Пайғамбарлар тарихы

ммін гатқызу үпіін сүмдық күндерді бастарына түсіріп, і.іиарлы жсл жіберлік. Ал, акнретте гартатын жазалары (ң ііііі да зор болады. Одан құтқаратын жәрдеміиіііі олар Іщсп габа аламанды» (Фуссилат сүресі. 16-аят). Ад кауымы да күштерінс сеніп аскактаған болагын. Іііриқолар өздерінсн де зор күш - Алла Тағала барын ұкпалы. Мүндаіі мысалдар кенінгі іасырлар іарихынан да белгілі. Әлсмге бнлік жүргізбек болған Напалеои. Гитлср, озін дүннс жүзіндегі сн үлкен күш саиаган Кеңестік Олак осындан Құдайды таиымау, теріс жолмсн кетуліц аіікын мысалы. Истигфар және гәубс Магериалистік олемдс адамдар арнаны жазыліан мсмлекстіік зшідарға бағынады. Сол зандарга саіі омір сүрсді. Ол зандар коғамда гәртіп. гыныппык орнату үшін шыіарылады. Зан бұзыдса. кылмыс жасалса, оны жасаіандар Жазаға таргылады. Ал. Алла Тагала адамдарға арнаған Оз әмірін панғамбарлар аркылы бұиырады. ()лар халыкіы Алладан кешірім сұрап. і.тубе егуіс. іілсктілеуге шакырады. Ада.мдар дәулет. баіілыкка жетулері. Алланыц рахымына белснулері үшін тәубе еіулері тиіс. Салих, һуд пайгамбарлар ла Алланын осындаіі әмір-бүіірыкгарын жеткізуші. геріс кеткен кауымдарын дұрыс жолға шақыруіпылар болды. Күранда һудтып кауымына уағызы былай корсстілген; 52. 1 «Ен. жүріым! Жаратқаннан жарылқау ті.тещер. сонсоц Оіан гәубе еііңдер. Ол сенлеріе коп жаңбыр 99

жібереді. күііі-қуаггарыіільі бүрыіныдан ла нығангады. Күнаға белшеден баіын. о.іан геріс айналмащар» (һуд сүресі. 52-аяг). Истнғфар дегсніміз істеген күнәларына, жіберген катслеріне Ллла Тағаладан жалынып-жалбарынып кешірім сүрау. Ал. т.тубе жасаған бүкіл кате, күнолярын снлі қаііталамауіа бскіну болып табылады. Шындығында. нстнгфар - дұғаның кабыл болаіын жолы. Сонлыктан Тәнірге истнгфар ету керек. Оніксні Ол жауан бсруіс барлык кеъте дс дайын гүрады. Алла әрбір жекс адамға күнәлі істсрге іыііым салған. Ал. ол үліайып. күшейіп кетсе бүкі.і коғамға әсер сгеді. Гіпи мсмлскст істсрінс дс зняны тнюі мүмкін. Сондыктан Алла мүндаіі жамандыкдардан сақтануды лмір сгсді. 100

ИБРАҺІІМ - ІІЛЙГАМБАРЛАРДЫҢ АТАСЫ Ибраһим (ғ.с.)-нын иуданзм. хрнстиан, ислам - үш дінге сснушілер арасында алатын орны оіе зор. Оньщ агы бар.іык іінде де үздіксіз үлықтаумен. дүғамен. кұрметтсумен сске илынып отырылады. Ол пайғамбарлардыи ішіндегі озіне іапсырылган ұлы шаригат істсріндс берік шешімді. бекем іүрушыларлан болган сді. Алланьщ бірлнін танытып. Оган пібадат етуге дагуа жолыида жиһад жасаған адам. Ол Аллага дегсн сенімін бекем ұеғады, ео.і жолда иманына бсрік болды. Гәиірі үшін ө.мірін бірнеше рет күрбаидықка да байлады Оның Аллаға деген ыкыласы. махаббагы. нманы. сол жолдағы күрес-тартысы бүл дүнисден огкеннен ксііін дс бүкіл халыкка мысал. і пбраі болыи калды. Сондыкган Ибраһіімнін дәрсжесі әрқашан да жоғары іүрады. Онымсн іана іүрмаіі о.і пайғамбарлардын атасы да. Коктен іүсірі.нсн барлык кігапгар Ибраһимнен ксйінгі оныи ұрнактарына берілді. Ьұл Алланын оған бсрген сый-қүрметі. Алла Ибраһнмнін екі бірдсн баласына пайғамбарлык берді. Олар ІІсмайл мен Ыскак. ІІсмайл пайғамбардын үрпақгарынан М.ұхаммсд (с.ғ.с.) шығады. Сондыктаи Исмайл пайғамбар Мүхаммед (с.ғ.с.)-ның бабасы болып саналады. Ашық айтагын болсак. Исмайл Хнжаз арабтарынын бабасы. Олай болса Хижаз арабтарынын гек-гүбірі Исмайлдың Набит, Қаіічар деіен скі баласына барын тіреледі. Қүранда арабтын аіасы Ибраһим екенліі іне ишарат етілгеи. Алла Тағала мүминдерге былай дейді.

^*£7>А й_А^ <_йз д»1а I ^а.ЛіРІ^ ойзИ І^5І_$ оМиаЛ I >и£Іі ^ЛІИ 78. іңаіИ ^З «Қүдай жолында шама.іарып кслгенше күресііідер. (Дінгс) комсктесу үшін А.іла ссндерді гандады, сонымен бірге бүл жолда сшкаидан ауырлык іа іүсірмеді. Бүл дін - ага.іарын Ибраһнмніи (г.с.) діні. Сендерді А.і.іа бүрын- ак (Қ\\раннан бұрынгы кііапгардын озІнде) мүсылман дсп атаіян. Қуранда да солай аіалды. Сендергс куә болсын деп пайғамбар жіберді. Ііайғамбарға куә болсын ден сендеріе ыкы.тас аударды. ІІамаз окындар. зекет беріндер. Қүдайга кол жайындар. Ол ссндсрдін нелерін. А.т.іа кандай керемеі, каніаіі күнггі медсткср дссенші!» (Хаж сүресі, 78-аят). Ибраһимнін Ыскак, Жақып аггы да улдары болды. Жакыпка Исрайл деген лакап ат койылды. Сол ксзден бастап онын урпактаръшын бэрі со.тай аталатын болды. Пайгамбарлардын кобі со.і үрпакгардан болды да. акыры Мәриям улы ІІсамсн аяқгалды. Аталарыпыц Ибраһнм екендіпнс ишарат Інжіллс Исаның ізбасарларына да берілгсн. гі&з 84. «Бһ (ИбраІінміе) Ыскакгы. Ягкупты (Жякыпты) сынладык. оларды тура жо.на са.тдык. Одан бүрын 102

Нүхіы да тура жо.на түсірдік. Ибрзһнм аулеттерінен Дэуітгі. Сүлейменті, Аюбгы. Жүсііпі, Мүсаны. һаронды ла гура жолда үстаіанбыз. Ізгі іс ісіеуші.ісрге Біз осы.іай жаксылык сыйлзймыі» (Әнғам сүресі. 84-аят). 4*^* * «•** 85, йдчЙйЛІІ -5 АЬ «Зәкәрия, Яхия. Иса және Ильяс - барлыгы да ізгі жандар бо.іды» (Әнгам сүресі, 85-аят). 86, Гіійай ІЪ^ 3 Зи&ІАміІ з «(Тура жолдан іаіімаіан) Исмаіі.іды. Әл-Ясағты. Жүпісті және Лутты жаһандагы барлык жаннан аріык еггік» (Әінам сүресі. 86-аят) Ибраһнм еврейлердің, хрнстнандардың, мұсылман- дардын бабасы екендігі Қүранда осылайша апн.іқ баяндалган. Акикатынла. бүл үш дін ііайғамбарларынын іүп-ісіі бір жерге барын түйіссді. Түптерінін бір тектсн ексні үш дінге дс мәлім. Ол үш дін пайғамбарларынын бәрі де бір мақсагга болған. Олардын барлығы да бір Аллага имап ксл і іруіе және бір Аллаға гана гибадат кы.іуі а шакырған. Ибраһкмнің Бабыл жеріндс осуі Ибраһнмнін іуын-осксн жері мен омір сүрген кезсні туралы козқарас түрліше Арабша «Снфрупаквнн» (Бкблня орыс.«КннгаБытия»)дегенкітаптагыдсрскнснархеологнялык казба жүмыстарының арасында айырмашылык байқалады. Аталған кітапта ІІбраһнм дәуірі христиандык іасырдан екі мып жыл бүрын бо.нан дслінсе. археолопія галымдары б.з.б. 103

он гоіызыншы ғасыр нсмссс он алгыншы гасырлар шамасы дсп шамалайды. Акикатында Ибраһимнің туып-оскен бссігі Ур каласындағы Әл-Колдания еді. Ол бүіпігі күпле Муғнр дспаталады ЕвфратжэнсТнгрекі өзсндерінін аралыгындағъі жазықіа орналаскан. Арабтық псгіздерге сүйенсск Ибраһим шынында да Бабьілда туылған. Гарихшы Яқут Бабыл Евфрат пен Тшр озсидсрінін аралыгындағы жер, оны қазір әс-Сауад деп атайды деііді. Ибраһим Намруд ибн Канған ибн Куш паішапың заманында дүниеге кслген. Тарих Ибраһимнің Иракіа о.мір сүргснін далслдснді. Ол ксзде Иракта Бабыл мәденисті болған. Ибраһим және Бабы.і күдай.тары О.і уакыггаіы Бабыл халкыпын сенімдері қандай еді? Оны гүсінуге Қүран аятгары жәрдем берді. Бабыл халкыньщ қүдайлары коп және әр калада. эр мекенде боліан. оны отдері колдан жасаған. Үлкснді-кішілі мүсіпдер бірге-бірте азайтылып. ү.тксн күдайлар калдырылган. Бабыллыктарлың күдайларыныц үлкені Мардак боліан. Патшшіар сол күдай.іардан ксшірім сүраі аи. олардыи алларына ыдыстармсн іаіамдар. шараптар і.б. койған. Алла Ибраһимге нағыз акикат жо.тын түсінуі үшін акыл-парасат. ісрдс берді. Тәңірі оған Алланын біреу. бүл болмыс әлемдеі і жалгьи сақтаушы сксндііін уахи сггі Сол үшіп қауымын адасгырмай тура жо.на бастауга. оларды бүл оіірікіен күгкаруіа әмір бсрді. Сой і іп, ол үгіт-насихаі жүрі ізе бастады. 51. Аа $ ЗдЗ іУ» ЦиІ 2ДІ «(О.іардаи бұрын) Ибраһи.мге де иагыз лұрыс жол корсеттік. Өйткеиі онын әулеті гура жо.тда бо.татынын 104

