จดหมายเหตุงานพระศพ เล่ม ๑

จดหมายเหตุงานพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี รฐั บาลในพระบาทสมเด็จพระปรมนิ ทรมหาภูมิพลอดลุ ยเดช จัดพมิ พ์ทลู เกลา้ ทูลกระหม่อมถวายสนองพระมหากรุณาธคิ ณุ ในงานพระราชพธิ ีพระราชทานเพลงิ พระศพ สมเด็จพระเจ้าภคนิ ีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สริ โิ สภาพัณณวดี ณ พระเมรุ ท้องสนามหลวง วนั จันทร์ ที่ ๙ เมษายน พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๕

จดหมายเหตุงานพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีคณะกรรมการฝ่ายจดั ทำ� หนงั สอื ทร่ี ะลกึ และจดหมายเหตุในคณะกรรมการอำ� นวยการจดั งานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีจัดพมิ พ์ครั้งแรก พทุ ธศักราช ๒๕๕๗ จำ� นวน ๕,๐๐๐ ชดุ ๑๐,๐๐๐ เล่ม ข้อมลู ทางบรรณานกุ รมของสำ� นักหอสมุดแห่งชาติ จดหมายเหตงุ านพระศพสมเดจ็ พระเจ้าภคนิ เี ธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสดุ า สิรโิ สภาพณั ณวดี.-- กรงุ เทพฯ : ส�ำนกั หอจดหมายเหตแุ หง่ ชาติ กรมศิลปากร, ๒๕๕๗. ๑,๐๐๐ หน้า ๑. เพชรรัตนราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวด,ี สมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ ีเธอ เจ้าฟา้ , ๒๔๖๘ - ๒๕๕๔. I. คณะทำ� งานจดั ทำ� จดหมายเหตงุ านพระราชพธิ ีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเดจ็ พระเจ้าภคนิ ีเธอ เจ้าฟา้ เพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพณั ณวดี (ในส่วนของสำ� นักหอจดหมายเหตแุ ห่งชาติ). II. กรมศลิ ปากร. ส�ำนักหอจดหมายเหตแุ หง่ ชาติ. III. ชือ่ เรื่อง. เลขหมวดหนังสอื ๙๒๙.๗๕๙๓ ISBN 978-616-283-098-3สงวนลิขสทิ ธิ์พมิ พ์ท่ี : บริษัท รุ่งศลิ ป์การพมิ พ์ (๑๙๗๗) จ�ำกดั ๕๕๕ หมู่ ๑๒ ถนนพทุ ธมณฑลสาย ๕ ต�ำบลไร่ขงิ อำ� เภอสามพราน จงั หวัดนครปฐม โทร. ๐ ๒๘๑๑ ๗๗๗๘กรนิ ทรปกั ษา กหิ มี ไกรสรคาวี ไกรสรนาคา ไกรสรวาริน (๒)

ค�ำปรารภ รฐั บาลน้อมสำ� นกึ ในพระกรณุ าธคิ ุณแห่งสมเดจ็ พระเจ้าภคินเี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรัตนราชสดุ า สริ โิ สภาพัณณวดี พระราชธิดาในพระบาทสมเดจ็ พระรามาธิบดศี รีสินทรมหาวชริ าวุธ พระมงกฎุ เกล้าเจา้ อยหู่ ัว ผทู้ รงเป็นทเี่ คารพเทิดทนู ของพระบรมวงศานวุ งศ์ ตลอดจนประชาชนชาวไทยทุกหมเู่ หลา่ ทรงเป็นแบบอย่างของขตั ตยิ นารผี มู้ พี ระจรยิ วตั รอนั งดงาม ทรงเปย่ี มดว้ ยพระเมตตากรณุ าและด�ำรงมน่ั ในสจุ รติ ธรรมตามหลกั คำ� สอนแห่งพระบวรพทุ ธศาสนา เป็นท่ปี ระจักษว์ า่ ทรงนยิ มความเปน็ ไทย ความมัธยัสถ์ และความเรียบง่าย ท้ังทรงพระวริ ยิ อตุ สาหะปฏบิ ตั พิ ระกรณยี กจิ ผอ่ นพระราชภาระของพระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดชเพือ่ สนองพระมหากรุณาธคิ ุณด้วยความจงรักภกั ดตี ลอดมา สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ทรงบ�ำเพ็ญพระกรณียกิจและพระกุศลกิจนานัปการอันเป็นพระคุณูปการยิ่งใหญ่และเป็นประโยชน์เกื้อกูลแก่ประเทศและประชาชนชาวไทย ทงั้ ดา้ นการศกึ ษา การพระศาสนา ศลิ ปวฒั นธรรม การสาธารณสขุ และการสงั คมสงเคราะหอ์ นื่ ๆ อกี มากนอกจากน้ี ยงั ทรงเปย่ี มดว้ ยพระกตญั ญกู ตเวทติ าธรรม ทรงเปน็ กำ� ลงั สำ� คญั ในการเผยแพรพ่ ระเกยี รตคิ ณุ ของพระบาทสมเดจ็ พระมงกฎุ เกลา้ เจา้ อยหู่ วั สมเดจ็ พระบรมชนกนาถ และสมเดจ็ พระศรพี ชั รนิ ทรา บรมราชนิ นี าถสมเด็จพระอัยยิกา โดยทรงส่งเสริมสนับสนุนพระราชกรณียกิจที่ทั้งสองพระองค์ได้พระราชทานก�ำเนิดไว้ทง้ั ทรงรับสถาบนั และองค์กรตา่ ง ๆ ไว้ในพระอปุ ถมั ภ์ เปน็ จำ� นวนกว่า ๓๐ แหง่ เช่น กิจการลกู เสอื เนตรนารีกรมการรกั ษาดนิ แดน ทรงรบั เปน็ ประธานมลู นธิ พิ ระบรมราชานสุ รณพ์ ระบาทสมเดจ็ พระมงกฎุ เกลา้ เจา้ อยหู่ วัในพระบรมราชปู ถมั ภ์ ทรงเปน็ ประธานกรรมการบรู ณะพระราชวงั สนามจนั ทร์ จงั หวดั นครปฐม และพระราชนเิ วศนม์ ฤคทายวนั จงั หวดั เพชรบรุ ี เพอ่ื อนรุ กั ษม์ รดกสถาปตั ยกรรมในรชั สมยั พระบาทสมเดจ็ พระมงกฎุ เกลา้เจ้าอยูห่ ัว ใหด้ ำ� รงอยยู่ ่งั ยนื เปน็ สมบตั ศิ ิลปวฒั นธรรมของชาติสืบไปอกี ด้วยดรุ งคไกรสร คชปักษา ดรุ งคปกั ษิณ เทพกนิ นร เทพกินรี (๓)

สมเด็จพระเจา้ ภคินีเธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสุดา สิรโิ สภาพณั ณวดี ส้นิ พระชนมเ์ มอื่ วันพธุ ท่ี ๒๗กรกฎาคม พุทธศักราช ๒๕๕๔ รัฐบาลได้น�ำความกราบบังคมทูลพระกรุณาพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวขอพระราชทานพระบรมราชานุญาตจัดงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพฯ ตามแบบแผนโบราณราชประเพณใี หส้ มพระเกยี รติ ซง่ึ พระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั ไดพ้ ระราชทานพระบรมราชานญุ าต อนั นบั เปน็พระมหากรุณาธิคุณล้นเกล้าล้นกระหม่อมหาท่ีสุดมิได้ รัฐบาลได้แต่งต้ังคณะกรรมการอำ� นวยการจัดงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีมนี ายกรฐั มนตรเี ปน็ ประธานกรรมการ และผทู้ รงคณุ วฒุ หิ ลายดา้ นเปน็ กรรมการ รวมทง้ั แตง่ ตงั้ คณะกรรมการฝา่ ยต่าง ๆ คณะอนุกรรมการ และคณะท�ำงานเพ่อื ดำ� เนนิ ภารกิจส�ำคัญและสว่ นท่ีเก่ียวขอ้ งอื่น ๆ ตามความเหมาะสม เพื่อให้การจัดงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี สำ� เร็จลุล่วงโดยสมบูรณ์และสมพระเกียรติ รัฐบาลและคณะผู้ด�ำเนินงานทุกฝ่ายท่ีเกี่ยวข้องต่างปฏิบัติหน้าท่ีตามภารกิจครั้งน้ีอย่างเต็มก�ำลังความสามารถดว้ ยความจงรกั ภกั ดี เพอ่ื สนองพระกรณุ าธคิ ณุ และเพอ่ื เฉลมิ พระเกยี รตสิ มเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอเจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สริ ิโสภาพณั ณวดี ซึง่ สน้ิ พระชนม์ไปแลว้ นน้ั ให้จารกึ ยงั่ ยืนอย่ตู ราบกาลนาน ขอพระกุศลกฤตาธิการที่สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีทรงบ�ำเพ็ญมาตลอดพระชนม์ชีพ กับทั้งอานุภาพแห่งความซื่อสัตย์ต้ังมั่นในกตัญญุตาธรรมของรัฐบาลและปวงชนชาวไทยท่ีมีต่อเบื้องพระยุคลบาท จงเป็นพลวปัจจัยให้สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอพระองค์น้ัน เสด็จสถติ เสถยี รในทิพยสถานอันพรงั่ พร้อมด้วยทิพยสมบตั ิทุกเมอื่ เทอญ (นางสาวย่ิงลักษณ์ ชนิ วัตร) นายกรฐั มนตรี ประธานกรรมการอ�ำนวยการจัดงานพระราชพิธพี ระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟา้ เพชรรัตนราชสุดา สริ ิโสภาพณั ณวดีนกทณั ฑมิ า นกหัสดลี ิงค์ นาคปกั ษิณ นาคอัสดร มงั กรสกณุ ี (๔)

