Пайғамбарлар тарихы

«Сол сәтгс ссндср: «<Ей. Мүса! Ч.і.інны когімһбсн кормсйініпс біі саган сснбейміі». - іслііиср. Сойтін цргші.іл наіііяіан онііліі. көзбе-коз ссндср.іі жан оты үрды» (Іыкара сүресі. 55-пяг) «Со.іан сон иіүкірлік сісін деп о.іісніісіі ксйін ссн.ісріі іаіы іа каііта ііріптік» (Баклрасүресі. 56-аяг). БӘІІИ ІІСРЛЙ.ІДЫЦ ГӨБЕСІІІЕ ТЛ> ТӨНДІРІ.ІУІ Мүса Ьаніі Исраіі.і.іы жолги гүсіругс тырысып бакты Бірак плардан кші карсылык көрді. Соя ксілс Алла олардын тобссінсн Тур тиуын котсрні коркиггты. О.тлр іаү түссді скен іеп үрсіі.існін Аллаіа жалйарыні.іп. жалынды. Л.пл.і оларлан кітаптл жжзы.'іііін әмір-бүнрыктарлы бұзбауга. тура жолдан ганмауіа уәде ол.ты. «Ксііндс Іур тауын іобе.ісрінс коісріп уә.іс.ісрііиі п.ідык. «Бһ бсрі снлі (Тау рагі ы) бсксм ц і і.іні.ін ілр. оныи бүныріанларі.ііі ссіс үсгандар дсдік. Күнэдан (тамүк оіынан) коркар ісп үмігісн.іік» (Ьакара сүрссі. (»3-аят). 299

«Сол бергсн уэледен де гаііып ксттііиер. Егер Алланын ссндсріе мейірімі мен рахымы гүспссе касірст күшагында қалар едііиср ғоіі» (Бакара сүресі. 64-аяі). БӘНИ ИСРАЙЛДЬЩ КА( ИҒ.ТТІ ЖЕРГЕ КІРУДЕІІ БАС ТАРТУЫ Алла Мұсага Бәни Іісрайлмен I Іалссіинадаі ы касиегіі жерге баруды бұйырды. Мұса кауымыиа Тәнірдің оларга кон ныгмет беріснін. адасудан кұткарып, тура жолга бастау үшін іпггерінен паііға.мбарлар шығарганын, еріксіз кұлдыкта боліаннан кейін срікіілердсн еткенін айтты. Мұса кауымынан касиетті жергс кіруді талаи кылардан бүрын ол калаға барлаушылар жіберді. Олар каланын бекінісі бексм, халкынын үзын бойлы. ірі денелі адамдар скенііі айгып келді. Мұны сстіген Бәнм ІІсрайл корқа басгады. «Ондай алынтармен соғысып, ніаіікасуға біздін шамамыз жок Олар тұрғанда біз ол жергс кірмейміз», - деп бас тарп ы. ,* 2, * ■*! «Ен, кауымым! -деді Мұса оз жүртына. - Тәнірдін оздсріне берісн іпілііін ескс алыңдар. Ксзінде Ал.іа 300 =$=>

сендердін оз араларыіінан коптегсн паніамбарлар шыгарды. Патшаларлы да оз іііітерііінен жасады. Жер- жаһанда еінкімге бермеген ү.іы нііліктерін сендерден аямады» (Мәънда сүрссі. 20-аят). Ү \\. «Ен, халкым! Алланыіі оздеріне үйғаріан қаснеггі жсріне (іыніу.і -Мақднске) кіріцдср. кеііін ніегінбевдер. Әніпесс (екі дүнислс лс) азап таргып каласыпдар» (Мәъвда сүресі. 21 -аят). • -4 - » »і ' * . . . I ' ,' Ү Ү . VI» '-'^г* «Еіі. Мүса! -дсді олар.- Қасиегті жсрді колдарын.та ұстап отырган куапы (денслі. күшті) бір кауым бар. О.іар іііыгып кетпесе біз ол жерге еііікашаіі ла кіре а.імак емеспіз. Ал. шыіып кеісе біздін каснспі жсрге кіруіміз созсіз» (Мэыіда сүресі. 22-аят). БӘНИ ИСРАЙЛ ПІОЛДЕ Қандай жамагат болса да ішінен жон айта алар бір- екі адам шығары созсіз. Бүл қауымда да наснхатшы скі кісі бар слі. Олар каланын қакпасынан каймыкпай еркін кіруді 301

үсынды «Сод кехтс кала тұрі ыіыарыііын жүрскгеріне коркыныш кірс.ті дс. оларды женсспиер. Тск Тзніріс іәускел сіу ксрск»,- дслі Бірак Бәнн Псриіні бул үеыпыеп.і кабыл шімалы «Тәніріс сүйснсді екснсііиер. ондасендер оарыіиар. бп ОСЫІІДІ отырып күтсміт», - дссті Мүса кмснсгті жеріе кірулсн бас горікан кауымынын бүл кылығына пе істерін білмеЙ лші боллы Оларіа озінін біілііі ле. эмірі лс жүрмсГіпнін укіы. Соиан сон озар іураяы Аллша шағынын, соз дс. насихаі і.і отпеіпш осы бір адаскан кауымнан өздсріп ижыригуды отінлі. Ал.т олэрдыц касистті жсрлі баса шімаіі осылайша шо.іле кырык жы і сснделіп жүретінінен хаоар білліріп. олар үшш боска күнініи. күн іелмсуіе кснсс берді Ді‘ «Лллалин коркіііі.ін жәнс Тәнір.іін іиі ы.іымы бон.іарыни дирыіан скі шіам: «Какни ііііі іікс інабуыл жасаи кірііиср. Ки.іиныц какпасыіниі іанса.імаіі кірсснлср женіскс жеісіін.іерііис дау жок. Ғлср А.і.іаіа сенетін іерін рас болса. ілуеке.т еііп, соіан сыііыныіиар». - делі». (Мәыіда сүресі. 23-аят), т і . йі «Кй. Мусэ! - .іе.іі олпр. - Лна .іәулер цріанла біз ол жерге тіпті.іе кіре алманмыт. Таніріне сүигн де, сен ексуін ^5» 302

барыіі анкас. Ьіі осында кү ііи отыра гүрайык» (Моі.цда сүрест. 24-аягһ •*Х. -У1! ч*—** ***^ Т О . ^гд-хІлН «<). І.міірім! - .іе.іі Мүса. - Мснін бн.іііім тск нііме жане гуыскандярыма ғана жүрсді. Мынау бір идаскан кауымнан біілі боиіп іасіаіинсын!» (Мзъндасүресі,25-аят). \"Уі ц) -‘.Чгг* ТЛ. Г^' «Касисггі жсрте ашр.іын кіруінс 40 жы.па ісііііі п.іііым силын.іы. де.іі А.і.іа. - Ьул ксісніс о.іар жср беіінле сабыли.іы .ія жүрсді. я.іжаскан киуым ушін акылыніы гау ысиа» (Моыіда сүресі. 26-зяг) МҮ( Л ҚИССЛСЫНАІІДӘРІСІ ЕР МЕН ГІ1БРЛТІ \\І» Қан.ізіі дп бір халык билеупіІ гаршіынаіі ц.іым.іык кстріп. куі ын-сүрг іні с түсіп. кнынші.ілыкөмір ксіпее, опардың мінокүдыктары яа. тэбнпі жараты.іысы да опсріскс түседі. Мысырда псріауындыкіар сіпсіне гүсксн Ьәнп ІІсранд 303

халкында да бншаралык. кұлдык мінез-күлык қалышастьй күш-жігерден жұрдай болды. Сонлыктаи да Мұса касмеггі жерге кіруге шақырғанда оган еруге батылдары жетпеді, гоускелге бара ал.мады. Сондыктан сол пнғылдарына карай оларға қырык жыл шолде гіршілік ету нәсіп етілді. Бұл Алланын бір жагынан бостандыкқа шыкканымсн. екінші жағынан ауыртвалық, гаршыяык көріп. бұрынғы коркақ, жүрексіз ұрпакіыц дұниеден отіи. орнына қиындык шсгіп шыцдалған, оз күштеріне сене алатын жаңа үрпактын осіп- жетілуі үшін жасаған тәсілі. кейін оларды қасиетіі жсрге кіргізугс дайындығы еді. Олардын бойларына сініп калган кұлдык. бағыныштылык еезімнен арыліып. батыл. ерік-іі жана адам калыпгастырмак гэрбнесі болатын. Алланың бұл тәрбне-тәсілін бүтінгі кезсңмен салыстырып қарар болсак мүлде ксрісіншс көрінісгі байкаймыз. Адамды. әсіресе жасгарымызды адамгершілікке. ізгілікке. мәдениеттілікке гәрбиелеу емсс. мүлдетеріс багыті а ыкпал егіп жатқан нәрселер коп. Атыс-шабыс, кырын-жою, зорлық-зомбылық. арсыздык. үягсыздық корініске іолы фильмдер. газет-журналдардын әдепсіз сурег-жарнамалары жастарымыздын санасын улап. акыл-ссгерінсн жаңылдырып, мінез-күлыкіарын бүзуда. Мүндай хак жо.тдан гайдырып. ада.мн қасиепсн айыратын, ар-ождан. нманнан жұрдай егстін жат ықігалдарға гыйым салынып, госкауыл қойылуы тиіс. ЗҮ.ІЫМДЫҚ ІІЕІІ КҮІІІРЛІКТЩСАЛДАРЫ Адамдар бір-бірінен елді мекендсрді, калаларды кирататын жер сілкіністерінің, іопан-тзскынлардың. егістерді талқан етстін дауылдардыц, алам баласын кырғынға ұшырататын соғыстардын ссбептерін сұрасады. Бірак канағаттанарлық жауап таба злмайлы. Адамдардын басыиа

