Төртінші сайланған Қазақ ССРО жоғарғы Советінің мәшілістері 1-сессия

ТӨРТІНШІ СЛЙЛДНҒАН есро ЖОҒАРГЫ СОВЕТІНІҢ МӘЖЛІСТЕРІ (Б ІР IНШ І С Е С С И Я ) . ■*«**£» пм

БЛРЛЫК Е Л Д Е Р Д І Ң П Р О Л Е Т А Р Л Л Р Ы, БI Р I Г I I I Д ЕР! ТӨРТІНШІ САЙЛАНҒАН ССРО ЖОҒАРҒЫ СОВЕТІНІН, МӘЖЛ ІСТЕРІ Б1РІНШІ СЕССИЯ ССРО ЖОҒАРҒЫ СОВЕТІНІҢ БАСПЛСЫ 1954

О Д АҚ СОВЕТ! Бірінші мәжліс (1954 жылғы 20 апрельде) г. М. Маленков, В. М. Молотов, Н. С. Хрущев, К. Е. Ворошилов, Л . М. Каганович, М. 3 . Сабуров, М. Г. Первухин, А. И. Кириченко, М. А. Суслов, Н. Н. Шаталин жолдастар залға келгенде, депутаттар оларды ұзақ кол шапалақтаумен карсы алады. Бәрі де орындарынан тұрады. Е. А. Фурцева ( К у й б ы ш е в с а й л а у о к р у г і, М о с ­ к в а к а л а с ы ) . Депутат жолдастар! Төртінші сайланған ССРО Жоғарғы Советінің Одақ Советінің біріншІ сессиясын ашу Одақ Советінін ең карт депутаты, ауылшаруашылык ғылымдарынын докторы, Киров атындағы Омбы ауылшаруа­ шылык институты кафедрасынын менгерушісі Александр Дмит­ риевич Кизюринге тапсырылсын дсп ұсыныс енгіземін. (Қ о л А. Д . Кизюрин ( Н а з ы в а е в с к и й с а й л а у о к р у г і, О м б ы о б л ы с ы ) . Депутат жолдастар! Совеггік С о ц и а л и ст Республикалар Одағыныц төртінші сайланған Жоғарғы Сове- тінің бірінші сессиясы мерекслі уакытта жыйналып отыр. Ұлы Отанымыз өзінін айбынды күштерінін толыксып гулденуі жағ- дайында отыр. К ом м унист партияның, онын Орталык Коми- тетініқ жәнс Совет Үкметіиін мацына тығыз топталған совет халқы халық шаруашылығын онан сайын күшті өркендету жө- ніндегі Партия мен Үкметтің қарарларын ойдагыдай жузеге асыруда. Қаһармандыкпен, жанқыярлыкпен еңбек етуі аркасында совет халкы коммунизм орнату ісінде жаца-жапа ірі табыстарға ие болды. Совет мемлекетінін халыкаралык беделі бұрынғыдан да арта түсті. Бейбітшілік, демократия және социализм күш- .3

тері Сонет Одағынык мақына барған сайыи тығыз топтала ^Жоғарғы Ссветтің 1954 жы.іғы 14 мартта өткізілген саіі- лауы Коммунистік партияның. Үкметтің ж әи е совет халкыныц у.ты бірлігініц тағы бір аГікын ыспаты болды . ( Қ о л ш а п а- л а к т а у». 120 миллионнан астам адам, яғніі Совет Одағынын йарлық ересск халкы тегіс дерлік коммуннетор меп партияда жоқғардыц халықтық блогы усынган кандндаттарға бірауыз- даи дауыс берді. Мунысымен совет халкы совоттік коғамныц басшы жэне бағыттаушы күші болып табылатыи Коммунистік ііартпянык саясатын макулдады, оныи жұммсыіі, келсшекке жасаған жоспарларын макұлдады, сөіітігі сліміздс коммунизм ориату ісіне өзінік барлык творчсстволык күштсрін бүдан былай да жүмсай беруге берік бел байлагаидығын жэнс эзір- лігін білдірді. ( Ұ з а қ қ о л ш а п а л а қ т а у ) . Коммунистік партияныц халык мүдделерінен артык көретін ошбір мүдделері жок. екеніне көпжылдық тәжрнбе арқылы елі- міздіц ха.тықтарыныц көзі әбден жетті. Халыктын нгілігі жа- ііындағы камкорлық Коммунистік партияныц аткаратын кызме- 'ПНІЦ ец жоғары зацы. Еліміз жвдел каркынмен ілгері б асуда, сөіітіп совет халкы­ ныц бенбіт ецбегін соғыс токтаткан кездегі экономикалык іііектерден әлде кайда озып кетіп отыр. Төртінші бесжылдықты орындап, Коммунистік партия бастаған совет адам- д.іры кәзір бесінші бесжылдыктың тапсырмаларын жүзеге КЫіІогоК°ЛЬ\"Іла талмастан сцбек етуде. ‘ ° 3 жылдыц өзінде-ақ Совет Одагында өнсркәсіп өндірісі- : : : « .соғыстан. бурынғы 1940 жылғы дорежесінеи екі иыц і[егізГг'СЬ,П Кет3'\" Социалистік Отанымыздың күш-куаты- •Iа'быстяпгя -Ь^ атын ауыр виеркәсіпті өркендетуде ірі ріеііііц допсжесі Г\"” ' Болат' КӨМІР. мұнаіі, электр куаты өнді- кегті Ө іісркосіп “ РЫСТаН бҰРынғысынаи анағұрлым артып шілергс ііпн-п г -ш ? ауылшаРУЗшылық кәсіпорындары, енбек- үіі.тер жы тпм ' 'Іәлеі,\"ет'тҰРмыс мекемелері мен тұрғьін ^ і Г ^ Г в ? і , арРаН саПы\" көптеп салынуда. лыктаіі табы старғажРттіЛ‘і ? Гиі1 өркендетУ саласындада айтар- күшіи көрсетті. Соғыс ’ Колхо3 кұрылысы езініц ұлы тіршілік машина-трактор стаіши<.„1«31ИДе кыйРа п-бүлінген колхоздар, кслтірілді. Олар отаидь арЫ Мен сопхозда р толық калпына мен, комбайндармен б а п ^ тамаша техникамен — тракторлар- гаи. Егіс көлемі үлгайа а МаашиналаР“ еи —толық жабдыктал- шыгымдылығы артты. • аУылшаРуашылык дақылдарынын өндірісіи бурынғыдац д а яптт11™ м індет — ауылшаруашылык тері жөніндеғі барлық ^ Ыру’ ,халыктыц тамак азык-түлік- Жөніндегі мүқтаждарың е» те« £ !ері Меи өнеркосіптіц шнкізат л у ооль,п табылады.

Елім іздің экономикасын өркендетудегі табыстар, еқбек өнімділігініқ үздіксіз артуы ұлттық табыстың өсуін камтамасыз етті. Мұның ө зі жұмысшылардыа, колхозшылардық ж әне совет интеллигенциясынық тұрмыс дәреж есін бүрынғыдан д а артты- руға мүмкіндік берді. Коммунистік партия мен Совет Үкметі өнеркәсіп ж ән е азық-түлік товарларынық бөлшек сауда баға- ларын арзандату саясатын айнымай жүргізіп отырады. Партия мен Үкмет социалистік мәдениетті өркендету, халкымыздын рухани байлыктарын молайту, халық ағарту ісін, ғылымды, одебиетті, искусствоны оиан сайын өркендету жайы нда күнбе- күн қам ж асап отырады. Б іздің ғалымдарымыз білімнін барлык салаларындағы бірсыпыра аса ірі жақалықтарымен ғылымды байытты. О лар атом куатык өндірудің әдістерін игеріп алды, еліміздің аса бай табиғат ресурстарын халық мүдделеріне пай- далану міндетін ойдағыдай шешуде. Депутат жолдастар! Совет мемлекеті халықтар арасындағы бейбітшілік ж әне достык, саясатын айнымай ж үргізуде, барлык. елдермен іскерлік байланыстарды нығайтуда. Ж ер шарындағы сан миллиоидаған адамдар б іздің Отанымызды бейбітшіліктін ту ұстаушысы деп атайды. Совет Одағымен бірге социализм орнату жолына түскен Қытай Халық Республикасы д а , барлык халыктық демократия елдері д е бейбітшілік ісін корғауда. Депутат жолдастар! Совет халкы өзініқ күштеріне нык с.енеді, сондықтан өзініц болашағына батыл көз ж ібереді. Бү- гінгі күні ол өзінін назарын еліміздін алдында тұрған жақа міндеттерді шешуге аударып отыр. Б ұл міндеттер партиянык XIX съезініи. Совет Одағы Коммунистік партиясының Орталық КомитетінІң сентябрь ж әне февраль-март Пленумдарының қарарларында белгіленген. Партия мен Үкметтіц карарларында енеркосіп пен ауыл шаруашылығын онан сайын аса күшті өркендетудің, сөйтіп таяудағы екі-үш жыл ішінде еліміздін халкынын көпшілік тұтынатын азық-түлік ж әне өнеркәсіп товарларымен жабдыкталу дәреж есін едәуір арттырудын, сөй- тіп совет халкынын материалдык әл-аукатын бұрынғыдан да жоғары көтерудін жауынгерлік программасы берілген. Депутат жолдастар! Еліміздін халықтарыныц ен тандаулы өкілдерінен сайланған Советтік Социалистік Республикалар Одағының Ж оғарғы Советі халықка, көп үлтты Советтік социа- листік мемлекетке шексіз беріліп қызмет ететін болады ( к о л ш а п а л а к т а у ) , сүйікті Отанымыздың күш-куатын нығайта береді. Совет Одағынын коммунизм орнатып жаткан халыкта- рынык достығын касиеттен сактап, өркендете береді. Советтік Социалистік Республикалар Одағы жасасын! ( Д у Алып күшті совет халқы жасасын! ( Д у қ о л ш а п а л а к- тау). Совет Одағыпыц Коммунистік партиясы жасасын! ( Д у

Депутат жолдастар! Төртінші саііланган Одак, Советінін бірінші сессиясы ашық деп жариялаймьш. ( Д у к о л ш а п а ­ л а кт а у). .. Депутат жолдастар! Б із Одақ Советник Прсдседателш сап лауымыз керек. Осы мәсслс жепінде кімнін ұсыпысы бар? Депутат Калнберзинге сөз беріледі. Я. Э. Калнберзин ( С т а л и н с а й л а у о к р у г і , Л а т в и я С С Р-ы). Депутат жолдастар! Москва, Ленинград, Владимир, Киев облыстары жэне Латвия Советтік Социалистік Республи- касы депутаттарының бір тобы атынан мынадлй ұсыныс енгі- земін: Одақ Советінік ПредседательдігІне ССРО Жоғаргы Сове- тінін, Москва облысындағы Кашира сайлау округінсн саіілаиған депутаты, едбекшілер депутаттарыныц Москва облыстык Советі аткару комитетініц председателі Александр Петрович Волков жолдас сайлансын. Кизюрин. Басқа ұсыныстар бар ма? Ж оқ. Ұсынылған кан­ дидатура жайында сөйлегісі келетін кім бар? Сөйлегісі келетін- дер жок- Одак Советінің Председателі болып депутат Волков саіілаисын деген үсынысты дауысқа саламын. Осы ұсыныс ка- былдансын дегендерікіз кол көтеріціздер. Түсірініздер. Кім карсы? Жок. Кім калыс? Жоқ. Сонымен, депутат В о л к о в ( Қ о л ш а^'а']1 ^ Р едс®дателі болып бірауыздан сайланды. ,„ „ ПГоДІедатель- жолдастар! ССРО Конституциясы- ачтеліі.о атьясына сәйкес Одақ Советі Одак Советініқ Предсе- пые жчеа'е ут?іРЫИбаСар сайлайды- Осы мәселе бойынша үсы- Казапең св:і алады*3 алғысы келегін депутат бар ма? Депутат и. и. . . . . . и |,о а3агеЦ ( С т а л и н ° е к і н ш і с а й л а у о к р у г ! , \"и нК исв, С талинож он; Й ™ жолдастар! Украин ССР- бір тобы атынан ХаРЬков облыстары депутагтарынын седателіціц Орынбяея^м Ұ« ЫНЫС енгіземін: Одак Советі Пред- Украіщ ССР-ндағы Хяпи болЫп с с р О Жоғарғы Советінік гг,н Доплаты, Украин Г г о Г м \" * сайлау округіпен сайлан- т м і Ннкифор Т и м Х ев и ч КЯ- ! ШИСТРЛСР СовеТІИІЦ ПРсдседа' Председа ™ ВИЧ 1' альченко Жолдас сайлансын. ! ы,,а иандидаттар үсыну^ ^ І П1)елс.еДателінің орынбасарлы- г,1, ы кім бар? Депутат к-^ӘСелесі жаиында сөз алғысы келетін , р * • Р. Козлов (С м о л ь Г ы Т с ^ Т Л ' (і * Депутат жолдастар!’ Ленинград, Москва

калалары ж эн е Воронеж облысы депутаттарынын бір тобы атынан мынадай усыныс енгізуім е рұксат етіңіздер: Одак Советі П редседателініц Орынбасары болып ССРО Жоғарғы Советінін Л енинград қаласындағы Москва сайлау округінен сайланған депутаты, Ж данов атындағы Ленинград мемлекеттік университетінің электрофизика кафедрасынық менгерушісі Александр Алексеевич Л ебедев сайлансын. П редседатель. Одак Советі Председателінін орынбасарлы- ғына кандидаттар ұсыну жайы нда тағы кімніқ ұсынысы бар? Депутат Гегешидзеге сөз беріледі. Г. А. Гегеш идзе ( С у х у м и с а й л а у о к р у г і , Г р у з и н С С Р -ы ). Депутат жолдастар! Грузин, Азербайжан ж әне Мол­ даван Советтік Социалистік Республикалары депутаттарынын бір тобы атынан Одак Советі Председателінід Орынбасары болып Грузия КП Орталық Комитетініц бірінші секретарь! депутат Василий Павлович М ж аванадзе сайлансын деп ұсьіныс енгізуіме рұқсат етіқіздер. Председатель. Одақ Советі Председателініц орынбасарлы- ғына кандидаттар ұсыну мәселесі жайында тағы қандай ұсы- ныстар бар? Д епутат Тайбеков сө з алады. Е. Б. Тайбеков ( З а й с а н с а й л а у о к р у г і, Қ а з а қ С С Р - ы ). Д епутат жолдастар! Қ азақ, Өзбек ж ән е Қырғыз Совеггік Социалистік Республикалары депутаттарынын бір тобы атынан мынадай ұсыныс енгіземін: Одак Советі Предсе- дателінін Орынбасары болып Қ азак ССР-нык Ленин сайлау округінен сайланған депутат, Қарағандыдағы мемлекеттік шахталар ж обал ау институтынын аға жобалаушы инженері Зәуре С әд уакас кызы Омарова сайлансын. Председатель. Одак Советі Председателінін орынбасарлы- ғына кандидаттар ұсыиу мэселесі жайында сөз алғысы келетін тағы кім бар? С өз алғысы келетіндер жоқ. Сонымен, Одак Советі П редседателініқ орынбасарлары қызметіне депутат Кальченконык, депутат Лебедевтің, депутат М жаванадзенін және депутат Омарованыц кандидатуралары ұсынылды. ¥сы- нылған кандидатуралар жайы нда сөз айтқысы келетін депу- таттар бар ма? С өз айтқысы келетіндер жоқ. Ендеш е дауыс беруге кір ісем із. Кандидатуралар ұсынылу реті бойынша дауыска салынады. Одақ Советі Председателінік Орынбасары болып депутат Никифор Тимофеевич Кальченко сайлансын деген ұсынысты дауыска саламын. Одақ Советі Председателініц Орынбасары болып депутат Кальченко сайлансын дегендерініз кол көтері- ніздер. Т үсіріңіздер. Кім карсы? Ж ок. Кім қалыс? Қалыс қал- ғандар д а ж ок. Сонымен, депутат К а л ь ч е н к о О дақ Советі Л редседателініқ Орынбасары болып бірауыздан сайланды. 7

Одак Совет! ІІредседателінін Орынбасары бадып депутат Александр Алексеевич Л ебедев сайлансын дегеи ұсыиысты даеысқа саламын. 'Депутат Лебедев Одақ Советі Председателініц Орынбасары болып сайлансын дегендерікіз кол кетерініздер. Түсірішздер. Кім карсы? Жок. Кім калыс? Қалыс калғондар до жок. Депу­ тат Л е б е д е в Одак Советі Предссдателінін Орынбасары болып бірауыздан сайланды. Одак Советі ІІредседателінін Орынбасары болып депутат Василий Павлович М жаванадзе сайлансын деген усынысты дауыска саламын. Д епутат М жаванадзе Одак Советі Прелсе- датслініц Орынбасары болып сайлансын дегендеріціз кол кете- ріңіздер. Түсіріңіздер. Кім карсы? Ж ок. К ім калыс? Калыс калгандар да жок. Д епутат М ж а в а н а д з е Одак Совсті Председателініқ Орынбасары болып бірауыздан сайланды. Одак Советі Председателініи Орынбасары болып Зауре Сэдуакас кызы Омарова сайлансын деген ұсынысты дауыска еалуга руксат етініздер. Депутат Омарова Одак Советі Пред- седателінін Орынбасары болып сайлансын дегендерініз кат кәтеріціздер. Түсірікіздер. Кім карсы? Ж ок. Кім калыс? Калыс калгаидар да жок. Сонымен депутат О м а р о в а Одак Советі Прсдседатслінің Орынбасары болып бірауыздан сайланды, Депутат Кальченконын, депутат Л ебедев™ , депутат Мжаванадзенің жэне депутат Омарованыц Председатслі> Сто­ лыпин орын алуларын өтінемін. (О дак С ов ет і П р о д с сд а т ел ін іқ о р ы н б а с а р - лары деп утат К альченко, деп у т а т Л ебедев, деп утат М ж аван адзе, д еп у та т Омарова ! и а н а С1еаДқатТаеу ) Ь с т о л ы \" а \" ° Р “ П а л а д ы . К о л Депутат жолдастар! О дак Советі мәжлістерінін регламенты е н і аічді^ЛУ КЯЖСТ' Кандай усыныстар бар? Депутат Ефремов Пкш Л (Ч а ііа е в с к с ій л а у о к р у г і, КуИ- іістеоііііи ии Ы*\"?'■ Д епУта г жолдастар! Одак Советі мэж- ч-мііі- 1 мынадан рсгламснті бекітілсін деп үсыныс енгі- •) Одақ Сонетінің к зжлістері тоцсртеңгі сағат 10-нан күн- С-^'?Т 2 ге дейі|> и күндізгі сағат 4-тен кешкі сағат 8-ге «•иіынша 3 баяндам аін^«Г СЫНЫо күн „ т ә Ртібіндегі мәселелер бекітеді; іыларды Одақ Советінің Председателі кем’1' батмасч 0Пт і ^ еПуТаттарының әРбір т°бы , саны 50 кісідсн ерікті; ' *‘ 11 Қосымша баяндамаіпысын белгілсуге