ค�ำนำ� เน่ืองในพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดาสิรโิ สภาพัณณวดี ณ พระเมรุ ท้องสนามหลวง ในวันจนั ทร์ ท่ี ๙ เมษายน พุทธศักราช ๒๕๕๕ รัฐบาลและประชาชนชาวไทยทุกหมู่เหล่าต่างน้อมส�ำนึกในพระกรุณาธิคุณที่ทรงบ�ำเพ็ญพระกรณียกิจนานัปการเพ่ือประโยชนแ์ กป่ ระเทศชาตแิ ละประชาชนชาวไทยมาตลอดพระชนมช์ พี รฐั บาลจงึ ไดข้ อรบั พระราชทานพระบรมราชานญุ าตจดั งานพระราชทานเพลงิ พระศพสมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดีและได้แต่งตั้งคณะกรรมการอ�ำนวยการจัดงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพฯ ให้ส�ำเร็จลุล่วงตามแบบแผนโบราณราชประเพณีอย่างสมพระเกยี รติ ในการนี้คณะกรรมการอ�ำนวยการจัดงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพฯ ได้มอบให้คณะกรรมการฝา่ ยจดั ทำ� หนงั สอื ทรี่ ะลกึ และจดหมายเหตุ พจิ ารณาคดั สรรหนงั สอื ทมี่ คี ณุ คา่ เกย่ี วเนอื่ งในพระประวตั ิพระกรณียกิจ และพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพฯ เพ่ือจัดพิมพ์เป็นที่ระลึกเผยแพร่พระเกียรติคุณให้ปรากฏ ซึ่งคณะกรรมการฯ พิจารณาเห็นชอบให้หน่วยงานของกรมศิลปากร คือ ส�ำนักพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ ส�ำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ สำ� นักหอสมุดแห่งชาติ และส�ำนักหอจดหมายเหตุแห่งชาติจดั พิมพห์ นังสือจำ� นวน ๕ รายการ ไดแ้ ก่ ๑. เคร่ืองประกอบพระอิสรยิ ยศ สมเด็จพระเจา้ ภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรตั นราชสุดา สริ ิโสภาพณั ณวดี ๒. ร้อยกรองเทิดพระเกียรตคิ ณุ สมเด็จพระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟ้าเพชรรตั นราชสดุ า สริ ิโสภาพัณณวดี ๓. บทละครร้องพระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเดจ็ พระมงกุฎเกล้าเจา้ อยหู่ ัว ๔. จดหมายเหตุงานพระศพสมเด็จพระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟ้าเพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี ๕. แผ่นพบั พระประวัตแิ ละพระกรณียกิจในสมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟ้าเพชรรตั นราชสุดา สริ ิโสภาพณั ณวดีนาคอสั ดร มกรคชสีห์ มังกรวหิ ค วารีกญุ ชร หงส์ (๕)

นอกจากน้ยี งั มีหนว่ ยงานภาครัฐและภาคเอกชน ๕ แห่ง ได้แก่ ส�ำนักงานเลขาธิการสภาการศึกษาคณะนิตศิ าสตร์ จฬุ าลงกรณม์ หาวทิ ยาลยั วชิราวุธวิทยาลยั ธนาคารออมสิน และมูลนธิ ิพระบรมราชานสุ รณ์พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ในพระบรมราชูปถัมภ์ ได้แสดงเจตจ�ำนงแก่คณะกรรมการฝ่ายจัดท�ำหนังสือที่ระลึกและจดหมายเหตุ ร่วมเทิดพระเกียรติจัดพิมพ์หนังสือที่เกี่ยวเน่ืองในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว นบั วา่ คร้งั นี้ประชาชนชาวไทยได้ร่วมกันสร้างสง่ิ อนุสรณ์ที่เป็นทรพั ยส์ ินทางปัญญาไวเ้ ปน็ มรดกของชาติเพิม่ ขึน้ อีกจำ� นวนหน่ึง หนงั สอื อันทรงคุณค่าเหลา่ นีจ้ ะได้เผยแพร่ไปสูส่ ถาบันการศกึ ษา ห้องสมุด หน่วยงานตา่ ง ๆ และประชาชนทัว่ พระราชอาณาจักร ยงั ประโยชนแ์ กป่ ระชาชน นกั เรยี น นสิ ติ นกั ศกึ ษาทกุ ระดับ ความสมานฉันท์ร่วมสร้างสรรค์งานอันมีคุณค่าเพื่ออ�ำนวยประโยชน์แก่สาธารณชนครั้งนี้ เป็นการแสดงกตัญญูกตเวทิตาธรรมสนองพระกรุณาธคิ ุณสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจา้ ฟา้ เพชรรัตนราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี และเผยแพร่พระเกยี รตคิ ุณอันยิง่ ใหญ่ใหป้ รากฏยงั่ ยืนสืบไปชั่วกาลนาน ขอมหิธานุภาพแห่งคุณพระศรีรัตนตรัย ความจงรักภักดี และความกตัญญูกตเวทีท่ีรัฐบาลและปวงชนชาวไทยทุกหมู่เหล่ามีต่อเบ้ืองพระยุคลบาท จงเป็นพลวปัจจัยดลบันดาลให้สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอเจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี เสด็จสถิตเสถียรในทิพยสถานอันสมบูรณ์พรั่งพร้อมด้วยทพิ ยสุขารมณ์สมบัติทุกเมื่อ เทอญ (นางสกุ มุ ล คุณปลม้ื ) รัฐมนตรวี า่ การกระทรวงวฒั นธรรม ประธานกรรมการฝา่ ยจัดท�ำหนังสือท่รี ะลกึ และจดหมายเหตุเหมราช เหมวารี อัสดรวิหค กาฬสีหะ กิเลนปีก (๖)

คำ� ชแี้ จง พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพณั ณวดี ณ พระเมรุ ทอ้ งสนามหลวง วนั จนั ทร์ ท่ี ๙ เมษายน พทุ ธศักราช ๒๕๕๕ เปน็ วาระสุดท้ายแห่งการทรงบำ� เพญ็ พระราชกศุ ลพระราชทานพระศพตามโบราณราชประเพณี การจัดท�ำจดหมายเหตุเหตุการณ์พระราชพิธีส�ำคัญของบ้านเมืองเป็นประเพณีสืบมาแต่เก่าก่อนอยใู่ นภารกิจของสำ� นกั หอจดหมายเหตุแหง่ ชาติ กรมศิลปากร กระทรวงวฒั นธรรม ซึ่งครัง้ นี้ คณะกรรมการฝ่ายจัดท�ำหนังสือที่ระลึกและจดหมายเหตุ ในคณะกรรมการอ�ำนวยการจัดงานพระราชพิธีพระราชทานเพลงิ พระศพสมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี ทรี่ ฐั บาลแตง่ ตงั้ ขน้ึ ไดม้ อบให้ส�ำนักหอจดหมายเหตุแห่งชาติด�ำเนินการจัดท�ำจดหมายเหตุงานพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี ไวเ้ ปน็ หลกั ฐานทางประวตั ศิ าสตรข์ องบา้ นเมอื ง และเพอ่ื บนั ทกึ วฒั นธรรมตามแบบแผนราชประเพณีอันดีงามของชาติ ถือได้ว่าเป็นเอกสารส�ำคัญของแผ่นดินที่แสดงถึงเกียรติภูมิชาติไทย อนั จะเปน็ ประโยชน์แก่การศึกษาคน้ ควา้ วิจยั สบื ไป หนงั สอื จดหมายเหตงุ านพระศพสมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดีแบง่ ออกเปน็ ๕ ภาค ประกอบดว้ ย พระประวตั แิ ละพระกรณยี กจิ การสน้ิ พระชนมแ์ ละการประดษิ ฐานพระศพพระราชพธิ ที รงบำ� เพญ็ พระราชกศุ ลพระราชทานพระศพและการบำ� เพญ็ กศุ ลถวายพระศพ การจดั เตรยี มงานพระราชพิธีพระราชทานเพลงิ พระศพฯ และพระราชพิธีพระราชทานเพลงิ พระศพฯไกรสรปกั ษา ไกรสรจำ� แลง ตณิ สหี ะ เทพนรสิงห์ กมุ ภนี ิมติ (๗)

การจัดท�ำตน้ ฉบบั กรมศลิ ปากรได้แตง่ ตัง้ คณะท�ำงานดำ� เนินงานในเบื้องตน้ เร่ิมแต่เจา้ หน้าทแ่ี ละขา้ ราชการของสำ� นกั หอจดหมายเหตแุ หง่ ชาติ ไดร้ บั อนญุ าตใหเ้ ขา้ สงั เกตการณแ์ ละบนั ทกึ เหตกุ ารณพ์ ระราชพธิ ีตลอดจนการจัดเตรียมงานที่เกิดข้ึนเป็นระยะ ติดตามรวบรวมรับมอบข้อมูลข่าวสารและภาพจากหน่วยงานภาครฐั และภาคเอกชนทเ่ี กย่ี วขอ้ ง เรยี บเรยี งตน้ ฉบบั จดหมายเหตตุ ามล�ำดบั เหตกุ ารณโ์ ดยละเอยี ดทกุ ขนั้ ตอนเมอ่ื จบสนิ้ แลว้ จงึ จดั สง่ ใหผ้ ทู้ รงคณุ วฒุ ดิ า้ นตา่ ง ๆ ทเ่ี กย่ี วขอ้ งในการพระราชพธิ นี ี้ พจิ ารณากลน่ั กรองตรวจสอบต้นฉบับและให้ความเห็นชอบเพื่อความสมบูรณ์ก่อนการจัดพิมพ์ หนังสือ “จดหมายเหตุงานพระศพสมเด็จพระเจา้ ภคินเี ธอ เจ้าฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพัณณวด”ี จึงเป็นหนงั สือท่ีมีคา่ ในด้านศิลปะ วัฒนธรรมและประเพณขี องชาตไิ ทยอกี เล่มหนง่ึ ขอพระมหิธานุภาพแห่งคุณพระศรีรัตนตรัยและส่ิงศักดิ์สิทธ์ิท้ังหลายท่ัวสากลจักรวาล ตลอดจนพระกุศลกฤตาธิการทส่ี มเด็จพระเจา้ ภคนิ ีเธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี ทรงปฏบิ ัติบ�ำเพญ็มาแลว้ อย่างบริสทุ ธบิ์ ริบรู ณ์ ตลอดทงั้ ความเคารพและจงรักภักดมี เิ สอื่ มคลายของรฐั บาลและปวงชนชาวไทยได้เป็นพลังมหาศาลบันดาลดลให้พระองค์เสด็จสู่ทิพยสถานบรมสุข สถิตเสถียรพรั่งพร้อมด้วยทิพยสมบัติสุขารมณเ์ ปน็ นิจนริ นั ดรสบื ไป (นายสหวัฒน์ แน่นหนา) อธิบดกี รมศลิ ปากรนาค บัณฑรุ าชสีห์ พยคั ฆไกรสร มยุระเวนไตย พยัคฆนที (๘)