кслстінондай апаттардынссбсбі Қүранда айгылған, Олардын бәрі адамдардың күнірліп, эүлымдыіы. күналарынан болатыпы Мүса кпссасыпда да баяпдаліан. Қүрапда күпірлік екі мағынада айтылған: Аллаға сенім жоктык және коп күдайға сенуінілік. Іл* 3 іххі Іі'-ср уід)' ЬІі «Кәнірлеріе дүнисде де. ахнрегге де аиусьв жаза іаргкьвамыи. О.іаріа еиікандан мсдеікер габы.імак емес» (Ғнмран сүресі,56-аяі). эЯ. 'ДрЬ ІІ! ДаЬхЬ' «Лзғындык жасаі ан іары үііііи Бі< каіпна каланыц чз.ікын жоііып жібердік. Ьү.і да оздеріне бе.п і.іеиіен уакыггарында жүзеге асырылған» (Кэһфсүресі, 59-аят). И • ' -••',■>» ■ '* • - іг > ллЬя-'1 аЛІ ОЦГй* ІйЬ' 2г* «Бәрін де күналарына карай жазаладык* Бірінін тобесінен гасжау.іырдык. ен.іі біреуін акырган аіпы дауыс үрды, іағы бірін (мал-мүлкімеи коса) жер жүткыздык. 305

тағы біреуін гонан суіа гүншыктырдык. Оларға жамандыкгы Алла жасаіан жок. өздеріне оз.іері жасады» (Әнкабут сүресі, 40-аят). Бұл аяпан асқынған халыктарга жіберіпен азап түрле- рін кореміз, Олардыц бірі шаңдарын кокке когерген күшгі желден опат болса, бірін нанзағаіі жайпады. енді бірін жер жүггы. іаіы бірі суға кетгі. Мұса қиссасында зүлы.мдығы. иманнан беі бүрып кегкендігі үшін Псрғауыи қауымына жетксн азап баяндалады. 4 о-гуг-* ГЯ. «(Пергауын)жәііеоііыцжасактарыжерде(Мысырда) кері бағып (нман аіітпай), тоіімонындык жасады. Олар оэдерін Біз жакка (Тәцір алдына) келмеіімізден ойлалы» (Қәсас сүрссі. 39-аят). і•. «Біз Псрғауынды да, оныц жасақтарын да жаза- ладык. Біз оларды генізге багырлык. Жауыздардыц тағдыры нсмен гыіііанына сен нарасат көзімен карап бак» (Қасас сүресі. 40-аяі). Кұранда олардын геңіз суына калай батып кетксні, арггарында қаниіа мәуелі бактар, сарайлар, бұлакгар. жайқаліан сгістер, юр нығмет қаліапы, солардың бәрінің басқа қауымдарға мнрас стілгені сипатгалады. Сөйгіп. Қүран 306

IІсргиуі.ш окінасы арқылы бұрмнғы огксн кяуым.тир пірнхы- наіі хзбар бсріп. ссксргу жасайды. тэгылым злуга шакыралы. «Ла ЛГ ^А1' «3 ’*£—•' •' ЛУі»« •*>’ 3 л”,* ♦4—' -1-*' ♦* , * . • */ т . ^і. >- 4»і -и 4 «Жср бсіін ксііп жүрісидс о.іар оысрінсн бүрынгъіларлын іаі.іыры нс болгаііын оі.імсн мс скси? \\.і. бүрынгылар жср бетінде күиі-кулі жаіыііші ш, ссксрікішіср калдыруіан іи (іимараг жасау) бү.іарщн жогары Гю.ііэн еіі. Күнлға баікаііп.ікгин А.і.іа <>.иіріі.і жзіа.іады. Гііікан.іай қүдырсі олар.іы Қүиііііын кзһарынаіі сакізн кхіа а.іма іы» (Ғафир сүрссі. 21-аят) СЕНІМНІН БЕКЕМДІП Егер адам іар шын жүрсктершся сснер болод о.ч сеяім сшканлзіі маісрна.і.іык купггсн ссскснбейлі іс мы и ымаи іы Мүны Мүсанын уаіъгіынэ нлзііып. іммісұлып. сснісн Періііуын сикыршыларыиын мысалынан коруге бсшшіы ().'іар Пері ауынныц каһарына дуіпар болса да. о.іан тпйсалмиіі карсы іұр;і оі.іді. «(.'сн.іср іін ко.ьаяқіарыщы кіііаііпин. соніг. 307

кесін іасі анмі.ін (он ко.і. сол аякіы немесс со.і ко.і. оіі амкты кссеіін жәіа боліаіі). Сонан сон бәріиіі іаріа асі.ш оліІрсмін» (Әіраф сүресі. 124-аяі). О.іар IІеріауыкнын ояк-кодларын кссиі өлпретіндігі гуралы осындай коркыгуынан сш канмыкнады. іансалмай жяуап бсрлі. \\Ү «ІЛі.інын аніаііык. біі Глніріміі іін еркіне кон.іік Сен біпі іек Ілиіріміі.іііі оіімііге жіберіен амиарыни нмзн кс.ніріеніміі уніін іана кіпэ.іап жаіырсын. I н І эніріміі! Ьізгс сябыр.іы.іык берс кор. Ьһ.іі мүсы.імаі калпымыіла коз жүм.іыр!» - десті снкыріііы.іар» (Әғраф сүресі. 125-126-аяпар) Бү.і баіыл зйгылган сомердсн иман-сснімнін күшіііін кандаіі Гю.іаіынын аіікын ашаруга болады. Мұн.іай ссні.м бзска гүсеіін каніы-кзсірегіерлі. кнынлыктар.іы жсіііллеісді. Мүндаіі жагдаЙларға алам баласы ауру-сыркау. кедсіі іік. куіын-сүрі ін і.б. жагдаіі іар салдарынан душар болып жаіа.іы. Лллага шынаЙы сснім осынлаіі кеиер.іе күпірліктен. үмі ісі ідіктен сакіайды. I Ісріауын снқыршылары да осын.іаи нык сеиім аркасында жазанын канлаи іүрі болса да сабырлылык кы.іып шылауга бскем іурды, ИІынлыіыіі.талакангы-касіреітср.түр.науыртііа.іыкі.ір аламлыкм. сенімпін дәрсжссіне сын. иламлы душар еііи шатастыратын іүрлі жагдайдан гекссрін, аныкіау болып габылады Сондыоан лз Кұран заман ағымына бексм түра алмаиіын хісіз нманнан сакіанлыралы

л^иоі <иі^і оіі 4і>' ~4*і (.у* • *Г Л* ,* > *•>' 4 3* , /в^ Г \\ оі^—сМ ол ^ліь Зу*-*^ц ізЗзі У-~^*~ \"Ч^\"* <г~^' •4-ч'-^г' \\ \\. ^Іл «Конілінде күмәні бола түрып. Ал.іаіа гибадат жасаіігын адамдар бар. Егср басына жаксылык жетсе, онданлар діиде іүрады да, сәгсһдікке үиіыраса іііінсн бсзіп іныі а.іы. Ондаіілар бүл дүнисдс де, ахиретге дс зиян ніегеді. Мүнын озі барыіі і урі ан адасу» (Хаж сүресі 11-аят) АҚИҚЛТТЫН ҮСТЕМ БО.ІУЫ Мұ.са қиссасы көмскшілері. жәрдемшілсрі каншамп коп болса да жалгаііның кашан да женіліске үшыраигыныпа, ал іуралықтын акыры женбей қоймаіігынына гагы бір лэ.іел болып табылады. Лергауыннын сикыршылары адамдардын коч алдында сикыр жасаіі, алдап гүрганымсн. Аллзнын о< елшісі Мүсаны мүғжмзамен колдаГітынын, ал онын олар.іыц сикырыпап ла күшіі скенін бі.імеді. Бүл Қүранда былай баяндалады: 'г • ' ' ' *і ' -•*- «Таягыііды гасга», - дсп әмір бсрдік Мүсаіа Біз. Со.і сэтте (оііыіі гаягы аіідаһарга айналып) апалардын кұбыжыкгарын гүгел жүгып жібердЬ> (Әграф сүресі, I І7-аяі). 309

' ' Л. уілЛ ■ *-15\" ь* ^МЗ^» *ЛУ* «Лкнкаі іын бсгі ашы.тіы. О.іаріыц корсеікен снкыр.ізры боска кетгі» (Әграф сүресі. I ІХ-аят). (.'нкыриіы:іар оздсрі іпебер мсіігсрісп снкыр оиерінін Л.іланыц күдырсгінні алдындв іэрменсіт скснін гүсініп, нмшна келді. ІІергауынін.іи күш керсетуінен корыклалы. Іцрышъі күнә.іары үшін Жар.ттупіыга бас ніп. ксшірім сгуін еүралы СіЬйа.*- Ы \\^>\\> Іиі 151 «Кһ Гәнірімһіс оіімһ жасиіан кунлміі.іі жлне ссн еріксіі жасаткмн снкырымы ыыіі күнәсін кеінсін ісп. акнкаі Л.і.іамыла нман ке.тгіріік. Л.і.іанын сяуабм пріык арі онын жа іасы із тұракгы» (Та-Іта сүрссі. 73-аят ). ХЛ.1ЫКТ \\Р БОСТЛНДЫГЫ Мүса киссасында хппыкіар босніндыі і.і соз етілгсн. Л.ыа Бэніі ІІсрайд хшікын бірнсиіе іаыші боіігы кү-ідыктан атпт етіп. кор.тыктан кұткарыіі, бостиндықка шыгпрды 310

ҮҮ. чілІЬі «Ал. ссн Исрай.і әулсіін ку.і еггін. Осыпыц үіпін міндетсінесін бс маған?» (Шуара сүресі, 22-аяі ). Бүл аят Мұса тілімен айтылған. Мүса оның халқын құлдыкіа ұстап, канап, каіігездік корссткенін Псрғауыннын бетінс басады. бны Псріауынның сарамына экеліп. осірпі. жегкізген Тәңірі екенін аіітады. СЛБЫРЛЫЛЫҚҚА ШАҚЫРУ ІІсрғауын Мүсаның кауымына көн корлык корссггі. Мұса оларды сабырлылыкка үндеп. и.маін а шакырды. Осыған баііланысты Псріауынныи стгісі одан бегер күшсйе гүсті Мүсанын нзсихатына сруіе гыііым салды. Хзаптан қажып, ашынған о.іар: «Бұрын ;іа корлык коріп кс.іген елік. ссн келгеннен бсрі одан бетер атап шсіудеміз». - деп шағынды. Мүса олзрға жердін нссі Алла скснін. пенделсрінен кімлі қаласа оіан соны мнрас етсгінні. соидыктан іакуалықжасап. жәрдемді Ллладан іілеу керектігін. дұшпаннын да гағдыры соның колында, каласа оныи ажалын да гездетуі мүмкін екенін іүеінлірумен болды. Алланын жақын арада оларды жеңіске жеткізеі інін, егер күрссгі жалғасплра бсрсеоларі а жн ср берін. күшейтетпіін. жүрскгеріндсгі коркыныш пен үмітсізлікгі жоятынын, соіігіп дүпіпанынан үстем етеіінін білдірді. АСҚЫНУШЫ.ІАРДЫҢАҚЫРЫ Еллі. халыкты баскаруда аскынып, іпекіен шығудын акырынын қандаіі болатынын Перғауыіі мысалынан айкын коругс болады. Ол озін Күдаймын дсп жариялады. Өзінен рүксаі болмайынша озге еін нлрссге сенулсрінс гыйым 311

