tripitaka_06

พระวนิ ยั ปฎ ก มหาวรรค เลม ๔ ภาค ๑ - หนาท่ี 101บนั ดาลใหน ํ้าหางออกไปโดยรอบ แลว จงกรมอยูบนภาคพืน้ อนั มฝี นุ ฟุงขน้ึตอนกลาง ครัน้ แลวจงึ ทรงบันดาลใหนาํ้ หา งออกไปโดยรอบแลว เสด็จจงกรมอยูบนภาคพน้ื อันมฝี นุ ฟงุ ข้นึ ตอนกลาง ตอ มา ชฎลิ อุรเุ วลกสั สปกลาววา พระ-มหาสมณะอยาไดถกู น้าํ พัดไปเสียเลย ดงั นี้ แลวพรอ มดวยชฏลิ มากดว ยกนั ไดเอาเรอื ไปสูประเทศทพ่ี ระผูมพี ระภาคเจา ประทบั อยู ไดเห็นพระผูมีพระภาคเจาผูทรงบันดาลใหน้าํ หา งออกไปโดยรอบแลว เสด็จจงกรมอยบู นภาคพ้นื อันมีฝนุ ฟุง ขึ้นตอนกลาง แลวไดท ลู พระผูม ีพระภาคเจา วา ขาแตม หาสมณะ ทานยังอยูทนี่ ดี่ อกหรือ พระผมู พี ระภาคเจาตอบตรสั วา ถกู ละ กัสสป เรายังอยูที่น่ี ดังนี้แลว เสดจ็ ขึ้นสูเวหาสปรากฏอยทู ี่เรอื จงึ ชฎลิ อุรเุ วลกัสสปไดมคี วามดําริวา พระมหาสมณะมีฤทธม์ิ าก มอี านภุ าพมากแท ถงึ กับบนั ดาลไมใ หนํา้ไหลไปได แตก ไ็ มเปน พระอรหันตเ หมอื นเราแน. ทูลขอบรรพชาและอปุ สมบท [๕๑] ลาํ ดับน้นั พระผมู พี ระภาคเจาไดท รงพระดํารวิ า โมฆบุรษุ นี้ไดมคี วามคิดอยา งนี้มานานแลว า พระมหาสมณะมฤี ทธิม์ าก มีอานภุ าพมากแท แตกไ็ มเปน พระอรหนั ตเหมือนเราแน ถากระไร เราพึงใหชฎิลนสี้ ลดใจแลวจึงตรัสกะชฎิลอุรเุ วลกัสสปวา ดูกอ นกัสสป ทานไมใ ชพ ระอรหันตแนท้งั ยงั ไมพบทางแหงความเปนพระอรหันต แมป ฏทิ าของทา นที่จะเปนเหตใุ หเปน พระอรหนั ต หรือพบทางแหง ความเปนพระอรหันต กไ็ มมี ทนี ั้นชฎลิ อรุ เุ วลกัสสปไดซบเศยี รลงทีพระบาทของพระผมู ีพระภาคเจา แลวทูลขอบรรพชาอปุ สมบทตอ พระผมู ีพระภาคเจาวา ขอขา พระพทุ ธเจาพงึ ไดบรรพชาพึงไดอุปสมบทในสาํ นักพระผมู พี ระภาคเจา พระพทุ ธเจา ขา.

พระวินัยปฎก มหาวรรค เลม ๔ ภาค ๑ - หนา ท่ี 102 พระผมู พี ระภาคเจาตรสั วา ดกู อนกัสสป ทานเปนผนู าํ เปนผฝู ก สอนเปนผเู ลศิ เปนหวั หนา เปน ประธานของชฎลิ ๕๐๐ คน ทานจงบอกกลาวพวกนน้ั กอน พวกน้นั จกั ทาํ ตามท่เี ขา ใจ. ลําดบั น้ัน ชฎลิ อรุ เุ วลกสั สปเขาไปหาชฎลิ เหลา น้ัน ครน้ั แลวไดแ จงความประสงคตอชฎิลเหลา นนั้ วา ผเู จริญท้ังหลาย เราปรารถนาจะประพฤติพรหมจรรยในพระมหาสมณะ ทานผเู จรญิ ทง้ั หลาย จงทําตามท่ีเขาใจ. ชฎลิ พวกนนั้ กราบเรียนวา พวกขา พเจาเลอ่ื มใสยิง่ ในพระมหาสมณะมานานแลว ขอรับ ถาทานอาจารยจ กั ประพฤตพิ รหมจรรยใ นพระมหาสมณะพวกขา พเจาท้ังหมดก็จักประพฤติพรหมจรรยใ นพระมหาสมณะเหมอื นกัน. ตอมา ชฎิลเหลา นัน้ ไดล อยผม ชฎา เครื่องบริขาร และเคร่ืองบชู าเพลิงในน้ํา แลว พากนั เขาเฝาพระผมู พี ระภาคเจา ซบเศยี รลงแทบพระบาทของพระผมู พี ระภาคเจา แลวไดทูลขอบรรพชาอุปสมบทตอพระผมู ีพระภาคเจาวา พวกขาพระองคพึงไดอปุ สมบทในสาํ นักพระผมู พี ระภาคเจา พระพุทธเจา -ขา. พระผูมพี ระภาคเจาตรสั วา พวกเธอจงเปนภกิ ษุมาเถิด ดังน้ี แลวไดตรัสตอ ไปวา ธรรมอนั เรากลาวดีแลว พวกเธอจงประพฤติพรหมจรรยเพ่ือทําทสี่ ุดทุกขโดยชอบเถดิ . พระวาจาน้ันแล ไดเ ปนอุปสมบทของทานผูมีอายุเหลาน้ัน. [๕๒] ชฎิลนทกี ัสสปไดเห็นผม ชฎา เคร่ืองบริขาร และเคร่อื งบชู าเพลงิ ลอยนํา้ มา ครัน้ แลว ไดม ีความดําริวา อปุ สรรคอยา ไดม แี กพชี่ ายเราเลยจึงสง ชฎิลไปดวยคําสัง่ วา พวกเธอจงไป จงรูพี่ชายของเรา ดงั นแ้ี ลว ท้งั ตน

พระวนิ ัยปฎ ก มหาวรรค เลม ๔ ภาค ๑ - หนาที่ 103เองกับชฎลิ ๓๐๐ ไดเ ขาไปหาทา นพระอรุ ุเวลกัสสป แลว เรยี นถามวา ขาแตพ ่ีกสั สปพรหมจรรยน ป้ี ระเสริฐแนหรอื ? พระอรุ เุ วลกสั สปตอบวา แนล ะเธอ พรหมจรรยน้ปี ระเสริฐ. หลังจากน้นั ชฎิลเหลา นัน้ ลอยผม ชฎา เครื่องบรขิ ารและเคร่อื งบูชาเพลิงในนํ้า แลวพากนั เขาเฝา พระผูม พี ระภาคเจา ซบเศียรลงแทบพระบาทของพระผูม ีพระภาคเจา แลว ไดทลู ขอบรรพชาอุปสมบทตอ พระผูม ีพระภาคเจาวา ขอพวกขาพระพุทธเจาพงึ ไดบ รรพชา พงึ ไดอ ุปสมบทในสาํ นัก พระผมู ีพระภาคเจา พระพุทธเจา ขา. พระผูมพี ระภาคเจา ตรัสวา พวกเธอจงเปน ภกิ ษมุ าเถิด ดงั นแ้ี ลว ไดตรัสตอไปวา ธรรมอันเรากลาวดีแลว พวกเธอจงพระพฤติพรหมจรรยเ พื่อทาํทีส่ ดุ ทกุ ขโดยชอบเถิด. พระวาจานัน้ แล ไดเ ปน อุปสมบทของทานผมู อี ายุเหลา นัน้ . [๕๓] ชฎลิ คยากัสสปไดเหน็ ผม ชฎา เครอ่ื งบรขิ าร และเครอ่ื งบูชาเพลิง ลอยนํา้ มา ครั้นแลว ไดมีความดําริวา อุปสรรคอยาไดมแี กพช่ี ายทัง้สองของเราเลย แลวสงชฎลิ ไปดวยคาํ สง่ั วา พวกเธอจงไป จงรพู ชี่ ายทง้ั สองของเราดงั นแ้ี ลว ท้งั ตนเองกบั ชฎิล ๒๐๐ คน ไดเขาไปหาทา นพระอรุ ุเวลพกัสสปแลว เรียนถามวา ขา แตพก่ี ัสสป พรหมจรรยน้ปี ระเสรฐิ แนห รือ ? พระอรุ เุ วลกัสสปตอบวา แนละเธอ พรหมจรรยน ป้ี ระเสริฐ. หลังจากนนั้ ชฎลิ เหลานน้ั ลอยผม ชฎา เครอ่ื งบรขิ าร และเครือ่ งบชู าเพลิงในน้าํ แลว พากันเขาเฝา พระผูม พี ระภาคเจา ซบเศยี รลงแทบพระ-บาทของพระผูมพี ระภาคเจา แลว ไดท ูลขอบรรพชาอุปสมบทตอพระผูมพี ระ-ภาคเจาวา ขอพวกขา พระพทุ ธเจาพึงไดบรรพชา พงึ ไดอ ปุ สมบทในสาํ นักพระผูมพี ระภาคเจา พระพทุ ธเจา ขา .

พระวนิ ัยปฎ ก มหาวรรค เลม ๔ ภาค ๑ - หนา ที่ 104 พระผูม พี ระภาคเจาตรสั วา พวกเธอจงเปน ภิกษุมาเถิด ดังนแี้ ลว ไดตรสั ตอ ไปวา ธรรมอนั เรากลาวดีแลว พวกเธอจงประพฤตพิ รหมจรรยเ พือ่ ทําทส่ี ุดทุกขโ ดยชอบเถิด. พระวาจานั้นแล ไดเ ปนอปุ สมบทของทา นผมู ีอายุเหลา น้นั . [๕๔] พวกชฎิลนัน้ ผา ฟน ๕๐๐ ทอนไมได แลว ผา ได กไ็ ฟไมติดแลวกอไฟตดิ ขน้ึ ได ดบั ไฟไมคับ แลว ดบั ได ดวยการเพง อธษิ ฐานของพระผูมพี ระภาคเจา พระผพู ระภาคเจา ทรงนริ มติ กองไฟไว ๕๐๐ กองปาฏิหารยิ  ๓๕๐๐ วิธี ยอมมีโดยนัยน.้ี

