r_00001_ElKitap_TRready

["\u015eekil 66. Tava sistemlerinde uygulamalar 1.6 ELEKTR\u0130K-ELEKTRON\u0130K \u00d6L\u00c7\u00dcMLER, \u00d6L\u00c7\u00dc ALETLER\u0130N\u0130N KONTROL\u00dc VE KULLANIMI \u00d6l\u00e7me i\u015flemi, elektrik devrelerinde ak\u0131m, gerilim, g\u00fc\u00e7 gibi fiziksel b\u00fcy\u00fckl\u00fcklerinin kar\u015f\u0131la\u015ft\u0131rma sonu\u00e7lar\u0131n\u0131n say\u0131sal olarak anla\u015f\u0131labilir ve de\u011ferlendirilebilir hale \u00e7evrilmesidir. \u00d6l\u00e7me y\u00f6ntemleri, analog ve dijital olarak ikiye ayr\u0131l\u0131rlar. Analog \u00d6l\u00e7me: \u00d6l\u00e7\u00fclmesi istenen b\u00fcy\u00fckl\u00fck ya bir a\u00e7\u0131ya ya da uzunlu\u011fa \u00e7evrilir. Genellikle bir g\u00f6stergenin d\u00f6nme a\u00e7\u0131s\u0131, g\u00f6sterge alt\u0131ndaki skalan\u0131n a\u00e7\u0131 \u00f6l\u00e7e\u011fi ile kar\u015f\u0131la\u015ft\u0131r\u0131l\u0131r (Bkz. \u015eekil 67). MOD\u00dcL 5 - 71","\u015eekil 67. Baz\u0131 analog \u00f6l\u00e7\u00fc aletleri Dijital \u00d6l\u00e7me: \u00d6l\u00e7\u00fclmek istenen b\u00fcy\u00fckl\u00fc\u011f\u00fcn i\u00e7inde, o b\u00fcy\u00fckl\u00fc\u011f\u00fcn yeteri kadar k\u00fc\u00e7\u00fck par\u00e7alar\u0131ndan ka\u00e7 tane bulundu\u011fu elektronik say\u0131c\u0131 ile say\u0131larak g\u00f6sterilir (\u015eekil 68) \u015eekil 68. Baz\u0131 dijital \u00f6l\u00e7\u00fc aletleri Elektriksel B\u00fcy\u00fckl\u00fcklerin \u00d6l\u00e7\u00fclebilir De\u011ferleri: Elektrik devrelerinde \u00f6l\u00e7\u00fclebilen b\u00fcy\u00fckl\u00fckler olan ak\u0131m, gerilim, g\u00fc\u00e7; \u2022 Devrede bulunan kaynaklar\u0131n tiplerine g\u00f6re de\u011fi\u015fik \u015fekillerde olabilir. \u2022 Zamana ba\u011fl\u0131 olarak de\u011fi\u015febilir. \u2022 Bu de\u011fi\u015fimler fonksiyonlar ile g\u00f6sterilebilir. Periyodik Fonksiyon: De\u011fi\u015fimlerini belirli s\u00fcrelerle tekrarlayan fonksiyonlard\u0131r. Genel olarak alternatif ak\u0131m devrelerinde ak\u0131m, gerilim, g\u00fc\u00e7 de\u011fi\u015fimleri periyodik birer fonksiyondur (\u015eekil 69) MOD\u00dcL 5 - 72","\u015eekil 69. Periyodik fonksiyon \u00f6rne\u011fi Periyot: Periyodik bir fonksiyonun tam bir de\u011fi\u015fim yapt\u0131\u011f\u0131 s\u00fcreye denir. T ile g\u00f6sterilir, birimi saniyedir (\u015eekil 70) \u015eekil 70. Periyot Frekans: 1 saniyedeki periyot say\u0131s\u0131d\u0131r. Fonksiyonun de\u011fi\u015fim s\u0131kl\u0131\u011f\u0131n\u0131 verir. Periyodun tersine e\u015fittir. (f=1\/t [Hz]) (\u015eekil 71) \u015eekil 71. Frekans MOD\u00dcL 5 - 73","Alternans: Genel olarak periyodun yar\u0131s\u0131d\u0131r. Bir periyot, pozitif ve negatif alternanslardan olu\u015fur. Ani De\u011fer: Bir b\u00fcy\u00fckl\u00fc\u011f\u00fcn herhangi bir (t) an\u0131ndaki de\u011feridir. Tepe De\u011fer: Bir fonksiyonun pozitif veya negatif y\u00f6nde ald\u0131\u011f\u0131 en b\u00fcy\u00fck de\u011fere denir. o E\u011fer fonksiyonun pozitif ve negatif tepe de\u011ferleri ayn\u0131 ve sabitse genlik ad\u0131n\u0131 al\u0131r. o Tepe de\u011fer b\u00fcy\u00fck harflerle g\u00f6sterilir. Um, Im, Pm vb. \u015eekil 72. Ani De\u011fer-Tepe De\u011fer-Alternans Ortalama De\u011fer: Bir fonksiyonun bir periyot boyunca alm\u0131\u015f oldu\u011fu ani de\u011ferlerin ortalamas\u0131na denir. Ortalama de\u011fer say\u0131sal bir de\u011fer olup, pozitif-negatif veya s\u0131f\u0131r de\u011ferlerini alabilir. (\u015eekil 73). \u015eekil 73. Ortalama De\u011fer Periyodik i\u015faretlerde e\u011fer sinyal simetrikse (pozitif ve negatif alternanslar\u0131 e\u015fit ise) ortalama de\u011fer s\u0131f\u0131rd\u0131r. Bu t\u00fcr fonksiyonlarda ortalama de\u011fer yar\u0131m periyot i\u00e7in hesaplanabilir. Bu hesaplanan de\u011fere mutlak ortalama de\u011fer denir (\u015eekil 74). MOD\u00dcL 5 - 74","\u015eekil 74. Mutlak Ortalama De\u011fer Efektif (Etkin-Karesel Ortalama-RMS) De\u011fer: Alternatif ak\u0131mda en \u00e7ok kullan\u0131lan b\u00fcy\u00fckl\u00fckt\u00fcr. Alternatif ak\u0131m\u0131n \u0131s\u0131 etkisi ile ilgilidir. Alternatif ak\u0131m\u0131n olu\u015fturaca\u011f\u0131 \u0131s\u0131 etkisine e\u015fit etki olu\u015fturacak do\u011fru ak\u0131m de\u011feridir. Ba\u015fka bir deyi\u015fle, bir diren\u00e7 \u00fczerinde do\u011fru ak\u0131m\u0131n yapt\u0131\u011f\u0131 i\u015fe e\u015fit i\u015f yapan (e\u015fit \u0131s\u0131 \u00fcreten) alternatif ak\u0131m\u0131n do\u011fru ak\u0131ma e\u015f olan de\u011feridir. Karesel ortalama de\u011fer oldu\u011fundan her zaman pozitif de\u011ferler al\u0131r. G\u00fc\u00e7 \u0130fadeleri: Ani G\u00fc\u00e7: Do\u011fru ak\u0131m devrelerinde ak\u0131m ve gerilim sabit de\u011ferli oldu\u011fundan (s\u00fcrekli halde), g\u00fc\u00e7 de sabit bir b\u00fcy\u00fckl\u00fckt\u00fcr ve her zaman pozitiftir. Bunun anlam\u0131 kaynaktan s\u00fcrekli g\u00fc\u00e7 \u00e7ekilir ve bu g\u00fc\u00e7 harcan\u0131r. Do\u011fru Ak\u0131mda G\u00fc\u00e7 =# = $. ! = I#. ! = $! % Alternatif ak\u0131m devrelerinde de g\u00fc\u00e7 ifadesi ak\u0131m ve gerilimin \u00e7arp\u0131m\u0131na e\u015fittir. Fakat alternatif ak\u0131mda ak\u0131m ve gerilim zamana ba\u011fl\u0131 olarak de\u011fi\u015fti\u011finden bunlar\u0131n \u00e7arp\u0131m\u0131 olan g\u00fc\u00e7 de zamana ba\u011fl\u0131 olarak de\u011fi\u015ftir. Bu g\u00fcce ani g\u00fc\u00e7 denir. Alternatif ak\u0131mda g\u00fc\u00e7: p(t)=u(t)i(t) Ani g\u00fc\u00e7 zamana ba\u011fl\u0131 olarak pozitif ve negatif de\u011ferler alabilir. Pozitif de\u011fer kaynaktan g\u00fc\u00e7 \u00e7ekildi\u011fini, negatif de\u011fer ise devreden kayna\u011fa bir g\u00fc\u00e7 ak\u0131\u015f\u0131 oldu\u011funu g\u00f6sterir. Aktif (Etkin) G\u00fc\u00e7: G\u00fc\u00e7 i\u00e7in ortalama de\u011ferin bir ba\u015fka ismi aktif (etkin) g\u00fc\u00e7t\u00fcr. G\u00fcc\u00fcn en \u00f6nemli de\u011feri bu de\u011fer oldu\u011fundan indis olmadan sadece P ile g\u00f6sterilir. Aktif g\u00fc\u00e7 \u00f6l\u00e7\u00fcm\u00fcnde \u00f6l\u00e7\u00fclen de\u011fer ortalama g\u00fc\u00e7t\u00fcr. Birimi Watt (W) t\u0131r. Wattmetre ile \u00f6l\u00e7\u00fcl\u00fcr. Aktif G\u00fc\u00e7:\t# = $. (. )*+\t\u00d8 MOD\u00dcL 5 - 75","Reaktif G\u00fc\u00e7: Reaktans elemanlar\u0131na (kondansat\u00f6r\/bobin) ait olan ve toplam g\u00fcc\u00fcn sanal bile\u015fenini olu\u015fturan g\u00fcce denir. Aktif g\u00fc\u00e7ten farkl\u0131 olarak enerji kayb\u0131n\u0131 ifade etmez. Kondansat\u00f6r ya da bobinde depolanan ve tekrar devreye geri verilen enerji ile ilgili bir b\u00fcy\u00fckl\u00fckt\u00fcr. Birimi Volt-Amper-reaktif (VAr) olarak ifade edilir. VARmetre ile \u00f6l\u00e7\u00fcl\u00fcr. Reaktif G\u00fc\u00e7:\t- = $. (. .\/0\t\u00d8 G\u00f6r\u00fcn\u00fcr G\u00fc\u00e7: Kaynak gerilimi ile toplam devre ak\u0131m\u0131n\u0131n efektif de\u011ferlerinin \u00e7arp\u0131m\u0131na g\u00f6r\u00fcn\u00fcr g\u00fc\u00e7 denir. Birimi Volt-Amper (VA)\u2019dir. Devrenin toplam g\u00fcc\u00fcn\u00fc ifade eder. Toplam g\u00fc\u00e7, devredeki ak\u0131m ve gerilimlerin efektif de\u011ferlerinin \u00f6l\u00e7\u00fc aletleri ile \u00f6l\u00e7\u00fcm\u00fc sonucu bulunan de\u011ferlerin \u00e7arp\u0131m\u0131 ile hesaplanarak bulunur. G\u00f6r\u00fcn\u00fcr G\u00fc\u00e7:\t. = $. ( =1P# + Q# Analog \u00f6l\u00e7\u00fc aletleri ile yap\u0131lan \u00f6l\u00e7\u00fcmlerde, ibrenin saparak skala \u00fczerinde g\u00f6sterdi\u011fi de\u011fer \u00f6l\u00e7\u00fclen de\u011ferdir. Bu de\u011ferin okunmas\u0131 s\u0131ras\u0131nda okuma tekni\u011finin tam olarak bilinmemesinden dolay\u0131 baz\u0131 okuma hatalar\u0131 olu\u015fabilmektedir. G\u00fcn\u00fcm\u00fczde \u00fcretilen dijital \u00f6l\u00e7\u00fc aletleri ile yap\u0131lan \u00f6l\u00e7\u00fcmlerde daha kolay sonu\u00e7lar al\u0131nmakta ve okuma hatalar\u0131 ortadan kald\u0131r\u0131lmaktad\u0131r. Dijital \u00f6l\u00e7\u00fc aletlerinde \u00f6l\u00e7\u00fclen b\u00fcy\u00fckl\u00fck \u00f6l\u00e7\u00fc aletinin i\u00e7erisindeki elektronik devreler yard\u0131m\u0131yla dijital (say\u0131sal) bilgiye d\u00f6n\u00fc\u015ft\u00fcr\u00fcl\u00fcr. \u00d6l\u00e7\u00fcm sonucu dijital bilgi olarak say\u0131sal bir g\u00f6stergede onluk say\u0131 sistemi ile g\u00f6sterilir. Dijital \u00f6l\u00e7\u00fc aletlerinin \u00f6zellikleri; \u2022 \u00d6l\u00e7t\u00fc\u011f\u00fc de\u011feri dijital bir g\u00f6stergede say\u0131larla g\u00f6steren \u00f6l\u00e7\u00fc aletleridir. \u2022 \u00d6l\u00e7t\u00fc\u011f\u00fc de\u011feri ayr\u0131nt\u0131l\u0131 olarak alt ve \u00fcst katlar\u0131n\u0131 da belirterek g\u00f6sterebilmektedirler. \u2022 Kullan\u0131mlar\u0131 analog \u00f6l\u00e7\u00fc aletlerine g\u00f6re daha kolayd\u0131r. \u2022 \u00d6zellikleri analog \u00f6l\u00e7\u00fc aletlerinden daha fazlad\u0131r. \u2022 \u00d6l\u00e7\u00fclen de\u011ferlerin bilgisayar ortam\u0131na ta\u015f\u0131nmas\u0131, ilave i\u015flemler yap\u0131lmas\u0131 gibi ek \u00f6zelliklere sahip geli\u015fmi\u015f dijital \u00f6l\u00e7\u00fc aletleri de art\u0131k g\u00fcn\u00fcm\u00fczde kullan\u0131lmaktad\u0131r. \u2022 Dijital \u00f6l\u00e7\u00fc aletleri analog \u00f6l\u00e7\u00fc aletlerinde oldu\u011fu gibi tek b\u00fcy\u00fckl\u00fc\u011f\u00fc \u00f6l\u00e7mek i\u00e7in ampermetre, voltmetre, wattmetre vb. \u015feklinde yap\u0131ld\u0131\u011f\u0131 gibi, ayn\u0131 zamanda birden fazla b\u00fcy\u00fckl\u00fc\u011f\u00fc \u00f6l\u00e7mek i\u00e7in dijital multimetreler \u015feklinde de tasarlanabilmektedir. \u2022 Dijital multimetreler elektrikte en \u00e7ok kullan\u0131lan \u00f6l\u00e7\u00fc aletleridir. Bu cihazlar, diren\u00e7, ak\u0131m, gerilim, g\u00fc\u00e7 gibi b\u00fcy\u00fckl\u00fckleri \u00f6l\u00e7menin yan\u0131 s\u0131ra ayn\u0131 zamanda frekans, g\u00fc\u00e7 fakt\u00f6r\u00fc gibi de\u011ferler de \u00f6l\u00e7ebilmektedirler. \u00c7ok say\u0131da b\u00fcy\u00fckl\u00fc\u011f\u00fc \u00f6l\u00e7ebilme yeteneklerinden dolay\u0131 bu cihazlar multimetre olarak adland\u0131r\u0131lm\u0131\u015ft\u0131r. \u2022 Baz\u0131 dijital multimetrelerde \u00f6l\u00e7\u00fclecek b\u00fcy\u00fckl\u00fck i\u00e7in uygun kademe ayar\u0131n\u0131n se\u00e7ilmesi ko\u015fulu da ortadan kald\u0131r\u0131lm\u0131\u015ft\u0131r. \u00d6rnek olarak \u00f6l\u00e7\u00fclecek b\u00fcy\u00fckl\u00fck ak\u0131m ise kademe anahtar\u0131n\u0131 sadece ak\u0131m b\u00f6l\u00fcm\u00fcne getirmek yeterli olacakt\u0131r. Bu durumda \u00f6l\u00e7\u00fc aleti k\u00fc\u00e7\u00fck ak\u0131m de\u011ferlerinden b\u00fcy\u00fck ak\u0131m de\u011ferlerine kadar geni\u015f bir aral\u0131kta ak\u0131m okuma i\u015flemini yapabilecektir. \u2022 Dijital \u00f6l\u00e7\u00fc aletlerinin yap\u0131lar\u0131 analog \u00f6l\u00e7\u00fc aletlerinden daha karma\u015f\u0131kt\u0131r. \u2022 Analog \u00f6l\u00e7\u00fc aletlerinde ibrenin g\u00f6sterdi\u011fi de\u011fer ile kademe anahtar\u0131n\u0131n konumuna g\u00f6re \u00f6l\u00e7\u00fcm sonucu i\u00e7in hesaplama gerekebilir. Dijital \u00f6l\u00e7\u00fc aletlerinde okuma hatas\u0131 yapmak m\u00fcmk\u00fcn de\u011fildir. \u00c7\u00fcnk\u00fc \u00f6l\u00e7\u00fcm de\u011feri direkt olarak okunan de\u011ferdir. \u2022 Dijital \u00f6l\u00e7\u00fc aletleri manyetik alandan etkilenmez. \u2022 \u00d6l\u00e7me yaparken herhangi bir konumda (e\u011fik, dik, yat\u0131k) olmalar\u0131 \u00f6nemli de\u011fildir. \u2022 Dijital \u00f6l\u00e7\u00fc aletleri k\u00fc\u00e7\u00fck boyutlu olarak tasarlanabilir. MOD\u00dcL 5 - 76","\u015eekil 75. Baz\u0131 Dijital \u00d6l\u00e7\u00fc Aletleri G\u00fc\u00e7 \u00d6l\u00e7\u00fcm\u00fc: Do\u011frudan do\u011fruya g\u00fc\u00e7 \u00f6l\u00e7en \u00f6l\u00e7\u00fc aletleri wattmetrelerdir (\u015eekil 76-77). G\u00fc\u00e7 \u00f6l\u00e7\u00fcm\u00fcnde ayn\u0131 anda ak\u0131m ve gerilimin \u00f6l\u00e7\u00fclmesi gerekir. \u015eekil 76. Elektrodinamik Wattmetre \u015eekil 77. Analog ve Dijital Wattmetre (pensampermetre) Dijital wattmetrelerin \u00e7al\u0131\u015fma prensibinde ak\u0131m ve gerilim de\u011ferleri sens\u00f6rler yard\u0131m\u0131yla \u00f6l\u00e7\u00fclerek dijital ortamda de\u011ferlendirilir ve ekrana yans\u0131t\u0131l\u0131r. G\u00fcn\u00fcm\u00fczde genellikle dijital wattmetrelerde ak\u0131m\u0131 alg\u0131lamak i\u00e7in pensampermetre kullan\u0131l\u0131r. Cos \u00d8 metreler; ak\u0131m ile gerilim aras\u0131ndaki faz fark\u0131n\u0131n kosin\u00fcs de\u011ferini \u00f6l\u00e7en cihazlard\u0131r. Reaktif ve Aktif g\u00fc\u00e7 aras\u0131ndaki, ak\u0131m-gerilim faz fark\u0131n\u0131 ortaya koyarlar (\u015eekil 78) MOD\u00dcL 5 - 77","\u015eekil 78. Cos\u00d8 Metre Enerji \u00d6l\u00e7\u00fcm\u00fc: Enerji; ak\u0131m, gerilim ve zaman olmak \u00fczere \u00fc\u00e7 de\u011fi\u015fkene ba\u011fl\u0131d\u0131r. 5 = $.(.6 = #.6 ; Elektrik enerjisinin \u00f6l\u00e7\u00fcm\u00fcnde saya\u00e7lar kullan\u0131lmaktad\u0131r. Ge\u00e7mi\u015fte yayg\u0131n kullan\u0131lan ind\u00fcksiyon tip saya\u00e7lar\u0131n (\u015eekil 79) yerini g\u00fcn\u00fcm\u00fczde elektronik saya\u00e7lar (\u015eekil 80) alm\u0131\u015ft\u0131r \u015eekil 79. 1 -3 Fazl\u0131 ind\u00fcksiyon tip saya\u00e7lar \u015eekil 80. 