เอกสารประกอบการสอนการพยาบาลพื้นฐาน E-Book

ลำดับ รายการประเมิน ผลการประเมิน หมาย เหตุ 6. หม ผาและถอดเส้ือ-ผา ผปู วยออก ปฏบิ ัติ ไมปฏิบัติ 7. ใชผ าถตู วั ชุบนำ้ บิดหมาด ๆ ลูบใบหนา ลำคอ ซอกคอ (1) (0) หลงั หแู ละพักผาที่ซอกคอ ทำซำ้ 3 รอบ ใช 8. ใชผ า ถูตัวชบุ นำ้ บิดหมาด ๆ ลบู ลำตวั เขาหาหวั ใจแลว ผาเชด็ ตวั ผนื พกั ผาบรเิ วณหนาอกและทอง ทำซ้ำ 3 รอบ ใหญ 9. ใชผ า ถตู ัวชบุ นำ้ บดิ หมาด ๆ ลบู มือและแขนดานไกลตวั รอง บรเิ วณ เขาหาหัวใจ คลุมผา ทแ่ี ขนแลวพักผาท่ีซอกรักแร ทำซ้ำ ทีจ่ ะ 3 รอบ เช็ด 10. ใชผ าถูตวั ชุบนำ้ บดิ หมาด ๆ ลูบมอื และแขนดา นใกลตัว ปอ งกนั เขา หาหวั ใจ คลมุ ผา ที่แขน แลว พกั ผา ที่ซอกรกั แร ผาปูที่ ทำซำ้ 3 รอบ นอน 11. ใชผ า ถูตวั ชุบนำ้ บิดหมาด ๆ ลบู ขาดานไกลตัว ลบู เขา เปย ก หาหวั ใจ คลมุ ผาทข่ี า พักผาที่ขาหนีบและขอพบั ทำซ้ำ 3 รอบ 12. ใชผาถูตัวชบุ น้ำ บดิ หมาด ๆ ลบู ขาดานใกลตัว ลูบเขา หาหวั ใจ คลมุ ผา ท่ขี า พักผาท่ีขาหนีบและขอ พบั ทำซ้ำ 3 รอบ 13. ใหผูปว ยตะแคงตวั ใชผาถูตัวชุบน้ำ บิดหมาด ๆ ลูบ หลังจากตน คอถงึ บั้นเอวและลูบบริเวณกน สดุ ทา ย ทำซ้ำ 3 รอบ 14. ใสเสือ้ ผาใหผูปว ย (ไมตองทาแปง) 15. เกบ็ อุปกรณไปทำความสะอาดและเก็บเขาที่ ขนั้ ประเมนิ ผล 16.. วัดอุณหภมู ิรา งกาย หลงั ลบู ตัวเสรจ็ 30 นาที การบันทึก 17. บนั ทกึ อุณหภูมิรางกายในฟอรมปรอท เปน จุดไขป ลา 18. บันทกึ ทางการพยาบาล รวมคะแนน (18 คะแนน) 451

3.8 เอกสารอางองิ ณัฐสุรางค บุญจันทร และอรุณรัตน เทพนา. (2559). ทักษะพื้นฐานทางการพยาบาล. กรุงเทพฯ: หจก. เอน็ พีเพรส. สัมพันธ สันทนาคณิต, สุมาลี โพธิ์ทอง และสุภวรรณ วงศธีรทรัพย. (2558). ปฏิบัติการพยาบาล พนื้ ฐาน II. กรงุ เทพฯ: บริษัท บพิธการพมิ พ จำกัด. สุปราณี เสนาดิสัยและวรรณภา ประไพพานิช. (2558). การพยาบาลพื้นฐาน. กรุงเทพฯ : บริษัท จุด ทอง จำกัด สุภวรรณ วงศธีรทรัพย สุมาลี โพธิ์ทอง, และสัมพันธ สันทนาคณิต. (2558). ปฏิบัติการพยาบาล พน้ื ฐาน I.กรงุ เทพฯ: บริษทั บพิธการพมิ พ จำกดั . อัจฉรา พุมดวง. (2559). การพยาบาลพื้นฐาน : ปฏิบัติการพยาบาล. กรุงเทพฯ: โรงพิมพแหง จฬุ าลงกรณ มหาวิทยาลัย. อภิญญา เพียรพิจารณ (2556). คูมือปฏิบัติการพยาบาลเลม 1. ฉบับปรับปรุงครั้งที่ 1, กรุงเทพฯ : บริษทั ธนาเพรส จำกดั . อภิญญา เพียรพิจารณ (2558). คูมือปฏิบัติการพยาบาลเลม 2. ฉบับปรับปรุงครั้งที่ 1, กรุงเทพฯ : บรษิ ัท จรลั สนทิ วงศก ารพมิ พ จำกัด. Nettina SM. (2 0 1 4 ) . Manual of Nursing Practice. Philadelphia: Williams &Wilkins Lippincott. Patricia A. Potter. (2 0 1 3 ) . Fundamentals of Nursing 8 th ed. St. Louis, Mo : Mosby Elsevier. Taylor ll. (2015). Fundamental of Nursing .8th ed. Philadelphia: Walters Kluwer. 452

แผนบรหิ ารการสอนประจำบทที่ 4 วธิ ีปฎบิ ตั กิ ารพยาบาลพืน้ ฐานในการทำความสะอาดเตียงผปู วย หวั ขอเน้อื หาประจำบท 1. วิธีการทำเตียงวาง (empty bed) 2. วิธีการทำเตยี งทีม่ ีผูปวย (Occupied bed) 3. วธิ ีการทำเตียงผูป วยหลังจากการผา ตดั (Anesthetic bed) จำนวนชวั่ โมงทส่ี อน: ภาคทดลอง 2 ช่ัวโมง วตั ถปุ ระสงคเ ชิงพฤติกรรม 1. ปฏบิ ตั กิ ารทำความสะอาดเตียงผูป ว ยประเภทตาง ๆ ไดถกู ตอ ง วิธีสอนและกจิ กรรมการเรยี นการสอน 1. วธิ สี อน 1.1 สอนสาธิตและสาธิตยอ นกลับ 2. กจิ กรรมการเรยี นการสอน 2.1 สอนสาธิตการทำความสะอาดเตียงผูปว ยประเภทตา ง ๆ 2.2 ผเู รยี นฝก ปฏบิ ตั ิและสาธิตยอ นกลับ 2.3 สะทอ นคดิ การฝกปฏิบัติและสรปุ ผลการเรียนรู ส่อื การเรียนการสอน 1. เอกสารประกอบการสอน 2. วัสดุ อปุ กรณท างการแพทยในหอ งปฏบิ ตั กิ าร 3. หุน เตยี งผปู วย อุปกรณทำความสะอาดเตยี ง การวัดผลและประเมนิ ผล 1. ประเมินผลการสาธิตยอ นกลับ ตามแบบประเมินทกั ษะ 2. การสอบทกั ษะปฏิบัตแิ บบ Objective Structured Clinical Examination : OSCE 453

บทท่ี 4 วิธปี ฎิบัติการพยาบาลพน้ื ฐานในการทำความสะอาดเตียงผปู วย การทำความสะอาดเตยี งผูป วย การทำเตยี งแบบตาง ๆ เพื่อใหเกดิ ความสะอาด ความสุข สบายของผปู วย ลดโอกาสการแพรกระจายเชอื้ มวี ธิ กี ารปฏบิ ตั ิดังตอ ไปนี้ 4.1 วิธีการทำเตยี งวา ง (empty bed) การทำเตียงธรรมดาหรอื การทำเตียงวางและเตียงเปด (Closed bed, empty bed, ordinary bed) 4.1.1 อปุ กรณเครื่องใช 1) ผา ปเู ตยี ง ปลอกหมอน 2) ถังน้ำสำหรับทำความสะอาด 3) สบหู รือผงซกั ฟอก 4) ผา ข้รี ว้ิ อยางนอย 2 ผนื 4.1.2 วธิ กี ารปฏิบตั ิ 1) ลางมอื ใหส ะอาดกอนจดั เตรียมอปุ กรณ 2) ถือผาและอุปกรณเคร่อื งใชห า งจากเครอื่ งแตง กายท่สี วมใส 3) นำผา ที่เตรียมไว เรียงลำดับการใชม าวางบนเกาอที้ ส่ี ะอาด 4) จดั บรเิ วณเตียงใหมีทีว่ างพอสมควร 5) ล็อคลอ เตยี ง 6) ตรวจดูท่ีนอนใหอ ยใู นสภาพแขง็ แรง 7) ตรวจดคู วามสะอาดของหมอน ความออนแขง็ การฉกี ขาด มขี นาดพอดี 8) ทำเตยี งทีละขางเพอ่ื การประหยัดแรงงาน 9) ปผู า ปูทนี่ อนโดยใหจ ดุ กง่ึ กลางของผาวางทบั ลงบนจดุ กงึ่ กลางของท่ีนอน 10) คลี่ผาปูออกไปทางหัวและปลายเตียง ตลบผาปคู รงึ่ หนง่ึ กลับไปดา นตรงขาม 454

11) เหน็บชายผา ปทู ี่นอนดา นขางเตียงกอน แลวจงึ เหน็บชาผาดานหัวเตยี งแลวตามดวย ดา นปลายเตยี งและทำมมุ ดานขางทง้ั สองขาง โดยทำมมุ ดานหวั เตยี งกอ นเพราะดงึ ผาไดส ะดวกและทำ ดา นปลายเตียง กรณที ่ีนอนเบา ผาปูแคบ ผูปว ยด้นิ อาจตอ งใชว ิธผี กู การทำมมุ ดานขางเตียง - ดึงผาปู (ผาหมหรือผาคลุมเตียง) ใหตึงและแบมือสอดเขาใตที่นอน ดานขาง และดา นหัวเตยี งและปลายเตยี ง - จับผาปูที่มุม ทำเปนรูปสามเหลี่ยม (ชายธง) ใหชายผาขนานกับที่นอนดานหัว เตยี ง - เหน็บมุมชายธงดานลา งเขา ใตท ีน่ อน - ใชม อื สอดทำมุมชายธงดา นบน - เหน็บมุมชายธงดานลาง เก็บชายผาดานขางดึงใหตึง พับเหน็บชายธงดานบน เขา ใตเตียงใหเรียบรอย 12) ปูผายางขวางเตียงบริเวณที่ตองการ คลี่ผายางใหอยูตรงกลางที่นอน พับผายางที่ เหลอื ไปดา นตรงขามเหน็บชายผา ยางเขา ใตทนี่ อน 13) ปูผาขวางเตียงใหคลุมปด ผายาง เหน็บชายผาเขาใตที่นอน โดยแบมือสอดผาเขา ไป ใหส ุดชายผา 14) สวมปลอกหมอน โดยสอดมือท้ังสองขางเขาไปในปลอกหมอนท่ีตลบกลบั เอาดานใน ออก จบั ตรงมมุ ท้งั สองขา งแลว ตลบปลอกหมอนกลับไปที่ตัวหมอน ใชม อื ขางหนึ่งจับตรงกลางดานตัว หมอนที่มีปลอกหุมแลว อีกมือหนึ่งดึงปลอกหมอนโดยรอบลงมาคลุมตัวหมอน จับหมุนปลอกหมอน ใหเรยี บรอยแลว วางทห่ี วั เตียง 15) พับผาหมตามยาวไวป ลายเตียง 16) แขวนผาเช็ดตวั ท่พี นกั หัวเตยี ง 17) เดนิ ไปหวั เตยี งอกี ดานหนึง่ ปผู าท่เี หลือ 18) จัดเตียงใหเขาที่ ดูแลความสะอาดของตูขางเตียง เลื่อนเขามาใกลเตียง กรณีทำ เตยี งเพือ่ รบั ผปู วยใหม นำผาคลุมเตยี งมาปทู บั ผาปู ชายผาดา นหวั เตียงเสมอกบั ขอบท่ีนอนคลุมหมอน ใหม ดิ ทำชายธงดานลา ง ปลอ ยปลายบนลงมาคลมุ ไมเ หน็บเขาใตเ ตียงเพอ่ื ความสะดวกขณะรบั ผูปวย ใหม 455

4.2 การทำเตยี งท่ีมผี ูปว ย (Occupied bed) 4.2.1 อปุ กรณเครอ่ื งใช 1) ผา ปเู ตียง ปลอกหมอน 2) ถังนำ้ สำหรบั ทำความสะอาด 3) สบูหรอื ผงซักฟอก 4) ผาขรี้ ิ้วอยางนอ ย 2 ผนื 1.2.2 วิธกี ารปฏบิ ตั ิ 1) แจง ใหผูปวยทราบ 2) เคล่อื นยา ยอุปกรณทีไ่ มจ ำเปนออกจากบรเิ วณรอบๆ เตยี ง 3) ปรับเตยี งใหอยูในแนวราบ ถา ไมขดั กับความเจบ็ ปวย 4) เดินไปดานตรงขามตูขางเตียง รื้อชายผาออกจากใตท่ีนอน พลิกตะแคงตัวผูปว ยโดย พลิกเขาหาตัวพยาบาล ใหผูปวยนอนในทานอนตะแคง เพื่อสะดวกในการปูเตียง ถาผูปวยไมรูสึกตัว ใหยกราวกั้นเตียงขนึ้ 5) เดินกลบั มาทางดา นตขู า งเตยี ง รือ้ ผาตอ 6) ตลบผาขวางเตยี งโดยเอาดา นนอกมว นไวภ ายในไปชิดตวั ผปู วยมากที่สุด 7) เชด็ ผา ยางขวางเตียงแลวมว นสอดไวแนบชดิ ผูปว ยมากทสี่ ดุ 8) ตลบผาปทู นี่ อนเชนเดยี วกนั โดยใหช ิดตวั ผปู วยมากท่ีสุด 9) เชด็ ทน่ี อน 10) ปผู าปทู ่นี อนทีละครงึ่ เตียง โดยใหกง่ึ กลางผาปูตรงกับก่ึงกลางที่นอน ตลบผาไปทาง หัวเตียงและปลายเตียง เหน็บผาขางเตยี ง หัวเตียงทำมุมใหเรียบรอย ดึงผายางออกมาปูและเหน็บใต เตียง ปูผาขวางและเหน็บผา ยางและผาขวางเขา ใตท น่ี อน 11) ยกศีรษะผูปวยนำหมอนออก เปลี่ยนปลอกหมอน โดยพลิกดานในออกภายนอก เอาดานที่สกปรกเขาดานใน ใชปลอกหมอนเกาเช็ดผมออกจากตัวหมอน แลวมวนทิ้งในตะกราผา สวมปลอกหมอนใหมวางหมอนไวท ่หี ัวเตยี งดานสะอาด 12) พลิกผูปวยใหนอนหงายกอนแลวพลิกกลับมานอนตะแคงดานที่เปลี่ยนผาแลว ให หนุนหมอน จดั ทานอนตะแคง ยกราวก้นั เตยี งขึน้ 456