6і іі снбіз» (Әнбня сүресі, 51 -яяі). 52. ЦЛ Д? ^І дДА І4 ^12 Зі «Кезінле Ибраһнм әкесіне де, жа.іны жүртына да: -•( сндердін габынып жаткан мынау путтарын не нәрсе?» • дсді» (Әнбия сүресі, 52-аяг). 53, цл и^иі йізд 13112 «Ьіі оз ата-бабаларымыздын осыган ніокынғаныіі білеміз», - лесті олар» (Әнбия сүресі, 53-аяі). 54. Э «Онда сендер де, ага- бабаларыи да нагыз адасушылар екенсіндср», - деді (Ибраһнм)» (Әнбия сүресі, 54-аят). 55, МІІ '^1?' 'Э^ «Оу, бү.і сенін шын созіи бе, әлде калжындап түрсын ба?» - деді олар» (Әнбия сүрссі. 55-аят). Д13 з «ХлІзіа-ІЗі 4й іУ} $ 56. сй-ЗА'-СЯ «Қалжың смес, сенлердіи Гәнірлсрін - аспан мен жерді жарагкан Лл.іа. Ал, мен соган кспіллік етупіілсрдііі 105 =$5^

бірімін» (Әнбия сүресі, 56-аят). Ол қауым ата-бабаларының пұтгарға шокынгандарын коріп соларга еліктеп. солардын істегсндерінс сруші сді. Ибраһим қауымын пүттарга шокынудан кұікаруды ойлады. Оларды нағыз акикаіка жеткпіп, оны жер бетіндегі әр адам аіітып ұрандаи жүретіндсй егуді армандады. 75. >215 12 313 «Апыр-ай! ІІеменеге габынатынларынды корсеңлср етгі», - деді» (Шуара сүрссі, 75-аяг). 77. 4*3 76. «Сендер де. сендердін ата-бабаларын да, тііггі іаламііың Тәнірінен басканын бәрі де менін лұпіпаным» (Шуара сүрссі, 76-77-аяттар). 79. ОА-іЗ Д) 78. 80. 1 ь- - * і і і - «Мені жарагкан со.і - Алла, маіан гура жол корсетеіін де, мені асырантын ла (ііпкізіп- жегізеіін де), ауыра ка.ісам іиипа жасайгын :іа сол - Тәнірім» (Шуара суресі, 78-80-аяггар). 81. «О.і мені о.піреді, мені іірспеді» (Шуара сүресі, 8і-аяі). 106

«Қиямет күнінте мені жарылқяй гын да оті. мен одан үмп күтемін» (Шуара сүресі, 82-аят). Ибраһимнің иманы кемшіліктерден таза. кайғы-касірет, каиалыкіан аулак кәміл иман еді. Ол ризык бсруші. пніпа бсруші. тірілтупіі. о.тгіруші. күнэні ксшіруші бүкіл әлемиін Гәнірінен баеқа сіпкім жок. Ол тск бір Алла і ана деп ганыды. Сойтіп. піын ыкыласымен беріліп. күмән. жаман істерден аулак болып. Алланын жолына түсті. Ибраһнмнің акесін пүғіаріа нюкынуды гастауіа шакыруы Ибраһнмнін әкссі пұтгарға шокынушылардың ішіндсгі белсеидісі еді Онымен гана гүрман іастаи каніап пұтгардын мүсінін жасап сататын. Мүсін жасаудын оге күіигі шсбері болган. Ибраһнмгс әкесі адамдардың ішіндегі жүрегінс си жакыныеді.Оләкесіненасихатетіп.күпірліктенсактандыруды оинін міндеті санады. ГІүттарга іпокынудың пайдасыз екенін оган әдеп сакгай огырып дәлелдсрмсн гүсіндірді. 4|, й-и ЦЫАмО Ааі (ХіАІ «Кітаптағы Ибраһнм окніасын да есіңе а.і. О.і шын мәнінде оте прашы.і пайіамбар бо.і.іы» (Мариям сүресі. 41-аят). 42, Іи*- 107

«Ей, әкс! - деген кезін.іе (Ибраһим) өз әкесіпе. - Сен (ештенені) сстімейтін. көрмейтін және озін үпіін сш нәрсеге жарамайтын бірденсіе інокынасыц?» (Мариям сүресі, 42-аят). іЪі(ХІ Ід >1*21 ДЗ СыІ Ь 43. «Ей. әке! Маған сен білмейтін гағылымдар бері.іді. Ссн маған ілес. Мен сені тура жолға басіаймын» (Мариям суресі. 43-аят). 44. и^дС- ^ИхиіІІ £)) □Ихиі!) ДІІ2 V ^иі и «Ей, әке! Шайіанга сыііынба. О.і рахымды Аллаға іііыііында да астамшылык жасады» (Мариям сүресі, 44- аят). 0І1п*іЛП йэ&З о-® і-ііЗс- сіі—ідл ^І иіІАІ ^аі Сыі Ь 45. «Ей. әке! Сені Л.іланыц каһары соғын, піайіаііііыіі серігіне айнялып ксте медеп коркамын» (Мариям сүресі, 45-аят). 46. <>>М>ІЛ 108

«Ен, Ибраһнм! - деді әкесі. - Сеп, сірә, менін I .шірімнен безбексін- ау? Егср ол ннсгіңнен кайтпасаң, мсіі ссні гаспеіі атып олтіремін. Сен менен аулак жүр» (М.іриям сүресі, 46-аят). 47. Нйч АйІ /ГіІС- «Аман бол, әке! -деді Ибраһнм. - Сен \\ шііі Тәңірдсн кеііші.іік гілейін. А.іланыңмаі андеген меііірімі піыііыііда Юр» (Мариям сүрссі. 47-аят). 48. «Сепдерденде,сендер Гәнір гұтып шокынынжагкан ііәрселерден де бездім. Тәніріме сынынамын. Жараі канга жи.ібарынудан кол үзбеуді коздеймін» (Мариям сүресі, 48- цяг). <1 ІиЛ АІЙ ^>£-1 іаій • « 0* •* і 49, Іхи ИЬиэ. «Олардан да, олар гәнір деп табынып жаікан нәрселсрдсн де (Ибраһнм) боііыіі аулак үсгады. Оіан біз Ьіскак пен Жакынгы бсрдік, скеуін де пангамбар еі іік» (Мариям сүресі. 49-аят). Тыңдаушылардын жүректсрін слжіретеііндеГі етіп әдеби тілде мәленн. сыпайы. шеберлікпен сөйлеуі Алланың оған берген дарыны еді. Ибраһнмнін үгіт-наснхаты ада.мга 109

ұғымды да эсерлі болды. Ол әкесіне: «Ей. әке! Аллаға шын жүректсн жалбарын. ІІІын гілесең менірімді де рахымды Алла өткен күиәларыңды кешіреді. Есітпейтін. көрмсйтін. саған жаксылык га. жамандық га стердей шама-күші жоқ қатып қаліан затқа не үніін шоқынасың?» - деді. Ол әкссі корлап коркыныш келтіріп отыр деп онламайгындан. гінті озін білімдар стін керсетпейтіндей жәнс экесі жек коріп кеіпейгііілей отесыпайы. мәдениетті сөйлсл: «Расын айгсам, бұл бі.тім маіан Алладан кел.ді. Ал. саған оган үқсас білім келуі мүмкін емес. Сондықтан меніц үгіт-насихатыма ер. мсн сені гура жолға бастаймын. ІПайтан Тәіирінің алдында күнэ жасады. Ол сепіи дс дүліпаның, сені адастырып. ақырында А.тланын азабына душар етеді»,- делі. Бірақ әкесі онын созін тындаман: «Ен. Нбраһнм. сондаеен пұттарға шоқынудан бет бүрып кетпекшімісің? Бүл ойыннан кантпайтын бодсан сені созсізтаспенұрып.тасборанжасанмын. Жоіа.і козалдымнан! Егер күтылгың, оміріңді сактап.пі келсе. козіме корінбей кұры!» - лсн каһар токгі. Ибраһим окесінін қоркытүынан епі сескенбей: «Менен саған жамандық га. б.тлс-жәле де болмайды. Керісінше, Алладан жалынып-жалбарынып сені кешіруін. саі ап азап бермеуін гіленміп». - деді. Соіітпі. әкссі үшін Аллага жалынып тілек тілсді. Алланы ұлыктайтынын, гнбадатынын коп кұдайга пюкынушылардікі сиякты босқа кетпеуінсн үміт кылатынын. Алладан баскаға табынып, шоқынушылардан бөлінегінін антіы. Әкссінін Алланың дұшпаны екені, пұггарға шокынуды гастамайтыны анык болды. Ибраһнм әкесінен аулактауга бекінді. 114, (З-Дэ. о! 110

«Әкесі үіііііі Ибраһнм Жаратканга жалбарынып кешІрІм сүрады. Бұл оныц әкеге беріп қоііган уәдесін орындяйын деі ені еді. Әкесініц А.і.іаі а дүшпан екені анык маглум бо.іган сон ол оз әкесінен мүлде безлі. Шынын аіғісақ, Ибраһим ,зрі азапты коп тарткан (күіірек). әрі гозімді еді» ( Гәубе сүресі, 114-аят). Ибраһимнін пүітарды қнратуы Ибраһим путтарды киратуға бел байлалы. Қауымына пүптардын зарар да. паііда ла бере алмайтынын ашык корсетпёк болды. Олардын зиян да. пайда ла келтіре ал.майтыны былай тұрсын. әрбірден сон озлерін коргауга да. коріануга да шамалары келмейтіміне коздсрін жсгкізгісі келді. Сол оііын жүзсге асыру үшін қолайлы сәтті күтті. Акыры олардын менрам күні де келіп жетті. Ибраһнмге әкесі: «Ей , Ибраһнм. бүгін мейрам, егер бізбен біргс қатыссап жүрсгінс куаныш кірер еді»,- деді Ибраһим олармсн бірге шығуға әуслі келіегі ле, сонынан бармай қалуга сыл гау іздеп, ауырын түрғанын айпы. Содан ксііін ол нұпар гұрған жерге келді. Олардынорга шснінде үлкені гұрғанын корлі. Олардын алдында қауымы қойып кеткен күрбандыктар - таі амдар мен суеындарі а козі түсті. Мұны коргсн Ибраһим оларіа: «Ішіп- жемей не қылып тұрсыңдар? Исге сөйлсмейсіңдер?» - деп айкайлады. Содан сон колына балтаны алып пұгтарды быт- шыт етіп кпратып тастады да. үлкен пұтты ғана калдырып. оныц колына балтаны іліп кеггі. 83. й!л «Соз жоқ, Ибраһнм дс ІІұхтын дангыл жолында бо.іды» (Саффат сүресі. 83-аят). 111

84. 4 ң.ЛІ.1 Зі «Тәціріне о.і таіа жүрекпен келгсн еді» (Саффат сүрссі, 84-аят). 85. ЬІ-4 «Сендер не нәрсеге гнбадат етіп жагкандарыіщы білссіңдер ме? -деді ол кезіндс әкесіне де. оз жұртына да» (Саффат сүрссі. 85-аят). 87, 0ЦаЛ*Л □л ДІІэ іа2 86. СХР «Алла гұрганда жа.нан Тәңірге інокынғандарын калай? Бүкіл әлемнін Тэнірі болган А.і.іаіа калай інек келтіресіцдер?» (Саффат сүрсеі. Х6-87-аятгар). -*■' >‘ • ' ** '*■» 89. 88. «Ол жүлдыздарга карады. «Мсн шынында да ауырыіі гүрмын». - лсді» (Саффат сүресі. 88-89-аятгар). 90. «Жүрп.і геріс айналып. оны жаліыз іастап кеііі» (Саффат сүресі, 90-аят). 92. 05*^ 7 (эізи 91, Оэіііи VI £І>І 112