1 -3 Fazl\u0131 elektronik tip saya\u00e7lar MOD\u00dcL 5 - 78","\u00d6l\u00e7me Transformat\u00f6rleri: Bir manyetik devre \u00fczerinde sar\u0131l\u0131 2 sarg\u0131dan olu\u015fan d\u00fczene transformat\u00f6r denir. (\u015eekil 81) \u015eekil 81. Trafo G\u00f6sterimi Transformat\u00f6rler, ak\u0131m ve gerilim de\u011ferlerini frekansta de\u011fi\u015fiklik yapmadan ihtiyaca g\u00f6re de\u011fi\u015ftiren elektrik makinalar\u0131d\u0131r. Primer ve sekonder sarg\u0131 aras\u0131nda elektriksel bir ba\u011flant\u0131 yoktur. Transformat\u00f6r\u00fcn primer sarg\u0131s\u0131na alternatif bir gerilim uyguland\u0131\u011f\u0131nda bu sarg\u0131 de\u011fi\u015fken bir manyetik alan olu\u015fturur. Bu alan sarg\u0131lar\u0131n \u00fczerine sar\u0131ld\u0131\u011f\u0131 manyetik n\u00fcve \u00fczerinden devresini tamamlar. Primer sarg\u0131ya uygulanan alternatif gerilimin zamana ba\u011fl\u0131 olarak y\u00f6n\u00fc ve \u015fiddeti de\u011fi\u015fti\u011finden olu\u015fturdu\u011fu manyetik alan\u0131n da her an y\u00f6n\u00fc ve \u015fiddeti de\u011fi\u015fir. Bu alan\u0131n sekonder sarg\u0131lar\u0131 kesmesi sonucu sekonder sarg\u0131da alternatif bir gerilim end\u00fcklenir. &' = (' = \\\"# = \u00fc &# (# \\\"' \u00d6l\u00e7\u00fc transformat\u00f6rleri, transformat\u00f6rlerin \u00f6zel halleridir. Transformat\u00f6r\u00fcn \u00f6zelliklerinden yararlan\u0131larak, \u00f6l\u00e7me amac\u0131yla hem \u00f6l\u00e7me devresi enerji devresinden yal\u0131t\u0131l\u0131r hem de \u00f6l\u00e7\u00fclmek istenen gerilim ya da ak\u0131m belli bir oranda k\u00fc\u00e7\u00fclt\u00fclerek \u00f6l\u00e7\u00fcm i\u015flemi yap\u0131l\u0131r. \u00d6l\u00e7\u00fc transformat\u00f6rleri; \u2022 Ak\u0131m \u00d6l\u00e7\u00fc Transformat\u00f6rleri \u2022 Gerilim \u00d6l\u00e7\u00fc Transformat\u00f6rleri olarak ikiye ayr\u0131l\u0131r. \u00d6l\u00e7\u00fc transformat\u00f6rleri; \u00f6l\u00e7\u00fc ve koruma cihazlar\u0131n\u0131n ekonomik, teknik ve g\u00fcvenlik nedeniyle devreye do\u011frudan ba\u011flanmalar\u0131n\u0131n m\u00fcmk\u00fcn olmad\u0131\u011f\u0131 veya kolay uygulanabilir olmad\u0131\u011f\u0131 durumlarda ak\u0131m\u0131 veya gerilimi indirgemek i\u00e7in kullan\u0131lan cihazlard\u0131r. \u00d6l\u00e7\u00fc transformat\u00f6rlerinin kullan\u0131m ama\u00e7lar\u0131: \u2022 \u00d6l\u00e7me \u2022 Koruma \u2022 Kontrol, Kumanda \u2022 \u0130zolasyon MOD\u00dcL 5 - 79","Ak\u0131m \u00d6l\u00e7me Transformat\u00f6rleri: Ak\u0131m\u0131 belli bir oranda d\u00fc\u015f\u00fcren cihazlard\u0131r (\u015eekil 82). Al\u00e7ak gerilimde; kullan\u0131lan \u00f6l\u00e7\u00fc aletlerinin s\u0131n\u0131rlar\u0131n\u0131 a\u015fan de\u011ferleri indirgemek i\u00e7in kullan\u0131l\u0131rlar. Y\u00fcksek gerilimde; ak\u0131m ve g\u00fcc\u00fcn emniyetli \u00f6l\u00e7\u00fcm\u00fcn\u00fc sa\u011flarlar. Ak\u0131m \u00f6l\u00e7\u00fc transformat\u00f6rlerinde primer sarg\u0131 say\u0131s\u0131 az, sekonder sarg\u0131 say\u0131s\u0131 fazlad\u0131r. \u015eekil 82. Ak\u0131m \u00d6l\u00e7\u00fc Transformat\u00f6rleri Ak\u0131m transformat\u00f6rlerinin primeri devreye seri ba\u011flan\u0131r. E\u011fer y\u00fck olarak birden fazla cihaz ba\u011flanacaksa, sekonder u\u00e7lar aras\u0131na bu cihazlar seri olarak ba\u011flan\u0131rlar (\u015eekil 83) \u015eekil 83. Ba\u011flant\u0131 \u015eemas\u0131 Sekonder ak\u0131m\u0131 maksimum 5A olacak \u015fekilde tasarlan\u0131rlar ((28 = 59). Ancak trafo ve ak\u0131m bilgisi al\u0131nacak hat aras\u0131 mesafe uzunsa, \u00f6rne\u011fin uzak noktadaki r\u00f6lelere kumanda edilecekse, nominal sekonder ak\u0131m\u0131 1A olan trafolar kullan\u0131l\u0131r. Ak\u0131m transformat\u00f6rleri Tablo 15\u2019te \u00f6rnekleri verilen standart de\u011ferlerde imal edilirler. MOD\u00dcL 5 - 80","Tablo 15. Ak\u0131m transformat\u00f6r \u00e7evirme oran\u0131 ve Nominal G\u00fc\u00e7leri Nominal \u00c7evirme Oran\u0131 Nominal G\u00fc\u00e7 10\/5A, 15\/5A, 20\/5A, 30\/5A, 40\/5A, 50\/5A 2.5VA, 5VA, 10VA, 15VA, 30VA Ak\u0131m \u00d6l\u00e7\u00fc Transformat\u00f6rlerinin Sekonderinin A\u00e7\u0131k Kalmas\u0131: Sekonder u\u00e7lar\u0131n\u0131n a\u00e7\u0131k kalmas\u0131 durumunda z\u0131t manyeto motor kuvvet ortadan kalkar. Primer ak\u0131m\u0131n\u0131n manyetik devrede ak\u0131tt\u0131\u011f\u0131 ak\u0131y\u0131 azalt\u0131c\u0131 etki ortadan kalkt\u0131\u011f\u0131 i\u00e7in manyetik devreden y\u00fcksek de\u011ferde ak\u0131 ge\u00e7er. Manyetik ak\u0131n\u0131n artmas\u0131 trafo n\u00fcvesinin doymas\u0131na ve y\u00fcksek de\u011ferde gerilim end\u00fcklenmesine neden olur. Trafo n\u00fcvesi de \u0131s\u0131nmaya ba\u015flad\u0131\u011f\u0131 izolasyon da bozulur. Bu nedenlerden dolay\u0131 primeri \u015febekeye ba\u011fl\u0131 olan ak\u0131m transformat\u00f6r\u00fcn\u00fcn sekonder u\u00e7lar\u0131na hi\u00e7bir \u00f6l\u00e7\u00fc aleti ba\u011fl\u0131 de\u011filse, bu u\u00e7lar k\u0131sa devre edilir. Sekonder devrede de\u011fi\u015fiklik yap\u0131lacaksa \u00f6nce sarg\u0131 u\u00e7lar\u0131 k\u0131sa devre edilerek de\u011fi\u015fiklik yap\u0131lmal\u0131, sonra k\u0131sa devre kald\u0131r\u0131lmal\u0131d\u0131r. Ak\u0131m \u00d6l\u00e7\u00fc Transformat\u00f6rlerinin Sekonderinin Topraklanmas\u0131: \u00d6l\u00e7me devrelerinin enerji devresinden yeteri kadar yal\u0131t\u0131labilmesi i\u00e7in primer ve sekonder sarg\u0131lar birbirinden yal\u0131t\u0131lmal\u0131d\u0131r. Yal\u0131tkanl\u0131\u011f\u0131n bozulmas\u0131 durumunda, ak\u0131m transformat\u00f6r\u00fcn\u00fcn primer sarg\u0131s\u0131 ile sekonder sarg\u0131s\u0131 aras\u0131nda olu\u015facak k\u0131sa devrede, primer devre gerilimi \u00f6l\u00e7\u00fc ve koruma cihazlar\u0131na uygulanm\u0131\u015f olur. Sekonder sarg\u0131n\u0131n topraklanmas\u0131 durumunda ar\u0131za gerilimi topraklanan sekonder u\u00e7 yard\u0131m\u0131yla besleme trafosunun n\u00f6tr noktas\u0131 ile kapal\u0131 devre olu\u015fturur (\u015eekil 84) \u015eekil 84. Sekonderin Topraklanmas\u0131 MOD\u00dcL 5 - 81","Gerilim \u00d6l\u00e7\u00fc Transformat\u00f6rleri: Orta ve y\u00fcksek gerilim tesislerinde \u00f6l\u00e7\u00fc, koruma ve izolasyon amac\u0131yla kullan\u0131l\u0131rlar (\u015eekil 85). Tesisin normal \u00e7al\u0131\u015fmas\u0131 s\u00fcresince gerilim hemen hemen sabit oldu\u011fu i\u00e7in ve bir k\u0131sa devre an\u0131nda gerilim s\u0131f\u0131ra d\u00fc\u015ft\u00fc\u011f\u00fcnden gerilim \u00f6l\u00e7\u00fc transformat\u00f6rleri, ak\u0131m \u00f6l\u00e7\u00fc transformat\u00f6rleri gibi zorlanmalara maruz kalmazlar. \u015eekil 85. Gerilim \u00f6l\u00e7\u00fc transformat\u00f6r\u00fc Hem \u00f6l\u00e7\u00fc hem de koruma cihazlar\u0131 ayn\u0131 gerilim trafosuna paralel ba\u011flanabilirler. Gerilim transformat\u00f6rlerinde y\u0131ld\u0131r\u0131m d\u00fc\u015fmesi ve ge\u00e7ici olaylar d\u0131\u015f\u0131nda, normal i\u015fletme ko\u015fullar\u0131nda primer ve sekonder gerilimleri sabittir. Gerilim \u00f6l\u00e7\u00fc transformat\u00f6rlerinde primer spir say\u0131s\u0131 \u00e7ok, sekonder spir say\u0131s\u0131 azd\u0131r ve nominal y\u00fckte kayb\u0131n \u00e7ok az olmas\u0131n\u0131 sa\u011flamak i\u00e7in kal\u0131n iletkenden sar\u0131lm\u0131\u015ft\u0131r. Gerilim \u00f6l\u00e7\u00fc transformat\u00f6rleri faz-n\u00f6tr veya faz-faz aras\u0131 \u015febeke gerilimine paralel ba\u011flan\u0131rlar (\u015eekil 86). \u015eekil 86. Gerilim \u00d6l\u00e7\u00fc Trafosunun Ba\u011flant\u0131 \u015eemas\u0131 Gerilim \u00d6l\u00e7\u00fc Transformat\u00f6rlerinin Sekonderinin K\u0131sa Devre Edilmesi: Bu transformat\u00f6rler ak\u0131m transformat\u00f6rlerinin aksine a\u00e7\u0131k devreye yak\u0131n durumda \u00e7al\u0131\u015f\u0131rlar. Bu nedenle sekonder u\u00e7lar\u0131n\u0131n a\u00e7\u0131k kalmas\u0131n\u0131n sak\u0131ncas\u0131 yoktur. Gerilim \u00f6l\u00e7\u00fc transformat\u00f6rlerinin sekonder devreleri, normal g\u00fc\u00e7 MOD\u00dcL 5 - 82","transformat\u00f6rleri gibi k\u0131sa devre edilmemelidir. Aksi takdirde sekonderden ge\u00e7en ak\u0131m artar. Is\u0131nma izolasyonu bozarak, primer ve sekonder sarg\u0131lar aras\u0131nda k\u0131sa devre olu\u015fmas\u0131na neden olur. Gerilim \u00d6l\u00e7\u00fc Transformat\u00f6rlerinin Sekonderinin Topraklanmas\u0131: Gerilim \u00f6l\u00e7\u00fc transformat\u00f6rlerinde y\u00fcksek gerilime kar\u015f\u0131 korunmak i\u00e7in sekonderin v ucu topraklan\u0131r (\u015eekil 87) \u015eekil 87. Gerilim \u00d6l\u00e7\u00fc Transformat\u00f6r\u00fcn\u00fcn Sekonder Topraklamas\u0131 ANAHTAR NOT 2: \u00d6L\u00c7\u00dcM B\u0130R\u0130MLER\u0130 (HATIRLATMA: BKNZ MOD\u00dcL 1) \u00d6l\u00e7me sonu\u00e7lar\u0131n\u0131n say\u0131sal olarak anla\u015f\u0131lmas\u0131 ve de\u011ferlendirilmesi, \u00f6l\u00e7\u00fclen b\u00fcy\u00fckl\u00fck i\u00e7inde ilgili birim de\u011ferden ka\u00e7 tane oldu\u011funun belirlenmesi de \u00f6nemlidir. Bu y\u00fczden \u00f6l\u00e7\u00fcm sonucunun yan\u0131nda biriminde ifade edilmesi gereklidir. Her b\u00fcy\u00fckl\u00fck \u00f6l\u00e7\u00fc say\u0131s\u0131 ve birim olmak \u00fczere iki k\u0131s\u0131mdan olu\u015fur. \u00d6l\u00e7\u00fclecek b\u00fcy\u00fckl\u00fck de\u011fi\u015ftik\u00e7e b\u00fcy\u00fckl\u00fc\u011fe ait birim de de\u011fi\u015fir. \u00d6l\u00e7\u00fcm sonu\u00e7lar\u0131nda \u00fclkeler aras\u0131 uyumun sa\u011flanmas\u0131 i\u00e7in standart hale gelmi\u015f olan Birim Sistemleri kullan\u0131l\u0131r. Birim sistemlerinden uluslararas\u0131 anla\u015fmalar ile kabul edilmi\u015f ve en yayg\u0131n olarak kullan\u0131lanlarda biri olan Uluslararas\u0131 Birim Sisteminde temel olarak 7 birim bulunmaktad\u0131r. Tablo 16. Temel Birimler Fiziksel B\u00fcy\u00fckl\u00fck Birim Sembol Uzunluk Metre m K\u00fctle kg Zaman Kilogram s Elektrik Ak\u0131m \u015eiddeti Saniye A S\u0131cakl\u0131k Amper K Madde Miktar\u0131 Kelvin mol I\u015f\u0131k \u015eiddeti Mol cd Candela Temel birimlerin \u00e7arp\u0131lmas\u0131 veya b\u00f6l\u00fcnmesiyle T\u00fcretilmi\u015f birimler elde edilmektedir. T\u00fcretilmi\u015f birimler temel birimler cinsinden ifade edilir. MOD\u00dcL 5 - 83","Tablo 17. T\u00fcretilmi\u015f Birimler Fiziksel B\u00fcy\u00fckl\u00fck Birim Sembol Birimin Tan\u0131m\u0131 Alan Metrekare :# \u0130vme :\/+# m.m Kuvvet metre\/saniyekare N :\/+# Bas\u0131n\u00e7 Newton Pa <=. :\/+# Enerji Pascal J 8\/:# = kg\/m. +# G\u00fc\u00e7 Joule W 8. : = kg. :#\/+# Elektrik Y\u00fck\u00fc Watt C A\/+ = kg. :#\/+) Gerilim Coulomb V Elektrik Alan \u015eiddeti Volt A.s Elektriksel Diren\u00e7 A\/) = kg. :#\/9. +) Elektriksel \u0130letkenlik Ohm \u2126 B\/: = kg. m\/9. +) Elektriksel Kapasite Siemens S B\/9 = kg. :#\/9#. +) Manyetik Ak\u0131 F 1\/\u2126 = 9#. +)\/kg. :# End\u00fcktans Farad Wb )\/V = 9#. +*\/kg. :# Manyetik Ak\u0131 Yo\u011funlu\u011fu Weber H B. + = kg. :#\/9. +# Manyetik Alan \u015eiddeti Henry T 5F\/9 = kg. :#\/9#. +# Parlakl\u0131k Tesla 5F\/:# = kg\/9. +# Frekans Hertz )G\/:# 9\/: Hz )G\/:# 1\/+ Uygulamada temel veya t\u00fcretilmi\u015f birimleri kendileri ile alt veya \u00fcst katlar\u0131 kullan\u0131labilir. Bu d\u00f6n\u00fc\u015f\u00fcmde kullan\u0131lacak \u00e7arpanlar ve isimleri a\u015fa\u011f\u0131da verilmi\u015ftir. Tablo 18. Birim D\u00f6n\u00fc\u015f\u00fcm \u00c7arpanlar\u0131 Birim Tak\u0131s\u0131 \u00c7arpan Sembol Exa 10'+ E Peta 10', P Tera 10'# T Giga 10- G Mega 10. M Kilo 10) K Mili 10\/) m Mikro 10\/. \u00b5 Nano 10\/- N Piko 10\/'# P Femto 10\/', F Atto 10\/'+ a Anahtar not sonu MOD\u00dcL 5 - 84","1.7. FOTOVOLTA\u0130K G\u00dc\u00c7 S\u0130STEMLER\u0130NDE SOLAR DC DEVRE \u00c7E\u015e\u0130TLER\u0130 VE \u015eEMALARI Tek hat \u015femas\u0131, her bir bile\u015fen i\u00e7in basit sembol kullan\u0131lan, g\u00fc\u00e7 sisteminin grafiksel bir g\u00f6sterimidir. Bir g\u00fc\u00e7 sisteminin tek hat \u015femas\u0131, sistem bile\u015fenlerinin ana ba\u011flant\u0131lar\u0131n\u0131 ve d\u00fczenini, verileriyle birlikte (\u00e7\u0131k\u0131\u015f oran\u0131, gerilim, diren\u00e7 ve reaktans gibi) g\u00f6steren a\u011fd\u0131r. Tek hat \u015femas\u0131nda devre kesiciler, transformat\u00f6rler, kapasit\u00f6rler, baralar ve iletkenler gibi elektrik elemanlar\u0131 standart \u015fematik sembollerle g\u00f6sterilir. Farkl\u0131 elektrik bile\u015fenlerini ve bunlar\u0131n bir devre veya sistem i\u00e7indeki ili\u015fkilerini temsil etmek i\u00e7in evrensel olarak kabul edilen elektrik sembolleri kullan\u0131l\u0131r. Tek hat \u015femalar\u0131n\u0131 yorumlamak i\u00e7in \u00f6nce elektrik sembollerini bilmeniz gerekir. Elektrik sisteminizin do\u011fru bir g\u00f6r\u00fcnt\u00fcs\u00fcn\u00fc vermek i\u00e7in, tek hat \u015femas\u0131 bilgileri normal olarak \u015funlar\u0131 i\u00e7erir: \u2022 Gelen hatlar (gerilim ve boyut) \u2022 Gelen ana sigortalar, kesiciler, anahtarlar ve \u015falterler \u2022 G\u00fc\u00e7 transformat\u00f6rleri (s\u0131n\u0131fland\u0131rma, sar\u0131m ba\u011flant\u0131s\u0131 ve topraklama ara\u00e7lar\u0131) \u2022 Besleyici kesiciler ve sigortal\u0131 anahtarlar \u2022 R\u00f6leler ve kontakt\u00f6rler (fonksiyon, kullan\u0131m ve tip) \u2022 Ak\u0131m \/ gerilim transformat\u00f6rleri (boyut, tip ve oran) \u2022 Kontrol transformat\u00f6rleri \u2022 T\u00fcm ana kablolar, ili\u015fkili izolasyon anahtarlar \u2022 Entegre r\u00f6leler, her besleyicideki ve her trafo merkezindeki y\u00fck\u00fcn tam niteli\u011fi dahil t\u00fcm trafo merkezleri \u2022 Kritik ekipman gerilim ve b\u00fcy\u00fckl\u00fc\u011f\u00fc (UPS, ak\u00fc, jenerat\u00f6r, g\u00fc\u00e7 da\u011f\u0131t\u0131m\u0131, transfer anahtar\u0131, bilgisayar odas\u0131 klimas\u0131) A\u015fa\u011f\u0131da, \u015eekil 88 ve \u015eekil 89\u2019da FV g\u00fc\u00e7 santrali i\u00e7in \u00f6rnek tek hat \u015femalar\u0131 sunulmaktad\u0131r. Panellerden olu\u015fturulan dizi hatlar\u0131, direkt olarak evirici DC giri\u015flerine ba\u011flanabilir ya da bir DC toplama panosunda toplanabilir. DC toplama panosu ve evirici giri\u015fleri, dizilerin paralellendi\u011fi noktalar olup, bu noktalarda gerilim sabit ve ak\u0131mlar toplanmaktad\u0131r. Evirici taraf\u0131ndan DC-AC d\u00f6n\u00fc\u015f\u00fcm\u00fc sonras\u0131 eviriciler, saha toplama panosu veya ana al\u00e7ak gerilim panosunda toplanabilir. Bu noktalarda yine evirici \u00e7\u0131k\u0131\u015f hatt\u0131 paralellenerek gerilimler sabit tutulur, ak\u0131mlar ise toplanarak transformat\u00f6r sekonder hatt\u0131na ilgili hat devam eder. MOD\u00dcL 5 - 85","\u015eekil 88. FV g\u00fc\u00e7 sistemi tek hat \u015femas\u0131 \u00f6rne\u011fi MOD\u00dcL 5 - 86","\u015eekil 89. FV g\u00fc\u00e7 sistemi tek hat \u015femas\u0131 \u00f6rne\u011fi MOD\u00dcL 5 - 87","1.8 TOPRAKLAMA \u00c7E\u015e\u0130TLER\u0130 VE Y\u00d6NTEMLER\u0130 Enerji \u00fcretim, iletim ve da\u011f\u0131t\u0131m \u015febekelerinde insan hayat\u0131 ve baz\u0131 ayg\u0131tlar\u0131n korunmas\u0131 bak\u0131m\u0131ndan yap\u0131lan en etkili \u00f6nlemlerden biri de topraklamad\u0131r. Topraklama, gerilim alt\u0131nda olmayan b\u00fct\u00fcn tesisat k\u0131s\u0131mlar\u0131n\u0131n uygun iletkenlerle toprak kitlesi i\u00e7erisine yerle\u015ftirilmi\u015f bir iletken cisme (elektrot) ba\u011flanmas\u0131d\u0131r. Topraklaman\u0131n amac\u0131, elektrikli al\u0131c\u0131lar\u0131 kullananlar\u0131n can g\u00fcvenli\u011fini sa\u011flamak ve cihazlar\u0131n zarar g\u00f6rmesini \u00f6nlemektir. B\u00fct\u00fcn elektrik makinelerinin