Пайғамбарлар тарихы

СОҒЫСҚА ДАЙЫНДЫҚ Мүсылмандар соғысқа дайындала басгады. Ллланың елшісі (с.г.с.) оларды сапқа гүрғызып, оларға дүшпанға шабуыл жасауға асықпауды, бүйрыкты күтуді. егср олар шабуылға шыкса оларды оқпен атуды бүйырды. Жауынгерлерге қылышгарын қынына салмауды іапсырды. Қүрайыш ойпатқа тацертсн келді. Оларды коргенде Пайғамбар (с.ғ.с.): «Е. Ллла. күрайыш келді кердсң қағып. Олар Сенің елшінді отірікші санады. Сен маған жсңіс уәде еткен едін. бүгінгі гаңда оларды жеңіліске үшырат», - деді. Солан деді де сахабаларына қарады Олар үш жүзден сон астам. ал мүшриктср мын қаралы болатын. Осыдап сон Пайғамбар (с.г.с.) Қүбылаға қарап: «Ей, Алла. маган бсрген уөденді орындағайсың. Бүл басқыншы гопты жоііып. Псламды жсніске жсікізгейсін. Сөйтіп. мүпдан норсе жср бетіндебүдан соң қаіі галанбасын!», - деп Алладан медетсүрап үзақдүға кылды. Сырткы киімінін ныгыпан іүсііі қалғанын да аңғармады. Сонда Әбубәкір (р.г.) ол киімді жердсн көтеріп алып: «Ей. Ллланың еліпісі, мүсылмандарды Аллаі а тапсырдын ба? Олан жсніс сүрадын ба?» - дсді. А.чланың бүл тілекіі қабыл алгаиы Қүранда былай айтылган: «Сол ксздс Жарагканга жалбарыііыіі көмск сүрадындар. Тәнір.іерін ссидерге сондарыннан мын періііііе жіберіп комектссемін деді. тілсктерің-іі кабыл алды» (Әнфал сүресі. 9-аят). 499

Одан соң Алланың елшісі (с.ғ.с.) колына қалқан алып атқа карғып мінді. Осы жаідан туралы Алла Тағала былай дсйді: арСІЗі і_' і о. у^-ЛҺ ---» ?'} <5*і! «Копдінділертобыжеңілісксүіпырап кеііін қашады» (Қамар сүресі. 45-аят). «О.іардын алдында бүдан да ауыр Қиямст күні бар» (Қамар сүрссі, 46-аят). М ҮСЫЛ М А НДА РДЫ11ЖЕ ЦІСI ІІІаіікас Жекпе-жектсн басталды. Ол жекпе-жекте қүраныштың үш жауынгері қаза танты. Одан кейін екі жақтың осксрі қиян-кескі шайкасқа кірді. Алланың слшісі (с.ғ.с.) оларды соғыста үренленіп, коркып. артқа қашпан тура соғысқандарды Алла жүмакка кіргізетінін айгып. жауыпгерлерді рухтандырды. Әмир ибн Әл-Хаммам: «Мені олар олтірсе жүмакка кірем бс сонда?» - деп, жеп түрған қүрмасын лақтырып тастап қолына кылыш алып іпайқаска кірді. Аянбай шайқасып жүріп каза тапты. Бүл соғысқа Алланын елшісінің (с.і.с.) озі дс қатысты. Әли (р.ғ.): «Бәдір күнінде біз Алланын слшісін қорғадық. Өйтксні бізге барша ада.мнан да ол жакын еді». - дсйді. Сол күні мүсылмандар кайтпас қайсарлық, жан аямас батырлық үлгісін корсеггі. Алланың слшісінс (с.ғ.с.) тастардан бекініс жасап бсрілген еді. Ол соғыс барысын содан бақылап түрды. Сөйі іп. сахабаларына жауға қарсы шабуылға кошуді бүйырды. Ақырында мүсылмандар жеңіске жеііп. қүрайыш жсңіліс 500

тапты. Қүрайыш батырлары өлтіріліп, ақсүйектері түткынға алынды. Осыған орай Алла Гагаланың созі гүсті: \\ V. «Ссндер оларды оз күпі геріңмен жеиген жоксыңдар. О.іаріы Алла жеңіліске үшыратгы» (Әнфал сүресі. 17-аят). Содан соң Алланын елшісі (с.ғ.с.) мүшриктердің олікісрін қаңырап қалған қүдықтарға гастауды бүйырды. Кейін түн ортасы брлғанда қүдықка келіп: «Ей. күдық иелері. ей. Атаба ибн Рабнға, ей. Әбужаһил» - деп оларды атап іныі ып. - сснлсргс Тоңірдің берген уодссінің шындыіъін кордіңдер ме? Ал. мсн Тәнірімнін уодс сгксніне жстгім», - ісді. ГІайғамбардың (с.г.с.) созін сстііен мүсыямандар: «Ей. А.чланын елшісі. оліп қалгандарды шақырып түрсын ба?» - дсп таңырқасты. Пайғамбар (с.г.с.): «Ссндср менің бларға айтқан созімлі естідіңдер ме? Бірак оларлың жауап беруге шамалары келмеді». - деді. Согыста қүрайыштан жетпіс адам ол іп және жетпіс адам гүткынга түсті. Мүсылмандардан он горг адам шаһид болды. Мүсылманлар көп пайда түсірді. Алла оларды жеңістерімен қуандырып былай деді:

«Бәдір соіысынла сендердің сандарын аз болды. Алла онда да сендерге көмектесті. Ендепіе Аллаіа шүкірлік етііідер, Оіан күнірлік ке.піруден коркындар» (Ғимран сүресі, 123-аят). Қүрайыш гүгкындарды қүныи толеп сатып алды. Ал, байлыгы. қаржысы жоқтар үстаздық еі іп, балаларды оқытуы тиіс болды Бүл сңбектері олардыи қүнына жатқызылды. Бүл мысалдан Мүхаммсдтің (с.ғ.с.) сауатсыздықпен бірінші болып күрсскен адам екенін корсміз. УХУД СОҒЫСЫ КАРСАҢЫНДА Бәдірдегі орасаи жеңілістен ксйін қүрайыш мүсылмаидардан ош алуга қүлшынды. Намыстары қозып. сол женілістіи ссссін қалай да қайтаруды ойлады. Жонс Бәдір соғысында олгепдердіц ксгін қайтар.мақпіы да болды. Сол мақсатта мүсылмандарға бірнеше рет шабуыл жасады. Бірақ ешқандай жеңіске жете алмады. Содан соң араб руларынан көмск сүрады. Олардың борі күрайышты колдап, қару- жарақпен дс. оскср күшімеи дс, қаржымен де комсктесуге уәде бсрді. Сойтіп, Әбусуфияннын қол астына үш мын адам жнналды. Бүл хабар Пайгамбарга (с.г.с.) жеіті. О;і қаланың ішіндс.олдссыртында согысу гуралысахабаларымсн кеңесті. Озі каланыи іііпидс соғыскан дүрыс болар деген ойда болды. Ойтксні халык Бодір соғысын, онда мүсылмандардың қалай соі ысқанын кормсі сн болатыи. Егер соіыс қала ішіидежүрсс адамдар шанқастын калай жүріп жатқанын коздерімсн көрер еді. Жасы да, кәрісі де. әйелдср мен кыздар да. балалар да карап түра алмай дүшпанға қарсы мүсылмандарға комекке үмтылар еді. Мүның озі жауынгерлсрді жігерлендіріп. күштсріне күш косар еді. Адамдар соғыс дегсннің нс скенін. 502

жсңістің онайлықпсн кслмейтінін түсінген болар сді. Соіітіп. согыс киындығын біріе коіерісср еді. Пайғамбар (с.г.с.) осылай ойлағанымен накты бір шешімге келген жоқ. Бүдан сон Пайғамбар (с.г.с.) жүма намазын оқып. жамағатка уагыз айтты, оларды сабырі а шақырды. 1 Іамаздан соңадамдарғакиімдерін.сауытгарынкніп.каруларын асынып соғысқаозірленугеөміретті. Біразадамдардынсоғыскадайын екендерін де көрді. Оларгаәзірге Мөдиналатүруды бүйырып. өзі Алладан уахи келуін қалады Сахабалары Пайгамбаріа (с.ғ.с.): «Ей, Алланың сліпісі. озін алдында айтқандай. сен калада түра бер», - дсді. Сонда IІайғамбар (с.ғ.с.): «Соғыстын қалай, қай жерде болатыны біздің қалауымызға емес, карсы жактың калай бастауына байланысты. Алла нс бүйырар болса. соны істсйміз». - деп окиганы сабырлылыкпен күтуді бүйырды. ЕКІЖҮЗДІЛЕРДІЦ СОҒЫСТАІІ БАС ТАРТУЫ Алланын елшісі (с.г.с.) копірлсргс қарсы сахабалардан мың кол жинап, соғысқа бастап шыкты. Сол уакытга екіжүзділсрдін басіпысы Абдулла ибн Убай бастаған үш жүз адам ксрі қалага кайтты. Мүсылманлардың бірі оларга: «Ей. кауым. сендерге Алла ескертгі гой. бүларын калай? Сендер біздерді, Пайғамбарды (с.ғ.с.) комсксіз, қолдаусыз калдырмақсыңдар ма?» • дсп сауал гасгады. Ал. олар: «Сендср соі ыса беріңдер, біздін сендерге ергіміз де. соғысты көргіміз дс келмейді. Біз соғысты капамаймыз». - деп жауап берді. Олар туралы Қүранда былай делінген: •I ібі' и-—■ » , * -0 ц*» ' в' ‘ • *х , '• * л ’ *• ъ) МіЭ ДДла-; 503

ІХ Др' 3 ^~3 15 ->'у-2 ПҮ. 13 іДэ С* ІіаРІІзІ С І«Дл_5^ ^_й»\\а>-^' ІрІЭ /^АВ \\ - л. э| (Х~1' «Аляя жояында соі ысқа шыі ыіідар немесеоздерінді коріаңдар» - дегенде олар: «Егер біз соғыса біясек сендерге ерер едік», - деді. Бүл олардын жүрекгеріндегі сөз емес. ауыздарындагы ғана сез болатын. Ойтксні олар сенімнен і орі күнірлікке жакын еді. Олардын іштсріне не жасырғанын Алла жаксы бі.ісді» (Ғимран сүресі. 167-168-аягтар). Осылайніа мүсылмаңдар скі топқа бөлініп. Абдулла ибп Убаіідың тобы Пайгамбарга (с.г.с.) қызмет етудсн бас тартгы. Олар қоркынышка беріліп. үрейгс бой алдырды. Бүлар туралы Алла Гағала былай дейді: дХІ у *ііі« д' ІІ \\ т ү. «Сендерді екі топ уянымға салды. Бірак мүъмнндер Тәңірге тәуекел еггі» (Ғимран сүресі. 122-аят). Сойтіп, Алланын елшісі (с.ғ.с.) мүздай каруланып. мыкты дайындыкпен келген үш мын оскерге карсы жсті жүз сахабасымсн ғана калды. 504

АЛЛА11Ы11 ЕЛІПІС1НIҢ (С.Ғ.С.) ӘМIРІ Мүсылмандар Ухуд гауынын бір жағына келіп гоқтады. Ол Ясрибтің солтүстік-шығысындагы тау еді. Олар аркаларын тауга беріп түрды. Алланың елшісі (с.і.с.) соғысты озінің бүйрығынсыз бастамауға өмір етгі. Кәпірлер ойпаттың орта шеніне келіп түсті. Согыста комектесу үшін олармен бірге коптегсн ойелдср сріп келді. Оларда екі жүз аі болды. Мүшриктсрді баскарушылардың қатарында Майманатул Хаялати Халнд ибн Әл-Уалнджәне Майсаратул Акрамату ибн Әбужаһил бар еді. Ал.чаның елшісі (с.ғ.с.) елу ада.м аткыштарды дайындады. Оларды әскерлің ту сыртына. таудын арқа жагына орналастырды жоне мүсылмандар жснген не жсңілгсн күндс дс түріан орындарын тастап кетпсуді бүйырды. Оларга басшы етіп Абдулла ибн Жубайрды тағайындады. Содан сон Алланын слшісі (с.ғ.с.) қолына қылыш алып: «Хақжолына, конс. қолына кім қылыш алалы?» - деп сахабаларына сүрау тасіады. Сол кезде Әбудужанат Пайгамбарлан: «Ол бізгс нс бсрсді. сй Алланыц слшісі?» - деп сүрады. Сонда Пайғамбар (с.г.с.): «Онымен женгенге дейін дүшпанынмен шайкасасың», - деді. Әбудужанат батыр кісі болатын, басына қызыл орамал орап байлайтын. Сол одетімсн ол басына өзі өлім орамалы деп атайтын кызыл орамалын байлап. колына қылышын алды. Онын озінің осы кслбетінс мақтанып. масатганганын байқаған Алланын елшісі (е.ғ.с.) оған мүндай кердендеуді Алланың жек корстінін ссксртіп: «Бірақ Әбудужанаттың бүл қылыі ы отансүні інггігі», - дсді. 505