สารบาญ จดหมายเหตุงานพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจา้ ฟ้าเพชรรตั นราชสดุ า สริ ิโสภาพัณณวดี เลม่ ๑คำ� ปรารภ (๓)ค�ำนำ� (๕)ค�ำช้ีแจง (๗)ภาคที่ ๑ ๑ ๔๑พระประวตั แิ ละพระกรณียกิจสมเด็จพระเจ้าภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ๔๓ ๔๖ ภาคท่ี ๒ ๔๘ ๕๔การสิน้ พระชนมแ์ ละการประดิษฐานพระศพ ๖๐ การส้ินพระชนม ์ ๖๕ การเชญิ พระศพไปยงั พระบรมมหาราชวงั การพระราชทานนำ�้ สรงพระศพ การทรงบำ� เพญ็ พระราชกุศลพระราชทานพระศพ การเขา้ ถวายสกั การะพระศพ การประดิษฐานพระศพ ภาคท่ี ๓พระราชพิธีทรงบ�ำเพ็ญพระราชกุศลพระราชทานพระศพและการบ�ำเพญ็ กศุ ลถวายพระศพ ๘๑ พระราชพิธีทรงบ�ำเพญ็ พระราชกศุ ลพระราชทานพระศพ ๘๖ การทรงบำ� เพญ็ พระราชกุศลพระราชทานพระศพประจำ� วนั ๘๖ สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟา้ มหาวชริ าลงกรณ สยามมกุฎราชกมุ าร ๑๑๖ เสด็จพระราชด�ำเนินไปทรงสดบั พระพิธีธรรมสวดพระอภิธรรมพระศพ พระราชพิธที รงบ�ำเพ็ญพระราชกศุ ลสตั ตมวาร ๑๒๐ การทรงบ�ำเพญ็ พระราชกศุ ลปณั รสมวาร ๑๔๕ พระราชพิธีทรงบำ� เพ็ญพระราชกศุ ลปญั ญาสมวาร ๑๖๔ (๙)

พระราชพธิ ที รงบ�ำเพ็ญพระราชกุศลสตมวาร ๑๘๘ การทรงบ�ำเพญ็ พระราชกศุ ลพระราชทานพระศพประจำ� สัปดาห์ ๒๑๔ สมาชกิ ราชสกลุ ทุกมหาสาขาบำ� เพ็ญพระกุศลถวายพระศพ ๒๑๗ สมาชกิ ราชินกิ ุลบ�ำเพ็ญพระกศุ ลถวายพระศพ ๒๒๕ การบำ� เพญ็ กุศล (กงเตก๊ ) ถวายพระศพ ๒๒๗ คณะบรรพชติ จีนนิกายบ�ำเพญ็ กศุ ล (กงเตก๊ ) ถวายพระศพ ๒๒๘ นายเจรญิ และคุณหญิงวรรณา สิรวิ ฒั นภักดี บำ� เพญ็ กศุ ล (กงเต๊ก) ๒๕๐ ถวายพระศพ ๒๖๑ มูลนิธิปอ่ เตก็ ต๊ึงบ�ำเพญ็ กศุ ล (กงเตก๊ ) ถวายพระศพ ๒๗๔ คณะบรรพชติ อนัมนิกายบ�ำเพญ็ กศุ ล (กงเตก๊ ) ถวายพระศพ ๓๐๑ วชิราวธุ วิทยาลัยบ�ำเพญ็ กศุ ล (กงเตก๊ ) ถวายพระศพ ๓๑๔ การบำ� เพญ็ กศุ ลถวายพระศพหลงั การสิ้นพระชนมค์ รบ ๑๐๐ วนั ๓๑๙ สิง่ อนสุ รณ์พระราชทานในการทรงบ�ำเพญ็ พระราชกุศลพระราชทานพระศพ ๓๒๓ภาคท่ี ๔ ๓๓๙ ๓๔๘การจดั เตรยี มงานพระราชพิธพี ระราชทานเพลงิ พระศพ สมเดจ็ พระเจ้าภคนิ ีเธอ เจ้าฟา้ เพชรรัตนราชสุดา สิรโิ สภาพณั ณวดี ๓๕๓ การแตง่ ต้งั คณะกรรมการฝา่ ยต่าง ๆ ในงานพระราชพิธีพระราชทาน ๓๘๘ เพลิงพระศพฯ ๓๙๖ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา เจา้ ฟา้ มหาจกั รสี ิรินธร สยามบรมราชกมุ ารี ๔๐๓ ประธานทป่ี รกึ ษา เสดจ็ พระราชดำ� เนนิ ไปทรงรว่ มประชมุ คณะกรรมการ อำ� นวยการจดั งานพระราชพธิ พี ระราชทานเพลงิ พระศพฯ การจดั เตรียมงานพระราชพิธี ๔๐๖ การจัดเตรียมงานดา้ นประชาสัมพันธ์ ๔๐๘ การจดั เตรียมงานด้านการรักษาความปลอดภยั ความสงบเรียบร้อย และการจราจร การจดั เตรยี มงานด้านการจัดท�ำหนังสือทีร่ ะลกึ และจดหมายเหตุ งานพระราชพิธีพระราชทานเพลงิ พระศพฯ การจดั สรา้ งพระเมรุ และสิ่งปลกู สร้างประกอบพระเมร ุ แนวคิดในการออกแบบพระเมรแุ ละสง่ิ ปลกู สร้างประกอบพระเมร ุ(๑๐)

พิธีบวงสรวงสิง่ ศกั ดิส์ ิทธิ์และพระภมู ิเจ้าท่เี พ่ือเขา้ ด�ำเนินการก่อสรา้ งพระเมรุ ๔๑๙ และส่ิงปลกู สรา้ งประกอบพระเมรุ ๔๑๙ พระเมรุและอาคารภายในปรมิ ณฑลพระราชพธิ ี ๔๑๙ พระเมรุ ๔๒๑ พธิ ยี กเสาพระเมรุ ๔๓๓ พระจติ กาธานและส่วนประกอบ ๔๓๔ เตาสมุ เพลงิ พระศพ ๔๓๕ ฉากบังเพลงิ ๔๔๐ งานปัน้ หลอ่ เทวดา ๔๔๑ หอเปลอ้ื งและเสาฉนวน ๔๔๒ พระที่น่งั ทรงธรรม ๔๔๘ ศาลาลูกขุน ๔๕๑ ซ่าง ๔๕๒ ทับเกษตร ๔๕๔ ทิม ๔๕๕ สขุ า ๔๕๖ เสาไฟสนามหรอื เสาโคม ๔๕๗ รัว้ ราชวตั ิ ๔๕๗ งานภูมสิ ถาปัตยกรรมพระเมรุ ๔๕๗ งานพ้นื ลาน ๔๕๘ การจดั สวนไมด้ อกไม้ประดับในปรมิ ณฑลพระราชพธิ ี ๔๖๑ สัตว์หมิ พานต ์ ๔๖๓ อาคารนอกปริมณฑลพระราชพิธี ๔๖๓ พลบั พลายกท้องสนามหลวง ๔๖๕ พลบั พลายกหนา้ วดั พระเชตุพนวิมลมงั คลาราม ๔๖๘ พลบั พลายกหนา้ พระท่นี ่ังสุทไธสวรรย์ปราสาท ๔๖๙ เกยลาทีก่ ำ� แพงแกว้ พระท่ีนั่งดสุ ิตมหาปราสาท ๔๗๐ โรงมหรสพ ๔๗๒ ซุม้ รับดอกไมจ้ นั ทน์ (๑๑)

การซ่อมบูรณะราชรถ ราชยาน และเครอื่ งประกอบพระราชพิธ ี ๔๗๓ พิธบี วงสรวงก่อนการซอ่ มบูรณะราชรถ ราชยาน ๔๗๓ พระมหาพิชัยราชรถ ๔๘๐ ราชรถนอ้ ย ๔๘๗ เกรินบันไดนาค ๔๙๒ มา้ เทยี บเกรนิ ๔๙๕ เกยลา ๔๙๖ ฐานรองหรอื จานรับพระโกศพระศพ ๔๙๖ ธรรมาสน์กลบี บัว ๔๙๗ พระเสลีย่ งแวน่ ฟา้ ๔๙๘ พระยานมาศสามลำ� คาน ๔๙๘ เสล่ยี งกลบี บวั ๕๐๐ พระทีน่ งั่ ราเชนทรยาน ๕๐๒ พระวอสีวิกากาญจน ์ ๕๐๔ บุษบกทอง ๕๐๖ พระโกศจันทน์ ๕๐๗ พระโกศพระอัฐิ ๕๑๐ การจดั ท�ำช่อดอกไมจ้ นั ทน์ทูลเกลา้ ทลู กระหมอ่ มถวายพระบาทสมเด็จ ๕๑๒ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดุลยเดช และพระบรมวงศานวุ งศ ์ ๕๑๓ พัดรอง ย่าม เครือ่ งสงั เคด็ และสามหาบ ๕๑๓ พดั รองทรี่ ะลึก ๕๑๕ ย่ามและผ้ากราบ ๕๑๕ เครอื่ งสังเคด็ ๕๑๗ ตหู้ นงั สือเป็นสาธารณทาน ๕๑๙ ภาชนะบรรจุภตั ตาหารสามหาบ ๕๑๙ สัปตปฎลเศวตฉตั รคนั ดาล และสปั ตปฎลเศวตฉัตรสุมพระอฐั ิ ๕๒๐ ส่งิ ของทใี่ ชส้ �ำหรับร้วิ ขบวนพระอิสริยยศพระศพ (๑๒)

การเตรียมการจัดแสดงมหรสพสมโภช ๕๒๓ มหรสพสมโภช ๕๒๓ พิธบี ชู าครูด้านดนตรแี ละนาฏศิลป ์ ๕๒๙ ส่งิ อนสุ รณง์ านพระราชพิธีพระราชทานเพลงิ พระศพฯ ๕๓๓ เหรียญท่ีระลกึ ๕๓๓ เข็มทร่ี ะลกึ ๕๓๕ ดวงตราไปรษณียากรที่ระลกึ ๕๓๗ การตรวจเยีย่ มและติดตามความก้าวหนา้ ในการซอ่ มสร้างพระเมรุ ๕๓๗ อาคารประกอบราชรถ ราชยาน และเคร่อื งประกอบพระราชพิธ ี การปรบั เส้นทางและแนวรว้ั เพ่อื เชิญราชรถ ราชยาน ๕๔๐ ออกใชใ้ นการพระราชพธิ พี ระราชทานเพลงิ ศพฯ พธิ ีบวงสรวงอญั เชิญราชรถ ราชยาน ออกประกอบพระราชพธิ พี ระราชทาน ๕๔๒ เพลิงพระศพฯ การหลอ่ พระพทุ ธรปู ประจำ� พระชนมวารคู่พระสรรี างคาร ๕๔๘ การยกสัปตปฎลเศวตฉัตรยอดพระเมรุ ๕๕๐ (๑๓)



ภาคที่ ๑ พระประวัติและพระกรณียกิจสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี

จดหมายเหตุงานพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี พระบาทสมเดจ็ พระรามาธิบดีศรสี ินทรมหาวชิราวธุ พระมงกุฎเกล้าเจา้ อย่หู วั 2

ภาคท่ี ๑ พระประวัติและพระกรณียกิจ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีภาคท่ี ๑พระประวตั ิและพระกรณียกิจสมเดจ็ พระเจ้าภคินเี ธอ เจ้าฟ้าเพชรรตั นราชสดุ า สริ ิโสภาพณั ณวดี พระนางเจา้ สุวทั นา พระวรราชเทวี และสมเด็จพระเจา้ ภคนิ ีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรตั นราชสดุ า สิรโิ สภาพณั ณวดีประสูติ สมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี เปน็ พระราชธิดาพระองค์เดียวในพระบาทสมเด็จพระรามาธิบดีศรีสินทรมหาวชิราวุธ พระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว กับพระนางเจ้าสวุ ัทนา พระวรราชเทวี ประสตู ิเมอ่ื วนั องั คาร ที่ ๒๔ พฤศจิกายน พุทธศักราช ๒๔๖๘ เวลา ๑๒ นาฬกิ า๕๕ นาที ณ พระทีน่ ัง่ เทพสถานพิลาส ในหมพู่ ระมหามณเฑยี ร พระบรมมหาราชวัง ขณะน้ัน พระบาทสมเดจ็พระมงกฎุ เกลา้ เจ้าอยหู่ วั ทรงพระประชวรหนกั ประทับ ณ พระทน่ี ่งั จักรพรรดิพมิ าน ซึง่ อยู่ตดิ กบั พระท่ีนง่ัเทพสถานพิลาส สมเด็จพระเจ้าลกู เธอในพระบาทสมเดจ็ พระมงกฎุ เกลา้ เจา้ อยหู่ วั รชั กาลที่ ๖ ทรงมโี อกาสเฝา้ ทลู ละอองธลุ พี ระบาทสมเด็จพระบรมชนกนาถคร้ังแรกและครั้งสุดท้าย ในวันพุธ ท่ี ๒๕ พฤศจิกายนพทุ ธศักราช ๒๔๖๘ จากนนั้ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลา้ เจา้ อยหู่ ัว กเ็ สดจ็ สวรรคต 3

จดหมายเหตุงานพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี พระบาทสมเดจ็ พระรามาธบิ ดศี รีสนิ ทรมหาวชิราวธุ พระมงกฎุ เกลา้ เจา้ อยู่หัว และพระนางเจ้าสุวทั นา พระวรราชเทวี พระนางเจ้าสวุ ทั นา พระวรราชเทวี ในรชั กาลท่ี ๖ และสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจา้ ฟ้าเพชรรตั นราชสดุ า สิริโสภาพัณณวดี 4

ภาคท่ี ๑ พระประวัติและพระกรณียกิจ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี เมอ่ื ทรงพระเยาว์ฉายพระรปู ร่วมกบั คณะพระพี่เล้ียง 5

จดหมายเหตุงานพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี พระนางเจา้ สุวัทนา พระวรราชเทวี และสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี 6

ภาคท่ี ๑ พระประวัติและพระกรณียกิจ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาประชาธิปกฯ พระปกเกลา้ เจา้ อยหู่ วัพระนามและค�ำน�ำพระนาม พระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาประชาธิปกฯ พระปกเกล้าเจา้ อย่หู ัว รัชกาลที่ ๗ ไดพ้ ระราชทานพระนามสมเดจ็ เจา้ ฟา้ พระราชธดิ าในรชั กาลท่ี ๖ วา่ “สมเดจ็ พระเจา้ ภาตกิ าเธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ าสิริโสภาพัณณวดี” ซ่ึงหมายความว่า ลูกสาวผู้เป็นด่ังดวงแก้วของพระมหากษัตริย์ มีพระก�ำเนิดเป็นศรอี นั งามพร้อม คร้ันเมื่อพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงสละราชสมบตั ิ ในเดือนมีนาคม พุทธศักราช๒๔๗๗ พระบาทสมเดจ็ พระปรเมนทรมหาอานนั ทมหดิ ล พระอฐั มรามาธบิ ดนิ ทร เสวยราชยเ์ ปน็ พระมหากษตั รยิ ์รัชกาลที่ ๘ ทรงพระกรณุ าโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้ออกคำ� นำ� พระนามพระขนิษฐภคินี (ลกู พ่ลี ูกนอ้ ง) ว่า“สมเดจ็ พระเจ้าภคนิ ีเธอ” มาในรัชกาลปัจจุบัน พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภูมพิ ลอดุลยเดช ทรงพระกรณุ าโปรดเกลา้ โปรดกระหมอ่ มใหค้ งค�ำนำ� พระนามของสมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ ผเู้ ปน็ พระเชษฐภคนิ ี (ลกู ผพู้ )ี่ไว้ดงั เดิมเนื่องจาก “ภคิน”ี แปลความได้ว่า นอ้ งหญงิ หรือพี่หญงิ ดุจเดยี วกัน 7

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี สมเด็จพระศรีสวรินทริ า บรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจา้ พระบาทสมเดจ็ พระปกเกลา้ เจา้ อยหู่ วั และสมเดจ็ พระศรสี วรนิ ทริ าบรมราชเทวีพระพนั วสั สาอยั ยกิ าเจา้ ๑ทรงเอาพระราชหฤทัยใส่ดูแลท้ังด้านพระอนามัย ด้านการศึกษา และการด�ำรงพระชนมช์ พี ของเจา้ ฟา้ หญงิพระองคน์ อ้ ยอยา่ งใกลช้ ดิ โดยเฉพาะสมเดจ็ พระศรสี วรนิ ทริ า บรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า นั้น เมื่อสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพณั ณวดี ประชวร กท็ รงรบั ไปดแู ลดว้ ยพระองคเ์ องโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้ประทับ ณ พระตำ� หนักสวนหงษ์อันเป็นท่ีประทับเดิมส่วนพระองค์ หรือเมื่อมีงานร่นื เรงิ พเิ ศษกโ็ ปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้เสด็จไปประทับ ณ วังสระปทมุ เพื่อทรงพระส�ำราญร่วมกับเจา้ นายในราชสกุลมหดิ ล๑ สมเด็จพระศรีสวรินทิรา บรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า ทรงเป็น “ย่า” ในรัชกาลที่ ๘ และในรัชกาลท่ี ๙ และทรงเป็น “ย่าใหญ่” คือพระเชษฐภคินีหรือพ่ีสาว ของสมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ผู้ทรงเป็น “ย่า” ของสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี 8

ภาคที่ ๑ พระประวัติและพระกรณียกิจ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี พระบาทสมเด็จพระรามาธบิ ดีศรสี นิ ทรมหาวชิราวุธ พระมงกุฎเกล้าเจ้าอยูห่ วั และสมเดจ็ พระเจา้ ภคินีเธอ เจา้ ฟ้าเพชรรตั นราชสุดา สริ ิโสภาพณั ณวดีบทกล่อม พระราชนพิ นธใ์ นพระบาทสมเดจ็ พระรามาธบิ ดีศรีสินทรมหาวชริ าวธุ พระมงกฎุ เกลา้ เจา้ อยหู่ ัว 9

จดหมายเหตุงานพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี สมเด็จพระเจา้ ภคินีเธอ เจ้าฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สิริโสภาพัณณวดี ตั้งแต่ทรงพระเยาว์และเจรญิ พระชนั ษาเปน็ ลำ� ดบั 10

ภาคที่ ๑ พระประวัติและพระกรณียกิจ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี11

จดหมายเหตุงานพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี 12

ภาคท่ี ๑ พระประวัติและพระกรณียกิจ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ต�ำหนกั สวนรนื่ ฤดีสวนร่ืนฤดี ระหว่างความวุ่นวายทางการเมือง เน่ืองจากเหตุการณ์เปล่ียนแปลงการปกครอง ในพทุ ธศกั ราช ๒๔๗๕ และเหตกุ ารณก์ บฏบวรเดช สมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดีและพระชนนี ตอ้ งทรงย้ายทป่ี ระทบั เพ่อื ความปลอดภัยหลายแห่ง เมอื่เหตกุ ารณผ์ า่ นไป พระนางเจ้าสุวทั นา พระวรราชเทวี ในรชั กาลท่ี ๖ จงึโปรดใหส้ รา้ งตำ� หนกั ทปี่ ระทบั สว่ นพระองคข์ องพระราชธดิ า ณ ทด่ี นิ บนถนนราชสมี าตดั กบั ถนนสโุ ขทยั ทรงขนานนามตำ� หนกั ทป่ี ระทบั แหง่ นว้ี า่“สวนรื่นฤดี”การทรงพระอักษรเบือ้ งต้น สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพณั ณวดี ทรงพระอกั ษรเบอ้ื งตน้ ณ โรงเรยี นราชนิ ี แลว้ จงึ ทรงพระอกั ษรตามหลักสูตรของกระทรวงศึกษาธิการกับพระอาจารย์จากโรงเรียนวฒั นาวทิ ยาลยั ซึ่งมาถวายพระอกั ษร ณ ตำ� หนกั สวนรนื่ ฤดี พร้อมกบัทรงเริม่ เรยี นเปยี โนกบั พระอาจารยช์ าวตา่ งประเทศ 13

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ตารางทรงพระอักษร ที่ท่านผหู้ ญิงศรีนาถ สุริยะ พระอาจารย์จัดถวาย สมเด็จพระเจ้าภคินเี ธอ เจา้ ฟ้าเพชรรตั นราชสดุ า สริ ิโสภาพัณณวดี พระนางเจ้าสุวทั นา พระวรราชเทวี และสมเดจ็ พระเจ้าภคนิ เี ธอ เจา้ ฟ้าเพชรรตั นราชสุดา สิรโิ สภาพณั ณวดี ขณะเสด็จประพาสประเทศอนิ โดนีเซยีนริ าศประเทศไทย พทุ ธศกั ราช ๒๔๘๐ พระนางเจา้ สวุ ทั นา พระวรราชเทวี ในรชั กาลท่ี ๖ ไดท้ รงพาสมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอเจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี พระราชธดิ า ขณะพระชนั ษา ๑๒ ปี เสดจ็ จากประเทศไทยไปประทบัณ สหราชอาณาจกั ร ซงึ่ ขณะนนั้ พระบาทสมเดจ็ พระปกเกลา้ เจา้ อยหู่ วั หลงั ทรงสละราชสมบตั ิ ไดเ้ สดจ็ ไปประทบัอยูแ่ ล้วพรอ้ มดว้ ยสมเดจ็ พระนางเจ้ารำ� ไพพรรณี พระบรมราชินี ในรัชกาลที่ ๗ ณ ต�ำหนกั แฟรฮ์ ลิ ล์ เมอื งแคมเบอรเ์ ลย์ มณฑลเซอรเ์ รย์ ที่ประทบั แห่งแรก ณ สหราชอาณาจักรสมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สิริโสภาพัณณวดี ทรงวางพระองคเ์ รียบงา่ ย แต่เหมาะสมและสงา่ งาม ทรงรกั ษาพระเกยี รตแิ หง่ ความเปน็ ราชนารแี มป้ ระทบั หา่ งไกลขนบธรรมเนยี มในพระบรมมหาราชวงัทางเมืองไทย ตลอดจนทรงรักษาจารตี อย่างเจา้ นายฝ่ายในแห่งกรงุ สยามไว้อย่างเหมาะสมยิง่ 14

