Пайғамбарлар тарихы

жынысына қарап бөлмейді. Алланын алдында адамдардыц борі тен. Аллага газа. адал енбек етіп, тақуалык жасаган адамдар ғана жақын болады. Пайгамбардын (с.ғ.с.) бұл айтқандарының борі бүрын- соңды естілмсгсн мүлде жаңа создер болатын. Мүндай сездсрді Исламнан бүрын бірде-бір адам антқан емес еді. Баспіылар, коссмдер гана емес, фияософіар да адамдарды нәсілдерінс.тскгсріне карап белетін. Мысалы. I Ілатоннын озі де: «Қүдайға үіп нәрсс үшін: мені хайуан етіп жараіпай. адам етіп жаратқанына, мені грек қылып жаратқанына. ірскгсн баска етпегснінс және Сократтың заманында туылганыма шүкірлік кыламын». - деген. Исламға дейіни халықтардын өлеумстгік жагдайынын қандай болганын осы бір мысалдан- ак коруге болады. Алланын елшісі (с.ғ.с.) хаж росімдсрін орындап болган- нан кейін Модннаға оралды. П АЙҒАIVIБА РДЫ И (С.Ғ.С.) СЫ РҚАI IАIIУЫ Алланың еліпісі (с.ғ.с.) қоштасу хэжынан оралғаннан кейін бірнешс айдан еон сырқаттанып қалды. Басы қаггы ауыратын болды. Сондықтан ол эйелдерінен ксшірім сүрап. Айіпанын (р.ғ.) үйінс ауысты. Бүрынғыдай өрәйелініц үйіндс жүре алмайтын боллы. Әйелдері рүқсаттарын берді. Абдулла ибн Масі уд былай дейді: «Бір жолы Пайгам- барга (с.ғ.с.) кірдім. Ол қатты ауырып жатыр сксн. Оны снпадым. «Ей. Алланың еліпісі. ссн ніынында қатты ауырып қалдын-ау». - дсдім. «Ия. солай. Мен ссндсрден екі кісі ауыратындай аурумен ауырып жатырмын», - деді о.і. Мсн: «Онда саған скі сауап». - дедім. Пайғамбар (с.ғ.с.): «Ия. Мен Алланың колындамын», - деді. Аііпіа (р.ғ.) былай деген: «Мүъминдер Алланың слшісінің ауруының қаттылығынан кейін олімнің қаттылығын бақыт санайтын болды». 549

М ҮСЫЛ М л IІДЛРҒЛ ХҮТБЛСЫ 1 Іайғамбардьщ (с.ғ.с.) ауруы аскыиып. денесінін кызуы котсріліп кетті. Сапкындау үшін суды көп етіп әкелуді сүрады. «Маған жеті түрлі күаык суынан күйындар». - асді. Айша (р.ғ.) былай дейді: «Әйе.іі Хафсанын үйіндс оны үлксн ыдысқа отырғы чдық. Одан соң оған «Болды. жетеді» -дегенге дсйін су қүйлық. Жуынып, рахаттанды. Солан соц басын орамалмсн іанып алып адамдарға шықты. Олармсн бірге намаз окыды. шариғат айггы, олардан ксшірім сүрады, Ухуд согысында шаһид болган сахабаларлы еске алып. дүға оқыды. Содан соң: «Ей. муһажирлер қоғамы, сендер кобейдіңдср. ансарлар ссндсрден аз,оларға камқор болыңдар. Шынында ансарлар - менін сеиімді мекенім, баспана іздсп мсн соларға ксліп паналадым. Оларлы қүрметтеңдер, ссндсргс жасаган жақсылығын ссте сактаңдар. Олардың жаксылығын жақсылықпен қайтарыіідар», - деп ансарларды муһажирлеріе гапсырды. Жонс былай дсді: «Алла қүлдарынан бір күлына лүние мсн Оныи оііндсгі норсснің бірін гандаггырлы. Сойтіп. ол Алладағыны тандалы». Бүл сөздің мәнін үққан Әбубәкір (р.ғ.): «Ей. Алланын еліпісі. сен үшін біз озімізді дс. балаларымызды да қүрбан етсміз», - дсп жылап жіберді. Алланын слшісі (с.ғ.с.) Әбубокірді (р.ғ.) сабыр етуге шакырып: «Мен адамлардан бірсуді дос етср болсам. Әбубокірді дос етер сдім», - деді. Алланың слшісі (с.г.с.) үммстінің іибадатына тсріс нәрсслердін араласып кстуінсн. Аллаға ссрік қосуларынан қауіптенді. Сондыкган оларға: «Ссндсрден бүрынғы қауым- дар озлерінін пайғамбарларынын. игі жаксыларының қабірлерін мепгіт етіп алды. Мен сендерді солар секілді қабірлсрді мсшіі етіп алудан тыя.мын», - деп ескертті. 550

ДҮНИЕКОҢЫЗДЫҚТАН СЛҚГЛНДЫРУЫ Адам баласы бүл омірдс кызыққа тонмайлы. байлык куады. соны бақыт сананды. мактан етеді. Сол үиіін бәсскеге. і алас-тар і ыскатүседі. Кейдеонынаяі ы каііғылы жаі дайларға, кантогіске дс душар ст іп жатады. Сол жнған-тергенінін бәрі ксйін арпа калатынын. не ажалдан. не Алланың азабынан қорған бола алмайтынын үкпайды. Дүпие қызығы псндсге Алланы үмьптырады. піариғат жолынан тайдырады. Бүл гүргыда Қүранла: «Сендср бақ-дәулеттін бәсекссінс гүсіи жүрсіндер» (Төкәсур сүресі. !-аят) - дслінгсн. Алла адамдарга ксйін сол корген кызықгары. жиган банлықгары үшін жауап беретіндіктерін есксрііп: «Содан кейін сол күні дүішелеі і корген рахаггарын үпіін сүракка тартыласындар» (І әкосур сүресі, 8-аят) - лейді. X XX X V\\ . «Сеіібүлдүниенінбайлыгымен кызығынакызыкпа. Тәнірін бергсн рнзық (сауап) борінсн артык әрі мәцгі» (Та-һосүресі. ІЗІ-аяг). 551

Алла Пайғамбары (с.і.с.) мен мүъминдерді дүние кызығын куудан осылай деп сактандыралы. Мүны үкпайгындар лүние рахатын коріп. тіршілік лоззатын татып калуіатырысады.Онынсынакекенінтүсінбсйді. Ал.Алланын мүъминдерге бсретін сыйлығы ахирет сыйы дүннеден тапкан сын-сыяпаггың бәрінсн артық жәпс мәнгілік. ӘБУБӘКІРГЕ НАМАЗҒА ИМАМДЫҚ ЕТУДІ МІНДЕТТЕУ Алланың елшісі (с.ғ.с.) аурудан әлсірсгсндіктсн Әбубәкіргс (р.ғ.) намазға нмамдык студі бүйырлы. Сонда Айша: «Ей. Алланың елшісі. шынында Әбубокір көңілшек адам. даусы да нәзік, Қүран оқыганда көп жылайды». - дсді. Пайғамбар (с.ғ.с.): «Айтындар оған. намазіа пмам болып окып берсін». - деп сөзін тағы қайталады. Айша (р.ғ.) былай дейлі: «Мен шынында да Әбубәкірді ауыстыруды қаладым. Ойткені халық I Іайіамбардың(с.ғ.с.)орнына біреудін түруын жаксы кормейтін сді». Осыдан сои Пайғамбар (с.і с.) намазға шыіуга шамасы қанлай екенін байқап көріп. екі кісігесүйеніп мсшіткс барды. Әбубәкірге (р.г.) өзінің орнына имамдық етіп. на.мазды жаліастыруға ишарат етгі. Озі оның жаныпа келіп отырып. мүктади болып намаз окыды. Әбубәкір (р.ғ.) нмамдыкқа отіп. мүсылмандар оіан үйып намаз окыды. АҚЫРҒЫ ӨСИЕТ Ажырасар уақыі жақындаіанда Пайғамбар (с.ғ.с.) Айшаиың (р.ғ.) үйіне сахабаларын жинады. Оларга қадалып үзақ қарагі. коздсрі жасқа толды. Содан соң ііл катып: «Хош келдіңдср! Алла ссндерді қүгтыктады. сендерге рахым қылды. сендерді сақтады. Алла ссндердің дәрежслерінді 552

квтерді, сендерді женіске жсткізді. сендсрге сшісм айтгы. тілектеріңлі кабыл етгі. Аллага такуалық етіңдер. бүзыктықтан тыйылыңдар. Мүсылмандардың айнасы намаз. оны тастамаңдар. мсзгілімсн өтеңдер және оны қуаныш ссзімімен орындаңдар. Нопсігс ермеңдер, скіжүзділсрдсн сак болыңдар. Өздерінді жогары түтпаңдар. қолдарыңдағы қүлдарын мсн қызметшілсріңс қаіал қарамандар. Алла туралы ойларың таза болсын. Шынында. мен сендерге Одан келгсн қорқытушы эрі қуандырушы болдым. Сендерге мсн аластырмайтын екі тура жол калдырдым. Ол Алланың кітабы жоне Пайгамбарыңның суннаты. Осы скеуін мықтап үстандар. Ішгсріңдс ІІсламды ашық гүсіндіретін. оны әлсмге жсткізсгін. ссндерге басшылық ете алатын сахабаларым бар, соларға еріндср. Мен сендерді Аллаға тапсырамын», - деді. Жәнс Алланыи оларга арнаған ® » •' » • ' ' о х ,» » »# ДҮ’. «Ахнрст үйін 1>із жср бстіндс зор.іык жэне бүлік жасамайтындарга ланық егіік. Тақуа.іар ғана жаксы нотнжеге жетеді» (Қасас сүресі. 83-аят) - деген сөзін жсгкізді. Осыдансон Панғамбар(с.і .с.)ояарғаоны қалай кебіндеп. қалан жерлсу ксрск скснін айтып, анқайлап жыламауды тапсырды. Алладан үмметінің жояын жеңілдетуді. оларды скі дүниеде де бақытка жеткізуді тіледі. 553

АҚЫРІ Ы САҒАТ Озі кайтыс болатын дүйсенбі күні Пайғамбар (с.г.с.) мешітгі кору үшін болмссінін пердесін ашып қарады. Әбубокір (р.ғ.) Алланын елшісінін (с.г.с.) бүйрығына бойсүнып, намазда мүсылмандарга имам болып гүр еді. Намазда түрған мүсылмандарды коріп, риза болып жымнып күлді. Оны мүсылмандар да корпі, куанышка болснлі, бір сот қайғылары да тарағандай болды. Әбубәкір (р.г.)Алланын елшісінін (с.ғ.с.) олармсн бірге намаз оқуы үшіп касынан орын қалдырмак болды. Бірақ Пайгамбар (с.ғ.с.) оларга ишарат жасап. намаздарын оқи беругс бслгі берді де. пердені түсірді. Сойтіп. тосегінс жатты. Бүл онын мүсылмандармен ақырғы жүздссуі сді. I Іайғамбардын (с.ғ.с.) соңғы соті гуралы Айша (р.ғ.) былан денді: «Алланың елшісі мснің қолымда бояды. Ол ыдыстагы суга қолыи салып, одан сон бетін сипалы. Содан кейін қашан жаны шьиып кеткенгс дейін Алла дсумсн болды». Шынында да. Алла оның досы, қамқоршысы. коріау- шысы. тілегін беруші. онын Тоңірі болды. онын дәрежесін котерді, жеңіскс жсткізді. Осылайша Алланың елшісі (с.г.с.) Рабиғул оууол айынын он екісі. дүйсенбі күні алпыс үш жасында коз жүмды. Айша (р.г.) былай лсйді: «Бір жолы Пайгамбардын (с.ғ.с.) қызы Фатима онын конілін сүрай ксліп. жылап шықты. Пайғамбар (с.ғ.с.) оган: «Окен аз уақыттан соң бүл қиналудан қүіылады», - деген скен. Келесі бір кслгсніндс жадырап шықты. Онткені Пайғамбар (с.ғ.с.): «Мснен ксйін Алламен бірінші болып жүздесстін ссн боласың», - депті». 554