М ҮСЫ. IМ ЛIІДА РДЫ11ЖЕIЦСІ Екі жактың осксрі арасында қиян-кескі шайқас басталды. Мүсылмандар керемет ерлік көрсетіі. Әбудужанат жскис-жс\\ке іпыгып. карсыласын влтіргенге дейін аянбай шайқасты. ГІайғамбардың (с.г.с.) гуысы Хамза да жекпс- жекте кӘһірлердің екі ту үстаушысын жер жастандырды. Әбдухабаіпи (Уахши) Хамзаны сыртынан аңдумен болды. Ол найза шаіішуга отс шебер адам еді жонс калай да Хамзаны олтіріп алуға бекініп шыккан болатын. Акыры батыр Хамза кайысын тапқаи аңдушыпын колынан каза тапты. Мүсылмандардын ту үсіаушысы Масғаб ибн Әмир еді. Ол каза іапқаннан кейін Алланын елшісі (с.ғ.с.) туды Әли (р.ғ.) ибн Әбуталибке беріп. алга алып жүрулі бүйырды. Әли (р.г.) әскердің алдына шыкты. Сол кезде мүшриктердің ту үстаучцысы Әбусағд ибн Әбуталха оны жекпе-жекке шакырдЫ. Ексуінін жан беріспес шайқасында Әли (р.г.) дүшпаньпі олтіріп. жсңіске жетгі. МүЩрикгердің атгы әскері мүсылмандарға кзрсы бірнеше һст шабуыл жасады. алаііда алдарынан бораған октан кері шегінуге мәжбүр болды. Кәпірлердін әйелдсрі жауынгердерді жігерлещііру үшін үрандатуға кірісті. Бірак олардың бүл орскспері де сш нәтижс бсрмсді. Мүсыл.мандар санынын йздығына қарамай Алла жолында аянбай айкасып. кәпірлсрДі енсеріп бара жатты Күштерінің келмейтінін. оздерінінълсірегенінтүсінген капірлерартқашсгінсбастады. Мүны көрген мүсылмандар олардан қалған қару-жарақ жоне баска да Заггарды жннап олжалауға кірісті. 506

ЖЕҢІСТЕН КЕЙІНГІ ЖЕҢІЛІС Алланык еліпісі (е.ғ.с.) мүсылмандарды арқа жагынан қоргау үшпі қойған атқышіар оз міндегтерін мүлтіксіз аткарды. Тау жактан оқ жаудырып дүшпаннын бстін бірнсше мәрте қайтарды. Кәпірлсрдін жеиілгенін көргсн олар таудан түсуге бейімделді. Олардын басшысы Абдулла нбн Жубайр Алланын елшісініц (с.ғ.с.) амірін естерінс салды. Алайда ояар бүган қүлақ аспай кобі гомен гүсіп кетті. Абдул.ча гау басында а и ангай адаммен ғана қалды. Мүсылмандардын бүл осал гүсын байкап қалган Халнд ибн Әл-Уөлил адамларын дөл осы жерден шабуыл жасауға шақырып. мүсылмандардың ту сыртынап ксліп сокты. Мүсылмандардын қатары бүзылып, бытырай басгалы, сахабалар Паііға.мбардан (с.ғ.с.) бөлініп қалды. Олардын кейбірі калаға кірді, енді біртобы тау басынан ксге бастады. Алланыңслшісі (с.ғ.с.): «Маған карай. Алланын қүлдары. маган қарай!» - деп піақырды. Ьір гоп ансар оны коріпап алды. Әбуталха Әл-Ансари атқыштардын көздеушісі сді. Ол Алланың елшісін (с.ғ.с.) корғай жүріп: «Сен мснің әкемсің. менін анамсың, саган жамандык жеткізбеймін. саған баг ытталған бәле маған келсін», - дсумсн болды. Осы уакытта Пайғамбар(с.г.с.) Сағд нбн Әбуаққасқа: «Аі. Сағд, аі!»- деп бүйырды. Атқыштардын іағы бірі Саһл ибн Ханиф кәпірлерге садақган оқ боратгы. Әбудужанат ансарн Паигамбарды (с.ғ.с.) қоргауга кірісті. Ол бораған оққа ксудесін тосып, Алланын еліпісін (с.ғ.с.) дснссімсн колеі ейлеумен болды. Пайғамбарды (с.ғ.с.) қорғай жүріп Зияд ибн әл-Харис тс қаза тапты. Убай ибн Халаф Алланын елшісін (с.ғ.с.) қалаіі да олтіруді коздеп, оршслене жақындай бергенде Пангамбар (с.ғ.с.) оны найзамен шаншып олтірді. Осы ксзде Алланын елшісі (с.ғ.с.) лактырылған тастан жараланып. жерге қүлап түсті, күрек тісі сынды, беті, астыңгы ерні жаракаттанды. 507

бстін қан жуып кстті. Пайғамбар (с.ғ.с.) ксліп түрган жсңісгі қолдарынан шығарып алган сахабаларының бүл істеріне қаііран қалып, оларды Аллага тапсырды. Осыған орай Алладан мынадай аят түсті. > ҮА. «Олардын гәубелерін кабы.і ете ме, жок алде жаза гартқыза ма. ол - А.іланың ісі. Бүған ссн әмір стс алмайсың. Акикятындя. олар зялымдар» (Ғимран сүресі. 128-аят). Алланың слшісін (с.ғ.с.) жығылып жатқан жерінсн Әли ибн Әбуталиб псн Талха котеріп түрғызып алды. Осылаііша мүсылманлар жсне түрып жсніліс тапты. Бүған себеп болган олардын жеңіске масайрап босаңсуы, Пайғамбардың (с.г.с.) әмірін бүчуы жәнс олжага қызығуы еді. Бүл жайлы Қүранда Алла былай дсйді: «Алла ссндерге бсрген уәдссін орындады. Оның жордемімсн жсніске жеттіндер. Бірак ссндер іа.іас- гаріыска гүсіп.калағандарыңдыісіеп.күнагабаітыңдар. 508

Біреулерін бүл дүннсні. снлі біріц ол дүниені коздедііілер. Сол үшін Алла олардан сендердің бегтерінді кайтарды. Сонгіп, сендерді кешірді. Мүъмин үшін Ал.іанын кеніпі.іігі мол»(Ғимран сүресі. 152-аят). Мүсылмандардын соғыс барысындаіы осы бсреке- сіздікіерін Алла беітсріне былай деп басады: ог. ОвКІ; іс «Пайіамбар сондарыннан анкай.іан шакырса да сендер кайры.імай канітындар. Қолдарыннан іиыіын кеі кенгеде.бастарыііатүскенгедеокінбеулерін үшін Алла сендергс коп сауап жаіды. Ол сецдердін не істегендсріңді біліп түрады» (Ғимран сүрссі, 153-аят). ПАЙҒАМБАР (С.Ғ.С.) ӨЛДІ ДЕГЕН ЛАҚАІІТЫҢ ТАРАУЫ Мүсылмандар арасында ІІайғамбар (с.г.с.) өлтірілді деген соз іэрады. Мүны естіген бірсулср қаруын лақтырып тастады. Тіпті кейбірі: «Бізге Абдулла ибн Убай расул болса сксн. Ол бізге Әбусуфияннан ксіпірім алып бсрер еді». - деуге дейін барды. Сол уақытга Анас ибн Ән-Назар Аллага арнап: «Ен. Алла, мсн Сснен сахабалардың мына істері үшін кешірім сүраймын. Ссні пөктсймін!» - деді де, айналасындағыларға қарап: «Алланын елшісі болмаса не істер едіңдер? Оны нсге олді дейсіңдер?» - дсп колына қылышын ала салып қашан 509

қүлағанша копірлсрмсн козсіз шайкаска түсті. Кейін оның тснесінен кылышпен шабылган. найза сүгылган, ок тиген секссннсн астам жарақат табы.іды. Пайғамбар (с.г.с.) өлді дегенді есіігенде кейбірсулср жнһадтан бас тарта бастады. Ақиқатында, Қүран - мүсылмандарды тура жолға бастаушы. ал Ислам діні бір адамга байланысты емсс. Оны мүсылманлар жүректсрімсн ссніп кабылдаулары. Пайгамбардың (с.ғ.с.) тірі кезінде де. ол дүнисден откеннен кейін де бекем үсіап. қорғаулары тніс. Пайғамбар(с.ғ.с.)олдіекен дсп хакжолынан гайын. кайгадан күпірлікке салынып кстулеріне болмайды, Солай бола калган жагдайда олан Аллага келср зарар жоқ. Бірақ Алла Исламга бсрік түрушыларды, Оның берген ныгмсітсріне шүкіршілік етушілсрді жоғары сыйлыкқа ие етеді. Қүранда былан делініен: оіл Оіэі ^у-1' *' 1 ' ' ' '' а ' , ,, і > '' «Мүхаммел - акырғы паніа.мбар, одан бүрын да көпісіен паііғамбар.іар откен. Егер ол өлсе немесе олтірілсе, онда иманнан гайып кетер ме сдіндср? Кімде- кім ксрі шегініп кетсе,одан Ал.таіа келер ешбір знян жоқ. Алла шүкіріпьіік етушілерге рахымын жасай береді» (Ғнмран сүрссі, 144-аят). 510

МҮСЫЛМЛНДЛР ҚЛ ГАРЫІІЫЦ ТҮЗЕДУІ Алланын елшісін (с.ғ.с.) сахабалары дүрыс корғай алмады. Онынүстінеөлді деген хабартараггы. I Іайғамбардың (с.ғ.с.) тірі екенін бірінші болып корген Кәғб ибн Мөлик: «Ей, мүсылмандар. бүларың нс?!» - деп бар даусымен айқай салып, Пайғамбардын (с.ғ.с.) тірі екснін жарнялады. Бүл хабар мүсылмандарды куанлырды. Олар естерін жиып, Алланын елшісімен (с.ғ.с.) кауышып. айналасына топталды. Пашамбардын (с.ғ.с.) осксрінін қайтадан жиналып. күш ала бастаіанын байқаған мүшриктердін басшысы Әбусуфиян қоргануға дайындалды. Омар (р.ғ.) ибн Әл-Хатгаб бастаған муһажирлер кәпірлерге карсы қайта шабуылга шығып. оларды гаудан куып түсірді. Женілс бастағанын түсінген Әбусуфиян әскерін жиып шсгінуіе можбүр болды. Сонысына қарамай мүсылмандарға: «Сендермен кслесі жылы Бөдірдс ксздссетін боламыз!» - дсп аііқай салды. Алланың слшісі (с.ғ.с.) сахабаларынын біріне: «Жарайды. кслісім осы болсын!» - деп айт». - дсді. Осыдан соң Әбусуфияннын әскері кері бүрылып, қайтуға бет алды. Аллаиын слінісі (с.ғ.с.) Әли (р.ғ.) ибн Әбуталибке: «Олардың ізіііе гүсіп нс істсмекші екендерін бакыла. Аттары мсн гүйелеріне мініп Меккеге бет ала ма, әлде Мәдипаға кірмекші бола ма. соған көзіңді жеткіз», - деп гапсырды.Әли (р.ғ.)олардыңшынымен Мекксге қарай баіыі алғанын айгып келді. МҮСЫ.ІМАНДАРДЫҢ Ө. ІІҚТЕРДІ БОЛУІ Мүсылмандар согыста каза тапқандардын денелерін жинап. жсрлеугс кірісті. Кәпірлердін өліктері болек жсрленді. Мүсылмандардан жетпістен асгам адам қаза гаиканы анықталды. Олардын кобі Пайғамбарды (с.ғ.с.) ^=5= 511

