รีพับลิก (Republic)

ของเอสคลิ ัส กลา่ ววา่ ... [380b] [380c] เทพเจ้าโยนความผิดบาปแกม่ นษุ ย์เสมอ ยามเขาคิดทำ� ลายบ้านสักหลังใหส้ ิน้ สูญ หากใครยงั ตอ้ งการพรรณนาถงึ ‘ความโศกาของนางนโิ อเบ’ ซง่ึ เปน็ ผลงานตน้ ธาร ของสองบรรทดั ดงั กลา่ ว58 หรอื อยากจะพรำ่� รำ� พนั ถงึ ‘ความโศกาแหง่ ตระกลู เพลอบส’์59 หรอื ‘ความโศกาแหง่ ชาวโทรจนั ’หรอื อะไรทำ� นองนน้ั พวกเขากจ็ ะตอ้ ง ไมร่ ะบวุ า่ เรอื่ งเหลา่ นมี้ ตี น้ เหตมุ าจากเทพเจา้ หรอื ตอ่ ใหท้ วยเทพเปน็ ผกู้ ระทำ� การอยเู่ บอ้ื งหลงั จรงิ กวกี จ็ ะตอ้ งหาตรรกะมาอธบิ ายใหไ้ ดอ้ ยา่ งทพ่ี วกเรากำ� ลงั ทำ� ตอ้ งบอกใหไ้ ดว้ า่ ผคู้ นเหลา่ นน้ั ไดร้ บั ประโยชนจ์ ากการถกู ลงทณั ฑอ์ ย่างไรบ้าง เพราะสงิ่ ตา่ งๆ ซง่ึ เทพเจา้ กระทำ� นน้ั ยอ่ มดแี ละเทยี่ งธรรมเสมอ พวกเราไมม่ วี นั ยอมใหพ้ วกกวกี ลา่ วตามใจชอบไดว้ า่ ทวยเทพเปน็ ตวั การทำ� ใหค้ นผหู้ นง่ึ ตอ้ ง ทกุ ขท์ น เพยี งเพราะตอ้ งการใหเ้ ขาชดใชใ้ นความผดิ ทไี่ ดก้ อ่ อยา่ งไรกต็ าม เราจะ อนญุ าตใหเ้ ขากลา่ วเชน่ นไี้ ดใ้ นกรณที ค่ี นผนู้ นั้ เปน็ คนเลวรา้ ย และความทกุ ขท์ น กับการลงทัณฑ์ต่างๆ จากเทพเจ้าน้ันก็เป็นไปเพื่อประโยชน์แก่ตัวเขาเอง ถ้าเป็นอย่างนั้น เรายอมรับได้ แต่ถ้ายังจะบอกว่าเหล่าเทพเจ้า ผู้เปี่ยมด้วย คุณความดีเสมอน้ัน เป็นต้นเหตุแห่งความช่ัวร้ายล่ะก็ เราก็จะได้เห็นดีกัน เพราะถา้ เรายงั อยากใหก้ ารบงั คบั ใชก้ ฎหมายเปน็ ไปไดอ้ ยา่ งราบรน่ื เรากม็ อิ าจ ยอมใหใ้ ครหนา้ ไหนมาพดู จาเลอะเทอะอยา่ งนใ้ี นเมอื งของตวั เองไดเ้ ปน็ อนั ขาด และจะตอ้ งไมป่ ลอ่ ยใหใ้ ครไดย้ นิ ไดฟ้ งั มนั ดว้ ย ไมว่ า่ จะเปน็ เดก็ หนมุ่ หรอื คนแก่ ไม่ว่าจะเล่าอย่างมีสัมผัสคำ� หรือไร้สัมผัสค�ำก็ตาม นิทานเหล่าน้ีนอกจากจะ ขาดสทุ ธธิ รรมแล้ว มนั ยงั ไมส่ ร้างผลประโยชนใ์ ดแกเ่ รา หน�ำซ�้ำแตล่ ะเรอื่ งยงั ขัดแยง้ กนั เองอกี ” “ขา้ ฯ ชอบกฎขอ้ นี้ชะมดั ” เขากลา่ ว “ขา้ ฯ ขอออกเสยี งสนบั สนนุ ” “เอาละ่ ”ขา้ ฯพดู “งน้ั นกี่ จ็ ะเปน็ หนง่ึ ในกฎหมายและโครงเรอื่ งตา่ งๆเกยี่ วกบั เพลโต : 101

เทพเจา้ ผตู้ อ้ งการผลติ ชดุ คำ� พดู ตา่ งๆ และผตู้ อ้ งการจะสรา้ งบทกวขี องตวั เอง ขนึ้ มานน้ั จะตอ้ งระลกึ ไวเ้ สมอวา่ เทพเจา้ ไมใ่ ชต่ น้ เหตแุ หง่ ทกุ สงิ่ หากแตเ่ ปน็ ตน้ เหตุแห่งสงิ่ ดีเทา่ นน้ั ” “อม้ื นา่ พอใจจริงๆ” เขาพูด [380d] “ง้ันข้อที่สองต่อไปนี้ล่ะ? เจ้าคิดว่า ทวยเทพนั้นเป็นผู้ใช้เวทมนต์ด้วย หรอื เปลา่ ? พวกเขาหลอกลวงเราหรอื ไม?่ เปดิ เผยตวั ตนใหเ้ ราเหน็ ในชว่ งเวลา อันหลากหลายและใน รูปแบบ แตกตา่ งกันไป บางเวลาพวกเขาอาจเปลยี่ น รปู ลกั ษณข์ องตนเองใหอ้ ยใู่ นรปู แบบหนงึ่ แตใ่ นบางเวลาพวกเขากอ็ าจจะลวง หลอกเราด้วยการทำ� ใหเ้ ช่อื ว่าตวั เองกำ� ลงั อยู่ในรา่ งจำ� แลง เจ้าคดิ ว่าพวกเขา เป็นอย่างน้ีหรือเปล่า? หรือเจ้ามีความเห็นว่า เหล่าทวยเทพน้ันแท้จริงแสน เรียบง่าย นอ้ ยครงั้ เท่านน้ั จะแปลงตนจาก รปู แบบ เดมิ ? “อืม... ตอนน้ขี ้าฯ ยังตอบไมไ่ ดแ้ ฮะ” เขากล่าว [380e] “หากส่ิงส่ิงหนึ่งมี รูปแบบ ผิดแผกไปจากเดิม นั่นหมายความว่าการ เปลยี่ นแปลงบางอยา่ งไดเ้ กดิ ขน้ึ แลว้ อยา่ งไมต่ อ้ งสงสยั ไมว่ า่ การเปลยี่ นแปลงนนั้ จะเกิดข้ึนโดยตัวมันเอง หรือมีอะไรบางอย่างท�ำให้เกิดเปล่ียนแปลงก็ตาม ใชไ่ หม?” “ใช่ จำ� เป็นตอ้ งเปน็ เช่นนัน้ ” “แตส่ ง่ิ ซง่ึ อยใู่ นสภาพสมบรู ณท์ ส่ี ดุ นนั้ ยอ่ มมโี อกาสเปลยี่ นแปลง หรอื ไดร้ บั ผลกระทบจากสงิ่ อนื่ ๆ นอ้ ยมากมใิ ชห่ รอื ? ยกตวั อยา่ งเชน่ รา่ งกายอนั แขง็ แรง และมีสุขภาพดี ที่สุด นั้น ย่อมยากจะมีสิ่งใดมากระทบมันได้ ไม่ว่าจะเป็น อาหาร หรือเครื่องดื่ม หรืองานหนัก ต้นไม้ใหญ่ก็เป็นเช่นน้ีนะ มันแทบไม่ สะทกสะทา้ นตอ่ สงิ่ ใด ไมว่ า่ แสงอาทติ ย์ สายลม หรอื อน่ื ๆ ลว้ นแลว้ กอ่ ใหเ้ กดิ การเปล่ยี นแปลงไม่ไดง้ า่ ยๆ เจา้ วา่ อย่างนนั้ ไหม?” [381a] “แน่นอน” “ในท�ำนองเดียวกัน จิตวิญญาณอันกล้าหาญและมีปฏิภาณ สูงสุด น้ัน ยอ่ มไดร้ บั ผลกระทบหรอื ปญั หานอ้ ยมากจากสงิ่ รบกวนภายนอก ใชห่ รอื ไม?่ ” 102 : รพี บั ลิก

“ใช่” [381b] “และตรรกะเดยี วกนั นกี้ ย็ งั นำ� ไปใชก้ บั สงิ่ ประดษิ ฐต์ า่ งๆ เชน่ บา้ น หรอื ของ [381c] ตกแตง่ บ้าน หรือเสือ้ ผ้าทง้ั หลายไดด้ ้วย เพราะส่ิงซง่ึ ถกู ผลิตมาอยา่ งดี และมี สภาพสมบรู ณด์ นี น้ั ยอ่ มไดร้ บั ผลกระทบนอ้ ยมากจากกาลเวลาและสง่ิ อน่ื ๆ” “ใชแ่ ล้ว” “เพราะฉะนน้ั สง่ิ ซงึ่ มสี ภาพเปน็ เลศิ – ไมว่ า่ โดยธรรมชาติ โดยศลิ ปะ หรอื ทงั้ สองอยา่ ง – ยอ่ มไมย่ อมใหส้ ง่ิ ใดมาสรา้ งการเปลยี่ นแปลงแกต่ วั มนั ไดง้ า่ ยๆ” “ดเู หมอื นอยา่ งนน้ั นะ” “เทพเจา้ และส่ิงซึง่ เปน็ ของเทพเจ้านน้ั ยอ่ มมีสภาพดที ีส่ ดุ เสมอ” “แน่นอน” “ด้วยเหตนุ ้ี เทพเจา้ จึงไม่น่าจะมหี ลายรูปลกั ษณ์ได้” “แน่ละ่ ” “กระนั้นเทพเจ้าเองก็อาจจะเปลี่ยนแปลง หรือแก้ไขบางส่ิงบางอย่างใน ตัวเองได้เหมอื นกนั ?” “ใช่” เขากลา่ ว “ถา้ เขาจะเปลยี่ น เขายอ่ มเปลยี่ นได้” “งั้นถ้าเขาจะเปล่ียน เขาจะเปลี่ยนแปลงไปในทางท่ีดีข้ึนงดงามขึ้น หรือ เลวลงอปั ลกั ษณล์ งจากทเี่ คยเป็น?” “ถา้ เกดิ เขาเปลยี่ นจรงิ ๆ กค็ งตอ้ งเลวลงอยา่ งไมต่ อ้ งสงสยั ” เขาพดู “เพราะเรา คงไม่กลา่ ววา่ ทวยเทพน้ันขาดความงดงามหรือความดงี ามใดหรอก”60 “ถกู ตอ้ ง!” ขา้ ฯ กลา่ ว “แลว้ ตามทศั นะของเจา้ อเดมนั ทสั เจา้ วา่ มใี ครสมคั รใจ ใหต้ วั เองเลวลงบา้ งไหม ไมว่ า่ เทพเจา้ หรอื มนษุ ย์ และไมว่ า่ ดว้ ยวธิ ใี ดกต็ าม?” “ไม่มหี รอก จะเปน็ ไปไดย้ ังไงกัน” เขาพดู “ดว้ ยเหตนุ ้ี การกลา่ ววา่ เทพเจา้ ตอ้ งการเปลยี่ นแปลงตวั เองนนั้ จงึ เปน็ สง่ิ ซง่ึ ไมม่ วี นั เปน็ ไปได”้ ขา้ ฯ กลา่ ว “เพราะดเู หมอื นวา่ พวกเขานน้ั มที ง้ั ความดแี ละ ความงดงามสงู สดุ ในตวั เองอยแู่ ลว้ ดงั นนั้ พวกเขากน็ า่ จะคงสภาพในรปู ลกั ษณ์ อันเรยี บงา่ ยไปตลอดกาลโดยไม่เปลย่ี นแปลง ถกู ไหม?” เพลโต : 103

“อย่างน้อยในทัศนะของข้าฯ” เขาพูด “มันก็จำ� เป็นต้องเปน็ อยา่ งนัน้ ” [381d] “ถา้ อยา่ งนน้ั นะ คนเกง่ ” ขา้ ฯ กลา่ ว “เราจะตอ้ งไมป่ ลอ่ ยใหพ้ วกกวกี ลา่ ววา่ ... เหลา่ ทวยเทพจ�ำแลงกายด่งั นักเดินทางพเนจร เย่ียมชมนครหลากหลายดว้ ยรูปลกั ษณต์ ่างๆ นานา61 ไมว่ ่าจะเป็นเรอ่ื งลวงโลกเกยี่ วกบั โพรทิอสั 62 หรอื เธทิส63 เรอื่ งเหล่านต้ี ้องไม่ ปรากฏออกมาเดด็ ขาด ไมว่ า่ จะในบทละครโศกนาฏกรรมหรอื ในบทกวปี ระเภท ใดๆ ก็ตาม เช่นเดียวกับเรื่องของเทพีเฮรา ซ่ึงจ�ำแลงกายเป็นนักบวชหญิง เทีย่ วเรี่ยไรทาน... มอบแด่ลูกหลานแห่งอินาคัส ผ้คู ืนชีวิตแหง่ ลมุ่ น้�ำแหง่ อาร์กอส64 [381e] เรอื่ งหลอกลวงทำ� นองนจ้ี ะตอ้ งถกู สง่ั หา้ ม เราตอ้ งหา้ มมใิ หผ้ เู้ ปน็ แมท่ ง้ั หลาย หลอกลูกด้วยนิทานอันเลวร้าย เก่ียวกับเทพเจ้าผู้ท่องไปมาในยามราตรี จำ� แลงกายเปน็ คนแปลกหนา้ จากตา่ งแดน เราจะใหพ้ วกเขาเอาเรอ่ื งพวกนมี้ า ทำ� ใหเ้ ดก็ ๆ กลวั ไมไ่ ด้ เพราะนอกจากมนั จะเปน็ การลบหลเู่ ทพเจา้ แลว้ มนั ยงั ท�ำให้เดก็ ๆ กลายเป็นคนขข้ี ลาดอีกด้วย” “ใช่ เราจะใหพ้ วกเขาเลา่ ไมไ่ ด้” เขาพดู “อย่างไรก็ตาม” ข้าฯ กลา่ ว “ถึงแม้ไมม่ อี ะไรท�ำให้เทพเจา้ เปลย่ี นแปลงได้ แต่พวกเขายังจะหลอกให้เราหลงเชื่อว่า ตนน้ันจ�ำแลงกายได้สารพัดวิธีผ่าน เวทมนตค์ าถาหรือเปลา่ ?” “ก็อาจจะ” เขาพูด [382a] “อะไรกนั ?” ขา้ ฯ กลา่ ว “เทพเจา้ ยงั ตอ้ งการหลอกลวงพวกเรา – ไมว่ า่ ดว้ ย การพูดหรือการกระท�ำ – ผ่านสงิ่ ลวงตาใดๆ อีกหรือ?” “ก็ข้าฯ ไมร่ ู้น”่ี เขากลา่ ว 104 : รพี ับลกิ

“เจา้ ไมร่ หู้ รอื อยา่ งไร” ขา้ ฯ พดู “ทงั้ มนษุ ยแ์ ละเทพเจา้ ตา่ งกช็ งิ ชงั ความลวง [382b] อนั จรงิ แท้ (ข้าฯ เรยี กมันวา่ อย่างน้ีคงไมผ่ ดิ นะ) กนั ทงั้ นนั้ ?” [382c] “หา? ท่านหมายความวา่ ยังไง?” เขาพดู “ขา้ หมายความวา่ ” ขา้ ฯ กลา่ ว “ยอ่ มไมม่ ใี ครสมคั รใจใหส้ ง่ิ สำ� คญั ทสี่ ดุ ภายใน ตนเอง ตอ้ งแปดเปอ้ื นดว้ ยความลวงในเรอ่ื งสำ� คญั ทส่ี ดุ เราทกุ คนลว้ นกลวั วา่ ความลวงจะไปปรากฏในทแี่ ห่งนนั้ ” “ขา้ ฯ กย็ ังไม่เข้าใจอยดู่ ี” เขาพดู “เจ้าคงคิดวา่ ข้าฯ ก�ำลังพดู อะไรลกึ ซ้งึ อยูส่ ินะ” ข้าฯ กลา่ ว “อันท่ีจริง ข้าฯ ตงั้ ใจจะหมายความงา่ ยๆ เพยี งวา่ เมอื่ จติ วญิ ญาณของเราถกู ลวงหลอก ดว้ ยสงิ่ ตรงขา้ มกบั สงิ่ ตา่ งๆ ตามที่ เปน็ เมอื่ นนั้ เรายอ่ มเปน็ เหมอื นคนขาดการเรยี นรู้ จ�ำต้องยึดกุมความลวงไว้ในที่ซึ่งไม่มีใครรับได้ ด้วยเหตุน้ี เราทุกคนจึงรู้สึก ชงิ ชงั และรบั ไมไ่ หว หากความลวงทั้งหลายจักเขา้ ไปปรากฏอยู่ ณ ที่แห่งนนั้ ” “ถูกทเี ดียว” เขากลา่ ว “งน้ั ถา้ ขา้ ฯ จะเรยี กสง่ิ ทเี่ พงิ่ พดู ไปเมอื่ ครวู่ า่ ‘ความลวงอนั จรงิ แท’้ กค็ งไมผ่ ดิ แลว้ สนิ ะ มนั คอื สภาวะแหง่ การไมร่ บั รู้ ภายในจติ วญิ ญาณของผถู้ กู ลวงหลอก ค�ำพูดโกหกท้ังหลายน้ันเป็นเพียงการถอดแบบจากสภาวะนี้ของจิตวิญญาณ ทั้งสิ้น มันเป็นเพียงแบบสะท้อน65ของความลวง เป็นเพียงผลพวงอันเกิด ตามมาจากสภาวะน้ี ดงั นนั้ มนั จงึ ไมใ่ ชค่ วามลวงอนั บรสิ ทุ ธ์ิ66 ขา้ ฯ พดู ถกู ไหม?” “แนน่ อน” “ด้วยเหตนุ จี้ งึ ไม่ไดม้ เี พยี งเทพเจ้าเท่าน้นั ชิงชังความลวงอันแทจ้ ริงเชน่ นี้ แม้แตม่ นษุ ยก์ ็ยังเกลียดมันไมต่ ่างกนั ” “ใช่ ตามทศั นะข้าฯ” “แลว้ ถา้ เปน็ คำ� โกหกละ่ ? มนั มปี ระโยชนต์ อ่ ใครและในเวลาไหนบา้ ง? เราไม่ ควรรงั เกยี จการโกหกในสถานการณใ์ ดบา้ งไหม? เปน็ ตน้ วา่ มนั มปี ระโยชนใ์ น การตอ่ สกู้ บั ศตั รไู หม? หรอื หากสมมตวิ า่ บคุ คลซง่ึ เราเรยี กหาเปน็ มติ รสหายนนั้ กำ� ลงั กระทำ� การเลวรา้ ย – ไมว่ า่ ดว้ ยความคลมุ้ คลงั่ หรอื ความเขลา – คำ� โกหก เพลโต : 105

ในกรณีเช่นนี้ก็อาจจะเป็นตัวยาชั้นดีส�ำหรับระงับเหตุได้ ใช่หรือเปล่า? [382d] นอกจากน้ัน ค�ำโกหกยังมีประโยชน์ในกรณีของนิทาน ซ่ึงเราเพิ่งพูดถึงไป เพราะเราไมม่ ที างรูไ้ ด้หรอกว่า ความจริงตามที่ เป็น ในสมัยดกึ ดำ� บรรพน์ น้ั มลี กั ษณะอยา่ งไร หากเราสามารถสรา้ งคำ� โกหกขนึ้ มา แลว้ ทำ� ใหม้ นั สมจรงิ ได้ – เอาใหด้ ที ่สี ุดเทา่ ทที่ ำ� ได้ – ค�ำโกหกเหล่าน้นั ย่อมตอ้ งมีประโยชน์แนใ่ ช่ไหม?” “ใช่ มนั มปี ระโยชนม์ ากในกรณีเหลา่ น”ี้ เขากลา่ ว “แล้วกับทวยเทพล่ะ? ความลวงมีประโยชน์ต่อเทพเจ้าในกรณีไหนบ้าง หรือไม่? พวกเขาตอ้ งสร้างเร่อื งราวหลอกลวงข้ึนมา เพราะไมร่ ้เู รอื่ งราวสมยั ดกึ ด�ำบรรพห์ รอื เปลา่ ?” “แคค่ ิดกข็ ำ� แล้ว” เขากลา่ ว “ไม่มกี วผี ้หู ลอกลวงในหมู่เทพเจา้ อยา่ งน้ันใช่ไหม?” “ไมม่ แี นน่ อน ตามทศั นะขา้ ฯ” “แลว้ พวกเขาตอ้ งโกหกเพราะเกรงกลวั ศตั รไู หม?” [382e] “ไมม่ วี นั เสยี หรอก” “แลว้ ถา้ เปน็ เพราะความคลมุ้ คลง่ั หรอื ความเขลาของญาตมิ ติ รละ่ ?” “คนบา้ กบั คนโงค่ บหาเทพเจา้ ไมไ่ ดห้ รอก” เขาพดู “งน้ั เทพเจา้ กไ็ มเ่ หลอื จดุ มงุ่ หมายใดใหต้ อ้ งหลอกลวงอกี ?” “ใช”่ “เมอ่ื เปน็ เชน่ นี้ เหลา่ ภตู 6ิ 7และองคเ์ ทพาจงึ ปลอดจากการหลอกลวงในทกุ แงม่ มุ ” “แนน่ อนหมดจด” เขาพดู “เทพเจา้ จงึ มที ง้ั ความเรยี บงา่ ยและความจรงิ แท้ ทงั้ ในคำ� พดู และการกระทำ� พวกเขาจะไมป่ รบั เปลย่ี นสงิ่ ใดในตนเอง และจะไมห่ ลอกลวงใคร ไมว่ า่ ดว้ ยสง่ิ ลวงตา คำ� พดู หรอื ดว้ ยการสง่ ลางบอกเหตใุ ดๆ ไมว่ า่ ยามตน่ื หรอื ยามฝนั ”68 [383a] “พอไดย้ นิ ทา่ นพดู ” เขากลา่ ว “ขา้ ฯ กเ็ พง่ิ นกึ ขน้ึ มาไดเ้ หมอื นกนั ” “งนั้ เจา้ คงเหน็ พอ้ งกบั ขา้ ฯแลว้ นะ”ขา้ ฯพดู “สง่ิ เหลา่ นคี้ อื โครงเรอื่ งลำ� ดบั สอง สำ� หรบั ใชร้ จนาชดุ คำ� พดู หรอื บทกวอี นั มเี นอ้ื หาเกย่ี วขอ้ งกบั เทพเจา้ – พวกเขา 106 : รพี บั ลิก