4) баяндамашыларға баяндама үшін 1 сағат 30 минут, қор- тынды сөз үш ін 30 минут; қосымша баяндамашыларға косым- ша баяндама үш ін 30 минут, кортынды сөз үшін 15 минут уакыт беріледі; 5) шешендерге бірінші рет сөйлеуге 20 минут, екінші рет 5 минут уақыт беріледі; 6) ж еке кісіге катысы бар арыздар, фактылы справкалар жазылып беріледі; оларды, мазмұндарына карай, Одак Советі- нін Председателі не дереу не мәжлістіц акырында жариялайды; 7) кезектентыс сұрактар жазылып беріледі; олардм Одақ Советінін Председателі дереу жариялайды; 8) тәртіп туралы сөйлеушілерге 5 минут уакыт беріледі; 9) мэселенік дауысқа салынуы туралы сөйлеушілерге 3 минут уакы т беріледі. Председатель. Одақ Советі мәжлістерінік регламент: жа- йында баска ұсыныстар бар ма? Ж оқ. Регламенттің ұсынылып отырған ж обасы бойынша сөз сөйлегісі келетіндер бар ма? Сөйлегісі келетіндер ж оқ па? Ж ок. Қалай дауысқа саламыз ■ жеке-жеке дауысқа саламыз б а болмаса тұтасымен дауыска саламыз ба? ( О р ы н д а р д а н д а у ы с т а р : Тұтасымен). Регламентті пункт-пункты бойынша бекітуді талап ететін депутат ж о к па? Жок. Депутат Ефремов ұсынған р е гл а м ен т дауыска салуға рүксат етіціздер. Регламент бекітілсін деген- деріңіз кол көтеріңіздер. Түсіріңіздер. Қім карсы? Ж ок. Кім калыс? Қалыс қалгандар да жок- Одақ Советі можлістерінің регламенті бірауыздан қабылдаиды. Ефремов. Депутат жолдастар! Сіздердіц бекітулерікізгс Одак Совет:' мен Ұлттар Советінін біріккен мәжлістерініц мынадай регламент: ұсынылады: 1) О дақ Советі меи Ұлттар Советініц біріккеи мәжлістері- нің күн тәртібіндегі моселелер боймнша баяндамашыларды лалаталардың Председательдері бекітеді; 2) Одақ Совет: мен Ұлттар Совет: депутаттарынын орбір тобы, саны 50 кісіден кем болмаса, өзіпің косымша баяндама- шысын белгілеуге ерікті; 3) баяндамашыларға баяндама үшін бір сағат 3 0 минут, кортынды сөз үшін 30 минут; косымша баяидамашыларға косымша баяндама үшін 30 минут, кортынды сөз үшін 15 минут уакыт беріледі; 4) ш еш ендерге бірінші рет сөйлеуге 20 минут, екінші рет 5 минут уакы т беріледі; 5) ж еке кісіге катысы бар арыздар, фактылы справкалар жазылып беріл еді, оларды, мазмұкдарына карай, председатель- дік етуші палаталардык бірлескен мәжлісінде не дереу не мэжлістін ақырында жариялайды; 6) кезектен тыс сүрактар жазылып беріледі, оларды пред- седательдік етуші дереу жариялайды; 9

7) тәртіп туралы сөнлеушілергс ■> минут уакыт ікрі. сдь 8) мәселенін дауы ск а салыиуы туралы сөнлсушілср; 3 минут уакыт беріледі. Председатель. О дақ Совсті меи Ұ.тттар Соистініц біріккеи мәжлістерінік регламенті жаііында баск а ұсыныетар бар ма. Ж оқ. Регламенттін ұсынылып отырган жпбасы оомынша сөз алғысы келетін депутат бар ма? Ж ок. Дауы ска салудын каи- дай тәртібін қолданамыз — тутасымен дауыскп саламыз оа болмаса пункт-пункты бойынша дауы ска саламыз ба?(Орын- д а р д а н д а у ы с т а р : Тұтасьімен). Регламент пункт-пункты бойынша бекітілсін деп талап егстіи депутат жок па? Жок. Ұлттар Советі мен О дақ Советініц бірлесксн мәжлістерінін депутат Ефремов ұсынған регламент! н дауы ска салуға руксат етіңіздер. Регламенттін ж обасы тутасымсн дауыска сальшады. Ұлттар Советі мен О дақ Советінің бірікксн можлістеріиік де­ путат Ефремов ұсынған регламент! бекітілсін дсгендерініз кол котерідіздер. Тусіріңіздер. Кім қарсы? Ж о к . Кім калыс? Қалыс калгапдар д а жоқ. Ұлттар Советі мен О д а к Советінік біріккен мэжлістерінін регламенті кабылданды. Депутат ж олдастар! Одак Советі сесснясынын күн тэртіош бекітуге кірісуге рүқсат етіңіздер. Бұл моселе жайында сөз алғысы келетін кім бар? Д епутат ГІатоллчев сөз алады. H. С. Патоличев ( М и н с к с е л о л ы қ с а й л а у окрУ; г і , Б е л о р у с С С Р -ы ). Д епутат ж олдастар! Қариялар Советі УЛ\"К уоастінщ осы сессиясынын күн тәртібіне мынадай мэсе- ле.тсрді енпзу жайында ұсыныс ж асауды маған тапсырды: I. Одақ Советінің М андат комиссиясын сайлау. ч г г о ™ ? Ветішң IVРакты комиссияларын сайлау туралы. т у р а л ы Р° ' Коғаргы Советі Президиумының указдарын бекіту І; Жоғарғы Советінін Президиумын сайлау. 0 ССРО ССРО Министрлер Советін — КУРУ- . туралы. ' 954 жылға аРналган Мемлекеттік бюджеті і ч>тй')Гбетгічен^и сессияда мәселелерді қараудын мынадай ССРО ұс.ыныс енгіземін. Үк-метік куру ісі Г г о п еТ ІК Президиумын сайлау жэне ССРО '!.-м Ұлттаг» С о в ~ £ » . ^ онститУНиясына сәйкес Одак Советі н.імыіі. н ң біріккен мәж лісінде өткізілсін деп ұсы- ра-ты баянламяІ п з п ^ ЛҒа аРналған Мемлекеттік бюджеті ту- ■’і.і баяндаманы т п Кі.ДЛарді ’1к біРіккен мәжлісінде тындалсын, ■’Р налагала өзалпм иі ?,\"' б '.одж ет туралы Занды кабылдау ісі . . ССРО Жоғарғы Л - ҮРГ^ ІЛСІН деп Усынамын. ІСІ дс Ұлтгар Советі м Д еТЛ Пре?-ИДиумь,нын Ук а здарын бекіту ршдс еткізілетін болсын* ° дак Советінін жеке-жеке мажлісте-

Председатель. Депутат жолдастар! Кәзір біз сессияның кун тәртібін бекітіп алуымыз керек, сонаи кейін мәселелердін кандайы Ұлттар Советі мен Одақ Советінін біріккен мәжліс- терінде каралуға тиіс екенін шешуіміз керек. Сессиянын күн тәртібі жайында баска усыныстар бар ма? Жоқ. Депутат Пато- личев ұсынған күн тәртібін дауыска саламын. Сессиянык депу­ тат Патоличев ұсынған күн тәртібі бекітілсін дегендеріқіз қол көтерініздер. Түсірініздер. Қім карсы? Жок. Кім калыс? Қалыс қалғандар да жок. Сессиянын кун тәртібі бірауыздан кабыл- данды. Депутат Патоличев ССРО Жогарғы Совстінін Президиумын сайлау және ССРО Үкметін күру мәселелері Ұлттар Советі мен Одақ Советінің біріккен мәжлісінде қаралсын деп үсыныс енгізді. Сол сыяқты 1954 жылға арналған Мемлекеттік бюджет туралы баяндама да палаталардын біріккен мәжлісінде тық- далсын, ал баяндаманы талқылап, Мемлекеттік бюджет туралы Заңды кабылдау ісі әр палатада өзалдына өткізілсін. ССРО Жоғарғы Советі Президиумынын указдарыи бекіту ісі де пала­ талардын жеке-жеке мәжлістеріиде өткізідсін, деді. Сессияда мәселелерді қараудьщ тәртібі туралы басқа усы­ ныстар бар ма? Баска усыныстар жоқ. Сессияда мәселелерді қараудың тәртібі жайындағы депутат Патоличевтін ұсынысын дауыска саламын. Сессияда мәселелерді қараудын депутат Патоличев усынған тэртібі бекітілсін дегендеріңіз кол көтері- ңіздер. Түсіріңіздер. Кім қарсы? Жоқ. Кім калыс? Қалыс қал- ғандар да жок- Депутат Патоличевтік ұсынысы кабылданды. Ссссиянын күн тэртібінік бірінші мәселесін қарауға — Мандат комиссиясын сайлауға — кірісеміз. Сөз алғысы келетін депутат бар ма? Депутат Воронов сөз алады. Г. И. Воронов (Ч и т а к а л а л ы к с а й л а у о к р у г І, Р С Ф С Р ) . Депутат жолдастар! Советтік С оциалист Респуб- ликалар Одағы Конституциясынык 50 статьясына сәйкес біз Одақ Советі депутаттарының полномочиелерін тексеретін Ман­ дат комиссиясын сайлауымыз керек. Қариялар Советінің тап- сыруы бойынша Мандат комиссиясы 17 адамнан сайлаисын деп усыныс енгіземін. Председатель. Мандат комиссиясынык сан курамы жайын­ да баска усыныстар бар ма? Жок. Одак Советінін Мандат комиссиясы 17 адамнан сайлансын деген депутат 'Вороновтың усынысын дауыска саламын. Осы усыныс кабылдансын деген- деріңіз кол көтерініздер. Түсірініздер. Кім карсы? Жок- Кім калыс? Ж ок. Бірауыздан кабылданды. Воронов. Мандат комисснясының Председателі болып Азербайжан ССР-нык Хачмас сайлау округінен сайланған депутат Имам Дашдемир оглы Мустафаев сайлансын деп усы- кылады. 11

Председатель. Депутат Воронов Мандат комиссиясынык. I Іредседательдігіне депутат Мустафаев сайлансын деп ұсыныс онгізді. Мандат комиссиясы Председателініц кандидатурасы жайында баска усыныстар бар ма? Жок. Дауы ска салуға рұк- сат стіціздер. Мандат комиссиясынык ГІредседателі болып депутат Мустафаев сайлансын дегендеріңіз кол көтеріціздер. Түсіріңіздер. Юм қарсы? Ж ок. Кім калыс? Ж оқ. Сонымен, депутат Имам Дашдемир оглы М у с т а ф а е в Мандат комиссиясынык Председателі болып бірауыздан сай- Воронов. Мандат комиссиясынык мушелері болып мына депутаттар сайлансын деп ұсыньілады: Ьури Фазиловиа А м а н о в а — Өзбек ССР-ның Бұхара ка- лплык сайлау округінен сайланған депутат; Валентина Федоровна А п о л л о в а — Краснодар өлкесінік Туапсе сайлау округінен сайланган депутат; Николаи Ильич Б е л я е в — Алтай өлкесінін Барнаул қала- лық сайлау округінен сайланған депутат; Геннадий Андреевич Б о р к о в — Саратов облысынын Сара­ тов—Сталин сайлау округінен сайланған депутат; Павел Борисович Б ы к о в — Москва каласынык Октябрь сайлау округшен сайланған депутат; Гиви Дмитриевич Д ж а в а х и ш в и л и — Грузии ССР-ньщ Батуми сайлау округінен сайлапган депутат; Семен Денисович И г н а т ь е в — Еашкұрт АССР-нык Г.терлитамак сайлау округінен сайлапган депутат; Алексей Михайлович К у т ы р е в — Свердловск облысынын Каменск-Уральский сайлау округшен сайлапган депутат; Кирилл Семенович М о с к а л е н к о — Москва облысынын Волоколамск сайлау округінен сайланған депутат; Макар Анисимович П о с м и т н ы й — Украин ССР-нын Андреево-Инановка сайлау округінен сайланған депутат; Зиновий Тимофеевич С е р д ю к — М олдаван ССР-нын Бельцы калалык сайлау округінен сайланған депутат; Александр Иванович С т р у е в — М олотов облысынын Сталин сайлау округінен сайлапган депутат; л « 1 УГЛ ЬбаЙ С ь |Л ы к б е к о в - Кыргыз ССР-нын Джалал- Лоад сайлау округшен саиланғаи депутат; Ьтубай Бязым улы Т а й б е к о в - Қ азақ ССР-нын Зайсан сайлау округшен саиланған депутат; Сурен Акопович Т о в м а с я н — Армян ССР-нын Ереван санлау округшен саиланған депутат; н Калининград і Ч ' р , „ и .« , - К а л и н и н о й о6.ысы- талык сайлау округшен сайланған деиу- Пр — я , Мандат комиссиясынык кұрамы жайында Х “е п р т т .р д ь т » . « « ,„ „ ь ,с г .р ы б ,р Ұ сьш ал\", 12

кандидаттарға қарсылық бар ма? Қарсылық та ж ок. Мүмкін, ұсынылган кандидатуралар жайы нда сөз айтқыси келетіндер болар? Ж оқ. Қалай дауыска саламыз — эрбір кандидатураны жеке-жеке дауы ска саламыз б а болмаса тұтасымен дауыска саламыз ба? ( О р ы н д а р д а н д а у ы с т а р : Тұтасымен). Әрбір кандидатура жеке-ж еке дауыска салынсыи деп талап ететіндер ж оқ па? Дауысқа салуға рұқсат етініздер. Мандат комиссиясының депутат Воронов ұсынған құрамы қабылдан- сын дегендеріңіз қол көтеріқіздер. Түсірікіздер. Кім қарсы? Ж ок. Кім калыс? Ж ок. Сонымен, Мандат комиссиясының құрамына ұсынылран депутаттар бірауыздан сайланды. Одақ Советі сессиясыныц күн тәртібініц келесі мәселесін — Одақ Советінің тұрақты комиссияларын сайлау туралы мәсе- лені — талқылауға кірісеміз. Бұл м әселе бойынша сөз алғысы келетін депутат бар ма? Депутат Полянский сөз алады. Д . С. Полянский ( С и м ф е р о п о л ь қ а л а л ы қ с а й ­ л а у о к р у г і, У к р а и н С С Р-ы ). Депутат жолдастар! Москва қаласы, Украин Советтік Социалистік Республикасы- ның Киев ж әне Қырым облыстары депутаттарының бір тобы атынан О дақ Советінік З а д ж обалары комиссиясы 19 адамнан •сайлансын деп ұсыныс енгіземін. Председатель. Депутат Полянский Заң жобалары комис­ сиясы 19 адамнан сайлансын деп ұсынады. Баска ұсыныстар бар ма? Ж ок. З а к жобалары комиссиясы 19 адамнан сайлан­ сын дегендеріңіз қол көтеріқіздер. Түсірікіздер. К ім қарсы? Ж ок. Кім калыс. Қалыс калғандар да жок- Заң ж обалары комиссиясының сан құрамы жайындағы ұсыныс бірауыздан кабылданды. Полянский. Заң жобалары комиссиясынын Председателі болып М осква қаласының Москворецкий сайлау округінен сай- ланған депутат Михаил Алексеевич Ясное сайлансын дсп ұсы- ныс енгіземін. Председатель. Зак жобалары комиссиясы Председателініқ кандидатурасы жөнінде баска ұсыныстар бар ма? Ж ок. Заң жобалары комиссиясыныц Председателі болып депутат Ясное сайлансын дегендерікіз кол көтеріқіздер. Түсіріціздер. Кім карсы? Ж ок. Кім калыс? Қалыс калғандар да жок. З а к ж оба­ лары комиссиясыныц Председателі болып депутат Михаил Алексеевич Я с н о е бірауыздан сайланды. Полянский. З а д жобалары комиссиясыныц мүшелері болып мына депутаттар сайлансын деп ұсынылады: Аверкий Борисович А р и с т о в — Хабаровск өлкесініц Ха­ баровск селолық округінен сайланған депутат; Алексей Георгиевич Б о н д а р ь — Белорус ССР-иык Мо­ зырь калалық сайлау округінен сайланған депутат; 13

А.ШКС.ИДР Филиппович Б о р и с о в Ч елой о&іышпші Мигиигогорск сайлау «крупней с .М н т а н депутат Л еонид Ильич Б р е ж н е в - Купан С С Р-иы н Л лнвт» ка лалық сайлау округі.иен сайланған депутат, - Алексей Матвеевич Б у е в е р о в — В о л о ід а облысыі . Великий Устюг сайлау округлен сайлангаи допутат; Николай Иванович Г у с а р о в — Тула оолысынын М ‘1К ' 1 сайлау округжен сайлаиған депутат; Навел Иванович Д о р о н и н — Смоленск облысыныи Смо­ ленск селолык сайлау округінен сайланған депутат; Алексей Сергеевич Ж е л т о в — М олдаван ССР-ныц Оргсеп сайлау округінен сайланған депутат; Татьяна Михайловна 3 у е в а —- ККгалинин облысыныи Лих*)- славль сайлау окрутінеи сайланған депутат; Николай Григорьевич И г н а т о в — Воронеж оолысынын Семилуки сайлау округінен сайланған депутат; Ян Эдуардович К а л н б с р з и н— Латвия ССР-ныц Сталин сайлау округіиен сайланған депутат; Иван Кононович Л е б е д е в — Омбы облысыныи Омбы Центральный сайлау округінен сайланған депутат; Николай Фадеевич Л ы с к и н — Ставрополь өлкссінін Черкесск сайлау округінсн сайланған депутат; Валей Габеевич Н а б и у л л и н — Б аш к урт АССР-ныц Яиаул сайлау округінен сайланған депутат; Амин Ирматович Н и я з о в — Өзбек ССР-ны ц Ташкент — Сталин сайлау округінен сайланған депутат; Дмитрий Григорьевич С м и р н о в — Горький облысыныи Горький— Ленин сайлау округінен сайланған депутат; Екатерина Алексеевна Ф у р ц е в а — Москва каласыныц Куйбышев сайлау округінен сайланған депутат; Иван Дмитриевич Я к о в л е в — Новосибирск облысыныи Татарск сайлау округінен сайланган депутат. Председатель. З а н жобалары ко.миссиясынын персоналык курамы жөнінде баска усыныстар бар ма? Ж о қ . Комиссияныи курамы жайында сөз алғысы келетін кім бар? С өз алғысы келе- тіндср жок. Қалай дауыска саламыз,— тізіммен дауы ска саламыз ба Оолмаса жеке-жске дауы ска саламыз ба? Ж еке-ж еке дауыска салуды талап етушілер ж о к па? Ж ок. Е ндеш е комиссия мүше- лершің курамы тутасымен дауыска салынады. Зан жобалары комиссиясьшыц депутат Полянский ұсынған курамы саіілансын көгеріңіздер. Тусіріқіздер. Қ ім карсы? Ж ок. Кім калыс. Қалыс калғаиднр да ж оқ. Сонымен Заи жобалары комиссиясы бірауыздан сайланды. Депутат жолдастар! Тұракты комиссняларды сайлау мосе- лесі жөншде тагы кімніқ усынысы бар? Пепүтат Товм п-ян алады. -