салып, адамдарлын акыл-ойларын шектсді. Билсп-тесгеуге жсін.і болу үшін халыкты әулеггсрге. ізбасарларга жіктеп, боліп тастады. Құлактарын хак созді естімсйтін санырау стті. Онын әсксрлсрі зұлымдык жасауда шекіен шыкты. Бэни ІІсрайл балаларын олтірггі. іек лйелдерін ғана тірі калдырып отырды. Сондыкган осындай кудаланып, куғын- сүргін коргсн халыктың зұлы.мдыкка карсы күрестс қантпай, бскем гұрғанда гана женіске жстстінін кнсса оқнгасынан анык байканмыз. МҮЪМИНДЕР ЖЕҢІСІ Қауымы нман кслтірген кездс Алла Мұсаға Мысырдан кеніін кегуіе рұксат сггі. Алайда Нсріауын және оның эскері оларды тсніз жағасына келген кезде куып жетгі. Мүны көргсн адамдардын бойын үреіі билеп, кездеріне өлім слестеіі басгады. Алдарында толқын аткан існіз, арттарында калын кол, одан күгылар жол жоктаіі көрінді. Бірак Мүса коркынышка бон алдырмаіі. кагсргс іайсалмай қаская каран гүрып кауымына Тәңірдін оларды тура жолға салатынын, мұның Алла жолыидағы күрссекенін і үсіндіріп, жалтакіа.мауға, ү.мп үзбсугс ніакырды. Шынынла да А.і.та Мұсаны жлнс онымен біргс болғандар.тын бэрін кұткарып, перғауындыктарды суға багырды кылды. ДӘСТҮНІІ БАСШЫЛЫҚТЫҢСИПАТЫ Періауын оз кауы.мын ата-бабаларынын дәсгүрлік жолымен басқарупіы еді. О.ч дәстүрлік жол адамдардын іздснуін. алға басуын, ламуын шектсйтін, сокыр сснімге негіздслгсн керітартпа жол болатын. Халык осындай 312

басқаруіа әбден мойынсұнған. олан озге тәуір. жарык жол бардеп білмейтін. Мұндай каранғылыктан халыіп і.і бүрыніы өткен пайгамбарлар да шыгара алмаган еді. Осы дәстүрлік әдет-салгка қалыптасып калган қауым Алла нұскаған жолмен емес, ага-бабаларынан қаліан ескі жолдан тайгысы келмсді. Ата-бабамыздын сені.мінен ажыратып. осы жергс оздсрін не бо.імаксындар дсп Мұса мсн һарунга кню гакіы. «Сен скеуін бізді аі а-баба сенімінен бездіру үшін және атамскен са.тганатына ездерін не болу үшін келі енсішер юй. сірә? Біз екеуіне де сенбейміз», - дссгі олар» (Жүніс сүресі. 78-аят). ЖҮ.МСАҚ СӨЗБЕН ШАҚЫРУ Мұса мен һарун Тәңірінің әмірін кабыл алып. Псрғауынлы Аллаға құлшылық етугс шакырумен боллы. Алла ол сксуіне Пергауынмен жұ.мсак. сыпайы. әдеппеи сойлеуді бұйырды. Қаггы. ауыр создер айтпауды тапсырды. Өйткені жылы соі жүректі жұмсартады, естігенін есксріп, іске асырмаганмсн. ен күрыганла естс қалады. Ал. капы сөз керісінше ада.мнын ашуын келтіріп. қарсылығын туғызады. Сондықган гек жұмсак. байсалды наснхат кана пайда бсрмек. 313

ИМЛІІДЫ ЛҚЫ.1 ЛРҚЫ.ІЫ ТЛБУ Мүса киссасында Алланың бар екендігі копгеген дәлелдср аркылы корсстілген. Мұса жаратылыстың танғажайып құбылыстарын мысал ете отырып, Пергауынды бір Аллаға кұлшылык етугс шақыруға бел байлалы. Псрғауын секілді залымды иманға шакыру үшін жүректілік керек еді. Мүса Перғауыннын Алланың кім екенлігі туралы сұрағына сгжсй-тегжсй.іі жауап берді. Алланың барлык нәрссні белгілі бір тлртіппен жаратканыи. адам баласы қанша ойласа да оның гүп нсгізіне жетуі киын скенін айтты. Айналадағы кұбылыстарға, өсімдіктсрдің, аң-кұстардың, геңіздсгі хайуанатгардың гіршілігінс <ер салып караган адам Аллавы да таниды. Солардын әркайсысы бір-біріне ұқсамайтын алуан гүрлі болса да бәріне ортақ всіп-жетілу, даму, тіршілігін жалгастыруының жүйссі, тәртібі бар. Соның бәрін кім белгілеп, кім бакылап-басқарып отыр? Адамдарды. хайуанаггарды. осімдіктерлі жұп-жұбымсн жараткан кім? Осы жараіылғандардың барлығынан да адам баласы ксрсгін паіідаланады. Мұнык бәрі Алланыи белгілсуі. Осының бәрш акылға салу аркылы Алланы іанимыз. Мұса Перғауынға осындай далслдср келтірс огырып насихаг стті. ЕЖЕЛГІ МЫСЫРЛЫҚТЛР СЕНІМІ Пергауын мен Мұсаарасында мысырлыктардың Аллага ширк келтіретіндігі жонінде сөз таласы жүрді. 314

- * £ ■■ 'і- ' - «Кү.ілі хтемиІіі лмірінісі іеіеиін кім озі?» іс.іі (ІІсрі ауын)» (ІІКара сүрссі. 23-аяг). 0• Д ** г. т* - «ІІІі.ін сснгіін бо.киңдар (яіітинын), дг.іі Муса. О.і - жср.ііп іе. кокгін іе. опын екі арясын і:иы.іартын із иесі (Ллла!)» IІІІузра сүресі. 24-аяі). * ** «Оу. ссііп іүрсыісіар ма?» - ,іелі (ІІгріи.хыіі) юиіреі ін ісіі.іеріс» іІІІуара сүрссі. 25-аяі). «(Ыіг-білсеіыср) О.і сеіі.тсрдін лс, оідсріннііі бүрыпгы аіи-баба.іарыііііын да Іәнірі». .іс.іі (.Муся)» (Шуара сүрссі. 26-аяі) • * *- - • •- ҮҮ. 0| «Ссн.ісргс жібері.нсн мі.інз) пзніамбяр наіыі сси.і.-иніын оті еілн». іслі (Iісріяуын)>» <11Іуарасүрссі.27-аяг) хл. □! ^4-:.- ^\\і 315

«Ііі.іе-біісеіщр,-.іслі (Мұсм).- ІІІыі ыспснбятыстын іа, ОІП4К скі арасындаі і.нн.ін ди нссі сол \\.ілн!» (ІІІуара сүрссі. 28-аят). «Еіср. - дсді (Псргауын). мснсн баска іяіы бір күлырст бар ісіі табынатын болсан. он.іа ссиі іүп-тура капаска саламын!» (Шуара сүресі. 29-аят) Күран аяттары Алланыіі бірсу скснін, Онымен ешкімнін галаса шімайтынын керссгеді. Өйтксні О.і - коктін дс. жерлін іс жәнс олпрдын аршіығындаі ылардын ла жшігыз иссі А.т, мысырлыктар коп Қүланіа табынады. әр нәрсснін жскс Қүлаііы бар леіі ганиды. Олар аспан Қүдайын Пүі (N0111) деп атан. оны бзіыр эйел бсннссінлс суреггегсн. Жср ҚүлаЛынын ап.і I ан (ОһсЬ). оны ІІүтгын срі дсп саклган Ал. аспан мсн жср аралыгын баскаратын Қүдай ІІІоу (( һои). СондаЙ-ак. аіі Қүлайы ла бо.тған. Кұдамлардын үлыіы Күн лсп сссптсгсн. Ьү.іаріа коса мысырлыкіарла Қорқыныні кү.лаііы (Ибжу), Өлім күдайы. әр кала. ар мсксинін (Лман. Лнубис, Аунурнс. Лу інрис. Ьаст. һур. Лнкітт) күдайлары іа болған Сон.таіі-ак. олім папнасы тсгсн лс болпін. Опын кабірінін жанынан шокынаіын прын дпжосаіан. Мүсз осынын бэрініц бір Ллланын гана колындіі скенін, күнді. айлы шыгарып- багырзгын да. бүкіл ллсміе нүрып тогіш пршілік берін отырган да сол Алла сксніп. оларлын Тәнірі лсп жүргсндсрі ата-баба іарынын Глнірісі скенін аіітты. Ьұл Пергпуыннык қүдайлыгын жокка шыгару еді. Псрғауын мү.ідс ашуланып. Мүсаны каиаска саламын дсп коркыі гы. Бұл Кулайлармсн катар сжслгі мысырлыктар паііиалпрын да Құдаіі дсп сандіан Алайда олар күдаіі.тык 316