ภาคท่ี ๑ พระประวัติและพระกรณียกิจ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ขณะประทบั ณ สหราชอาณาจกั ร ครน้ั เมอื่ เกดิ สงครามโลกครงั้ ท่ี ๒ ตอ้ งทรงอพยพลภี้ ยั ไปประทบั ณ แควน้ เวลส์ สหราชอาณาจักรตอ้ งทรงทำ� งานบา้ นเองอยา่ งสามญั ชน ทรงใชจ้ า่ ยอยา่ งประหยดั แตใ่ นความยากล�ำบากเชน่ นน้ั สมเดจ็ พระเจา้ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี พรอ้ มดว้ ยพระชนนี ยงั มพี ระเมตตากรณุ าเสดจ็ ไปทรงชว่ ยกจิ การสภากาชาดแหง่ สหราชอาณาจกั ร ทรงถกั เครอื่ งกนั หนาว และมว้ นผา้ พนั แผลสำ� หรบั ผปู้ ฏบิ ตั งิ านในแนวรบสภากาชาดแห่งสหราชอาณาจักรจึงขอพระราชทานถวายเกยี รตบิ ตั รสรรเสรญิ น�้ำพระทยั ของทง้ั สองพระองค์ทเี่ ปย่ี มดว้ ยมนษุ ยธรรม โดยไมเ่ ลอื กเชอ้ื ชาติ ศาสนา แมใ้ นยามทท่ี รงประสบความยากล�ำบากโดยสว่ นพระองค์เองอยู่แล้วกต็ าม 15

จดหมายเหตุงานพระศพ ทรงถกั เคร่อื งกนั หนาว เพอ่ื พระราชทาน สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี แกส่ ภากาชาดแห่งสหราชอาณาจักรศนู ยร์ วมจติ ใจของชาวไทยในสหราชอาณาจกั ร เมื่อสงครามยุติ ทรงย้ายไปประทับ ณต�ำหนักในเมอื งไบรตัน ตลอดระยะเวลา ๒ ทศวรรษทป่ี ระทบั อยใู่ นสหราชอาณาจกั ร สมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอเจ้าฟ้าเพชรรตั นราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ทรงเป็นศูนย์รวมจิตใจของชาวไทยในสหราชอาณาจักรและประเทศใกล้เคียง ทรงเอาพระทัยใส่ในกิจการของบรรดานักเรียนและชาวไทยในสหราชอาณาจักรเสมอ ไดเ้ สดจ็ ไปทรงร่วมงานของสามัคคีสมาคม ในพระบรมราชูปถัมภ์ ซงึ่ เปน็ สมาคมชาวไทยในสหราชอาณาจกั ร ทงั้ ยงั ทรงพระกรณุ าชว่ ยเหลอื ในเรอื่ งตา่ ง ๆเชน่ นักเรียนไทยทป่ี ระสบปญั หาทางสุขภาพ กโ็ ปรดให้แพทย์ประจ�ำพระองค์ช่วยดูแล บางรายคิดถึงอาหารไทยกโ็ ปรดพระราชทานเลย้ี งอาหารใหอ้ ม่ิ หนำ�สำ� ราญฉายพระรปู ร่วมกับบรรดานกั เรียนและชาวไทยในสหราชอาณาจักร ในงานพระราชทานเลี้ยงปใี หม่ 16

ภาคท่ี ๑ พระประวัติและพระกรณียกิจ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีโปรดใหช้ าวไทยในสหราชอาณาจักรเขา้ เฝา้ เสมอ 17

จดหมายเหตุงานพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีนิวัตประเทศไทย วังรืน่ ฤดี ครั้นพระอนามัยดีขึ้นและสภาวการณ์ในประเทศไทยเป็นปกติแล้ว กอปรกับพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช รัชกาลปจั จุบนั เสด็จนวิ ตั ประเทศไทยแลว้ สมเด็จพระเจา้ ภคนิ ีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิรโิ สภาพัณณวดี และพระชนนี จึงเสดจ็ กลบั มาประทบั ณ ประเทศไทยเป็นการถาวร เม่ือพทุ ธศักราช ๒๕๐๒ ทรงซือ้ ทด่ี ินในซอยสขุ ุมวิท ๓๘ และโปรดให้สรา้ งวงั เป็นที่ประทบั แทนตำ� หนกั สวนร่ืนฤดีถนนราชสมี า ซง่ึ ทรงขายใหแ้ กร่ ฐั บาลในชว่ งภาวะสงคราม พระราชทานนามวังแหง่ ใหมว่ า่ วงั รื่นฤดี และเปน็จุดเรม่ิ ต้นของการทรงงานเพ่อื ประชาชนอยา่ งจริงจังตลอดพระชนมช์ พีสมเด็จพระเจา้ ภคินีเธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสุดา สิรโิ สภาพณั ณวดี ณ วงั ร่นื ฤดี 18

ภาคท่ี ๑ พระประวัติและพระกรณียกิจ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีงานหลวงมิได้ขาด - งานราษฎร์มิได้เว้น สมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี ทรงพระอตุ สาหวริ ยิ ะในการปฏิบัติพระกรณยี กจิ เจรญิ ตามรอยพระยคุ ลบาทและเผยแพรพ่ ระเกยี รตคิ ณุ พระบาทสมเดจ็ พระมงกฎุ เกลา้ เจา้ อยหู่ วัอยา่ งเตม็ พระกำ� ลัง อีกทัง้ ทรงปฏิบตั ิพระราชกรณียกจิ แทนพระองค์พระบาทสมเด็จพระปรมนิ ทรมหาภูมิพลอดุลยเดช และสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิต์ิ พระบรมราชินีนาถ อยู่เป็นเนืองนิตย์ โดยเฉพาะในยามท่ีสมเด็จพระเจา้ ลกู ยาเธอ และสมเดจ็ พระเจา้ ลกู เธอในรชั กาลปจั จบุ นั ยงั ทรงพระเยาว์ สมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้เพชรรตั นราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ทรงแบง่ เบาพระราชภาระนั้นด้วยพระอุตสาหวริ ยิ ะ ทัง้ ในการเสดจ็ แทนพระองค์ไปในพระราชพิธี รัฐพิธี และพิธีต่าง ๆ ตลอดจนทรงริเริ่มเปิดวังร่ืนฤดีเป็นสถานที่จัดงานการกุศลเพอ่ื หารายไดส้ มทบทนุ องคก์ รสาธารณกศุ ล เชน่ การจดั งานเดนิ แฟชน่ั งานราตรสี โมสร และงานรน่ื เรงิ ตา่ ง ๆหารายไดเ้ พอื่ การกศุ ล เปน็ ครงั้ แรก ๆ ในประเทศไทย โดยมสี มเดจ็ พระนางเจา้ สริ กิ ติ ิ์ พระบรมราชนิ นี าถ เสดจ็พระราชดำ� เนินมาทรงเปน็ ประธาน เฝ้าทูลละอองธลุ พี ระบาทพระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภมู พิ ล อดุลยเดช และสมเด็จพระนางเจ้าสริ ิกติ ์ิ พระบรมราชินีนาถ ในโอกาสสำ� คัญแห่งพระชนมายุของพระองค์และพระชนนี 19

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช พระราชทานของขวญั แด่สมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ ีเธอ เจ้าฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สิรโิ สภาพณั ณวดี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๖ รอบ ๒๘ พฤษภาคม ๒๕๒๐ พิธีเปิดตึกมงกฎุ - เพชรรัตน โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ สภากาชาดไทย 20

ภาคท่ี ๑ พระประวัติและพระกรณียกิจ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีพระบรมวงศานวุ งศ์เสด็จพระราชดำ� เนินไปในการพระศพพระนางเจา้ สวุ ัทนา พระวรราชเทวีเมือ่ พทุ ธศักราช ๒๕๒๘ - ๒๕๒๙ 21

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี นอกจากนน้ั ยงั ทรงงานรว่ มกบั พระบรมวงศานวุ งศ์ เชน่ ทรงสรา้ ง “โรงเรยี นเพชรรตั นราชสดุ า” เปน็โรงเรียนต�ำรวจตระเวนชายแดน ณ จงั หวดั สระแกว้ ตามพระราโชบายของสมเด็จพระศรนี ครนิ ทราบรมราชชนนี ทรงบรจิ าคทรพั ยส์ ว่ นพระองคจ์ �ำนวนมากเพอ่ื สมทบทนุ มลู นธิ ติ า่ ง ๆ เชน่ มลู นธิ ริ าชประชานเุ คราะห์ ในพระบรมราชูปถมั ภ์ มลู นิธิชัยพัฒนา มูลนิธอิ าสาเพ่อื นพง่ึ (ภาฯ) ยามยาก สภากาชาดไทย ฯลฯ อยู่เปน็ นติ ย์เพอื่ ช่วยเหลือบ�ำบดั ทกุ ขบ์ ำ� รงุ สขุ แกป่ ระชาราษฎรทรงเยี่ยมราษฎร สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี เสดจ็ ไปทรงเยี่ยมราษฎรตามหัวเมอื งใกลไ้ กลในทุกภมู ภิ าคของประเทศ ในสมัยน้นั การคมนาคมยังล�ำบาก ต้องเสดจ็ โดยรถไฟบา้ ง รถยนต์บ้าง ไปตามหนทางขรุขระทุรกนั ดาร ทางเรอื บ้าง ทรงน�ำสิ่งของจ�ำเปน็ ไปพระราชทานแก่ผ้มู าเฝา้ อยา่ งท่วั ถึงด้วยนำ�้ พระทัยห่วงใยทุกข์สุขของประชาชน จนพระชันษาสูงข้ึน พระอนามัยไม่สู้อำ� นวย และพระราชโอรสธิดาในรัชกาลปัจจุบันทรงพระเจริญแล้ว จึงเสด็จออกต่างจังหวัดน้อยลง แต่ก็ยังพระราชทานทุนทรัพย์และความชว่ ยเหลือประการตา่ ง ๆ เพ่อื ยงั ประโยชน์แกป่ ระชาชนอยา่ งตอ่ เนื่องจนตลอดพระชนม์ชพี เสด็จไปทรงเยีย่ มราษฎร ณ จงั หวัดระนอง 22