g\u00f6vdeleri, borular\u0131n madeni k\u0131s\u0131mlar\u0131, tablo ve benzerlerinin metal k\u0131s\u0131mlar\u0131 topraklanmal\u0131d\u0131r. 1.8.1. Topraklama Sistemleri Genel Tan\u0131mlar: Toprak: Elektrik potansiyelinin her noktada s\u0131f\u0131r oldu\u011fu yery\u00fcz\u00fcn\u00fcn madde ve yer olarak ifadesidir. \u00d6rnek: humuslu toprak, killi toprak, kumlu toprak, \u00e7amur, kayal\u0131k arazi. Topraklama iletkeni: Topraklanacak bir cihaz\u0131 ya da tesis b\u00f6l\u00fcm\u00fcn\u00fc, bir topraklay\u0131c\u0131ya ba\u011flayan topra\u011f\u0131n d\u0131\u015f\u0131nda veya yal\u0131t\u0131lm\u0131\u015f olarak topra\u011f\u0131n i\u00e7inde d\u00f6\u015fenmi\u015f bir iletkendir. N\u00f6tr iletkeni veya ana iletken ile topraklay\u0131c\u0131 aras\u0131ndaki ba\u011flant\u0131ya bir ay\u0131rma ba\u011flant\u0131s\u0131, bir ay\u0131r\u0131c\u0131 ya da bir topraklama bobini veya diren\u00e7 ba\u011flanm\u0131\u015fsa, bu durumda sadece topraklay\u0131c\u0131 ile belirtilen cihazlara en yak\u0131n toprak taraf\u0131ndaki ba\u011flant\u0131 ucu aras\u0131ndaki ba\u011flant\u0131, topraklama iletkenidir. Topraklama baras\u0131 (topraklama birle\u015ftirme iletkeni): Birden fazla topraklama iletkeninin ba\u011fland\u0131\u011f\u0131 bir topraklama iletkenidir. Topraklamak: Elektriksel bak\u0131mdan iletken bir par\u00e7ay\u0131 bir topraklama tesisi \u00fczerinden topra\u011fa ba\u011flamakt\u0131r. Topraklama: Topraklamak i\u00e7in kullan\u0131lan ara\u00e7, d\u00fczen ve y\u00f6ntemlerin t\u00fcm\u00fcd\u00fcr. Koruma topraklamas\u0131: \u0130nsanlar\u0131 tehlikeli dokunma gerilimlerine kar\u015f\u0131 korumak i\u00e7in, i\u015fletme ak\u0131m devresinde bulunmayan iletken bir b\u00f6l\u00fcm\u00fcn topraklanmas\u0131d\u0131r. \u0130\u015fletme topraklamas\u0131: \u0130\u015fletme ak\u0131m devresinin bir noktas\u0131n\u0131n, cihazlar\u0131n ve tesislerin normal i\u015fletilmesi i\u00e7in topraklanmas\u0131d\u0131r. Bu topraklama iki \u015fekilde yap\u0131labilir: \u2022 Diren\u00e7siz (do\u011frudan do\u011fruya) i\u015fletme topraklamas\u0131: Bu durumda, topraklama yolu \u00fczerinde normal topraklama empedans\u0131ndan ba\u015fka hi\u00e7bir diren\u00e7 bulunmamaktad\u0131r. \u2022 Diren\u00e7li i\u015fletme topraklamas\u0131: Bu durumda, ek olarak ohmik, end\u00fcktif ya da kapasitif diren\u00e7ler bulunmaktad\u0131r. Dokunma Gerilimi: Topraklama geriliminin, insan taraf\u0131ndan k\u00f6pr\u00fclenebilen b\u00f6l\u00fcm\u00fcd\u00fcr. Bu durumda insan v\u00fccudu \u00fczerindeki ak\u0131m yolu elden aya\u011fa (dokunulabilen yere yatay uzakl\u0131k yakla\u015f\u0131k 1 m) ya da elden eledir. Ad\u0131m gerilimi: Topraklama geriliminin, insan\u0131n 1 m\u2019lik ad\u0131m a\u00e7\u0131kl\u0131\u011f\u0131 ile k\u00f6pr\u00fcleyebildi\u011fi b\u00f6l\u00fcm\u00fcd\u00fcr. Bu durumda insan v\u00fccudu \u00fczerindeki ak\u0131m yolu ayaktan aya\u011fad\u0131r. MOD\u00dcL 5 - 88","E\u015f Potansiyellik \/ E\u015f Potansiyel Nokta (Bara): Sistemdeki t\u00fcm topraklama iletkenleri birbirleriyle irtibatland\u0131r\u0131lmas\u0131na e\u015f potansiyellik, birbiri ile irtibatland\u0131r\u0131lan t\u00fcm topraklama hatlar\u0131n\u0131n birle\u015ftirildi\u011fi noktaya e\u015f potansiyel nokta (bara) olarak adland\u0131r\u0131l\u0131r. Da\u011f\u0131t\u0131m \u015febekelerinin topraklama tipine g\u00f6re s\u0131n\u0131fland\u0131r\u0131lmas\u0131: Da\u011f\u0131t\u0131m \u015febekelerinde kullan\u0131lan topraklama sistemlerine ait kullan\u0131lan kodlar\u0131n anlamlar\u0131 a\u015fa\u011f\u0131daki gibidir: Birinci harf: G\u00fc\u00e7 sisteminin topra\u011fa ba\u011flanmas\u0131, o T: Bir noktan\u0131n topra\u011fa do\u011frudan ba\u011flanmas\u0131, o I: B\u00fct\u00fcn gerilimli b\u00f6l\u00fcmlerin topraktan ayr\u0131lm\u0131\u015f olmas\u0131 veya bir noktadan bir empedans \u00fczerinden topra\u011fa ba\u011flanmas\u0131. \u0130kinci harf: Tesisat\u0131n a\u00e7\u0131ktaki iletken b\u00f6l\u00fcmlerinin topra\u011fa ba\u011flanmas\u0131, o T: G\u00fc\u00e7 sisteminin herhangi bir noktas\u0131n\u0131n topraklanmas\u0131ndan ba\u011f\u0131ms\u0131z olarak a\u00e7\u0131ktaki iletken b\u00f6l\u00fcmlerin elektriksel olarak do\u011frudan topra\u011fa ba\u011flanmas\u0131, o N: A\u00e7\u0131ktaki iletken b\u00f6l\u00fcmlerin g\u00fc\u00e7 sisteminin topraklanm\u0131\u015f noktas\u0131na elektriksel olarak do\u011frudan ba\u011flanmas\u0131 (alternatif ak\u0131m sistemlerinde g\u00fc\u00e7 sisteminin topraklanm\u0131\u015f noktas\u0131, normal olarak n\u00f6tr noktas\u0131 veya n\u00f6tr noktas\u0131 yoksa bir ana (faz) iletkendir). o Bir sonraki harf (varsa): N\u00f6tr ve koruma iletkenin d\u00fczenlenmesi, \u00a7 S: N\u00f6tr veya topraklanm\u0131\u015f hat iletkeninden ayr\u0131 bir iletkenle koruma fonksiyonun sa\u011flanmas\u0131 (veya alternatif ak\u0131m sistemlerinde topraklanm\u0131\u015f ana (faz) iletkenden). \u00a7 C: N\u00f6tr ve koruma g\u00fcvenli\u011finin tek iletken \u00fczerinden birle\u015ftirilmesi (PEN iletkeni). TN sistemleri: TN sistemlerinde do\u011frudan topraklanm\u0131\u015f bir nokta bulunur ve tesisat\u0131n a\u00e7\u0131ktaki iletken b\u00f6l\u00fcmleri bu noktaya koruma iletkeni ile ba\u011flan\u0131r. TN sistemi, n\u00f6tr ve koruma iletkenlerinin d\u00fczenlenmesine g\u00f6re \u00fc\u00e7 tipe ayr\u0131l\u0131r: o TN-S sistemi: Sistemin tamam\u0131nda ayr\u0131 bir koruma iletkeni kullan\u0131l\u0131r. o TN-C-S sistemi: N\u00f6tr ve koruma fonksiyonlar\u0131, sistemin bir b\u00f6l\u00fcm\u00fcnde tek iletkende birle\u015ftirilmi\u015ftir. o TN-C sistemi: Sistemin tamam\u0131nda n\u00f6tr ve koruma fonksiyonlar\u0131 tek iletkende birle\u015ftirilmi\u015ftir. TN \u015febeke sistemi yayg\u0131n olarak kullan\u0131lan \u015febeke sistemidir. TN \u015febekelerde n\u00f6tr noktas\u0131 do\u011frudan topraklanarak i\u015fletme topraklamas\u0131 yap\u0131l\u0131r. TN-S \u015eebeke: TN-S sistemlerde koruma iletkeni ve n\u00f6tr hatt\u0131, \u015febeke hatt\u0131 boyunca farkl\u0131d\u0131r (\u015eekil 90). MOD\u00dcL 5 - 89","\u015eekil 90. TN-S \u015eebeke TN-C sistemi: Koruma iletkeni (PE) ile n\u00f6tr (N) PEN hatt\u0131nda birle\u015ftirilerek, \u015febekenin tamam\u0131na PEN hatt\u0131 olarak iletilir (\u015eekil 91). \u015eekil 91. TN-C \u015eebeke TN-C-S Sistemi: Bu \u015febekelerde ise PE ve N iletkenleri \u015febekenin bir b\u00f6l\u00fcm\u00fcnde ayr\u0131 bir b\u00f6l\u00fcm\u00fcnde ise ortak \u00e7ekilir (\u015eekil 92). \u015eekil 92. TN-S-C \u015eebeke MOD\u00dcL 5 - 90","IT sistemi: IT sisteminde b\u00fct\u00fcn gerilimli b\u00f6l\u00fcmler topraktan ayr\u0131l\u0131r veya bir noktadan, bir empedans \u00fczerinden topra\u011fa ba\u011flan\u0131r. Elektrik tesisat\u0131n\u0131n a\u00e7\u0131ktaki iletken b\u00f6l\u00fcmleri ayr\u0131 ayr\u0131 veya birle\u015fik olarak topraklan\u0131r veya sistem topraklamas\u0131na ba\u011flan\u0131r (\u015eekil 93). \u015eekil 93. IT Sistemi (Sol: Sistem topraktan ayr\u0131labilir Sa\u011f: N\u00f6tr, da\u011f\u0131t\u0131labilir veya da\u011f\u0131t\u0131lmayabilir) TT \u015eebeke Sistemi: TT sisteminde do\u011frudan topraklanm\u0131\u015f bir nokta bulunur, tesisat\u0131n a\u00e7\u0131ktaki iletken b\u00f6l\u00fcmleri, g\u00fc\u00e7 sistemi topraklay\u0131c\u0131s\u0131ndan elektriksel olarak ba\u011f\u0131ms\u0131z olan topraklay\u0131c\u0131lara ba\u011flan\u0131r (\u015eekil 94). \u015eekil 94. TT \u015eebeke Sistemi Topraklama sistemlerinde olu\u015fan ar\u0131zalar: \u2022 Topraklama Sistemlerinde bir veya birden fazla hatt\u0131n kopuk olmas\u0131 ve e\u015f potansiyel devreyi zay\u0131flatmas\u0131 \u2022 Topraklama ba\u011flant\u0131 noktalar\u0131nda pas korozyon vb. durumlar \u2022 Topraklama kablolar\u0131n\u0131n ve kesitlerinin yanl\u0131\u015f se\u00e7ilmesi \u2022 Topraklama kablolar\u0131nda deformasyonlar MOD\u00dcL 5 - 91","\u2022 Topraklama e\u015f potansiyel bara k\u0131sm\u0131nda pas korozyon vb. durumlar \u2022 \u0130\u015f\u00e7ilik Hatalar\u0131 \u2022 Yanl\u0131\u015f ba\u011flant\u0131 eleman\u0131, kablo kesiti se\u00e7imi \u2022 Dizayn hatalar\u0131 \u2022 D\u0131\u015f fakt\u00f6rler (Y\u0131ld\u0131r\u0131m, F\u0131rt\u0131na, Deprem, yang\u0131n, Vandalizm, vb.) Topraklama \u00e7e\u015fitleri Koruma topraklamas\u0131, i\u015fletme topraklamas\u0131, y\u0131ld\u0131r\u0131ma kar\u015f\u0131 yap\u0131lan topraklama ve fonksiyon topraklamas\u0131 diye d\u00f6rde ayr\u0131l\u0131r (\u015eekil 95). Koruma topraklamas\u0131: \u0130nsanlar\u0131 tehlikeli dokunma gerilimlerine kar\u015f\u0131 korumak i\u00e7in i\u015fletme ara\u00e7lar\u0131n\u0131n aktif olmayan k\u0131s\u0131mlar\u0131n\u0131n topraklanmas\u0131d\u0131r. Bir yal\u0131t\u0131m hatas\u0131nda elektrik devresinin a\u015f\u0131r\u0131 ak\u0131m koruma ayg\u0131tlar\u0131 ile a\u00e7\u0131lmas\u0131n\u0131 sa\u011flamak i\u00e7in gerilim alt\u0131nda olmayan iletken tesis b\u00f6l\u00fcmlerinin topraklay\u0131c\u0131lara ya da topraklanm\u0131\u015f b\u00f6l\u00fcmlere do\u011frudan do\u011fruya ba\u011flanmas\u0131d\u0131r. \u0130\u015fletme topraklamas\u0131: Tesisin normal i\u015fletilmesi i\u00e7in i\u015fletme ak\u0131m devresinin topraklanmas\u0131d\u0131r. Al\u00e7ak gerilim \u015febekelerinde transformat\u00f6rlerin s\u0131f\u0131r noktalar\u0131n\u0131n, do\u011fru ak\u0131m tesislerinde bir kutbun veya orta iletkenin topraklanmas\u0131 ile yap\u0131l\u0131r. B\u00f6ylece sistemde topra\u011fa kar\u015f\u0131 olu\u015facak gerilimin belirli de\u011ferleri a\u015fmamas\u0131na \u00e7al\u0131\u015f\u0131l\u0131r. Orta ve y\u00fcksek gerilim \u015febekelerinde i\u015fletme topraklamas\u0131 \u00fclkelerin y\u00f6netmeliklerine g\u00f6re de\u011fi\u015fmektedir. \u00dclkemizde orta gerilim \u015febekeleri diren\u00e7 \u00fczerinden topraklanmaktad\u0131r. Y\u00fcksek gerilim \u015febekelerinin ise direkt olarak topraklanmas\u0131 yoluna gidilmektedir. \u015eekil 95: Topraklama \u00e7e\u015fitleri Y\u0131ld\u0131r\u0131ma kar\u015f\u0131 yap\u0131lan topraklama: Y\u0131ld\u0131r\u0131m, bulut ile yer aras\u0131ndaki elektrik y\u00fcklerinin h\u0131zl\u0131 de\u015farj olma olay\u0131d\u0131r. Y\u0131ld\u0131r\u0131m\u0131n olu\u015fmas\u0131, bir bulutun alt k\u0131sm\u0131ndaki enerjinin yeterli seviyeye geldi\u011fi zaman (10kV\/cm2) topra\u011fa do\u011fru bir elektron demeti olarak harekete ge\u00e7mesidir. Y\u0131ld\u0131r\u0131m d\u00fc\u015fmesi durumunda i\u015fletme gere\u011fi gerilim alt\u0131nda bulunan iletkenlere atlamalar\u0131 geni\u015f \u00f6l\u00e7\u00fcde \u00f6nlemek ve y\u0131ld\u0131r\u0131m ak\u0131m\u0131n\u0131 topra\u011fa iletmek i\u00e7in i\u015fletme ak\u0131m devresine ili\u015fkin olmayan iletken b\u00f6l\u00fcmlerin MOD\u00dcL 5 - 92","topraklanmas\u0131d\u0131r. \u00d6rne\u011fin, hava hatlar\u0131n\u0131n koruma iletkenleri, madeni veya beton direkler \u00f6zel bir topraklay\u0131c\u0131 \u00fczerinden topraklan\u0131r. Buna y\u0131ld\u0131r\u0131m topraklamas\u0131 ad\u0131 verilir. Y\u0131ld\u0131r\u0131m topraklamas\u0131 da bir nevi koruma topraklamas\u0131d\u0131r ve onun i\u00e7in iki topraklama birbirine ba\u011flan\u0131r. Y\u0131ld\u0131r\u0131m topraklamas\u0131n\u0131n amac\u0131 hem elektrik tesisine d\u00fc\u015fen bir y\u0131ld\u0131r\u0131m\u0131n sebep oldu\u011fu a\u015f\u0131r\u0131 gerilim dalgas\u0131n\u0131n i\u015fletme ara\u00e7lar\u0131na zarar vermeden topra\u011fa iletilmesi hem de binalara d\u00fc\u015fen y\u0131ld\u0131r\u0131m\u0131n insan hayat\u0131na zarar vermeden ve bir yang\u0131na sebep olmadan topra\u011fa at\u0131larak zarars\u0131z h\u00e2le getirilmesidir. Fonksiyon topraklamas\u0131: Bir ileti\u015fim tesisinin veya bir i\u015fletme eleman\u0131n\u0131n istenen fonksiyonu yerine getirmesi amac\u0131yla yap\u0131lan topraklamad\u0131r. Fonksiyon topraklamas\u0131, topra\u011f\u0131 d\u00f6n\u00fc\u015f iletkeni olarak kullanan ileti\u015fim cihazlar\u0131n\u0131n i\u015fletme ak\u0131mlar\u0131n\u0131 da ta\u015f\u0131r. Bir tesisin veya bir i\u015fletme eleman\u0131n\u0131n istenen fonksiyonu yerine getirebilmesi amac\u0131yla yap\u0131lan topraklamad\u0131r. Y\u0131ld\u0131r\u0131m etkilerine kar\u015f\u0131 koruma, rayl\u0131 sistem topraklamas\u0131, zay\u0131f ak\u0131m cihazlar\u0131n\u0131n topraklamas\u0131, telsiz haberle\u015fme sistemleri bu tip topraklamaya en iyi \u00f6rneklerdir. Statik elektri\u011fe kar\u015f\u0131 topraklama da yap\u0131lmaktad\u0131r. Statik elektrik, elektronlar\u0131n atomlar aras\u0131nda hareket etmesiyle ortaya \u00e7\u0131kan enerji olarak d\u00fc\u015f\u00fcn\u00fclebilir. Statik elektri\u011fe en b\u00fcy\u00fck \u00f6rnek olarak y\u0131ld\u0131r\u0131m verilebilir. K\u0131sacas\u0131 statik elektrik kat\u0131n\u0131n kat\u0131ya, s\u0131v\u0131n\u0131n kat\u0131ya veya iki s\u0131v\u0131n\u0131n birbirine s\u00fcrt\u00fcnmesi sonucu olu\u015fan, genel olarak bir i\u015fe yaramayan ve zaman zaman arklar \u015feklinde bo\u015falan elektrik enerjisidir. Bu kontrols\u00fcz g\u00fc\u00e7, \u00e7ok \u00f6nemli bir yang\u0131n \u00e7\u0131k\u0131\u015f sebebidir. End\u00fcstriyel ve ticari i\u015flemlerde, yang\u0131n riskinden dolay\u0131 statik elektri\u011fin b\u00fcy\u00fck bir \u00f6nemi vard\u0131r. End\u00fcstriyel ve ticari i\u015flemlerde statik elektrik; transport i\u015flerinde, konvey\u00f6r bantlar\u0131nda, kaplama i\u015flemlerinde, \u00f6rtme ve doldurma i\u015flemlerinde, bas\u0131m ve matbaa i\u015flemlerinde, kar\u0131\u015ft\u0131rma i\u015flemlerinde ve sprey uygulamalar\u0131 gibi bir\u00e7ok yerde g\u00f6r\u00fclmektedir. Topraklama tesislerinin yap\u0131m\u0131nda topraklay\u0131c\u0131lar (topraklama elektrodu), topraklama iletkenleri ve ba\u011flant\u0131 par\u00e7alar\u0131 kullan\u0131l\u0131r. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl\u0131\u011f\u0131 taraf\u0131ndan yay\u0131nlanan \u201cElektrik Tesislerinde Topraklamalar Y\u00f6netmeli\u011fi\u201dne uygun olarak \u015ferit, profil (k\u00f6\u015febent), levha ve \u00f6rg\u00fcl\u00fc iletken topraklama elemanlar\u0131 \u00fcretilmektedir. Topraklama elektrodu: Topra\u011fa g\u00f6m\u00fcl\u00fc ve toprakla iletken bir ba\u011flant\u0131s\u0131 olan veya beton i\u00e7ine g\u00f6m\u00fcl\u00fc, geni\u015f y\u00fczeyli ba\u011flant\u0131s\u0131 olan iletken par\u00e7alar\u0131d\u0131r. Konuma g\u00f6re topraklay\u0131c\u0131lar: Y\u00fczeysel topraklay\u0131c\u0131: Genel olarak 0,5-1 m aras\u0131nda bir derinli\u011fe yerle\u015ftirilen topraklay\u0131c\u0131d\u0131r. Galvanizli \u015ferit veya yuvarlak ya da \u00f6rg\u00fcl\u00fc iletkenden yap\u0131labilir. Y\u0131ld\u0131z, halka, g\u00f6zl\u00fc topraklay\u0131c\u0131 ya da bunlar\u0131n kar\u0131\u015f\u0131m\u0131 olabilir. Derin topraklay\u0131c\u0131: Genellikle d\u00fc\u015fey olarak 1 m\u2019den daha derine yerle\u015ftirilen topraklay\u0131c\u0131d\u0131r. Galvanizli boru, yuvarlak \u00e7ubuk veya benzeri profil malzemelerden yap\u0131labilir. Topraklay\u0131c\u0131 olarak a\u015fa\u011f\u0131daki elemanlar kullan\u0131labilir: \u2022 \u015eerit veya \u00f6rg\u00fcl\u00fc iletken topraklay\u0131c\u0131 (\u015eekil 96) \u2022 \u00c7ubuk topraklay\u0131c\u0131 veya profil (k\u00f6\u015febent) topraklay\u0131c\u0131 (\u015eekil 97) \u2022 Levha topraklay\u0131c\u0131 (\u015eekil 98) MOD\u00dcL 5 - 93","\u015eekil 96. \u015eerit topraklay\u0131c\u0131 \u015eekil 97. \u00c7ubuk topraklay\u0131c\u0131 \u015eekil 98. Levha topraklay\u0131c\u0131 Topraklama elektrotlar\u0131 toprak ile s\u00fcrekli temasta bulundu\u011fu i\u00e7in korozyona (kimyasal ve biyolojik etkiler, oksitlenme, elektrolit, korozyon olu\u015fumu ve elektroliz vb.) kar\u015f\u0131 dayan\u0131kl\u0131 malzemeden olmal\u0131d\u0131r. Bunlar hem montaj esnas\u0131nda \u00e7\u0131kabilecek mekanik zorlanmalara kar\u015f\u0131 dayan\u0131kl\u0131 olmal\u0131 hem de normal i\u015fletmede olu\u015fan mekanik etkilere dayanmal\u0131d\u0131r. Beton temeline g\u00f6m\u00fclen \u00e7elik ve \u00e7elik kaz\u0131klar veya di\u011fer topraklay\u0131c\u0131lar topraklama tesisinin bir k\u0131sm\u0131 olarak kullan\u0131labilir. Ba\u011flant\u0131 elemanlar\u0131: Klemens, pabu\u00e7 ve di\u011fer yard\u0131mc\u0131 ba\u011flant\u0131 elemanlar\u0131ndan olu\u015fmaktad\u0131r. Bak\u0131r ve galvanizden yap\u0131lmaktad\u0131r (\u015eekil 99) MOD\u00dcL 5 - 94","\u015eekil 99. Topraklama ba\u011flant\u0131 elemanlar\u0131 Topraklama direncinin \u00f6l\u00e7\u00fclmesi Topraklama direnci (toprak direnci), topra\u011f\u0131n elektrik ak\u0131m\u0131n\u0131 ge\u00e7irebilmesi s\u0131ras\u0131nda g\u00f6sterdi\u011fi tepkidir. Toprak, asl\u0131nda bak\u0131r gibi iletkenlere g\u00f6re daha zay\u0131f bir iletkendir. Ancak, ak\u0131m i\u00e7in alan yeteri kadar b\u00fcy\u00fckse, diren\u00e7 d\u00fc\u015f\u00fck olup toprak iyi bir iletken haline gelebilir. Bu nedenle sistemdeki iletkenler ile topra\u011f\u0131n aras\u0131nda olmas\u0131 gereken bir diren\u00e7 s\u00f6z konusudur. Tesis kurulmadan \u00f6nce bu \u00f6l\u00e7\u00fcmler yap\u0131larak gerekli hesaplamalar ve haz\u0131rl\u0131ktan sonra tesisat kurulumu ger\u00e7ekle\u015ftirilir. Topra\u011f\u0131n \u00f6zdirenci (\u00f6zg\u00fcl diren\u00e7) 1 m\u00b3 topra\u011f\u0131n direncidir. De\u011feri topra\u011f\u0131n yap\u0131s\u0131 ve i\u00e7indeki su oran\u0131na ba\u011fl\u0131d\u0131r. Bir elektrodun topra\u011fa ge\u00e7i\u015f direnci, topra\u011f\u0131n \u00f6zdirencine ba\u011fl\u0131d\u0131r. Her iletkenin topra\u011fa kar\u015f\u0131 yal\u0131t\u0131m\u0131 toprak direnci test cihaz\u0131 (toprak megeri) ile iletkenlerin birbirine kar\u015f\u0131 yal\u0131t\u0131m\u0131 ise izolasyon test cihaz\u0131 (izolasyon megeri) ile \u00f6l\u00e7\u00fcl\u00fcr. K\u0131sacas\u0131 t\u00fcm yal\u0131t\u0131m direnci \u00f6l\u00e7en cihazlar (megerler) \u00f6zel olarak \u00fcretilmi\u015f birer portatif ohm metredir. Topraklama \u00d6l\u00e7\u00fcm\u00fcn\u00fcn Teorik Prensibi Toprak megeriyle (\u015eekil 100) yap\u0131lan \u00f6l\u00e7\u00fcmlerin ilk teorik \u00f6l\u00e7\u00fcm mant\u0131\u011f\u0131 ve hesaplar\u0131n\u0131 ABD Standard B\u00fcrosu\u2019ndan Dr. Frank Wenner 1915 y\u0131l\u0131nda yapm\u0131\u015ft\u0131r. Klasik tip toprak megerleri E, P ve C olmak \u00fczere \u00fc\u00e7 adet elektroda sahiptir. E: Toprak elektrodu C: Ak\u0131m elektrodu P: Potansiyel elektrodu Kullan\u0131c\u0131lar, E ve C elektrotlar\u0131na sabit ak\u0131m uygulayarak E ile P aras\u0131ndaki potansiyel fark\u0131 elde etmektedir. Cihaz, V\/I hesab\u0131n\u0131n yap\u0131lmas\u0131 ile toprak direnci olan R\u2019yi vermektedir. \u015eekil 100. Meger \u00f6l\u00e7\u00fc aleti MOD\u00dcL 5 - 95","Topraklama Direncinin (Toprak Direnci) \u00d6l\u00e7\u00fcm\u00fc G\u00fcne\u015f enerji santrali topraklamas\u0131n\u0131n yap\u0131labilmesi i\u00e7in toprak direncinin tespit edilmesi gerekir. Topraklama direnci, topraklay\u0131c\u0131n\u0131n yay\u0131lma direnci ile topraklama iletkeninin direncinin toplam\u0131d\u0131r. Yap\u0131lan topraklama tesis i\u015fletmede oldu\u011fu m\u00fcddet\u00e7e muhafaza edilmelidir. Bu y\u00fczden belirli periyotlarla topraklama direnci \u00f6l\u00e7\u00fclerek topraklama kontrol alt\u0131nda tutulmal\u0131d\u0131r. Topraklama direncini \u00f6l\u00e7mek i\u00e7in topraklama diren\u00e7 \u00f6l\u00e7me d\u00fczene\u011finin kurulmas\u0131 gerekir. \u00d6l\u00e7\u00fc aletinin \u00e7ubuklar\u0131 topraklama elektroduna 5 ile 10 metre aral\u0131\u011f\u0131nda olacak \u015fekilde topra\u011fa \u00e7ak\u0131l\u0131r. Bu t\u00fcr \u00f6l\u00e7mede dijital meger cihaz\u0131 kullan\u0131l\u0131r. Toprak direncini \u00f6l\u00e7me i\u015flemini yapmak i\u00e7in \u015eekil 101\u2019de g\u00f6sterilen ba\u011flant\u0131y\u0131 yap\u0131n\u0131z. \u2022 2\/3 elektrot metot d\u00fc\u011fmesini 3 elektrotlu \u00f6l\u00e7\u00fcm konumuna getiriniz. \u2022 Yard\u0131mc\u0131 topraklama direnci de\u011ferlerini yard\u0131mc\u0131 topraklama direnci aral\u0131\u011f\u0131 i\u00e7inde C ve P i\u00e7in kontrol ediniz. \u2022 Uygun diren\u00e7 aral\u0131\u011f\u0131n\u0131 kullanarak \u00f6l\u00e7\u00fcm\u00fc ger\u00e7ekle\u015ftiriniz: o \u0130\u015fletme topraklamas\u0131: 2 Ohm (en fazla) o Koruma topraklamas\u0131: 4 Ohm o Paratoner: 10 Ohm o OG koruma: 5 Ohm olmal\u0131d\u0131r. Topraklay\u0131c\u0131 ile \u00f6l\u00e7\u00fc aleti u\u00e7lar\u0131 aras\u0131ndaki mesafe \u015eekil 101\u2019de g\u00f6sterildi\u011fi gibi 5 ile 10 metre aral\u0131klarla olmal\u0131d\u0131r. \u00d6l\u00e7\u00fcm i\u015flemi ger\u00e7ekle\u015ftirilirken buna dikkat etmek gerekmektedir. \u00c7ubuklar\u0131 \u00e7akaca\u011f\u0131m\u0131z yerler \u00f6l\u00e7me i\u015flemi yapmadan \u0131slat\u0131lmal\u0131d\u0131r. Kablolar ba\u011flant\u0131 ma\u015falar\u0131ndan iyi bir \u015fekilde tutturulmal\u0131d\u0131r. \u00d6l\u00e7\u00fcm yap\u0131l\u0131rken elektrotlara de\u011fmemek gerekir. \u015eekil 101. Meger ba\u011flant\u0131 \u015fekli \u015eekil 102. Meger kaz\u0131k ba\u011flant\u0131s\u0131 ve direnc \u00f6l\u00e7\u00fcm\u00fc MOD\u00dcL 5 - 96","Paneller Aras\u0131 Topraklama T\u00fcm mod\u00fcl \u00e7er\u00e7eveleri, mod\u00fcl topraklaman\u0131n zorunlu oldu\u011fu \u00fclkelerde d\u00fczg\u00fcnce topraklanmal\u0131d\u0131r. FV mod\u00fcllerin metalik \u00e7er\u00e7evelerinin topraklanmas\u0131 i\u00e7in belirlenen te\u00e7hizat, mod\u00fcl\u00fcn a\u00e7\u0131kta kalan metal \u00e7er\u00e7evelerini topraklamak i \u00e7 i n ba\u011flanmal\u0131d\u0131r. Topraklama vidalar\u0131, c\u0131vatalar ya da di\u011fer par\u00e7alar mod\u00fcl\u00fcn montaj par\u00e7alar\u0131ndan ayr\u0131 olarak kullan\u0131lmal\u0131d\u0131r. Yenilenebilir enerji \u00fcreten fotovoltaik sistemler, kurulum yeri ve kurulum alan\u0131 sebebi ile y\u0131ld\u0131r\u0131m d\u00fc\u015fme tehlikesi riski ta\u015f\u0131r. Binalar\u0131n ve fotovoltaik sistemlerin korunmas\u0131, tesislerin i\u015fletimde kalma s\u00fcrelerinin art\u0131r\u0131lmas\u0131 ve yat\u0131r\u0131mlar\u0131n g\u00fcvenli\u011fi a\u00e7\u0131s\u0131ndan \u00f6nemlidir. G\u00fcne\u015f panelleri, montaj yeri \u00f6zelli\u011fine g\u00f6re som bak\u0131r ve esnek bak\u0131r iletkenler ile topraklan\u0131r. Fotovoltaik sistemlerin bozulmas\u0131ndaki en b\u00fcy\u00fck etken genellikle y\u0131ld\u0131r\u0131m d\u00fc\u015fmesi sonucunda olu\u015fan y\u00fcksek gerilimdir. Bu gibi durumlarda fotovoltaik sistemin kullan\u0131c\u0131s\u0131, sistemin durmas\u0131ndan kaynaklanan zarar\u0131n yan\u0131 s\u0131ra y\u00fcksek tamir bedeli ile kar\u015f\u0131 kar\u015f\u0131ya kal\u0131r. Bu hasarlara engel olmak i\u00e7in birbirine uygun olarak tasarlanm\u0131\u015f y\u0131ld\u0131r\u0131m ve y\u00fcksek gerilim korumas\u0131 kullan\u0131lmal\u0131d\u0131r. G\u00fcne\u015f panellerinin metal olan \u00e7er\u00e7eveleri g\u00fcne\u015f panel sehpas\u0131 montaj ray\u0131n\u0131n \u00fczerinde oldu\u011fu i\u00e7in g\u00fcne\u015f panelleri montaj raylar\u0131n\u0131n topraklanmas\u0131 g\u00fcne\u015f panellerini de topraklam\u0131\u015f olacakt\u0131r (\u015eekil 103) \u015eekil 103. G\u00fcne\u015f panellerine topraklama iletkeninin ba\u011flanmas\u0131 Paneller \u0130le G\u00fcne\u015f Sehpas\u0131 Aras\u0131 Topraklama Fotovoltaik sistemlerin uygulama alanlar\u0131 daima eldeki t\u00fcm y\u00fczeyi kaplayacak \u015fekilde tasarland\u0131\u011f\u0131ndan mevcut TT topraklama sistemiyle entegre edilmeleri gerekmektedir. TT topraklama sisteminde koruma topraklamas\u0131 al\u0131c\u0131n\u0131n yan\u0131nda yap\u0131l\u0131r, trafoya sadece faz ve n\u00f6tr kablolar\u0131 \u00e7ekilir. MOD\u00dcL 5 - 97","G\u00fcne\u015f panelleri metal montaj raylar\u0131 \u00fczerine monte edilir. G\u00fcne\u015f panellerinin metal \u00e7er\u00e7evesi ile montaj ray\u0131 iletken oldu\u011fu i\u00e7in ve birbirlerine temas etti\u011fi i\u00e7in g\u00fcne\u015f paneli montaj ray\u0131n\u0131n topraklanmas\u0131 g\u00fcne\u015f panelini de topraklam\u0131\u015f olacakt\u0131r. G\u00fcne\u015f paneli montaj raylar\u0131n\u0131n ek yerleri de elektriksel olarak birbirine ba\u011flanmal\u0131d\u0131r (\u015eekil 104). \u015eekil 104: G\u00fcne\u015f panellerinin montaj ray\u0131na ba\u011flant\u0131s\u0131 G\u00fcne\u015f panelleri montaj yeri \u00f6zelli\u011fine g\u00f6re som bak\u0131r ve esnek bak\u0131r iletkenler ile a\u015fa\u011f\u0131daki belirtilen uygulamalardaki gibi topraklan\u0131r (\u015eekil 105). \u015eekil 105. A\u00e7\u0131k alanlarda ve yap\u0131larda g\u00fcne\u015f panellerinin topraklanmas\u0131","Topraklama \u00e7ubuklar\u0131n\u0131n \u00e7ak\u0131lmas\u0131 Mahalli \u015fartlar ba\u015fka bir gerecin kullan\u0131lmas\u0131n\u0131 gerektirmiyorsa topraklay\u0131c\u0131 olarak en iyisi s\u0131cak galvanizli \u00e7elik, bak\u0131r kaplamal\u0131 \u00e7elik ya da bak\u0131r kullan\u0131lmal\u0131d\u0131r. Topraklama elektroduna irtibat iletkeni \u00e7e\u015fitli kal\u0131nl\u0131kta yuvarlak, \u00f6rg\u00fcl\u00fc veya yass\u0131 lama \u015feklinde bak\u0131r veya galvanizli iletkenden yap\u0131lmaktad\u0131r (\u015eekil 106). \u015eekil 106. Toprak i\u00e7erisindeki topraklama \u00e7ubu\u011funa iletkenin ba\u011flant\u0131s\u0131 Topraklama iletkenlerinin en k\u00fc\u00e7\u00fck kesiti Elektrik Tesisleri Topraklama Y\u00f6netmeli\u011fi\u2019ne g\u00f6re, \u2022 Bak\u0131r 16 mm\u00b2 \u2022 Al\u00fcminyum 35 mm\u00b2 \u2022 \u00c7elik 50 mm\u00b2 olmal\u0131d\u0131r. \u0130yi bir topraklama \u00e7ubu\u011funun elektriksel olarak d\u00fc\u015f\u00fck i\u00e7 direnci bulunmal\u0131 ve kesiti y\u00fcksek ak\u0131mlar\u0131n ta\u015f\u0131nmas\u0131 i\u00e7in yeterli olmal\u0131d\u0131r. Mekaniksel olarak y\u00fcksek mukavemete sahip olmal\u0131, kolay \u00e7ak\u0131lma i\u00e7in kat\u0131 bir merkeze sahip bulunmal\u0131, dayan\u0131kl\u0131 ve korozyona diren\u00e7li olmal\u0131d\u0131r. Topraklama \u00e7ubu\u011fu ile topraklama iletkeninin irtibat\u0131 klemens sistemi ile sa\u011flan\u0131r. Klemens sisteminin bulunmad\u0131\u011f\u0131 \u00e7ubuklarda, \u00e7ubuk tepesinden kaynak sistemi ile irtibat yap\u0131l\u0131r. \u0130rtibatlama klemens sistemi ile yap\u0131l\u0131rsa irtibat noktas\u0131 katran veya benzeri bir madde ile koruma alt\u0131na al\u0131n\u0131r. Uygun boyutlarda ve istenen topraklama direncini sa\u011flayacak say\u0131da se\u00e7ilen topraklama \u00e7ubuklar\u0131, d\u00fc\u015fey olarak ve \u00fcst ucu topra\u011f\u0131n en az 80 cm alt\u0131nda olacak \u015fekilde topra\u011fa \u00e7ak\u0131lmal\u0131d\u0131r. \u00c7ubuk topraklay\u0131c\u0131lar \u00f6zellikle \u00f6zg\u00fcl toprak direnci derinli\u011fe ba\u011fl\u0131 olarak azalan yerlerde tercih edilmelidir. Birden fazla \u00e7ubu\u011fun \u00e7ak\u0131ld\u0131\u011f\u0131 durumlarda iki \u00e7ubuk aras\u0131ndaki mesafe \u00e7ubuk boyunun minimum iki kat\u0131 olacakt\u0131r. \u00c7ubuklar topra\u011fa sa\u011flamca fakat \u00e7eperindeki topra\u011f\u0131 gev\u015fetmeyecek \u015fekilde \u00e7ak\u0131lacakt\u0131r. \u00c7ubuklar \u00f6nceden delinen delikler i\u00e7erisine konmayacakt\u0131r. Delik delme mecburiyeti olursa \u00e7ubuk konduktan sonra etraf\u0131na elenmi\u015f tarla topra\u011f\u0131 veya killi toprak konulacakt\u0131r. Topraklama, en az iki veya \u00fc\u00e7 adet genellikle \u00e7ap\u0131 12,5 mm ile 40 mm aras\u0131nda ve en az 1,20 m uzunlu\u011funda topra\u011fa dikey olarak \u00e7ak\u0131lan \u00e7ubuklarla yap\u0131l\u0131r. \u00dclkemizde genellikle 20 mm \u00e7ap\u0131nda iki par\u00e7al\u0131 3 m veya 3,5 m uzunlu\u011funda bak\u0131r veya \u00e7elik-bak\u0131r elektrotlar kullan\u0131l\u0131r. Daha b\u00fcy\u00fck uzunluklar i\u00e7in \u00e7ubuklar birbirine eklenebilir. Topraklama \u00e7ubu\u011fu uzunlu\u011fu \u00e7ubu\u011fun \u00e7ap\u0131ndan daha \u00f6nemlidir. Topraklama \u00e7ubuklar\u0131n\u0131n aral\u0131klar\u0131, \u00e7ubuk uzunlu\u011funun iki kat\u0131 uzunlu\u011funda ve m\u00fcmk\u00fcnse kaz aya\u011f\u0131 \u015feklinde yap\u0131lmal\u0131d\u0131r (\u015eekil 107).","\u015eekil 107. Kaz aya\u011f\u0131 topraklama sistemi Topraklama \u00e7ubuklar\u0131 ini\u015f iletkenleri ile toprak y\u00fczeyinin en az 10-15 cm alt\u0131nda birbirine ba\u011flanmal\u0131d\u0131r. Bunun nedeni k\u0131\u015f\u0131n toprak y\u00fczeyinin 5 cm'ye kadar donabiliyor olmas\u0131d\u0131r. Topraklama \u00e7ubu\u011fu ile topraklama iletkenleri