«(Ибраһим) еіггеп басып олардын пүггарына келді. «Ал. неге гамак жемсйсіадер? Не болды сендеріе? Неге үидемейсіңдер?» - деді (о.іарды келекслеп)» (Саффат сүресі. 91-92-аяттар). 93. £іуь «Сонан сон жакын барды да. пүггарды он ко.тымеи \\рды» (Саффат сүресі, 93-аят). «Қүдай аіымсн аігг іпіейін, ссндср каііікан сон. соі жок. мыиау пүітарлы галканлаудыіі қамын карасіырамын» - деді (Ибраһнм)» (Әнбия сүресі. 57-аят). «(Ибраһіім)ііүпардыіі кү.т-іа.іканын іпыгарды, іек каііга аЙналіапла содан сурангын ніыіар ден ец ү.іксн пүггы ғана калдырлы» (Онбня сүресі, 58-аяг). «Егер о.іар шын күдаіілар болса өздерін нсге коргамайды? Жамандык жасаушыны негс білмейлі?» - деп кауымынын козін акикатка жеікізбск болды. Осы ақикатты бсрпнгі заманла Жанон императоры һидиюиін і үсінгсн сді. Ол оз заманында Будданын алып мүсін гүргызып жаткан кезде 1596 жы.іы жерсілкініп, қүры.аысы аякталмаған мүсін кирап калды. Сонла нмпсратор һидиюши кирап жагкан пұтгы садакпен атып: «Мен сені қыруар қаражат жұмсап түрғыздым. Ал, сенін өзіаді коргап калуга да шамац кел меді», - деп келемсждсп кү.ігсп болатын. 113

Ибраһнмніц жазялянуы Қауым мсрекелерін өзкізіп болганнан ксйін барлыгы үйлеріне қайтады. Көп ұзамай оларіа пұттардыц кнрап жатканы туралы хабар жетеді. Бір-бірінен оны жасаушы кім скснін сүрасады. Біреулер пүттарды Ибраһимніц жамандап жүрсгінін естеріне а.іып экімдеріне хабар берді. Әкім Ибраһимді піуып әкелуді бұйырады. Ибраһим келген соц әкім одан: «Біздін кұдайларға мұны істегсн сен бе? - деп сүрайды. I Ібраһнм акнкатты дәлелдейтін ксз кслгенін түсінеді дс: «Пұттарды сыядырушы. бәлкім, олардың үлкені шыгар. Сендергс кімдер ке.йп шокынады ісп ашу-ызамен кішкенгай пұттарды кираткан болар. Озінен сұрамайсывдар ма?» - дейді. Ал. олар: «П.үгтардыц сөйлеуге шамасы кел.мейгінін сен білесін гой, одан қалай сұраймыз? -дейді. Сол уакытга I Ібраһим: «Ендеше не сөйлсіі алмайтын. не жауап қатпайгын, не пайда бсрмейтін, зарар да келгіре алмайтын тас мүсінге неменеге сснссіцдер? Алладан баскаі а нсге шоқынасындар? Бүларыннын падандык, сокырлык, адасушылық екенін гүсінбенсівдер ме? - дсді. Олардыи айтарға дале.іі қалмады Соіан карамастан сырларынын ашылып калуынан корқып, оны оіқа оргсп олтіруге үкім пн.н арды. Бірак Алла оны огіан күтқарып калды. «Ибраһнм деіен бір жіі іі іін пүп арді.і айыптаі ііныіі есгіп сдік», -десті кейбіреулср» (Әнбия сүресі, 60-аят). 61. І>^ І^ ■^5- 114

«Ибраһнмді жүрі іын алдыиа әксліңдср! Куә бо.н ан іілам шыіып кялар!», - десті (Намруд) кяуымынын иксакалдары» (Әнбия сүресі. 61-аят). 62. Ч I І2 «Еіі. Ибраһим! Пүттарымызды мына күйгс гүсірген ссіісні бс?» - десті» (Әнбия сүрссі, 62-аят) 63. і (ЭА зіийіі ілд «Жок! - делі Ибраһим.- Мүмкін. мына үлкен пүтгын а^іі озі осылаіі еткеп іпыіар. Кгер соіі.іеіі а.іар бо.іса. содан сүрап корсендерші!» (Әнбия сүрссі. 63-аят). * * і ** *'* * і * » • 64. ,3э>й'йа11 «Олар оздері мен оздері дауласып: «Әіі. піын іа.іымныи озі сендерсін!» - десіп аііышасіы» (Әнбня сүрссі. 64-аят). 65. І4 іГлаіС- ДІІ «Сонан сон салдары суіа кетһі: «Ьү.іардын соіі.іеіі алмайтынын сен білесін ғой». - дсді» (Әнбия сүресі. 65- оят). 66. Ьийі (эйлІЬ V Іл д») □13 115

«Ендеіпс. Алла түрғанла, сендср сшбір пайда да інгізс алмаіітын, ешқанлаіі зиян іа жсткһе алмаіітын нәрсегс неге табынасындар? - деді (Ибраһнм)» (Әнбня сүрссі. 66-аяг). 67. ОЭ&Ы дУІ «Ссндсрді дс. Ал.іа іүрганда шокынып жагкан пүгіарыіілы да қарі ысатсын! Ссндердін іусінбсіі ііндерін қалаіі осы?» (Әнбня сүресі. 67-аят). 6«. 0! «(Ибраһіімді) отқа ортсңдср! Тәніріне шын жандарын аші.іса жәрдем бсріндер!» - десіі олар» (Әнбия сүресі, 68-аят). 69. іг# ц іііі «Еіі. от! Сен салкын бол. Ибраһнмге шян тнгһбе!» - дедік Біз огқа» (Әнбия сүресі. 69-аят). 70. Аа 1^2) «Соіігіи. олар ІІбраһіімге қастандық жасамақ болды. Бһолардын оздерін бэрынша знянға ұшырагтық» (Әмбня сүресі, 70-аят). 94. йЭ^5^ 116 -$5^

«Қауымы алкын-жүлкын канта жетін келді дс: <<І»Һ іііокыііыіі жаіқан (гәнірімізді) сен бүзып гасгагалы Аіііырсыц ба?» - дссті» (Саффат сүрссі, 94-аят). 95. І4 ЗІІ «Өздерің ойған гаска інокынатындарын ка.іаіі?» (( а<|)фат сүресі. 95-аят), 96. Іл$ 4ДІ3 «СендердІ дс, ссндср жасағак (мына ) нәрсслсрді дс жараткан - Алла»,-деді» (Саффат сүрссі. 96-аят). «Оган гимарат са.тып, оіім оіка іастаіщар», - десті олар» (Саффат сүресі, 97-аят). 98. (ІаШяаЗ ІДд£ А-> Iз^І «Оіан карсы ку.іык оіілады. бірак біт кэііірлердІ жеріе каратгык» (Саффзт сүресі. 98-аят). Ибраһимнін иманы Іібраһим (г.с.)өмірсүрген кез адамдарлыц күнді. айды. жүлдыздарды күдаіі егіп адагын тамапы болатын. Бір Аллаға нмаи келтірі сн 1-Ібраһим (г.с.) кауымына пұггиріа. күнге, айга. жүллыздарға шокынудыи кате скснін айтудан жалықнады.

О4 (аиЛІ>І Л]д$3 75. ий-й^ «Содан сон Ибраһнмнін сенімін бексмдеу үиіін біз оган коктін де, жердін де іажаптарын корсеттік» (Әнгам сүресі, 75-аят). 4лІ 7 ЗІІ ЗйІ 1112 ІІА ЛІІ Ол ІДІ 76. «Жср бетін карацғылық басты. Ибраһнм аспаннан жүлдыз корді де: «Меніц Гәнірім - осы жү.ідыз», - дсді. Жүлдызсонді. «Мсн сонген жү.иызды Тэцір түтнанмын», - дсді» (Әнғам сүрссі. 76-аят). 321 1112 іід Зіз іс.^аІіі ИІ2 77. «Лй іуды. Оны корді де: «МенІн Тәнірім - осы». - деді. Ліі батты. «Егер Тәііірім мені пра жо.іға садмаса, мен созсіз азғын қауым қатарында батады екенмін-ау», - дсді» (Әнгам сүресі. 77-аят). Ь ^13 <1x121 1113 ^а£І ІХА ІІЛ 312 Л&□-ихііі ^Іі_аі2 78. цгіі (>І2 «Күн котсрілді. Оны коргенде: «Менін Тэнірім осы бо.іар. бү.і бәрінсн лс зор екен». - дсді. Күн дс баіып кеггі. 118

< ,‘онда ол: Ей, жарандар! Шыііі.ін айтанын. мсн сендсрдін п.піыніан Тәнірлеріннііі бәрінен бсздім» (Әнғам сүресі.78- амт). 79. «Мен жүіімді жалған дііінен акнкн дінгс бүрын, ііспан мсн жердінЖараіуіпысына караттым. Коп дін іілср киіарында мен жокпын», - деді» (Әшам сүресі. 79-аят). Бүл аятгардап корініп отырғанлан, Алла Ибраһимге Коктен дәлслдер корсстгі. Ибраһнм кауымынын арасыпла сойлсеіп гүрған кездежүлдыадардыцбірі жылгырап іпыгады. Сондао.і жұлдызга шокынатын кауымга: «Бүл жұлдыз күн ііз козлен ғайып болын көрінбсй қалады. Сонлаоған қалай кулаіі деп сепугс болады?» - дсді. Сондай-ак. ол қасындағыларға иурын шашыратып. гүн каранғылыгындажарыкберіп түрган .іііды да көрсетіп: «Қазір жарык беріп турғанымен коп үзамай осы зй да гайып болады. Ендеіпс бірде бар. бірде жок бұл қалай кұдай бола алалы? Олан болса жүлдызга ла. айға ла інокыпу дүрыс емес». - дей келін. осылардыи бәрінен жоғары. соларды жаратушы баска қүдай бар екенін. онын адамдарды гура жолға бастантын бір Алла екенін күннін. айдын багуы. жүлдызлардын көрінбей калуы снякты мысалдармен іүсіндірді. Өзінін аспап мен жерді жарагкан бір Аллаға ғана гнбадаі ететінін. аласып. шатасушылардан аулактайтынын мэлімдсді. Пүтгарлын болғанын археологиялык қазбалар да дәлелдейді. Ежелгі өткен халыктар тарихынан қалган белгілер кээірге дейін табылуда. Ибраһнм гаманындағы айға іпокыну белг ісі Ур қаласынан габылған. Ол қалала I Ібраһнм <5^ 119