ภาคท่ี ๑ พระประวัติและพระกรณียกิจ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี พระราชวงั สนามจนั ทร์ จังหวดั นครปฐมสืบสานพระราชปณิธานจากพระบรมราชบุพการี แนวพระด�ำริท่ีสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ทรงยึดถือเป็นหลักในการทรงงานคือการปฏิบัติพระกรณียกิจด้วยความกตัญญูกตเวทีต่อพระบรมราชบุพการี ด้วยเหตุนี้จงึ ทรงมงุ่ มนั่ สบื สานพระราชกรณยี กจิ ของพระบาทสมเดจ็ พระมงกฎุ เกลา้ เจา้ อยหู่ วั อยา่ งจรงิ จงั ทรงรบั กจิ การลูกเสือ - เนตรนารี และอาสาสมัครรกั ษาดนิ แดนไวใ้ นพระอปุ ถมั ภ์ ทรงสนบั สนนุ หนว่ ยทหารทพ่ี ระบาทสมเดจ็ พระมงกฎุ เกลา้ เจา้ อยหู่ วั พระราชทานกำ� เนดิ ไว้ ทรงอปุ การะกจิ การของสถาบนั การศกึ ษาและองคก์ รตา่ ง ๆ ในรชั กาลท่ี ๖ เชน่ จฬุ าลงกรณม์ หาวทิ ยาลยั วชริ าวธุ วทิ ยาลยัโรงเรียนยุพราชวทิ ยาลยั โรงเรยี นปรินส์รอยแยลส์วทิ ยาลยั โรงเรยี นมหาวชริ าวุธ จงั หวดั สงขลา ฯลฯ รวมถึงการบรู ณะซ่อมแซมพระราชฐานในรชั กาลที่ ๖ เช่น พระราชวังสนามจันทร์ จังหวัดนครปฐม พระราชนิเวศน์มฤคทายวัน จังหวัดเพชรบุรี และพระราชวังพญาไท ในบริเวณโรงพยาบาลพระมงกุฎเกล้า เพื่อเป็นแหล่งทอ่ งเทีย่ วและศกึ ษาคน้ ควา้ ทางประวตั ศิ าสตรแ์ ละศลิ ปวฒั นธรรมของชาติ เสด็จไปทรงรว่ มงานชมุ นุมลกู เสือ 23

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี พระราชทานเงินทนุ บ�ำรุงสวัสดกิ าร ต�ำรวจตระเวนชายแดน ค่ายพระราม ๖ และค่ายนเรศวร พระราชทานพระอนเุ คราะห์ แก่ผปู้ ่วยในโรงพยาบาล จุฬาลงกรณ์ สภากาชาดไทย ทรงก่อตั้ง หอวชิราวุธานุสรณ์และมูลนิธิพระบรมราชานุสรณ์พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจา้ อยหู่ วั ในพระบรมราชปู ถมั ภ์ เพอื่ เผยแพรพ่ ระเกยี รตคิ ณุ ของสมเดจ็ พระบรมชนกนาถ และทรงกอ่ ตงั้ “มลู นธิ ิเพชรรตั น - สวุ ทั นา” ขนึ้ เพอื่ เปน็ กำ� ลงั หลกั ในการทรงบำ� เพญ็ กศุ ลสาธารณะ สบื สานพระกรณยี กจิ โดยเฉพาะในยามทพ่ี ระอนามยั ไมเ่ ออื้ อ�ำนวย หรอื แมก้ ระทงั่ เมอ่ื สนิ้ พระชนมแ์ ลว้ กจิ การอนั ยงั ประโยชนแ์ กป่ ระชาชนทไี่ ด้ทรงรเิ รม่ิ และสนบั สนนุ ไว้ จกั ยงั ตอ้ งดำ� เนนิ สบื เนอ่ื งต่อไป โดยไดพ้ ระราชทานพระนโยบายไว้ล่วงหนา้ ว่า มลู นิธิมีหน้าที่ด�ำเนินงานเพื่อสาธารณประโยชน์ และคอยคำ�้ จนุ องคก์ รทท่ี รงเคยอปุ ถมั ภแ์ ละทรงอปุ การะตอ่ ไปตามพระปณธิ านตราบนานเทา่ นาน เพอ่ื ประโยชนส์ ขุ ของแผน่ ดนิ ไทยทที่ รงผกู พนั รกั และภกั ดมี าจนตลอดพระชนมช์ พีแม้ในส่วนของสมเด็จพระบรมอัยยิกาก็มิได้ทรงทอดทิ้ง ทรงอุปการะสถาบันท่ีสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชนิ นี าถ พระบรมราชชนนพี นั ปหี ลวง ทรงกอ่ ตงั้ ไวเ้ ปน็ จำ� นวนมาก เชน่ โรงเรยี นราชนิ ี โรงเรยี นวเิ ชยี รมาตุวิทยาลัยอาชีวศึกษาเสาวภา และสภากาชาดไทย ท่ีพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๕ทรงต้ังและทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถ ทรงเป็นสภานายิกาสภากาชาดสยามพระองคแ์ รก 24

ภาคท่ี ๑ พระประวัติและพระกรณียกิจ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีเพื่อแผ่นดินและปวงประชา สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ทรงรับเป็นนายกกิตติมศักดิ์ประธานกรรมการ และองคอ์ ุปถัมภกิ าของสถาบันหรอื องคก์ รเพอื่ การสาธารณกศุ ลต่าง ๆ ดังนี้ ๑. ทรงเปน็ นายกกติ ตมิ ศักดิม์ ลู นธิ ิเพชรรตั น - สุวทั นา ๒. ทรงเป็นประธานมูลนิธิพระบรมราชานสุ รณพ์ ระบาทสมเด็จพระมงกฎุ เกล้าเจ้าอยู่หวั ในพระบรมราชูปถมั ภ์ ๓. ทรงเป็นประธานกรรมการคณะกรรมการอำ� นวยการบูรณะพระราชวงั สนามจันทร์ จงั หวัดนครปฐม ๔. ทรงเปน็ อปุ นายกกิตตมิ ศักด์สิ ยามสมาคม ในพระบรมราชูปถัมภ์ ๕. ทรงเป็นผู้บงั คบั การพิเศษกองพันทหารราบที่ ๒ กรมทหารราบท่ี ๑๕ ๖. ทรงเป็นนายทหารพเิ ศษ - กรมทหารม้าที่ ๑ รักษาพระองค์ - กรมทหารราบท่ี ๑๑ รักษาพระองค์ - กรมนักเรยี นนายเรือรักษาพระองค์ โรงเรยี นนายเรอื - กรมนักเรียนนายเรอื อากาศรักษาพระองค์ โรงเรียนนายเรืออากาศ - กรมราชองครกั ษ์ (ตำ� แหน่งราชองครักษ์พเิ ศษ) - กองพันทหารราบที่ ๓ กรมทหารราบที่ ๑ มหาดเลก็ รกั ษาพระองคฯ์ - ฝงู บินที่ ๖๐๒ รักษาพระองค์ กองบิน ๖ ๗. ทรงรับไวใ้ นพระอปุ ถมั ภ์ - คณะลูกเสือแหง่ ชาติ - ค่ายลูกเสือเพชรรัชต์ - ชมรมคนรักวงั - มูลนธิ ิดลุ ยภาพบำ� บัดเพอ่ื อายแุ ละสุขภาพ - มลู นิธิพระราชนเิ วศน์มฤคทายวนั - มลู นิธวิ ชริ พยาบาล - มลู นธิ ศิ รีรัตนโกสินทร์ - มูลนธิ ิหม่อมเจ้าหญงิ พจิ ิตรจริ าภา เทวกุล - มลู นธิ อิ าสาสมัครรักษาดินแดนสรุ สหี ์ร่มเกลา้ - มูลนิธิอนุรกั ษ์พระราชวังพญาไท - โรงพยาบาลเจา้ พระยาอภยั ภูเบศร จังหวดั ปราจีนบุรี - โรงเรยี นกองทพั บกอุปถมั ภ์ เพชราวธุ วิทยา - โรงเรยี นเทศบาลปลกู ปญั ญา จงั หวัดภูเกต็ - โรงเรียนมหาวชริ าวธุ จงั หวัดสงขลา - โรงเรยี นยพุ ราชวทิ ยาลัย จังหวดั เชียงใหม่ 25

จดหมายเหตุงานพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี เสด็จไปทอดพระเนตรการเรียน การสอนของโรงเรียนในพระอปุ ถัมภ์ สมเดจ็ พระศรนี ครนิ ทราบรมราชชนนที รงเปดิ โรงเรียนเพชรรตั น จงั หวดั สระแก้ว ที่สมเด็จพระเจ้าภคินเี ธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสดุ า สิริโสภาพณั ณวดี ทูลเกล้าฯ ถวายเงนิ ทนุ กอ่ สรา้ ง 26