iki \u015fekilde ba\u011flanabilir: Termokaynak ile: Bir grafit kal\u0131p i\u00e7erisine bak\u0131r oksit konularak ate\u015flenir. Olu\u015fan yanma sonunda topraklama \u00e7ubu\u011fu ve topraklama iletkeni birbirine kaynam\u0131\u015f olur. Bu y\u00f6ntem, uygulamalarda yap\u0131lan yanl\u0131\u015fl\u0131klar nedeniyle tavsiye edilmez. Ek klemens ile: Topraklama \u00e7ubu\u011fu ve ini\u015f iletkenleri et kal\u0131nl\u0131\u011f\u0131 iyi olan ek klemensi ile iyice s\u0131k\u0131l\u0131p sadece ek yerine zift, ya\u011fl\u0131 boya vs. s\u00fcr\u00fclerek ge\u00e7i\u015f direncine engel olacak oksitlenmeler ve korozif etkilerden korunur. Topraklay\u0131c\u0131n\u0131n \u00e7evresindeki topra\u011fa iyi temas etmesi gerekir. Topraklay\u0131c\u0131lar\u0131n tesisinde iyi iletken toprak tabakalar\u0131 kullan\u0131lmal\u0131d\u0131r. Toprak tabakalar\u0131n\u0131n kuru olmas\u0131 durumunda, topraklay\u0131c\u0131n\u0131n \u00e7evresindeki toprak \u0131slat\u0131l\u0131p \u00e7amur h\u00e2line getirilmeli, topraklay\u0131c\u0131 g\u00f6m\u00fcld\u00fckten sonra toprak d\u00f6v\u00fclerek s\u0131k\u0131\u015ft\u0131r\u0131lmal\u0131d\u0131r. Topraklay\u0131c\u0131n\u0131n yan\u0131ndaki ta\u015f ve iri \u00e7ak\u0131llar yay\u0131lma direncini art\u0131raca\u011f\u0131ndan bunlar ay\u0131klanmal\u0131d\u0131r. \u015eerit ve \u00e7ubuk topraklay\u0131c\u0131lar\u0131n yay\u0131lma direnci daha \u00e7ok kendi uzakl\u0131klar\u0131na, daha az olarak da kesitlerine ba\u011fl\u0131d\u0131r. Topraklama Kablolar\u0131n\u0131n \u00c7ekilmesi Bak\u0131r levhadan veya toprakl\u0131y\u0131c\u0131dan binaya \u00e7ekilen topraklama kablo rengi genelde sar\u0131-ye\u015fil, kesiti ise binaya \u00e7ekilen n\u00f6tr hatt\u0131n\u0131n kesitinin yar\u0131s\u0131 veya yar\u0131dan fazlas\u0131 olmal\u0131d\u0131r. \u00d6rne\u011fin, binaya giren besleme kablosu 3 x 50 + 35 mm2 ise n\u00f6tr hatt\u0131 35mm2\u2019liktir. Bunun yar\u0131s\u0131 16 mm2 ya da bir \u00fcst\u00fc olan 25 mm2 \u00e7ekilen topraklama iletkeni kesiti olmal\u0131d\u0131r. Topraklama kablosu \u00e7ekilirken mekanik zorlamalara dikkat edilmelidir. Duvar ge\u00e7i\u015flerinin, tavalar\u0131n d\u00f6\u015fenmesinde korozyona kar\u015f\u0131 korumada kolayl\u0131kla ula\u015f\u0131labilmeli, kimyasal etkilere kar\u015f\u0131 korunmal\u0131d\u0131r. Koruma topraklama direncinin 10 ohm\u2019dan k\u00fc\u00e7\u00fck olmas\u0131 gerekir. Topraklama iletkenleri m\u00fcmk\u00fcn oldu\u011funca k\u0131sa yoldan ba\u011flanmal\u0131d\u0131r. Topraklama iletkenlerinin mekanik tahribata kar\u015f\u0131 korunmas\u0131 gerekmektedir. Topraklama iletkenleri toprak \u00fczerine yerle\u015ftirilebilir. B\u00f6yle bir durumda bunlara her an ula\u015f\u0131labilir. Bir mekanik tahribat riski s\u00f6z konusu olacaksa topraklama iletkeni uygun \u015fekilde korunmal\u0131d\u0131r. Topraklama iletkenleri beton i\u00e7erisine de g\u00f6m\u00fclebilir. Ba\u011flant\u0131 u\u00e7lar\u0131 her iki u\u00e7ta da kolayl\u0131kla eri\u015filebilir olmal\u0131d\u0131r. \u00c7\u0131plak topraklama iletkenlerinin topra\u011fa veya betona girdi\u011fi yerlerde a\u015f\u0131nmay\u0131 \u00f6nlemek amac\u0131yla \u00f6zel itina g\u00f6sterilmelidir. Topraklama iletkenleri birbirine eklenirken ekler, hata ak\u0131m\u0131 ge\u00e7me durumunda \u201ckabul edilemez \u0131s\u0131 y\u00fckselmesini \u00f6nlemek i\u00e7in iyi bir elektriksel s\u00fcreklili\u011fe sahip olmal\u0131d\u0131r. Ekler gev\u015fek olmamal\u0131 ve korozyona kar\u015f\u0131 korunmal\u0131d\u0131r (\u015eekil 108). MOD\u00dcL 5 - 100","\u015eekil 108. Topraklama \u00e7ubu\u011funa topraklama iletkeninin ba\u011flanmas\u0131 Topraklama Ba\u011flant\u0131lar\u0131n\u0131n Yap\u0131lmas\u0131 Topraklama iletkenini topraklay\u0131c\u0131ya, ana topraklama ba\u011flant\u0131 ucuna ve herhangi bir metalik k\u0131sma ba\u011flamak i\u00e7in uygun ba\u011flant\u0131 par\u00e7alar\u0131 kullan\u0131lmal\u0131d\u0131r. C\u0131vata ba\u011flant\u0131s\u0131 yaln\u0131z bir c\u0131vata ile yap\u0131l\u0131rsa en az\u0131ndan M10 c\u0131vata kullan\u0131lmal\u0131d\u0131r. \u00d6rg\u00fcl\u00fc iletkenlerde ezmeli, s\u0131k\u0131\u015ft\u0131rmal\u0131 ya da vidal\u0131 ba\u011flant\u0131lar gibi kovanl\u0131 (man\u015fonlu) ba\u011flant\u0131lar da kullan\u0131labilir. \u00d6rg\u00fcl\u00fc bak\u0131r iletkenlerin kur\u015fun k\u0131l\u0131flar\u0131 ba\u011flant\u0131 noktalar\u0131nda soyulmal\u0131d\u0131r. Ba\u011flant\u0131 noktalar\u0131 korozyona kar\u015f\u0131 (\u00f6rne\u011fin bit\u00fcm gibi maddeler ile) korunmal\u0131d\u0131r. \u00d6zel aletler kullan\u0131lmadan eklerin s\u00f6k\u00fclmesi m\u00fcmk\u00fcn olmamal\u0131d\u0131r (\u015eekil 109). \u015eekil 109. Topraklama ba\u011flant\u0131 elemanlar\u0131 1.9 ENERJ\u0130 DEPOLAMALI S\u0130STEMLER Fotovoltaik g\u00fc\u00e7 sistemlerinde \u00fcretilen g\u00fcc\u00fcn yaln\u0131zca g\u00fcne\u015f \u0131\u015f\u0131\u011f\u0131 varken \u00fcretilmesi ve kullan\u0131lmas\u0131 gerekmektedir. Ancak g\u00fcn\u00fcm\u00fcz ko\u015fullar\u0131nda enerjinin istenildi\u011fi zaman istenilen yerde kullan\u0131lmas\u0131n\u0131n ama\u00e7lanmas\u0131 i\u00e7in enerjinin depolanmas\u0131 gereklili\u011fini ortaya \u00e7\u0131karmaktad\u0131r. Elektriksel enerjiyi depolayarak, istenildi\u011fi zaman kullan\u0131m\u0131na izin veren depolama y\u00f6ntemlerinden yayg\u0131n olarak kullan\u0131lanlar\u0131 elektrokimyasal ve elektriksel olarak \u00f6nem kazanmaktad\u0131r. Elektrokimyasal yap\u0131da enerji depolanmas\u0131nda bataryalar (pil, ak\u00fc, li-iyon vb.) \u00f6nemli rol oynamaktad\u0131r. Elektriksel olarak depolama birimleri kapasit\u00f6rler, s\u00fcper kapasit\u00f6rler, s\u00fcper iletken m\u0131knat\u0131slar olarak kar\u015f\u0131m\u0131za \u00e7\u0131kmaktad\u0131r. MOD\u00dcL 5 - 101","\u015eekil 110. Batarya ba\u011flant\u0131 \u00f6rne\u011fi 1.9.1. Enerji Depolama Teknolojileri Bataryalar: Elektrik enerjisini kimyasal enerji olarak depolayarak ihtiya\u00e7 an\u0131nda tekrar elektrik enerjisine \u00e7eviren sistemlere, pil (cell), pillerin seri veya paralel ba\u011flanarak olu\u015fturduklar\u0131 yap\u0131ya ak\u00fcm\u00fclat\u00f6r (batarya) denmektedir. Piller; birincil (Primer) tip (\u00c7inko-karbon, \u00e7inko-klor\u00fcr, alkali-mangan, \u00e7inko-hava, g\u00fcm\u00fc\u015f-\u00e7inko, lityum temelli piller vb.) ve ikincil (sekonder) tip bataryalar (kur\u015fun asit, Nikel-kadmiyum, nikel metal hidr\u00fcr, lityum iyon vb.) olarak ikiye ayr\u0131l\u0131rlar. Birincil piller \u015farj edilemez olup kullan\u0131mlar\u0131 bitince yenilenirken ikincil piller elektrik kayna\u011f\u0131 ile tekrar \u015farj edilebilme \u00f6zelli\u011fine sahiptirler. Ta\u015f\u0131nabilir sistemlerin ihtiya\u00e7 duydu\u011fu elektrik enerjisinin depolanmas\u0131 i\u00e7in kullan\u0131lan mevcut en yayg\u0131n teknoloji kimyasal pillerdir. G\u00fcne\u015f h\u00fccresinden elde edilen enerji depolamak i\u00e7in NiCd tip bataryalar zaman zaman kullan\u0131lsa da bu sistemlerde b\u00fcy\u00fck oranda derin de\u015farjl\u0131 Pb-asit modelleri (VRLA, AGM, Jel) kullan\u0131lmaktad\u0131r. Farkl\u0131 g\u00fcne\u015f uygulamalar\u0131nda kur\u015fun asitin her t\u00fcr\u00fc kullan\u0131lsa da, g\u00fcne\u015f enerjisinin ihtiya\u00e7 duydu\u011fu d\u00fc\u015f\u00fck s\u00fcrekli ak\u0131mla derin de\u015farja cevap verebildi\u011fi i\u00e7in jel ak\u00fcler \u00f6zellikle yatay olarak kullan\u0131m imk\u00e2n\u0131 veren OPzV tip jel ak\u00fcler bu alanda tercih edilmektedir. Kapasit\u00f6rler: Elektri\u011fi depolamak i\u00e7in en do\u011fru y\u00f6ntemlerden biridir. Kapasit\u00f6r, dielektrik ad\u0131 verilen iletken olmayan bir katmanla ayr\u0131lm\u0131\u015f iki metal plakadan olu\u015fur. Bir levha do\u011fru ak\u0131m kayna\u011f\u0131ndan gelen elektrikle y\u00fcklendi\u011finden, di\u011fer levhada kar\u015f\u0131t i\u015faretli bir y\u00fck ind\u00fcklenmi\u015f olacakt\u0131r. Kapasit\u00f6rlerin enerji yo\u011funlu\u011fu \u00e7ok d\u00fc\u015f\u00fck oldu\u011fundan, y\u00fcksek ak\u0131mlar\u0131 iletebilirler ancak bunu son derece k\u0131sa s\u00fcreler i\u00e7in ger\u00e7ekle\u015ftirirler. \u015eekil 111. Kapasit\u00f6r i\u00e7 yap\u0131s\u0131 MOD\u00dcL 5 - 102","Ultrakapasit\u00f6r ve s\u00fcperkapasit\u00f6r: Genellikle bu ifade genel olarak s\u0131v\u0131 elektrolit i\u00e7erisindeki \u00e7ok y\u00fcksek y\u00fczey alan\u0131na sahip karbon iki elektrot aras\u0131nda elektrik depolayabilen cihaza verilen genel add\u0131r. Enerji elektrotlar aras\u0131nda \u015farj transferiyle depolan\u0131r. Depolayabildi\u011fi enerji d\u00fc\u015f\u00fck olmas\u0131na kar\u015f\u0131n g\u00fc\u00e7 seviyeleri y\u00fcksektir. \u00c7ok h\u0131zl\u0131 \u015farj\/de\u015farj olabilmesi, 10000\u2019den fazla \u015farj\/de\u015farj \u00e7evrimini rahatl\u0131kla sa\u011flamas\u0131 \u00f6nemli avantajlar\u0131d\u0131r. S\u00fcper kapasit\u00f6rler enerjinin depolanmas\u0131ndan \u00e7ok g\u00fcc\u00fcn dengelenmesinde kullan\u0131lmaktad\u0131r. \u015eekil 112. Kapasit\u00f6rlerin yap\u0131lar\u0131 S\u00fcper \u0130letken M\u0131knat\u0131slar: Enerji iyi izole kaplardaki \u00e7ok so\u011fuk s\u0131v\u0131lar (S\u0131v\u0131 helyum) i\u00e7ine yerle\u015ftirilmi\u015f s\u00fcper iletken bobin i\u00e7inde depolan\u0131r. Enerji DC elektrik ak\u0131m\u0131n\u0131n, s\u0131f\u0131ra yak\u0131n diren\u00e7teki s\u00fcper iletken bobinlerde manyetik olarak dola\u015fmas\u0131yla depolan\u0131r. Buzdolab\u0131 b\u00fcy\u00fckl\u00fc\u011f\u00fcnde alanda 250 kW-h enerji mikro-saniyelerle ve m\u00fckemmel bir gerilim dengesinde depolan\u0131r. Ancak depolama k\u0131sa s\u00fcrelidir (1-60 sn). \u015eekil 113. S\u00fcper iletken manyetik enerji depolama sisteminin yap\u0131sal g\u00f6r\u00fcn\u00fcm\u00fc Elektrokimyasal sistemlere daha yak\u0131ndan bakt\u0131\u011f\u0131m\u0131zda ise kurulu kapasitenin b\u00fcy\u00fck oranda lityum bazl\u0131 oldu\u011fu ve bu alan\u0131n di\u011ferlerine g\u00f6re \u00e7ok h\u0131zl\u0131 b\u00fcy\u00fcmektedir. Son zamanlarda lityum piller ile kurulu sistemlerde tek kurulumda 400 MWh gibi b\u00fcy\u00fck \u00f6l\u00e7ekli kurulumlara do\u011fru gidilmektedir. 50 MWh \u00fcst\u00fc depolama sistemleri \u00e7oklukla b\u00fcy\u00fck g\u00fcne\u015f tarlalar\u0131 i\u00e7in kurulmaktad\u0131r. Bu t\u00fcr b\u00fcy\u00fck kurulumlar g\u00fcne\u015f enerjisini bir destek sistemi olarak g\u00fcvenli hale getirmekte ve bazen baz y\u00fck i\u00e7in tek kaynak olarak kullan\u0131labilmesinin \u00f6n\u00fcn\u00fc a\u00e7maktad\u0131r. MOD\u00dcL 5 - 103","1.9.2 Fotovoltaik G\u00fc\u00e7 Sistemlerinde Batarya Uygulamalar\u0131 G\u00fcn\u00fcm\u00fczde fotovoltaik g\u00fc\u00e7 sistemlerinde en yayg\u0131n kullan\u0131lan enerji depolama teknolojisi bataryalard\u0131r. \u015eebeke ba\u011flant\u0131s\u0131 olmayan FV g\u00fc\u00e7 sistemlerinde bataryalar b\u00fcy\u00fck \u00f6neme sahiptirler. FV paneller taraf\u0131ndan \u00fcretilen enerjinin fazlas\u0131n\u0131 depolayan bataryalar, FV g\u00fcc\u00fcn \u00fcretilmedi\u011fi zamanlarda de\u015farj edilerek y\u00fckleri beslemekte ve bu sayede \u015febeke s\u00fcreklili\u011fini sa\u011flamaktad\u0131rlar. \u015eekil 114\u2019te \u00f6rne\u011fi verilen \u015febeke ba\u011flant\u0131s\u0131z depolamal\u0131 FV sistemde, batarya \u015farj kontrol \u00fcnitesi FV panel g\u00fcc\u00fc ve gerilimini, DC y\u00fck durumunu ve batarya enerji ve gerilim durumunu s\u00fcrekli takip ederek \u015farj\/de\u015farj karar\u0131n\u0131 vermektedir. \u015eekil 114. \u015eebeke Ba\u011flant\u0131s\u0131z Depolamal\u0131 FV Sistem \u015eebekeye ba\u011fl\u0131 FV g\u00fc\u00e7 sistemlerinde ise (a) G\u00fcn\u00fcn ilerleyen saatlerinde kullan\u0131lmas\u0131\/\u015febekeye aktar\u0131labilmesi i\u00e7in elektri\u011fi depolama, (b) \u015eebekeye aktar\u0131lan elektrik miktar\u0131n\u0131 s\u0131n\u0131rlama ve (c) \u015febeke ar\u0131zas\u0131 durumlar\u0131nda bir yedekleme sistemi sa\u011flama ama\u00e7lar\u0131yla bataryalar kullan\u0131labilmektedir. \u015eekil 115\u2019te \u00f6rne\u011fi verilen \u015febeke ba\u011flant\u0131l\u0131 depolamal\u0131 sistemde batarya grubu evirici vas\u0131tas\u0131yla kontrol edilmektedir. \u015eekil 115. \u015eebeke Ba\u011flant\u0131l\u0131 Depolamal\u0131 Sistemler MOD\u00dcL 5 - 104","1.9.2.1 Ak\u00fclerin Gruplanmas\u0131 ve Ba\u011flant\u0131lar\u0131n\u0131n Yap\u0131lmas\u0131 Ak\u00fc ba\u011flant\u0131s\u0131 \u00f6nce yeni ak\u00fcye do\u011fru ba\u011flant\u0131 yapabilmek i\u00e7in kablolar +\/- olarak i\u015faretlenir. Ak\u00fc voltaj de\u011ferinin ve y\u00f6n\u00fcn\u00fcn \u00f6l\u00e7\u00fclerek do\u011frulu\u011fundan emin olunmal\u0131d\u0131r. Kablo ba\u011flant\u0131lar\u0131 ve ak\u00fc tablas\u0131 dikkatle kontrol edilir ve temizlenir. Yeni ak\u00fcm\u00fclat\u00f6r yerle\u015ftirilir ve ba\u011flant\u0131lar\u0131 tak\u0131l\u0131p s\u0131k\u0131\u015ft\u0131r\u0131l\u0131r. Pozitif (+) kablo ilk \u00f6nce ba\u011flan\u0131r. Sonra negatif (-) toprakl\u0131 kablo ba\u011flan\u0131r. Dikkatlice s\u0131k\u0131\u015ft\u0131r\u0131l\u0131r. A\u015f\u0131r\u0131 s\u0131k\u0131\u015ft\u0131rma kutuplara zarar verece\u011finden ak\u00fc kutuplar\u0131 yandan s\u0131k\u0131\u015ft\u0131r\u0131rken \u00f6zellikle dikkatli olunur. Ak\u00fc gruplar\u0131, h\u00fccrelerin yan yana tesis edilerek (+) ve (-) kutuplar\u0131n\u0131n birbirlerine harici k\u00f6pr\u00fclerle ba\u011flanmas\u0131 suretiyle elde edilir. Harici k\u00f6pr\u00fclerin h\u00fccre kutuplar\u0131na ba\u011flant\u0131s\u0131, imalat\u00e7\u0131n\u0131n tekni\u011fine ba\u011fl\u0131 bir husustur. \u00c7o\u011funlukla c\u0131vatayla veya kaynakla ba\u011flan\u0131r. Ak\u00fc h\u00fccreleri iki nedenle grup h\u00e2line d\u00f6n\u00fc\u015ft\u00fcr\u00fcl\u00fcr: 1-Gerilimi (voltaj\u0131) art\u0131rmak i\u00e7in 2- Kapasiteyi (ak\u0131m\u0131) art\u0131rmak i\u00e7in Bir ak\u00fc h\u00fccresinin anma voltaj\u0131 2 volttur. Bu nedenle anma voltaj\u0131 ile orant\u0131l\u0131 daha y\u00fcksek voltaj elde edilmek istendi\u011finde seri ba\u011flama s\u00f6zc\u00fc\u011f\u00fcyle ifade edilen ve bir h\u00fccrenin (+) kutbunu yan\u0131ndakinin (- ) kutbuna ba\u011flamak suretiyle istenen voltajda ak\u00fc grubu elde edilebilir. Ak\u00fc h\u00fccrelerinin seri ve paralel ba\u011flanmas\u0131yla hem voltaj\u0131 hem de kapasiteyi art\u0131rmak m\u00fcmk\u00fcnd\u00fcr. Ak\u00fc ba\u011flant\u0131lar\u0131, seri ba\u011flant\u0131, paralel ba\u011flant\u0131 ve seri-paralel ba\u011flant\u0131 olmak \u00fczere \u00fc\u00e7 \u00e7e\u015fit yap\u0131l\u0131r. Seri ba\u011flant\u0131: Ak\u00fc bloklar\u0131n\u0131n ak\u00fc grubunu olu\u015fturacak \u015fekilde art arda ba\u011flanmas\u0131 ile olu\u015fturulan tek bir seri koldur. Bir h\u00fccrenin (+) kutbunu yan\u0131ndakinin (-) kutbuna ba\u011flamak suretiyle yap\u0131lan ba\u011flant\u0131ya seri ba\u011flant\u0131 denir (\u015eekil 3.1). Ak\u00fc grubunun toplam gerilimi(V), her bir ak\u00fc blok geriliminin toplam\u0131na e\u015fittir. Seri ba\u011flant\u0131da ak\u00fc kapasitesi(A\/h) de\u011fi\u015fmez; ak\u00fc grubunun kapasitesi, grupta yer alan her bir blokun kapasitesine e\u015fittir (\u015eekil 136). \u015eekil 136. Ak\u00fclerin seri ba\u011flant\u0131s\u0131 Paralel ba\u011flant\u0131: Ak\u00fclerin (+) kutuplar\u0131n\u0131 kendi aralar\u0131nda, (-) kutuplar\u0131n\u0131 kendi aralar\u0131nda ba\u011flamak suretiyle yap\u0131lan ba\u011flant\u0131ya paralel ba\u011flant\u0131 denir (\u015eekil 3.2). Ak\u00fc grubunun toplam kapasitesi(A\/h), paralel ba\u011fl\u0131 her bir ak\u00fc blok kapasitesinin toplam\u0131na e\u015fittir. Paralel ba\u011flant\u0131da ak\u00fc gerilimi(V) de\u011fi\u015fmez; ak\u00fc grubunun gerilimi, grupta yer alan her bir blokun gerilimine e\u015fittir (\u015eekil 137). MOD\u00dcL 5 - 105","Ak\u00fcler iki nedenle paralel ba\u011flan\u0131r: 1. Kapasitenin artt\u0131r\u0131lmas\u0131 (Toplam kapasite, paralel ba\u011fl\u0131 olan her bir kol kapasitesinin toplam\u0131na e\u015fittir.) 