үкі.м еткен емес. себебі канша жердсн натша болса ла адам баласы пендешілікке бонұрмай гұр.майды. Сондықтан Аллаға лайык әділдікпсн баскара алмайтыны мәлім. ЛІЛАНЫ ПӘКТЕМОНЫҢХАҚТЫІ Ы Кеп адамдар Жарагушыны то.іык танып-білмеудін салдарынан адасып-шатасуда. Онын бейнссін, снпатын, козі, кұлағы. колдарын адамга немесе әлдс бір жаратылыстаріа ұксату. онын атына іүрлі жарамсыз түсініктср енгізу сиякты жаіъімсыздыктар орын алуда. Құран оны жарапъілыстарға үксэтудан толык ажыратып. Жаратушынын скпатыи коркем есімдсрі аркылы аныктап берді. Бүкіл ллемдс оған мысал болатын ұқсас нәрсе жок екснін. опы білстіндей ілім де бо.чмаганын айтты. Жарагушының сипатынын адамларлын сипаттауларынан мүлде бо.іек екенін Мұса кнссасындагы оиың Тәңірді коруді галап еткен кездсгі керіністен айкын көреміз. ш «Келіскен мезгілде келген Мүса Тәнірге тіл катгы: «Ей, Танірім! Маган езіңлі керсетші. Сені бір коріп алайыншы» - деді. «Мені еш уакыгіа да коре а.імайсын. Дегенмен тауга кара. Егер іау козға.імай орнында түрса мені көріп те ка.іарсын», - дедІ Тәнірі. Тәнірі таудан елес 317

берген сәпе іау кү.і-іа.іқан боллы. Мүса галып гүсті. Есі кірген ксзде: «Сен нәксің, мен сагап тәубс келтірдім, әрі саган сснушілсрдің аліаінкысы мен бо.іамын». - деді» (Әіраф сүрссі, 143-аят). Еврей халқы Мүсанынөзі иланын. о.іаріа ганытқаи бір Алладан ауыткын. ксйін Яхве атты Күлайға табынып кетгі. МҮСА ЖӘНЕ САЛИХ ІІЕНДЕ Мұса кауымына Аллаға бойсүну жонінде наснхат етгі. Ол сөзін аяктаған кезде бір кісі: «Қай адам білімлі?» - дсп сұрады. Мүса: «Мсн». - деді. Сол кездс Алла оган білімді адамды көрисі кслсе жолға шығуды ұсынды. Ол адамды екі теніздін косылған жсрінен табатынын айтгы. Мұеа: «Ей, Тәнірім. мен онымен калай үшырасамыи?» - деп сұрады. А.і.та: «Өзінмеп бірге балык аласын. Ол балық қай жерде жоғалса. іздсгсн кісің сол жерде болады», - деді. Мұса балыкгы алып жолға шыкты. Оіан бір жігіт ілесті. Екеуі екі тсніздің косылган жеріне жеікен кезде де.малмак боллы. Со.і жерде оның козі ілініп кетгі. Осы уакыіта жауын жауып, балык су ішіп жаны кірген сон тенізге кетіп қалды. Мұса ояшанпан ксііін әрі карай жүріп кетгі. Бір кезде олардын қарны апіып, жігітке балыкты әкслуді бүнырды. Жіғіт оған ба.іықтың жоғалғанын аіітгы. Мұны естігсн Мүса куанып кетгі. Іздеген адамын балык жоғалған жсрден жолықтыратыны туралы Алланың сскертуі есіне түсті. Сөйтіп. олар ксрі қайтып, оздері токгші дсмалған жсрге жетгі. Салих пендені нак сол жсрден тапгы. МҮСАНЫҢ ІЛІМ ТА.1АІІ ЕТУІ 318

Мұса салих пендеден білім алу үшін онымен серік болып бірге жүруге рұксат сұрады. Ол кісі: «Менімен бірге жүруге сабырың жстс ме? Кейбір жағдайларды коргенде шыдай аласың ба?» - деп сауал койды Мүса оіан Алла каласа сабырлы болатынын. онын ісіне араласнантынын айтгы Сөйтіп, Мұса онын істері жайлы сүрамауға. ал салнх кісі барлыгын ец сонынан баяндап беругс піарттасып. екеуі теиіз жагалап жүріп ксіті. МҮСАНЫҢСАЛИХ ПҒ.НДЕГЕ ҚЛРСЫЛЫГЫ Мұса мсн салих псндс існіз жағалап келс жатып бір ксмеіе ксздесті. Ксме иссіне оларды кемесінс оіырғызуды өтініш еітт. Ол екеуінін огінішін орындап, кемеге мінпзіп алды. Салих пснде ксмсдегілеріебайкаіпай оның қабыргасын тесе бастады. Мұны көргсн Мұса шыдаман: «Бізгс жасаган жақсылығын өтегенін осы ма? ІІсмене. оларды суіа баіырмаксын ба?» - деп наразылык білдірді. Салих ненде оған ісіне араласпауды ескерткенін. бұлай жағаласа берсе бірге жүрс ал.майіынын айтты. Өзінің уәдссі Мұсанын есіне сонда іана іүспі кешірім сұрап. снді мұны кайіаламайтынын айгып бірге жүруге ризашылыгын алды. Содан олар с.і аралап ксле жатып ойнап жүрі сн балаларға кез болды. Салнх пенде баланын бірін жске алын піыі ып. оңаіпа жерге апарып олтіріп тастады. Мүны коріен Мұсаның жүреі і жарылып ксгуіе шақ калды. «Жазыксыздан-жазыксыз баланы нсіс е.тгіресің?» - деп ашу шакырлы. Салнх пенде: «Мені.мен жолдас болып жүруге сабырың жетпейді деп ескертпеп пе едім?» - деп араларындағы уздені Мұсаның есінс салып. лрі карай бірге жүрс алмайтынын айггы. Мұса ісіне окініп. 319

снді ештене сүрамауга уәде етті. Ексуі одан әрі ксле жатып карындары ашып. бір ауылға жетгі. Ауыл адамдарынан гамақ сүрады. Алайда олар мейман етпек іүрмак ауылдан куын жіберді. Сойі іп келе жатқанда күлағалы гүрі ан бір үйді коріп. салих псндс оны жондсп койды. Мұса: «Дәм гатырмаЙ куып шыккан кауымнып үйін жөндсп нс кылмаксың?» - деп іаіы ксйістік білдірді. Солайша скеуіне ажырасатын уақыт та жетті. «Сойтіи. ексуі бірге жүріп ке.тіп бір кемеге шыкты. О.і (Қызыр) кемені гесіп тастады. «Оу, мүның не? - леді Мүса. - Кемедеі і.іер суға набы і болсын дсіеііін бе? Жонсіз іс істедін» (Кәһф сүресі, 71-аят) «Менімен бірге жүругс гозіміц жетпейдІ іемеп пе едім?» - лслі о.т» (Кэһф сүресі, 72-аят). үт. «Уәдемді үмыгьіп барады екем, ғафу еі. - деді Мүса. Біргс жүргенде мені колайсыз жаі дайга калдырмашы» (Кэһф сүресі, 73-аят). 320

Зіз -м-йз иу* Саі ь> «Әрі ксгіі ексуі. Жо.іда бір ба.іа жо.іыкіы. Ә.ігі баланы ол (Қыіыр) өліірді дс тастады. «Бейкүію бір жанлы о.піріп наі ыз жауыклыіі ісііі жасадын ғоіі», - деді Мүса» (Каһф сүресі. 74-аят). Үо. гХ’ $ 1' 31» «Менімен бірісжүругс гозбенсіи деп аіііып сдім-ау», - дсді ол» (Кәһф сүресі. 75-аят). «Ендігәрі сенен бір нәрсе сүрасам жо.ідас еіпеіі- ак коіі, олаіі сіуінс менен себеп іабы.іады» - деді Муса» (Кәһф сүресі. 76-аят). ЭІ Сіі ммОахДі Ь;1 'і* ІДкЛі * < ҮҮ. Іу>-І V «Екеуі гаіы біріе жүріп бір қадаіа жетті. Әркімнен гамак сүрап сді. о.іар конакжаіі.іы.іык корсете коймады. 321

Кезіп жүріп күлаіа.іы іүріаи бір ескі үіііе жолыкты. (Қызыр) оны жондеіі қойды. «Ғ.гер кяласан сенін бүған акы сүрауга еркін бар» - дсііі Мүса оган» (Кәһф сүресь 77-аят). '_и‘ УЛ. «Сен скеуміздін анрылысатын сәгіміз осы, - дсді ол Мүсаіа. Сенін сабырын жепіегсн (окнга.іардын) іпын мәнін гүсіндіріп берейін» (Кәһф сүрссі, 78-аят). * * і’ **»*'* . > • ' «Ен әуелі кеме гура.іы. Ол гснізде кәсіп ететін ксдеіілердін кемесі сді. Менін снаіі ақау гүсіріім кел.іі. (Өнткені) ар жакта кс.мс біікенді (сау кемсні) гаріып алатын зорлықшыл нагніа бар»(Кәһф сүресі. 79-аят). «Бала жайына келсек. онын ата-анасы мүі.мнн болагын. мен оны (оскенде) әке-піеніесін Тэнірі жолынан тандыра .ма ден корыктым» (Коһф сүресі, 80-аят). . 1«*^ к-^уЭІ* 315^ і д' 322

«Сондықтан біз Тәнірінін оларга әлі і балалан юрі (ниеті) таза. одан да менірімді иерзент беруін қа.тадык» (Кәһф сүресі. 81 -аят) . '■» ' . •■ -и ■* , «1 ' » . 1^-1—2 ІЛ6*/ 01 '—'Ц,1 ЛҮ . -иіс- а1й-~~ * I* «ДАІЗ >*■ <■>**-* V** іДІу «Үйді айтар бо.ісак. о.і осы каладаіы екі жетім баланын баспянасы с іі. Сол үн.іін астында оларга гиісті болган казына жатыр (үй күласа казынасы көрініи қалын. басқалар ііайда.іанып кегер еді). Ба.іа.іар іын ага-аналары жаксы аламдар болған. Тәнірі өсксн кезде балалардын әлгі үй астындаіы казыііаларын оздері гауып алуын коі.чеді. Гәиір.іін рахмагы іеген осы. Оны мен оздігіміісн ісгсген жокпын. Сенін сабырын жетнеіен ісіердін піындығы, міне. осындай» (Кәһф сүрссі. 82-аят). СЛЛІ1Х ПЕНДЕШҢ ІС-ӘРЕКЕТТЕРІІІЩСЫРЫ Салнх пенде Мүса.мен айырылысар кездс оган болған жайлардыц мәнін баяндап берді. «Кеме міскіндердікі еді. Олардыи одан баска байлыгы жок-тын. Жаксы кеменін барлығын патша тартып алып коятын сді. Сондыктан акауын коріп алмай койсын дсп әлейі і естім. Біраконы кейін жөндеуге келетіндей етіп кана жасадым. Ал. енлі балага келетін болсак. мен одан пасыктык, жа.мандык белгілеріп кордім Онын ата- анасы мүъмин. салпх ада.мдар. Өсс келе бүл бала ол скеуін 323