พระวินัยปฎ ก มหาวรรค เลม ๔ ภาค ๑ - หนา ท่ี 105 อาทติ ตปริยายสูตร [๕๕] ครน้ั พระผมู ีพระภาคเจาประทบั อยู ณ ตาํ บลอุรเุ วลา ตามพระ-พทุ ธาภริ มยแ ลว เสด็จจาริกไปโดยมรรคาอนั จะไปสตู ําบลคยาสีสะ พรอมดวยภกิ ษุสงฆห มใู หญ ๑๐๐๐ รูป ลวนเปน ปุราณชฎิล ไดยนิ วา พระองคประทับอยทู ่ตี าํ บลคยาสีสะใกลแ มน า้ํ คยาน้นั พรอ มดว ยภิกษุ ๑๐๐๐ รูป. ณ ที่นั้น พระผูมีพระภาคเจา รับส่ังกะภกิ ษุท้งั หลาย วา ดังน.ี้ ดูกอ นภิกษทุ ง้ั หลาย สงิ่ ทง้ั ปวงเปน ของรอ น กอ็ ะไรเลาช่อื วา สง่ิ ทงั้ปวงเปนของรอ น ดกู อนภกิ ษทุ ้ังหลาย จักษุเปนของรอ น รูปท้ังหลายเปนของรอ น วิญญาณอาศัยจกั ษุเปนของรอน สัมผสั อาศยั จกั ษุเปนของรอน ความเสวยอารมณเปน สขุ เปน ทกุ ข หรือมิใชส ุขมใิ ชท กุ ข ทเี่ กดิ ข้ึนเพราะจักขุสัมผสัเปน ปจ จยั แมน น้ั ก็เปน ของรอ น รอ นเพราะอะไร เรากลาววา รอนเพราะไฟคอื ราคะ เพราะไฟคอื โทสะ เพราะไฟคือโมหะ รอ นเพราะความเกดิ เพราะความแกและความตาย รอนเพราะความโศก เพราะความรําพัน เพราะทุกขกาย เพราะทกุ ขใจ เพราะความคบั แคน . โสตเปนของรอ น เสียงทั้งหลายเปนของรอน. . . ฆานะเปนของรอน กล่นิ ทั้งหลายเปนของรอน . . . ชิวหาเปน ของรอ น รสทง้ั หลายเปนของรอ น. . . กายเปนของรอ น โผฏฐพั พะท้ังหลายเปน ของรอ น. . . มนะเปนของรอน ธรรมท้ังหลายเปนของรอน วญิ ญาณอาศยั มนะเปน ของรอน สมั ผสั อาศยั มนะเปน ของรอน ความเสวยอารมณเ ปนสขุ เปนทกุ ข หรือมิใชทุกขม ใิ ชส ุข ทเ่ี กดิ ขน้ึ เพราะมโนสัมผสั เปนปจ จยั แมนนั้ กเ็ ปนของรอน รอนเพราะอะไร เรากลาววา รอนเพราะไฟคอื ราคะ เพราะไฟคือ

พระวินัยปฎ ก มหาวรรค เลม ๔ ภาค ๑ - หนาท่ี 106โทสะ เพราะไฟคือโมหะ รอ นเพราะความเกิด เพราะความแกแ ละความตายรอ นเพราะความโศก เพราะความรําพนั เพราะทกุ ขก าย เพราะทกุ ขใจ เพราะความคบั แคน . ดกู อ นภกิ ษทุ ั้งหลาย อรยิ สาวกผูไ ดฟ ง แลวเห็นอยอู ยา งน้ี ยอมเบอ่ื -หนาย แมในจกั ษุ ยอมเบือ่ หนายแมในรปู ท้งั หลาย ยอ มเบ่ือหนายแมในวิญญาณอาศัยจักษุ ยอ มเบือ่ หนา ยแมในสัมผสั อาศยั จกั ษุ ยอมเบอื่ หนา ยแมใ นความเสวยอารมณท่ีเปน สขุ เปนทกุ ข หรอื มใิ ชทุกขมิใชสขุ ทเี่ กดิ ขึ้นเพราะจกั ขุสัมผสั เปนปจ จยั . ยอ มเบือ่ หนา ยแมในโสต ยอมเบอื่ หนา ยแมใ นเสยี งทัง้ หลาย . . . ยอ มเบื่อหนายแมในฆานะ ยอ มเบอื่ หนายแมในกลิน่ ทัง้ หลาย . . . ยอมเบ่ือหนายแมใ นชวิ หา ยอมเบ่ือหนายแมในรสทงั้ หลาย . . . ยอ มเบอื่ หนา ยแมในกาย ยอมเบอ่ื หนายแมในโผฏฐพั พะทัง้ หลาย . . . ยอมเบือ่ หนา ยแมในมนะ ยอมเบื่อหนายแมในธรรมทั้งหลาย ยอมเบอ่ื หนา ยแมในวิญญาณอาศัยมนะ ยอ มเบ่อื หนายแมในสมั ผัสอาศัยมนะ ยอ มเบอ่ื หนายแมใ นความเสวยอารมณ ที่เปน สขุ เปน ทุกข หรอื มิใชท กุ ขม ใิ ชสุขทเี่ กดิ ขน้ึ เพราะมโนสมั ผัสเปน ปจจัย. เม่อื เบื่อหนา ย ยอ มส้นิ กาํ หนดั เพราะส้ินกาํ หนดั จิตกพ็ น เม่อื จติพน แลวก็รูว าพนแลว อริยสาวกนัน้ ทราบชัดวา ชาติสนิ้ แลว พรหมจรรยไ ดอยูจบแลว กจิ ทคี่ วรทาํ ไดทําเสร็จแลว กิจอน่ื อกี เพ่อื ความเปน อยา งนไี้ มมี ก็แล เมือ่ พระผมู ีพระภาคเจา ตรัสไวยากรณภาษติ นี้อยู จติ ของภิกษุ ๑๐๐๐ รปูนนั้ พนแลวจากอาสวะท้ังหลาย เพราะไมถ อื ม่นั . อาทติ ตปริยายสตู ร จบ อรุ เุ วลปาฏหิ ารยิ  ตติยภาณวาร จบ

พระวนิ ัยปฎ ก มหาวรรค เลม ๔ ภาค ๑ - หนาท่ี 107 อรรถกถาอุรุเวลกัสสปทวิ ัตถุ บทวา ปมโุ ข ประมุข คือเปนหวั หนา . บทวา ปาโมกโฺ ข ปาโมกข มคี วามวา เปน ผูสูงสุด คอื มีปญ ญาผองแผว . บทวา อนุปหจจฺ ไมทาํ ลายแลว ไดแ กไมใหเสีย. สองบทวา เตชสา เตช มคี วามวา ขม เดชแหง นาคดว ยเดชของคน. บทวา ปริยาเทยฺย มีความวา พงึ ครอบงาํ เสีย หรอื พาใหว อควายไป. บทวา มกฺข ไดแ กค วามโกรธ. ขอวา น เตวฺ ว จ โข อรหา ยถา อห มคี วามวา บุคคลผูเชนดังเราสําคัญตนวา เราเปนอรหันต อวดอางอยูฉ นั ใด จะไดเ ปน อรหนั ตฉนันนั้ หาริไดทเี ดียว. สองบทวา อชฺชุณฺเห อคฺคสิ รณมหฺ ิ มีความวา เราพึงอยูต ลอดวนั หนงึ่ ในวนั น.ี้ บทวา ผาสุกาโม คอื มุงจะเกื้อกูล. บทวา สมุ านโส ไดแกผมู ใี จประกอบพรอ ม ดวยปต แิ ละ โสมนัส. บทวา น วิมโน ไดแ กผูมใี จดี อธิบายวา ใจท่โี ทสะไมค รอบงาํ . สองบทวา อคฺยาคาร อทุ ิจจฺ เร มคี วามวา เรือนไฟลุกโพลง. บทวา ชฏลิ า เช่ือมกับบทนีว้ า ภณนตฺ .ิ หลายบทวา อหนิ าคสฺส อจฺจิโย น โหนฺติ มคี วามวา เปลวไฟแหงนาคมแี สงไมรงุ เรือง มีสีผิดรูป. บทวา ผลิกรณณฺ าโย คือมีวรรณะเหมอื นแกว ผลึก.

พระวินยั ปฎก มหาวรรค เลม ๔ ภาค ๑ - หนาที่ 108 บทวา องคฺ ริ สสสฺ มีความวา พระผมู พี ระภาคเจา ทรงพระนามวาองั คีรส เหตมุ ีพระองคเ ปนแดนสรานออกแหงรศั มี แหงพระผมู ีพระภาคเจา ผูทรงพระนามวา อังครี สพระองคนัน้ .๑ สองบทวา อภิกฺกนฺตาย รตฺคยิ า มคี วามวา เมือ่ ราตรีสิ้นไปมากแลว อธบิ ายวา ยังเหลืออยูนอย. บทวา อภิกกฺ นตฺ วณฺณา คือวรรณะงาม ไดแกมีวรรณะนาชอบใจนัก. บทวา เกวลกปปฺ  ไดแ กท ง้ั สิ้น คือส้นิ เชงิ . ชฎิลอุรเุ วลกสั สปะ หมายถึงรศั มีแหง วรรณะของทา วมหาราชทัง้ ๔กลา ววา ปรุ มิ าหิ วณณฺ นภิ าท.ิ บทวา ปาณินา คือดว ยมือ. หลายบทวา กกุเธ อธิวตฺถา เทวตา ไดแ กเ ทวดาผสู ่งิ อยูทต่ี นรกฟา . บทวา วสสฺ ชฺเชยฺย มคี วามวา พงึ คลีผ่ ่ึงไวเ พ่ีอตองการจะไหแหง.ตนรกฟานนั้ นอมลงราวกะวา ทะลอยางนว้ี า พระเจาขาขอพระองคท รงเอือ้ มพระหตั ถมาเถดิ เพราะฉะนน้ั ตนรกฟา นน้ั จงึ ช่อื วา อาทรหตโฺ ถ นอ มลงดุจทลู วา ขอจงทรงเออื้ มพระหตั ถม า. บทวา อุยฺโยเชตวฺ า ไดแ กทงิ้ . ภาชนะสําหรับตดิ ไฟ เรยี กมัณฑามุขี.๒ ๑. ตั้งวิเคราะหใ หบ ทปลงเปนปฐนาวภิ ตั กิ อนแลว จงึ ใชส รรพนานโยคตามรปู เตมิ ทหี ลงัอนง่ึในวิเคราะหน้ีสงสัยวาจะตกศัพท ฉฏั ฐีวภิ ัติไปศัพทห น่งึ .๒. พระบาลเี ปน มนฺทามชุ โิ ย โบราณวา เชงิ กราน.

พระวินัยปฎก มหาวรรค เลม ๔ ภาค ๑ - หนาที่ 109 บทวา จริ ปฏกิ า มคี วามวา จาํ เตมิ แตก าลนาน. บทวา เกสมสิ ฺส เปน ตน มคี วามวา ผมทง้ั หลายน่นั เองชื่อวาเกสมิสสฺ  มวยผม. ทกุ บทมนี ยั เหมือนกนั . หาบสําหรบั ใสบ ริขารของดาบสชื่อวา ขารกิ าชะ. อรรถกถาอุรุเวลกสั สปาทวิ ัตถุ จบ

พระวินัยปฎ ก มหาวรรค เลม ๔ ภาค ๑ - หนา ท่ี 110 ทรงเทศนาโปรดพระเจาพมิ พิสาร เสด็จพระนครราชคฤหค ร้ังแรก [๕๖] คร้งั นน้ั พระผมู ีพระภาคเจาประทบั ออยู ณ ตาํ บลคยาสสี ะตามพระพุทธาภริ มยแลว เสดจ็ จาริกไป โดยบรรดาอนั จะไปสูพระนคราชคฤหพรอมดว ยภิกษุสงฆห มูใหญจํานวน ๑๐๐๐ รูป ลว นเปน ปุราณชฎลิ เสด็จจาริกโดยลาํ ดับถงึ พระนครราชคฤหแ ลวทราบวา พระองคป ระทับอยใู ตตน ไทรช่ือสุประดษิ ฐเจดยี ใ นสวนตาลหนุม เขตพระนครราชคฤหน้นั [๕๗] พระเจา พมิ พิสารจอมเสนามาคธราชไดท รงสดับขาวถนัดแนว าพระสมณโคตมศากยบตุ รทรงผนวชจากศากยตระกูล เสดจ็ ถงึ พระนครราชคฤหโดยลาํ ดบั ประทับอยู ใตตนไทรช่อื สปุ ระดษิ ฐเจดียใ นสวนตาลหนมุ เขตพระนครราชคฤห กแ็ ลพระกติ ติศัพทอ ันงามของทา นพระโคดมพระองคนนั้ขจรไปแลวอยา งนวี้ า แมเพราะเหตนุ ้ี ๆ พระผูม ีพระภาคเจาพระองคน ัน้ ทรงเปนพระอรหนั ต ตรสั รเู องโดยชอบ สมบรู ณด ว ยวิชชาและจรณะ เสด็จไปดีทรงทราบโลก ทรงเปน สารถฝี กบุรุษทค่ี วรฝก ไมม ีผอู ื่นย่งิ กวา เปน ศาสดาของเทพและมนษุ ยท ัง้ หลาย เปนผเู บิกบานแลว เปนผูจําแนกธรรม พระองคทรงทาํ โลกนพี้ รอ มทัง้ เทวโลก มารโลก พรหมโลก ใหแจงชัด ดว ยพระปญญาอนั ยงิ่ ของพระองคเ อง แลวทรงสอนหมสู ัตวพรอ มท้ังสมณะ พราหมณเทพ และมนษุ ย ใหรู ทรงแสดงธรรมงามในเบอ้ื งตน งามในทามกลาง งามในที่สุด ทรงประกาศพรหมจรรยพรอมทั้งอรรถทัง้ พยญั ชนะบริบรู ณบริสทุ ธิ์อนึ่ง การเหน็ พระอรหนั ตทงั้ หลายเหน็ ปานนั้น เปนความดี.