13) ยกถังน้ำเดินไปดานตรงขามตูขางเตียง รื้อผาออกพับทีละชิ้นใหบริเวณสกปรกอยู ดานใน ตลบหัวทา ย ทิง้ ลงในตะกราผา เปอ นทีละช้ิน 14) ปูที่นอนทีละช้ินตามลำดับ ดึงใหเรียบตึง ลางมือใหสะอาด จัดใหผูปว ยนอนในทาท่ี สบาย 15) หมผา หมใหผ ปู วย หรือพับพาดไวหัวเตยี ง 16) เช็ดและทำความสะอาดเตียง ขางเตียง จัดสิ่งอำนวยความสะดวก เชน ตูขางเตียง โตะ ท่คี รอ มเตียงใหใ กลผูป ว ย วางกริ่งหรอื เคร่อื งเรียกไวใ กลตัวผปู วย 17) นำเหยือกน้ำ ถวยน้ำ ไปลางทำความสะอาด แตถาเปนขวดตวงน้ำ ๒๔ ชั่วโมง ไม ตอ งนำไปลาง 18) ลางและทำความสะอาดถังเชด็ เตยี ง ซักทำความสะอาดผาเชด็ เตยี งผึง่ ตากใหแหง 4.3 การทำเตยี งผูปว ยหลงั จากการผาตัด (Anesthetic bed) 4.1.3 อุปกรณเ ครือ่ งใช 1) ผาปูเตียง ปลอกหมอน 2) ถงั นำ้ สำหรบั ทำความสะอาด 3) สบูหรอื ผงซักฟอก 4) ผาขร้ี ้วิ อยา งนอ ย 2 ผืน 4.1.4 วิธกี ารปฏิบัติ 1) ลางมือใหส ะอาดกอนจดั เตรยี มอุปกรณ 2) ถอื ผาและอุปกรณเ ครื่องใชห า งจากเครื่องแตงกายทส่ี วมใส 3) นำผา ท่ีเตรยี มไว เรียงลำดับการใชมาวางบนเกาอที้ ่ีสะอาด 4) จัดบริเวณเตยี งใหม ีท่วี า งพอสมควร 5) ลอ็ คลอเตยี ง 6) ตรวจดทู นี่ อนใหอยใู นสภาพแข็งแรง 7) ตรวจดูความสะอาดของหมอน ความออ นแขง็ การฉีกขาด มขี นาดพอดี 8) ทำเตยี งทีละขา งเพือ่ การประหยดั แรงงาน 9) ปูผาปทู ่นี อนโดยใหจ ดุ ก่งึ กลางของผา วางทบั ลงบนจดุ กึ่งกลางของที่นอน 457

10) คลผี่ าปอู อกไปทางหัวและปลายเตยี ง ตลบผา ปูคร่ึงหนึ่งกลับไปดา นตรงขาม 11) เหนบ็ ชายผา ปูทีน่ อนดา นขางเตียงกอน แลวจึงเหน็บชาผาดานหัวเตยี งแลว ตามดวย ดานปลายเตยี งและทำมุมดา นขางทั้งสองขา ง โดยทำมมุ ดา นหวั เตยี งกอ นเพราะดงึ ผา ไดสะดวกและทำ ดานปลายเตียง กรณีท่ีนอนเบา ผาปแู คบ ผปู วยดิ้น อาจตอ งใชว ธิ ผี กู การทำมมุ ดานขา งเตียง - ดึงผาปู (ผาหมหรือผาคลุมเตียง) ใหตึงและแบมือสอดเขาใตที่นอน ดานขาง และดานหวั เตยี งและปลายเตียง - จับผาปูที่มุม ทำเปนรูปสามเหลี่ยม (ชายธง) ใหชายผาขนานกับที่นอนดานหัว เตยี ง - เหน็บมุมชายธงดานลา งเขาใตท น่ี อน - ใชมือสอดทำมุมชายธงดานบน - เหน็บมุมชายธงดานลาง เก็บชายผาดานขางดึงใหตึง พับเหน็บชายธงดานบน เขาใตเ ตยี งใหเรยี บรอ ย 12) ปูผายางขวางเตียงบริเวณที่ตองการ คลี่ผายางใหอยูตรงกลางที่นอน พับผายางท่ี เหลือไปดา นตรงขา มเหน็บชายผา ยางเขา ใตท นี่ อน 13) ปูผาขวางเตียงใหคลุมปด ผายาง เหน็บชายผาเขาใตที่นอน โดยแบมือสอดผาเขาไป ใหสดุ ชายผา 14) สวมปลอกหมอน โดยสอดมือทง้ั สองขา งเขาไปในปลอกหมอนทตี่ ลบกลับเอาดานใน ออก จบั ตรงมมุ ท้งั สองขางแลว ตลบปลอกหมอนกลบั ไปที่ตวั หมอน ใชม ือขา งหน่งึ จับตรงกลางดานตัว หมอนที่มีปลอกหุมแลว อีกมือหนึ่งดึงปลอกหมอนโดยรอบลงมาคลุมตัวหมอน จับหมุนปลอกหมอน ใหเรียบรอ ยแลววางที่หัวเตยี ง 15) เดนิ ไปหวั เตียงอกี ดา นหน่งึ ปูผาทเี่ หลือ 17) จดั เตียงใหเขา ท่ี พับผาหมไวข างเตียง 458

18) ดูแลความสะอาดของตขู างเตยี ง 4.4 บทสรปุ การทำความสะอาดเตียงผูปวยและสิ่งแวดลอมรอบเตียงเปนสิ่งสำคัญที่พยาบาลตองใสใจ เพอื่ ใหเ กิดความสขุ สบายของผูปว ย เตียงมคี วามพรอ มใชในการรับผูป ว ยใหมและผปู วยทก่ี ลบั จากหอง ผา ตัด 4.5 แบบประเมินทักษะปฏบิ ัติการพยาบาลพน้ื ฐาน แบบประเมินทักษะการทำเตยี งที่มผี ูปวย (Occupied bed) ชอ่ื ...........................................สกลุ .......................................รหัสนกั ศึกษา.............................. คำช้แี จง โปรดทำเคร่ืองหมาย  ลงทีต่ รงกับผลการปฏิบัติ ลำดับ รายการประเมิน ผลการปฏิบตั ิ หมาย เหตุ ปฏิบัติ ไมปฏบิ ัติ (1) (0) ข้นั เตรียมการ 1. ประเมินสภาพผปู ว ย 2. อธิบายใหผปู ว ยเขา ใจ 3. ลางมอื กอ นจดั เตรยี มของใช 4. เตรียมของใช - พับผา ทกุ ผืนถูกตอ ง โดยเรยี งลำดบั ผาเพ่ือสะดวกในการ ใช ไดแก ผา ปูทนี่ อน ผา ยางขวางเตียง ผา ขวางเตยี ง ปลอกหมอน ผาหม - ถงั ใสน ้ำผสมผงซกั ฟอก - ผาทำความสะอาดเตยี ง 2 ผืน 5. ปดพดั ลม ไขเตียงราบ เกบ็ ของใชอ อกจากเตียง วางไวใ ห เหมาะสม 6. ขั้นปฏิบัติ บอกใหผ ปู ว ยทราบ 7. นำผาท่ีเตรียมวางท่ีโตะครอมเตียง เรียงลำดับตามการ หยบิ ใชกอนหลังไดถูกตอง 459

ลำดบั รายการประเมิน ผลการปฏิบัติ หมาย เหตุ ปฏิบัติ ไมปฏบิ ตั ิ (1) (0) 8. บอกผปู วยและเล่ือนหมอนมาไวดานใกลตัวพยาบาล 9. พลิกตัวผปู ว ย โดยจัดทาใหถ ูกตอง เชน แขนขางท่ีใกลต ัว พยาบาลเหยียดออก แขนดานตรงขามงอวางบนหนาอก ขาดา นตรงกันขามวางดา นบน จับไหล สะโพกพลกิ เขา หา ตวั พยาบาลเลอ่ื นเหลก็ ก้นั เตยี งขึน้ ในรายทผ่ี ูป วยไมร สู กึ ตัว 10. เดินออมไปดานตรงขา ม มวนผา ปทู ่นี อนชดิ ลำตวั ผปู ว ย ทำความสะอาดเตียงและท่ีนอน 11. วางผา ปทู น่ี อนชิดหลงั ผูป ว ย โดยวางรอยพับกลางผาปูให ตรงเสน กลางเตยี งเหนบ็ ทางดานหวั เตียงทำมมุ แลวเหนบ็ ปลายเตยี งทำมุม 12. ปูผายางและผา ขวางเตียงตรงก่งึ กลางท่นี อน เหนบ็ ให เรยี บรอ ย 13. พลกิ ตัวผูปว ยกลบั มายงั ดานท่ีปผู า แลว 14. ทำอีกดานหนึ่ง โดยรอื้ ผาเกาออกใหห มด 15. ทำความสะอาดเตยี งและที่นอน 16. ปผู าใหตึง เหน็บริมและทำมุมใหเ รยี บรอ ย 17. ดึงผายาง ผาขวางเตียงท่อี ยูใ กลหลังผูปว ยเหนบ็ ชายให เรยี บรอย 18. ใสป ลอกหมอนใหผูปวยหนนุ หมอน จดั ทา ผปู ว ย 19. หมผา ใหผปู ว ย อยา หม ดา นปลายเทา ผปู ว ยตงึ เกินไป 20. ทำความสะอาดตูขา งเตยี ง และสิ่งแวดลอม 21. เกบ็ อุปกรณต าง ๆ ใหเรียบรอย 22. ลางมือใหสะอาด รวมคะแนน (22 คะแนน) 460

4.6 เอกสารอางองิ ณัฐสุรางค บุญจันทร และอรุณรัตน เทพนา. (2559). ทักษะพื้นฐานทางการพยาบาล. กรุงเทพฯ: หจก. เอน็ พีเพรส. สัมพันธ สันทนาคณิต, สุมาลี โพธิ์ทอง และสุภวรรณ วงศธีรทรัพย. (2558). ปฏิบัติการพยาบาล พนื้ ฐาน II. กรงุ เทพฯ: บริษัท บพิธการพมิ พ จำกัด. สุปราณี เสนาดิสัยและวรรณภา ประไพพานิช. (2558). การพยาบาลพื้นฐาน. กรุงเทพฯ : บริษัท จุด ทอง จำกัด สุภวรรณ วงศธีรทรัพย สุมาลี โพธิ์ทอง, และสัมพันธ สันทนาคณิต. (2558). ปฏิบัติการพยาบาล พน้ื ฐาน I.กรงุ เทพฯ: บริษทั บพิธการพมิ พ จำกดั . อัจฉรา พุมดวง. (2559). การพยาบาลพื้นฐาน : ปฏิบัติการพยาบาล. กรุงเทพฯ: โรงพิมพแหง จฬุ าลงกรณ มหาวิทยาลัย. อภิญญา เพียรพิจารณ (2556). คูมือปฏิบัติการพยาบาลเลม 1. ฉบับปรับปรุงครั้งที่ 1, กรุงเทพฯ : บริษทั ธนาเพรส จำกดั . อภิญญา เพียรพิจารณ (2558). คูมือปฏิบัติการพยาบาลเลม 2. ฉบับปรับปรุงครั้งที่ 1, กรุงเทพฯ : บรษิ ัท จรลั สนทิ วงศก ารพมิ พ จำกัด. Nettina SM. (2 0 1 4 ) . Manual of Nursing Practice. Philadelphia: Williams &Wilkins Lippincott. Patricia A. Potter. (2 0 1 3 ) . Fundamentals of Nursing 8 th ed. St. Louis, Mo : Mosby Elsevier. Taylor ll. (2015). Fundamental of Nursing .8th ed. Philadelphia: Walters Kluwer. 461

แผนบรหิ ารการสอนประจำบทท่ี 5 วธิ ปี ฎบิ ัติการพยาบาลพืน้ ฐานในการจดั ทาและเคล่ือนยายผูปวย หัวขอ เนอ้ื หาประจำบท 1. วธิ กี ารจัดทา นอนผปู ว ย 2. วธิ กี ารเคล่อื นยา ยผูป วย จำนวนชั่วโมงทส่ี อน: ภาคทดลอง 2 ชว่ั โมง วัตถุประสงคเ ชงิ พฤติกรรม 1. ปฏบิ ัติการจัดทา นอนผปู วยเพ่ือปอ งกันภาวะแทรกซอนในสถานการณจำลองไดถกู ตอง 2. ปฏบิ ตั ิการเคล่อื นยา ยผูปวยในสถานการณจำลองไดอ ยางปลอดภัย วิธีสอนและกิจกรรมการเรียนการสอน 1. วธิ ีสอน 1.1 สอนสาธติ และสาธิตยอนกลับ 2. กจิ กรรมการเรยี นการสอน 2.1 สอนสาธิตจัดทานอนผูปวยเพื่อปองกันภาวะแทรกซอนและวิธีการเคลื่อนยายผูปวย อยางปลอดภัยในสถานการณจ ำลองเสมอื นจรงิ 2.2 ผเู รยี นฝกปฏบิ ตั ิและสาธติ ยอนกลับ 2.3 สะทอนคดิ การฝก ปฏิบัติและสรปุ ผลการเรียนรู สอ่ื การเรยี นการสอน 1. เอกสารประกอบการสอน 2. วัสดุ อุปกรณท างการแพทยในหอ งปฏบิ ตั กิ าร การวดั ผลและประเมนิ ผล 1. ประเมนิ ผลการสาธิตยอ นกลับ ตามแบบประเมนิ ทักษะ 2. การสอบทักษะปฏบิ ัติแบบ Objective Structured Clinical Examination : OSCE 462

