 1. การเขาชั้นเรยี นรว มกบั การสงั เกตพฤตกิ รรมการเรยี น 2. การสังเกตการมสี วนรว มในอภปิ รายและตอบคำถาม 3. ผลการทำโจทยสถานการณเกี่ยวกบั การคำนวณยา 4. บนั ทกึ คำสัง่ การใหยาลงในใบบันทึกการใหย า (medication administration record) 5. การทำแบบฝกหดั ทา ยบท 6. การสอบปลายภาค 191

บทท่ี 7 หลกั การและเทคนิคการพยาบาลพนื้ ฐานในการบริหารยา การใหยา เปนหนาที่ที่สำคัญประการหนึ่งของพยาบาล เพื่อชวยใหการรักษาของแพทยมี ประสิทธิภาพมากขึ้นเนื่องจากยาชวยในการรักษาโรค การบริหารยาใหผูปวยไดรับยาอยางมี ประสิทธิภาพและปลอดภยั เปน หนา ที่สำคญั สำหรับบคุ คลากรทางการแพทยไ มว าจะเปน แพทย เภสัช กร พยาบาล โดยเฉพาะอยางยิ่งพยาบาลมีบทบาทสำคัญยิง่ ในการจัดและใหยาแกผูปวยในแตละราย พยาบาลตองอาศัยความรู ทักษะ และการจัดการ เพื่อใหผูปวยไดรับยาอยางถูกตอง ปลอดภัย และ สามารถใหก ารดแู ลอาการขางเคยี งของยาได 7.1 ความรูเ บ้ืองตนเก่ียวกบั ยา (Knowledge base of Medicine) 7.1.1 ความหมายของยา ความหมายของยาไดมีผูใหความหมายไวคอนขางมาก เชน พจนานุกรมราชบัณฑิตยสถาน กลาววา ยา หมายถึง สิ่งทีใ่ ชแกหรือปองกันโรค หรือบํารุงรางกาย เรียกชื่อตาง ๆ กัน คือ เรียกตาม ลักษณะกม็ ี เชน ยาผง ยาเม็ด ยานํ้า เรียกตามสกี ็มี เชน ยาแดง ยาเขยี ว ยาเหลอื ง ยาดาํ เรียกตามรส หรือกล่ินก็มี เชน ยาขม ยาหอม เรียกตามวิธีทาํ ก็มี เชน ยาตม ยากลัน่ ยาดอง เรยี กตามกิริยาที่ใชก็มี เชน ยากวาด ยากนิ ยาฉีด ยาดม ยาอม ยา ตามความหมายใน พระราชบญั ญตั ิยา พ.ศ. 2510 หมายความวา วตั ถทุ ร่ี ับรองไวใ นตาํ รา ยาที่รัฐมนตรีประกาศ วัตถุที่มุงหมายสําหรับใชในการวินิจฉัย บําบัด บรรเทา รักษาหรือปองกันโรค หรือความเจ็บปวยของ มนุษยหรอื สัตว วัตถุที่เปน เภสัชเคมภี ณั ฑหรือเภสัชเคมภี ัณฑก ึง่ สําเร็จรูปหรอื วัตถุที่มุงหมายสําหรับใหเกิดผลตอสุขภาพ โครงสรางหรือการกระทําหนาที่ใดๆของรางกายมนุษย หรอื สตั ว จิรวรรณ มาลา ใหความหมายของยา (drug หรือ medication) หมายถึง เภสัชภัณฑที่ออก ฤทธิ์ตอรางกายเพื่อใชในการวินิจฉัยทางการแพทย การบำบัดรักษา หรือใชในการปองกันโรค (จิรวรรณ มาลา, 2559 อา งใน ณฐั สรุ างค บญุ จันทร, 2559) 192