ІІЛЙҒЛМБЛРДЫҢ (С.Ғ.С.) ЕРЕКІІІЕЛІКТЕРІ Мүхаммедтін (с.ғ.с.) мінез-қүлқы, сөйлсген созі. жүріс- гүрысы. бүкіл болмысы жонінсн адамдардан өзгешелігі коп сді. Алла оны әдсптіліккс тәрбнеледі. таза үстады, жаман ортадан сактады. «Шын мәнінде сен ү.ты ахлактын (мінсз-қүлыктың) иесісің» (Қалам сүрссі. 4-аят) делінген Қүранда. Мүхаммедтін (с.ғ.с.) адамдық қасисті. мінсз-қүлкы мүсылмандар үшін сн жаксы үлгі. Сондықтан Ллла біздерге Өзінің рнзалыіт.піа ис болуымыз үшін онын сонынан еруді бүйырды. Мүны Қүран да куатгайды. Т ЧІІІ «Сендер үінін - Ллладан. ахнрст күнінен үміт еіеі індер және Тәңір ат ын ауыздарынан іасіаман іын.тар үінін - Расулалла ен жаксы үліі» (Ахзаб сүрссі. 21-аят). Пайіамбардың (с.гс.) Қүранда айтылған сипаттарынын шындығын зертгеушілер аз болған жок. Айша (р.г.): «Адамдардан Аллаға ен жақыпы I Іайғамбар (с.ғ.с.) болатын. Онын бүкіл болмысы Қүран сді», - дейді. Ллланың слшісінің (с.ғ.с) создсрі. істері. осиеттері. адамгсршілік касисггсрі он мыңдаған хаднс-іпәрифтерде коріпіс тапгы. 555 -$5^--

ДЕНЕЛІК СИПАТЫ Пайгамбарымыздың (с.ғ.с.) жүзі нүрлы, ай дидарлы, кызыл шырайлы, козінін қарашыгы қап-қара, кірпіктсрі үзын, атжақты. ксң маңдайлы. кыр мүрынды, аузы, сріндсрі жарасымды. тістері ірі. біркелкі. бегі таза. мойны оте үзын да. өте кыска да емес орташа. кокірегі кен. алақаны жазык. табандары жалпақ, іші тартыңқы, арық та. семіз де смес, жауырыны қақпақтай, оныи екі ортасында пайгамбарлық морі бар. шашы бүйралау, үзындыгы қүлақтарының жүмсагына дейін жетіп жауып түратын, аяктарын нық басатын, бүрылғанда бүкіл денесімен толық бүрылатын. Даусы жағымды. орынсыз сойлемейтін, үзақ уақыт үнсіз оіыраіын. ой үстінде жүрстін. бастаған созін аяқтайгын, созін «Бисмилламен» бастайгын. Алланың берген нығметі мен жаксылықтарына шүкіршілік етуден ганбайтын. Ашуланганда бстін бүрып окетстін. куанганда пазарын гомен салатын, күлгсндс жымнып қана қоятын. Адамдардың арасында орнымсн ғана сойлейтін. Копгің алдына шығарда сарымсақ, пняз сиякты нсі жағымсыз норселерді жемейтін. ҚА РА11АЙ Ы МДЫ. IЫ ҒЫ Алланын елшісі (с.ғ.с.) такоппарлық. менмендік. өзін озгсден жогары коюшылык секілді сипаттардан мүлде аулак болды. Ксрісіншс, аса кішіпсйіл. мсйірбан, қарапайым сді Адамдарға: «Кімдс-кімнің жүреі інде тозаңның сал.мағындай менмендік болса. ол жүмакқа кірмсйді», - дейіін. Отырыс, жиындарды аяктамай гүрмайтын, ортасынан түрып кетіп қдлмайтын. Әркімнін сүрагына толык жауап бсрстін. Өзін біреулсрдсн жогары сііп корсстпсйіін. Бір отырыста Пайгамбардың(с.ғ.с.)келгенінкоргснсахабаларорындарынан 556

гүрмак боліанда ол: «Бір-бірін үлықтайтын аіажамдіір күі.ш орындарыңнан түрмандар», - дсп оларға сскерту ж.ісаііпі «Насаралардын Исаны Қүдайдың баласы дсгенікдсй маган мақтауды асырын жібермеңдер. Мақтау екіжүзділікнен емсс. шын болсын. Мен тск Алланын қүлымын жәнс слшісімін». - деіітін. Біржақтан кслгендеаяқкиімі мсн сырт кнімдерін сілкіп. іліп қояіын. Әнслдсріне үй прлігіне комектесетін. Үяңжүзді болаіын. кісшін бетіне гесіліп, бақшиып қарамайтын. Қүл болсын. ерікті болсын. алаламай борініц де сүрагына жауап беретін. Мсккс ашылған күні оган бір ойсл дірілдеп, қоркып ке.тсді. Сондаол: «Қорықпа, мсн патша смеспін, қүрайыштың озің секілді бір өйелінсн гуган қарапайым адаммын». - деііді. МЕЙІРІМДІЛІГІ Алам баласының бойындагы Алла қалайтындан сипат мсйірімділік. рахымдылык болуы іиіс. Өйткені Алланын өзі «Меніц рахымым барлық норсеге кең» - деген. Соған орай Алла Гағала ГІайғамбары Мүхаммедті (с.г.с.) нақ осындай қасистгермен ерекшелсді. ' Ү А. «Ей. адамдар! Сендергс оз араларыңнан бір ү.іык пайіамбар келді. Сендердін күнәлі ІстерііщҚ сол үіпін жаза тартатындарыііды кору оіан ауыр. ()л ссндерді іура жо.п а бастауға бар ынтасын салуда. Ол мүъмнндерге ете жаііашыр және мейірімді» ( Гәубе сүресі. 128-аят). 557

Пайғамбардыц (с.ғ.с.) максаты мүсылмандарды жамандықтан тыйып, жақсылыкка бастау болды. Адамдарды бір-біріне каталдык танытпауға. зүлымдық жасамауға, бір- біріне жанашырлыкпсн қарауга шакырды. \\ оа. «(Ей, Мүхаммед!) Өзіце А.іла берген мейірімгс орай еен де адамдарға сынайы, жүмсақ қарадыц. Еіер сен каіыгез, тасжүрек болсац о.іар сенен безіп кетер еді. Сен о.іаріа кешірім еі және олар үінін Алладан кешірім сүра. Әр істе олармен акылдасып оіыр. Ал. енді бір іске бел бай.іасац. онда А.і.таі а сүйен. Аныгында. Алла озіне сүйснгеніе сүйеніні бо.іады» (Ғнмран сүрссі, 159-аят). Шынында да. Панғамбар (с.г.с.) кауымына отс жүмсак болды. Бүл жүмсақтықты онын жүрсгіне Алла салды. Егер ол катал болса адамдар айналасына үйірілмес еді. жек коріп. одан аулақ кстер еді. Пайғамбардыи (с.ғ.с.) бүкіл омірі халықтармен қарым-катынаста болсын не.мссс үмметін тура жолга бастауда болсын тск рахымдылык сипатта болды. Қауымына: «Жсрдеі ілерге рахым стіңдср, сонда Аспандагы да сендерге рахым етеді. Рахы.м жасамаіандарға Алла да рахым жасамайды. Залым. қатігездсрден рахым шыкпайды», - дейгін. Муслнм рнуаятында: «Алланын елшісінін (с.ғ.с.) 558

кызмеппісін үрғанын бірдс-бір рет корген емеспін». - дссс. Әнас та: «Алланың елшісіне (с.ғ.с.) он жыл қызмет спім. Ол маған бірде-бір реі зекіп корген жоқ. Бір норсе жасасам не үшін жаеадыннемесебірдсңені істемсссм нсге істемелің дегсн смсс». - дейлі. Муслим жеткізгсн хадисте «Қолдарындағы қызметшілерін еендердін туыстарын, оларды Ал.іа сендердің коластыларыңа берді. Оларды өздсрің жсйтін нәрсслерден тамақіандырындар. өздерің киетіндердеи киіндіріадер. Оларга ауыр келетін нарсені міндеттемендер. Ғ.гср міидетгссеңдер онда оларға жордем етіадер», - делінген. Пайгамбардын (с.ғ.с.) мсііірім-іиапаіагы өте ксң болатын. Ол тіпті аң-қүс. хайуанатгарға да мейіріммен қарайіын. «Бір мүсылман бакіпа салса ие сгін сксе. одан адам. қүс немссс жануар жссс. бүл бақиіа мсн сгін иесі үіиін садака». - дегсн. «Кім хайуанлы тамақгандырса. ол жақсы іскс саналады да. ол сол ісімен Аллага жак.ындай гүседі. Хайуанга рахым ету де еауап», - дсйді гаі ы бір созіаде. Пайғамбар (с.і.с.) бір әйелдін мысықты нетамақ, не су бермсіі кинаганын да мысал егті. Бір жолаушы шолдеи келе жатып қүдыққа кездссш. огаи гүсіп су алып ішеді. Сол кезде тілі салақтап. шөлдсн қаталаган і-ггті коріп. күдыққа қайта түсіп мәсісін толтырын су алып шьнып итке бсреді. Осы қанырымы үшін Алла оны кешірсді. Пайгамбар (с.ғ.с.) кабаған нт. жыртқыш аады ғана олтіругс болатынын. бірак оларды азаптап. қинауға болмай і ынын айтқан. Еті үпіін соя і ын малды дабауьвдаганда қинамау үийн нышақты огкірлеуді бүнырган. 559

КЕШІРІМДІЛІГІ ЖӘНЕ ЖҮМСАҚТЫҒЫ Алланың слшісі (с.ғ.с.) оге ксшірімшіл бо.іды. Шамасы жетіп түрса да ош алуга үмтылмайтын. жамандыкка бармайтын. Өйтксні Алланын оган бсрген омірі сондай сді. «Кешірімді бол. жаксылык Істеуге шакыр. наландардан аулак бо.і» (Әіраф сүресі. 199-аят). Алла Тағала Пайғамбарына (с.ғ.с.) ақыл-кеңсс бсріп. езіне арамдык, зүлымдық жасағандарға кешірімді болуға. сабырлылык корсетуге шақырады. ІІадандардан. залымдардан бойын аулак үстауды міндетгейді. І ' * ■' , > «Жаксы.іык пен жамандык тен емес. Араларыцда келіспеушілік бо.іса ла жамандык жасағанға жаксылык кыл. Сонла о.т жакын аламыңдай бо.тыи кеіелі» (Фусснлат сүрссі. 34-аят). Пайғамбар (с.ғ.с.) очінін реніші, өзіне корсетілген іарар үшін сшкімнен ош алып корген емес. Біракол Аллаға катысты болғап жағдайда оны қайтармай қонмайгын (Бухарндсн). Анас (р.г.) бы.іай дсйді: «Бір жаққа Пайғамбармен біргс жүретін болдым. Онын үстінде қалын шапаны бар еді. Бір ағраби осы шапанға катты жабысып: «Ей. Мүхаммед. мына сенін үстіңдсгідей киім.ті мсн ле калаймын. Алладан сүрашы. 560