С. А. Товмасян ( Е р е в а н с а й л а у о к р у г і, А р м я н С С Р -ы ). Депутат жолдастар! Армян, Украин ж әне Тәжік Советтік С о ц и а л и ст Республикалары депутаттарынын, бір тобы атьгнан Одақ Советішқ Бюдж ет комиссиясы 26 адамнан сайлансын деп ұсыныс енгіземін. Председатель. Бюджет комиссиясы комиссиянын предсе- дателінен ж эне 25 мүшесінен сайлансын деген ұсыныс түсті. Бюджет комиссиясынын сан қурамы жайында басқа ұсыныстар бар ма? Ж,ок.. Бюджет комиссиясы комиссиянын председа- телінен ж оне 25 мүшесінен сайлансын дегендеріңіз кол көтері- ңіздер. Түсіріндздер. Қім карсы? Ж оқ. Қім қалыс? Ж оқ. Бір- ауыздан қабылданды. Товмасян. Бюджет комиссиясынын Председателі болып Украин ССР-ның Малин сайлау округінен сайланған депутат Иван Семенович Сенин сайлансын деп ұсыныс енгіземін. Председатель. Бюджет комиссиясынын, Председателі болып депутат Сенин сайлансын деген усывыс енгізілді. Баска усы- ныстар бар ма? Жок. Дауы сқа салуға рұксат етіқіздер. Бюд­ жет комиссиясынын Председателі болып депутат Сенин сайлан­ сын дегендерікіз кол көтеріңіздер. Түсіріңіздер. Кім карсы? Жоқ. Қім қалыс? Жок. Депутат С е н и н Бюджет комиссия- сының ГІредседателі болып бірауыздан сайланды. Товмасян. Бюджет комиссиясынын мүшелері болып мына депутаттар сайлансын деп усынылады.: Татьяна Ивановна А н т р о п о в а — Калинин облысының Вышний Волочек сайлау округінен сайланған депутат; Сухан Б а б а е в — Туркмен ССР-нын Ташауз сайлау окру- гінен сайланған депутат; Анатолий Семенович Б о р и с е н к о —Балашов облысынык Хоперский сайлау округінен сайланған депутат; Нина Александровна В о л к о в а — Челәбі облысыныц Ко­ пейск сайлау округінен сайланған депутат; Георгий Иванович В о р о б ь е в — Ленинград облысынык Волхов сайлау округшен сайланган депутат; Арнольд Карлович Г р е н — Эстон ССР-нын Таллин сайлау округінен сайланған депутат; Иван Тимофеевич Г р и ш и н — Сталинград облысынык Сталинград селолық сайлау округінен сайланған депутат; Мария Николаевна Д ж о х а д з е — Грузин ССР-нын, Гори сайлау округінен сайланған депутат; Николай Васильевич Е л а г и н — Қазақ ССР-нын Акмола сайлау округінен сайланған депутат; Федор Васильевич К а з н о в — Иваново облысынык Вичуга сайлау округінен сайланған депутат; Владимир Григорьевич К о ж е в и н — Кемерово облысыныц Осинники сайлау округінен сайланған депутат; 15

Антон Ервандович К о ч и н я н — Армян ССР-нын Котайк сайлау округінен сайланғал депутат; Петр Степанович К Уз ь м и н — Астрахань облысынык Астрахань селолық сайлау округінен сайланған депутат; Алексей Николаевич Л а р и о н о в — Рязань облысынык Рязань калалык сайлау округінен сайланган депутат; Кирилл Трофимович М а з у р о в — Белорус ССР-нын Брест сайлау округінен сайланған депутат; Роман Ефимович М е л ь н и к о в — Ө збек ССР-нын Бухара селолык сайлау округінен сайланған депутат; Константин Кузьмич Н и к о л а е в — Свердловск облысы­ нык Серов сайлау округінен сайланған депутат; Ян Петрович О с т р о в — Латвия ССР-ныц Кулдига сайлау округінен сайлаиган депутат; Сергей Алексеевич П е т р у х и н — Куйбышев облысынык Сергиевск сайлау округінен сайланған депутат; Николай Эммануилович П р о ш у и и н — Ставрополь өлке- сінін Буденновск сайлау округінен сайланған депутат; Николай Иванович П у з а н ч и к о в — Москва облысынык Раменское сайлау округінен сайланған депутат; Исхак Раззакович Р а з з а к о в — Қырғыз ССР-нын Ош сайлау округінсн сайланған депутат; Алексей Михайлович С а л а н о в — Горький облысынык Павлово округінен сайланған депутат; Николай Иванович С м и р н о в — Ленинград каласынын Фрунзе сайлау округінен сайланған депутат; Мотеюс Юозович Ш у м а у с к а с — Литва ССР-ның Алитус сайлау округінен сайланғаи депутат. Председатель. Депутат жолдастар! Б юдж ет комиесиясынын персоналык курамы жөшнде баска усыныстар бар ма? Ж ок. Ешкандай карсылық ж ок па? Жок. Қандай тәртіппсн дауыска сзламыз? Жеке-жеке дауыска салуды талап етушілер ж ок па? Жок. Ендеше тутасымен дауыска салуға рұксат етініздер. Бюджет комиесиясынын депутат Товмасян усынган курамы сайлансын дегендерііцз қол көтеріңіздер. Түсірініздер. Кім карсы? Ж,оқ. Кім қалыс? Жок. Бюджет комлссиясы бірауыздан сайланды. Комиссиялар кұру мәселесі жайында тағы сөз алғысы келе- тін депутат бар ма? Депутат Тихоновна сөз беріледі. Н. С. Тихонов ( Д з е р ж и н с к и й с а й л а у о к р у г І, Л е ­ н и н г р а д к а л а с-ы). Депутат жолдастар! Ленинград кала- сы, Эстон Советтік С о ц и а л и ст Республикасы, Саратов, Омбы жэне Свердловск облыстары депутаттарының бір тобы атынан Одак Советшш, Сыртқы істер жөніндегі комиссиясы 11 адам- пан сайлансын деп ұсыныс енгіземін. Председатель. Одақ Советінің Сырткы істер жөніндегі ко­ миссиясы мүшелерінін саны жайында баска усыныстар бар 16

ма? Ж ок. Сыртқы істер жөніндегі комиссия 11 адамнан сай- лансын дегендерікіз кол көтерініздер. Түсіріңіздер. Қім карсы? Жоқ. Кім қалыс? Қалыс калғандар да жоқ. Сырткы істер жөніндегі комиссия 11 адамнан сайлансын деген үсыныс бір- ауыздан кабылданды. Тихонов. Одак Советінін Сырткы істер жөніндегі комиссия- сынық Председателі болып Саратов облысыиық Саратов — Ленин сайлау округінен сайланған депутат Михаил Андреевич Суслов сайлансын деп ұсынамын. Председатель. Одак, Советінің Сырткы істер жөніндегі ко- миссиясыиык Председателі болып депутат Суслов сайлансын деп ұсыныс енгізілді. Комиссия председателініқ кандидатурасы жайында баска ұсыныстар бар ма? Баска ұсыныстар жок. Дауыска салуға рұксат етіңіздер. Сырткы істер жөніндегі ко- миссияның Председателі болып депутат Суслов сайлансын де- гендеріціз кол көтеріңіздер. Түсірініздер. Кім карсы? Ж ок. Кім қалыс? Ж ок. Депутат Михаил Андреевич С у с л о в Сыртқы істер жөніндегі комиссиянык Председателі болып бірауыздан сайланды. Тихонов. Одак Советінін Сырткы істер жөніндегі комиссия- сынын мүшелері болып мына депутаттар сайлансын деп усы- ныс енгіземін: Бободжан Ғафурович Ғ а ф у р о в—Тәжік ССР-нык Сталин- абад селолық сайлау округінен сайланған депутат; Андрей Антонович Г р е ч к о — № 701 сайлау округінен сайланған депутат; Александр Евдокимович К о р н е й ч у к — Украин ССР-нын Переяслав-Хмельницкий сайлау округінен сайланған депутат; Иван Густавович Қ э б и н — Эстон ССР-нын Таллин кала- лык сайлау округінен сайланған депутат; Николай Семенович П а т о л и ч е в — Белорус ССР-нын Минск селолык сайлау округінен сайланған депутат; Нина Васильевна П о п о в а — Иваново облысының Кинеш- ма сайлау округінен сайланған депутат; Дмитрий Владимирович С к о б е л ь ц ы н — Украин ССР- нын Лисичанск сайлау округінен сайланған депутат; Антанас Юозович С н е ч к у с — Литва ССР-нын Паневе- жис сайлау округінен сайлаиған депутат; Илья Григорьевич Э р е н б у р г — Латвия ССР-нын Дау- гавпилс сайлау округінен сайланған депутат; Усман Юсупович Ю с у п о в — Өзбек ССР-нын Ф архад сай­ лау округінен сайланған депутат. Председатель. Комиссиянык персоналык кұрамы женінде сөз айтқысы келетін депутат бар ма? Сөз айтқысы келетіндер жоқ па? Калай дауыека- саламыз — түтасым^нтПУЬіска сала-

мыз ба болмаса орбір кандидатураны ж еке-ж еке дауыска сала- мыз ба? ( О р ы н д а р д а н д а у ы с т а р;, Тұтасымен). Жеке-жеке дауысқа салуды ешкім талап етпей ме? Дауыска саламын. Сырткы істер жөніндегі комиссияныч депутат Тихо­ нов усынған қурамы сайлансын дегендеріңіз кол көтеріңіздер. Түсіріңіздер. Кім карсы? Жоқ. Кім калыс? Қалыс қалғандар да жок. Сырткы істер жөніндегі комиссия бірауыздан сайланды. Депутат жолдастар! Бугінгі мәж лістід мәселелері каралып болды. Сессияда мәселелерді караудык кабылданған тәртібіне сәйкес ертен, 21 апрельде, тәкертечгі сағат 10-да Ұлттар Советі мен Одақ Советініқ біріккен мәжлісі болады. Одак Советінін мәжлісі жабық деп жариялаймын.

ҮЛТТАР СОВЕТІ Бірінші мәжліс (1954 жылғы 20 апрельде) К. Е. Ворошилов, Н. А. Булганин, А. И. Микоян, Н. М. Шверник жолдастар залга келгенде, депутаттар мен қонақтар оларды узақ кол шапалақтаумен қарсы алады. Бәрі де орындарынан турады. А. М. Пузанов (О м б ы с а й л а у о к р у г І, Р С Ф С Р ) . Депутат жолдастар! Төртінші сайланған ССРО Жоғарғы Сове- тінін Ұлттар Советінің бірінші сесснясын ашу ец карт депутат, Латвия Советтік Социалистік Республикасы Ғылым академия- сыныд виде-президенті Аугуст Мартынович Кирхенштейнге тапсырылсын д е п усыныс енгіземін. ( Қ о л ш а п а л а қ т а у ) . А. М. Кирхенштейн ( В а л м и е р а с а й л а у о к р у г і, Л а т в и я С С Р -ы ). Депутат жолдастар! Біз социализм елінін мемлекеттік екмет билігініц еи жоғарғы органы болып табыла- тын Советтік Социалистік Республикалар Одағы Жоғарғы Со- ветінін. сессиясына жыйналып отырмыз. ССРО Жоғарғы Сове- тінің 1954 жылғы 14 марттағы сайлауы Советтік Социалистік демократиянық жаңа бір жекісі, К ом м унист партиянык. Совет Үкметінің және халықтың ұлы бірлігініц жана бір айғағы болып Отанымыздын тарихына кіреді. Жоғарғы Советке депу­ таттар сайлауына барлык сайлаушылардын 99,98 проценті катысты. Коммунистер мен партияда жоктардык халыктык блогы ұсынғаи кандидаттарға 120 миллионнан астам дауыс берілуі данкты Коммунистік партиямыздың дана ішкі және сырткы саясатын бүкіл халық болып макұлдаудын аса айқын. белгісі. Коммунистер мен партияда жоктардыд халыктык блогы усынған кандидаттарға бірауыздан дауыс бере отырып, совет адамдары — біз Коммунистах партияға әбден сенеміз, себебі онық сөзі мен ісі ешуакытта да ажыраспайды, оның саясатыи 19

біз шын жүрегімізден макұлдап, колдаймыз, себебі оның сая- саты — біздік өзіміздін саясатымыз, ол халықтыц түпкі мүдде- леріне сай келеді — деп бүкіл дүние ж үзініц алдында тағы- тағы да мәлім етті! ( Қ о л ш а п а л а к т а у ) . К ом м унист партиянык саясаты әрбір совет адамыиа аи- кын және жакын саясат. Осыдан төрт жыл бүрын ССРО Жо- гарғы Советінік сайлауына кірісе отырып, коммунистер пар- тиясы соішалистік өнеркәсіп пен социалистік ауыл шаруашылы- гын үздіксіз арттыру, еңбекшілердіқ материалдык және мәде- ниеттік тұрмыс дәреж есін көтеру, халык шаруашылығын, ғылым мен мәдениетті онан сайыи өркендету, туған социалис- тік мемлекетімізді барынша нығайту, бейбітшілік сүйгіш сырт- кы саясатты табанды түрде және аумай жүргізу жолында күресуді, бүкіл дүние жүзінде бейбітшілік болуы үшін қажы- май-талмай күресуді, барлық елдермен іскерлік байланыстарды ұлрайта беруді өзіне міндет етіп койды. Осы міндеттер айнымай орындалып келгенін, орындалып та отырғанын жұрттык бәрі айкын көріп отыр. Төртінші бесжыл- дыкты ойдағыдай орындап, совет адамдары К о м м у н и ст пар­ тийный сыннан өткен басшылығы аркасында бесінші бесжыл- дыктың тапсырмаларын кажырлылықпен ж үзеге асыруда. Төртінші сайланған ССРО Жоғарғы Советі өзінін жұмы- смнда даккты кезеңде, Коммунистік партия мен Совет Үкметі халық шаруашылығын онан сайын өркендету жолындағы, ха- лықтың әл-аукатын үздіксіз арттыру жолындағы күреске енбек- шілерді жүмылдырып отырған кезенде, кірісіп отыр. Партия совет халқын коммунистік кұрылыстын пакты жауынгерлік программасымен каруландырды. Партиянын XIX съезініц тари- хи қарарлары. Совет Одағы Коммунистік партиясы Орталык Комитетінің сентябрь ж әне февраль-март Пленумдарынын каулылары, сол сыяқты Партия мен Үкметгің содан кейінгі карарлары еңбекшілерді коммунизм кұрылысында жана-жаңа табыстарға жетуге рухтандырып отыр. Кәзіргі жағдайларда бүкілхалыктық ек зәру міндет — со­ ц и а л и с т индустрияны дамытуда кол жеткен табыстар негізін- де ауыл шаруашылығын күрт өркендету, екі-үш жыл ішінде халықтың халык түтынатын заттармен жабдықталуын едэуір арттыру, жеціл және тамак өнеркәсібін шикізатпен қамтамасыз сту болып табылады. Осы міндеттердіқ барлығын жүзеге асыруда егін шығым- игёЛп Т о г ғ ^ Г Л РУ ЖЭ,,е жсрлер мен тынайған жерлерді ш ш Г й Г п І ? ӨНД1Р,СІ\" Улғайтудық бірінші дәрежёл, І1І®Д“ 3“ ®аР- Л.аРтия астық шаруашылығын бүкіл ауылшаруа- шылык өндірісшін негізі деп бағалайды. Лстық неғурлым көп Бұл міндеттерді ойдағыдай орындау үшін бізде не кеоектін бәрі де бар. С о ц и а л и ст өнеркәсібіміз бірінші класты ауыл- 20