บทท่ี 5 วิธปี ฎิบัตกิ ารพยาบาลพนื้ ฐานในการจดั ทาและเคลือ่ นยายผปู วย การจดั ทา ผูปว ยเพ่ือชว ยปองกันภาวะแทรกซอน เชน การเกิดแผลกดทบั ปลายเทาตก มี วธิ กี ารจดั ทา ที่เหมาะสมได นอกจากน้ใี นกรณที ผี่ ูปว ยไมสามารถเคล่ือนไหวรางกายได พยาบาลมี ความตองใหก ารชว ยเหลอื เคล่ือนไหวรา งกาย ดงั รายละเอียด ตอ ไปนี้ 5.1 วธิ ีการจัดทา นอนผูป ว ย 5.1.1 วิธีการจัดทา นอนหงาย (protective dorsal or supine position) 1) ใชหมอนเล็ก ๆ รองรับบริเวณสวนโคงเอว ไมใหหลังโคงงอ และลดความเจ็บปวด ปองกนั การการงอและการเหยยี ดออกของกระดูกสันหลงั สว นเอวมากเกนิ ไป 2) ใชหมอนเล็ก ๆ รองไวใตขอพับเขา และขอเทา ยกสนเทาใหสูงลอยจากพื้นเพื่อ ปองกันการกดทับกับท่ีนอน 3) ใชหมอนหรือผาหมหรือหมอนทรายหนุนดันฝาเทาใหปลายเทาตั้งตรง ขอเทาอยูใน ลักษณะ เหมอื นทา ยนื เพอ่ื ปอ งกันปลายเทา ตก (foot drop) 4) วางหมอนหรือผาหมที่มวนกลมขนานกับตนขาทั้ง 2 ขางของผูปวย จัดใหอยูในทา ปกติ ไมแ บะออกดา นนอก จะชวยปองกันขอ ตะโพกหมุนออก (external rotation) 5.1.2 วิธีการจัดทานอนตะแคง (protective side-lying or lateral position) 1) จับขาผูปวยไขวกัน หรืองอขาชันเขาดานตรงขามกับทิศทางที่ตองการตองแคง แลว ชว ยผูป ว ยตะแคงไปดา นทตี่ อ งการ 2) หนนุ หมอนใตศรี ษะจนถงึ คอและหัวไหล 3) วางหมอนที่ลำตัวดา นหนา รองรับแขนบนไว จัดใหแ ขนงอเลก็ นอย 4) แขนขางทอ่ี ยดู านลา งใหง อวางขางศรี ษะ 5) วางหมอนรองรับขาทอี่ ยดู านบน จัดใหเ ขางอเล็กนอย 5.1.3 วธิ ีการจัดทา นอนควำ่ (protective prone position) 1) จับขาผูปวยไขวกัน หรืองอขาชันเขาดานตรงขามกับทิศทางที่ตองการตองแคง แลว ชวยผูปวยตะแคงไปดา นท่ีตอ งการ 2) คอ ยๆ ชว ยผูปวยควำ่ ตะแคงศรี ษะไปดานใดดานหน่ึง 3) หนนุ หมอนนมุ ๆ ใตศ รี ษะ ใบหนา บริเวณทอ งนอ ย และปลายขา เพอ่ื ปองกันแรงกด 463

4) จดั แขนทง้ั 2 ขา งใหง อขน้ึ ขางศีรษะ 5.1.4 วิธีการจัดกงึ่ ทา น่งั บนเตียง (Fowler’s position) 1) เลื่อนตัวผปู ว ยไปดานหวั เตียง 2) ไขเตียงฝงปลายเทา ใหท ำมมุ 15 องศา เพ่ือปองกนั การเลอ่ื นไหลของผูป วย 3) ไขเตยี งฝงศีรษะ โดยมีการจัดทาศีรษะสูง 3 ลักษณะ ดังน้ี (1) High Fowler’s position จดั ทา ใหห วั เตยี งสงู ทำมุม 60-90 º กับพ้นื เตยี ง (2) Fowler’s position จัดทาใหหัวเตยี งสูงทำมมุ 45 – 60 º กบั พ้นื เตียง (3) Semi Fowler’s position จดั ทา ใหหวั เตยี งสงู ทำมุม 30-45 º กบั พ้นื เตยี ง 5.1.5 วธิ ีการจัดทา นอนศีรษะต่ำปลายเทา สูง (Trendelenburg position) 1) จดั ใหผ ูปว ยอยูในทานอนหงายราบ 2) ไขเตียงยกปลายเตียงใหปลายเทาสงู 45 องศา 5.2 วธิ ีการเคลอื่ นยายผปู ว ย 5.2.1 วธิ กี ารพลิกตัวตะแคงตัว 1) อธิบายใหผูปว ยทราบ เพื่อคลายความวติ กกังวล เพื่อความรวมมือและสงเสริมความ เปนบุคคล 2) จบั แขนผูป ว ยพาดบนหนาอกหรือใหผ ปู ว ยกอดออก เพ่อื ความปลอดภัยขณะพลิกตัว 3) ใชผารองยกเพื่อยกเลื่อนตัวผูปวยใหอยูขอบเตียงดานตรงกันขามกับดานที่พลิกตัว เพ่ือเพิ่มพน้ื ท่ใี นการพลกิ ตัว 4) ใชผารองยกพลิกตะแคงตวั ผปู ว ยไปดานท่ีตองการ 5) จัดทาผูปวยใหสุขสบาย วางขาบนหมอนในทางอเขาเล็กนอย ใชหมอนรองรับขา ดา นบนและหลงั 6) ยกขางเตยี งขนึ้ แลว เดนิ กลบั ไปดานท่ีจะตะแคงตัว เพ่อื ปองกนั ผปู ว ยพลิกตกเตียง 5.2.2 การเคลื่อนยายผูป วยในทา นอนไปทางหวั เตียง 1) แจงผูปวยถึงวัตถุประสงคและขั้นตอน เพื่อคลายความวิตกกังวล เพื่อความรวมมือ และสง เสรมิ ความเปนบคุ คล (Autonomy) 2) ไขหวั เตียงในแนวราบ เพอ่ื ลดแรงตานจากแรงโนมถว ง เลอ่ื นหมอนจากศรี ษะ 3) จับผารองยกใหช ดิ ตวั ผปู วยมากท่ีสุด 4) บอกผปู วยใหช นั เขา 464

5) สงสัญญาณใหผูปวยดันตัวขึ้น โดยพยาบาลออกแรงยกพรอมกัน เพื่อผอนแรงของ พยาบาลหรือผูช วยเหลือ 6) ในกรณที ่มี ีบารโหนและผูปวยพอมีแรงใหจับบารโหนยกตัวขน้ึ ขณะเดียวกันใหผูปวย ออกแรงดนั ตัวขึน้ 5.2.3 การเคลื่อนยา ยผูปวยโดยใชก ระดานสำหรับเคลื่อนยายผูปวย (transfer board/ pad-slide) 1) อธิบายใหผูปวยทราบ เพื่อคลายความวิตกกังวล ความรวมมือและสงเสริมความเปน บุคคล (Autonomy) 2) พยาบาลคนที่ 1 ยืนอยูดานศีรษะของผูปวยใชแขนขางหนึ่งวางไวที่คอใตไหลของ ผปู ว ยโดยใหส วนคอของผปู วยอยูบนแขนของพยาบาลและแขนอีกขางหนึ่งรองอยใู ตหลังบริเวณเหนือ เอว หรือใชผา รองยก 3) พยาบาลคนที่ 2 รองแขนขางหนึ่งเขา ใตเอวใหชิดกับแขนพยาบาลคนที่ 1 และแขน อกี ดา นหน่งึ รองเขาใตโ คนขาหรือสะโพกของผูปวยหรอื ใชผ ารองยก 4) พยาบาลคนที่ 3 สอดแขนขางหนึ่งเขาใตสะโพกใหชิดกับแขนของพยาบาลคนที่ 2 และแขนอีกขางหน่ึงสอดรองเขา ใตขอเทาของผูป วยหรือใชผ ารองยก 5) ใหส ัญญาณยกตวั ผูปว ยขึ้น พรอ มๆ กับอมุ ผูปว ยใหช ดิ ตัวพยาบาลมากท่สี ดุ หรือยกผา รองยก ขา มกระดานสำหรับเคลอ่ื นยายผูปวย (transfer board/ pad-slide) ไปยงั เปลนอน 6) จดั ทา ใหผ ูปวยสบาย ผอนคลาย เล่อื นตัวผูป วยใหอ ยกู ลางเตยี ง 7) คลุมผาใหผปู ว ยระดับหนาอก 5.2.4 การพยุงผูปวยเดนิ 1) การพยุงผปู วยเดินโดยผชู วยเหลอื 1 คน สามารถปฏิบัติดงั น้ี (1) อธิบายใหผูปวยทราบเพ่ือคลายความวติ กกงั วล ความรวมมอื และสงเสริมความ เปน บุคคล (Autonomy) และพยุงผปู วยลงจากเตยี ง (2) พยาบาลยืนขา งซายหรือขางที่ออนแรงของผูป ว ย หันหนา ไปทศิ เดียวกนั เพื่อ ประคองผปู วย (3) ใชมือขวาจบั เข็มขัดที่รัดเอวผปู วย เพื่อใหผปู ว ยใชแ ขนไดอยา งอิสระ อีกมืออาจ ประคองปลายตน แขนผปู วยหรอื ประคองดานหลงั เพ่ือความมน่ั คง 465

(4) พยุงเดนิ โดยกา วเทา ขา งเดียวกับผปู วยเดินไปพรอมกัน ถาผูปวยหนามืดเปนลม พยาบาลเล่อื นมือทพ่ี ยงุ ตน แขนผูปว ยไปขา งหนา สอดแขนทงั้ สองขา งใตร ักแร รบั น้ำหนักตวั ผปู ว ยไว พรอ มกบั ใชส ะโพกยนั สะโพกของผปู วยและคอ ยๆ พยุงผูป วยลงนัง่ กบั พนื้ 2) การพยงุ ผูปวยเดินโดยผชู ว ยเหลอื 2 คน มวี ธิ กี ารปฏิบตั ิดงั น้ี (1) อธิบายผูปวยถึงวัตถุประสงคและการปฏิบัติ เพื่อคลายความวิตกกังวล ความ รว มมือและสง เสรมิ ความเปนบคุ คล (Autonomy) (2) พยาบาลทั้ง 2 คน ยืนคนละขางของผูปวยและหันหนาไปทิศทางเดียวกัน พยาบาลแตล ะคนใชม อื พยุงใตรกั แกผูปว ยหรอื จบั เขม็ ขดั อีกมอื หน่ึงจับประคองตนแขนผปู ว ยไว (3) เดนิ กา วเทาขา งเดยี วกนั เดนิ ไป พรอ มๆ กนั (4) ถาผูปวยเวียนศีรษะ หนามืด พยาบาลทั้ง 2 คน จะเลื่อนมือขางที่พยุงตัวไป ขางหนาใชแขนสอดอยูใตรักแร รับน้ำหนักตัวผูปวยไว พรอมกับใชสะโพกยันสะโพกผูปวยไว แลว คอ ยๆ พยุงตวั ผูปว ยไปนงั่ เกาอี้ 5.3 บทสรุป การจัดทา การเคลื่อนยายเปนบทบาททีส่ ำคัญอยา งหนึ่งของพยาบาล เนื่องจากสามารถชวย ปองกันภาวะแทรกซอ น จำเปนตอ งปฏิบัติใหเปนประจำอยางตอเนอ่ื งจะชวยปองกนั ภาวะแรกซอนได 466

5.4 แบบประเมนิ ทกั ษะปฏบิ ตั กิ ารพยาบาลพืน้ ฐาน แบบประเมนิ ทักษะการจดั ทาและเคลือ่ นยาย (Transferring) ชอ่ื ........................................สกุล.............................................รหสั นกั ศึกษา................................. คำชี้แจง โปรดทำเครื่องหมาย  ลงในชอ งที่ตรงกับผลการปฏิบตั ิ ผลการปฏิบัติ หมาย ลำดบั รายการประเมนิ เหตุ ปฏิบัติ ไมป ฏิบตั ิ ทา นอนหงายราบ ( protective supine position) (1) (0) 1. บอกใหผ ปู วยทราบ 2. จดั ทาใหผปู วยนอนหงายราบ หนุนหมอนรองรบั ศรี ษะ 3. จดั ขาท้ังสองขางของผูปวยเหยยี ดตรง วางราบกับพนื้ 4. จดั แขนวางขางลำตวั หรอื วางบนหนา ทอง 5. ใชหมอนนุมๆ วางรองใหสน เทา ลอยเหนอื ท่ีนอนเลก็ นอย และใชหมอนทราย หรือ foot board หนุนกนั้ ปลายเทา (ในกรณผี ปู วยไมร สู ึกตวั ) รวมคะแนน (4 คะแนน) ทานอนควำ่ (protective prone position) 1. บอกใหผ ปู ว ยทราบ 2. จัดใหผปู ว ยนอนคว่ำ ตะแคงศีรษะไปดานใดดานหนึง่ 3. หนนุ หมอนนมุ ๆ ใตศ ีรษะ ใบหนา บรเิ วณทองนอย และ ปลายขา เพื่อปอ งกนั แรงกด 4. จดั แขนทัง้ 2 ขางใหง อขน้ึ ขา งศรี ษะ รวมคะแนน (4 คะแนน) ทานอนตะแคง (protective lateral position) 1. บอกใหผูป ว ยทราบ 2. จัดใหผปู ว ยนอนตะแคง 3. หนนุ หมอนใตศรี ษะจนถงึ คอและหัวไหล 4. วางหมอนทลี่ ำตวั ดา นหนา รองรับแขนบนไว จัดใหแขนงอ เลก็ นอ ย 467