маған да болсыншы осындай киім». - деп отініпі кылды. ІІайғамбар оған бүрылып қарады да күліп. ол үшін Алладан гілек тіледі» (Бухарндсн). Хабапіилік Абдулла былай дсйді: «Мекке ашылганнан кейпі бір күні Алланың елшісінің жанына жақындап келдім. Ол мені байкалы да: «Уахшисың ба?» - дсді. «Ия, ей Алланын елшісі». - дсп жауап қаттым. Ол: «Хамзаны қалай өлтіргеніңді айт». - дсді. Мен айтып бсрдім. Сонда ол: «Козімс корінбсй жоғал!» - деді». Хамза ГІайғамбардыи (с.г.с.) оте жақсы кореіін туысы болатын. Оның сржүрсктіліі інен. батырлығынаи дүппіандар қатты корқатын. і Іайға.мбарға (с.ғ.с.) сүйсу болатын. ешкімге жәбірлсгкізбсй корғайгын. Уахшиді коргенде гуысыныи азапталын ояіірілген қазасы козінс елесіеп. Панғамбар (с.ғ.с.) каі іы қапа болды. Соған қарамастан ол лүшпанын кешіріп жіберді. Оніксні онын жүрегі кеи болагын ТАКУАЛЫҒЫ Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) адамдарга тақуалыі ы жөнінен дс сң жоғары үлі і. Ол: «Тақуалық ет. сонда сені Алла сүйеді. Бірак адамдардын көлгірсуінсн. макіауынан сақтан». - дсгсн. Өзі омірінде дүнне ләззатынан аулақ болды. иопсі қалауына ермеді. Меккс ашылғяннан кейін оның дүнис жинауына, жаксы киім киінуіне, қалағанын ішіп-жсуіне мүмкіндік бар еді. Бірақ ол мүнын біріне дс қызықпады. мойын да бүрмады. Айша (р.ғ.): «Алланын елшісінің жамылғысы геріден. ал төсеніші қүрма қабығынан токылған сді». - дейді. Пайғамбарымыздын (с.і .с.) отбасыныц арпанын нанынын озін қатарынан үш күн тойып жсмсіеи күнлері бояғаи. Алланың елшісі (с.ғ.с.) қайтыс болғанга дейін ояар осылай омір сүрді. Ибн Аббас айгқандай. Аллаиын елшісі (с.г.с.) 561

ксй күндсрі үйкыға аш күйі жатқан. Отбасының да жсйтін сш норсе гашіайтын күндері аз болмаған. Кобінс жсйпіндсрі арна наны болған. Бүл онын үнсмдсгісі кслгендіі інен емес сді. Ол халуаны. балды үнататын. ет ге. жеміс те, коконіс тс жеуінс болар сді. Ьірак айналасында кедей-кспшіктер коп болғандықтан оз нәпсісін тыятын. олардан артык болі ысы келмеміін. Гагамды өзгеге үсынбай тск озі іана жеіі бермейтін. ҒИБАДАТЫ Аяланын елшісі (с.г.с.) Аллаіа ғибадагы женінен адамдардын ішінлегі сн мүкияты бо.іды. Қүлшылыкты шын жүрегімсн беріліп жасайіын. Онын Аллаға деген гибадаты бүкіл болмысынын қажстгілігінс айналлы. Қүранда былай делінген: «Кім дінін бсрік үсіап. жүзін А.і.іаіа бүрса одан артык ешкім бо.імак емсс» (Ниса сүресі.І25-аяі). Яғнн. адамдардын бір-бірінсн аріыкшылығы гек Алланы тануында. Оған пібадат стуінде. Алла Паііғамбарына (с.г.с.) былай омір стеді: \\ 1 ү.

«Ей, Мүхаммед, ссн оларға: «Менін намазым. бері сн күрбандыгым, омірім жоне о.іімім д.іемнін оміршісі Алляға арналған» (Әнгам сүрссі, 162-аят). «Қүдайга гец(Қүдырет)жок. МенбірАлланы гануга гана бүнырылдым. Мсн мүсылмандардыц бірініііісімін» - дс» (Әнғам еүресі, 163-аят). Алланын едшісі (с.г.с.) Алладан корқаіын. Оны үнсмі еске алатын. Одан ордайым кешірім сүрай і ын Күнінс жетпіс мәртеден дс аріык гәубс ететін. Аллага намазбсн. оразамен, Қүран оқумен жақындауғз іырысатын. Соитіп. Аляа бүйырган гүндерде он үш рәкәғатка дсйін намаз окнтын. * '- -е * ' * - * і ■« -' 5 -- ОІ 'г4* -Л' АІІІ» Аз үя. «Түн оргасында оянын. өзіне тністі нэіііл намазын окы. Тэцірін ссні мактаулы орынга жсткізеді» (Исра сүресі. 79-аят). Алланын елшісі (с.ғ.с.) іүнй намаздарда аяқтары ісін кеткенгс лейін түратын. Айша (р.г.): «І. й. Алланын елшісі. Лл.іа сенін бүрыніы да. алдағы да күшэнлі кешірмеді ме?» - дсгсндс: «Сол үшін дс мен шүкірлік етуіе тиісгі е.меспін бе?» - дейтін. Ораза үстаса аузын ашқысы келмейтіндей, ал аузын ашса еш нәрсс қаламайтындай корінсгін. Оразаны кобінс дүйсснбі, бейсенбі күндері үсгайгып. Ойшн і ибадаты арқылы үммстіне қүлшылықтыц кейбір белгісіз, түсініксіз іүстарын корсстіп. түсіндіретін. 563

Бірақ ол монахтар секілді ауытқушылыкғардан аулақ болды. Анас нбн Мәлик былаіі дсйді: «Пайгамбардың әііелдсрінін үйлеріне онын калай ғибадаг ететінін сүрау үпіін үш кісі келді. Сойгіп, біраз нәрседен хабардар болды. Олар: «Панғамбар кім. біз кім? Алла онын бүрынғы да. кейінгі дс күнәларын кешірді». • дсеті. Сонда бірсуі: «Мсн түні бойы намаз окнмын». - леді. Екіншісі: «Мен өмір бойы ораза үстаймын. аузымды ашнаймын». - дсді. Ал. үшіншісі: «Мен әйелге жоламаймын. мүлдс үйленбеймін», - деді. Осы кезде ксліп калған Алланын слшісі (с.ғ.с.) олардың созін естіп: «Мсн ссндсрдің мүндай тақуалықтарыңнан қорқамын. Мен ораза үстаіімын. бірак ауыз ашамын. Па.маз окимын, бірак гүндс үйкыга жатамын. Әйслге дс үйленсмін. Кім менін сүннетімнен бас тартса. о.і мснсн емес». - лсді. Бүдап Пайгамбардың (с.г.с.) Аллага шын жүрсгімсн берілгенін. Онын барлык өмір-бүйрыкгарын қабыл алып. бүлжытпай орыіідаганын кореміз. «Бар.тық мадақ Аллага тән. Жаксылық. ныгмсттің борі Алладан», - дейгін. Бір істі бастарда «Е. Алла, осы ісгін маган жақсылығын бүйырт» - дсЙтін. Үйықтарда«Е.бірАлла.Ссніңатыңмснүйқыгажатып. Сенің атыңмен оянамын», ал оянган кездс «Өлгсннен кейін гірілткен Аллаға мадак» - дейтін. Жаңа киім кисе «Ьарлык мадақ ризық бсрген, кніндіргсн Аллага тән» - дер еді. Тамак жссс«Мадақбіздітамактандырган,сусынымыздықандырған, бізді мүсы.іман егксн Аллаіа тон» - дсйтін. Егер аспанга караса «Ей, жүрсктердің козғаушысы. меніи жүрегімді Саган боіісүнуға бскем ет» - дейтін. Ал. үйдсн шықса: «Бисмилләһ. Аллаға тоусксл еттім. Бір Алладан баска күш те. куат та жоқ. Е. Алла. адаспауым немесе аластырмауым, кор болмауым немссе қорламауым. зүлымдык көрмеуім немесе зүлымдык корсстпсуім. надандык етпеуім немссе надандық сггірмсуім ^5= 564

үшін Өзіннен пана тілеймін» - дентін. I Іе істесс де. нс сойлесе дс осылайша гск Алланың атымсн бастантыи. КӨРКЕМ СӨЗДІЛІГІ МЕН ДАНАЛЫҒЫ Алланын елшісі (с.ғ.с.) арабгың одеби тілінлс канатты сөздермен іііепіен сойлейтні. Әрсозін ныктап аныкайтатын. Тыңдаған адам оның айтқанын жатгап алатып. Хақ соз болмаса бос соз сойлемейтін. адамдарды жан әңгімегс бола күрдан қүр жинан шақырмайтын. Создсрін жүреккс жеткізіп айтатындықтан адамдарга қатты әсер ететін. «Әр іс ннсікс байланысты». «Ссндсрдсн біреу озі жаксы көргенді скінпіі бірдіндсс бауырына да каламайынша иманға келе алмайды». «Дін - дегеніміз наснхат». «Егср үялмасан калағаныңды жаса». «Аманат жок адамда иман да жоқ». «Сендердін әрбірін маяшы іспеггісің. ал малшы малына жауапкср». «Мүсылманның жақсысы - бос соз сойлемеуі». «Күмән келтіретін нәрседсн аулақ бол. күмон жамандық». «Сараңдық пен жаман мінсз мүъмннге жат қасиет». «Қдй жерде болсан да Аллага такуалык ег». «Алла ада.мды жақеылыққа жаратқан. жамандықты жақсы.іыкка ал.мастыр». «Жақсылық жамандықты жояды». «Екіжүздінін белгісі үшеу: оіірік сойлсу, уодсдс гүрмау, нман кслтірсе гаііып ксту». «Сабыр жеиіске жеткізеді». «Конілі байдың озі бай». «Екіжүздінің Алланын алдында жүзі кара». «Мүъмнн бір ніге екі рст колын сүқпайды». «Бақыт баскага уаіьв айту». «Алла «аніыпгы-мыс» дсген сезді жск корсді». «Алла байлықты боска іпапіуіпыны жақтырмайлы». Пайгамбар (с.ғ.с.) аііткан осы секілді даналық сөздер кейінгілері е і нбраг болып қалды. 565

ИСЛАМДАҒЫ КӨІІ ӘЙЕЛ АЛУ МӘСЕЛЕСІ Коп әйел алу - сжслгі халыктардан бсрі кележатқан салт. I Ісламнан бүрыш ы ойсл алуда белгілі бір гөртіп те болмаған. Ислам оны тортсугс дейіп іпсктеді жонс онын шарттарын да белгіледі. Ол алам ойеллеріне тен карауы. алаламауы. ішіп- жемі, кнім-кешегі. үй-жайынын бірдей болуы, зүлымдық жасамауы, зарар бермсуі гиіс. Ислам - әйел. бала қүкығын корғайтын. оларга камкор дін. Осы гүрғыдан алғанда коп эйел алудың коіамдык зор моні бар. Ол ер-ойслдсрді зина жасаудан гыяды, гастапды балалардыңболуынажолбермейді.жанүябүтіндігінсақтайды. соган орай бала да жетім болман. ата-ана камқорлыі ында оседі. Соғыстарды айтпағанда күнделікті омірдс де анатка ерлср коп үшырайды. Сонын салдарынан жалгызбасты әйелдер көбейеді. Дүниеге келетін үрпақ саны. әрбірден сон халық саны кемиді. Сондай-ак. ойел бала котсрс алмайтын ауру немесе бедеу боліан жаілайда ердін үрпак сүю жолы кесіледі. Мүндай кезде ажырасып, әйелді камкорлықсыз жалғыз қалдырғаннан гері скінші ойсл алып, біргс гірлік еіксн алдсқайда абзал. ІІслам осыпдай қогамдық-әлеуметгік жағдайды ескергендіктен ле коп әйел алуга рүқсат берген. ПАЙҒАМБАРДЫН (С.Ғ.С.) КӨП ӘЙЕЛ АЛУЫНЫҢ ПІЫНДЫҒМ ІІаніамбарымыч (с.ғ.с.) он бір ойелгс үйленген. Бірақ бүл тскоған гана бсрілгсп рүксат. Алайда Ислам дүшпандары мүны Исламды каралау. даттау үшін пайдалануға тырысады. Алланын елшісінін (с.ғ.с.) коп ойсл алуы ойслкүмарлықтан емес сді. оның қызыккүмар. нәпсіқүмар болмағанына бүкіл омірі мысал. А.іла онын жүрегін кішкентай бала кезінде- ак газалаған болса, бозбала шаіында да ойын-сауық. арақ- 566