тұрған болатын. Сол сиякгы күнге шокынын. оны Шамас деп. жұлдыздарга шоқыпып. олардын ен үлкенін Зуһра деп атаған. Осы гарихи ақиқаттардың барлығы бұрынғы өткен панғамбарлар замаиынан дсрск бсрсді. Бір Алланыц күлай сксндігіне дэлел ІІбраһнм заманында ІІамруд деген патша болған. Ол өзін кұданмын леп дәріпгсген. Ибраһим пайгамбардын бір А.іладан баска кұдай жоқ деп пұпарды қабылдаман, жұрпы жалғыз Аллаға іана құлпн.і.іык кылуга шакырып жүргені онын кұлаі ына жсии. оіан адам жіберіп.алдына келуді іа.іап еге.іі. Сөйтііі скеуішн арасында соз жарысы басталады. Бұл жайында Құран былан баяндайды. 3' дЫ' ^иАІ^і' ^ЛІІ ^І (Э-АІ^иІ ЗІІ 3 - «**' • • ^ '' • э' С і^. ил^Іаіі V >£ ^дІі Сііій ^^аааіі 258. «Өзіне А.і.іа әкІмінілік бергеи біреудін Іібраһиммен Жярятушы жаіі.іы таласканын естімеп пе елін? (Бүл озін кү.іаймын деп есептеғен Бабы.і патшасы Намруд болатын). Сонда Ибраһнм: «Менін Тәнірім оліні іірілтеді. ііріні олііре а.іады». - деді. «Мен де олтіріп, тірілте а.іамын». -деді о.і. (Намруд олімге үкім стілген екі адамды алып кслді де, бірін өлтіріп. екінпіісін коя берді). Мундан асқактыкты көрген Ибраһим: «Алла күнді шығыстан шығара алады. (Қүлай бо.ісан) сен сол күнді батыстан іпыіаріны», - деді. Бүіан келгснде әлгі кәпір 120

вуыз аша а.імады. Л.і.іа заяымдар қауымын іура жона бастамайды» (Бакара сүрссі, 258-аят). Ибраһим Тэнірдін бірлігі жайында сөз козған. оган іыгшалықты Алла бсргснін айтады. Бірак патша ол создсргс мэн бермсй, Қүдайдын кұдырстінін күштіяігінс танданудын орнына онын снпаттарын сұрайды. Ибраһим Гәцірінін гірілтетінін. олтіретінін. емірді жаратушы, жоктан бар стуші, бүкіл әлемпіц иесі екснін айтады. Ьірак паіша тәкәпарланып: «Мсн де олгірс жәнс тірілте аламын», - деді Ибраһим кдлайша өлиріп-гірілтсіінін сұрады. «Екі адамды аламын ,іа. бірсуін оліірсмін. скіншісін ксшірім жасап босатамын. ( оіітіп. бірсуін олтіргсн боламын да. екіншісін гірілткен бшіамын». - дсп жауап берді наппа. Бұл астамшылык со і сді. Ойткені оліірмсй босагу ііріліу емес. кешірімге жататын іс. Ал. іірілгу жоктан барга кслгіру. олгснге каіііа жан бітіру дегеи соз. Ибраһим бүл сояс таласкысы келмсді дс. ііузын аіптырмай жабаіын одан да күшгі. кисынды дәлел іауып: «Алла күнді шьныстан шыгарады. ал сен багысіан шығаршы», - деді. Бұган патша жауап таба алмады. Ьүрын озін Аллага ссрік стіп. ширк келтірін жүргсн кұдыретінін бұған шамасы кслмей капды. А.і.іа Тағаланын өлікті тіріліуі Адамныц о.тгсннсн кайта тірілуіне. гірілгсннсн кейін бүл дүііисдс істсгсн жаксы.тык. жамандыгына ессп беретінінс иман ке.ніру иман үкімдерінін еи маныздысы болып габылады. Әу баста барлыгын жаратқан Алланын кня.мет күні каііта тірілтуге де күші жсісді. Ибраһим (ғ.с.) Алла Тағаланын киямет күні өлікті қайта гірілтетінінс нман кслтірген сді. Солай бола іүрса ла Тәңірінен олікті тірілтні корссгуін отінді. Оидагысы көнілінін бүтіндей орнығуын 121

қалағандагысы болатын. Алла Тағалаоныңөтінішін орындап, кұдырет күшін корсеггі. Б.ұл туралы Құран былай баяпдайды. 260. «Кезінде Ибраһнм: «Жаратушым, олікті ка.іай тірілтетінінді корсетші», - деді. «Оу, сенбегеп екенсің юй?» - дсді Алла. «Ссндім. бірак коііі.іім орнықсыіі», - деді. «Онда юрі қүс ал да,адамдарды ніақыр. (Әлі і қүсіы соііып. сүнск-саяғын араластырып) әр болшсгін әр іауға таста. Сонан сон соларды інакырсан, ән-сәтге-ак үіііып келсді. Л.і.іанын үлылыіы мен данышііандыі ын осыдан бі.і» (Бакара сүрссі. 260-аяг). Ибраһимнің қиямет күні Алланың кұдырстіМен өліктсрдін тірілетінінс кү.мэні калған жок. Бірак оның калай жүзеге асатынын кергісі келді. Аллаға сол гілегін білдірді. Сонда Алла оған: «Торттүр.іі кү.с ал. Оларды кейін танитын бол. Солан соңоларды сойып. етгсрі мсн сүйектерін бір-біріне араластыр да. әр гауға апарып гаста. Кейіп оларды шақыр, сонла олар саған ұшып келеді. Оларды бүрын тірі кезіндс кандай болса. еондай калыпіа коресің», - дсді. Бүл пііріген ст-сүйектердің киямст күні көзді аінып-жүмғанша кайта бұрынғы калпына кслегініне айкын дәлел болып габылады. 122

Ибраһимнін Мысырға кошуі Ибраһим бірпіама уақыі Харрон каласында гұрды. Сонда әкесінің туысының қызы Сараіа үйленді. Бірақ бұл кала халкынын арасында тұру оған ауыр болды. Ойткені олар оның дағуасын кабыл алмады. Оган Лут және аздаған идамдар ғана ерді. Сондыктан оган баска жакка кошуге тура келді. Мұны Лут нсн бұларіа ергсн адамдар колдады. Сойтіп. одар һнжрат жасауіа бея байлады. Бұл туралы Күран кәрім былай дсйді. 26. «Лут ( Ибраһимге) иман келтірді. (Лут Ибраһим найғамбардын туысы һароннын баласы еді, Ибраһимгс әу бастан сенген). «Мен. соз жок, Тәнірімді іздсп сапар інегемін», - деді Ибраһнм. Алла оте үстем, әрі дана» (Әнкәбут сүрссі, 26-аят). Бүл оларға карсы дұіппандыктын күшсюінс байланысты гуған жағлай болатын. IІбраһим оларданбет-бұрып, аулакгауға мәжбүр боллы. Кұран Кэрі.мде оған ергеи .мүминдерге мақтау аіпылган. Ихи Ііи^ іад,5 £ІІіІ -•» \"д •»* * « : ... 'і’І дЫІа I ІлйІ ЦжЛіз д^ІДяЛ 1^5 с>* І-А^ ^дАІ^І 123

4. I Іхиі «Ибраһим және оган ілескен (мүмнндер) сендер үшін нагыз онеге. Кезінде олар оз қауымдарына: «Шынын аіітсақ. біз сендсрден де. Алла гурганда (оны коя салып) шоқынып жаткан пүпарыннан іа мү.іде аулақиыз. Сендермен арамыздағы оінпенлілік каніан сендер Жараікан Хаққа нман келтіргендеріцс дсйін үнемі сактала береді». - деді. (Бүл орайда) іек Ибраһнмнін оз әкесіне аііткан: «Әрине. сен үніін ксшірім гілеймін. бірақ Ллла жазалаймын дссе. одан сені арашалай алмаймын», - дсген созін іана үлгі стулеріне болмайды. Раббымыз, - лсді о.іар. - бір озінс гана сүііен іік. саган бст бурдық, гүбі каіітаіын жеріміз озінніц ялдың» (Мумгаһпна сүресі, 4-аят). Ибраһим жәнс онымсн біргс нман келтіргсндер ІІІам жерінс караіі бст алды. Онда олар аз гана уакьп ая.ідады. Ссбебіолжсрдскиыншылыққаұшырайбастады. Ашаршылык гуып, адамдар ризык іздсп кетуге мәжбүр болды. Ибраһпм да Мысырга каран коппі. Ибраһим әнелі Сарамсн Мысырга келген ксздс М ысыр патшасына хабаршылары бірсүлуәйеллін келгснін хабарлады. Патша Сараны кергенде «Мү.ндаіі да сүлу әііел болады сксп-ау!» - леп ганданып. оны озіие жареі ін алгысы келді. Ол Сараныц срі Ибраһим екенш білмеген еді. Сара да ІІбраһимге кастзндык болудан сактанып. опы туысы ретінде корссгксн болатын. А.іайда Сараиын иманынын күштілігі себеіпі Алла опы гүрлі себсптсрмеи патшанын жаман онынан сакіаи калды. Акырында папііа оасын ніп. озініц колыилағы Ажар ссімді қыптилык кызмсіші кызды Сараға сыйіа тартып, шығарып салды. Ажар Исмайллын болашак анасы сді. Ибраһим Мысырдан Палестниаға оралды. Бүл кезде 124

онымен біргеәйслі Сара жәнсоның Мысыр патшасы сынлаіая кызметшісі Ажар бар еді. Ибраһим балалы болуды қалайгын. А.ілага жалынып, салих бала беруін гілеп дұға кылатын. Мүны әйелі Сара да сезегін. Сондыктан ол Ибраһнмге: «Тәңір маган бала бсрмей қойды. Сенің меніц кы імеппім Ажарға үйленуіңді калаймын. Алласаган перзсіп бсрердеп үмігтенемін». - деді. Саранын жасы ұлғайып. бала когеруден калган кезі болатын. Сойтіп. ІІбраһим Ажарға үйленіп. олан Исмайл іегсн псрзент корді. Бүл арабніа «Сифруттаквнн» «орыс. Кнніа Бытия» деіен кігаптын 17-болімінің 20- гармағында сипатталған. Ибраһнмнін ба.іасы Исмайлды Меккс ойпатына апаруы Ажарда үл туганнан кейін мактаныш пайда болды. Бұл Сарага ауыр тиді. жүрсгінде кызғаныш оянды. СоГпіп, Сара бүған ніыдай алмай I Ібраһнмнсн Ажар меп баласы I Ісмайлды көз кормес жергс апарып гастауды талан сггі. Ибраһим Саранын отінішін орындауға уэде берді. Алла онын беріен уәдесін колдап. I Ібраһимпе Ажар мен I Ісмайлды Мскке жакка алып баруіа уахи жібсрді. Исмайл емшектегі бала болагын Іібраһнм Алланын қалауын орындау үппн баласы Исмайл мен анасы Ажарды алып жолға шыкты. Алла бұйырған жсргс жеткенше жүре берлі. Кейін «Байтул Харам» гұрі ызылаіын бүл жер ол уақытта адам мекендемейтін шол дала болатын. I Ібраһнм ол сксуін андалада қалдырып, кері қайтуға бет алды. Онын артынан Ажардын гұла бойын қорқыныін билеп: «Бі <ді гастап каііда кегіп бара жатырсын? Бұл коркынышты шөяді жердс бізді кімге ссніп гастамакшысын?» -деп сұрады Ол үндсмеген калпы кетіп бара жаггы. Сол ксзлс Ажар: «Мұны 125