สรุป ยา หมายถึง วัตถุที่ออกฤทธิ์ตอรางกายมนุษยและสัตวเพื่อใชในการวินิจฉัย บำบัดรกั ษา บรรเทาอาการ รวมถึงปอ งกันโรค มีทงั้ รูปแบบยาผง ยาน้ำ ยาเมด็ 7.1.2 เภสัชจลนศาสตร (Pharmacokinetics) กระบวนการของรา งกายในการจดั การเมื่อยาเขา สรู า งกายประกอบดวย 4 ขนั้ ตอน ดงั นี้ 7.1.2.1 การดูดซึมยา (absorption) คือ กระบวนการของโมเลกุลยาที่ถูกดูดซึมเขาไป ในกระแสเลือดจากบริเวณที่มีการบริหารยา ยาจะผานผนังหุมเซลลโดยการแพรกระจายจากความ เขมขน สูงสูค วามเขม ขนต่ำ ยาทมี่ ีดมเลกุลเลก็ หรอื ละลายในไขมันไดดจี ะผานเขาสเู ซลลไดดี โดยปจจัย ท่ีมผี ลตอการดูดซึมยามีดังน้ี 1) วธิ ที างในการใหยา (route of administration) การบริหารยาทางปาก ยาจะถูก ดูดซมึ ไดดีทีส่ ุดบรเิ วณลำไสเล็กสวนตน ยาทางภายนอกจะซึมแบบธรรมดา (simple diffusion) เขาสู ผิวหนัง การบริหารยาดวยการพน สูดดม หรือในรูปแบบของเหลวยาจะถูกดูดซึมผานเขาทางเดิน หายใจ การบริหารยาโดยการฉีด ยาจะถูกดูดซึมจากชั้นใตผิวหนัง ชั้นไขมันเขาไปยังกระแสเลือด ข้นึ กับการบริหารยาฉดี ในชนั้ ตา ง ๆ 2) ความสามารถในการละลายของยา ความสามารถในการละลายของยาขึ้นอยูกับ รูปแบบการเตรียมยา เชน ยาน้ำจะถูกดูดซึมไดงายกวายาเมด็ ยาที่อยูในรูปน้ำมันสามารถดูดซึมไดดี เนื่องจากสามารถผานชน้ั เย่ือหมุ เซลลไดด ีกวา 3) การไหลเวียนของเลือดในบริเวณที่ใหย า เชน การฉีดยาเขากลามเนื้อยาจะดูดซึม ไดด กี วาการฉดี เขาช้ันใตผวิ หนังเน่อื งจากมีการไหลเวียนของเลือดท่กี ลามเน้ือมากกวา ชัน้ ใตผวิ หนงั 4) พืน้ ท่ีผวิ สัมผสั ทสี่ มั ผสั กบั ยาไดมาก เชน ในลำไสเ ล็กจะดูดซึมไดดีกวาในกระเพาะ เน่ืองจากมีพ้ืนท่ผี วิ สมั ผัสทม่ี ากกวา 5) ความเขมขนของยาสูงจะดูดซึมไดดกี วา ความเขมขน ต่ำ 6) ภาวะความเปนกรด-ดาง ของรางกาย เชน ในกระเพาะอาหารมีความเปน กรดสูง ดังนั้นยาทมี่ ีความเปน กรดออนจะสามารถดดู ซึมไดด ี 7.1.2.2 การกระจายตัวของยา (Drug distribution) ภายหลังจากที่ยาถูกดูดซึมเขาสู กระแสเลือดก็จะกระจายตัวไปยังสวนตาง ๆ ยาบางชนิดไปที่เนื้อเยื่อทุกชนิด ยาบางตัวไปจับกับ เนื้อเยื่อเปาหมาย การกระจายตัวของยาจะดีหรือไมขึ้นกับการไหลเวียนของเลือด ความสามารถใน การจบั กับโปรตนี ความสามารถในการซมึ ผา นเย่ือหุม เซลล 7.2.1.3 การแตกตัวหรือการเปลี่ยนแปลงยาในรางกาย (Biotransformation) เมื่อยา เขาไปทเี่ นอื้ เย่อื ยาจะถูกเปล่ยี นโดยเอนไซมใหม ีฤทธ์ิมากขน้ึ หรอื มีฤทธล์ิ ดลง เพอ่ื เตรยี มในการขับออก จากรางกาย โดยสวนใหญการเปลี่ยนแปลงของยามักเกิดขึ้นที่ตับ ดังนั้นหากการทำงานของตับไมดี 193