шарап секілді жаман одстгсрге жібсрмей. газа сақтаған I Іайғамбардын (с.ғ.с.) омірінде оның арақ ішкені. ойелдерге барганы туралы бірде-бір әнгімс. бірде-бір мысал жоқ. Ол жан-дүниесі жағынан ла. тони турғыдан да кіршіксіз таза болған жан. Ал. онын көп әйслгс үйлену ссбебі мүлдебасқала болатын. Найғамбар (с.ғ.с.) нопсіге срген. көңіл калауымен жүрген адам бо.іса кыздардын ен сүлуына. доулеггілеріне үйленер еді. Ру косемдері, үлыктары оған кыздарын бсруді абырой санар сді. А.іайда I Іайғамбардын (с.ғ.с.) Әбубәкірдін кызы Айшадан баска әйелдсрінің борі жссір қалғандар болатын. Және ол әйелдерге Хаднша қайтыс болғаннан соң. слу жастан асқапнан кснін гана үйленген. Онын коп әйел аиуында горбнслік. шаригапык. қогамдык жоне саяси мән жатыр. Біріншідсн. 1 Іайғамбардың (с.ғ.с.) өнслдсрі шариғат үйрететін мүгалнмаларға айналды. Қоғамнын жартысы ойелдер бо.іуы себепті оларға Исламның онслдерге қатысты үкім, шарггарын түсіндіру. үйрету соларга жүктслді. Әиелдердін жскс басына. ерлі-зайыптылардың жүбайылык оміріне катысты жайларды әйелдср іікелей Пайғамбардан (с.і.с.) сүрай алмайіын. Мүнын бәріп олар I іайғамбардың (с.ғ.с.) онелдсрінсн сүрап білді. Екінпііден, Панг амбардын (с.ғ.с.) жүбайлары мүсылман әйслдсрінін қандай бо.туы керсктігінің үлгісін көрсетгі. Әйеллср қауымы соларға карап. солардан тәлім-тәрбис алды. солардан болуға тырысты. Үшіншіден. согыста каза тапқап сахабаларынын жетім- жесір калған әйел-бала-шағаларын канатыиың астына алып, камкор болды. Тортіншіден, қоғам. ру аралық іаіулықіы.байланысты ныгайту максатын коздеді. Ягнн. бүл I ісламның қалыптасып. қанатжаю ксзсңіндегі уақыт галабынан туған жағдай сді.

ӘС-САИДА ХЛДИІІІЛ (Р.Ғ.) ХУЛЙ.ІЛД қызы Хадиша (р.г.) - Пайгамбардын (с.г.с.) бірініш ойслі. Оган үйленген ксзлс Пайгамбар - жиырма бестегі жіі іт. ал Хаднша (р.ғ.) кырык жастаі ы жесір әйел болатын. Жасының үлкендігінсқарамастанол Пайгамбардың(с.ғ.с.)сүйіктіәйслі. қамкоршысы. сүйеніпіі болды. Жиырма бес жылдай огасқан мерзімде Пайгамбар (с.ғ.с.) онын үстінс басқа әйел алған жок. Сол ксздегі арабтардың өдет-гүрпы бойынша ер кісілср бірнсше өйсл ала алатын. Бірак Пайгамбар (с.і.с.) Халипіа (р.ғ.) алпыс жастан асып қантыс болганша оған сшкімді косақтамады. Хадишаның (р.ғ.) жаксылыгын ол сш уақыгіа үмытқан смес. Үпемі ссінс алып. кейінгі әйелдеріне де айіъіп отыратын. Кейде бүл олардың кызганышын да тудыратын. Айша (р.г.) былай дсйді: «Алланын слшісі Хадишаны үнсмі мақтантын. Бірде мснің қызғанышы.м оянып: «Ол кемнір смес пс еді? Алла саган оны одан да жақсыга алмастырмады ма?» - дедім (озін айіқаны). Сонда оныц аніуы ксліп: «Жок. Аллаға ант. Алла маған оны одан жақсыга ауыстырған да. алмастырган даемсс. Адамдар күпірлік келтіргендс ол маган иман келтірді. Адамдар мсні отірікшіге санаганда ол маған сенді. коңілімді жүбатгы. Ада.мдар менімен сауда-саттык жасамай қыспаққа аліан кездс ол мені ризықтандырды. Одан Алла маған бала сүні ізді», - дсді». ІІІынында да Хаднпіа (р.г.) Пайғамбарға (с.г.с.) сүйікі і жар гана смес. демеу дс, гірек ге. колдаупп.і да бола білді. Алланың сліпісі (с г.с.) деол тірі түрганда не жасқа, несұлуға караган да. оган сшкімді балагап да жоқ. 568

ӘС-САИДА САУДАТ БИНТ ЗАМҒАТ Пайғамбар (с.ғ.с.) бүл эйслгс Хадиша (р.ғ.) кайтыс болғаннан ксйін үйленді. Ол Хабашаға һнжрат еткен муһажирдін жесірі болатын. Оида барған сон срі христиандыкты қабылдап. сонда қайтыс болғаннан ксйін ол жат елде жалғыз калган сді. Егер слгс кайтса оны зорлап діннсн каитарар нсмссс азапка салар еді. Сондыктан Пайғамбар (с.ғ.с.) онын иманынын таза. шынайылығы үпііи оган қүрмет көрсетіп кепілдікке алып. сонынан үйленді. ӘС-САИДА АЙША (Р.Ғ.) БИІІТ ӘБУБӘКІР әс-сыдык ІІайғамбар (с.ғ.с.) оған үйленгендс Айша (р.ғ.) гоғыз жастагы кыз. ал Пайғамбар (с.ғ.с.) слу бсскс жақынлап калган болатын. ІІайғамбардын (с.ғ.с.) ойелдерінін ішіндс қыздай аліаны гск осы Айша (р.ғ.) гана еді. Оиың окесі Әбубокір үшін өмірдегі ен үлкен сыйлық Пайгамбардын (с.ғ.с.) кызына қүда түсуі болды. Айша (р.ғ.) мүъминдсрдін аналарынын ішіндсгі ең зерегі болды. шарнғат үкімдерін жатқа білді. Оның мүндай кабілетін Пайгамбар (с.ғ.с.) да корді. Сондыктан ол сахабаларына: «Діннің жартысын сендер осы даналан алыңдар», - дейтін. Алайда шыі ыстанушылардын бір тобы бүл үйленуге. яінн сгдс жастағы ср мен жас кыздын арасындағы нскегс кінә гағады. Ал. сол шыгыстаиушылардың бірі Будли араб әнслдерінін ерте өсіп-жетілстінін. жиырмадан аса картая бастайтындарын. Айшаның (р.ғ.) да сол жасында толып. голықсып түрған шағы екенін айтады. Кінәлаушылар неіізінен қазіргі ғасырдағы қоғамдық козқарас гүрғысынан қараушылар. БірақоларосындайнсксніңЛзняіадатонекенін, 569

ІІІығыс Ғ.вропада да кездесетінін. Испания. Португалияда да бар екенін АҚШ-тың кейбір таулы аймақтарында дз жас қыздарга үйлсну барлығын ескермейді. Бүл сол елдердің табиғат ерскшсліктеріне орай қыз балалардың ерге есейеті н і нс байланысты. ӘС-САИДА ХАФСА (Р.Ғ.) БИНТ ОМАР (Р.Ғ.) ИБН ӘЛ-ХАТТАБ Хафса (р.ғ.) ері Ханпс ибн Хузафа өс-Саһми Ьодір соғысында шаһил болын. жесір калған елі. Иддасы (күту мерзімі) біткен соң окссі Әбубәкірге (р.ғ.) оған үйлену жөнінде үсыныс жасады. Бірак ол бүған жауап катпады. Одан соң мүны ол Оспанга (р.г.) да айтты. Бүл кезде оиың әйелі - 11айғамбардың(с.г.с.) қызы Руққия каіітыс болган сді. Алайда Оспан (р.г.) әзір үй.ченуді қаламайтынын білдірді. Омар (р.ғ.) нбн ап-Хатгаб үсынысын ол екеуііпң қабыл алмаганын Алланын слшісіне (с.ғ.с.) айтты. Сонда Алланың елшісі (с.ғ.с.): «Хафсаға үйленетін Оспаннан жақсы кім бар? Ал, Оспанға Хафсалан жақсы кім болмақ?» - деді. Сойтіп, оган езі үйлснді. Ал. Оспанға (р.ғ.) кызы Уммукулсумды косты. Сөйтіп. олардың арасындағы Ислам жолындағы достыктары да, туысқандыктары да ныгая түсті. ӘС-САИДА УММУХАБИБА РАМЛАТУ БИНТ ӘБУСУФИЯН Бүл да жесір болатын. Оның ері Убайдулла ибн Жахш ибн Хузайма Хабашаға барган мүсылмандардың бірі елі. Бірақ ол онда христиандықты қабылдап, әйелін де сол діиге откізуге тырысты. Бірак әйсл оны кабыл алмай оз -^5= 570

дінінде калды. Ері сол христиан калпында қайтыс болды. Мүны сстігея Пайгамбар (с.г.с.) Нажашигс слші жіберіп. Уммухабибаныайпырды. Бүл иманынан қайітіай. дінінберік үстаған эйслді қолдап. қүрмет корсеткені болатын. Сондай- ақ. онын әкесі Әбусуфиянның озіне деген дүішіандық. ошпснділігін бәсенлсту максатын да көздеген сді. ӘС-САИДА УММУСАЛЬМА ҺИНД БИНТ ӘБУ УМАЯТ Бүл иманы мсн жнһад жолындағы сң мыкты ойсл болаіын. Ол күрайыштың азарынан кашып. ерімсн біргс Хабашаға һижраі епі. Одан ксйін Модинага һижрат жасады. Ухуд согысында срі ауыр жарақат алып. еоның салдарынан қайтыс боллы. Пайгамбар (с.і .с.) оған үсыные жасаганда ол: «Мен егдс жастамын. багып-кдгуга мүктаж ойелмін жәнс оге қызғаншақпын», - дсп жауал бсрді. Сонда Пайгамбар (с.г.с.) оған: «Мен сенен үлкенмін, бірақ багып-қағуды бір Аллаіа тапсыраііық, ал қызғаншақгыіың үшш Аллага дүіа жасаймын», - дсді. Мүнан да Пайғамбардың (с.ғ.с.) У.ммусальмаі ажнһады.сабыры. иманы үпіін күрмет корсетіп, балаларына камкор болу үшін үйленгснін кореміз. ӘС-САИДА ЗҒ.ЙНЕП БИНТЖАХЫШ Зеіінеп - күрайыштың жоғары тсктілсрінсн шыккан. Пайгамбардың (с.ғ.с.) окесінің туыстас әпкесі Абдулмутталибтің қызы Умайматаның кьиы. Оны Зайд нбн Хариса талақ етіп ажырасқан болатын. Заіідты Пайгамбар (с.ғ.с.) озіне бала етіп алған сді. Арабтар оны Зайд ибн Мухам.мал деп те атайіын. Алла адамдардың руын. гегінін жоіарылыі ын мактан етіп. өзін өзгелсрдсн аргық санаудан ^5? 571 5^^

тыйып, олардың баскалармен тен скенін көрссту үшін ЗсЙнспті Зайдка қосуды калаган болатын. Бүл туралы Қүран аяты былай дейді: «Алла жәнс оныц пангамбары бір нәрсс жонінде үкім стсе, мүъмнндсрдін еркек-әЙслдсрі оны оз калауына қаран бүра алмайды. Егер кім іс-кім А.і.іаіа және оныи иайгамбарына астамінылык жасаса, аныіынла ол анык адасупіы адам сана.тады» (Ахзаб Сүресі. 36-аят). Зсйнеп Пайгамбардың (с.ғ.с.) бүйрығына бойсүнып. Зайдқа түрмысқа шықты. Біраз уакыт огасканнан кейін аралары бүзыла бастады. Зсйнсп озінін гскті жерден шықканын алга тартып. Зайдты кемсітетінді шығарды. Осы жанжалдың ақыры олардын ажырасуыиа әкеліп соқтырды. Осы ксздс Алла Панізмбарга (с.г.с.) оган үйлснуді бүйырды Арабіарда асырап алган баланы очінін бслінен шыккандай санайтын әдет болган. Со.і себспіі онын галак етксн ойеліне осірген өкесі үйлене алмайтын Ал. Ислам осылайша асырап алган бала өзінсн гуған балаға жатпайтынын корсетгі. Бірак ІІайғамбар (с.ғ.с.) скіжүзділердін өсек таратуынан. баласынын өйелінс үйленді дегсн сөз шығуынан жасканды. Осы уакытта Алладан томсндсгідсй ескерту түсті.