2. G\u00fcvenilirli\u011fin artt\u0131r\u0131lmas\u0131 (Tek bir ar\u0131zal\u0131 ak\u00fc, kesintisiz g\u00fc\u00e7 kayna\u011f\u0131 i\u00e7in t\u00fcm ak\u00fclerin yedek enerji beslemesinin kesilmesine neden olmaz.) Alt\u0131dan fazla ak\u00fc grubunun paralel ba\u011flanmas\u0131 yayg\u0131n bir uygulama de\u011fildir. Hangi ba\u011flant\u0131 grubu kullan\u0131l\u0131rsa kullan\u0131ls\u0131n seri kolda yer alan t\u00fcm h\u00fccreler birbiri ile \u00f6zde\u015f olmal\u0131d\u0131r. \u015eekil 137. Ak\u00fclerin paralel ba\u011flant\u0131s\u0131 1.9.2.2 Batarya Etiketlendirme ve G\u00fcvenlik Tedbirleri Kapal\u0131 bir yerde batarya kurulumlar\u0131 i\u00e7in odan\u0131n ya da alan\u0131n en al\u00e7ak noktas\u0131ndan hava giri\u015fi ve en y\u00fcksek noktas\u0131ndan ise hava \u00e7\u0131k\u0131\u015f\u0131n\u0131n oldu\u011fu bir havaland\u0131rma sistemi sa\u011flanmal\u0131d\u0131r. Batarya gazlar\u0131ndan kurtulabilmek i\u00e7in etkili bir havaland\u0131rman\u0131n olmas\u0131 gerekmektedir. Bu durum \u00f6zellikle havaland\u0131r\u0131lm\u0131\u015f kur\u015fun asitli bataryalar i\u00e7in \u00f6nemlidir \u00e7\u00fcnk\u00fc y\u00fckleme boyunca ortama hidrojen gaz\u0131 verirler ve ortamda hidrojenin %4 ten fazla olmas\u0131 durumunda patlama tehlikesi vard\u0131r. Ayn\u0131 zamanda havaland\u0131rma s\u0131cakl\u0131k s\u0131k\u0131\u015fmas\u0131n\u0131 da engeller. TS EN 50272-1 (2010) \u201cSekonder bataryalar ve batarya kurulumlar\u0131 i\u00e7in g\u00fcvenlik gereklilikleri\u2019 havaland\u0131rma gereksiniminin hesaplanmas\u0131 i\u00e7in genel g\u00fcvenli bir bilgi kayna\u011f\u0131d\u0131r. Batarya \u015farj \u00fcniteleri TS EN 50272-1 (2010) standard\u0131na uygun olarak yerle\u015ftirilmelidir ve b\u00f6ylece: \u2022 Eri\u015fim sadece yetkilendirilmi\u015f personelle k\u0131s\u0131tlanabilir \u2022 Yeterli s\u0131n\u0131rland\u0131rma temin edilir \u2022 Uygun s\u0131cakl\u0131k kontrol\u00fc sa\u011flanabilir \u2022 Batarya istasyonlar\u0131 korunmal\u0131d\u0131r b\u00f6ylece insanlarla ya da objelerle olabilecek kazara temaslar engellenir. Kur\u015fun asit bataryalar i\u00e7in ideal operasyon s\u0131cakl\u0131\u011f\u0131 yakla\u015f\u0131k olarak 25 \u00baC\u2019dir ve s\u0131cakl\u0131klar\u0131n bu de\u011ferin \u00e7ok alt\u0131nda ya da \u00fcst\u00fcnde olmas\u0131 kullan\u0131m \u00f6mr\u00fcn\u00fcn ve kapasitesinin d\u00fc\u015fmesine sebep olur. Asl\u0131nda, \u00e7ok d\u00fc\u015f\u00fck s\u0131cakl\u0131klarda bo\u015f bataryalar donabilir ve patlayabilir; \u00e7ok y\u00fcksek s\u0131cakl\u0131klarda ise kapal\u0131 bataryalarda \u0131s\u0131 art\u0131\u015f\u0131 olu\u015fabilir. K\u0131v\u0131lc\u0131m \u00e7\u0131karabilecek maddeler (sigortalar, r\u00f6leler vb.) batarya kutusunun i\u00e7ine ya da direkt olarak \u00fcst\u00fcne yerle\u015ftirilmemelidir. Batarya gazlar\u0131 a\u015f\u0131nd\u0131r\u0131c\u0131d\u0131r bu y\u00fczden batarya i\u00e7erisinde kapal\u0131 alanda olan kablolar ve di\u011fer maddeler paslanmaya kar\u015f\u0131 diren\u00e7li olmal\u0131d\u0131r. Hassas elektronik cihazlar batarya kutusunun i\u00e7ine ya da \u00fcst\u00fcne monte edilmemelidir. Paralel bir \u015fekilde ba\u011flanm\u0131\u015f \u00fcnitelerden olu\u015fan bataryalarda \u00fcnitelerin ayn\u0131 termal \u00e7evreye ve MOD\u00dcL 5 - 106","ayn\u0131 elektrik ba\u011flant\u0131 direncine sahip olmalar\u0131 gerekmektedir. Daha geni\u015f batarya \u015farj \u00fcnitelerinde her bir \u00fcniteyi ayr\u0131 ayr\u0131 sigortalamak d\u00fc\u015f\u00fcn\u00fclmelidir Ak\u00fc i\u00e7inde b\u00fcy\u00fck miktarda enerji depolanabilir, bu da ak\u00fc terminallerinin yanl\u0131\u015fl\u0131kla k\u0131sa devre yapmas\u0131 durumunu ciddi bir tehlike haline getirir (\u00f6rne\u011fin, bir kolye veya yal\u0131t\u0131lmam\u0131\u015f bir anahtar). Bu, yanma ve patlama riski ta\u015f\u0131yan b\u00fcy\u00fck ar\u0131za ak\u0131mlar\u0131na neden olabilir. Bir ak\u00fcn\u00fcn kuruldu\u011fu yerde a\u015fa\u011f\u0131daki genel \u00f6nlemlere uyulmal\u0131d\u0131r: (a) Ak\u00fc, eri\u015fimin yetkili personelle k\u0131s\u0131tland\u0131\u011f\u0131 ancak bak\u0131m i\u00e7in uygun bir eri\u015fime de izin veren bir \u015fekilde, bir muhafaza veya konumda kurulmal\u0131d\u0131r. (b) Ak\u00fc muhafazalar\u0131\/odalar\u0131 yeterli havaland\u0131rmaya sahip olmal\u0131d\u0131r. (c) Ak\u00fc, uygun bir yap\u0131ya (zemin\/duvar) sabitlenmelidir. (d) Ak\u00fc terminalleri, kaza sonucu olu\u015fabilecek k\u0131sa devreyi \u00f6nlemek i\u00e7in korunmal\u0131d\u0131r. (e) A\u015f\u0131r\u0131 ak\u0131m koruyucu cihazlar ve ay\u0131r\u0131c\u0131lar gibi k\u0131v\u0131lc\u0131m olu\u015fturabilecek cihazlar, ak\u00fc muhafazalar\u0131n\u0131n d\u0131\u015f\u0131nda ve patlay\u0131c\u0131 gazlar\u0131n birikebilece\u011fi alanlardan uzakta, uygun \u015fekilde havaland\u0131r\u0131lan bir b\u00f6lgede konumland\u0131r\u0131lmal\u0131d\u0131r. (f) Ak\u00fc muhafazalar\u0131 uygun \u015fekilde korozyona dayan\u0131kl\u0131 olmal\u0131d\u0131r. (g) Ak\u00fc muhafazas\u0131 i\u00e7indeki herhangi bir elektrik kablosu, konekt\u00f6r, elektronik cihaz veya di\u011fer bile\u015fenler uygun \u015fekilde korozyona dayan\u0131kl\u0131 olmal\u0131d\u0131r. Bunun m\u00fcmk\u00fcn olmad\u0131\u011f\u0131 durumlarda, bu par\u00e7alar, ak\u00fc muhafazalar\u0131n\u0131n d\u0131\u015f\u0131nda ve uygun \u015fekilde havaland\u0131r\u0131lan bir b\u00f6lgede bulunmal\u0131d\u0131r. (h) Konum, ak\u00fcn\u00fcn \u00e7al\u0131\u015fma s\u0131cakl\u0131\u011f\u0131 aral\u0131\u011f\u0131na uyacak \u015fekilde se\u00e7ilmelidir. Gerekti\u011finde uygun yal\u0131t\u0131m ve\/veya \u0131s\u0131l kontrol sa\u011flanmal\u0131d\u0131r. (i) Konum, yang\u0131n ka\u00e7\u0131\u015f yollar\u0131 ve \u00e7\u0131k\u0131\u015flar\u0131 dikkate al\u0131narak se\u00e7ilmelidir. Batarya muhafazas\u0131na uygun g\u00fcvenlik i\u015faretleri yerle\u015ftirilmelidir. Uygun i\u015faretler batarya tipine ba\u011fl\u0131d\u0131r. \u00d6rne\u011fin, kur\u015fun asitli bir batarya i\u00e7in \u015eekil 138\u2019de verilen i\u015faret uygun olacakt\u0131r. \u015eekil 138. \u00d6rnek batarya odas\u0131 etiketi MOD\u00dcL 5 - 107","1.10 FOTOVOLTA\u0130K G\u00dc\u00c7 S\u0130STEM\u0130N\u0130 DEVREYE ALMA VE \u00c7ALI\u015eMA KONTROL\u00dc 1.10.1 Muayene ve Test \u2013 AC B\u00f6l\u00fcm: TS HD 60364 (IEC 60364) standard\u0131nda bulunan tamamlanm\u0131\u015f sistemin kontrol\u00fc ve testi i\u00e7in gerekliliklerle ilgili maddeler \u00e7\u0131kar\u0131lmal\u0131 ve belgelenmelidir. AC devrelerinin kontrol\u00fc ve testi TS HD 60364 (IEC 60364) standard\u0131nda kapsaml\u0131 bir \u015fekilde ele al\u0131nm\u0131\u015f ve buna g\u00f6re yap\u0131lmas\u0131 zorunludur. AC taraf\u0131 i\u00e7in gereken formlar (TS HD 60364 (IEC 60364) model test sertifikalar\u0131) bulunmakta ve istenildi\u011finde TSE\u2019nin internet sitesinden edinilebilir. AC taraf\u0131 i\u00e7in kontrol ve test belgelendirmesi tipik olarak 3 belgeden olu\u015fur: \u2022 Elektriksel kurulum sertifikas\u0131 \u2022 Par\u00e7alar\u0131n kontrol takvimi \u2022 Test sonu\u00e7lar\u0131 \u00e7izelgesi 1.10.2 Muayene ve Test \u2013 DC B\u00f6l\u00fcm: FV sistemde DC taraf\u0131n\u0131n kontrol\u00fc ve testi hem TS HD 60364 (IEC 60364) standard\u0131nda hem de TS EN 62446 (Grid connected photovoltaic systems \u2014 Minimum requirements for system documentation, commissioning tests and inspection) deki gerekliliklere uygun olarak yap\u0131lmal\u0131d\u0131r. TS EN 62446\u2019daki kontrol i\u015flemi a\u015fa\u011f\u0131dakileri i\u00e7ermektedir: \u2022 Kontrol \u00e7izelgesi \u2022 Koruyucu topraklama ve\/veya e\u015fpotansiyelli ba\u011flama kablolar\u0131n\u0131n (e\u011fer uygunsa) ba\u011flant\u0131 testi \u2022 Polarite testi \u2022 Dizi a\u00e7\u0131k devre gerilim testi \u2022 Dizi k\u0131sa devre ak\u0131m testi \u2022 Fonksiyonel testler \u2022 DC devrelerin yal\u0131t\u0131m direnci Bu testler yukar\u0131da listelenmi\u015f AC d\u00f6k\u00fcmanlar\u0131na eklenmesi gereken FV dizesi test raporuna (Tablo 20) kaydedilmelidir. Kontrol \u00e7izelgesinin b\u00fct\u00fcn detaylar\u0131 ve test prosed\u00fcrleri i\u00e7in gereken rehberler TS EN 62446 i\u00e7erisinde bulunmaktad\u0131r. 1.10.3 Di\u011fer muayene ve gereklilikler FV santral\u0131n\u0131n b\u00fcy\u00fckl\u00fc\u011f\u00fcne ba\u011fl\u0131 olarak, \u015febekeye ba\u011flanan FV sistemin devreye al\u0131nmas\u0131 s\u0131ras\u0131nda ilgili mevzuat ve ilgili teknik mevzuat\u0131n h\u00fck\u00fcmlerine uyulmal\u0131d\u0131r. Her bir fazdaki AC \u00e7\u0131k\u0131\u015f\u0131 16A\u2019e kadar olan sistemler TS EN 50438 kapsam\u0131na girmektedir. Bu da tek fazda (230 volt) 3.68 kW ve \u00fc\u00e7 fazda (400 volt) 11.04 kW\u2019a kar\u015f\u0131l\u0131k gelmektedir. Bu sistemler i\u00e7in herhangi bir ilave devreye alma prosed\u00fcr\u00fcne (bu dok\u00fcman\u0131n herhangi bir yerinde tan\u0131mlananlardan ba\u015fka) ihtiya\u00e7 duymazlar. Her bir fazdaki AC \u00e7\u0131k\u0131\u015f\u0131 16 A\u2019i a\u015fan ve \u015febekeye AG\u2019den irtibatland\u0131r\u0131lan santraller TSE K 191 kapsam\u0131na girmektedir. Bu tip sistemler aray\u00fcz koruma devrelerinin tam ve g\u00fcvenli oldu\u011funu do\u011frulamak i\u00e7in ilave devreye alma testlerine ihtiya\u00e7 duyabilirler. TS EN 50438 standard\u0131na g\u00f6re onaylanm\u0131\u015f evirici kullanan daha k\u00fc\u00e7\u00fck sistemler ise herhangi bir ilave teste ihtiya\u00e7 duymayabilirler. Bununla birlikte, daha b\u00fcy\u00fck sistemler ya da koruma r\u00f6leleriyle ayr\u0131lan sistemler i\u00e7in genellikle r\u00f6le testi ve koruma sistemi gereklidir. Baz\u0131 sistemlerde, \u00f6zellikle de 50kWp\u2019yi a\u015fanlarda, ilgili \u015febeke i\u015fletmecisi testler isteyebilir. MOD\u00dcL 5 - 108","1.10.4 Dok\u00fcmantasyon ve Belgeler Sistem kullan\u0131c\u0131s\u0131na TS EN 62446\u2019da tan\u0131mlanan \u015febekeye ba\u011flanan fotovoltaik sistemler hakk\u0131nda ve sistem belgeleme, kontrol ve test konular\u0131nda minimum bilgi sa\u011flanmal\u0131d\u0131r. Gereken bilginin \u00f6zeti a\u015fa\u011f\u0131dad\u0131r: \u2022 Temel sistem bilgisi (kullan\u0131lan par\u00e7alar, maksimum g\u00fc\u00e7, kurulum tarihleri vs.) \u2022 Sistem tasar\u0131mc\u0131s\u0131 bilgileri \u2022 Sistem kurucusu bilgileri \u2022 A\u015fa\u011f\u0131daki bilgileri i\u00e7eren elektrik tesisat\u0131 tablosu: - Mod\u00fcl tipi ve say\u0131s\u0131 - Dizi g\u00f6r\u00fcn\u00fcmleri - Kablo \u00f6zellikleri: ebat ve tipi - A\u015f\u0131r\u0131 ak\u0131m koruma cihaz\u0131n\u0131n \u00f6zellikleri (uygun oldu\u011fu noktada) \u2013 tip ve g\u00fcc\u00fc - Dize birle\u015fme kutular\u0131n\u0131n yerleri (uygun oldu\u011fu noktada) - DC yal\u0131tkan tipi, yeri ve g\u00fcc\u00fc - Dize a\u015f\u0131r\u0131 ak\u0131m koruma cihaz\u0131 (uygun oldu\u011fu noktada)- tipi, yeri ve g\u00fcc\u00fc - B\u00fct\u00fcn topraklama\/ba\u011flama iletkenlerinin detaylar\u0131 \u2013 ebat ve ba\u011flant\u0131 noktalar\u0131 - Mevcut I\u015f\u0131kland\u0131rma Koruma Sistemiyle (LPS) olan herhangi bir ba\u011flant\u0131n\u0131n detaylar\u0131 - Kurulumdaki ani art\u0131\u015ftan koruma cihazlar\u0131n\u0131n (hem AC hem de DC taraf\u0131ndaki) detaylar\u0131 yeri, tipi ve g\u00fcc\u00fc - AC yal\u0131tkan yeri, tipi ve g\u00fcc\u00fc - AC a\u015f\u0131r\u0131 ak\u0131m koruma cihaz\u0131n\u0131n yeri, tipi ve g\u00fcc\u00fc - Ka\u00e7ak ak\u0131m cihaz\u0131n\u0131n yeri, tipi ve g\u00fcc\u00fc (uygun noktada) \u2022 Mod\u00fcl katalo\u011fu \u2022 Evirici katalo\u011fu \u2022 Montaj sistemi katalo\u011fu \u2022 A\u015fa\u011f\u0131dakileri i\u00e7erecek operasyon ve bak\u0131m bilgisi: - Sistem operasyonunu do\u011frulayan i\u015flemler - Sistem ar\u0131zas\u0131 oldu\u011funda yap\u0131lacaklar\u0131n listesi - Acil kapatma ve yal\u0131t\u0131m prosed\u00fcrleri - Bak\u0131m ve temizleme \u00f6nerileri (e\u011fer varsa) - FV dizesiyle ili\u015fkili olarak gelecekte binada yap\u0131labilecek \u00e7al\u0131\u015fmalar\u0131n d\u00fc\u015f\u00fcn\u00fclmesi (\u00f6rne\u011fin \u00e7at\u0131 \u00e7al\u0131\u015fmalar\u0131) \u2022 FV mod\u00fclleri ve eviriciler i\u00e7in garantinin tarihini ve s\u00fcresini i\u00e7eren garanti belgesi \u2022 Uygulanabilir i\u015f\u00e7ilik belgesi \u2022 Test sonu\u00e7lar\u0131 ve devreye alma verileri MOD\u00dcL 5 - 109","1.10.5 Denetim ve Test Ekipmanlar\u0131: A\u015fa\u011f\u0131da listeli \u00f6l\u00e7\u00fcm cihazlar\u0131 devreye alma ve \u00e7al\u0131\u015fma kontrol\u00fc s\u00fcrecinde haz\u0131r bulundurulmal\u0131d\u0131r. \u2022 Multimetre: Ak\u0131m ve Voltaj \u2022 \u0130nfrared Sens\u00f6r: S\u0131cakl\u0131k \u2022 Termal Kamera: S\u0131cakl\u0131k \u2022 FV Analiz Cihaz\u0131: Ak\u0131m Voltaj E\u011frisi \u2022 \u0130zolasyon Test Cihaz\u0131: Ka\u00e7ak ak\u0131m \u2022 Pens Ampermetre: Ak\u0131m \u2022 PT100-PT1000: Ortam ve Panel S\u0131cakl\u0131\u011f\u0131 \u2022 I\u015f\u0131n\u0131m Sens\u00f6r\u00fc: G\u00fcne\u015f Radyasyon Sens\u00f6r\u00fc \u2022 Kaplama Kal\u0131nl\u0131k \u00d6l\u00e7er: Galvaniz Kal\u0131nl\u0131\u011f\u0131 1. 