қорғаушылар сді. Талханын өзі жетпістен астам хсаракат алған болып шыкты. Пайгамбар (с.г.с.) туысы Хамзаныц мәйітін және Әбусуфияннын әйслі һннданың онын бауырын алып жсмскші болып іпнн жарғанын коріп катты капа болды. ашу-ыза кернеді. Пайғамбар (сл.с.): «Алла Тағала маған отандастарымның бір-бірінен айырмашылығын мысал етіп корсетті. Мен Хамзаны олардын отыч кісісінс баланмын». - дсді. Мүсылмандар Ллланын слшісінің (с.ғ.с.) күйзслісіне куо болып: «Біз оларға карсы жиналып. бірігуге анг берсміз. Алла сондай бір күнді келтірсе біз де оларға корсетеміз калай жарып. калай кесуді». - деді. Мүсылмандарлын бүл создеріне орай Алла былай дсді: * «Егер есс кайтарғыларын кслсс, оздсрінс жасалған киянат канша болса. сол молшсрде гана кайтарыңдар. Л.і, сабыр сактасаңдар (кск алмаймыз дсссңіер) бүл сендср үіпін тіпті жаксы» (Наһыл сүресі. 126-аят). *' ' '' \\ХҮ. 5/5^ «Сабыр сакіа. гозім дсгсн А.і.іанын комсгімсн іана коліа кследі. Олардын кылыкгары үшін камыкпа. кулык-сүмдыктарына жүрегін ауырмасын» (Наһыл сүресі. 127-аят). \\ XД. 512

Акнкатында, Алла кашан да тақуалар мсн ізгілік жасауінылар жаі ында» (Наһыл сүресі, 128-аят). Осы аят гүсксннсн кснін Пайғамбар (с.г.с.) олтірілгев адамнын мәйітін бүлайша қорлап. рәсуөлауіа тыйым салды. БЛТЫРЛЫҚ ІІЕН ҚҮРБЛІІДЫҚ Ү.ІІ ІСІ Алланын елінісі (с.ғ.е.) сахабаларыпыц қандай жағдайда екенін білмск болып: «Сағд ибн Әр-Рабиғ өлі ме. тірі ме. кандай халдс екенін мен үшін кім коріп келеді?» - деп сүрау тастады. Сонла бір ансар кісі: «Мен қарап келейін», - дсді. Сойтіи. о.і Сагдты оліктсрдің арасында жаралы, шала- жансар халде жатқан жерінсн гапгы. Ол Саідка: «Мсні сені іздсуге Алланың елпіісі (с.ғ.с.) жіберді. Тірі мс. олі ме. біл дсп тапсырды», - деді. Сағд: «Мен жан гапсыріалы жатырмын. Сәлемімді Алланыи елшісінс (с.і.с.), қауымга жсткіз. Мүхам.медті Алла сауапка ие қылсын. Алланын алдында сендер үшін аііыпгы емсспін. IІайіа.мбаргатаза қызмсі сітім. Соиғы күшім қалғанша жауды оған жақын жібсрмсді.м». - деді. Онын бүл созін барган кісі Алланын елшісіне (с.ғ.с.) айтып кслді. Мүны естіген Пайғамбар (с.ғ.с.) оның срлігін озіелсргс гибрат. онеге сггі. Ол шынында да дінін, оганын. бауыряарын жапып салып қорғап. сол жолда қүрбан болды. Діні үшін. Алланыи жолы үшін жаидарын аямаған мүплав ерлік үлгілсрі бү.ч соғыста аз болган жок. Әмр ибн әл-Жумух ссімді шолақаяк кісі отс қайсар адам еді. Соғыска оның ержүрск юрі баласыбірдсй қатысты. Ухуд соғысына озі дс бармақшы болған оны балалары үііге камап кетпск болды. «Алла сені кеіпіреді», - деді балалары оган Ол Алланын елшісіне (с.ғ.с.) ксліп: «Балаларым мсні қаман гастамақшы. ал менің сеиімен бірге болғым келслі. Аллаға 513

анг. мына шолак аяіыммсн жоннатты басудан үміггенсмін», - дсді. Алланын елшісі (с.ғ.с.) оған аяғынын кемістігіне байланысты оган жнһад парыз еместігін айтгы. Алайда ол: «Олссм шаһид боламын». - дсп сүранды. Сонда Пайғамбар (с.ғ.с.) онын балаларына: «Тоқтатпаңдар», - дсді. Ол соғыска катысып. қага тапты. Бүл дінін. оганын сүйгішгіктің белгісі болатын. Бәнн дннардан бір ойелдің согысқа ері. өкесі, бауыры кат ысып. үшеуі де қача таі ггы. Аламлар ойелге олардын шаһид болганын айіып келді. Сонда ол: «Алланын с.ішісі үшсуінін оліміне не деді?» - деп сүрады. Хабарды окелушілср оған I Іангамбардын (с.г.с.) «Олардың өлімі оте жаксы өлім болды. Алланың мақтауына ілікті» - дегенін айтты. Әйел мәйітгерді кормек болды. Оларды корген кечде ол: «Сендерден кейін мүндай кайі ы-касіреі болмасын», - дсді. РУХТЫ КӨТЕРУ Мүсылмандар Мөдннаға қайіын ораллы. Айқай-шу, жылау-сыктаудан халык күңіреніп кетгі. Женіп і үрын жсңілу боріне дс үлксн соққы болды. Осы кезде мүсылмандардын қайғысын жснілдстіп. рухын котерген Алланын мына аяттары түсті. XX- X ' X «Егер сенлер шын мүьмин бо.ісандар. дәреже.іерің жоіары болалы. Енселерінді түсірменлер. киындыкка бері.імеіідер» (Ғимран сүресі, 139-аят). 514

'* > $• ' > ’* ч* ' ' .* 'л' АІІ« -у5 «-*-* >^-——-*. *3| \\ діЙ* £ІЛ^Л ДХ^» дЦІ /Д*~* Ся \\ £ • . ^Л-К^ІІіИ <—>Х «Егер соіысіа жаралана ка.ісандар. мүндай жаідай карсы жакіа да болады деп біліңдер. Ондай жаг.тай.ты Біз ада.мдардыцбасына кезек іүсіріп гүрамыз. Алла інынайы мүъммндерді білсді жөне оларды інәһидгер катарына қосалы. Пасықгар қауымын Ал.іа жяқын гүтпайлы» (Ғимран сүрссі.І40-аят). ()сылайшаАлламүсылмандарды капаболмауға, қайі ьн а салынбауға шакырыіі.имандарынынкүнгі ілігінсбанланысты олардын кәпірлердсн жоғары сксидіі імен жүбатып. жакында оларды түбегсіілі женетіндіктсрімсн қуандырды. Жарақаі. олімгс бүлар ғана смсс. карсы жақтың да үіпыраігіынын. бірде жеңіс. бірде жеңіліс болатынын. женіліетің сынак екснін біядірді. Бүл жснілістін мүсылмандардыи иманына қатты сын болғанына Қүранда айкып нінараі етілген. '4 , , і *, «Алла мүьмикдер.іі сынау үшін, кәпірлерді аіапгау үінін де осылан еге.чі» (Ғимран сүрссі. 141-аяі). аА 3 515

«Ал.іа араларыңдаі ы нагыз кайсар күрескер.іерді, гозімділерді аііырып алмай түрын жүмакка кіре коямын ден ой.іамаіиар» (Ғнмран сүресі, 142-аят). Алла мүсылмандарға мүндай жағдайдыңбүрыін ы өтксн пангамбарлардың ізбасарларына да болганын баяндайды. Олар да Алла жолында согысты. бірак бастарына түскснгс жасымалы. мүкалмады. Өздсрінін жіберген қатсліктері мсн күнәларының кссірі оздеріне тигенін түсініп. Аллаға күлшылықстін жалынып-жалбарынды. Күноларын ксшіруді сүрады. Алла олардын тілегін канагапандырды. оларга дүние, ахирет жақсылыгын берді. Бүл гуралы Қүранда былай делінгсн: «Қаншама пайғамбар Қүдайга сыйынған каншама іісндс.ісрмсн бірге күреске шыкіы. Қүдай жолындагы соі ыс кнындыктары олардын рухын гүсіріп, енсссін баса алмады, бас ішірмеді. Озі үшін күрес жолында кезіккен кнындыкгарға тозс білгендерді Алла жаксы көреді» (Ғимран сүресі, 146-аят). *X х * Су—дЗҺ \\ £Ү. 516

«О.іяр.іыи аучыніяіы «О. Танірім! Күнаміз 6о.іса, арамыілм піекігіі шыккжіиар болса кешір! Кодам пірі.імы і.іі.і нык басіі.ірі.іп, кііпір.ісргс кзрсы күрссіс біис мслсі бер!» - ісгсн іана соі боллы» (I нмран сүрссі. 147-аят) АЯ' ' ‘А. <• Ү.і.іа о.іирі а бү.і лүниенііі лг. о лүнненіи ле сауабын бсрслі. Жаксылык жасаі анларлы Лл.іа іа жаксы корс.тЬ (Гимрансүресі. І4Х-аят) М¥СЫЛМ ЧНДАРЛЫ Ж¥ Ь\\ТУ Ллланын слшісі (с.ғ.с.) мсн мүсылмандар соіыстші оралганнжн кейін онла кам гапедіциірдыіі іугзн-туысіары- нын іарлы жокглулзрын сстіп капы юшолды. Күнірснгсн халықіын мры Пайнімбар.ты (с.ғ.с.) кшшлыккл сапып, козінен жас парлоды. Озінін дс жүрск-бауыры езілш гүрса да ояаргабасу аіпып, көніл.тсрін жүоаіугатырысты. Ешжүздідер осы соггі пайдаланып мүсылмандарды аныруга. Паіігамбар (с.ғ.с.) мсн екі араға ог іастауні кірісті. Гпрсйлерлін шын жүэдері зшы.із баспды Олар «Егср ПаГнамбарларын женгенде сендср мүндаіі кайғы-едсіретке үіиырамае сдіндер. Бірақ ссндер біігс күлак аспалыюар. бізгс ссніп срі сндсріндс амаи-сау калып. гыныш отырар слниср». - лел жагдайды ушыктыра түсті. Бүл туралы Алла Күран.ы былан дсіілі: Ор 517 её

іДх» Іл» \\Х I* Ііл^- Іуі£ 1^15”*у 3 '^т*^9 х ->< „ > Л„ »Л «» х *. л • , 'х ' >• х ' '_, г Ц дЬі) ^ЛЯ ^-. Л>1» >;Х 3 ®Д>- 2хіЬ дЬ1 3*Хр >оп. 5x1; «Ғ.н. иман келтіргендер! Туыстарың сапарда немесе жорыкта жүргенде «О.іар касымызда болса олмес гс, еінкімді олтірмес те сді» - деп күйінбеңдср. Бүл - дінсіздердің созі. Тегінде тірілту де. олтіру де Ллланын ісі (жорыкка шыкпау елімнсн күгкармаііды). Қүдырсг нссі кімнің не істегенін коріп гүрады» (Ғимран сүресі. 156-аят). Еврейлсрдін осындай арандату создеріне орай өлімнің Алланың ісі екені, адамнын одан кайда болса да күтылмайтыны, оны ешкімнін гоктата да. кешіктіре дс алмайтыны туралы осындай уахи гүсгі. * » XX * і' і * ' • ’ X* ’ X. • ' 1)' оьь ^і 0' X ■..................................................... '4о. «Қүдай бүйрыгынсыз пснде өлменді. Онын дәл уакы і ы кітапгажазылған. Егср бірсу бүл дүниснін камып тілссе, оіан осы дүние игіліпн. егср біреу о дүниенін нссібесін тілесе, оған ахиреттін игілігін береміз. Шүкірлік еткендерді сыйдан күр калдырмаймыз» (Ғимран сүресі, 145-аят). 518