«2,Цл>- С.--Т* аІір ■*-*-'1 ц>*хВ 3 *л\"’ « , '' і, ' >0і 4і!і ІЛ <!>——4? 3 Д*\"“ ^^3 1$5\"Ъл-^ ҚІ?« Ц_> Д/- іХіэ оІ_ДХ- С,’’ ^-в—4 І^аі 6) 3 £/•“ *Ь' ГҮ. аЛА^ <В' ^л’ ДІ5« ҚІЭ« «Л.іланын да, озіннін дс ықы.іасын ауган бір адамға кезінде сен: «Әйелінмен некенді бүзба. Қүдайдан корык» - дедін. Л.і.іанын Озі ошкерелейін ден іүріан норссні сен ішіне бүктін. Жүргтын канқуынан қорыкіын. Ал, сеніц адамдардян емес, Ллладан қорыққанын дүрыс еді. Егер о.іардынасыран а.п ан үлдарыбасы босәйелдермен нсксі е оіырса, оііын мүі.мнндер үіпін күнә саналмайтынын біідіру үніін Заіід кои беріен сон Зеннсіпі некелеп саган костык. Дсмск Л.і.іанын әу бастаіы үйғарымы созсіз орындалды» (Ахзаб сүресі. 37-аят). Пайга.мбаріа (с.ғ.с.) Зсннсіпі қосу арқылы Алла Тагала надандык д&уірде арабтарда калыпгаскан сскі ғүрыпты бүзды. ӘС-СЛИДА ЖУАЙРИЯ ЫІН Г Ә.І-ХЛРИС ИБН ӘБУЗИРЛР Найғамбар (с.г.с.) оған онын кауымын Исламға жақындату жонс гүтқынға гүсксндсрінс бостандыкбсру үшін үйлснді. Жуайрня Бөнил .мүсталакган болагын. Әл-Харис нбн Әбузнрардың басқаруымсн олар Пайғамбарға (с.ғ.с.) карсы согыс анггы. Соғыста Пайғамбар (с.ғ.с.)женіскс жетіп. 573

оларды үйлеріне дейін куып тықты. Ер-өЙел. балалар аралас көп адам түткынға түсті. Коп байлық олжаланды. Әс-Саида Жуайрия бинт Әл-Харис мүсылмандардың бірішн үлесіне тиді. Ол Пайтамбарға (с.г.с.) ксліп: «Ёй. Алланын слшісі, мсн Жуайрия бині Әл-Харис нбн Әбузирармын. Мсн гүтқынға түсіп. Сәбит ибн Кайыстын үлесіне тидім. Мен онымен маган азаттык берсе байлығымнан күн толеуге келістім. Өзіннсн рүқсат сүрап келдім», - деді. Бәни мүсгалактың әйе.т. бала-шагалары гаиа с.мес. күрметті, гсктілері, аіакіы адамдары да түткынга алынған болатын. Бүл ол халыкка үлксн соккы болып тиді. Пангамбар (с.г.с.) отінішпсн кслгсн Жуайрияга: «Сен бүдан да жақсырақ нәрссні қалар ма сдін?» - деп сүрақ гастады. Ол: «Ол не. сй Алланың елшісі?» - дсп гаңданды кыз. Пайгамбар (с.ғ.с.): «Мен саған үйленемін де. барлык түткындарды босатамын», - деді. Жуайрия келісімін берді. Түткындар үпіін коп толсм алып, коп байлыкка кенслу мүмкіндігі туып түрса да Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) алдын болжап. слдін татулығы, бенбіинілік үшін осындай шешімге келді. Бүл хабар мүсылмандарга тарады. Сөйтіп. Пайіамбардың (с.г.с.) Жуайрияга үйленуіне байланысты Бәни мүсталақтаи жүч отбасы азат етілді. Айша (р.г.): «Қауымына осындай үлкен жаксылық жасаған одан артық ейелді көрмедім», - деген. Жуайрня Малнк ибн Сафуанның жесірі болатын. ӘС-САИДА САФИЯ ЬИН Г ХАИИ ИЬН АХТАЬ Сафиянын окесі Бәни Исрайллағы Бонилназнрдін сайді болган. Ері Хайбар соғысынла қаза тапканнан кеііін ол түткынға түскен болатыи. Пайгамбар (с.ғ.с.) оған: «Сені зорламаймыз, оз дініңде қала бересің. Ал, бірак Алла мен Оныи елшісін каласан оііслдікке аламын», - деді. Ол бүл 574

үсынысты қабыл алды. 1 Іайғамбар (с.ғ.с.) оған азагтык бсріп, содан соң үйленді. Азат кылғаны қалын малына жатқызылды. Бүдан сон ол Исламды кабылдады. Пайгамбардын (с.ғ.с.) Сафияға үйленуі ол үшін дс, халқы үіпін де зор қүрмет, үлкен Сый болды. Бүл халық 1 Ісламның еп қаггы дүшпаны болатын. IІайғамбардын (с.ғ.с.) осы көрегендііінін арқасында олармсн бейбіт-тыныш карым-катынас орнады. ӘС-САИДА МАЙМУНА БИНТ ӘЛ-ХАРИС ӘЛ- ҺИЛАЛИЯГ Бүл Пайғамбардын (с.ғ.с.) өйелдерінін сонғысы. Ол Әбураһм ибн Абдулизза дсгсн кісінің жесірі болатын. МаЙмунаға Пайғамбар (с.ғ.с) үйлснгсн соң, туыстык ізст- қүрмеі күшейіп, Пайғамбарға (с.ғ.с) жордсм бсрс бастады жонс оны женіске жеткізді. ПАЙҒАМБАРДЫҢ ҚЫЗМЕТШІ ӘЙЕЛДЕРІ Пайғамбардың (с.ғ.с.) Мария ибнату Шамғун ол- Қибтия. Райхан нбнату Зайдил Қарзнят есімді кызметші өйслдсрі болды. Мария Ибраһим есімді үл туды, бірақ ол соби шағында кайіыс бодды. ПАЙҒАМБАРДЬЩ (С.Ғ.С.) БАЛАЛАРЫ Пайғамбар(сл .с.)балаларынынборін Хадишадан сүйді. Гек жастаЙ шетінеген Ибраһнм ғана кызметшісі Мария Әл- қыбтидан іуылды. Олар Ол-Қасым. Ат-Таииб, Әт-Таһир, Абдулла. Зейнеп, Руқия. Уммукулсум. Фатима. Бірақ ер балалардың борі жас кездеріндс кайгыс болды. Ал. қыздары ер жсііп, гүрмыс қүрды. 575

ПЛЙҒЛМБЛРДЫҢ (С.Ғ.С.) ӘЙЕЛДЕРІ ЖӘНЕ ТАҚУАЛЫҚ Пайғамбардын (с.г.с.) әйе.тдерінің барлыгы тақуа. омір ләззагтарынан, нопсі қызығынан аулак болған. Олардың бөрі де жүпыны ғана күн кеіпті. Түнде аш жатқан ксздсрі дс аз болмаған. Онын отбасында ксйде кешкілік гамак болмай қалатын. Жейтіндері арпанын наны сді. Аніпа (р.ғ.): «Мүхаммедтің огбасыныи арпа нанын үш күн қатарынан тойып жеген күні болған жоқ», - деген. Пайғамбардың (с.ғ.с.) ойслдсрінін үйлері де омір сүругс жарайтындан ғана тым қарапайым болды. Олар балшыктан, қүрманың қабыгынан салынған сді. Есіктсріне сшкінін жүнінен немссс түйенін шудасынан гоқылған псрделер түтылатын. Паіпамбар (с.ғ.с.) қаласа алтындалған ыдыстардан қалаған асын ішіп. сал ганатгы сарайда түра алар еді. Бүкіл арабтүбсі і мойындап. үлтының саидіне, халкынын махаббатына белснгсн піағында мүктажсыз. саліанаггы омір сүруінс болатын еді. Алайда ол оіс қарапайым ғүмыр ксіпті. Сондай омірге өйелдері дс шүкіршілік етті. Орнне. баска эйелдср секілді олардыи да жақсы кнім кпіп. тәуір тамак ішіп. жайлы жаііда түріысы келет ін. Бірақ Алла оларды мүндай асқактыктан гыйды. ОЗу-\" «Ей. наніэмбар! Әйелдсрінс бы.іан де: «Ғл ер ссндср дүние байлығы мен кызығын аргык корсеңтер. онда біраз лүние бсренін дс. жаксылыкпен коя бсрейін» (Ахзаб сүрссі. 28-аят). 576

АІВ дІІ А'у~*л? ''‘V *^Ь ТЯ. іХ) - <^. «Ал, егер сендер Алланын жане Онын пайғамбарынын рнзалығын, ахнрет жаксы.іыгын каласандар. онда А.іла сендеріе және сендер секілді ізі і.іері е зор сауан жазяды» (Ахзаб сүресі. 29-аят). Осылайша Алла Пайғамбардын (с.ғ.с.) әйелдсрінс гүрмыс таршылықтырына сабырлы болуды. барға канагат студі, ІІайғамбарға (с.ғ.с.) міндет арта бермсуді міндстгеді. Әііслдерінс Алланынбүломірін жария сіуді I Іайғамбар(с.ғ.с.) оуелі Айшадан (р.ғ.) бастады. «Ссн Алланы, Онын елшісін, ахнрет қуанышын қалайсын ба. әлде дүнис кызығын артык санайсың ба?» - деп сүрады одан. Айша (р.ғ.): «Алла осылай дсді мс? Шынында. мсн Алланы. Оның слшісін. ахиреі үйін калаймын». - дсп оз гаңдауын айтгы. Пайіамбардын (с.і .с.) баска әйеллсрініц дс бсрісн жауабы. гаңдауы осындаіі болды. Олардың борі дс Алланын омірінс бойсүнып. киындыкты да. гаршылықты да Пайғамбармен (с.ғ.с.) бірге котерісті. <2^ 577