шаруашылық техникасын барған сайын зор көлемде беріп отыр. Егін шаруашылығы мсханизаторлары мен мамандарынын кадр- лары өсіп шықты. Өнеркәсіптен ж әне халық шаруашылығынық баска тарауларынан ондаған мың инженерлер мен техниктер, тракторшылар, механиктер ауыл шаруашылығына жұмыс істеу- ге ж іберілді. А уы л шаруашылығын ж акадан өркендету жолын- дағы куресте жұмысшы табы мен колхозшы шаруалардын одағы бұрынғыдан да нығаяды. Халық шаруашылығын өркендетудегі табыстар ж ән е үлттык табыстыц артуы негізінде совет халкының материалдык ж әне мэдениеттік тұрмьіс дәрежесі едәуір артты, жұмысшылар мен қызметшілердің нақты жалакысы өсті, колхозшылардын табыстары молайды. Жұмысшылардың, колхозшылардын., кызметшілердіц табыстарының жалпы сомасы, мемлекеттік бөлшек сауда багаларының арзандатылғанын есептегенде, тек соңғы төрт ж ы лда ғана 6 0 процент артты. Азық-түлік және өнеркәсіп товарларынык мемлекеттік бөлшек сауда бағалары- ның ж аңадан, соғыстан кейінгі жылдардағы жетінші рет, ар- зандатылуы халықтың әл-аукатьін онан сайын арттыруға себепші болады , ол әрбір совет семьясының бюджетіне жемісті әсерін тигізеді. Отанымызды онан сайын ілгері бастыруда совет ғылымы зор роль атқаруға тиіс. Б іздік ғалымдарымыз елімізді білімнік барлық салаларындағы аса ір і жацалықтарымен байытты. Коммунистік партия мен Совет Үкметі халық ағарту ісін, ғылымды, әдебиетті, искусствоны өркендету жайында үнемі кам жасап отырады. Біздер, депутаттар мұнда Совет Одағыныц барлық халык- тарынын, барлык ұлттарыныц өкілдері болып келіп отырмыз. Коммунистік партия өзінія; дана ұлттық саясаты аркылы елі- міздіц халықтарын біртұтас туыскан семья етіп топтастырды, 'көп ұлтты Советтік мемлекеттін күш-куаты мен дацкынын қайнар көзі болып табылатын олардыц мызғымас достығын нығантып шыныктырды. ( Қ о л ш а п а л а қ т а у ) . Ұлы с о ц и а л и с т Оганымыздың күштері толысып, гүлденуде. Ол бостандық пен демократиянық шамшырағы боп, бүкіл дүние ж үзіне нұр жайып тұр. Совет Одағы бейбітшілік, демократия ж әне социализм лагеріи бастап отыр. Бізбен бірге тізе қосып бейбітшілік жолында Қытай Халык. Республикасы, халықтық демократия елдері, жер шарынық барлык, бөліктеріндегі сан ж үз миллиондаған енбекшілер д е күресіп отыр. ( Қ о л ш а п а- лақ тау). Депутат жолдастар! Совет Одағы ж анадан өрлеу жолымен ілгері басып отыр. Біздер, совет адамдары, өнеркэсібіміздіқ, ауыл шаруашылығымыздын, ғылымымыз бен мәдениетім іздін табыстарын зор мақтан етсміз. Б із кол жеткен табыстармен тынып қалмауымыз керек, қайта істі батыл ілгері бастырып, 21

коммунизм кұрылысында жана-жақа табыстарға ие болып оты- руымыз керек. Коммунистік партия бізді осылай үйретеді. Совет халкыныц алдында тұрған аса зор міндеттерді оида- ғыдай шешуде еліміздіқ мемлекеттік өкмет билігінің еқ жо- ғарғы органы болып табылатын Советтік С о ц и а л и ст Респуб- ликалар Одағы Жоғарғы Советінің аткаратын ролі әрі зор, әрі жауапты. Халықтык адал қызметшілері болып табылатын біздер, депутаттар, сайлаушыларымыздың ұлы сенімін аброй- мен актауға, елімізде коммунизм орнату ісіне бар күшімізді сарф етуге тиіспіз. Алып күшті Отанымыз — Советтік Социалистік Республика- лар Одағы — жасасын! ( Д у қ о л ш а п а л а қ т а у ) . Совет халықтарының мәнгілік достығы жасасын! (Д у к о л Барлық женістеріміздін дем берушісі ж әне ұйымдастыру- шысы — ұлы Коммунистік партия жасасын! ( Д у қ о л ш а- п ал а к т а у). Депутат жолдастар! Ұлттар Советінік бірінші сессиясы ашық деп жариялаймыи. (Қ о л ш а п а л а к т а у ) . Депутат жолдастар! Біз Ұлттар Советініқ Председателін сайлауымыз керек. Осы мәселе жайында ұсыныс енгізетін кай депутат бар? Депутат Палецкис сөз алады. Ю. И. Палецкис ( И о н и ш к и с с а й л а у о к р у г і, Л и т ­ в а С С Р-ы). Депутат жолдастар! Россия Советтік Федера- циялык Социалистік Республикасы, Литва Советтік Социалис- тік Республикасы ж әне Латвия Советтік Социалистік Респуб­ ликасы депутаттарынык бір тобы атынан мынадай ұсыныс енгізуіме рұксат етіңіздер: Ұлттар Советінід Председательді- гіне Латвия ССР-нық Киров сайлау округінен сайланғаи депу­ тат Вилис Тенисович Лацис сайлансын. Лацис жолдас ССРО Жоғарғы Советініц депутаты болып төртінші рет сайланып отыр, кәзір ол Латвия Совегтік Социа­ л и с т Республикасы Министрлер Советінің Председателі болып істейді. (Д у қ о л ш а п а л а қ т а у ) . Кирхенштейн. Баска ұсыныстар бар ма? Баска ұсыныстар жок. Лацис жолдастың кандидатурасы жөнінде сөз алғысы келетін кім бар? Ж оқ. Үлттар Советініқ Прсдседателі болып депутат Лацис сайлансын деген ұсынысты дауыска саламын. Депутат Лацис Ұлттар Советініц Председателі батып сайлан- сын дегевдеріціз кол көтеріціздер. Түсіріңіздер. Кім карсы? Жок. Кім калыс? Жок. Сонымен депутат Вилис Тенисович Л а ц и с Ұлттар Советі- нің Председателі болып бірауыздан сайланды. ( Д у қ о л ш а- Үлттар Советінің Председателі депутат Лацистіц Председа­ тель столыпан орын алуын өтінемін. ( Қ о л ш а п а л а қ т а у ) . 22

Председатель. Депутат ж алдастар! ССРО Қонституциясы- нын 42 статьясына сәйкес Ұлттар Советі Председательдің төрт орынбасарын сайлайды. Ұлттар Советі Председателініқ орын- басарлығына кандидаттар көрсету жайында кандай ұсыныстар бар? Д еп утат Абраменко сөз алады. н. П. А брам енко ( Б о р и с о в с а й л а у о к р у г і, В е л о ­ р у с С С Р -ы ). Д епутат ж олдастар! Белорус Советтік Социа­ ли ст е Республикасы мен М олдаван Советгік Социалистік Рее- публикасы депутаттарынык бір тобы атынан мынадай усыныс енгіземін: Ұлттар Советі Председателінің Орынбасары болып Белорус С С Р-ны ң Рогачев сайлау округінен сайланған депу­ тат, Белоруссия К о м м у н и с т партиясының Орталық Комитеті- н ін Секретары Николай Ефремович Авхимович сайлансын. Председатель. Председательдін орынбасарлығына кандида- туралар жайы нда тағы қандай ұсыныстар бар. Д епутат Пусэп сөз алады. Э. К. Пусэп ( А б ь я с а й л а у о к р у г і, Э с т о н С С Р -ы ). Д епутат ж ол дастар! Эстон Советтік Социалистік Республикасы, Карел-Фин Советтік Социалистік Республикасы ж ән е Кабарда Автономиялық Советтік Социалистік Республикасы депутатта- рының бір тобынық тапсыруы бойынша сіздердіц қараулары- нызға мынадай ұсыныс енгіземін: Ұлттар Советі Председателі- нің Орынбасары болып Нальчик селолық сайлау округінен сайланған депутат, Совет Одағы К о м м у н и с т партиясынык Орталык Комитеті жанындағы Партиялық Бақылау Комитеті председателінің орынбасары П авел Тимофеевич Комаров сайлансын. ( Қ о л ш а п а л а қ т а у ) . Председатель. Депутатгардан ұсыныс енгізетін тағы кім бар? Депутат Камалов сөз алады. С. Камалов ( Қ о к а н д с е л о л ы к с а й л а у о к р у г І, Ө з б е к С С Р -ы ). Депутат жолдастар! Өзбек Советтік Социа- листік Республикасы, Тәжік Советтік Социалистік Республика­ сы және Туркмен Советтік Социалистік Республикасы депу­ таттарынык бір тобы атынан мынадай усыныс енгізуіме рұқсат етініздер: Үлттар Советі Председателінін Орынбасары болып депутат М асуда Мухамеджановна Султанова сайлансын. Сул­ танова ж ол дас С С РО Жоғарғы Советіне депутат болып Өзбек ССР-ның Таш кент—Ленин кал алы к. сайлау округінен сайлан- ған, кәзір ол Л енин атындағы Орта Азия мемлекеттік универ- ситетінің доц енті болып істейді. ( К о л ш а п а л а к т а у ) . Председатель. Председательдің орынбасарлығына кандида- туралар ұсы ну мәселесі жайында тағы сөз алғысы келетін депутат бар ма? Депутат Клименко сө з алады. В. К. Клименко (В о р о ш и л о в г р а д с а й л а у о к р у г і, У к р а и н С С Р -ы ). Депутат ж олдастар! Украин Советтік 23

С оц и ал и ст Республикасы, Белорус Советгік С оциал ист Республикасы жэне Армян Советтік С о ц и а л и ст Республикасы депутаттарыныц бір тобы маған мынадай ұсыныс енпзуді та ь сырды- Ұлттар Советі Председателінін Орынбасары болып Украин ССР-иын Киев сайлау округінен сайланған депутат. Украин ССР-ы Совет жазушылары Одағы баскармасы предсе- дателінін орынбасары Павел Григорьевич Тычина сайлансын. (К ол ш а п а л а к та у ). Председатель. Ұлттар Советі Председателініц орынбасар- лығына кандидатуралар корсету жөиінде тағы ұсыныстар бар ма? Баска ұсыныстар ж оқ па? Жок. Ұсынылған кандидатура­ лар жайында сөз айтқысы келетін депутаттар бар ма? Сөз айткысы келетіндер жоқ. Дауыска салуға кірісеміз. Кандидаттардыи ұсынылу реті бойынша Ұлттар Советі Председателініц Орынбасары болым депутат Николай Ефремович Авхимович сайлаисын деген усы- нысты дауыска саламын. Ұлттар Советі Председателшің Орынбасары болып депутат Авхимович сайлансын дегендеріиіз кол көтеріңіздер. Түсіріңіздер. Кім карсы? Ж ок. Кім калыс? Жоқ. Сонымен депутат А в х и м о в и ч Ұлттар Советі Предсе- дателінік Орынбасары болып бірауыздан сайланды. ( Қ о л Ұлттар Советі Председателінің Орынбасары болып депутат Павел Тимофеевич Комаров сайлансын деген ұсыныс дауыска салынады. Ұлттар Советі Председателініқ Орынбасары болып депутат Комаров сайлансын дегендерікіз кол көтерініздер. Түсірініздер. Кім карсы? Жок. Кім калыс? Қалыс калғандар да жок. Депу­ тат К о м а р о в Ұлттар Совегі Прсдседателінін Орынбасары болып бірауыздан сайланды. ( Қ о л ш а п а л а к т а у ) . Депутат Масуда Мухамеджановна Султанова Ұлттар Советі Председателініқ Орынбасары болып сайлансын дегеи ұсынысты дауыска салуға рүқсат етініздер. Ұлттар Советі Председателі- ніц Орынбасары болып депутат Султанова сайлансын дегенде- рікіз кол көтерініздер. Түсіріқіздер. Қім карсы? Жок. Кім ка­ лыс? Қалыс калғандар да жок- Сонымен депутат С у л т а н о в а Ұлттар Советі Председателінің Орынбасары болып бірауыздан сайланды. (Қ о л ш а п а л а к т а у ) . Ұлттар Совсті Председателініц Орынбасары болып депутат Павел Григорьевич Тычина сайлансын деген ұсыныс дауыска салынады. Ұлттар Советі Председателінік Орынбасары болып депутат Тычина сайлансын дегендеріқіз кол көтеріңіздер. Түсі- ріқіздер. Қім карсы? Жок- Кім калыс? Калыс калғандар да жок. Сонымен депутат Т ы ч и н а Ұлттар Советі Председателі- нін Орынбасары болып бірауыздан сайланды. (Қ о л ш а п а ­ л а к т а у ). 24

Депутат Авхимовичтің, депутат Комаровтын, депутат С ул- танованьщ ж ане депутат Тычинаның Председатель столына» орын алуларын өтінемін. ( Қ о л ш а п а л а қ т а у ) . Председатель. Д епутат ж олдастар! Б із Ұлттар Советі м әж - лістерініқ регламентік белгілеп алуымыз керек. Осы мәселе. бойынша қай депутаттық ұсыиысм бар? Депутат Сужиков сөз алады. М. Ә. С у ж и к о в ( К ө к ш е т а у с а й л а у о к р у г і, К а з а к С С Р - ы ). Д е п у т а т жолдастар! Ұлттар Советі мәж лістерінін мынадай реглам енті бекітілсін деп усыныс енгіземін: 1) Ұлттар Советініп мәжлістері тәқертенгі сағат 10-наіғ күндізгі с а ға т 2-ге дейін иә күндізгі сағат 4-тен кешкі сағат 8-ге дейін болады; 2 ) Ұлттар Советі сессиясының күн тәртібіндегі мәселелер- бойынша баяндамашыларды Ұлттар Советініц Председателі бекітеді; 3) Ұлттар Советі депутаттарының әрбір тобы, саны 5 0 кісі- ден кем болмаса, өзінің қосымша баяндамашысын белгілеуге ерікті; 4) баяндамашыларға баяндама үшін 1 сағат 30 минут, қортынды сөз үш ін 30 минут; қосымша баяндамашыларға қо- сымша баяндам а үш ін 30 минут, кортынды сөз үш ін 15 минут уақыт беріледі; 5 ) ш еш ендерге жарыс сөзге бірінш і рст сөйлеуге 2 0 минут, екінші рет 5 минут уакыт беріледі; 6 ) ж еке кісіге катысы бар ары здар, фактылы справкалар' жазылып беріл еді; оларды, мазмүндарына карай, Ұлгтар Сове- тінін П редседателі не дер еу не м әж лістін ақырында жария- лабды; 7) кезектентыс сұрақтар жазылып беріледі; оларды Ұлттар- Советінің П редседателі дереу жариялайды; 8 ) тәртіп туралы сейлеушілерге 5 минут уақыт беріледі; 9 ) мәселенін дауыска салынуы туралы сөйлеуш ілерге 3 минут уакыт беріледі. Председатель. Регламенттін ұсынылған жобасы бойынша сөз айткысы келетін депутат бар ма? С өз айтқысы келетіндер' жоқ. Д ауы ск а кандай тортіппен саламыз ■— әр пунктын өз алдына дауы ск а саламыз ба болмаса тұтасьімен дауы ска сала­ мыз ба? ( О р ы н д а р д а н д а у ы с т а р : Тутасымен). Ж еке- жеке дауыска салуды талап ететін депутаттар ж оқ па? Ж оқ. Ендеше үсыны лған регламент түтасымен дауыска салынады. Ұсынылған регламент кабылдансыи дегендерікіз қол көтеріқіз- дер. Түсіріңіздер. Кім карсы? Ж ок. К ім калыс? Ж ок- Ұлттар Советі мәж лістерініқ регламенті бекітілді. Одақ С оветі мен Ұлттар Советінің біріккен мәжлістерінің. регламентін бекітуге кірісеміз. 25-

Сужиков. Депутат жолдастар! Сіздердік бек^ еР'”'®ге Үлтгар Советі мен Одак Советінік біріккен мәжлістері регла- чснтінін мынадай жобасы усынылады: _. 1) Ұлтгар Совсті мен Одак Советінщ біріккен мәжлістері- „ің күн -гәртібіндегі моселелер бойынша баяндамашыларды палаталардың Прсдседательдері бекітеді; 2) Ұлттар Советі мсн Одак Советі депутатгарыныц әрбір тобы, саны 50 кісіден кем болмаса, өзінің косымша баяндама- шысын белгілеуге ерікті; „„ 3) баяндамашыларга баяндама үшін 1 сағат минут, қортынды сөз үшін 30 минут; косымша баяндамашыларға ко­ сымша баяндама үшін 30 минут, кортынды сөз үшіп 15 минут уақыт беріледі; 4) шешендерге бірінші рст сөйлеуге 201 !чшигг. екінші ост 5 минут уакыт беріледі; 5) жеке кісіге қатысы бар арыздар, фактылы справкалар жазылып беріледі, оларды, мазмүндарына карай, палаталардык бірлескен мәжлістерінде председательдік етуші не дереу нс мәжлістің акырында жарнялайды; 6) кезектен тыс сұрактар жазылып беріледі, оларды пред- седательдік етуші дереу жарияланды; 7) тәртіп туралы сөйлеушілсрге 5 минут уакыт беріледі; 8) мәселенін дауысқа салынуы туралы сөйлеушілерге 3 минут уақыт бсріледі. Председатель. Одак Совоті мен Ұлттар Советінің біріккен мажлістерініц регламснті жайында баска ұсыныстар бар ма? Баска ұсыныстар жок. Регламенттік ұсынылған жобасы бо­ йынша сөз алғысы кслетін кім бар? Сөз алғысы келетіндер жок. Қалай дауыска саламыз — түтасымен дауыска саламыз ба болмаса әр пукктын өз алдына дауыска саламыз ба? ( О р ы н д а р д а н д а у ы с т а р : Тутасымен). Пункт-пункты бойынша жеке-жеке дауыска салуды талап ететін депутатгар бар ма? Жок- Одақ Советі мен Ұлттар Советінін біріккен мож- лістері регламентініц депутат Сужиков ұсынған жобасын да­ уыска салуға руксат етіціздер. Осы ұсыныс кабылдансын де- гендерініз кол көтсріңіздср. Түсіріціздер. Қім карсы? Жок. Кім қалыс. Жок. Одақ Советі мен Ұлггар Советінің біріккеи мәж- лістерінщ регламенті бекітілді. Депутат жолдастарі Ұлттар Советі сессиясыныи күн тэрті- Оін Оекітугс кірісеміз, Сессиямын күн тәртібі жөнінде кандай усыныстар бар? Депутат Рагимов сөз алады. Iб а' й 'ж а н ' ССИР ( пе ° К4 3 Й с а й л а У округ і.А зер - ( йГ,С Р ‘ы)о Де,1УтаІ жолдастар! Қариялар Совегінік тапсыруы бокынша Ұлттар Советі сессиясының күн тортібіне мына мәселелер снгізілсін деп үсынамын: 1. Ұлттар Советініц Мандат комиссиясын сайлау. і. ілтгар с.оветінін туракты комиссияларын санлау туралы.