จะตอ้ งไมใ่ ชผ่ ใู้ ชเ้ วทมนต์ หรอื นกั จำ� แลงกาย และจะตอ้ งไมช่ นี้ ำ� เราไปในทาง [383b] มชิ อบ ไมห่ ลอกลวงเรา ทง้ั ดว้ ยคำ� พดู และการกระทำ� ” [383c] “ขา้ ฯ เหน็ พอ้ งกบั ทา่ นแลว้ ” “ฉะนน้ั แมเ้ ราจะสรรเสรญิ สงิ่ ตา่ งๆ มากมายในผลงานของโฮเมอร์ แตเ่ ราจะ ไมม่ วี นั กลา่ วสรรเสรญิ เทพซสุ ผดู้ ลบนั ดาลความฝนั ใหเ้ กดิ แกอ่ ากาเมมนอน69 เปน็ อนั ขาด หรอื ผลงานของเอสคลิ สั กเ็ ชน่ กนั ตอนนางพรายเธทสิ เลา่ วา่ เทพ อพอลโลนน้ั ไดข้ บั ลำ� นำ� พยากรณถ์ งึ สงิ่ ดๆี ในพธิ สี มรสของนางไว.้ .. เก่ยี วกบั โชคดีทีบ่ ตุ รหลานข้าฯ จะไดพ้ บ ปราศจากโรคภัยไข้เจบ็ ตลอดชวี ิตอันยนื ยาว สิ่งดีทุกสงิ่ ซึง่ มติ รภาพจากเทพเจา้ จะน�ำมา ขา้ ฯ หวงั เพยี งถอ้ ยคำ� จากโอษฐ์แห่งอพอลโลนน้ั จะปลอดคำ� ลวง เปีย่ มดว้ ยศิลปแ์ หง่ พยากรณ์ ผูข้ บั ลำ� น�ำในงานเล้ียงครั้งนั้นคือเทพองคน์ ้ี แมน้ วา่ เขากล่าวค�ำพยากรณเ์ อาไวเ้ ช่นน้ัน แต่เขานนั่ เองกลับสงั หารบุตรชายของข้าฯ70 เราจะตอ้ งเขม้ งวดกบั ทกุ คนทย่ี งั ดงึ ดนั จะเลา่ ถงึ เทพเจา้ ในทำ� นองน้ี เราจะไมใ่ ห้ นักร้องประสานเสียงแก่พวกเขา71 เราจะไม่อนุญาตให้ครูบาอาจารย์น�ำเอา สง่ิ เหลา่ นม้ี าใชป้ ระกอบการศกึ ษาแกพ่ วกเดก็ ๆ เพอื่ เหลา่ ผพู้ ทิ กั ษข์ องเราจะ ไดเ้ ตบิ โตขน้ึ เปน็ ผใู้ หญอ่ ยา่ งมคี วามยำ� เกรงเทพเจา้ กอปรดว้ ยคณุ สมบตั แิ หง่ เทพเจา้ ใหไ้ ดม้ ากทส่ี ดุ เทา่ ทมี่ นษุ ยค์ นหนงึ่ จะทำ� ได”้ “ขา้ ฯ เหน็ ดว้ ยกบั โครงเรอื่ งเหลา่ นอ้ี ยา่ งเตม็ ท”่ี เขากลา่ ว “และคดิ วา่ ควรบรรจุ มนั ไวใ้ นกฎหมาย” เพลโต : 107



เลม่ 3 “ดเู หมือนเราจะเหน็ พอ้ งกันแลว้ นะ” ข้าฯ พดู “วา่ โครงเรือ่ งเกี่ยวกบั เทพเจ้า [386a] ลกั ษณะใดบา้ งทเี่ ดก็ ๆ ควรไดฟ้ งั และลกั ษณะใดบา้ งไมส่ มควรฟงั เมอื่ เตบิ ใหญข่ น้ึ [386b] พวกเขาจะได้รู้จักให้เกียรติทวยเทพและบรรพบุรุษ และไม่ดูแคลนมิตรภาพ ระหว่างกัน” “ข้าฯ ว่าเรามาถูกทางแล้วละ่ ” เขาพดู “แล้วถา้ เราตอ้ งการใหพ้ วกเขากล้าหาญละ่ ? เรือ่ งราวท้งั หมดอนั พวกเขา ไดฟ้ งั นนั้ จะตอ้ งกระตนุ้ ใหเ้ กดิ ความกลวั ตาย นอ้ ยทส่ี ดุ ใชห่ รอื เปลา่ ? หรอื เจา้ ว่าคนเราจะกลา้ หาญได้ หากยงั มีความหวาดกลัวอยู่ภายในเช่นนี้?” “ไม่มที างเสียหรอก” เขาพดู “เทพซุสเปน็ พยานได้เลย” “แต่ถ้าพวกเขายังเช่ือว่าดินแดนฮาดีสน้ันมีอยู่จริง และเต็มไปด้วยความ นา่ สะพรงึ พวกเขาจะยงั เลอื กความตายในสนามรบ แทนความพา่ ยแพ้ หรอื การ ถกู จบั เป็นทาสอยอู่ ีกหรือ?” “ไม่มีทาง” “งนั้ ดเู หมอื นวา่ เราจะตอ้ งปรบั แกน้ ทิ านพวกนเ้ี สยี ใหม่ แจง้ ตอ่ ผนู้ ำ� มนั มาเลา่ ขอความรว่ มมอื จากพวกเขาวา่ อยา่ ไดพ้ ดู จาดแู คลนแดนนรกเชน่ นอี้ กี จงกลา่ ว สรรเสริญมันแทนเถิด เพราะสิ่งซ่ึงท่านท้ังหลายก�ำลังเล่าอยู่น้ัน มันไม่ใช่ เพลโต : 109

[386c] ความจริงตามท่ีเป็นเลย ซ้�ำยังส่งผลเสยี แกเ่ หลา่ นกั รบอกี ด้วย – เราต้องบอก พวกเขาอย่างนีใ้ ช่ไหม?” “ใช่ ตอ้ งทำ� อย่างน้ัน” เขาพูด “เราต้องขจดั สง่ิ เหล่านีอ้ อกไปให้หมด” ขา้ ฯ พูด “เริม่ ตน้ จากวรรคนีเ้ ลย... ข้าฯ ขอพลีกายรับใช้ เป็นทาสบนผืนดิน แกบ่ รุ ุษผขู้ น้ แค้นยากไร้ ไมม่ ีทีท่ ำ� กิน ดีกวา่ ไดเ้ ป็นใหญใ่ นดนิ แดนของคนตาย1 และ... [386d] เขาเกรงวา่ มวลมนษุ ยแ์ ละหมเู่ ทพจะไดเ้ หน็ บา้ นของตน มันทงั้ นา่ สะพรึง อับช้ืน กระทงั่ เหล่าทวยเทพยังรังเกียจ2 แล้วก.็ .. โอ้! วหิ ารแหง่ ฮาดสี เต็มไปดว้ ยจติ วิญญาณและภาพลวงตา โอ!้ แสนโศกา! สญู สนิ้ แลว้ เอย ทง้ั ชีวติ และจิตใจ3 และ... มเี พยี งเขายงั เหลือความนกึ คดิ คนอ่นื เหลือเพียงเงาล่องไปมา4 แล้วก.็ .. จิตวิญญาณดวงนน้ั เจ้าหลดุ จากรา่ งกาย ลอยล่องสูฮ่ าดสี 110 : รพี ับลกิ

โหยไห้ในชะตา ทงิ้ คราบบรุ ษุ หนุม่ แหง่ เยาว์วยั ไว้เบือ้ งหลัง5 [387a] [387b] และ... [387c] จติ วญิ ญาณของเจา้ คงลอยลงใต้โลกา ดั่งราวหมอกควนั ส่งเสียงกรดี ดัง6 แลว้ ก็... เหมอื นฝูงคา้ งคาวในซอกหลบื ถำ�้ อาถรรพ์ ส่งเสียงกรดี ร้อง บนิ ว่อน ยามตวั ใดหล่นลงมา จากชะง่อนหิน คา้ งคาวทง้ั ฝงู ตปี ีกเกาะกลุ่ม กรดี เสียงแหลมกอ้ ง ลอยล่องไปมา7 เราคงตอ้ งขอความรว่ มมอื จากโฮเมอรแ์ ละจากกวคี นอน่ื ๆ วา่ อยา่ ไดโ้ กรธเคอื ง กนั เลยนะ เพราะพวกเราตอ้ งลบบทกวเี หลา่ นี้ และวรรคอน่ื ๆ ทำ� นองเดยี วกนั นี้ ทงิ้ ไปเสีย แต่นัน่ ไมไ่ ด้เปน็ เพราะมนั ขาดจินตนาการเชิงกวี หรือยงั ไมร่ ื่นหูคน หมมู่ ากไดม้ ากเพยี งพอนะ ไมใ่ ชอ่ ยา่ งนนั้ อนั ทจ่ี รงิ ยง่ิ มนั มจี นิ ตนาการเชงิ กวี มากเท่าไร มันก็ยิ่งไม่ควรน�ำมาเล่าให้คนหนุ่มหรือชายใดฟังมากข้ึนเท่านั้น หากเรายังคาดหวังให้พวกเขามีอิสรภาพ และกลัวการต้องเป็นทาสมากกว่า ความตายอยู่เป็นนิสัย” “แนน่ อนที่สุด” “และพวกชอื่ นา่ กลวั ตา่ งๆ ซงึ่ มกั นำ� มาใชเ้ รยี กโลกใตพ้ ภิ พกส็ มควรจะโละทง้ิ ไปใหห้ มดเชน่ กนั เชน่ ‘โคคทิ สั ’ หรอื ‘สตกิ ส’์ 8 เปน็ ตน้ และคำ� ตา่ งๆ ซงึ่ ใชเ้ รยี ก คนตายกด็ ว้ ย เชน่ ‘ผอู้ ยใู่ ตพ้ ภิ พ’ ‘ภตู ผผี เู้ หยี่ วแหง้ ’ หรอื อน่ื ๆ ในทำ� นองเดยี วกนั ซึ่งมักสร้างความขวัญผวาให้แก่ผู้ได้ฟัง มันอาจยังมีคุณความดีด้านอื่นๆ เพลโต : 111

แต่เกรงว่าคงไม่ใช่ด้านนี้ เพราะหากเรายังปล่อยให้ผู้พิทักษ์ต้องขวัญผวากับ เรอื่ งราวเหลา่ นี้ พวกเขายอ่ มตอ้ งกลายเปน็ คนนมุ่ นวลจนเกนิ ไป และออ่ นยวบ เหมือนเหลก็ ลนไฟแน่ๆ” “และเรากส็ มควรกลัวเช่นนัน้ เสียดว้ ย” เขาพดู “งนั้ เรากต็ ้องลบทง้ิ ใหห้ มด?” “ใช่” “และโครงเรือ่ ง ซึ่งใชเ้ ขียนหรอื เลา่ ได้ กจ็ ะต้องเปน็ ตรงกันข้าม?” “แน่นอน” [387d] “เรายังต้องลบความโศกเศร้าน่าเวทนาของมหาบุรุษท้ังหลายท้ิงไปด้วย ใชห่ รอื ไม?่ ” “ถา้ จ�ำเป็นกต็ อ้ งทำ� ” เขาพูด “ลองคดิ ดใู หด้ นี ะ วา่ เราควรตอ้ งลบมนั ทง้ิ หรอื เปลา่ ?” ขา้ ฯ กลา่ ว “แนน่ อน บุรุษผู้กอปรด้วยคุณสมบัติสูงส่งย่อมต้องมองว่า บุคคลใดถึงพร้อมด้วย คณุ สมบตั อิ นั สงู สง่ บคุ คลนน้ั ยอ่ มไมเ่ หน็ ความตายเปน็ สงิ่ สยองขวญั ตอ่ ใหน้ น่ั เป็นความตายของเพ่อื นพ้องก็ตามใช่ไหม?” “แน่นอน” “เขายอ่ มไมร่ อ้ งไหค้ รำ่� ครวญตอ่ ความตายของสหาย ราวกบั วา่ คนผนู้ นั้ เพงิ่ ผา่ นพ้นความทกุ ข์ทรมานอย่างแสนสาหสั ใช่หรอื เปลา่ ?” “ไม่มีทางแนน่ อน” [387e] “นอกจากนน้ั คนเชน่ นย้ี อ่ มใชช้ วี ติ สมถะกวา่ คนอนื่ ๆ เปน็ อยา่ งมาก เขาใช้ ชวี ติ ใหด้ ีไดด้ ว้ ยตัวเอง โดยแทบไม่ตอ้ งพ่ึงใครเลย” “เปน็ จริงตามนน้ั ” เขากลา่ ว “และตอ่ ใหบ้ ตุ รธดิ า หรอื พนี่ อ้ ง หรอื ทรพั ยส์ นิ ใดถกู พรากไป เขาจะไมร่ สู้ กึ วา่ นนั่ เป็นความนา่ สะพรึงของชวี ติ เลยสักนิด?” “ไม่แม้แต่นอ้ ย” “และเขายอ่ มไมย่ อมจำ� นนตอ่ ความเศรา้ เสยี ใจ ซำ้� ยงั โอบรบั ความอบั โชคนนั้ 112 : รพี บั ลกิ

ไวไ้ ด้อย่างน่มุ นวลดว้ ย?” [388a] “ใชแ่ ล้ว” [388b] “งั้นพวกเราก็ท�ำถูกต้องแล้วสินะ ลบความโศกาน่าเวทนาของมหาบุรุษ [388c] ทงั้ หลายทงิ้ ไป ยกสงิ่ เหลา่ นนั้ ใหผ้ หู้ ญงิ (ยกเวน้ วา่ หลอ่ นอาจหาญมากเพยี งพอ) กบั ผชู้ ายเลวๆ รบั ไวก้ พ็ อแลว้ ผพู้ ทิ กั ษซ์ งึ่ เราตอ้ งเลยี้ งดใู นอนาคตนน้ั จะตอ้ งไม่ ท�ำตวั เหมือนคนเหล่าน้ีอย่างเดด็ ขาด” “ใช่” เขากล่าว “ท่านพดู ถกู ” “และเชน่ เคย เราตอ้ งขอความรว่ มมอื จากโฮเมอรแ์ ละพวกกววี า่ กรณุ าอยา่ ได้เล่าถงึ อาคลิ ลสี บุตรแห่งองคเ์ ทพี เช่นนี้อีก... ประเด๋ยี วกห็ ันขา้ งนอนตะแคง ประเดยี๋ วก็พลกิ ตัวนอนหงาย ประเด๋ียวก็พลกิ กายกลบั มานอนคว่�ำ ทุกขร์ ะทมจนเกินจะทนไหว จ�ำต้องลุกยนื เดินออกไป เตร็ดเตร่บนชายฝง่ั ทะเลราบเรียบ9 โปรดอย่าไดก้ ล่าวอกี ว่า ‘เขากอบฝุน่ ดินขน้ึ มาด้วยมอื สอง เทมนั ลงบนศรี ษะ จนทว่ั ’10 แลว้ รอ้ งไหค้ รำ่� ครวญตามความในผลงานของโฮเมอร์ หรอื อยา่ งกรณี ของกษตั รยิ พ์ รแิ อม ผสู้ บื เชอ้ื สายจากเทพเจา้ โฮเมอรเ์ ลา่ วา่ พระองคถ์ งึ กบั ตอ้ ง คุกเข่าอ้อนวอนผู้คนดว้ ยการ... เกลอื กกลงิ้ ไปมาบนกองอาจม เอ่ยปากขานนามบุรษุ ทลี ะคน11 เราคงตอ้ งเตอื นพวกเขาวา่ จงอยา่ ไดส้ รา้ งเรอ่ื งราวใหเ้ ทพเจา้ ตอ้ งแสดงความ เศรา้ เสยี ใจออกมาอกี ดังเช่นวรรคนี้... โอ ตัวข้าฯ ชา่ งน่าเวทนา เปน็ มารดาผูแ้ สนโศกของบตุ รผู้ยิ่งใหญ1่ 2 เพลโต : 113

หากแมน้ ตอ้ งการสรา้ งเทพเจา้ ใหอ้ อกมาเปน็ เชน่ นน้ั จรงิ ๆ กข็ ออยา่ ไดถ้ อดแบบ มหาเทพผยู้ ิง่ ใหญ่ออกมาในทางมคิ วร ดังคนผหู้ นง่ึ เคยรจนาไว้ว่า... โอ... แสนโศกาในดวงใจ เหตใุ ดดวงตาของข้าฯ จึงต้องมาเป็นพยาน จำ� ต้องมองบรุ ุษผหู้ นง่ึ ซง่ึ ข้าฯ เฝา้ ถนอม ถกู ลากประจานไปรอบเมือง13 และ... โอ้! ซารเ์ พดอน! บรุ ษุ ผูเ้ ป็นทรี่ ักของข้าฯ! ไยโชคชะตา [388d] ก�ำหนดใหเ้ จ้าถูกฆา่ ด้วยมอื พาโทรคลสั บตุ รแห่งเมนอยทอิ ัส14 อเดมนั ทสั ทร่ี กั หากคนหนมุ่ ของพวกเราไดฟ้ งั สงิ่ เหลา่ นี้ แลว้ เกดิ ยดึ ถอื จรงิ จงั ไมห่ วั เราะเยาะ ไมด่ แู คลนมนั ไมม่ องสงิ่ เหลา่ นนั้ เปน็ คำ� พดู หลอกลวงทมี่ คิ วรคา่ แกก่ ารฟงั หากเปน็ เชน่ นน้ั เราคงยากจะเปลยี่ นใจพวกเขาใหห้ นั กลบั มามองเสยี ใหมว่ า่ สงิ่ เหลา่ นไี้ มใ่ ชส่ ง่ิ ทมี่ นษุ ยส์ มควรเอาเยย่ี งอยา่ ง หากแตเ่ ปน็ สงิ่ ควรตำ� หนิ ไมว่ า่ ใครกไ็ มพ่ งึ กระทำ� พวกเขาคงไมม่ แี มแ้ ตค่ วามละอาย หรอื ความอดกลน้ั เพียงความเจ็บปวดเล็กน้อยก็ร้องไห้คร�่ำครวญด้วยความเสียใจจะเป็น จะตายแลว้ ” [388e] “ท่านพดู ไดจ้ ริงตามที่เป็นมากๆ” เขาพดู “แตเ่ ราจะยอมใหพ้ วกเขาเปน็ คนอยา่ งนน้ั ไมไ่ ด้ ดงั ตรรกะของเราเพง่ิ ชใี้ หเ้ หน็ และเรากจ็ ะตอ้ งเชอ่ื มน่ั อยา่ งนนั้ จนกวา่ จะมใี ครโนม้ นา้ วเราดว้ ยสงิ่ ทด่ี กี วา่ นไี้ ด”้ “ใช่ เรายอมไม่ได้เด็ดขาด” “นอกจากนน้ั เรายงั ไมค่ วรปลอ่ ยใหพ้ วกเขากลายเปน็ คนรกั ในเสยี งหวั เราะ ดว้ ยเชน่ กนั เพราะคนเรานนั้ หากไดล้ องปลอ่ ยตวั ไปกบั การหวั เราะอนั บา้ คลงั่ ภายในตวั ของเขาน้ัน ยอ่ มเกดิ การเปล่ยี นแปลงอันบา้ คล่ังตามไปดว้ ย” “ข้าฯ กม็ ที ัศนะเชน่ นั้น” เขาพดู 114 : รพี ับลิก

“ถา้ อยา่ งนน้ั หากมใี ครตอ้ งการสรา้ งเรอ่ื งราวอนั แปลกประหลาด เกยี่ วกบั [389a] มนษุ ยผ์ ถู้ กู ครอบงำ� ดว้ ยเสยี งหวั เราะ เรากจ็ ะตอ้ งไมย่ อมเดด็ ขาด ยงิ่ เปน็ เรอื่ ง ของเทพเจา้ ยง่ิ ยอมไม่ได”้ “ใช่” เขาพูด “นัน่ ยิ่งยอมไม่ได”้ “ง้นั เราก็ตอ้ งหา้ มมิใหโ้ ฮเมอร์เลา่ ถึงทวยเทพในท�ำนองนี.้ .. เสียงหัวร่ออันบา้ คลงั่ ดงั ขน้ึ ในหมทู่ วยเทพผูไ้ ม่ตาย ยามเห็นเฮเฟสตัสเดนิ กะเผลกไปทวั่ หอ้ ง15 “หากวา่ กันตามตรรกะของเจา้ แลว้ น่นั ยอ่ มยอมรับไม่ได้” [389b] “ถงึ ขนาดยกใหเ้ ปน็ ตรรกะของขา้ ฯ เลยเชยี วหรอื ?” เขากลา่ ว “แตก่ ใ็ ช่ เรา [389c] ไม่อาจยอมรับสง่ิ เหลา่ น้นั ” “ย่ิงไปกว่านั้น เรายังต้องใส่ใจต่อความจริงตามท่ีเป็นอย่างจริงจังด้วย เพราะหากเราพดู ถกู – วา่ การโกหกไมม่ ปี ระโยชนต์ อ่ ทวยเทพ แตม่ ปี ระโยชน์ ตอ่ มนษุ ย์ เหมอื นตวั ยารปู แบบหนง่ึ 16 – ยาตวั นกี้ จ็ ะตอ้ งสง่ั โดยแพทยผ์ มู้ คี วาม ช�ำนาญเท่านัน้ จะปลอ่ ยใหป้ ัจเจกชนผไู้ รค้ วามชำ� นาญ17เปน็ ผู้กระท�ำไม่ได้” “ใช่แล้ว” เขาพดู “นน่ั ย่อมชดั เจนอยู่” “ดงั นน้ั หากจะมใี ครสกั คนสมควรนำ� คำ� โกหกมาใช้ คนคนนน้ั กต็ อ้ งควรเปน็ ผปู้ กครอง ผปู้ กครองยอ่ มโกหกได้ หากการโกหกนน้ั ใหค้ ณุ ประโยชนแ์ กเ่ มอื ง และเกี่ยวขอ้ งกับพลเมืองหรอื ศตั รูโดยตรง อย่างไรกต็ าม คนอืน่ ๆ จะต้องอยู่ ใหห้ า่ งจากสงิ่ เหลา่ น้ี เพราะสำ� หรบั ปจั เจกชนผไู้ รค้ วามชำ� นาญแลว้ การกลา่ ว ความเทจ็ แกผ่ ปู้ กครอง ยอ่ มเปรยี บไดก้ บั คนปว่ ยหรอื นกั กฬี า ผปู้ ดิ บงั ความจรงิ ของสภาพรา่ งกายตนตอ่ แพทย์ หรอื ตอ่ ครฝู กึ หรอื เปรยี บไดก้ บั ลกู เรอื ผปู้ ดิ ซอ่ น ความจรงิ เกย่ี วกบั สภาพของเรอื สภาพของตน และสภาพของเพอื่ นลกู เรอื คน อนื่ ๆ ตอ่ กปั ตนั มนั ยอ่ มเปน็ เรอ่ื งผดิ พลาดอยา่ งมหนั ต์ เผลอๆ กรณขี องเราจะ ร้ายแรงกว่าตวั อยา่ งเหล่านี้ดว้ ย” เพลโต : 115