อาจทำใหยาคางอยใู นรางกายมากจนเปนอนั ตรายได การไดรบั ยามากกวา 1 ตวั และยามปี ฏิกิริยาตอ กัน (Drug - drug interaction) อาจทำใหมีการเปลี่ยนแปลงของยาที่ผิดไปจากเดิมได ดังนั้นการให ยาตอ งทราบปฏกิ ริ ยิ าตอ กนั ของยาแตละชนดิ ได 7.2.1.4 การกำจัดยา (Excretion) การจำจัดยาสวนใหญเปนการกำจัดออกทางไต มี บางสวนที่ขับออกทางอุจจาระ เหงื่อ ลมหายใจ ดังนั้นการใหยาผูปวยตองคำนึงถึงความสามารถใน การกำจัดยาของไตผูปว ยดวย 7.1.3 ปจ จัยทมี่ ผี ลตอ การออกฤทธ์ิของยา เมือ่ ไดรับยาเขาไปในรา งกายแลว การออกฤทธิ์ของยายงั มปี จจัยอนื่ ๆ ทเ่ี กี่ยวขอ ง ไดแก 1) อายุ การใหยาในหญิงตั้งครรภหรือในเด็กเล็กที่การพัฒนาของอวัยวะตาง ๆยัง เจริญเติบโตไมเต็มที่ สงผลใหตอความสามารถในการกำจัดยาออก ยาอาจเกิดพิษไดมาก ดังนั้น การ ใหยาในหญิงตั้งครรภควรใหในปริมาณนอย คำนึงถึงทารกในครรภ การใหยาในเด็กเชนเดียวกัน นอกจากนี้การใหยาในผูสูงอายุหรือผูท ี่มีความเสื่อม ความบกพรองของตับและไต ควรพิจารณาใหใน ปริมาณทีน่ อ ยกวาผูใ หญป กติ 2) น้ำหนักตัว หากน้ำหนักตัวมากการดูดซึมยาจะมากกวาผูท ี่น้ำหนักตวั ปกติดังนั้นการ ใหยาจึงคำนวณปริมาณยาตามน้ำหนัก และในเด็กทารกซึ่งมีพื้นที่ผิวมากกวาผูใหญการดูดซึมยาจะ มากกวา ดังน้ันการใหยาในเดก็ ทารกจึงตองคำนวณยาโดยคำนึงถงึ นำ้ หนักตัวและพนื้ ที่ผวิ กายดว ย 3) ความสามารถในการทำหนาท่ีของตบั และไต ซึ่งอวยั วะทงั้ 2 อยางนีม้ ีความเก่ียวของ กับการกำจัดยาออกจากรางกาย หากความสามารถในการทำหนาที่ของตับและไตลดลง เชน ผูปวย โรคตับ ผูป วยไตวาย 4) พนั ธุกรรม (genetic) 7.1.4 การเรียกชื่อยา (Drug nomenclature) ยาแตละชนิดอาจมีชื่อเรียกไดหลาย ๆ แบบ ซง่ึ แบง ชอ่ื ท่สี ามารถเรียกได 4 ชื่อเรียก ไดแก 1) ชื่อทางเคมี (chemical name) คือ ชื่อที่บอกถึงสวนประกอบทางเคมีของยานั้น ๆ ตวั ยาชนิดหนึง่ จะมีชอ่ื ทางเคมไี ดเพยี งชอ่ื เดียวเทานนั้ 2) ชื่อสามัญ (Generic name) เปนชื่อทต่ี ้งั สำหรบั ยาชนิดนัน้ ๆ ตั้งแตเ รมิ่ ตน ผลิต 3) ชื่อทางการ (Official name) เปนชื่อทีผ่ านการเห็นชอบอยางเปนทางการ และพิมพ อยใู นตำรายา 194