Ііүл аят та Алланьтн қалауынсыз ешкімнің өлмейтінін дөлелдсйді. Алла адамдардың ажалының уақытын кітапта жазып қойған. Дүние пайдасы мен қызыіъін қалаганға Алла сол қалағанын берсді. А;і. ахирет сауабын калаган кісі сол ахирст жақсылығын корсді. ІІІүкіршілік етушілср Алланың сыйына ис болады. Алланыц жолында опгендср Алланын рахымына бөленелі. Бүған таіы да Қүран аяіы далел. \\ о V. «Егер сендер Қүдай жолында каза тансаңдар немссе сапар үстінде кантыс бо.ісаң.іар сендерге Қүдайдын ніаранаты, рахымы, әрине, үйде отырып жнган- теріендеріннсн олдекайда канырлы болмақ» (Ғимран сүресі, 157-аят). •0 , 'г і ' \" а‘ • «Қүдан жолында күрбан болғанларды олдігс санамаңдар. Керісінше, олар тірі. Қү.іай алдында жүмак ризығынан дәм гатады» (Ғимран сүресі, 169-аят). 519

«Оздсрі үшін Қүдай жазған тағдырға олар дән риза. Артта ка.нан туыстарына киямсттс коркыныпі, бү.і лүнис үіпін окінііи жок сксніи хабарлап. куанікысы ке.іс.іі» (Ғимран сүресі, 170-аят). \\ 0'^ ь-хз • аі)і -и X X XX X \\ү\\. «О.іар А.і.іанын оздсріне жасаіан рахымы үшін, іакуа.іарды Тоңірі күр калдырмайтыны үіпін куанады» (Ғнмран сүрссі, 171-аяг). Бүл аяггардыңборі I Іайғамбар (с.ғ.с.) мсн сахабалардың Ухуд соғысынан ксйінгі ауыр кезсңді басіан откізіп жатқан уакытга түскен еді. Діні үшін қүрбан болған мүъминдсрдің Алланың ризалыгына боленушілср, жоннат нығмеіінс кенелушілер скснін ссту мүсылмандардың коңілін жүбатты, кайғыларын жеңілдётгі. Алланың елшісі (с.ғ.с.) оларлың батырлықтарын еске алып, қабірлерін зиярат сі іп. рухтарына дүға жасайтын. Адамдарға оларды мысал ететін. Ақаба ибн Әмрбылай дейді: «Алланыңелпйсі Ухуд қүрбандарына арнал дүіаоқыды. Содан соң мінбарга ніыіып: «Дін жолында піаһид болғандар секілді жәннатта ссндердің дс орындарың аіпық гүр. Сендср Аллага серік келтірерсіңдер деп ойламаймын, бірақ дүние босекесіне түсіп кетесіндср ме деп қорқамын», - деді». Пайғамбардын (с.ғ.с.) бүл сөзінің шындығы мүсыл- мандар арасында ғасырлар отс ке.те көрініс іапгы. Байлық пен мансапқа қызығу, билікке таласу, бөсекелестіктің ақыры Ііайғамбарымыз (с.г.с.) нсгізін қалап, алғашқы мүсылмандардын қүрбандыгымсн қүрылған алып мсмлскст- тің болініп, болшектенуінс. әлсіреуіне өкеліп соқгырды. 520

ХУДАЙБИЯ КЕЛІСІМІ Найғамбар (с.ғ.с.) күрайыштармсн келісім жасау үшін Хулайбияға кслді. Бүл әскери дс, саяси да жиһад еаі. Оиы жасаудағы максат Меккеге кіру болагыи. Қүрайыштар мүсылмандарды Мекксгс олі жібермей жатқан сді. Ал, Мекксге кіру Исламның куаттанғандығьіныіі белгісі болып саналатын. Кслісім жасаудагы козделгені нсламдык дағуаны гарату, іыныштық орнагу болатын. Осы түрғыдан алғанда Худайбия келісімі Араб түбегіндегі үлкен жетістік, ланалыктыңозык үлгісі.зорсаяси ісболды. Келісім күрайыш пен Алланың елшісінің (с.ғ.с.) арасында жасалды. ХАРАМ МЕШІТІНЕ ЗИЯРАТҚА ШЫҒУ Меккедегі Харам мешіті қүрайышгын қолында болды. Адамдар әр жылы харам айларында оған хаж жасайтын. Оган кім кірсе дс амандықта болатын. Дүніпан кечдесіп калса да ешкім қылышын қынынан суыруға, кан төгуге бармайтып. Бірақ күрайыш Панғамбар (с.ғ.с.) мсн мүсылмандардың .Харам меіиітіне кіруінетосқауылкоябастады.Өздерінеуәжиб болған ліпн парыздарып орындаудан тыйған күраныші ын бүл орскеті мүсылмандарды ашындырайын дсді. һижратган ксйін ал гы жыл отксн болатын. Мүсылмандар Хара.м мешітін зняраі студі аңсай бастады. Бір күні оларлы Алланың елшісі (с.г.с.) қабылдап, озінің үііқыда корген түсін хабарлалы. Гүсінде Алла оған жақында Харам мсші гіне аман-сау. бейбі г жолмсн кіреііндерін білдірген еді. '* ' - '* » Ьрі »' , »' ° '' 411 Эі »^4.1 -і£' үү. Ьу Ьеэ гДЬ ор I^11*5 521

«Пайі амбарына Алла хак түрде нагыі іпындық іүс көрсеггі. (Ей, Мұхаммед!) Қүдай каласа сендер кауіп-катерсіз, іпаштарыңды үсіарамен кырдырып не кыскартып Мәсжидул Харамга корыкпан. еркін кіресіцдер. Сендер білмейтіпдІ Л.іла біледі. Алла сендерді іаяуда гана үлкен бір жеңіске жеткізді юй» (Фатх сүресі, 27-аят). Сойтіп. Алланың елшісі (с.ғ.с.) Ясриб халқын, оныц төцірсгіңдегі ойпаттарда омір сүретін ағрабтарды онымен біргс умраға. яғнн Харам мсшітін зиярат стугс іпақырды. Алланың елшісі (с.і .с.) Меккеге бір жаі ынан үл ксн топ болып баруды үйғарса. екінші жағынан аірабтар жолдарын тосып, ксдергі жасай ма дсп қауіптенгсн еді. Аірабтар соғысқа шықпай кдлғандары үшін Пайғамбардып(с.ғ.с.)алдында«Біз мал-жандарымызға қарайлап қаліан сдік. кешір бізді», - леп ақталды. Шындыі ында олар соғыста мүсылмандар жсңіледі. сахабалар одан аман кайтпайды деген сенімде болған еді. Олар туралы Алла былай лсйді: йСі иАкл сг* я ' •* *» ' , , ‘1 ' * г *'а ' Күрсске шыкпай калган бәләун.тер саіан: «Біз ма.іымы ма, бала-шаі амызға айналып калып едік. (Енді) сен біз үінін Тэиірден кешірім сүра», - дейді. Бүл олардын жүрек созІ емес, ауыздагы создсрі. Сен айі: «Егер Алла 522

семдерге әлде зиян, әлде пан.іа жасауды үііғарса, Онын бүіірыі ына кім ко.ідепеи і үраалады?Оланету (епікімніц) ко.іынан келмейді. А.іла сендердіи кылмыстарыцды го.іык білііі гүрады» (Фатх суресі, ІІ-аят). ;*-^>* і .4 «Ссндер Пайгамбар да. мүъмнндер дс енлі үйлсріне мү.іде оралмайды ден ойладындар» (Фатх сүрссі. 12-аят). Алланыц слпіісі (с.ғ.с.) муһажирлер, ансарлар. т.б. араб тайпаларынан ергсндермсн бірге бір мыц горт жүз адам бо.тып ніыкты. Олар қару-жарак асынған жок, тек кылыштарын ғана алды. оның өзі де кынына салулы болды. Ойткені мақсат қақтығыс емес, зиярат болатын. Қүрбандык іиалуға арналған гүйелерін алдарына салып айдап жүрді. Бүл қүранышкасоғысу үшін емес. зиярат үіпін келе жаткандарын білдіру белгісі еді. АЛЛАНЫҢ ЕЛШІСІІІ (С.Ғ.С.) ЗИЯРАТТАН ТЫЮ Алланын елшісі (с.ғ.с.) Асфан деген мскснге келгенде қүрайыіптың олардың алдынан тосып. Меккегс кірудсн гоктатуга әрскст стіп жатқан хабары жетті. Халнд ибн Әл- Уәлидтің басқаруымен (онын Исламды әлі қабылдамаған кезі болаіын) олардың согысқа дайындалын жатқаны мәлім болды. Мүны естіген Алланын елшісі (с.ғ.с.) «Ғ.й, қүрайыштын бәлесі. соі ыс сендерге не бсрстін сді? Мен сеидерге не жамандық жасадым? Маган нсге қарсы іүра 523

берссіңдер?» - дсп капа болды. Содан соң сахабаларына Алланың оған олардың Исламға гоп-топ болып кірстінін көрсеткснін, бірак алда әлі де соғыс бар екснін айггы. Бүдан кейін Алланын еліпісі (с.ғ.с.) сахабаларымсн бірге алгашкы багыттарын озгсргіп. Худайбиянын он жаі ына қарай бүрылды. Ьір жсрі с келі сндс оның түйссі шокті. Сонда Пайғамбар (с.ғ.с.): «Бүгін мені күрайыш бауырмашылдық әнгімеге шакырмайтын болды»,- деді. Түне багытын тагы да өзгертіп. Худайбиядан үзақтау жергежетіп токтады. Серіктері Пайғамбарға (с.г.с.) шаріпап, шолдегендерін айтгы. Алланың слшісі (с.ғ.с.) найзасын алып қасындаіы сахабаларынын біріне берді де. сол маңдағы бір қүдықка шаншуды әмір егті. Найза шаншылғаннан кейін одан су іпыға бастады. Барлыгы да сол судан ішіп. шолдерін басып. жайласып отырды. Л.ІЛЛНЫҢ Е.ПІІІСІ (С.Е.С.) МЕІІ ҚҮРАЙЫШ Л РЛСЫ НДЛ ҒЫ КЕЛІСІМ Қүрайыш мүсылмандардың келу ссбебін білу үшін слшілерін бірінсн-соң бірін жібсрлі. Алланың елшісі (с.і.с.) Харам мсшітін зиярат ету үшін келгендерін хабарлады. Бірак күрайыштың күмәні таркамады. Сондықтан оздері сенстін Тайф халқының санді Урбата ибн Масіуд Әс- Сакафиді жүмсады. Ол Алланың елшісінс (с.ғ.с.) ке.ііп: «Ей. Мүхам.мед, сен гуыстарыңцы, бауырларыңды бір-бірінен бөліп. ажыратуға келдін бе? Олар да қүрайыш кой. Сен оларға күш корсетуге Аллаға ант беріп іпықтың ба? Аллага ант. мсн олардын сенсн жснілуінс жол бермейміи!» - дсп ІІайіамбардын (с.і .с.) сақалынан Урбата үстай алды. Мүны естіген Әбубәкір (р.ғ.): «I іемснс. сонда олардан біз женілеміз бе екен? Саган бәле келсін!» - деп сес көрсетті. Ал. Әгь Мупфиіу ибн ПІугбат Урбата ибн Мааудтың қолын кдгып жіберді. 524

Осыдан соң Урбата қайтып кеіті. Келгеннен кейін Пайғамбар (с.ғ.с.) мсн онын сахабаларынын ауыз- біршіліктерінін мықты екенін, олардың 1 Іайгамбардың (с.ғ.с.) алдында дауыс котсріп сойлсмейтіндерін. оған гіктеп қарамайтындарын, оны капы қүрмстгейтінлсрін айтып: «Ей, қүрайыш қауымы, сахабалардын Мүхаммсдке корсететініндсй күрмспің мен Иран патшасына да. үлы Қайсар патшаға да корсетілгенін корген емеспін. Шынында, ол сендерге тура жол корсетуніі. Сендер оны жсңе алмайсыңдар-ау деп коркамын», - деді. Қүрайыш: «Олай демс! Біз оларды келесі жылы қайга келетін етіп бүл жояы борібір кері қайтарамыз», - деді. Бүдан ксйін Алланың елшісі (с.ғ.с.) оздерініц кслу мақсатын күрайышқа жсткізу үшін Оспан (р.і.) ибн Аффанды елшіліккс жіберді. Олар Оспанға (р.ғ.): «Егер қаласаң үнді озін тауаф жаса», - дслі. Оспан (р.ғ.): «Оған Алланың слшісі (с.і.с.) тауаф стнейінше мсн де тауаф етпеймін», - леп жауап берді. Оны қүрайыш қамауға алды. Мүсылмандарға Оспанды (р.г.) олтіріпті дсген хабар гаралы. Мүны сстіген Алланың елшісі (с.г.с.): «Бүл мскенді ол қауымға калдырмаймыз. Олармсн согысамыз», - дсді. АНТТАСУ Алланынслшісі(с.ғ.с.)сахабаларьінмүшриктергеқарсы соіысуға аш беруге шакырлы. Сейтіп, ояардын барлығы Алла жолынан кайтпауга ант берді. Худайбия күш сахабалар Алланын елшісінс (с.ғ.с.) қандай жагдайда да соғыста шегініп кашпауға, қалай болганда да женіске жетугс. күрбандыкка да дайын болуға ант бсрген еді. Олар дүшпанмен жан аямай күрссуге белдерін бекем байлады. Алла мүъминдерге риза болып томендегі аяіты түсірді: 525