сағанАллабұнырды ма?» деп кайгасұрады. 1 Ібраһнм; «Иә», - деп жауап берді. «Олан болса бізді Алла озі сактайды». - дсп Ажар бұрышы орнына қайтып келді. Ибраһим әйслі мен баласын қалдырып кетіл бара жаткапына кагіы күйзелді. Бірак Алланыц қалауы оның кшіауынан басым болғандыкіан да сабыр етіп, гек Тәнірінс жалынып-жалбарынып дұға етумен боллы. Ол сөздср Құранда былай келіірі.тгсн. (ЦІ3 Ся ІДаЗІ ЗялІІ Цм 37. 6* «Тәнірім! (Саган іибадат кылсын деп) урпаі ымнын бір бө.іііін және зайыбымды сеніц касистті үіііннін (Мсккенін) іонірегін.іегі егін салынбаған бір алкапқа орналастырдым. (). Тәцірім! Кейбіреулердін назарын (жүректерін) енді соларға бүр. Түрлі жемістсрмен ризық бер. соларіа карап іпүкіршілік егегін бо.ісын» (Ибраһнм сүресі. 37-аят). 38. «Тәцірім! Бізліц кұпиямызды да, аінкере ісімізді де Сен біліп гұрсыц. Жер-кокгегі еін нәрсе Саған жасырын емес» (Ибраһнм сүресі, 38-аят). «Ей, Тәңірім! Бауыр егім баламды ан далада қалдырып барамын. Біреулсрдіи жүректерін ояарға карай бұра гөр. Оларға мейірім ніапагат ет. оларға ризық бср. Сол ризығына

олар шүкіршілік етсін. Тәнірім. шынында сен біздін жасырын да. ашык та ісгсрімізді білссің, огаи сшқандай күмэн жок. Меііін эйелім мен баламды тастан, кападан іпіімпіц оі болып жанып бара жатканын да жаксы бі.іесін. Жер мен кокіе саған жасырын бір нәрсе жок. Біздін көзімізге шалынбайтын майда ұсак нәрсенін озі саған күн мен айдан ашык». - дсп Лл.чаға жан күйзелісін актарды. Зәмзәм бүласынын суы Ажар Алланын эміріне сабырлылықлен бойсұнып. екеуіне Мбраһим калдырып кеткен тамакгы ішіп-жеп жүріп жатты. Акыры ол да таусылып. озі де, баласы да шолдей бастады. Су іздеп тоңірекке коз салгаиымсн еш нәрсе коре алмады. Сойтіп. олай-бұлай жүгіріп су іздеуге кірісті. Әс- Сафа деген биік жергс піығын карап іа списне кормеді. Содан сон одан гөменге түсіп, екінші бір төбеге көтерілді. Бұл Әл-Мәруа леп аталатын жер елі. Бүл жерден ле козіне ештсңс ілінбеді. < ‘ойтіп. Әс-Сафа мен Әл-Мәруа тауына жсті реі шығып-түсті. Бэрібір еу таба алмай діцкесі күрып отырганда Іісмаііл жылап жер гепкілеп, онып окшесі гиген жерлен су шыкты. Сол зэмзәм судан Ажар канғаныніпа ішіп. баласына да берді. Су шықкан сон ол жерге күстар да келе бастады. Журһум деген кауым оеы мекеннін жанынан отіп жүрсді сксн. Құстарды байкаған олар келіп карап Ажарды коріп. одан осында калуға рүқсат сұрады. Ажар оларды жылы жүзбен кабылдап. куана келісті. Сойтіп. олар Ажардың жанында корші болып түрып калды. Исмайл жігіттік дәуірге дс жспі. Журһумиялык әйе.пе үйленді. Олардан арабша үйренді. Ажар анамыздын сол кездегі Әс-Сафа тауы мен Әл- Мәруа іауынын арасында жеті рет жүгіргені бүгінде біздерге хаж, умра піартгарынын бірі болып калып отыр. 127

Мз у (З*2 Ся ®зЗ-^і^ іі^і о.і ^хліс- ^ЬІ дМІ (2)ІІ I^иЗ. £ ^һа (>*3 1-44-1 и-І^һи А-й& £Ііл 158. «Сафа жане Мәруада жүру - Тәнірі жазған жора.и ы. Хажі а және іумраіа (кіші хаж жасауға) келгендер осында (Сафа,Мәруаға)сог ып.жора.н ыжасаса.оні.інарі ыктығы жок. Кімде-кім бір Ізгілік жасайды ексн, Алла одан дән риза және оны жаксы бііеді» (Бақара сүресі, 158-аят). Исманлды күрбандыкка шалу Ибраһнм баласы Исманлды Мскксге тастап кеткенімен оны мүлдс ұмыткан жок. Жүрсе де. тұрса да оны онлаумен болды. Кейін барып-келіп г.ұратын жағдайға жсггі. Бір жолы Ибраһим түс көрді. Алла оған баласы Исмайлды кұрбаңдыкка шалуды бұйырды. I Іайғамбарлар үшін корген түс Алладан келгсн уахи дсп саналатын. Сондыктан Ибраһим Алланын әмірін орындауға бсл буды. Алаііда іуған псрзешін құрбандық еіу оңай емсс еді. Бұл туралы Кұран бізге былай баяндайды. 99. ^5 «Мен оз Тәніріме барамын, (ол) гура жо.на басганды», - деді (Ибраһнм)» (Саффат сүресі. 99-аят). 100. <5^ 128

«О, 1'әнірім. маган жаксы бір періенг бер!» (Саффат сүрссі. 100-аят). іоі. •• «Біз отс бір инабатты ү.і беретін хабармсн куан.іыр.іык» (Саффаі сүресі, ІОІ-аят), дЦІ 0І ’• - .. . І4 3*1 СмІ и Зіз Һіл 102. і> «Со.і ба.іа (Ибраһимнін) керсііне жараіан іпакіа оіан: «Ей. ү.чы.м! Мен сені бауыідап, күрбандыкка піа.іаіын іүс кордім. Ой.іан. сонсон нікіріцді айі», - леді. «Ей. әке! -дсді ү.іы. - Өзіне не бүйыры.іса. соны орыи.іа, Қүлай бүйырі.іп гүрса. мені соіан конс.іі .іеп біл» (Саффаі сүресі. 102-аят). 103, ^іуу.11 АЛиЗ ІАІшіі І4ІІ «(Бүйрыкка) екеуі де бой үсыкды. Ибраһнм ү.іын (бауыдіауі а) кірісе бастады» (Саффаг сүресі, 103-аят). • * * І ' .•4. *•» 9 »9 | • •• Ц| ГіІАйІ 13 1(14. Ц (2)1 105. «Ей. Ибраһнм! - дсп үн каттык Біз спнда. - Түсііпі іске асырдын. Біз жаксы іс жасаі андарды, анығында. 129

былайша сыйлаймыз» (Саффаі сүрссі, 104-105-аяггар). 106. й! «Бұл (сен үіпін) айкын сынау еді» (Саффат сүресі. 106-аят), 107, дІиЛІ) «Сойгіп. Біз баланын орнына үлкен бір күрбандык бердік (кошкар)» (Саффат сүресі, 107-аят). 109. 108. ‘ик. 11$5 «Осы.тайша бһ ксйінгілер: «Ибраһимгс сәлем!» ісп жүрстін данқ ка.ідыріық» (Саффаі сүресі. 108-109- аяггар). 111. □лЬс- 4-іІ цо. ОАІй-І-АІІ «Ізгілік жасағандарды Біз осылай кенелтеміз. Ал, ол Біідін нагі.в мүмин пендёлсрімізлін бірі еді» (Саффагг сүресі. 110-111-аяттар). 112. ОАХІШзЛ 0А Іхй «ОіаііБізәріііайғамбар.әріжаксылардыіікатарында болатын Ысқакты сыйлан, куаныпіка болсдік» (Саффат сүресі. 112-аят). 130

Бұл аяттардан Алланың Ибраһимнін тілегін орындап гігі ұл бсргенін. онын ср жеііп. ііршілікке жарағанын. сол уақытга Алланың Исмайлды кұрбан стуге эмір бсргешн. бұғаи Ибраһнмнін ле, Исмайлдын да мойынсұніанын кореміз. Исмайл әкесінен тск коңілі бұзылмас үшін козінс қарамауын. жаны киналмас үшін нышағынын откір болуын іана отінеді. Ибраһнм баласын жаткызып. бауыздау үшін пышагын таріқанда ол өтпей кояды. Сол ксздс оіан Алладан әмір ке.іііі. оны юкгатып. мүнын оларға жасалпш сынак екені. баласынын орнына қүрбанлыкка кошкар гүсірілгені біллірілсді. Бұдан Ибраһіімнін Алланың кандай әмірін бояса лаорындауға даяр. иманынын берік екеіп корінеді. Бауыідя.ііан шынынла кім? Құран кұрбандыкка шалынуға бұйрылған Исмайл скендігінайталы.КііссадаігталагыидаИсмайл.СонансоңАлла Ибраһимді екііппі рег Ыскак апы баламен куангады. Бірак бүл қүрбандык окигасынан кеііін боліан. Ал.іа Ибраһимге Ыскақгы осы сынактан соң берген. Еврснлер құрбандыққа ша.іынған Ыскак деп ссептсйді. «араб. Сифруітаквннде» «орыс. Книга Ғіыгия» (22-болім. 2-іарау) Гәнір Ибраһнмге сүнікті жалгыз балаңды Ыскакгы Мурия жсріпе алып бар дсгсн дсііді. Имам ибн Каснр бұл оіідан косылган дсп санайды. Себсбі Ыскак жалгыз ла емсс. тұңгыш та смсс еді Шындығында ол кезде Ибраһнмнің іұиі ыіпы да. жалгызы ла Исмайл болатын Еврсйлср арабтарды көре алмағанді.гктан бүл соіді әдсйі коскан денді. Расынла да Исмайл Хнжазда гүрагын арабгардыи атасы. ал Ыскак Жақыптың әкесі. Жакыптың лакап аты Исрайл. Осы Жакыптан ои екі аіа ру еврейлер тараған Қазіргі мемлскепіи аіы да сол ІІсраііллың атымен аталула. 131