4) ชื่อทางการคา (Trade name or Brand name) เปน ชื่อทบ่ี ริษทั ผผู ลติ ตง้ั ขึ้น และจด ทะเบยี นไวสำหรบั ยาแตล ะชนดิ ลำดบั chemical name Generic name Official name Trade name 1 N-Acetyl-para- Acetaminophen Acetaminophen, Paracap®, aminophenol Paracetamol Tylenol® 2 Omeprazole Omeprazole Omeprazole Losec® sodium ตารางที่ 7-1 แสดงตวั อยางการเรียกชื่อยา 7.1.5 รูปแบบของยา (Drug form) รปู แบบของยาทใ่ี ชบ อ ย ๆ มดี ังนี้ 7.1.5.1 ยาน้ำ ซึ่งเปนรูปแบบของยาที่ถูกละลายดวยตัวทำละลาย (solvent) ยาน้ำมี หลายลกั ษณะ ไดแ ก 1) ยาน้ำใส (solution) เปนยาที่อยูในรูปแบบน้ำใสผสมอยูในตัวทำละลายที่ เหมาะสม สวนใหญจะเปนกลุมยาฉีด เชน ยาน้ำโพแทสเซียมคลอไรด (KCL solution) 2) ยาน้ำเชอ่ื ม (syrup) เปน ยาที่อยใู นสารละลายท่ีมีสว นประกอบของนำ้ ตาล เพอื่ ให กนิ ไดง า ย เชน ยาแมกนีเซียม ซัลเฟต (MgSO4) ยาน้ำเชื่อมพาราเชตามอล 3) อิมัลชัน (emulsion) เปนยาที่ไมสามารถละลายเขาดวยกันได มักเปนรูปแบบ น้ำมัน แตเมื่อใสสารอิมัลชัน ยาจึงละลายเขากัน การใชยากลุมนี้ตองเขยากอนเพื่อใหยาเขากัน หาก ไมเ ขยายาจะแยกช้นั อยู เชน ยาระบายน้ำมนั ละหงุ 4) ยาน้ำแขวนตะกอน (suspension) คือยาทีอ่ ยูรูปแบบของตะกอนที่ตกอยูด า นลาง ตัวทำละลายจะลอยอยูดานบน กอนใชยาตองเขยาใหยาเขากันกอน เชน ยาลดกรดในกระเพาะ อาหาร (Alum milk) 5) อิลิกเซอร (elixir) เปนลักษณะยาน้ำใส ถูกทำละลายดวยสารที่มีสวนประกอบ ของแอลกอฮอล ประมาณ 4 -40 % เชน Elixir KCL 6) ทิงเจอร (Tincture) เปนยาที่สกัดออกมาจากพืช สัตว โดยตัวทำละลายที่เปน แอลกอฮอล เชน ทงิ เจอรไอโอดีน สำหรบั ทำแผล 7) ยาสปร ติ (Spirit) เปน ยาทเ่ี ปน ของเหลว หรอื ของแขง็ ทถ่ี กู ละลายดวยแอลกอฮอล ผสมนำ้ ระเหยงา ย เชน แอมโทเนยี แกว งิ เวยี นศีรษะ 195

8) ยาพน (Aerosol spray) เปนยาน้ำที่ผสมอยูในน้ำหรือแอลกอฮอล เมื่อนำไปใช กับเครื่องพนละอองฝอยจะทำใหไดยาที่เปนละอองเล็ก ใชในการสูดเขาระบบทางเดินหายใจ เชน Ventolin ใชใ นการพน ขยายหลอดลม 7.1.5.2 ยาเม็ด เปนยาที่ประกอบดวยตัวยาตั้งแต 1 ตัวขึ้นไป โดยยาเม็ดมีลักษณะตาง ๆ ดงั นี้ 1) ยาผงที่อัดเม็ดเปนเม็ดแข็ง (tablet) มีรูปรางไดหลายรูปแบบ สวนใหญเปนยา รบั ประทานทางปาก หรือยาเหนบ็ ตาง