«Мүъминдеріне Алля шын рнза бо.іды. Кезінде олардың агаін астынла саган бергсн аіггтарынын шын жүректерінен іпыкканын А.ыа білді. Сонан сон Алла оларды іынышгандырды. Коп үзаман Меккенін ашылатынын біддірді» (Фагх сүрссі, 18-19-аятгар). ТЫНЫШТЫҚ КЕЛІСІМІ Мүсылмандар соғыс дайындығына күлшына кірісті. Оспан (р.ғ.) олтірілді дсген хабар олардың на.мысын коздырып. шыдамның шегінен шығарған еді. Алайда бүл жалған хабар сді. Оспан (р.г.) тірі болатын. Оны қүрайыш скі жактың арасында кслісім жүргізу үіііін босатып жібергсн болып піықты Сөйтіп. күрайыіп оздсрінін жагынан Суһанл нбн Әмр деген кісіні елші етіп жіберді. Олар тыныштық орнату үіпін торт піарт үсынды. Біріншісі: қүрайыіп пен мүсылмандар арасында он жылга дейін соғыс ашпау. Екіншісі: егер бір ада.м баспаналап күрайыштан мүсылмандарга барса. оны кері қайтару. Ал. егср бірсу мүсылмандардан қүрайышка кашса. оны оларға кайтармау. Үшіншісі: мүсылмандардың бүл жылы умра жасамай кері кайтулары, ал кслссі жылы қарусыз келулері (қылыштары кындарында болулары). Қүрайыш Қаібаны босатып бергеннсн соң үш күнге рүқсат стілуі. 526

Тортіншісі: бүл кслісімге қүрайыштан да. баскалардан да кім каласа сонын кіруі. Кслісім шарттары күрайыш гарапынан капы болып. мүсылмавдарга ауыр тнді. Сойтсс де ІІайғамбар (с.ғ.с.) оны қабыл алды. Бүл онынданалыгы сді. Екі жылдан кейін Меккс ашылганда бүған мүсылмандардын кезі жетгі. Худайбия келісімін жасау кезіндс Пайғамбардын (с.ғ.с.) касында мын торі жүзадам болса,скі жылдансон Меккегеон мынадаммен келді. Келісімжасаліаныменекі жактын дабүғантолықсснімі болмай. қауіпгенумен болды. Ллайда тынышгық уакыты копке созылмады. Қүрайыш уәдесін бүза берді. КЕ, IІСІМI Е 11АРАЗЫ.ІЫҚ Мүсылманлар бүл кслісімиін шарттарын естіп білгеннен кейін жиналып Пайғамбарға (с.ғ.с.) келлі. «Ей. Алланын слшісі.- дсді олар. Олар діннсн қантып, бізден оларга қапіып барған адамлы кайтармаса. мүшриктсрдсн мүсылман болып бізге кашып кслгендерді біз оларға калай қайгарамыз?». Пайгамбар (с.ғ.с.) оларға: «Шынында, бізден оларга кім кетсс Алла оны үзақіатсын. Ал. олардан бізге келгенді оларіа кайтарамыз. Алла оғап шыгатын жолдын есебін табады», - дсді. Мұсылмандарға бүл келісім ауыр тиді. О.мар (р.г.) ибн Әл-Хатгаб наразылығын Әбубәкірге (р.г.) айі іы. Оған Әбубокір (р.г.): Шынында, ол - Алланың елшісі Жөнін өзі біледі. Бүл Тәңір алдында күно емес», - дсді. Бірақ Омар (р.г.) бүл жауапқа канағагганбай Алланын слшісіне (с.г.с.) барды. Найғамбар (с.г.с.) оған: «Мен Алланын күлы орі Онын елшісімін. Онын әмірінс қарсы келе алмаймын», - дсп жауап берді. 527

Содан сон Алланыц слшісі (с.ғ.с.) кслісім шартгарын жазу үшінӘли(р.ғ.)ибнӘбуталибтішақыртып.«Бнсмилләһир рахманир рахиим» - деп бастап жазуды бүйырды. Бүған Суһаил: «Е, бір Алла, сснің атыңмен демессң қүрайыш мойындамайды», - дсп карсылық білдірді. Мүсылмандар наразылық білдіріп шулаи коя бсрді. Пайғамбар(с.ғ.с.)Әлиге (р.ғ.): «Е. бір Алла. сснің атыңмен ден жаз», - дсді. Содан кейін «Мүхаммсд Алланың елшісі» - деп жазуды әмір етті. Суһаил тагы қарсы піығып: «Егер біз сені Алланың слшісі деп мойындасак, сснімсн согыспаған болар едік. Сондықтан оз атың мен океңнің аіын корсет». - деді. Пайғамбар (с.ғ.с.) Әлиге (р.ғ.): «Алланын елшісі дегенді өшір». - деді. Мүны ошіру Әлиге (р.ғ.)қапіпалықты ауыр болганымсн. ол создерді амалсыздан ешіріп, ГІайғамбардын (с.г.с.) аіһқанындай «Мүхаммсд ибн Абдулла жәнс Суһаил ибн Әмр» - дсп жазды. Осы жайға байланысты Алланың уахиы гүсті. І1ІІ чІЫД-І Сг- 3 * ' ' 9' і Т” . 3^*“ «Капір.ісрдін жүректсрінде жаһн.іня (надандык) дэуірінін кызулығы каннап гү-ріанда Алла найіам- барынын да, мүьминдсрінің дс көңілІне іоқтау салды. Олар гакуа.іык созгс шакырды. Мүъминдер іакуалык сөзге лайык жәнс солай болуга інісіі еді. Бар нәрсені бір Алла өзі білсді» (Фагх сүресі. 26-аят). Осы шарггы енді скі жақ та орындауға міпдетті болды. Осыдан коп үзамай Әбужандал есімді кісі баспаиалап 528

мүсылмандарға қашып келді. Қүрайыш жағы оны һижрат студен тыйып отырган сді. Пайғамбар (с.ғ.с.) оған: «Біз күрайышпен келісімге келгенбіз. оны бүза алмаймыз. Аллага жақындагъщ кслсе сабыр кыл. Алпа саған да. баскаларіа да күгылатын жол табады». - дсп түсіндірді. АЛЛАНЫ Ң ЕЛШІСІНІҢ (С.Ғ.С.) ӘЙ Е. 1111111 АҚЫЛ БЕРУІ Келісім шари.і бойынша Алланың слшісі (с.ғ.с.) кс.іесі умраға келді. Мүсылмандар шаштарын үстарамен алдыруға тиіс болды. Бірак мүны сахабаларынын орыидағылары келмей, бүл ісіси бас гартгы. Пайғамбар (с.г.с.) бүіан капа болып. сапарда бірге қьвмет атқарын жүрген ойелі Уммусальмаға болған жайды аіііып берді. Сонда ол: «Еіі. Алланын пайғамбары. осылай істеу кажст болса оларға бар. Бірақ біреуінс де гіл кагпта. Ссмв түйені алдырып қүрбандыкка шалдыр. Одан кейін шаііпаразды шақыр да үндсмей гүрабер.Олсеніншашыцдыалады. Мүны кергеннен ксііін мүсылмандар да коргенін істеп. малын да сояды, шаштарын да алдырады». - деді. Бүл кснес оте орынды жоне Пайғамбарға (сл.с.) ү.ікен демеу болды КЕЛІСІМIIIҢ БҮЗЫ. IУЫ Әбубасир Атабату ибн Асид күрайыштан қашын Ал.іанын елшісін (с.ғ.с.) паналауға кслді. Қүрайыш онын ізінсн кайгарып беруді талап сту үшін скі кісісін аггандырлы. Алланын елшісі (с.г.с.) оны қайтарып берді де. келген екеу оны оздсрімеи біргс алыи кайггы. Бірак ол Зулхалифат дсп аталатын мскенге жакындаганда карсыласып. скі күзстшінің бірін олтіріп гастады. Оны коргсн скіншісі каша жонслді. 529

Ол Пайғамбарға (с.ғ.с.) екінші рет кайтып келіп, болған істі баян еггі. Алланын елшісі (с.г.с.) оган: «Қалаған жағыца кет. бүл жерде түрма!» - деп бүйырды. Ол кеііп калды, бірақ оған Мскксден қашкан басқа мүсылмандар косы.чып. күрайыштыц Шамға бараіын сауда жолын торуылдап. каракшылық. басқыншы.іық орекег жасай басталы. Сойтіп, күрайыш Ад.іанын елшісінен (с.і .с.) кслісімді бүзуды оі інуі е мәжбүр болды. Пайгамбар (с.г.с.) ол огініш і і кабыл алды. Бүл келісімнен мүсылмандар үтылған да. зиян шеккен де жок. ХУДАЙБИЯ КЕЛІСІМІНІҢ ПАЙДАСЫ Харис Ибіпіін жинаіыида Алланыц елшісінін (с.ғ.с.) Кирагулгамим дегсн жсрде адамдарды жинап. Аллалан түскен уахнді оқып отырғанын көргендігі жазылтан. г. і^ ііл «Біз саіан (Меккені) анык аніын бсрдік. Сенін бүрыні ы жәнс кейінгі күнә.іарыңды ксніір) үіпін. саган бсрген иіһіікіі жетілдіру үшін. ссні тура жолга бастау үшін саіан Ьіз інын мәнінде аіікын женіс сый.іадык» (Фатх сүресі. І-З-аяттар). Бір кісі: «Ей. Алланын слшісі, шынымен Меккені аіиты ма?» - деп сүрады. Алланыц елшісі (с.ғ.с.): «Ия, Алла ашгы»,- деді. Меккснін ашылатынына Әбубокірден (р.г.) басқалардын бәрі кү.монмен қарады. Дегенмен бүл кслісі.миін мүсылмандар үшін бірталай пайдасы болды. 530

ИСЛАМДЫ ӘЛЕМГЕ ЖЛРИЯЛ \\У Худайбия кслісімінен кейін Алланың слшісі (с.ғ.с.) Исламды бүкіл өлемге жарня стсгін уакытгын келгенін түсінді. \\ '<\\ \\лх. аііг 2)иь/ іл Т А. «Біз сені күллі адамдар үшін (мүьмнн.іеріе жәннат іуралы) куаныііпы хабар жеікһуші (кәнірлерді қаһар- дан сактандырушы) етіп жібердік. Бірақ адамдардын кобі мүны білменді» (Сөбөсүресі, 28-аят). Сойтіп. Панғамбар (с.ғ.с.) озгс елдсрдің патшаларына Исламға шакырып хат жолдай бастады. Оіан монсрлеп жасшнан. «Мүхаммсд. Алланыңелшісі» деп жазылған морін басіырды. ВИЗАНТИЯ ІІАІ ШАСЫІІЛ ХАТ Пайгамбар (с.ғ.с.) Дахиятуя Кәлбнді Византия императорына хатпен жіберді. Хатта «Мейірімді, рахымды Алланың агымен басганмын. Алланың елшісі Мүхаммедтен Внзантня үлығы Ираклийге. Кімдс-кім гура жолмсн жүргсн болса, оған сәлем болсын. Сені Исламға піакырамын. Егер кабыл алсан саламаггықта боласың. А.і.іа саған сауабын екі ссс етіп береді. Ал, егер осы хатта айтылганды қабыл алмасан күнөға багасың. Шынында. біз бір Алладан баскаға қүлшылық етпсйміз. Оған еш норссні серік келтірмейміз. Бір Алладан басқапы Қүдай дсп санамаймыз. Егер еендср де осыган келіп, Исламды кабылдасаңдар «Біз мүсылманбыз» - дсп куәлік етіңдср», - делінген. 531

