รีพับลิก (Republic)

“แลว้ ผคู้ นเหลา่ นดี้ ำ� รงชวี ติ อยา่ งไร?” ขา้ ฯ พดู “ลกั ษณะสำ� คญั ของระบอบ [557b] ปกครองนเ้ี ปน็ เชน่ ไร? มนั ยอ่ มชดั เจนอยแู่ ลว้ ใชไ่ หมวา่ บรุ ษุ ผมู้ ลี กั ษณะเหมอื น [557d] ประชาธปิ ไตยนนั้ จะเปน็ ตอ้ งประชาธิปไตย?” “ใช่ ชัดเจนอย”ู่ เขาพูด “งน้ั อนั ดบั แรก คนเหลา่ นก้ี จ็ ะตอ้ งเปน็ อสิ ระ ใชห่ รอื เปลา่ ? และเมอื งเมอื งน้ี กจ็ ะตอ้ งเปย่ี มดว้ ยอสิ รภาพ มนั จะตอ้ งมอี สิ รภาพในการพดู ใชไ่ หม? และทกุ คน ในนั้นก็จะได้รับสทิ ธ์ใิ นการกระท�ำสง่ิ ใดก็ได้ตามใจประสงค์ ใช่หรอื เปล่า?” “เขาว่ากันวา่ อยา่ งน้ันน่ะ” เขาพดู “และที่ใดก็ตามมีสิทธ์ิเช่นน้ี มันย่อมชัดเจนว่า คนแต่ละคนก็จะบริหาร จัดการชีวติ สว่ นตัวของตนตามใจชอบ” “ชัดเจนแนน่ อน” “ง้ันก็เดาได้เลยว่า ภายใต้ระบอบการปกครองเช่นน้ี มนุษย์ทุกประเภท ลว้ นเกดิ ขนึ้ มาได”้ “แนล่ ะ่ ” “มนั นา่ จะเปน็ ระบอบปกครองอนั งดงามยงิ่ กวา่ ระบอบใดๆ นะ วา่ ไหม?” ข้าฯ กล่าว “เหมือนผ้าคลุมหลากสีหลายเฉด ประดับไว้ทุกแห่งหน ระบอบ ปกครองน้ีก็เช่นเดียวกัน มันถูกประดับไว้ด้วยอุปนิสัยของผู้คนจ�ำนวนมาก มันย่อมมีความงดงามเป็นเลิศ” ข้าฯ พูด “เช่นเดียวกับเด็กหญิงชาย ยามได้ มองสงิ่ ของตา่ งๆ หลากสสี นั คนหมมู่ ากกค็ งตดั สนิ ใหม้ นั เปน็ ระบอบปกครอง อันงดงามท่ีสุดด้วยเช่นกัน” “กค็ งตอ้ งเปน็ อย่างนั้น” เขาพดู “แลว้ อยา่ งไรอกี คนเกง่ ?” ขา้ ฯ กลา่ ว “ณ ทแ่ี หง่ นี้ เรายงั พบระบอบปกครอง ทัง้ หลายได้โดยงา่ ยอีกด้วยใชไ่ หม?” “อยา่ งไรหรือ?” “เมอ่ื ผคู้ นตา่ งไดร้ บั สทิ ธใ์ิ นการปฏบิ ตั ติ นตามใจตอ้ งการ มนั จงึ เกดิ ระบอบ ปกครองข้ึนทุกประเภทตามไปด้วย เมืองภายใต้ระบอบประชาธิปไตยน้ัน เพลโต : 401

จึงอาจจ�ำเป็นต่อคนอย่างพวกเรา ซึ่งประสงค์จะค้นหาวิธีบริหารบ้านเมืองก็ เป็นได้ มันท�ำให้เขาสามารถเลือกส่ิงต่างๆ ออกมาพิจารณาได้ตามชอบใจ เหมือนเลอื กซอื้ ของจากตลาดขายระบอบปกครองอย่างไรอย่างน้ัน และเมอ่ื เลือกได้แลว้ เขาก็จะสร้างระบอบปกครองของตัวเองขึน้ มา” [557e] “นั่นสนิ ะ” เขาพดู “อย่างน้อยเขาก็ไม่ต้องตามหาโครงสรา้ งให้วนุ่ วายอกี ” “ในเมืองเมืองน้ี ต่อให้เจ้ามีความสามารถด้านการปกครอง มันก็ไม่มีข้อ บงั คบั ใหเ้ จา้ ตอ้ งขนึ้ ปกครองแตอ่ ยา่ งใด” ขา้ ฯ พดู “หนำ� ซำ�้ ถา้ เจา้ ไมต่ อ้ งการจะ อยใู่ ตอ้ าณตั ขิ องใคร เจา้ กไ็ มต่ อ้ งอยกู่ ไ็ ด้ หรอื กระทงั่ ในยามสงคราม ซง่ึ คนอนื่ ๆ เขาออกรบกนั เจา้ สามารถนงั่ หาความสงบอยเู่ ฉยๆ กไ็ ด้ หรอื จะเลอื กออกไป รว่ มรบ ขณะคนอน่ื ๆ เขาปรารถนาสนั ตกิ ย็ งั ได้ หรอื ตอ่ ใหม้ กี ฎหมายหา้ มมใิ ห้ เจ้าขึน้ รับตำ� แหนง่ ปกครอง หรือต�ำแหน่งตัดสนิ ความ แตถ่ ้าเจ้าเกิดอยากจะ [558a] ทำ� งานตำ� แหนง่ ปกครองหรอื ตำ� แหนง่ ตดั สนิ ความขนึ้ มา มนั กไ็ มม่ ขี อ้ บงั คบั ใดๆ ห้ามเจา้ เอาไวไ้ ด้อยู่ดี – ชา่ งแสนสำ� ราญราวเทพเจ้ากม็ ปิ านเลยมิใช่หรือ? – อย่างนอ้ ยก็ในช่วงเวลาน้ันละ่ นะ” “ใช”่ เขาพูด “อย่างน้อยกใ็ นช่วงเวลาน้ัน” “แล้วความอ่อนโยนต่อพวกอาชญากรล่ะ? นั่นยังนับเป็นความงามอย่าง ยง่ิ ยวดดว้ ยหรอื เปลา่ ? หรอื เจา้ จะบอกวา่ ภายใตร้ ะบอบปกครองนี้ เจา้ ไมเ่ คย เหน็ คนถกู ตดั สนิ โทษตาย หรอื โทษเนรเทศแลว้ แตก่ ลบั ยงั เดนิ ลอยชายตอ่ ไป ได้ ราวไมม่ ใี ครสนใจ ไมม่ ใี ครมองเหน็ เหมอื นพวกวรี บรุ ษุ อยา่ งไรอยา่ งนนั้ ?”27 “ข้าฯ เห็นมาเยอะเลยล่ะ” เขาพูด [558b] “ความอดกลั้นต่อกันและกันของผู้คนภายใต้ระบอบปกครองดังกล่าว ทำ� ใหไ้ มเ่ หลอื ความเอาใจใสต่ อ่ รายละเอยี ดใดๆ หนำ� ซำ้� ยงั ชงิ ชงั ตอ่ สง่ิ ทเี่ ราได้ พดู กนั ไวต้ อนเร่มิ ก่อตงั้ เมอื งอกี ดว้ ย – นัน่ คอื บรุ ุษผูห้ นึ่งจะไม่สามารถกลาย เปน็ คนดขี น้ึ มาไดเ้ ลย หากการละเลน่ และการฝกึ ฝนทง้ั หลายในวยั แบเบาะของ เขาขาดความสงู สง่ (เวน้ เสยี แต่ว่า เขาจะกอปรดว้ ยธรรมชาตอิ นั เหนอื ลำ�้ ) – เมอื งทงั้ เมอื งเหยยี บยำ่� สงิ่ เหลา่ นไ้ี วใ้ ตฝ้ า่ เทา้ ดว้ ยความใจกวา้ งขนาดไหน เจา้ ดสู ิ 402 : รีพับลิก

มนั ไมไ่ ดส้ นใจเลยวา่ ผทู้ เ่ี ขา้ สวู่ ถิ ที างการเมอื งทงั้ หลายนน้ั เคยผา่ นชวี ติ ประเภท [558c] ใดมากอ่ น ขอเพยี งคนคนนนั้ กลา่ ววา่ เขามคี วามปรารถนาดตี อ่ คนจำ� นวนมาก [558d] แค่นนั้ เป็นใช้ได้ เพียงพอต่อการให้เกยี รตแิ ลว้ ใชไ่ หมล่ะ?” [558e] “ช่างเป็นระบอบการปกครองอนั สงู สง่ จรงิ ๆ” เขาพดู “และทงั้ หลายเหลา่ นก้ี เ็ ปน็ ลกั ษณะของประชาธปิ ไตย” ขา้ ฯ พดู “ดเู หมอื น มนั จะเปน็ ระบอบปกครองอนั หอมหวานเสยี นก่ี ระไร เจา้ วา่ ไหม? จะมหี รอื ไมม่ ี ผปู้ กครองกไ็ ด้ แตต่ อ้ งมหี ลากหลายสสี นั กระจายความเทา่ เทยี มชนดิ หนงึ่ ให้ แกผ่ ูเ้ ทา่ เทยี มกับตนและผู้ไม่เทา่ เทียมกับตนอย่างเท่าเทียมกนั ” “สง่ิ ทีท่ า่ นพูดมาน้ันก็เป็นท่รี ู้ๆ กันอย”ู่ เขาพูด “เอาละ่ ” ขา้ ฯ กลา่ ว “ลองตรองดวู า่ ปจั เจกชนผมู้ ลี กั ษณะเหมอื นกบั มนั นา่ จะเปน็ คนอยา่ งไร? หรอื เราจะตอ้ งเรมิ่ พจิ ารณากนั กอ่ นวา่ – เหมอื นตอนเราเรม่ิ พจิ ารณาระบอบการปกครองดงั กลา่ ว – เขาปรากฏขน้ึ มาได้อยา่ งไร?” “เอาซี” เขาพูด “มนั นา่ จะเปน็ เชน่ นห้ี รอื เปลา่ ? เรม่ิ ตน้ จากเจา้ คนขเ้ี หนยี วแบบคณาธปิ ไตย ผู้นั้นได้ให้ก�ำเนิดบุตรออกมาคนหน่ึง และบุตรคนนั้นก็ได้รับการอบรมจาก สันดานของบิดานนั่ เอง” “แน่ๆ เลย” “จากนนั้ เขากจ็ ะตอ้ งคอยบงั คบั และปกครองความสำ� ราญจากการใชจ้ า่ ย ฟมุ่ เฟอื ยเอาไวใ้ หไ้ ด้ – ไมต่ า่ งอะไรจากผเู้ ปน็ บดิ า – อะไรกต็ ามทนี่ ำ� ไปใชห้ าเงนิ ไมไ่ ดก้ ็จะถกู มองว่าไมม่ คี วามจำ� เปน็ ” “ชัดเจนอยแู่ ล้ว” เขาพดู “งนั้ เราควรตอ้ งนยิ ามเสยี หนอ่ ยไหมวา่ ความปรารถนาประเภทใดมคี วาม จ�ำเป็น และประเภทใดไม่จ�ำเป็น” ข้าฯ พูด “เพ่ือว่าเราจะได้ไม่ต้องสนทนา แลกเปล่ียนกนั ในความมืดมดิ อกี ?” “เอาซ”ี เขาพูด “ข้าฯ เองก็ต้องการอยา่ งน้นั ” “เราจะเรียกมันว่า ‘ความจ�ำเป็น’ ได้อย่างชอบธรรมก็ต่อเม่ือส่ิงสิ่งนั้นไม่ เพลโต : 403

สามารถหลกี เลย่ี งหรอื ผลกั ไสไปทางอน่ื ได้ และยงั รวมไปถงึ สง่ิ ตา่ งๆ ซงึ่ เมอ่ื บรรลุ เปา้ หมายของตวั มนั แลว้ จะมอบประโยชนใ์ หแ้ กเ่ ราดว้ ย28เพราะโดยธรรมชาตนิ น้ั พวกเราทุกคนตา่ งก็ถูกผลักดนั ให้ต้องหนั เขา้ หาทง้ั สองอย่างนี้ใช่ไหม?” “ถูกทีเดียว” “งน้ั เรากน็ �ำค�ำว่า ‘จ�ำเปน็ ’ ไปใช้กับส่ิงเหลา่ น้นั ได้อย่างชอบธรรมแลว้ สิ?” [559a] “ชอบธรรมแล้ว” “แลว้ ถา้ เปน็ สงิ่ ตา่ งๆ ซง่ึ เราขจดั ออกไปได้ ถา้ มกี ารฝกึ ฝนตงั้ แตเ่ ดก็ ละ่ ?29 และยงิ่ ไปกวา่ นนั้ การดำ� รงอยขู่ องมนั ยงั ไมก่ อ่ ใหเ้ กดิ คณุ ความดใี ดๆ เผลอๆ จะ กอ่ ใหเ้ กดิ ผลตรงขา้ มกบั ความดอี กี ดว้ ย – หากเราจะเรยี กสงิ่ เหลา่ นวี้ า่ ‘ความ ไมจ่ ำ� เปน็ ’ เจ้าเห็นวา่ ใชไ้ ดไ้ หม?” “ใช้ได”้ “ง้ันเราลองยกตัวอย่างแต่ละด้านกันดูหน่อยไหม เราจะได้เห็นภาพโดย ทว่ั ไปของมนั ?” “ได้เลย” “ความปรารถนาดา้ นการกนิ – เฉพาะทสี่ ง่ ผลดตี อ่ สขุ ภาพและถกู สขุ ลกั ษณะ [559b] เชน่ ความปรารถนาในขนมปงั ธรรมดาๆ หรอื อาหารปรงุ สกุ ตา่ งๆ – เปน็ ความ จำ� เป็นหรอื เปลา่ ?” “ข้าฯ เหน็ วา่ อยา่ งนนั้ นะ” “อย่างน้อยความปรารถนาในขนมปังก็เข้าเง่ือนไขความจ�ำเป็นท้ังสองข้อ ของเรา – มนั ใหป้ ระโยชน์ และหากขาดมนั ไปกถ็ งึ ขน้ั ทำ� ให้เราสน้ิ ชวี ิตได”้ “ใช่” “และความปรารถนาในอาหารปรงุ สกุ กเ็ ชน่ เดยี วกนั เพราะมนั ใหป้ ระโยชน์ ดา้ นสขุ ลักษณะ” “แนน่ อน” “แตถ่ า้ เปน็ ความปรารถนาในอาหารนอกเหนอื ไปจากนลี้ ะ่ ? ความปรารถนา ซงึ่ คนจำ� นวนมากขจดั ทงิ้ ไปได้ หากไดร้ บั การดแู ลและไดร้ บั การศกึ ษาตง้ั แตย่ งั 404 : รีพับลกิ

เดก็ นอกจากมนั จะมผี ลเสยี ตอ่ รา่ งกายแลว้ มนั ยงั มผี ลรา้ ยตอ่ จติ วญิ ญาณใน [559c] ดา้ นของปฏภิ าณและการสงบใจอกี ดว้ ย สงิ่ เหล่านยี้ อ่ มเรียกไดว้ า่ ‘ไม่จ�ำเปน็ ’ [559d] ถกู ตอ้ งไหม?” [559e] “ถกู ตอ้ งตามน้ัน” “และเรากก็ ลา่ วกนั ไวว้ า่ ความปรารถนาอยา่ งหลงั นน้ั ยงั รวมไปถงึ การใชจ้ า่ ย ฟุ่มเฟือยด้วย ส่วนอย่างแรกก็ยังรวมไปถึงการท�ำงานหาเงิน เพราะมันมี ประโยชน์ตอ่ หน้าท่กี ารงานหลายๆ อยา่ งของเรา” “แนน่ อน” “เพศสัมพันธ์กับความปรารถนาในท�ำนองเดียวกันก็ด้วย เราย่อมเสนอ อย่างนน้ั ใช่ไหม?” “ใช่ นัน่ กด็ ว้ ยเหมือนกัน” “และเรากพ็ ดู กนั ไวว้ า่ คนทเี่ ราเรยี กวา่ เปน็ ผง้ึ ตวั ผนู้ น้ั แทจ้ รงิ กค็ อื คนทเ่ี ตม็ ไปดว้ ยความสขุ สำ� ราญทำ� นองอยา่ งวา่ และถกู ปกครองโดยความปรารถนาอนั ไมจ่ ำ� เปน็ ขณะคนขเ้ี หนยี วแบบคณาธปิ ไตยนน้ั ถกู ปกครองโดยความปรารถนา อันจ�ำเป็นใช่ไหม?” “ใช่ เราเคยพูดกนั ไวอ้ ย่างนน้ั ” “เอาละ่ งัน้ เราย้อนกลับไปตรงน้ันอกี ที” ขา้ ฯ พดู “กลบั ไปอธบิ ายว่าคน แบบประชาธปิ ไตยนน้ั เกดิ ขน้ึ จากคณาธปิ ไตยไดอ้ ยา่ งไร ขา้ ฯ เหน็ วา่ สว่ นใหญ่ มันนา่ จะเกิดขน้ึ ด้วยวิธกี ารดังต่อไปน”้ี “วิธีการไหน?” “เมอ่ื คนหนมุ่ คนหนง่ึ – ซงึ่ ไมไ่ ดร้ บั การศกึ ษา และยงั ไดร้ บั การเลยี้ งดอู ยา่ ง ตระหนเี่ หมอื นทเ่ี ราไดก้ ลา่ วกนั มา – ไดล้ องลมิ้ รสนำ้� ผง้ึ หวานๆ ของพวกผงึ้ ตวั ผู้ และไดม้ คี วามสมั พนั ธก์ บั ฝงู สตั วด์ รุ า้ ยและเกง่ กาจ ซง่ึ สามารถรงั สรรคค์ วามสขุ สำ� ราญหลากหลายประเภทแกเ่ ขาได้ เจา้ คาดการณเ์ อาไวไ้ ดเ้ ลยวา่ นคี่ อื จดุ เรม่ิ ตน้ ของการเปลย่ี นแปลงภายในตวั เขา จากระบอบคณาธปิ ไตยไปสปู่ ระชาธปิ ไตย” “นั่นย่อมเลี่ยงไม่ได”้ เขากลา่ ว เพลโต : 405

“และกเ็ ชน่ เดยี วกบั การเปลยี่ นผา่ นของเมอื ง อนั เกดิ ขนึ้ จากฝา่ ยใดฝา่ ยหนงึ่ ชกั นำ� คนนอกซง่ึ มลี กั ษณะเหมอื นตนใหเ้ ขา้ มาเปน็ พนั ธมติ รกบั ฝา่ ยตน30 คนหนมุ่ ผนู้ กี้ เ็ ปลยี่ นผา่ นในลกั ษณะเดยี วกนั กลา่ วคอื ความปรารถนาฝา่ ยหนงึ่ ฝา่ ยใด ภายในตวั เขา จะชกั น�ำความปรารถนาในรูปแบบเดยี วกันใหเ้ ข้ามาสนับสนนุ ตัวมนั ใชไ่ หม?” “แนน่ อนทเี ดียว” “และขา้ ฯ กเ็ ดาวา่ หากฝา่ ยคณาธปิ ไตยไดพ้ นั ธมติ รจากภายนอก – อาจเปน็ [560a] คำ� แนะนำ� หรอื คำ� ดดุ า่ ของบดิ าหรอื ของญาตมิ ติ รคนอนื่ ๆ–เขา้ มาชว่ ยสนบั สนนุ ปัจจัยแห่งความแตกแยกและการต่อต้านความแตกแยกน้ันก็จะบังเกิดขึ้น พร้อมๆ กันภายในตัวเขา เป็นผลใหเ้ ขาต้องตอ่ สกู้ บั ตัวเองในทสี่ ดุ ” “แนล่ ่ะ” “ขา้ ฯ ยังเห็นว่า หลายๆ ครัง้ ฝา่ ยประชาธิปไตยกต็ ้องยอมหลกี ทางใหก้ ับ คณาธปิ ไตย และหลงั จากความปรารถนาบางสว่ นถกู ทำ� ลาย และบางสว่ นถกู ขบั ไลอ่ อกไป ความรสู้ กึ ละอายใจบางประการกจ็ ะปรากฏขนึ้ ภายในจติ วญิ ญาณ ของคนหนุ่ม ลำ� ดับความสำ� คญั ภายในนั้นจะถูกจัดเรียงใหม่” “บางครั้งมันก็เกดิ เรอ่ื งเชน่ นั้นจรงิ ” เขาพูด “อยา่ งไรกต็ าม ความปรารถนาอน่ื ๆ – ซงึ่ มลี กั ษณะคลา้ ยกบั ความปรารถนา [560b] ทเ่ี พง่ิ ถกู ขบั ไลอ่ อกไป และถกู บม่ เพาะขน้ึ อยา่ งลบั ๆ จากความไมร่ ดู้ า้ นการเลย้ี งดู ของผเู้ ปน็ บดิ า – กย็ งั คงเกดิ ขนึ้ เรอ่ื ยๆ ซำ�้ ยงั มจี ำ� นวนมากและมคี วามแขง็ แกรง่ อกี ดว้ ย” “นนั่ คอื สง่ิ ทเ่ี กดิ ขึ้นอยู่ประจ�ำ” เขาพดู “และเมอ่ื ถกู ดงึ เขา้ สสู่ งิ่ แวดลอ้ มเดมิ ๆ อกี ความปรารถนาลบั ๆ เหลา่ นน้ั กจ็ ะ เพาะจ�ำนวนข้นึ จนเปน็ กลมุ่ ใหญ”่ “แนน่ อน” “สดุ ทา้ ยพวกมนั กจ็ ะยดึ ปอ้ มปราการสำ� คญั แหง่ จติ วญิ ญาณของคนหนมุ่ นน้ั ไดส้ ำ� เรจ็ และเมอื่ มองลงมาจากบนนนั้ พวกมนั กจ็ ะเหน็ ถงึ ความวา่ งเปลา่ ดา้ น 406 : รพี ับลิก