ๆ 2) ยาเมด็ ท่มี รี ปู รา งคลา ยแคปซูล (caplet) มสี ารเคลือบทที่ ำใหง ายตอ การกลืน 3) ยาเมด็ ทม่ี รี ปู รา งกลมหรอื รี (pill) มสี ว นประกอบของสารทม่ี คี วามหนืด 4) ยาเม็ดที่มีปลอกหุมทำดวยเจลาติน (Capsule) ภายในบรรจุยาที่เปนผง หรือ ของเหลว หรือยาเม็ดเล็กๆ (Pellet) 7.1.5.3 ยาผง (Powder, Granule) มลี ักษณะเปน ผงแหง มที ้ังรปู แบบยารบั ประทานซึ่ง ตอ งละลายกอนรบั ประทาน หรือกอนนำไปฉีด หรือหากเปนยาทาภายนอกทีน่ ำไปโรยผวิ หนัง 7.1.5.4 ยารูปแบบกึ่งแข็ง ก่ึงเหลว (Semi- solid dosage form) เปนยาที่ใชภายนอก รา งกายมีรูปแบบตา ง ๆ ดงั น้ี 1) ยาขีผ้ ้งึ (Ointment) เปนยาทม่ี สี ว นประกอบของไขมนั ใชย าเฉพาะทีเ่ ชน ขีผ้ ง้ึ ปาย ตา 2) ครีม (cream) เปน ยาอิมัลชนั ชนิดก่ึงแข็ง ตัวยาละลายในนำ้ หรือนำ้ มัน สขี ุน ขาว เชน ครมี ทาแกเชือ้ รา 3) เจล (Gel) เน้ือยามลี ักษณะขน ใส ลางออกงา ย เชน เจลทาแกปวด 4) ยาเปยก (Past) เปนยาท่มี ีลักษณะเหนียว ขน ไมม สี วนประกอบของไขมนั ซมึ เขา ใตผวิ หนังไดน อ ยกวา ยาขี้ผ้ึง 5) ยาสำหรับตดิ ที่ผวิ หนัง (Transdermal disk, patch) เปนแผนฟลมที่มยี าอยูดา น ใน ใชแปะผิวหนัง ยาจะคอยๆ ซึมเขาสูผิว ผานเขาสูกระแสเลือดตอไป เชน Fentanyl patch ใช สำหรบั แปะแกป วด 196

7.1.6 หนังสือคูมือเกี่ยวกับยา (Drug references) การบริหารยาที่ดีนั้นมีความจำเปน อยางยิ่งที่ผูบริหารยาตองมีขอมูลยาที่เปนมาตรฐานสากล มีความทันสมัย โดยในทุกประเทศจะมี หนังสอื ตำรับยาอยูแ ลว ตัวอยา งคูมอื ยาท่ใี ชบ อย 1) ตำรับยาของประเทศไทย (Thai pharmacopeia: TP) ที่เนื้อหาประกอบไปดวยช่ือ ยา สวนประกอบของยา คุณสมบัติทางเคมี ทางกายภาพ วิธีการตรวจวิเคราะห การทดสอบสาร ปนเปอน ภาชนะบรรจุและการเก็บรักษา โดยในแตละประเทศจะมีตำรับยาเปนของตนเอง เชนเดียวกนั 2) หนังสือมาตรฐานยาที่แพทยใชในการอางอิง (Physical, Desk Reference) เปน หนงั สอื คูม อื ยาทีแ่ บงออกเปน หมวดหมู บอกชือ่ การคา ช่อื สามญั สรรพคุณ ขนาดบรรจุ ขอ หา มใช คำ เตือนตาง ๆ 3) หนังสือคูมือยาฉบับที่ใชเฉพาะประเทศไทย (Master Index of Medical Specialties: MIMS Thailand) เปนหนงั สือคูม ือยาทีม่ ขี อ มลู ลกั ษณะเดยี วกบั PDR 7.2 หลกั การบริหารยา (Medication Administration) การบริหารยา หมายถึง