ลำดบั รายการประเมิน ผลการปฏิบตั ิ หมาย เหตุ ปฏิบตั ิ ไมป ฏบิ ัติ (1) (0) 5. แขนขา งท่ีอยูด านลางใหง อวางขางศีรษะ 6. วางหมอนรองรับขาท่ีอยูด านบน จดั ใหเ ขา งอเลก็ นอย รวมคะแนน (6 คะแนน) การจดั ทานอนศีรษะสงู 1 เลอื่ นตวั ผูปวยไปดานหัวเตยี ง 2 ไขเตยี งฝง ปลายเทาใหทำมุม 15 องศา เพ่ือปองกันการ เลื่อนไหลของผปู วย ไขเตียงฝง ศรี ษะ โดยมกี ารจัดทา ศรี ษะสูง 3 ลกั ษณะ ดังน้ี 3 - High Fowler’s position จัดทาใหห วั เตียงสูงทำ มมุ 60-90 º กับพนื้ เตียง - Fowler’s position จัดทาใหห ัวเตยี งสูงทำมุม 45 – 60 º กับพ้นื เตียง - Semi Fowler’s position จดั ทา ใหหัวเตียงสูง ทำมุม 30-45 º กับพื้นเตยี ง รวมคะแนน (3 คะแนน) การเคลือ่ นยายผปู วยโดยใชกระดานสำหรบั เคลือ่ นยายผูปวย (transfer board/ pad-slide) 1 อธิบายใหผปู วยทราบ เพ่ือคลายความวิตกกังวล ความ รว มมอื และสงเสรมิ ความเปนบคุ คล (Autonomy) 2 - พยาบาลคนที่ 1 ยืนอยดู า นศรี ษะของผปู วย จับผารอง ยกทใ่ี ตคอใตข องผูปวยโดยและแขนอีกขางหน่งึ อยูใตหลงั บริเวณเหนอื เอว - พยาบาลคนท่ี 2 ยืนดา นลำตัวของผูป ว ยจบั ผารองยกใต เอวใหแขนชิดกับแขนพยาบาลคนท่ี 1 และแขนอีกดา น หน่งึ จบั ผา รองยกบรเิ วณใตโ คนขาหรือสะโพกของผปู ว ย - พยาบาลคนท่ี 3 ยนื ตรงขา มและปฏิบตั เิ ชน เดยี วกบั พยาบาลคนที่ 1 - พยาบาลคนท่ี 4 ยนื ตรงขา มและปฏบิ ตั ิเชน เดียวกับ พยาบาลคนที่ 2 468

ลำดบั รายการประเมิน ผลการปฏบิ ตั ิ หมาย เหตุ ปฏบิ ัติ ไมป ฏบิ ตั ิ (1) (0) 3 ใหสญั ญาณยกตัวผูปว ยขนึ้ พรอมๆ กบั อมุ ผูป ว ยใหชดิ ตัว พยาบาลมากที่สุดหรือยกผา รองยก ขามกระดานสำหรบั เคล่อื นยายผูป ว ย (transfer board/ pad-slide) ไปยงั เปลนอน 4 จดั ทาใหผ ปู วยสบาย ผอนคลาย เลอ่ื นตัวผูปวยใหอยกู ลาง เตยี ง รวมคะแนน (4 คะแนน) 5.5 เอกสารอางองิ ณัฐสุรางค บุญจันทร และอรุณรัตน เทพนา. (2559). ทักษะพื้นฐานทางการพยาบาล. กรุงเทพฯ: หจก. เอ็นพีเพรส. สัมพันธ สันทนาคณิต, สุมาลี โพธิ์ทอง และสุภวรรณ วงศธีรทรัพย. (2558). ปฏิบัติการพยาบาล พนื้ ฐาน II. กรุงเทพฯ: บริษทั บพิธการพิมพ จำกัด. สุปราณี เสนาดิสัยและวรรณภา ประไพพานิช. (2558). การพยาบาลพื้นฐาน. กรุงเทพฯ : บริษัท จุด ทอง จำกดั สุภวรรณ วงศธีรทรัพย สุมาลี โพธิ์ทอง, และสัมพันธ สันทนาคณิต. (2558). ปฏิบัติการพยาบาล พืน้ ฐาน I.กรุงเทพฯ: บรษิ ทั บพธิ การพิมพ จำกดั . อัจฉรา พุมดวง. (2559). การพยาบาลพื้นฐาน : ปฏิบัติการพยาบาล. กรุงเทพฯ: โรงพิมพแหง จฬุ าลงกรณ มหาวิทยาลยั . อภิญญา เพียรพิจารณ (2556). คูมือปฏิบัติการพยาบาลเลม 1. ฉบับปรับปรุงครั้งที่ 1, กรุงเทพฯ : บรษิ ทั ธนาเพรส จำกดั . อภิญญา เพียรพิจารณ (2558). คูมือปฏิบัติการพยาบาลเลม 2. ฉบับปรับปรุงครั้งที่ 1, กรุงเทพฯ : บรษิ ทั จรัลสนิทวงศการพิมพ จำกดั . Nettina SM. (2 0 1 4 ) . Manual of Nursing Practice. Philadelphia: Williams &Wilkins Lippincott. 469

Patricia A. Potter. (2 0 1 3 ) . Fundamentals of Nursing 8 th ed. St. Louis, Mo : Mosby Elsevier. Taylor ll. (2015). Fundamental of Nursing .8th ed. Philadelphia: Walters Kluwer. 470

แผนบริหารการสอนประจำบทท่ี 6 วิธปี ฎบิ ัตกิ ารพยาบาลพน้ื ฐาน ในการบริหารยาทางปาก ทางตาและทางหู หัวขอ เนื้อหาประจำบท 1. วธิ ีการบรหิ ารยาทางปาก 2. วิธีการบริหารยาทางตา 3. วธิ กี ารบริหารยาทางหู จำนวนชั่วโมงทส่ี อน: ภาคทดลอง 2 ชั่วโมง วตั ถุประสงคเชิงพฤติกรรม 1. ปฏิบตั บิ ริหารยาทางปาก ทางผิวหนังและเยอื่ บุตามโจทยส ถานการณจ ำลองไดถ ูกตอง วิธีสอนและกิจกรรมการเรยี นการสอน 1. วธิ ีสอน 1.1 สอนสาธิตและสาธติ ยอนกลบั 2. กิจกรรมการเรยี นการสอน 2.1 สอนสาธติ บรหิ ารยาทางปาก ทางผวิ หนงั และเยื่อบุ ตามโจทยส ถานการณจ ำลอง 2.2 ผูเ รยี นฝกปฏิบตั แิ ละสาธิตยอ นกลบั 2.3 สะทอนคิดการฝกปฏบิ ตั แิ ละสรปุ ผลการเรยี นรู 2.4 ผเู รยี นยืมวัสุด อุปกรณไ ปฝก ปฏิบตั ิตอ นอกเวลาเพือ่ ใหเกิดทักษะ สื่อการเรียนการสอน 1. เอกสารประกอบการสอน 2. ยาจำลอง วสั ดุ อปุ กรณทางการแพทยในหอ งปฏิบัติการ 3. โจทยส ถานการณ และใบบนั ทึกการบริหารยา (medication administration record) 4. VDO สอื่ การสอนใน YouTube channel: nursing practice การวัดผลและประเมนิ ผล 1. ประเมนิ ผลการสาธติ ยอ นกลับ ตามแบบประเมินทกั ษะ 2. การสอบทกั ษะปฏบิ ัติแบบ Objective Structured Clinical Examination : OSCE 471

บทที่ 6 วิธีปฎิบัตกิ ารพยาบาลพนื้ ฐาน ในการบริหารยาทางปาก ทางตาและทางหู การบริหารยาทางปาก ทางผิวหนังและเยื่อบุเปนการใหยาโดยการรับประทานผานระบบ ทางเดินอาหาร ออกฤทธิ์มีผลตามระบบหรือเฉพาะที่ สำหรับการบริหารยาทางผิวหนังและเยื่อบุที่ใช บอย ไดแก การใหย าทางหู ทางตา รายละเอียด ดงั ตอ ไปนี้ 6.1 วิธีการบริหารยาทางปาก 6.1.1 อปุ กรณเครื่องใช 1) คำสง่ั การรักษาและใบบนั ทึกการบริหารยา (Medication Administration Record, MAR) 2) ถว ยยาเม็ด ถวยยาน้ำ ถาดใสถว ยยา 3) ยา 4) น้ำและยาบางชนิด อาจใชหลอดดูด หลอดหยดยา ชอนตวง 6.1.2 วธิ ปี ฏิบัติ 1) ตรวจสอบใบบันทกึ การใหยาของผปู ว ยกับหรือคำส่ังการรักษา 2) ลา งมอื ใหส ะอาดเพอ่ื ลดการปนเปอ น 3) เตรียมถว ยยาที่จะใช 4) หยบิ ยาทีต่ รงกับใบบันทึกการใหยา (MAR) โดยมีวิธีในการหยบิ ยาดงั น้ี - จัดยาใสถวยยาตามขนาดที่ตองการ โดยอานฉลากยาอยางนอย 3 ครั้ง คือ กอน หยิบยา กอนเทยา และกอ นเกบ็ ยาเขา ท่เี ดิม - การจดั ยาเม็ด เทเมด็ ยาใสฝาขวดตามจำนวนท่ตี องการ กอนเทลงถว ยยา - ยาน้ำ เขยาขวดยา จนยาที่ตกตะกอนละลายกลายเปนเนื้อเดียวกัน หันฉลากไว ดานบนหรือฉลากอยูในอุงมือ อีกมือหนึ่งถือถวยยาสูงระดับสายตา ใชนิ้วหัวแมมือกะขนาดของยาท่ี ตองการขา งถว ยยา - ยาผง เทลงถวยยา เติมนำ้ สะอาดคนดวยชอ นใหยาละลายเขา กนั 472

- ยาหยด ถา ขวดยาไมม ีท่ีสำหรับหยดยา ใหใ ชหลอดหยด (medicine dropper) 5) วางถว ยยาลงในถาด 6) ตรวจสอบความถูกตองดวยพยาบาลผูรับผิดชอบอีกคนหนึ่ง เพื่อปองกันความ ผดิ พลาด 7) ยกถาดยาไปทเี่ ตยี งผูปวย ถา ยาจำนวนมากใหใ ชร ถเข็นหรอื รถจัดยา 8) ตรวจสอบชื่อผูปวยใหตรงกับใบบันทึกการใหยา โดยการถามใหผูปวยเปนผูบอกช่ือ และนามสกุลของตนเองและเปรยี บเทยี บชือ่ ในใบ MAR เทียบกับปา ยขอมือ 9) สง ยาใหผ ปู ว ยรบั ประทานยาตอหนา พรอ มทัง้ จัดหาน้ำใหผูปวยดว ย ใหผปู วยกลืนยา น้ำหรือยาเม็ดพรอมกับน้ำ ขณะที่ศีรษะและคออยูในลักษณะตั้งตรงหรือกมคอลงเล็กนอ ย จะปองกัน การสำลักไดดีกวาการแหงนคอขึ้น รอจนผูปวยกลืนยาหรือดื่มนำ้ ตามจนหมด ยกเวนยาบางชนิดที่ไม ตอ งดื่มนำ้ ตาม เชน ยาแกไอ หรอื ยาทีต่ อ งการใหละลายในปาก 10) บันทกึ การใหยาลงใบบันทกึ การใหยา (MAR) และใบบนั ทึกการพยาบาล เร่ืองขนาด ของยา เวลาใหย า อาการผิดปกติ (ถามี) 11) เกบ็ ใบบันทกึ การใหย าเขา ที่ 12) ลางถว ยยาใหส ะอาด เชด็ ใหแ หงเกบ็ เขาท่ี 13) ประเมนิ ผลผปู ว ยภายหลังการใหยาแลว 30 นาทีเพื่อปองกันอาการขางเคียงจากยา 6.2 วธิ ีการบริหารยาทางตา (Instilling eye medication) 6.2.1 อปุ กรณเคร่อื งใช 1) ใบแผนการรักษาและใบ MAR 2) ยา พรอมหลอดหยดปลอดเชื้อ 3) อบั ใสส ำลปี ลอดเชื้อพรอมปากคีบปลอดเช้ือ 4) นำ้ ยาปลอดเชื้อสำหรบั เช็ดตา อาจเปนนำ้ ตมสกุ หรือน้ำเกลือนอรม ลั (0.9 N.S.S) 5) ผาปดตาปลอดเช้อื 6) ปลาสเตอร 7) ชามรูปไต 8) ถาดใสย าและเครอื่ งใช 473

6.2.2 วิธปี ฏบิ ัติ 1) ตรวจสอบใบบันทึกการใหยาใหตรงกับแผนการรักษา ชื่อยา ขนาดยา ตาขางที่จะ หยอด 2) ตรวจสอบยาใหตรงกบั ใบ MAR และตรวจสอบยายงั ไมห มดอายุ โดยพยาบาล 2 คน 3) นำเคร่อื งใชใ สถ าดไปทีเ่ ตียงผูปว ย บอกผูป ว ยใหทราบ 4) จัดใหผูปวยนอนในทาที่สบาย ในทานอนหงายศีรษะเหยียดตรงหรือนั่งบนเกาอ้ี แหงนศีรษะไปทางดานหลงั 5) ถาผปู วยปดตาไว ลอกปลาสเตอรออก แตยงั ไมต องเอาผา ปดตาออก 6) ลางมอื ใหส ะอาด 7) หยบิ ผาปด ตาออก ทง้ิ ในชามรูปไต 8) เช็ดตาผูปวยใหสะอาดดวยสำลี และน้ำยาเช็ดตาปลอดเชื้อหรือน้ำเกลือนอรม ัล โดย เช็ดจากหัวตาไปหางตา ไมเช็ดยอ นไปมา ถา ยงั ไมส ะอาดใหใชสำลชี บุ นำ้ เกลอื นอรมลั ใหมอ ีก 1 กอน เพ่ือเชด็ ใหมอ กี คร้งั แลวทิ้งสำลีที่ใชแลว ลงในชามรปู ไต 9) หยิบสำลแี หง ใสอ ุง มอื ตรวจดูช่อื ยาอีกครง้ั หน่ึง ดขู นาดยา และตาขา งที่จะหยอด 10) ดูดยาจากขวดเขาหลอดหยดตา ถาขวดยาไมม ีที่หยด 11) บอกใหผ ูป ว ยลมื ตา เหลอื บตามองขน้ึ ขางบน 12) วางสำลีแหงใตหนังตาลางใชน วิ้ ช้กี ดทับสำลี ดงึ หนังตาลา งลง 13) กรณียาหยอด ใหหยอดยาลงบนเยื่อบุเปลือกตาลางดานหางตา 1 หยด ใหปลาย หลอดหยดหา งจากตา 1-2 ซม. หรอื ¾ น้วิ ใหผ ปู ว ยกลอกตาไปมาและหลับตา ใชส ำลีเชด็ นำ้ ยาท่ีไหล ออกทางดานหางตา ทิ้งสำลีลงในชามรูปไต หยิบสำลีกอนใหมก ดที่หัวตา 30 วินาที เพื่อปองกันน้ำยา ไหลลงทอน้ำตา 14) กรณียาปาย ใหปายยาบนเยื่อบุเปลือกตาลาง จากหัวตาไปหางตา ใหปลายหลอด ยาหางจากตาประมาณ 1 – 2 เซนติเมตร หรือ ¾ นิ้ว จากนั้นใหผูปวยหลับตา ดึงหนังตาบนลงมา คลุมหนงั ตาลา ง ใชสำลีคลงึ ตาเบา ๆ เพอื่ ใหยากระจายตวั 15) กรณีทีม่ กี ารใหยาทางตาต้ังแต 2 ชนดิ ขึ้นไป ใหใ ชย าแตล ะชนิดหางหันอยางนอย 5 -10 นาที เพอ่ื ใหย าสามารถออกฤทธิ์ไดเตม็ ท่ี การเรยี งลำดบั การใชยา ดงั น้ี 1) ยาหยอดชนิดใส 2) ยา ทแี่ ขวนตะกอน เปนนำขนุ 3) ยาปายชนิดใส 4) ยาปา ยครมี เหนียว 474