ПЛРСЫ ПЛТШАСЫНА ХЛІ Пайғамбар (с.ғ.с.) Абдулла нбн Хузафату ибн Саһмді «Мсйірімді, рахымды Алланың атымен бастаймын. Алланың слшісі Мүхаммедтен Парсы пагшасы Кисра пбн һирмизге. Туралыққа ергспге. бір Аллага, Оныи слшісінс иман келтіргснгесолем. Аллаланбаска Қүдайжоқ. Оныцсерігіжок. Мүхаммсд Онын қүлы әрі слінісі скендігіне куолік етемін. Ссиі бір Аллага шақырамын Шыныіща, мен адамдарды сскертуші Алланын слшісімін. Исламды кабылдасаңсаламат боласын. ал қабылдамасан отқа габынушылыктың күнәсін көтсресің» - деі ен хатпсн Парсы патшасы Кисра пбн һнрмнзге жібсрді. ЭФИОІІІ1Я ПАТШЛСЫНЛ хлт «Мсйірімді, рахымды Адланың атымсн бастаймын. Алланың елшісі Мүхаммедтсн Хабашня патшасы Пажаніиге. Мүьминдерге қоріан бо.нан сені қүрмег іүтамын. Иса (г.с.) ибн Мориям Алланын рухы екенінс куолік етемін. Адамды жаратқаны еиякіы Алла оны да Озінің рухын үрлеу арқылы жараггы. Мен сені бір Аллагабойсүнуға, Оган ссрікқоспауга. дікчық қагынасқа. маіан сруге, иман келтіруге шақырамын. Мен Алланын елшісімін. Саған туысымнын баласы Жағфар мсн бір топ мүсылманды жібердім. Олардын қауіпсіздіпн камтамасыз ст. Насихатымды кабыл алыңдар. Тура жолға түсксндерге сәлем болсын!» Паііғамбар (е.ғ.с.) осындай хатгарды Қыбтидын үлыгы Мукаукиске. Мысырдын әкіміне, Нәжран христиапі.ша. Амман патшаеына. Арабтүбегіндегі коршілестерінін барлык басшыларына жолдады. 532

ИСЛАМНЬЩ ЖҒЩІС1НЕ ДЕГЕН СЕНІМ Бүл хаттарды Пайғамбар (с.г.с.) Ислам калыптасып, түрақты бір жагдайға келуден бүрын жолдаған болатын. Соған қарамастан онын жсиіскс деген сенімі кәміл сді. Өйткені оған сол кездегі діндер мен халыктар арасында жакын арада Исламныңтанылатыны туралы Алланың бергсн уодссі бар болатын. Бүл Қүранда былай келтірілген: ** і* ь ' '7 ■'і >' ','«е ч «Мүіприктер кяніііа жек корсе ле А.і.ія ссндерге өз пайғамбарын туралыкка басіай іын, бар.тык діннен жоғары \\ак дінмен (Ис.іам ііні> жібер. іі» (Фатх сүресі. 2Х-ая і). Пангамбар (с.ғ.с.) Исламнын сол замандагы діндерден ереқшелігін. артықшылыіъін танытып, корсету үшін ор слдің натіпаларына слшілерін жіберді. Осылай бастау алған Ислам біртінден бүкіл әлемгс гарап. Қүраннын Алланың уахиі. ал Мүхаммедгің Алланыц еліпісі (с.ғ.с.) екеніне халыктардыи голық көзі жст гі. ИСЛАМДЫҚ ЖӨНДЕУ ДАҒУАСЫ Ислам қауымдыкдін смсс. олемлікдін -1үрлі енгізілген жаңалықтардан кейін барлығын жөнлеугс келген Алланың діні. Мүны Қүран аятынан анык коруі с болады. ді и2; іііг Зі фиі заі с 3$ 533

Оді ЬЬу Сйіл-і I—2л_' -'с>сЦ: \\* Іх~і А4 \\« аМІ ” і. _4 ІіЬ 'в_ц^.І Тса5 ОІі дМІ «Еіі. кітан ислері! Бэрімізге ортақ бір сезді іана Ал.іаға іана сыйыну, Оган сш нәрсені ген кслтірмеу, Күдай гүрғанда өзіміздіц әлдебіреу.іерімізді Тоцір түтын, іабынбау сиякты оріақ бір соіді гана түтынайык». - де. Егср олар бүдан бас іаргса. онда: «Ей. қауым! (яһуднлер мен насаралар кауымы) Біздін мүсылман скснімізгс куа болыцдар», - де» (Ғимран сүрссі. 64-аяі). Бүл аят кітап иелерін (еврейлер мен христиандарды) бәріне ортақ бір Қүдайға гана сепуге шақырады. Жалган сенімнен. адасып-шатасудан арылу керектігін есксргсді. Өйткені бір Алладан басқа Жаратушы жоқ. Патшаларда да, пайгамбарларда да, ғалымдарда да қүдайлық жоқ. Бүл бүтіндей бір қүдайлық сенім. Мүнда біреудің бірсугс қү.чшылық етуі. бірсудсн біреуді жогарылату жоқ. Олардын барлығы бір Алланыңқүлдары. пендслсрі. Бүған дейін Аллага серік қосылып келді. Дүрысы - Исламды гану. Оны кабыл алмағандар Аллалан ауытқнды. Бүрынғы пайгамбарлардын барлыіы бір Аллаға мойынсүнған. Алла Мүсаға (г.с.): «Мсн сснін Тоніріңмін, саған менен басқа Қүдай жоқ». - дсгсн. Иса (г.с.) вайгамбар: «Мен өзімнен бүрынғы пангамбарларга келген заңдарды шешуіпі смеспін. оны аяқтаушымын», - дсісн. Исадан (г.с.). «Барлығы он осиеттегідей кслген бе?» - деп сүраганда ол: «Иә. солан. Өйткені барлығымыздың Тәңіріміз бір ғана Қүдай». - деп жауап берген (Марк, 12:28 21>). Пайғамбарымыздан (с.ғ.с.) сахабалары: «Ей. Алланын слшісі. олар (насаралар, яһудилср) сонла Алла с.мес, монахтарын. ғалымдарын Қүдай етіп алған ба?» - 534

деп сүрады. Пайгамбар (с.г.с.): «Олардың Алланын харам кылганын халал. халал қылганын харам еткені соныңдэлелі е.мес пс? Олардын дін басылары Алланын үкімінің орнына өздері үкім шыгарып. халық соны орындады. Сөйтіп. олар Алланын үкім-занынан шыгып кетті ле, дінге өзгеріс енгізлі Ислам осындай қате-кемшіліктсрді жондсп, гүзсту үшін гүсіп огыр». - дсп гүсіндірді. ПАЙҒАМБАРДЫҢ (С.Ғ.С.) ХАТТАРЫНА ЖАУАПТАР Пайғамбардын (с.ғ.с.) пагшаларга. басшыларға жолдаган хаттарына қайтарылған жауаптар гүрліше болды. Солардын ііпіндс Нажаши сскілді жаксы жауап бергенлері бар. Ал. Қыбтидың үлып.і Мукаукис Пайгамбарга (с.ғ.с.) гүрлі сыйлықтар жіберіп. қүрмст корсеггі. Екі қызмеппі әйсл, кні.м жөнс міну үшін кашыр жібсрді. Сонымен катар Пайғамбардың (с.ғ.с.) шакыруын кабыл алман карсы келгенлср де боллы. Парсы патшасы хатты жыртып тастады. Ал, Внзантия патіпасы хатта айтылгандардын мон-жанын голыіырақ сүран білу үшін арабтардан келіен кісілерді іздестіруді омір етті. Бүл кезде күрайынпан Әбу Суфнян ибн Харб кісілерімен сауда жүмысымен Шамда жүрген сді. Оларды тауып, патшага әкеліп таныстыргәннан ксйін одан тсгі жонінсн Мүхаммедке (с.ғ.с.) қайсысынын жакып скенін сүралы. Әбу Суфнян: «Мен». - деп жауап берлі. Осыдан сон патша мен Әбу Суфияннын арасында сүхбат басталды. Патша: Ол кандай тектен шыққан еді? Әбу Суфиян: Ол бізлсн • жаксы тсктсн. ІІаіша: Мүндай даіуаны одан бүрын бірсу айтқан ба еді? Әбу Суфиян: Жок, сшкім аііткан емес. 535

Патша: Бүл дағуаны айтканға деііін оны етірікші деп кінөлаған кездерін болып па еді? Әбу Суфиян: Оилай болған жок. Патша: Оиын бабаларынаи патша болған бар ма? Әбу Суфнян: Жок. Патша: Оған еретіндер кімдер? Үлықтар ма. олде кедейлер ме? Әбу Суфиян: Ксдсйлср мсн олсіздср. ІІатша: Олар кобсюде мс. азаюда ма? Әбу Суфиян: Көбеюде. Патша: Олардан діннен қайткандары. ол дінді жск корстінлері бар ма? Әбу Суфиян: Жоқ. Патша: Уэде. келісімнен гаііып. алдаған кезі болды ма? Әбу Суфияи: Жоқ. Папна: Онымен соғыстыңдар ма? Әбу Суфнян: Ия. соғыстық. ІІанпа: Ссндер қалаіі соғыстыңдар, ол қалай согысты? Әбу Суфнян: Согысқа оның оті дс қатысты. Бірде біз жеңдік. бірдс ол жеиді. Паииа: Сендсрге ол не істеуді бүйырды? Әбу Суфиян: Бір Аллаға ғибадат етуді. Оған серік келтірмеуді. біздін бабаларымыздын қүлшылық еткен иәрселерінсп гыйылуды. намаз оқуды, газалық сақтауды, уодедс гүруды. аманаі іы орындауды бүйырды. Осы оңі імеден кеііін пагшанын Мүхаммедгін Алланың еліііісі(с.р.с.)екенінекөзіжетіп:«Егербәрісенінайтқанындай болса, онда ол жуырда мына мснін скі табанымның орнына ислік сгеді», - деді. 536

МЕККЕНЩ АШЫЛУЫ һижранын сегізінші жылы күрайыш кслісімді бүзды. Пайғамбар (с.ғ.с.) қүрайышка қарсы соғыс ашатынын молімдсді. Бүған мынадай жай себеп болды. Хузағат руы I Іайі амбармен (с.ғ.с.)одактаседі. Лл. Бану Бәкір қүрайышт ын одактасы болатын. Хузағатгық бір кісі Бану Бәкірдін бір адамынан ауыр соз сстіп. оны үрып жібереді. Сол үшіи Бану Бәкір Хузағатқа карсы соғыс ашады да. оган қүрайыш адамдарымен дс. баска жағымен де жасырын комск бсрсді. Хузағат жағынан жиырмадан астам адам ол гіріледі. Бүл хабар ІІаГн амбарға (с.ғ.с.) жетсді. Келісімді бүзып алған қүрайыш енлі оны жанарту үшін Мәдинаға Әбу Суфиян ибн Харбты жібереді. Алайда ол хузағаттын аламынын ІІайіамбарға (с.ғ.с.) болган жайды жоие қүрайынпын шабуыл жасағанын хабарлап койғанын білмсген сді. Сойтіп. Әбу Суфиян Пайғамбарға (с.ғ.с.) келіп кслісім мерзімін үзартуды сүрады. Пайғамбар (с.г.с.) одан: «Оған бір ссбеп бар ма?» - деп сүрақ қойды. Әбу Суфияи: «Жок». - деп жауап берді. Мән-жайды біліп отырған Пайғамбар (с.г.с.): «Келісімді оздсрін басіап бүздыңдар ма, ендеше біз оны созбаймыз. Соғ ысқа дайындаламыз». - деді. Әбу Суфнян озінің үтылғанын үгып. мүсылмандардан араға салатын ада.м іздеіі бастады. Бірақ күптаушы таба алмай. үміті үзіяген ол Мсккегс бос кайтты. МЕККЕГЕ АСТЫРТЫН ХАБАР Пайғамбар(с.ғ.с.)әскеркатарынтолыктырудыбүйырды. Мәдинанын тонірсгіндсі і ағраб гайпасы мүны костамады. Пайғамбардып (с.ғ.с.) жорығына қатыскылары келмеді. Мскксге соғыс ашып. кан төгуді Пайғамбардың (с.ғ.с.) өзі дс 537