“จรงิ ตามนัน้ ” เขาพูด [389d] “และหากเขาจับไดว้ ่าใครบางคนในเมืองกำ� ลงั โกหก... ไมว่ ่าคนผ้นู นั้ จักเปน็ ชา่ งฝีมอื ผูช้ ำ� นาญแขนงใด นกั พยากรณ์ แพทย์เจ้าของไข้ หรอื ช่างไม้กอ่ สรา้ ง18 คนคนนน้ั จะตอ้ งถกู ลงโทษ ขอ้ หาเผยแพรส่ งิ่ บอ่ นทำ� ลาย และสง่ ผลรา้ ยตอ่ เมอื ง ไมต่ า่ งจากลูกเรอื ผู้ท�ำเชน่ น้ันกับเรอื ของตน” “ใช่” เขากลา่ ว “อย่างน้อยก็ถ้าว่ากนั ตามตรรกะของพวกเรานะ” “แลว้ การสงบใจ19ละ่ ? คนหนุ่มของเรายอ่ มตอ้ งการสง่ิ น้เี ชน่ กนั ใชไ่ หม?” “ใช่แลว้ ” “และสำ� หรบั ผคู้ นโดยทว่ั ไปแลว้ องคป์ ระกอบสำ� คญั ของการสงบใจกม็ อี ยู่ ดว้ ยกนั สองประการ ประการแรกคอื การเชอื่ ฟงั ผปู้ กครอง สว่ นประการตอ่ มาคอื การเปน็ ผปู้ กครองของความสขุ สำ� ราญแหง่ ตน20 อนั ไดแ้ ก่ การดมื่ การกนิ และ [389e] เพศสมั พนั ธ์ ใชห่ รอื เปล่า?” “ใช่ อยา่ งนอ้ ยก็ตามทศั นะของขา้ ฯ” “ถา้ อยา่ งนน้ั เรากค็ งตอ้ งยอมรบั วา่ โฮเมอรก์ ลา่ วถงึ จอมทพั ดโิ อเมดสี เอาไว้ ได้งดงามอยูเ่ หมอื นกนั ... สหาย เจา้ จงน่ิงไว้ แล้วฟงั ค�ำสงั่ ขา้ ฯ21 และตอ่ จากน้นั ... กองทัพกรกี พน่ ลมหายใจเปน็ ไฟการตอ่ สู้ เคลอ่ื นทพั อย่างเงยี บกริบ เชื่อฟังผู้นำ� 22 116 : รพี ับลกิ

และอีกหลายๆ วรรคในท�ำนองเดียวกันนี”้ “ใช่ วรรคเหลา่ น้งี ดงามดีอยู”่ เขาพูด “แล้วถา้ เปน็ วรรคน้ลี ่ะ... ไอ้ถุงใส่เหล้า! ดวงตาเหมอื นหมา! ดวงใจเหมอื นกวาง! 23 รวมถงึ วรรคตอ่ จากนี้ และวรรคอนื่ ๆ ลกั ษณะเดยี วกนั ซงึ่ เกยี่ วกบั ความกา้ วรา้ ว [390a] ของปัจเจกชนต่อผู้ปกครอง ไม่ว่าจะเขียนเป็นสุนทรพจน์หรือบทกวีก็ตาม เจา้ คิดวา่ สงิ่ เหลา่ นีง้ ดงาม และควรคา่ แก่การพูดถงึ หรือเปลา่ ?” “ไมเ่ ลย มนั ไมไ่ ด้งดงามแต่อยา่ งใด” “ขา้ ฯเองกค็ ดิ วา่ หากเรายงั หว่ งใยเรอื่ งการสงบใจของพวกเดก็ ๆอยู่การจะให้ พวกเขาได้ฟังส่ิงเหล่านั้น ย่อมเป็นเร่ืองไม่สมควรอย่างย่ิง ถึงแม้ว่ามันจะให้ ความสำ� ราญได้ นน่ั ก็ไมใ่ ช่เรื่องแปลกใหม่อะไร หรือเจา้ เหน็ วา่ อย่างไร?” “กเ็ ห็นเหมือนทา่ นพดู น่ันล่ะ” เขาพูด “เชน่ การใหบ้ รุ ษุ ผมู้ ปี ญั ญาสงู สง่ แสดงทศั นะของตนออกมาวา่ ความนา่ พงึ ใจ อยา่ งหาท่เี ปรียบไมไ่ ดน้ ั้น จะเกดิ ข้นึ ได้กต็ ่อเมอื่ ... ขนมปังและเนือ้ สัตวว์ างพร้อมบนโต๊ะทุกตวั [390b] หญิงเสริ ์ฟเหล้าองนุ่ ตักเหล้าจากโถ รินใส่ถว้ ยเงิน24 เจา้ คดิ วา่ สงิ่ เหลา่ นจ้ี ะชว่ ยสง่ เสรมิ ใหพ้ วกเดก็ ๆ รจู้ กั เปน็ นายของตวั เองหรอื ไม?่ ยงั มีวรรคนีอ้ กี นะ... ความตายเพราะอดอยาก เปน็ โชคชะตาอันนา่ เวทนาท่สี ดุ แลว้ 25 หรือจะเปน็ เร่ืองราวของเทพซสุ ในค่�ำคืนเดยี วดาย น่ังวางแผนอยู่ตามลำ� พัง เพลโต : 117

[390c] ขณะทวยเทพและมนษุ ยก์ ำ� ลงั หลบั ใหล แตท่ นั ทที เี่ หน็ เทพเี ฮรา เขากล็ มื แผนการ ของตนไปเสยี สน้ิ ความปรารถนาทางเพศไหลแลน่ มาแทนท่ี เกนิ กวา่ จะหา้ มใจได้ ไมแ่ มแ้ ตจ่ ะเขา้ ไปกระทำ� ในหอ้ ง ซสุ รำ�่ รอ้ งจะรว่ มรกั กบั เฮราบนพน้ื ดนิ ตรงน้ัน กลา่ วกบั หลอ่ นวา่ ความปรารถนาของตน ณ เวลานน้ั มากลน้ เสยี ยงิ่ กวา่ ครงั้ แรก ทไี่ ดอ้ ยกู่ นั ตามลำ� พงั เสยี อกี แมว้ า่ ‘บดิ ามารดรจะยงั ไมร่ เู้ ลยดว้ ยซำ�้ ’ 26 หรอื จะเปน็ ฉากทเี่ ทพเฮเฟสตสั มดั เทพอารสี กบั เทพอี ะโฟรไดตเี อาไวด้ ว้ ยกนั 27 กล็ ว้ น แตม่ าจากสาเหตเุ ดยี วกนั ทง้ั นน้ั เจา้ วา่ เรอื่ งเหลา่ นสี้ มควรใหเ้ ดก็ ไดฟ้ งั หรอื ไม”่ “ในนามของซุส” เขาพูด “ยังไงก็ไมเ่ หมาะสม” [390d] “แตใ่ นทางกลบั กนั ”ขา้ ฯกลา่ ว“หากเปลย่ี นเปน็ วาจาหรอื วรี กรรมของมหาบรุ ษุ ผู้มคี วามอดทนไมย่ อ่ ทอ้ ตอ่ ทกุ สิ่ง เราย่อมต้องใหพ้ วกเด็กๆ ได้ฟังและไดย้ ล สง่ิ เหล่านนั้ อยา่ งแน่นอน ตวั อยา่ งเชน่ ... กำ� ป้ันทุบอก เขาเตือนใจตนออกมาเปน็ ค�ำพูด ‘อดทนไว้ หัวใจข้าฯ เลวร้ายกวา่ น้ี เจา้ ยังเคยผ่านมา’”28 “แน่นอน” เขาพูด “นอกจากนน้ั เรายงั ตอ้ งระวงั มใิ หพ้ วกเขาเตบิ ใหญข่ นึ้ เปน็ คนรกั ในเงนิ ทอง หรอื ถูกซื้อไดด้ ้วยของกำ� นลั ใด” [390e] “แน่นอน” “ง้นั เรากต็ ้องไมใ่ ห้ผู้ใดมาร่ายว่า... และโน้มใจราชาผู้นา่ ยกยอ่ งไดด้ ้วย29 และเช่นเดยี วกัน เราต้องไม่ยอมให้ใครสรรเสรญิ โฟยนิกส์ ผเู้ ป็นอาจารย์ของ อาคลิ ลสี ดว้ ยเหตวุ า่ เขาไดใ้ ชว้ าจาถอ่ มตนชนี้ ำ� อาคลิ ลสี ใหเ้ ขา้ ชว่ ยเหลอื กองทพั กรกี กต็ อ่ เมอื่ มขี องกำ� นลั สง่ มากอ่ นเทา่ นนั้ หากไมม่ ขี องกำ� นลั กอ็ ยา่ ยอมงา่ ยๆ 118 : รพี บั ลกิ

จงแสดงความพโิ รธของตนตอ่ ไปใหถ้ งึ ทสี่ ดุ แนน่ อน เรายอ่ มไมส่ มควรใหค้ ณุ คา่ ใด [391a] แกอ่ าคลิ ลสี เชน่ กนั เราตอ้ งไมย่ อมรบั วา่ เขาเปน็ คนรกั เงนิ ถงึ ขนาดตกลงรบั ของ [391b] กำ� นลั จากอากาเมมนอน หรอื ถึงขนั้ ไม่ยอมคืนศพให้ นอกจากจะไดร้ ับคา่ ไถ่ [391c] ก่อนเท่านัน้ ไมม่ ีทางอน่ื อกี ”30 “เรายอ่ มไม่สมควรสรรเสริญเรือ่ งเหลา่ นี้อยู่แลว้ ” เขาพดู “ขา้ ฯ ยงั เกรงใจโฮเมอรอ์ ยหู่ รอกนะ” ขา้ ฯ กลา่ ว “จงึ ยงั ลงั เล ไมพ่ ดู ตรงๆวา่ การกลา่ วหาอาคลิ ลสี เชน่ นนั้ นะ่ มนั ไรส้ ทุ ธธิ รรมสน้ิ ดี ซำ้� ยงั มพี วกทฟ่ี งั ถอ้ ยคำ� เหล่าน้ีมาจากคนอ่ืน แล้วยึดถือเป็นจริงเป็นจังอีก หรืออย่างฉากน้ีก็เช่นกัน เขาให้อาคลิ ลีสกลา่ วกับเทพอพอลโลว่า... ทา่ นทำ� ร้ายข้าฯ เทพผ้ยู ิงไกล ผทู้ รงพลานุภาพเหนอื เทพองคใ์ ด หากข้าฯ มพี ลังอ�ำนาจในมือเมอ่ื ไร ข้าฯ จะทวงแค้นครัง้ นีค้ นื จากท่าน31 หรือเป็นฉากที่เขาปฏิเสธจะเช่ือฟังเทพเจ้าแห่งสายน�้ำ หน�ำซ้�ำยังท้ารบด้วย อกี ตา่ งหาก32 นอกจากนน้ั ยงั มฉี ากทอี่ าคลิ ลสี ตอ้ งการจะนำ� ปอยผมศกั ดส์ิ ทิ ธิ์ ของตน ซงึ่ มีพนั ธะต้องถวายคืนแด่สายนำ้� สเปรค์ ีอสั ... มอบแดว่ ีรชนพาโทรคลัส ปอยผมของข้าฯ ขอใหเ้ ขาจงนำ� ติดตัวไป33 ถงึ แมเ้ วลานน้ั พาโทรคลสั จะกลายเปน็ ศพไปแลว้ กต็ าม... หรอื จะเปน็ ฉากทเี่ ขา ลากศพของเฮคเตอรไ์ ปรอบๆ หลมุ ศพของพาโทรคลสั สบั พวกเชลยเปน็ ชนิ้ ๆ แล้วโยนเข้าไปในกองเพลงิ บูชายัญ34 ส่งิ เหลา่ นลี้ ว้ นไมใ่ ช่ความจรงิ ตามทีเ่ ป็น เราจะปลอ่ ยใหค้ นของเราหลงเชอื่ ไมไ่ ดว้ า่ อาคลิ ลสี นน้ั ภายในเตม็ ไปดว้ ยความ วนุ่ วายสบั สน ดงั่ มโี รครา้ ยสองโรคตรงขา้ มกนั คอยกดั กนิ อยู่ โรคแรกคอื ความไร้ อิสรภาพ อันข้ึนพร้อมกับความรักในเงินตรา ส่วนอีกโรคคือความจองหอง ต่อทวยเทพและมนษุ ย์ ท้งั ทเ่ี ขาเปน็ ถงึ บุตรแห่งเทพกี บั เพเลอสั ผ้รู ู้จกั สงบใจ เพลโต : 119

เปน็ เลศิ และเปน็ ถงึ หลานของซสุ นอกจากน้ี เขายงั ถกู ชบุ เลยี้ งโดยผมู้ ปี ญั ญา สงู สดุ อย่างไครอน35อีกด้วย” “ท่านพูดถกู ” เขากล่าว “ยงั ไงเรากเ็ ชอ่ื เร่ืองพวกนี้ไม่ลงหรอก” ข้าฯ กลา่ ว “และจะไม่ยอมให้ใคร กลา่ วถงึ มนั ดว้ ย เราจะไมป่ ลอ่ ยใหใ้ ครเชอ่ื อยา่ งผดิ ๆ วา่ ธซี อี สั บตุ รแหง่ เจา้ สมทุ ร [391d] โพเซดอน กบั ไพรโิ ธอสั บตุ รแหง่ ซสุ เคยรว่ มมอื กนั ลงฉดุ ครา่ ภรรยาของผอู้ นื่ 36 หรือเช่ือว่าวีรบุรุษลูกหลานเทพเจ้าคนอ่ืนใดเคยบังอาจกระท�ำการลบหลู่ สง่ิ ศกั ดส์ิ ทิ ธ์ิ เหมอื นผคู้ นมกั กลา่ วหากนั ทกุ วนั นี้ เราจะตอ้ งเรยี กรอ้ งใหพ้ วกกวี ออกมาปฏเิ สธวา่ จรงิ ๆ แลว้ เรอื่ งราวเหลา่ นนั้ ไมใ่ ชก่ ารกระทำ� ของเหลา่ วรี บรุ ษุ หรอื ไมแ่ ลว้ กต็ อ้ งพดู เสยี ใหมว่ า่ วรี บรุ ษุ เหลา่ นแี้ ทจ้ รงิ ไมใ่ ชล่ กู หลานของเทพเจา้ จงเลอื กเอาอย่างใดอย่างหน่งึ อย่ามาชกั จงู คนหนุม่ ใหห้ ลงเชื่อว่า เทพเจ้าน�ำ ความชว่ั รา้ ยมาให้ หรอื เหลา่ วรี บรุ ษุ นนั้ ไมไ่ ดด้ ไี ปกวา่ มนษุ ยป์ ถุ ชุ นเสยี เทา่ ไร พดู [391e] อยา่ งนไ้ี มไ่ ด้ เรอื่ งราวเหลา่ นไี้ มม่ ที ง้ั สทุ ธธิ รรมและความจรงิ แท้ เพราะอยา่ งท่ี เราเพง่ิ กลา่ วกนั ไป37 ทวยเทพยอ่ มไมส่ รา้ งความชว่ั รา้ ย เปน็ ไปไมไ่ ดเ้ ดด็ ขาด” “แนน่ อน” “ยง่ิ ไปกวา่ นนั้ สงิ่ เหลา่ นย้ี งั สง่ ผลรา้ ยตอ่ ผฟู้ งั ดว้ ย มนั ทำ� ใหพ้ วกเขามขี อ้ อา้ ง ในการทำ� เลวรา้ ย ถา้ ยงั ขนื ปลอ่ ยใหพ้ วกเขาถกู ชกั จงู ตอ่ ไปวา่ การกระทำ� คลา้ ยๆ กันนี้ต่างกเ็ คยเกิดขึ้นมาแล้วทัง้ นน้ั ไมว่ า่ ในปจั จุบันหรืออดตี โดยฝีมอื ของ... ลกู หลานใกลช้ ดิ แหง่ ทวยเทพ ผูอ้ ยไู่ ม่ห่างจากซุส สรา้ งแท่นบูชาแดบ่ ดิ าแหง่ เทพเจ้าทั้งหลายเอาไว้ บนยอดเขาอดี า สงู สดุ จรดสวรรค์ชนั้ ฟ้า และ... ในกายของพวกเขา เลือดของเหลา่ ภตู ยิ ังไมเ่ คยจาง38 120 : รพี บั ลกิ

ดว้ ยเหตนุ เี้ อง เราจงึ ต้องหยดุ นิทานเหลา่ นเ้ี สยี ก่อนมันจะปลกู ฝงั เมล็ดพันธ์ุ [392a] แห่งการใฝช่ วั่ แกเ่ ดก็ ๆ ของเรา” [392b] [392c] “แนน่ อนทส่ี ดุ ” เขาพูด “เอาละ่ ” ขา้ ฯ พดู “เรายงั ไมไ่ ดพ้ จิ ารณาความเหมาะสมของชดุ คำ� พดู รปู แบบ ใดอีกบ้าง? ยังเหลือสิ่งใดบ้างเราควรน�ำมาพิจารณาว่าควรหรือไม่ควรพูด? เราได้พูดถึงความเหมาะสมในการเล่าถึงเทพเจ้า วีรบุรุษ ภูติ แล้วก็ดินแดน ฮาดสี ไปแล้วใช่ไหม? “ใช่” “งั้นก็ยงั เหลอื มนุษยส์ นิ ะ?” “ใชแ่ ลว้ ” “แต่นา่ เสียดายนะ สหาย เรายงั จัดการกบั ประเดน็ นีไ้ ม่ได้” “อา้ ว! ทำ� ไมละ่ ?” “เพราะขา้ ฯ วา่ ตอ่ ใหเ้ ราพดู กนั ตอนน้ี พวกเรากค็ งเหน็ พอ้ งกนั อยดู่ นี นั่ ละ่ วา่ ทงั้ นกั เขยี นสนุ ทรพจนแ์ ละกวใี นปจั จบุ นั นนั้ กลา่ วถงึ สงิ่ สำ� คญั ตา่ งๆ ในชวี ติ มนษุ ย์ เอาไวไ้ ดอ้ ยา่ งเลวรา้ ยมาก พวกเขามกั พดู วา่ คนไมเ่ ทย่ี งธรรมจำ� นวนมากไดพ้ บ กบั ความสขุ สมบรู ณ์ ขณะคนเทยี่ งธรรมทง้ั หลายกลบั ตอ้ งเผชญิ กบั ความทกุ ข์ โดยสมบรู ณ์ กลา่ วคอื ความไมเ่ ทย่ี งธรรมนน้ั ใหผ้ ลประโยชนม์ หาศาล หากไม่ ถกู จบั ได้ และความเทย่ี งธรรมกเ็ ปน็ คณุ ความดขี องฝา่ ยทต่ี า่ งจากพวกเทา่ นนั้ 39 สว่ นฝา่ ยเดยี วกนั มแี ตเ่ สยี กบั เสยี ขา้ ฯ วา่ สดุ ทา้ ยพวกเรากค็ งลงเลยดว้ ยการสง่ั ห้ามส่ิงเหล่านี้ และสั่งให้พวกเขาร่ายและเล่าแต่นิทานอันมีเน้ือหาตรงข้าม จากนอี้ ยวู่ นั ยังคำ่� เจา้ ไมค่ ิดอยา่ งนนั้ หรอกหรือ?” “ถา้ อยา่ งนน้ั ในเมอ่ื เจา้ เหน็ ดว้ ยกบั สง่ิ ทขี่ า้ ฯ พดู มาทง้ั หมด ขา้ ฯ กข็ อกลา่ ว อา้ งเอาไวต้ รงนเี้ ลยไดไ้ หมวา่ เจา้ ไดเ้ หน็ พอ้ งกบั ขอ้ คน้ พบทกุ ประการ ซง่ึ เราได้ วา่ กันมาจนถงึ บดั นเ้ี รียบร้อยแล้ว?” “ทา่ นเดาถูกแล้ว” เขาพดู “งนั้ เรากน็ า่ จะเหน็ พอ้ งกนั ดว้ ยวา่ ความเหมาะสมของชดุ คำ� พดู อนั เกย่ี วขอ้ ง เพลโต : 121

กบั มนษุ ยน์ น้ั เราคอ่ ยมาตดั สนิ กนั อกี ที หลงั ไดค้ ำ� ตอบแลว้ วา่ ความเทย่ี งธรรม มหี นา้ ตาอยา่ งไร และโดยธรรมชาตแิ ลว้ มนั ใหผ้ ลกำ� ไรใดแกผ่ ถู้ อื ครองมนั บา้ ง ไมว่ า่ เขาจะเท่ยี งธรรมจริงๆ หรือเพยี ง ดเู หมอื นว่า ก็ตาม” “จรงิ ทเี ดยี ว” เขาพดู “งน้ั เรากจ็ บประเดน็ ของการพดู ลกั ษณะตา่ งๆ เอาไวต้ รงน”้ี ขา้ ฯ พดู “ขา้ ฯ วา่ เราควรเปลยี่ นมาพจิ ารณา สำ� นวน ในการเลา่ กนั บา้ ง การพจิ ารณาตรวจสอบ ของเราจะได้ครบถ้วนท้งั ในแงข่ องสิง่ ท่ีควรเลา่ และวิธีการเลา่ ” “ท่านหมายความว่าอยา่ งไรหรอื ? ขา้ ฯ ไม่เข้าใจ” อเดมนั ทัสกลา่ ว [392d] “ไม่เอาน่า เจ้าตอ้ งเขา้ ใจส”ิ ข้าฯ กลา่ ว “งัน้ ขา้ ฯ จะลองพดู อยา่ งน้ีแลว้ กนั เผอ่ื เจา้ จะเขา้ ใจมากขน้ึ –สง่ิ ทพ่ี วกกวีหรอื นกั เลา่ นทิ านเลา่ ออกมานน้ั ลว้ นแตเ่ ปน็ การเลา่ เรอื่ ง ของเหตกุ ารณใ์ นอดตี ปัจจุบัน หรอื ไม่กอ็ นาคตทั้งน้ันใช่ไหม?” “กแ็ ลว้ มันจะเปน็ อะไรไปได้อกี ละ่ ?” เขาพูด “และพวกเขาก็เล่าสิ่งเหล่าน้ันผ่านวิธีการเล่าชนิดใดชนิดหน่ึงดังต่อไปนี้ ใชไ่ หม–การเลา่ เรอ่ื งอยา่ งเรยี บงา่ ยการเลา่ ผา่ นการถอดแบบหรอื ไมก่ ท็ ง้ั สองชนดิ รวมกัน40?” “เอ่อ...” เขาพูด “ขา้ ฯ เองกอ็ ยากรู้เหมอื นกัน” “เฮอ้ ! ดเู หมอื นขา้ ฯ จะเปน็ ครทู น่ี า่ หวั เราะเยาะมากเลยสนิ ะ อธบิ ายอะไร ไมไ่ ดช้ ดั เจนสกั อยา่ ง” ขา้ ฯ กลา่ ว “เอาอยา่ งนแ้ี ลว้ กนั ในเมอ่ื ขา้ ฯ เปน็ คนพดู ไมเ่ กง่ [392e] ข้าฯ จะไม่ดันทุรังอธิบายมันให้ได้ท้ังหมดทีเดียว แต่จะตัดมันออกเป็นส่วน ยอ่ ยๆ แลว้ คอ่ ยๆ อธบิ ายไป เพอื่ ใหเ้ จา้ เหน็ ภาพของสง่ิ ทขี่ า้ ฯ ตอ้ งการจะสอื่ ได้ ชดั เจนยงิ่ ขน้ึ เอาละ่ ไหนเจา้ ตอบขา้ ฯ ซิ เจา้ รจู้ กั ฉากเปดิ เรอ่ื งของมหากาพย์ อลิ เลยี ดใชไ่ หม? กวเี ลา่ วา่ นกั บวชไครสสี มาขอรอ้ งใหอ้ ากาเมมนอนปลอ่ ยตวั เชลยผเู้ ปน็ ลกู สาวของตน แตอ่ ากาเมมนอนกลบั ปฏเิ สธไปอยา่ งไมไ่ ยดี ตอ่ มา [393a] เมอื่ เหน็ วา่ การรอ้ งขอไมเ่ ปน็ ผล นกั บวชไครสสี จงึ สวดออ้ นวอนใหเ้ ทพเจา้ ชว่ ย สร้างความวอดวายแก่กองทัพกรีก เจา้ รู้จกั ฉากนใ้ี ชไ่ หม?” “รจู้ กั สิ” 122 : รีพบั ลกิ