3. ССРО Ж оғарғы Советі Президиумыныц- указдары н бекіту. 4. ССРО Ж оғарғы Советінін Президиумын сайлау. 5. С СРО Үкметін — С СРО Министрлер Советін — құру. 6. С С РО -ны ң 1954 жылға арналған Мемлекеттік бю дж еті туралы. Сонымен бір ге сессияда мәселелерді қараудын. мынадай тәртібі белгіленсін деп ұсыныс енгіземін. ССРО Ж оғарғы Сове- тінің П резидиум ы н сайлау ж әне С С РО Үкметін кұру ісі ССРО Конституциясына сәйкес Одақ Советі мен Ұлттар Советінің біріккен м әж л іс ін д е өткізілсін; С СРО-ның 1954 ж ы лға арнал- ған М емлекеттік бю дж еті туралы баяндама Ұлттар Советі мен Одақ С оветініқ біріккен мәж л ісінде тындалсын, ал бю дж ет туралы баяндаманы талқылап, бю д ж ет туралы З а қ қабы лдау ісі әр палатада өзалдына өткізілсін; ССРО Жоғарғы Советі Президиумының указдарын бекіту ісі д е палаталардық жеке- ж еке мәж лістерінде өткізілсін. Председатель. Депутат жолдастар! Әуелі кун тәртібі бекі- тілсін, ал сонан кейін сессияда мәселелерді талқылау тәртібі бекітілсін де ге н ұсыныс бар. Қ андай пікірлер бар? Ж ок. Ендеше сессияның депутат Рагимов ұсынған күн тәртібі дауыс- ка салынады. Сессияның ұсынылған күн тәртібі кабылдансын дегендеріңіз кол көтеріңіздер. Түсіріңіздер. Кім қарсы? Ж оқ. Кім қалыс? Қ алыс қалғандар д а ж ок. Ұлттар Советі сессиясы- ныц күн тәртібі кабылданды. Депутат Рагимов былай деп ұсынады: ССРО Ж оғарғы Со- ветініқ Президиумын сайлау ж ән е С С РО Үкметін к ұр у ісі екі лалатанын бір ікксн мэжлісінде өткізілсін; ССРО-ның 1954 жыл- га арналған М емдекеттік бю дж еті туралы баяндама д а О дақ 'Советі мен Үлтгар Советініц біріккен мәжлісінде тыңдалсын, ал бюджет туралы баяндаманы талқылап, Мемлекеттік бю д ж ет туралы Заңды кабылдау ісі палаталардың жеке-жеке мәжліс- тсрінде өткізілсін; ССРО Ж оғарғы Советі Президиумының указдарын бекіту ісі де палаталардық жеке-жеке мәжлістерінде өткізілсін, д е й д і. М әселелерді талқылаудык тәртібі жайы нда баска ұсыныстар бар ма? Басқа ұсыныстар жок. С ессияда күи тәртібі мәселелерін талкылау тәртібі туралы депутат Рагимов- тық ұсынысын дауы сқа салуға рұксат етіңіздер. Осы ұсыныс кабылдансын дегендеріціз кол көтерініздер. Түсірініздер. Кім карсы? Ж ок- К ім калыс? Қалыс қалғандар д а ж ок. Д епутат Рагимовтын ұсынысы кабылданды. Күн тәртібінің бірінші мәселесін талкылауға — Ұлттар Со- ветінік М андат комиссиясын сайлауға — кірісеміз. Қ андай ұсыныстар б а р . Д еп утат Шелепин сө з алады. А. Н. Ш елепин ( С о л т ү с т і к с а й л а у о к р у г і, Р С Ф С Р ) . Д еп утат жолдастар! С С РО Конституциясынын 5 0 статьясына сәйкес Одақ Советі мен Ұлттар Советі мандат хомиссияларын сайлайды, олар э р палата депутаттарынык пол- 27

номочиелерін тексеругс тиіс. Қариялар Совстініц тапсыруы Оо- йынша Ұлттар Советінің Мандат комисснясы 17 адамнан сай- лансын деп усыныс енгіземін. Председатель. М андат комнсснясыныц сан кұрамы жайын- да басқа ұсыныстар бар ма? Баска усыныстар жок. Ендешс дауысқа салуға руқсат етініздер. Ұлттар Сопстініц Мандат ко- миссиясын 17 адамнан сайлау туралы депутат Шслепнннің усынысы кабылдансын дегеидеріціз код квтерікіздор. Түсірініз- дер. Қім қарсы? Ж ок. Кім қалыс. Қальіс қалгандар да жок. Ұсыныс қабылданды. Шелепин. Ұлттар Советінін М андат комнсснясыныц Предсе- дателі болып Украин ССР-ның Чернигов саіілау округінсн сай- ланған депутат Иван Дмитриевич Назаренко спіілансын деп ұсынылады. Председатель. Д епутат Шелепин Ұлттар Совстінін Мандат комиссиясынын Председателі болып депутат Назаренко сай- лансын деп усынады. Ұлттар Советініц Мандат комиссиясы Председателіпіц кандидатурасы жайында баска усыныстар бар ма? Жок. Дауысқа саламын. Д епутат Назаренко Мандат ко­ миссиясынын Председателі болып ’сайлансын дегендерініз кол көтерініздер. Түсірініздер. Кім карсы? Ж ок. Кім калыс? Жок. Сонымен депутат Н а з а р е н к о Ұлттар Советінін Мандат комиссиясынын Председателі болып біра\\-ыздан сайланды. (К ол ш а п а л а к т а у ). Шелепин. Мандат комиссиясынын мүшелері болып мына депутаттар сайлансын деп усынамын: Сыдыкалы А й т б а е в — Қыргыз ССР-нын Ыссык Кол сайлау округ!нен сайланғаи депутат; Фиридун Али оғлы А л и е в—Азербайж ан ССР-нын Баку— Дзержинский сайлау округінеи сайланған депутат; Нәйлә Оразғул қызы Б а з а н о в а — Қ а з а к ССР-нын Жамбыл сайлау округінен сайланған депутат; ГавРИД?вич В а с и л ь е в — Якут АССР-нын Усть- Мая сайлау округшен сайланған депутат; ' селш.кшВегЯвп!?ИЛЬеВИ-4 3 а х а р о в — РСФСР-дын Ленинград селолык сайлау округшен сайланған депутат- і-ания Абубакировна И л я л о в а — Татяп АГСР-нык Чи- СТ°Маоияа?ЛаУ ° КРУННСН сайланған депутат! Р Питеяпант1сяй°лРЬеВНа К и р и л л о в а - Карсл-Фин ССР-нын Фалина 3 Кипи»У ° Крупнгтсн сайланған депутат; Мо,»“ ССР-нын Ленин 28 « а“ЙК сХайГлауу\"о,к™руг?ш6ен■с\"ай? л'«а-нғаБнелдоерпуустат;ССР-нш

Айсолтан М о л л а е в а — Туркмен ССР-нык Калинин сай- л а у округінен сайланған депутат; Петр Георгиевич М о с к а т о в — РСФСР-дың Ставрополь сайлау округінен сайланған депутат; Алексей Александрович М ю р и с е п — Эстон ССР-ның Раквере сайлау округінен сайланған депутат; Владас Ю озович Н ю н к а — Литва ССР-ның Расейняй сайлау округінен сайланған депутат; Рахимбобо Т у р с у и о в — Тәж ік ССР-ндағы Таулы Бадах- шан автономиялы к облысынын, М ургаб сайлау округінен сай- ланғаи депутат; Д ж ура Х о д ж а е в — Қаракалпақ АССР-ның М ойнак сай­ л ау округінен сайланған депутат. Председатель. М андат комиссиясынық құрамы жайында басқа усыныстар бар ма? Ж ок. Қарсылықтар бар ма? Ж ок. Ұсынылған кандидатуралар ж айы нда сез айткысы келетін- дер бар ма? С өз айткысы келетіндер ж ок. Д ауы сқа салудың кандай тәртібін колданамыз — әрбір кандидатураны жеке- жеке дауы ска саламыз ба болмаса тұтасымен дауы ска сала- мыз ба? ( О р ы н д а р д а н д а у ы с т а р : Т ұтасы мен). Әрбір кандидатураны жеке-жеке дауыска салуды талап етушілер ж оқ па? Ж о к . Ендеш е М андат комиссиясының ұсынылған Кұрамын дауы ск а саламыз. М андат комиссиясының құрамы жайындағы депутат Шелепиннің ұсынысы қабылдансын деген- дсріңіз кол көтеріңіздер. Түсіріңіздер. К ім қарсы? Ж о қ . Кім қалыс? Қалы с калғандар д а ж ок. М андат комиссиясы бірауыз- дан сайланды. (Қ о л ш а п а л а к т а у ) . Сессиянын куи тәртібінің келесі мәселесіне — Ұлттар Сове- тінің тұрақты комиссияларын сайлауға — көшсміз. Б ұл м әсел е бойынша с ө з алғысы келетін кім бар? Д епутат Туряницаға сөз б е р іл е д і. И. И. Туряница ( У ж г о р о д с а й л а у о к р у г і, У к р а- и н С С Р -ы ). Д еп утатжолдастар! Украинжәне Литва Советтік Социалистік Республикалары депутаттарының бір тобы атынан Зан ж обал ары комиссиясы 19 адам нан сайлансыи д е п ұсыныс енгіземін. Председатель. Депутат Туряница Заң жобалары комиссия­ сы 19 адам яан сайлансын де п ұсыны с енгізді. Баска усыныстар жоқ па? Ж о к . Осы усыныс кабылдансын дегендерініз кол көтерініздер. Түсіріңіздер. Кім карсы ? Ж оқ. Кім қалыс? Ж ок. Бірауыздаи кабылданды. Туряница. Ұлттар Советінің З а ң ж обалары комиссиясыныц Председателі болып Литва ССР-нын Мариямполе сайлау окру- гінен сайланған депутат М ечесловас Александрович Гедвилас сайлансын д е п усынылады. 29

КарсЫі* ЛЧОҚ. м м калые.' г ,,» !, Сонымен депутат Мечесловас. Александрович і і д » \" ■ Заң жобалары комиссиясының Председатолі болып бірауы сайланды. ( Қ о л ш а п а л а к т а у ) . Туряница. Ұлттар Советінің За ң ж обалары комиеспяоының мушелері болып мына депутаттар сайлансын деп ұсынамыіі: Гаджи-Касум Шихмурзаевич А л и е в — Дагыстан АССР- ныц Хасавюрт сайлау округінен сайланган депутат; Артавазд Авакович Б у н я т я н — Армян ССР-ныц Красно* сельск сайлау округінен сайланған депутат; Тимофей Сазонович Г о р б у н о в — Белорус ССР-иыц По- ставы сайлау округінен сайланғаи депутат; Константин Александрович Г у б и н — Қыргыз ССР-иыц Фрунзе — Свердлов сайлау округінен сайланган депутат; Каролис Криступович Д и д ж у л п с — Литва ССР-нык Каунас селолық сайлау округінен сайланғаіі депутат; Вера Григорьевна Е ф и м о в а — Чуваш АССР-ныц Урма- ры сайлау округінен сайланған депутат; Файзрахман Зағафуранович 3 а ғ а ф у р а н о в - Башкурт АССР-ныц Белорецк сайлау округінен сайланған депутат; Джурабек И с к а н д а р о в — Т о ж і к ССР-ныц Гнссар сайлау округінен сайланған депутат; Иван Андреевич К а и р о в — РСФСР-дьщ Калинин сайлау округінен сайланған депутат; Федор Дмитриевич К л е м е н т — Эстон ССР-ныц Тарту қалалық сайлау округінен сайланған депутат; Евгений Петрович К о л у щ и н с к и й — Хакас автономия- лык облысыныц Шира сайлау округінен сайланған депутат; Тамара Акакиевна М а ч а в а р и а н п — Грузин ССР-нын Телави сайлау округінен сайланған депутат; Федор Иванович П и з и а к — Украйн ССР-ныц Тернополь сайлау округшен сайланган депутат; Александр Михайлович П у з а н о в — РСФСР-дыц Омбы сайлау округінен сайланган депутат: 30-

ұсынылған құрамы жайында сөз алғысы келетін кім бар? Сөз алғысы келетіндер жоқ. Қалай дауыска саламыз —• тұтасымен дауысқа саламыз ба болмаса ж еке-ж еке дауыска салам ы з ба? ( О р ы н д а р д а н д а у ы с т а р : Тұтасымен). Жеке-жеке дауысқа салуды талап етушілер ж о қ па? Зан жобалары комис- сиясының ұсынылған курамы сайлансын дегендерідіз кол көте- ріқіздер. Түсіріқіздер. Кім карсы? Ж оқ. Кім калыс? Жок. Зан жобалары комиссиясы бірауыздан сайланды. Тұракты комиссияларды сайлау мәселесі жайы нда сөз алғысы келетін тағы кім бар? Д епутат Москатов с е з алады. П. Г. М оскатов ( С т а в р о п о л ь с а й л а у о к р у г і,. Р С Ф С Р ) . Депутат жолдастар! Россия Советтік Федерация- лык Социалистік Республикасы, Өзбек Советтік Социалистік Республикасы, Л зербайжан Советтік Соииалистік Республика­ сы, Солтүстік Осетин Автономиялық Советтік Социалистік Республикасы депутаттарының бір тобы атынан Ұлттар Советі- нік Б юдж ет комиссиясы 26 адамнан сайлансын деп ұсынылады. Председатель. Бюджет комиссиясы 26 адамнан сайлансын деп ұсынылады. Бюджет комиссиясынық сан құрамы жайында баска ұсыныстар бар ма? Баска ұсыныстар ж ок па? Ж ок. Осы усыныс қабылдансын дегендерікіз кол көтерініздер. Түсірідіз- дер. Кім карсы? Жоқ. Кім қалыс? Қалыс калғандар д а жоқ. Бірауыздан кабылданды. Москатов. Бюджет комиссиясынык Председателі болып Солтүстік Осетин АССР-нық Промышленный сайлау округінен сайланған депутат Арсений Михайлович Сафронов сайлансын деп усынылады. Председатель. Бюджет комиссиясы Прсдседатслінің канди- датурасы жайы нда тағы кандай усыныстар бар? Баска усыныс- тар жок па? Ж ок. Осы ұсыныс кабылдансын дегендеріціз кол көтерідіздер. Түсірініздер. Кім карсы? Жок. Юм калыс? Қалыс калғандар д а жоқ. Сонымен депутат Арсений Михайлович С а ф р о н о в Б юдж ет комиссиясынык Председателі болып бірауыздан сайланды. Москатов. Ұлттар Советініқ Б ю дж ет комиссиясынык мүше- лері болып мына депутаттар сайлансын деп үсыныс енгізіледі: Миргарифан Замалеевич А з и з о в — Татар АССР-нын Ново-Шешминск сайлау округінен сайланған депутат; Муса Мирзоевич А л и е в — Азербайджан ССР-ныд Лачин сайлау округінен сайланған депутат; Илларион Афанасьевич А ф а н а с ь е в — Чуваш АССР- нык Чебоксары сайлау округінен сайланған депутат; Даниил Степанович Б о л с о х о е в — Бурят-Монғол АССР- ныд Улан-Удэ паровоз ж асау сайлау округінен сайланған депутат; 31

Г'пигсюий Прокофьевич Б у т е н к о — Украии ССР-нын Красноград Д.Ш.У «КРУГ1«« “ Т М а л»»»» ССР- ДлРКГЯШШ ФИЛИППОВИЧ Д И Р А „ АырсеХний^ ВсашсиШльУев°и‘чГУК1Га р, ?а вХа е\"в' . - у*Хл>“УН ’ АССР-»»« \" ід д а ж в і . Шымксит кала. автоиомиялык об- лысыныи Усть-Абакан сайлау округінсн сайланган ДСПУ731- ф ^ о п Прокофьевич К о т о в - Е в р е й автоиомиялык облы- сынын Облучье калалык сайлау округшен саиланған Иван Ефимович К У л а г и я - Мордва АССР-ныц Саранск сслолык сайлау округінен сайланган депутат; Аман К у р б а н о в — Туркмен ССР-нын Казанджик сай­ лау округіисн сайланған депутат; . Айшат Гамзатовна М а г о м е д о в а — Дағыстан АССР- нын Лак сайлау округінен сайланған депутат; Роман Наумович М а ч у л ь с к н й — Белорус ССР-нык Брест сайлау округінеи сайланған депутат; Нуритдин Акрамович М у х и т д и н о в — Өзбек ССР-нык Наманган селолык сайлау округінен сайланған депутат; Мария Дмитриевна Н а р т а х о в а — Якут АССР-нын Олекминск сайлау округіисн сайланған депутат; Алексеи Егорович П е т р у ш е в — Мари АССР-нын С, шайка сайлау округінен сайланған депутат; Павел Степанович П р о к к о н е н — Карел-Фин ССР-нын Пуаож сайлау округінен сайланған депутат; Джабар Р а с у л о в — Тәжік ССР-ның Канибадам сайлау «крупней сайланған депутат; қалимет Тутович Т л о с т а н о в — Кабарда АССР-нын Терек сайлау округінен сайланған депутат; Иван Иванович Т у р я к и ц а — Украии ССР-нын Ужгород сайлау округінен сайланган депутат; Михаил Алексеевич Ф е р и и — Башкұрт АССР-нын Дуван сайлау округінен сайланган депутат; Тамара Солтановна Х е т а г у р о в а — Солтүстік Осетин АССР-ныц Ленин сайлау округінсн сайланған депутат; Кондратин Сократович Ц и м а к у р и д з е — Грузин ССР- нын Самтрсдиа сайлау округінен сайланған депутат; Александр Маныгеевич Ч и м б а — Тува автоиомиялык облысыныц Кызыл калалык сайлау округінен сайланған депу- Предссдатель. Депутат жолдастар! Комиссиянын персона- лык курамы жайында кандай ұсыныстар бар? Усынылған каи- дидаттардык кандайыпа болса да қарсылық бар ма? Карсы-