ДӘРІСТЕР МЕН ҒИБРЛТТАР һнжрзт дорісгсрі Алланын слшісі (с.г.с.) мен мүъминдердін Меккеден Ясрибке көшуі саяхат жасау. демалу. жср керу максагында болған жоқ. Максат өлсіз, кедейлерге бостандык оперін. қүкыктарын коргау. Исламды сактап. ныгайту жөне дүниеге жаю болатын. Сол үшін де Пайіамбар (с.г.с.) мен оған ерген мүъминдср іуған жерін, мскснін. банлықтарын тастап, діп жолында күрбандыққа барып. һижрат сгті. Ясрибте Пайғамбар (с.ғ.с.) жана тортіп снгізе бастады. Таіггар арасындагы айырмашылык. қарама-кайшылықты жойып, оділсттілік орнату. сойтіп Ислам қогамының негізін калау көздслді. Муһажирлср мсн ансарлардан ІІслам әскері жасақтала бастады. Ол коп күдайлы қүрайьшпын піабуылынан коргану үшін қүрылды. һмжрат шындық псн отіріктін арасып ажырапы. Дінін сақтау үшін коныс аударушыларды күрайыштың сшбір күпп токтата алмалы. Мүныи бір жаркын мысалы Омардың (р.ғ.) һижрат егуі еді. Ол ЯСрибкс: «Ал. мен кетіп барамын, гоқтата алатын кайсын бар?'» - дсп жар салып тапа-талтүсте аттанды. һижрат етушілср Алланың ризалыі ына ис болу үіпін кошті. сол үшін Алланыи ризалыіына боленді. Оларды туыстык жақындыгы болмаса да қарсы алып, қүшақ жайган ансарларга да Алла риза болды. ДР •• 578

«Алланыц рнталыіына ен алгаін колы жеткендср муһажнрлер мсн ансарлар жәнс олардыц жаксылык жолына ілескендер боллы. Алла оларга рігіа болды, олар Аллага рігіа бол.ты» (Төубс сүресі, 100-аят). һижрат - жаксылардын салған жолы. Мысалы, Әбулөнбия (пакғамбарлардын өкесі) Ибраһимнін (ғ.с.) Ирактан ИІамга һижратетуі, Мүсаныц(ғ.с.) кауымымеи бірге Псргауын мснонынөскерінен қапн.іп һижратжасауы. I Ісаныц (ғ.с.) Бөйтуллақумнан Исрусалимге (Қуддусқа) һнжраты - мүнын барлығы да халықіы Аллага шақыру. гура жолга бастау жолындағы қоныс аударулар болатын. Өйтксні жсрі. мскені. заманы басқа болганымсн барлық паГпамбар.тардыц максаттары бір сді. һнжраі етушілер бір Алланыц жолында магерналдык игіліктерді торк етіп. гуып-өскен жерлерін гастап кошті. Дд—Зі ■Ч-*-*' і * X * ** * і - .Лъ 4>)І і Ыдмі «Ғ.іер ссндер Алланыц пайгамбарына комектес- несеіідер, он.іа оіан Алла комектеседі. Кезінде кәпірлер оны (Меккеден) куып шыккан бола гын. Онла жалгыз гана серік боллы. (Әбубәкір Сыддык) екеуі үціірлі наналалы. «Қам жеме, - лелі пайіамбар серігіне. - Білбен Алла бірге екені акнкаг». Алла онын конілін орныкіырлы. оларды неріініелерімен коргады. Кәнір.іер.іін ой-ісгерін ілісрі 579

басгырмады. Бірак оны сендср коре алмадындар. Қүдай соіі капіан да үстсм. О.і күдырсггі әрі даныіппан» (Тәубе сүресі, 40-аят). һижрат үгіт-насихат. дағуа босгандығыиа жсту үшін жасалды. Бүл жан тыныштығы. жаксы гүрмыс іздсп смес. Аллага карай кашу еді және ол Алла жолындағы женістін басы болды. ОД. х >' і * 4І)і «Қүлай жо.іында боскынға үшырағандарға. сол жолда каза тапкандарға. соз жок, А.і.іа жаксы рнзык сый.іай іы. Ріпык беруіпіііің сн қүдыреттісі Алла» (Хаж сүрссі. 58-аят). *2 ,а* Д' 1 ' 0•• з! ^’1 Л «А.і.іа жо.іында кашыңдар. Мен сенлермеіі біргемін жәие аніык коркыгупіымыіі» (Зарият сүресі. 5О-аят). Алла һижрат егушілсрдің конілін тыныштандырды, өз қамкорлыгына алды.Әбубөкір(р.г.)скеуіжасырыныпжаткан үнгірдс Пайғамбардың (с.і.с.) «Қана болма. Алла бізбсн бірге» - дсуі соныи долелі. һижрапын ниеті таза Аллага багы ггалды. Ал. сгер ниет Алладап баскағ а бүрылса. оны Алла кабыл етпейді. Алланын елшісі (с.г.с.): «Істер ниетке қарай болады. Кім Алла жәнс Онын слшісі үшін һнжрат студі ннст стсе, ол шыиында да Алла жоне Онын слшісі үшін болады. Ал, кімнің ннеті Алла үшін е.мес.дүнислік болса. сол ниегіне жстеді. Мысалы, үйлснеді, байлыкка не болады т.с. сияқты». 580

• деген. Пайғамбар (с.ғ.с.) мен мүсылмандардыц һнжраты Алла жонс Онын діні үшіи болды. Мскке ашылғаннан кейін һижрат тоқтады. бірақ жиһад пен нпст калды. Жнһад дәрістері Ухуд және Бәдір соі ыстарынан мүьминдердін рухының күштілігін коругс болады. Сонын аркасында олар соғыстын сң ауыр ксзсңінде дс бекем түрып. женіске жетгі. Рухтын жогарылығына жауынгерлсрді жігерлендіріп. жүмылдырз білетін колбасшыпын да ықпалы зор. I Іапалсоп: «Соі ыстағы женіс рухани күш нсн материалдык күіп жәнс басшылыктын бірлігіпде», - дсі ен. 'У-э «Ей. мүсылмандар! КопІрлер шабуыл жасаганда оларіа арқяларыңды қарагпандар. іүра каніііан.іар» (Әнфал сүресі. 15-аят). «Еіер кімде-кім қайіара шабуы.і жасау максаіын.іа мүсы.тмандардын екінші гобына қосы.ту үшін емес, коркып кашса, ол шынында да Қүдайдын каһарына үінырайды. онын орны тозак бо.іады. Л.і, юзак дегеніміз сүм.іық» (Әнфап сүресі, 16-аят) 581

Бүл аяі соғыста қашнауга. дүшнан алдында бексм түруга шақырады. Майдан даласынан қашу іск дүшпанның күшінен қорку гана емес. Алланың қүлырст-күшінс күмән келтіру, Оның жсцісінс сенбеу болып табылады. Мүның акыры мүсылмандардың арасында үрсйді күшсйтіп. олардың күшінін әлсіреуіне, ксрісіншс жаудын күш алуына әкеліп соктырады. Соғыс кезінле мүсылмандардың Аллага сснгеидсрі. ажаллыи Алланын колында скснін түсінгендері дүрыс. Мүсылманның жаудан коркып. қашуына болмайды. «Ей. иман келтіргендср! Жаумен бстпе-бет келген сотте табанды болыіідар. Женіскежсгу үінін Л.і.іаны коп еске алыңдар» (Әнфал сүресі, 45-аят). * * *-•* «(Барлык істе) Лллага және Оның пайі амбарына бойсүныңдар. озара гәжікслсспеңдср, әйтпесе әлсірейсіңіер, бойларыңнан куат капіады. ІІІыдамлы болыңіар. Алла шыдамдыны жактайды» (Әнфал сүрссі, 46-аят). 582

«Үйден іныкканда қокырайын, жүрі көзінніе кеудс кағатындарға үқсамавдар. О.іар Қүдай жолынан гайдырады. Жараткан Алла онлайлардын бү.і істерін де біліп і үрады» (Әнфал сүрссі, 47-аят). Соғыс кезінде боска қорықпан Алланы арка түгу. Пайғамбарды (с.г.с.) тыңдау. өзара таласпау, қиыңдыққа шыдау іпарт. Ннет атак алу, коріну с.мес. Алла жолында согысу болуы тиіс. •* «Алла сендерге жснілдік берді. Егер сендердс іныдамды жүз адам болса, екі жүзін жснс а.іады. Егср ссндсрде мыкты мыц адам бо.іса, Қүлайдыц дем беруімен екі мыцын күл-талкан етеді. Алла тозімділер жагында» (Әнфал сүресі, 66-аят). Мүъмин озінің согыста о.іуі мүмкін екснін іүсінсді. Ьірак. еол үшін Алланыц үлксн сыйы меи сауабына не болатынын да біледі. 583

ЖЕҢІС АЛЛАДАН Бөлір согысында мүсылмандар материалдык пайда коздемсй. Пайғамбардын (с.ғ.с.)әміріне бағынып Алла үшін соғыскандыктан өадері а$ бо.чса да саны басым дүшпанды жснді. Женіске деген сенімдсрі мыкты болды. » Л‘*х' І * » і ' 9 ' < * х' а , йХ' іі 3' іХа 4ХІ ЛдІ4 «Бәдірсоі ысындасендердінсанларыңазболды. Алла он.та да сендерге комектесті. Ендеше Аллага шүкіршілік етіндер, Оған күпір.іік келгіруден коркындар» (Еимран сүресі. 123-аят). Бәдір соЕШсында Алладан үлкен мүғжиза көрсстілді. ' - * # •« *' ' '» ' * - ' * - • *х * я• V ** «Сол кеаде Жараіканіа жа.іГ>арыныіі комек сүрадыңдар. Тәнір ссндсрдін тілектеріңді кабыл алып: «Сондарыннан мың періште жібсріп көмектссемін», - деді» (Әнфал сүрссі. 9-аят). Бәлірде Алла мүсылмандарға үлксн комек бсрді. Дүіипандарына бүларды көп етіп көрсетіп. олардын үрсйін үшырды. 584

> V. «Сендер оларды оз күнперіңмен жеңген жоксыіцар. Оларлы Алла женіліске үшыратты» (Әнфал сүресі, 17-аят). Алладан колдау болмаса жсңіс жоқ. Жсңісті Алла өзіне ыкылас еткенге ғана бсрсді. Ухуд соі ысына да мүсылмандар Аллага сеніп жонс Онын Пайғамбарына (с.г.с.) бойсүнып іпықты. Сондықтан олар дүшпанын жсне бастады. Соған масаггаінан олар босансып, ниеггері олжага ауып. Алла алдында күнәға бой алдырды да. колда гүрған жеңістен айрылып калды, ПАЙҒАМБАРДЫҢ (С.Ғ.С.) ЖЕҢІСІ - ПАЙ ҒАМ Г>А РЛЫ ҒЫ П Ы Ң ДӘЛ ЕЛI Бәдірдс мүсылмандардың алдында екі топ түрды: сауда керуені жонс қүрайыш әскері. Тек пайда жоне жеңіл жеңіс іздеген адамнын, әрнне. керуенге үмгылары сөзсіз. Бірак бсйбіт керуенге шабуыл жасау қарақшылык болып табылар еді. Сондыктан Пайғамбар (с.ғ.с.) соғысу үшін сайланып шыккан оскергс карсы іүрарлықтан дайындыктары болмаса да қүрайыштын неі ізгі күшімен соғысуды жон корді. . •. \" * ' » х'I Цр' кХі£-іх2-‘' V- 585