ภาคที่ ๑ พระประวัติและพระกรณียกิจ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี - โรงเรยี นปรนิ ซ์รอยแยลส์วทิ ยาลยั จงั หวดั เชยี งใหม่ - วทิ ยาลยั เทคโนโลยีพณิชยการสยาม - โรงเรยี นเพชรรชั ต์ - โรงเรยี นเพาะปัญญา จงั หวดั ตรัง - โรงเรียนศรอี ยธุ ยา - โรงเรยี นสายนำ�้ ผึ้ง - วทิ ยาลยั เทคโนโลยสี ยามธรุ กิจ - โรงเรยี นหอ้ งสอนศกึ ษา จังหวดั แมฮ่ อ่ งสอน - วัดพุทธปทีป กรุงลอนดอน สหราชอาณาจักร - วิทยาลัยอาชวี ศึกษาสันติราษฎร์ - สมาคมนกั เรยี นเก่าองั กฤษแห่งประเทศไทย ในพระบรมราชปู ถมั ภ์ - สมาคมมติ รภาพกฬี าแข่งนก - สมาคมศิษย์เก่าพณิชยการสนั ตริ าษฎร์ - สมาคมสตรอี าสาสมัครรักษาดินแดน กรงุ เทพมหานคร - สมาคมสตรีอาสาสมคั รรกั ษาดนิ แดนแห่งประเทศไทย - สมาคมสตรอี าสาสมคั รแห่งประเทศไทย - สหพันธส์ มาคมสตรอี าสาสมัครรักษาดนิ แดนแห่งประเทศไทย - สโมสรลกู เสือกรงุ เทพ - สมาคมสโมสรลูกเสือวิสามัญแหง่ ประเทศไทย - สามคั คสี มาคม ในพระบรมราชูปถมั ภ์ - สโมสรเนตรนารเี พชราวุธ - สำ� นักงานอาสากาชาด สภากาชาดไทย ๘. ทนุ ท่ที รงกอ่ ต้งั และทุนในพระนาม - ทุนจุฬาเพชรรตั น จฬุ าลงกรณ์มหาวทิ ยาลัย - ทนุ เพชรรัตน มหาวทิ ยาลัยศลิ ปากร - ทนุ เพชรรัตน สำ� นักงานบรรเทาทกุ ข์ สภากาชาดไทย - ทนุ เพชรรัตนการญุ ศิรริ าชมลู นิธิ - ทนุ เพชรรัตนการุณ กองพนั ทหารราบที่ ๒ กรมทหารราบท่ี ๑๕ - ทนุ เพชรรตั นอุปถัมภ์ โรงเรียนสายนำ�้ ผง้ึ - ทุนสมเดจ็ พระเจา้ ภคินเี ธอ เจ้าฟา้ เพชรรตั นราชสุดา สิริโสภาพณั ณวดี มูลนธิ ิพระบรมราชานุสรณ์พระบาทสมเดจ็ พระมงกฎุ เกล้าเจ้าอยหู่ วั ในพระบรมราชปู ถัมภ์ - ทนุ สมเดจ็ พระเจ้าภคนิ เี ธอ เจา้ ฟ้าเพชรรัตนราชสดุ า สริ โิ สภาพัณณวดี ส�ำนกั งานอาสากาชาด สภากาชาดไทย - ทุนสมเดจ็ พระเจา้ ภคินเี ธอ เจ้าฟา้ เพชรรตั นราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี มลู นิธวิ ัดราชบพธิ 27

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี - ทนุ สมเด็จพระเจา้ ภคนิ ีเธอ เจา้ ฟ้าเพชรรัตนราชสดุ า สิริโสภาพัณณวดี มูลนธิ ภิ ูมิพโลภิกขุ - ทุนสมเด็จพระเจ้าภคินเี ธอ เจา้ ฟ้าเพชรรตั นราชสดุ า สริ ิโสภาพณั ณวดี สำ� นักเรียนวัดโมลโี ลกยาราม - ทนุ สมเด็จพระเจา้ ภคนิ ีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรตั นราชสดุ า สิริโสภาพณั ณวดี โสสะมลู นิธแิ หง่ ประเทศไทย ในพระบรมราชินปู ถมั ภ์ - ทุนสมเดจ็ พระศรพี ัชรินทรา บรมราชินีนาถ ส�ำหรับพระราชทานแกน่ กั เรยี นและนักศึกษาใน โรงเรียนราชินี โรงเรียนราชินีบน วิทยาลยั อาชีวศกึ ษาเสาวภา โรงเรียนราชนิ ีบรู ณะ จังหวดั นครปฐม โรงเรียนวิเชียรมาตุ จงั หวัดตรัง โรงเรียนสภาราชินี จงั หวดั ตรงั โรงเรียนจอมสุรางค์อุปถมั ภ์ จงั หวดั พระนครศรอี ยุธยา โรงเรยี นศรียานุสรณ์ จงั หวัดจนั ทบุรี คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลยั มหิดล วทิ ยาลัยพยาบาล สภากาชาดไทย เสด็จไปทรงร่วมงานของสภากาชาดไทย 28

ภาคท่ี ๑ พระประวัติและพระกรณียกิจ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ฉายพระฉายาลกั ษณร์ ว่ มกับชาวคณะสนุ ทราภรณ์ในโอกาสทีเ่ สดจ็ ไปพระราชทานรางวัลของสมาคมมิตรภาพกฬี าแข่งนกในพระอุปถัมภ์ 29

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีพระจริยวัตรงาม สมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี มพี ระจรยิ วตั รอนั งามบรสิ ทุ ธิ์ทง้ั พระกาย พระวาจา และพระหฤทัย ไม่เคยรบั สงั่ ผรสุ วาทก้าวร้าวใด ๆ ทรงเบิกบานสดใสอย่เู ป็นนติ ย์ ทรงเคร่งครัดในพระบวรพทุ ธศาสนา และสนพระทัยศกึ ษาธรรมะ โปรดเสด็จไปทรงบ�ำเพญ็ พระกุศล ณ วัดต่าง ๆทง้ั ใกล้ไกลทั่วประเทศ เสด็จไปทรงถวายผา้ พระกฐนิ อย่างนอ้ ยปีละ ๓ วัด สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ทรงบูชาพระรัตนตรัยด้วยดอกไมธ้ ปู เทยี น และทรงสวดมนตท์ กุ วนั โปรดสดบั พระพทุ ธมนต์ สดบั พระธรรมเทศนา เคยเสดจ็ ไปทรงศกึ ษาพระพุทธศาสนากบั สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสงั ฆปริณายก ณ วดั บวรนเิ วศวหิ ารนานนับปี ทรงแจ่มแจ้งในหลักธรรมอย่างลึกซ้ึง และมีพระโอวาทส่ังสอนธรรมะด้วยอุปมาโวหารเตือนสติขา้ ราชบรพิ าร ทรงบ�ำเพ็ญพระองค์ในฐานะพทุ ธมามกะ อยา่ งเคร่งครดั 30

ภาคท่ี ๑ พระประวัติและพระกรณียกิจ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี โปรดเสด็จไปทรงถวายผา้ พระกฐนิ ณ วัดในท้องทีท่ รุ กันดารวันเวลาในพระชนม์ พระจริยวัตรของสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี อันควรแก่การสรรเสริญอีกประการหน่ึงคือ ทรงตรงต่อเวลาและทรงตระหนักในคุณค่าของเวลาเป็นอย่างยิ่ง ไม่ทรง ปล่อยเวลาให้ผ่านไปโดยเปล่าประโยชน์ ยามทรงว่างเว้นจากพระภารกิจจะทรง ถักนิตติ้งเป็นผ้าพันคอพระราชทานทหาร ตำ� รวจผปู้ ฏบิ ตั ริ าชการชายแดน และโปรด พระราชทานไปให้อย่างปิดทองหลังพระ คือไม่ให้ออกพระนามว่าผ้าพันคอเหล่าน้ัน เป็นฝพี ระหตั ถข์ องพระองค์ ส่วนการเสดจ็ ออกปฏิบัติพระกรณียกิจต้องตรงต่อเวลา อย่างเคร่งครัด พระกิจวัตรประจ�ำวันนั้น กท็ รงปฏบิ ตั เิ ปน็ เวลา ดงั มบี นั ทกึ พระกจิ วตั ร ประจ�ำวันขณะพระอนามัยยังอ�ำนวยไว้ ดงั น้ี ทรงเครอื่ งแบบปกตขิ าวของทหารบก ขณะทรงดำ� รงพระยศทพี่ นั โทหญิง 31

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีเสด็จไปเสวยพระกระยาหาร ณ พระตำ� หนกั รมยวดี จงั หวัดประจวบคีรีขนั ธ์ อนั เปน็ พระราชฐาน ของสมเดจ็ พระบรมราชนิ นี าถ เวลา ๖ นาฬิกา หรอื กอ่ นเล็กนอ้ ย บรรทมตื่น เปดิ วทิ ยกุ ระจายเสียงแหง่ ประเทศไทยเทยี บนาฬกิ าข้อพระกร และทกุ ๆ เรือน ทรงออกพระก�ำลงั โดยแกว่งพระกร ๒๐๐ คร้ัง เสรจ็ แลว้ จะทรงสรงนำ�้ แตง่ พระองคห์ รอื ทำ� ธรุ ะการงานดว้ ยพระองคเ์ อง ไม่เรยี กผู้ใดเข้ามารับใช้เชน่ ทรงเก็บพระภษู า ฉลองพระองค์ พับเรียบรอ้ ย นับช้นิ ใสถ่ งุ ผ้าซกั เตรยี มไวส้ ำ� หรบั ขา้ หลวงจะเขา้ มาเกบ็สง่ ซกั และเมอ่ื ถงึ เวลาบา่ ยเชญิ พระภษู าขน้ึ มา จะทรงเกบ็ ใสต่ เู้ องและทรงตรวจตรานบั จ�ำนวน ถา้ ขาดหายไปสัก ๑ ช้ินกท็ รงทราบ เวลา ๘ นาฬิกา เสด็จออกจากห้องบรรทมตรงไปที่ห้องพระ ทรงจุดธูปเทียนถวายเครอื่ งสงั เวยพระกระยาหารเชา้ แดพ่ ระบาทสมเดจ็ พระมงกฎุ เกลา้ เจา้ อยหู่ วั พระนางเจา้ สวุ ทั นา พระวรราชเทวี และท้าวหิรันยพนาสูร (เทวรูปประจ�ำพระองค์พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว) เวลา ๘ นาฬิกา เสวยพระกระยาหารเช้า รายการพระกระยาหารทรงสั่งล่วงหน้า ๗ วนั มรี ายการต่าง ๆ ไมซ่ ำ้� กัน เวลา ๙ นาฬิกา ๓๐ นาที ถึง ๑๐ นาฬิกา ๓๐ นาที ทรงงานแต่ล�ำพังไม่ต้องมีข้าหลวงเฝ้าทรงถักผ้าพันคอทหารหรือเย็บผ้า ฯลฯ ถ้ามีบคุ คลภายนอกมาขอเฝา้ กจ็ ะไดเ้ ฝา้ ในระหวา่ งนี้ เวลา ๑๐ นาฬกิ า ๓๐ นาที เสวยพระสธุ ารส เช่น กาแฟเย็นและน�้ำผลไม้ เวลา ๑๑ นาฬกิ า ๓๐ นาที เสดจ็ เขา้ หอ้ งพระ ถวายเครอื่ งสงั เวยพระกระยาหารกลางวันแด่พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว พระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวี และท้าวหิรนั ยพนาสูร เวลา ๑๒ นาฬิกา เสวยพระกระยาหารกลางวันซ่ึงทรงสั่งรายการล่วงหน้า ๗ วัน มีลักษณะอาหารและคุณค่าแตกต่างกันไป ต้ังแต่ประมาณ ๑๒ นาฬิกา ๔๐ นาที ถ้าไม่มีธุระกับผู้ใด ก็จะประทับเงียบ ๆแต่พระองค์เดียวหรือบรรทมพักผ่อนตามพระอัธยาศัย ไม่มีผู้ใดรบกวน 32