16) กรณีที่เปนยาน้ำใสเชนเดียวกันใหเลือกหยอดยาที่คา pH ต่ำกอน เนื่องจากยาท่ี กรดกรดดูดซมี ไดดกี วา ยาท่เี ปน ดา ง 17) ปด ฝาขวดยา และตรวจดูช่ือยาอีกครัง้ หนง่ึ 18) ถาตองปดตา ใชผาปดตาปลอดเชื้อ (eye pad) ปดใหเรียบรอย และยึดติดดวย ปลาสเตอร 19) เกบ็ ยาเขา ท่ี ทำความสะอาดเครือ่ งใชและลา งมอื 20) บนั ทึกการใหยาลงในใบ MAR 6.3 วิธีการบรหิ ารยาทางหู (Instilling ear medication) 6.3.1 อปุ กรณเ คร่อื งใช 1) แผนการรักษาของแพทยและใบบันทกึ การใหยา 2) ยาหยอดหูพรอมหลอดหยอด 3) สำลแี ละสำลพี ันปลายไม 4) ถาดใสอุปกรณ 6.3.2 วธิ ีปฏบิ ตั ิ 1) ตรวจสอบใบ MAR ใหตรงกบั แผนการรกั ษาของแพทย ตรวจสอบยายังไมห มดอายุ 2) บอกใหผ ปู วยทราบ 3) จดั ทาผปู ว ยตะแคงดานตรงกันขา มกบั หูขางท่จี ะหยอด 4) ลางมอื ใหสะอาด 5) ตรวจดใู นชองหูวา มหี นอง เลอื ด หรือไม ถามีใชส ำลพี ันปลายไมเ ชด็ ใหส ะอาด 6) ดึงใบหูใหนิ้วหัวแมมืออยูดา นหนา นิ้วชี้และนิ้วกลางอยูดานหลัง ในผูใหญดึงไปขางหลัง และข้นึ ขา งบน สว นในเด็กดึงไปขางหลงั และลงขา งลา ง เพื่อใหชองหูตรง 7) หยอดยาลงในหู ใหหลอดหยดหางจากชอ งหู 1 ซม. 8) กดบริเวณติ่งหนาหู (tragus) เพื่อเพิ่มแรงกดดันใหยาไหลไปลึกๆ ใชสำลีปดชองหูดาน นอกไว ระวังอยา ใหส ำลีดูดซับ นำ้ ยา 9) ใหผ ูปว ยนอนทา เดมิ ตออีก 5-10 นาที 10) เกบ็ ยาเขา ที่ และทำความสะอาดเครื่องใช 11) บันทกึ การใชย าลงในใบบนั ทกึ การใหยาและใบบันทกึ การพยาบาล 475

6.4 บทสรุป การบริหารยาทางปาก การหยอดตา การหยอดหู เปนหัตถการทางการพยาบาลที่พบได บอย พยาบาลตองใหค วามสำคญั ของการบรหิ ารยาอยางถกู ตอง 6.5 แบบประเมนิ ทกั ษะปฏบิ ตั กิ ารพยาบาลพืน้ ฐาน แบบประเมนิ ทักษะการบริหารยารบั ประทาน (oral medication administration) ชื่อ..................................สกุล.....................................................รหัสนักศกึ ษา ............................................ คำชี้แจง โปรดทำเคร่ืองหมาย  ลงในชองทตี่ รงกับผลการปฏิบตั ิ ลำดบั รายการประเมนิ ผลการประเมนิ หมาย เหตุ ปฏบิ ัติ ไมป ฏิบตั ิ (1) (0) ข้ันเตรียม 1 เตรียมอุปกรณด ังน้ี - คำสงั่ การรักษา - ใบบนั ทึกการบริหารยา(Medication Administration Record, MAR) - ถวยยาเม็ด ถวยยาน้ำ ถาดใสถวยยา ยาน้ำและยาบาง ชนิด อาจใชหลอดดดู หลอดหยดยา ชอ นตวง 2 ตรวจสอบใบบนั ทึกการใหย าของผูปว ยกบั หรือคำส่งั การ รักษา 3 ลา งมือใหสะอาดเพื่อลดการปนเปอ น 4 เตรยี มถวยยาที่จะใช 5 หยิบยาทีต่ รงกับใบบันทึกการใหย า (MAR) โดยมวี ิธีใน การหยิบยาดังน้ี - จัดยาใสถว ยยาตามขนาดที่ตองการ โดยอา นฉลากยา อยางนอย 3 ครงั้ คือ กอนหยิบยา กอนเทยา และกอ น เก็บยาเขาทเ่ี ดิม 476

ลำดับ รายการประเมิน ผลการประเมนิ หมาย เหตุ ปฏิบตั ิ ไมป ฏบิ ัติ (1) (0) - การจัดยาเม็ด เทเม็ดยาใสฝ าขวดตามจำนวนที่ตองการ กอนเทลงถว ยยา - ยาน้ำ เขยา ขวดยา จนยาทีต่ กตะกอนละลายกลายเปน เนอื้ เดยี วกัน หนั ฉลากไวดานบนหรอื ฉลากอยใู นองุ มือ อีกมือหนึง่ ถอื ถวยยาสงู ระดบั สายตา ใชน้วิ หวั แมม อื กะ ขนาดของยาที่ตองการขา งถว ยยา - ยาผง เทลงถวยยา เตมิ น้ำสะอาดคนดว ยชอ นใหยา ละลายเขา กนั - ยาหยด ถา ขวดยาไมมีที่สำหรบั หยดยา ใหใ ชห ลอด หยด (medicine dropper) 6 วางถวยยาลงในถาด 7 ตรวจสอบความถูกตอ งดวยพยาบาลผรู ับผิดชอบอีกคน หนึ่ง เพอื่ ปองกันความผิดพลาด ข้นั ปฏิบตั ิ 8. ยกถาดยาไปที่เตยี งผูปวย ถายาจำนวนมากใหใชรถเขน็ หรอื รถจดั ยา 9. ตรวจสอบชือ่ ผปู ว ยใหต รงกับใบบันทึกการใหยา โดยการ ถามใหผปู ว ยเปน ผบู อกชอื่ และนามสกลุ ของตนเองและ เปรยี บเทยี บชอ่ื ในใบ MAR เทียบกบั ปา ยขอมือ 10. สงยาใหผ ูปวยรบั ประทานยาตอหนา พรอมทง้ั จัดหาน้ำ ใหผูป วยดวย ใหผูปวยกลืนยานำ้ หรือยาเมด็ พรอ มกบั น้ำ ขณะทศี่ รี ษะและคออยูในลกั ษณะตงั้ ตรงหรอื กม คอลง เล็กนอ ย จะปองกันการสำลักไดด กี วา การแหงนคอขึน้ รอจนผูปว ยกลืนยาหรอื ดม่ื น้ำตามจนหมด ยกเวน ยาบาง ชนิดทไี่ มตองดืม่ น้ำตาม เชน ยาแกไ อ หรอื ยาที่ตองการ ใหล ะลายในปาก 477

ลำดบั รายการประเมนิ ผลการประเมนิ หมาย เหตุ ปฏบิ ัติ ไมปฏบิ ัติ (1) (0) 11. บนั ทกึ การใหยาลงใบบนั ทกึ การใหย า (MAR) และใบ บนั ทึกการพยาบาล เร่ืองขนาดของยา เวลาใหยา อาการ ผดิ ปกติ (ถามี) 12. เก็บใบบันทึกการใหย าเขาท่ี 13. ลางถว ยยาใหสะอาด เช็ดใหแ หง เก็บเขา ท่ี ข้ันประเมินผล 14. ประเมินผลผปู วยภายหลงั การใหย าแลว 30 นาทีเพื่อ ปอ งกันอาการขา งเคยี งจากยา รวมคะแนน (14 คะแนน) 478

แบบประเมินทักษะการบริหารยาหยอดตา (Instilling eye medication) ช่อื ..................................................สกลุ ................................รหัสนกั ศึกษา................................... คำชแี้ จง โปรดทำเคร่ืองหมาย  ลงในชองท่ีตรงกับผลการปฏิบัติ ลำดับ รายการประเมนิ ผลการปฏบิ ัติ หมาย เหตุ ขนั้ เตรยี ม ปฏิบัติ ไมป ฏิบัติ 1. เตรยี มอปุ กรณด งั น้ี (1) (0) - ใบแผนการรกั ษาและใบ MAR - ยา พรอ มหลอดหยดปลอดเช้ือ - อบั ใสส ำลีปลอดเช้อื พรอ มปากคีบปลอดเช้อื - น้ำยาปลอดเชื้อสำหรบั เช็ดตา อาจเปน น้ำตม สุก หรอื 0.9 % N.S.S - ผาปดตาปลอดเชือ้ (กรณีตองปด ตา) - ปลาสเตอร - ชามรูปไต - ถาดใสยาและเครือ่ งใช ข้นั ปฏิบตั ิ 2. ตรวจสอบใบบนั ทึกการใหย าใหต รงกับแผนการรักษา ชอื่ ยา ขนาดยา ตาขางทจ่ี ะหยอด 3. ตรวจสอบยาใหต รงกบั ใบ MAR และตรวจสอบยายังไม หมดอายุ โดยพยาบาล 2 คน 4. นำเคร่อื งใชใสถ าดไปทเ่ี ตยี งผูปวย บอกผปู ว ยใหทราบ 5. จัดใหผูปว ยนอนในทาท่ีสบาย ในทา นอนหงายศีรษะ เหยียดตรงหรอื นงั่ บนเกา อ้ี แหงนศรี ษะไปทางดานหลัง 6. ถาผูป วยปดตาไว ลอกปลาสเตอรออก แตยังไมต องเอาผา ปดตาออก 7. ลา งมอื ใหสะอาด 479

ลำดับ รายการประเมนิ ผลการปฏิบัติ หมาย เหตุ ปฏิบัติ ไมปฏบิ ตั ิ (1) (0) 8. หยบิ ผาปด ตาออก ทงิ้ ในชามรูปไต 9. เช็ดตาผูปวยใหสะอาดดวยสำลี และน้ำยาเช็ดตาปลอด เช้ือหรือ 0.9 % N.S.S โดยเชด็ จากหวั ตาไปหางตา ไมเช็ด ยอ นไปมา ถายังไมส ะอาดใหใชสำลชี บุ 0.9 % N.S.S ใหม อีก 1 กอน เพื่อเช็ดใหมอีกครั้ง แลวทิ้งสำลีที่ใชแลวลงใน ชามรปู ไต 10. หยบิ สำลแี หงใสองุ มือ ตรวจดูชื่อยาอกี คร้งั หนงึ่ ดูขนาดยา และตาขางทจ่ี ะหยอด 11. ดูดยาจากขวดเขาหลอดหยดตา ถา ขวดยาไมม ีที่หยด 12. บอกใหผ ปู วยลืมตา เหลือบตามองขึ้นขางบน 13. วางสำลีแหงใตห นังตาลางใชน ิ้วชี้กดทบั สำลี ดึงหนงั ตาลา ง ลง 14. - กรณียาหยอด ใหหยอดยาลงบนเยอื่ บเุ ปลือกตาลา งดา น หางตา 1 หยด ใหป ลายหลอดหยดหางจากตา 1-2 ซม. หรอื ¾ น้ิว ใหผ ูป ว ยกลอกตาไปมาและหลบั ตา ใชส ำลี เชด็ น้ำยาท่ไี หลออกทางดานหางตา ท้งิ สำลีลงในชามรูปไต หยบิ สำลกี อ นใหมกดท่ีหัวตา 30 วนิ าที เพ่ือปองกันนำ้ ยา ไหลลงทอนำ้ ตา - กรณยี าปา ย ใหปายยาบนเย่ือบเุ ปลือกตาลาง จากหวั ตา ไปหางตา ใหปลายหลอดยาหางจากตาประมาณ 1 – 2 เซนติเมตร หรอื ¾ น้ิว จากน้ันใหผ ูป ว ยหลบั ตา ดึงหนังตา บนลงมาคลมุ หนงั ตาลา ง ใชสำลคี ลงึ ตาเบา ๆ เพื่อใหย า กระจายตัว 480

ลำดับ รายการประเมิน ผลการปฏิบตั ิ หมาย เหตุ ปฏิบตั ิ ไมป ฏบิ ัติ (1) (0) กรณที ่ีมีการใหยาทางตาต้ังแต 2 ชนิดขึน้ ไป ใหใ ชยาแตละ ตอบ ชนิดหา งหันอยา งนอย 5 -10 นาที เพื่อใหย าสามารถออก คำถาม ฤทธิ์ไดเต็มท่ี การเรยี งลำดบั การใชยา ดังน้ี 1) ยาหยอด ชนิดใส 2) ยาทแ่ี ขวนตะกอน เปน นำขุน 3) ยาปายชนดิ ใส 4 ) ยาปา ยครีมเหนยี ว 15. ปด ฝาขวดยา และตรวจดชู ือ่ ยาอีกคร้ังหนึง่ 16. ถาตองปด ตา ใชผา ปด ตาปลอดเชือ้ (eye pad) ปด ให เรียบรอ ย และยดึ ติดดว ยปลาสเตอร 17. บันทึกการใหยาลงใบบันทึกการใหยา (MAR) และใบ บันทกึ การพยาบาล เร่ืองขนาดของยา เวลาใหย า อาการ ผิดปกติ (ถา ม)ี 18. เกบ็ ยาเขา ท่ี ทำความสะอาดเคร่ืองใชแ ละลางมือ ข้ันประเมนิ ผล 19. ประเมินผลผูปวยภายหลงั การใหยาแลว 30 นาทเี พ่ือ ปองกนั อาการขา งเคยี งจากยา รวมคะแนน (18 คะแนน) 481