พระวนิ ัยปฎก มหาวรรค เลม ๔ ภาค ๑ - หนาท่ี 111 หลังจากนน้ั พระเจา พมิ พิสารจอมเสนามาคธราช ทรงแวดลอมดว ยพราหมณค หบดีชาวมคธ ๑๒ นหตุ เสด็จเขา ไปเฝาพระผูม พี ระภาคเจา ครน้ัถึงจึงถวายบงั คมพระผูมพี ระภาคเจา แลว ประทับนัง่ ณ ทคี่ วรสวนขา งหน่งึสวนพราหมณค หบดีชาวมคธ ๑๒ นหุต น้ันแล บางพวกถวายบังคมพระผูพระภาคเจา แลว นง่ั ณ ที่ควรสวนขา งหน่งึ บางพวกไดท ลู ปราศรัยกับพระผูมีพระภาคเจา ครน้ั ผานการทูลปราศรยั พอใหเ ปน ทบี่ นั เทิง เปนที่ระลกึ ถงึ กันไปแลว จงึ นั่ง ณ ที่ควรสวนขางหนง่ึ บางพวก ประคองอญั ชลีไปทางท่พี ระผมู ีพระภาคเจาประทบั แลวน่ัง ณ ทคี่ วรสว นขางหน่ึง บางพวกประกาศนามและโคตรในสํานักพระผูม ีพระภาคเจา แลว นง่ั ณ ทค่ี วรสวนขา งหนึ่ง บางพวกนงั่ น่งิ อยู ณ ที่ควรสว นขา งหนง่ึ ครั้งนัน้ พราหมณค หบดชี าวมคธ ๑๒ นหุตนั้นไดความดาํ รวิ า พระมหาสมณะพระพฤตพิ รหมจรรยในทานอุรุเวลกัสสปหรือวา ทานอรุ ุเวลกัสสปประพฤตพิ รหมจรรยใ นพระมหาสมณะ ลําดับนั้น พระผูมพี ระภาคเจา ทั้งทราบความดําริในใจของพราหมณค หบดีชาวมคธ ๑๒ นหุตนน้ั ดว ยพระทยั ของพระองค ไดตรสั กะทานพระอุรเุ วลกสั สปดวยพระคาถาวาดงั น้ี. ดกู อนทานผอู ยใู นอรุ เุ วลามานาน เคยเปนอาจารยส ัง่ สอนหมูชฎิลผูผอม เพราะกาํ ลงั พรต ทานเหน็ เหตอุ ะไรจึงยอมละเพลิงเสียเลา ? ดกู อ นกัสสป เราถามเนื้อความน้ีกะทาน ทานละเพลิงทบ่ี ูชาเสยี ทําไมเลา ? ทา นพระอรุ ุเวลกัสสปทลู ตอบวา ยังท้งั หลายกลา วยกยอ งรูปเสยี งและรสทน่ี า ปราถนา และสตรีทง้ั หลาย ขา พระพทุ ธเจา รูว าน้ัน เปน มลทินในอปุ ธิท้งั หลายแลว เพราะเหตุนัน้ จึงไมยินดี ในการเชน สรวง ในการบชา.

พระวนิ ยั ปฎก มหาวรรค เลม ๔ ภาค ๑ - หนาท่ี 112 พระผูมีพระภาคเจาตรัสถามวา ดูกอนกสั สป กใ็ จของทา นไมยินดีแลวในอารมณ คอื รูป เสยี งและรสเหลานน้ั ดกู อนกัสสป ก็เมื่อเปนเชนนน้ัใจของทานยนิ ดใี นสิ่งไรเลา ในเทวโลกหรอื มนุษยโลก ทา นจงบอกขอนนั้ แกเรา. ทานพระอุรุเวลกัสสปทูลตอบวา ขา พระพทุ ธเจาไดเ ห็นทางอนั สงบไมม ีอุปธิ ไมก งั วล ไมต ดิ อยูใ นกามภพ ไมม ภี าวะเปน อยา งอน่ื ไมใ ชธรรมท่ีผูอื่นแนะใหบรรลุ เพราะฉะน้ัน จงึ ไมย นิ ดี ในการเซนสรวง ในการบชู า. [๕๘] ลาํ ดบั นน้ั ทานพระอุรุเวลกสั สปลกุ จากอาสนะ หม ผาอตุ ราสงคเฉวยี งบา ซบเศยี รลงทพ่ี ระบาทของพระผมู พี ระภาคเจา แลวไดกราบทูลพระ-ผมู ีพระภาคเจาวา พระพุทธเจา ขา พระผมู ีพระภาคเจา เปนพระศาสดาของขาพระพทุ ธเจา ขาพระพุทธเจาเปน สาวก พระผูม พี ระภาคเจาเปน พระศาสดาของขา พระพทุ ธเจา ขาพระพุทธเจา เปนสาวก พระพทุ ธเจาขา . ลําดับน้ัน พราหมณค หบดชี าวมคธ ทัง้ ๑๒ นหตุ นัน้ ไดม ีความเขา ใจวา ทา นอรุ ุเวลกสั สปประพฤติพรหมจรรยในพระมหาสมณะ ครั้งนั้นพระผมู พี ระภาคเจาทรงทราบความปริวิตกแหงจิตของพราหมณคหบดี ชาว-มคธทัง้ ๑๒ นหตุ นั้น ดวยพระทยั ของพระองคแ ลว ทรงแสดงอนุปพุ พิกถาคอื ทรงประกาศทานกถา สลี กถา สคั คกถา โทษ ความต่ําทราม ความเศราหมองของกามทั้งหลาย และอานิสงสในความออกจากกาม เม่ือพระผมู ี-พระภาคเจาทรงทราบวา พวกเขามี จิตสงบ มีจิตออน มีจิตปลอดจากนวิ รณมีจิตเบกิ บาน มีจติ ผองใสแลว จึงทรงประกาศ พระธรรมเทศนา ทพ่ี ระ-พุทธเจาทง้ั หลาย ทรงยกข้นึ แสดงดว ยพระองคเ อง คือทกุ ข สมุทยั นโิ รธมรรค ดวงตาเห็นธรรม ปราศจากธลุ ี ปราศจากมลทิน วาส่ิงใดสิ่งหนึง่ มี

พระวนิ ัยปฎ ก มหาวรรค เลม ๔ ภาค ๑ - หนา ที่ 113ความเกิดขึน้ เปนธรรมดา สงิ่ นั้นท้ังหมดมีความดับเปนธรรมดา ไดเ กิดแกพราหมณคหบดีชาวมคธ ๑๑ นหตุ ซง่ึ มีพระเจา พมิ พิสารเปนประมขุ ณ ทีน่ ั่งนัน้ แล ดจุ ผาทสี่ ะอาด ปราศจากมลทนิ ควรไดรับนา้ํ ยอมเปน อยา งดี ฉะนน้ัพราหมณค หบดอี กี ๑ นหตุ แสดงตนเปน อบุ ายสก. [๕๙] ครัง้ นนั้ พระเจา พมิ พสิ ารจอมเสนามาคธราชไดท รงเห็นธรรมแลว ไดทรงบรรลธุ รรมแลว ไดท รงรธู รรมแจมแจงแลว ทรงมธี รรมอนั หย่ังลงแลว ทรงขามความสงสัยไดแ ลว ปราศจากถอ ยคาํ แสดงความสงสัย ทรงถงึ ความเปนผูแ กลว กลา ไมต อ งทรงเชือ่ ผอู ืน่ ในคําสอนของพระศาสดา ไดทลู พระวาจานต้ี อพระผูม ีพระภาคเจาวา ครั้งกอน เม่ือหมอ มฉนั ยงั เปน ราช-กมุ าร ไดม ีความปรารถนา ๕ อยา ง บดั น้ี ความปรารถนา ๕ อยา งนั้น ของหมอ มฉันสําเร็จแลว. ความปรารถนา ๕ อยาง ๑. ครั้งกอน เมือ่ หมอนฉันยังเปน ราชกมุ าร ไดมคี วามปรารถนาวาไฉนหนอ ชนทง้ั หลายพงึ อภิเษกเราในราชสมบตั ดิ ังนี้ นีเ้ ปนความปรารถนาของหมอ มฉนั ประการที่ ๑ บดั นี้ความปรารถนานนั้ ของหมอมฉนั สําเร็จแลวพระพทุ ธเจา ขา. ๒. ขอพระอรหันตสมั มาสัมพุทธเจา พงึ เสดจ็ มาสแู วน แควนของหมอมฉันนน้ั น้เี ปน ความปรารถนาของหมอมฉนั ประการที่ ๒ บดั น้ี ความปรารถนาน้ัน ของหมอ มฉันสําเรจ็ แลว พระพทุ ธเจา . ๓. ขอหมอมฉันพึงไดเ ขา เฝา พระผมู ีพระภาคเจา พระองคน น้ั น้ีเปนความปรารถนาของหมอมฉันประการที่ ๓ บัดน้ี ความปรารถนานน้ั ของหมอ ม-ฉันสาํ เร็จแลว พระพทุ ธเจาขา .

พระวินัยปฎก มหาวรรค เลม ๔ ภาค ๑ - หนา ที่ 114 ๔. ขอพระผูมีพระภาคเจาพระองคน้นั พึงแสดงธรรมแกห มอ มฉนั นี้เปน ความปรารถนาของหมอมฉันประการท่ี ๔ บดั นี้ความปรารถนานน้ั ของหมอ มฉนั สาํ เร็จแลว พระพุทธเจาขา. ๕. ขอหมอ มฉนั พึงรตู ัวถึงธรรมของพระผูมพี ระภาคเจาพระองคนั้นนเ้ี ปนความปรารถนาของหมอ นฉนั ประการท่ี ๕ บัดน้ี ความปรารถนานน้ัของหมอ มฉันสาํ เร็จแลว พระพทุ ธเจาขา . พระพทุ ธเจา ขา ครั้งกอนหมอ มฉันยังเปนราชกุมาร ไดมคี วามปรารถนา ๕ อยางนี้ บัดนค้ี วามปรารถนา ๕ อยางน้ัน ของหมอ มฉนั สาํ เรจ็ แลวภาษติ ของพระองคแ จม แจงนกั . ภาษิตของพระองคไ พเราะนกั พระพทุ ธเจา ขาพระองคทรงประกาศธรรมโดยอเนกปรยิ ายอยา งน้ี เปรียบเหมอื นบุคคลหงายของที่ควํา่ เปด ของทป่ี ด บอกทางแกค นหลงทาง หรอื สองประทีปในทมี่ ืดดวยต้งั ใจวา คนมีจกั ษจุ กั เห็นรูป ดงั น้ี หมอมฉันนี้ ขอถงึ พระผูม ีพระภาคเจาพระธรรมและพระภิกษสุ งฆ วาเปน สรณะ ขอพระองคจงทรงจาํ หมอ มฉันวา เปน อบุ ายสกผมู อบชีวิตถึงสรณะ จําเตมิ แตวนั นเ้ี ปน ตนไป และขอพระผู-มีพระภาคเจาพรอมดวยภิกษุสงฆจงทรงรบั ภตั ตาหารของหมอมฉนั ในวนั พรงุนี้ . พระผมู ีพระภาคเจาทรงรบั ดว ยดุษณภี าพ ครัน้ พระเจาพิมพสิ ารจอม-เสนามาคธราชทรงทราบการรับนมิ นตข องพระผูมพี ระภาคเจา แลวเสดจ็ ลกุ จากทปี ระทับถวายบงั คมพระผูมพี ระภาคเจา ทรงทําประทกั ษณิ แลวเสดจ็ กลับไป. [๖๐] หลังจากน้ัน พระเจา พมิ พิสารจอมเสนามาคธราช รบั ส่ังใหต ก.แตง ของเคยี้ วของฉนั อนั ประณตี โดยผานราตรีนั้น แลว ใหเจา พนกั งานไปกราบทลู ภตั กาลแดพระผูมีพระเจาวา ถงึ เวลาแลว พระพทุ ธเจาขา ภัตตาหารเสร็จ