қаламайтын сді. Оның жасал жаткан дайындыі ы күрайыіпқа да жетті. Сойтіп, олар дайындыққа кірісті. Пайгамбардың (с.ғ.с.) сахабаларынын Хатиб ибн Әбубаліаіа дегсн бірінің туыстары Меккедееді, сондыктан ол қүрайышқа хабарберіп, есксртуді ойластырлы. Сөйтіп. хат жазып. оны ақысын төлеп бір айслге бсріп. қүрайышқа жсткізулі тапсырды. Әйел хатты шашынын арасына жасырды. Аллабүл жайды Пайгамбарына (с.ғ.с.)білдірді. Пайгамбар(с.ғ.с.)Әли(р.і.)ибнӘбуталибпсн Әз-Зубаир ибн Ауәмғаәйеллі тауып кай гаруды міндеттеді. Ол сксуі ойелді Меккеге жеткізбей қуып жетіп, Пайгамбардын (с.ғ.с.) алдына алып кслді. Хатнбті дс іпақырлы. Алланын епшісі (с.ғ.с.): «Ей. Хаінб. ссні бүған не іпсрмслсді?» - деп сүрады. Оп: «Ей, Алланын елшісі. Аллаға анг. мсн Аллаға иланушымын, Панғамбарды да айырбастаганым жоқ. Бірак олардын ішіндс балам бар сді. Сонлықтан хабар бермек болдым». - деді. Омар ибн Әл-Хапаб: «Ей. Алланың елпгісі, маган рүксат ет. мен бүл скіжүздінің басын алайын». - дсді қүлшынып. Ойткені Алланын мынадай өмірі бар еді: «Ен, иман ке.п іргендер! Менің дүшпанымды жане оэдеріңнің дүшпанларынды дос түтпаңдар» (Мумтаһина сүресі. І-аят). Бірак Пайгамбар(с.ғ.с.)оны тоқтатып, қателік, ксілірім. амалдар туралы уағыз аііггы. Кімде-кім қателессс оны түісуі тиіс. Алам баласынла жаксылы-жамавды істер араласып кетіп қалып жатады. Кейлс коп жаксы іс аткарган адамнын 538

кіінкене бір жамандығын кешірмей жататындар болады. Ал. Қүранда «ІІІынында. жаксылықтар жамандықты өшіреді» - делінгсн. Осы аятқа орай Пайгамбар (с.ғ.с.) Хатнбтіц баласы үшін қорықкдндыктан істсген кателігінс кешірім берді. МЕККЕ ЖОЛЫНДЛ Ораза айынын ортасында Пайғамбар (с.ғ.с.) он мын кісіні бастап Меккеге беі алды. Жолда муһажир болып бала- шагасымен бірге I ісламды кабылдауга Модинаға келе жаткан туысы Аббае ибн Абдулмутгалибка жолыкты. Сөйтіп, ол мүсылмандарға қосыллы. Сондай-ақ. Әбусуфиян ибн Әл- Харис ибн Абдулмутталиб пен Абдулла ибн Әбуу.маяту қарсы кездесіп. мүсылмандардан Пайғамбарлын (с.г.с.) қабылдауын отінді. I Іайғамбардың(с.ғ.с.)6йелі Уммусалі.ма: «Ей. Алланын елшісі. әксннің ағасынын баласы мен апайынның баласы - сеніи күйеу балаң кабылдауыңды сүрап і үр».- деп хабарлалы. I Іайғамбар (с.ғ.с.): «Маған ол сксуімен корісудін кажеті жоқ. Ағайымның баласы менін намысымды таптаған, ал апайымнын баласы Меккеде маған «Аллаіа ант. мсн сзған нман келтірмеймін. Көкке шығып. сені Аллаяын жібергеніне куәлік ететін төрт періште алып ксл» - деген болаіын», - деді. Уммусальма оларга ПаГнамбардын (с.г.с.) сөзін жегкізді. Сонда олар тагы да: «Кіруге рүқсат етсін, сн болмағанда колын алзйык, содан сон кетеміз. Одан сон жолда ашығып, іпөллен қагалан өлсек те мейлі», - дсп огінді. Бүл сөздерді естігсн Пайғамбардың (с.г.с.) жүрегі жүмсап. оларга кіругс рүқсат стті. Олар кіріп солсм беріп. одан сон ІІсламды қабыядады. Сойтіп. Пайғамбар (с.г.с.) олардын бүрынгы жасаған барлық жамандыктарын кеіпірді. 539

ҚҮРАЙЫШ ЬАСШЫСЫНЫҢ ИСЛАМДЫ ҚАБЫЛДАУЫ Пайғамбардың (с.ғ.с.) адамдары Меккеге жакын Маррулзаһран деген жсргс келіп тоқтады. Пайғамбардан (с.г.с.) хабар келмегендіктен қүрайыш не істеуді білмеді. Сондыктан қүрайыіп басшылары мсн көссмдсрі Әбу Суфиян нбн Харб. Хаким ибн Хузам және Будаил ибн Уарақа түнделетіп хабар алмаққа шықты. Сөйтіп, олар жаіыліан отгарды көрді. Бүрын-соңды мүніпа коп отты көрмеген о.іар қайран қалды. Пайгамбардың (с.ғ.с.) туысы Аббас согыстан күрайыін кырылып қала ма деп кауіптеніп, ксздссксн біреуден хабар беру үшін Пайғамбардын (с.ғ.с.) қашырына міпіп қосыннан шыкты. Ойы мүсылмандардың мүндаіі күшінс юіеп бере алмай босқа қырғынға үіпырағанша алдын-ала бсйбіт келісімге келу жонінде кеңес беру еді. Сойтіп келе жатып ол Әбусуфиян ибн Харбка кезікті. Оған мүсылман әскерініңаса көп іігін айтты, Пайгамбармен (с.ғ.с.) келісімгс ксліп. өздерін қүтқаруды үсынды. Әбу Суфиян бүл үсынысты қабыл алды. Осыдан соң Аббас оларды мүсылмандар косынына сртіп ксліп, танертең екеуі Найғамбардың (с.г.с.) шатырына кірді. Пайгамбар (с.ғ.с.): «Ей. Әбусуфиян, бір Алладан басқа Қүдай жоқ скснін түсінетін ксзің жеткен жоқ па?» - дсді. Ал. ол: «Сені әкемдей. анамдай қүрметтсймін. Сеніңжүрегіңжүмсақ, сондықтан ксшіріміңнснүмітетемін», - деді. Пайғамбар (с.ғ.с.): «Ей, Әбусуфиян. менін шынында да Алланың елшісі скснімді әлі мойынлағың келмей ме?» - деді. Ол: «Сені әксмдей. ана.мдай қүрмсттсймін, сені үлыктаймын. Ксшіріміңді сүраймын». - деді гагы да. Сонда Аббас оған: «Әй. болсгс үіпырағыр. олан да бір Алладан басқа Қүдай жоқ деп иман келтіріп, Мүхаммед Онын елшісі деп куолік стпейсін бе? Аллаға ант, сонда ссні ешкім де өлгірмсйді. 540

аман-сау боласың». - деп ақыл айтты. Сойтіп, Әбусуфиян куәлік етіп. Исламды кабылдады. Аббас: «Ей, Алланың слшісі, Сен Әбусуфиянның үлыктыкты. мақганды сүйетініп білесін гой. оған бірдене дсссңіні»,- дсді Пайғамбарға (с.ғ.с.). «Кім Әбусуфиянның үйінс кірсс. ол аман-сау болады. кім онын үііінін ссігін жапса. ол аман-сау болады. сондай-ақ кім мешітке кірсс, ол да аман бояады. Бүдан аріық тағы не керек?» - дсді Иайғамбар (с.г.с.). Әбусуфиян күрайыштың коссмі. мүсылмандардын қас жауы болатын. Оның мүсылмандарға корсетксн азары аз емес еді. Соган қарамастан Пайғамбар (с.ғ.с.) оған осындай артыкшылык бсріп. дүшпандық орекеггерінің бөрін кешірді. ІІЛЙІ• АМБЛРДЫҢ (С.Ғ.С.) МЕККЕГЕ КІРУІ Аляаның слшісі (с.ғ.с.) бастаған мүсыл.маннын қалын колы Мекксіе кірді. Мекке жүрты олардын коптігін коріп. күіп-куаттарынын артқаидыіының куәсі болды. Қандаіі жағдай болатындығын білмегендікіен оларга жақындауға доггері бармады. Сол кезде мүсылмандардын арасынан Әбусуфияннын і үрілдеген даусы іиықты. «Ей, қүрайыш. сендсрі с Мүхаммед келді. сендергс одан сшкандай жамандық болмайды. Кім Әбусуфияпның үйіне кірсе, ол аман-ссен бо.чалы. кім Әбусуфнянның үйінің есігін жапса, ол да аман- ссен болады. кім мсшітке кірсе, оларга да амандык болады». - дсп дауыетады ол. Халықтың копшілігінің алдарынан шыгуга батылдыктары жетпей есіктерінен сыгалап қаран гүрды. біраздары Харам мешітіне жиналлы. Ал, лаңкестер соғысуға дайын түрды. Пайгамбар (с.ғ.с.) колын екіге болді. Онын бірін Халид нбп Әл-Уэлид басқарды. Пайгамбар (с.ғ.с.) оіан Меккснің Кададеген томенгі тау жағынан кіруді бүйырды. Ал, озі скінші 541

гоппсн Мсккенің жоғаргы тау жағынан кірді. Халид ибн Әл- Уөлидгің алдынан қүрайыштын одақтастары піыгып. оны токтатнақ болды. Сойтіп. олардың арасында қакгыгыс туып. мүсыл.мандардан скі. мүшрнкгсрдсн жнырма сегіз кісі қаза тапты. Қүрайышқа коркыныш кіріп, жсңілісқе үшырады. Пайгамбарға (с.ғ.с.) қарсы келуіпі болған жок. Түйенің үстіндс сақалын снпап койып. алдынан Мсккені күрметпен ашкан Аллаға ризашылығын айтып жайбарақаі келс жатты. Шынында да бүл мүсылмандарға Алланын өперген үлкен жсңісі слі. Мүсылмандардын мсрейі осіп, абыройлары асты. Пайғамбар (с.ғ.с.) Меккеге кіргендс Бәйтул Харамнын айналасында үш жүз алпыстан астам пүт бар еді. Пайғамбар (с.г.с.): д \\. и>і 3** (Исра сүресі. 81-аят) «ИІынлык ке.іді. отірік кетгі, жалган нәрсе жойылды!» - дсп колындаі ы таяғымен оларды і үртіп күлата бастады. Одан сон Халнд ибн Әл-Уәлидті отыз кісімен Меккеге жақын жердегі күрма ағаштарының ішінде гүрагын ен үлксн пүт - ол-Уззаны қүлатуга жүмсады. Әмр иби Әл-Аст ы Меккедсн үш миль қашықтықтағы Бәни һузанлдагы үлкен пүтты жығуға жіберді. Сағд Заид пен жнырма апыны Қызыл тсңізлін жағасындағы Манат пүтын киратуға аі гандырды. Мүшрнктер табыныи жүрген, озгс түрмақ оздерін де қүтқара алмайтын жансыз тас мүсіндер осылай жойылып. жермен жексен етілді. Осыдан ксйін Пайғамбар (с.г.с.) түйесініи үстіндс отырып Бәйтул Харамды жеті реі айналып шыкты. Түйеге мініп айналудын моні хаж рәсі.мін ауру. әлсіз адамдардың колік үетінде отырып гаорындауына болатыныңа мысал егіп 542