«Кезінде Алла екі топ тын бірінін сендерге тізс бүгуін күніпүрып бслгілеп койды» (Әнфал сүресі, 7-аят). Пайғэмбар (с.ғ.с.) сахабаларын бір адамға үш адамнан келетін оскерге қарсы бастап шыкты. Күш тен емес еді. Мүсылмандар не бәрі үш жүз он бес адам, ал мүшриктер гоғыз жүз слу адам болатын. Оларда скі жүз атты әскер болса. мүсылмандарда нс борі скі гана аті ы жауынгср болды. Олардың кару-жарақтары да мүсыл.мандардан олдеқайда коп еді. Оздерінен күші үш есебасымәскерге қарсы согыска шыгу мүсылмандардың рухының күштілігі жонс Алланың уәдесіне ссніендікісн еді. Ол уодс орындалды, Алла Панғамбарын (с.ғ.с.) жеңіскс жеткізді. ҚҮРБАНДЫҚ ҮЛГІСІ Мүсылмандардын Алла жолында қүрбандыққа да озір екенін Худаіібия келісімінен коруге болады. Харам мсшігін зняраі етуге кслген мүсылмандарды күраныш кіруден тыйғанымсн қоймай слпііліккс жібсрілген Оспан (р г.) ибп Афуанды абэқгыіа алып жонс ол олтірілді дегеп хабар жеткенде мүсылмандар бірден көтеріліп, дүшпанға карсы соғысуга. олардың алдында тайсалмауға, оліспей беріспеуге бекінді. Діні үшін. діндсс бауырлары Оспаннын (р.ғ ) кегі үшін. гуған жерін. мскснін қангарып алу үшін мүсылмапдар мал-жанды. дүние-байлықіы да күрбан егугс бсл шешті. Бүл нман куатының белі ісі еді. Худайбня келісімі барысында да халыктың тыныпгтыгы. бсйбітшілік үшін мүсылмандар ауыр шарттарға конді. 586

ПАЙҒАМБАРДЫҢ(С.Ғ.С.) ӨМІРІ - П А ЙI Л М БАРЛ Ы ҒЫ11Ы Ң ДӘЛ ЕЛI Мүхаммсдтің(с.ғ.с.)омірбаянынбілмсйтіндерҚүранды ол озі жазды дсйді. Басқа кітаптан көшіріп алган дейтіндер дс бар. Мүхаммедтің (с.ғ.с.) омірімсн жете танысқан адам бүл аи іы.н андардын тсрістігін. оның шынында да Алланын елшісі (с.ғ.с.) експін мойындайды. Балалық жәнс жастық шағында ол озі қатарластар секілді әр норсеге үрынған жок. жамандықтан. огіріктен. мактаннан аулақболды. Ксрісінше, замандастарынан Әл-Әмнн. яғни сснімді деген атка ис болды. Қырык жасқа дейін күндслікті тіршілік орскетімсн ғана айналысты. Тск қырықка жстксннсн ксйін ғана оңашаланып. Хира үңгіріндс кептеген түндерін қүлшылыкпсн откізстіи болды. Ал. Алладан алғашкы уахи і үскенде қуанып. жар салу орнына үрейлсніп. бойын қорқыныш билсді. Шын Аллапың хабары екенінс қашан козі жетксні е дейін жаны жай таппады. Тск Інжіл ғалымы Уаракату нбн Нуфилдін куәлігінен кейін гана біртіндеп жүрегі орнына түсгі. Аплаозәміріп ашыкжариялауды бүйырганда I Іайгамбар (с.г.с.) Сафа тауыпа шыгып. қүрайыш адамдарын атап-атап інакырын. олар жиналғаннаи кейіп: «Менің сендсрге жалган сөйлегсн ксзім болды ма?» - дегендс олар: «Сснсн оіірік соз сстіп корісн емеспіз». - дейді. Пайіамбардын (с.г.с.) омірі тек тазалықтан түрды. еш жалғандык болған жоқ. Алланың омірінен ештенсні. ііпгі өз агына айтылған сын мен ескертулерді дс жасырып қалган смес. Әрдайым гек шындықты айтты. Созінін. дағуасының отірігі болса ол пайғамбарлық еткен жиырма үш жылда жоне одан кенінгі заманда да ашылып. әшкерелснбсс пе еді? 587

Пайғамбар (с.ғ.с.) дүние-байлыққа да. ішін-жсмгс де қызыкпады. Қайтыс болғанда артында ешқандай байлык қалған жоқ. Ол: «Біздер, пайғамбарлар. сшқандай мирас қалдырмаймыз». - деген. Тіпті сауыты да қайтысболган ксздс отбасының нәпакасы үшін бір епрсйдін қолында кепілдікке қалған. Пайғамбардың (с.ғ.с.) тек озі ғана смес, сахабалары да. әйслдері дс дүинс-мүліктсн дс такуалыкты артык корді. Оеының борі оныи панғамбарлығына бүлтартпас дәлел болып табылады. ПАЙҒАМБАРДЫҢ (С.Ғ.С.)ТУҒАН КҮНІН МЕРЕКЕЛЕУ Пайгамбарлын (с.ғ.с.) туған күнін бүрынгы етксн мүсылмандар мерекелемеген. Ол Пайгамбар (с.ғ.с.) дүниедсн откеннен кейін бірнеше ғасырдан сон найда болды. Бүл бндгатун хасанатун, яғнн жаксы жаңалық болып саналады. Себсбі бүл күні Пайғамбарды (с.ғ.с.) еске алып, оған салауат айтылады, атқарған ісі, еңбсі і оңгімелснсді, өмірі үлгі етіледі, ксдейлеріс садақа бсрілсді. дағуа айтылады т.б. да шаралар аі қарылады. Бүл пайдалы, нгі іскс жатады. Бірақ кеіі елдерде ГІаЙға.мбардын (с.ғ.с.) туган күнінде Алла мен Онын елшісі қаламайтын жағдайларға жол беріледі. Ракета атады, фейсрвсрк жасайды, сол үінін қыруар каржы жүмсайды Мүныңборі шаригатқа кайшы істер. Бүлай ысырап жасаудын орнына мешіттср салған. ауруханалар. жстімханалар, жалғызілікті қарттарға жордсм етксн әлдеқайда абзал. 588

УЛЫЛАРДЫҢ ҮЛЫС ы ІІаіпамбар (с.ғ.с.) тек тсктерін мақтан етіп. ру-руға болініп, бір-бірімен дүшпандасып, озбырлык, надандық күн кешіп жүрген араб халқының басын біріктіріп, теңдік опсріп, түтас мемлекет қүрып. рухани жолга салды. Адамдардың мінсздерін өзгертіп. жогары әдептілікке гәрбиеледі. кыз балаларды тірідей комудсн. әйелдерді корлаудан, бір- бірін кемсігуден. басқа да жаман одеттерлсн тынды. Әлсіздсрлін, ксдсйлердін күқыктарын қалыптасгырып, копімдық оділстгілікті орнатты. Көп қүдайлықгы. ескі әдет- ырымдарды. надандық дәуірдің қалдықтарын жойып. бір Қүдайды мойындатгы. Тарихта аз уақыт ішінде осынша іс атқарған бірдс-бір адам болган смес. I Іайғамбарымыздың (с.г ,с.) Алладан басқа сүйсушісі. діннен басқа қуаты болі ан жоқ. Сол таратқан діні бүгінгі күні әлемнің жартысына дейін жайылып отыр. Франпуз акыны Ламартнн: «Үлы максат коя білуі, сол максатты габандылықпен іске асыруы Мүхаммсдтін даналығына дэлсл болып табылады. Оны оле.мдсгі баска мсмлскст басшыларымен салыстырар болсак. олар тек маіериалдык мемлскетгер қүрды, ал Мүхаммед матерналдык іа. рухани д.з мемлскетқүрды. ІІслам келгенисіі ксйін пүттар. гүрлі сснімдср, қүдайлар, діндер тітірей бастады. I іслам неше гүрлі аесілдегі. ор тілдегі халыктарды біріктіріп, жалғыз бір Аллаға иландырлы. Мүхаммедтің үстаган багьггы мүлде озгешс болды. Ол іісла.м гуының астына олемнің үштен бірін жинады. Оның мүғжизасы Алланың бірлігін таныту болды. Мүхаммед фнлософ та. шешсн де. елші дс. зангер де. жауыш ср де болды», - лсйді. 589

ҚАДІРТҮНІ Қүран Кәрімніц кайсы жерден қай жсрге кашан гүскснін ажыраіа алмай жүргендер бар. Негізіндс Қүран Кэрім аспаннын жегінші кабатындағы Лаухулмахфуздан аспанның бірінші қабатындағы Байтулиззага ораза айыныц жиырма жетісінің түнінде бүтіндей гүіасымен толыктүскен. Бүл туралы Қадір сүрссіндс айтылған. «МейірімдҚ рахымды Алланыц атымен бастаймын. Аныіында Біз (Қүранды) Қадір түні түсірдік» (Қадір сүресі, І-аят), «Қадір і үнініц нс екснін білесін бе?» (Қадір сүресі. 2-ая і). «Қадір гүнініц каснеті мын айдан артык» (Қалір сүрссі, 3-аят). «Сол түнде Алланын әмірімен барлык істі регтеу үшін (асііаннан) псріштелер және рух түседі»(Қадірсүрссі. 4-аят). «Бүл іүнде іац агканіна «сәле.м» жалгасады» (Қадір сүрссі, 5-аят). Қадір түнінің баска түндсрден артық болуы Қүран Кәрімнің гүеу қүрметіне байланысты. 590

*>1л.діл Ц^і ? иідЗі ^а о^яР С-~> ^І -2>_4Л?х^Зі X* Г •ЦсР лУІ аЧІ <>у^) сЗ ДІІЗ^І 'й «г^ ; Ал. хаднс-шөрифтс Ибн Аббас жәнс басқалар былай дсйді: «Алла Қүранды аспанның жеіінші кабатындағы Лаухулмахфуздан аспаннын бірінші кабатындағы Байтулиззаға гүтасы.мен бүтіндсй голык түп-түгел гүсірді. Кейін оқиғаларга байланысты АЛланын елшісіне (с.ғ.с.) біртіндсп кезегімен жиыр.ма үш жыл боны түсіп гүрлы». Пайга.мбарымыз Мүхаммед (с.і.с.) қырық жаска келгендс бірінші рст Алак сүрссі гүсті. Уахи ораза айынын он жстісі - дүйсснбі күніиін іүнінде түсе бастады да. өрі карай жалғаса бсрді. ’а - х а' ' $* °з Г^І т. 5ІР о. «Окы! Жараткан исннін агымен!» (Алаксүресі. І-аят). «Адамды ол үныған каннан жаратты» (2-аят). «Окы! Сенін Тәніріц - ең жомарт» (3-аят). «(О.т) каламмен (жазу) үйреггі» (4-аят). «Адам іарға білмегенін білдірлі» (5-аят). 591

МҮХА.ММЕДТІҢ (С.Ғ.С.) ҮЛЫҚТЫҒЫ Ақиқатында Алла Пайғамбарға (с.ғ.с.) рахымын аямайды. оған періштелер дс жарылкау тілсйді. 1^.1 Ъ ОоЬч' 4ІЛ 5і * •' \" «Акиқатында Алла жәнс онын псрінпе.іері паніамбарға салауат аіііар еді. Ей, мүъмнндер! Найі амбарі а сендер лс аман-саулык, жақсылыктілсндер. енткені ол сендерді аласудан күткарып, тура жолғя бастады. қарані ылыктан жарыкка шығарды» (Ахзаб сүресі. 56-аят). САЛАУАТТАР Солат сөзінің моні дүға, тобәрук. Дүға - араб созі, қазакша - тілек. Тәбәрук іс араб созі. казақша - алғыс, бата сүрау. Дсмек. солат тілек тілеу, алі ыс. бата сүрау дегсн сөз болып шығады. Мүсылмандардың Пайгамбарга (с.ғ.с.) солагы оіан тілек тілеу. Періштелердін Пайгамбарга (с.ғ.с.) солаіы оған ксшірім сүрау. Алланын Пайғамбарга (с.ғ.с.) солаты - Пайгамбарға рахымы және Пайғамбарды періштелерге мактауы. Мүсылмандар: «Ей. Алла. Мүхаммсдгі бүл дүниеде үлыктай гор. онын атын жоғарылата гер жоне онын тараткан 1 Іслам дінін әлемге таныга гөр, онын піариғаты мен ісін моңгі қалатын ете гор. Ахирегге оны мүъмнндерге шапагатпіы ете гер»,- деп жалбарынып сүрайды. ^5= 592