พระวินัยปฎก มหาวรรค เลม ๔ ภาค ๑ - หนา ที่ 115แลว ขณะนัน้ เปน เวลาเขา พระผมู พี ระภาคเจาทรงอันตรวาสกแลว ทรงถอืบาตรจีวร เสด็จพระพทุ ธดาํ เนนิ สพู ระนครราชคฤห พรอมดว ยภิกษสุ งฆห มูใหญ จํานวน ๑๐๐๐ รปู ลวนปรุ าณชฎลิ . [๖๑] กโ็ ดยสมัยน้ันแล ทาวสกั กะจอมทวยเทพทรงนิรมิตเพศเปนมาณพ เสดจ็ พระดาํ เนินนาํ หนาภิกษสุ งฆม พี ระพทุ ธเจา เปน ประมขุ พลางขับคาถาเหลาน้ัน วาดงั นี:้ - คาถาสดดุ ีพระผมู ีพระภาคเจา พระผมู พี ระภาคเจา มีพระฉวีเสมอ ดวยลม่ิ ทองสิงดี ทรงฝกอนิ ทรียแลว ทรง พนวิเศษแลว เสดจ็ ประเวศสูพระนครราช- คฤหพ รอมดวยพระปุราณชฎลิ ท้ังหลาย ผูฝก อนิ ทรยี แ ลว ผูพ น วิเศษแลว . พระผูมีพระภาคเจา มพี ระฉวเี สมอ ดวยลิ่มทองสิงคี ทรงพน แลว ทรงพนวเิ ศษ แลว เสด็จประเวศสูพระนครราชคฤหพรอ ม ดว ยพระปรุ าณชฎิลทั้งหลาย ผูพน แลว ผู พนวเิ ศษแลว พระผูมีพระภาคเจา มพี ระฉวี เสมอดวยลมิ่ ทองสงิ คี ทรงขา มแลว ทรงพน วเิ ศษแลว เสดจ็ ประเวศสูพระนครราชคฤห พรอ มดว ยพระปรุ าณชฎลิ ท้ังหลาย ผพู น แลว ผูพ น วิเศษแลว .

พระวินยั ปฎก มหาวรรค เลม ๔ ภาค ๑ - หนาท่ี 116 พระผูมีพระภาคเจา มพี ระฉวีเสมอ ดวยล่มิ ทองสงิ คี ทรงสงบแลว ทรงพน วเิ ศษ แลว เสด็จประเวศสพู ระนครราชคฤหพรอ ม ดว ยพระปรุ าณชฎลิ ท้ังหลาย ผูสงบแลว ผู พน วิเศษแลว. พระผูม พี ระภาคเจาพระองคน น้ั ทรง มีอรยิ วาสธรรม ๑๐ ประการ เปน เครือ่ งอยู ทรงประกอบดว ยพระกาํ ลงั ๑๐ ทรงทราบ ธรรม คอื กรรมบถ ๑๐ และทรงประกอบ ดวยธรรมอนั เปนองคของพระอเสขะ ๑๐ มี ภกิ ษุบริวารพันหน่งึ เสด็จประเวศสพู ระ นครราชคฤห. [๖๒] ประชาชนไดเหน็ ทาวสักกะจอมทวยเทพแลวพากนั กลา วอยางนี้วา พอ หนมุ นม้ี รี ปู งามยงิ่ นัก นา ดูนกั นาชมนัก พอหนมุ นี้ของใครหนอเมอื่ ประชาชนกลาวอยา งน้แี ลว ทาวสักกะจอมทวยเทพไดก ลา วตอบประชาชนพวกน้ันดว ยคาถา วา ดังนี้:- พระผมู ีพระภาคเจา พระองคใ ดเปน นักปราชญ ทรงฝก อนิ ทรียท้ังปวงแลว เปน ผูผ อ งแผว ทาบคุ คลเปรยี บมไี ด ไกลจาก กิเลส เสด็จไปดีแลวในโลก ขา พเจาเปนผู รบั ใชของพระผมู ีพระภาคเจาพระองคน ัน้ .

พระวินัยปฎ ก มหาวรรค เลม ๔ ภาค ๑ - หนา ที่ 117 ทรงรับพระเวฬุวนั สงั ฆิกาวาส [๖๓] ครัง้ นัน้ พระผมู พี ระภาคเจา เสดจ็ พระพทุ ธดําเนนิ ไปสพู ระ-ราชนิเวศนของพระเจา พมิ พิสารจอมเสนามาคธราช คร้ันถงึ แลว ประทบั น่ังเหนอื พระพุทธอาสนทเี่ ขาจดั ถวายพรอมดวยภกิ ษสุ งฆ จึงพระเจา พมิ พสิ ารจอมเสนามาคธราช ทรงองั คาสภกิ ษุสงฆ มีพระพทุ ธเจาเปนประมุข ดว ยขาทนีย-โภชนียาหารอนั ประณีต ดวยพระหตั ถข องพระองคจ นใหพ ระผมู พี ระภาคเจาเสวยเสรจ็ ทรงนําพระหัตถอ อกจากบาตหา มภตั แลว จึงประทับนง่ั ณ ทค่ี วรสว นขางหนงึ่ ทาวเธอไดท รงพระราชดําริวา พระผมู ีพระภาคเจาพึงประทับอยู ณ ทีไ่ หนดีหนอ ซึง่ จะเปน สถานทไี่ มไ กลไมใ กลจ ากบานนัก สะดวกดวยการคมนาคม ควรทป่ี ระชาชนผตู อ งประสงคจะเขา ไปเฝา ได กลางวนั ไมพ ลุกพลา น กลางคืนเงยี บสงดั เสียงไมกกึ กอ ง ปราศจากลมแตช นที่เดินเขาออกควรเปนท่ปี ระกอบกิจของผตู อ งการทสี่ งดั และควรเปน ทห่ี ลกี เรนอยูต ามสมณ-วสิ ยั แลวไดท รงพระราชดํารติ อไปวา สวนเวฬวุ ันของเรานแี้ ล ไมไกลไมใกลจากบา นนกั สะดวกดว ยการคมนาคม ควรท่ปี ระชาชนผตู อ งประสงคจ ะพึงเขาไปเฝาได กลางวนั ไมพ ลกุ พลาน กลางคนื เงยี บสงดั เสียงไมก ึกกองปราศจากลมแตช นท่ีเขาออก ควรเปนที่ประกอบกิจของผตู อ งการที่สงัด และควรเปนทห่ี ลีกเรน อยตู ามสมณวิสยั ผิฉะนั้น เราพงึ ถวายสวนเวฬวุ นั แกภกิ ษุสงฆม พี ระพทุ ธเจา เปน ประมุข ดงั น้ี ลาํ ดับน้ัน จึงทรงจบั พระสุวรรณภงิ คารทรงหลง่ั นํา้ นอมถวายแดพ ระผมู พี ระภาคเจาดวยพระราชดาํ รัสวา หมอมฉนัถวายสวนเวฬวุ ันนน่ั แกภกิ ษุสงฆมีพระพทุ ธเจา เปนประมขุ พระพทุ ธเจา ขา. พระผูม ีพระภาคเจา ทรงรับอารามแลว และทรงชีแ้ จงใหพระเจา พิมพ-ิสารจอมเสนามาคธราชทรงเห็นแจง สมาทาน อาจหาญ รา เริงดว ยธรรมีกถาแลว เสด็จลุกจากทปี่ ระทบั เสดจ็ กลับ ตอมา พระองคทรงทาํ ธรรมกี ถาในเพราะ

พระวินัยปฎก มหาวรรค เลม ๔ ภาค ๑ - หนา ท่ี 118เหตุเปนเคา มลู นนั้ แลว รบั ส่งั กะภิกษทุ ง้ั หลายวา ดกู อนภิกษุทั้งหลาย เราอนุญาตอาราม. ทรงเทศนาโปรดพระเจา พิมพสิ าร จบ อรรถกถาพมิ พสิ ารวตั ถุ บทวา ลฏิวเน ไดแก สวนตาล. สองบทวา สปุ ปฺ ตฏิ เ เจติเย ไดแก ทต่ี นไทรตนใดตน หนึง่ .ไดย นิ วา คําวา สุประดษิ ฐเจดีย น้ี เปน เชื่อของตน ไทรนั้น. ๑ หมน่ื เปน๑ นหุต ในคาํ วา ทฺวาทสนหเุ ตหิ น.้ี บทวา อปเฺ ปกจเฺ จ ตัดบทวา อป เอกจเฺ จ. บทวา อชฺฌภาสิ มคี วามวา ไดตรัสสาํ ทับ เพือ่ ตัดความสงสยั ของพรามณและคฤหบดีเหลงน้ัน. สองบทวา กเิ มว ทสิ ฺวา มีความวา เหน็ อะไรเลา ? บทวา อรุ เุ วลวาสี คือผูมีปกตอิ ยทู อ่ี ุรุเวลประเทศ. ทา นยอมเปนผลู ะไฟทค่ี นบชู าแลวบวช, มอี บุ ายอะไร ? บทวา กสิ โกวทาโน มคี วามวา เปน ผูต กั เตือนพร่ําสอนดาบสทั้งหลาย ซ่งึ ไดนามวา ผูผอม เพราะมรี า งกายผอม ดว ยความประพฤติของผูยา งกเิ ลส. อกี อยางหนง่ึ มคี วามวา เปน ดาบสผูผอมเอง และเปนผใู หโ อวาทอธบิ ายวา ตัดเตอื นพรา่ํ สอนดาบสผผู อมเหลาอน่ื ดว ย. สองบทวา กถ ปหีน มีความวา เพราะเหตไุ รจึงละเสีย