การเรยี น ไมม่ คี วามงดงามในการดำ� รงชวี ติ ไมม่ วี าจาแหง่ ความจรงิ แท้ – ทเ่ี ปน็ [560c] เสมอื นผู้ตรวจการหรือผู้พทิ ักษ์ชัน้ เลศิ ทางความคิด และมเี พียงบรุ ุษซ่งึ ไดร้ ับ [560d] ความรกั จากเทพเจา้ เทา่ นน้ั จงึ จะไดค้ รอบครองสง่ิ เหลา่ น้ี – พวกมนั จงึ ยดึ ครอง [560e] ฐานทมี่ ัน่ นน้ั ได้โดยง่าย” “อืม สิ่งเหลา่ นั้นยอ่ มเป็นเลิศกวา่ สิง่ ไหนๆ” เขาพดู “เมอ่ื ขาดสง่ิ เหลา่ นน้ั ไป วาจาอนั โออ้ วดหลอกหลวงตา่ งๆ และทศั นะทง้ั หลาย กจ็ ะประเดประดงั กนั เขา้ มา และยดึ ครองฐานทม่ี น่ั แหง่ นนั้ ภายในตวั คนหนมุ่ ” “เปน็ เชน่ นนั้ จริงๆ” เขากล่าว “เมอ่ื เปน็ เชน่ น้ี เขากจ็ ำ� ตอ้ งยอ้ นกลบั ไปหามนษุ ยก์ นิ ดอกบวั 31เหลา่ นน้ั อกี รอบหนงึ่ โดยครง้ั นไ้ี ปตง้ั รกรากอยดู่ ว้ ยกนั อยา่ งเปดิ เผยเลย ใชห่ รอื เปลา่ ? และ ถา้ ญาตมิ ติ รคนใดพยายามยนื่ มอื เขา้ ชว่ ยเหลอื ความตระหนภ่ี ายในจติ วญิ ญาณ ของเขา วาจาอนั โออ้ วดทงั้ หลายกจ็ ะชว่ ยกนั ดงึ บานประตบู นกำ� แพงแหง่ ราชนั ย์ นน้ั ใหป้ ดิ สนทิ ลงเสยี เพอื่ ปอ้ งกนั มใิ หก้ องกำ� ลงั สนบั สนนุ บกุ เขา้ มาได้ หนำ� ซำ้� ยงั คอยปฏเิ สธจะรบั ฟงั วาจาของปจั เจกชนผมู้ อี ายมุ ากกวา่ ซง่ึ พยายามจะเขา้ มาในฐานะคณะทตู อกี ดว้ ย พวกมนั จะทำ� การสรู้ บและกมุ อำ� นาจทกุ สงิ่ เอาไว้ ด้วยตัวมันเอง นอกจากน้ัน พวกมันยังเรียกความละอายว่าเป็นความโง่งม และผลกั ไสมนั ออกหา่ งอยา่ งหยามเกยี รติ ทำ� อยา่ งกบั วา่ มนั เปน็ นกั โทษหนคี ดี หนำ� ซำ�้ พวกมนั ยงั จะเรยี กความสงบใจวา่ เปน็ ความขลาดเขลา สาดโคลนใสม่ นั กอ่ นจะเนรเทศมนั ออกไปเสยี นอกจากนน้ั ยงั ไมพ่ อ พวกมนั ยงั จะคอยหวา่ นลอ้ ม คนหนมุ่ ผนู้ น้ั วา่ การใชจ้ า่ ยเงนิ ทองอยา่ งมรี ะเบยี บและพอประมาณนนั้ แทจ้ รงิ คอื ความครำ่� ครแึ ละไรอ้ สิ รภาพ พวกมนั จะรวมตวั กบั ความปรารถนาอนั ไรค้ า่ ไรป้ ระโยชนอ์ ่นื ๆ เพื่อคอยขับไล่สง่ิ เหล่านอ้ี อกจากเขตแดนของตัวเอง” “แน่นอนละ่ ” “และหลังจากพวกมันช�ำระล้างและรีดเร้นเอาสิ่งเหล่านั้นออกจาก จติ วญิ ญาณของคนหนมุ่ – ซงึ่ พวกมนั ไดเ้ ขา้ สงิ สถติ และกำ� ลงั พยายามทำ� พธิ ี กลนื กนิ ใหส้ มบรู ณ์ – ออกไปไดจ้ นเกลยี้ งแลว้ พวกมนั กจ็ ะดงึ เอาความอวดดี เพลโต : 407

ความไรร้ ะเบยี บ ความฟมุ่ เฟอื ย และความไรย้ างอาย ซง่ึ เคยถกู ขบั ไลอ่ อกไปนนั้ ใหก้ ลบั คนื มาดงั เดมิ จะมกี ารจดุ คบไฟสวา่ งไสว สวมใสม่ งกฎุ ดอกไม้ พรอ้ มดว้ ย นกั รอ้ งประสานเสยี งจำ� นวนมาก32 จะมกี ารรอ้ งเพลงสรรเสรญิ และเปลยี่ นนาม พวกมนั เสยี ใหม่ ความอวดดจี ะถกู เรยี กวา่ มกี ารศกึ ษาดี ความไรร้ ะเบยี บจะถกู [561a] เรยี กวา่ อสิ รภาพ ความฟมุ่ เฟอื ยจะถกู เรยี กใหมเ่ ปน็ ความยง่ิ ใหญ่ และความไร้ ยางอายกจ็ ะถกู เรยี กใหมว่ า่ ความกลา้ หาญ” ขา้ ฯ พดู “ดว้ ยวธิ กี ารเชน่ นใี้ ชไ่ หม พวกคนหนุ่มจึงเปลี่ยนจากการบ่มเพาะความปรารถนาอันจ�ำเป็น ไปสู่การ ปลดแอกความสุขส�ำราญอนั ไร้ประโยชน์และไม่มคี วามจ�ำเป็นเลย?” “ใชแ่ ลว้ ” เขาพดู “มนั ปรากฏชัดข้ึนมาได้ด้วยวิธีการเช่นน้นั แหละ” “หลงั จากนนั้ เขากจ็ ะใชจ้ า่ ยเงนิ ทอง เวลา หรอื ลงแรงไปกบั ความสขุ สำ� ราญ อนั ไมจ่ ำ� เปน็ มากกวา่ สงิ่ จำ� เปน็ ตา่ งๆ เสยี อกี อยา่ งไรกต็ าม หากเขายงั โชคดี และ ไมบ่ า้ คลง่ั ไปจนเกนิ ขอบเขต หรอื หากถงึ เวลาแกต่ วั ลง และความวนุ่ วายภายใน [561b] สงบลงจนหมดแล้ว เขาก็อาจจะยอมรับเอาส่วนต่างๆ ซึ่งเคยถูกอัปเปหิไป เหลา่ นน้ั กลบั คืนมา และไมป่ ลอ่ ยตัวเองให้โดนควบคมุ โดยสมบูรณ์จากเหลา่ ผู้รุกรานได้อีก หลังจากนั้นเขาก็จะใช้ชีวิตให้สอดรับกับหลักความเท่าเทียม แหง่ ความสำ� ราญทง้ั หลาย ซงึ่ เขาไดส้ รา้ งขนึ้ กลา่ วคอื หากบงั เอญิ มคี วามสขุ สำ� ราญชนดิ หนง่ึ เกดิ ขน้ึ มา – ราวกบั วา่ มนั ถกู คดั เลอื กใหเ้ กดิ ขนึ้ มาไดโ้ ดยการ จบั สลาก – เขากจ็ ะปลอ่ ยใหม้ นั เขา้ ปกครองภายในตวั เขา จนกวา่ มนั จะพอใจ จงึ คอ่ ยถอดมนั ออกไป และเมอ่ื มคี วามสขุ สำ� ราญชนดิ ไหนเกดิ ขน้ึ อกี เขากจ็ ะทำ� อยา่ งเดมิ อกี ไมห่ ยามเกยี รตมิ นั แตจ่ ะคอยอมุ้ ชมู นั ไวบ้ นฐานของความเทา่ เทยี ม” “แน่นอนทส่ี ดุ ” “ตอ่ ใหม้ ใี ครบางคนบอกเขาวา่ ” ขา้ ฯ พดู “ความสขุ สำ� ราญบางประเภทนนั้ จัดเป็นความปรารถนาอันดีและงดงาม ควรค่าแก่การปฏิบัติและให้เกียรติ ขณะบางประเภทนน้ั กจ็ ดั เปน็ ความปรารถนาฝา่ ยชวั่ สมควรจองจำ� ไวแ้ ละหมน่ั ตรวจตราอยเู่ สมอ เขากค็ งไมย่ อมรบั วาจาอนั จรงิ แทเ้ หลา่ นี้ และไมย่ อมใหม้ นั [561c] ผา่ นเขา้ สปู่ อ้ มปราการภายในไดอ้ กี เขากลบั จะสา่ ยหนา้ และกลา่ ววา่ ‘ประเภท 408 : รพี ับลกิ

ไหนๆ กเ็ หมอื นกนั ทง้ั นน้ั ’ พวกมนั สมควรไดร้ บั เกยี รตอิ ยา่ งเทา่ เทยี มกนั ทงั้ หมด” [561d] “ผู้อยู่ในสถานภาพลักษณะนั้น” เขากล่าว “ย่อมต้องพูดอะไรอย่างน้ัน [561e] [562a] นัน่ แหละ” “งนั้ เขากค็ งจะมชี วี ติ อยตู่ อ่ ไปวนั ๆ เพยี งเพอื่ ตอบสนองตอ่ ความปรารถนา ซงึ่ คอยปรากฏขน้ึ อยเู่ นอื งนติ ย”์ ขา้ ฯ พดู “บางวนั กเ็ อาแตร่ ำ่� สรุ า นงั่ ฟงั เสยี งป3่ี 3 แต่บางวนั ก็ดืม่ แตน่ ำ้� เปล่า เพ่ือลดน�ำ้ หนัก หรอื บางคร้ังเขาอาจจะออกไปฝกึ กายบรหิ าร แตบ่ างครากอ็ าจจะเอาแตน่ ง่ั ขเ้ี กยี จอยเู่ ฉยๆ ไมส่ นใจสรรพสง่ิ เลย กไ็ ด้ หรอื บางครง้ั เขากอ็ าจจะถงึ ขนั้ หมกมนุ่ อยกู่ บั การครนุ่ คดิ ถงึ สงิ่ ทเี่ ขาคดิ เอา เองวา่ เปน็ ปรชั ญา และบอ่ ยครงั้ เขากจ็ ะกระโดดเขา้ ไปพวั พนั กบั การเมอื ง เขาจะ พดู และทำ� อะไรกไ็ ดต้ ามแตโ่ อกาสจะอำ� นวย หรอื หากเขาเกดิ ชนื่ ชมนกั รบคนใด ขึน้ มา เขากจ็ ะหนั เหไปทางการรบ แตถ่ า้ เกิดว่าใครคนน้ันเป็นนกั ธรุ กิจ เขาก็ เปลย่ี นไปเดนิ ทางสายธรุ กจิ เชน่ กนั ชวี ติ ของเขาจะปราศจากระเบยี บ มไิ ดเ้ ดนิ อยู่ บนหลกั การแหง่ ความจำ� เปน็ เขาจะเรยี กสง่ิ เหลา่ นว้ี า่ เปน็ วถิ ชี วี ติ อนั หอมหวาน เตม็ เปย่ี มดว้ ยอสิ ระและพรจากทวยเทพ และสดุ ทา้ ยเขากจ็ ะตดั สนิ ใจเดนิ บน ทางสายนไี้ ปตลอดชีวที ่ียงั เหลือ” “ท่านอธิบายถึงชีวิตของบุรุษผู้ยึดติดกับกฎแห่งความเท่าเทียมได้อย่าง ถ่ีถว้ นจรงิ ๆ” เขาพูด “ขา้ เหน็ วา่ ” ขา้ ฯ พดู “คนประเภทนจี้ ะตอ้ งมคี วามหลากหลาย เตม็ ไปดว้ ย อปุ นสิ ยั จำ� นวนเหลอื คณา เปน็ บรุ ษุ ผงู้ ดงามดว้ ยสสี นั อนั หลากหลาย เชน่ เดยี วกบั เมอื งซงึ่ เขาอาศยั อยู่ชายหญงิ จำ� นวนมากคงจะชน่ื ชมชวี ติ ของเขา เพราะมนั กอปร ด้วยโครงสรา้ งของวิถชี วี ติ และระบอบปกครองจำ� นวนมาก ย่งิ กวา่ สงิ่ ไหนๆ” “ใช่ เขาเปน็ คนเช่นนน้ั ละ่ ” เขาพดู “ถา้ อยา่ งนนั้ เรากจ็ ะจบั บรุ ษุ ผนู้ ว้ี างไวข้ า้ งๆ ประชาธปิ ไตย และกลา่ ววา่ เขา มีลักษณะของประชาธปิ ไตย ตกลงไหม?” “ตกลง เอาอยา่ งนนั้ ล่ะ” เขาพดู “เอาละ่ ” ขา้ ฯ พูด “งั้นอันดับตอ่ ไปเราก็จะต้องพูดถงึ ระบอบการปกครอง เพลโต : 409

อนั งดงามกวา่ ระบอบไหนๆ และบรุ ษุ ผงู้ ดงามกวา่ ใครๆ นน่ั กค็ อื ทชุ นาธปิ ไตย กบั ทรราช” “แนน่ อน” เขากล่าว “เอาละ่ สหายนอ้ ยทรี่ กั ของขา้ ฯ ทชุ นาธปิ ไตยนน้ั เกดิ ขน้ึ มาไดอ้ ยา่ งไร? นา่ จะ ชดั เจนอยู่แล้วนะวา่ มนั จะต้องเปลี่ยนผ่านมาจากประชาธปิ ไตยใชไ่ หม?” “ใช่ ชัดเจน” [562b] “แลว้ ทชุ นาธปิ ไตยเกดิ จากประชาธปิ ไตย ในลกั ษณะเดยี วกบั ประชาธปิ ไตย เกิดจากคณาธิปไตยหรือเปล่า?” “อยา่ งไรหรือ?” “คณุ ความดีที่พวกเขา – คณาธปิ ไตย – ตัง้ เอาไว้เปน็ เป้าหมายแกต่ นเอง และยังเป็นฐานของระบอบปกครองทงั้ ระบอบ กค็ อื ความมง่ั มใี ชไ่ หม?” “ใช”่ “และตอ่ มา ความละโมบในทรพั ยส์ นิ เงนิ ทอง บวกกบั การละเลยตอ่ ทกุ สงิ่ ทุกอย่าง ยกเว้นการหาเงนิ ก็ทำ� ใหม้ ันต้องลม่ สลาย” “จริง” เขาพดู “หลงั จากนน้ั ความละโมบในสงิ่ ทป่ี ระชาธปิ ไตยนยิ ามไวว้ า่ เปน็ คณุ ความดี ก็เป็นตวั การท�ำให้ระบอบการปกครองนี้ต้องลม่ สลายด้วยเช่นเดียวกัน?” “แลว้ ทา่ นเหน็ ว่ามันนยิ ามสงิ่ ใดเปน็ คุณความดีล่ะ?” “อสิ รภาพอยา่ งไรละ่ ” ขา้ ฯ กลา่ ว “ในเมอื งภายใตร้ ะบอบประชาธปิ ไตยนน้ั [562c] เจ้าจะได้ยินอยู่เสมอว่าอิสรภาพคือส่ิงประเสริฐสุด ด้วยเหตุนี้มันจึงเป็น ระบอบปกครองอันควรค่าแก่การด�ำรงชีวิต เหมาะส�ำหรับผู้เป็นอิสระโดย ธรรมชาต”ิ “นนั่ ส”ิ เขาพดู “มันเป็นค�ำพูดทไ่ี ดย้ ินซ�้ำไปซ�้ำมาประจ�ำ” “งน้ั อยา่ งทข่ี า้ ฯเพง่ิ พดู ไปเมอื่ คร”ู่ ขา้ ฯกลา่ ว“เจา้ เหน็ วา่ ความปรารถนาอนั ไร้ สิ้นสุดต่อสิ่งสิ่งนี้ บวกกับการละเลยต่อทุกสิ่งทุกอย่างท่ีเหลือ จะเป็นตัวบ่ม เพาะปัจจัยต่างๆ ของทุชนาธิปไตย จนก่อให้เกิดความเปล่ียนแปลงภายใน 410 : รพี บั ลิก

ระบอบปกครองไดใ้ นที่สุดหรือเปลา่ ?” [562d] “อย่างไรกนั ล่ะน่ัน?” เขาพูด [562e] “อืม... ข้าฯ เห็นว่า หากเมืองในระบอบประชาธิปไตย – ซ่ึงกระหายใน [563a] อสิ รภาพอยู่เสมอ – เกิดไดร้ ินเหล้าชัน้ เลวมาเป็นผนู้ ำ� ละ่ ก็ มันก็จะเมาจนหวั ราน้�ำ ด้วยด่ืมเหล้าที่เข้มข้นมากจนเกินไป หลังจากน้ันหากเหล่าผู้ปกครอง ดังกล่าวไม่ใช่คนอ่อนโยน หรือไม่ยอมหยิบยื่นอิสรภาพจ�ำนวนมหาศาลให้ เมืองท้ังเมืองก็จะลงทัณฑ์พวกเขาเสียอย่างน้ัน พวกเขาจะถูกยัดเยียดข้อหา ต้งั ตนเป็นคณาธิปตั ย์ ไม่ตา่ งอะไรจากรอยเป้อื นภายในเมอื ง” “ใช่” เขาพดู “พวกน้ันทำ� กนั อย่างนัน้ แหละ” “นอกจากนน้ั มนั ยงั จะสาดโคลนใสบ่ รรดาผจู้ งรกั ภกั ดี โดยอา้ งวา่ คนเหลา่ น้ี ถวลิ จะเปน็ ทาสของผู้ปกครองพวกน้นั ซึ่งไม่มนี �ำ้ ยาใดๆ ท้งั ส้ิน” ขา้ ฯ กลา่ ว “ขณะเดยี วกนั มนั กจ็ ะสรรเสรญิ และใหเ้ กยี รติ – ทง้ั โดยสว่ นตวั และสาธารณะ – แก่ผู้ปกครองซึ่งท�ำตัวเหมือนผู้ใต้อาณัติ เช่นเดียวกันกับเหล่าผู้ใต้อาณัติซ่ึง ทำ� ตวั เหมอื นผปู้ กครอง ดว้ ยเหตนุ ใี้ นเมอื งเชน่ ทวี่ า่ อสิ รภาพจงึ แพรก่ ระจายไป ทั่วทุกแห่งหนอย่างมิอาจห้ามได้ใช่ไหม?” “มนั คงเป็นอ่ืนไปไมไ่ ดอ้ ีกแลว้ ” “สหายนอ้ ย” ขา้ ฯ กลา่ ว “อสิ รภาพนน้ั ยอ่ มไหลซมึ เขา้ สบู่ า้ นเรอื นของเหลา่ ปจั เจกชน และสุดท้ายกจ็ ะลงเอยด้วยความไรร้ ะเบยี บ ปลกู ฝงั ลงในร่างของ บรรดาสตั ว์ร้าย?” “ทา่ นหมายความว่าอยา่ งไรน่ะ?” เขาพดู “ขา้ ฯ หมายความวา่ ” ขา้ ฯ พดู “สดุ ทา้ ยแลว้ ผเู้ ปน็ บดิ ากจ็ ะตดิ นสิ ยั ประพฤติ ตนเหมอื นบตุ ร ซำ้� ยงั เกรงกลวั บตุ รของตนดว้ ย ขณะเดยี วกนั ผเู้ ปน็ บตุ รกจ็ ะตดิ นสิ ยั ประพฤตติ นเหมอื นบดิ า แตจ่ ะไรค้ วามละอาย และจะไมเ่ กรงกลวั ตอ่ บดิ ร มารดาของตน–นน่ั ยอ่ มทำ� ใหเ้ ขาเปน็ อสิ ระ–นอกจากนน้ั ผอู้ ยอู่ าศยั จากตา่ งถนิ่ 34 กจ็ ะเทา่ เทยี มกนั กบั ผอู้ ยอู่ าศยั ของเมอื ง35 และผอู้ ยอู่ าศยั ของเมอื งกจ็ ะเทา่ เทยี ม กบั ผอู้ ยอู่ าศยั จากตา่ งถน่ิ และยงั รวมไปถงึ ผมู้ าเยยี่ มเยอื นจากตา่ งเมอื งอกี ดว้ ย” เพลโต : 411

“ใช่” เขาพดู “มันเกดิ อะไรท�ำนองนีข้ ้ึนจรงิ ๆ” “และนอกจากนนั้ เหตกุ ารณเ์ ลก็ ๆนอ้ ยๆดงั ตอ่ ไปนกี้ จ็ ะตามมาดว้ ย”ขา้ ฯพดู “ภายใตส้ ภาวการณเ์ ชน่ น้ี อาจารยท์ ง้ั หลายจะเกรงกลวั ศษิ ย์ ซำ้� ยงั จะคอยเอาอก เอาใจพวกเขาอกี ดว้ ย สว่ นพวกศษิ ยก์ จ็ ะดแู คลนอาจารยแ์ ละครฝู กึ สอนของตน36 พวกคนหนมุ่ จะเอาอยา่ งคนชรา และมกั จะตอ่ ลอ้ ตอ่ เถยี งกบั พวกเขาอยเู่ สมอ ทงั้ ดว้ ยวาจาและการกระทำ� สว่ นพวกคนชรากจ็ ะลดตวั ลงมาอยใู่ นระดบั เดยี วกบั พวกคนหนุ่ม พวกเขาจะถอดแบบจากคนหนุม่ เหลา่ นี้ และจะตกอยูใ่ นวังวน [563b] ของความสะดวกสบายและความหรรษาของชวี ติ เพอื่ พวกเขาจะไดไ้ มด่ เู หมอื น เปน็ คนแก่ไม่น่าคบหา หรือเป็นพวกบ้าอ�ำนาจ” “แนน่ อนละ่ ” เขาพดู “สว่ นปลายทางแหง่ อสิ รภาพของกลมุ่ คนเหลา่ นนี้ ะ่ หรอื สหาย?” ขา้ ฯ กลา่ ว “มนั จะปรากฏขนึ้ ไดก้ ต็ อ่ เมอื่ ขา้ ทาสหญงิ ชายซง่ึ ถกู ซอื้ ตวั มาภายในเมอื งนนั้ มี อสิ รภาพเทยี บเทา่ กบั เจา้ นายซง่ึ เปน็ ผซู้ อื้ ตวั พวกเขามา ออ้ ! เกอื บลมื ! เรายงั มไิ ด้ พดู ถงึ กฎแหง่ ความเทา่ เทยี มและอสิ รภาพในแงข่ องความสมั พนั ธร์ ะหวา่ งหญงิ กบั ชายและชายกับหญงิ กันเลย” [563c] “ง้ันหรือ?” เขาพูด “ง้ันเราว่าตามเอสคิลัสดีไหม – ‘จงเอย่ เออื้ นทุกสงิ่ ซงึ่ ขน้ึ ถึงรมิ ฝีปาก’”37 “เอาซ”ี ขา้ ฯ พดู “ขา้ ฯ จะพดู อยา่ งนวี้ า่ คงไมม่ ผี ไู้ รป้ ระสบการณค์ นใดเชอื่ หรอกวา่ สตั วเ์ ลย้ี งของมนษุ ยภ์ ายในเมอื งแหง่ น้ี มอี สิ รภาพมากกวา่ สตั วเ์ ลยี้ ง ภายในเมอื งอน่ื ๆ ขนาดไหน สนุ ขั ในเมอื งนท้ี ำ� ตวั เหมอื นอยา่ งในสภุ าษติ เปะ๊ – ‘สุนัขนั้นเหมือนชูร้ กั ’38 – สว่ นพวกมา้ พวกลาก็จะตดิ นิสยั ชอบเดินตระเวนไป ทวั่ อยา่ งอสิ ระ เดนิ ไปเจอใครขวางทางเขา้ บนถนนกจ็ ะเดนิ ชนอยา่ งไมส่ นใจ ดสู ิ [563d] ทกุ ส่ิงทุกอยา่ งลว้ นเต็มไปดว้ ยอิสรภาพ” “ทา่ นพดู เหมอื นฝนั รา้ ยของขา้ ฯ เลย” เขาพดู “เพราะตวั ขา้ ฯ เองกม็ กั ตอ้ งเจอ อะไรอย่างนบ้ี อ่ ยๆ เวลาเดนิ ทางออกนอกเมือง” “งน้ั กส็ รปุ ไดด้ งั น”ี้ ขา้ ฯ กลา่ ว “เจา้ สงั เกตหรอื ไมว่ า่ สง่ิ ตา่ งๆ เหลา่ นท้ี ำ� ใหจ้ ติ 412 : รีพับลิก