กระบวนการนำยาเขาสูรางกาย ซึ่งกระบวนการนำยาเขาสูรางกาย สามารถทำไดลายวิธีขึ้นอยูกับภาวะสุขภาพของผูปวย กลไกการออกฤทธิ์ของยานั้น ๆ ในการบริหาร ยา พยาบาลตอ งมคี วามรูพนื้ ฐานทเี่ กี่ยวของกับการบริหารยาดงั น้ี 7.2.1 วิธใี นการใหยา (Method of drug administration) การนำยาเขาสูรางกายเพื่อใหเกิดการดูดซึมจนกระทั่งออกฤทธิ์ มีหลายวิธี ซึ่งยาหนึ่งชนิด อาจใหไดห ลายวธิ ี โดยวิธีในการใหยามดี ังน้ี 7.2.1.1 การใหยาทางปากหรือยารับประทาน (Oral administration) เขียนตัวยอวา PO. หรือ  เปนวิธีที่คอนขางปลอดภัย สะดวก สิ้นเปลืองนอย แตมีขอจำกัดในผูปวยที่ไมสามารถ รับประทานไดห รอื มปี ญ หาการกลนื 7.2.1.2 การฉีด (Injection) เปนวิธีการใหยาที่ออกฤทธิ์ไดเร็วกวาการใหยาทางปาก การใหย าฉีดสามารถทำไดหลายทาง ไดแก 1) การฉดี เขา ชัน้ ใตผวิ หนัง (Hypodermic, subcutaneous injection) เขยี นตัวยอ วา sc เปน การฉีดยาเขาไปในเนือ้ เย่อื ช้ันใตผวิ หนงั 197

2) การฉดี เขากลา มเนือ้ (Intramuscular injection) เขียนตัวยอวา IM หรือ m เปน การฉดี ยาเขา ไปทช่ี ้นั กลา มเน้ือ ซึง่ ยาจำดูดซมึ ไดเรว็ กวาช้ันใตผิวหนงั เนอื่ งจากมีเลอื ดมาเล้ยี งมากกวา และมีเสนประสาทมาเลี้ยงนอ ย ดงั นั้นการฉีดยาที่เปน สตู รน้ำมนั ซึ่งคอนขางปวดควรฉีดเขาช้ันนี้ 3) การฉีดยาเขาระหวางชั้นผิวหนัง (Intradermal injection) เขยี นตวั ยอ วา ID หรอื D เปนการฉีดยาที่มีปริมาณนอยกวา 0.5 มิลลิลิตร เขาไปในชั้น dermis มักใชในการฉีดเพื่อทดสอบ ภูมแิ พ หรือการฉดี ยาชา 4) การฉีดยาเขาหลอดเลือดดำ (Intravenous injection) เขียนตัวยอวา IV หรือ v เปนวิธีที่ยาออกฤทธิ์เร็วมาก แตการฉีดเร็วเกินไป หรือยาที่มีความเขมขนสูงอาจทำใหหลอดเลือดดำ อกั เสบได 5) การหยดยาเขาหลอดเลือดดำ (Intravenous infusion) เขียนตัวยอวา IV drip หรือ v drip เปนวิธีการใหยาทางหลอดเลือดดำที่ใชในการใหยาที่มีความระคายเคือง ซึ่งตองผสมใน สารละลายคอนขา งมาก 7.2.1.3 การใหยาทางผิวหนังและเยื่อบุ เปนการใหยาซึ่งมีผลเฉพาะที่มีฤทธิ์ขางเคียง นอย ซ่ึงการใหย ามไี ดหลายทาง ไดแ ก 1) การใหยาสอดทางชองคลอดหรอื ทางทวารหนกั 2) การใหยาอมใตลิ้น (sublingual administration) ยาจะดูดซึมเขาทางเยื่อบุ ภายในชอ งปากซึง่ ออกฤทธไ์ิ ดเรว็ กวา การใหยาทางปาก 