พระวนิ ัยปฎก มหาวรรค เลม ๔ ภาค ๑ - หนาท่ี 119 มีคําอธิบายวา ทานอยูอุรุเวลามานาน คนเองเคยเปน อาจารยส ่ังสอนเหลาดาบสผูบาํ เรอไฟ เห็นอบุ ายอะไรเลา จึงละไฟเสีย ? เราถามเนอ้ื ความน้ีกะทาน เหตไุ ฉน ทานจึงละการบูชาเพลิงของทานเสีย ? ในคาถาท่ี ๒ มเี นอื้ ความดงั น:ี้ - ยญั ทั้งหลาย กลาวสรรเสรญิ กามทง้ั หลาย มีรปู เปน ตน เหลานี้และสตรีทั้งหลาย ขา พเจา นัน้ ไดทราบชนิดของกามมรี ูปเปนตน ท้งั หมดน้วี า เปนมลทนิ ในขันธเปน ทห่ี อบทุกขไว จึงมไิ ดยินดใี นการเซน และการบูชา อธิบายวาไมอภริ มยแลว การเซน หรอื การบชู า เพราะยญั ท้ังหลาย ตา งโดยการเซน และการบชู าเหลาน้กี ลา วสรรเสริญผลเปน มลทที่ ้งั นัน้ . วินิจฉัยในคาถาท่ี ๓:- บทวา อถ โกจรหิ มคี วามวา ก็ท่ีน้นั . . . ในสงิ่ ไรเลา ? บทที่เหลอื ตื้นทงั้ น้ัน. วินิจฉยั ในคาถาท่ี ๔:- บทวา ปท เปน ตน มคี วามวา ทางคือพระนิพพาน จัดวาสงบและมคี วามสงบเปน สภาพ จดั วาไมม ีกเิ ลสอันเปนเหตุหอบทุกข เพราะไมมีกิเลสท้งั หลายทเ่ี ขาไปหอบเอาทกุ ขไว, จดั วา หากงั วลมไิ ด เพราะไมมีกิเลสเครอ่ื งกงั วลทั้งหลายมีราคะเปนตน จดั วาไมตดิ ของแมในกามภพ ซ่ึงเปน ท่ีกลา วสรรเสรญิ แหง ยัญท้งั หลายเพราะไมติดอยใู นภพทงั้ ๓ แลว , จัดวามอี นั จะไมแ ปรเปนอยางอ่ืน เพราะไมมเี กิด แก ตาย, จัดวาไมใ ชธ รรมทผี่ อู ืน่ จะพงึแนะใหไ ด เพราะตองบรรลุดวยมรรคซึ่งตนเองเจริญแลวเทา นั้น อันคนอืน่ จะเปน ใครกต็ ามจะพึงใหบ รรลไุ มได ขาพเจาไมย ินดีแลว ในการเซน และการบูชาก็เพราะเหน็ ทางเชน นี.้ พระอรุ ุเวลกสั สปแสดงอยางไร ? ดวยคาํ วา ไดเห็น

พระวนิ ัยปฎก มหาวรรค เลม ๔ ภาค ๑ - หนาที่ 120ทางอนั สงบ เปนตนน้นั ? แสดงวา ขาพเจามิไดยนิ ดีแลว ในการเซน และการบชู า ซง่ึ ใหสาํ เร็จสมบัตใิ นเทวโลกและมนษุ ยโลก ขาพเจานั้นจะกลาวาอยา งไร ? ครง้ั น้ันแล พระอุรเุ วลกสั สปผูมอี ายุ คร้ันประกาศความไมยนิ ดใี นโลกทั้งปวงอยางนีว้ า ใจของขา พเจาไมยินดแี ลวในเทวโลกและมนุษยโลก ชื่อน้ี ดงั นแี้ ลว จึงประกาศขอ ทีค่ นเปน สาวกของพระผูมพี ระภาคเจา อยางนวี้ าขาพเจาเปน สาวก ก็แลทา นแสดงปาฏหิ ารยิ ห ลายอยา งในอากาศ เพื่อประกาศขอ ที่ตนเปน สาวกของพระผูมพี ระภาคเจานัน้ แล แลว ลงถวายบงั คมพระผมู ี-พระภาคเจาแลว น่งั ณ สว นขางหน่งึ . บทวา ธมฺมจกฺขุ ไดแก โสดาปตตมิ รรคญาณ. บทวา อสฺสาสกา ไดแก ความหวัง อธบิ ายวา ความปรารถนา. กว็ นิ จิ ฉัยในขอ วา เอสาห ภนฺเต น้ี ผศู กึ ษาพงึ ทราบดงั ตอ ไปน:ี้ - อันท่จี ริง สรณคมนของพระเจา พมิ พสิ ารนนั้ สาํ เร็จแลวดวยความตรสั รูม รรคเปนแท แตว าทาวเธอทรงตดั สนิ ตกลงพระหฤทยั ในสรณคมนนัน้แลว บัดนจี้ ึงทรงทาํ การมอบพระองคถวายดวยพระวาจา คือวา พระเจา พมิ พิ-สารน้ี ไดทรงถงึ สรณคมนท แ่ี นนอน ดวยอาํ นาจแหง มรรคทเี ดียวแลว เมอ่ืจะทรงทาํ การถงึ สรณะนัน้ ใหปรากฏแกผ อู น่ื ดวยพระวาจา และเมื่อจะทรงถึงดวยความนอบนอ ม จงึ ตรสั อยางนนั้ . บทวา สงิ ฺคนี ิกฺขสุวณโฺ ณ มีความวา มวี รรณะเสมอดวยลมิ่ ทองคาํช่ือสงิ ดี. บทวา ทสวาโส ไดแ ก ทรงอยูป ระจาํ ในธรรมเปนท่ีอยขู องพระอริยเจา ๑๐ ประการ. บทวา ทสธมมฺ วทิ ู ไดแก ทรงทราบกรรมบถ ๑๐ ประการ. สองบทวา ทสภิ จเุ ปโต ไดแ ก ทรงประกอบดวยองคของพระอเสข-บคุ คล ๑๐ อยาง๑.๑. สมั มาทิฎฐิ ฯลฯ ๘. สัมมาสมาธ.ิ ๙. สัมมญาน ๑๐. สัมมานิมุตติ. ม.ม. ๑๓/๑๗๔

พระวินยั ปฎก มหาวรรค เลม ๔ ภาค ๑ - หนา ที่ 121 สองบทวา พพพฺ ธิ ทนโฺ ต ไดแ ก ผูท รมานแลวในอินทรียทงั้ ปวง จริงอยู บรรดาอินทรยี มจี ักขุนทรียเปนตน ของพระผูม พี ระภาคเจาอินทรยี ไร ๆ ที่ชื่อวา ยังไมไดทรมาน ยอมไมมี. ขอ วา ถควนตฺ  ภตุ ฺตาวึ โอนตี ปตตฺ ปาณึ เอกมนตฺ  นสิ ีทิมีความวา สังเกตเห็นพระผมู พี ระภาคเจา เสวยเสรจ็ แลว ชกั พระหัตถอ อกจากบาตรแลว จงึ ประทับนง่ั ทปี่ ระเทศแหงหน่งึ . บทวา อตถฺ ิกาน มคี วามวา ผูม คี วามตองการดว ยการไปเฝา พระ-พทุ ธเจา และดวยการฟงธรรม. บทวา อภกิ กฺ มนีย มคี วามวา พงึ อาจไปเฝาได. บทวา อปฺปกิณฺณ คอื ไมพ ลุกพลา น. บทวา อปฺปสททฺ  ไดแ ก เงยี บเสยี งท่ีพูดจากนั . บทวา อปปฺ นคิ โฺ ส ไดแ ก เงียบเสียงกกึ กอง ดว ยเสียงอ้ืออึงในพระนคร. บทวา วิชนวาต ไดแ ก ปราศจากลมในสรรี ะของชนทีส่ ญั จรเน่ืองๆ. บาลวี า ปราศจากการพูดจาของชนบาง. อธิบายวา ปราศจากการพดูจาของตนภายใน. บาลวี า ปราศจากการเทยี่ วไปของชนบา ง อธบิ ายวา เวน จากการทอ งเท่ียวของชน. บทวา มนุสฺสราหเสยยฺ ก ไดแ ก ควรเปนทีก่ ระทาํ กรรมลับของหมูม นุษย. บทวา ปฏสิ ลลฺ านสารุปปฺ  คอื สมควรเปน ทส่ี งดั . อรรถกถาพมิ พิสารวตั ถุ จบ

พระวินยั ปฎ ก มหาวรรค เลม ๔ ภาค ๑ - หนา ที่ 122 พระสารบี ุตรและพระโมคคลั ลานะบรรพชา พระอัสสชเิ ถระ [๖๔] ก็โดยสมยั นั้นแล สญชยั ปริพาชกอาศยั อยูในพระนครราชคฤหพรอ มดวยปริพาชกบรษิ ัทหมใู หญ จํานวน ๒๕๐ คน ก็ครง้ั นั้น พระสารีบุตรพระโมคคลั ลานะประพฤตพิ รหมจรรยอ ยใู นสาํ นักสญชัยปริพาชก ทา นทง้ั สองไดทาํ กติกากันไววา ผูใดบรรลอุ มตธรรมกอน ผูนั้นจงบอกแกอีกคนหน่งึขณะนัน้ เปน เวลาเชา ทานพระอัสสชนิ ุง อนั ตรวาสกแลว ถอื บาตรจวี ร เขา ไปบณิ ฑบาตยงั พระนครราชคฤห มีมรรยาทกา วไป ถอยกลับ แลเหลียว คแู ขนเหยียดแขน นาเลอื่ มใส มีนัยนตาทอดลง ถึงพรอ มดว ยอริ ิยาบถ สารีบุตรปริพาชก ไดเ ห็นทานพระอัสสชกิ ําลังเที่ยวบณิ ฑบาตในพระนครราชคฤห มีมรรยาทกา วไป ถอยกลบั แลเหลยี ว คแู ขน เหยยี ดแขน นาเลอ่ื มใส มีนัยนตาทอดลง ถึงพรอ มดว ยอริ ิยาบถ ครั้นแลวไดมีความดํารวิ า บรรดาพระอรหันต หรือทานผูไ ดบรรลพุ ระอรหัตมรรคในโลก ภกิ ษุรูปนค้ี งเปน ผูใดผูหนึง่ แน ถากระไร เราพึงเขา ไปหาภกิ ษุรปู นี้ แลวถามวา ทานบวชเฉพาะใคร ใครเปนศาลดาของทา น หรือทานชอบใจธรรมของใคร แลว ไดดํารติ อไปวา ยงั เปนการไมสมควรจะถามภกิ ษรุ ปู นี้ เพราะทานกําลงั เขา ละแวกบานจนเท่ียวบิณฑบาต ผิฉะนน้ั เราพึงติดตามภกิ ษรุ ูปน้ไี ปขางหลัง ๆ เพราะเปนทางอันผูมงุ ประโยชนท งั้ หลายจะตองสนใจ ครง้ั นัน้ ทา นพระอสั สชิเทียวบณิ ฑ-บาตในพระนครราชคฤห ถือบณิ ฑบาตกลับไป จึงสารบี ุตรปริพาชกเขา ไปหาทานพระอสั สชิ ถึงแลวไดพดู ปราศรัยกับทานพระอัสสชิ ครั้นผานการพดูปราศรัยพอใหเปน ท่บี นั เทิง เปน ทรี่ ะลกึ ถงึ กันไปแลว ไดย ืนอยู ณ ทค่ี วรสว น

พระวนิ ัยปฎ ก มหาวรรค เลม ๔ ภาค ๑ - หนา ท่ี 123ขางหน่ึง สารีบุตรปริพาชกยืนอยู ณ ที่ควรสว นขางหน่งึ แลว ไดก ลาวคําน้ีกะทา นพระอสั สชวิ า อินทรียขอชอ่ื ทานผองใส ผวิ พรรณของทานบริสทุ ธผ์ิ ุดผองทานบวชเฉพาะใคร ใครเปนศาสดาของทาน หรอื ทานชอบใจธรรมของใครขอรบั ? อ. มีอยู ทา น พระมหาสมณะศากยบุตรเสดจ็ ออกทรงผนวชจากศากยตระกลู เราบวชเฉพาะพระผูมพี ระภาคเจาพระองคน้นั พระผูมีพระภาคเจาพระองคน ้ันเปน ศาสดาของเรา และเราชอบใจธรรมของพระผูม-ีพระภาคเจาพระองคนัน้ . สา. พระศาสดาของทา นสอนอนอยา งไร แนะนาํ อยา งไร ? อ. เราเปน คนให บวชยังไมน าน พงึ มาสูส พู ระธรรมวินยั นี้ ไมอาจแสดงธรรมแกท านกวางขวาง แตจกั กลา วใจความแกท า นโดดยอ . สา. นอยหรือมาก นิมนตก ลา วเถิด ทานจงกลา วแตใ จความแกข า พเจาขา พเจา ตองการใจความอยางเดียว ทา นจกั ทาํ พยญั ชนะใหมากทาํ ไม. พระอัสสชิเถระแสดงธรรม [๖๕] ลาํ ดบั น้นั ทา นพระอัสสชิ ไดกลาวธรรมปรยิ ายน้ีแกส ารีบตุ ร-ปรพิ าชก วาดังนี:้ - ธรรมเหลาใดเกิดแตเ หตุ พระตถาคต ทรงแสดงเหตแุ หง ธรรมเหลานนั้ และความ ดับของธรรมเหลาน้ี พระมหาสมณะทรง สงั่ สอนอยางนี.้