лык. ж оқ. Қ ал ай дауы сқ а салам ы з — ж еке-ж еке да у ы ск а сала- мыз ба бол м аса тізіммен дауы сқа саламыз ба? ( О р ы н д а р д а н дауыстар: Тізіммен). Ж еке-ж еке дауыска салуды талап етушілер бар ма? Ж ок. Ұлттар С оветінін Бю дж ет комиссиясының депутат Москатов үсынған персоналық құрамы сайлансын дегендеріқіз қол көте- рініздер. Т үс ір іқ ізд ер . Кім қарсы? Ж оқ. Кім қалыс? Ж ок. Ұлтгар С о в ет ін ің Б ю дж ет комиссиясы бірауы здан сайланды. (Қ ол ш а п а л а к т а у ). Тұрақты комиссиялар кұру мәселесі бойынша тағы сөз алғысы келетін депутат бар ма? Депутат Ч убинидзе сөз алады. М. Д . Чубинидзе ( Т б и л и с и — 26 К о м и с с а р а т ы н - д а г ы с а й л а у о к р у г І, Г р у з и н С С Р -ы ). Д е п у т а т ж ол- дастар! Р о сс и я Советтік Ф едерациялы қ Социалистік Республи- касы мен Г рузин Советтік С оциалистік Республикасы депутат- тарының бір тобы Ұлттар С оветінік қарауына мы надай ұсы- иыс е н гізуд і маған тапсырды: Ұлттар Советінің Сыртқьі істер ж өкіндегі комиссиясы 11 адам нан сайлансын. П редседатель. Сыртқы істер ж өніндегі комиссиянын сан құрамы ж ай ы н да тағы кандай ұсыныстар бар? Б а ск а ұсыныс- тар жоқ. Осы ұсыныс қабылдансын дегендеріңіз қол көтерініз- дер. Т үсір ініздер . Кім карсы? Ж о қ . К ім қалыс? Қ алы с калган- дар да жок. Ч убинидзе. Ұлттар Советіиін Сырткы істер ж өніндегі комис- сиясынык П редседателе болып Р С Ф С Р-ды н К раснодар округі- нен сайланған депутат Дмитрий Трофимович Шепилов сайлан­ сын деп усынамын. П редседатель. Ұлттар С оветінің Сыртқы істер ж өніндегі ммиссиясының Председателі болып депутат Шепилов сайлан­ сын деген ұсы ны с енгізілді. Комиссияның П редседателінін .андидатурасы жайында басқа ұсыныстар бар ма? Ж ок. Осы г'сыныс кабы лдансы н дегендеріқіз кол көтеріқіздер. Т үсірікіз- .ер. Кім карсы ? Ж оқ. Кім калыс? Қ алыс калғандар д а ж ок. Тепухат Д м и три й Трофимович Ш е п и л о в Сырткы істер жөніндегі комиссияныц Председателі болып бірауыздан сай- танды. ( К о л ш а п а л а к т а у ) . Ч убинидзе. Ұлттар Советініқ Сырткы істер ж өніндегі ко.мис- -иясының м үш елері болып мына депутаттар сайлансын деп 'сынылады: Иван Самойлович Г р у ш е ц к и й — Украин ССР-нын Ров- .а сайлау округінен сайланған депутат; Күлүйпа Қ о н д у ч а л о в а — Кырғыз ССР-ның Ф рунзе — Іервомайский с ай лау округінен сайланған депутат; Митрофан Ионович Қ у ч а в а — Грузин ССР-ның Сухуми -.алалық с а й л а у округінен сайланған депутат; 33

Марк Борисович М и т и н — РСФСР-дын Иркутск округінен сайланған депутат; Красноводск сайлау \" л ---------- —Туркмен ССР-1 округінен сайланған депутат; Ян Волдемарович П е й в е Латвия ССР-нын Бауска спй- л ау округінен сайланған депутат; Садых Гаджи Яралиевич Р а г и м о и — Азорбайжан ССІ • нык Геокчай сайлау округінен сайланған депутат; Мұхамбеткали Элен улы С у ж и к о в — Казак ССР-нын Кокшетау сайлау округінен сайланған депутат; Алексей Александрович С у р к о в — Т әж ік ССР-нык Регар сайлау округінен сайланған депутат; Александр Николаевич Ш е л е п и н — РСФСР-дын Солту- стік сайлау округінен сайланған депутат. Председатель. Комиссиянық персоналык курамы жайында сөз айткысы келетін депутат бар ма? С өз айткысы келетіндер жок. Қалай дауыска саламыз — тутасымен дауыска сяламыз ба болмаса эр каидидатураны жеке-жеке дауыска саламыз ба? ( О р ы н д а р д а н д а у ы с т а р : Тутасымен). Жеке-жеке дауыска салуды талап етушілер жок па? Ж оқ. Комисснянын депутат Чубинидзе ұсынған персоналык курамы сайлансын дегендеріціз кол көтерікіздер. Түсірініздер. Қім карсы? Жок. Кім калыс? Жок- Ұлттар Советіиік Сырткы істер жөніндегі комиссиясы бірауыздан сайланды. (Қ о л ш а п а л а к т а у ) . Туракты комиссиялар куру мәселесі ж өніндэ тағы ұсыныс- тар бар ма? Баска ұсыныстар жоқ. Депутат жолдастар! Бүгінгі мәжлістіқ мәседелері қаралып бітті. Сессияда мәселелерді караудыц тәртібі жайында қабыл- ланған карарға сәйкес Одак Советі мен Ұлттар Советінік •иріккен мэжлісі ертең, 21 апрельде, тәнертеқгі сағат 10-да бо- Ұ .іпар Советінік мәжлісі жабық деп жариялаймын.

О ДА Қ СОВЕТ1 МЕН ҰЛТТАР СОВЕТІ НІ Ң БІРІККЕН МӘЖЛІСІ Бірінші мэжліс (1954 ж ы лры 21 апрсльде) Одақ Советінің Председателі А. П. Волков ж олдас жане онын орынбасарлары Н. Т. Кальченко, А. А. Лебедев, В. П. М жаванадзе, 3. С. Омарова жолдастар, Үлттар Советінің Председателі В. Т. Лацис ж олдас жане оиыц орынбасарлары Н. Е. Авхимович, П. Т. Комаров, М. М. Султанова, П. Г. Тычи­ на жолдастар Президиум ға келгенде, ал Г. М. Маленков, В. М. Молотов, Н. С. Хрущев, К. Е. Ворошилов, Н. А. Булганин, Л. М. Каганович, А. И. Микоян, М. 3 . Сабуров, М. Г. Перву­ хин, Н. М. Шверник, А. И. Кириченко, М. А. Суслов, П. Н. Поспелов, Н. Н. Шаталин жолдастар ложаларға келген­ де, депутаттар мен қонақтар оларды үзақ қол шапалактаумен карсы алады. Бәрі де орындарынан турады. Председательдік етуші — Одақ Советініц Председателі депутат А. П . Волков. Председательдік етуші. Д епутат жолдастар! Одақ Советі мен Ұлтгар Советініқ біріккен мэж лісі ашық деп жариялай- Одақ Советі мен Ұлттар Советі өздерініц 20 апрельдегі мәжлістерінде ССРО-ның 1954 жылга арналған Мемлекеттік бюджеті туралы баяндама палаталардыц біріккен мәжлісінде тыцдалсын де п қарар кабылдады. Баяндама ж ас ау үшін ССРО финанс министрі депутат Зве- ревке сөз беріледі. ( Қ о л ш а п а л а к т а у ) . А. Г. Зверев. Депутат жолдастар! ССРО Үкметі Жоғарғы Советтіц карауына ұсынған 1954 жылға ариалған Мемлекет- тік бюджеттін жобасы халық шаруашылығының барлык сала- ларын онан әрі өркендетуді бейнелейді, ауыр өнеркәсіпті өркен- детуді, ауыл шаруашылығын өрге бастыру жөнінде, халықтын 3. 35

материалдық жэнс мәдени түрмыс дәрсж есін о ііл іі орі \"рт™РУ жөніндс Партия мои Үкмет белгілеген шорпларды иш- руды кажетті қаржымен қамтамасыз етеді, елімидщ кмрі кабілетін онан әрі нығайтуды камтамасыз стоді. Бюджсттің жобасында ауыр иидустрияиы каржмландыруға зор каржы каралып отыр, ауыр индустрия с о ц и а л и ст хялык шаруашылығыныц барлык салаларын өркондету жонс итаны- мыздың корғаныс кабілетін нығаііту ісініи түи нсгаі. совет халқынын тыныштыкпен өмір сүруінің иегізі болып кслді жонс бола береді. Бесінші бесжылдық жоспардыц тапсырмаларыи оіідагыдші орындау және асыра орындау нәтижссіидс біздіи ауыр нкерко- сібіміз 1953 жылы жана, елеулі табыстарга жстті. Өидіріс күрал-жабдықтарын өндіретін өнеркэсілтіи жалим шімі 1952 жылмен салыстырғанда он екі процент артты. 1953 жылы мунаіі, темір және марганец рудасын шыгару, алюминий, электр қуатын өндіру, металл кескіш етаноктср, жүк және жеціл автомобильдер, бу котслдсрін, днзельдер. дом- иалық жәке батат корыту жабдыктарын, халык шаруашылы- ғыныц барлық салаларын өркендетуге қажетті баска да «ши­ рю кұрал-жабдықтарын жасап шығару программасы асыра орындалды. Отакдык машина жасау өнеркәсібі өтксн жылы халык шаруашылығының техникалық жағынан дамып алға басуын камтамасыз ететін машиналар мен механизмдердіқ көптеген жана түрлері мен маркаларын жасады. Энергетика, электро­ техника, мұнай, көмір және металлургия жабдыктарынын, сонымен катар көмір шахталарында, кен-руда кэсіпорында- рында жэне қүфылыста көп енбек керек ететін жұмыстарды механикаландыруға керекті жабдыктардың жаца түрлері жа- салды. Жсніл және тамақ енеркәсібі үш іи мол өнімді жұмыс Мишина„ *®бдықтаРДы« Жі|на түрлері, ауылшаруашылык машиналарынын ж аца түрлері жасалды. түсті металлургияға, электр станцияларына, сонымепҮка«пХИоМИЯ йнсркәсібіне' машина ж а с акууонынлерыксәсиібніпнуе-. сонымон катар ағаш ж әне кағаз өнеркәсібіне стриясы мен кұрылыс материалдары өнеркәсібіне жумсатған күрделі каржы едәуір артгы Осы ғяа-7*™* « ■ Ұ сонымен катар байланыс күр^дары н Т н\" 1Ь .транспортын’ жоно тас жолдар салүға а.н әрі еркендетуге лиард сомға жуық болды. ' кҮРделі қаржы — 18 мил- Өтксн жылдардын ішінде ауып -- кол жетксн табыстар негізінле 19^ ? ® ркәс,ПТІ вркендетуде товарлар өндірісік үлғайиттуу жжэәнен аеу^ыл* шылаыруахшаылылык ғытүнтыбнаартыынн-

ша өркендету туралы Партия мен Үкметтің карарлары ж үзеге асырыла бастады , мұнық өзі Мемлекеттік бюджетті орындау- дан айқын көрінді. Ауыр өнеркәсіп салаларындағы күрылыстыц зор програм- масын оры ндаумек қатар, халық үш ін азык-түлік ж әне өнер- кэсіп товарларын өндіретін кәсіпорындар кұрылысы кеңінен орістетілді. Б үл кэсіпорындарды салуға жұмсалған күрделі қаржы 1953 жылдық екінші жартысында жылдың алғашкы жаргысындағыдан бір жарым е се дерлік артты. Б ір жылдыи ішінде халык, тұтынатын товарлар өндіру жөнінде 300-ге жуык жака өнеркәсіп орындары іске косылды. Халык тұтынатын товарлар өндіретін өнеркәсіп 1953 жыльг анағұрлым жоғары каркынмен өркендеді: бұл өнеркәсіптін өнімі 1952 жылдың нақ сол кезімен салыстырғанда, жылдык бірінші жартысында 9 процент, жылдың екінші жартысында — 14 процент артты. Халык тұтынатын товарлар өндіру жоспары 1953 жылы асыра орындалды. Ауыл шаруашылығын өркендету жөніндегі шараларга өткен жылы бюджеттен жэне баска мемлекеттік қаржыныц есебінен 52,3 миллиард сом жұмсалды, сонык іш інде 12 миллиард сомға жуығы курделі қаржы болды, олар тракторлар, комбайндар, автомобильдер, әртүрлі ауылшаруашылык машиналары мен кұралдарын сатып алуға, сонымен катар машина-трактор стан- цияларында курылыстар салуға пайдаланылды. Колхоздар мен колхозшылардық корамдык ауылшаруашы­ лык' өндірісін өркендетіп, нығайтуға экономикалық ынталылы- ғын арттыру ж өнінде жүргізіліп отырған шаралар ауыл шаруа- шылығын өркендетудін өте манызды шарты болып табылады. Осы максаглен өткен жылы колхоздар меи колхозшылар мем- лекетке міндетті түрде тапсыратын мал шаруашылығы өнімде- рінін, картоп пен овоіцтың бағасы арттырылды, астыкты, етгі, сүтті, картоп пен овощты анағұрлым жоғары бағамен мемлекет тарапынан сатып алу көлемі арттырыла түсті. Осыиык бәрі колхоздар мен колхозшылардын. табысын бел- гілі дэр еж еде арттырды. Колхоздар мен колхозшылардыц мем- лекетке міндетті түрде тапсыру ж әне сату жолымен өткізген ауылшаруашылык өнімдері үш ін алған ақшалай табысы 1953 жылы, 1952 жылмен салыстырғанда, 45 процент дерлік Ауылшаруашылык өнімдерін көтеріңкі бағалармен дайын- дауга және сатып алуға бюджеттен қосымша жұмсалған кар- жы 1953 жылы 9 миллиард сомға ж уы к болды. Ақшалай табыстық артуымен байланысты колхоздардык Мемлекеттік банктегі счеттарындағы каржысы 1953 жылы 85 проценті, ал колхоздардык Ауылшаруашылык банкіндегі счеттағы бөлінбейтін корларынык қаржысы 32 процент өсті. Өткен жылы, ССРО Жоғарғы Советінік бұдан бұрынғы сессиясының карарларына сэйкес, колхозшылар мен баска 37

азаматгардык ж еке шаруашылыктарынан алынатын ауыл- шаруашылық салығы сдәуір ксмітілді. Луылшаруашылык салыгын кеміту, сонымен катар баска да бірсыпыра салык жснілдіктерін беру нэтижесінде кол.чозшылар жопе ауыл шаруашылыгымен шурылданатын баска халык 5 миллиард сомға жуык косымша паііда алды. 1953 жылы бөлшск сауда- ныц товар айналымы едәуір артты. Үкмст товар корларын арттыруға шаралар колданды. 1953 жылы тутас алғаида халықка сатылған товарлар (салыстырмалы бага боііынша) 1952 жылдыц дорежесіиен 21 процент артық болды; тұтыну кооперациясы селолык жерлерде товарды 1952 жылғыдан 24 процент артык сатты. Халық тұтынатын товарлардын бөлшск сауда багасыныи өткеи жылгы кемітілуі соцғы жылдарда сц зор көлемде жүр- гізілген баға кеміту шараларынык бірі болды. Багаиын осы кемітілуінен халыктын көрген паіідасы бір жыл ссебімси алғанда 50 миллиард сомнан асып тусті. ССРО-нын ұлттық табысы 1953 жылы, 1952 жылмсн салы- стырғаида, 8 процент артты, мұнык өзі халыктыц тутыну дэрс- жесін арттыруға мүмкіндік берді. 1953 жылы жұмысшылардыи, кызмстшцтердіц жаке шаруалардык жалпы табыс сомасы, 19о2 жылмен салыстырғанда, (салыстырмалы бағамен) 13 про­ цент артты. ю л е *53 жылғы бюджсттен элеуметтік-мәдениеттік иіараларға миллиард сом қаржы жумсалды. Бөлшек сауда бағасы- ныц кемітілуш ж әне ецбекшілердіц материалдык әл-аукатын арттыруды қамтамасыз стуге багытталған баска шығындарды ^ Г аНЛ а^ Вет, £ дағыны« халкы 1953 жылы Мсмлекеттік 1 4 / миллиард сом ал9ғ5ан \"баШтІаЛтИыанР.Д сом алды, ал 1952 жылы „а,, с м ы Й ? ' енбскшЬіер “ Дерініа жеке табыстары- ж а зі^ ел „ алымда'1 Л Р |ВДе . сонымен катар заемға япіТ, о ^ ар? ^ “ бюджетке 05 миллиард сом кяржы берді. Сонымеп, 'іЭ бЗж ы лы жомыЫДа\" 21 миллиаРД сом кем беРд!' лер бюджетке вздерһпн Үж ске тТ Р’ колхозш“ лаР- кызметш.- паи гөрі 130 миллиаі л”™ „ табыстаРьшан берген каржысы- ал 1952жылыбГмитл;!.Япп ^ арЖЫІІЫ бюДЖеттен артык алды, Со,ша.тистік вндЫстін ЯрТЫК алған болатын. пртуи негізінде елімізпін Өл?еНДеуі ж әне \\’лттьіқ табыстык С С Р ° Момлекеттік бюджет?”, аНСЫ онан орі нығайтылды. ІЭЮжыль, мынадай сомааа алк;ш,қы мәліметтер боііыниіа Г.30,7 м,плиард сом жане ш ы п Г , Г ДЫ: КІРістеР жөнінле\" сом болып. кірістері шығыетппы^Р жөш иДе — 514,8 миллиард орыіідалды. Муныц өзі, бұданРбупы 24,9 мнллиаРД сом артып -л. м .д,І( халық н.аруаш ^ы ғЫн К ' Ы ЖыллаРДа™ сыякты. •ие біздщ советтік валютаны ж.п,Р Д\"Т ж ¥ ',саУДЫ арттыруга ,,Ыга\"туга мүмкіндік Серді.ІРЫНГЫДан да ГӨР> 3°Р ДаРс'