วญิ ญาณของพลเมอื งออ่ นไหวมากขนึ้ เพยี งใด? ถงึ ขนั้ วา่ หากมใี ครบางคนเสนอ [563e] สง่ิ ใดสะกดิ ถงึ ความเปน็ ทาสขน้ึ มา ชาวเมอื งทงั้ หลายกจ็ ะพากนั โกรธขง้ึ แทบทน [564a] ไมไ่ ด้ สดุ ทา้ ยพวกเขากจ็ ะลงเอยดว้ ยการไมส่ นใจกฎหมายอกี ไมว่ า่ จะเปน็ กฎ [564b] ปากเปลา่ หรอื ลายลักษณอ์ ักษร เพอื่ จะไมต่ ้องอยใู่ ต้อำ� นาจของผูใ้ ดน่ันเอง” “อืม ข้าฯ รูเ้ รอ่ื งนีด้ ี” เขาพูด “นล่ี ะ่ สหายนอ้ ย” ขา้ ฯ พดู “คอื จดุ เรมิ่ ตน้ อนั แสนงดงามและเปย่ี มดว้ ยความ ทรนง และตามทศั นะข้าฯ ทุชนาธปิ ไตยกเ็ ตบิ โตข้นึ จากจดุ น”้ี “มนั เปน็ จดุ เรมิ่ ตน้ อนั เปย่ี มดว้ ยความทรนงจรงิ ๆ นนั่ ละ่ ” เขาพดู “แลว้ เกดิ อะไรข้นึ ต่อจากนน้ั หรือ?” “โรคร้ายชนิดเดียวกับที่เคยเกิดและท�ำลายคณาธิปไตย ก็จะเกิดขึ้นกับ ระบอบปกครองนด้ี ว้ ยเชน่ กนั ” ขา้ ฯ กลา่ ว “เพยี งแตค่ รง้ั นม้ี นั จะลกุ ลามเรว็ กวา่ มาก และมคี วามแขง็ แกรง่ ยง่ิ กวา่ เดมิ มาก อนั เปน็ ผลมาจากสทิ ธใ์ิ นการกระทำ� ตาม ใจชอบนนั่ เอง สง่ิ นล้ี ะ่ จะจองจำ� ประชาธปิ ไตยใหเ้ ปน็ ทาส แตอ่ นั ทจ่ี รงิ แลว้ ไมว่ า่ สงิ่ ใด หากถกู นำ� มาใชอ้ ยา่ งเกนิ ขอบเขต การเปลย่ี นแปลงไปสขู่ วั้ ตรงขา้ มกม็ กั จะ ถกู กระตนุ้ ใหเ้ กดิ ตามมาทงั้ นน้ั ไมว่ า่ จะเปน็ ฤดกู าล พชื ผกั รา่ งกาย หรอื แมแ้ ต่ ระบอบปกครองกไ็ ม่มขี อ้ ยกเว้น” “เป็นไปไดท้ ีเดียว” เขาพดู “และกด็ เู หมอื นวา่ อสิ รภาพซง่ึ มากจนเกนิ ไปนน้ั ยอ่ มเปลยี่ นกลายสคู่ วาม เปน็ ทาส ท้งั เมอื งท้ังปจั เจกชน” “นน่ั ก็เปน็ ไปได้อกี เหมือนกนั ” “ถา้ อยา่ งนน้ั ” ขา้ ฯ พดู “ทชุ นาธปิ ไตยกจ็ ะเกดิ ขน้ึ จากระบอบปกครองไหน ไมไ่ ดอ้ กี – ตามทศั นะขา้ ฯ – นอกเสยี จากประชาธปิ ไตย เจา้ ดสู ิ ความเปน็ ทาส อนั โหดรา้ ยรนุ แรงกลับผุดออกมาจากอิสรภาพอันสุดโตง่ ” “ใช”่ เขาพูด “และมนั ก็ชอบดว้ ยตรรกะแล้ว” “อนั ทจี่ รงิ ขา้ ฯ วา่ เจา้ ไมค่ วรตอ้ งถามเลยดว้ ยซำ้� วา่ จะเกดิ อะไรขน้ึ ตอ่ จากนน้ั ” ข้าฯ กล่าว “เจ้าน่าจะถามว่า โรคร้ายอะไรกันหนอ – ซึ่งโดยธรรมชาติแล้ว เพลโต : 413

เกดิ ขน้ึ ไดท้ งั้ ในคณาธปิ ไตยและประชาธปิ ไตย – สามารถจองจำ� ประชาธปิ ไตย ให้เปน็ ทาสได”้ “จริงของท่าน” เขาพดู “อมื ขา้ ฯ หมายถงึ ชว่ งชนั้ ของบรุ ษุ ขเี้ กยี จและใชจ้ า่ ยฟมุ่ เฟอื ยนะ่ ” ขา้ ฯ พดู “ผกู้ ลา้ หาญทสี่ ดุ ในหมคู่ นพวกนจี้ ะเปน็ แกนนำ� สว่ นพวกทก่ี ลา้ หาญนอ้ ยกวา่ กจ็ ะเปน็ ผตู้ าม คนพวกนกี้ ค็ อื พวกทเี่ ราเคยเปรยี บไวว้ า่ เหมอื นผงึ้ ตวั ผู้ บางตวั ก็มีเหล็กใน บางตัวกไ็ ม่ม”ี “ใชแ่ ล้ว” เขาพูด “เอาละ่ ” ขา้ ฯ กลา่ ว “ไมว่ า่ จะภายใตร้ ะบอบการปกครองใด หากมคี นสอง ประเภทนเ้ี กดิ ขน้ึ มาได้ ปญั หาสารพดั กจ็ ะตามมา – ไมต่ า่ งอะไรจากเสมหะกบั [564c] นำ้� เหลอื งในรา่ งกายคน39– และเชน่ เดยี วกบั ผดู้ แู ลสวนผงึ้ อนั ทรงปญั ญา แพทย์ และผบู้ ญั ญตั กิ ฎหมายทดี่ ขี องเมอื งกจ็ ะตอ้ งคอยเตรยี มพรอ้ มไว้ ระวงั ระไวไมใ่ ห้ สงิ่ เหลา่ นเ้ี กดิ ขน้ึ ไดเ้ ชน่ กนั อยา่ งไรกต็ าม ถา้ บงั เอญิ มนั เกดิ ขนึ้ มาแลว้ พวกเขาก็ จะตอ้ งรบี ตดั มนั ทง้ิ ออกไปใหไ้ วทส่ี ดุ แมแ้ ตส่ ว่ นเสยี้ วเลก็ ๆ กเ็ หลอื ทงิ้ ไวไ้ มไ่ ด”้ “ใชแ่ ลว้ ในนามของเทพซสุ ” เขาพูด “ต้องตัดทิ้งอยา่ ใหเ้ หลือ” “ถา้ อยา่ งนนั้ ”ขา้ ฯพดู “เราลองมองมนั ในแงน่ ด้ี บู า้ งดกี วา่ เผอื่ วา่ เราจะมองเหน็ อะไรชดั เจนขึ้นมาบา้ ง” “แง่ไหนล่ะ?” “แงข่ องตรรกะ นน่ั กค็ อื เราจะแบง่ เมอื งภายใตร้ ะบอบประชาธปิ ไตยออก [564d] เป็นสามส่วน (ซ่ึงจริงๆ มันก็แบ่งอย่างนี้อยู่แล้ว) โดยให้ส่วนหน่ึงเป็นของ ช่วงช้นั คนข้ีเกยี จพวกนัน้ ซึ่งเตบิ โตโดยธรรมชาติจากสทิ ธ์ใิ นการทำ� สิ่งใดกไ็ ด้ ตามใจชอบ และมีจำ� นวนไมน่ ้อยไปกว่าเมืองภายใต้คณาธปิ ไตยเลย” “อยา่ งน้ีนเ่ี อง” “กระนน้ั มนั กก็ �ำเรบิ เสบิ สานมากกว่าในคณาธิปไตยมาก” “ทำ� ไมเป็นอย่างนนั้ ล่ะ?” “เพราะคณาธิปไตยมิได้ให้เกียรติแก่ผู้คนในช่วงช้ันน้ีอย่างไรล่ะ พวกเขา 414 : รีพบั ลกิ

ถกู ขดั ขวางมใิ หเ้ ขา้ รบั ตำ� แหนง่ ปกครอง ดว้ ยเหตนุ ้ี คนกลมุ่ ดงั กลา่ วจงึ ไมไ่ ดร้ บั [564e] อำ� นาจบรหิ ารใดๆ และไรค้ วามแขง็ แกรง่ ทวา่ ภายใตร้ ะบอบประชาธปิ ไตยผคู้ น [565a] จากชว่ งชน้ั น้ี – ยกเว้นบางคน – จะไดเ้ ปน็ ผ้นู �ำในทกุ ๆ เรอ่ื ง ส่งผลใหส้ ว่ นซงึ่ กำ� เรบิ เสบิ สานทสี่ ดุ ในนน้ั มโี อกาสไดพ้ ดู และไดก้ ระทำ� การตามใจ สว่ นทเ่ี หลอื ก็ จะยนื ออกนั อยใู่ กลๆ้ เวที คอยสง่ เสยี งหงึ่ ๆ และจะไมย่ อมอดทนเดด็ ขาด หากมี ใครลุกข้ึนมาพูดสิ่งใดเป็นอ่ืนไป ผลลัพธ์ก็คือ ภายในระบอบการปกครองนี้ ทุกส่ิงทกุ อยา่ ง – ยกเวน้ บางส่วนเท่านน้ั – จะถูกบริหารจัดการโดยผคู้ นจาก ชว่ งชน้ั ดงั กล่าว” “ถูกทเี ดียว” เขาพูด “อืม... แต่ก็ยังมีอีกช่วงช้ันหนึ่งนะ ซ่ึงแยกตัวออกมาอย่างชัดเจนจากคน กลุม่ ใหญ”่ “ชว่ งช้ันอะไร?” “หากทกุ ๆคน พยายามหาเงนิ กนั หมดกลมุ่ คนซงึ่ จดั การกบั สง่ิ ตา่ งๆอยา่ งเปน็ ระเบยี บไดม้ ากทส่ี ดุ โดยธรรมชาตแิ ลว้ มกั เปน็ กลมุ่ คนทรี่ ำ่� รวยทสี่ ดุ ใชไ่ หม?” “ก็น่าจะเป็นอยา่ งน้ัน” “ขา้ ฯ เหน็ วา่ คนกลมุ่ นลี้ ะ่ ครอบครองนำ�้ ผงึ้ สำ� หรบั ผง้ึ ตวั ผเู้ อาไวม้ ากทสี่ ดุ และนำ�้ ผึง้ เหล่านั้นกย็ งั หาไดง้ ่ายท่ีสดุ อกี ด้วย” “แหม” เขาพดู “ก็จะไปดงึ เอาจากคนไมม่ มี ันกก็ ระไรอยู่” “ขา้ ฯ เห็นวา่ เราน่าจะเรียกคนรำ�่ คนรวยเหล่าน้วี า่ ‘คนเลยี้ งผึ้งตัวผ’ู้ ” “ประมาณนัน้ ” เขาพูด “และนอกจากนนั้ กย็ งั มกี ลมุ่ คนชว่ งชน้ั ทสี่ าม นนั่ กค็ อื เหลา่ ผทู้ ที่ ำ� งานของ ตนเทา่ นั้น ไม่ย่งุ เกย่ี วกบั เรือ่ งทางการเมือง และไม่ไดถ้ ือครองทรัพยส์ ินอะไร มากนกั แตเ่ มอื่ ใดกต็ ามคนเหลา่ นร้ี วมตวั กนั พวกเขาจะเปน็ กลมุ่ คนทมี่ จี ำ� นวน มากท่สี ดุ และมีอำ� นาจปกครองมากท่ีสุด ภายใตร้ ะบอบประชาธปิ ไตย” “ถกู ตอ้ ง” เขาพูด “แต่ว่า คนเหลา่ นี้มกั ไมร่ วมตัวกนั บอ่ ยนกั นอกเสยี จาก วา่ พวกเขาจะต้องการส่วนแบง่ ในน�้ำผ้ึงนนั่ บา้ งเทา่ น้ัน” เพลโต : 415

“พวกเขาไดร้ บั นำ้� ผงึ้ ดว้ ยวธิ นี เี้ สมอ” ขา้ ฯ กลา่ ว “อยา่ งไรกต็ าม ถงึ แมผ้ นู้ ำ� ของ คนกลมุ่ นจี้ ะฉกฉวยเอาทรพั ยส์ นิ มาจากคนรำ่� รวย และแจกจา่ ยแกป่ ระชาชน เหล่านนั้ แตพ่ วกเขาก็จะยังเก็บส่วนอันมคี ่าท่ีสดุ เอาไวใ้ ห้กบั ตวั เองอยดู่ ี” [565b] “ใช”่ เขาพูด “คนเหลา่ นนั้ ได้รบั สว่ นแบง่ ด้วยวิธีการดังกล่าว” “และขา้ ฯ กเ็ หน็ วา่ เหลา่ ผคู้ นซงึ่ ถกู ฉกฉวยเอาทรพั ยส์ นิ ไปนน้ั ยอ่ มถกู ผลกั ดนั ใหต้ อ้ งปอ้ งกนั ตนเอง อาจจะดว้ ยการออกไปพดู จาตอ่ หนา้ ประชาชน หรอื ดว้ ย การกระทำ� ทกุ อยา่ งที่ตวั เองท�ำได้” “แน่ละ” “ด้วยเหตุน้ีเอง ผู้คนเหล่านี้จึงมักถูกตั้งข้อกล่าวหาว่าก�ำลังวางแผนฆ่า ประชาชน และตง้ั ตนเปน็ คณาธปิ ตั ย์ ถงึ แมว้ า่ แทจ้ รงิ แลว้ พวกเขาจะไมไ่ ดป้ รารถนา การปฏิวัตใิ ดๆ เลยก็ตาม” “แน่นอน” “ทา้ ยทสี่ ดุ เมอื่ คนรำ�่ รวยเหลา่ นน้ั เหน็ วา่ ประชาชนกำ� ลงั ปฏบิ ตั ไิ มเ่ ทยี่ งธรรม ตอ่ ตน – ซงึ่ จรงิ ๆ แลว้ ประชาชนเองกไ็ มไ่ ดต้ ง้ั ใจใหเ้ ปน็ อยา่ งนนั้ แตด่ ว้ ยการไมร่ ู้ ซำ�้ ยงั ถกู พวกคนเจา้ เลห่ ห์ ลอกเอาอกี ตา่ งหาก – พวกเขาจงึ ตดั สนิ ใจตง้ั ตนเปน็ [565c] องค์คณาธิปัตย์จริงๆ เสียเลย อย่างไรก็ตาม คนร�่ำรวยเหล่านี้ก็ใช่ว่าจะท�ำ ไปดว้ ยความเตม็ ใจเสยี ทเี ดยี ว เพราะพวกเขาเองกถ็ กู เหลก็ ในของพวกผง้ึ ตวั ผู้ บ่มเพาะความช่วั ร้ายใหอ้ กี ทเี หมือนกนั ” “ยอ่ มเปน็ เชน่ นั้น” “จากน้ันมันก็จะเกิดการฟ้องร้อง การตัดสินความ และการด�ำเนินคดี ระหว่างกนั ของท้งั สองฝ่าย” “ก็คงต้องเปน็ เช่นนัน้ ” “และกเ็ ปน็ ธรรมดาวา่ ฝา่ ยประชาชนนน้ั มกั ตดิ นสิ ยั ตอ้ งแตง่ ตง้ั ใหใ้ ครคนใด คนหนง่ึ ขน้ึ เปน็ ผนู้ ำ� พเิ ศษของพวกตน โดยจะคอยสนบั สนนุ อมุ้ ชเู ขา และผลกั ดนั ใหเ้ ขาเปน็ ใหญ่”40 “ใช่ พวกเขามักติดนิสยั ทำ� นองนน้ั ” 416 : รีพบั ลิก

“ถา้ อยา่ งนนั้ มนั กช็ ดั เจนวา่ ” ขา้ ฯ พดู “เมอ่ื ใดกต็ ามทรราชผงาดขน้ึ เขายอ่ ม [565d] เติบโตขึ้นจากรากของการเปน็ ผนู้ �ำเช่นน้เี สมอ ไม่มที างอน่ื อกี ” [565e] [566a] “น่นั ยอ่ มชัดเจนอย”ู่ “งน้ั อะไรละ่ คอื จดุ เรม่ิ ตน้ ของการเปลยี่ นผา่ น จากการเปน็ ผนู้ ำ� ไปสทู่ รราช? หรอื จรงิ ๆ มนั ชดั เจนอยแู่ ลว้ วา่ ทกุ สง่ิ ทกุ อยา่ งนนั้ เกดิ ขนึ้ เมอ่ื ผนู้ ำ� คนนนั้ เรม่ิ ตน้ ปฏบิ ตั ติ นเหมอื นตวั เอกในนทิ านประจำ� วหิ ารลวิ เคเอยี น-ซสุ 41 ในอารเ์ คเดยี ?” “อะไร?” “ผใู้ ดไดล้ ม้ิ รสเครอื่ งในมนษุ ย์ ซงึ่ ถกู สบั รวมอยกู่ บั เหยอื่ บชู ายญั อน่ื ๆ คนผนู้ นั้ ตอ้ งกลายรา่ งเปน็ หมาปา่ อยา่ งเลย่ี งไมไ่ ด้ เจา้ ไมเ่ คยไดย้ นิ ถอ้ ยคำ� พวกนเี้ ลยร?ึ ” “ขา้ ฯ ตอ้ งเคยไดย้ ินสิ” “และเหตกุ ารณ์ลักษณะเดียวกนั น้ีกเ็ กดิ ขน้ึ กบั ผนู้ ำ� ของประชาชนเหมือน กนั ใชไ่ หม? เขาจะควบคมุ มวลชนอนั เชอ่ื งเชอื่ เอาไว้ และทำ� ใหค้ นประเภทเดยี ว กบั ตนตอ้ งหลงั่ เลอื ดอยา่ งไมห่ ยดุ หยอ่ น เขาจะคอยยดั เยยี ดขอ้ กลา่ วหาใหแ้ ก่ คนนน้ั คนนดี้ ว้ ยความไมเ่ ทยี่ งธรรมอยเู่ สมอ – เหมอื นคนอยา่ งพวกเขามกั ทำ� กนั นนั่ ละ่ – เขาจะนำ� ตวั คนเหลา่ นนั้ ขน้ึ สศู่ าล แลว้ ฆา่ ทง้ิ เสยี เขาจะครา่ ชวี ติ เหลา่ บรุ ษุ เปน็ ผกั ปลา ลม้ิ รสเลอื ดของเพอ่ื นพอ้ ง ผา่ นรมิ ฝปี ากและปลายลน้ิ อปั มงคล เขาจะฆา่ เขาจะขบั ไล่ เขาจะเอย่ ถงึ การยกเลกิ หนส้ี นิ และการแจกจา่ ยทดี่ นิ คนื แกผ่ คู้ น ขา้ ฯ วา่ หลงั จากเหตกุ ารณท์ ง้ั หมดนเ้ี กดิ ขน้ึ แลว้ โชคชะตากค็ งกำ� หนด เอาไว้ใหเ้ พยี งสองทางอย่างเลย่ี งไมไ่ ด้ นน่ั คอื หากคนคนนีไ้ มโ่ ดนสงั หารโดย ศตั รเู สียกอ่ น เขากค็ งกลายเปน็ ทรราช – เปลีย่ นจากมนุษยไ์ ปเปน็ หมาปา่ ” “นัน่ ย่อมเลย่ี งไมไ่ ด”้ เขาพูด “และเขาคนน้ี” ข้าฯ พูด “ก็คือผู้ปลุกระดมให้เกิดสงครามกลางเมือง ตอ่ ตา้ นพวกคนร่ำ� รวยนัน่ เอง” “เปน็ เขาคนนี้แหละ” “และหากเขาถกู เนรเทศออกไป แตส่ ามารถกลบั มาใหม่ ถงึ แมจ้ ะยงั มศี ตั รู อยูก่ ็ตาม เจ้าวา่ เขาจะไมก่ ลบั มาในฐานะทรราชอยา่ งสมบูรณ์แบบหรือ?” เพลโต : 417

“แน่ล่ะ” [566b] “อย่างไรกต็ าม หากคนเหล่าน้ันไมส่ ามารถเนรเทศเขาออกไปได้ หรอื ไม่ สามารถยัดเยียดโทษประหารให้แก่เขาต่อหน้าผู้คนท้ังเมืองได้ พวกเขาก็จะ ยงั พยายามวางแผนสงั หารคนผ้นู ้ีอยา่ งลับๆ อยดู่ ”ี “เรือ่ งเช่นนีเ้ กิดขนึ้ ประจ�ำ” เขาพูด “และหากคนเหลา่ นนั้ ดำ� เนนิ แผนการไปจนถงึ ขน้ั นไี้ ดแ้ ลว้ พวกเขากจ็ ะตอ้ ง พบกบั ขอ้ เรยี กรอ้ งอันช่วั รา้ ยและเลอื่ งชื่อของทรราชทุกคน นน่ั คอื การร้องขอ ให้ประชาชนช่วยส่งผู้คุ้มกันจ�ำนวนหน่ึงมาเพื่อคุ้มครองความปลอดภัย ผูป้ กป้องประชาชนอย่างเขา” [566c] “ก็นา่ จะเปน็ อยา่ งนั้น” เขาพดู “และขา้ ฯ กเ็ หน็ วา่ ประชาชนจะตอ้ งตอบรบั ตอ่ ขอ้ เรยี กรอ้ งน้ี ดว้ ยรสู้ กึ เปน็ เดือดเปน็ ร้อนแทนเขา โดยไมไ่ ดก้ ังวลต่อความปลอดภัยของตัวเองเลย” “ก็น่าจะเปน็ อยา่ งนน้ั อีกนนั่ ละ่ ” “หากบุรุษร�่ำรวยผู้หน่ึงได้พบกับเร่ืองเช่นน้ีและยังถูกตั้งข้อหาว่าเป็นศัตรู กบั ประชาชน ครอบครองทรพั ยส์ นิ จำ� นวนมากเกนิ ควร แนน่ อนสหาย พวกเขา ยอ่ มปฏบิ ตั ติ ามคำ� แนะนำ� ของนกั พยากรณ์ ซงึ่ เคยกลา่ วไวก้ บั ราชาครอยซสั ... [566d] หลบหนีเลยี บทางเดินโรยกรวดขา้ งแมน่ ้ำ� เฮรม์ สั เขาไม่หยดุ ยงั้ ไมล่ ะอายตอ้ งกลายเปน็ คนขลาด” 42 “และนั่นเป็นเพราะ” เขาพูด “เขาอาจไม่มีโอกาสได้รู้สึกละอายอีกเป็นหนท่ี สองไง” “แนล่ ่ะ” ข้าฯ พูด “เพราะถ้าถูกจบั ได้ละ่ ก็ เขาโดนฆา่ ทิ้งแนน่ อน” “นัน่ ย่อมเล่ียงไมไ่ ด้” “และแนน่ อนวา่ ตวั ทา่ นผนู้ ำ� ของเราคนนย้ี อ่ มไมน่ งิ่ ดดู าย หรอื เอาแตส่ ำ� แดง ‘ความใหญย่ ง่ิ แหง่ ความยงิ่ ใหญ’่ 43 บนผนื ดนิ เฉยๆ เทา่ นน้ั ดว้ ยเขากำ� จดั ผคู้ น 418 : รีพบั ลิก