แบบประเมินทักษะการบริหารยาหยอดหู (Instilling ear medication) ชอ่ื ......................................สกลุ .........................................รหสั นักศึกษา..................................... คำชีแ้ จง โปรดทำเครื่องหมาย  ลงในชอ งที่ตรงกับผลการปฏิบัติ ลำดบั รายการประเมิน ผลการปฏิบตั ิ หมาย เหตุ ปฏิบตั ิ ไมป ฏิบตั ิ (1) (0) ขัน้ เตรียม 1. เตรยี มอปุ กรณดังน้ี -ใบแผนการรักษาของแพทยแ ละใบบันทึกการใหยา MAR -ยาหยอดหูพรอมหลอดหยอด -สำลีและสำลีพันปลายไม -ถาดใสอุปกรณ ข้นั ปฏิบัติ ให ตอบ 2. ตรวจสอบใบ MAR ใหต รงกบั แผนการรักษาของ คำถาม แพทย ตรวจสอบยายังไมหมดอายุ 3. บอกใหผปู ว ยทราบ 4. จดั ทาผูปวยตะแคงดานตรงกันขามกบั หูขา งทีจ่ ะ หยอด 5. ลางมือใหส ะอาด 6. ตรวจดูในชองหวู า มีหนอง เลือด หรือไม ถามีใชสำลี พนั ปลายไมเช็ดใหสะอาด 7. ดึงใบหใู หน ิ้วหัวแมม ืออยูดานหนา นิ้วชี้และนว้ิ กลาง อยูดา นหลัง วิธกี ารดงึ ดังนี้ - ผใู หญดึงไปขางหลงั และขน้ึ ขางบน - เดก็ ดงึ ไปขา งหลังและลงขางลาง 8. หยอดยาลงในหู ใหห ลอดหยดหางจากชอ งหู 1 ซม. 9. กดบริเวณตงิ่ หนาหู (tragus) เพอ่ื เพิ่มแรงกดดนั ใหย า ไหลไปลกึ ๆ ใชส ำลีปด ชองหดู านนอกไว ระวงั อยาให สำลีดดู ซับนำ้ ยา 482

ลำดบั รายการประเมนิ ผลการปฏิบตั ิ หมาย เหตุ 10. ใหผ ปู ว ยนอนทา เดิมตออกี 5-10 นาที ปฏิบตั ิ ไมป ฏบิ ตั ิ 11. บันทกึ การใหยาลงใบบนั ทึกการใหย า (MAR) และใบ (1) (0) บนั ทึกการพยาบาล เรื่องขนาดของยา เวลาใหยา อาการผดิ ปกติ (ถาม)ี 12. เกบ็ ยาเขา ที่ ทำความสะอาดเครอ่ื งใชและลา งมือ ข้ันประเมินผล 13. ประเมินผลผูปว ยภายหลังการใหย าแลว 30 นาทีเพ่ือ ปองกันอาการขางเคียงจากยา รวมคะแนน (13 คะแนน) 6.6 เอกสารอางอิง ณัฐสุรางค บุญจันทร และอรุณรัตน เทพนา. (2559). ทักษะพื้นฐานทางการพยาบาล. กรุงเทพฯ: หจก. เอ็นพเี พรส. สัมพันธ สันทนาคณิต, สุมาลี โพธิ์ทอง และสุภวรรณ วงศธีรทรัพย. (2558). ปฏิบัติการพยาบาล พ้นื ฐาน II. กรุงเทพฯ: บริษัท บพิธการพมิ พ จำกัด. สุปราณี เสนาดิสัยและวรรณภา ประไพพานิช. (2558). การพยาบาลพื้นฐาน. กรุงเทพฯ : บริษัท จุด ทอง จำกัด สุภวรรณ วงศธีรทรัพย สุมาลี โพธิ์ทอง, และสัมพันธ สันทนาคณิต. (2558). ปฏิบัติการพยาบาล พนื้ ฐาน I.กรงุ เทพฯ: บรษิ ัท บพธิ การพมิ พ จำกดั . อัจฉรา พุมดวง. (2559). การพยาบาลพื้นฐาน : ปฏิบัติการพยาบาล. กรุงเทพฯ: โรงพิมพแหง จฬุ าลงกรณ มหาวทิ ยาลัย. อภิญญา เพียรพิจารณ (2556). คูมือปฏิบัติการพยาบาลเลม 1. ฉบับปรับปรุงครั้งที่ 1, กรุงเทพฯ : บรษิ ทั ธนาเพรส จำกดั . อภิญญา เพียรพิจารณ (2558). คูมือปฏิบัติการพยาบาลเลม 2. ฉบับปรับปรุงครั้งที่ 1, กรุงเทพฯ : บรษิ ัท จรัลสนิทวงศก ารพิมพ จำกัด. 483

Nettina SM. (2 0 1 4 ) . Manual of Nursing Practice. Philadelphia: Williams &Wilkins Lippincott. Patricia A. Potter. (2 0 1 3 ) . Fundamentals of Nursing 8 th ed. St. Louis, Mo : Mosby Elsevier. Taylor ll. (2015). Fundamental of Nursing .8th ed. Philadelphia: Walters Kluwer. 484

แผนบรหิ ารการสอนประจำบทที่ 7 วิธีปฎบิ ัตกิ ารพยาบาลพ้นื ฐาน ในการฉดี ยาเขาชั้นผวิ หนัง ชั้นใตผ วิ หนงั และชัน้ กลามเนือ้ หัวขอเนือ้ หาประจำบท 1. วธิ ีการยาฉีดเขาช้ันผิวหนัง (intradermal injection) 2. วิธีการฉีดยาเขาใตผ วิ หนงั (subcutaneous injection) 3. วิธีการฉีดยาเขา ชัน้ กลามเนอื้ (intramuscular injection) จำนวนชว่ั โมงทีส่ อน: ภาคทดลอง 2 ช่วั โมง วัตถุประสงคเ ชิงพฤติกรรม 1. ปฏิบัติการฉีดยาเขาชั้นผิวหนัง ชั้นใตผิวหนังและชั้นกลามเนื้อตามโจทยสถานการณได อยางถูกตอง วิธสี อนและกจิ กรรมการเรยี นการสอน 1. วธิ ีสอน 1.1 สอนสาธิตและสาธติ ยอนกลบั 2. กิจกรรมการเรยี นการสอน 2.1 สอนสาธติ การฉดี ยาเขาชน้ั ผวิ หนงั ชัน้ ใตผวิ หนังและช้นั กลา มเน้ือตามโจทยส ถานการณ 2.2 ผเู รียนฝกปฏบิ ัติและสาธิตยอนกลบั 2.3 สะทอ นคดิ การฝก ปฏิบัตแิ ละสรุปผลการเรียนรู 2.4 ผูเ รยี นยมื วัสดุ อุปกรณไปฝกปฏิบัติตอนอกเวลาเพ่ือใหเกดิ ทกั ษะ สอื่ การเรยี นการสอน 1. เอกสารประกอบการสอน 2. ยาจำลอง วัสดุ อุปกรณท างการแพทยใ นหอ งปฏิบตั กิ าร 3. โจทยส ถานการณ และใบบนั ทกึ การบรหิ ารยา (medication administration record) 4. VDO ส่อื การสอนใน YouTube channel: nursing practice การวดั ผลและประเมนิ ผล 3. ประเมนิ ผลการสาธิตยอนกลบั ตามแบบประเมินทักษะ 4. การสอบทกั ษะปฏบิ ตั ิแบบ Objective Structured Clinical Examination : OSCE 485

บทที่ 7 วธิ ปี ฎิบัตกิ ารพยาบาลพื้นฐาน ในการฉดี ยาเขาช้ันผิวหนงั ชนั้ ใตผวิ หนงั และชนั้ กลามเนือ้ การฉีดยาเปนการใหยาเขาสูรางกายโดยใชกระบอกฉีดยา (syringe) และเข็มฉีดยา (needle) โดยการฉีดยาเขา ช้นั ผวิ หนงั ชนั้ ใตผ วิ หนังและช้นั กลามเนื้อมีวิธกี ารดังนี้ 7.1 วธิ ีการยาฉีดเขา ช้นั ผวิ หนัง (intradermal injection) 7.1.1 อุปกรณเครื่องใช 1) ใบคำสั่งการรักษาของแพทยและใบบันทึกการใหยา (Medication Administration Record: MAR) 2) ยาตามแผนการรักษา 3) เข็มปลอดเชื้อเบอร 25-27 ความยาว 1 – 1½ นิ้ว สำหรับฉีดและเบอร 18-20 สำหรบั ผสมและ/หรือดดู ยา 4) กระบอกฉีดยาปลอดเชื้อ มักใชขนาด 1 มิลลิลิตร หรือ กระบอกฉีดยาสำหรับฉีด tuberculin 5) น้ำยาฆา เชื้อ เชน แอลกอฮอล 70% 6) สำลีปลอดเชือ้ บรรจใุ นภาชนะปลอดเชื้อ 7) ปากคีบปลอดเชื้อพรอ มกระปกุ 8) ชามรปู ไต 1 ใบ 9) ถาดใสเ ครื่องใชห รือรถเขน็ 10) ภาชนะใสเ ขม็ ทใ่ี ชแ ลว (safety box) 7.1.2 วิธปี ฏบิ ตั ิ 1) ตรวจสอบใบ MAR กับคำสงั่ การรักษาของแพทย 2) หยบิ ยาใหต รงกับบนั ทึกการใหยาและตรวจสอบยายงั ไมห มดอายุ 3) แจงใหผูปวยทราบ 4) ลา งมือใหส ะอาด 486

5) เตรียมยาฉีดตามหลักการปลอดเช้ือ 6) เลือกตำแหนงที่ฉีดยา หลีกเลี่ยงบริเวณที่มีรอยถลอก อักเสบ ช้ำ บวมหรือรอย แผลเปน 7) เช็ดบริเวณที่จะฉีดยาดวยสำลีชุบแอลกอฮอล 70% เช็ดเปนวงกลมจากตรงกลาง ออกมาดา นนอกไปกวา งประมาร 5 เซนติเมตร หรอื 2 นวิ้ (Potter& Perry, 2017) 8) ถอดปลอกเขม็ ออก 9) ขณะที่รอใหแอลกอฮอลแหง ไลอากาศในกระบอกฉีดยาโดยจับกระบอกฉีดยาใหต้ัง ตรง คอยๆ ดันลกู สูบจนกระทัง่ เหน็ ยาเขาไปอยใู นหวั เขม็ ตรวจสอบจำนวนยาใหถ ูกตอ ง 10) ใชม ือขา งทีไ่ มถนดั ดงึ ผิวหนงั บรเิ วณทจ่ี ะฉีดยาใหต ึง 11) หงายปลายตัดของเขม็ ขึ้นทำมุม 5-15 องศา กับผิวหนังแทงเขม็ เขาไปในผิวหนังถึง ชั้นหนังแท (dermis) ลึกประมาณ 3 มิลลิเมตร หรือ 1/8 นิ้ว ซึ่งจะสังเกตเห็นปลายเข็มที่อยูใตช้ัน ผวิ หนังได 12) ดันยาเขาไปในผิวหนังผูปวย ถายาซึมออกมา แทงเข็มลึกเขาไปอีกเล็กนอย เมื่อดัน ยาเขาไปจะเห็นตุมนูน (bleb) ขึ้น ขนาดประมาณ 6 มม. (1/4 นิ้ว ) ถาไมมีตุมนูนขึ้น ถอนเข็มออก เล็กนอ ยแลวจึงดนั ยาใหมจะมแี รงตา น 13) ถอนเขม็ ฉีดยาออก หามกดหรอื นวดบรเิ วณท่ีฉดี เพราะจะทำใหยากระจายเขาไปใน เน้ือเย่อื 14) อยูกับผูปวยประมาณ 3-5 นาที สังเกตอาการของผูปวยที่อาจมีปฏิกิริยาตอยา อาการแพ เชน ไอ หอบ เหนอื่ ย ชีพจรเบาเร็ว หรอื หมดสติ 15) เก็บเครอื่ งใชแ ละทำความสะอาดใหถูกวธิ ี 16) บันทึกลงในใบบันทึกการใหยาและใบบันทึกการพยาบาลเกี่ยวกับ ยา ขนาด เวลา วิถีทางและบริเวณที่ใหประเมินสภาพผูปวยบริเวณที่ฉีดยาภายใน 48-72 ชั่วโมง โดยวัดและบันทึก เสนผาศนู ยกลางเปน มลิ ลเิ มตรบริเวณทีม่ ีรอยแดงและแขง็ 487

7.2 วิธีการฉดี ยาเขา ใตผ วิ หนัง (subcutaneous injection) 7.2.1 อปุ กรณเ คร่อื งใช 1) แผนการรักษาและใบบนั ทกึ การใหยา 2) ยาปลอดเชื้อทไ่ี มห มดอายุ 3) ตวั ทำละลาย เชน น้ำกลั่นสำหรับผสมยา (ถา เปน ยาผง) 4) เข็มปลอดเช้ือ ขนาดเบอร 24-26 ความยาว 3/8-5/8 นวิ้ สำหรับฉดี และขนาดเบอร 18-20 สำหรบั ผสมและ/หรอื ดดู ยา 5) กระบอกฉดี ยาปลอดเช้อื ขนาดบรรจุ 1-3 มิลลลิ ติ ร 6) น้ำยาฆา เชอ้ื เชน แอลกอฮอล 70% 7) สำลปี ลอดเช้ือบรรจุในภาชนะปลอดเช้ือ 8) ปากคบี ปลอดเชือ้ พรอ มกระปุก 9) ใบเลื่อยสำหรบั เปดขวดยาหรือตดั หลอดยา 10) ชามรปู ไต 1 ใบ สำหรบั ใสของทใี่ ชแลว 11) ถาดใสเครื่องใชหรอื รถเตรียมยา 12) ภาชนะปลดและเกบ็ หัวเขม็ 7.2.2 ตำแหนง ท่ฉี ีดยา 1) ตน แขนใกลไหล (deltoid muscle) 2) ดา นหลังตนแขน (triceps brachii muscle) 3) หนาขาดา นขาง (vastus lateralis muscle) 4) หนาทอ ง (rectus abdominis muscle) 5) เอวดานหลัง (flank region) 7.2.3 วิธีปฏบิ ตั ิ 1) ตรวจสอบใบ MAR ใหต รงกบั แผนการรักษาของแพทยเพื่อปองกนั ความผิดพลาด 2) ตรวจสอบยาใหตรงกบั ใบบนั ทึกการใหยา 3) ตรวจสอบยายังไมหมดอายเุ พอ่ื ความปลอดภัยของผปู วย 4) ลา งมือใหส ะอาดเพื่อปอ งกนั การนำเช้ือโรคสูผ ปู ว ย 5) เตรียมยาฉีดตามจำนวนทีต่ องการ 488