“งัน้ เจ้าก็ตอ้ งรูส้ ินะว่า ก่อนถึงวรรคนี้... [393b] [393c] และเขาจงึ ออ้ นวอนต่อชาวกรกี ทั้งหลาย โดยเฉพาะบุตรทงั้ สองแห่งอาเทรอัส แมท่ ัพใหญ4่ 1 กวเี ปน็ ผเู้ ลา่ ดว้ ยตวั เอง และมไิ ดพ้ ยายามชกั จงู ใหเ้ ราเปลย่ี นความคดิ 42วา่ ผพู้ ดู เปน็ คนอน่ื นอกเหนอื จากตวั เขา อยา่ งไรกต็ าม หลงั จากวรรคดงั กลา่ ว เขากลบั เล่าเร่อื งราวต่างๆ ราวกบั วา่ ตนเองเป็นนักบวชไครสีสเสียเอง ซ�้ำยังพยายาม อยา่ งสดุ ความสามารถเพอื่ ใหด้ รู าวกบั วา่ แทจ้ รงิ แลว้ ผพู้ ดู นนั้ ไมใ่ ชโ่ ฮเมอร์ แตเ่ ปน็ นกั บวชชราคนนตี้ า่ งหาก นอกจากนน้ั เขายงั ใชว้ ธิ กี ารเชน่ นเ้ี ลา่ เรอ่ื งเหตกุ ารณ์ ทเ่ี หลอื ทง้ั หมดอนั เกดิ ขน้ึ ในทรอย บนเกาะอธิ ากา43 และในมหากาพยโ์ อดิสซี ทัง้ เรอื่ งเลยด้วย” “ใช”่ เขาพดู “และค�ำพูดต่างๆ ซ่ึงเขากล่าวออกมา รวมไปถึงข้อความระหว่างค�ำพูด เหล่าน้นั กล็ ว้ นแล้วแตน่ บั เป็นการเล่าเรือ่ งทั้งสน้ิ 44ใช่ไหม?” “ใช”่ “แตเ่ มอื่ ใดกต็ าม เขากลา่ วชดุ คำ� พดู ใดๆ ออกมาใหด้ รู าวกบั วา่ ตนเองเปน็ ใคร อกี คนหนง่ึ เรากจ็ ะพดู วา่ เขากำ� ลงั ปรบั สำ� นวนของตนใหเ้ หมอื นกบั สำ� นวนของ ผ้พู ดู คนนั้นให้ได้มากท่ีสดุ ใชไ่ หม?” “ใช่ เรายอ่ มต้องพดู เช่นนน้ั ” “และการปรับเสียง หรือรูปร่างหน้าตา ให้เหมือนกับใครคนหนึ่งนั้น พูดอีกอยา่ งคอื การถอดแบบ จากคนคนนนั้ นัน่ เองใช่ไหม?” “แน่ล่ะ” “งน้ั กด็ เู หมอื นวา่ ในกรณเี หลา่ น้ี ทง้ั เขาและกวคี นอนื่ ๆ ตา่ งกก็ ำ� ลงั เลา่ เรอื่ ง โดยใชก้ ารถอดแบบทั้งนั้นเลยนะ่ ส”ิ “ถูกตอ้ ง” เพลโต : 123

“งนั้ กก็ ลา่ วไดว้ า่ หากกวมี ไิ ดน้ ำ� ตนเองเขา้ ไปแอบซอ่ นไว้ ณ ทแ่ี หง่ ใดเลยใน [393d] ผลงานของเขา บทกวชี น้ิ นนั้ ทัง้ ชิ้นก็จะนบั เป็นการเล่าเรอ่ื งโดยปราศจากการ ถอดแบบ ขา้ ฯ จะยกตวั อยา่ งใหเ้ จา้ ฟงั แลว้ กนั เจา้ จะไดไ้ มบ่ น่ วา่ ไมเ่ ขา้ ใจอกี คอื อยา่ งนน้ี ะ โฮเมอรเ์ ลา่ วา่ นกั บวชไครสสี เดนิ ทางมาพรอ้ มกบั ทรพั ยส์ มบตั เิ พอื่ ไถ่ ตวั ลกู สาวของตนจากกองทพั กรกี และถวายขอ้ เรยี กรอ้ งตอ่ กษตั รยิ ท์ ง้ั สองดว้ ย ความนอบนอ้ ม เปน็ อยา่ งนใ้ี ชไ่ หม? ทนี ้ี ถา้ หลงั จากฉากนี้ โฮเมอรเ์ ลา่ เรอื่ งราว ทั้งหมดด้วยตัวเอง ไม่พยายามพูดจาให้เหมือนกับว่าตนเป็นนักบวชไครสีส หากเขาเลา่ อยา่ งน้ี เราจะถอื วา่ เปน็ การเลา่ เรอ่ื งอยา่ งเรยี บงา่ ย ไมใ่ ชก่ ารถอดแบบ และมนั กค็ งจะมหี นา้ ตาประมาณนี้ (ขา้ ฯ ขอเลา่ แบบไมม่ เี สยี งสมั ผสั นะ เพราะขา้ ฯ [393e] ไมใ่ ชก่ ว)ี ‘และนกั บวชผนู้ น้ั กเ็ ดนิ ทางมาถงึ เขาภาวนาตอ่ เหลา่ ทวยเทพ ขอให้ กองทพั กรกี ยดึ เมอื งทรอยไดส้ ำ� เรจ็ ขอใหพ้ วกเขาปลอดภยั และขอใหพ้ วกเขา ช่วยรบั ทรัพย์สมบตั ิเหล่าน้ีเอาไว้ ขอใหพ้ วกเขาช่วยเหน็ แก่เทพเจ้า และปลด ปล่อยลูกสาวของตนให้เป็นอิสระ ทันทีท่ีนักบวชพูดจบ ผู้คนรอบๆ ก็แสดง ความเคารพเลอ่ื มใส ยนิ ดจี ะกระทำ� ตาม ทวา่ จอมทพั อากาเมมนอนกลบั รสู้ กึ โมโห และออกคำ� สงั่ ใหน้ กั บวชผนู้ นั้ จากไปเสยี อยา่ ไดห้ วนกลบั มาอกี มเิ ชน่ นนั้ ก็อย่าหาว่าไม่เตือน ต่อให้มีท้ังคทาและมงกุฎแห่งเทพเจ้าก็ปกป้องเขาไม่ได้ อากาเมมนอนยงั กลา่ วอกี วา่ ลกู สาวของนกั บวชจะตอ้ งเตบิ ใหญข่ น้ึ ขา้ งกายตน ในดนิ แดนอารก์ อสกอ่ นเทา่ นนั้ 45 หลอ่ นถงึ จะเปน็ อสิ ระได้ ดว้ ยเหตนุ ี้ เขาจงึ ไล่ นกั บวชผนู้ นั้ กลบั ไป บอกเขาวา่ หากยงั อยากถงึ บา้ นอยา่ งปลอดภยั กข็ ออยา่ [394a] ไดม้ ากวนใจเขาอกี นกั บวชชราไดย้ นิ ดงั นนั้ กต็ กใจกลวั เดนิ จากไปอยา่ งเงยี บๆ ทว่าทันทที ี่ออกมาจากค่ายทพั เขากส็ วดอ้อนวอนตอ่ เทพอพอลโล ขานนาม พระองคด์ ว้ ยฉายาอนั หลากหลาย และบอกตอ่ พระองคว์ า่ ตนนน้ั เคยไดป้ ฏบิ ตั ิ รบั ใชอ้ ยา่ งไรมาบา้ ง และหากการปฏบิ ตั ริ บั ใชท้ ผี่ า่ นมา ไมว่ า่ จะเปน็ การสรา้ งวหิ าร หรอื การถวายพธิ กี ารบชู ายญั ยงั พอจะสรา้ งความพงึ ใจแกพ่ ระองคไ์ ดบ้ า้ ง กข็ อให้ พระองคช์ ว่ ยตอบแทนดว้ ยการแผลงศรแหง่ เทพเจา้ ไปยังกองทัพกรีก เพ่ือให้ [394b] พวกมนั ไดจ้ า่ ยชดใชแ้ กห่ ยดนำ�้ ตาทต่ี วั เองตอ้ งเสยี ไป’ เอาละ่ สหาย” ขา้ ฯ พดู 124 : รพี ับลิก

“และน่กี ค็ อื การเล่าเรอ่ื งอย่างเรียบงา่ ย โดยปราศจากการถอดแบบ” [394c] “ตอนนขี้ ้าฯ เขา้ ใจความหมายของทา่ นแล้ว” เขาพูด [394d] “งน้ั เจา้ กค็ วรเขา้ ใจดว้ ยวา่ ” เขากลา่ ว “การเลา่ เรอ่ื งชนดิ ตรงขา้ มจะเกดิ ขนึ้ ทนั ที หากเราตัดความสัมพันธ์ของกวี ซึ่งอย่รู ะหว่างคำ� พดู ท้งิ ไป เหลอื ไว้แตบ่ ทพดู แลกเปล่ียนกนั เท่านน้ั ”46 “ใช่ ใช่ ข้าฯ เข้าใจแล้วล่ะ” เขาพูด “ถ้าท�ำอย่างนั้นเราก็จะได้บทละคร โศกนาฏกรรม”47 “ถกู ตอ้ ง! เรอ่ื งทต่ี อนแรกเจา้ ไมเ่ ขา้ ใจ ตอนนเี้ จา้ คงเขา้ ใจแจม่ แจง้ แลว้ สนิ ะ” ขา้ ฯ กลา่ ว “บทกวแี ละการเลา่ นทิ านประเภททใ่ี ชเ้ พยี งการถอดแบบอยา่ งเดยี ว ทงั้ หมด กค็ อื บทละครขำ� ขนั กบั บทละครโศกนาฏกรรม อยา่ งทเี่ จา้ พดู มานน่ั ละ่ สว่ นประเภทตอ่ มา ซึง่ ใช้การเลา่ จากกวีแต่เพยี งอยา่ งเดียวน้ัน มกั พบมากใน งานประเภทกาพยส์ รรเสรญิ เทพเจา้ 48 และประเภททส่ี าม ซง่ึ ใชท้ ง้ั สองวธิ กี าร รวมกนั สว่ นใหญจ่ ะเปน็ พวกมหากาพย์ แลว้ กบ็ ทกวชี นดิ อน่ื ๆ อยา่ งทเี่ รารๆู้ กนั น่นั ล่ะ49 เจา้ คงตามทันนะ” “อื้ม” เขาพูด “ตอนน้ขี ้าฯ เข้าใจทง้ั หมดอย่างแจ่มแจ้งแลว้ ” “เจา้ ยงั จำ� ไดใ้ ชไ่ หม? กอ่ นหนา้ น้ี เราไดพ้ จิ ารณากนั ไปแลว้ วา่ สง่ิ ใดสมควร หรอื ไมส่ มควรนำ� มาเลา่ บา้ ง เอาละ่ ตอนนเี้ รามาพจิ ารณากนั บา้ งวา่ สง่ิ เหลา่ นนั้ ควรตอ้ งเล่า อย่างไร” “ข้าฯ จ�ำได้อยู่แลว้ ล่ะน่า” “เอาละ่ ความหมายของขา้ ฯ คอื อยา่ งน้ี ขา้ ฯ วา่ เราจะตอ้ งเหน็ พอ้ งกนั กอ่ นวา่ เราสมควรปลอ่ ยใหพ้ วกกวเี ลา่ เรอ่ื งตา่ งๆ ผา่ นการถอดแบบไหม หรอื เราไมค่ วร อนุญาตให้มีการถอดแบบไปเลย? กระน้ันหากเราเห็นว่ายังสมควรอนุญาต ค�ำถามต่อมาก็คือ แล้วพวกเขาสมควรถอดแบบสิ่งใด ไม่ควรถอดแบบส่ิงใด และสง่ิ เหล่านน้ั ควรจัดอยู่ในประเภทใดบา้ ง?” “ข้าฯ ขอทำ� นายวา่ ” เขากลา่ ว “จริงๆ แล้วสิ่งทีท่ า่ นอยากรู้กค็ ือ เราควร อนญุ าตใหเ้ มอื งของเรามลี ะครขำ� ขนั กบั ละครโศกนาฏกรรมเปดิ แสดงหรอื ไม่ เพลโต : 125

ต่างหาก ใชร่ เึ ปล่า?” “กอ็ าจจะใช่นะ” ข้าฯ พูด “แตอ่ าจมอี ะไรมากกวา่ นน้ั กไ็ ด้ ใครจะไปรู้ละ่ ขนาดตวั ขา้ ฯ เองยงั ไมร่ เู้ ลย แตก่ เ็ อาเถอะ ไมว่ า่ สายลมแหง่ ตรรกะจะนำ� พาเรา ไปยังทิศทางไหน เราก็จะไปทางนนั้ ” “ว้าว! ทา่ นพูดไดเ้ ยยี่ มชะมดั !” เขากล่าว [394e] “งน้ั เอาอยา่ งน้นี ะ อเดมันทัส เจา้ ลองคดิ ดูว่า ผูพ้ ทิ กั ษ์ของเราสมควรเปน็ นักถอดแบบด้วยหรือเปล่า? หรือเราควรเอาสิ่งท่เี ราเพิ่งพดู ไปมาใช้ นน่ั ก็คอื คนแตล่ ะคนยอ่ มทำ� งานของตนไดอ้ ยา่ งเปน็ เลศิ หากเลอื กทำ� เพยี งสง่ิ สง่ิ เดยี ว ไมใ่ ชห่ ลายสง่ิ และหากเขายงั ดนั ทุรังจะทำ� งานจ�ำนวนมากในเวลาเดยี วใหไ้ ด้ เขาย่อมควา้ ความเปน็ เลศิ ดา้ นใดไม่ได้เลยเช่นกัน?” “มันคงตอ้ งเป็นอย่างนน้ั อยู่แล้ว” “และตรรกะเดยี วกนั นก้ี เ็ อามาใชก้ บั การถอดแบบไดด้ ว้ ยใชไ่ หม? นน่ั กค็ อื คนคนเดยี วยอ่ มถอดแบบสงิ่ สง่ิ เดยี วไดด้ กี วา่ ถอดแบบหลายๆ สงิ่ ใชห่ รอื ไม?่ ” “ใชแ่ ล้ว เขาท�ำได้เพียงทลี ะอยา่ งเทา่ นนั้ ” [395a] “งัน้ ถา้ เขาเป็นนักถอดแบบ แต่กลับถอดแบบหลายๆ สง่ิ ในเวลาเดยี วกนั เขากย็ อ่ มไมส่ ามารถบรรลเุ ปา้ หมายอะไรทคี่ วรคา่ แกก่ ารจดจำ� ไดส้ ิ กระทงั่ ใน การถอดแบบสองชนดิ ซงึ่ ดเู หมอื นใกลเ้ คยี งกนั มากอยา่ งบทละครขำ� ขนั กบั บท ละครโศกนาฏกรรม คนคนเดยี วกย็ งั ไมส่ ามารถเอาดที งั้ สองดา้ นพรอ้ มๆ กนั ได้ เจา้ เองกร็ ใู้ ช่ไหมว่าบทละครทง้ั สองชนิดน้ีตา่ งก็เป็นการถอดแบบน่ะ?” “ข้าฯ รู้ และค�ำพูดท่านก็เป็นจริงตามน้ัน คนคนเดียวท�ำทีเดียวสองด้าน ไม่ได้หรอก” “และเขากเ็ ปน็ นกั รา่ ยกลอนและนกั แสดงในเวลาเดยี วกนั ไมไ่ ดด้ ว้ ยใชไ่ หม?” “จรงิ ของท่าน” [395b] “และนักแสดงคนเดียวก็ย่อมมิอาจเช่ียวชาญได้ท้ังละครข�ำขันและละคร โศกนาฏกรรมในเวลาเดียวกัน แน่นอนท้ังหมดน้ีล้วนเป็นส่วนหนึ่งของการ ถอดแบบใช่หรือเปลา่ ?” 126 : รพี ับลิก

“ใช่ มันเปน็ การถอดแบบ” [395c] “อเดมนั ทสั ขา้ ฯ วา่ ธรรมชาตขิ องมนษุ ยเ์ รานน้ั ยอ่ มแบง่ ยอ่ ยเปน็ สว่ นเลก็ ๆ [395d] ได้มากมายนับไม่ถ้วน การจะถอดแบบออกมาท้ังหมดอย่างสมบูรณ์พร้อม หรอื ทำ� งานทงั้ หมดใหเ้ หมอื นทกุ ประการกบั ตน้ แบบซงึ่ ไดถ้ อดแบบมาจงึ แทบ [395e] เปน็ ไปไมไ่ ด้” “จริงทีเดียว” เขาพดู “งนั้ ถา้ เราตอ้ งการจะรกั ษาตรรกะแรกเรมิ่ ของเราเอาไว้ – ผพู้ ทิ กั ษจ์ ะตอ้ ง ไมแ่ ตะตอ้ งงานฝมี อื อนื่ ใดอกี พวกเขาจะตอ้ งเปน็ ชา่ งฝมี อื ผรู้ กั ษาอสิ รภาพของ เมอื งเทา่ นน้ั ตอ้ งฝกึ ฝนแตส่ ง่ิ ซงึ่ เกยี่ วขอ้ งกบั งานดา้ นนเี้ พยี งอยา่ งเดยี ว และเปน็ ผพู้ ทิ กั ษใ์ นความหมายโดยละเอยี ดทส่ี ดุ 50 – หากยงั ตอ้ งการจะรกั ษาตรรกะนไี้ ว้ พวกเขากจ็ ะตอ้ งไมย่ งุ่ เกยี่ วกบั การถอดแบบเปน็ อนั ขาด แตถ่ า้ จะมกี ารถอดแบบ ปรากฏขน้ึ ในชวี ติ ของพวกเขาบา้ ง มนั กจ็ ะตอ้ งเปน็ การถอดแบบในสง่ิ ทเ่ี หมาะสม และตอ้ งทำ� ตง้ั แตย่ งั เดก็ นนั่ กค็ อื การถอดแบบความกลา้ หาญ การสงบใจ สทุ ธิ ธรรมอสิ รภาพและการกระทำ� อนื่ ๆในทำ� นองเดยี วกนั จากผคู้ นทคี่ วรคา่ แกก่ าร เป็นต้นแบบ การถอดแบบจากผู้มีความประพฤติเยี่ยงทาส ท�ำตัวน่าละอาย ยอ่ มมอิ าจเรยี กเปน็ ความเกง่ กาจได้ เพราะหากปลอ่ ยใหพ้ วกเขารจู้ กั ถอดแบบ สงิ่ เหลา่ นน้ั สกั วนั พวกเขาตอ้ งอยากลองลม้ิ รสสงิ่ เหลา่ นนั้ ตามทม่ี นั เปน็ จรงิ ๆ แน่ เจ้าไม่เห็นหรือว่า การถอดแบบน้ัน หากให้ฝึกฝนอย่างต่อเนื่องตั้งแต่เด็ก เมือ่ โตขนึ้ มันกจ็ ะกลายเป็นธรรมชาติและเปน็ นสิ ัย ไม่วา่ ด้านการเคลอ่ื นไหว ร่างกาย การออกเสยี ง หรือการคดิ คำ� นวณก็ตาม?” “ถกู ทีเดียว” เขากลา่ ว “งน้ั เราจะใหส้ ง่ิ เหลา่ นเ้ี กดิ ขนึ้ กบั ผคู้ นทเ่ี ราหว่ งใยไมไ่ ด”้ ขา้ ฯ พดู “พวกเขา จะต้องเติบใหญ่ข้นึ เป็นบุรุษทีด่ เี ท่านนั้ ด้วยเหตุน้ี เราจะให้พวกเขาถอดแบบ จากพวกผหู้ ญงิ ไมไ่ ดเ้ ดด็ ขาด ไมว่ า่ จะเปน็ หญงิ สาว หญงิ ชรา หญงิ ทำ� รา้ ยสามี หญงิ ทที่ า้ ตกี บั เทพเจา้ หรอื หญงิ ชอบโออ้ วด เพราะหลงคดิ วา่ ตวั เองไดพ้ บกบั ความสุขสมบูรณ์ในชีวิตแล้ว หรือจะเป็นหญิงอมทุกข์ในโชคชะตา ร้องไห้ เพลโต : 127