อน่ื ๆ ทงิ้ ไปไดม้ ากมาย บดั น้ี ถงึ เวลาใหล้ กุ ขน้ึ เหยยี บยนื บนรถศกึ เลย่ี มทองของ [566d] เมอื งแลว้ เขาจะกลายเปน็ ทรราชโดยสมบรู ณ์ ไมใ่ ชเ่ ปน็ เพยี งผนู้ ำ� ฝงู ชนอกี ตอ่ ไป” [566e] [567a] “แน่ละ่ ” เขาพดู “เอาละ่ ” ขา้ ฯ กลา่ ว “เรามาพดู ถงึ ความสขุ สมบรู ณข์ องบรุ ษุ ผนู้ ี้ และความสขุ สมบูรณ์ของเมือง ซ่งึ ใหก้ ำ� เนดิ ปถุ ชุ นเช่นนีก้ ันเถอะ” “เอาซ”ี เขาพดู “เรามาพดู ถงึ เร่ืองนกี้ ัน” “ในชว่ งแรกหลงั ไดร้ บั ตำ� แหนง่ ” ขา้ ฯ กลา่ ว “เขาจะยมิ้ แยม้ และเอย่ คำ� ตอ้ นรบั กบั ทกุ ๆ คนทไี่ ดพ้ บ เขาไมเ่ พยี งแตจ่ ะปฏเิ สธวา่ ตนไมใ่ ชท่ รราชเทา่ นน้ั แตย่ งั จะ ใหค้ ำ� มน่ั สญั ญาตา่ งๆ อกี มากมายดว้ ย ไมว่ า่ โดยสว่ นตวั หรอื สาธารณะ เขาจะให้ อสิ รภาพจากหนสี้ นิ และแจกจา่ ยทดี่ นิ คนื ใหแ้ กป่ ระชาชนและทกุ ๆ คนรอบตวั เขา แสรง้ ท�ำตัวสงู สงา่ และอ่อนโยนกบั ทุกๆ คนใชไ่ หม?” “ย่อมปฏิเสธไม่ได้” เขาพูด “แตเ่ มอ่ื ใดกต็ ามเขาสงบศกึ กบั เหลา่ ศตั รภู ายนอก – ซง่ึ เขาเคยขบั ไลอ่ อกไป จากเมอื ง – ไดจ้ ำ� นวนหนง่ึ และทำ� ลายพวกทเ่ี หลอื ไดอ้ กี จำ� นวนหนงึ่ จนไมต่ อ้ ง กงั วลกบั เรอ่ื งพรรคน์ อ้ี กี ตอ่ ไป อนั ดบั แรก เขาจะเรมิ่ ตน้ ดว้ ยการกอ่ สงคราม ให้ มนั ลกุ โหมอยูต่ ลอดเวลา เพ่ือวา่ ประชาชนจะได้เรียกหาผนู้ �ำอยตู่ ลอด” “น่าจะเป็นเชน่ นน้ั ” “และประชาชนเหลา่ นนั้ กจ็ ะยากจนลงเรอ่ื ยๆ เพราะตอ้ งคอยจา่ ยคา่ ภาษี สงคราม พวกเขาจะถูกกดดันให้ต้องง่วนอยู่กับกิจวัตรประจ�ำวันของตนเอง เม่ือเปน็ เช่นนี้ โอกาสทีป่ ระชาชนจะวางแผนท�ำร้ายเขาก็จะลดลงใช่ไหม?” “ชดั เจน” “ขณะเดยี วกนั หากเขาเกดิ สงสยั วา่ คนบางกลมุ่ กำ� ลงั มคี วามคดิ เปน็ อสิ ระ ไมย่ อมใหก้ ารปกครองของเขาครอบงำ� เขากจ็ ะหาขอ้ อา้ งในการกำ� จดั คนเหลา่ นนั้ โดยการสง่ พวกเขาไปใหศ้ ตั รเู ปน็ ผทู้ ำ� ลายแทน ดว้ ยเหตทุ ง้ั หมดน้ี ทรราชจงึ มี ความจ�ำเป็นต้องกระพอื ไฟสงครามใหล้ ุกโหมอยูต่ ลอดเวลาใช่ไหมล่ะ?” “ใช่ เขาจ�ำเปน็ ตอ้ งทำ� เช่นนัน้ ” เพลโต : 419

[567b] “และเพราะเหตนุ ้ี ทกุ สง่ิ ทกุ อยา่ งทเี่ ขาทำ� จงึ เทา่ กบั เปน็ การเตรยี มพรอ้ มตอ่ ความเกลยี ดชังของชาวเมอื งอยูแ่ ลว้ ?” “แน่นอน” “ขณะเดยี วกนั กลมุ่ คนผมู้ คี วามเปน็ ลกู ผชู้ ายมากกวา่ ใคร และเคยชว่ ยให้ เขาไดข้ นึ้ ครองอ�ำนาจ กค็ งจะต้องวจิ ารณอ์ ย่างตรงไปตรงมาถึงเรอื่ งทเี่ กดิ ขน้ึ ให้แกท่ ัง้ เขาหรือกันและกันไดฟ้ งั ?” “นา่ จะเป็นอย่างนนั้ ” “แต่ทรราชย่อมก�ำจัดคนเหล่านั้นทิ้งไปจนหมด เพราะเขายังต้องการถือ อำ� นาจปกครองตอ่ ไป จนสดุ ทา้ ย เขากจ็ ะไมเ่ หลอื มติ รสหายคนใดหรอื ศตั รทู ่ี ไหนค่คู วรแกก่ ารให้ความสนใจอกี ” “ชดั เจนเลยละ่ ” “ดงั นนั้ เขาจงึ ตอ้ งคอยสอดสอ่ งอยตู่ ลอดเวลาวา่ ผใู้ ดมคี วามกลา้ หาญบา้ ง [567c] ผใู้ ดมโี อกาสเตบิ โตขน้ึ เปน็ ผยู้ ง่ิ ใหญไ่ ดบ้ า้ ง ผใู้ ดมปี ฏภิ าณเปน็ เลศิ บา้ ง และผใู้ ด รำ�่ รวยมากจนเกนิ ไปบา้ ง เขาคงมคี วามสขุ เหลอื เกนิ – ไมว่ า่ จะอยากมหี รอื ไม่ – กบั การตอ้ งเปน็ ศตั รกู บั คนทงั้ หมดนอ้ี ยา่ งเลยี่ งไมไ่ ด้ เขาจะตอ้ งคอยหาทางกำ� จดั คนเหล่าน้ีออกไปให้หมด ชำ� ระล้างออกจากเมืองจนเกลี้ยงให้ได”้ “ช่างเป็นการชำ� ระลา้ งอนั แสนงดงาม” เขาพูด “ใช”่ ขา้ ฯพดู “มนั ยงั ตรงขา้ มกบั เวลาแพทยร์ กั ษารา่ งกายคนไขอ้ กี ดว้ ยเพราะ เขามแี ตจ่ ะลา้ งเอาสว่ นเลวออกไป เหลือส่วนเปน็ เลศิ ไว้ แตน่ ่ีอะไร หมอกลับ ทำ� ตรงขา้ มเฉยเลย” “คงเปน็ เพราะเขาเหน็ วา่ มนั เปน็ ความจำ� เปน็ ” เขาพดู “หากเขายงั ตอ้ งการ ถืออ�ำนาจปกครองต่อไป” [567d] “ชา่ งเปน็ ความจำ� เปน็ อนั เปย่ี มดว้ ยพรจากทวยเทพจรงิ ๆ” ขา้ ฯ พดู “ความ จำ� เปน็ นก้ี ำ� หนดใหเ้ ขาตอ้ งเลอื กเอาทางใดทางหนง่ึ ระหวา่ งการตอ้ งอยรู่ ว่ มกบั ผคู้ นทวั่ ไป ซึง่ เกลยี ดชังตวั เขา หรือไมก่ ็ไม่ต้องมชี ีวติ อย่ตู ่อไปอกี เลย” “โอ!้ ใชจ่ รงิ ๆ ดว้ ยสิ” เขาพูด 420 : รพี บั ลกิ

“และยง่ิ ความเกลยี ดชงั ของชาวเมอื งตอ่ การกระทำ� ของเขามมี ากขน้ึ เทา่ ไร [567e] เขากย็ ง่ิ ตอ้ งใชผ้ คู้ มุ้ กนั ตดิ อาวธุ จำ� นวนมากขนึ้ – และตอ้ งไวว้ างใจไดม้ ากยงิ่ ขน้ึ – [568a] ตามไปด้วย?” “แนล่ ะ่ ” “แลว้ กลมุ่ คนซง่ึ ไวว้ างใจไดเ้ หลา่ นสี้ มควรจะเปน็ ใคร? เขาจะไปควานหามา ได้จากท่ีไหน?” “กถ็ ้าเขาแจกคา่ แรงสงู ๆ” เขากล่าว “คนประเภทนนั้ ก็จะผดุ ขึ้นมาจำ� นวน มากอย่างไม่ตอ้ งเสียแรงหาเลยล่ะ” “ในนามของสนุ ขั !44 คนพวกนก้ี ค็ อื ผง้ึ ตวั ผนู้ น่ั อยา่ งไร” ขา้ ฯ พดู “ตามทศั นะ ขา้ ฯ มนั กค็ อื ผง้ึ ตวั ผจู้ ากตา่ งแดนทงั้ หลายนนั่ ละ่ เจา้ เองกต็ อ้ งการจะบอกอยา่ งนี้ เหมือนกนั ใช่ไหม?” “ทัศนะของทา่ นเป็นจรงิ ตามน้นั ” เขากลา่ ว “แล้วถ้าเป็นพวกทไ่ี วว้ างใจได้ในเมืองล่ะ? เขาคงยินดที ี่จะ...” “จะอะไร?” “จะยดึ เอาพวกขา้ ทาสของชาวเมอื งมาเปน็ ของตน ดว้ ยการปลดปลอ่ ยคน เหลา่ นใี้ ห้เปน็ อสิ ระ แล้วกร็ วมพวกเขาเขา้ ไวก้ บั หมผู่ ู้คุม้ กันตดิ อาวุธของตน” “ออ๋ แนล่ ะ” เขาพดู “คนเหลา่ นยี้ อ่ มซอื่ สตั ยต์ อ่ เขาทส่ี ดุ อยา่ งไมต่ อ้ งสงสยั ” “แหม! เจา้ ทรราชคนนม้ี นั ไดร้ บั พรจากเทพเจา้ จรงิ ๆ แฮะ” ขา้ ฯ พดู “หลงั จาก กำ� จดั ผคู้ มุ้ กนั ชดุ แรกทง้ิ ไปแลว้ กย็ งั เอาบรุ ษุ ประเภทนน้ั มาเปน็ สหาย และเปน็ ผชู้ ว่ ยอันไวใ้ จได้อีก” “ก็เขาตอ้ งใชค้ นประเภทน้ันจริงๆ น่ี” เขาพดู “และมติ รสหายเหลา่ นนั้ กจ็ ะชนื่ ชมเขา” ขา้ ฯ พดู “พลเมอื งคนใหมๆ่ กจ็ ะเขา้ มาท�ำความร้จู กั กบั เขา ส่วนประชาชนผู้ยงั มคี ุณสมบัตอิ นั ย่ิงใหญอ่ ยู่บ้างก็จะ ชิงชงั และหนีหน้าไปจากเขา” “ก็จะใหท้ ำ� อย่างไรได้อีก?” “มันก็ไม่ใช่ว่าจะไร้ประโยชน์นะ” ข้าฯ พูด “ทัศนคติโดยท่ัวไปมักเชิดชู เพลโต : 421

ละครโศกนาฏกรรมว่าแฝงไว้ด้วยสติปัญญาภายในนั้น โดยเฉพาะอย่างย่ิง ละครของยรู พิ ิดสี ” “ทำ� ไมล่ะ?” “เพราะในบรรดาถอ้ ยคำ� อันชาญฉลาดของเขา มีอย่ทู ่อนหนึง่ เขากลา่ ววา่ [568b] ‘ทรราชมีปัญญาได้ จากการรู้จักกับผู้มีปัญญา’45 แน่ล่ะ ‘ผู้มีปัญญา’ ในที่น้ี ย่อมหมายถงึ พวกท่เี ขา้ มาท�ำความรู้จกั กบั ทรราชอย่างที่เราเพ่งิ พดู ไป” “นอกจากนน้ั นะ ทง้ั เขาและกวคี นอนื่ ๆ กย็ งั พากนั เชดิ ชทู ชุ นาธปิ ไตยเอาไว้ วา่ ” เขาพูด “‘เทยี บเทา่ เหลา่ ทวยเทพ’46 และอืน่ ๆ อกี มากมาย” “ถา้ อยา่ งนนั้ ในเมอื่ พวกกวลี ะครโศกฯ เหลา่ นต้ี า่ งกเ็ ปน็ ผมู้ ปี ญั ญาสงู สง่ กนั อยแู่ ลว้ ” ขา้ ฯ กลา่ ว “พวกเขาคงไมโ่ กรธเคอื งพวกเรา หรอื โกรธเคอื งคนอนื่ ๆ ซง่ึ มรี ะบอบปกครองเหมอื นกบั ของพวกเราหรอก เพราะเราจะอนญุ าตใหพ้ วกเขา เข้ามาอยู่ในระบอบปกครองของพวกเราไม่ได้ เนื่องจากพวกเขาขับล�ำน�ำ สรรเสริญทชุ นาธิปไตย” “อย่างน้อยพวกท่ีมีความคิดความอ่านเป็นเลิศก็คงต้องให้อภัยเราล่ะนะ [568c] ขา้ ฯ วา่ ” เขาพดู “และขา้ ฯ วา่ พวกเขากค็ งออกเดนิ ทางไปแวะเมอื งนน้ั ทเี มอื งนท้ี ี ดงึ ดดู ฝงู ชน ใหเ้ ขา้ มาตดิ ตามไดจ้ ำ� นวนมาก นอกจากนนั้ พวกเขาจะคอยวา่ จา้ งผมู้ นี ำ�้ เสยี ง ไพเราะ ทมุ้ หนกั และนา่ ฟงั ตดิ ตวั ไวเ้ สมอ เมอ่ื เดนิ ทางไปถงึ เมอื งไหน พวกเขากจ็ ะ ชกั นำ� ระบอบปกครองนน้ั ๆ ใหเ้ ขา้ สปู่ ระชาธปิ ไตย หรอื ไมก่ ท็ ชุ นาธปิ ไตยเสมอ” “ถูกต้องทเี ดียว” “และนอกจากนั้น พวกเขายังจะได้รับค่าตอบแทนและเกียรติยศอีกด้วย แต่กเ็ ดาไดเ้ ลยวา่ ผทู้ ีช่ ่ืนชมพวกเขาเปน็ กลมุ่ แรกนน้ั ย่อมต้องเป็นพวกทรราช และรองลงมากค็ อื ประชาธปิ ไตย อยา่ งไรกต็ าม ยง่ิ พวกเขาไตผ่ าชนั แหง่ ระบอบ ปกครองขน้ึ ไปสงู เทา่ ไร ลาภยศของพวกเขากจ็ ะยง่ิ หลดุ รว่ งออกไปมากเทา่ นน้ั [568d] ราวกับมอี ากาศใหห้ ายใจนอ้ ยลง จนไม่มีแรงเกบ็ รักษาสิ่งเหลา่ น้ไี ว้ได”้ “แน่ละ่ ” 422 : รีพบั ลิก

“แตเ่ ราจะละประเดน็ นเี้ อาไวแ้ คต่ รงน”ี้ ขา้ ฯ พดู “เรามายอ้ นกลบั ไปยงั ฐาน [568e] พำ� นกั ของทรราชผนู้ น้ั กนั อกี ครง้ั ศนู ยร์ วมของเหลา่ ผคู้ มุ้ กนั อนั หลากสสี นั หลาย [544d] เชอื้ ชาติ งดงาม และเปลี่ยนแปลงไปมาอย่ตู ลอดเวลา ไมเ่ คยซ้�ำหนา้ เดิมเลย เรามาดกู นั ว่าเขาจา่ ยคา่ คมุ้ ครองกับคนเหล่าน้ีอย่างไร” [569a] “มนั แนอ่ ยแู่ ลว้ ” เขาพดู “ไมว่ า่ ในเมอื งจะมสี มบตั ศิ กั ดสิ์ ทิ ธส์ิ กั กช่ี น้ิ เขากจ็ ะ มอบใหค้ นเหลา่ นน้ั ไปจนหมด และยงั รวมไปถงึ ทรพั ยส์ นิ ของผคู้ นทเี่ ขาไดก้ ำ� จดั ทงิ้ ไปกด็ ว้ ย เพอ่ื วา่ เขาจะไดไ้ มต่ อ้ งเรยี กเกบ็ ภาษจี ากประชาชนในจำ� นวนมากๆ” “แล้วถ้าเกิดสนิ ทรัพย์เหล่านี้หมดขึน้ มาละ่ ?” “แนล่ ะ่ ” เขาพดู “เขาและสหายหญงิ ชายในวงเหลา้ ของเขาจะอยกู่ นิ กนั ตอ่ ไปไดก้ ด็ ้วยทรพั ย์สินจากบิดาของเขาน่ันละ่ ” “เขา้ ใจละ่ ” ขา้ ฯ พดู “เจา้ กำ� ลงั บอกวา่ ประชาชนผใู้ หก้ ำ� เนดิ ทรราชคนนข้ี น้ึ มา ยงั จะตอ้ งให้การสนบั สนนุ ท้งั เขาและมติ รสหายของเขาตอ่ ไปด้วยใช่ไหม?” “ใช”่ เขาพดู “ความจำ� เปน็ อยา่ งยง่ิ ยวดจะบบี บงั คบั ใหเ้ กดิ เรอ่ื งเชน่ นนั้ ขนึ้ ” “แตถ่ า้ เกดิ เรอ่ื งเชน่ นลี้ ะ่ เจา้ จะวา่ ยงั ไง?” ขา้ ฯ กลา่ ว “หากประชาชนเกดิ รสู้ กึ ไม่พอใจ และกล่าวออกมาว่า การให้บิดาต้องคอยเล้ียงดูบุตรผู้โตเต็มวัยมัน ไมใ่ ชเ่ รอ่ื งเทยี่ งธรรมเลย ควรจะเปน็ ไปในทางตรงขา้ มตา่ งหาก บตุ รควรเลยี้ งดู บดิ ามใิ ชห่ รอื หลงั จากเขาไดเ้ ตบิ โตจนยิง่ ใหญแ่ ลว้ ? พวกเขากจ็ ะกล่าวต่อไป อีกด้วยว่า ประชาชนมิได้หนุนให้เขาขึ้นสู่อ�ำนาจ หรือท�ำให้เขาถือก�ำเนิดขึ้น เพอื่ ยอ้ นกลบั มาจบั ประชาชนไปเปน็ ทาสของพวกขา้ ทาสอกี ทหี นงึ่ 47 ซำ้� ยงั ตอ้ ง คอยส่งปัจจัยสนับสนุนแก่เขาและแก่ข้าทาสเหล่านี้อีก รวมไปถึงพวกเร่ร่อน จรจดั พวกนนั้ ดว้ ย ประชาชนตอ้ งการใหเ้ ขาเปน็ ผนู้ ำ� ตา่ งหาก เขาสมควรจะตอ้ ง เป็นผู้น�ำผู้ปลดปล่อยประชาชนให้เป็นอิสระจากคนร�่ำรวยภายในเมือง และ จากพวกสภุ าพบรุ ษุ จอมปลอมเหลา่ นน้ั ทา้ ยทส่ี ดุ ประชาชนกจ็ ะพยายามขบั ไล่ เขาและผองเพอื่ นของเขาให้ออกไปใหพ้ ้นจากเมอื งเสีย ไม่ตา่ งอะไรจากบิดา ไลบ่ ุตรชายกับเพอื่ นขีเ้ มาของเขาออกจากบา้ นใช่ไหม?” “โอ ในนามแหง่ ซสุ ปวงประชาจะรบู้ า้ งไหมวา่ พวกเขาไดใ้ หก้ ำ� เนดิ สตั วร์ า้ ย เพลโต : 423

[569b] ชนดิ ใด” เขาพดู “ซำ้� ยงั คอยตอ้ นรบั เลย้ี งดมู นั จนมนั เตบิ โตและยง่ิ ใหญ่ ตอนน้ี พวกเขาอ่อนแอกว่ามันมากแล้ว การต่อต้านเขาย่อมเท่ากับการเอาไข่ไป กระแทกกบั หนิ ” “อะไรกนั ?” ขา้ ฯ พดู “เจา้ วา่ ทรราชผนู้ จี้ ะบงั อาจถงึ ขนั้ ใชก้ ำ� ลงั กบั บดิ าผใู้ ห้ กำ� เนดิ เลยหรือ? ถ้าเขาไมย่ อมเชื่อฟงั ก็จะถงึ ขนั้ ลงไมล้ งมอื เลยเชียวหรอื ?” “แน่ละ” เขากลา่ ว “กเ็ ขาได้ยึดเอาอาวธุ ของบดิ าไปแลว้ น่”ี “เจา้ กำ� ลงั จะบอกวา่ ” ขา้ ฯ พดู “ทรราชนนั้ เปน็ เหมอื นฆาตกรผฆู้ า่ บดิ าตน เขาเปน็ เหมอื น ‘พยาบาลยามชราภาพ’48 ผหู้ ยาบชา้ และนอกจากนนั้ ยงั ดเู หมอื น ว่าระบอบปกครองของเขาจะได้รับการยอมรับให้เป็นทุชนาธิปไตยอย่างเป็น ทางการแลว้ ดว้ ย เหมอื นคำ� สภุ าษติ วา่ ไวน้ นั่ ละ่ – ‘กระโดดจากกระทะ ตกลงสู่ กองไฟ’ – ประชาชนเองกต็ อ้ งการจะกระโดดออกจากการเปน็ ทาสไปสอู่ สิ รภาพ [569c] แต่แล้วกลับต้องตกลงสู่กองไฟ ได้ข้าทาสมาเป็นเจ้านายอีกทีหนึ่ง พวกเขา หรรษากบั อสิ รภาพอนั ยิง่ ใหญ่ แตไ่ ร้กาลเทศะจนเกินไป สุดทา้ ยจงึ ต้องใส่โซ่ ตรวนอันโหดรา้ ยแห่งความเป็นทาส ภายใตอ้ าณตั ิของขา้ ทาสอกี ทีหนึง่ ” “ทกุ อยา่ งเปน็ ไปตามท่ที ่านวา่ มา” เขาพูด “เอาละ่ ” ขา้ ฯ กลา่ ว “เราคงใหค้ ำ� อธบิ ายมามากพอแลว้ สนิ ะ วา่ ทชุ นาธปิ ไตย นนั้ เปลย่ี นผา่ นจากประชาธปิ ไตยไดอ้ ยา่ งไร และเมอื่ มนั ปรากฏขน้ึ มาแลว้ มนั มี ลักษณะอยา่ งไร ข้าฯ ว่าเท่านีก้ ็คงเหมาะสมแล้วนะ” “แน่นอน” เขาพูด “เทา่ นนั้ กค็ งพอแล้วล่ะ” 424 : รพี บั ลิก

เลม่ 9 “เอาละ่ เรายงั เหลอื ประเดน็ ของบรุ ษุ แบบทชุ นาธปิ ไตยสนิ ะ”ขา้ ฯพดู “เขาเปลย่ี น [571a] ผ่านจากคนแบบประชาธิปไตยได้อย่างไร และเมื่อปรากฏข้ึนแล้ว เขาจะมี [571b] ลกั ษณะอยา่ งไร จะใชช้ วี ติ อยา่ งไร จะเปน็ สขุ ราวเทพเจา้ ประทานพรไหม หรอื วา่ ต้องเป็นทุกขอ์ ย่เู สมอ?” “ใช”่ เขาพดู “เรายงั ต้องพดู ถึงเขา” “เจา้ รไู้ หมวา่ ขา้ ฯ ยังตกเรื่องอะไรไป?” ข้าฯ พูด “เรอื่ งอะไรหรือ?” “ตามทัศนะข้าฯ เรายังไม่ได้จ�ำแนกชนิดและจ�ำนวนของความปรารถนา ออกมาอยา่ งถถี่ ว้ นพอ พอขาดจดุ นไี้ ป การพจิ ารณาเรอ่ื งราวตา่ งๆ ของเราจงึ ไม่ชดั เจนมากเพียงพอตามไปด้วย” “งัน้ ตอนนคี้ งได้เวลาแล้วส?ิ ” เขาพดู “แนน่ อนๆ เอาเปน็ วา่ เรามาพจิ ารณาแตใ่ นสว่ นทขี่ า้ ฯ อยากจะรกู้ แ็ ลว้ กนั คอื อยา่ งนี้ – ตามทศั นะขา้ ฯ ในบรรดาความสขุ สำ� ราญและความปรารถนา ซงึ่ ไมม่ ี ความจำ� เปน็ นนั้ มอี ยบู่ างสว่ นเปน็ ปฏปิ กั ษต์ อ่ กฎหมาย กระนน้ั มนั กอ็ าจจะเกดิ ขน้ึ ไดก้ บั ทกุ ๆ คน อยา่ งไรกต็ าม หากพวกมนั ไดร้ บั การดแู ลตรวจสอบจากกฎตา่ งๆ และจากความปรารถนาฝ่ายดี และด้วยความช่วยเหลือจากการใช้ตรรกะ เพลโต : 425