13.6. Test s\u0131ralamas\u0131: TS EN 62446 ya g\u00f6re test s\u0131ralamas\u0131 g\u00fcvenlik \u00f6n planda tutularak yap\u0131lmal\u0131, test sonucunda Tablo 20\u2019de \u00f6rne\u011fi g\u00f6sterilen FV Dize Test Raporunun benzeri haz\u0131rlanmal\u0131d\u0131r. \u2022 TS HD 60364-6 Standard\u0131na G\u00f6re T\u00fcm AC Devre Testleri \u2022 Koruma Topraklamas\u0131n\u0131n S\u00fcreklili\u011fi ve E\u015f potansiyel \u0130letken Ba\u011flant\u0131 Kontrolleri: Koruma topraklamas\u0131 ba\u011flant\u0131lar\u0131n\u0131n nerede ve nas\u0131l yap\u0131ld\u0131\u011f\u0131 \u00f6nemlidir. Topraklaman\u0131n s\u00fcreklili\u011fi bu iletkenler \u00fczerinden yap\u0131l\u0131r. Topraklama terminallerinin ba\u011flant\u0131 testleri de yap\u0131l\u0131p do\u011frulanmal\u0131d\u0131r. \u2022 Polarite Testi: T\u00fcm DC kablolar\u0131n kutuplar\u0131 buna \u00f6zel test cihaz\u0131 kullan\u0131larak do\u011frulanmal\u0131d\u0131r. Kutuplar onayland\u0131ktan sonra pano veya evirici ba\u011flant\u0131lar\u0131 yap\u0131lmal\u0131d\u0131r. Kablolar\u0131n kontrolleri de mutlaka yap\u0131lmal\u0131d\u0131r. \u2022 Dizilerde A\u00e7\u0131k Devre Gerilim Testi: Her dizinin a\u00e7\u0131k devre voltaj\u0131 uygun cihaz kullan\u0131larak yap\u0131lmal\u0131d\u0131r. Bu test \u015falter ya da koruma cihazlar\u0131 kapat\u0131lmadan yap\u0131lmal\u0131d\u0131r. \u00d6l\u00e7\u00fclen de\u011fer ile beklenen de\u011fer kar\u015f\u0131la\u015ft\u0131r\u0131lmal\u0131d\u0131r. Ayn\u0131 \u0131\u015f\u0131n\u0131m de\u011ferinde \u00f6zde\u015f dizilerin gerilim de\u011feri kar\u015f\u0131la\u015ft\u0131r\u0131lmad\u0131r ve bu de\u011fer t\u00fcm dizilerde ayn\u0131 olmas\u0131 gerekir. (%5 e kadar fark kabul edilebilir) \u2022 Dizilerde K\u0131sa Devre Ak\u0131m Testi \u2022 Fonksiyon Testleri: \u015ealt ekipmanlar\u0131 ve di\u011fer kontrol cihazlar\u0131n\u0131n do\u011fru olarak montaj\u0131n\u0131n yap\u0131ld\u0131\u011f\u0131 ve do\u011fru \u00e7al\u0131\u015ft\u0131\u011f\u0131ndan emin olmak i\u00e7in test edilmelidir. GES\u2019te kullan\u0131lan t\u00fcm eviricilerin do\u011fru \u00e7al\u0131\u015ft\u0131\u011f\u0131 evirici \u00fcreticisinin verdi\u011fi prosed\u00fcrlere g\u00f6re test edilmelidir. \u015eebeke ba\u011flant\u0131s\u0131 test edilmelidir. Sistem \u00e7al\u0131\u015f\u0131rken ana devre a\u00e7\u0131lmal\u0131 ve \u00f6l\u00e7\u00fc cihazlar\u0131nda \u00fcretimin durdu\u011fu g\u00f6r\u00fclmeli, tekrar devre kapat\u0131ld\u0131\u011f\u0131nda sistemin tekrar normal \u00e7al\u0131\u015fmas\u0131na d\u00f6nd\u00fc\u011f\u00fc kontrol edilmelidir. \u2022 DC Devrelerin \u0130zolasyon Direnci Testi: Bu testlere ba\u015flamadan \u00f6nce t\u00fcm prosed\u00fcrlerin iyice anla\u015f\u0131ld\u0131\u011f\u0131 ve potansiyel elektrik \u015fok riskinin oldu\u011fu bilinmelidir. Testlere ba\u015flamadan \u00f6nce g\u00fcvenlik i\u00e7in \u00f6ncelikli birtak\u0131m \u00f6nlemlerin al\u0131nmas\u0131 gereklidir. \u00d6l\u00e7\u00fcm yap\u0131lacak saha ge\u00e7i\u015fe kapat\u0131lmal\u0131d\u0131r. \u0130zolasyon direnci testi s\u0131ras\u0131nda hi\u00e7bir kimsenin herhangi bir metal par\u00e7aya ve \u00f6l\u00e7\u00fcm cihazlar\u0131na dokunmad\u0131\u011f\u0131ndan emin olunmal\u0131d\u0131r. \u0130zolasyon test cihaz\u0131 enerjilendirildi\u011finden test yap\u0131lacak ortamda gerilim mevcuttur. Cihazlar\u0131n otomatik de\u015farj \u00f6zelli\u011fi bulunmal\u0131d\u0131r. 2 adet test y\u00f6ntemi mevcuttur. \u2022 Test 1- FV mod\u00fcl negatif- toprak aras\u0131 sonra FV mod\u00fcl pozitif-toprak aras\u0131 \u00f6l\u00e7\u00fclmelidir. \u2022 Test 2- Toprak ile k\u0131sa devre edilmi\u015f FV mod\u00fcl pozitif ve negatif aras\u0131 \u00f6l\u00e7\u00fclmelidir. Test y\u00f6ntemine g\u00f6re PASS\/FAIL kriterlerini a\u015fa\u011f\u0131daki Tablo 19\u2019da belirtildi\u011fi \u015fekildedir: MOD\u00dcL 5 - 110","Tablo 19. \u0130zolasyon test direnci y\u00f6ntemleri Tablo 20. FV Dize Test Raporu \u00d6rne\u011fi MOD\u00dcL 5 - 111","1.10.7. Di\u011fer Performans Testleri: G\u00fcne\u015f enerjisi santrallerinin performans\u0131n\u0131 denetleyebilmek ve \u00f6l\u00e7\u00fcmlemek i\u00e7in IEC 62446 ve IEC 60891 kapsam\u0131nda testler ger\u00e7ekle\u015ftirilmesi gereklidir. Bu testler ba\u015fl\u0131ca IV-curve (ak\u0131m-gerilim e\u011frisi) \u00f6l\u00e7\u00fcm\u00fc, drone ile termal testler, EL (elektrol\u00fcminesans) testi, izolasyon testi, topraklama testi ve performans \u00f6l\u00e7\u00fcm\u00fcd\u00fcr. 1.10.7.1. IV-Curve \u00d6l\u00e7\u00fcm\u00fc \u2013 IEC 60891 A\u015fa\u011f\u0131daki IV-curve \u00f6l\u00e7\u00fcm\u00fc sonucunda da g\u00f6rece\u011finiz \u00fczere sahadaki t\u00fcm g\u00fcne\u015f paneli dizilerinin IV- curve \u00f6l\u00e7\u00fcmlerini \u00e7\u0131kart\u0131p LID, PID, micro-crack, degredasyon v.s. gibi bir problemi olup olmad\u0131\u011f\u0131n\u0131 denetleyebiliyoruz. Bu \u00f6l\u00e7\u00fcmler ayn\u0131 zamanda bir kay\u0131t defteri gibi hizmet vermekte olup ileriki zamanlarda ger\u00e7ekle\u015ftirece\u011finiz kontrollerde g\u00fcne\u015f panellerinin ne kadar degrade oldu\u011funu g\u00f6rmenizde faydal\u0131 oluyor. G\u00fcne\u015f panelim, g\u00fcne\u015f santralim eksik \u00fcretiyor sorusunun cevab\u0131n\u0131n g\u00fcne\u015f panelleri ile ilgili k\u0131sm\u0131n\u0131n cevab\u0131n\u0131 bu test ile alabilirsiniz. IV testi sonucunda a\u015fa\u011f\u0131daki konularda bilgi sahibi olabilirsiniz; \u2022 Panelleriniz ger\u00e7ek g\u00fcc\u00fcn\u00fc \u00f6\u011frenebilirsiniz. Fabrika verileri ile tutarl\u0131 olup olmad\u0131\u011f\u0131n\u0131 kontrol edebilirsiniz. \u2022 G\u00fcne\u015f panellerinizde LID (Light induced degredation) kaynakl\u0131 bir kay\u0131p var m\u0131? \u2022 G\u00fcne\u015f panellerinizde PID (Potential induced degredation) kaynakl\u0131 bir kay\u0131p var m\u0131? \u2022 DC kablolar\u0131n\u0131zda herhangi bir kesik\/kemirgen kaynakl\u0131 toprakla temas veya ka\u00e7ak var m\u0131? \u2022 G\u00fcne\u015f panellerinizin by-pass diyotlar\u0131nda herhangi bir problem var m\u0131? \u2022 G\u00f6lgeleme kaynakl\u0131 problemlerin tespiti \u2022 Panel serilerindeki muhtemel hatal\u0131 ba\u011flant\u0131lar 1.10.7.2. Drone ve El Termali ile Hot-spot \u00d6l\u00e7\u00fcm\u00fc \u2013 IEC 62446 \/ IEC 61215 G\u00fcne\u015f panelleri devreye al\u0131nd\u0131ktan sonra s\u0131cak noktalar (hot-spot) olu\u015fabilir. Hem drone ile hem el termal kameras\u0131 ile kontroller ger\u00e7ekle\u015ftirilebilir (\u015eekil 139). Termal \u00f6l\u00e7\u00fcm sonucunda a\u015fa\u011f\u0131daki konularda bilgi sahibi olabilirsiniz: \u2022 G\u00fcne\u015f panellerimde zarar g\u00f6rm\u00fc\u015f h\u00fccre var m\u0131? \u2022 Bypass diyodu, junction-box gibi panel malzemelerinde beklenmeyen bir \u0131s\u0131nma s\u00f6z konusu mu? \u2022 G\u00f6lgelenme yapan \u00e7evre etmenleri panellere zarar verdi mi? \u2022 Hi\u00e7 devreye al\u0131nmam\u0131\u015f diziler var m\u0131? \u015eekil 139. Termal kamera g\u00f6zlemleri MOD\u00dcL 5 - 112","\u2022 1.10.7.3. G\u00fcne\u015f Panellerin EL (elektrol\u00fcminesans) Testi \u2013 IEC 61215 \/ IEC 61646 G\u00fcne\u015f panellerinin \u015eekil 140\u2019da \u00f6rne\u011fi verilen EL foto\u011fraf\u0131 incelenerek kullan\u0131lan h\u00fccrelerin hem imalat hem de GES kurulumu a\u015famas\u0131nda zarar g\u00f6r\u00fcp g\u00f6rmedi\u011fi ara\u015ft\u0131r\u0131labilir. \u015eekil 140. Elektrol\u00fcminesans testi Bu \u00f6l\u00e7\u00fcm sonucunda a\u015fa\u011f\u0131daki konular hakk\u0131nda bilgi sahibi olabilirsiniz: \u2022 H\u00fccrelerin yap\u0131s\u0131 \u2022 H\u00fccrelerde bir k\u0131r\u0131k vs. olup olmad\u0131\u011f\u0131 \u2022 EPC kurulumu esnas\u0131nda ba\u015f \u00fcst\u00fcnde ta\u015f\u0131man\u0131n yaratt\u0131\u011f\u0131 etkiler veya panellerin zorlan\u0131p zorlanmad\u0131\u011f\u0131 \u2022 Bu test size panelinizin g\u00fcc\u00fc hakk\u0131nda bilgi vermez. Sadece mevcutta IV-curve \u00f6l\u00e7\u00fcm\u00fcnde bir probleme rastlanm\u0131\u015fsa kayna\u011f\u0131 hakk\u0131nda bilgi verebilir. 1.10.7.4. \u0130zolasyon (Hipot) Testleri \u2013 IEC 62446 G\u00fcne\u015f panelleri 1.000V\u2019luk bir gerilime tabi tutularak Panel-Toprak aras\u0131 olu\u015fan izolasyon direncine bak\u0131l\u0131r. Bu hem panellerde bir ka\u00e7ak olmamas\u0131 ve insanlara zarar vermemesi, hem de eviricilerin devre d\u0131\u015f\u0131 kalmamas\u0131 i\u00e7in \u00f6nemlidir. EPC firmalar\u0131n\u0131n kablaj esnas\u0131nda verdi\u011fi zararlar da bu a\u015famada tespit edilmektedir ve devreye al\u0131nma a\u015famas\u0131nda \u00e7ok \u00f6nemlidir. Bu \u00f6l\u00e7\u00fcm sonucunda a\u015fa\u011f\u0131daki konular hakk\u0131nda bilgi sahibi olabilirsiniz: \u2022 Kablolar\u0131n\u0131zda bir zarar var m\u0131? \u2022 G\u00fcne\u015f panellerinde DC ak\u0131m taraf\u0131nda herhangi bir faz-toprak hatas\u0131 var m\u0131? \u2022 Eviricinizi devre d\u0131\u015f\u0131 b\u0131rakacak izolasyon direncine etkiyen herhangi bir problem var m\u0131? 1.10.7.5. Topraklama De\u011feri \u00d6l\u00e7\u00fcm\u00fc G\u00fcne\u015f enerjisi santralleri ba\u015fta olmak \u00fczere t\u00fcm elektriksel tesislerde topraklama ciddi \u00f6nem arz etmektedir. Gerek ka\u00e7ak ak\u0131m korumalar\u0131nda gerek santraldeki y\u0131ld\u0131r\u0131m ba\u015fta olmak \u00fczere genel MOD\u00dcL 5 - 113","korumalarda topraklaman\u0131n \u00f6nemi b\u00fcy\u00fckt\u00fcr. Topraklamada ve e\u015f potansiyelde ortaya \u00e7\u0131kabilecek bir kopukluk sisteme ciddi zararlar verebilir. Bu kapsamda gerek e\u015f potansiyel baras\u0131n\u0131n meger ile topraklama \u00f6l\u00e7\u00fcm\u00fc, gerek konstr\u00fcksiyon ve g\u00fcne\u015f panellerinin topraklama \u00f6l\u00e7\u00fcmleri ger\u00e7ekle\u015ftirilerek kay\u0131t alt\u0131na al\u0131nmal\u0131 ve problem tespit edildi\u011fi durumda gerekli \u00f6nlemler al\u0131nmal\u0131d\u0131r (\u015eekil 141). \u015eekil 141. Topraklama de\u011feri \u00f6l\u00e7\u00fcm\u00fc MOD\u00dcL 5 - 114","KONU 2 \u0130SG, \u00c7EVRE VE KAL\u0130TE GEREKL\u0130L\u0130KLER\u0130N\u0130N UYGULANMASI 2.1. MONTAJ S\u00dcRE\u00c7LER\u0130NDE \u0130SG KURALLARININ UYGULANMASI Fotovoltaik G\u00fc\u00e7 Sistemi Personeli, i\u015f sa\u011fl\u0131\u011f\u0131 ve g\u00fcvenli\u011fi ile \u00e7evreye ili\u015fkin yasal mevzuata uyarak belirlenmi\u015f \u00f6nlemleri alarak, kalite sistemleri \u00e7er\u00e7evesinde; tasar\u0131m\u0131 ve i\u015f program\u0131 tamamlanm\u0131\u015f ve gerekli te\u00e7hizat\u0131 temin edilmi\u015f fotovoltaik g\u00fc\u00e7 sistemlerinde, montaj \u015femalar\u0131na uygun bi\u00e7imde denge bile\u015fenlerinin ve fotovoltaik mod\u00fcllerin mekanik montaj\u0131n\u0131 yapan, tasar\u0131m planlar\u0131na uygun bi\u00e7imde mekanik yap\u0131 kurulumunu ger\u00e7ekle\u015ftiren, montaj i\u015flemleri s\u0131ras\u0131nda kullan\u0131lacak ara\u00e7, gere\u00e7, malzeme ve aparatlar\u0131 haz\u0131rlayan, sistem bile\u015fenlerini montaj \u015femas\u0131na uygun bi\u00e7imde konumland\u0131ran, \u00e7al\u0131\u015f\u0131lan yerin temizli\u011fini ve emniyetini sa\u011flayan, kullan\u0131lan ekipman\u0131n bak\u0131m ve temizli\u011fini \u00fcstlenen ve mesleki geli\u015fim faaliyetlerine kat\u0131lan nitelikli ki\u015fidir. Fotovoltaik G\u00fc\u00e7 Sistemi Personeli mesle\u011finin gerektirdi\u011fi sa\u011fl\u0131k, g\u00fcvenlik ve \u00e7evre ile ilgili mevzuata uymakla y\u00fck\u00fcml\u00fcd\u00fcr. Fotovoltaik G\u00fc\u00e7 Sistemi Personeli, a\u00e7\u0131k alanda, \u00e7at\u0131, kule, bina sath\u0131, direk gibi y\u00fcksek mevkilerde, gemi ve benzeri deniz ta\u015f\u0131tlar\u0131nda \u00e7al\u0131\u015f\u0131r. Bazen montaj\u0131, ada veya da\u011fl\u0131k b\u00f6lgeler gibi eri\u015fimi g\u00fc\u00e7 ve elektrik \u015febekesinin ula\u015fmad\u0131\u011f\u0131 \u00fccra yerlerde yapmak zorunda kalabilir. \u00c7al\u0131\u015fma ortam\u0131n\u0131n olumsuz ko\u015fullar\u0131 aras\u0131nda g\u00fcr\u00fclt\u00fc, koku, toz, y\u00fcksek derecede g\u00fcne\u015fe maruz kalma, \u00e7ok say\u0131da elektriksel ve mekanik bile\u015fenin ba\u011flant\u0131lar\u0131ndan kaynaklanan karma\u015f\u0131kl\u0131k say\u0131labilir. \u00c7al\u0131\u015fmalar s\u0131ras\u0131nda di\u011fer meslek elemanlar\u0131 ile etkile\u015fimli ve d\u00f6n\u00fc\u015f\u00fcml\u00fc \u00e7al\u0131\u015fmalar yapmas\u0131 gerekebilir. Mesle\u011fin icras\u0131 esnas\u0131nda i\u015f sa\u011fl\u0131\u011f\u0131 ve g\u00fcvenli\u011fi \u00f6nlemlerini gerektiren kaza ve yaralanma riskleri bulunmaktad\u0131r. \u0130\u015flemler s\u0131ras\u0131nda uygun ki\u015fisel koruyucu donan\u0131m kullanarak \u00e7al\u0131\u015fmas\u0131 zorunludur. a) Fotovoltaik Sisteme \u00d6zg\u00fc Tehlikeler: Fotovoltaik sistem kurulumu i\u00e7in risk belirlemesi yap\u0131l\u0131rken, FV\u2019ye \u00f6zel tehlikelerden bahsetmek gerekir. Bunlar standart Ki\u015fisel Koruyucu Donan\u0131n Ekipman\u0131\u2019na, y\u00fcksekte \u00e7al\u0131\u015fma, elle ta\u015f\u0131ma, cam i\u015fleme ve in\u015faat i\u015fleri ve y\u00f6netimi ile ilgili y\u00f6netmeliklere ek olacakt\u0131r. \u2022 FV mod\u00fclleri g\u00fcne\u015f \u0131\u015f\u0131\u011f\u0131na maruz kald\u0131klar\u0131 anda elektrik \u00fcretmeye ba\u015flarlar ve kapat\u0131lamazlar. Bu bak\u0131mndan di\u011fer elektrik