พระวินัยปฎ ก มหาวรรค เลม ๔ ภาค ๑ - หนา ที่ 124 สารบี ุตรปริพาชิกไดด วงตาเห็นธรรม [๖๖] คร้ันไดฟง ธรรมปรยิ ายน้ี ดวงตาเห็นธรรมปราศจากธลุ ีปราศจากมลทินวา สง่ิ ใดสงิ่ หน่ึงมคี วามเกดิ ข้นึ เปนธรรมดา สิง่ นน้ั ทัง้ หมดมีความคับไปเปนธรรมดา ไดเ กิดขึ้นแกสารบี ุตรปรพิ าชก:- ธรรมน้ีแหละถามีกเ็ พียงนีเ้ ทา น้นั ทา นท้งั หลายจงแทงตลอดบทอนั หาความ โศกมิได บทอันหาความโศกมิไดน ี้ พวก เรายังไมเ ห็น ลว งเลยมาแลวหลายหมืน่ กัลป สารบตุ รปริพาชกเปล้อื งคาํ ปฏิญญา [๖๗] เวลาตอมา สารีบตุ รปรพิ าชกเขาไปหาโมคคลั ลานปริพาชาโมคคัลลานปรพิ าชกไดเหน็ สารบี ุตรปรพิ าชกเดนิ มาแตใกล ครั้น แลวไดถามสารีบตุ รปริพาชกวา ผูมอี ายุ อนิ ทรยี ข องทานผองใส ผิวพรรณของทานบริสทุ ธิ์ผุดผอ งทานไดบรรลุอมตธรรมแลว กระมังหนอ. สา. ถกู ละ ผมู อี ายุ เราไดบ รรลุอมตธรรมแลว. โมค. ทานบรรลุอมตธรรมไดอยางไร ดว ยวธิ ไี ร ? สา. ผูม อี ายุ วนั นเี้ ราไดเ ห็นพระอัสสชิกาํ ลงั เที่ยวบณิ ฑบาตในพระนครราชคฤห มมี รรยาทกา วไป ถอยกลับ แลเหลยี ว เหยียดแขน คูแขนนา เล่ือมใสมีนัยนตาทอดลง ถึงพรอ มดว ยอิริยาบถ คร้ันแลว เราไดม คี วามดําริวา บรรดาพระอรหันตห รอื ทานผไู ดบรรลุอรหันตมรรคในโลก ภิกษุรปู นี้คงเปน ผูใดผหู นง่ึ แน ถา กระไร เราพึงเขาไปหาภิกษุรปู น้ี แลว ถามวา ทา นบวชเฉพาะใคร ใครเปน ศาสดาของทาน หรอื ทานชอบใจธรรมของใคร เรา

พระวินัยปฎก มหาวรรค เลม ๔ ภาค ๑ - หนาท่ี 125นัน้ ไดยงั คิดวา ยังเปนกาลไมส มควรจะถามภิกษรุ ปู นี้ เพราะทานยงั กําลังเขาละแวกบานเทีย่ วบณิ ฑบาต ผฉิ ะนน้ั เราพึงติดตามภกิ ษุรูปน้ีไปขางหลัง ๆเพราะเปน ทางอันผมู งุ ประโยชนทง้ั หลายจะตองสนใจ ลาํ ดบั นนั้ พระอัสสชิเทีย่ วบณิ ฑบาตในพระนครราชคฤห ถือบณิ ฑบาตกลบั ไปแลว . ตอ มา เราไดเขา ไปหาพระอสั สชิ ครั้นถึงแลว ไดพูดปราศรยั กบั พระอสั สชิ คร้ันผา นการพดู ปราศรัยพอใหเปนทีบ่ นั เทิง เปน ที่ระลกึ ถงึ กนั ไปแลว ไดยนื อยู ณ ทคี่ วรสวนขา งหน่ึง เรายนื อยู ณ ทีค่ วรสวนขา งหนึง่ แลว ไดก ลา วคํานตี้ อ พระอัสสชิวา อนิ ทรยี ของทานผอ งใส ผวิ พรรณของทานบรสิ ทุ ธผ์ิ ุดผอง ทานบวชเฉพาะใคร ใครเปน ศาสดาของทาน หรือทานชอบใจธรรมของใคร ขอรบั .พระอัสสชติ อบวา มอี ยู ทา น พระมหาสมณะศากยบตุ รเสด็จออกทรงผนวชจากศากยตระกลู เราบวชเฉพาะพระผมู ีพระภาคเจา พระองคน้ัน พระผูมีพระภาคเจาพระองคนน้ั เปนศาสดาของเรา และเราชอบใจธรรมของพระผูมีพระภาคเจาพระองคนัน้ . เราไดถ ามพระอสั สชติ อ ไปวา ก็พระศาสดาของทา นสอนอยางไร แนะนาํ อยางไร ? พระอสั สชิตอบ'วา เราเปน คนใหม บวชยังไมนาน พง่ึ มาสพู ระธรรมวินยั น้ี ไมอ าจแสดงธรรมแกทา นกวางขวาง แตจักกลาวใจความแกท า นโดยยอ. เราไดเรยี นวา นอยหรือมาก นิมนตก ลา วเถดิทานจงกลาวแตใจความแกขาพเจา ขาพเจาตองการใจความอยางเดียว ทา นจกัทําพยัญชนะใหมากทาํ ไม. [๖๘] ผูมอี ายุ คร้งั นนั้ พระอัสสชิไดก ลา วคําปริยายน้ี วา ดังนี้:- ธรรมเหลา ใดเกดิ แตเ หตุ พระ- ตถาคตทรงแสวงเหตุแหงธรรมเหลา นัน้ และความดบั แหงธรรมเหลา นัน้ พระมหา- สมณะทรงสัง่ สอนอยา งน.ี้

พระวนิ ยั ปฎก มหาวรรค เลม ๔ ภาค ๑ - หนาที่ 126 โมคคลั ลานปรพิ าชกไดดวงตาเหน็ ธรรม [๖๙] คร้ันไดฟ ง ธรรมปรยิ ายนี้ ดวงตาเหน็ ธรรม ปราศจากธลุ ีปราศจากมลทนิ วา ส่งิ ใดสิ่งหนงึ่ มีความเกดิ ขนึ้ เปนธรรมดา ส่งิ นั้นทง้ั หมดมีความคบั ไปเปน ธรรมดา ไดเกดิ ขนึ้ แกโ มคคลั ลานปริพาชกะ ธรรมนี้แหละถามีก็เพยี งนิเทาน้นั ทา นทง้ั หลายแทงตลอดบทอันหาความโศก มไี ด บทอันหาความโศกมไิ ดน ี้ พวกเรายงั ไมเ หน็ ลวงเลยมาแลวหลายหม่ืนกลั ป. สองสหายอําลาอาจารย [๗๐] ครงั้ น้ัน โมคคลั ลานปริพาชกไดกลาวชกั ชวนสารีบตุ รปริพา-ชกวา ผูม อี ายุ เราพากนั ไปสาํ นักพระผูพระภาคเจาเถดิ เพราะพระผูมีพระภาคเจา น้นั เปนพระศาสดาของเรา. สารีบุตรปรพิ าชกกลา ววา ผูม อี ายุ ปรพิ าชก ๒๕๐ คนนี้อาศัยเราเหน็ แกเรา จงึ อยใู นสาํ นักน้ี เราจงบอกกลา วพวกนน้ั กอ น พวกนัน้ จักทําตามทีเ่ ชา ใจ. ลําดับน้นั สารีบุตรโมคคลั ลานะพากนั เขา ไปหาปริพาชกเหลาน้ันครน้ั ถงึ แลว ไดก ลา วคําน้ตี อ พวกปรพิ าชกนัน้ วา ทา นทงั้ หลาย เราจะไปในสาํ นักพระผมู พี ระภาคเจา เพราะพระผมู ีพระภาคเจา น้ันเปนพระศาสดาของเรา. พวกปริพาชกตอบวา พวกขา พเจา อาศยั ทา น. เหน็ แกท านจึงอยูในสาํ นกั น้ี ถา ทานจักประพฤติพรหมจรรยใ นพระมหาสมณะ พวกขา พเจาทั้งหมดกจ็ ักประพฤติพรหมจรรยในพระมหาสมณะดว ย.

พระวินยั ปฎ ก มหาวรรค เลม ๔ ภาค ๑ - หนา ท่ี 127 ตอ มา สารีบตุ รโมคคัลลานะไดพ ากนั เขา ไปหาทานสญชยั ปริพาชกครัน้ ถึงแลว ไดเรยี นวา ทา นขอรับพวกกระผมจะไปในสํานกั พระผูมีพระภาคเจาเพราะพระผูมพี ระภาคเจานั้นเปนพระศาสดาของพวกกระผม. สญชยั ปรพิ าชกพูดหา มวา อยา เลย ทานทัง้ หลาย อยา ไปเลย เราท้งั หมด ๓ คนจกั ชวยกันบริหารคณะนี.้ แมคร้งั ที่ ๒ . . . แมคร้งั ท่ี ๓ สารบี ตุ รโมคคลั ลานะไดกลา วคาํ น้ีตอ สญชยั ปรพิ าชกวาทานขอรับ พวกกระผมจะไปในสํานักพระผูมีพระภาคเจา เพราะพระผมู ีพระภาคเจา นน้ั เปน พระศาสดาของพวกกระผม. สญชยั ปรพิ าชกพูดหามวา อยา เลย ทานท้งั หลาย อยาไปเลย เราทัง้ หมด ๓ คนจักชวยกันบริหารคณะน.ี้ คร้งั น้ัน สารีบตุ รโมคคัลลานะพาปริพาชก ๒๕๐ คนนั้นมงุ ไปทางที่จะไปพระวิหารเวฬวุ นั ก็โลหติ รอนไดพงุ ออกจากปากสญชยั ปริพาชกในท่นี ้ัน. ทรงพยากรณ [๗๑] พระผมู ีพระภาคเจาไดท อดพระเนตรเห็นสารีบตุ รโมคคลั ลานะมาแตไ กลเทียว ครั้นแลว รบั สง่ั กะภกิ ษทุ ง้ั หลาย ดกู อ นภิกษทุ งั้ หลาย สหายสองคนนั้น คอื โกลิตะ และอุปตสิ สะ กาํ ลงั มานนั่ จักเปน คสู าวกของเราจกั เปน คูอ ันเจรญิ ชัน้ เยีย่ มของเรา:- กส็ หายสองคนนน้ั พนวิเศษแลว ใน ธรรมอันเปน ที่สัน้ อปุ ธิอันยอดเยย่ี ม มีญาณ วิสัยอันลกึ ซง้ึ ยังมาไมท ันถงึ พระวหิ ารเวฬ- วนั พระศาสดาทรงพยากรณ วา ดงั น้:ี -