(1) วธิ ีการเตรียมยาฉีดทอ่ี ยใู นหลอดแกว (ampule) - ตั้งหลอดยาขึ้น ถามียาคางอยูที่ปลายหลอด ใชนิ้วเคาะใหยาไหลลงมาที่กน หลอดใหห มด - เช็ดคอหลอดยาและใบเล่ือยดวยแอลกอฮอล 70% เลื่อยรอบๆ คอหลอดยาให เปนรอย - ยาบางชนิดมีรอยเสนสีเขมคาดอยูรอบๆ คอหลด ใหหักคอหลอดยาไดเลยโดย ไมตองเลื่อย แตกอนหักใหเช็ดรอบคอหลอดยาดวยแอลกอฮอล 70 % วิธีหักใหใชสำลีแหงหรือกอซ ปลอดเชอ้ื วางระหวางน้วิ ชี้กับคอหลอดยา หกั คอหลอดยาออกนอกตัวลงไปท่สี ำลหี รอื กอ ซท่ีรองรบั - เตรียมกระบอกฉีดยา ตอหัวเข็มเบอร 18 หรือ 20 ที่กระบอกฉีดยาจับหัวเข็ม หมุนและดันเขา ใหดา นปลายตดั เขม็ หงายขน้ึ อยูดานเดยี วกับสเกลของกระบอกฉดี ยา - ใชมือขางถนัดถือกระบอกฉีดยา ใชนิ้วชี้ประคองที่หัวเข็ม นิ้วกอยประกอบ ลูกสูบใหอยูตรงกับที่ นิ้วที่เหลือจับกระบอกฉีดยา สวนมืออีกขางหนึ่งคีบหลอดยาดวยนิ้วชี้และ น้ิวกลาง - สอดปลายเข็มเขา ไปในหลอดยา ดูดยาออกมาตามจำนวนทต่ี อ งการ - อานชอ่ื ยาทข่ี างหลอดยา ตรวจสอบกับการด อกี คร้ังหน่งึ กอนท้งิ หลอดยา - เปลี่ยนเข็มอันใหมตามขนาดที่จะใชฉีดใหผูปวย โดยไมตองดึงปลอกเข็มออก หมุนเขม็ ใหยึดแนน กับกระบอกฉดี ยา ใหปลายตดั อยดู า นเดยี วกับสเกลและหันเขา หาตวั ผูฉดี (2) วิธีการเตรยี มยาฉีดทอ่ี ยูในขวด (vial) - ตรวจสอบใบบันทึกการใหย ากับแผนการักษาของแพทย - หยิบยาใหตรงกบั ใบบนั ทกึ การใหย าและตรวจสอบยายังไมหมดอายุ - ลางมอื ใหสะอาด - เช็ดจกุ ยางของขวดยาผง ขวดนำ้ กล่ันหรอื ตัวทำละลายดว ยแอลกอฮอล 70% - เตรียมกระบอกฉดี ยา ตอหัวเขม็ เบอร 18 หรอื 20 - ดูดอากาศเขาในกระบอกฉีดยาเทากับจำนวนน้ำกลั่น (sterile water) หรือตัว ทำละลายตามตอ งการ - แทงเข็มตรงจุกยางของขวดน้ำกลั่นหรือตัวทำละลาย ดันอากาศเขาไปดูดน้ำ กลั่นออกมาเทาจำนวนทีจ่ ะผสม 489

- แทงเข็มตรงจุกยางของขวดยา ดันลูกสูบใหน้ำกลั่นหรือตัวทำละลายเขาไปใน ขวดยา - ถือขวดยาในอุงมือ หมุนขวดยาใหยาละลายเขากันจนหมด อยาเขยาเพราะจะ ทำใหเ กดิ ฟอง - ดูดอากาศเขา ในกระบอกฉดี ยาเทา จำนวนยาท่ตี องการ - แทงเข็มตรงจุกยางของขวดยา ดันอากาศเขาไป ดูดยาออกมาแทนใหครบตาม ขนาดทตี่ อ งการ - อานช่ือยาท่ขี างขวด ตรวจสอบกับการด ยาอกี ครัง้ หนงึ่ กอ นเก็บขวดยา - หลงั จากนี้ ทำเชนเดียวกบั การฉีดยา ampule 6) ถามชื่อและนามสกุล โดยใหผูปวยเปนผูบอกชื่อและนามสกุลของตัวเองในรายที่ไม สามารถส่ือสารไดใ หดทู ป่ี า ยขอมอื 7) เลือกตำแหนงที่ฉีดยาที่ไมมีการอักเสบ บวม แดง คัน มีแผลเปนไตแข็งหรือลักษณะ เนอ้ื เยือ่ ถูกทำลาย เนือ่ งจากฉดี ยาซำ้ ที่บอยๆ 8) เช็ดบริเวณที่ฉีดยาดวยแอลกอฮอล 70% เช็ดจุดที่จะแทงเข็มหมุนออกเปนวงกลม กวา ง 2 นว้ิ รอใหแ หง 9) ถอื กระบอกฉีดยาใหต งั้ ฉากกบั พนื้ ในระดบั สายตา ถอดปลอกเขม็ ออก 10) ไลอากาศในกระบอกฉีดยา โดยถือกระบอกฉีดยาใหตั้งตรงและคอยๆ ดันลูกสูบ จนกระทงั่ เหน็ หยดยาทปี่ ลายเข็ม ตรวจสอบจำนวนยาใหถ กู ตอง จบั กระบอกฉดี ยาใหถ นัด 11) จบั ผวิ หนงั ใหต ึง โดยยกขึ้นหรอื ดึงลง จบั กระบอกฉีดยาใหปลายตัดของเขม็ หงายขึ้น แทงเขม็ ฉดี ยาทำมุม 45 องศากับผิวหนงั ใหเขม็ ลึก 5/8 น้ิวในผใู หญ สำหรบั ในเด็กใหเ ข็มลึก 3/8 นิ้ว ในคนอว นอาจแทงเขม็ ลกึ ถึง 1 นว้ิ ถาใชเ ขม็ ขนาด 1/2 นว้ิ แทงเข็มทำมุม 90 องศา 12) ดงึ ลกู สบู ออก เพ่ือทดสอบวาปลายเข็มแทงถกู หลอดเลอื ดหรือไม 13) ถา ไมพ บเลอื ดในกระบอกฉีดยา ใหด นั ยาเขา ไปขา ๆ จนหมด 14) ใชสำลีแหงวางเหนือจุดแทงเข็ม ดึงเข็มออกโดยเร็วตามทิศทางเดียวกับที่แทงเข็ม เล่ือนสำลีกดรอยเขม็ 15) ถามเี ลอื ดออกใหใชสำลีแหง หรือผากอซกดไวสกั ระยะจนกวาเลือดจะหยุดแลวปดพ ลาสเตอร 490

16) เก็บเครือ่ งใชแ ละทำความสะอาดใหถ กู วธิ ี 17) บันทึกลงในใบแผนบันทึกการใหยาและใบบันทึกการพยาบาลเกี่ยวกับ ยา เวลา ขนาด วิถที างและตำแหนงทฉ่ี ีดยา รวมทั้งอาการทผ่ี ิดปกติภายหลงั ฉีดยาแลว 7.3 วธิ ีการฉดี ยาเขา ช้นั กลามเนื้อ (intramuscular injection) 7.3.1 อปุ กรณเ คร่ืองใช 1) เชนเดยี วกับการฉดี ยาเขาใตผวิ หนัง ยกเวนขนาดของกระบอกฉีดยาและเข็มฉีดยา 2) กระบอกฉีดยาใชข นาด 2-5 มล. ขึ้นอยกู ับขนาดของยา 3) Needle No2 3-25 ความยาว 1 – 1½ นิ้ว สำหรับฉีด และ Needle No18 - 20 สำหรบั ผสมและ/หรอื ดดู ยา 7.3.2 ตำแหนง ที่ฉดี 1) ตะโพกดา นขา ง (ventrogluteal site) 2) ตะโพกดา นหลงั (dorsogluteal site) 3) ตนขาดา นขาง (vastus lateralis site) 4) ตน ขาดานหนา (rectus femoris site) 5) ตนแขนใกลไหล (deltoid site) 7.3.3 วิธีปฏบิ ตั ิ 1) เตรยี มยาเชน เดยี วกับการฉีดยาเขา ชน้ั ใตผิวหนัง 2) การแทงเข็ม การแทงเข็มใหปลายตัดอยูดานบนไดองศา (45 -90 องศา) และความ ลึกท่เี หมาะสม ดงั นี้ - Vastus lateralis muscle 5/8 นิว้ - 1 นิ้ว - Deltoid muscle (เด็ก) 5/8 น้ิว – 1 ¼ น้วิ - Deltoid muscle (ผูใหญ) 5/8 น้วิ – 1 ½ นวิ้ - Ventrogluteal (ผูใ หญ) 1 ½ น้ิว 3) การฉีดยา กอนฉีดยาตองตรึงเข็มคงที่ ทดสอบวาปลายเข็มไมอยูในหลอดเลือดโดย การดดู ลูกสูบขึ้นมา หากมีเลอื ดแปลวาปลายเข็มอยใู นหลอดเลือดใหดึงเข็มขึ้นมาเล็กนอยประมาณ 1 491

มิลลิเมตร แลวจึงดันยาชาๆ ในอัตรา 1 มิลลิลิตร / 10 วินาที เมื่อยาหมดดึงเข็มออกตามแนวที่แทง เขา อยา งถูกวธิ ี ใชส ำลแี หงกดไว 7.4 บทสรปุ การฉีดยาเขาชั้นใตผิวหนังที่พบบอยคือการฉีดอินซูลิน สำหรับการฉีดยาเขาทางกลามเนื้อ อาจพบนอยในปจ จบุ ัน อยางไรกต็ ามพยาบาลตองปฏบิ ัติอยา งถูกตองตามหลักการ 10 R 7.5 แบบประเมนิ ทกั ษะปฏิบตั กิ ารพยาบาลพื้นฐาน แบบประเมินการฉีดยาเขาช้ันใตผ วิ หนงั (Hypodermal, subcutaneous injection) ชอ่ื ..................................สกุล............................................................รหสั นักศึกษา............................................ คำชีแ้ จง โปรดทำเครื่องหมาย  ลงในชองท่ตี รงกับผลการปฏบิ ตั ิ ลำดบั ผลการปฏบิ ัติ หมาย วธิ ีการ ปฏิบตั ิ ไมปฏบิ ัติ เหตุ (1) (0) ขน้ั เตรยี ม 1 ตรวจสอบใบ MAR กับแผนการรักษา 2 ตรวจสอบประวัติการแพย า 3 ทักทายผปู ว ยและแนะนำตนเอง 4 อธิบายวัตถุประสงคการฉีดยาใหผ ูปวยทราบ 5 ประเมนิ ผวิ หนงั ตรงตำแหนงที่จะฉดี ยา ขนั้ ปฏิบตั ิ (กอนฉดี ยา ใชหลักปลอดเช้ือ) 6 หยบิ ยาและตรวจสอบใหต รงกบั ใบ MAR* ตรวจสอบชอื่ ยา ขนาดยาและวันหมดอายุ 7 เตรยี มอปุ กรณด งั นี้ -ยา -ใบ Medication Administration Record -Needle No 25-27 ความยาว 1 – 1½ นวิ้ สำหรบั ฉีด และ Needle No 18-20 สำหรับผสมและ/หรอื ดูดยา 492

ลำดับ ผลการปฏบิ ตั ิ หมาย วธิ กี าร ปฏบิ ตั ิ ไมปฏิบตั ิ เหตุ -Syringe ขนาดบรรจุ 1 มิลลิลิตร หรอื 3 มิลลลิ ิตร หรอื (1) (0) 5 มลิ ลลิ ิตร เหมาะสมกับปริมาณยาท่ีจะฉีด -ตวั ทำละลายสำหรับผสมยา (กรณียาผง) เชน sterile water 0.9% NSS (เลอื กตวั ทำละลายตามคำแนะนำในฉลากยาหรือตำรายา) -70% alcohol -สำลีปลอดเช้อื บรรจุในภาชนะปลอดเชื้อ -Transfer forceps ปลอดเช้ือพรอมกระปุก -ใบเลอื่ ยสำหรบั เปด ขวดยาหรือตดั หลอดยา -ชามรูปไต 1 ใบ สำหรับใสของท่ใี ชแลว -ถาดใสเ ครื่องใชหรอื รถเตรยี มยา - safety box หรือภาชนะปลดและเก็บหัวเข็ม 8 ลา งมือ 7 ขัน้ ตอน 9 เตรยี มยาถกู ตอ ง ไมป นเปอน 10 คำนวณยาถูกตอง ตามแผนการรกั ษา 11 ดดู ยาครบจำนวน 12 ตรวจสอบช่อื ยา ครบ 3 ครัง้ (กอ น ขณะ หลัง) 13 เปลยี่ นเข็มฉดี ยา (No25 - 27 )ใหป ลายตัดอยดู านบนตรง กบั Scale ขนั้ ปฏิบตั ิ (ขณะฉดี ยา ใชหลักปลอดเชื้อ) 14 สอบถามชื่อ สกลุ ผูปวย ตรวจสอบกบั ปา ยขอมือและใบ MAR 15 จัดทาใหถ ูกตอง 16 เลอื กตำแหนงฉดี ยาอยา งถกู ตองตามหลักการทางกาย วภิ าคศาสตร 17 ลา งมอื ดว ย alcohol gel 7 ข้นั ตอน 493