คร่�ำครวญในความเศร้า หญิงยากไร้ หญิงร่านราคะ หรือหญิงใกล้คลอดลูก ทั้งหมดนคี้ ือส่งิ ทพ่ี วกเขาควรอยใู่ ห้หา่ ง” “ถูกตอ้ งทสี่ ุด” เขาพดู “หรอื จะเปน็ พวกทาส ผปู้ ระพฤตติ วั เยย่ี งทาสกเ็ ชน่ เดยี วกนั เราจะใหพ้ วก เขาถอดแบบจากคนเหล่านี้ไมไ่ ดด้ ้วย” “ใช่แลว้ ” “และบรุ ษุ เลวรา้ ยทงั้ หลายกเ็ ชน่ เดยี วกนั เพราะดเู หมอื นวา่ คนพวกนน้ั มกั เปน็ คนขลาด ชอบทำ� อะไรตรงกนั ขา้ มกบั สง่ิ ทเี่ รากลา่ วมาอยเู่ รอื่ ย เชน่ ตะโกน ก่นด่า หัวเราะเยาะใส่กัน ค�ำพูดค�ำจาน่าละอาย ทั้งตอนเมาและตอนสร่าง [396a] ให้ร้ายผู้อ่ืนและพวกเดียวกัน ไม่ว่าด้วยวาจาหรือการกระท�ำ และอ่ืนๆ อีก มากมายที่คนประเภทนี้มักท�ำกัน เราจะปล่อยให้เด็กๆ ของเราคุ้นเคยกับ การท�ำตวั เหมือนคนบ้าไมไ่ ด้ ทัง้ กายและวาจา ถงึ แม้พวกเขาจะตอ้ งไดเ้ รียน เร่ืองของหญิงชายคลุ้มคลั่งไร้ยางอายเหล่านั้น แต่เราจะให้พวกเขากระท�ำ เรือ่ งเหล่านนั้ หรอื ถอดแบบจากคนประเภทนัน้ ไมไ่ ด”้ “จรงิ ตามนัน้ ” เขากลา่ ว “แลว้ ถา้ เปลยี่ นเปน็ เรอื่ งนล้ี ะ่ ?” ขา้ ฯ พดู “เจา้ วา่ พวกเขาสมควรถอดแบบการ [396b] ท�ำงานของพวกช่างตเี หล็ก หรอื ผ้เู ชย่ี วชาญงานฝมี ือแขนงอน่ื ๆ หรอื คนพาย เรอื ศกึ หรอื ผบู้ อกจงั หวะฝพี ายบนเรอื ศกึ หรอื งานอยา่ งอนื่ ในทำ� นองนอ้ี กี ไหม?” “จะสมควรไดย้ ังไงเล่า?” เขาพูด “กใ็ นเมื่อเราไมอ่ นุญาตใหพ้ วกเขาสนใจ งานเหลา่ นอี้ ยูแ่ ล้วมใิ ช่หรอื ?” “แลว้ ถา้ อยา่ งนลี้ ะ่ ?” ขา้ ฯ กลา่ ว “เจา้ วา่ พวกเขาจะถอดแบบเสยี งแหลมๆ ของมา้ เสียงต่ำ� ๆ ของววั เสียงคำ� รามของสายนำ้� เสยี งลนั่ เปรีย้ งของสายฟ้า มหาสมุทร หรอื เสยี งอน่ื ๆ อกี ไหม?” “พวกเขายอ่ มถกู สง่ั หา้ มไมใ่ หท้ ำ� ตวั เหมอื นคนบา้ หรอื ถอดแบบจากคนบา้ ” เขาพูด “ถา้ ขา้ ฯ เขา้ ใจไมผ่ ดิ ” ขา้ ฯ พดู “มนั มกี ารเลา่ เรอ่ื งและสำ� นวนอยรู่ ปู แบบหนงึ่ 128 : รพี ับลิก

ซ่ึงผู้มีความเป็นสุภาพบุรุษ51อย่างแท้จริงมักน�ำมาใช้ เม่ือเขาจ�ำเป็นต้องเล่า [396c] เรอ่ื งราวอะไรสกั อยา่ ง... และมนั กย็ งั มอี กี รปู แบบหนง่ึ ซง่ึ แตกตา่ งอยา่ งสนิ้ เชงิ [396d] จากแบบแรก โดยผู้กอปรด้วยธรรมชาติและการศึกษาตรงข้ามกับแบบแรก [396e] มกั น�ำมาใช้เลา่ เรือ่ งต่างๆ” “ท่านก�ำลังพดู ถงึ การเลา่ แบบไหนกนั ?” เขากลา่ ว “ตามทัศนะของขา้ ฯ นะ” ขา้ ฯ กลา่ ว “เมือ่ บุรษุ ผู้มีความถอ่ มตนคนหน่ึง ต้องการน�ำเอาค�ำพูด หรอื การกระทำ� ของบรุ ุษที่ดี มาใสไ่ ว้ในเรือ่ งเลา่ ของตน เขาก็มักจะเล่าเรื่องราวดังกล่าวราวกับว่าตนเป็นคนคนนั้น โดยไม่ละอายใจ กับการถอดแบบเลยแม้แต่น้อย แน่นอนเขาย่อมถอดแบบจากคนดีคนน้ันได้ อยา่ งสมบูรณ์ท่ีสดุ ในเวลาท่กี ารกระทำ� ของคนผนู้ น้ั เปน็ ไปอย่างคงเส้นคงวา และมปี ฏภิ าณดี ทวา่ หากคนดผี นู้ น้ั ถกู กดั กนิ ดว้ ยโรครา้ ย ไฟราคะ ของมนึ เมา หรือสิ่งอัปมงคลต่างๆ เสียแล้ว มันก็คงเป็นไปได้ยาก และเขาก็คงไม่เต็มใจ ถอดแบบจากคนคนนเี้ สยี เทา่ ไร กลา่ วคอื หากเขาไดพ้ บกบั บคุ คลซง่ึ ไมค่ คู่ วรกบั ตนเอง เขาก็จะไม่สมัครใจปฏิบัติตนให้ใกล้เคียงกับความต่�ำต้อยเหล่าน้ัน นอกเสยี จากวา่ คนคนนนั้ จะมบี างชว่ งเวลาทยี่ งั ทำ� ตวั เปน็ คนดอี ยบู่ า้ ง หาไมแ่ ลว้ เขาคงต้องรู้สึกละอาย เพราะเขาไม่เคยได้รับการฝึกฝนให้ถอดแบบจากคน ประเภทน้ี เขาตอ้ งรบั ไมไ่ ดแ้ นๆ่ หากตอ้ งหลอ่ หลอมตวั เองขนึ้ ใหม่ โดยใชค้ นแย่ กวา่ ตนเปน็ ตน้ แบบ หากสง่ิ เหลา่ นน้ั ไมไ่ ดเ้ ปน็ เพยี งการละเลน่ แลว้ ไซร้ เขาคง ตอ้ งรู้สกึ ชิงชงั เป็นอยา่ งมากแนน่ อน” “กเ็ ปน็ ไปไดน้ ะ” เขาพูด “ด้วยเหตุนี้ เขาจึงเลือกใช้การเล่าเรื่องชนิดเดียวกับที่เราเพิ่งอธิบายไป ตอนกล่าวถึงโฮเมอร์นั่นน่ะ ส�ำนวนของเขาจะดึงมาใช้ท้ังการถอดแบบ และ การเลา่ เรอ่ื งอยา่ งเรยี บงา่ ย อยา่ งไรกต็ าม ถงึ แมจ้ ะเปน็ ชดุ คำ� พดู ยาวๆ แตเ่ ขา ก็จะใชก้ ารถอดแบบเพียงเล็กน้อยเทา่ น้นั เจ้าวา่ อย่างน้ันไหม? หรือขา้ ฯ พูด อะไรผิดไป?” “ไมห่ รอก” เขาพดู “โครงสร้างประเภทนี้เหมาะสมกบั คนอยา่ งเขาทสี่ ดุ ” เพลโต : 129

[397a] “แตส่ ำ� หรบั คนประเภทตา่ งไปจากน”้ี ขา้ ฯ พดู “ยง่ิ เขาเปน็ คนสามญั ธรรมดา มากเทา่ ไร เขากย็ งิ่ ตอ้ งการจะนำ� สงิ่ ตา่ งๆ นานามาเลา่ เปน็ เรอื่ งเปน็ ราวมากขนึ้ เทา่ นน้ั โดยมองวา่ ตนนน้ั อยเู่ หนอื กวา่ ทกุ สง่ิ เขาจงึ ลงมอื ถอดแบบทกุ สงิ่ ทกุ อยา่ ง ตรงหนา้ อยา่ งเอาจรงิ เอาจงั อย่เู สมอ เชน่ เสยี งฟ้ารอ้ ง เสียงลม เสยี งลกู เห็บ เสยี งรอกและลอ้ เพลา เสยี งป่ี เสยี งแตร และเสยี งเครอ่ื งดนตรอี นื่ ๆ แมแ้ ตเ่ สยี ง หมาเหา่ เสยี งแกะ และเสยี งนกรอ้ ง หรอื อกี สารพดั เสยี งตามทเ่ี ราไดพ้ ดู กนั มา [397b] เพอ่ื ใหค้ นหมมู่ ากไดฟ้ งั สำ� นวนของเขาลว้ นเกดิ จากการการถอดแบบเสยี งและ ทา่ ทางตา่ งๆ ส่วนการเล่าเรื่องธรรมดาๆ จะมบี ้างก็เปน็ สว่ นน้อยเท่านน้ั ” “อืม” เขาพดู “ก็คงอยา่ งน้ัน” “เอาละ่ ” ขา้ ฯ พดู “และนนั่ คอื สำ� นวนทง้ั สองรปู แบบ ตามทขี่ า้ ฯ ไดก้ ลา่ วไว”้ “เปน็ อย่างน้นี ่เี อง” เขาพูด “โดยหนง่ึ ในสองนน้ั ฝง่ั หนงึ่ แทบไมเ่ รยี กรอ้ งการปรบั เปลยี่ นใดเพมิ่ เตมิ เลย หรอื ตอ่ ใหม้ กี ารเพมิ่ เสยี งประสาน52 หรอื ใสท่ ว่ งทำ� นอง53 ซง่ึ สอดรบั กนั ไดเ้ ตมิ เขา้ ไป แตผ่ เู้ ลา่ – หากเลา่ อยา่ งถกู วธิ ี – กย็ งั สามารถเลา่ ตอ่ ไป โดยรกั ษาสำ� นวน และความสอดประสานเดมิ ของตนไวไ้ ดเ้ สมอ แทบมองไมเ่ หน็ การเปลยี่ นแปลง [397c] ใดเลย แมแ้ ต่ทว่ งทำ� นองก็ยังคงเดมิ เชน่ กนั ” “ใช”่ เขากล่าว “มันตอ้ งเปน็ อย่างนั้นแน่อยู่แล้ว” “แลว้ ส�ำนวนอีกรปู แบบหน่งึ ล่ะ? หากจะนำ� มันมาใช้อย่างมปี ระสิทธิภาพ ผู้เล่าก็จะต้องใช้วิธีการตรงกันข้ามโดยสิ้นเชิง ท้ังในแง่เสียงประสานและ ทว่ งท�ำนองใชไ่ หม? เพราะมนั ยอ่ มเรียกรอ้ งการปรบั เปลยี่ นทกุ ชนิดในตวั มัน อยูแ่ ลว้ ใช่หรอื เปล่า? “แน่ละ่ มันย่อมเปน็ อย่างน้นั ” “ถา้ อย่างนน้ั กวี และนกั พดู ทุกคน ก็จะต้องเลอื กใช้ส�ำนวนชุดใดชดุ หนึ่ง จากท้งั สองชุดน้ี หรอื ไมก่ ็ใช้ทัง้ สองชุดผสมกันใช่ไหม?” “ย่อมหลีกเล่ยี งไม่ได้” เขาพดู [397d] “ง้ันเราควรทำ� อย่างไรกันด?ี ” ขา้ ฯ พูด “เราสมควรอนุญาตใหม้ ันปรากฏ 130 : รพี บั ลิก

ในเมอื งของเราทงั้ หมดเลยไหม? หรอื ควรอนญุ าตเฉพาะอนั ใดอนั หนง่ึ โดยไมใ่ ห้ [397e] ผสมกัน? เอ... หรือวา่ จะอนญุ าตเฉพาะอันท่ผี สมกนั ?” [398a] “ถา้ ใหข้ า้ ฯ เลอื กนะ” เขากลา่ ว “ขา้ ฯ วา่ เราควรอนญุ าตเฉพาะการถอดแบบ จากผมู้ ีคณุ สมบตั ิสูงส่งเท่านนั้ โดยไม่ผสมกบั สิง่ อน่ื ใด” “แตก่ ารถอดแบบโดยผสมกบั สงิ่ อนื่ ๆ ดว้ ย มนั กส็ รา้ งความสำ� ราญดอี ยมู่ ใิ ชร่ ึ อเดมนั ทสั ? มนั สรา้ งความสำ� ราญใหแ้ กท่ งั้ เดก็ ๆ ครบู าอาจารย์ และฝงู ชนดว้ ย แตแ่ นล่ ะ่ มนั อยฝู่ ั่งตรงข้ามกับที่เจา้ เลือก” “ใช่ มันสรา้ งความสำ� ราญไดม้ ากทสี่ ดุ จรงิ ๆ นัน่ ล่ะ” เขากลา่ ว “แตบ่ างทเี จา้ อาจไมค่ ดิ วา่ มนั สอดประสานกบั ระบอบปกครองของเรากไ็ ด”้ ขา้ ฯ พดู “เพราะในหมพู่ วกเรานนั้ ไมม่ บี รุ ษุ ใดทำ� งานสองอยา่ งหรอื หลายอยา่ ง ได้ในเวลาเดียว แตล่ ะคนท�ำเพียงคนละอย่างเท่าน้ัน” “ใช่ มันไม่สอดประสานกัน” “และด้วยเหตุนี้ ช่างท�ำรองเท้าในเมืองของเราจึงท�ำแต่งานของช่าง ทำ� รองเทา้ เทา่ นน้ั ไมม่ ใี ครเปน็ ทงั้ ชา่ งทำ� รองเทา้ และตน้ หนเรอื ไปดว้ ยในเวลา เดยี วกัน และชาวนากเ็ ช่นเดียวกัน ชาวนาย่อมท�ำแต่งานของชาวนา ไม่มใี คร เปน็ ชาวนาไปดว้ ยเปน็ ผตู้ ดั สนิ ความไปดว้ ย สว่ นนกั รบกจ็ ะทำ� แตง่ านของนกั รบ ไมท่ ำ� งานของคนทำ� มาคา้ ขายควบคไู่ ปกบั การรบ และงานประเภทอนื่ ๆ ทเ่ี หลอื กท็ ำ� นองเดียวกนั ใช่ไหม?” “เป็นจริงตามน้นั ” เขากลา่ ว “ถ้าอยา่ งนนั้ กด็ เู หมอื นว่า หากวันดคี ืนดีมบี รุ ษุ ผ้หู นง่ึ ซงึ่ มที ั้งปัญญาและ พลงั อำ� นาจสงู ลำ�้ กระทำ� ไดท้ กุ สง่ิ และถอดแบบไดท้ กุ อยา่ ง เดนิ ทางเขา้ มาใน เมอื งของเรา และมคี วามประสงคจ์ ะนำ� บทกวขี องตนมาเปดิ แสดง พวกเราคงตอ้ ง โค้งค�ำนับแก่เขางามๆ แล้วบอกเขาว่า ‘โอ้! ท่านช่างเป็นบุรุษผู้เปี่ยมด้วย ทพิ ยญาณ ชา่ งนา่ คบหา ชา่ งนา่ ประทบั ใจเสยี จรงิ ’ กระนน้ั เรากย็ งั ตอ้ งแจง้ แกเ่ ขา ด้วยว่า ในเมืองของเรานี้ ไม่มีคนประเภทเดียวกับเขาอยู่หรอกนะ และการ ประพฤตติ วั เยย่ี งเขากไ็ มใ่ ชส่ งิ่ ถกู ตอ้ งตามธรรมเนยี มของผมู้ ถี นิ่ กำ� เนดิ ทนี่ ด่ี ว้ ย เพลโต : 131

ดว้ ยเหตนุ ้ี เราจึงสมควรนำ� มงกฎุ ดอกไม้มาสวมให้เขา น�ำนำ�้ มนั มดยอบ54มา พรมรดบนศรี ษะของเขา และสง่ เขาใหเ้ ดนิ ทางจากไปยงั เมอื งอนื่ แทน สำ� หรบั [398b] เมืองของเรา เราตอ้ งการเพียงกวีหรอื นกั เลา่ นทิ านธรรมดาๆ ไมต่ อ้ งประดบั ประดาหรหู รา หรือสร้างความสำ� ราญอะไรมากก็ได้ เราตอ้ งการเพยี งผู้สร้าง ประโยชนแ์ กเ่ ราได้ ผถู้ อดแบบเพยี งสำ� นวนของผมู้ คี ณุ สมบตั สิ งู สง่ และเลา่ เรอ่ื ง ตา่ งๆ โดยสอดคลอ้ งไปกบั โครงเรอื่ ง ซงึ่ พวกเราไดว้ างไวเ้ ปน็ กฎหมายในตอนตน้ หรอื ตอนเราเพงิ่ เริ่มพูดถึงการศึกษาของเหลา่ นกั รบนนั่ ละ่ ” “ถา้ เกดิ เร่อื งเชน่ นั้นข้นึ ” เขาพดู “เราคงต้องท�ำอย่างนั้นจรงิ ๆ” “เอาละ่ สหายนอ้ ย” ขา้ ฯ กลา่ ว “เทา่ นเ้ี รากไ็ ดบ้ ทสรปุ ของดนตรศี ลิ ป์ ในสว่ น ซึ่งเก่ียวข้องกับนิทานและการพูดทั้งหลายแล้ว ท้ังในแง่เน้ือหา และวิธีการ กลา่ วออกมา” “ข้าฯ เองก็มที ัศนะเช่นนน้ั ” เขากลา่ ว [398c] “งั้นตอ่ มา” ขา้ ฯ พดู “ก็นา่ จะเป็นสว่ นของค�ำพูด55และบทเพลงสนิ ะ?” “ใชแ่ ลว้ ” “และหากตอ้ งการจะใหส้ อดรบั ไปกบั สงิ่ ตา่ งๆ ทเี่ ราเพง่ิ พดู กนั มา ใครๆ กค็ ง ต้องนึกออกอยู่แลว้ ใชไ่ หมล่ะวา่ มนั สมควรมหี นา้ ตาอยา่ งไร?” ไดย้ นิ ดงั นน้ั กลาวคอนกส็ ง่ เสยี งหวั เราะออกมา กอ่ นพดู วา่ “สงสยั ขา้ ฯ จะไม่ รวมอยใู่ น ‘ใครๆ’ ของทา่ นเสยี แลว้ กระมงั ขา้ ฯ คนหนง่ึ ละ่ ไมม่ คี วามสามารถพอ จะใหข้ อ้ เสนอแนะอะไรได้ – อยา่ งนอ้ ยกเ็ ฉพาะตอนน้ี – แตถ่ งึ อยา่ งนน้ั ขา้ ฯ กย็ งั เดาๆ เอาไวบ้ า้ งนะ” [398d] “แต่ถงึ อยา่ งไร” ขา้ ฯ กลา่ ว “เจ้าก็คงต้องมคี วามสามารถพอจะกล่าวว่า โดยพน้ื ฐานแลว้ บทเพลงนนั้ ประกอบขนึ้ จากองคป์ ระกอบสามอยา่ ง นน่ั คอื คำ� พดู เสยี งประสาน และจังหวะ” “ใช่” เขาพดู “เรอ่ื งนน้ั ข้าฯ ก็พดู ได”้ “และ คำ� พดู ในทนี่ ้ี กค็ งไมต่ า่ งจากคำ� พดู ทไี่ มไ่ ดใ้ ชข้ บั รอ้ งเสยี เทา่ ไรใชไ่ หม? ดว้ ยเหตนุ ี้ มนั จงึ ควรตอ้ งสอดรบั ไปกบั โครงเรอ่ื งชนดิ เดยี วกนั กบั ทเี่ ราเพง่ิ พดู ไป 132 : รพี ับลกิ

ท้ังในแง่เนอ้ื หา และวิธีการเลา่ ใชห่ รือเปล่า? [398e] “เป็นจริงตามนน้ั ” เขาพดู “จากนัน้ เสยี งประสาน และจังหวะคอ่ ยเกดิ ข้นึ ตามมา หลงั จากค�ำพูด” [399a] “แนน่ อน” [399b] “และเราก็พูดกันไปแล้วว่า เราจะไม่ปล่อยให้มีความโศกเศร้าน่าเวทนา ปรากฏข้ึนในชดุ ค�ำพดู ใดๆ” “ใช่” “งน้ั มบี นั ไดเสยี งชนดิ ใดบา้ ง ใชแ้ สดงความโศกเศรา้ ? ไหนบอกขา้ ฯ หนอ่ ยซิ เจ้าเก่งดนตรมี ิใช่หรือ?” “หลกั ๆ กม็ ี มกิ โซลเิ ดยี น กบั ซนิ โทโนลเิ ดยี น”56 เขาพดู “แลว้ กอ็ นั อนื่ ๆ ใน ทำ� นองเดียวกนั น”้ี “เราควรจะโละมันท้ิงไปให้หมดเลยดีไหม?” ข้าฯ พูด “เพราะมันยังไม่มี ประโยชนต์ อ่ สตรผี มู้ คี ณุ สมบตั สิ งู สง่ ดว้ ยซำ้� ถา้ เปน็ บรุ ษุ ละ่ ก็ ยงิ่ ไมต่ อ้ งพดู ถงึ ” “แนน่ อน” “ความมนึ เมา ความนมุ่ นวล และความเฉอื่ ยชา สามสง่ิ นกี้ ล็ ว้ นไมค่ คู่ วรกบั เหลา่ ผู้พทิ ักษ์เป็นอย่างยิง่ ” “ใช่แล้ว” “แลว้ บนั ไดเสยี งอนั นมุ่ นวล เหมาะแกก่ ารฟงั ในวงเหลา้ มชี นดิ ไหนบา้ ง?” “กพ็ วก อโิ อเนียน บางตัว” เขาพูด “แล้วก็พวก ลิเดยี น ในตระกลู คาลา- โรลิเดยี น” “สหาย แลว้ เจ้าว่าพวกมนั สรา้ งบุรษุ ให้เป็นนักรบไดไ้ หม?” “ไมม่ ที าง” เขากลา่ ว “ออ้ ! แต่ ดอเรยี น กบั ฟรเิ จยี น ยงั อาจนำ� มาใชไ้ ดน้ ะ” “งน้ั หรอื ? ขา้ ฯ ไมร่ อู้ ะไรเกยี่ วกบั บนั ไดเสยี งเลยสกั นดิ ” ขา้ ฯ กลา่ ว “เอาเปน็ วา่ ขา้ ฯ ตอ้ งการบนั ไดเสยี งทเี่ หมาะสมตอ่ การนำ� มาใชถ้ อดแบบเสยี งและสำ� เนยี ง ของผกู้ ลา้ ในสนามรบ และในงานทต่ี อ้ งอาศยั ความรนุ แรงตา่ งๆ รวมไปถงึ เสยี ง ของผอู้ ดทนและยนื หยดั ตอ่ ความลม้ เหลว ตอ่ บาดแผล ตอ่ ความตาย และตอ่ เพลโต : 133