พระวนิ ยั ปฎก มหาวรรค เลม ๔ ภาค ๑ - หนา ที่ 128 สหายสองคนนีค้ อื โกลติ ะและ อปุ ติสสะกาํ ลงั มา นั่นจกั เปนคูสาวกของเรา จกั เปนคอู ันเจริญชนั้ เย่ยี มชองเรา. เขาเฝา ทูลขอบรรพชาอปุ สมบท [๗๒] ครงั้ นั้น สารีบตุ รโมคคัลลานะไดพ ากนั เขา ไปเฝาพระผูม ีพระภาคเจา ครน้ั ถงึ แลว ไดซบเศยี รลงทพ่ี ระบาทของพระผมู พี ระภาคเจา แลวทลู ขอบรรพชาอุปสมบทตอพระผูมีพระภาคเจาวา ขอพวกขาพระพุทธเจา พึงไดบรรพชา พงึ ไดอุปสมบทในสํานกั พระผูม ีพระภาคเจา พระพทุ ธเจาขา . พระผูม พี ระภาคเจา ตรสั วา พวกเธอจงเปนภิกษุมาเถิด ดังนแ้ี ลว ไดตรัสตอไปวา ธรรมอันเรากลาวดแี ลว พวกเธอจงประพฤติพรหมจรรยเ พ่อืทําทสี่ ดุ ทกุ ขโดยชอบเถดิ . พระวาจานนั้ แล ไดเปน อปุ สมบทของทา นผูมอี ายเุ หลา นี้. เสยี งตเิ ตียน [๗๓] ก็โดยสมยั นั้นแล พวกกลุ บุตรชาวมคธทม่ี ีชื่อเสียง ๆ พากันประพฤตพิ รหมจรรยในพระผูม ีพระภาคเจา ประชาชนพากนั เพงโทษตเิ ตียนโพนทะนาวา พระสมณโคดมปฏบิ ัติเพอื่ ใหชายไมม บี ตุ ร พระสมณโคตมปฏิบตั ิเพ่อื ใหหญงิ เปน หมา ย พระสมณโคดมปฏิบตั ิเพ่ือตดั สกลุ บดั น้ี พระสมณโคตมใหช ฎิลพันรูปบวชแลว และใหป รพิ าชกศิษยข องทานสญชัย ๒๕๐คนนี้บวชแลว และกลุ บุตรชาวมคธทม่ี ีช่อื เสยี ง ๆ พากนั พระพฤติพรหมจรรยในพระสมณโคดม อนึ่งประชาชนไดเหน็ ภกิ ษุทั้งหลายแลว ไดโจทยด ว ยคาถามวาดังน:ี้ -

พระวินยั ปฎ ก มหาวรรค เลม ๔ ภาค ๑ - หนา ท่ี 129 พระมหาสมณะเสดจ็ มาสคู ริ พิ พช๑ นครของชาวมคธแลว ไดทรงนาํ ปรพิ าชก พวกสญชยั ทงั้ ปวงไปแลว บัดน้ี จกั ทรงนาํ ใครไปอกี เลา . [๗๔] ภิกษทุ ั้งหลายไดยนิ ประชาชนพวกนน้ั เพงโทษติเตียน โพน-ทะนาอยูจงึ กราบทลู เรือ่ งนนั้ แดพ ระผูม พี ระภาคเจา . พระผูม พี ระภาคเจา ตรัสวา ดกู อ นภิกษทุ ้ังหลาย เสียงนน้ั จักอยูไ มไดนาน จกั อยไู ดเพยี ง ๗ วันทานน้ั พน ๗ วนั ก็จักหายไป ดกู อนภิกษุท้ังหลายถา ชนเหลาใดกลา วหาตอพวกเธอดวยคาถาม วา ดงั น้ี:- พระมหามณะเสดจ็ มาสูคริ ิพพช นครของชาวมคธแลว ไดทรงนําปริพาชก พวกสญชัยทัง้ ปวงไปแลว บดั น้ี จักทรงนาํ ใครไปอีกเลา. [๗๕] พวกเธอจงกลาวโตตอบตอชนเหลาน้ัน ดว ยคาถาม วาดงั น้ี:- พระตถาคตทง้ั หลายผูแกลวกลา มาก ยอ มทรงนําชนทั้งหลายไปดว ยพระสัทธรรม เม่ือชนท้งั หลายอันพระองคท รงนําไปอยโู ดย ธรรม ผูเขา ใจอยา งนจี้ ะรษิ ยาทําไม. ก็โดยสมัยน้นั แล ประชาชนทั้งหลายไดเห็นภิกษทุ งั้ หลายแลว ยอ มกลาวหาดว ยคาถาน้ี วาดงั น้ี:- พระมหาสมณะเสด็จมาสคู ิรพิ พช นครของชาวมคธแลว ไดทรงนาํ ปรพิ าชก๑. พระนครราชคฤห.

พระวนิ ยั ปฎก มหาวรรค เลม ๔ ภาค ๑ - หนาที่ 130 พวกสญชัยทง้ั ปวงไปแลว บดั น้ี จักทรงนาํ ใครไปอกี เลา. ภิกษทุ งั้ หลายไดกลา วโตต อบตอประชาชนพวกนั้น ดว ยคาถาน้ี วาดงั น้:ี - พระตถาคตทัง่ หลายผูแ กลวกลา มาก ยอมทรงนําชนทั้งหลายไปดวยพระสัทธรรม เมือ่ ชนทั้งหลายอนั พระองคท รงนําไปอยูโ ดย ธรรม ผูเขาใจอยา งนจี้ ะรษิ ยาทาํ ไม. [๗๖] ประชาชนกลา วอยา งนีว้ า ไดย นิ วา พระสมณะเช้ือสายพระ-ศากยบตุ รทรงนําชนทัง้ หลายไปโดยธรรม ไมทรงนําไปโดยอธรรม. เสียงน้ันไดม เี พยี ง ๗ วนั เทา นั้น พน ๗ วนั กห็ ายไป. พระสารีบุตรพระโมคคัลลานะบรรพชา จบ จตตุ ถภาณวาร จบ อรรถกถาสารีปุตตโมคคลั ลานบรรพชา บทวา สารปิ ุตฺตโมคฺคลฺลานา ไดแก พระสารบี ุตร ๑ พระ-โมคคลั ลานะ ๑ ทา นท้งั ๒ ไดท ํากติกากันไววา ผูใ ดพบอมตธรรมกอน ผูน้นั จงบอกแกอกี ฝา ยหนึ่ง. ไดย นิ วา ทา นท้ัง ๒ น้นั ในเวลาเปน คฤหสั ถม ีชือ่ ปรากฏอยางนวี้ าอปุ ตสิ สะ โกลติ ะ มีมาณพ ๒๕๐ เปน บริวารไดไ ปดมู หรสพซง่ึ มี ณ ยอดเขา.๑๑. คิรคคฺ สมชฺช มหรสพฉลองประจาํ ป ณ กรงุ ราชคฤห, มหรสพยอดเขา.

พระวนิ ัยปฎก มหาวรรค เลม ๔ ภาค ๑ - หนา ที่ 131สองสหายเห็นมหาชนในท่ีนัน้ แลว ไดมีความรําพงึ วา ขนึ้ ชอ่ื วาหมูมหาชนอยางน้ี ๆ ยังไมทันถงึ ๑๐๐ ป กจ็ ักตกอยูในปากแหงความตาย. ลําดบั นน้ั สหายทัง้ ๒ เมอื่ บรษิ ัทลุกขึ้นแลว ไดไตถ ามกันและกันมีอัธยาศัยรว มกัน มีความสําคัญวา ความตายปรากฏเฉพาะหนา ปรึกษากนั วาเพือ่ น เมื่อความตายมี ธรรมท่ไี มต ายก็ตองมดี วย. เอาเถิด เราคนหาธรรมที่ไมต ายกันเถิดดงั น้.ี เพ่อื คนหาธรรมทไ่ี มตาย จงึ พรอมดวยบริษัทบวชในสํานกั สญชัยปริ-พาชกผูน งุ ผา ไมก วี่ นั นักกถ็ งึ ฝงในลทั ธิสมยั ซึง่ เปนวสิ ยั แหง ญาณของสญชยั นน้ั . เมื่อมองไมเ หน็ อมตธรรม จึงถามวา ทานอาจารย กระผมขอถามแกนสารแมอ่ืนในบรรพชาน้ีจะยงั มีอยหู รือ ? ไดฟงคาํ ตอบของทา นวา ไมมี ผมู อี ายุ และวา ลทั ธินีม้ ีเทาน้ีแล. จึงไดท าํ กตกิ าไวว า ผูมอี ายุ ลัทธินี้เหลวไหลไมม ีแกนสาร ทน่ี ี้ในพวกเรา ผใู ดพบอมตธรรมกอ น ผูนน้ั จงบอกแกอ ีกฝา ยหนึง่ . เพราะเหตนุ นั้ พระธรรมสังคาหกาจารยจ งึ กลาวคาํ เปนตน วา ทา นทัง้๒ ไดท าํ กติกากนั ไว. ตตยิ าวิภัตติ ในลกั ษณะแหง อติ ถัมภตู ผศู กึ ษาพึงทราบในบททงั้ หลายวา ปาสาทิเกน อภิกฺกนฺเตน เปน ตน . คาํ น้วี า อตถฺ ิเกหิ อปุ ญาตมคคฺ  เปนคําแสดงเหตุแหงการติดตาม. จริงอยู มีคาํ ที่ทา นอธบิ ายไวดงั นว้ี าอยากระนั้นเลย เราพงึ ตามติดภิกษนุ ไี้ ปชา งหลัง ๆ. เพราะเหตไุ ร ? เพราะเหตวุ า ธรรมดาการตามติดไปขางหลัง ๆ น้ี เปน ทางทผ่ี ูมีความตองการท้งั หลายรจู กั เขา หาแลวอธบิ ายวา เปน มรรคา อันชนท้ังหลายผูมคี วามตองการรูแลวและดําเนินเขาหาแลว .

พระวินัยปฎก มหาวรรค เลม ๔ ภาค ๑ - หนาท่ี 132 อีกอยา งหนึง่ พงึ เห็นความในคําน้อี ยางนี้วา ขึ้นชื่อวา นิพพาน อันเราท้งั หลายผมู ีความตอ งการ รชู ัดแลว วา มีอยแู นน อนดวยอนุมานอยางน้ีวาเมอ่ื ความตายมี ธรรมทไ่ี มท ายกต็ องมดี วย อยา กระนนั้ เลย เราเมอ่ื แสวงหาคือเมอื่ คนหา นิพพานน้นั พึงตามติดภิกษนุ ีไ้ ปขา งหลงั ๆ. หลายบทวา ปณ ฑฺ ปาต อาทาย ปฏกิ ฺกมิ มีความวา พระอัสสชผิ ูมอี ายุ เขาไปน่งั ชิดเชิงฝาเเหงใดแหงหน่ึง ซ่งึ มปี ระการดงั กลาวแลว ในสุทนิ น-กณั ฑ๑. แมส ารีบตุ รเลา ยืนคอยเวลาอยวู า ยงั ไมใชเ วลาทจ่ี ะถามปญ หากอนเพือ่ จะบาํ เพ็ญวัตตปฏิบตั ิ จึงถวายนํา้ จากคนโทของตน แกพ ระเถระผเู สรจ็ภัตตกจิ แลว กระทาํ ปฏสิ ันถารกับพระเถระผลู างมอื และเทาแลว ถามปญ หา. เพราะเหตุน้นั พระธรรมสงั คาหกาจารยจึงกลาววา อถ โข สารี-ปตุ โฺ ต ปริพพฺ าชโก เปน ตน. สองบทวา น ตยฺ าห สกฺโกมิ ตัดบทวา น เต อห สกฺโกมิแปลวา สําหรบั ทาน เราไมอ าจ. แตวา พระเถระถึงปฏสิ ัมภทิ าญาณในธรรมวนิ ัยน้ี จะไมอาจเพอ่ื แสดงธรรมเพยี งเทา น้ีหามไิ ด โดยที่แท ทา นคิดวา เราจกั ปลูกความเคารพในธรรมแกผ นู ี้ ไดถอื เอาขอที่การแสดงธรรมในพทุ ธวสิ ยั โดยอาการท้งั ปวงไมใชวสิ ัยของทา น จึงกลา วอยา งนัน้ . บาทคาถาวา เย ธมมฺ า เหตุปปฺ ภวา มีความวา เบญจขันธช่ือวาธรรมมีเหตเุ ปนแดนเกิด. พระเถระแสดงทุกขสจั แกสารีบตุ รน้ันดว ยคํานน้ั . บาทคาถาวา เตส เหตุ ตถาคโต อาห มีความวา สมุทยสจัชื่อวา เหตแุ หงเบญจขันธน น้ั พระเถระแสดงวา พระตถาคตตรสั สมทุ ยสจั นัน้ดวย.๑. มหาวภิ งฺค. ปฐม. ๒๗.