ССРО-нык 1954 ж ы лға арналған Мемлекеттік бю д ж еті Депутат жолдастар! ССРО-ның 1954 жылға арналган Мем- лекеттік б ю д ж ет і Ж оғарғы Советтін бекітуіне кірістері ж өнінде 571,8 миллиард сом ж әне шығыстары жөнінде — 562,7 милли­ ард сом мөл ш ер інде, кірістері шығыстарынан 9,1 миллиард сом артық болып ұсынылып отыр. Б іздің Партиямыз бен Үкметіміз жүргізіп отырған бейбіт шаруашылық ж ән е мәдениет құрылысынық саясаты, ауыр өнер- кэсіпті он ан ә р і өркендету ж әне осының негізінде ауыл шаруа- шылығын бары нш а өрге бастырып, халық тұтынатыи товарлар өндіруді е д ә у ір арттыру ісіи ж у зе ге асыру саясаты бю дж етте айкын бейн ел ен ді. М емлекеттік бюдж еттегі каржының басым бөлегі өнеркәсіп ті, ауыл шаруашылығын, транспортты, сауданы және халы к шаруашылығыныц басқа салаларын өркендетуге, совет халқының материалдық ж ә н е мәдени әл-аукатын артты- руға бағытталады. Бюджет каржыларының бағытталуы 1954 жылы халык шаруашылығына 326,7 миллиард сом, соныд іш інде Мемлекеттік бю дж еттен — 216,3 миллиард сом жэне шаруаціылық ұйымдарыныц өз каржысы есебінен — 110,4 миллиард сом бағытгалады. Мемлекеттін халық ш аруа- шылығына жұмсайтыи шығындары 1953 жылдын алды н ала шығарылған корытындыларымен сальістырғанда 19,8 процент артады. Күрделі каржы сініруге ж әне шаруашылықтын айналмалы қорларын артты руға 184,9 миллиард сом, соныц іш інде бю д­ ж еттен — 121,1 миллиард сом қарж ы ж үм сау көзделіп отыр. Зор к өл ем де курделі каржы ж ұ м са у 1954 жылы өнеркәсіп- тік, ауыл шаруашылырыныц, транспорттық ж әке халық шаруа- шылығынын басқ а салаларынык негізгі қорларын е дәу ір арт- тыруға, көптеген жаца заводтар, фабрикалар, электр станция- ларын, ш ахталар салуға, сонымен катар тұрғын үй л ер мен мәдени-тұрмыс кұрылыстарын үлғайтуға мүмкіндік береді. Халық шаруашылығын өркендету жоспарында ж әне бю д­ жет ж обасында өндіріс құрал-жабдықтарын ұлғаймалы түрде удайы ө н д ір уд і камтамасыз е ту үш ін, сонымен катар ауыл шаруашылығын, жеңіл ж әие там ак өнеркәсібін шұғьгл өркен- детуді кам там асы з ету үш ін шешуші мацызы бар ауыр өнеркә- сіпті онан ә р і өркендету көзделіп отыр. Кара ж ән с түсті металлургияга, электр станцияларына, көмір, мұнай, химия өнеркәсібіне, машина ж асау өнеркәсібіне, сонымен катар ағаш ж әне қ ағаз өнеркәсібіне, кұрылыс инду- стриясы м ен күрылыс материалдары өиеркәсібіне ж ұмсалаты н күрделі қар ж ы едәуір арттырылады. Өнеркәсіптің бұ л сала- ларыиа ж ұм сал аты и күрделі карж ыны ц көлемі 1954 жылы 90 миллиард сомнан аса мөлш ерде белгіленді, мұныц өзі өткеи 39

жылғымен салыстырғанда 10 миллиард сомга жуык ДеГТэ54 жылы шойын, болат, прокат өидіруді, көмір мс шығаруды, электр куатын өндіруді, ж абдыктар ші сонымен қатар ауыр өнеркосіп өіпмдсріш ц баска вндіруді онан әрі арттыру ісі қамтамасыз етіледі. Азык-түлік товарлары мен көпшілік тұтыиатын өнеркәсіп орындарын салуга 1953 жылғы 7 ,6 мнллнар,' орнына 14 миллиард сомнаи аса каржы бөліиеді. Устіміздегі жылы халық тұтынатын товярллр ниді ші бесжылдык жоспар бойынша 1955 жылга бслгі.ісп жеге жеткізіледі. Муныц өзі халык тутынатып топпрл: жөнінде бесінші бесжылдык мерзімінеи бурын — төрт орындалады деген сөз. (Ұ з а к к о л ш а п а л а к т а ) 1954 жылы ауыл шаруашылығын өркондсту ни жүргізуге көп каржы бөлінеді. М емлекеттіи ауыл шар гын өркендетуге бюдж ет есебінеи ж эи е баска каржі есебінен жұмсайтын шығындары 74,4 миллиард со: 1953 жылмен салыстьірғанда 24,4 процент артады. Со д е 1954 жылы ауыд шаруашылығына 21 миллиард со қаржы жұмсау көзделіп отыр, яки 1953 жылғыдаи 81 дерлік артық жұмсалады. Партия мен Үкметтін ауы шылығын өркендету туралы карарларын орындауғ.і ( ты қосымша шығындар, дайындау ж ән е сатып алу ( ныц артуын ж әне салыктардыц кемуін есепке 1954 жылы, 1952 жылдыц дәрежесіне қарағанда, 47 сомға жуық болады. Ауыл шаруашылыгыи вркендетуге жұмсалатын бю жысыныц ішшде машина-трактор станцняларын иығаиту жөніндегі шығындар көрнекті орын ал а• үстім іздеп жылы 30,8 миллиард сом якн 1953 і і°пШ,мГогДНарД сом арть,к бөлінеді. Совхоздарды жвншдеп шараларға едоуір каржы жұмсалғалы о тыиаі1ға\" жеРлерді игеру жөніндегі шаралар тс \"іердскаржымен қамгамасыз етіледі. РР счт. Г І = ауылшаруашылық өнімдерінің дайыи гаршгынан6 сатыпЫН^ « арТҚаныаа’ сонымен катар «зіертілуі колхозшылардың ж е к е ^ т салык еалУ

жесінде колхозш ылар ж әне ауыл шаруашылығымен шұғылда- натын басқа халы қ, 1952 ж ылмен салыстырғанда, 1954 жылы салыкты 8,2 миллиард сом кем твлейді. 1954 жылы товар айналымы саласында бесжылдык ж оспэр- дык тапсырмасы мерзімінсн бұрын орындалады. Товар айна- лымының көлем і (салыстырмалы б а га бойынша) 1954 жылы, 1950 жылмен салыстырғанда, 7 5 процент артады, ал бесінші бесжылдыктың 1955 жылға белгіленген тапсырмасы бойынша 70 процент артуға тиіс еді. А зы к-түлік ж ә н е өнеркәсіп товарларының мемлекеттік бөл- шек сауда бағаларынын жуырдағы ж анадан кемітілуі, бір жыл есебім ен алғанда, халыкка кемінде 20 миллиард сом мөл- шерінде косымш а пайда келтіреді; быйылғы жылдың бюдже- тінде бұл максаттарға қажетті каржы көзделіп отыр. Бесінші бесжылдыктың төрт жылы іш інде (1951— 1954 жылдары) халык тұтынатын товарлардың мемлекеттік бөлшек сауда бағаларынық кемітілуі небәрі 1950 жылғы дәреж есінің 25 про- центінен асып түседі. Совет Одағыныц халқы кәзіргі уақытта азық-түлік ж ә н е өнеркосіп товарларын 1947 жылғы бағадан 2,3 есе кем бағам ен сатып алуда. Бюдж етте сауда ұйымдарыныц айналмалы каржысын онан әрі арттыру көзделіп отыр, мұның өзі товарлардыц ассортимен- тін молайтуға көмектеседі. Өндіріс л ен товар айналымынық артуыиа байланысты 1954 жылы халык шаруашылығын өркендету жоспары нда транспорттьщ барлы қ түрлері бойынша жүк айналымын арт­ тыру көзделіп отыр. Транспорт пен байланыстың барлық түрле- рін өркендетуге 1954 жылы 38,8 миллиард сом, соның іш інде бюджеттен 21,4 миллиард сом, ж ұмсалады , сонык өзінде күр- делі қаржы 18,6 миллиард сом болып, 1953 жылмен салыстыр- іанда 5 проценттен аса артады. Д епутат жолдастар! Халкымыздык материалдык тұрмыс дәрежесін үзд ік сіз арттыруға ж ән е социалистік мәдениетті өркендетуге Коммунистік партия мен Совет Үкметі э р кашан да гынбастан камкорлык жасап келді. Үстіміздегі жылы әлеуметтік-мәдениеттік ш араларға 141,3 миллиард сом каралып отыр, яки өткен жылғы бюджетті орын- даудыд алдын ала шығарылған қорытындыларымен салыстыр- ғанда 10 процент дерлік артады. Жалпыға бірдей білім алу ісіне, кадрлар даярлауға, ғылымды, искусствоны өркендетуге және оку ж өніндегі баска ш араларға 67,1 миллиард сом, ден- саулык сактау ж ә н е физкультура ісіне — 29,3 миллиард сом, әлеуметтік хауіпсіздендіруге, пенсиямен камтамасыз етуге, көп балалы ж әне ж еке басты аналарға ж әрдем беруге — 44 ,9 мил­ лиард сом карж ы бағытталады. 1954 жылы бастауыш ж эие орта мектептерде, техникумдар мен жоғары оку орындарында окушылар саны көбейеді. Орта 41

мектепті бітіретін окушылар саны бір ж ы . іді ді, мунын 1953 жылмен салыстырғанда, скі есе шамаем езі жалпыға бірдей орта б іл ім ал у ісііі дамы, муиистік партиянын, XIX съезі алга колпш асырудағы елеу.чі табыстарды аіікын корсете срындары мен тсхникумдарға 1954 жы.іы оір адам алынады. \\ ССІН) Советтік ғылымды өрхендстуге кем каржм Ғылым академиясын, одақтас республика.іардын гы.іым ака- демияларын, ғылми-зерттеу инстнтуттарды каржы.іаіідыруіа 1954 жылы бюджеттен жәме баска да қаржы квздеріиси 9,5 миллиард сомнан аса каржы бөлінсді. 1954 жылга арналған бюджетте ауруханаларды, иолнкдшш- каларды, емханаларды, әйелдер босанатын үіі.іерді. балалар яслилерін және баска денсаулык сактау мскемелеріи устауга жумсалатын каржы көбейтіледі; демалыс үйлсрі мои санатории- лер көбейтіледі. 1954 жылга арналған Мемлекеттік бюджсттс олеумстк хауіпсіздендіру каржысы 24,7 миллиард сом мстнеріидс көз- деліп отыр, мунық өзі өткен жылгыдан 6,7 процент артык. Бул каржы еқбекке уакытша жарамай қалғандарга жордом төлеу- гс, пексиялар беруге, санаторийлер мен демалыс үйлсріне бара- тын жолдама қағаздар кұньш төлсуге ж эне жұ.мысшылар мен кызметшілердіц баска мұктаждарына багытталады. 1954 жылы Үкмет турғын үйлер салудыц ксң программасын жүзеге асыру шарасыи белгілеп отыр; момлекеттік турғын үіілер кұрлысьша 25,5 миллиард сом қаржы бөлінеді, мұнын «зі өткеи жылғы жұмсалған каржыдан едәуір асып түседі. Әлеумсттік-мәдеинеттік шараларға жұмсалатын мемлекет тығындарыныц артуы, халық түтынатын товарлардың мемле- кстпк бөлшек сауда бағасыныц жаңадан кемітілүі, сонымси катар ауылшаруашылык өнімдерініқ дайындаү жэнс сатып алу оагасыііың арттырылуы, тағы баска шаралар\" жүргізг нәтнже- сшдс еовст Одағыиын халкы 1954 жылы бюджет' есебінсн. карағанда, 45 миллиард сом мөлшеріне жуык м>смм_ша паида көреш. а т е я « м 9Яш І>3!? \" ЬІЛЫК Және мәдениет кұрылысының көлеяді : \" Ж ^ эеге асыра 0ТЬ'РЬ'П, Совет мемлекеті сонык отырады Д К К0 Рғанысы жөнінде үнемі қамқорлық жасап *»*га«п*о•ты■п*ган«С•С*Р д а д в^ «■__.......^ г<ШЬІмі г \" Ді. (Қ о

Совет мемлекеті өзінің бейбітш ілік саясатында мынаған сүйенеді: ө з тарапынац экономикалық катынастарды еркенде- туге умтылатын елдсрмен сондай қатынастарды дам ы ту халык- аралық ынтымакты нығайтудык мақызды факторы болып табы- лады. С С РО баск а елдермен сыртқы сауда байланьістарын үне- мі улғайтып кел еді, ал онын бер ж ағы нда империалиста мем- лекеттердін, е к алдымен АҚШ -тың, билеуш і топтары ССРО -мен сырткы с ауданы өркендетуге барынш а кедергі ж асап келеді. Империалистік мемлекетгердің мұндай саясаты ен алдымен бұл елдер дің өздер інің экономикасына зыян келтіріп, сол елдер- де халыктын ж ұм ы с істеуін азайтуда ж әне оның тұрмыс дәре- жесін төмендетуде. М іне сонды қтан да бейбітшілікті нығайтуға ж әне шетелдік мемлекеттермен экономикалық іскерлік катынастарды ұлғай- туға бағы тталған Совет Одағынық саясатын барлык елдердін халыктарынын ең калык топтары кы зу қолдап отыр, өйткені олар бейбітш ілікті корғауды ж ән е халыкаралық катынастар- дағы шиеленісті бәсеңдетуді жан-тәнімен тілейді. Бюджеттіц хірістері Б ю дж еттік жобасы нда көзделген шығындар бю дж еттің кірісіне түсетін каржымен толык камтамасыз етіледі. 1954 ж ы л ға арналған М емлекеттік бюджетте, 1953 жылғы сыякты, халыктың салык төлемдері онан әрі кемуім ен бірге, социалистік кәсіпорындардан түсетін каржы едәуір артады. 1954 жылы С С РО Мемлекеттік бю дж еті кірістерінің жалпы көлемі 571,8 миллиард сом болып отырса, социалистік шаруа- шылықтан түсетін қаржы 497 миллиард сом, яки бюдж еттің барлык к ір істер ін ін 86,9 процент! болады. Социалистік кәсіпорындар мен уйымдардан түсетін бюд- жеттін кірістері өнім өндіру ж ән е оның өзіндік құнын кеміту жвнінде бекітілген халык шаруашылық жоспарына сүйене огы- рып белгіленді. Сонын өзінде айналым салығынан түсетін сома 234,3 миллиард сом, ал кәсіпорындар мен ұйымдардын пайда- ларынан бөлінетін каржы — 92,6 миллиард сом мөлшерінде жобаланып отыр. Бекітілген ассортимент бойынша өнім өндірудіқ белгіленген жоспарларын ж ә н е өнімніц өзіндік кұнын кеміту ж өніндегі тапсырмаларды орбір кәсінорыннық орындауы, финанс тәрті- бін катан сақ тау, шаруашылык ж ән е финанс жұмысынық б а р ­ лык участоктсрінде үнемшілдік тәртібін бұлжытпай ж үр гізу бюджет кірістерініц тусуін қамтамасыз ететін қаж етті шарт болып табы лады . 1954 жы лға арналған М емлекеттік бюджетте халықтан алы- натын салы ктар 45,7 миллиард сом мөлшерінде ж обаланған, мұның өзі бю дж еттің кіріс бөлімінін 8 проценті болып табы­ лады. Ауылшаруашылык салығынан түсетін каржы 4,2 мил­ лиард сом м өлш ерінде көзделіп отыр. 1954 жылы село халқына 43

салы қ салу дәреж есі 1952 жылмсн салыстыргапда ‘ ^дск аса кемітіледі. Халык арасында ж азы л у арқылы таратылатын момлскіттік заемдардан түсстін каржы 1954 ж ы дга арналгаи Оюлжстге 15,9 миллиард сом мөлш ерінде белгілоиді. Мсмдокоттік оюд- жеттен ұтыс түрінде ж ән е заемдарды өтсу тнражлпры Оонын- ш а халықка төленетін каржы быйылғы жылы Ю,«> миллиард сом болады. Еғібекпен жыйнап-терген каржылардыц зо р көлемдо артуы еліміздің халкыныц әл-аукатыныц артканын долелдеіітш көр- сеткіштердің бірі болып табылады. 1954 жылы халыктыц жыи- нақ кассаларына салатын сактык каржыларын 9.5 л іллиард сом арттыру кезделіп отыр, ал бұл каржылардыц жал 6с.ы жылдың аяғында 48 миллиард сомнан артады. Одактас республнкалардың Одактас республикалардыд республикалык, ж аие жоргілікті бюджеттерді қамтыйтын мемлекеттік бюдж еттерініц жалпы сомасы 1954 жылы 119,5 миллиард сом мөлш ерінде, ягіш өткен жылғыдан 13,7 миллиард сом артық ж обаланы п отыр. 1954 жылы одактас республикалар бюдж еттерінін едэуір артуы республнкалардын халық шаруашылығынын барлык са- л алары и— өнеркәсіпті, ауыл шаруашылығын, тұрғын уй-ком- муналдык шаруашылықты, жол шаруашылығын онан әрі өр- кендсту, халык тутынатын заттар өндірісін ж әне мәдениет құрылысын шұғыл өркендетуді камтамасыз ету ж өнінде Мини- стрлер Совсттері мек енбекшілер депутаттары Советтерінін атқару комитеттерініц алдында тұрған аса маңызды міндегтср- мен тікелей байланысты. Одактас республикалардыц бюджеттерінде республикаға жәие жергілікті ж ерге бағынатын кәсіпорындар мен ұйымдарды каржыландыру шыгыидары 35,5 миллиард сом болады, ал ша- руашылыктыц аз каржысыи косканда — 56,9 миллиард сом бо­ лады, мүиыц өзі 1953 жылғыдан 56,6 процент артады деген сөз. Үстіміздегі жылы жергілікті ж әне отын өнеркәсібін өркен- детугс жүмсалатыи күрделі каржы 1953 ж ылмен салыстырған- да 45 процент артады. ' ^ ’& аЛЫҚ ж әне ж е Ргілікті бю дж еттерде әлеуметтік- бүл мяада^ гм ға^З ?Ғ» ,КӨП КарЖЫ квздсліп °™ Р - '»54 жылы 4 4 миз™ГпЛ ^ 3 ’2 М\"ллиард сом’ С0НЬИІ іш інде оку ісіне — 22 7 м« иилмли™ар»д сом ДкеаірІСжаыулб\"өқлі?нае*дті..ау ж оне физкультура і с ін е - теРЫЫкІ-цліГмы>^ К,^м І,ДЫи 1954 Жылға арналған бюджет- отыр: РСФСР - рус С С Р - - 4 289 мйл™ ™ I™ . а 2 2 -9 ° 8 миллион сом, Бело- Қазак ССР 55 381м3Гмиллио’н Өсозбмс,кГрСуСзиРн~С С3-Р7—38-•? м77и5ллион 44 1 СС Р 2.057 м і л л » Г < ^ С л 7 ™ С С Р -