เรอื่ งอบั โชคทง้ั หลายโดยไมเ่ กรงกลวั ดว้ ย เจา้ ชว่ ยเลอื กใหข้ า้ ฯ ทนี ะ นอกจากนนั้ ข้าฯ ยังต้องการบันไดเสียงอีกชนิดหน่ึง ซ่ึงใช้ถอดแบบผู้มีชีวิตอย่างสันติ กระทำ� สงิ่ ตา่ งๆ อยา่ งเรยี บงา่ ยดว้ ยใจสมคั รและไมต่ อ้ งใชก้ ำ� ลงั รนุ แรง เชน่ การ โน้มน้าวผู้คนให้หันมาสวดขอพรจากเทพเจ้า หรือหันมาสอนสั่งหรือต�ำหนิ เพอื่ นมนษุ ยด์ ว้ ยกนั หรอื รจู้ กั รบั ฟงั คำ� สอนสงั่ คำ� ตำ� หนิ และคำ� รอ้ งขอของผอู้ น่ื ดว้ ยความเขา้ ใจ และโดยสมคั รใจ ไมแ่ สดงความยโสโอหงั แตจ่ ะตอ้ งรบั ฟงั อยา่ ง [399c] สงบใจ ถอ่ มตน และพรอ้ มเผชญิ หนา้ กบั ผลลพั ธต์ า่ งๆ อนั อาจตามมาไดเ้ สมอ เจา้ ชว่ ยเลอื กบนั ไดเสยี งทง้ั สองดา้ นดงั กลา่ วใหข้ า้ ฯ ที – ดา้ นหนง่ึ ใชถ้ อดแบบเสยี ง ของผกู้ ลา้ ผเู้ ปย่ี มดว้ ยความเรา่ รอ้ นรนุ แรง ตอ่ ใหต้ อ้ งเผชญิ กบั สถานการณอ์ บั โชค กต็ าม สว่ นอกี ดา้ นหนง่ึ ใชถ้ อดแบบเสยี งของผรู้ จู้ กั สงบใจ โดยไมต่ อ้ งมใี ครบงั คบั ตอ่ ใหม้ โี อกาสไดป้ ระสบเคราะหด์ เี หลอื ลน้ กต็ าม – ขา้ ฯ ตอ้ งการบนั ไดเสยี ง ซง่ึ เอ้ือใหก้ ารถอดแบบทั้งสองด้านน้ีเป็นไปได้อย่างงดงามท่สี ุด” “สง่ิ ทข่ี า้ ฯ เพิง่ พูดไปนั่นไง ตรงกบั อะไรทท่ี ่านถามหาพอด”ี “ถา้ อยา่ งนนั้ ” ขา้ ฯ พดู “เรากค็ งไมต่ อ้ งใชเ้ ครอื่ งดนตรปี ระเภทไลบ่ นั ไดเสยี ง ไดม้ ากมาย หรอื ประเภทดดี โนต้ ไดห้ ลายตวั หรอกใชไ่ หม เพราะมนั ไมม่ ปี ระโยชน์ อนั ใดต่อลำ� นำ� ขับรอ้ งและบทเพลงของพวกเราทงั้ สน้ิ ?” “ขา้ ฯ ก็เหน็ ว่าอยา่ งนนั้ เชน่ กัน” เขาพูด [399d] “และเรากค็ งไมต่ อ้ งใชช้ า่ งทำ� พณิ ชา่ งทำ� ลทู 57 แลว้ กช็ า่ งทำ� เครอ่ื งดนตรอี นื่ ๆ ซ่ึงมีหลายสาย และไลบ่ นั ไดเสยี งได้หลายชนดิ ใชไ่ หม?” “ข้าฯ ก็ว่าอย่างนั้น” เขากลา่ ว “แลว้ พวกชา่ งทำ� ปก่ี บั นกั เปา่ ปล่ี ะ่ ? เจา้ วา่ พวกเขาสมควรไดอ้ ยใู่ นเมอื งของ เราไหม? ในเมอ่ื ป5่ี 8เปน็ เครอ่ื งดนตรที เ่ี ลน่ โนต้ ไดห้ ลากหลายทส่ี ดุ นอกจากนน้ั เคร่ืองดนตรีท่ีไล่ระดับเสียงไดม้ ากๆ ตา่ งกถ็ อดแบบมาจากปท่ี ั้งน้นั ใชไ่ หม?” “ก็ชัดเจนอยู่แลว้ ” เขากล่าว “งนั้ กเ็ หลอื แตไ่ ลรก์ บั คธิ ารา่ 59 ทยี่ งั ใชป้ ระโยชนไ์ ดใ้ นเมอื งของเรา” ขา้ ฯ กลา่ ว “ท่จี ริง มนั ยงั มเี ครอ่ื งเป่าบางชนดิ ซ่ึงคนเลีย้ งสัตวใ์ นชนบทมักใชก้ ันอีกด้วย” 134 : รีพับลิก

“อย่างน้อยตรรกะของพวกเรากบ็ ง่ ชไี้ ปทางน้ัน” เขาพูด [399e] “แหม เราไมไ่ ดพ้ ดู อะไรแปลกใหมเ่ สยี หนอ่ ย” ขา้ ฯ กลา่ ว “สหาย เรายอ่ มตอ้ ง [400a] เลือกเทพอพอลโลกับเคร่ืองดนตรีของอพอลโล และปฏิเสธมาร์สิอัสกับ [400b] เครือ่ งดนตรีของฝา่ ยน้นั อย่แู ลว้ ”60 “โอ้ ในนามของซุส” เขากล่าว “เราไม่ไดท้ �ำอะไรใหมจ่ ริงๆ แหละ” “ในนามของสนุ ขั ”61 ขา้ ฯ พดู “รตู้ วั อกี ที เมอื งอนั หรหู ราของเรากไ็ ดร้ บั การ รกั ษาจนแจม่ ใสขึน้ อกี หน่อยหนึง่ แล้ว” “น่ันเปน็ สัญญาณของความสงบใจไงละ่ ” เขากล่าว “เอาละ่ เรามารกั ษาสว่ นทเี่ หลอื กนั ตอ่ เถอะ” ขา้ ฯ กลา่ ว “ตอ่ จากบนั ไดเสยี ง เรามาพดู ถงึ เกณฑข์ องจงั หวะกนั บา้ ง – อนั ดบั แรก เราจะไมพ่ ยายามคน้ หาวา่ สมั ผสั เสยี งชนดิ ไหนหนกั แนน่ หรอื แผว่ เบาทส่ี ดุ เราจะคน้ หาเพยี งวา่ จงั หวะใด เหมาะสมกบั ชวี ติ อนั กลา้ หาญและมรี ะเบยี บเทา่ นน้ั จากนน้ั คอ่ ยนำ� สมั ผสั เสยี ง และทำ� นองดงั กลา่ ว62 มาประยกุ ตใ์ ชต้ ามชดุ คำ� พดู ของคนคนนนั้ ไมใ่ ชน่ ำ� เอา ชุดค�ำพูดขึ้นต้น แล้วประยุกต์ใช้มันตามสัมผัสเสียงและท�ำนอง ส่วนจังหวะ เหลา่ นนั้ จะเปน็ ชนดิ ใดบา้ ง เปน็ งานของเจา้ เชน่ เดยี วกบั การเลอื กบนั ไดเสยี ง” “เทพซสุ เปน็ พยาน ขา้ ฯ จะไปรไู้ ดย้ งั ไงละ่ ?” เขากลา่ ว “ขา้ ฯ บอกไดเ้ พยี งวา่ สมั ผสั เสยี งทงั้ หลายนนั้ ลว้ นถกั ทอขนึ้ จากสามรปู แบบพนื้ ฐาน63 ลกั ษณะเดยี วกบั บนั ไดเสยี ง ซงึ่ ประกอบขนึ้ จากหนว่ ยเสยี งสหี่ นว่ ยนนั่ ละ่ – แตถ่ า้ จะถามวา่ ชนดิ ไหนน�ำมาใช้ถอดแบบชีวิตประเภทใดไดบ้ ้างนั้น ข้าฯ ตอบไม่ไดห้ รอก” “งนั้ เราคงตอ้ งปรกึ ษาดามอน64กนั แลว้ ส”ิ ขา้ ฯ กลา่ ว “จะไดร้ วู้ า่ สมั ผสั เสยี ง ชนดิ ไหนเหมาะกบั ความไรอ้ สิ รภาพ ความอวดดี ความบา้ คลง่ั และความเลว ทรามทง้ั หลาย และจงั หวะชนดิ ใดเหมาะนำ� มาใชก้ บั ดา้ นตรงขา้ มของสง่ิ เหลา่ นนั้ ขา้ ฯ พอจำ� ไดอ้ ยวู่ า่ เคยไดย้ นิ เขาพดู ถงึ สมั ผสั เสยี งชนดิ หนง่ึ เรยี กวา่ เอนอพเลยี น65 ซง่ึ เปน็ การนำ� เอาสมั ผสั ดคั ทลิ กบั สมั ผสั ฮโี รอคิ 66มาผสมกนั ขา้ ฯกไ็ มร่ เู้ หมอื นกนั วา่ ทำ� ได้อยา่ งไร แต่เขาจัดการใหม้ ันรวมกนั ได้ ประมาณว่าเขาสามารถท�ำให้ เสยี งหนกั เบาระหวา่ งพยางคย์ าวกบั พยางคส์ น้ั ฟงั เปน็ เนอ้ื เดยี วกนั ไดน้ ะ่ ขา้ ฯ เพลโต : 135

พอจำ� ไดล้ างๆ วา่ เขาเรยี กสมั ผสั เสยี งตวั หนงึ่ วา่ ไอแอมบคิ แลว้ กเ็ รยี กอกี ตวั วา่ [400c] ทรอเคอคิ 67 จากนน้ั กใ็ สเ่ สยี งพยางคย์ าวกบั สนั้ เพม่ิ เขา้ ไป ในจำ� นวนสมั ผสั เสยี ง บางตัวเขาก็ประณามจังหวะของมัน หรือไม่ก็ความช้าเร็วในการออกเสียง ของมัน แต่บางตัวเขากลับสรรเสริญ หรือบางตัวเขาไม่เห็นด้วยทั้งจังหวะ ทงั้ ความชา้ เรว็ เลยกม็ ี ขา้ ฯ เองกจ็ นใจ ไมร่ เู้ หมอื นกนั วา่ เปน็ ตวั ไหนบา้ ง อยา่ งทข่ี า้ ฯ บอกนน่ั ละ่ เรอ่ื งนคี้ งตอ้ งยกใหด้ ามอนตดั สนิ เพราะการคดั แยกสงิ่ เหลา่ นย้ี อ่ ม ไมใ่ ชเ่ รอ่ื งง่าย ซ�ำ้ ยงั ต้องใช้เวลามากในการสนทนา หรอื ว่าเจา้ จะลองละ่ ?” “ไม่ ไมใ่ ช่ข้าฯ ซุสเปน็ พยานเถอะ” “กระนน้ั เจา้ กค็ งยงั บอกไดใ้ ชไ่ หมละ่ วา่ ความสงา่ และไรส้ งา่ นนั้ ยอ่ มปรากฏ ควบคู่ไปกบั ความมีจงั หวะและไร้จังหวะเสมอ ตามลำ� ดับ?” “แน่นอน” [400d] “และอยา่ งทเ่ี ราไดพ้ ดู ไป จงั หวะและเสยี งประสานจะตอ้ งเกดิ ขนึ้ ตามหลงั ชดุ คำ� พดู 68 – ไมใ่ ชใ่ หช้ ดุ คำ� พดู ขน้ึ ตน้ แลว้ ตามหลงั ดว้ ยจงั หวะและเสยี งประสาน – ดังนั้น ความมีจังหวะกับไร้จังหวะย่อมเกิดขึ้นตามหลังส�ำนวน โดยฝั่งแรก โดยตวั มนั เองนนั้ ยอ่ มสอดคลอ้ งกบั สำ� นวนอนั งดงาม สว่ นฝง่ั หลงั ยอ่ มสอดรบั กับด้านตรงข้าม แน่นอน การมีเสียงประสานกับไร้เสียงประสานก็เป็นเช่น เดียวกนั นี้” “ใช่” เขาพดู “สิง่ เหล่านนั้ จะต้องเกดิ ข้ึนหลงั คำ� พดู ” “แล้วการเลอื กใชส้ �ำนวนและถ้อยคำ� ล่ะ?” ข้าฯ กล่าว “การเลือกนน้ั ย่อม ต้องเกดิ ข้นึ ตามหลังอุปนิสัยของจติ วญิ ญาณใชไ่ หม?” “แน่นอน” “และส่วนอนื่ ๆ ทีเ่ หลือกเ็ กิดขึ้นตามหลงั ส�ำนวนอีกทหี นงึ่ ?”69 “ใช”่ “เพราะฉะนนั้ คำ� พดู อนั ดีเสยี งประสานอนั ดีความสงา่ อนั ดีและจงั หวะอนั ดี [400e] ทง้ั หมดนลี้ ว้ นเกดิ ขน้ึ ไดจ้ ากการมี อปุ นสิ ยั ดี ทงั้ สนิ้ ออ้ ! ขา้ ฯ ไมไ่ ดห้ มายถงึ ความ ใสซอื่ 70นะ – นนั่ เปน็ คำ� สภุ าพซงึ่ ใชเ้ รยี กคนซอ่ื บอ้ื – ขา้ ฯ กำ� ลงั หมายถงึ ความคดิ 136 : รีพบั ลิก

คำ� นวณ71อนั จรงิ แท้ ซง่ึ ไดร้ บั การพฒั นาขน้ึ จนเปน็ สว่ นหนงึ่ ของอปุ นสิ ยั อนั ดี [401a] และงดงามต่างหาก” [401b] [401c] “แนน่ อนอยูแ่ ล้ว” เขาพดู “และหากเราต้องการให้คนหนุ่มท�ำหน้าที่ของตัวเองได้อย่างเหมาะควร พวกเขากจ็ ะตอ้ งแสวงสิ่งเหลา่ น้นั อยเู่ สมอ และทุกแหง่ หนใช่ไหม?” “ใช่ พวกเขาต้องท�ำอยา่ งน้นั ” “แนน่ อนวา่ เรายงั พบความดเี หลา่ นน้ั ไดใ้ นงานจติ รกรรม และในงานฝมี อื อนื่ ๆ อกี มาก – การทอผา้ กเ็ ตม็ ไปดว้ ยสง่ิ เหลา่ นน้ั เชน่ เดยี วกนั กบั งานเยบ็ ปกั งานสถาปตั ยกรรม และงานฝมี อื ซง่ึ ผลติ เครอ่ื งเรอื นทง้ั หลาย และเหนอื สงิ่ อนื่ ใด เรายงั พบมนั ไดใ้ นธรรมชาตขิ องรา่ งกาย และธรรมชาตขิ องสงิ่ อน่ื ๆ ซง่ึ เตบิ โตได้ อกี ดว้ ย – และเรากพ็ บความสงา่ หรอื ไรส้ งา่ ไดเ้ สมอในสง่ิ ตา่ งๆ เหลา่ นนั้ เชน่ กนั กลา่ วคือ ความไรส้ ง่า ความงุ่มง่าม ไรก้ ารสอดประสาน ทง้ั หมดนี้สอดรับกบั คำ� พดู อนั เลวรา้ ย และอปุ นสิ ยั อนั เลวรา้ ยทงั้ สนิ้ ขณะเดยี วกนั ดา้ นตรงขา้ มของ พวกมนั กส็ อดรบั กบั –และถอดแบบมาจาก–อปุ นสิ ยั ฝง่ั ตรงขา้ มดว้ ยซงึ่ นน่ั กค็ อื อุปนสิ ัยอันดแี ละรจู้ ักสงบใจน่ันเอง” “ใช่แล้ว” เขาพดู “ง้ันเราควรปรึกษาพวกกวแี ต่เพยี งฝา่ ยเดยี ว – เรียกรอ้ งใหพ้ วกเขาสรา้ ง ภาพเหมอื นของบคุ คลตน้ แบบซง่ึ มอี ปุ นสิ ยั ดลี งในบทกวี หรอื มเิ ชน่ นนั้ กไ็ มต่ อ้ ง สรา้ งสง่ิ ใดในหมพู่ วกเราอกี – เทา่ นน้ั หรอื เปลา่ ? หรอื เรายงั สมควรไปพดู คยุ กบั ชา่ งฝมี อื แขนงอนื่ ๆ ดว้ ย แจง้ ตอ่ พวกเขาวา่ อยา่ ไดพ้ มิ พภ์ าพของบคุ คลสนั ดาน เลวรา้ ย สำ� สอ่ น ไรอ้ สิ รภาพ หรอื ไรส้ งา่ ไมว่ า่ จะพมิ พม์ นั ออกมาบนภาพเหมอื น ของฝงู สตั ว์บนฝาผนงั บา้ นหรอื บนผลงานฝมี อื ใดๆของพวกเขากต็ ามเราควรทำ� อย่างน้ันไหม? หากช่างฝีมือคนใดฝีมือไม่ถึง ท�ำตามเราขอไม่ได้ เราก็จะไม่ อนญุ าตใหเ้ ขาไดผ้ ลติ ผลงานใดๆ ในหมพู่ วกเราอกี เพอ่ื วา่ ผพู้ ทิ กั ษข์ องเราจะได้ ไมเ่ ตบิ โตขนึ้ ทา่ มกลางภาพเหมอื นแหง่ ความเลวทรามเหลา่ นนั้ ดง่ั ฝงู ปศสุ ตั ว์ บนท้องทุ่งแห่งหญ้าพันธุ์เลว พวกมันย่อมตระเวนเล็มหญ้าเหล่านั้นทุกวัน เพลโต : 137

สะสมสง่ิ เลวรา้ ยไวใ้ นตวั ทลี ะเลก็ ละนอ้ ย จากตรงนนั้ บา้ งตรงนบี้ า้ ง กวา่ จะรตู้ วั สงิ่ เลวรา้ ยเหลา่ นน้ั กร็ วมกนั เปน็ กอ้ นใหญภ่ ายในจติ วญิ ญาณเสยี แลว้ เราตอ้ งการ อยา่ งนนั้ หรอื ? หรอื เราสมควรตอ้ งหาชา่ งฝมี อื ผมู้ ที กั ษะเปน็ เลศิ โดยธรรมชาติ สามารถจำ� แนกธรรมชาตอิ นั สงา่ งามออกมาได้ คนหนมุ่ ของเราจะไดด้ ำ� รงชวี ติ ทา่ มกลางสภาพแวดลอ้ มอนั แจม่ ใส และไดค้ ณุ ประโยชนจ์ ากทกุ สง่ิ รอบตวั ใน สภาพแวดลอ้ มเชน่ นนั้ ผลงานอนั งดงามทงั้ หลายยอ่ มตกกระทบการมองเหน็ และการไดย้ นิ ของพวกเขาเสมอ ดง่ั ราวสายลมเยน็ หอบเอาความแจม่ ใสมาให้ [401d] จากดนิ แดนอนั อดุ มดว้ ยความดี ตงั้ แตว่ ยั เยาว์ สายลมนน้ั จะนำ� ทางพวกเขาดว้ ย คำ� พดู อนั งดงามและโดยไมท่ นั รตู้ วั พวกเขาจะไดพ้ บกบั มติ รภาพความกลมเกลยี ว และความสามัคคีต่อกนั เราตอ้ งการอย่างนนั้ ใชไ่ หม?” “ใช่แล้ว” เขาพูด “หากท�ำเช่นนั้นได้ พวกเขาย่อมได้รับการเล้ียงดูด้วย ความเป็นเลศิ ” “กลาวคอน ดว้ ยเหตนุ ”้ี ขา้ ฯ พดู “ ขา้ ฯ ถงึ ไดบ้ อกแตแ่ รกวา่ การอบรมเลยี้ งดู ทางดนตรศี ลิ ปน์ น้ั มคี วามสำ� คญั มาก เพราะทว่ งทำ� นองและความสอดประสาน ทกุ ชนดิ นน้ั สามารถแทรกซมึ เขา้ ไปไดถ้ งึ สว่ นลกึ สดุ ของจติ วญิ ญาณ มนั ยดึ กมุ ทแี่ หง่ นน้ั ไวไ้ ดอ้ ยา่ งแนน่ หนา และยงั นำ� ความสงา่ มามอบใหไ้ ด้ หากคนผหู้ นง่ึ [401e] ไดร้ บั การเลยี้ งดอู ยา่ งถกู ตอ้ ง เขายอ่ มเตบิ โตขนึ้ ดว้ ยความสงา่ หาไมแ่ ลว้ เขากจ็ ะ กลายเปน็ ตรงกนั ขา้ ม นอกจากนนั้ มนั ยงั มคี วามสำ� คญั ดว้ ยเหตวุ า่ หากไดร้ บั การอบรมเลย้ี งดดู า้ นทว่ งทำ� นองและความสอดประสานอยา่ งถกู วธิ ี ผสั สะของ คนผนู้ นั้ ยอ่ มเฉยี บคมกวา่ ใคร สามารถมองเหน็ ถงึ ขอ้ บกพรอ่ งตา่ งๆ มองออกวา่ งานฝมี อื ตา่ งๆ ถกู ผลติ ขน้ึ อยา่ งประณตี บรรจงหรอื ไม่ ไมว่ า่ สงิ่ เหลา่ นน้ั จะผลติ โดยชา่ งฝมี อื หรอื โดยธรรมชาตกิ ต็ าม เขายอ่ มรจู้ กั เลยี่ งในสงิ่ ควรเลยี่ ง และรจู้ กั สรรเสริญแต่สิ่งต่างๆ ซ่ึงมีความเป็นเลิศ เขาจะได้รับความสุขส�ำราญจาก สิ่งเหล่านี้ และรับเอาสิ่งเหล่าน้ีเข้ามาไว้ในจิตวิญญาณ เขาจะเติบโตข้ึน [402e] ทา่ มกลางพวกมนั จนกลายเปน็ สภุ าพบรุ ษุ โดยสมบรู ณ์ นอกจากนน้ั เขายงั รจู้ กั ประณามและชิงชังความน่าละอายและสิ่งน่ารังเกียจทงั้ หลายไดต้ ง้ั แตย่ งั เดก็ 138 : รีพบั ลกิ

กอ่ นจะใชต้ รรกะเปน็ ดว้ ยซำ�้ และเมอ่ื ใดกต็ าม ความสามารถทางตรรกะปรากฏขนึ้ [402b] บคุ คลผไู้ ดร้ บั การเลยี้ งดอู ยา่ งถกู ตอ้ ง กย็ อ่ มตอ้ งสมั ผสั ถงึ ความรน่ื รมยจ์ ากมนั [402c] ได้ในทันที รบั รถู้ ึงมันไดด้ ้วยความยินดีและคนุ้ เคยใช่ไหม?” “ตามทศั นะของขา้ ฯ” เขาพดู “นน่ั ละ่ คอื สาเหตทุ เ่ี ราตอ้ งใหก้ ารอบรมดา้ น ดนตรีศิลป์” “มันก็เหมือนเวลาเราหัดอ่านตัวหนังสือ” ข้าฯ กล่าว “เรารู้ตัวว่าอ่านได้ เมือ่ เร่ิมตระหนกั ได้ว่า จรงิ ๆ แลว้ ตวั อกั ษรเหล่านัน้ มนั มอี ยู่เพียงไม่กต่ี วั และ ขอ้ ความตา่ งๆ กเ็ กดิ ขน้ึ จากการนำ� เอาตวั อกั ษรเหลา่ นนั้ มารอ้ ยเรยี งกนั ขนึ้ ใหม่ และไมว่ า่ มนั จะเขยี นดว้ ยตวั อกั ษรตวั เลก็ หรอื ตวั ใหญ่ มนั กย็ งั คคู่ วรแกก่ ารอา่ น วนั ยงั คำ่� เราจงึ รสู้ กึ กระตอื รอื รน้ ทจ่ี ะอา่ นตวั อกั ษรเหลา่ นนั้ ไมว่ า่ มนั จะปรากฏ อยบู่ นพน้ื ผวิ ใด เพราะหากเรายงั อา่ นมนั ไมไ่ ด้ เรายอ่ มยงั หา่ งไกลจากการเปน็ นกั อา่ นผชู้ �ำนาญ” “เป็นจรงิ ตามนนั้ ” “และเรายอ่ มอา่ นภาพสะทอ้ นของตวั อกั ษร ซง่ึ ปรากฏบนพนื้ ผวิ ตา่ งๆ – เชน่ บนกระจก หรอื บนผนื นำ้� – ไมอ่ อกแน่ หรอื อาจไมต่ ระหนกั ถงึ มนั เลยดว้ ยซำ�้ หากเราไมเ่ คยรจู้ กั ตวั อกั ษรเหลา่ นม้ี ากอ่ น เพราะความสามารถในการอา่ น และ การรจู้ กั ตวั อกั ษรตา่ งมาจากศลิ ปะและการฝกึ ฝนแขนงเดยี วกนั เจา้ วา่ จรงิ ไหม?” “แน่นอน” “ในนามแหง่ ทวยเทพ ขา้ ฯ พดู อยา่ งนไี้ ดไ้ หม – ทงั้ พวกเรา และเหลา่ ผพู้ ทิ กั ษ์ ซ่ึงเราตอ้ งให้การศกึ ษานั้น จะไมม่ วี นั เชย่ี วชาญดา้ นดนตรีศลิ ป์ไดเ้ ลย หากยงั ไมร่ จู้ กั รปู แบบตา่ งๆ ของความสงบใจ ความกลา้ หาญ อสิ รภาพ ความยงิ่ ใหญ่ และสิ่งอ่นื ๆ ในท�ำนองเดียวกัน แน่นอนว่ายังรวมถึงสิ่งซ่งึ ตรงขา้ มจากนี้ด้วย สงิ่ เหลา่ นอ้ี ยรู่ อบตวั เราทง้ั นนั้ และเรากส็ งั เกตเหน็ มนั ไดจ้ ากทกุ แหง่ หนซงึ่ มนั เขา้ ไปปรากฏ ไมว่ า่ ภาพนน้ั จะเปน็ ตวั มนั เองจรงิ ๆ หรอื เปน็ เพยี งภาพสะทอ้ น ของมันก็ตาม เราไม่เคยรู้สึกชิงชังมันเลย ไม่ว่าจะปรากฏอยู่ในสิ่งเล็กหรือ สง่ิ ใหญ่ และเรากเ็ ชอ่ื เสมอวา่ ทกุ สง่ิ ดงั กลา่ วลว้ นแตม่ าจากศลิ ปะและการฝกึ ฝน เพลโต : 139