Ибраһим және Исмяйлдын әнелі Бір күпі Ибраһнм Мскксіс келіп, баласы Исмайлдьщ үйін коріи. хал-жағдаііын білс ксніск болды. Келсе ІІс.майл үіііиде жок екен. Ал. әйслі каііын атасы Ибраһимді ганымайтын еді. Ибраһим келінінен Исмайлдын кайда екенін сұрады. Келіні онын ан аулауіа кеткснін айтты. Содан сон Ибраһим олардың жағдайын сүраяы. Сояда ол Ибраһнмгс жағданларының жамаплығыи. үйлеріндс сш нәрсс жоктыгын. бір нэрсс дс табылмайгынын ангып сарнап коя берді. Әйе.тдін нменбей бепреіііп гүруына. ілгнпагсыідып.іна. сараңдығына Ибраһнмяін кеңілі голмай. үлынын онымеи ажырасканы дұрыс деі сн онға келлі.Сойтіп. I Ібраһнмэйслге I Ісмайл келген сон оган езіиін есіі інін босаі асып ауыстырсын деген сэлсмін жеткізуді гапсырды. Ибраһим шыгыіі кеіісімсн іле-ніала үйіне ІІсмайл ке.іді. Әкесінің исіп ссзіп. әйелінен үйге біреу кс.іді ме дсп сұрады. Әйс.и бір қарі кісінің келіенін антып. гүр-гүсін сипаггап берді. ІІсмайл: «Маган сэлем аіігқан жок па?» деп сұрады. Оііе.ті Ибраһимиін созін жеткізді. Псмайл келген кісіпін әкссі екенін. әйелімеи ажыраеуіа кеңсс бсріп кеткенін түсіиді. Сонтіп. ол әйслін коя беріп, екінші бір лйс.тге үйленді. Арада біраз уакыт откенде Ибраһим баласын іздеп екінші рсі келді. Алайда оны үйінсн гагы таппады; Бірак Исмайлдыц жаңадан үнлснген әйелі ІІбраһнмді ізет- күрмегпен. ашык көңілмсн қарсы алды. Ибраһим эдеттегідсй о.чардын хал-жагдайын сұрады. Ол эйся: «Аллага іпүкір. отс жақсы тұрамыз. барлык нарсе мол. жеткілікгі». - деп жауал берді. Оны есіііен Ибраһнмнің коиілі жай.танып: «Еріңе үйінін босагасы бекемделіпті деіен сэлемімді жеткіз», - деп жүріп кетгі. Исмай.ч кешкс үйіне ора.іганда әйелі оіан бір карі кісінін келіп кегксиін айтыв. оны сиііаггап берді және сэлсмін жеткізді. Сонда Исмайл әйелінс ол кісінін акесі експііі. бұл әйеллі жақсы үстауды бұйырганын айп ы. О.т эйе.т Исмайлмен біргс омір кешіп. балаларынын анасы болды. 132

Ибраһим мсн Исмай.ідын Қаібзиы іұріызуы Ибраһим баласынан біраз уакыі алыста гүрлы. Ксйін Алла оған Меккеде Қағбаны іүргытуды буйырлы. Ол Аллаға гибадат кылатын әлемдегі бірінші үй болуы іиіс еді. Содан Ибраһнм баласы Исмайлды ічдеи барып. опы Зәмзәм бұлаіъінын басынан гапты. Бір-бірін көп жыл кормеіен әкс мен бала куаііыііііісіі кайта кауышіы. Ибраһим баласына Аллапыц оған күлніылық үйін гүргычуды бүііырғанын антты. Исмайл әкесіне бұл ұлы іске жәрдем бсреіінін білдірді. Әкс.іі- балалы екеуі гас тасыи, кұрылысгы бастап кетіі Ибраһнм баласына адамдарға ерскінс бе.ігі болып бұрышта іұрагын бір іас ксрекгігін айпты. Исмай.т ол гасіы іідсп жүргенде Жсбірейіл періштс оған кара гастан хабар бсрді. Екеуі Аллаға дұға жасан. іілск гілсп, кара тасты бұрышка қойды (казірп ксчде кажылыкка барған адамдардың қасисггеп сүйіп жүргені осы гас). Қүрылые биіктей кслс Ибраһим аяіының астына іас койып, Қагбанын кабырғаларын калап шыкты. Бүл тасты «макамы Пбраһим» (Ибраһим тұрғап тас) дсп атанды. Омар нбн Хаттабтыц заманына дейін ол іас кабыргамен жапсарласып гуратын. Гибадаі қылушыларға кедергі келтірмеуі үшін Омар опы кабырғадан торт-бес кадамдан ары жылжыткан. Құранда Қагбаның күрылысы бы.іай баяндалады. ІідІ з /міИ 1,‘ііжт. Зі3 I^эиАІ^І ^І 3 125. -04*-*^ С^ЬиІіз «Ксзінлс үйді (Қаібані.і) адамлар жиня.татын орын және ІІ.ІНЫППЫК мексні стіп бср іік. Г.іуап кы.пшы.тар, і нбадат сту іні.іср, бас ніп. с.тждс жасайтын.тар үшін мснііі үйімді (Қағбаны) іана ұстауды Ибраһнм мсн Исмайл 133

екеуіне і апсырдык» (Бақара сүресі. 125-аят). Саіа2аі ^53^э і-аЬ 3*^' чм сЗ^ ^5^'5 аі)Ь 4x12 АліівІЗ >й£ (Зл^ ^і 126. >ңаАІ' О^-ЧЗ с-лІЛС. о^Хйаі «Иа.Тэиірім! Осынаубір қасиеттіжайды гыныінтык мсксні еге гор! Ондаіы халықтан кімде кім Аллаға нман кслтірсе және қнямет күпіне сенсс. оларды гүрлі жемістермеи жарылқа». - деп тіледі Ибраһим. «ТіптІ күпірлІк кслтіргендердін озін ле уақыііпа иайдалану.іан қакпанмын. Бірак кеніп оларды іозакка гүсуге м.тжбүр етемін», - деді (Алла). Негксн сүмдык іаг.іыр елі леніі!» (Бакара сүресі. 126-аят). І-хЬ^З 0*3 оааҺ-ы» ІхІХЭьІ^ I V V) ,хх!ж.'і СйІ АЖЬ^ІІ <->13311 £мі <1111 I МІ& <-й I 'Л. 4І ‘і 4 Ь<Ш 4-4ІШЛ Д-4І () Ү Я) 5а>Іі оіі <аіі <4£зЛиыйііі Кенн.іс Ибраһнм мен Исмағұл г.с. Қагбанын іргс гасын когеріп жаіып: «Бізлі сстіп. біаді біліп іүруиіы бір озінсіц, Іэнірім. Біз.іін ниеі іері.мізлі кабы.і ет! Гәубсні кабы.і еіегін лс, срекіие мейірім иесі де бір озінсін, Жаратушым. Ендсше, екеуміаді де озіне гапа бой үсынушы етс гор. біадіц әулстімізден де озінс қүлшы.тык етстін үмбегтер шығара гор, хаж і амалдарын (жолдярын) бізіе корсетін. гәубемізді қабыл ал! Әлемнін бәрінсн ен үстем, сн дана бір

оіііі ганасыц. Раббым, аятыңды оқіітын, кітапгарыііды жэпе оныц тағлымдарын басқаға рірстстііі, сонтіп, оларды (күнэдан) тазартятын, біздін үрпақтарымыздын оі ішінен бір е.іші (панғамбар) жібср» - лс.іі (Бақара сүресі, 127-128-129 аяг). Ііұл аяггардан Алланыц БаГпул хара.мды адамдэр іпбадат үшін келстін, кауіптен аман болатын тыныш орыніа атіалдырғаны коріиеді. Харамга кірген адамга азар бсруіс, юрлык- зомбылык корсетугс, артык сөз. тартыс-талас. ұрыс- ксріс жасауга тыйым салынады. Ал. адамдар Ибраһимнің аягынын астына койылган тас - «Макам Ибраһнмді» дс касисттсп, қүрмепейді. Қағбаныіі барлық айнаяасы харам делінеді. Алла Ибраһим мсн Иемайлға ол жерді адамдардын гэуап жасаулары. Қаібаны айналып жүрулері. сңкейіп. сәжде жзсаулары үшін жаман нәрселердсн. ыбырсыктан. пү і іардан т.б. ластыктарлан тазартуды бұйырды. Ол екеуі Тәнірінен бұл жсрдс мүминдергс ризык болуып, оныц киямст күніне дейін үзілмсуін тілеп дүга стіі. Алла олардын дүғасыи қабыл сііп. мүьминдерге ризык бсретіпін. ал кэпірлердің бұл дүниедсгі Күпірліктсрі үшіи ризыктарын гсжеіі. қыспайіындыіын. бірак киямет күні тозақ азабыпа гүсіретінін бі.ідірді. Ал. кімдс-кім Қаібага шабуыл жасар болса, Алла оның жазасын береді, көзін жояды. Ибраһимніи срскніеліктері Құран мсн Тауратты саяыстырар болсак. Ибраһимгс байлаиысты сксушін арасындағы бірат айырмашылықты көруге болады. Конс осиетге Ибраһимніи оміріндегі коіііін- қону сиякгы жағдайларға гана коңіл болінгсн. Ал. Қүран Кәрім Ибраһнмнын оміріне аііырыкша назар аударган. Онын иманы, иұі ка табынупіылыкка қарсы күресі. Алла жолындагы жиһады, Оиы мадакгауы. тақуалыіъі сиякіы қасиеггері Коне өсиетген горі Қүранда кебірек ай і ылған. 1 Ібрэһим адамдарды 135

Алланың жолына шакырудан еш жалыкпады. дағуасын дәлеллі сөздермен жеткізді. Ибраһимнің осынлай ләрсжесін Алладан гүскен кітантардык бәрінен көруге болады. Ибрэһимнін а.іаіі.ін орш.і 120. СЯ 5 ІІдІЬ дй ІІІІІ >аА I «Ибрэһим наіьв діндар басіііы, Тәнірінс гәнті бо.ііан жан еді. О.і конкүдаГнііы.тдар катарына іііііі де косылмаіан» (Нахыл суресі, 120-аят). 121. (■ыАидл Ъ'вфэьі «Күдан бсргенді канаіат ететІн еді. Оны Л.і.іа (иангамбарлыкка) таңдап, гура жо.тіа бастады» (Нахыл сүресі. 121-аят). 122. с>Л»ІЬаіі (2>а1 дА.идгк ІдІАІІ О «Оған бһ дүниеніц жаксылығын сый.іаіык. ол лүниеде дс жақсылар катарынла болары даусыз» (Нахыл сүресі, 122-аят). Алла Ибраһнмді мүшрнкгерден болмаған наіъіз тата алам ретінле сипапайлы. Ол -адамдарды Алланың жолына біріктіруші. Аллаға ынтысымен беріпген. Ал.танын бергсн пыімсттсріне піексіз шүкірлік ететін канагатшыл. Жаратушыға бой ұсынған. бұйырғанынын бәрін орындауға тырыеаіын адам. Алла оны жамандыктан аулактатып. іура жолға бастады. хак жолла жүруді нәсіп стті. Оны дүіінедсгі жаксылыкгарға коса ахирсттс де салихтарлын. жәннат сыйына болснетіндерлін катарынла болатынынан хабардар стті. 136