tesisat kurulumlar\u0131na g\u00f6re bir FV sistem kurulumu canl\u0131 bir sistemde \u00e7al\u0131\u015fmak demektir. Tesiste \u00e7al\u0131\u015fanlar\u0131n \u0130\u015f Sa\u011fl\u0131\u011f\u0131 ve G\u00fcvenli\u011fi Kanunu ve ilgili y\u00f6netmelik, tebli\u011flere g\u00f6re \u00e7al\u0131\u015ft\u0131r\u0131lmalar\u0131 zorunludur. \u2022 Ak\u0131m s\u0131n\u0131rlay\u0131c\u0131 ekipman olarak, FV mod\u00fcl dizileri hata an\u0131nda sigortalar taraf\u0131ndan farkedilip ayr\u0131lamazlar. Nitekim k\u0131sa devre ak\u0131mlar\u0131 nominal ak\u0131mlar\u0131ndan biraz y\u00fcksektir. Hata olu\u015ftu\u011fu zaman uzun s\u00fcre tehlikeli olarak kalabilir. \u2022 \u0130yi kablolama ve tasar\u0131m daha sonra sistemle u\u011fra\u015facak ki\u015filerin de elektrik \u00e7arpmamas\u0131na kar\u015f\u0131 yard\u0131mc\u0131 olur. \u2022 Beklenmeyen ar\u0131za ak\u0131mlar\u0131 yang\u0131n tehlikesine d\u00f6n\u00fc\u015febilir. B\u00f6yle bir duruma engellemek i\u00e7in sigorta d\u0131\u015f\u0131nda iyi tasar\u0131m, dikkatli kurulum \u00e7ok \u00f6nem kazan\u0131r. \u2022 FV tesislerde \u00e7al\u0131\u015fanlar\u0131n ba\u015fka bir riski d\u00fc\u015fme, hasar g\u00f6rme gibi durumlar nadiren de olsa kar\u015f\u0131m\u0131za \u00e7\u0131kar. Ayn\u0131 zamanda elektrik \u00e7arpmas\u0131na kar\u015f\u0131 da dikkatli olunmal\u0131d\u0131r. \u2022 FV sistemi montaj\u0131 konusunda, canl\u0131 DC gerilim \u00fczerinde \u00e7al\u0131\u015fan b\u00fct\u00fcn personel e\u011fitimli ve deneyimli olmal\u0131d\u0131r. Soket tipi konekt\u00f6rlerle tesisat i\u015flerinin g\u00fcvenli\u011fini art\u0131rmak \u00f6nemlidir. Kurulumun FV uzman\u0131 bir eleman taraf\u0131ndan ger\u00e7ekle\u015ftirilmesi gerekir. b) Dize\/Dizi \u0130\u015flemleri: T\u00fcm DC kablolama i\u015flemleri FV dizisi kurulmadan \u00f6nce tamamlanm\u0131\u015f olmal\u0131d\u0131r. Genelikle bir kurulum s\u0131ras\u0131nda gerekenler; \u2022 DC anahtar ay\u0131r\u0131c\u0131 ve DC ba\u011flant\u0131 kutusu. \u2022 Dize\/dizi pozitif ve negatif kablolar. FV dize\/dizinin sonuna kesme\/ba\u011flant\u0131 kutusu \u2022 FV sistemin ana kablolar\u0131n\u0131 DC eviriciden ge\u00e7irmek MOD\u00dcL 5 - 115","Ayn\u0131 anda eri\u015filebilen canl\u0131 pozitif ve negatif k\u0131s\u0131mlarla \u00e7al\u0131\u015fmadan \u00f6nce iyi muhafaza edildi\u011finden emin olunmal\u0131d\u0131r. Teknisyen sonraki mod\u00fcl kurulumu s\u0131ras\u0131nda canl\u0131 kablolar\u0131 ele olacak olsa da, devre DC gerilimden yoksundur. \u00c7\u00fcnk\u00fc anahtar ay\u0131r\u0131c\u0131, k\u0131smen tamamlanm\u0131\u015f FV dizeden akan bir elektrik \u015foku ak\u0131m\u0131 olas\u0131l\u0131\u011f\u0131n\u0131 ortadan kald\u0131r\u0131r. Kar\u015f\u0131la\u015f\u0131labilecek maksimum elektrik \u015fok gerilim tek FV mod\u00fcl\u00fcn\u00fcn olmas\u0131d\u0131r. \u00d6nceden bir ay\u0131r\u0131c\u0131n\u0131n monte edilmedi\u011fi durumlarda izolat\u00f6r (\u00f6rne\u011fin FV dizisi \u00f6nceden kurulu bir yeni yap\u0131 projesi), kablo u\u00e7lar\u0131 \/ konekt\u00f6rleri bir izolasyon kutusu i\u00e7ine ge\u00e7ici olarak koyulmal\u0131 ve uygun \u015fekilde etiketlenmi\u015f olmas\u0131na dikkat edilmelidir. Kablolar, \u00f6zellikle r\u00fczgara maruz kalacak olanlar iyi desteklenmelidir. Kablolar iyi sabitlenmeli (UV dayan\u0131kl\u0131 ba\u011flarla), \u00f6ng\u00f6r\u00fclen b\u00f6lgelerde veya mekanik koruma i\u00e7inde g\u00fczergah\u0131 yap\u0131lmal\u0131 ve keskin kenarlardan korunarak ge\u00e7irilmelidir. Bir FV dizisi montaj sistemi tasarlarken \u00fcreticinin talimatlar\u0131na her zaman dikkat edilmelidir. Bu s\u0131k s\u0131k de\u011fi\u015febilen ve her \u00fcretici taraf\u0131ndan \u00f6ng\u00f6r\u00fclen k\u0131s\u0131mlard\u0131r, \u00f6zellikle ekleme b\u00f6lgelerine dikkat edilmelidir. c) Canl\u0131 \u00c7al\u0131\u015fma: FV kurulumda canl\u0131 \u00e7al\u0131\u015fma ka\u00e7\u0131n\u0131lmazd\u0131r. Ancak sistem tasar\u0131mdaki \u00f6nlemler ve \u00e7ift yal\u0131t\u0131m ile \u015fok korumaya kar\u015f\u0131 \u00f6nlem sa\u011flan\u0131r. Ayr\u0131ca, sadece bir DC iletken elindeyken \u00e7al\u0131\u015fmak d\u00fc\u015f\u00fck bir tehlike arz etse de bu tehlike de uygun koruyucu aletlerle azalt\u0131lmal\u0131d\u0131r. E\u011fer bir yerde ayn\u0131 anda \u00e7\u0131plak art\u0131 ve eksi kutuplar\u0131yla \u00e7al\u0131\u015fmak gerekirse uygun yal\u0131tkan eldiven ve ara\u00e7lar kullan\u0131lmal\u0131d\u0131r. Ge\u00e7ici bir uyar\u0131 i\u015fareti ve bariyer kullan\u0131lmal\u0131d\u0131r. Canl\u0131 kablolarla \u00e7al\u0131\u015fmada tehlikeyi azaltmak i\u00e7in geceleri de (yeterli ayd\u0131nlatma ile) \u00e7al\u0131\u015fmak m\u00fcmk\u00fcnd\u00fcr. Alternatif olarak bir dizeyi \u00f6rterek de \u00e7al\u0131\u015f\u0131labilir. Fakat bir FV dizeyi \u00f6rtmek kurulum s\u00fcresince hava \u015fartlar\u0131ndan dolay\u0131 o \u00f6rt\u00fcy\u00fc korumak pratik olmayaca\u011f\u0131 i\u00e7in genelde tavsiye edilmez. d) Elektrik \u00c7arpma Tehlikesi (G\u00fcvenli \u00c7al\u0131\u015fma Uygulamalar\u0131): T\u00fcm yukar\u0131daki \u00f6nlemlere ra\u011fmen, bir teknisyen veya servis m\u00fchendisi yine de elektrik \u00e7arpmas\u0131 tehlikesi ile kar\u015f\u0131la\u015fabilir, bu nedenle; Her sisteminin herhangi bir b\u00f6l\u00fcm\u00fcne dokunmadan \u00f6nce par\u00e7alar\u0131n geriliminin varl\u0131\u011f\u0131 a\u00e7\u0131s\u0131ndan test edilmelidir. Bir FV sisteminde kapasitif elektrik birikebilir. \u00d6rne\u011fin metal \u00e7er\u00e7eveli veya \u00e7elik s\u0131rtl\u0131 yani amorf (ince film) mod\u00fcllerin belirli t\u00fcrlerinde bu daha yayg\u0131nd\u0131r. Bu gibi durumlarda, uygun ve emniyetli canl\u0131 \u00e7al\u0131\u015fma uygulamalar\u0131 kabul edilmelidir. \u00d6rnek olarak b\u00f6yle tehlikelerin kar\u015f\u0131la\u015ft\u0131\u011f\u0131 yerlerden biri personelin topraklanm\u0131\u015f metal \u00e7at\u0131da otururken FV dizesini kablolamas\u0131d\u0131r. B\u00f6yle durumlarda personel kablo ucuna dokunarak topra\u011fa kar\u015f\u0131 bir ak\u0131m ba\u015flat\u0131r ve elektrik \u015fok ya\u015far. Elektrik \u015fok gerilimi dizideki seri mod\u00fcl say\u0131s\u0131n\u0131n artmas\u0131yla artar. Yal\u0131t\u0131m eldivenleri giymek ve bunun yan\u0131nda yal\u0131t\u0131lm\u0131\u015f bir mat\u0131n \u00fczerinde oturmak bu tehlikeyi \u00f6nleyebilir. Bir FV dizesinin topra\u011fa ka\u00e7ak ak\u0131m\u0131yla da bir elektrik \u015fok ya\u015fanabilir. \u0130yi kablolama \u00e7ift izolasyon ve \u00e7ift veya g\u00fc\u00e7lendirilmi\u015f yal\u0131t\u0131m (s\u0131n\u0131f II) mod\u00fcller \u00f6nemli \u00f6l\u00e7\u00fcde bu sorunu azaltabilir, ancak herhangi bir kurulu sistemlerde, ka\u00e7ak yollar yine de olu\u015fabilir. Bir FV sistem \u00fczerinde \u00e7al\u0131\u015fan herhangi bir ki\u015fi bunun fark\u0131nda olmal\u0131 ve gerekli \u00f6nlemleri almal\u0131d\u0131r. e) Ta\u015f\u0131ma ve muhafaza: Solar FV mod\u00fclleri yaln\u0131zca verilen ambalaj i\u00e7inde ta\u015f\u0131nmal\u0131d\u0131r ve montaja haz\u0131r olana kadar ambalaj\u0131nda muhafaza edilmelidir. Paletleri ta\u015f\u0131ma s\u0131ras\u0131nda hareket ve hasara maruz kalma kar\u015f\u0131 koruyunuz. MOD\u00dcL 5 - 116","FV mod\u00fcllerini monte etmeden \u00f6nce nakliye nedeniyle hasar olup olmad\u0131\u011f\u0131n\u0131 kontrol edin ve hasarl\u0131 mod\u00fclleri kurmay\u0131n. FV mod\u00fcl\u00fc y\u00fczeyleri, performans\u0131 etkileyebilecek hasarlara kar\u015f\u0131 hassast\u0131r. FV mod\u00fcl\u00fc y\u00fczeylerine zarar vermeyin veya \u00e7izmeyin; \u00e7er\u00e7eve dahil hi\u00e7bir y\u00fczeye boya veya yap\u0131\u015ft\u0131r\u0131c\u0131 uygulamay\u0131n. Kurulumdan \u00f6nce FV mod\u00fcllerini depolamak gerekirse, FV mod\u00fcller d\u0131\u015f ortamda olabilecek maruziyetten korunmal\u0131 ve ambalaj\u0131n i\u00e7inde kalmal\u0131d\u0131r. \u00d6NEML\u0130 NOTLAR: \u2022 FV mod\u00fcller, herhangi bir yo\u011funluktaki \u0131\u015f\u0131\u011fa maruz kald\u0131klar\u0131nda ak\u0131m ve gerilim \u00fcretebilir. \u2022 Elektrik ak\u0131m\u0131 \u0131\u015f\u0131k \u015fiddeti y\u00fckseldik\u00e7e ak\u0131m artar. 30V veya daha y\u00fcksek DC voltaj\u0131 potansiyel olarak \u00f6l\u00fcmc\u00fcld\u00fcr. \u2022 \u00c7al\u0131\u015fan bir FV sisteminin canl\u0131 devresiyle temas kurma \u00f6l\u00fcmc\u00fcl elektrik \u00e7arpmas\u0131na neden olabilir. \u2022 FV mod\u00fcllerini \u0131\u015f\u0131ktan tamamen uzakla\u015ft\u0131rarak veya opak bir malzeme ile \u00f6n y\u00fczeylerin \u00fczerini kapatarak enerjilerini kesin. \u2022 I\u015f\u0131\u011fa maruz kalan mod\u00fcllerle \u00e7al\u0131\u015f\u0131rken canl\u0131 elektrikli ekipman i\u00e7in g\u00fcvenlik d\u00fczenlemelerini dikkate al\u0131n. \u2022 Yal\u0131t\u0131lm\u0131\u015f aletler kullan\u0131n ve \u00e7al\u0131\u015f\u0131rken metalik tak\u0131lar takmay\u0131n. \u2022 Ark olu\u015fmas\u0131n\u0131 ve elektrik \u00e7arpmas\u0131n\u0131 \u00f6nlemek i\u00e7in mod\u00fcllerin elektrik ba\u011flant\u0131s\u0131n\u0131 y\u00fck alt\u0131ndayken kesmeyin. \u2022 Hatal\u0131 ba\u011flant\u0131lar ark olu\u015fumuna ve elektrik \u00e7arpmas\u0131na neden olabilir. \u2022 Konekt\u00f6rleri kuru ve temiz tutun ve uygun \u00e7al\u0131\u015fma ko\u015fulunda olduklar\u0131ndan emin olun. \u2022 Konekt\u00f6rlere asla metal nesneler sokmay\u0131n veya bir elektrik ba\u011flant\u0131s\u0131n\u0131 sa\u011flamla\u015ft\u0131rmak i\u00e7in bunlar\u0131 herhangi bir \u015fekilde de\u011fi\u015ftirin. \u2022 Islakken FV mod\u00fcllerini tutmaktan ka\u00e7\u0131n\u0131n. \u2022 G\u00fcne\u015f \u0131\u015f\u0131nlar\u0131n\u0131 panel \u00fczerine odaklayan ayna veya mercekle kullanmay\u0131n\u0131z \u2022 Panelleri boyamay\u0131n\u0131z, arkas\u0131 y\u00fczeyine herhangi bir yabanc\u0131 cisim monte etmeyiniz \u2022 Panelleri demonte etmeye \u00e7al\u0131\u015fmay\u0131n\u0131z, panele tak\u0131l\u0131 bilgi par\u00e7alar\u0131 s\u00f6kmeyiniz. \u2022 Panelleri ba\u011flant\u0131 kutular\u0131 veya kablolardan tutarak kald\u0131rmay\u0131n\u0131z \u2022 Panellerin \u00fczerine herhangi bir cisim koymay\u0131n\u0131z, \u00fcst\u00fcne basmay\u0131n\u0131z \u2022 Panelleri d\u00fc\u015f\u00fcrmeyiniz, \u00fczerine yabanc\u0131 cisim d\u00fc\u015f\u00fcrmeyiniz \u2022 Panellerin arka y\u00fczeyini direk g\u00fcne\u015f \u0131\u015f\u0131\u011f\u0131na maruz b\u0131rakmay\u0131n\u0131z. \u2022 Panelleri ya\u011f\u0131\u015fl\u0131 veya \u015fiddetli r\u00fczgarl\u0131 havalarda monte etmeyiniz \u2022 Panellerle temas ederken veya kurulum a\u015famas\u0131nda metal tak\u0131lar kullanmay\u0131n\u0131z \u2022 Panellerin \u00e7er\u00e7evesine delik a\u00e7may\u0131n\u0131z \u2022 Panelleri yan\u0131c\u0131\/parlay\u0131c\u0131 gazlar\u0131n yan\u0131nda kullanmay\u0131n\u0131z \u2022 Panelleri ta\u015f\u0131ma ve kurulum a\u015famalar\u0131nda yal\u0131t\u0131ml\u0131 eldiven kullan\u0131n\u0131z. 2.2. MONTAJ S\u00dcRE\u00c7LER\u0130NDE \u00c7EVRE KORUMA GEREKL\u0130L\u0130KLER\u0130N\u0130N UYGULANMASI Bu kapsamda ele al\u0131nmas\u0131 gereken \u2018Fotovoltaik G\u00fc\u00e7 Sistemlerinin \u0130n\u015faat ve \u0130\u015fletme A\u015famalar\u0131nda Meydana Gelen \u00c7evresel Etkileri ve Bu Etkileri Azalt\u0131c\u0131 \u00d6nlemler\u2019 konusu Mod\u00fcl 2 i\u00e7erisinde verilmi\u015ftir. Tekrarlamadan ka\u00e7\u0131nmak ad\u0131na bu mod\u00fcl i\u00e7erisinde tekrar anlat\u0131lmam\u0131\u015ft\u0131r. 2.3. MONTAJ S\u00dcRE\u00c7LER\u0130NDE KAL\u0130TE GEREKL\u0130L\u0130KLER\u0130N\u0130N UYGULANMASI Bu kapsamda ele al\u0131nmas\u0131 gereken \u2018Fotovoltaik G\u00fc\u00e7 santrallerinde malzeme ve i\u015f\u00e7ilik alanlar\u0131nda uyulmas\u0131 ve uygulanmas\u0131 gereken baz\u0131 standart ve y\u00f6netmelikler\u2019 konusu Mod\u00fcl 2 i\u00e7erisinde verilmi\u015ftir. Tekrarlamadan ka\u00e7\u0131nmak ad\u0131na bu mod\u00fcl i\u00e7erisinde tekrar anlat\u0131lmam\u0131\u015ft\u0131r. MOD\u00dcL 5 - 117","KONU 3 UYGULAMA FAAL\u0130YETLER\u0130 Her bir mod\u00fcldeki uygulama faaliyetlerinin; \u00f6ncelikle Fotovoltaik G\u00fc\u00e7 Sistemleri Personeli (Seviye 5) Ulusal Yeterlili\u011fi Performansa Dayal\u0131 S\u0131nav ba\u015fl\u0131\u011f\u0131 alt\u0131nda belirlenmi\u015f \u201cBeceriler ve Yetkinlikler\u201d kontrol listesine g\u00f6re planlanmas\u0131 gerekti\u011fi dikkate al\u0131nmal\u0131d\u0131r. Beceri ve yetkinlikler kontrol listesinde aday taraf\u0131ndan ba\u015far\u0131lmas\u0131 zorunlu kritik ad\u0131mlar\u0131 i\u00e7erecek uygulamalara mutlaka yer verilmelidir. E\u011fer mevcut Mod\u00fcl i\u00e7eri\u011fine direkt hitap eden bir Yeterlilik Birimi yoksa (\u00f6rne\u011fin Mod\u00fcl 1 ve Mod\u00fcl 3) Yeterlilik Birimi i\u00e7in Performans S\u0131nav\u0131 uygulamas\u0131 yoksa (\u00f6rne\u011fin Mod\u00fcl 2), bu durumdaki uygulama faaliyetlerinin mesleki geli\u015fime katk\u0131 sa\u011flayacak \u015fekilde geli\u015ftirilmesi \u00f6nerilmektedir. Uygulamalar; e\u011fitimin verilece\u011fi \u00fcniversitelerin laboratuvar olanaklar\u0131 ve saha gezisi i\u00e7in elveri\u015fli tesislerin olanaklar\u0131 \u00e7er\u00e7evesinde geli\u015ftirilmelidir. \u00d6zellikle kapal\u0131 alan laboratuvar altyap\u0131s\u0131 g\u00fc\u00e7l\u00fc \u00fcniversiteler taraf\u0131ndan verilecek e\u011fitimlerde; ba\u015fta M\u00fchendis kat\u0131l\u0131mc\u0131lar olmak \u00fczere, t\u00fcm teknik bran\u015flardan kat\u0131l\u0131mc\u0131lar i\u00e7in \u2018Laboratuvar Uygulamalar\u0131 Rehberi\/F\u00f6y\u00fc\u2019 niteli\u011findeki ek bir materyalin haz\u0131rlanmas\u0131, e\u011fitimin meslekte geli\u015fim ve rekabet\u00e7ilik y\u00f6n\u00fcyle \u00f6ne \u00e7\u0131kmas\u0131na katk\u0131 sa\u011flayabilecektir. Mod\u00fcl 5 \u0130\u00e7in \u00d6rnek Uygulama Faaliyetleri Listesi (bir sonraki sayfa): MOD\u00dcL 5 - 118","Uygulama 1: KABLOLARIN BA\u011eLANTIYA HAZIRLANMASI, A\u015fa\u011f\u0131daki i\u015flem basamaklar\u0131n\u0131 takip ederek, solar kablolar\u0131n kodlanmas\u0131 ve pabu\u00e7 tak\u0131lmas\u0131 faaliyetini yap\u0131n\u0131z. MOD\u00dcL 5 - 119","Uygulama 2: PANEL-EV\u0130R\u0130C\u0130 BA\u011eLANTISI MOD\u00dcL 5 - 120"]