азғырып. күпірлікке сала ма. шайтан жолына қараіі жстслей мс деп қорыктым. Өлтіру себсбім сол. Ондай жаман баланың орнына Алла ата-анасына мснірімді. жаксы перзсігт бсрср деп онладым. Ал. кұлағалы тұрған үй екі жетімдікі еді. Ата- аналары салих пендслер болған және үйдің асіында екеуіне мол казына калдырған. Іір жеткснде сол байлыкты іауып алсын дсдім. Мүпын бәрін мен өз бетіміпе істсгсиім жок, Алланың калауы бойыніпажасадым. Ал.сснінакырына дсйін коріп шыіуға сабырын жетпсді». - дсді. ҚИССАДАН ГИБРАТ Киссадан білім іздеу мысалын кореміт. Өз біл.мегенін білу. үғу үіпін Мұса салнх адамі а сонша уакыт еріп жүрді Өзі түсінбсісн жайларды көріп ілопіынса да.соныисырын білссм лсгсн ыіпаоны әрі карайжстследі. Қасындағы кісіпің сырттан карағапда теріс сиякты корінген істсрінсн іүніліп. бұрылып кстіп калган жок. Дәріс. тәяім алуға дегсн кызығушылыгы одан бетер арта түсті. Сондай-ак. киссадағы ксмс окиғасынан Ал.іанын міскіндсрді киындыктан кұткарушы. нлііріліен бала мысалынан салнх пснделерінзалымболып оскелі іүріан баланың жамандығынаи қорғаушы. ал ескі үйге байланысты оқиғадан жетімге ризық-несібс беруші. оларға гиесілі нгілікті сактап-жеткізуші скснін корсмі і. ТА.1У I ЖӘІІЕ ДӘУІТ Бәнн Исрай.і пайғамбарларыныңтаіыбірі Дәуіт. Алла Тагала оган пайғамбарлыкпсн қатар патшалықты да берді. Оған коса дүннс жәнс ахирст жаксылығып да сыйлады. Мүсаға Тауратты бергсні секілді Аллаоған Забурды гүсірді. 324

Де- ииа» •* •“іл- ■3 Ә . 'х*') Л15^ «Псндснін жср-коктсіі ахуалы тек А-тлаіа іэни иин. Жасырары жок, Бһ паіігамбарляріі.ііі охтерін лс бірінсн бірін аріык жараггык. Дәуіткс іабурлы тарту стгік» (I Ісра сүресі. 55-аят). Дәуітгін баласы Сүлеймснді дс Ллла әрі пдйгамбдр. лрі ішпіа етіп. оған дшшлык бсрлі. < үлсймсн Хакнм дсіен лакші :пкл ио болды. Дзуітпн аіы Талут < ІІІаул) (бжі і, ( ау.п хксрітн катарын.іа жургси кстінлс-эк шыккан болатын О.т ігіін дүіііпан.іарынын колбасшысы Жа.іуіііеи жскис-жсккс іүсксн ксіде иші.нкан с.н. Бұл кнссала Галут, Жалут. Доуіі. Сулсймсн окнгалары баянлллалы Мұсп (і с.) дүннеден отксннен ксиін Бәни ікр.ііі і.іі.і Юшаг нбн Нун бііскарып түрды Ол Жүсіп (і .с.) үрпагынан бо.іаіын Бәни Псраііл Палссіііна жсрінс уэдс сіі.ііспдсй сонын басіпылыгымсн кірді. Бірііііпі басып алынғак кала Арнхл. яінк Иерусалнм елі. А.чли о.іаріа ка шнын есіі інеи Онін моііынсүнып. жал.іііыіі-жіі іб.ірыііһін. каісліктері үпнк кепіірім сүран. басгарыи ніп кірулі бүйырды. Бірак а-і кауым Аа.іанын бүіірыіына кулак аспаіі. Гаңіріс истиғфар аіну іын орнына гәкәппарлзнып. пасыктык жэсалы. Ьүл жағымсы і кы іыкіары Глнірліи ашу-ьпасын гугы іып, күнэлпрыныи жачасы рсиндс Алла оларга а сап түсірді. • »* * . Ч—* ІД* Ь}; * *- “**.*»* * 325

«Біз оларға: «Осы кентке кіріңдер де, онын жемістерінеи калагяндарыңша жеңдер. Күнәмізді кеше гор деи какпадан бас ие кіріндер. Қаіелікгерінс ксшірі.м жасаймыз. жақсы.тыкгарыи үінііі сауаптарыцды арттырамыз» - дедік» < Бакара сүресі. 58-аяг). вх* «• * .э *. А* * і * * ✓э «Залымдар оідсріне айтылган бү.і создерді басқа жакқа бүрып әксі іі. За.іымдярдын осындаіі пасыкіык жасайтындыгы үпіін о.іарға аснаііііан пәле жаудырдык» (Бақара сүресі. 59-аяг). Палсстинада Бәни Исрайлдыц ісін дүниеден өткснге дейін Юшағ баскарды. Одан кейін біраз заман казылар үкімдік етті. Олардан сон біраз уакыт патшалық үзіліп. басқарусыз калган Бәни Исрайл ауыр жағдайға душар боллы. Палсстиналықтармен соғыста ойсырай жеңілді. Палсстиналыктар олардын әЙелдерін. балаларын корлады, үйлсрінсн бездіріп жіберді. Олардан табутты (сандык) іаріып алды. Бәни Исранлды қазылар баскарған кезде руға бөлініп. көшпелі тіршілік етті. Бұл жағдай б.з.б. 1040 жылға дейні созылды. Олар ішінсн көссм. басшы шыкқан уакыгган бастап кана руларға бөліну.тсрі шектеліп, бір гудың астына жннала бастады. Бәнн Исрайлдын басын біріктірген еврей гарихындагы бірінші патша Шаул (Бнблняла Саул) болды. Ол Қүранла Талуг дсп агалған 326

БӘНИ ИСРЛЙЛДЫЦ ПЛТШАЛЫҚТЫ ҚЛЯАУЫ Бәни ИсраЙл оларлан габупы (әбдірені) таргып алған- нан кейін корлык коріп, үлықтык пен қүрмстген жұрдай болды. Олар іштеріндеі і Самунл есімді гакуа (сврсйлсрдіц гүсінігі бойынша пайғамбар) кісіге келіп, дұшпандарына қарсы соғысу үшін туынын астына жнналатын патша тандауды талап етгі. Мү.садан кснін оларды қазылар баскарып келген еді. Ғ.нді олар пагшалықты калады. Самуил о.і қауымныц жағдайын да. сопаста күшін жоғалтып. адсірсгснін де білстін еді. Сондықган ол согыс парыз қылынса шайкаска жарамайсыңдар ғой деп күмән келтірді. Ал. олар: «Дүшпаны.мыз бізді куды. отанымыздан шығарды, біздсрді бір-бірімізден, балаларымыздан айырды. Ендешс озіміздің хүқымызды қайтарыи алу үшін біз калайша согыса алмаймыз?» - дсп Самуилды ортага ала бастады. Сөйтіп. ол Алладан кауымныц калауынын жауабып алып, ояарға соғысіыи парыз етілгеиін малім сгті. Алайда олар бүдан бас гартып, гек азғантай жамағат кана қолдады Зйаіі эі зіі й Д’ • “У-АІ |Х' ЗйдЛ ІІІІ 327

«Исрянл \\ рпакі ары ні.ік Мүся.тян соіньп басінылнрын. сірл. сен біісіін шыіарсын? «Біілі ҚүлмИ жолынллгы күреске басган шыіаіын бір ннініа бслгі.ігп бср». - .ісп огінді сол кешеіі онсрініп найгамбпрынпні «Күрес ссн.ісріс нарыі сіііігсн. нсгс күрсснгй отырсыңдар?» - лсді ляйгямбары. «.Мсһтнімііісіі куын. ба.іа-іііпіамыхтан ажырятып гястася. Қү.іай жолыііда біі нсгс күреспсймһ?» - лссіі лтар. Бірак соіыс ппрыз сіі.нен.іс біраіы і ана болмася кобі соғысу.іан бас тартты. Мунляй зялымдыкгы і;і Аллп жаксы біліп іүралы» (Бакара сүресі. 246-аят). 1А. IУТI Ы Ц 11 \\Т 111А. IЫ ГЫ Самунл півгпімбар Лт.іаның Іісранлга пятшалыккд Талупы отыріыту.и.і калайгынын жегкгхіі Ол Ьуняміін үряагынан болатын. Бірак кауым ол жогары гсктен емес теп бүіан рн іа болмады. Ойтксні ол банлыіы аз. карлпаііым орізлаи ніыккан е.ті. Лл. сврсйлср жогары гскгі. банлі.ны асыПгтаскдн үлыкгарын іана күрмсі гүтагын. Сондыктан олар гкпша болугп Иуда үрпаіы лайыкіы ден санады. А.і, пайғамбарлык Лепігт үрпінъінп берілгсн болатын. (амунл карсыкелуиікчсрғсЛ.ілиныңГалуткаілім.соіысиідушнанмсн кезлсскснле карсы түра хтагындай күнькуаг. саясат ісгсрін білетін, данллыкпсн баск.іра олатын кабілег-каснст бсргснін гүсіндірін. патша стуге кімді калантыны Ллланын оз сркінде скснін жсткііді з* ЧЛі 1x1« с-л- ді діР Зіі* 328