อยตู่ ลอด มนษุ ยบ์ างคนกส็ ามารถกำ� จดั พวกมนั ทงิ้ ไปไดท้ ง้ั หมด หรอื เหลอื เพยี ง [571c] ส่วนซึ่งอ่อนแรงเท่าน้ัน ทว่าบางคนก็ไม่สามารถท�ำเช่นนี้ได้ เป็นเหตุให้ ความปรารถนาซึง่ มคี วามแข็งแกร่งและมจี �ำนวนมากยังคงหลงเหลอื อยู่” “ท่านหมายถงึ อะไรบา้ งน่ะ?” เขาพดู “กบ็ รรดาความปรารถนา ซง่ึ ตน่ื ตอนเราหลบั อยา่ งไรละ่ ” ขา้ ฯ พดู “เมอ่ื สว่ น อนื่ ๆ ของจติ วญิ ญาณ – นนั่ กค็ อื สว่ นซงึ่ คำ� นวณดว้ ยตรรกะ สงบเสงยี่ ม และ ปกครองทกุ ๆ สว่ น – เขา้ สนู่ ทิ รารมณแ์ ลว้ สว่ นซง่ึ กอปรดว้ ยความดบิ เถอ่ื น ดรุ า้ ย และหวิ กระหาย กจ็ ะเกดิ อาการพยศ ผลกั ไสนทิ ราออกไป และหาหนทางเตมิ เตม็ สนั ดานดบิ ของตน เจา้ กร็ วู้ า่ เวลาอยา่ งนนั้ ไมม่ สี ง่ิ ใดทมี่ นั ไมก่ ลา้ กระทำ� อกี ราวได้ รับการปลดปล่อยให้พ้นจากความละอายและปฏิภาณทั้งหลายโดยส้ินเชิง มนั จะไมย่ งั้ สงิ่ ใดไว้ แมแ้ ตค่ วามตอ้ งการจะมเี พศสมั พนั ธก์ บั มารดาของตวั เอง หรอื กบั ใครกต็ ามแต่–มนษุ ยห์ รอื เทพหรอื สตั วห์ รอื มนั พรอ้ มจะรว่ มสมั พนั ธด์ ว้ ย [571d] ทงั้ นน้ั ไมเ่ วน้ แมแ้ ตค่ วามตอ้ งการจะฆา่ ฆา่ ดว้ ยความอำ� มหติ ไมม่ อี าหารชนดิ ไหน ทมี่ นั ไมอ่ ยากยดั ลงทอ้ ง หรอื พดู สน้ั ๆ กค็ อื มนั พรอ้ มจะสำ� แดงการกระทำ� อนั ขาดสติและไรย้ างอายออกมาเสมอ”1 “นั่นคอื ความจริงแทเ้ ลยละ่ ” เขากล่าว “แตข่ ณะเดยี วกนั ขา้ ฯ กเ็ หน็ วา่ บคุ คลซง่ึ รจู้ กั สงบใจ และมคี วามสมั พนั ธอ์ นั แจม่ ใสกบั ตนเองนนั้ ยอ่ มกระทำ� สง่ิ ตอ่ ไปนกี้ อ่ นเขา้ นอนเสมอ – อนั ดบั แรก เขา จะปลุกส่วนซ่ึงค�ำนวณด้วยตรรกะภายในตัวเขาให้ตื่นอยู่เสมอ โดยการป้อน [571e] การครนุ่ คดิ และตรรกะอันงดงามตา่ งๆ ให้แกม่ นั สิ่งน้ียอ่ มทำ� ใหเ้ ขามีสมาธิ จดจอ่ อยกู่ บั ตนเองได้ ตอ่ มาอนั ดบั ทส่ี อง เขาจะเลยี้ งดสู ว่ นซง่ึ ปรารถนาเอาไว้ ไมใ่ หอ้ ดโซ แตก่ ไ็ มใ่ หอ้ ม่ิ จนลน้ เพอื่ วา่ มนั จะไดห้ ลบั เสยี และไมค่ อยมารบกวน อีกสว่ นหนง่ึ ซ่งึ มคี วามเปน็ เลิศยิง่ กวา่ ไม่วา่ จะด้วยความเริงใจหรอื ด้วยความ [572a] ทุกข์ทนก็ตาม มันจะได้ปล่อยให้ส่วนซ่ึงเป็นเลิศกว่าตนนั้นได้อยู่อย่างสงบ กับตัวเอง คงความบรสิ ทุ ธผิ์ ดุ ผอ่ งอยู่เสมอ หรือกล่าวคือปล่อยให้ส่วนนั้นได้ ครนุ่ คดิ อยกู่ บั ตวั เอง และตามหาสง่ิ ซง่ึ มนั ยงั ไมร่ ตู้ อ่ ไป ไมว่ า่ สงิ่ นน้ั จะเปน็ สง่ิ ซงึ่ 426 : รพี ับลิก

เคยมีเคยเป็น หรือส่ิงซงึ่ เป็นอยู่ ณ ขณะนนั้ หรอื สิ่งซึง่ ก�ำลงั จะเป็นในอนาคต [572b] กต็ าม เอาละ่ อนั ดบั ทส่ี าม เขาจะปลอบโยนสว่ นซงึ่ คกึ คะนองภายในตวั เขาดว้ ย [572c] วธิ กี ารเดยี วกนั เขาจะไมป่ ลอ่ ยใหค้ วามคกึ คะนองไดร้ บั การปลกุ เรา้ ดว้ ยความ โกรธเคอื งผใู้ ดกอ่ นนอนเปน็ อนั ขาด – เมอื่ ใดกต็ ามเขาระงบั สองรปู แบบ2นไ้ี ด้ เขากจ็ ะกระตนุ้ สว่ นทสี่ าม (ซง่ึ เปน็ สว่ นของการคดิ อยา่ งมปี ฏภิ าณ) ใหท้ ำ� งาน เมอื่ เสรจ็ สน้ิ ทกุ ขนั้ ตอนตามนเ้ี ทา่ นน้ั เขาจงึ เขา้ นอน เจา้ เองกค็ งรวู้ า่ ในสภาวะ เชน่ น้ี เขาจะเขา้ สนู่ ทิ ราโดยกมุ ความจรงิ ตามทเี่ ปน็ เอาไวอ้ ยตู่ ลอด มโนทศั นอ์ นั เป็นปฏิปกั ษต์ อ่ กฎหมายใดๆ ย่อมไมม่ วี ันเกดิ ขึ้นไดใ้ นความฝนั ของเขา” “ขา้ ฯ กเ็ หน็ เชน่ นั้นเหมือนกนั ” เขาพดู “เอาละ่ เรานอกเรอ่ื งมากเกนิ ไปแลว้ สง่ิ ซง่ึ เราตอ้ งการจะรคู้ อื เรอ่ื งตอ่ ไปน้ี ตา่ งหาก – แนน่ อนวา่ รปู แบบของความปรารถนาอนั นา่ สะพรงึ โหดรา้ ย และไร้ กฎหมายน้ัน ล้วนปรากฏอยู่ภายในคนทุกคน แม้แต่ในกลุ่มพวกเราบางคน ซ่งึ ภายนอกดูเหมอื นถ่อมตนเสมอ สง่ิ เหลา่ นนั้ กย็ งั ปรากฏขึ้นอย่างแจ่มชัดใน ความฝนั ของเขา เอาละ่ ลองตรองดวู า่ สง่ิ ทข่ี า้ ฯ พดู มาทงั้ หมดนน้ั เปน็ ความจรงิ หรือไม่ และพวกเจา้ เหน็ ดว้ ยกับขา้ ฯ หรือเปลา่ ” “ข้าฯ เหน็ ดว้ ยคนหนึง่ ล่ะ” “เจา้ ลองนกึ ถงึ คณุ ลกั ษณะตา่ งๆ ของผนู้ ำ� แหง่ ประชาชน3ดงั เราเพง่ิ พดู ไป โดยสมมติฐานแลว้ เขาจะเกดิ ขนึ้ มาไดจ้ ากการเล้ียงดูของบิดาผตู้ ระหนี่ ที่ให้ เกยี รตแิ กค่ วามปรารถนาดา้ นการหาเงนิ เทา่ นนั้ และชงิ ชงั ความปรารถนาอนื่ ๆ ซงึ่ ไรค้ วามจำ� เปน็ โดยมองวา่ พวกมนั มคี ่าเพยี งการสร้างภาพและการละเลน่ ไปวันๆ เทา่ น้ันใช่ไหม?” “ใช”่ “และดว้ ยเหตวุ า่ เขาตดิ ตอ่ สมั พนั ธก์ บั เหลา่ บรุ ษุ เจา้ เลห่ ์ – ซงึ่ เปย่ี มดว้ ยความ ปรารถนาอยา่ งหลงั –อยเู่ นอื งนติ ย์เขาจงึ คอ่ ยๆถลำ� ตนเขา้ สคู่ วามจองหองโอหงั ไมเ่ คารพใคร และรบั รปู แบบของคนเหลา่ นน้ั มาใชก้ บั ตนเอง ทงั้ หมดทง้ั มวลนน้ั เป็นเพราะความชิงชังในความตระหน่ีของบิดานั่นเอง อย่างไรก็ตามด้วย เพลโต : 427

ธรรมชาตขิ องเขามคี วามเปน็ เลศิ สงู กวา่ ผคู้ นรอบขา้ ง ซงึ่ คอยแตจ่ ะสรา้ งความ ฉบิ หายให้ สดุ ทา้ ยเขาจงึ ดงึ เอาคณุ ลกั ษณะของทงั้ สองดา้ นนน้ั มาใชอ้ ยา่ งละครงึ่ [572d] เปน็ ผมู้ ลี กั ษณะกง่ึ กลางระหวา่ งสองดา้ นดงั กลา่ ว และจะพงึ พอใจในแตล่ ะดา้ น อยา่ งพอประมาณ เขายอ่ มเหน็ วา่ ตนเองไมไ่ ดใ้ ชช้ วี ติ อยา่ งไรอ้ สิ รภาพเสยี ทเี ดยี ว แตก่ ไ็ มไ่ ดเ้ ปน็ ปฏปิ กั ษต์ อ่ กฎหมายทงั้ หมดดว้ ยเชน่ กนั – คนของประชาชนนนั้ เกดิ ข้ึนจากคนแบบคณาธิปไตย ดว้ ยกระบวนการเช่นน้นี ะ่ เอง” “น่ันคือทัศนะของเราต่อคนคนนี้” เขากล่าว “เคยเป็นอย่างไรก็ยังคงเป็น อย่างนนั้ ” “เอาละ่ ” ขา้ ฯ พดู “เมอ่ื คนคนนแี้ กต่ วั ลงและมลี กู เขากจ็ ะนำ� เอาอปุ นสิ ยั ของ บดิ านั่นแหละ มาอบรมลกู ของตวั เอง” “ข้าฯ กเ็ ดาว่าอย่างนั้น” “จากนน้ั เหตกุ ารณเ์ ดมิ ๆ ซงึ่ เคยเกดิ ขน้ึ กบั เขา กจ็ ะซำ้� รอยกลบั มาเกดิ ขนึ้ กบั บตุ รของเขาอกี – เขาจะถกู ดงึ ใหเ้ ปน็ ปฏปิ กั ษต์ อ่ กฎหมายโดยสมบรู ณ์ (ถงึ แมค้ น [572e] รอบๆ ตวั จะเรยี กมนั วา่ ‘อสิ รภาพโดยสมบรู ณ’์ กต็ าม) กลา่ วคอื ขณะบดิ าและ ญาตสิ นทิ คนอนื่ ๆ ของเขาคอยสนบั สนนุ ความปรารถนาตรงกง่ึ กลางนนั้ พวก นกั รา่ ยมนตก์ บั นกั สรา้ งทรราชอนั นา่ สะพรงึ กจ็ ะคอยใหก้ ารสนบั สนนุ แกค่ วาม ปรารถนาอกี ฝง่ั หนง่ึ ไปดว้ ย และเมอื่ ใดกต็ ามคนกลมุ่ หลงั ดงั กลา่ วไมส่ ามารถ ฉดุ รง้ั เดก็ หนมุ่ ผนู้ เ้ี อาไวไ้ ด้ พวกเขากจ็ ะเปลยี่ นไปบม่ เพาะราคะภายในตวั ของ เขาแทน พวกเขาจะพยายามท�ำใหผ้ งึ้ ตัวผูต้ ดิ ปกี อันย่งิ ใหญ่ภายในตวั เขานน้ั 4 กลายเป็นผู้น�ำทางแก่ความปรารถนาอันเกียจคร้านท้ังหลาย ซ่ึงยินดีจะฉวย [573a] เอาทกุ สงิ่ ทกุ อยา่ งใกลม้ อื มาเปน็ ของตวั เจา้ เหน็ หรอื ไมว่ า่ ราคะภายในตวั เขา ไม่ไดต้ า่ งอะไรจากผ้งึ ตวั ผตู้ ิดปีกเท่าไรเลย?” “ขา้ ฯ เองก็เห็นเชน่ น้ัน” เขาพดู “ตอ่ มา เมอื่ ความปรารถนาอน่ื ๆ – ซงึ่ อบอวลดว้ ยกลน่ิ หอมของกำ� ยานและ มดยอบ สวมมงกฎุ ดอกไม้ ปรม่ิ ปรด่ี ว้ ยเหลา้ องนุ่ และความสำ� ราญทกุ ประเภท อนั สอดรบั กบั สง่ิ เหลา่ นน้ั – เขา้ มาบนิ วนอยรู่ อบๆ เจา้ ผง้ึ ตวั ผนู้ น่ั คอยเลยี้ งดมู นั 428 : รพี ับลิก

ใหม้ ขี นาดใหญโ่ ตขน้ึ ใหม้ ากทสี่ ดุ เทา่ ทจี่ ะมากได้ และสดุ ทา้ ยกจ็ ะปลกู เหลก็ ใน [573b] แหง่ ความอยากมอี ยากไดเ้ ขา้ ไวใ้ นตวั มนั ทนี ล้ี ะ่ ผนู้ ำ� แหง่ จติ วญิ ญาณคนใหมก่ ็ [573c] จะรบั เอาความบา้ คลง่ั มาใชเ้ ปน็ ผคู้ มุ้ กนั ตวั 5 จากนน้ั กจ็ ะสำ� แดงความบา้ ออกมา [573d] และหากมนั พบวา่ ภายในตวั คนคนนน้ั ยงั เหลอื ทศั นะใด หรอื ความปรารถนาใด ยงั กอปรดว้ ยคณุ ความดี หรอื ยงั ยอมใหม้ คี วามละอายแกใ่ จเกดิ ขน้ึ ได้ มนั กจ็ ะ กำ� จดั ทงิ้ ใหพ้ น้ ทางเสยี จนในทส่ี ดุ มนั กจ็ ะชำ� ระลา้ งเอาความสงบใจออกไปได้ จนเกลี้ยง จากนั้นค่อยเติมความบา้ ซ่งึ ดงึ เอามาจากภายนอก เข้าไปแทนท”ี่ “ทา่ นพดู ถงึ การปรากฏขนึ้ ของบรุ ษุ แบบทชุ นาธปิ ไตยไดส้ มบรู ณแ์ บบมาก” เขาพดู “และด้วยเหตุน้ีกระมัง” ข้าฯ กล่าว “เทพแห่งราคะจึงมักโดนเรียกเป็น ทรราชมาต้ังแตโ่ บราณ” “น่าจะเปน็ อย่างน้ัน” เขาพูด “สหายน้อย” ข้าฯ พูด “ชายข้ีเมาก็มักจะมีความคิดความอ่านบางอย่าง ไมต่ า่ งจากทรราชเชน่ กนั เจ้าว่าไหม?” “ใช่สิ” “และคนบ้าซึ่งมีจิตใจผิดปกติก็เช่นกัน เขาย่อมมิได้ขวนขวายแต่จะ ปกครองมวลมนษุ ยเ์ ท่านั้น เขายังคิดว่าตวั เองปกครองเทพเจ้าได้ดว้ ย” “แน่ละ” เขากล่าว “เจา้ ภตู ติ วั นอ้ ยของขา้ ฯ” ขา้ ฯ พดู “เมอ่ื บรุ ษุ คนหนงึ่ กลายเปน็ ทรราช – ใน ความหมายโดยละเอยี ดที่สุด – ไม่ว่าจะเป็นโดยธรรมชาติ หรือเป็นโดยการ ดำ� เนนิ ชวี ติ หรอื ทง้ั สองอยา่ ง เขายอ่ มกลายเปน็ ทง้ั คนขเ้ี มา คนคลง่ั ราคะ และมี นำ้� ดีสีด�ำในร่างกาย6อีกตา่ งหาก” “แน่นอนทสี่ ุด” “งน้ั กด็ เู หมอื นวา่ บรุ ษุ ประเภทนจ้ี ะปรากฏขน้ึ มาไดก้ ด็ ว้ ยวธิ กี ารเชน่ นเ้ี อง เอาละ่ เจา้ วา่ ชวี ติ ประจ�ำวันของเขาเปน็ อย่างไรบา้ ง?” “ท่านถามเอง” เขาพูด “กต็ ้องตอบเองสิ” เพลโต : 429

“กไ็ ด”้ ขา้ ฯ กลา่ ว “ขา้ ฯ เหน็ วา่ ใครกต็ ามมที รราชแหง่ ราคะสงิ สอู่ ยภู่ ายใน คอยออกคำ� สงั่ ตา่ งๆ แกจ่ ติ วญิ ญาณ คนคนนน้ั ยอ่ มถวลิ หาแตง่ านเลยี้ งรนื่ เรงิ งานสงั สรรค์ โสเภณี สนิ ค้าฟุ่มเฟือย และสงิ่ อ่ืนๆ ทำ� นองนี้เปน็ ล�ำดับต่อไป” “นั่นยอ่ มหลีกเลี่ยงไม่ได”้ เขากล่าว “นอกจากนนั้ ความปรารถนาอนั นา่ พรน่ั พรงึ และไมเ่ คยพออกี จำ� นวนมาก ก็จะเติบโตขน้ึ เคยี งข้างมันอยูเ่ สมอท้งั กลางวันและกลางคนื ใช่ไหม?” “ใช่ จ�ำนวนมากมายเชียวล่ะ” “เพราะฉะนัน้ ไมว่ ่าจะได้ทรัพย์สินเงินทองมาเท่าไร เขาก็จะถลุงหมดไป อยา่ งรวดเร็ว” “แน่ล่ะ” [573e] “และสง่ิ ซงึ่ จะตามมากค็ อื การหยบิ ยมื และดงึ เอาทนุ รอนของตนออกไปใช”้ “ก็จะทำ� อย่างไรไดอ้ ีกละ่ ?” “และเมอ่ื ทกุ สง่ิ ถกู ใชไ้ ปจนหมดแลว้ ความปรารถนาอนั รนุ แรงจำ� นวนมาก ซง่ึ เกาะกลมุ่ กนั อยภู่ ายในตวั เขา กจ็ ะตอ้ งรอ้ งโวยวายขน้ึ อยา่ งเลยี่ งไมไ่ ด้ และ ด้วยความท่ีคนประเภทนี้มักถูกขับเคลื่อนด้วยเหล็กในจากความปรารถนา ทงั้ หลาย โดยเฉพาะอยา่ งยง่ิ เหลก็ ในแหง่ ราคะ ซงึ่ โดยตวั มนั เองกค็ อยใหก้ าร น�ำทางแก่ความปรารถนาท้ังมวลอยู่เสมอ ราวกับว่าพวกมันเป็นผู้คุ้มกันภัย คนประเภทดงั กลา่ วจะฉนุ เฉยี ว และพยายามครนุ่ คดิ หาทางฉกฉวยทรพั ยส์ นิ [574a] ของผู้อ่นื อย่ตู ลอด ไมว่ ่าจะดว้ ยการหลอกลวง หรือด้วยการใชก้ ำ� ลังก็ตาม” “เปน็ เช่นนน้ั จรงิ ” เขาพูด “ผลกค็ อื เขาจำ� เป็นจะต้องเลือกระหวา่ งสองทาง หนึง่ คอื หาเงินทองเขา้ กระเปา๋ จากทกุ ๆ แหลง่ ท่หี าได้ หรือไมก่ ต็ อ้ งใช้ชวี ติ ตอ่ ไปด้วยความเจบ็ ปวด แสนสาหัส” “ใช่ เขาจ�ำเป็นต้องเลอื กเอาสกั ทาง” “และมนั กค็ งเหมอื นกบั ความสำ� ราญทง้ั หลาย – อนั ทม่ี าใหมจ่ ะผลกั ไสอนั เกา่ ทง้ิ ไป พรอ้ มกบั เขา้ ยดึ ครองทกุ สง่ิ ของอนั กอ่ นหนา้ – เขาเองกค็ งจะอา้ งวา่ 430 : รีพบั ลกิ

ตนนน้ั สมควรไดร้ บั สงิ่ ตา่ งๆ ดกี วา่ บดิ ามารดาของตน เพราะเขาเปน็ คนรนุ่ ใหม่ [574b] เขามอี ายนุ อ้ ยกวา่ ดงั นนั้ เมอ่ื เขาถลงุ ทรพั ยส์ นิ ของตวั เองจนเกลยี้ งแลว้ เขาก็ [574c] ย่อมต้องหยบิ เอาสมบตั ขิ องบดิ าไปผลาญตอ่ แน่นอนใชไ่ หม?” “แนน่ อน” เขาพดู “และหากพวกเขาไมย่ อมยกทรพั ยส์ นิ ให้ เขากจ็ ะเรมิ่ หาทางขโมยมาใหไ้ ด้ ด้วยการโกหกหลอกลวง?” “ใช”่ “และถ้าตรงไหนเขาเอามาไมไ่ ด้ เขากย็ ดึ เอาเองเลยด้วยการใช้ก�ำลัง?” “ขา้ ฯ ก็เดาวา่ อยา่ งนนั้ ” เขากลา่ ว “จากนน้ั หากพอ่ เฒา่ แมเ่ ฒา่ ของเขายงั ยนื ยนั ไมย่ อมให้ และโตก้ ลบั ดว้ ยกำ� ลงั เชน่ กนั คนเกง่ เจา้ วา่ เขาจะรผู้ ดิ รชู้ อบขนาดไมย่ อมแสดงความเปน็ ทรราชออกมา เชยี วหรือ?” “ขา้ ฯ วา่ คงสนิ้ หวงั ” เขาพดู “พอ่ กบั แมข่ องเขาคงไมเ่ หลอื โอกาสใหโ้ ตก้ ลบั อกี แลว้ ละ่ ” “เทพซสุ เปน็ พยานใหข้ า้ ฯ ทเี ถดิ อเดมนั ทสั เจา้ มที ศั นะวา่ คนคนนจ้ี ะถงึ ขน้ั ทำ� รา้ ยมารดา – ซง่ึ เปน็ ถงึ สหายเกา่ แก่ และมคี วามจำ� เปน็ ตอ่ ตวั เอง – เพยี งเพอ่ื จะเอานางโสเภณี – ซงึ่ เปน็ เพยี งสหายเพง่ิ พบหนา้ และไมไ่ ดม้ คี วามจำ� เปน็ ตอ่ ตัวเองเท่าไร – มาอยู่ด้วยอยา่ งนนั้ เลยหรอื ? หรือว่า เพียงเพ่ือจะเอาเด็กชาย ในวยั หนมุ่ แนน่ ซง่ึ เพงิ่ ไดพ้ บหนา้ และไมม่ คี วามจำ� เปน็ ใดๆ ตอ่ ตวั เอง มาอยดู่ ว้ ย เขาถงึ กบั ตอ้ งทบุ ตบี ดิ าในวยั ชรา ซง่ึ เปน็ ถงึ สหายเกา่ แกท่ สี่ ดุ และมคี วามจำ� เปน็ อย่างมากต่อตัวเขา เขาจะท�ำถึงขั้นน้ีเชียวหรือ? และถ้าหากว่าเขาเอาคน เหล่าน้ีเขา้ มาอย่ใู นบ้านหลงั เดยี วกนั ได้ เขาจะถงึ ขนาดขายพ่อขายแม่ไปเป็น ทาสของคนพวกน้นั เลยไหม?” “แน่นอน เทพซสุ เปน็ พยาน” เขาพูด “แนน่ อนเลย” “โอ้โห! การมีลกู เปน็ ทรราชน้ันช่างเปน็ พรจากเทพเจา้ จรงิ ๆ!” ขา้ ฯ พูด “จริงทเี ดียว!” เขาพูด เพลโต : 431