ภาคท่ี ๑ พระประวัติและพระกรณียกิจ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีฉายเมื่อพระชันษา ๖ รอบ 33

จดหมายเหตุงานพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ทรงสงั เวยพระบุพการี ในเทศกาลตรษุ จนี เปน็ ประจ�ำทุกปี เวลา ๑๖ นาฬิกา เสวยพระสุธารส เวลา ๑๖ นาฬิกา ๓๐ นาที ทรงพระด�ำเนินออกพระก�ำลังไปรอบ ๆ ต�ำหนัก ๖ รอบหรือทรงพระด�ำเนินตามทางเรียบให้ได้ ๑ ช่ัวโมง เสร็จจากการออกพระก�ำลังจะทรงพักผ่อนระยะหน่ึง แล้วเสด็จไปทรงจัดของเคร่ืองใช้และทรงจัดพระภูษา จัดฉลองพระองค์ท่ีซักรีดแล้วเข้าที่ เข้าตู้ด้วยพระองค์เอง ถ้าจะเสด็จหัวเมืองก็จะทรงจัดของเครื่องใช้ต่าง ๆ โดยมีผู้คอยหยิบถวายเท่านั้น ในระหว่างนี้เมื่อเสด็จออกจากห้องบรรทมแล้ว จะทรงถักไหมพรม ทอดพระเนตรโทรทัศน์ไปจนถึงเวลา ๑๙ นาฬิกา เวลา ๑๙ นาฬิกา เสวยพระกระยาหารค่�ำ ทรงส่ังล่วงหน้าบางวัน ถ้าไม่ทรงส่ังล่วงหน้าก็แล้วแต่ทางห้องเคร่ืองจัดถวาย เสวยเสร็จแล้วบางคร้ังทอดพระเนตรโทรทัศน์หรือทรงถักไหมพรมต่อ ทรงสนทนากับบุคคลภายในซึ่งเป็นข้าราชบริพารอยู่ที่ต�ำหนัก เวลา ๒๐ นาฬกิ า ๔๐ นาที ถงึ ๒๐ นาฬิกา ๔๕ นาที เสดจ็ เขา้ ห้องพระ ทรงบูชาพระดว้ ยดอกไม้ธูปเทียน ทรงสวดมนตเ์ สรจ็ แลว้ ถวายบงั คมพระบรมอฐั พิ ระบาทสมเดจ็พระมงกฎุ เกลา้ เจา้ อยหู่ วั และพระอฐั พิ ระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวีด้วยดอกไม้ธูปเทียน หลังจากน้ีแล้ว จะไม่ทรงรบกวนผู้ใด จะเสด็จเข้าหอ้ งบรรทม ทรงงานสว่ นพระองค์ เชน่ จดั เครอ่ื งทรง สรงน�้ำ ฟงั วทิ ยุ ฯลฯจะไม่เสด็จออกอีกจนถึงเวลาบรรทมตื่นในวันรุ่งขึ้นความเป็นไทย สมเดจ็ พระเจ้าภคนิ ีเธอ เจา้ ฟ้าเพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี แมป้ ระทบั ในตา่ งประเทศนานกวา่ ๒๐ ปี สมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ โปรดฉลองพระองค์ผ้าไทยเจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สิริโสภาพัณณวดี ทรงนิยมและภาคภูมิพระทัยในความเป็นไทยอย่างยิ่ง โปรดฉลองพระองคผ์ า้ ไหมและผา้ ฝา้ ยของไทยฉลองพระบาท กระเป๋าทรงถือ เครื่องพระส�ำอาง ล้วนโปรดที่ผลิตในประเทศไทย ทงั้ ยงั โปรดนำ้� อบไทยอยา่ งมาก ทรงใชน้ บั แตท่ รงพระเยาว์จนตลอดพระชนมช์ ีพ 34

ภาคท่ี ๑ พระประวัติและพระกรณียกิจ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีการใช้ภาษาไทย สมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี ทรงเครง่ ครดั ในการใชภ้ าษาไทยเป็นพิเศษ ทรงเขียนและมีรับส่ังด้วยภาษาไทยที่ถูกต้องชัดเจนตามแบบแผน จะมีรับสั่งภาษาอังกฤษหรือภาษาฝรง่ั เศสกบั ชาวตา่ งประเทศเท่าน้ัน ไม่โปรดให้ผู้ใดกราบทูลภาษาไทยปนภาษาต่างประเทศ โปรดให้ใช้ค�ำไทย เชน่ ล็อคประตู ใหก้ ราบทลู ว่า ลงกลอนประตู ทีวี ใหก้ ราบทูลว่า โทรทัศน์ เน็ตคลุมผม ให้กราบทูลวา่ ร่างแหคลมุ ผม สมเด็จพระเจ้าภคนิ ีเธอ เจา้ ฟ้าเพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี มพี ระอัธยาศยั ท่ีเรียบงา่ ย ไมถ่ อื พระองค์ความเรียบง่าย สมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี ทรงวางพระองคเ์ รยี บงา่ ย โปรดหยบิ จบั ใชส้ อยสงิ่ ของดว้ ยพระองคเ์ อง ไมโ่ ปรดรบกวนผใู้ ดใหล้ �ำบาก เวลาเสดจ็ ออกไปยงั ทใี่ ดกไ็ มโ่ ปรดใหก้ ดี กนัประชาชนใหไ้ กลหา่ งไปจากพระองค์ จะเสดจ็ ไปทอดพระเนตรสิ่งใดหรือสถานที่ใดก็ไม่โปรดให้ตระเตรียมการให้เกนิ ปรกติ สว่ นใหญ่จึงโปรดเสด็จไปทรงปฏบิ ัติพระกรณยี กิจอย่างเงียบ ๆ ในลกั ษณะ “ปดิ ทองหลังพระ”ไม่ต้องมกี ารประกาศ ประชาสมั พันธ์ทำ� ขา่ ว หรือกะเกณฑใ์ ด ๆ ใหย้ ุ่งยากความมัธยัสถ์ สมเด็จพระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟ้าเพชรรตั นราชสดุ า สิริโสภาพัณณวดี โปรดการใช้จ่ายอยา่ งประหยดัมธั ยสั ถ์ การใชจ้ า่ ยเงนิ สว่ นพระองคจ์ ะทรงลงบนั ทกึ รายการอยา่ งชดั เจนถถ่ี ว้ น ทรงประหยดั ไฟฟา้ ไมโ่ ปรดให้ผู้ใดเปิดเคร่ืองใช้ไฟฟ้าถวายไว้ล่วงหน้า จะเสด็จเข้าออกห้องใดโปรดทรงเปิดปิดเครื่องใช้ไฟฟ้าในห้องน้ัน ๆเอง เมอื่ ฉลองพระองคช์ �ำรดุ กท็ รงซอ่ มดว้ ยฝพี ระหตั ถ์ เพราะโปรดงานเยบ็ ปกั ถกั รอ้ ยอยแู่ ลว้ เปน็ ทนุ เดมิ เครอ่ื งใช้สว่ นพระองคก์ โ็ ปรดให้มีเทา่ ที่จ�ำเป็น เม่อื ทรงมีสิ่งของใดมากเกนิ กวา่ จะทรงใชส้ อย เช่น ฉลองพระองค์ ฉลองพระบาท กระเปา๋ ทรงถือ เปน็ ตน้ ก็ไม่ทรงเก็บไวจ้ นเกนิ จ�ำเป็น แต่จะโปรดพระราชทานไปยังสภากาชาดไทยเพื่อนำ� ออกจ�ำหนา่ ยหารายได้เพ่อื สาธารณกุศลในงานกาชาดเป็นประจ�ำทุกปี 35

จดหมายเหตุงานพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีการดนตรี นับแต่ประทับ ณ สหราชอาณาจักร สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ทรงศึกษาเปยี โนอยา่ งจรงิ จงั กับพระอาจารย์ชาวอังกฤษ สืบต่อจากพื้นฐานที่ทรงศึกษาเบ้ืองต้นในเมืองไทย พระอัจฉริยภาพทางด้านดนตรีจึงฉายแววข้ึนอย่างเด่นชัด ทรงสามารถจดจ�ำโน้ตเพลงและบรรเลงได้อย่างคล่องแคล่ว แม้ทอดพระเนตรแผ่นโน้ตเพียงครั้งเดียว ในลักษณะคล้ายการต่อเพลงแบบดนตรีไทย คือใช้วิธีจ�ำโน้ตเพลงโดยไม่ต้องทอดพระเนตรโน้ตอีกเลย ต่อมาได้ทรงพัฒนาจน ทรงเปยี โน ณ ตำ� หนกั วงั ร่ืนฤดีสามารถบรรเลงเปียโนได้แม้ไม่มีแผ่นโน้ตก็ทรงฟังเพลงที่โปรด แล้วทรงบรรเลงได้ทันที นอกจากน้ี สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ยังโปรดการขับร้องควบคู่ไปกับการทรงเปียโน ทรงสามารถร้องเพลงไทย และเพลงสากล ด้วยกระแสพระสุรเสียงไพเราะและถูกต้อง โปรดฟังดนตรีทุกประเภทท้ังไทยเดิม สากล คลาสสิก ป๊อบ แจ๊ส ทรงสามารถใช้เคร่ืองเล่นแผ่นเสียงและเทปตัดต่อเพลงผสานกับเน้ือร้องได้อย่างกลมกลืน เพลงที่โปรดส่วนใหญ่เป็นเพลงจากบทพระราชนิพนธ์ในรัชกาลท่ี ๖ พระราชนิพนธ์ในรัชกาลปัจจุบัน และวงสุนทราภรณ์ ยิ่งไปกว่านั้น ยงั ทรงสนบั สนุนและพระราชทานก�ำลงั ใจแก่นกั รอ้ ง นักดนตรี และนกั แสดงต่าง ๆ อยู่เสมอ เมอ่ื ทรงมโี อกาสได้เฝ้าทลู ละอองธลุ พี ระบาทพระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช รชั กาลปจั จบุ นั กม็ กั มรี บั สง่ั สนทนากันเรอื่ งเพลงและดนตรี เปน็ ท่ที รงพระส�ำราญ เนอื่ งด้วยเป็นความสนพระทยั รว่ มกันของทั้งสองพระองค์ ทรงพระส�ำราญกบั การถักนติ ต้ิง และทรงฟงั ดนตรีไทย 36