4 •. * »>*'.»« *,*}•• . '. *’ ,* „_ .• <*— • • <—» 1 .>-» V—*А ,. чХх» Л? ■ ,♦—Л*Я філі' <в-^> гУ;« аІДІХ^' 4Й тіү. ^р.-ы. «ІІапііи стіп Лл.іа ссігісріс Га.іуііы жіГмріі». - іс.іі наніамбар аіаріа. «Оу. оі ішімігіс о.іан мріык адам црганда біігс ші кинііи папііи пшіа а.імак? Осі.інын мал-мүлкі іс шамалы смсс пс?» - лссіі. «Оны ссіі.іеріс наіпіа еііп таісіяіин. білімін іс. іу.насыи іа аріык етіп жираі кап Алла. КімлІ амірші сісмін .іесс, о.і срік Лллада. Ол кен болжиіілы. іүіас камін іы» (Бакирз сүресі, 247-аят) ГЛЛУ Г1 ЫЦ ІІЛІ ІІІЛ. ІЫК ІІЫІІСІ Самумл панізмбар Бәни ІІсранлпі Тшіупа іштшалык бслі і бар скснінсп, оііын ол.ірді.і женіскс жсікі істінінсіі хаоар бсргсн сді Муса. һаруішан калган іабуі олар үшін клснспі саналатын. жүрсктсрін тынышгаішырітыіі Онла іакуалар жлныіша жаіыиіан Л.тланык нснсттсрі блрсді ( ол ізбупы жақында оллріа нсріііііслер котсрін әкслстіні малім стілді. т іл. - ч • * >.✓х!* 329

«ІІаніэмбпрі.і о.іаргя 6і.і.ііін лен.іі: «Оні.ііі пат- іііа.іі.п ын.іа мыналан бе.тіі болады: ГәнірІ піраііынаіі сендеріе бір санлі.іқ кследі. < андык ііпіііле копіл.ісріпс мсдсу болаіын Мұсаныи, һаруннып эулеі гсрінгіі қа.іган мура.іар бар. Сан іыкіы псріпітелер котеріп экеледі. Еіср сеніср (Қүдайіа, кнммсгкс) іізіыі нланушы болсамдар. эрнне. сеи іер үіпін ші ү.ікен белгі» (Бакара сүрссі. 248-аят) ГАЛУТТЫЦ ӘСКҒ.РІН СЫНАУЫ Талут кауымын Ал.іа жолында душпан.тарына карсы соіыска шыіуға шлкырды Ү.тксн әсксри куііпі оі гуынын асіына жнна.іы. Ал. палсстнналықгарлы алып күш нссі Жалут (Конс осисттс Жулят) (библ Голнаф) блскаратын Оныи аіы шійтпас батыр.тығы. сржүректілігімсіі кориіілес халымар.іың бәріне кен ілраіан болагын. Талут әскерін үзак жорыккіі аііып піыкіы Оларды шанкасіа сынап кормск боллы. ¥ шк жорыкка каиан іиыдаіпынына, оине кзнішілык- ты бзіынлынына коі жсткізіісі ксллі. «Сендср жакынла озсннсн отссіндср. Алла сснд^тдін шыніпыллирыісты. бойсүнупіыларынАЫ кұн.тһарлардан ажыраіу үіиіи сынайды Кім о;шн су ішпссс. оның л.тмін тагпаса. ші мзіан бойсүнып. срушілердсн болады. Бірак бір рет гамак шаюіа рүксат сн- лс.іі. Ал. кім одан су ішсс. ол маг.ін срупіілсрлсн болмаііды». - лсді. ('оіі і іп. оіснгс ксліенлс оларлын кобі Талут гың со пнс күлак аснасіан каіпднларынш.і су нпті. •• • 1•~аі - --а —* *Х' Э' йу 330

* > '' - у*' ч' - 'Т • » - « ' I \" “ ' *>■ ОД-; і' ■<♦■,<02 • * • ' і. - ., ' , *, *^' 4Д* О^ІЛ*- іДіэ іІ) ІЭиг’ \\ 1<]іі <*-■> '^Л-*1 '** - ' • >зУ^і* 1 ** ‘ І* ■ \" >• ' * «» “ *іЫ'і<<3**’*«йі' **•Зіі о^у^г* + ^З' ♦^_;' >_■'*—а-2 ** ч!--л> *а’ • СгёХ1-^' «_■ 4ІЦ аХ' іЗЬ^ «Әсксрлсрімсн бірі с (Бамгул-Мақднсіаіі) аі ганіан- да Талуі жасактарына былаіі дсді: «Л.і.іа ссндерді бір оісн.іе сыііан іы. Кімдс-кім ол өзсннен су ішсе. ол мендік емсс. ал суды ауын а алмаіандары - наіыз мсндік. Еіср (Ішнсй) колымсн су інаінса (салкыіі.іаіімын дссс) ол бір басқа». Біразы гана бо.імаса озсннсн коіііні.тііі су іппі. Талуг соцына срісн барлык адамларымсн озеннсн оікен- де иман ке.ніріенлсрдік бірап.і жаудын ка.іыц колын коріенде: «Біздс бүіін Жа.іуіиен соі ыса алаіын күш жок», - дссті. Л.і, Л.і.іамен жүхіессііндсрінс сенгсндср: «Қорыкнацдар! Күдандын колдауымсн аі күнітін озі каіііпама рсі жаудын кон колын женін іныкпан на слі?» - дсді. Шынлыгына кслсск, Л.і.іа ніыдамдылар жағында болады» (Бакара сүресі. 249-аят). ТАЛУТТЫҢ ЖЕҢІСІ Талут інөлдесс дс. шаріиаса да сабыр стушілсрмен бірге өзеннен отті. Олар саны коп дұшііандарыныц алдында өздсрінін өте аз ексндерін көрді. Олардың бір боліі і дұшпан- 331

нын коіітігінсн коркып: «Іііздс бүгін Жалутка карсы шығар шама жок», - деді. Ал. скінші мүъмин тобын дұшпанның көптігі сш корқыга алмады. Олар женіскс дсгсп шынаііы сснімде болды. «Алланыи қолдауымеп галаіі аз санды жа.мағат коп санлы жамагапы жсңгсн. Ендешс дұшпаңды біз де женеміз»,- дсп. дұшпандарын жсцугс бслдерін бскем байлады. Алла осы сснімдері үшін оларды колдап. куатгады, жүрсктсріне сабыр берді. еонтіп салих пендслсрін женіске жеткізді. Осы соғыста Дэуіі Жалутты өлтірді. «Жалуг жәнс онын әскерлерімен бетпе-беі ке.іген сәтгс: «О, Жараткан, жүрсгімһіе сабыр, іабанымына тірск бер. кәнір.іерге карсы күресіе жәрлсм бер». - ,іеп тілелі» (Бакара сүрссі. 250-аят). То\\ Қүлырегіін колдауымсн олар жауларын жендІ. Дәуіг Жалутты блтірді. А.і.іа Дәуітке ііатніалыкты ла, данышііандыкты да сыіі.іады. кажеі іі ілім де үГірепі. Егср Ал.іа адамдарды бірінеіі-бірін коргамаса, жер жүзі, әрнне. бү.іінін кетер слі. Бірак Ал.іа жер жаһанга іүіел 332

камкоршы» (Бакара сүресі, 251-аят). ДӘУІТПҢЖЛЛУТТЫ 0.1 ГІРУІ Қүранда Дәуітгің Жалутты қалай өлтіргсні ксң баяндалмаған. Бірак Көне осиетген толыіырақ білугс болады. Палестиналыктар эскері мсн Бәнн Исрайл сскері бстпе-бст келді. Ғ.кі топ га гауда іұр.іы да. олардың ортасында ойпат жатты. Екі жақ га бір-біріне шабуылға шығуға батылдары жетпей гұрып қалды. Палестина лсксрінін басынан аяіына дейін қаруланған. колына найза когерген алыи іа. коркыныінты багыры Жалут ойпапың ортасына шығып алып, Бэни Исрайлға қарсы айкай салумен болды. Бәни Исрайллыктар қатарынан жекпе-жскке адам пшкырып: «Егср ссндердін кісілсрін шамалары кс.тіп жснс алса. біз сснлсрге күлдыкка гүссміз. Ал, мсн жсңссм, оны өлтіремін жәнс сендер бізгс күл боласындар». - дсді. Одан қоркып. Галут әскері жағынан онымен беттссуіс ешкім шықпан койды. Осылайша Жалут жекпе-жсккс кырык күн бойы шақырды. Талуі Жалупы олтіргсіне үйіп-тогіп баіілык жәнс қызын беретінін жариялады. Талупың эсксрінін катарында үш баласымен бірге Ясин ссімді кісі бар еді. Онын төртінші баласы Дэуіг бауырларынын жағданын білуге кслгеп болагын. Дәуіт Жалугтын жскпе-жскке адам шакырып іұрғанын корді. Жаіі шакырып кана коймаіі. оларды балағаттап. соіін жатқанын да сстіді. Содан Дэуіттің қаны қызып, Талуітан оған карсы жекпе-жекке шыгуға рүксаі сұрады. Талут оған әус.иіде гыііым салғанымен. ксйін рұксат беріп. сауыт кпіндірді. Дәуіт сауыг киюгс де. онымсн қрзғалып, қимылдауга да машыктаибағандыктан біраз қиналғанымен аз уакыгтан сон 333