сІІІС-Ц «ХЛаЦі ^эиАІ ^І ^у^І 124. ЗхЛ&І V і&Й 0*3 «Ибраһнмге Тәңірі бірнешс пәрмен жіберіп, оны сынліі корді (ауыз іпайқау, мүрынга су а.іу, ііс іашріу, мұрт басу, іііаіііын жарып тарау, іырнак алу. коліык жүнін осірмеу, күнінмес жердІ кыру, сүндстке оіыру, улжарыкган соц сүртінін газару). Онын бәрін Ибраһим орындады. Сонан сон Алла: «Мсн сені бар адамга үлгі. онеіе еіемін» - делІ». «Меніи үрпактарымды да онеіе болардай етссн».-леп оіінді Ибраһмм.-«3алымдар мсніи сенімімс кірс а.імайды. - дсдІ Алла» (Бакара сүресі. 124- аят). Алла бізге Ибраһимнін шарнғат істерін. онын бүйрыктарын бұлжыгпай орындаганын. тыііым салынған нәрселерден тыйыліанын. Хак жолындагы міндспслгсн уэжііперді де орын-орынымсн аткарғанын көрсетеді. Тәңірі оган: «Мсн ссні адамдар үліі. онсгс алатындан басшы имам етемін, олар саган срстін. соныіінан жүрстін болады»,- дсді. Сол кеаде Ибраһнм Гәнірінен: «Кейбір үрпактарымды сол сняқты баскарушылардан ст». - дсп еі інді. Сонда Алла оган: «Залымдар нмамдыкка жстс алмайды. имам да бола алмаііды». - деп жауап берді. Алланың бүл созінсн болаіпақта үрпақтардан жаксылар да. бұзық залымдар да шыгатыны. олардын имам бола алмайтыны жәнс оларга сруге дс бол.майтыны аіікын корінсді. Құранның сипатгауынша, залымдар - Алланың белгілегеи шегінсн шыі ып. баскыншылық, жауыздык етудси іайынбайтындар. Сондыктан Алла барлык халыктың олардан аулак болуыи, олардан тәлім ал.мауын калайды. ‘ 137

«Кімле-кіім Алла жіберген аягтарды іүіынбаса, олар - кәпір (Маъила сүресі. 44-аят). 41, ІіиДмО ^аАІ ^л\\ <_и12£Л ^іЗі^ «Кітаптағы Ибраһим окніасын да ссіие ал. Ол шын мәнінде оте гурашыл няйіамбар болдьі (Мәриям сүресі, 41 -аят). Алла осы аят аркылы Мұхаммед (с.ғ.с.) кауымына Ибраһнмді мысал, үлгі етіп отыр. Өйткеш ол жаратылысынан шыншыл, опалы. айткан созінде тұратын, аманатка киянат етпейтін, Тәцірінін бұйрығының бэріи де бұлжытпай орындайтын адам. Сондыктан да Құрандааіпы;п андаіі. Алла Ибраһимді дос гұтгы. Себебі онын Аллаға дсген махаббаты кіршіксіз еді. Ибраһимнін дұғасы Исламда дұға ғибадаттыц миы дел танылады. Әрбір гибадат дуғадан тұрады және дұғамен эякталалы. Дұга - иманнын бірініпі көрінісі. Адам гнбадат. құлшылық етіп болған сон Аллаға жалынып-жалбарынып тілск тілсііді. дұғамен аяқтайды. Адамның ісі оның жасаған дұіасына, яғни материалдық байлык па. әлде руханн азық па не сұрайтынына байланысты. Құрандағы Ибраһнмнін тілімен айтылатын дүгадан Ибраһимнің рухының жоғарылыіып, оның Тоңірінін сүйікіісіне айналғанын коругс болады. Өйткені оның дүғаларында дүнис, байлык талап сту жок. Ол дұға - иагыз мүъминнің дұі асы. Адамнын жақсы-жаманды, үлкснді-кішілі. ірілі-үсакты ойы, нені кандай максатта гі.іеп отырғаны Аллагааян. Сондықтан иманнындәмін татқан адам иманын одан да арттырғысы келе береді. Онын мысалын Ибраһимнін дұгаларынан коруге болады.

«О.ТәңІрім! Мағанданалықбер, мені нгіжандардын каіарына қоса гөр» (ІІІуара сүресі, 83-аят). 84. Сиз^' зл-э оил >4*з «Мспі ксйіпгі үрпактарға (солардын тілінде) нагыз үлі і сг» (Шуара сүресі, 84-аяі). '3 «1’ахаіы мол жәннаттын мүрагері ет!»(ІІІуарасүрссі, 85-аят). 86. >^3 «Әкеме де ксінірім жаса, қайырым ет. Өнтксні ол аласкан адам» (Шуара сүресі, 86-аят). 87. ОЗ^У еі ^з «Қабірден црэіын (киямет) күндс мсні рэсуаіа үніырапіа!» (Шуара сүресі. 87-аят). 88. из^ ^з ?зй «О.і күні дәулет те, әулет ге енікіміе ес катнайды» (Шуара сүресі, 88-аят). 139

------------------------ С2» -------------------------------- - 9(1. Х9. эА* й-“ ^! «Тек Тәңір а.здына (күнәдан) пэк ка.іпын.іа жсту ғана пайдалы, жәннат такуа.іарга ғана бүйыры.іды» (Шуара сүресі. 89-90-аяттар). Бұл аяггардан корініп отырғандай. Ибраһнм Ллладан даналық, озінің ізгі жандар катарында болуын. ахиретга жәннат нығметінін бұйырылуын гілсп дұға егксн. Дүние байлығын сүрамаі ан. киямет күні оныцеш пайда бермейт інін. Алланын азабынан қорғай алмайтынын жаксы гүсініен. <2ІЛ ІІ4 ЗлРІАхИІ^ ^лыДі 0А З&ГрАІІ (ЗиА|_^а| Зі^ <аІ Иы3 (У»ШялІІхі127. Лаа—Л хыі » 4. Іі1 ' 'і ' ' ‘І 123. ^хіл^І і-ііуШ «ХыІ кіыі І.ПІ& иы^ 1 Х.-.І ** 1x^1 у «Ш ЛаЬхд хий£]І 411^3 *ІІ5иі іІАиІ^ Іы^ 129. 3^5**^ <*ІаЛ3 «Кезінде Ибраһнм мен Исмаіі.і (і.с.) Қяғбаныц іргетасын котеріп жатып: «Бізді естіп, бізді білін іұрушы бір озінсіц. Тәнірім. Бітдін ннегтерімһді қабыл ет! Таубені қабы.т ететін де, ерскніе мейірім иесі де бір озіңсін. Жаратушым. Ғ.ндеіне, ексуімізді де озіне ғана бойсұнуніы стс юр. біздІн эу.тегіміздсн де озіне кү.нны.іык егетін үммегтср шығара гор. хаж ғамалдарын (жолларын) бізгс корсстін. іәубемізді кабыл ал! Әлемнін бәріиен сн үсіем, сн дана бір озін ғанасын. Раббым. аятыиды окигын. кітаптарыңды және онын гағылымдарын баскаға үйрстстін, соіітін, оларды (күнәдан) газартатын. біздін ұрпактарымыздын өз ішінен бір е.ііпі (пайғамбар) жібер», - деді» (Бакара сүресі, 127-129- ая гтар). Бұл дұғалардан да Ис.ман.т скеуін Тәнірді мойындаушы 140

«пуін. жасағші ітібадаз. құлшылыктарын. тэубслерін клбыл алуын. олардын ұрпакгарынан Алланын барлығын лмслдеуші, Опын бірлігін. ұлылыгын кснінсн түсіндіріп жсікізушІ елші жіберуін іілсіеніп корсміз. Ибраһнм мен Псмайлдын бұл дұғаларын Алла қабыл сііп. кенін екеуінін іс ұрпактарынан пайіамбарлар шығарды 1^113 3| ^яДІІ^ ^иАІ^эі АімО. д>£1 Са11£ 42 Іша ІДи^ аііі ^зД <>» Ч 3^2 71 дДэ.^ д^Іи I^ІІЛ, ІДдІ ^ийэ&дЛ^ д^ІДяЛ ^ЛІІ.і^ Іхі<Ча д»і >» «211 <21һаі «211 Ад?І I^ДІ 4. ^хихдіі <21x11 1111І йІІІІ^ ІЖзд «2ІДІР «Ибраһим және оіан ілссксн (мүмннлер) сен.іер үніін паіъіз онеге. Кезінле олар оз кауымдарына: «ПІыныіі иіггсяк. біз сендерден дс, Лл.іа түрғанда (оны і«ш са.іып) ніокынып жаткан бүпарыіінан да мүлде ау.іакпыі. Ссндермен арямыздаіы оінпен.іһіік кашан ссндер Жаряікан Хакка нман келтіргсндерінсдейііі үнемі сакіа.іа береді».- дсді. (Бү;і орайда) іек Ибраһнмнін оі әкссіпе аііікан: «Әрнне. ссн үінін кепіірім іілейміп, бірак Лллэ жазалаймын десе, одан ссні арашалаіі а.імаймын», - деген созін гана үлгі сіуілсріне болмайды. Раббымыз, - дсді олар, - бір ойпе гана сүііен.іік. саіан бет бүрдык, цбі каіііаіын жеріміз озінніц алдын» (Мумтахнна сүресі. 4- аят). ^^хіі «Ххіі >211' 111 111» $л V 5. « Гәніріміз! Кәпірлерді бізге иіян іигізу мрікінлігінс ие ете корме. (). Жасаған. бізгс кеншілік жаса. сен шын <=^ 141

женімпазсын. Шын хикметтісін» (Муміахина сүресі. 5- аят). Осылайша Ибраһим озінін ісін де, киямет күнп тағдырын да Аллаға тапсырып, іріткі салушылардан. күпірлік келтірупплсрден сактауын да Алладан с.ұраған. Ибраһим - нағыз мүсылман Іісламды көп адам Мүхаммед (с.ғ.с.)-ға түскен діпнін агы дсп гүсіпеді. Ислам. мұсылман деген аг гек Мүхаммед (с.ғ.с.)-нан басталалы деп еесптсйді. Бұл сөчдердіц гүп- төркінін іздср болсак оны Құраннан табамыз. Құранда Алланын пайғамбарларынын бәрі мұсылман делінгсн Сол пайгамбарлардың басында Ибраһим тұр. Бұл гуралы Құран былай дсйлі: 3& дЛІи I аиРІз аІІЗІІ Із^і3 аіі IзаоЗІІ ^ІДІІ 78. >^111 ^^аіі ДіІ «Құдай жолында шамаларын келгенінс күрссінлер. (Дініе) көмектссу үіпін Ал.іа сеидерді гандады, сонымен бірге бұл жолда еиікандай ауыр.іык та түсірмеді. Бұл дін -аталарын Ибраһнмнін діні. Сендерді Алла бұрын-ақ (Құраннан бұрынғы кітаптардын озінде) мүсылман деп агаіан. Құранда да солан аталды. Сендергс куә болсын ден пайғамбар жібсрді. Иаінамбаріа куә бо.ісын деп 142