[574d] “แลว้ ถา้ ทรพั ยส์ นิ ของบดิ ามารดาถกู ถลงุ ไปจนไมเ่ หลอื แลว้ ละ่ ? ถงึ ตอนนน้ั ความสขุ สำ� ราญกค็ งจะเกาะตวั กนั อยอู่ ยา่ งหนาแนน่ ภายในตวั ของเขาแลว้ เขา จึงต้องทลายก�ำแพงบ้านคนอ่ืน หรือฉวยเอาเสื้อคลุมของใครต่อใครมาเป็น ของตนในยามราตรี หรอื ไมก่ พ็ ยายามจะเขา้ ไปปลน้ วหิ ารใชไ่ หมละ่ ? มาถงึ ขน้ั น้ี ทศั นะตา่ งๆ ซงึ่ เขาเคยมใี นวยั เดก็ เกย่ี วกบั ความงดงามและความตำ�่ ตอ้ ย–ทศั นะ ซงึ่ เขาเคยยอมรบั วา่ เทยี่ งธรรม – กจ็ ะถกู กดใหต้ ำ่� ลงดว้ ยทศั นะชดุ ใหม่ อนั เกดิ ข้ึนจากความเป็นทาส พวกมันจะท�ำหน้าท่ีเป็นผู้คุ้มกันแก่ราคะ ถือครอง ความเปน็ ใหญร่ ว่ มกนั กบั มัน ทศั นะเหล่าน้นั กค็ อื ชดุ เดียวกนั กับท่ีเคยปรากฏ ในรปู ของความฝนั สมยั เขายงั อยใู่ ตก้ ฎหมายและใตอ้ ำ� นาจของบดิ า หรอื สมยั ระบอบประชาธปิ ไตยยงั สถติ ภายในตวั เขานนั่ ละ่ ทวา่ ตอนนไ้ี มเ่ หมอื นเกา่ อกี แลว้ ราคะไดส้ รา้ งทชุ นาธปิ ไตยขนึ้ มาสถติ แทนที่ สง่ิ ตา่ งๆ ซง่ึ เคยปรากฏขนึ้ ไมบ่ อ่ ยนกั ในความฝนั บดั นม้ี นั เกดิ ขน้ึ อยา่ งตอ่ เนอ่ื งขณะยงั ตน่ื อยดู่ ว้ ยซำ�้ เขาจะไมร่ ง้ั ตนเอง ไวจ้ ากการเขน่ ฆ่า ความตะกละ หรอื การกระท�ำอนั น่าสะพรึงใดๆ อีกต่อไป ทรราชอนั มนี ามวา่ ราคะดำ� รงอยภู่ ายในตวั เขาอยา่ งไรร้ ะเบยี บ ไรก้ ฎเกณฑใ์ ดๆ [575a] ทั้งสน้ิ ด�ำรงอยู่ภายในน้นั เยี่ยงราชา มนั จะชกั นำ� ผ้ใู ตบ้ ัญชา – ราวกบั ว่าเขา เปน็ เมอื งเมอื งหนง่ึ – ไปลองดกี บั ทกุ อยา่ งซงึ่ จะสรา้ งผลประโยชนแ์ กต่ วั มนั เอง และแก่ส่ิงเลวร้ายไร้ระเบียบรอบตัวมัน โดยส่วนหนึ่งในจ�ำนวนน้ันมาจาก ภายนอก เปน็ ผลมาจากการคบหาเพื่อนเลว ขณะอกี สว่ นหนึ่งมาจากภายใน เขาติดนิสัยอันเลวร้ายและปล่อยมันให้เป็นอิสระมากเกินไป ชีวิตของคน ประเภทนมี้ ลี ักษณะเช่นนเ้ี องใชไ่ หม?” “แนน่ อนเลยละ่ ” เขากลา่ ว “หากคนจำ� พวกนมี้ อี ยเู่ พยี งเลก็ นอ้ ยภายในเมอื ง” ขา้ ฯ พดู “และคนกลมุ่ ใหญ่ [575b] ท่ีเหลือล้วนกอปรด้วยความสงบใจกันหมด คนกลุ่มน้อยเหล่าน้ีก็จะพากัน อพยพไปสมัครเป็นผู้คุ้มกันภัยให้แก่ทรราชคนอ่ืนๆ หรือไม่ก็ไปเป็นทหาร รับจ้าง7แลกค่าแรงในยามสงคราม แต่ถ้าเป็นช่วงเวลาอันสงบ พวกเขาก็อยู่ แตใ่ นเมือง กระทำ� การช่วั รา้ ยเล็กๆ น้อยๆ ไปเร่อื ย” 432 : รพี บั ลิก

“ทา่ นหมายถงึ กระทำ� การใดหรือ?” [575c] “กอ็ ยา่ งเชน่ การลกั ขโมย การลว้ งกระเปา๋ การยกเคา้ บา้ นคนอนื่ การปลน้ [575d] วหิ าร การวง่ิ ราว หรอื การชกั นำ� ใหผ้ คู้ นตดิ อยใู่ นความเปน็ ทาส หรอื ถา้ รจู้ กั พดู พวกเขาก็จะไปเป็นพยานเท็จในศาล หรือพดู จาใหร้ ้ายคนอืน่ เพ่ือเงินสินบน” “ถ้าคนพวกนี้มีจ�ำนวนไม่มาก” เขาพูด “มันก็คงเป็นความช่ัวร้าย เล็กๆ น้อยๆ อย่หู รอก” “น่นั เป็นเพราะส่งิ เลก็ ๆ จะดูเล็กได้กต็ อ่ เมือ่ น�ำไปเปรยี บเทยี บกบั สง่ิ ใหญ่ กว่ามัน” ข้าฯ พูด “และถ้าว่ากันด้วยเรื่องของความเลวร้ายและความทุกข์ ทรมานภายในเมอื งเมอื งหนงึ่ แลว้ ละ่ ก็ ตอ่ ใหน้ ำ� เอาสง่ิ เหลา่ นม้ี ารวมกนั – ดงั ที่ สุภาษิตว่าไว้ – มันก็ยังไม่อยู่ในระยะสายตาของทรราชอยู่ดี อย่างไรก็ตาม หากคนประเภทนแี้ ละอนื่ ๆ รวมตวั กนั มากเขา้ จนกลายเปน็ คนหมมู่ ากภายใน เมอื งได้ และตระหนกั ถงึ จำ� นวนมากมายของพวกตน ตอนนน้ั แหละ – ดว้ ยความ ชว่ ยเหลอื จากความโงเ่ งา่ ของประชาชน – พวกเขากจ็ ะใหก้ ำ� เนดิ ทรราช และคน ผู้นัน้ กค็ ือคนทมี่ คี วามเปน็ ทรราชอย่อู ยา่ งลน้ ปร่ีภายในจติ วญิ ญาณนั่นเอง” “สมควรอยู่” เขาพดู “เพราะเขามคี วามเปน็ ทรราชอยมู่ ากกวา่ คนอืน่ ๆ” “หากคนเหลา่ นนั้ ยนิ ยอมดว้ ยความเตม็ ใจกไ็ มใ่ ชป่ ญั หาหรอก แตถ่ า้ ทง้ั เมอื ง ไมย่ อมละ่ ? มนั กค็ งเหมอื นกบั ตอนเขาลงโทษทบุ ตพี อ่ แมต่ วั เอง คราวน้ี – ถา้ เขา ทำ� ได้ – เขากค็ งเปลย่ี นมาลงโทษทบุ ตแี ผน่ ดนิ อนั เปน็ เหมอื นบดิ าของตนบา้ ง ดว้ ยการเชอื้ เชญิ มติ รสหายใหมๆ่ จากภายนอกเขา้ มา เขาจะดแู ลรกั ษาแผน่ ดนิ บิดาและแผน่ ดินมารดาอนั เปน็ ท่รี กั – เหมือนที่พวกชาวเกาะครตี เรียกกัน – โดยจองจ�ำให้เป็นกลายเป็นทาสของคนนอกเหล่าน้ันเสีย นี่ล่ะคือเป้าหมาย ของความปรารถนาของบุรุษผ้นู ้”ี “ยอ่ มเป็นเช่นนัน้ ” เขาพูด “ชวี ติ สว่ นตวั กอ่ นเขาไดถ้ อื อำ� นาจปกครองนน้ั ยอ่ มเปน็ ดงั ตอ่ ไปนใี้ ชไ่ หม – หลกั ๆ แลว้ เขาคงคบหากบั พวกนกั เยนิ ยอทงั้ หลาย ซงึ่ พรอ้ มทำ� ตามทเ่ี ขาพดู ทกุ อยา่ ง และหากวนั ดคี นื ดี เขาเกดิ ตอ้ งการสง่ิ ใดจากคนเหลา่ นขี้ นึ้ มา เขากจ็ ะ เพลโต : 433

[576a] เอาอกเอาใจพวกเขา ปฏบิ ตั กิ บั พวกเขาเหมอื นสหายสนทิ แตเ่ มอ่ื ไรเขาไดใ้ นสง่ิ ทตี่ ้องการแลว้ คนเหลา่ นก้ี ไ็ ม่มอี ะไรตา่ งจากคนแปลกหนา้ ?” “แน่นอน” เขากล่าว “ดังนัน้ คนอย่างเขาจึงใชท้ ง้ั ชวี ติ โดยไมม่ ีมิตรสหายเลย เขามีได้เพียงนาย เหนอื หวั หรอื ไมก่ ข็ า้ ทาสเทา่ นนั้ ธรรมชาตแิ หง่ ทชุ นาธปิ ไตยยอ่ มไมเ่ คยไดล้ มิ้ รส อสิ รภาพ หรือมิตรภาพอนั จรงิ แท้” “นนั่ สินะ” “ถ้าอย่างนัน้ เรากส็ มควรจะกล่าวว่า คนประเภทดังกล่าวเปน็ คนไม่นา่ ไว้ วางใจอยา่ งมากเลยน่ะสใิ ชไ่ หม?” “ใชแ่ ล้ว” [576b] “นอกจากนนั้ หากนยิ ามความเทย่ี งธรรม ซงึ่ เราไดเ้ หน็ พอ้ งกนั ไปกอ่ นหนา้ มคี วามถกู ตอ้ ง เรากส็ มควรจะกลา่ ววา่ คนประเภทนไี้ รค้ วามเทย่ี งธรรมกวา่ ใครๆ ดว้ ยใชไ่ หม?” “แน่นอน มันถูกตอ้ งแลว้ ” เขากล่าว “เอาละ่ ” ขา้ ฯ พดู “งน้ั เรามาสรปุ เรอื่ งของคนเลวรา้ ยกวา่ ใครผนู้ กี้ นั ดกี วา่ – อนั ดบั แรกเลย ชวี ติ ตอนตน่ื ของเขานนั้ แทบไมต่ า่ งอะไรจากความฝนั ซงึ่ เราเพงิ่ พดู ถงึ กนั ไป” “แนน่ อน” “คนประเภทนกี้ ค็ อื ผมู้ ธี รรมชาตแิ บบทชุ นาธปิ ไตยในระดบั สงู สดุ ซงึ่ ตอ่ มา ได้ข้นึ เปน็ ราชา และย่งิ เขาไดเ้ ปน็ ทรราชนานเท่าไร เขาก็ยง่ิ กลายเป็นเหมือน ฝนั ร้ายมากข้นึ เทา่ นั้น” “นัน่ ย่อมหลีกเลย่ี งไมไ่ ด้” กลาวคอนพดู แทรกขึ้นมา และเปลี่ยนเปน็ ฝา่ ย โตเ้ ถียงกบั ข้าฯ แทน “ถา้ อยา่ งนนั้ ผมู้ คี วามเลวทรามตดิ ตวั มากทสี่ ดุ กย็ อ่ มตอ้ งทกุ ขท์ รมานมาก [576c] ทส่ี ดุ ตามไปดว้ ยนะ่ ส?ิ ” ขา้ ฯ กลา่ ว “และผคู้ รองตำ� แหนง่ ทรราชเอาไวน้ านทส่ี ดุ ก็ย่อมต้องพบกับความทุกข์ทรมานอย่างเน่ินนานที่สุดด้วยเช่นเดียวกัน? 434 : รีพบั ลิก

ทงั้ หมดนว้ี า่ กนั ตามความจรงิ ตามทเ่ี ปน็ นะ ไมใ่ ชว่ า่ กนั ดว้ ยทศั นะของคนหมมู่ าก [576d] ซึ่งมีอยูอ่ ย่างมากมาย” [576d] [576e] “ไม่วา่ จะเป็นอย่างไร” เขาพดู “มนั กย็ ังเปน็ สงิ่ ซง่ึ เลีย่ งไม่ได้อยู่ดี” “ถา้ วา่ กนั ดว้ ยความเหมอื น” ขา้ ฯ พดู “คนแบบทชุ นาธปิ ไตยยอ่ มมลี กั ษณะ เหมือนเมืองภายใต้ทุชนาธิปไตย ไม่ใช่อ่ืนใดอีก ส่วนประชาชนก็ต้องเหมอื น กบั เมอื งภายใตป้ ระชาธปิ ไตย และคนประเภทอน่ื ๆ กท็ ำ� นองเดยี วกนั น?้ี ” “แนน่ อน” “และถา้ วา่ กนั ดว้ ยความดงี ามและความสขุ สมบรู ณ์ ความสมั พนั ธร์ ะหวา่ ง เมืองกับเมือง ย่อมมีลักษณะเดียวกันกับความสัมพันธ์ระหว่างบุรุษกับบุรุษ ใชไ่ หม?” “แน่นอน” “ถา้ เชน่ นนั้ หากเราเปรยี บเทยี บเมอื งภายใตท้ ชุ นาธปิ ไตยกบั ราชอาณาจกั ร – ดังเราไดอ้ ธบิ ายไว8้ – ในแงข่ องความดีงาม มันจะได้ผลลพั ธเ์ ชน่ ไร?” “ทุกส่ิงทุกอย่างล้วนตรงข้ามกันโดยส้ินเชิง” เขากล่าว “อันหลังนั้นดีกว่า ส่งิ ใดๆ สว่ นอันแรกยอ่ มเลวกวา่ ส่งิ ไหนๆ” “ขา้ ฯ จะไมถ่ ามหรอกนะวา่ เจา้ หมายถงึ อนั ไหน เพราะมนั ชดั เจนอยแู่ ลว้ ” ขา้ ฯ พดู “แตถ่ า้ เปลยี่ นเปน็ ดา้ นความสขุ สมบรู ณก์ บั ความทกุ ขโ์ ดยสมบรู ณล์ ะ่ ผลลพั ธจ์ ะออกมาคลา้ ยกนั ไหม หรอื วา่ ตา่ งออกไป? อยา่ งไรกต็ าม เราจะมวั มา จดจ่อกบั คนคนเดียว – น่ันก็คือทรราช – หรือกบั คนเพียงจ�ำนวนหนึง่ รอบๆ ตวั เขาไมไ่ ด้ เราจำ� เปน็ จะตอ้ งเขา้ ไปสำ� รวจเมอื งทงั้ เมอื งอยา่ งละเอยี ดเสยี กอ่ น เอาไว้ให้เราคืบคลานเข้าไปส�ำรวจได้ทุกซอกทุกหลืบแล้ว ค่อยให้ทัศนะกัน อกี ทกี แ็ ล้วกนั ” “ทา่ นพดู ถกู ” เขาพดู “และมนั กย็ อ่ มชดั เจนอยแู่ ตแ่ รกแลว้ วา่ ไมม่ เี มอื งใดทน ทกุ ข์ทรมานเท่ากับเมอื งภายใตท้ ชุ นาธิปไตยอีก แล้วก็ไม่มีเมืองใดมีความสขุ สมบูรณ์ยิง่ ไปกว่าเมืองภายใตร้ าชอาณาจกั รอีก” “งัน้ ในทำ� นองเดียวกัน หากเปลีย่ นเปน็ แงข่ องเหลา่ บุรษุ ” ข้าฯ พูด “ข้าฯ เพลโต : 435

[577a] กลา่ วเชน่ นไี้ ดไ้ หมวา่ ผทู้ เ่ี หมาะสมแกก่ ารตดั สนิ คนเหลา่ นนั้ มากทส่ี ดุ จะตอ้ ง สามารถใช้ความคิดค�ำนวณของตนคืบคลานเข้าไปส�ำรวจภายในสันดานของ บรุ ษุ เหลา่ นน้ั ได้ เขาจะตอ้ งไมใ่ ชค่ นตดั สนิ อะไรจากภายนอกเหมอื นเดก็ ๆ หรอื สนใจเพียงสีสันของเปลือกนอก ซึ่งทรราชต้ังบังตาไว้เท่าน้ัน เขาจะต้องมอง ทะลุมันเข้าไปได้ด้วยใช่ไหมล่ะ? และนอกจากนั้น หากจะให้เราเชื่อในส่ิงท่ี เขาพดู นอกจากความสามารถในการตดั สนิ แลว้ เขายงั จะตอ้ งเคยอาศยั อยใู่ น ทเ่ี ดยี วกบั ทรราชมากอ่ น และจะตอ้ งเปน็ เคยประจกั ษพ์ ยานแกช่ วี ติ ประจำ� วนั ของทรราช จะตอ้ งเคยเหน็ วา่ เมอื่ มา่ นละครโศกฯ อนั ลวงตานนั้ เปดิ ออก ทรราช [577b] ผู้นั้นปฏิบัติอย่างไรกับคนในบ้านบ้าง ย่ิงไปกว่าน้ัน เขายังจะต้องเคยเห็น ดว้ ยว่า ทรราชผนู้ น้ั ปฏบิ ตั ติ ัวอยา่ งไร เม่อื ตอ้ งเผชิญภยนั ตรายตา่ งๆ ในทาง สาธารณะ หากเคยไดป้ ระจกั ษท์ งั้ หมดน้ี เราคอ่ ยขอใหเ้ ขาบอกกลา่ วแกเ่ ราวา่ ถ้าต้องเปรียบเทียบกับคนอ่ืนๆ ในแง่ความสุขสมบูรณ์และความทุกข์โดย สมบูรณ์แลว้ ผลลัพธ์ของทรราชสมควรเปน็ อย่างไร ใชห่ รือเปลา่ ?” “ท่านพูดมาก็ถูกนะ” เขาพูด “ง้ันเรามาเล่นละครสวมบทบาทเป็นหนึ่งในผู้มีความสามารถตัดสินกัน สมมตวิ า่ เราเคยไดพ้ บคนประเภทนนั้ มาแลว้ ” ขา้ ฯ พดู “เราจะไดม้ คี นมาตอบ ค�ำถามของเราไง” “เอาซี” [577c] “ถา้ อยา่ งนนั้ ไหนเจา้ ชว่ ยพจิ ารณาสงิ่ ตา่ งๆ ในลกั ษณะเชน่ นท้ี ซี ิ – ลองนกึ ถงึ ความคลา้ ยคลงึ กนั ระหวา่ งเมอื งกบั เหลา่ บรุ ษุ ภายในนนั้ จากนนั้ ลองบอกขา้ ฯ มาทลี ะด้านวา่ ทง้ั สองอย่างนมี้ ีสภาพอย่างไร” “เอาประเภทไหนกอ่ นละ่ ?” เขากลา่ ว “งนั้ เรมิ่ จากเมอื งกอ่ น” ขา้ ฯ พดู “เจา้ จะบอกวา่ เมอื งภายใตท้ ชุ นาธปิ ไตยนนั้ เป็นอิสระหรือเป็นทาส?” “เปน็ ทาสส”ิ เขากลา่ ว “ซำ�้ ยงั เปน็ ทาสในระดบั สงู สดุ เทา่ ทจี่ ะเปน็ ไดอ้ กี ดว้ ย” “อยา่ งไรกต็ าม ภายในนนั้ กย็ งั มพี วกเจา้ นาย และอสิ รชนทงั้ หลายรว่ มอยู่ 436 : รีพับลกิ

เจ้ากเ็ ห็นเช่นกันใชไ่ หม?” [577d] “ใช”่ เขาพดู “แตข่ า้ ฯ เหน็ เพยี งสว่ นเลก็ ๆ เทา่ นน้ั เพราะเกอื บทงั้ หมด รวมไป [577d] [577e] ถงึ สว่ นตา่ งๆ อนั มคี ณุ สมบตั สิ งู สง่ นน้ั ลว้ นแตต่ กเปน็ ทาส ไรเ้ กยี รติ และตอ้ ง [578a] ทุกข์ทรมานทั้งสิน้ ” “หากบรุ ษุ ผหู้ นง่ึ มลี กั ษณะเหมอื นเมอื งของเขา” ขา้ ฯ พดู “การจดั การภายใน ตวั เขากจ็ ำ� เปน็ จะตอ้ งมลี กั ษณะเดยี วกนั ดว้ ยใชไ่ หม? กลา่ วคอื จติ วญิ ญาณของ เขาจะตอ้ งปรม่ิ ปรด่ี ว้ ยความเปน็ ทาส ไรอ้ สิ รภาพ และยงิ่ ไปกวา่ นน้ั สว่ นตา่ งๆ อนั มคี ณุ สมบัติสูงสง่ ก็ล้วนตอ้ งตกอยูใ่ นสภาพของทาส ในขณะท่สี ่วนซงึ่ มอี ยู่ เพียงจ�ำนวนน้อย ซ�้ำยังบ้าคล่ังท่ีสุดและเลวร้ายท่ีสุด กลับได้เป็นนายเหนือ ส่วนอื่นๆ?” “นน่ั ย่อมเล่ียงไมไ่ ด้” เขาพดู “แลว้ เจ้าจะบอกวา่ จิตวญิ ญาณดวงน้ีเปน็ ทาสหรือเป็นอิสระละ่ ?” “แนน่ อน ย่อมตอ้ งเปน็ ทาส” “นอกจากนนั้ เมอื งซง่ึ ตกเปน็ ทาสภายใตท้ ชุ นาธปิ ไตย กม็ กั จะไมส่ ามารถ ทำ� ส่ิงใดตามใจตอ้ งการไดใ้ ช่ไหม?” “แนล่ ่ะ” “ในท�ำนองเดียวกัน จิตวิญญาณภายใต้ทุชนาธิปไตย – ข้าฯ หมายถึง จติ วญิ ญาณในลกั ษณะองคร์ วมนะ – กม็ กั จะไมส่ ามารถทำ� สง่ิ ใดตามใจตอ้ งการ ได้เช่นกัน มันจะโดนตัวเหลือบทั้งหลายกดดันให้ต้องไปทางโน้นทีทางน้ีที9 จนเตม็ ไปดว้ ยความเศรา้ เสียใจและสบั สนอยตู่ ลอดเวลา” “คงเปน็ อยา่ งอ่นื ไปไม่ได้อีก” “แลว้ เจา้ วา่ เมอื งภายใตท้ ชุ นาธปิ ไตยจำ� เปน็ จะตอ้ งรำ่� รวยหรอื ยากจนละ่ ?” “ยากจนสิ” “เพราะฉะน้ัน จิตวิญญาณแบบทุชนาธิปไตยก็จ�ำเป็นจะต้องโดนขับดัน ด้วยความยากไรแ้ ละไม่รู้จกั พอเชน่ กัน” “ใช”่ เขากล่าว เพลโต : 437