үйреніп кстгі. Соіітіп. колына шокнар алып және бес тасТы кынына салып койды. Найза коіерісн Жалут қоркыпышты еді. Өйтксні ол найзамсн шаніпуға оге шсбер де, алгыр да болаіын. Бірак Дәуіт жылдам қимыядан. дәл коздсп гас яақтырды да. одан сон шокиармсн тура бастан соқгы. Алыи баіыр гүрс етіп жерге кұлады. Дэуіт жай отындай жыл- да.мдыкпсн кайта оралып. онын басын кылышпен шауып түсірді. Алыптарынын о.ігірілпенін корген палестиндіктер- дін естері шыі ып. артка карай каіпа жонелді. Талутгың әс- кері сондарынан куып. кырғын салды. ТА.1УТІ ЫҢ О.-1УІ ЖӘНЕ ДӘУІТТЩ ПАТІПАЛЫҚҚА КЕЛУІ Жалутгы олтірген соң халык арасынла Дәуітгін абы- ройы осш. танымал бояа бастады. Талутгын жүреіінле қызганыш. ішіарлык сезім ояпып. Дәуіггі озінс бәсекелес болады деп кауіпгенді. Өйтксні оны барлык Бәни ІІсрайл халкы жақсы керді. Сондықтан оны олтірмекші болып. бірнсшс рст қастандык жасады. Бірак онысынан ештсце шыкпады. Сойтіп жүргендс Жалбуі соіысы басталды да. исрайлдықтар шсгініп. каша бастады. Талуттын үш баласы қаза тапты. Онын озі де ауыр жараланлы. Мұны корген палестиналыктардын шабуылы күшеііе гүсті. Талут жау колына түссс олардын мүны азаптан. корлап өлтіретінін іүсініп. озіне-озі қылыш салды. Сойтіп, мері болды. Лл. Дәуіт Хибрупға (казіріі Халнл каласы) қарай бет аллы. І Іуда кісілері оны патшалыкка гургызды. Қалған Бәни Исрай.ідар оган бағынып. бойсұнды. Галугтын жакгасгары мсн Дәуітті колдаушы.чар арасында Талуттың баласы олгенге дейін согыс гоктамады. Ол олгеп сон Дәуіт Исрайл 334

уроакгарынык бәрініц патшасына айналды. Бұл ксздс ол піыч жаста еді. Онын натшалык етуі кырык жыліа сочылды. Хнбрун мсн Иудаға жеті жыл. алты аіі. ал Иерусалим мен барлық Исрайлға <лыз үш жыл паішалық сггі. Кейін козі іірісінде баласы Сүлсймснді оз орнына патша койды. ( үлсймен әкссініц ісін жалғастырып, калалар салды, мемлекстті калыптастырыіі. жана тәртіп орнатты, храм гұрғызып. даналык ганытты. 335

ДӘУІТ КИССАСЫ Длуіт (г.с.) күндерін гортке белетіп болды: бір күнді гнбалатка, бір күнін казыаыкка. бір күнін уаіыіні. бір күнін жеке гтііне лрн.іды. Бү_і тәрппті бүзута сшкімніц багылы біірмаіііын. Бір жо.ты озі отырғанла скі ккі кү іетші.теріе байкатпан дуалддн асыл іүсні. белмссінс кіріп келді. Дэуп олар жамшілыкжасэмакшы скен лсп шошып юілды. Л.і. огшр: «Корыкпа. біз бір-бірімізбсн іаласып, сндін үкім стуінк.ті кшізп келдік». - лелі СоГітіп. олардын бірі; «Мснін мына туысымнып юксан тогыч саулыгы бар. ап менде біреу іаи.і Сойте түра о.і мснін сол жалгыі сау.тыіыма кот салып. озінс косып шігысы кследі», - лсп шаі ым шгтып. осыган оділ үкім стуін сүрады. Бүл екі таласушыны сынау үшін Дэуіткс Алла жтбсргсн еді. Сондыктпн ол Тлнірге нстні фарсі іп. сәжлс жасады Алла оныц гзубесін кдбыл ст п I—-К.; I. ..а ■■ •*- «(Ей, Мүхаммед!) Дау іпармсн Дәуһкс кслуиіілерлін әніімс.іерін ссн ссіі.іін бе? Кііін.тс (екі а.іам) кү.ішы.іык үйініц дуи.тынпн кнргын іүсіі де, Дэуіткс жсііп кс.иі. Дәуіі олардан ссскекіп калды. «Қорыкпа, - іеді о.шр. Біз жанжа.і іасып жүрген екі дауісрміз. Сгн бізіс л.ікі бн.іік айт, ак ііісніііі, іүрыс жоліа са.і» (Са.і сүрссі, 2і-22*аяпар). 336

үг. 3 «Дурысын айтайық, мснін мына іуысымнын юқсан тоғыз саулыіы (қойы) бар. Мснде бары бір ғана саулық. Мына іуыс сол жаліыз саулыкіын ойн маған бер дейлі. Біраз керісіп едік. Ол мені іендеп барады». - де.іі біреуі» (Сад сүресі. 23-аят). «Сенін жаліыі сау.іыіыіыы о.і кон қойына косын алып бермеуге тырысса. ніынынла саіан юр.іык еікен екен. Осындай серіктесксндердііі кобі-ак тау-дамай піыіараіыны рас. Ал. имаиы бар, іиі ниегіі.іер (бу.іай с і пейді). текондайлар аз», - деді Дэуі і. 1>ү. і жерде он ы бізлін сынап іүріанымыіды Дәуіі гүсінді. Сонсон Гәнірдсн жары.іқау гілсп, сәждеге жығылды. гәубе келтірді» (Сал сүресі, 24-аят). V О . Іл АІ «Біі оііын асыіыс шешімін ксиіірдік. Біз тараптан ол жаксылықка жеі іі» (Сад сүресі, 25-аят). 337

Л і.иі Дэуітке бакыт. дәрсжс. баіі іык сыйлпп, ош.і жсрде басшы еті і Басшыяыхалаыдыасып-тасуіа. ойындағыны үкім стугс үрындыруы іа мүмкін. Сои.іыкгаіі Аі.іа оны а.іамдарга хактықпсн үкім стугс, нэпсінін калвуынші цулак болуға піакырды. Өйтксиі о іілсі шсітнен іпыіып. Алдапынжольпшн ауыткығак адам киямеі күні ауыр ігіапка үніырамақ. Алланын Дяуітке оснегі Күранда мынадан сетдермсн берілген. *• \"* и* ) • -гЛ'1 з с <. ** • . ■■•’...* * і • г' , * Д)І 1_— _> 4ХІ Ү ”, . 'ь—■»• »*. 1* -Ъ.Сі «»Ғіі. Дәуіі! ( сні біз жср бстін ісіі нагыз бп.тсуиіі сітік. а.іам іар лрэсідн.іа аліі он.іік жүрі іі. мәпсіге Ііссис. о.і ссні І.жір жшіыниіі іантыраіі.і. А.т.та жолыннн тиніаніар сссн бсрсіін күнлс. с<н жок. яуыр акіпка і> ніпр баталы» (Слл сүресі, 26-аяг) ЕІІНГЕ ҚАЗЫЛЫК ЕТУ Бір күні түнле койшынын камсыздыіъінан коЙларсг інгс түсіп. жеп. жапырып кеіс п. І і ін нслері Дәуігке келіп: «Ей, Алланын пані амбары' Біт жсрімгці айдап, оған сгін екксн едік.Оныкорагынупкытынкүтіпотырпшбы< Анакауымнын койлары түнле бітлін егінімплі жсп. тайпап. іып-типыл стіп кстіпті», - деп жағдзйларын айгіы Длуіі кой иелсрінсн* «Ояардын айтып отыргшідары дүрыс па?» - леп сұрады. Олар мэкү’1далы Содан сон егін нслсрінс: «Епндерінніи 338

күнм канша?» - дс.п Олзр онын күнынын каншз болатынын лйпы. Осы сүракты ол кой нелсріне дс койып. коіідын күнын да бі.іді. Олардын куны бір-біріне пнімалас болын шыкты. Сондыктан Дәуіт кой нелсрінс койды сгіннік оісуінс бсруді усынды. Бул зцгі.мсні Длугпін ұлы Сү.ісіімсн дс сстіп огыр с іі «Мсніншс. мүнын үкімі былай болу керск снякіы, ісп о.т стигс араласты. - Мын.і кісілср койяжрын спн нслсріне бсрсін. Олар қойдыцсүтін.жүнінт.б ііаіідалзпыіі гүрсын Дл. кой неясрі олардыц жерін алып. айдан-жыріыіі. сгін сшгсын. Баіпап. күтіп. сгін орута кслісндс нслсрінс іапсыреын іа. койларын кангарып алатын болсын». Ьүл укіміс екі ж.ік іа ріпа болды. Баласына Дәуітіін де конілі голды. Бүл оюна Куранда бы. іаіі баяндалады. «Дәуіт нсн Сү.існмгннін кеіІндс сонлаіы бір кауымііын койы гүнлс сіістікгі жсп ксікгн елі. Екеуі сол сіістік іура.п.і укім іііі.н ар.іы. Бүл үкіміт* Біі ку.і болғаибыі» (Әнбня сүрссі. 78-аят). V Я. '-і • •- «ҮкімлІ кл-іай іпыіару жонінлс Сү.іенменіс Біі аян бердік. Ексуіне дс хнкмсі және таіылымлы тарту сгтік. 339

Дэуі і иен бірі с іаулы ні.күстар іы.іа Тәніргетабынлырып. дәріптегтік. О.іаіі еіуіс Бһ.іін күдырсіімһ жеіетін г.іі» (Әнбня сүрссі. 79-аяі). ДӘМ ГІІН кү.ііпы.іыі ы Ллда Дэуітгің ғибадаты жайында былан дсйлі. ' V. Ъ-Ср 5^'* («Еіі. Мүхаммсд!) ( сн олардын бұл созіне ашуланба. Дәуһтін сзлмакіылыіындаіі сабыр сзкіэ. Аллаіа нагьи сүнснгсн пгн ю со.1 бо.іаіын» (Сад сүрссі. 17-аят). «Лныі ын іа Дәуіікс Бһ іау.іар.іы бас н іір іік. гаулар онымсн біріс гріе.іі-кгпі зікір аіііып түраіъін болды» (Саасүрссі, 18-аят). « 1 «* • * * • •. * ' я. ->5' *•' 1* «Оған кусіар да бонсүнды. Топ-іон баіып <>.іар іэ Дэуһпен біріс мінәжаі сіер с.іі (сонын бар.іыіы Л.і.іага сыйыніандар)» (Садсүрссі. 19-аяг). Ьүл аягіарда А.іла Мұхаммсдті (с.ғ.с.) күлы әрі пайғамбары Дэуіттен інбрат алуга шақырып. оны киыншы.тыкка кзііыспаіпын. дініне бсрік. аскан сабыр 340