корсеткені еді. Мешітгі айналып болганнан ксйін Пайғамбар (с.ғ.с.) Оспан ибн Талханы іпақырып алып одан Қағбаның кілтін алды. сойтіп Қаіба ашылды. Онын қабырғаларындағы пайғамбарлардың сурстіерін көріп. оларды өшірткізді. Ішінс кіріп намаз оқыды. ҮЛКЕН КЕШІРІМ Осыдан сон Пайғамбар (с.ғ.с.) Қагбанын кақпасының алдына шығып гүрды. Адамдар онын айналасына жиналды. Ол: «Бір Алладан баска Қүдай жоқ. Онын ссрігі жок. Оның уәдесі шындыкка айналды. Бәрін бірөзі жеңді. күлын жеңіске жсткізді!» - дсді. Жиналып гүрғандарга шариғаттын кейбір үкімдерін. Исламнын негіздсрін, оның бүкіл олем халқына арналган дін екенін. артыкшылыгы байлықта. атақта смсс. имандылыкта. гакуалықта скснін түсіндірді. Содан сон созін тікелсй қүрайышқа арнап: «Еіі. күраііыш қогамы. - деді. Шынында. Алла сендердін надандықтарыңды, байлыкіарыңмен, ата-бабаларыңмен мақтануларыңды жой- ды. Ьарлык адам Адам атадан тараган, ал Адам топырақтан жаратылган». Сойтіп. Алла Тағаланын мына аягын окыды. - * * л „ хС '' < * ,і «Ей, адамзат! Сендер.іі Біі оуе.іде бір еркек, бір әнсллсн, бір ата мен бір анадан жараіып іарагтык. Өзара карым-катынас жасау.іарын үіпін коіітсген үлт. ү.іыс етіп кобей і іік. Ал. сснлердін ең жаксыларың такуа болғандарың» (Хужурат сүресі, 13-аят). 543 %=;

Бүдан ксйін Пайғамбар (с.ғ.с.) созін тағы да қүрайышқа арнап. олардын күнә істеуші, қы.імыс жасаушы.соғыс ашушы болғандарын, қанша мүсылмандарды азаптағандарын, жазалағандарын. Мскксдс озін де олтірмекші болғандарын, мүсылмандарды жойып, күрту үшін Мөдинаға да бірнсше рсі шабуыл жасағандарын беттеріне басып: «Ссндср мүсылмаңдарды түп тамырымен қүртпақ болдындар. Мүсылмандарданканшамаадамкүрбанболды.Олардыкннагі. кормсгеңді корсеттіңдср. абақтыға жаптыңдар. Зорлық- зомбылык жасап, қүлдыққа салдындар. Мүсылмандарға шектірген осынша азаптарын. іартқызған тауқымсттерін үшін бүгін мен ссндерге нс істсйді деп ойлайсыцдар?» - деп сүрау іастады. Ьүл күні қүрайыштың қарсы кслер шамасы да, келтірср дэлелі дс жок еді. Олардын бастарын иіп. тізелерін бүгіп түрганнан басқаға дәрмеидсрі жетпсді. Олар тек: «Бауырымыздын баласы. не істейтініңді біз білмейміз. Не қыламын дсссн де ендігі ерік озінде». - дегсннен басқа ештсңс айта алмады. Қүрайыштан каншама жыл бойы кешкен қиындык, корі ен қорлык шынында да кешіргісіз де. үмытылмастай да сді. Алайда Алланын елшісі (с.ғ.с.) сонын бәрін кешіріп. не үкім етеді деп үрсіілене тосып іүрган жүртқа бар айтқаны: «Барыңдар. сендср боссындар», - дегсн скі-үш ауыз ғана соз болды. АДАМДАР АРАСЫНДАҒЫ ТЕЦДІК Осыдан сон Пайғамбар (с.ғ.с.) мешіткс кіріп отырды. Әли ибн Әбуталиб ке.чіп: «Ей, Алланыи слшісі. бізгс су таситын, басқа да қызмет етстін адам бслі іле», - дсді. Бірак Пайгамбар (с.г.с.) жақындарына басқалардан аргыкшылық беруді қаламады. Оспан ибн Талханы шақыргып, оған Қағбаныи кілтін тапсырды. Барлык мүсылмандардын 544

іеңдігін. ақ пен қаранын арасында айырмашылық жоқ екенін көрсету үшін хабашилык күл Билалга азан шақыру үшін Қағбаның үстінс шыгуды бүйырды- Бүл Билалға бүйырғші үлкен күрмст болды. Мүны ор мүсылман өзіне бакыт санар сді. Ойткені Қағба мүсылмандардын касиетті орны болатын. Сондыктан күрайыштан бір кісі касындаі ы кісіге: «Қарашы, мына күлдың кайда котеріліп бара жатқапын?». - деді кызғанышпен. Мскке ашылган күні бір әЙел үрлық жасап. оның қауымы Усама ибн Зайдке комек сүрап келді. Ол мүны Найғамбарға (с.ғ.с.) келіп айтканда «Маган Алланын заны - шариғатты бүз демексіндср мс?» - деп онын оні озгерін кстгі. Усама кешірім сүрады. Алланын елшісі (с.г.с.): «Бүрынгы замаңца үрлык істегендер өлтірілген. Әлсіз, ксдейлср үрлык қылса оларды жазалайтын ла. үлықтар үрлык қылса оларіа жаза колданбайтын. Мүхаммед іе Алланын қүзырында. Ол Алланын әмірінсн асып кетс алмайды. Егер Фатима биіп Мү.хаммсд үрлык қылса пайғамбардын кызы ексндігіне карамай оның ко.іы кесіледі», - деді. Содан сон үрлық қылі ан әйелдін колын кесуге әмір бсрлі. Кейін ол гәубеге келпі, тұрмыска шыкты. Мекке аіпыліан күнп Панғамбардын(с.ғ.с.)сөзі, мінсзі, қылыіы адамдарлың жүрегін елжіретті. Олар Исламның жақсылығын, кеншІлігін естіп. Аллаіа жонс Онын елшісіне (с.ғ.с.) бойсүнып. онымсн ссрпссуіе кслс бастады. Ерлерден сон әйелдср кслді. 545

'і'* ^у: А^^-О-і 0І7^,?і > *■ \" * • ' » > \\ Т . у-^~ ■ і ^ ' '““ * '' '*' л'» ' - »л ' АІҺ у^*^-*'* «Ен, пайғамбар! Мүьмнн әнелдер саған келін, Аллага еш нәрсені тенемсуге, үрлык істсмеуге, інна жасамау і а, балаларын о.т гірмсуі е, біреуі с жала жапнауға, сен бүйырган жақсы істерден бас іартпауга серг берсе, сен оларлыи сертін кабыл ал» (Мумтаһина сүресі. 12-аят). АДАМДАРДЫЦ ИСЛАМҒА БЕТ БҮРУЫ I іайгамбар (с.ғ.с.) қылмыс жасаған, дүпіпандық қылган кейбірадамдаріаолімжазасынкссіі Бүданқорыкканбіреулер елден капіты, енді бірсулср иманға кслді, біразы бүрыпгы оз дінлерінде қалды. һибар ибн Әл-Асуад ол-Жагаррана дсгсн жерде 1 Іаіііамбаріз (с.і.с.) келіп: «Ей. Алланын еліиісі, мен сенен каіпып агжамдарга (араб смсстер) кетпек болдым, бірақ сені ескс алып кайтып келдім. Біз мүпірик халык едік. Алла бізді сен арқы;іы гура жоліа бастады. Ссн мені кешір». - дсн Паніамбардын (с.ғ.с.) колын алды. Алланын еліпісі (с.ғ.с.) оны кешірлі. Сафуап ибн Умаят дегсн кісі де қаша-каша баратын жер гаппай ақырында тсцізге батып олмекші бо.іды. Оның Амирибн Уаһабдсгсн туысының балаеы Пайғамбарга(с.ғ.с.) кс.ііп Сафуанның қауымның саиді скснін. бүдан орі қашатын жер гаппай олуге бея буғанын айтып, оныи омірін сактауды өтінді. Алланың елшісі (с.ғ.с.): «Оган амандық болсын», - деді. А.мир Алланыііелііііеінен(с.ғ.с.)оны кешіргендігініңбір белгісін беруді сүрады. Панғамбар (с.г.с.)оі ан сөллесінбсрді. Амир оны алып Сафуанға келіп: «Мен саған адамдардын 546

артыі'ыныц, адамдардын жаксысының алдынан келдім. Ол сені кешірді. Ссн оны үлыкта. оны күрмстге». - дсді. Бірак Сафуан бүған сене ал.мады. коркынышы басылмады. Сопда Амир аманаі бслгісі сәлдені керсстті. Осыдан сон гана ол Пайгамбарға (с.г.с.) ксліп: «ІПынында. сен мснін омірімді сактадың. Енді маган шсшімге келу үшін скі ай мүрсат бер», - деді. Пайгамбар (с.г.с.) оған горт ай уакыі берді. Акыры ол Псламды қабылдап. опы берік үстады. Сондаіі-ақ. туысы Хамзаны елтірген Уахшп де Пайіамбардан (с.г.е.) кешірім алып. мүсылман болды. Акын Қагб нбн Зуһаир дс Мәдинаға кслиі Ис.тамды қабылдады. Кейін ол Алланын слшісінін (с.ғ.с.) атқарган кызметі. болмыс-каснстін жырға косты. Алланын сліпіспіін (с.г.с.) адамгсршілік касисіінс Мекке ашыпган күні бүкіл жүрт куә болды. Сол күпі ол алдына келіен дос-кастын борін кабылдап. өзіне жаманлык жасаган. қугын-сүргпие салгандардын бориіе ксшірім жасалы. Ешкімнен ош ге алмады. кек те кантармады. Жүрегіндсіі. реніш. ьнанын борін ошіріп. гек бсйбітшілік. тыныштық орнауын қалады. Адамдардын арасында татулык. бірлік. бауырмашылдык қалыптастыруды. Исламнын бсйбіі дін екенін көрсетуді максат етті. Өзіне пайда габуды көздеген жоқ. Бар ойы озінс Аляа жүктсгсн міндеггі Алла калагандай стіп аткарып шыгу гана болды. ҚОШТАСУ хлжы ГІанғамбар(с.і'.с.)һижраныноныіішы*жылыМәдинадап хаж жасауға шыкты. Ол күн сенбі. Зүлкаіданын жиырма бссі болатын. Оған күнібүрып келісілмсіснінс қарэмастан коп жамағат ілесгі. Меккеге мүнлай коп адамнын кслуі араб слдерінде бүрын-сонды болмаған еді. Олардын жүректсрін куаньпп ксрнеді.Сойгіп. Мекксгс кірісіпиетоқіамай жүріп оі ырлы. 547

Кслгеннсн ксйін хаждың парыз. сүннетін. қай жерге бару. нс ісгеу ксрск ексндігін. жалпы хажылыкты орындау жолдарын корсетіп. үйреиі. Минада ташрих күндерінін скінші күніндс Алланың елшісі (с.г.с.) мешіпс хүтпа айтып. адамдардыи қүкықзарын баяндады. - Ей. адамдар. - дсді Пайғамбар (с.ғ.с.). Сендер каіі аііда, кай күндс, қай қалада күлшылық етіп түрғандарыңды білссіңдср мс? • Харам күніндс, харам қаласында, харам айынла. - деп жауап бсрді олар. - Бүл күннін. бүл айдыц, бүл каланын күрметінс ссндсргс қан төгу. мал шашу. бір-біріңе ауыр соз айтуға тыйым салынды. Созімс қүлак салыңдар. Өздсрін зүлымдык жасамандар, ссндерге де сшкім зүлымдык жаеамайды. Әркімнің байлығы өзіне жақсылыкеткенде ғана халал. Менен кейін кәпірлікке кайтпандар. баскссерліккс бармандар. ПІайтан озіне ссидердін күлшылык етулеріңнен үмітін үчді. Бірақ оныи сенлердін араларынды бүзуынан қоркындар. Одан тақуалық ету аркылы корганыңдар. Алла өйслдсрді сендердін иеліктеріне берді. Сендсрліц олардағы хақтарын секілді олардьпі да ссндсрде хактары бар. Ссндердің госсктерінді сендсрдсн баска біреу баса алмайды. Сендердің үйлсрінс рүксатсыз бірсу кіре алмайды. Олардың асып-іасып кетуінен қорықсандар оларға жақсы созбен іүсіндіріидер. оны да тындамаса бір жерінс зақым кел гірмсй гана үруларыңа болады. Олардын ризықтары, киімдері белгіленген тортіппсн берілуі гніс. ІІІынында. оларды Алланың а.манагымен алдыңдар, олар сендерге халал болды. Ей. адамдар. іпынында сендсрлің Тәнірііі бірсу, сендердін окслсрің бірсу. Арабтын ағжамнан, ағжамнын араб і ан артьікшылығы жоқ. А қтын карадан, каранын сарыдан аргықіпылығы жоқ. Айырмашылық тск тақуалыкта ғана. Ислам адамдарды нәсіліне. он-түсінс, тіліне. үлтына, тсгіне. 548