(піісрі е ыкылас аударлы. Намаз окындар, зекет беріңдер. Күдайға ко.і жайыңдар. Ол - сендердін ислерін. Алла । іін.іай ксрсмег, кандаіі күпіті медеткср десеңші!» (Хаж V үресі. 78-аят). Алла Тагала слшісі Мұхаммедке былай дейді: І43 Ихо. ^зі АІа ^йі >1 р 123. «Соіісоіі да саған «Хакка бсііім Ибрэһнм дініне ілсс, о.т копкүдайіныл смес» - ден аян еттік» (Нахыл сүресі. 123-аят). Ал. еиді Ислам сөзініи мағынасы нс? Бұл соз Алланыц ппйғамбарларынын барлыіына да гүсінікті болган. Өйтксні оның мағынасы адамнын басқаға емес, іск А.ілаға ғана бонсұнып бсрілуі. Оган бір нэрссні дс ссрік ептеуі. Оіан іана іэускел сііп. Одан ғана сұрап. гек Одан ғана коркуы. Япін. мұсылман адам Алланы. ал А.тла да оны жаратылі андардыи барлыіынан артык коріп махаббатпен сүнсді. Бір-біріп Алла үшін сүйсді. Алла үшін жск корсді. Алла үінін достасады, Алла үшін дұшпандасады. Ал. кімде-кі.м Алланы танымай тәкәппарлык жаеаса. ол мұсылман болмаЙды. Нсламнын мағынасы. міне. осы. 125. «Ізгілік жасаіан, бетін Аллага бүріан адамнаіі. жаі діннен жаліарып. Ибраһимііін дініне ілескен адамнан артык кім бо.чмак? Ибраһим - Алланыц досы» (Ниса сүресі. 125-аят). Мұсылман бетін Аляаға бұрады, пібадатыіі ықыласпен 143

атқарады, жаксы амалдар жасайды. Лламнын рухы. жүрсгі - бәрі Аллага бағынады. ІІІ Ііыік иг^3 >._5 ^І 79. >• «Мен жүймді жалган діііііен акнкн дініс бүрып. аспан мен жердін Жарагуіііысына қараггым. Копдііілі.іер кагарында мен жокпын». - деді» (Әнғам сүресі. 79-аят). дІ-иіЪдІэІ А.цйі 4Іл-і >а ‘і’! _^І 41д >£■ <—»& 130. >4X11 >АІ Й^І7І ЬІІІІ «Өйн - озі акымак етксндер бо.імаса, баска кім Ибраһнмнын жо.іыпан тсріске беі бүрмак? Бүл дүнисден біз оны іныи гаңдадык. Онын ахнрсгге де жаксылар каіарында боларына күмән жок (Бакара сүрссі. ІЗО-аяг). Ц-і ^<355 ізі, ЗдаПаіі иіСІьвКиі (хкмі 41 Зі дііі >1 Ь 4дЬ (>дАІ із2. V) «(Ибраһнмге) бір кезле Тәиірі «Бойсүн!» - деді. «Бүкіл әлемнін Жарагушысына бонсүндым». - леді (ол). «Ей. ұлдарым. сендер үшін Алла осы лінді іандалы. Ендеіие. сендер лс нағыз мүсылман болып отіңдер». - леп осііеі етгі үлдарына Ибраһнм мен Жакып» (Бакара сүресі, 131-132- аятгар). Осы аяттардын бзрі Ибраһямнің Исламда, яғни мүсылман болганын корсетеді. ^3= 144

Ибраһнмніц жомаргіыі ы Луткауымыжыныстыказі ыіілыккасшіыніаидығы үшін Алланын жазасына үіныраи. жср бсгінен жойылды. Оларға ішэт келтірмсстен бүрын Алла эуелі періппелерін жіберді. Гкі періште ІІбраһимнін үйінс жіііт бейнесінде мейман болып келді. Олар өте көрікті еді. Іібраһимнін жомартгыгы мсн мсймандостығы бәріне бслгілі болатын. Біраз күн үйіне сшкім келмейкалгапынаалаңбалыпжүріенеді. меймандарды коріп каггы қуанды. Жалғыз танасын сойып, дәмлі етін дайындалган асты меймандардыц алдына әкелді. Бірак ішардың гамакка кол созбаганларын коріп секемдснні каллы Олар оздсрінін періштелер екешн. Алланың оларды Салдум. Амура халкынан оін алу үніін жібсргсііін айтты. Олар. еондай- зк Алланыц үл бала бсрегінін. онын аты Ыскак болатынын. ал Ыскактан Жакып есімді бала болаіынын аіііып, Сараны да куандырды. Сара бұл хабарлы естін іап калды. Ол озінін бала гуатын жасіаноііп ксікенін. ІІбраһимнінле ұліайганын ойлап. бүіан калаіі ееиерін білмсді. I Ісрннтелср оган мүнын А.і.іанын күлыреті. рахымы. Ибраһнм үрнактарына арнаіан бсрекеті скенін гүсіндірді. Сонан сон барып Ибраһнмнін коні.іі тыпынггалды. Осылан еоц псрішіелср Лут қауымына эзірленген жаза гуралы айтты Ьаі ЬаМ—< 69. «Біздін елшітеріміздін (перініте.тср.тіц) Ибрэһнміе хош-хабар әкелгені рас еді. «Саған сәлемметтік тілейміз!» (Әссә.іамуғалайкум) - дедІ о.іар. «Сендерге мен де сэлеметгік тілеймін» (уаі а.іанкумуссә.і.зм)» - телі Ибраһим» (һуд сүресі. 69-аят). 145

V І^ІІз ааА 'Фі 3*^» (Ч^\"Ч' і/іЗ '-А^ 7о, уь Шлм иі 4.А.43 «Олардын (аска) кол салмағаныи коріп (Ибраһим) іш жиып, гіпті сссксніп ге ка.ілы. «Корықпа, - дсді олар (перішге гзмакішпей и).-Жасырарыжок,бі?Луткауымы үшін (қүрп үшін) жібсрілдік» (һуд сүресі, 70-аяі). ^ЗІХміІ £ІІДІІіЛі^шһЯ А-ыІЬ АиІ^лІ^ 71. «Ибраһямніц іаііыбы (Сара) куана күлді. Біз (Сараға) Ыскак атты баласы, одан соц Жакып атты (немерссі) болатынын хабар.іалык» (һуд сүрссі. 71-аят). іІА о! цА йз Ч 72. 4^ «Пә.іі! Өзім - ксмпір. жүбайым - шал бо.іса. калай (ба.іа) таііііакпыіі. Бү.і озі бір гажап екен!» - дсді ол» (һуд сүресі, 72-аят). <.и.*йП АиІ£дЦІ дх' ^лі ^хуіаІ 73. Ддал. «Лл.таның әмірінс тан қа.іма. Тск ссндсрдін бастарына Ллланын рахматы мсн берекеті жаусын! Шынында, Ллла ма.іактауга да. мәріебелсугс де лаііык», - дсді» (Һуд сүрссі. 73-аят). 146

/I -ЛІ й^\" 'т1А^ ,'-4^ 74. Ь^І «Көнілінлегі күдік сснілген жәнс куаныш і ы хабарды іч гіісн іпакіа Ибраһнм.Іуі кауымы гуралыбһбенәңііме- іалас бастады» (һуд сүресі, 74-аяі). 75, і;ш4 әі^і (ХаАІ «Ибраһнм мінеті жүмсак, каііыры мол, лрі бар.іык Ісіе А.і.іаіа сүйенсіін жан сді» (һуд сүресі, 75-аят). 76. 4^> «Ей, Ибраһим! - дсді (о.іар). - Бүдан бойі.щды тарт. ІІІынында, Тәнірінкін әмірі әлдекаінаіі жстксн. (Қаіііна йіігса да) енді озгертуге болмантын іахкі.імсі келегіні анык» (һул сүрссі, 76-аят). Қиссадан і ибрят Ибраһим - кең жүрек иесі. Оның жүрегінің кендігі сонпіа, кандай жагдай бо.іса да адам баласына тек жаксы.іык ойлаған. олармен карым-катынасы жұмсақ болған. көрс алмау. жаман іс, осск-аян. ош алу дегендерден мүлдем аулак, көні.ті өте газа. срекпіс артық жаратылған ада.м боліан. Қиямет күні байлық та. бала да күткара алмайлы. мәңгілік бакытка жеткізетііі тек жүрск тазалығы болын іабылады. Жамандыкіан. күнәдан. пасыкіыкган. жауыздыктан г.б. сақтайтын да осы газа жүрек. Ибраһим. шыныңпа. осындай алам еді. Жүрсгініи 147

таза ла кеиднінен адамдарға тсң каралы. о.тардын бақыты жолынла күрбандыкка ла лайын тұрды. Оған адамдардынтегі жонінен жакын немесе жакын емсстігі бәрібір еді. Олардыц пайдасы жок пұпарга шоқыяып. адасып жүргендсрніе жаны ашып. күйзелетін. Ибраһимнін жүрсгі лкесі үпіін де күйетін. Адаскан әкесі оны тас боран қыламып деп канша қоркытса ла. оған балалык жүрегі елжіреп. оны пұпарға шоқыпудан аулакгаіуын отініп Аллаға жалынып-жалбарыналы. Сондай- ак, Ибраһимнін ү.іксн жүрсгі үрпактарын ойлап іа согады. Алладан озіне берген нығмстген ұрпақтарына да беруді, одарды намаз окупіылардан егуді сүрайды. Ибраһим озінс жаманлык. кастанлык кыліанларына карамай кауымының да камын онлап. оларга Алладан жаксылык тілсйді. Олардан оін алуды талап етпейді, олім тілемеЙді. кайга оларды тура жояға салуды. кешірім етуді сұрайды. ІІбраһим. шыныпда да, ксн жүректіліктін нагыз үлі ісі сді. Ерлік үлі ісі ІІбраһимніно.мірі баіырлыктан.ер.ііктен гұрады.Ол пұттарға шокынып, адаскан кауымға багыл карсы шыкты. Ашық күресті әуелі әкесінсн бастады. Ал, әкесі дағуасын коймайтын, гокіаіпаіі іын болса тасборан жасайіыныіі айтып коркыпы. Бірак Пбраһи.мнін жүреііне элсіздік, коркыныш кірген жоқ, керісінше ширыга гүсті. Олардын іеріс сенімдсріп түбсгсйлі күіірсгу үшін тәуекелге бел байлады. Пұттарды галқандал, іабынып жүргсн кұдайларының озлерін коргауға да шамасы келмейтінін корсеггі. Ештене естімейтін, кормейтін. сойлемейтін, ішіп-жемсйтін, жаксылык та. жа.мандык га жасай адмаіііын пұггардын Құдай бола алмайіынын коз алларында дәлелдеп берді. Олар огқа оргсп олтіруге үкім шыгаріанда да ссскенбсй, қорықпай, тайсалмай, гайман қарсы іұрды. Ойгксні опі.ін Аллаға дегенсенімі зррсді. Онын осындаіі табандылыіы, нманы озгелерге ү.ігі боллы. соңына еріснлердін Аллага деіен сснімін одан әрі күшейггі. 148