иссі ретіцдс снпапайды. Сондай-ақ, Алла оган тауларды. кұстарды да бойсұнлырын, бағындырды, түр.ті ілім мен өткір гіл бсрді. Бұл туралы Құранда былай лслінген. «Дәуііке 1>в от ықы.іасымьвбсн вгілік бсрдІк. «Еіі, тау.іар, ей қүсгар' Дәуіі йкір сткенде онымсн біргс ссн.тер ;іе үн косындар», дедік. Оныц қолынлаі ы гсмір ба.іқын кегсгін болды» (Сәба сүресі. 10-аяі). ДӘУІТТІҢ ПАТШАЛЫҒЫ МЕІІ ДАІІЛ.ІЫГЫ -> 7 (Со.іай егін) Біз Дәуітгін натіііалыі ын ныганіып. даналығын күніейіін. созді аінық, анык айіатын сгіік» (Сад сүресі. 20-аят). Алла Дәуітпң патіналыгын ныгайтіъі. әскерін женіске жеткізді. Дау-жанжаядарлы әділдікпен нісніе алаіын білім мсн қасист бсрді. ДӘУІТТІҢ МҮГЖИ ІА.1АРЫ Алла Тағала Дәуітке жай қаранайым адамныц нізмасынан келмейтін, әдеттегідсн гыс істерді үйретгі. 341

С' 31 /ДҺ 3 оіііЦ- Ц_сЛ о' * «Сауыггы кемеліне келтіріп жяса, оның кнюларын жаксы жымдастыр. Анығындз, мсн ссндердін іс- әрекетгсріцді коріп гүрамын», -дедік» (Сәба сүрссі. I І-аят). Алланың құдырегімен Дәуіт гемірді екі қолымсн камырша нлейтін болды. Оны отсыз, балғасыз, баска да құралдарсыз жұмсартып, нені қаласа соны істеді. Соғыс ксзінде жауынгерлер киетін сауыттар қозғалуға, қимылдауга әрі жеңіл, әрі ыңгайяы стіліп асқан шеберлікпен жасалды. *• 1 Ь -и і цр А• . «Қиын. кауіші кездсрде сендердіц амандыктарын үтнін Біз Дәуігкс сауыт жасауды үііреггік. Шүкірлік етіндср сенлср осыған!» (Әнбня сүрссі. 80-аят). Бүл сауыттар жауынгерлсрді дұіііпаннын қылышынан. найзасынан қоргай алатындай мықты, берік болды. ДӘУІТТІҢ КІТАБЫ Алла Дәуітке кітап бсрді. Оның аты - Забур. Олар руханн олеңдср мен жырлардан. әнұрандардан тұрады, Дәуіт бұларды сыбызғыға са.іагын. Сол кезде құстар сыбыз- ғы ұніне жиналып, Дәуіггі қоршап алатын, б.ұібүлдың озі дс 342

кетсалмайтын. Дәуі г Аллапы осылайіпазікірстстін. Кітаптын мазмұны Алланы мадактау. салауатіар, жаратылыстын гажайыптары. Тәнірдін осиеттері. онын сауабын. азабын, жазасын сскерту болып табылады. Сыбызғылардын (мазамирлердін) көбісі Дэуіттён басталады. Забурға кейін косыміналар снгізілген. Олардын кснбірін һаман, ІТгһан, Сүлсймен, ІІсаф жазган делінеді. 343 =5^

СҮЛЕЙМЕН ҚИССАСЫ Алла Дәуіі пен Сүлеймен екеуіне шариғат ілімін және үкімдсрін берді. Бұл екі пайғамбарын ныі меткс болсді. Олар барлык мақгау, мадақты гек Аллаға арнзп. Алланы ғана ұлықталы. Дәуіт кайтыс болғаннан кейін оныц балаларынын ішінен панғамбарлыгы жөнінсн де. патшалығы жөнінен де Сүлсймен дара шықгы. Патшалыкгы қо.іына алған ксзде мемлекстіндсгі барлык басшыларды, ілім иелсрін шакырып. оларға Алланын нығметтерін, үлықгығын ескерггі. Алланын өзінс хайуандар мен қүсіардың, жәндіктсрдің тілін үйреткенін. патшалык, пайғамбарлык бергенін. бұл нығмсттіц бәрі Алланың сыйы, жақсылығы скснін апіык айтгы. Мұнысы олар іүсінсін. үлгі-онеге алсын. Алланың күіп-куатына коздері жстсін дегендсі ісі елі. Сүлеймен бір күні эскерін жинады. Оның әскері адамдардан. жындардан. кұсғардан тұратын елі. Со.тардын бәріне Алла оіан бойсүнуды бұйырган болатын. Сүлеймсн сол әсксрімен жолға шыгып. құмырскалар мскен еткен бір оііпатқз жакындалы, Сол ксзде ол қүмырскалардың: «Ей. күмырсқалар. Сүлсймен мен онын эскері келс жагыр, Тез індеріңс кіріп жасырыныңдар. Әйтпесе сендерді басып, гаптап ксғср. Олар ссндсрдін бүл жерде жүргендеріңді байкамайды ғой», - деген еозін естіді. Сүлеймсн Алланың нлһам беріп, құмырсқалардың тілін түсінгеніне рнза болып. куанды. Сонан сон Тәнірінс мінәжаі стіп: «Е. Тэңірім. мсні берісн нығмсііңс піүкіршілік ступіі кыла кор. Өзіңнін меніріміие. ризалығыңа ие болған жақсылар қатарына қоса көр»,- делі. 344

«Дәуізке, Сүлейменіе Біз іпын мәнінде і.іім бсрдік. «Барлық мақгау бізге нман келтіргсн көп күлдарынан артыкінылық сыйлаған Л.і.іага гана тән!» - дсді о.іар» (Нәміл сүрссі. 15-аят). \\\". ЦдА? '-кА й' «Сүленмен (найгамбарлыкга да. ілімде де, патшалыкта ла) экесі Дэуітке мұрагер бо.іды. «Ей, адам.іар! ден жар сал.іы ол. Бізіе кусп.іп гі.іін үйреггІ. (Дүние ііі іліі ініц) барлыіын сыйлады. Мүнын озі. эринс, .Алланын бізге бсріен айкын аріыкшы.іыіы» (Нәміл сүресі. 16-аят). «Сүлейменніц әскерлсрі жыннан, аламдар.іан, күстардан куралган сді» (Нәміл сүресі. 17-аяг). «О.іар (Шам гонірегіндегі) кумырска.іы алкапка 345

жсткенде бір қүмырсқа жар салды. «Ей, қүмырскалар!- деді ол. Індеріңе кіріңдер' Сүлеймен және онын жасагы байқаусызда сендерді жанніып кетін жүрмссін» (Нәмі.т сүресі, 18-аят). *X • • *** ** X * > я. «Күмырсқанын созін естіп Сүлеймен күлімсіреді. «Тәнірім! - деді ол. Сенін өзіме бері ен, ата-анама берген ніілігіне шүкірпіілік епім үіпін озін рнза болагын ізгі істсрді орындауыма қолымды жегкіз. Рахым егін, мсні жаны ізі і алам.іар катарына кос!» (Нәміл сүрссі. 19-аят). СҮЛЕЙМЕНДІ СЫНАУ Алла Сүлсймснді каггы ауру беру арқылы сынады. Оны такқа отырғанда сезетін болды. Дснесі жансызданып қалатындай болатын. Бүл ауру оған нэпсісінін ысырабы себеті бсрілген еді. Әдстге, адамдар ауруға денсаулығын сактамағандыктан. күтпегсндіктен душар болады. Сыркатка шалдыккан адам қате істеріне Алладан кешірім тілсп. сауықтыруын сүрап дүға етуі тиіс. Сүленмен нак осылай етксн болатын. гі. зСі Сііі. йб Аі; 346

«Сүлеймснді Біз сынап іа көрдік. Онын тағына бір өлі денсііі әксп тастадық. Мүнын сынау скеніп білді де о.і іәубс кылды» (Сад сүрссі. 34-аят). АЛЛАНЫҢ СҮЛЕЙМЕНГЕ БҒ.РГЕН НЫГМЕТТЕРІ Сүленмсн Гәңіріне дү.ға жасап. ксшірім сұрап, одан озінен озге ешкімгс бермеген патшалық беруін с.ұрады. Алла оның лүғасына жауап бсрді. Го. 4^1 «Тәңірім! Маған кспіірім еі, - деді Сүлеймен. Маган өзімнен кейін спі адамда бо.імаіі і ындай патпіалыксынла. Ақиқатыпда. Сен сын несісің» (Сад сүресі. 35-аят). Алла оны әусяі желге патша етті. Желді ол кайла жұмсаса сонда жүретін етіп бағындырды. Екіншіден. оған шантандарды кызмет егетіп кылды. Олар қалалар. саранлар гүрғызды. теңізге сүңгіп. кымбаі. бағалы іастарды піығарып берді. Сондай-ақ, Алла СүлсЙменді олардын жамандыктарын тастатқызу, шектеу үшін шайтандаргд да патша стгі. «Сүлеймешс Бізжелді қызмеі ст кізлік. Сүлейменнің әмірімен жсл о.і ка.іаған жакка лезлс жеіін барар елі» (Сад сүресі, 36-ая г). 347

«Біз оіан курылысніы етіп. сүнгуші стІп (існіие сүтіп. інжу гереіін) ніаніан іар іы кыімсі сікіііп койлык» (Сал сүресі. 37-аят). ГА. 3 «Баскялары інынжырланын. маиі.іып гурды» (Сад сүрссі. З&чмгг). V . иуА—•' Ьіііяий '-ІЛ «Сапін бсргсн еыіілыі ымы> осы. (дедік Сүлей- мсніс). ІІІексі» берісн сынымы иа нс бол» (Сад сүрссі, 39-ажг). «Сойтіп, о-і Ьіі гараніан жаксылыкка ис бол.іы» (Сал сүресі, 40-аят Күранла аіпыліанлдй. шыныкда Алла Сүлсйменіс пайдалннупі коп нәрсс бсргсн. Желлі қай уакытга. кай жакка жүмсаіімын деес дс сркі білді. Жсл аркылы немі болсл дл калаган жсрінекошірс алатын болды. Ал. біхпн гасырымыыа аламдар жслдсй үінқыр үшактар ойлап іапты. Соныц аркасында аіілык. жыддык каніыктыктаріа кыска мернмдс жстетін болды. 34Я