3) การสดู ดมหรือการพน (Inhalation) 4) ยาทาหรอื ยาถูนวด (Inunction) 5) ยาหยอด (Instillation) เชน ยาหยอดหู ยาหยอดตา 6) ยาสำหรับติดท่ีผวิ หนัง (Transdermal disk, patch) 7.2.2 มาตราในระบบตา งๆ ทใี่ ชในการบริหารยา 7.2.2.1 ระบบเมตริก (metric) เปนหนวยสากล มาตรฐาน ไดแก เมตร ลิตร กรัม โดย สวนใหญยาน้ำจะวัดหนวยเปนมิลลิลิตร ยาที่อยูในรูปของแข็งจะวัดเปนกรัม มิลลิกรัม หรือในกรณี ของอินซูลินจะมีหนวยเปนยูนิต (unit: U) นอกจากนี้ในระบบเมตริกยังมีคำอุปสรรค (Prefix) ที่เปน เลขยกกำลังฐานสิบท่มี ผี ลในการคำนวณขนาดยาได (จะกลาวถึง การคำนวณยาในสว นถัดไป) 198

ตารางท่ี 7-2 แสดงคำอุปสรรค (Prefix) ทใี่ ชในการคำนวณยา ทมี่ า: http://cwweb2.tu.ac.th/emc/ShelfTU/@tubookshelf2/PM232/PM232.pdf 7.2.2.2 ระบบอะโพทิคารี (apothecary) เปนระบบของน้ำหนักเปน เกรน (Grain, gr) หนวยพ้นื บานเรียกวา มนิ มิ (Minim) เปนระบบเกาแกซ่ึงใชต ัวเลขโรมัน 7.2.2.3 ระบบที่ใชภายในบาน (house hold) ประกอบดวยการใชเปนหยด (Drops) ชอ นชา (teaspoons) ชอนโตะ (Spoons) ถว ย (cups) แกว (glasses) ในการบริหารยานั้นมีความจำเปนทีผ่ ูบรหิ ารยาตองเขา ใจมาตราในการวดั ขนาดยา สามารถ เทียบเคียงหนวยน้ำหนัก หนวยปริมาตรทั้งสามหนวยได เพื่อใหสามารถคำนวณขนาดยาได รายละเอียดดงั นี้ การเปรยี บเทียบหนว ยเปน นำ้ หนกั ของระบบเมตริกและระบบอะโพทิคารี ระบบเมตรกิ ระบบอะโพทิคารี 60 mg. = 1 grain (gr.) 1 gm. = 15 grain (gr.) 4 gm. = 1 dram (dr.) 30 gm. = 1 ounce (oz.) 1000 gm. = 2.2 pound (lb.) 199

การเปรยี บเทียบหนวยเปนปริมาตรของระบบเมตริกและระบบอะโพทคิ ารี ระบบเมตริก ระบบอะโพกทคิ ารี 1 ml. = 15 minims 1 cc. = 15 minims 0.06 ml. = 1 minim 4 ml. = 1 fluid dram 30 ml. = 1 fluid ounce 500 ml. = 1 pint 1000 ml. = 1 quart 4000 ml. = 1 gallon การเปรยี บเทียบหนว ยเปน ปริมาตรของระบบเมตรกิ ระบบอะโพทคิ ารี ระบบเมตริก ระบบอะโพทคิ ารี ระบบท่ใี ชภ ายในบา น 0.06 ml. = 1 minim = 1 drop 1 ml. = 15 minims = 15 drops 4-5 ml. = 1 fluid dram = 1 teaspoon 15 ml. = 4 fluid drams = 1 tablespoon 30 ml. = 1 fluid ounce = 2 tablespoons 180 ml. = 6 fluid ounces = 1 teacup 240ml = 8 fluid ounces = 1 glass 200