БАТАДА ҚОЛ КӨТЕРУДЩ МӘНІ Әдепс. батадан ксйін колымызды жогары аспанга котереміз. Себебі Қаіба намаздың қүбыласы болғаны секілді аспан - дүғаның қүбыласы. Сондай-ак. аспан рахымдар мен алғыс-баталардың ніыгатын жері, яғнн бүлағы, бесігі. Яғнн, аспаннан бізге рахым,алғыс,бата гүссді.Жонеаспан Алланын қүрметіне бөленгсн орын, еонлыктан ол періштелердін түрағы, мекен-жайы. ЕКІ ҚОЛМЕН БЕТСИПАУДЫҢМӘНІ Дүға жасап болған сон екі қолмсн бстті сипау себебі.міз коліа рахым мсн алғыс-баталар іүссді. Бепі сипаған ксзде сол рахым. алғыс-баталар бетімізгс жүғады. Исламдагы әрбір дінн іс-орекет. кнмыл осылайша іск шарнгат үкімінс сай орындапады Ал. шарнғат - нсламдық заң-ережелер. АЛЛА ЖА ЙЛ Ы ТҮС1111К Бүкіл әлем халқы арасында Алла жайлы. Оның бсйнссі мен түрағы туралы гүрлі түсініктер бар. Бүл жайында Қүран мсн хадистерде, шариғат үкімдсрінде анык айтылған. Алланын түрағы гүрғысында Әли каррамаллаһу уажһаһу былай дейді: «Алла мскснсіз болған. Бүрын қалай болған болса, казірде дс солай». Алла болған, Алладан басқа сні нәрсе болмаған. Әлн каррамаллаһу уажһаһу тағы былай дейді: «Акиқа і ынла, Алла ғарыііпы озінің күш-қүдыретін көрсету үшін жараткан. бірак оны мскен етіп алмапін». Алла Тағала мексннсн бүрын бар болгап Ол мекенді жараггы, бірак оны оған мүктаж болғаннан жаратқан жок. Қүраннын Та-һо сүресіндс былай делінген: 593

«Әр-Рахман іарышты іура, тсц барабар сгіи әлілдікпеіі жараі іы». (Та-Ію сүресі, 5-аят) Аяггьщ мәні былай түсіндіріледі. Әр-Рахман гарышта огыр нсмесе сондатүрақтанды, ия болмаса ғарыштың қарама- қарсысында дегсн ада.м кәпір болады. Сондай-ак. кімде-кім Алла әулиелердің жүрегіндс түрады десе де кәпір болады. Алланын мекен-түрагын, гүрін, түсін, бейнесіп Алланын озінен баска ешкім білмсйді. МЕШІТ АЛЛАНЫҢ ҮЙІ ДЕУ Мешіттсрді Алланын үйі деп жатамыз. Ьүл мешіт Алланың түратын орны дсген соз смес. Мсші і - Алланы зікір стіи,ссксалуіа.Оіан күлшылыкжасап.жалбарынуғаарналыіі салынған ғнмарат. Негізіндс. мсшіі пен үн деген соадерді ажыратып алған жон. Арабша «мәсжидун» басын сождегс қоятын орын дсісн соз. Дсмек, бүл үй дегснгс жатпайды. Қазак айтатын үй арабша бөйтун. Ал, арабша бәйтулла қазақша Алланын үйі дсгеп соз. Ендеше бүл созді түрагын үй дсн емес. Аллагә қүлшылықжасан. жалынып-жалбарынатын. Алланы еске алып. зікір сгстін үй деп түсінгсн дүрыс. 594

УАСИЛА ДЕГЕН НЕ? Уасила дсгеніміз - жалынып-жалбарынып іілск гілеу, өдіс, тәсіл жолы. Алланыңслшісі (с.і.с.): «Егер ссндер маған тілек тілср боясандар Алладан маган тек уасила сүрандар», - деген. Сонда сахабалар: «Уа, Алланын елшісі, уасила дсген не?» - деп сүрағанда ол: «Жоннаттағы сң жогары дореже. Уасиланы бірде-бір кісі алған емес. Мен соны алудан үміт етемін». - деп жауап берген. Пайғамбарымыз (с.г.с.) іағы былай деген: «Кімде-кім маі ан Алладан уаси.іа сүраса, сон і іп мен оган не болсам. киямет күні соны маған сүрағандарға шапағатетсаларедім». 1Іайғамбарымыздың(с.ғ.с.): «Алладан мағануасиласүраңцар. Шынында, кім магануасн.тасүрамаі ан болса. оған шапағагшы бола алмаймын», - деген дс созі бар. ПАЙІ АМБАРЛАРДЫН ШЫҚҚАН ЖЕРЛЕРІ ПаГн-амбарымыз Мүхаммед (с.і.с.): «Ей. Әбузар, сен Снриялык юрі пайгамбарды білссің бе? Олар: Адам (ғ.с.), Шнпі (ғ.с.). қолыпа қалам алып, бірінші хаі жазған Ханух. яғни Ыдырыс (і.с.) жоне Пүх (ғ.с.). Арабтан да тортсу: һуд (ғ.с.). ІІІүіайып (ғ.с.). Салих (ғ.с.) жоне сенің пайғамбарың Мүхаммед (с.ғ.с.). Ал, Исмайл арабтаскан пайгамбар. Бони Іісрайл паііғамбар.тары: кіпіп гүскен Мүса (ғ.с.), Жакып (ғ.с.). Жүсіп (ғ.с.). Доуіг (ғ.с.), Сүлеймен (ғ.с.), Ілияс (і.с.), Ясағ (ғ.с.), Зәкәрия (ғ.с.), Жақия (ғ.с.), Иса (ғ.с.)». деді. Бабылдан шықкан пайғамбарлар: Ибраһим (ғ.с.), опын балалары Исмай.і (ғ.с.), Ысқак (ғ.с.). туысы Лут (г.с.). Аюб (ғ.с.). Зулкафил (ғ.с.). Аюб Лутпанғамбардынкызынан іуған. Тарихшылар Зулкәфнлді Аюбтың баласы. Алла оны Аюбтан кейін жіберген. оның негізгі аты Башар дсйді. Жүпіс (ғ.с.) пайгамбар Ассирия мемлскетініи асганасы Ашур қаласына жакын Нинаун дегсн жерден шыққан. 595

ГӘНІРДЕГЕІІ КІ.М? Ежелгі гүркілердің дүниетанымының гүпкі қазығы - Тәнір үгымы. Бірақ галымдардын осы үғымға катысты пікірлері күні бүгінге дейін калыпіасып болганжок. Бірі оны іаза діни түрғыда карастырса, екіншілері дүниетанымдық. философнялык мэндс түсіндіреді. Тәнірі туралы гүркі галымы Махмуд Қапіқари: «Тәңірі. Үлы Гәңір. Қүдай үріыр кәпірлср аспанды «Тәңіі: Тонірі» - дснді. Өйтксні сондай нәрсслсрге табынады. Олардын қатсліктерінен Тоңірдің өзі сақтасын» ( Махмуд Қашкари. Түркі сөздігі. Алмаіы. «Хат», 1998.3-гом. 504-505 б.). Атакты түркі ғалымы бүл кітабын 1074 жылы жазып бітіргсн. Яғни, сол уақытта да Тоңір туралы алуан гүр.іі пікір бояғаны байкалады. Біріншідсн, Қашкари «Үлы» деген үгымды гек Тәнірдін шитеті ретінде қолданғап. Демек, Тәңірдін мәні онын үлыяығында. Бүл Тоңір туралы ен саликалы пікір. М Қаіпқари: «Тоңір кім. нс?» - лсп сүрак қойсаңыз, жауап біреу, ол - Үлы. Ал. үлылыктың сыры іек сол Үлылық несінің өзіне (яғни, Тәніргс) гзна мәлім. Егср сыры адамға молім болса, оиын несі Үлылык?!» - дсйді. Екіиінідсн, Алланын болмысы да осы Үлы Тәніргс үксас. М. ҚашкаридынайтуынақарағандаҮлыТэңірмен Үлы Алланын еш айырмасы жоқ. Бүл түркілік жоне мүсыл.мандық дүниетанымиын түп негізі бір дегенді білдірсді. Үшіншіден, М. Қашқари: «Қүдай үрғыр кәпірлер аспанды «Төңгі: Тонірі» - дейді» - дейді. Міне, осы Махмуд заманындағы теріс түсінік бүгінгі күнге деііін жсгіп отыр. Сойтіп. «Көк Тәнірі» - деген үгым қалыптаскан. Тоңірі - Кок аспан деуге Қашқари карсы. 596

Еіпқапіан Төнірді элденемсн салыстыруіа немесе сонын озі деугс болмайды. Тоңір деген Кок аспан смес. Ол Үлы. Лл. үлылыктын нс снноннмі. нс тсңдесі болмайды. ол озімен-озі ғана гең. Салысі ыру Тоңірден озгс дүниелік норсе. зат. қүбылыстарға ғана жүретін гәсіл. Тоңірді салыстырма аркылы тану жолы қателікке үрындырады. Оны коруге. танып-білугс, мскснін айкындауға, сипаттауға болмайды. Қүлтегін сскерткішінде де «Тоцір - бір» - дслінген. Қазак халқында «Тәңір атқыр». «Қүдай үргыр», «Көк соққыр». «Тоңір жазса», «Қүдай қаласа». «Тоиір жарылқасын», «Қүдай оңдасын», «Алла разы болсын» - деген сскілді соз тіркестері бар. Мысалы: «Жақсылығыңыз Тонірдсн қайтсын» (Жүмалнсв). «Күндіз-түні ойымда бір-ак Тоңірі. Озіне қүмар қылған Оның омірі» (Абай). Мүның борі бір Қүдырсі иесініц бар скенін білдірсді. Лрамызда «Төңірлік дііпміз болған» дейтіндер бар. Бірак Тәңірді дін деп айту үшін оның дінн белгілері болуы іиіс. Мысалы, Исламның белгілсрі - намаз. азан. шариіаз үкімдері. Сафа. Мәруа і.б. Ал, Тәнірде ондай бірде-бір аталған белгі жоқ. Олай болса Тәңірді дін дсп аіігу тсріс. Қорыта айтар болсак, Тәңір сезі Қүдай. Алла Тағала. Күдыреі несі. Жаратупіы деген үғымдардың балама атауы. яғни түркілік атау. Ешкаидай дін емес. 597

ЛДАМДЫ (Ғ.С) ЖЕРЯЕУІ Исламдағы жерлеу рәсмі кашан пайда болған дсген сүрауларға жауап беретін болсақ түп негізі Аламға (ғ.с) гірследі. Аллаһу Тағала бүкіл адам балаларының атасы жәнс гүңғыш пайғамбар Адамды (с.і) жсрлсугс неріштслсрді жіберіп. болашакгагы ІІсламдык жерлеу шарттарын корссткен. Убайб нбн Кагбтан (р.ғ) жсткен хаднс дәлел. «Акиқатында періштелер келіп Адамның (с.ғ) жанын алганнан соң оны жуды. кебіндеді, ніс сулар сспті. кабірін қазды, лоһәттады. Содан соң онын жаназасын окыды. Содан кейін псріштелср қабірінс түсіп.оны қабіріне қойып жерледі. Ләһөттын аузына қыштарды қалады. Содан сон кабірдсн іпыгып. оның үстіне топырак үйді. Содан кейін періштелер. - «Ей. Адам балалары. бүл сенлсрдінсүннеттсрің. япіи жсрлсу шаргы осыңдай» - дсді. Осы одеі іүрып. достүр содан бері нслам дініндегі Мұхаммедтің (с.ғ.с) үмметтсріне сүннет болып қалды. Бүл әу бастан Алланыи омірімен істелінген шарнғат үкімі еді. 598 =5^