ลำดับ ผลการปฏิบัติ หมาย วธิ ีการ ปฏิบัติ ไมปฏบิ ตั ิ เหตุ (1) (0) 18 ทำความสะอาดตำแหนงฉีดยา โดยเช็ดวนออกเปน วงกวา ง ประมาณ 2-3 น้วิ ปลอ ยใหน้ำยาทำความสะอาดแหง 19 หยิบกระบอกฉีดยามาตรวจสอบอีกครงั้ ดึงแกนในกระบอก ฉดี ยาใหม ีอากาศประมาณ 0.2 มิลลลิ ติ ร (air lock technique) 20 จบั ผวิ หนังใหตงึ /ยกขึน้ ขณะแทงเข็ม 21 แทงเข็มใหปลายตัดอยดู า นบนไดอ งศา (45 องศา) และ ความลึกท่เี หมาะสม (3/8 - 5/8 นวิ้ ) 22 ตรงึ เข็มคงที่ 23 ดันยาชาๆ (อัตรา 1 มลิ ลลิ ิตร / 10 วินาที) 24 ดงึ เข็มออกตามแนวทีแ่ ทงเขาอยา งถูกวธิ ี ใชสำลีแหงกดไว ขั้นปฏบิ ัติ (หลังฉีดยา) 25 ปลดหวั เขม็ ท่ีใชแ ลว ทง้ิ ใน Safety box หรือหากไมม ี Safety box สวมปลอดเข็มดว ยวิธี one hand technique แลว นำ ไปทง้ิ 26 เกบ็ อุปกรณและลา งมือ ข้นั ประเมนิ ผล 27 ประเมนิ อาการไมพึงประสงคของยา 28 สงั เกตผวิ หนังตำแหนงที่ฉีดยา ขัน้ บนั ทึกผล 29 เซน็ ช่ือในใบ MAR ถูกตอ ง (ชือ่ ชัดเจน ตำแหนง ลงเวลาทฉี่ ดี จริง) 30 บนั ทึกการใชย าและอาการผดิ ปกติในแบบบันทกึ ทางการ บอกขอ พยาบาล ความ ทจ่ี ะ บันทึก รวม (30 คะแนน) 494

แบบประเมนิ ทักษะการฉีดยาเขากลามเนือ้ (Intramuscular injection) ชอ่ื ...........................................สกุล...........................................รหัสนกั ศกึ ษา............................................ คำช้ีแจง โปรดทำเคร่ืองหมาย  ลงในชองท่ีตรงกบั ผลการปฏิบัติ ลำดบั ผลการปฏิบัติ หมาย วิธกี าร เหตุ ปฏิบัติ ไมปฏบิ ัติ ขนั้ เตรยี ม (1) (0) 1 ตรวจสอบใบ MAR กับแผนการรกั ษา 2 ตรวจสอบประวัตกิ ารแพย า 3 ทกั ทายผูปว ยและแนะนำตนเอง 4 อธิบายวตั ถปุ ระสงคก ารฉดี ยาใหผ ปู ว ยทราบ 5 ประเมนิ ผวิ หนังตรงตำแหนงท่ีจะฉดี ยา ขน้ั ปฏิบัติ (กอนฉีดยา ใชหลักปลอดเช้ือ) 6 หยิบยาและตรวจสอบใหตรงกบั ใบ MAR* ตรวจสอบชอื่ ยา ขนาดยาและวันหมดอายุ 7 เตรยี มอปุ กรณดงั นี้ -ยา -ใบ Medication Administration Record -Needle No 23-25 ความยาว 1 – 1½ นว้ิ สำหรับฉีด และ Needle No 18-20 สำหรับผสมและ/หรอื ดดู ยา -Syringe ขนาดบรรจุ 1 มลิ ลลิ ติ ร หรือ 3 มลิ ลิลิตร หรือ 5 มลิ ลลิ ิตร เหมาะสมกบั ปริมาณยาทจ่ี ะฉีด -ตวั ทำละลายสำหรับผสมยา (กรณยี าผง) เชน sterile water, 0.9% NSS (เลอื กตัวทำละลายตามคำแนะนำในฉลากยาหรือตำรายา) -70% alcohol -สำลีปลอดเชือ้ บรรจุในภาชนะปลอดเช้ือ 495

ลำดับ ผลการปฏิบตั ิ หมาย วธิ กี าร ปฏิบัติ ไมป ฏิบตั ิ เหตุ -Transfer forceps ปลอดเช้ือพรอมกระปุก (1) (0) -ใบเล่อื ยสำหรบั เปด ขวดยาหรือตัดหลอดยา -ชามรูปไต 1 ใบ สำหรับใสของท่ใี ชแ ลว -ถาดใสเ คร่ืองใชหรอื รถเตรยี มยา -safety box หรอื ภาชนะปลดและเกบ็ หวั เข็ม 8 ลา งมือ 9 เตรียมยาถูกตอง ไมป นเปอน 10 คำนวณยาถูกตอ ง ตามแผนการรกั ษา 11 ดดู ยาครบจำนวน 12 ตรวจสอบช่อื ยา ครบ 3 ครง้ั (กอน ขณะ หลัง) 13 เปลี่ยนเขม็ ฉีดยา (No 23 - 25 ) ใหป ลายตัดอยูดา นบนตรงกับ Scale ขั้นปฏิบตั ิ (ขณะฉีดยา ใชหลักปลอดเช้ือ) 14 สอบถามชื่อ สกุล ผูป วย ตรวจสอบกบั ปายขอมอื และ ใบ MAR 15 จดั ทา ถูกตอง 16 เลือกตำแหนงฉดี ยาอยา งถูกตองตามหลักการทางกาย วภิ าคศาสตร 17 ลางมอื ดวย alcohol gel 7 ขัน้ ตอน 18 ทำความสะอาดตำแหนง ฉดี ยา โดยเช็ดวนออกเปนวงกวาง ประมาณ 2-3 นว้ิ ปลอ ยใหน ้ำยาทำความสะอาดแหง 19 หยิบกระบอกฉีดยามาตรวจสอบอีกครงั้ ดงึ แกนในกระบอก ใหม อี ากาศประมาณ 0.2 มิลลิลิตร (air lock technique) 20 จับผิวหนังใหตึง/ยกขึ้นขณะแทงเขม็ 21 แทงเข็มใหปลายตดั อยูดา นบนไดอ งศา (45 -90 องศา) และความลกึ ทเ่ี หมาะสม ดังน้ี - Vastus lateralis muscle 5/8 นว้ิ - 1 น้วิ 496

ลำดบั ผลการปฏิบตั ิ หมาย วธิ ีการ ปฏบิ ัติ ไมปฏบิ ตั ิ เหตุ (1) (0) - Deltoid muscle (เดก็ ) 5/8 นว้ิ – 1 ¼ นิว้ - Deltoid muscle (ผูใ หญ) 5/8 นวิ้ – 1 ½ น้วิ - Ventrogluteal (ผใู หญ) 1 ½ นิว้ 22 ตรึงเขม็ คงท่ี 23 ทดสอบวา ปลายเข็มไมอยใู นหลอดเลือด 24 ดันยาชา ๆ (อตั รา 1 มลิ ลิลิตร / 10 วินาที) 25 ดึงเขม็ ออกตามแนวทแ่ี ทงเขาอยา งถูกวิธี ใชสำลีแหง กดไว ข้ันปฏิบัติ (หลังฉีดยา) 26 ปลดหวั เขม็ ทใี่ ชแลวทิ้งใน Safety box หรือหากไมมี Safet สวมปลอดเข็มดว ยวิธี one hand technique แลวนำไปท้ิ 27 เกบ็ อปุ กรณและลา งมือ ขั้นประเมนิ ผล 28 1. ประเมนิ อาการไมพ ึงประสงคของยา 29 2. สังเกตผวิ หนงั ตำแหนง ทฉ่ี ีดยา ข้นั บนั ทกึ ผล 30 เซน็ ชอื่ ในใบ MAR ถูกตอง (ชอื่ ชดั เจน ตำแหนง ลงเวลาที่ฉีดจริง) 31 บนั ทึกการใชย าและอาการผิดปกติในแบบบนั ทกึ ทางการ บอกขอ พยาบาล ความ ทีจ่ ะ บนั ทกึ รวม (31 คะแนน) 497

7.6 เอกสารอางองิ ณัฐสุรางค บุญจันทร และอรุณรัตน เทพนา. (2559). ทักษะพื้นฐานทางการพยาบาล. กรุงเทพฯ: หจก. เอ็นพีเพรส. สัมพันธ สันทนาคณิต, สุมาลี โพธิ์ทอง และสุภวรรณ วงศธีรทรัพย. (2558). ปฏิบัติการพยาบาล พืน้ ฐาน II. กรงุ เทพฯ: บรษิ ทั บพิธการพมิ พ จำกดั . สุปราณี เสนาดิสัยและวรรณภา ประไพพานิช. (2558). การพยาบาลพื้นฐาน. กรุงเทพฯ : บริษัท จุด ทอง จำกัด สุภวรรณ วงศธีรทรัพย สุมาลี โพธิ์ทอง, และสัมพันธ สันทนาคณิต. (2558). ปฏิบัติการพยาบาล พ้นื ฐาน I.กรงุ เทพฯ: บรษิ ทั บพิธการพมิ พ จำกดั . อัจฉรา พุมดวง. (2559). การพยาบาลพื้นฐาน : ปฏิบัติการพยาบาล. กรุงเทพฯ: โรงพิมพแหง จฬุ าลงกรณ มหาวิทยาลัย. อภิญญา เพียรพิจารณ (2556). คูมือปฏิบัติการพยาบาลเลม 1. ฉบับปรับปรุงครั้งที่ 1, กรุงเทพฯ : บรษิ ัท ธนาเพรส จำกัด. อภิญญา เพียรพิจารณ (2558). คูมือปฏิบัติการพยาบาลเลม 2. ฉบับปรับปรุงครั้งที่ 1, กรุงเทพฯ : บรษิ ัท จรัลสนทิ วงศก ารพมิ พ จำกดั . Nettina SM. (2 0 1 4 ) . Manual of Nursing Practice. Philadelphia: Williams &Wilkins Lippincott. Patricia A. Potter. (2 0 1 3 ) . Fundamentals of Nursing 8 th ed. St. Louis, Mo : Mosby Elsevier. Taylor ll. (2015). Fundamental of Nursing .8th ed. Philadelphia: Walters Kluwer. 498

แผนบริหารการสอนประจำบทท่ี 8 วิธีปฎบิ ัติการพยาบาลพนื้ ฐาน ในการบริหารยาฉีดยาเขา หลอดเลือดดำ หัวขอเนื้อหาประจำบท 1. วิธกี ารฉดี ยาเขาหลอดเลือดดำในระยะสน้ั (intravenous injection push) 2. วธิ กี ารฉดี ยาเขาหลอดเลือดดำแบบหยด (intravenous injection drip) จำนวนชว่ั โมงท่ีสอน: ภาคทดลอง 2 ชั่วโมง วตั ถปุ ระสงคเ ชงิ พฤติกรรม 1. ปฏบิ ัตฉิ ดี ยาเขา หลอดเลอื ดดำตามโจทยสถานการณไดถูกตอ ง วธิ สี อนและกิจกรรมการเรียนการสอน 1. วิธีสอน 1.1 สอนสาธิตและสาธิตยอนกลบั 2. กจิ กรรมการเรยี นการสอน 2.1 สอนสาธติ การฉีดยาเขาหลอดเลอื ดดำตามโจทยสถานการณ 2.2 ผูเรยี นฝกปฏบิ ตั แิ ละสาธติ ยอ นกลบั 2.3 สะทอนคดิ การฝกปฏบิ ัตแิ ละสรปุ ผลการเรยี นรู 2.4 ผูเ รียนยืมวสั ุด อุปกรณไ ปฝกปฏิบตั ิตอ นอกเวลาเพอ่ื ใหเ กดิ ทกั ษะ สอ่ื การเรียนการสอน 1. เอกสารประกอบการสอน 2. ยาจำลอง วัสดุ อปุ กรณท างการแพทยใ นหองปฏิบตั ิการ 3. โจทยสถานการณ และใบบนั ทึกการบรหิ ารยา (medication administration record) 4. VDO ส่ือการสอนใน YouTube channel: nursing practice การวดั ผลและประเมนิ ผล 1. ประเมินผลการสาธติ ยอนกลับ ตามแบบประเมนิ ทักษะ 2. การสอบทกั ษะปฏิบตั ิแบบ Objective Structured Clinical Examination : OSCE 499

บทที่ 8 วิธีปฎิบตั กิ ารพยาบาลพ้นื ฐาน ในการบริหารยาฉีดยาเขาหลอดเลอื ดดำ การฉีดยาเขาหลอดเลือดดำเปนการฉีดยาหรือสารน้ำจำนวนนอยกวา 150 มิลลิลิตร เขา ทางหลอดเลือดดำ ซงึ่ ออกฤทธิทันทภี ายใน 30 – 60 วินาทหี ลงั การฉีดยา รายวิเอียดวิธีการฉีดยาเขา หลอดเลือดดำ ดงั นี้ 8.1 วิธกี ารฉดี ยาเขา หลอดเลอื ดดำในระยะสนั้ (intravenous injection push) 8.1.1 อปุ กรณเครอ่ื งใช 1) แผนการรักษาและ ใบ MAR 2) ยาปลอดเชอ้ื ตามแผนการรักษาท่ไี มหมดอายุ 3) ตวั ทำละลาย เชน นำ้ กล่ันสำหรับผสมยา (ถา เปน ยาผง) 4) เข็มปลอดเชื้อขนาดเบอร 18-20 สำหรับผสมและ/หรือดูดยา ขนาดเบอร 23 - 26 ความยาว 3/8 นิว้ -5/8 นว้ิ สำหรบั ฉีดยา 5) กระบอกฉีดยาปลอดเชอ้ื ขนาด 5 มิลลิลิตรและ 10 มิลลลิ ิตร 6) นำ้ ยาฆา เชอ้ื เชน 70% แอลกอฮอล หรอื 2% chlorhexidine 7) สำลปี ลอดเช้ือบรรจุในภาชนะปลอดเชือ้ 8) ปากคีบปลอดเชอ้ื พรอมกระปกุ 9) ใบเลอ่ื ยสำหรบั เปด ขวดยาหรอื ตัดหลอดยา 10) สายยางรัด (Tourniquet) 10) ชามรูปไต 1 ใบ สำหรับใสของทีใ่ ชแลว 11) ถาดใสเครอ่ื งใชห รือรถเตรียมยา 12) ภาชนะปลดและเกบ็ หัวเข็ม 500