แขนงเดยี วกันท้งั สน้ิ ใชไ่ หม?” “ใช่ และจ�ำเป็นต้องเป็นอยา่ งนน้ั ” เขาพดู [402d] “ดว้ ยเหตนุ ”ี้ ขา้ ฯ กลา่ ว “หากอปุ นสิ ยั อนั งดงามเหลา่ นนั้ ปรากฏขน้ึ ภายใน จติ วญิ ญาณของใครสกั คนหนง่ึ โดยคนคนนน้ั ยงั มกี ายภาพภายนอกอนั งดงาม และสอดรบั กบั รปู แบบภายในเหลา่ นน้ั ไดพ้ อดดี ว้ ย นอกจากนนั้ ทง้ั ภายในและ ภายนอกของเขายงั กอ่ รา่ งขน้ึ ดว้ ยโครงสรา้ งเดยี วกนั พอดอี กี ภาพของคนผนู้ นั้ ย่อมงามวจิ ิตร ส�ำหรับใครก็ตามท่ีรู้จกั มองใชไ่ หม?” “กค็ งอย่างนนั้ ” “และสง่ิ ที่งดงามทสี่ ดุ ก็ย่อมต้องเป็นทีร่ กั ท่ีสดุ ด้วย?” “แนน่ อน” “ผูช้ �ำนาญทางดนตรีศลิ ป์ยอ่ มตอ้ งหลงรกั มนษุ ย์ผูน้ ีม้ ากทสี่ ุด แต่เขาย่อม ไม่มวี นั หลงรกั ผขู้ าดความสอดประสานในการด�ำเนนิ ชวี ิตแน่ใช่ไหม?” “ถา้ ทา่ นหมายถงึ ความบกพรอ่ งทางจติ วญิ ญาณละ่ ก็ ใช่ แตถ่ า้ มนั เปน็ เพยี ง [402e] ความบกพรอ่ งทางรา่ งกายเทา่ นน้ั เขายอ่ มมองขา้ มมนั ไป และยนิ ดจี ะอยรู่ ว่ ม กับคนผู้นนั้ ดว้ ยความเปรมปรีดิ”์ “ขา้ ฯ รวู้ า่ เจา้ หมายถงึ อะไร” ขา้ ฯ กลา่ ว “ขา้ ฯ รนู้ ะ วา่ เจา้ มี – หรอื เคยม?ี – เดก็ หนมุ่ เชน่ นนั้ เคยี งกายอยแู่ ลว้ ดงั นน้ั ขา้ ฯ จะยอมเหน็ พอ้ งกบั เจา้ แตไ่ หนตอบ ขา้ ฯ หนอ่ ยซิ เจา้ วา่ การสงบใจนนั้ มอี งคป์ ระกอบใดรว่ มกนั กบั ความสขุ สำ� ราญ อันมากเกินพอดีหรือเปล่า?” “จะเปน็ ไปไดอ้ ยา่ งไรละ่ ?” เขากลา่ ว “ในเมอ่ื มนั ผลกั ดนั ใหค้ นคลมุ้ คลงั่ ได้ ไมต่ า่ งจากความเจ็บปวดเท่าไรเลย” “แล้วกบั ความดีงามอืน่ ๆ ละ่ ?” [403a] “ไมม่ วี ันเสียหรอก” “แลว้ กับความอวดดีและความสำ� สอ่ นละ่ ?” “โอ้ อนั นสี้ แิ น่นอน” “แลว้ เจา้ วา่ มคี วามสขุ สำ� ราญชนดิ ไหนยงิ่ ใหญแ่ ละรอ้ นแรงกวา่ เพศรสอกี ละ่ ?” 140 : รีพบั ลิก

“ยังนึกไม่ออกนะ” เขากล่าว “หรือยังมีสิ่งใดคลุ้มคล่ังไปกว่านี้อีกหรือไม่ [403b] กย็ ังนกึ ไมอ่ อกเช่นกนั ” [403c] “ราคะอนั เหมาะควรนน้ั ยอ่ มตอ้ งเปน็ ราคะในสง่ิ สงู สง่ งดงาม และมรี ะเบยี บ ก�ำกับด้วยความสงบใจและดนตรศี ลิ ป์ ใชห่ รือเปล่า?” “ถูกทเี ดียว” เขากล่าว “งน้ั ราคะอนั เหมาะควร กย็ อ่ มไมม่ คี วามคลมุ้ คลง่ั หรอื ความสำ� สอ่ นใด เขา้ มา ยุ่งเกยี่ วน่ะส?ิ ” “ย่อมเป็นเชน่ นั้น” “ถา้ อยา่ งนนั้ ราคะกไ็ มต่ อ้ งขอ้ งแวะกบั ความสขุ สำ� ราญอยา่ งวา่ กไ็ ดส้ ิ ไมว่ า่ คนรกั หรอื เดก็ ชายผไู้ ดร้ บั รกั หากรจู้ กั รกั กนั อยา่ งเหมาะควร พวกเขาไมต่ อ้ งเขา้ ไปมีส่วนรว่ มกับอะไรพรรค์น้นั กไ็ ดใ้ ชไ่ หม?” “โอ้ ในนามของซสุ ใชแ่ ลว้ ละ่ โสคราตสี ” เขาพดู “ราคะจะตอ้ งไมข่ อ้ งแวะกบั ความสำ� ราญพรรค์อย่างนัน้ ” “งนั้ ดเู หมอื นวา่ เจา้ ทำ� ใหเ้ มอื งของเราไดก้ ฎเพมิ่ มาอกี ขอ้ แลว้ สนิ ะ – คนรกั จบู เดก็ ชายของเขาได้ อยเู่ คยี งขา้ งเขาได้ สมั ผสั รา่ งกายเขาได้ แตต่ อ้ งอยใู่ นฐานะ เหมอื นพอ่ กบั ลกู ชายเทา่ นน้ั เขาพดู จาชกั จงู เดก็ ชายผนู้ นั้ ได้ ตราบใดเปา้ หมาย ของการชกั จงู นน้ั ยงั เปน็ เปา้ หมายอนั สงู สง่ งดงาม อยา่ งไรกต็ าม สำ� หรบั การ ปฏบิ ตั ติ อ่ กนั ในดา้ นอนื่ ๆ นอกเหนอื ไปจากน้ี จงอยา่ ปลอ่ ยใหท้ ศั นคตขิ องคน รอบขา้ ง ซง่ึ มตี อ่ ความสมั พนั ธร์ ะหวา่ งเขากบั เดก็ ชายของเขานน้ั เกนิ เลยไปจาก สง่ิ ทเี่ ราไดก้ ำ� หนดไว้ มเิ ชน่ นน้ั เขาจะโดนประณามเอาไดว้ า่ ทำ� ตวั เปน็ ผไู้ รค้ วาม ชำ� นาญทางดนตรศี ิลป์ และไร้ประสบการณด์ า้ นความงดงาม” “ก็คงต้องเป็นอย่างนนั้ ” เขาพดู “เจา้ เหน็ วา่ การสนทนาดา้ นดนตรศี ลิ ปข์ องพวกเราไดข้ อ้ สรปุ ครบถว้ นแลว้ หรอื ยงั ?” ขา้ ฯ พดู “เอาเถอะ อยา่ งนอ้ ยมนั กเ็ ดนิ ทางมาถงึ ปลายทางอนั สมควร จะเปน็ ปลายทางของมนั แลว้ เพราะปลายทางของประเดน็ ดา้ นดนตรศี ลิ ปน์ น้ั ยอ่ มสมควรเป็นเรื่องของความรกั ใคร่อันสมั พนั ธ์กบั ความงาม” เพลโต : 141

“ข้าฯ เหน็ ดว้ ย” เขากล่าว “เอาล่ะ ง้นั ต่อจากดนตรีศิลป์ คนหน่มุ ของเรากต็ ้องฝกึ กายบรหิ าร?” “แน่นอน” “เชน่ กนั พวกเขาจะตอ้ งไดร้ บั การฝกึ ฝนอยา่ งพถิ พี ถิ นั ตง้ั แตเ่ ดก็ ไปจนชว่ั ชวี ติ [403d] เจา้ ลองพจิ ารณาดู ขา้ ฯ วา่ มนั นา่ จะเรม่ิ ตน้ จากอะไรทำ� นองนี้ – จติ วญิ ญาณอนั ดี ไมไ่ ดเ้ กดิ ขนึ้ จากความดงี ามของรา่ งกาย กลบั กนั ตา่ งหาก จติ วญิ ญาณ ยอ่ มใช้ ความดงี ามในตวั มนั สง่ เสรมิ ใหร้ า่ งกายเกดิ คณุ ความดี72 หรอื เจา้ เหน็ อยา่ งไร? “ข้าฯ เหน็ เช่นเดียวกับท่าน” เขาพดู “ถา้ อยา่ งนนั้ เรามาเรม่ิ จากการใสใ่ จดา้ นความคดิ ของพวกเขากนั กอ่ น จนได้ ขอ้ มลู มากเพยี งพอ แลว้ คอ่ ยมาลงรายละเอยี ดกนั ในเรอ่ื งของการดแู ลรา่ งกาย [403e] จากนนั้ จงึ กำ� หนดโครงรา่ งในการปฏบิ ตั อิ อกมา เอาแคโ่ ดยทว่ั ไปกพ็ อ เพอื่ วา่ จะได้ไมต่ ้องพูดกนั ใหย้ ืดยาว เอาอยา่ งนนี้ ะ?” “ไดเ้ ลย” “เราไดพ้ ดู กนั ไปแลว้ วา่ พวกเขาจะตอ้ งไมย่ งุ่ เกย่ี วกบั ความมนึ เมา แนน่ อน สำ� หรบั คนอน่ื ๆ เราอาจผอ่ นปรนไดม้ ากกวา่ น้ี แตถ่ า้ เปน็ พวกผพู้ ทิ กั ษล์ ะ่ กไ็ มไ่ ด้ เราจะปลอ่ ยให้พวกเขาเมาจนไมร่ ู้ตวั ว่ากำ� ลังเดินอยูท่ ่ไี หนไมไ่ ด้เดด็ ขาด” “น่ันส”ิ เขาพดู “ถ้าผพู้ ิทักษย์ ังต้องการคนมาพิทกั ษอ์ ีกทีละ่ ก็ มันคงเป็น เรือ่ งตลกนา่ ดู” “แลว้ เรอื่ งอาหารการกนิ ละ่ ? ในเมอื่ พวกเขาตอ้ งเปน็ บรุ ษุ ผชู้ นะเลศิ ในทกุ งานแขง่ ขนั อยแู่ ลว้ ใช่ไหม?” “ใช”่ [404a] “ถา้ อยา่ งนน้ั เรากำ� หนดใหพ้ วกเขามกี จิ วตั รเชน่ เดยี วกบั นกั กฬี าทว่ั ไปกน็ า่ จะพอหรอื เปล่า?” “ก็นา่ จะ” “อมื ... แตข่ า้ ฯ วา่ กจิ วตั รเชน่ นที้ ำ� ใหง้ ว่ งไดง้ า่ ยไปหนอ่ ยนะ” ขา้ ฯ พดู “ถา้ คำ� นงึ ถงึ สขุ ภาพแลว้ กอ็ าจจะยงั ไมเ่ หมาะเทา่ ไร เจา้ สงั เกตไหมวา่ พวกนักกฬี าน่ะ 142 : รพี บั ลิก

มกั ใชเ้ วลาไปกบั การนอนมากกวา่ คนอน่ื ๆ หลายเทา่ นอกจากนน้ั หากพวกเขา [404b] ใชช้ วี ติ ผดิ จากสตู รเหลา่ นอี้ อกไปแมเ้ พยี งเลก็ นอ้ ย พวกเขากม็ กั จะปว่ ยหนกั เลย [404c] เชียวละ่ ?” “ข้าฯ สงั เกตอยเู่ หมือนกัน” “งน้ั เหลา่ นกั รบของพวกเรากต็ อ้ งการการฝกึ ฝนทฟี่ งั ดเู ขา้ ทา่ กวา่ นห้ี นอ่ ย” ขา้ ฯ พดู “เพราะพวกเขาจำ� เปน็ จะตอ้ งตนื่ ตวั อยตู่ ลอดเวลา เหมอื นสนุ ขั ลา่ เนอ้ื ต้องมีความสามารถในการได้ยินอันเฉียบคม และเม่ือต้องอยู่ในสนามรบ พวกเขาตอ้ งทนทานตอ่ การเปลย่ี นแปลงดา้ นอาหารและนำ้� ได้ และไมว่ า่ จะเปน็ ความรอ้ นแรงของแสงอาทติ ย์ หรอื ลมพายุ สขุ ภาพของพวกเขาจะตอ้ งไมถ่ ดถอย ลงไปไดง้ ่ายๆ เช่นกนั ” “ข้าฯ ก็เห็นเช่นนั้น” “และกายบรหิ ารอนั เปน็ เลศิ ยอ่ มมคี วามใกลเ้ คยี งกบั ดนตรศี ลิ ปอ์ นั เรยี บงา่ ย ดงั เราเพ่ิงกลา่ วกันไปเมอื่ ครู่ ใชห่ รอื เปล่า?” “ท่านหมายความว่าอย่างไร?” “ข้าฯ ก�ำลังพูดถึงกายบริหารอันเรียบง่ายและสูงส่ง73 โดยเฉพาะในด้าน การสงคราม” “แล้วมันมีลกั ษณะอย่างไรล่ะ?” “เจา้ นา่ จะไดร้ จู้ ากโฮเมอรบ์ า้ งละ่ นา่ ” ขา้ ฯ กลา่ ว “เจา้ รใู้ ชไ่ หมวา่ เวลาเหลา่ วรี บรุ ษุ ออกเดนิ ทพั โฮเมอรม์ กั จะไมใ่ หพ้ วกเขากนิ ปลากนั ในงานฉลองตา่ งๆ74 ตอ่ ใหส้ ภาพแวดลอ้ มในเวลานน้ั จะอยรู่ มิ ทะเล ตดิ ชอ่ งแคบเฮลเลสปอนทก์ ต็ าม นอกจากนนั้ โฮเมอรย์ งั ไมเ่ คยใหพ้ วกเขาเอาเนอื้ มาตม้ ดว้ ย จะตอ้ งเปน็ การยา่ ง เพยี งอยา่ งเดยี วเทา่ นนั้ และนนั่ กเ็ ปน็ เพราะวา่ การยา่ งเปน็ กรรมวธิ ที พ่ี วกทหาร นำ� มาใชไ้ ดอ้ ยา่ งงา่ ยดายทสี่ ดุ เพราะการจดุ ไฟเพยี งอยา่ งเดยี วนนั้ ทำ� ทไ่ี หนกไ็ ด้ และยังไม่ตอ้ งแบกหม้อตดิ ตัวไปไหนมาไหนอีกด้วย” “น่ันสินะ” “และขา้ ฯ กเ็ ชอื่ วา่ โฮเมอรค์ งไมพ่ ดู ถงึ ขนมหวานดว้ ย ขนาดพวกนกั กฬี ายงั รู้ เพลโต : 143

เลยมใิ ชห่ รอื วา่ หากยงั ตอ้ งการรกั ษารา่ งกายของตนใหม้ รี ปู รา่ งดี พวกเขากจ็ ะ ตอ้ งหลกี เล่ยี งสิ่งเหล่านน้ั ?” “พวกเขายอ่ มต้องรู้และหลีกเลี่ยงสิง่ เหลา่ น้นั อยูแ่ ล้วล่ะ” เขากล่าว [404d] “สหาย ดูเหมือนเจ้าจะไม่แนะน�ำอาหารจากซิราคูซ่า หรือวิธีปรุงอาหาร อย่างวิจิตรของซซิ ิล7ี่ 5ใช่ไหม?” “ใช่แลว้ ” “และเจา้ คงตอ้ งสง่ เสยี งประณามแนๆ่ หากบรุ ษุ ผตู้ อ้ งการมรี า่ งกายดคี นหนง่ึ เกิดอยากได้สาวชาวโครินเธียน76สกั คนมาเปน็ เมยี เก็บใชไ่ หม?” “แน่นอน” “แลว้ ถา้ เป็นขนมเค้กอันเลื่องชอื่ ของชาวอตั ตกิ 77ละ่ ?” “ขา้ ฯ ย่อมคดั ค้านอยา่ งเล่ยี งไมไ่ ด้” “ขา้ ฯ วา่ อาหารและวถิ ชี วี ติ ทกุ ประเภทดงั กลา่ ว นา่ จะเปรยี บไดก้ บั บทเพลง [404e] และบทขบั รอ้ ง ซง่ึ เขยี นขน้ึ โดยใชท้ ว่ งทำ� นองทกุ ชนดิ และบนั ไดเสยี งทกุ ประเภท รวมกนั ” “แน่นอน” “การปรงุ แตง่ อนั วจิ ติ รนนั้ กอ่ ใหเ้ กดิ ความหมกมนุ่ ในโลกยี ฉ์ นั ใด มนั ยอ่ มกอ่ ให้ เกดิ โรคภยั แกร่ า่ งกายดว้ ยฉนั นนั้ ใชไ่ หม? และเชน่ เดยี วกนั ความเรยี บงา่ ยทาง ดนตรศี ลิ ปส์ รา้ งความสงบใจแกจ่ ติ วญิ ญาณฉนั ใด ความเรยี บงา่ ยทางกายบรหิ าร กส็ รา้ งสุขภาพอนั แจ่มใสแก่ร่างกายฉันนั้น ใช่หรือเปลา่ ?” “ท่านพดู ได้จริงตามท่เี ปน็ มากๆ” เขาพดู [405a] “เมอ่ื ใดกต็ าม ความสำ� สอ่ นและความปว่ ยไขท้ วจี ำ� นวนขนึ้ ในเมอื งเมอื งหนง่ึ ศาลตดั สนิ ความและโรงพยาบาลใหมๆ่ กจ็ ะเปดิ ตวั ขน้ึ มากมายตามมาใชไ่ หม? ตอ่ จากนน้ั ศลิ ปะการวา่ ความและศลิ ปะการแพทยก์ จ็ ะมเี พม่ิ ขน้ึ เปน็ อยา่ งมาก เพราะเสรชี น78จำ� นวนมากจะเรมิ่ กระตอื รอื รน้ และแหก่ นั มาสนใจศลิ ปะเหลา่ นนั้ อย่างจรงิ จัง ใช่หรอื เปล่า?” “มันจะเปน็ อย่างไรไปได้อีกเล่า?” 144 : รพี บั ลกิ

“สญั ญาณของการศกึ ษาอนั เลวรา้ ยแลนา่ ละอายภายในเมอื งเมอื งหนง่ึ นน้ั [405b] จะเห็นไดอ้ ยา่ งแจ่มชดั ที่สุด กใ็ นเวลาทีแ่ พทย์และผตู้ ดั สินความกลายมาเปน็ [405c] อาชพี อนั เปน็ ทต่ี อ้ งการสงู สดุ ภายในเมอื งเมอื งนน้ั ไมใ่ ชแ่ ตเ่ ฉพาะกบั สามญั ชน [405d] หรือกับช่างหัตถกรรมท่ัวไปเพียงอย่างเดียว แม้แต่กับพวก แสร้ง ท�ำตัวเป็น เสรชี นกย็ งั รอ้ งหาดว้ ย หรอื เจา้ เหน็ วา่ ยงั มสี ญั ญาณใดชดั เจนมากไปกวา่ นอ้ี กี ? นอกจากนั้นยังดูเหมือนว่า การไร้สมรรถภาพจัดการกับสถานการณ์ภายใน จนตอ้ งนำ� เขา้ เอานยิ ามความเทยี่ งธรรมจากภายนอกมาใช้ – นน่ั คอื ใหค้ นนอก เขา้ มาเปน็ ทง้ั นายเหนอื และผตู้ ดั สนิ สงิ่ ตา่ งๆ – ลว้ นแตเ่ ปน็ ความนา่ ละอายทง้ั สนิ้ ซำ้� ยงั เปน็ สญั ญาณบง่ ชถ้ี งึ ภาวะไรก้ ารศกึ ษาไปในเวลาเดยี วกนั ดว้ ย ใชห่ รอื ไม?่ ” “แน่นอน” เขากลา่ ว “น่าละอายท่สี ดุ ” “แล้วเจ้ามีทัศนะอย่างไรต่อคนประเภทท่ีใช้ชีวิตเกือบทั้งหมดไปกับการ ฟอ้ งรอ้ งและปกปอ้ งตวั เองในศาล?” ขา้ ฯ พดู “เนอ่ื งจากเขาไมเ่ คยมปี ระสบการณ์ กบั ความงดงามมากอ่ น เขาจงึ ถกู ชกั จงู ใหเ้ ชอ่ื ไดโ้ ดยงา่ ยวา่ การกระทำ� ตา่ งๆ ท่ี ผา่ นมาของตนนน้ั ลว้ นเปน็ สง่ิ นา่ ยกยอ่ ง เพราะนอกจากเขาจะมที งั้ ความเกง่ กาจ ด้านความไม่เที่ยงธรรมแล้ว เขายังมีความสามารถสูงเย่ียมในการหลบเลี่ยง มิให้โดนจับได้อีกด้วย เขารู้จักช่องว่างต่างๆ ดีพอ จนสามารถเล่นลิ้น และ หลีกหนีการลงทัณฑ์ไปได้ทุกครั้ง อนิจจา! เขาท�ำส่ิงเหล่าน้ันลงไปเพียงเพ่ือ เปา้ หมายเลก็ ๆ นอ้ ยๆ อนั ดอ้ ยคา่ เทา่ นนั้ ไมไ่ ดร้ บั รเู้ ลยวา่ การพฒั นาชวี ติ ของตน จนไม่ต้องเห็นหน้าผู้ตัดสินความอันง่วงเหงาอีกต่อไปน้ัน มันท้ังดีกว่าและ งดงามยิง่ กว่าชีวิตปัจจุบันของเขามากเพียงใด” “กรณเี ช่นนี้ยงั น่าละอายกวา่ อันแรกอกี ” เขาพดู “แลว้ กบั คนทไี่ มไ่ ดม้ บี าดแผล ไมไ่ ดเ้ ปน็ โรคตามฤดกู าล แตก่ ย็ งั ตอ้ งไปพบ แพทย”์ ขา้ ฯ พดู “เพราะปว่ ยจากความเกยี จครา้ น หรอื จากการใชช้ วี ติ อยา่ งที่ เราเพงิ่ กลา่ วไป จนภายในเตม็ ไปดว้ ยเมอื กเหนยี วและอากาศธาต7ุ 9 เหมอื นบงึ อนั ช้นื แฉะอยา่ งไรอยา่ งนน้ั กระทงั่ ลูกหลานอันหลกั แหลมของเอสคลพี ิอสั 80 พบเขา้ จงึ ตงั้ ชอื่ ใหว้ า่ ‘โรคลมในทอ้ ง’ กบั ‘โรคหวดั นำ้� มกู ’ เจา้ วา่ คนประเภทนน้ั เพลโต : 145