พระวินัยปฎก มหาวรรค เลม ๔ ภาค ๑ - หนาท่ี 133 บาทคาถาวา เตสจฺ โย นิโรโธ จ มคี วามวา พระตถาคตตรัสความดบั คอื ความไมเปนไปแหง สจั จะแมท งั้ ๒ นน้ั ดว ย พระเถระแสดงนิโรธ-สัจแกสารีบตุ รนน้ั ดว ยคํานน้ั . สว นมรรคสัจ แมท านไมไ ดแ สดงรวมไวใ นคาถาน้ี กเ็ ปน อนั แสดงแลว โดยนยั . เพราะวา เม่ือกลาวนโิ รธ มรรคซึ่งเปนเหตุใหถ งึ นโิ รธนั้น ก็เปนอันกลา วดวย. อกี อยา งหนึ่ง ในบาทคาถาวา เตสฺจ โย นโิ รโธ จ น้ี สจจะแม ๒เปน อันพระเถระแสดงแลว อยา งนีว้ า ความคับแหง สัจจะท้งั ๒ นั้น และอุบายแหง ความคับแหง สจั จะท้งั ๒ น้นั ฉะนีแ้ ล. บัดนี้ พระเถระเม่อื จะยงัเนือ้ ความนน้ั น่นั แลใหรบั กนั จึงกลา ววา พระมหาสมณะมปี กติตรัสอยางน้.ี บาทคาถาวา เอเสว ธมโฺ ม ยทิ ตาวเทว มีความวา แมถา วาธรรมทย่ี ิ่งกวาน้ีไมมไี ซร ธรรมเพียงเทาน้ีเทาน้ันคือคุณ มาตรวาโสดาปต ต-ิผลนี้เทานน้ั อนั ขาพเจาจะพึงบรรลุ ถงึ อยางน้ันธรรมนน้ี ัน่ แล อนั ขาพเจาคน หาแลว . บาทคาถาวา ปจจฺ พยฺ ถา ปทมโสก มคี วามวา พวกขา พเจาเทยี่ วคนหาทางอนั ไมมคี วามโศกใด ทา นท้งั หลายนน่ั แล ยอมตรสั รทู างอนั ไมม ีความโศกนัน้ อธบิ ายวา ทางน้นั อนั ทานทัง้ หลายบรรลุแลว . กงึ่ คาถาวา อทฏิ   อพฺภตุ ติ  พหุเกหิ กปฺปนหุเตหิ มีความวา ทางอนั ไมม คี วามโศกน้ี ช่ืออนั ขา พเจาทง้ั หลาย ไมเห็นแลวทเี ดียว ลวงไปนกั หนาตั้งหลายนหุตแหงกัลป สารบี ุตรปริพาชกแสดงขอ ทีต่ นมีความเสือ่ มใหญต ลอดกาลนาน เพราะเหตุ ที่ไมไดเห็นทางนั้นดวยประการดงั น.้ี๑. ปาฐะโนอรรถกถาวา ตถาป เอโสเอว ธมโฺ ม. โยชนาหนา ๑๘๔ แกข ยายความวาตถาปเอโสเอว มยา คเวสโิ ต นพิ พฺ านสงขฺ าโต ธมฺโมติ อตโฺ ถ. จงึ ไดแปลไวอยางน้ี หรืออีกนัยหนึง่ วา ธรรมท่ีขาพเจา คนหาแลว กธ็ รรมน้นี ้นั แล.

พระวินยั ปฎ ก มหาวรรค เลม ๔ ภาค ๑ - หนาที่ 134 บาทคาถาวา คมฺภเี ร าณวิสเย มีความวา เปน ธรรมอนั ลึกซง่ึดว ย เปน วิสัยแหง ญาณอนั ลึกซง้ึ ดว ย. บาทคาถาวา อนุตตฺ เร อปุ ธิสงขฺ เย ไดแ ก นพิ พาน. บทวา วมตุ ฺเต มคี วามวา ผูน นั้ พนแลว ดวยวิมตุ มิ นี พิ พานนนั้ เปนอารมณ. บทวา พฺยากาสิ มคี วามวา พระศาสดาเมื่อตรัสวา คแู หงสหายนนั้จกั เปนคอู ัครสาวก เปนคูท เี่ จริญของเรา ดงั นี้ ชอ่ื วาทรงพยากรณแลว ซ่ึงคูแหง สหายในสาวกบารมีญาณ. ขอ วา สา ว เตส อายสฺมนฺตาน อุปสมปฺ ทา อโหสิ มีความวา เอหภิ ิกขอุ ุปสมั ปทาน้นั แล ไดเปน อุปสมั ปทาของทานทั้ง ๒ พรอมท้งับรษิ ัท. กแ็ ลในพระเถระทั้ง ๒ ซง่ึ อปุ สมบทแลว อยา งนัน้ พระมหาโมคคัลลานเถระ ๗ วัน จงึ ไดส ําเรจ็ พระอรหัต พระสารบี ตุ รเถระก่ึงเดือนจงึ ไดสําเร็จพระอรหัต. ไดยนิ วา ในอดีตกาล พระพทุ ธเจา ทรงพระนามวา อโนมทัสสเี สด็จอบุ ตใิ นโลก. ดาบสช่อื สรทะ กระทาํ มณฑปดวยดอกไมต า ง ๆ ทอี่ าศรมของตน เพื่อพระพทุ ธเจา นัน้ อญั เชิญพระผมู ีพระภาคเจาใหป ระทับบนอาสนะดอกไมน่นั เทยี ว กระทํามณฑปอยา งนนั้ แล ทัง้ แตงอาสนะดอกไมสาํ หรบั ภิกษสุ งฆดว ย แลวปรารถนาเปน อัครสาวก กแ็ ลครน้ั ปรารถนาแลว จงึ สง ขา วไปบอกแกเศรษฐีชอื่ สิรวิ ฒั นว า ขาพเจา ไดปรารถนาตาํ แหนง อคั รสาวกแลว ถงึ ทา นกจ็ งมาปรารถนาตาํ แหนงหน่ึง. เศรษฐีกระทํามณฑปดอกอบุ ลเขียว นมิ นตภกิ ษสุ งฆม พี ระพุทธเจา เปนประมขุ ฉันในมณฑปน้นั ครั้นใหฉันเสร็จแลว ได

พระวินัยปฎ ก มหาวรรค เลม ๔ ภาค ๑ - หนา ที่ 135ปรารถนาเปนสาวกท่ี ๒ ในชนท้ัง ๒ นั้น สรทดาบส เกิดเปน พระสารบี ตุ รเถระ สริ วิ ัฒนเศรษฐเี กดิ เปนพระมหาโมคคลั ลานเถระ ฉะนแ้ี ล บุพกรรมของพระอคั รสาวกทง้ั ๒ น้ัน เทา นี้ ๑. วินจิ ฉัยในบทวา อปุตฺตกตาย เปน ตน ดังตอ ไปนี:้ - พระสมณโคตมปฏิบัติเพ่อื ความทชี่ นทัง้ หลาย ผมู บี ตุ รบวชตอ งเปนคนไรบตุ ร เพ่อื ความทหี่ ญงิ ทงั้ หลายผูมีผวั บวชตองเปนหมา ย คือ ตอ งเปน คนรา งผวั . เพื่อเขาไปตัดสกุลเสยี แมด ว ยอาการท้งั ๒ อยาง. บทวา สชฺ ยานิ คือผเู ปน อันเตวาสิกของสญชยั . สองบทวา มาคธาน คริ ิพพฺ ช มคี วามวา สูค ริ ิพพฺ ชนครของชาวมคธทง้ั หลาย. บทวา มหาวีรา ไดแ ก ผูมีความเพียรใหญ. บทวา นยี มานาน มีความวา คร้ันเม่อื กุลบุตรท้งั หลาย อันพระ-องคท รงแนะนําอย.ู บทวา นยี มานาน นเี้ ปน ฉฏั ฐีวิภัตตใิ ชในอรรถแหงสตั ตมวี ภิ ัตติอกี นยั หนึง่ ใชในอรรถแหง ทุตยิ าวิภตั ติ. บาทคาถาวา กา อุสฺสยู า วชิ านต มคี วามวา จะตองริษยาอะไรดวยเลา เมอื่ รอู ยอู ยา งนวี้ า พระตถาคตทงั้ หลาย ทรงแนะนาํ โดยธรรม. อรรถกถาสารปี ตุ ตโมคคัลลานบรรพชา จบ๑. ชือ่ น้ีตรงกับอรรถกถาธรรมบท แตในอปทานวา เดมิ พระสารีบตุ รชอ่ื สรุ ุจดิ าบส พระโมค-คลั ลานะเปน พระยานาคชอ่ื อรุณ.

พระวนิ ัยปฎ ก มหาวรรค เลม ๔ ภาค ๑ - หนา ท่ี 136 ตน เหตุอุปชฌายวตั ร [๗๗] ก็โดยสมยั น้นั แล ภกิ ษุทั้งหลายไมมีอุปชฌาย ไมม ีใครตกั เตอื นไมมใี ครพรํ่าสอน ยอ มนุงหม ไมเรยี บรอ ย มมี รรยาทไมส มควร เที่ยวบิณฑบาต เม่อื ประชาชนกําลงั บริโภค ยอ มนอ มบาตรสําหรับเทย่ี วบิณฑบาตเขา ไปขางบนของควรบรโิ ภคบาง ขางบนของควรเคย้ี วบา ง ขา งบนของควรล้ิมบาง ขา งบนขอควรดืม่ บา ง ขอแกงบา ง ขา วสกุ บา ง ดว ยตนเองมาฉันในโรงอาหารก็เปนผมู ีเสยี งอื้อองึ มเี สยี งดังอย.ู คนทง้ั หลายจงึ เพง โทษ ติเตียน โพนทะนาวา ไฉนพระสมณะเชื้อสายพระศากยบุตร จึงไดน งุ หม ไมเรยี บรอย มมี รรยาทไมสมควร เทีย่ วบณิ ฑบาตเมอ่ื ประชาชนกําลังบรโิ ภค ไดน อมบาตรสาํ หรับเท่ียวบิณฑบาตเขาไปขางบนของควรบรโิ ภคบาง ขางบนของควรเคย้ี วบาง ขา งบนของควรลิ้มบา ง ขางบนของควรด่มื บา ง ขอแกงบาง ขา วสกุ บา ง ดวยตนเองมาฉัน แมในโรงอาหารกไ็ ดเปน ผมู เี สยี งอ้ืออึง มีเสยี งดงั อยู เหมอื นพวกพราหมณในสถานที่เล้ยี งพราหมณฉะนั้น. [๗๘] ภิกษทุ ัง้ หลายไดย ินประชาชนพวกน้ันเพงโทษ ติเตียนโพนทะนาอยู บรรดาทเี่ ปนผมู กั นอย สนั โดษ มีความละอาย มคี วามรังเกียจผูใ ครตอ สกิ ขา ตา งก็เพงโทษ ติเตยี น โพนทะนาวา ไฉนภิกษทุ ง้ั หลาย จึงไดนงุ หมไมเรียบรอ ย มีมรรยาทไมส มควรเทีย่ วบิณฑบาต เม่อื ประชาชนกําลังบริโภค ไดน อ มบาตรสาํ หรับเท่ยี วบิณฑบาตเขาไปขา งบนของควรบรโิ ภคบา งขา งบนของควรเค้ียวบาง ขางบนของควรล้มิ บา ง ขา งบนของควรด่ืมบา ง ขอ