“แลว้ ถา้ เปน็ ความหวาดกลวั ละ่ ? ทง้ั เมอื งและบรุ ษุ เหลา่ นน้ั กจ็ ำ� เปน็ จะตอ้ ง เต็มไปดว้ ยความหวาดกลัวอย่เู สมอด้วยใช่ไหม?” “นั่นยอ่ มหลีกเล่ียงไม่ได”้ “เจา้ วา่ จะมแี หง่ หนไหนเต็มไปด้วยค�ำบน่ เสียงถอนใจ ความโศกา และ ความทุกขท์ รมาน มากไปกวา่ เมอื งเมืองนอ้ี ีกไหม?” “คงไม่มีแล้ว” “แต่ถ้าเป็นในคนล่ะ? เจา้ วา่ จะมีบุรษุ ประเภทไหนเต็มปริ่มดว้ ยสิ่งเหลา่ นี้ มากไปกว่าคนแบบทชุ นาธปิ ไตย ซง่ึ ถกู ทำ� ใหเ้ ปน็ บ้าดว้ ยความปรารถนาและ ราคะตลอดเวลาอีกหรอื ไม?่ ” “ขา้ ฯ เห็นว่าคงไมม่ ีแลว้ เช่นกนั ” เขาพูด [578b] “ขา้ ฯ เดาวา่ เจา้ คงไดพ้ จิ ารณาจากสง่ิ ตา่ งๆ เหลา่ นนั้ และอน่ื ๆ ในทำ� นอง เดยี วกนั จนไดข้ อ้ สรปุ วา่ เมอื งดงั กลา่ วนนั้ ทกุ ขท์ รมานกวา่ เมอื งอน่ื ๆ ทงั้ หมด” “แลว้ ขา้ ฯ ท�ำอยา่ งนัน้ ไมถ่ ูกเหรอ?” เขาพดู “มันก็ถูกนะ” ข้าฯ พูด “แต่ถ้าเปล่ียนเป็นบุรุษแบบทุชนาธิปไตยล่ะ เม่อื พจิ ารณาจากสิง่ ต่างๆ เหล่านนั้ แลว้ เจ้าเหน็ ว่าเขาเป็นอยา่ งไร?” “เขากต็ อ้ งทุกขท์ รมานกวา่ คนอ่ืนๆ ทงั้ หมดเช่นกัน” เขากลา่ ว “นั่นไง” ข้าฯ พูด “เจ้าพดู ผิดแลว้ ” “เปน็ ไปได้ไง?” เขากลา่ ว “ข้าฯ เห็นว่า” ขา้ ฯ พูด “คนประเภทนั้นยงั ไมไ่ ด้ทกุ ขท์ รมานที่สดุ หรอก” “งั้นใครละ่ ?” “ตามทศั นะขา้ ฯ บุคคลต่อไปนีย้ งั มีความทกุ ข์มากกว่าเสียด้วยซำ้� ” “ใครหรือ?” [578c] “กค็ นแบบทชุ นาธปิ ไตย แตไ่ มไ่ ดใ้ ชช้ วี ติ เยยี่ งปจั เจกชนอยา่ งไรละ่ ” ขา้ ฯ กลา่ ว “เขาโชครา้ ยไม่พอ ยงั บังเอญิ ไดเ้ ป็นทรราชจริงๆ อีก” “นน่ั สิ ถ้าวา่ กันดว้ ยฐานคดิ ตา่ งๆ ซึ่งเราได้พดู กันมา” เขาพูด “ขา้ ฯ เดาว่า มนั กน็ ่าจะจริงนะ” 438 : รีพบั ลกิ

“อืม แต่ในการถกเถียงถึงเร่ืองท�ำนองนี้ เราจะใช้เพียงการคาดเดาไม่ได้ [578d] เรายังต้องพิจารณามันให้รอบคอบด้วย” ข้าฯ พูด “เพราะเจ้าก็รู้ว่าเราก�ำลัง [578e] พจิ ารณากันถึงสิง่ สำ� คญั เหนืออื่นใด – ชีวิตทีด่ ี กับชีวติ ท่แี ย”่ [579a] “ถกู ทเี ดียว” เขาพดู “งนั้ ลองพจิ ารณาดูว่าข้าฯ พูดถกู ไหม ตามทัศนะขา้ ฯ เราจะตอ้ งคร่นุ คิด ประเดน็ ดงั กล่าวจากมุมมองต่อไปน้”ี “มมุ มองไหน?” “กจ็ ากมมุ มองของปจั เจกชนผไู้ รค้ วามชำ� นาญใดๆ แตม่ คี วามมง่ั คง่ั รำ่� รวย และมีข้าทาสมากมายภายในเมืองอย่างไรล่ะ คนประเภทนี้มีลักษณะคล้าย ทรราชตรงที่ได้ปกครองคนจ�ำนวนมาก ถึงแม้ว่าฝูงชนใต้ปกครองของทรราช จริงๆ จะมีจำ� นวนมากกวา่ นมี้ ากก็ตาม” “ใช่” “เจา้ ยอ่ มรวู้ า่ คนประเภทดงั กลา่ วมกั มคี วามมน่ั ใจในตวั เองสงู และไมเ่ กรง กลวั คนรับใชใ้ นบา้ นของตน” “แล้วพวกเขากลัวอะไรล่ะ?” “ไม่กลัวอะไรทงั้ สน้ิ ” ขา้ ฯ พูด “เจา้ รู้ไหมวา่ ทำ� ไม?” “รสู้ ิ เมืองท้ังเมืองนะ่ พรอ้ มจะเข้าปกป้องปจั เจกชนคนนเี้ สมอแหละ”10 “เจา้ พดู ใชไ้ ด”้ ขา้ ฯ กลา่ ว “แตถ่ า้ สมมตวิ า่ เทพเจา้ เกดิ จบั ตวั บรุ ษุ ผนู้ ี้ พรอ้ มดว้ ย เมยี และลกู ๆ ของเขา กบั ขา้ ทาสอกี กว่าหา้ สิบคน โยนออกไปนอกเมือง และ จดั แจงใหพ้ วกเขา – พรอ้ มทรพั ยส์ นิ และคนรบั ใช้ – ตง้ั รกรากใหมอ่ ยใู่ นสถานท่ี รกรา้ ง ซงึ่ ไมม่ อี สิ รชนผใู้ ดเขา้ มาชว่ ยเหลอื ได้ เจา้ คดิ วา่ จะเกดิ อะไรขน้ึ ? เจา้ วา่ เขากบั เมยี และลกู ๆ จะหวาดกลวั คนรบั ใชเ้ หลา่ นนั้ เขา้ มาเขน่ ฆา่ ขนาดไหน?” “ขา้ ฯ ว่าคงกลัวสดุ ขดี เลยล่ะ” เขาพดู “เขาคงทำ� ไดเ้ พยี งเอาอกเอาใจขา้ ทาสบางคนของตน สญั ญากบั คนเหลา่ นน้ั หลายตอ่ หลายอยา่ ง และใหอ้ สิ ระแกพ่ วกเขา ถงึ แมใ้ จจรงิ จะไมไ่ ดต้ อ้ งการเชน่ นนั้ เลยกต็ ามใชไ่ หม? พอเปน็ อยา่ งนเี้ ขา้ เขากต็ อ้ งเปน็ ฝา่ ยประจบเยนิ ยอขา้ ทาส เพลโต : 439

ของตนแทน ใช่หรอื เปลา่ ละ่ ?” “เขาทำ� ได้เท่านัน้ จริงๆ” เขากล่าว “ไม่ง้ันคงถูกฆ่าตาย” “แลว้ ถา้ เกดิ วา่ ” ขา้ ฯ กลา่ ว “เทพเจา้ ยงั จบั เอาคนอกี จำ� นวนมากมาตง้ั รกราก รอบๆ เขา โดยคนเหลา่ นจ้ี ะทนไมไ่ ดเ้ ลย หากมใี ครอา้ งตวั เปน็ นายเหนอื หวั ของ ผู้ใด ถ้าพวกเขาจับคนประเภทดังว่าได้สักคน คนคนนั้นก็จะต้องโดน ลงโทษอยา่ งหนกั หนว่ ง ถา้ เกดิ เหตกุ ารณเ์ ชน่ นข้ี น้ึ เจา้ วา่ จะเกดิ อะไรกบั เขา?” [579b] “ขา้ ฯ วา่ ” เขาพดู “เขาคงไดอ้ ยใู่ นสภาพอนั ตำ�่ ทรามสดุ ขดี ยงิ่ กวา่ เกา่ เพราะ รอบกายมแี ตศ่ ตั รู ไม่มีใดอ่ืน” “อืม ทรราชนนั้ กโ็ ดนจองจำ� ในคกุ แบบเดยี วกันมิใช่หรอื ? เขามธี รรมชาติ เหมือนกบั ท่เี ราเพงิ่ กล่าวมาไม่มีผิด – เตม็ ปริ่มด้วยราคะกบั ความหวาดกลวั สารพดั และดว้ ยความทจี่ ติ วญิ ญาณของเขาเตม็ ไปดว้ ยความหน่ื กระหาย แตก่ ลบั ตอ้ งมาอยโู่ ดดเดยี่ วหา่ งไกลจากเมอื ง จะออกไปไหนกไ็ มไ่ ด้ ไมม่ โี อกาสไดเ้ หน็ สง่ิ ตา่ งๆ ซง่ึ อสิ รชนทวั่ ไปปรารถนาจะไดเ้ หน็ จำ� ตอ้ งอยแู่ ตใ่ นบา้ นเกอื บทง้ั วนั [579c] เขาตอ้ งใชช้ วี ติ เยย่ี งอสิ ตรี ไดแ้ ตอ่ จิ ฉาชาวเมอื งคนอนื่ ๆ ซง่ึ มโี อกาสไดท้ อ่ งเทยี่ ว ตา่ งแดน และไดเ้ ห็นแต่ส่งิ ดๆี ” “แนน่ อนเชียวล่ะ” เขากล่าว “ผลลพั ธอ์ นั เลวรา้ ยเหลา่ นี้ ยอ่ มเปน็ ตวั ชว้ี ดั ถงึ ความแตกตา่ งอยา่ งชดั เจน ระหวา่ งบรุ ษุ ผมู้ รี ะบอบปกครองชวั่ รา้ ยภายในตวั – นน่ั กค็ อื คนแบบทชุ นาธปิ ไตย ซงึ่ เจา้ เพงิ่ ตดั สนิ ไปวา่ มคี วามทกุ ขท์ รมานมากทสี่ ดุ – กบั บรุ ษุ ผไู้ มไ่ ดใ้ ชช้ วี ติ อยา่ ง ปจั เจกชน ซำ�้ ยงั บงั เอญิ ไดเ้ ปน็ ทรราช อยากปกครองคนอน่ื ใจจะขาด แตก่ ลบั ไม่ สามารถควบคุมตนเองได้ด้วยซ้�ำ เขาเหมือนกับร่างกายอันป่วยไข้ ไม่อาจ [579d] ควบคมุ ตนใหเ้ ปน็ ปกติ แตถ่ กู บบี บงั คบั ใหไ้ มอ่ าจใชช้ วี ติ ตามปกตขิ องปจั เจกชน ซำ�้ ยงั ตอ้ งตอ่ สแู้ ขง่ ขนั กบั รา่ งกายของคนอน่ื ๆ ไปตลอดชวี ติ ” “เขามีลกั ษณะดังท่านกลา่ วมาทกุ ข้อเลย” เขาพูด “เปน็ ความจริงตามน้ัน โสคราตีส” “กลาวคอนทร่ี กั ” ขา้ ฯ พดู “นยี่ งั ไมเ่ รยี กวา่ เปน็ ความทกุ ขโ์ ดยสมบรู ณอ์ กี ร?ึ 440 : รีพบั ลิก

และคนผนู้ ้ี – ซึ่งจู่ๆ ก็ไดก้ ลายเป็นทรราช – ก็คงตอ้ งมีชวี ติ อันสาหัสสากรรจ์ [579e] มากกว่าคนท่ีเจ้าเพิ่งตัดสินไปว่ามีชีวิตอันหนักหนาสาหัสที่สุดเมื่อครู่แน่ ใช่ [580a] หรือไม?่ ” [580b] “ใชแ่ ลว้ ละ่ ” เขากลา่ ว “ตามความจรงิ นนั้ ทรราชอนั แทจ้ รงิ –ถงึ แมใ้ ครบางจะดไู มอ่ อก–กค็ อื ขา้ ทาส อนั จรงิ แทข้ องความเปน็ ทาสและความสอพลอ เปน็ ผใู้ หค้ ำ� เยนิ ยอแกค่ นไรค้ า่ ทสี่ ดุ เขาไมม่ วี นั เตมิ เตม็ ความปรารถนาของตวั เองได้ แนน่ อน หากเราสามารถ มองเขา้ ไปจนถงึ ดา้ นในจติ วญิ ญาณของเขาละ่ ก็ เรายอ่ มเหน็ วา่ ความจรงิ แลว้ เขาโหยหาทกุ ส่งิ ทุกอยา่ ง เปน็ ผูย้ ากไรอ้ ย่างถงึ ทีส่ ุด ตลอดชวี ิตของเขาเต็มไป ดว้ ยความหวาดหวน่ั ปรมิ่ ลน้ ดว้ ยความระแวงสงสยั และความเจบ็ ปวด เหตนุ ้ี เองสภาพของเขาจึงไม่ต่างอะไรจากอุปนิสัยของเมืองใต้ปกครองเสียเท่าไร เขาเหมอื นกับมันมากใชไ่ หมละ่ ?” “ถกู ทเี ดยี ว” เขาพดู “นอกจากนี้ เรายงั สมควรจะนำ� เอาคณุ สมบตั บิ างประการ ซง่ึ เราเคยไดพ้ ดู ไวก้ อ่ นหนา้ มาใชก้ บั บรุ ษุ ผนู้ ด้ี ว้ ย นน่ั กค็ อื – สบื เนอ่ื งจากวธิ กี ารปกครองของเขา – เขายงั ตอ้ งขอี้ จิ ฉา ไมน่ า่ ไวว้ างใจ ไรค้ วามเทยี่ งธรรม ไรม้ ติ รสหาย ไรส้ ทุ ธธิ รรม เป็นทั้งเจ้าบ้านและพยาบาลแห่งความเลวทรามท้ังหลาย หน�ำซ้�ำยังโชคร้าย อยา่ งสุดขีด ไมเ่ พียงเทา่ นน้ั เขายังทำ� ให้คนใกลช้ ดิ รอบข้างกลายเปน็ เหมือน ตนอีกด้วยใช่ไหม?” “ถา้ มคี วามเข้าใจเสียหน่อย” เขาพูด “ก็คงไม่มีใครแย้งทา่ น” “เอาละ่ ” ขา้ ฯ พดู “ทนี เ้ี จา้ ลองทำ� เชน่ เดยี วกบั กรรมการตดั สนิ งานประกวด ละครหน่อยซิ เจ้าช่วยประกาศแทนข้าฯ หน่อยว่า ตามทัศนะเจ้าแล้ว ใครมี ความสขุ สมบรู ณเ์ ปน็ อนั ดบั หนง่ึ ใครเปน็ อนั ดบั สอง และอนั ดบั อน่ื ๆ รองลงมา ตามลำ� ดบั จากผเู้ ขา้ ประกวดหา้ คนดงั ตอ่ ไปนี้ – คนแบบราชอาณาจกั ร คนแบบ วีรชนาธิปไตย คนแบบคณาธิปไตย คนแบบประชาธิปไตย และคนแบบ ทุชนาธิปไตย” เพลโต : 441

“ง่ายจะตาย” เขาพดู “ข้าฯ จะตัดสนิ ด้วยเกณฑ์ของความดงี ามและความ เลวทราม ความสขุ สมบรู ณแ์ ละดา้ นตรงขา้ มของมนั เอาใหเ้ หมอื นตดั สนิ ลำ� ดบั กอ่ นหลงั ของการขึ้นลงเวทีของนกั รอ้ งคอรสั เลย” “งน้ั เราควรจา้ งผปู้ ระกาศรางวลั เพมิ่ เตมิ ไหม?”11 ขา้ ฯ พดู “หรอื จะใหข้ า้ ฯ ประกาศเองวา่ บตุ รแหง่ อรสิ ตอนผนู้ ไี้ ดต้ ดั สนิ แลว้ วา่ ผมู้ คี วามเปน็ เลศิ 12และมี [580c] ความเทย่ี งธรรมสงู สดุ นน้ั ยอ่ มเปน็ ผมู้ คี วามสขุ สมบรู ณส์ งู สดุ ดว้ ย และเขาคนนน้ั กค็ อื ผมู้ รี าชาธปิ ไตยอยภู่ ายในมากทส่ี ดุ และเปน็ ราชาของตวั เอง ขณะเดยี วกนั ผู้เลวร้ายและไร้ความเที่ยงธรรมสูงสุดก็ย่อมต้องเป็นผู้มีความทุกข์ทรมาน สูงสดุ ดว้ ย และเขาคนนน้ั ก็คอื ผูม้ ีทชุ นาธิปไตยอยภู่ ายในมากทส่ี ดุ คือเปน็ ทง้ั ทรราชของตวั เองและของเมืองทงั้ เมอื ง?” “ประกาศอย่างท่านวา่ เลยแลว้ กัน” เขาพดู “งนั้ ขา้ ฯ ขอเพม่ิ อะไรเขา้ ไปในการประกาศครงั้ นอี้ กี สกั หนอ่ ยนะ” ขา้ ฯ พดู “ขา้ ฯ อยากรวู้ า่ สง่ิ ตา่ งๆ ซงึ่ เกดิ ขน้ึ กบั พวกเขาเหลา่ นนั้ สามารถหลดุ รอดจาก สายตาของมนษุ ยแ์ ละเทพเจ้าทง้ั หลายไปได้หรือเปล่า?” “เออ เพ่มิ เข้าไปในคำ� ประกาศก็เข้าทา่ นะ” เขาพูด “ได้เลย” ข้าฯ กล่าว “เอาล่ะ น่ันน่าจะเป็นข้อประจักษ์ข้อหนึ่งของเรา [580d] เรามาดขู ้อสองกัน ลองดวู ่ามนั จะให้อะไรแกพ่ วกเราบ้าง”13 “อะไรหรือ?” “กใ็ นเมอ่ื ” ขา้ ฯ กลา่ ว “จติ วญิ ญาณของคนหนงึ่ คนสามารถแบง่ ไดเ้ ปน็ สาม รปู แบบ เชน่ เดยี วกบั เมอื งหนง่ึ เมอื ง ซงึ่ แบง่ ไดเ้ ปน็ สามเชน่ กนั ตามทศั นะขา้ ฯ ฐานความคิดเช่นน้ยี ังน�ำพาเราไปสู่ขอ้ ประจกั ษอ์ กี ประการหนง่ึ ด้วย” “อะไรหรือ?” “สำ� หรบั ขา้ ฯ คอื อยา่ งนี้ ขา้ ฯ เหน็ วา่ ความสขุ สำ� ราญแบง่ ไดเ้ ปน็ สามประเภท แตล่ ะประเภทสอดคลอ้ งกบั ทงั้ สามสว่ นดงั กลา่ ว – โดยความสำ� ราญหนงึ่ ๆ จะ สมั พนั ธก์ บั สว่ นใดสว่ นหนงึ่ อยา่ งเฉพาะเจาะจง – และในทำ� นองเดยี วกนั มนั ก็ สอดคลอ้ งกบั ความปรารถนาและอำ� นาจปกครองทงั้ สามประเภทด้วย” 442 : รีพับลกิ

“ทา่ นหมายความวา่ อะไรกนั แนน่ ะ่ ?” เขาพูด [580e] “สว่ นแรกซง่ึ เราไดพ้ ดู กนั ไว้ กค็ อื สว่ นซง่ึ มนษุ ยใ์ ชเ้ รยี นรู้ ตอ่ มาอกี สว่ นหนงึ่ [581a] กค็ อื สว่ นซง่ึ ทำ� ใหเ้ ขาเกดิ ความคกึ คะนอง และตอ่ มา สว่ นทส่ี าม เนอื่ งจากมนั มี หลายรปู แบบเหลอื เกนิ เราจงึ ไมม่ ชี อ่ื เฉพาะจะตงั้ ใหก้ บั มนั กระนนั้ เรากเ็ รยี ก [581b] มนั จากส่งิ ต่างๆ อันใหญ่โตและแขง็ แรงท่ีสุดภายในน้นั คือเราจะเรยี กมนั วา่ สว่ นซงึ่ ปรารถนา14 เพราะมนั เปน็ สว่ นซง่ึ มคี วามปรารถนาอยา่ งเขม้ ขน้ ในดา้ น การกนิ การดมื่ เพศสมั พนั ธ์ และทกุ สง่ิ อยา่ งทำ� นองน้ี และนอกจากนนั้ เรายงั เคยเรียกส่วนส่วนนี้ว่า เป็นส่วนซึ่งรักในเงินทอง15 เพราะมันต้องใช้เงินเป็น ปัจจัยสำ� คญั ในการเตมิ เตม็ ความปรารถนาเหล่านนั้ ด้วย” “ใชแ่ ลว้ ละ่ ” เขาพูด “ดังน้ัน หากเรากล่าวว่า ความสุขส�ำราญและความรักทั้งหมดของมันมี เปา้ หมายอยทู่ ่ี ผลกำ� ไร มนั กน็ า่ จะชว่ ยใหเ้ รากำ� หนดรปู แบบโดยรวมของมนั ได้ เพอ่ื การถกเถยี งของเราจะไดเ้ ปน็ ไปอยา่ งสะดวกขนึ้ และตอ่ ไป เมอ่ื เราพดู ถงึ สว่ นสว่ นนข้ี องจติ วญิ ญาณ เรากจ็ ะมคี วามหมายชดั เจนมากยงิ่ ขน้ึ เอาละ่ เรา สมควรเรยี กเจา้ สว่ นสว่ นนว้ี า่ สว่ นซงึ่ รกั ในเงนิ ทองและรกั ในผลกำ� ไร เขา้ ทไี หม?” “ตามทศั นะข้าฯ มนั กเ็ ข้าทา่ อยู่นะ” เขาพูด “และแนน่ อน เรายอ่ มตอ้ งกลา่ ววา่ สว่ นของความคกึ คะนองนน้ั วางอยบู่ น ฐานของการตัง้ ตนเป็นนาย ชัยชนะ และช่อื เสียงอันดใี ชไ่ หม?” “ย่อมเปน็ เชน่ น้ัน” “งั้นถ้าเราเรียกเจ้าส่วนส่วนน้ีว่า ส่วนซึ่งรักในชัยชนะและรักในเกียรติยศ ก็คงไมผ่ ดิ อะไรใช่หรือเปลา่ ?” “ไม่ผิดอะไรแม้แตน่ ้อย” “นอกจากน้ัน พวกเราทุกคนต่างก็รู้แน่อยู่แล้วว่า ส่วนซ่ึงท�ำให้เราเรียนรู้ ส่ิงต่างๆ น้ัน ย่อมน�ำทางเราไปรู้จักกับความจริงตามที่เป็น และแน่ล่ะส่วน สว่ นน้ีมักไม่สนใจเงินทองหรือทัศนะเสียเทา่ ไร” “ใช่แล้ว” เพลโต : 443