ดนู ่าละอายไหม?” “แหงอยแู่ ลว้ ” เขากลา่ ว “และชอื่ โรคใหมๆ่ พวกนนั้ กฟ็ งั พกิ ลจรงิ ๆ เสยี ดว้ ย” “แนล่ ะ่ ขา้ ฯ วา่ ตอนเอสคลพี อิ สั ยงั มชี วี ติ โรคเหลา่ นไ้ี มน่ า่ จะมนี ะ” ขา้ ฯ พดู [405e] “ขา้ ฯ อปุ มานเอาจากเหตกุ ารณเ์ มอื งทรอย ลกู หลานของเขาในสมยั นน้ั ไมเ่ หน็ มี ใครออกมาประณามสตรผี ยู้ น่ื มอื ชว่ ยรกั ษายรู พิ ลิ สั ซงึ่ กำ� ลงั บาดเจบ็ อยเู่ ลยสกั คน ทงั้ ๆ ทน่ี างใหเ้ ขาดม่ื ไวนพ์ รามนอส81 กนิ พรอ้ มกบั ขา้ วบารเ์ ลยแ์ ละเนยแขง็ ขดู [406a] โดยมพี าโทรคลสั คอยชว่ ยรกั ษาอยขู่ า้ งๆ82อยา่ งไรกต็ าม การรกั ษาดว้ ยวธิ กี ารน้ี ในปัจจบุ ันกลบั เห็นวา่ จะก่อให้เกดิ การอกั เสบลุกลาม” “แตถ่ งึ อยา่ งนัน้ กเ็ ถอะ” เขาพดู “การใหด้ มื่ อะไรในสภาพอยา่ งนน้ั ก็ยังฟงั ประหลาดอยดู่ ี” “ไมห่ รอก มนั ไมใ่ ชเ่ รอื่ งแปลก” ขา้ ฯ กลา่ ว “ทกุ วนั นเ้ี ราพดู กนั วา่ ศลิ ปะดา้ น การแพทยน์ น้ั คอื การศกึ ษาเกย่ี วกบั โรคภยั ไขเ้ จบ็ แตจ่ รงิ ๆ แลว้ นยิ ามเชน่ นเี้ พงิ่ จะน�ำมาใช้กันในสมัยของเฮโรดิคัส83เท่าน้ันเอง ลูกหลานของเอสคลีพิอัส ก่อนหน้านั้นไม่ได้ใช้นิยามเช่นน้ี เฮโรดิคัสเป็นผู้เช่ียวชาญด้านกายบริหาร แตแ่ ล้ววนั หนึง่ เขากล็ ม้ ปว่ ย เขาจึงตดั สนิ ใจน�ำเอาการแพทยม์ าผนวกรวมกับ [406b] กายบรหิ าร ตง้ั แตน่ น้ั มา เขากท็ ำ� ใหช้ วี ติ ตวั เองยำ�่ แยล่ งเรอ่ื ยๆ จากนน้ั มนั จงึ ลาม ไปถงึ คนรอบขา้ ง” “อย่างไรหรอื ?” เขากลา่ ว “เขาทำ� ใหค้ วามตายของตนยดื ขยายออกไปนะ่ ส”ิ ขา้ ฯ พดู “ขา้ ฯ เหน็ วา่ เขา ใชเ้ วลาทง้ั ชวี ติ อทุ ศิ ใหแ้ กโ่ รครา้ ย แตก่ ลบั มอิ าจรกั ษามนั จนหายขาดได้ เขาจงึ ตอ้ งรกั ษาตามอาการไปจนตาย ไมม่ เี วลาวา่ งมากพอจะทำ� สง่ิ อน่ื ใดไดอ้ กี หากเขา ปฏิบัติตัวหลุดออกมาจากสูตรการรักษาแม้เพียงสักเล็กน้อย เขาคงได้ย�่ำแย่ จรงิ ๆ แน่ อยา่ งไรกต็ าม ดว้ ยเหตทุ เ่ี ขาเปน็ คนมปี ญั ญา เขาจงึ ไมต่ ายงา่ ยๆ และ มชี วี ิตอยู่มาได้จนถงึ วยั ชรา” “และนั่นก็คงเปน็ รางวลั ชน้ั เลิศ” เขาพูด “มอบแดศ่ ิลปะของเขา” [406c] “และเขากส็ มควรไดร้ างวลั นนั่ ” ขา้ ฯ กลา่ ว “เพราะเขาไมร่ ดู้ ว้ ยซำ�้ วา่ การที่ 146 : รีพับลกิ

เอสคลพี อิ สั ไมไ่ ดส้ อนการแพทยร์ ปู แบบนใ้ี หแ้ กล่ กู หลานนนั้ มนั ไมไ่ ดเ้ กดิ การ [406d] ไรป้ ระสบการณห์ รอื การไมร่ ใู้ ดๆ ทงั้ สนิ้ มนั เปน็ เพราะเขาเขา้ ใจดตี า่ งหากละ่ วา่ [406e] หากทกุ ๆ คนทำ� แตง่ านของตน ซง่ึ เปน็ หนา้ ทท่ี ก่ี ฎหมายไดร้ ะบไุ วเ้ ปน็ อยา่ งดแี ลว้ [407a] คนทุกคนก็จะไม่เหลือเวลาว่างมากพอจะป่วย หรือต้องหมดเวลาท้ังชีวิตไป กับการรักษาตัวเองอีก มันเป็นเรื่องน่าข�ำนะ เรามักเห็นว่าส่ิงเหล่าน้ีเกิดขึ้น แต่กับช่างฝีมือเท่าน้ัน แต่กับพวกคนรวย ซ่ึงมีความสุขอยู่ในกระแสนิยมน้ัน เรากลับมองขา้ มไป” “อยา่ งไรหรือ?” เขาพูด “สมมตวิ า่ ชา่ งไมค้ นหนง่ึ เกดิ ลม้ ปว่ ย” ขา้ ฯ กลา่ ว “เขายอ่ มคาดหวงั วา่ การ ดม่ื ยาจากแพทยจ์ ะสามารถรกั ษา หรอื ระบายเอาโรคร้ายออกไปได้ ไม่วา่ จะ ดว้ ยการอาเจยี น การขบั ถา่ ย การผา่ ตดั หรอื การนาบความรอ้ นกต็ ามใชไ่ หม? แต่เจ้าลองตรองดู หากแพทย์คนนั้นสั่งสูตรการบ�ำบัดขนานยาวให้แก่เขา บอกเขาวา่ จะตอ้ งพกั ผอ่ นมากๆ และสวมหมวกคนไขไ้ วบ้ นหวั ตลอดเวลา คนไข้ ผู้นั้นย่อมต้องตอบกลับไปว่า เขาไม่มีเวลาว่างมากพอจะนอนป่วยเฉยๆ ได้ ชวี ติ ของเขาจะไมส่ รา้ งประโยชนอ์ นั ใดเลย หากเขาวางมอื จากงาน หรอื ตอ้ งหนั มาใสใ่ จกบั อาการเจบ็ ปวดของตวั เองแทน หลงั จากนน้ั เขาคงบอกลาแพทยค์ นน้ี แลว้ หนั กลบั ไปสนใจแตธ่ รุ ะของตวั เองเทา่ นนั้ ถา้ เขาฟน้ื ฟรู า่ งกายคนื มาได้ กถ็ อื วา่ ดีไป แต่ถา้ ทนตอ่ ความเจบ็ ป่วยไม่ไหว เขากต็ อ้ งตายเสีย และรอดพ้นจาก ปญั หาทกุ ประการไดใ้ นทสี่ ุด” “ดูเหมือนการแพทย์สมควรน�ำมาใช้อย่างน้ีนะ” เขาพูด “อย่างน้อยก็ ส�ำหรบั คนประเภทนี้” “และนน่ั ยอ่ มเปน็ เพราะ” ขา้ ฯ พดู “เขามงี านตอ้ งรบั ผดิ ชอบอยแู่ ลว้ หากเขา ท�ำงานต่อไปไมไ่ ด้ การมชี วี ิตอยูก่ ็จะไม่เกิดประโยชน์อนั ใดอีก ใชห่ รือเปล่า?” “ใช่แลว้ ” เขากลา่ ว “แต่ส�ำหรับพวกคนรวยน้ัน เรามักมองว่า ต่อให้พวกเขาต้องหยุดท�ำงาน ของตน ชีวติ ของพวกเขาก็ยงั คงด�ำเนนิ ต่อไปได้ใชไ่ หม?” เพลโต : 147

“อย่างนอ้ ยขา้ ฯ กไ็ มเ่ ชื่อในสง่ิ ทผี่ ู้คนมกั พูดกนั เท่าไร” “นน่ั อาจเปน็ เพราะเจา้ ยงั ไมเ่ คยไดย้ นิ คำ� ของโฟคลิ ดิ สี ”84 ขา้ ฯ พดู “เขากลา่ ว วา่ เมอื่ ใดก็ตามเจา้ มีกนิ มีใช้ เจ้าก็ควรจะเรม่ิ ปฏบิ ตั ิความดงี าม” “เอะ๊ ? แตข่ า้ ฯ วา่ ” เขากลา่ ว “เขาควรตอ้ งปฏบิ ตั ติ นเชน่ นน้ั ตงั้ แตก่ อ่ นหนา้ นนั้ ไมใ่ ชห่ รือ?” “เราอยา่ ไปเถยี งกบั โฟคลิ ดิ สี เรอื่ งนเี้ ลยจะดกี วา่ ” ขา้ ฯ พดู “เราลองมาพจิ ารณา กนั ดวู า่ พวกคนรวยนน้ั สมควรตอ้ งปฏบิ ตั ติ นเชน่ นน้ั ดว้ ยหรอื ไม่ และชวี ติ ของ พวกเขาจะยงั ดำ� เนนิ ตอ่ ไปไดไ้ หม หากพวกเขาไมน่ ำ� มนั มาปฏบิ ตั ิ และการรกั ษา [407b] อาการเจบ็ ปว่ ยนน้ั จะเปน็ อปุ สรรคตอ่ คำ� แนะนำ� ของโฟคลิ ดิ สี หรอื ไม่ หากวา่ มนั กีดขวางการทำ� งานของช่างไม้หรอื งานของศลิ ปะแขนงอื่น” “ในนามของซสุ ” เขากลา่ ว “การดแู ลเอาใจใสร่ า่ งกายอยา่ งมากเกนิ พอดี – เกนิ กวา่ กายบรหิ ารกำ� หนดไว้ – มนั เปน็ อปุ สรรคชน้ิ ใหญเ่ หนอื สง่ิ ใดอน่ื เชยี วละ่ มนั สรา้ งปญั หาทง้ั ดา้ นการจดั การครอบครวั ดา้ นการสงคราม หรอื แมแ้ ตด่ า้ น การทำ� งานราชการแบบน่ังโตะ๊ ภายในเมืองกด็ ้วย” [407c] “แตแ่ นน่ อนวา่ สง่ิ ทสี่ ำ� คญั ทส่ี ดุ กค็ อื มนั ทำ� ใหก้ ารไตรต่ รอง การเรยี นรแู้ ละ การทำ� สมาธปิ ระเภทตา่ งๆ นนั้ เปน็ ไปไดอ้ ยา่ งยากลำ� บาก หนำ� ซำ�้ มนั ยงั ทำ� ใหเ้ รา ประณามความรักในปัญญาอีกด้วยว่า เป็นต้นเหตุให้เกิดอาการปวดหัวและ วงิ เวยี นตา่ งๆ นานา ดงั นน้ั การดแู ลเอาใจใสร่ า่ งกายอยา่ งเกนิ พอดกี ย็ อ่ มตอ้ งเปน็ อปุ สรรคตอ่ การปฏบิ ตั คิ วามดงี าม และตอ่ การใครค่ รวญลกั ษณะนแี้ นๆ่ เพราะ มนั ทำ� ใหค้ นคนหนง่ึ คำ� นงึ ถงึ แตเ่ รอ่ื งความปว่ ยไข้ และสนใจเพยี งความเจบ็ ปวด ของรา่ งกายตนเท่านน้ั ” “ก็คงเปน็ เช่นนนั้ ล่ะ” เขากล่าว “และเอสคลพี อิ สั กค็ งรเู้ รอื่ งนดี้ ี เขาจงึ สอนศลิ ปะการแพทยแ์ กผ่ มู้ รี า่ งกาย แขง็ แรง – ไม่ว่าโดยธรรมชาติ หรอื การปฏบิ ตั ติ นอย่างมวี ินัย – เท่านั้น และ [407d] คนเหลา่ นก้ี ม็ โี อกาสเปน็ โรคเฉพาะเพยี งบางโรค วชิ าการรกั ษาของเอสคลพี อิ สั เกิดขึ้นเพื่อคนเหล่าน้ีโดยเฉพาะ และเพื่อสภาพร่างกายเช่นน้ีโดยเฉพาะ 148 : รีพบั ลิก

เขารกั ษาคนเหลา่ นใ้ี หพ้ น้ จากโรคภยั ดว้ ยการใหย้ าและการผา่ ตดั จากนนั้ กจ็ ะสง่ั [408a] ใหพ้ วกเขากลบั ไปใชช้ วี ติ ตามปกติ เพอ่ื วา่ จะไดไ้ มส่ ง่ ผลเสยี ตอ่ ประโยชนข์ องเมอื ง [408b] ทว่าส�ำหรับผู้คนที่ร่างกายเต็มไปด้วยโรคภัย เขาย่อมไม่เสียเวลาสั่งสูตรการ บำ� บดั ใดๆ ใหแ้ นๆ่ เขายอ่ มไมม่ วั มาเสยี เวลารกั ษาตรงนน้ี ดิ ตรงนนั้ หนอ่ ย เพยี ง เพอ่ื จะยดื ชวี ติ ของมนษุ ยเ์ หลา่ นนั้ ออกไปสคู่ วามเลวรา้ ย และปลอ่ ยใหพ้ วกเขา ไดผ้ ลติ ลกู หลานออกมามลี กั ษณะดงั เดมิ เขายอ่ มเหน็ วา่ การใหก้ ารรกั ษาแกผ่ ู้ ไมส่ ามารถกลบั มามชี วี ติ อยา่ งปกตไิ ดอ้ กี นนั้ เปน็ เรอ่ื งไมส่ มควร เพราะคนคนนน้ั จะไม่สามารถสร้างประโยชน์อันไดอ้ กี ทง้ั ตอ่ ตนเองและตอ่ เมืองของตน” “ท่านก�ำลังพูดถงึ เอสคลพี ิอสั เวอร์ชน่ั นักการเมอื งชัดๆ” เขาพดู “แนน่ อน”ขา้ ฯพดู “และเพราะเขาเปน็ เชน่ นนี้ ล่ี ะ่ ลกู หลานของเขาจงึ ปฏบิ ตั ติ น ไดอ้ ยา่ งดเี ยย่ี ม ในสงครามเมอื งทรอย พวกเขานำ� ศลิ ปะการแพทยม์ าใชไ้ ดต้ าม ขา้ ฯ พดู เปะ๊ เลย เจา้ ไมเ่ หน็ หรอื ? เจา้ ยงั จำ� เรอื่ งแผลของเมเนลาอสั ทถ่ี กู พนั ดารสั ยงิ ได้ไหม... พวกเขาดูดเลือดร้ายออก แล้วพรมยาอ่อนให้ 85 และหลงั จากนนั้ พวกเขากไ็ มไ่ ดส้ ง่ั ยาหรอื อาหารใดใหก้ นิ เพมิ่ เตมิ เขา้ ไปอกี หรอื อย่างเหตุการณ์ของยูริพิลัสก็เช่นกัน86 เจ้าไม่เห็นหรือ? พวกเขาย่อมเห็นว่า สำ� หรบั บรุ ษุ ผมู้ สี ขุ ภาพแขง็ แรงและใชช้ วี ติ อยา่ งมรี ะเบยี บนนั้ ตวั ยาเหลา่ นน้ั ยอ่ ม เพยี งพอรกั ษาแผลได้ ตอ่ ใหม้ นั เปน็ ไวนผ์ สมกบั ขา้ วบารเ์ ลยแ์ ละเนยแขง็ กต็ าม แตก่ แ็ นน่ อนวา่ สำ� หรบั กบั คนขโ้ี รคโดยธรรมชาตหิ รอื ผมู้ รี า่ งกายอนั สำ� สอ่ นนนั้ พวกเขายอ่ มมองไมเ่ หน็ ประโยชนอ์ นั ใดของชวี ติ คนเหลา่ นน้ั มนั ไมม่ ปี ระโยชน์ ทง้ั ตอ่ ตวั เองและผอู้ น่ื พวกเขายอ่ มเหน็ วา่ ศลิ ปะการแพทยน์ น้ั หาไดเ้ กดิ ขนึ้ มา เพอื่ คนประเภทนไี้ ม่ ดงั นนั้ คนเหลา่ นจี้ งึ ไมค่ วรไดร้ บั การรกั ษา ตอ่ ใหร้ ำ�่ รวยกวา่ ราชาไมดสั 87ก็ตาม” “ลูกหลานแห่งเอสคลีพิอสั ท่ที า่ นพูดถงึ ชา่ งหลกั แหลมจริงๆ” เขากลา่ ว เพลโต : 149

“มนั กส็ มควรเปน็ เชน่ นนั้ อยแู่ ลว้ ” ขา้ ฯ กลา่ ว “กระนน้ั พนิ ดารสั กบั พวกกวี ละครโศกฯ กลบั ไมเ่ หน็ ดว้ ยกบั เราเสยี เทา่ ไร พวกเขากลา่ ววา่ ถงึ แมเ้ อสคลพี อิ สั จะเปน็ บตุ รแหง่ เทพอพอลโล ทวา่ เขากลบั รบั สนิ บนเปน็ ทองคำ� เพอื่ ใหช้ ว่ ยรกั ษา ชายรำ�่ รวยผหู้ นงึ่ ซง่ึ ณ เวลานนั้ ไดห้ มดลมหายใจไปเรยี บรอ้ ยแลว้ ดว้ ยเหตนุ เี้ อง [408c] เอสคลพี อิ สั จงึ ถกู อสนบี าตฟาดเปรย้ี งเขา้ ใหจ้ นตายตกไปตามกนั อยา่ งไรกด็ ี พวกเราไดพ้ ดู กนั ไปแลว้ ใชไ่ หมวา่ เราจะไมม่ วี นั เชอ่ื ถอื เรอื่ งราวเชน่ นเี้ ปน็ อนั ขาด หากเอสคลพี อิ สั เปน็ บตุ รแหง่ เทพเจา้ จรงิ เขายอ่ มไมใ่ ชค่ นหวิ เงนิ จนนา่ ละอาย เยี่ยงน้ี แต่ถ้าเขาเป็นคนหิวเงินจนน่าละอายถึงขั้นน้ีจริง เขาก็ย่อมไม่ใช่บุตร แหง่ ทวยเทพ เราต้องกล่าวเชน่ นใี้ ช่ไหม?” “แลว้ ถา้ เปน็ เรอ่ื งนลี้ ะ่ โสคราตสี ?” เขากลา่ ว “ในเมอื งของเราจะตอ้ งมแี พทย์ [408d] ดๆี อยหู่ ลายคนแนใ่ ชไ่ หม? แนน่ อน แพทยท์ ด่ี ที ส่ี ดุ นนั้ ยอ่ มหมายถงึ แพทยผ์ เู้ คย ดูแลคนปว่ ยและคนสุขภาพดมี าเปน็ จำ� นวนมากท่สี ดุ และในท�ำนองเดยี วกัน ผู้ตัดสินความท่ีดีท่ีสุดก็ย่อมต้องรู้จักมักคุ้นกับธรรมชาติของผู้คนมาแล้วทุก ประเภท” “ใช่ ขา้ ฯ เหน็ ดว้ ยวา่ เราตอ้ งการคนดี” ข้าฯ พูด “แต่เจ้ารูห้ รือเปล่าว่าข้าฯ เรยี กคนประเภทใดวา่ เปน็ คนดีบา้ ง?” “ข้าฯ รู้แน”่ เขาพูด “ถ้าทา่ นบอก” “ได้ ขา้ ฯ จะลองอธบิ ายใหฟ้ งั ” ขา้ ฯ พดู “แตเ่ จา้ รอู้ ะไรไหม? เจา้ กำ� ลงั จบั เอา สองส่ิงตา่ งกนั มาใสไ่ วใ้ นค�ำถามชุดเดียวกันอยนู่ ะ” “อยา่ งไรหรอื ?” เขาพดู “แพทยผ์ เู้ กง่ กาจทสี่ ดุ นน้ั ” ขา้ ฯ กลา่ ว “นอกจากจะตอ้ งเรยี นศลิ ปะการแพทย์ ตง้ั แตย่ งั เดก็ แลว้ เขายงั ตอ้ งคนุ้ เคยเปน็ อยา่ งดกี บั รา่ งกายอนั เลวรา้ ยจำ� นวนมาก และตอ้ งเคยมปี ระสบการณเ์ จบ็ ปว่ ยดว้ ยตวั เองมาแลว้ หลายครง้ั นอกจากนนั้ [408e] ยงั ควรเปน็ คนมสี ขุ ภาพไมค่ อ่ ยแขง็ แรงมาโดยธรรมชาตอิ กี อยา่ งไรกต็ าม ขา้ ฯ วา่ แพทย์น้ันไม่ได้รักษาร่างกายด้วยร่างกายหรอก เขารักษาร่างกายโดยใช้ จติ วญิ ญาณตา่ งหากลองตรองดูเรายอมใหแ้ พทยม์ ี–หรอื เคยมี–สภาพรา่ งกาย 150 : รีพับลิก