1.741 миллион сом, Молдаван ССР — 1.406 миллион сом, Л ат­ вия С С Р— 1.654 миллион сом, Қырғыз ССР — 1.250 миллион сом, Тәжік С С Р — 1.272 миллион сом. Армян ССР — 1.221 мил­ лион сом, Туркмен ССР — 1.075 миллион сом, Эстон ССР — 1.179 миллион сом ж эне Карел-Фин ССР — 950 миллион сом. Одақтас республикалардық бюджеттері бойынша көзделгеи кірістердің толық ж әне мерзімінде түсуі, ал бюджеттен бөлін- ген қаржынын дұры с және тиімді пайдаланылуы кажет. Алайда, ж еке республикалық ж әне жергілікті органдар бюджетте карадған ресурстарды іске жумылдыруда ойдағыдай кажырлылық көрсетпей, қаржыны пайдалаиуда тэртіп бұзуга жол беріп ж үр . Осыған байланысты Қырғыз ССР мен Туркмен ССР бюджеттерінін сокғы екі жыл бойы орындалмай келгенін атап айту керек. 1953 жылы Владимир және Новосибирск об- лыстарында д а бюджет орындалмай калды. Республикаға және жергілікті ж ерге бағынатын шаруашы- лық ұйымдардың өндіріс және финанс жоспарларын орында- уын бақылау ісі әлі де нашар жүргізіліп келеді. Осынын сал- дарынан Карел-Фин ССР-інде, Башқұрт АССР-інде ж эне Воро­ неж облысында көптеген кэсіпорындар мен шаруашылық ұйымдары 1953 жылы пайда ж әне бюджетке каржы төлеу жоспарларын орыидамай, айналмалы каржынын ж етпеб ка- луына жол берді. Алтай влкесінде, Тюмень, Ярославль жэне Киров облыста- рында екбекшілер дспутаттары Советтерініц атқару комитет- тері финанс жұмысын жаксарту мәселелерімен әлі д е аз шұ- ғылданады, бұларда 1953 жылы әкімшілік-басқару кызметші- лерін ұстауға, жоспардан тыс күрделі каржыға ж эне баска шығындарға мемлекеттік қаржылардын зансыз жұмсалуына жол берілді. Бюджета' орындау жөніндегі кемшіліктерді жойып, бюд- жеттің кірістерін орындау жұмысын жаксарту кажет, бюджет­ тен бөлінген каржының дұрыс пайдаланылуын тексеруді және кәсіпорындардын, ұйымдардык, мекемелердін шаруашылык жэне финанс жүмысын бакылауды күшейтіп, мемлекеттік кар- жыны жұм сауда үнемшілдік тәртібін катац сақтап отыру қажет. Енбек внімділігін арттыру, внімнің взіндік кунын кеміту жзне унемшілдік Депутат жолдастар! 1954 жылы Мемлекеттік бюджетті ой- дағыдай орыняау шаруашылыктыц ішкі корларын батыл молайтып, бұл корларды неғұрлым тиімді және үнемді пайда- лануды талап етеді. Өндірісті үнемі ұлғайтып, өнімнін өзіндік қүны мен айналыс шығындарын үнемі кеміту, каржы жүмсауда үнемшілдік тәрті- бін катан колданып отыру шаруашылыктын ішкі корларын арттырудын негізі болып келді ж эне бола береді. 45

1954 жылға арналған Мемлскеттік арттырып, өзіндік қүнын кеыіту жвші жоспарыныц тапсырмаларына с ү т ' >Імн- шаруашылыктан табыстар түсуін кғ кәсіп өнімішң өзіндік күнын 4,4 процент, и-мір нық өзіндік кұнын — 2 ,6 процент, қүрылыс-мон тарыныц құнын— 3 процент жопе аііна.тые 4,7 процент кеміту көзделген. Кәсіпорындар мсн шаруашы.іык. үііымді жылы жалпы сомасы 123,2 миллиард сом , яки 33,4 миллиард сом артык панда таоуга тніс. 11- бюджетке түсетін қаржы 1954 жылы, жогары дай, 92,6 миллиард сом мөлшеріндо, яки 22,3 миллиард сом артык, белгілснін отыр. Өнеркзсіп өніміиіц өзіндік қүпын кеміту і ецбектіц өнімділігін үнсмі арттырудыц бірінш і Біздіц елімізде ецбек өнімділігіи ж еде, 1 пртгыруі кажетгі жағдайдыц бәрі жасалған. Ауыр өноркоі ............. машина ж асау өнеркәсібін өркендету халық ш ару; иы.тыіыпиц барлык салаларын озат техникамен ж абды ктау а мүмкіндік берді- Луыр және көп енбек керек ететін жүмыі ■ардм механнкалан- дыру, өидірісті электрлсндіру ж әне авто: :птандыру жумысы кец көлемде ж үргізілудс. ССРО халык шаруашылығьшда жумысшылардь . шіженер- тіемххнниикн кызметкерлердіцд жэәне баска мам аиндар м.......ш...а.гр.уаі лықк басшылаорыыныьіиц мяамяани ьк-аодппргл,.а,,р-,ы б а р . Жүмысшылар Мс» кызметшілер даярлау ж әне олардың мамандыгын ярттырт жу­ мысы зор көлемде жүргізілуде. 1954 жылы мемлекст жалпы саны а миллион адамға жуык көпшілік коеіптогі жүмыешылар ^ЫЗМетшілер каДРларын даярлауға ж опо олаіиын мамаи- лығын арттырура бюджеттен, тағы баск а карж ипад 3,1 мил- 5о л4 ^миил^липарГд ™сомҢкЗеаКржрСыЗебРөвлтеедрі.'. аРКьілы калрлор даярлауга- тыруаыакоапяал ^ ШиЛЫК са-іа -™РЫнда сибок «німділігін арт- кслсді Р МҮМКІНД1КТСРІ алі д е толык пайдаланылмаЛ № ««■■іЧ.Мктер г а х т ш т « « м и » ™ ™ ? ” & Ш' п ш т » - » . \\ п я т т ранспорттык жэне ауырРмаш’ш п ӨНеркосш М!\" п.,сУ-рЛШ' лыс «>™ риш д.рь, т о р « м ™ \" \" ю 5 ,Т н СV' № внсркэсіп мннистрліп енбек „ В , ларды орындамады в\"імділіп жоншдогі тапсырма- « Й Я Г — ғ - ч е л а » Мһ,

тұрса да, 1953 жылы агаш тасып шығару бір жұмысшыға есеп- тегенде 1940 жылғыдан 4 процент кем болды. Ағаш дайындау кәсіпорындарында ецбек өнімділігі жөніндегі жоспарлар соцғы біркатар жы лдар бойы орындалмай келеді, ал бір жұмысшы- ның жұмыс өнім і бір дәреж еде дерлік калып келеді. Қейбір комбинаттарда, мысалы, «Удмуртлес» ж әне «Свердлес» комби- наттарында, 1953 жылы енбек өнім ділігі 1952 жылмен салыс- тырғанда тіпті төмендеп кеткен. Қөмір өнеркәсіп министрлігі д е , Үкметтіц үнемі орасан зор көмек көрсетіп отырғанына карамастан, енбек енімділігі жөнін- дегі тапсырмаларды орындамай келеді. 1953 жылы көмір шах- таларыныц жартысынан астамы еңбек өнімділігі жөніндегі тапсырмаларды орындамады. Тіпті енбек өнімділігінің соғыска дейінгі дәреж есіне де жетпсген шахталар, трестер мен комби- наттар бар. Мысалы, Ворошиловградуголь комбинаты бойынша көмір шығару бір жұмысшыға есептегенде 1953 жылы соғысқа дейінгіден кем болған. Акаш, көмір өнеркәсібінде ж әне баска өнеркәсіп салала- рында еңбек өнімділігін арттыруды тежеп отырған факторлар- дыц бірі техниканың қанағаттанғысыз пайдаланылуы және еңбек ұйымдастыруда елеулі кемшіліктер бар екендігі болып габылады. Ағаш дайындау кәсіпорындарында 1953 жылдын аяғында ағаш сүйрететін жарамды лебедкалардыц төрттен бірі ғана, ағаш сүйрететін тракторлар мен ағаш тасыйтын авто- мобильдердік жартысынан сол астамы ғана жұмыс істеді. Бұл механизмдерде белгіленген жұмыс нормалары орындалмады. 1953 жылы ж еке квмір шахталарында қолда бар көмір комбайндарынын, врубмашиналардыц және көмір тиейтін машиналардын небәрі 55—60 проценті ғана пайдаланылды. Квптеген косіпорындардың біркалыпты жұмыс істемеуі скбек өнім ділігініц арттырылуына зыянды эсер етеді, мұндай жағдайда айдыц үшінші он купдігіндс шыгарылған өнім бірін- ші онкүндікте шығарылған өнімнен әлдекайда көп болады. Бұл — жабдыктардьщ толык пайдаланылмауына ж әне жұмыс- шы күшінің тиімді пайдаланылмауына әксліп соғады. ССРО халык шаруашылығын өркендетудіқ 1954 жылға ар- налған жоспарында еңбек өнімділігін өнеркәсіпте 8,3 процент, кұрылыста — 8,6 процент арттыру көзделген. Кэзіргі кездегі шүғыл міндет — халык шаруашылығын онан эрі өркендетуге басшылык ету жөніндегі барлық жұмыстың негізі ретінде енбек өнімділігін едәуір арттыруға қамқорлык жасау болып табылады. Әрбір өнеркәсіп орнында, әрбір кұры- лыста, транспортта, әрбір колхозда, совхозда, машина-трактор станциясында енбек өнімділігін едэуір арттыру жолындағы халыктық козғалысты шын мәнінде кең өрістету кажет. Еліміздің екбекшілерінің қалыц бұкарасы 1954 жылдыц мемлекеттік жоспарын мерзімінен бұрын орындау, еңбек енім- 47

ділігін оиан әрі арттыру, өнімніц өзіндік кұнын кемітін, сапа- сын жаксарту жолындагы Москваныц ж әне Москва озат касіпорындарынық инициативасы боііынша басталған жарысқа зор өрлеумен қосылды. . .. . Еқбек өнімділігін неғұрлым тез арттыру үшін өндірісп үйымдастыру және шаруашылыкка дұрыс басшылық жасау мәселелерінік аса зор маңызы бар. Өндірісті үйымдастырудың дәреж есін көтеру, еноектщ прогрестік эдістерін кеңінен енгізу, цикл алу^бойынша жүмыс істеуді ұйымдастыру, бұйымдарды график бойынша шығару кажет. Өндірісті мамандандыруды ж әне өнеркәсіп орындарын кооперациялауды зор көлемде өрістету керек, бөлшектер. узел- дер және жеке бұйымдар өндірісін стандарттап, олардын тех- кологиясын унификациялауды барынша жүзеге асыра беру керек. Кэсіпорындарда еқбекті техникалық нормалау ісіи мык- тап жаксарту кажет. Екбек өнімділігі жөніндегі жоспарларды орындамайтын косіпорындардың, әдетте, сонымсн бірге өнімнін өзіндік куиыи кеміту және кор жыйнау жөніндегі тапсырмаларды да орыи- дамайтынын атап көрсету қажет. Агаш және қағаз өнеркэсіп министрлігі ағаш дайындаудын және тасудын мемлекеттік жоспарларын жылдан жылға орын- дамай келеді. халык шаруашылығының ағаш материалдары жвніндегі өсіп отырған кажеттерін өтеуді камтамасыз ете алман отыр. Ағаш дайындаудағы еңбек өнімділігі, жоғарыда аіітылғанындай, төмен, ал ағаш дайындаудын өзіндік кұнк жоғары болып отыр. Соқғы жылдар бойына өнеркәсіптін бұд саласы жумысты зыянмен істейтін сала болып келеді, Мысалы, 1951 жылы ағаш өнеркәсібінік зыяны 1,4 миллиард сом, 1952 жылы — 1.8 миллиард сом, 1953 жылы — 2,2 миллиард сом Поллы. 1953 жылы ағаш дайындайтын кәсіпорындар бойынша «зііідік кун жоспарда каралған 3 процент кемітілудін орнына, 1952 жылмеи сальістьірғанда, едәуір асып кетті. Қөмір шісркзсібі министрлігінің кәсіпорындарында да өнім- \"!н н:іііідік 'сұнын ксміту жөніндеғі жоспарларды орындау ісі- шн жшім жаксы смес. Көмір өнеркәсібіне караған трестер мен комгншаттардыц одоуірі өзіндік қунды кеміту жөніндегі тап- іімш'г 'г 'ЛЫ Үне.мі орындамайды; 1953 жылы министрлік бо- 7,.,. ' а °ҮКІЛ вшмнің өзіндік куны жоспардағыға қарағанда миллион сомнан аса артық болды. і.-кс ж!!мйК-.-^УІ,» Ы '-<еміту. және шаруашылыктагы корларды з.ісктп^ксаты^вЛииі' шикізатгы- материалдарды, отынды және Сиілатыи>ысьшяпты 1, « оР данасына үнемдеудіц, брак жасаудан гми-.п' , . 1 азаитудын және баска өнім бсрмейтін шы- гыилярды жоюдын зор манызы бар. Р ШЫ і б а с ш ы л а р ы өндірістіц ішкі резерв- рапка жапс өііі\\і>ббсспрммреиіЬтііин'^шЭыреғЖыенддеаркғүаржесолжұбрегріездбіе.йОдді,акытсыык-

министрліктердің өнеркәсіп орындары бойынша ж ұм ыста брак жасаудан болған зыян 1953 жылы 3,2 миллиард сом болды. Қара металлургия кәсіпорындарының мартен цехтарында шикізат пен материалдарды ж ұм сауды ң тағайындалған норма- ларын сактам ауды ң салдарынан 2 3 8 мыц тонна металл шихта- лары, прокат цехтары нда 200 мыц тоннадан астам металл ар- тык жұм салды . 1953 жы лы балы к өнеркәсібінің кәсіпорыидарындағы ж ұ - мыста брак ж а с а у д а н , өнім бермейтін шығындардан ж ән е баска ысыраптардан болған зы яндар 300 миллион сомдай болды . Өнімнің ж е к е түрлерінің өзіндік кұнынын жоғары болуы көп реттерде мына себептерден болады: мииистрліктер мсн бас баскарм алар ж е к е кэсіпорыидардың мамандығына, коопера- циялануына кар ай, сол сыяқты жұмыстарыныц рентабельді болуын кам там асы з ётуді көздей отырып, оларға өндіріс про- граммасын дұр ы с бөлістіру м әселелеріне тиісті көніл бөлмейді. Мұмың бэрі өнімнін кымбаттауына экеліп соғады. Ш амамен алғанда бірдсй жағдайдағы кәсіпорындарда бір турлі өнім дердің өзіндік кұнында көп айырмашылық болатын фактілері а з емес. Мысалы, бір типті стандартты үйлерді ж асау С С РО Куры- лыс материалдары өнеркәсіп министрлігініц косіпорындарында 1953 жылы 56,4 мың сомға тусті, ал С С РО Кұрылыс министр- лігінік кәсіпорындарында — 75,6 мың сомға түсті; екінші бір типті үйдіц өзіндік кұны осыған с әй к е с — 56 мыц сом ж әне Ч>2 мыц сом болды . Тіпті шыны ыдыстар сыякты өнімнің едәуір окай жасалы - натын түрі бойынша біртектес кәсіпорындарда ж асалған баяғы бір бұйымның өзіндік кұны түрліше болып келеді. Мысалы, Гусевский хрусталь заводында бір стаканнык өзін- дік куны Дятьковский хрусталь заводындағы осындай стакан­ нык өзіндік кұнынан бір жарым есе жоғары, ал Гусевский з а ­ водында ж асал ған шөлмектіц өзіндік куны, Дятьковский заво- дындағы осы ндай шөлмектіц өзіндік қүнынан екі еседен астам жоғары. М унык себебі, Гусевский заводында шикізаттың, электр куатынын артык ж ум салуы на, өнімнін көп сынуына және баска өиім бермейтін шығыидарға жол беріледі. Аспаптар мен ыдыстарды пайдалану мәселелері елеулі көкіл бөлуге тұрарлыктай, халык шаруашылығы бойынша оларға кететін шығындар ондаған миллиард сом болып отыр. Көптеген универсалдық аспаптарды сокғы уакытка дейін кәсіпорындардын өздері ж асап келді, мунық өзі аспаптар ж а - сайтын өнеркәсіптікінен гөрі бірнеш е есе кымбатка түседі. Осынык салдары нан халык шаруашылығы көп зы ян шегіп отыр. Аспапты ұкыптылыкпсн пайдалануға тиісті көніл бөлін- бейді. Озат кэсіпорындардын тәж рибесіне карағанда, аспап-

тарды калпына кслтіруді жоне жөндсуді дурью уйымдастыр- ганда аспаптар жөніндегі кажетті 20—2 ;>| процент кыскартуға болатыны көрінсді. Ыдыстарды пайдала рсзервтер бар, ал халық шаруашылыгында ыдигкн жумсала- тын шығындар толык емес моліметтср бойынша жылына 10 миллиард сомнан асады. Ыдыстардыц, әсіресе ағані ыдыстардыц кйінііілігііііц екиіші рет найдаланылуы кәзір 15—20 процент ген аснанды. Агаш ыдыстарды дурыс пайдалану халык ііінруіініылнгына улксн унем келтіреді. Тек ағаш ыдыстарды каііта наіідаланудык өзі рана жыл бойына миллиондаған токшс метр агііш материал- дарын жоне сан ж үз миллиондаған сом каржы унемдеугс мум- кіндік бсреді. Автомобиль транспортыныц шаруашылыгында да өзіндік кұнды онан әрі кемітудің едәуір резсрвтсрі бар. Автомобиль транспортыныц жумыеын жакеарту жөнінле соцғы жылдарда біркатар шаралар ж ү зсгс аеырылды. АлаПда автомобильмен жук тасудыц өзіндік кұны олі до жорары болыи отыр. Жук автомобиль паркі көн рсттерде каиагаттангысыз пайдаланылады: автомашииалардыц бос ж урісі «то көн, кеп рсттерде автомашиналар жумыс уакытыныц жартысына жуы- рын жук тнеу ж әне түсіруді күтуме.ч боска өткізсді. Жук тису және жук түсіру жумыстарын'ыц мехашікллліідырылуы аіі иашар. Мұныц бәрі тасымал күныныц кымбаттаүына экеліп с оға ды . Лвтомашішалармен ж үк тасудьщ өзіндік кунын ке.міту ушік жүктсрді бір орталықтан жеткізудің зор мацызы бар. Жүктерді ? '^ ;° - І?галықта|1 Жеткізудің Москвада қолдапылып отыргаи