“ด้วยเหตุน้ี เราจึงสมควรเรียกมันว่า ส่วนซึ่งรักในการเรียนรู้และรักใน ปญั ญา ใชห่ รือเปลา่ ?” “แนน่ อน” “และส่วนดังกล่าวก็ถืออ�ำนาจปกครองอยู่ภายในจิตวิญญาณของคนบาง [581c] กลมุ่ เทา่ นนั้ ” ขา้ ฯ พดู “ขณะคนอน่ื ๆ มกั ถกู ปกครองโดยสว่ นกอ่ นหนา้ ไมว่ า่ จะ ส่วนใดก็ตามใชไ่ หม?” “เปน็ เช่นนนั้ ” เขาพูด “และดว้ ยเหตนุ ี้ใชไ่ หม เราจงึ ไดเ้ สนอกนั ไปวา่ หลกั ๆ แล้วมนษุ ย์นั้นแบ่ง ได้เป็นสามชว่ งช้ัน นั่นคอื พวกรกั ในปญั ญา พวกรกั ในชยั ชนะ และพวกรกั ใน ผลกำ� ไร” “แนน่ อน” “และความสุขสำ� ราญกม็ ีสามรูปแบบเชน่ เดียวกนั โดยแตล่ ะอันกจ็ บั คูก่ บั แตล่ ะช่วงชน้ั ดังกลา่ ว?” “ใช”่ “และหากเจา้ ลองถามคนทงั้ สามชว่ งชนั้ นนั้ ดวู า่ ” ขา้ ฯ พดู “สงิ่ ซงึ่ หอมหวาน ทสี่ ดุ ในชวี ติ คอื อะไร เจา้ วา่ แตล่ ะคนจะยกสงิ่ ใดขนึ้ มายกยอ่ งกนั บา้ ง? แนน่ อน [581d] พวกนักหาเงนิ นนั้ ยอ่ มกลา่ วว่า หากเทียบกับการไดร้ บั ผลก�ำไรแลว้ ไม่ว่าจะ เปน็ ความสขุ ส�ำราญจากการไดร้ ับเกยี รตยิ ศ หรือจากการเรียนรู้ ลว้ นไม่มีค่า อนั ใดทงั้ สนิ้ นอกเสยี จากวา่ สง่ิ เหลา่ นน้ั จะทำ� ใหเ้ ขาไดม้ าซงึ่ ทรพั ยส์ นิ เงนิ ทอง” “เปน็ จรงิ ตามนั้น” เขาพูด “แล้วถ้าเป็นผู้รักในเกียรติยศล่ะ?” ข้าฯ พูด “เขาย่อมเช่ือว่าความสุข สำ� ราญจากเงนิ ทองนน้ั เปน็ ความหยาบโลน เชน่ เดยี วกบั ความสขุ สำ� ราญจาก การเรียนรู้ ไมว่ า่ มันจะเปน็ การเรียนร้สู ิง่ ใด หากมนั ไมน่ �ำมาซง่ึ เกยี รติยศใดๆ มนั ก็ไรส้ าระและจบั ต้องมไิ ด้ ไม่ต่างอะไรจากหมอกควนั ใชไ่ หม?” “แนล่ ะ” เขาพดู “สว่ นผรู้ กั ในปญั ญานนั้ ” ขา้ ฯ กลา่ ว “เจา้ วา่ เขาจะมองความสขุ สำ� ราญประเภท 444 : รีพับลกิ

อืน่ ๆ วา่ อย่างไร หากต้องนำ� มาเทียบกับการไดร้ ้คู วามจริงตามทีม่ นั เป็น และ [581e] การไดร้ บั ความสขุ สำ� ราญจากเรยี นร?ู้ เขายอ่ มเหน็ วา่ ความสขุ สำ� ราญอน่ื ๆ ลว้ น [582a] ต่�ำต้อยกว่าส่ิงเหล่าน้ีทั้งสิ้น แน่ล่ะ เขาเรียกพวกมันว่าความจ�ำเป็น และไม่ [582b] ตอ้ งการสง่ิ อน่ื ใดอกี นอกจากวา่ มนั จะมคี วามจำ� เปน็ จรงิ ๆ เทา่ นน้ั ใชห่ รอื ไม?่ ” “แนน่ อน” เขาพดู “เราม่ันใจได้เลย” “ความสขุ สำ� ราญแตล่ ะรปู แบบ – และ ชวี ติ โดยตวั ของมนั – ยอ่ มโตแ้ ยง้ กนั และไม่ลงรอยกันเสมอ อย่างไรก็ตาม พวกมันมิได้โต้แย้งกันว่า การใช้ชีวิต ลักษณะไหนมีความสูงสง่า น่าละอาย หรือดีเลวกว่ากันหรือไม่ หรืออะไร ท�ำนองน้ัน ประเด็นของการโต้แย้งนั้นมีอยู่เพียงว่า สมควรใช้ชีวิตอย่างไรจึง จะสขุ สำ� ราญและไรค้ วามเจบ็ ปวดไดม้ ากกวา่ กนั ตา่ งหาก วา่ กว็ า่ เถอะ เราจะรู้ ได้อยา่ งไรกันล่ะ วา่ คนประเภทไหนพดู ความจรงิ ที่สุด?” “โอย อย่าถามข้าฯ เลย” เขาพดู “งน้ั ลองมองมนั ใหมด่ ว้ ยวธิ นี ้ี – การจะตดั สนิ สงิ่ ตา่ งๆ อยา่ งประณตี ไดน้ น้ั เราจะตอ้ งใชส้ งิ่ ใดเปน็ เกณฑก์ ารตดั สนิ บา้ ง? หลกั ๆ กจ็ ะตอ้ งมปี ระสบการณ์ ปฏภิ าณ และตรรกะใช่ไหม? หรอื วา่ ใครคนไหนมีเกณฑ์อะไรดไี ปกว่านอ้ี กี ?” “คงไม่มีแลว้ ละ่ ” เขาพูด “จากน้ันลองพิจารณาต่อไปว่า ในบุรุษสามประเภทดังกล่าว ใครเคยมี ประสบการณก์ บั ความสำ� ราญ ทกุ ชนดิ มาแลว้ มากทสี่ ดุ ? เจา้ วา่ ประสบการณ์ สขุ สำ� ราญดา้ นการรขู้ องผรู้ กั ในผลกำ� ไรนน้ั – หากเขาไดเ้ รยี นรคู้ วามจรงิ ตามท่ี เปน็ มาบา้ ง – มมี ากกวา่ ประสบการณส์ ขุ สำ� ราญจากดา้ นผลกำ� ไรของผรู้ กั ใน ปญั ญาหรือเปล่า?” “โอ้! ต่างกนั มากเลยละ่ ” เขาพูด “เพราะฝา่ ยหลังนะ่ จำ� เปน็ ต้องได้ล้ิมรส ความสุขสำ� ราญประเภทอนื่ ๆ มาก่อนตัง้ แต่เด็กๆ แลว้ สว่ นผรู้ ักในผลกำ� ไร นะ่ ไมจ่ ำ� เปน็ ตอ้ งเคยมีประสบการณ์ หรือเคยไดล้ ิ้มลองความหอมหวานของ ความสุขส�ำราญจากการเรียนรู้ธรรมชาติของสรรพส่ิงต่างๆ ตามท่ี เป็น มา กอ่ นเลยก็ได้ หรือตอ่ ให้เขาอยากจะลอง แหม มันใชข่ องง่ายเสยี เมอ่ื ไรละ่ ” เพลโต : 445

“ถา้ อยา่ งนนั้ ” ขา้ ฯ กลา่ ว “ประสบการณส์ ขุ สำ� ราญของผรู้ กั ในปญั ญาและ ผู้รักในผลก�ำไร กม็ ีความแตกต่างกันอย่างมากเลยสินะ” [582c] “มากๆ เลยล่ะ” “แล้วถ้าเปรียบเทียบระหว่างผู้รักในปัญญากับผู้รักในเกียรติยศล่ะ? ประสบการณ์สุขส�ำราญจากการได้รับเกียรติยศของฝ่ายแรกนั้น น้อยกว่า ประสบการณส์ ขุ สำ� ราญอนั มาจากการครนุ่ คดิ ของฝา่ ยผรู้ กั ในเกยี รตยิ ศหรอื ไม?่ ” “ไมม่ ที าง” เขาพดู “เพราะเกยี รตยิ ศยอ่ มเกดิ แกท่ กุ ฝา่ ยอยแู่ ลว้ หากบรรลุ เปา้ หมายของตนเองได้ แมแ้ ตค่ นมัง่ คัง่ ยังไดร้ ับเกยี รตยิ ศจากคนหมมู่ ากเลย ผกู้ ลา้ หาญและผมู้ ปี ญั ญากเ็ ขา้ ทำ� นองเดยี วกนั เพราะฉะนนั้ ทกุ ฝา่ ยยอ่ มไดร้ บั ความสขุ สำ� ราญอนั เกดิ จากการไดร้ บั เกยี รตยิ ศอยแู่ ลว้ ทวา่ ความสขุ สำ� ราญอนั เกดิ จากการไดท้ ศั นาสงิ่ ตา่ งๆ ตามที่ เปน็ นนั้ ไมม่ ใี ครลม้ิ รสของมนั ได้ นอกจาก ผู้รกั ในปญั ญาเท่านัน้ ” [582d] “ดังนั้น” ข้าฯ พูด “ในแง่ของประสบการณ์แล้ว เขาย่อมเป็นผู้ตัดสินอัน ยอดเยย่ี มท่สี ุด ในบรรดาบรุ ุษทง้ั สามประเภท” “มากๆ เลยล่ะ” “ยงิ่ ไปกวา่ นนั้ เขายงั เปน็ ผเู้ ดยี ว ซงึ่ ไดร้ บั ประสบการณต์ า่ งๆ อนั เปน็ ผลจาก การมปี ฏิภาณ”16 “แนล่ ่ะ” “ยง่ิ ไปกวา่ นนั้ ทง้ั ผรู้ กั ในผลกำ� ไรและผรู้ กั ในเกยี รตยิ ศตา่ งกข็ าดเครอื่ งมอื หนงึ่ ไปสำ� หรบั ใชใ้ นการตดั สนิ มเี พยี งผใู้ นรกั ปญั ญาเทา่ นนั้ จงึ จะมเี ครอื่ งมอื น”ี้ “เครื่องมอื อะไรน่ะ?” “เมอื่ ครเู่ ราพดู กนั ไวว้ า่ การตดั สนิ นจี้ ะเกดิ ขน้ึ ไดด้ ว้ ยการใชต้ รรกะใชไ่ หม?” “ใช่” “และการใช้ตรรกะ ก็เป็นเครื่องมือซ่ึงพบได้แต่ในหมู่ผู้รักในปัญญา หรือ นักปรัชญาเทา่ นัน้ ” “แนล่ ่ะ” 446 : รีพบั ลิก

“กระนนั้ หากเปลยี่ นเปน็ สถานการณ์ ซง่ึ ความรำ�่ รวยและผลกำ� ไรถกู นำ� มา [582e] ใชเ้ ปน็ เกณฑก์ ารตดั สนิ คำ� สรรเสรญิ และคำ� ประณามของผรู้ กั ในผลกำ� ไรกค็ ง [583a] ตอ้ งมคี วามจริงแท้มากทส่ี ุดอย่างเลยี่ งไม่ได้?” [583b] “ใช่เลยล่ะ” “และเช่นเดียวกันกับกรณีของเกียรติยศ ชัยชนะ และความกล้าหาญ ในสถานการณเ์ ชน่ นน้ั คำ� สรรเสรญิ และคำ� ประณามของผรู้ กั ในเกยี รตยิ ศและ รกั ในชยั ชนะกจ็ ะตอ้ งมคี า่ ทีส่ ุด” “ชัดเจนอย่”ู “แต่ในกรณขี องเรามันเปน็ เรอ่ื งของประสบการณ์ ปฏิภาณ และตรรกะ...” “แนน่ อน” เขาพดู “สง่ิ ซงึ่ ผรู้ กั ในปญั ญาและผรู้ กั ในตรรกะใหก้ ารสรรเสรญิ ย่อมต้องมีความจริงแท้มากทส่ี ดุ อย่างเลี่ยงไมไ่ ด้” “เพราะฉะน้ันจึงสรุปได้ว่า ในบรรดาความสุขส�ำราญทั้งสามประเภทน้ัน ประเภททใ่ี หค้ วามสำ� ราญมากทสี่ ดุ ยอ่ มสมั พนั ธก์ บั สว่ นของการเรยี นรภู้ ายใน จิตวิญญาณ และถ้าส่วนดังกล่าวได้ถืออ�ำนาจปกครองภายในตัวคนคนไหน คนคนน้นั กจ็ ะได้ใชช้ ีวิตอันสขุ ส�ำราญกวา่ ใครเป็นแน่แท”้ “แน่นอน” เขากลา่ ว “อยา่ งนอ้ ย ผู้กอปรดว้ ยปฏิภาณเปน็ เลศิ นน้ั เมอ่ื เขา ไดส้ รรเสรญิ ชวี ติ ของตวั เขาเอง คำ� สรรเสรญิ ของเขายอ่ มมนี ำ�้ หนกั มากกวา่ ใคร” “ถา้ อยา่ งนน้ั ” ขา้ ฯ พดู “ผตู้ ดั สนิ คนนจี้ ะตดั สนิ ใหช้ วี ติ ประเภทใดและความ สขุ สำ� ราญประเภทไหนไดอ้ ันดับสองละ่ ?” “ยอ่ มเปน็ นกั การสงคราม ผรู้ กั ในเกยี รตยิ ศ เพราะคนประเภทนอี้ ยใู่ กลก้ บั เขามากกว่าผู้รกั ในเงนิ ทอง” “ง้ันก็ดูเหมือนว่า ความสุขส�ำราญของผู้รักในผลก�ำไรจะตกอยู่อันดับ สดุ ทา้ ยสนิ ะ” “แนน่ อน” เขาพูด “งั้นก็ถือว่าคนเท่ียงธรรมน้ันชนะคนไม่เที่ยงธรรมถึงสองยกรวดเลยที เดยี ว17 เอาละ่ คราวนก้ี ม็ าถงึ ยกทส่ี าม – ตามขนบการแขง่ ขนั โอลมิ ปกิ แดซ่ สุ เพลโต : 447

แหง่ โอลมิ เปยี น ผปู้ กปกั ษม์ วลมนษุ ย1์ 8 – ลองตรองดวู า่ ความสขุ สำ� ราญของ คนอนื่ ๆ นอกเหนอื จากของผมู้ ปี ฏภิ าณนน้ั ลว้ นแลว้ แตส่ น้ิ ไรค้ วามจรงิ แทแ้ ละ ไม่บรสิ ุทธ์ิทั้งสนิ้ มันเป็นเพยี งภาพแรเงาเทา่ น้ัน (ดูเหมือนข้าฯ จะเคยได้ยนิ อะไรอยา่ งนจี้ ากผมู้ ปี ญั ญาสกั คนมากอ่ นนะ)19 กระนน้ั หากนเี่ ปน็ เรอ่ื งจรงิ ละ่ ก็ มันอาจน�ำไปสกู่ ารล้มอ�ำนาจคร้ังส�ำคญั และเฉียบขาดท่สี ดุ เลยเชยี วนะ” “ก็คงเปน็ เชน่ น้นั ... แตเ่ อะ๊ ! ท่านหมายความวา่ อะไรน่ะ?” [583c] “ใหข้ า้ ฯ เปน็ ฝา่ ยถาม และเจา้ เปน็ ฝา่ ยตอบ” ขา้ ฯ พดู “เราตอ้ งไดข้ อ้ สรปุ แน”่ “งนั้ กถ็ ามมา” เขาพูด “ไหนลองบอกข้าฯ ซ”ิ ขา้ ฯ กล่าว “ความเจบ็ ปวดน้นั เปน็ ของตรงขา้ มกบั ความสุขส�ำราญ20ใชไ่ หม?” “เปน็ เชน่ น้ัน” “นอกจากนน้ั กย็ งั มคี วามรสู้ กึ บางอยา่ ง ซงึ่ ไมใ่ ชท่ ง้ั ความเจบ็ ปวดหรอื ความ ยนิ ดอี กี ด้วยใช่ไหม?” “ใช่ ยอ่ มตอ้ งม”ี “และความรสู้ กึ นนั้ กน็ า่ จะอยกู่ งึ่ กลางระหวา่ งทง้ั สองดา้ นดงั กลา่ ว กลา่ วคอื มนั นา่ จะเปน็ ความผอ่ นคลายชนดิ หนง่ึ ของจติ วญิ ญาณ ซงึ่ สมั พนั ธก์ บั ทง้ั สอง ด้านนั่น หรอื เจ้าว่าเป็นมันเปน็ อย่างอื่น?” “เอาอยา่ งทา่ นว่านั่นแหละ” เขาพูด “เจา้ จ�ำค�ำพดู ของพวกคนปว่ ย ขณะนอนป่วยได้บา้ งไหมละ่ ?” ขา้ ฯ กล่าว “คำ� พดู ไหน?” “ก็ประมาณว่า ‘ไม่มีส่ิงใดจะส�ำราญได้เท่ากับการมีสุขภาพดีอีกแล้ว’ [583d] อย่างไรล่ะ ทว่าก่อนหน้าพวกเขาจะป่วย พวกเขากลับไม่เห็นว่ามันมีความ สำ� ราญ มากที่สุด แตอ่ ยา่ งใด” “ออ๋ ถ้าอยา่ งน้ันข้าฯ จ�ำได”้ เขาพูด “ถ้าอย่างน้ัน เจ้าคงเคยได้ยินคนท่ีก�ำลังทุกข์ทรมานอย่างหนักกล่าวว่า ‘ไม่มีสิ่งใดจะส�ำราญไปกว่าการได้หลุดพ้นจากความทุกข์ทรมานเหล่านี้อีก 448 : รีพับลิก

แล้ว’ ใชไ่ หม?” [583e] “ใช่ ขา้ ฯเคยไดย้ นิ ” [584a] “ขา้ ฯวา่ อกี หลายสถานการณก์ ท็ ำ� นองเดยี วกนั เจา้ นา่ จะสงั เกตไดว้ า่ มนษุ ย์ เราน้ัน ขณะอยทู่ า่ มกลางความเจบ็ ปวด ก็มกั จะเทิดทนู ความไร้เจบ็ ปวดและ ความผอ่ นคลายจากมนั –แทนจะเทดิ ทนู ความรสู้ กึ ยนิ ดี–วา่ สรา้ งความสขุ สำ� ราญ ได้มากกว่าสงิ่ ไหนๆ” “อาจเปน็ เพราะ” เขาพดู “ในชว่ งเวลาเชน่ นน้ั เพยี งความผอ่ นคลายกส็ รา้ ง ความส�ำราญใหแ้ กเ่ ขาไดม้ ากจนน่าพอใจแลว้ กระมงั ” “และเมอ่ื ใด ความรสู้ กึ ยนิ ดขี องคนคนหนงึ่ ถงึ คราวหมดสนิ้ ลงไป” ขา้ ฯ กลา่ ว “เม่ือนั้นละ่ การผอ่ นคลายจากความสำ� ราญกจ็ ะหมายถงึ ความเจบ็ ปวด”21 “กน็ า่ จะเปน็ อยา่ งนั้น” เขาพูด “ถา้ อยา่ งนนั้ สง่ิ ซง่ึ อยกู่ ง่ึ กลางระหวา่ งทงั้ สองดา้ น–นน่ั กค็ อื ความผอ่ นคลาย– ก็จะต้องมีทั้งความส�ำราญและความเจ็บปวดในเวลาเดยี วกัน” “มันก็ดเู หมอื นจะเปน็ อย่างนนั้ ” “แล้วสิ่งซ่ึงไม่ใช่ท้ังสองอย่างนั้น จะกลายเป็นส่ิงซึ่งมีทั้งสองอย่างได้หรือ ไม่?”22 “ข้าฯ เหน็ ว่าไมไ่ ด้” “นอกจากนนั้ ความสขุ สำ� ราญและความเจบ็ ปวด – เมอ่ื มนั เกดิ ขน้ึ ภายใน จติ วิญญาณ – ต่างก็เปน็ การสนั่ ไหว23ชนดิ หนง่ึ ใชไ่ หม?” “ใช่” “อย่างไรก็ตาม ส่ิงซึ่งไม่ใช่ท้ังความเจ็บปวดและความสุขส�ำราญนั้น กลับปรากฏข้ึนตรงกึ่งกลางระหว่างทั้งสองด้านดังกล่าว ในฐานะของความ ผ่อนคลาย ใช่หรือเปลา่ ?” “ใช่ มนั เป็นเช่นน้ัน” “ง้ันเราก็ไม่ควรจะเช่ืออีกต่อไปว่า ความไร้ทรมานนั้นหมายถึงความสุข สำ� ราญ หรอื ความไม่ดีใจนน้ั ต้องหมายถึงความเสยี ใจเสมอ?” เพลโต : 449

“ไม่มีทาง” “ตกลง เราจะไม่เชอื่ เชน่ นั้นอีก” ข้าฯ พดู “แต่เม่ือความผ่อนคลายเขา้ ใกล้ ความเจบ็ ปวดมากเขา้ มนั กจ็ ะปรากฏแกเ่ ราราวกบั วา่ มนั เปน็ ความสขุ สำ� ราญ ขณะเดียวกัน หากมันเข้าใกล้ความสุขส�ำราญ มันก็จะปรากฏแก่เราราวกับ เป็นความเจ็บปวด อย่างไรก็ตาม ถ้าว่ากันด้วยความจริงแท้เกย่ี วกับความสขุ สำ� ราญแลว้ ละ่ ก็ ความรสู้ กึ ซง่ึ ปรากฏแกเ่ ราเหลา่ นลี้ ว้ นแตไ่ มเ่ คยหยดุ นงิ่ กบั ท่ี และไวใ้ จไมไ่ ด้ มนั เป็นเพยี งมนตราแขนงหนึง่ เทา่ น้นั ” “ถ้าว่ากันตามตรรกะละ่ ก็ ใชเ่ ลย” เขาพดู [584b] “งนั้ เรามาลองพจิ ารณาดคู วามสขุ สำ� ราญ ซง่ึ มไิ ดป้ รากฏขน้ึ จากความเจบ็ ปวดกนั ” ข้าฯ พดู “เจา้ จะไดไ้ ม่คาดเดาอยา่ งผิดๆ อีกว่า ความสุขสำ� ราญนน้ั เป็นการคลายจากความเจ็บปวด หรือความเจ็บปวดน้ันเป็นการคลายจาก ความสุขส�ำราญ” “แลว้ เราควรจะพิจารณาจากตรงไหนละ่ ?” เขาพูด “แลว้ ก็ ทา่ นหมายถึง ความสขุ ส�ำราญประเภทไหนหรอื ?” “มนั กม็ ตี งั้ หลายชนดิ มใิ ชห่ รอื ?” ขา้ ฯ พดู “แตถ่ า้ เจา้ ตอ้ งการจะครนุ่ คดิ ถงึ ประเดน็ นอี้ ยา่ งจรงิ จงั ละ่ ก็ ความสขุ สำ� ราญจากการดมกลน่ิ กเ็ ปน็ ตวั อยา่ งซงึ่ ยงั ใชไ้ ดอ้ ยู่ ความสขุ สำ� ราญลกั ษณะนน้ี ะ่ ตอ่ ใหไ้ มม่ คี วามเจบ็ ปวดเกดิ ขน้ึ กอ่ นหนา้ มันก็ยังก่อให้เกิดความรู้สึกอันยิ่งใหญ่ได้ในทันที และเมื่อมันสูญสิ้นไปแล้ว มนั ก็ไม่เหลือทง้ิ ความเจ็บปวดใดเอาไว้”24 [584c] “จรงิ ด้วยซี” เขากล่าว “ฉะนนั้ อยา่ ใหใ้ ครมาโนม้ นา้ วเราไดอ้ กี วา่ การคลายจากความเจบ็ ปวดนน้ั คือความสุขส�ำราญอันบริสุทธิ์ หรือการคลายจากความสุขส�ำราญคือความ เจ็บปวดอนั บริสุทธ์”ิ “ใช่ อยา่ ให้ใครมาโนม้ น้าวเราไดอ้ ีก” เขาพดู “อยา่ งไรกต็ าม” ขา้ ฯ กลา่ ว “ความสขุ สำ� ราญซงึ่ เรากลา่ วกนั วา่ แลน่ ผา่ นจาก ร่างกายเข้าไปสู่จิตวิญญาณ มีจ�ำนวนมากท่ีสุด และมีความเข้มข้นท่ีสุดน้ัน 450 : รีพบั ลิก